Wikipedia tlwiki https://tl.wikipedia.org/wiki/Unang_Pahina MediaWiki 1.45.0-wmf.3 first-letter Midya Natatangi Usapan Tagagamit Usapang tagagamit Wikipedia Usapang Wikipedia Talaksan Usapang talaksan MediaWiki Usapang MediaWiki Padron Usapang padron Tulong Usapang tulong Kategorya Usapang kategorya Portada Usapang Portada TimedText TimedText talk Module Module talk Event Event talk 0 882 2164278 2152624 2025-06-09T18:27:10Z Cloverangel237 149506 Nagpatuloy sa pagsalinwika 2164278 wikitext text/x-wiki :''Ito ang artikulo patungkol sa bayaning Pilipino. Para sa pelikula patungkol sa kanya, silipin ang [[Jose Rizal (pelikula)]]. Para sa ibang gamit ng Rizal, silipin ang [[Rizal (paglilinaw)]].'' {{Infobox revolution biography |dateofbirth= 19 Hunyo 1861 |placeofbirth= [[Calamba, Laguna]] |dateofdeath= {{Death date and age|exact=y|1896|12|30|1861|06|19}} |placeofdeath= Bagumbayan ([[Luneta]] ngayon), [[Maynila]], [[Pilipinas]] |image= [[Talaksan:Jose Rizal full.jpg|250px]] |caption= Isang larawan ni José Rizal, Pambasang bayani ng Pilipinas. |name= José Rizal |alternate name=José Rizal |movement= |organizations= [[Kilusang Propaganda]], [[La Liga Filipina]] |monuments= [[Liwasang Rizal]] |prizes= |religion= |influences= |influenced= |footnotes= }} Si '''Dr. José Protacio Rizal Mercado y Alonzo Realonda ''' <ref>{{cite book|author1=José Rizal|author2=José Rizal National Centennial Commission|title=El filibusterismo|url=http://books.google.com/books?id=9oBGVXO2vc8C|year=1961|publisher=Linkgua digital|isbn=978-84-9953-093-2|pages=[http://books.google.com/books?id=9oBGVXO2vc8C&pg=PA9 9]|language=Spanish}}</ref> ([[Hunyo 19|19 Hunyo 1861–]] [[Disyembre 30|30 Disyembre 1896]]) ay isang [[Mga Pilipino|Pilipinong]] bayani at isa sa pinakatanyag na tagapagtaguyod ng pagbabago sa Pilipinas noong panahon ng pananakop ng mga Kastila. Siya ang kinikilala bilang pinakamahusay na bayani at itinala bilang isa sa mga [[pambansang bayani ng Pilipinas]] ng Lupon ng mga Pambansang Bayani.<ref name="national">{{cite web|url=http://www.congress.gov.ph/download/researches/rrb_0301_1.pdf|title=Selection and Proclamation of National Heroes and Laws Honoring Filipino Historical Figures|accessdate=8 Setyembre 2009|publisher=Reference and Research Bureau Legislative Research Service, House of Congress|archive-date=2011-06-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20110604034938/http://www.congress.gov.ph/download/researches/rrb_0301_1.pdf|url-status=dead}}</ref> Ipinanganak si Rizal sa isang mayamang angkan sa [[Calamba, Laguna]] at ikapito siya sa labin-isang anak ng mag-asawang Francisco Engracio Rizal Mercado y Alejandro at Teodora Morales Alonzo Realonda y Quintos. Nag-aral siya sa [[Pamantasan ng Ateneo de Manila|Ateneo Municipal de Manila]], at nakakuha ng diploma sa [[Batsilyer ng Sining]] at nag-aral ng medisina sa [[Pamantasan ng Santo Tomas]] sa [[Maynila]]. Ipinagpatuloy niya ang kaniyang pag-aaral sa [[Unibersidad ng Madrid Complutense|Universidad Central de Madrid]] sa [[Madrid]], [[Espanya]], at nakakuha ng ''Lisensiya sa Medisina'', na nagbigay sa kaniya ng karapatan na magsagawa ng panggagamot. Nag-aral din siya sa [[Pamantasan ng Paris]] at [[Pamantasan ng Heidelberg]]. [[File:Jose Rizal autograph.svg|thumb|Pirma ni Rizal]] Isang napakahusay na tao si Rizal; maliban sa medisina ay mahusay siya sa pagpinta, pagguhit, paglilok, at pag-ukit. Siya ay isang makata, manunulat, at nobelista na ang pinakatanyag sa kaniyang mga likha ay ang nobela na ''[[Noli Me Tángere]]'', at ang kasunod nitong ''[[El filibusterismo]]''.{{#tag:ref|Ang nobela niyang ''Noli'' ay sa kauna-unahang nobela sa Asya na isinulat sa labas ng bansang Hapon at Tsina at isa sa mga unang nobelang laban sa rebelyong anti-kolonyal. Basahin ang: [http://newleftreview.org/A2510].|group=note}}<ref>''Noli Me Tángere'', isinalin ni Soledad Locsin (Manila: Ateneo de Manila, 1996) ISBN 971-569-188-9.</ref> Maraming kayang bigkasing wika si Rizal, na nakakaunawa ng dalawampu't dalawang wika.{{#tag:ref|Mahusay siya sa mga Kastila, Pranses, Latin, Griyego, Aleman, Portuges, Italyano, Ingles, Olandes at Hapon. Gumawa rin si Rizal ng mga pagsasalin mula sa wikang Arabe, Suwesya, Ruso, Tsino, Griyego, Ebre at [[Sanskrit]]. Sinalin niya ang tula ni [[Friedrich Schiller|Schiller]] sa [[wikang Tagalog|Tagalog]]. Maliban dito may kaalaman din siya sa wikang [[wikang Malay|Malay]], [[Chavacano]], [[wikang Cebuano|Cebuano]], [[wikang Ilokano|Ilokano]] at Subanun.|group=note}}{{#tag:ref|In his essay, "Reflections of a Filipino", (''La Solidaridad'', c.1888), he wrote: "Man is multiplied by the number of languages he possesses and speaks."|group=note}}<ref name="Laubach">[[Frank Laubach]], ''Rizal: Man and Martyr'' (Manila: Community Publishers, 1936)</ref><ref>Witmer, Christoper (2001-06-02). [http://www.lewrockwell.com/orig/witmer1.html "Noli Me Tangere (Touch Me Not)"]. LewRockwell.com. Retrieved on 2012-09-29.</ref> Itinatag ni José Rizal ang ''[[La Liga Filipina]]'', na samahan na naging daan sa pagkabuo ng [[Katipunan]] na pinamunuan ni [[Andrés Bonifacio]],{{#tag:ref|Kasapi si Bonifacio ng La Liga Filipina. Matapos ang paghuli at pagpapatapon kay Rizal, nabuwag ang samahan at nahati ang pangkat sa dalawa; ang higit na radikal na pangkat ay nabuo bilang Katipunan, ang mga militante ng himagsikan.<ref>[http://www.boondocksnet.com/centennial/sctexts/esj_97d_b.html]. Nakuha 10 Enero 2007.</ref> |group=note}} na isang lihim na samahan na nagpasimula ng [[Himagsikang Pilipino]] laban sa Espanya na naging saligan ng [[Unang Republika ng Pilipinas]] sa ilalim ni [[Emilio Aguinaldo]]. Isa siyang tagapagtaguyod ng pagkakaroon ng sariling pamahalaan ng Pilipinas sa mapayapang paraan, sa halip na isang marahas na pag-aalsa na tataguyod lamang sa karahasan bilang huling paraan.<ref>{{cite web|last=Trillana III|first=Dr. Pablo S.|title=2 historical events led to birth of modern RP|url=http://www.inquirer.net/specialfeatures/independenceday/view.php?db=1&article=20070611-70586|work=Philippine Daily Inquirer|accessdate=11 Hunyo 2007|archive-date=2012-01-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20120120171104/http://www.inquirer.net/specialfeatures/independenceday/view.php?db=1&article=20070611-70586|url-status=dead}}</ref> Naniniwala si Rizal na ang tanging katwiran sa pagpapalaya sa Pilipinas at pagkakaroon nito ng sariling pamahalaan ay ang pagbabalik ng karangalan ng mga mamamayan,{{efn|Sa anotasyon ni Rizal sa ''Sucesos de las islas Filipinas'' (1609) ni Morga, kung saan niya tinulad galing sa [[Museong Britanya]] at nilimbag, tinawagan niya ng pansin ang pinaglumaan nang aklat, at binigyang patotoo sa malago nang kabihasnan ng Pilipinas bago pa man dumating ang mga Kastila. Sa kaniyang sanaysay na "The Indolence of the Filipino" (Sa Kabatuganan ng mga Pilipino), binanggit ni Rizal na walang halos nagawa ang tatlong dantaon ng pamumuno ng mga Kastila upang isulong ang kaniyang kababayan; at sa halip hinila nila ito ng paurong. Ang kawalan ng moral na pantulong, kawalan ng bagay na panghimok, ang pagtanggal ng moral, na hindi dapat humihiwalay ang ''indio'' mula sa kaniyang kalabaw, ang walang-hanggang digmaan, ang kawalan ng pambansang damdamin, ang pamimirata ng mga Intsik -- lahat ng ito, ayon kay Rizal, ang tumulong sa mga mananakop na magtagumpay upang ilagay ang mga ''indio'' sa 'hanay ng mga halimaw'.(Read English translation by [[Charles Derbyshire]] at [http://www.gutenberg.org/etext/6885 Project Gutenberg].)|group=note}} at winika niya "Bakit kalayaan, kung ang mga alipin ngayon ay magiging maniniil ng hinaharap?"<ref>{{cite book|author=José Rizal|title=The Reign of Greed|url=http://books.google.com/books?id=vVqHsHxLsXMC|year=2007|publisher=Echo Library|isbn=978-1-4068-3936-4|pages=[http://books.google.com/books?id=vVqHsHxLsXMC&pg=PA231 231]}}</ref> Ang pangkahalatang napagsang-ayunan ng mga bihasa sa buhay ni Rizal ay ang pagbitay sa kaniya ang nagtulak upang magsimula ang [[Himagsikang Pilipino]]. [[Talaksan:Calamba City, 003.jpg|thumbnail|Ang Bahay ni Rizal sa [[Calamba]],Laguna]] ==Ang mag-anak ni Rizal== [[Talaksan:Francisco r mercado.jpg|200px|thumb|right|Si Francisco Rizal Mercado (1818–1897)]] [[Talaksan:Theodora alonzo quintos.jpg|180px|thumb|left|Si Teodora Alonzo, ang ina ni Dr. José Rizal]] Anak si Rizal nina Francisco Rizal Mercado (1818–1897)<ref name="Rizalname">[http://www.nhi.gov.ph/index.php?option=content&task=view&id=122 National Historical Institute "...added “Rizal” to the family surname..."] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090701074715/http://www.nhi.gov.ph/index.php?option=content&task=view&id=122 |date=2009-07-01 }}{{Registration required}}</ref> at Teodora Morales Alonzo y Quintos (1827-1911; na ang pamilya nila ay pinalitan ang kanilang apelyido bilang "Realonda"),<ref name=autogenerated2>[http://www.nhi.gov.ph/index.php?option=content&task=view&id=122 National Historical Institute "...Francisco Engracio Mercado added “Rizal” to the family surname..."] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090701074715/http://www.nhi.gov.ph/index.php?option=content&task=view&id=122 |date=2009-07-01 }}{{Registration required}}</ref> na parehong masaganang magsasaka na pinagkalooban ng upa sa isang ''[[asyenda|hacienda]]'' at kaakibat nitong palayan ng mga Dominikano. Ikapito sa labing-isang magkakapatid si Rizal: sina Saturnina (Neneng) (1850–1913), [[Paciano Rizal|Paciano]] (1851–1930), Narcisa (Sisa) (1852–1939), Olympia (1855–1887), Lucia (1857–1919), María (Biang) (1859–1945), José Protasio<!---Ang Protacio ay MALI. HUWAG BAGUHIN. Pakitignan ang mga sanggunian sa ibaba. Isinunod kay San Protasio(Saint Protasius/Protase)---> (1861–1896), Concepción (Concha) (1862–1865), Josefa (Panggoy) (1865–1945), Trinidad (Trining) (1868–1951) at Soledad (Choleng) (1870–1929). [[File:Family tree made by Jose Rizal.jpg|thumb|Nilikhang puno ng pamilya (''family tree'') ni Rizal, ginawa noong siya'y nasa Dapitan, {{circa|1890s}}]] Ikalimang salinlahi na si Rizal sa inanak ni Domingo Lam-co [[Quanzhou]] noong kalagitnaan ng ika-17 dantaon.<ref>[http://www.seasite.niu.edu/Tagalog/Tagalog_Default_files/Philippine_national_heroes.htm Rizal's ''rags-to-riches'' ancestor from South China] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131002202045/http://www.seasite.niu.edu/Tagalog/Tagalog_Default_files/Philippine_national_heroes.htm |date=2013-10-02 }}. Nakuha 18 Pebrero 2007.</ref> Napangasawa ni Lam-co si Inez de la Rosa, na isang [[Sangley]] ng Luzon.<ref>Craig 1914, pg. 31.</ref> Mayroon ding lahing Kastila at Hapones si José Rizal. Ang kanyang lolo na ama ni Teodora ay kalahating Kastila at isang inhinyero na ang ngalan ay Lorenzo Alberto Alonzo.<ref>{{cite book | title=José Rizal: life, works, and writings | publisher=Villanueva | author=F. Zaide, Gregorio | year=1957 | pages=5}}</ref> Ang kanyang lolo sa talampakan sa ina ay si Eugenio Ursua, na inanak ng isang Hapones. Ang ina ni Rizal ay siyang kaniyang unang guro at nagturo sa kaniya ng abakada noong siya ay tatlong taon pa lamang. Noong siya naman ay tumuntong ng siyam na taon ay ipinadala siya sa [[Biñan, Laguna]] upang mag-aral sa ilalim ng pamamatnubay ni Justiano Aquino Cruz. Ilang buwan ang nakalipas, pinayuhan niya ang mga magulang ni Rizal na pag-aralin siya sa [[Maynila]]. Noong nagsimula siyang mag-aral sa [[Pamantasan ng Ateneo de Manila|Ateneo Municipal de Manila]], inalis niya ang tatlong huling pangalan na bumubuo sa kaniyang buong pangalan, sa payo ng kaniyang kapatid na si [[Paciano Rizal]] at ng pamilyang Mercado-Rizal, kaya ang kaniyang pangalan ay naging "Jose Protasio Rizal". Dahil dito, minsang naisulat ni Rizal na nagmistula siyang "hindi tunay na anak".<ref name="repositories.cdlib.org">Vicente L. Rafael [http://escholarship.org/uc/item/4j11p6c1 On Rizal's El Filibusterismo], University of Washington, Dept. of History</ref> Ginawa ang pagbabagong ito upang mas malayang makapaglakbay si Rizal, at mailayo ang kaniyang koneksyon sa kaniyang kapatid na minsan nang nagkaroon ng ugnayan sa Gomburza. Mula pagkabata ay nakakarinig na si Jose at Paciano ng mga hindi pa naririnig na mga kaisipang pambatas ukol sa kalayaan at karapatang pantao na kinagagalit ng pamahalaan.{{#tag:ref|Noong bininyagan si Jose, naisulat sa mga talaan ang kaniyang mga magulang bilang sina Francisco Rizal Mercado at Teodora Realonda.[http://www.webcitation.org/query?url=http://www.geocities.com/mcc_joserizal/life_lineage1.html&date=2009-10-26+02:25:55 "José Rizal’s Lineage"]|group=note}}{{#tag:ref|Sa edadn na 8 (noong 1869) naisulat niya ang tulang ''Sa aking mga Kabata'' na mayroong tema ng pagmamahal sa sariling wika.<ref>Montemayor, Teofilo H. (2004). [http://www.joserizal.ph/bg01.html "Jose Rizal: A Biographical Sketch"]. José Rizal University. Retrieved 2007-01-10.</ref>|group=note}} Sa kabila ng pagbabago sa kaniyang pangalan, naging kilala din si Jose bilang "Rizal" sa mga patimpalak sa pagtutula, kung saan humanga ang kaniyang mga guro sa wikang Kastila at iba pang mga banyagang wika, at kinalaunan, sa pagsusulat ng mga sanaysay na kritikal sa mga sanaysay ng mga Kastila ukol sa sinaunang lipunang Pilipino. ==Pag-aaral== Ang ''[[Pamantasang Ateneo de Manila|Ateneo Municipal de Manila]]'' ang unang paaralan sa Maynila na pinasukan niya noong ikadalawampu ng [[Enero]] 1872. Sa pananatili niya sa paaralang ito ay natanggap niya ang lahat ng mga pangunahing medalya at notang sobresaliente sa lahat ng [[aklat]]. Sa paaralan ding ito niya natanggap ang kaniyang Batsilyer sa [[Sining]] na may notang sobresalyente kalakip ang pinakamataas na karangalan. Nang sumunod na taon, siya ay kumuha ng [[Pilosopiya]] at [[Panitikan]] sa [[Unibersidad ng Santo Tomas]]. Sa Ateneo, kasabay niyang kinuha ang [[agham]] ng [[Pagsasaka]]. Pagkaraan, kinuha niya ang kursong [[panggagamot]] sa Santo Tomas pagkatapos mabatid na ang kaniyang ina ay tinubuan ng katarata. Noong 5 Mayo 1882, nang dahil sa hindi na niya matanggap ang tagibang at mapansuring pakikitungo ng mga paring Kastila sa mga katutubong mag-aaral, nagtungo siya sa [[Espanya]]. Doon pumasok siya sa [[Universidad Central de Madrid|Pamantasan Sentral ng]] [[Madrid]], kung saan, sa ikalawang taon ay natapos niya ang karerang Medisina, bilang "napakahusay". Nang sumunod na taon, nakamit niya ang titulo sa Pilosopiya-at-Titik. Naglakbay siya sa [[Pransiya]] at nagpakabihasa sa paggamot ng sakit sa mata sa isang klinika roon. Pagkatapos ay tumungo siya sa [[Heidelberg]], [[Alemanya]], kung saan nakatamo pa siya ng isang titulo. Sa taon din ng kaniyang pagtatapos ng Medisina, siya ay nag-aral ng [[wikang Ingles]], bilang karagdagan sa mga wikang kaniya nang nalalaman gaya ng [[Wikang Pranses|Pranses]]. Dalubwika si Rizal na nakaaalam ng [[Wikang Arabe|Arabe]], [[Wikang Katalan|Katalan]], [[Wikang Tsino|Tsino]], [[Wikang Inggles|Inggles]], [[Wikang French|Pranses]], [[Wikang Aleman|Aleman]], [[Wikang Griyego|Griyego]], [[Wikang Ebreo|Ebreo]], [[Wikang Italyano|Italyano]], [[Wikang Hapon|Hapon]], [[Wikang Latin|Latin]], [[Wikang Portuges|Portuges]], [[Wikang Ruso|Ruso]], [[Wikang Sanskrit|Sanskrit]], [[Wikang Espanyol|Espanyol]], [[Wikang Tagalog|Tagalog]], at iba pang mga katutubong [[mga wika ng Pilipinas|wika ng Pilipinas]]. ==Pansariling buhay== Marahil ang buhay ni Rizal ang pinakanatala sa mga Pilipinong nabuhay noong ika-19 siglo dahil sa maraming mga talang isinulat niya at ukol sa kaniya.<ref name="Rizalino">Kalaw, Teodoro."Epistolario Rizalino: 4 volumes, 1400 letters to and from Rizal". Bureau of Printing, Manila.</ref> Halos bawat ukit sa kaniyang buhay ay naitala, dahil sa kaniyang araw-arawing pagsulat sa kaniyang talaarawan at dahil din sa kaniyang pagiging manunulat, at ang karamihan sa mga kagamitan na ito ay nananatili pa rin. Naging mahirap sa mga tagatalambuhay ang pagsasalin ng mga likha niya dahil sa ugali ni Rizal na pagpapalit ng wika. Kabilang sa mga nilalalaman ng mga tala ni Rizal ang pananaw ng isang Asyano na nakarating sa Kanluran sa unang pagkakataon. Kabilang dito ang kaniyang mga lakbayin sa Europa, Hapon at Estados Unidos, at maging sa kaniyang pananatili sa Hong Kong. Matapos siyang makapagtapos mula sa [[Pamantasang Ateneo de Manila|Ateneo Municipal de Manila]], bumisita si Rizal at ang isang kaibigang si Mariano Katigbak upang bisitahin ang lola ni Rizal sa ina na naninirahan sa Tondo, Maynila. Isinama ni Mariano ang kaniyang kapatid na si '''Segunda Katigbak''', na isang 14-taong Batangueña mula Lipa, Batangas. Karamihan sa mga panauhin ng lola ni Rizal ay mga mag-aaral sa kolehiyo, at alam nila na magaling sa pagpipinta si Rizal. Pinakiusapan siya na gumawa siya ng larawan ni Segunda. Bagaman tumanggi si Rizal noong una, ginawan din niya ng guhit si Segunda. Sa kasamaang palad, may kasintahan na si Katigbak na ang pangalan ay Manuel Luz.<ref>{{cite book|last=Zaide|first=Gregorio|title=Rizal's Life, Works and Writings|year=1957|publisher=Villanueva Book Store|location=Manila, Philippines|pages=43–44}}</ref> Mula Disyembre 1891 hanggang Hunyo 1892, nanirahan si Rizal at kaniyang mga pamilya sa Blng 2&nbsp;ng Rednaxela Terrace, sa isla ng Hong Kong. Nangupahan si Rizal sa 5 kalye D'Aguilar, Distritong ''Central'', Isla ng Hong Kong bilang kaniyang klinika sa mata mula 2&nbsp;ng hapon hanggang 6&nbsp;ng gabi. Kabilang sa mga naitala sa bahagi nito ng kaniyang buhay ay ang kaniyang mga pagkahanga na kung saan siyam ang nakilala. Sila ay sina Gertrue Beckett, na taga Londres, Nelly Boustead na nagmula sa pamilyang mangangalakal galing Inglatera at Iberia, Seiko Usui (na tinatawag ding O-Sei-san) na kabilang sa lahi ng maharlikang Hapon, ang kaniyang naunang mga pagkakaibigang sina Segunda Katigbak, Leonor Valenzuela, at ang kaniyang panliligaw sa kaniyang malayong pinsan na si Leonor Rivera, na sinasabing kinuhanan ng inspirasyon sa karakter na ''[[Maria Clara]]'' sa ''[[Noli Me Tangere]]''. === Leonor Rivera === '''''Makikita ang malaking bahagi ni Leonor Rivera sa buhay ni Rizal sa mga sulating kagaya ng “If Dreams Must Die” at “The Love of Leonor Rivera” ni Severino Montana. Kung saan kapwa nagpapakita ng imahe ng isang dalagitang umiibig sa bata nitong puso, isang kolehiyala na naihahalintulad kay Maria Clara, at isang walang-hanggang pag-ibig ni Rizal. Sinasabing inspirasyon ni Rizal si Leonor Rivera para sa kaniyang tauhan na Maria Clara sa ''Noli me Tangere'' at ''El FIlibusterismo''.<ref name="inquirer">Martinez-Clemente, Jo (200-06-20) [http://newsinfo.inquirer.net/16626/keeping-up-with-legacy-of-rizal%E2%80%99s-%E2%80%98true-love%E2%80%99 Keeping up with legacy of Rizal’s ‘true love’] ''Inquirer Central Luzon'' at inquirer.net. Retrieved on 2011-12-03.</ref> Unang nagkita si Rizal at Rivera sa Maynila noong 14 taong gulang pa lang si Rivera. Noong lumuwas si Rizal sa Europa nong 3 Mayo 1882, si Rivera ay 16 taong gulang pa lamang. Nagsimula ang kanilang pagtatalastasan noong nag-iwan si Rizal ng tula para kay Rivera na namamaalam.<ref name="JR" /> Nananatiling nakatuon si Rizal sa kaniyang pag-aaral sa Europa dahil sa kaniyang pakikipagtalastasan kay Rivera. Dahil hindi gusto ng nanay ni Rivera si Rizal ay gumagamit sila ng kodigo sa kanilang mga sulat. Sa sulat ni Mariano Katigbak na nakapetsa sa 27 Hunyo 1884, binanggit si Rivera bilang "katipan" ni Rizal. Nilarawan ni Katigbak si Rivera bilang lubhang apektado sa paglisan ni Rizal, na palaging maysakit dahil sa ''insomnia''. Noong umuwi si Rizal sa Pilipinas noong 5 Agosto 1887, bumalik na si Rivera at kaniyang pamilya sa [[Dagupan, Pangasinan]]. Pinagbawalan si Rizal ng kaniyang amang si Francisco Mercado na makipagkita kay Rivera upang huwag mailagay ang pamilyang Rivera sa panganib, dahil sa mga araw na iyon binansagan na si Rizal ng pamahalaang Kastila bilang ''filibustero'' o mapanghimagsik<ref name="JR" /> dahil sa kaniyang nobelang ''Noli Me Tangere''. Nais pakasalan ni Rizal si Rivera habang siya'y nasa Pilipinas pa dahil sa lubusang katapatan ni Rivera. Muli, pinakiusapan ni Rizal ang kaniyang ama bago ang kaniyang muling paglisan sa Pilipinas. Ngunit hindi naganap ang pagkikita. Noong 1888, hindi na pinapadalhan ng sulat si Rizal galing kay Rivera ng isang taon, sa kabila ng patuloy na pagpapadala ni Rizal ng liham sa kaniya. Ang dahilan ng pananahimik ni Rivera ay dahil sa kasunduan ng ina ni Rivera at ng isang Ingles na nagngangalang Henry Kipping, isang inhenyero sa daangbakal na nabighani kay Rivera at mas sinasang-ayunan ng ina ni Rivera.<ref name="JR">[http://www.joserizal.ph/lv01.html Leonor Rivera], José Rizal University, joserizal.ph</ref><ref name="Coates">Coates, Austin. "Leonor Rivera", ''[[Rizal: Philippine Nationalist and Martyr]]'', Oxford University Press (Hong Kong), pages 52–54, 60, 84, 124, 134–136, 143, 169, 185–188, and 258.</ref> Lubusang nasaktan si Rizal noong nabalitaan niyang nagpakasal na si Rivera kay Kipping. Itinabi ng mga kaibigan ni Rizal ang halos lahat ng mga bagay na binigay niya, kabilang ang mga guhit sa mga piraso ng papel. Ang ilan sa mga bagay na ito ay mga ohales at panyo na may guhit at sulatin na binigay sa mga Blumentritt, na kinalaunan ay binigay din sa pamilyang Rizal. Kabilang sa mga namangha kay Rizal ay ang anak ng isang liberal na Kastila na si Pedro Ortiga y Perez; at maging si Dr. Reinhold Rost ng [[Museong Britanya]] kung saan siya naging regular na panauhin sa kaniyang tahanan habang siya'y nagsasaliksik sa mga sulat ni Morga sa Londres, kung saan binansagan siya bilang "hiyas ng isang tao".<ref name="Rizalino" />{{#tag:ref|Si Dr. Reinhold Rost ay tagapamahala ng Tanggapang Indyano ng Museong Britanya at kilalang pilologo noong ika-19 siglo.|group=note}} === Josephine Bracken === Sa buhay ng pagka-bayani ni Rizal ay may dalawang babae na kapwa nagkaroon ng mahalagang bahagi, ito ay ang kanyang ina at si Josephine Bracken. Si Donya Teodora Alonzo ay isang mapagmahal at mapag-kalingang ina, na nagpakita ng mga katangian ng isang huwarang inang Pilipino. Isang parokyano ng Kristiyanismo, para sa kanya ay isang pagtalikod o kasalanan sa paniniwala ang pag-aaral ng siyensiya at pag-ibig kay Josephine Bracken. Samantalang makikita si Leonor Rivera kay Maria Clara, si Josephine Bracken naman ay kay Salome. Si Salome ang karakter ni Rizal sa Noli Me Tangere na hindi isinama sa publikasyon kaya iilan lamang ang nakakikilala. Si Salome ay ang iniibig ni Elias, isang babaeng kakikitaan ng liberal na pag-uugali sa pagsasalita, pagkilos at pananaw sa sex. Ang usapan nina Elias at Salome ay isang senaryong kakikitaan ng lubusang pagtukoy sa pagnanasa bago pa ang mga sulatin ni Jose Garcia Villa. Maihahalintulad din si Josephine Bracken kina Magdalene, Mata Hari, Kitty O’Shea, Sadie Thompson, at Joan of Arc. Si Josephine Bracken ang naging daan upang makita ang liberalismo ni Rizal ng ina nito at mga kapatid. Isa na rito ang naging pagtatalo ni Rizal at ng kanyang ina tungkol sa pagsasama nila ni Josephine Bracken kahit na walang basbas ng simbahan. Bukod sa pagiging liberal taglay din ni Josephine Bracken ang mga kaugalian kagaya ng pagiging matatag at may buong-loob sa pakikipaglaban ng kanyang mga pinaniniwalaan. Ayon kay John Foreman, si Josephine Bracken ay maihahalintulad kina Gabriela Silang at Joan of Arc sa kanyang walang hanggang pakikibaka sa laban ng mga Katipuneros kahit sa pagkamatay ni Rizal. Unang nakita si Josephine sa Asamblea sa Imus, Kabite noong 29 Disyembre. Kasama niyang dumating sa pagtitipon si Paciano Rizal at iba pang kabilang sa pamilya Rizal. Ayon pa kay General Ricarte, hindi rin matatawaran ang partisipasyon ni Josephine sa paggagamot sa bahay sa Tejeros kung saan naging nurse at inspirasyon siya sa mga may sugat at iba pang nagpupunta dito. Gayundin ay makikita ang partisipasyon ni Josephine sa “Battles of Silang” st “Battle of Dasmariñas” noong 27 Pebrero. Makikita ang lubhang katatagan ni Josephine Bracken sa Rebolusyon, nang panahon kung kailan dadakipin na siya ng mga Espanyol. Kung saan naglakad siyang dumudugo ang mga paa mula sa Maragondon hanggang Laguna hanggang makarating siya sa daungan papuntang Maynila. Si Josephine Bracken ay isang malaking bahagi ng kasasayan ng Pilipinas hanggang sa kanyang kamatayan noong taong 1902 sa sakit na tubercolosis. Ang kanyang kusang-loob na pakikibahagi sa Rebolusyon at patuloy na pagtulong sa mga Pilipino sa kabila ng hindi pagkilala ng mga ito sa kanya noong una ay sadyang kahanga-hangang kaugaliang napatunayan ni Josephine Bracken sa loob ng mahabang panahon.''''' Noong Pebrero 1895 nagkita si Rizal kay Josephine Bracken isang babaeng Irlandes mula Hong Kong, noong sinamahan niya ang kaniyang bulag na amang si George Taufer upang ipasuri ang kaniyang mga mata kay Rizal.<ref>Fadul 2008, p. 17.</ref> Matapos ang ilang mga pagbisita, nakipag-ibigan si Rizal at Bracken sa isa't isa. Nais nilang magpakasal, ngunit dahil sa reputasyon ni Rizal dahil sa kaniyang mga sinulat at pananaw pampulitika, tumanggi ang lokal na kura na si Padre Obach na ikasal sila liban na lang kung makakakuha si Rizal ng pahintulot mula sa Arsobispo ng Cebu. Hindi sila makapagkasal sa simbahan dahil tumangging bumalik si Rizal sa Katolisismo.<!-- was this because of his Freemasonry ties or his politics? AllanBz --the answer is both-KaElin--><ref name="spouse">Fadul 2008, p.21.</ref> Matapos samahan ang kaniyang ama sa Maynila upang bumalik sa Hong Kong, at bago siya bumalik sa Dapitan upang tumira kay Rizal, pinakilala ni Josephine ang kaniyang sarili sa pamilya ni Rizal sa Maynila. Minungkahi ng ina ni Rizal na magdaos sila ng kasalang sibil, upang hindi mabagabag ang konsensya ni Rizal ukol sa kaniyang politikal na pananaw upang makakuha ng pahintulot mula sa isang Obispo.<ref name="Craig215">Craig 1914, p.215</ref> Naikasal si Rizal at Josephine sa pamamagitan ng kasalang sibil sa Talisay sa Dapitan. Sinasabing nagkaroon sila ng isang anak na nagngangalang Francisco, na namatay din agad pagkasilang.<ref>Fadul 2008, p. 38.</ref> == Sa Bruselas at Espanya (1890-1892) == Noong 1890, lumisan si Rizal sa Paris patungong [[Bruselas]] habang naghahanda sa paglilimbag ng kaniyang mga anotasyon ng ''[[Sucesos de las Islas Filipinas]]'' ni [[Antonio de Morga]]. Nanirahan siya sa isang pangupahang bahay ng magkapatid na Jacoby, sina Catherina at Suzanna, na mayroong pamangking nagngangalang Suzanna ("Thil") na may edad 16. Ayon sa historyador na si [[Gregorio F. Zaide]], umibig si Rizal kay Suzanne Jacoby, 45 taong gulang, ngunit naniniwala ang Belgang si Pros Slachmuylders na umibig si Rizal sa 17 taong gulang na pamangking si Suzanna Thil.<ref name="Suzanne">Cuizon, Ahmed (2008-06-21). [http://globalnation.inquirer.net/cebudailynews/news/view/20080621-143971/Rizals-affair-with-la-petite-Suzanne "Rizal’s affair with 'la petite Suzanne'"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140226044021/http://globalnation.inquirer.net/cebudailynews/news/view/20080621-143971/Rizals-affair-with-la-petite-Suzanne |date=2014-02-26 }}, ''Inquirer/Cebu Daily'', Retrieved on 2012-09-20.</ref> Nakita niya ang mga talang nagbibigay linaw sa kanilang mga pangalan at edad. Saglit lang nanirahan si Rizal sa Bruselas; pagkatapos noon ay lumuwas siya patungong Madrid. Binigyan niya si Suzanna ng isang kahon ng tsokolate. Lumiham si Suzanna kay Rizal sa wikang Pranses, na sinasabing hindi siya kumuha ng ni isang piraso ng tsokolate, at halos mapudpod na ang kaniyang sapatos sa pagbabalik-panaog sa hulugan ng sulat upang tignan kung may liham galing sa kaniya, at hinihintay ang kaniyang muling pagbabalik.<ref name="Suzanne"/> Noong 2007, nilalakad na ng pangkat ni Slachmuylder na lagyan ng makasaysayang tanda upang magbigay-pugay sa pananatili ni Rizal sa nasabing tahanan.<ref name="Suzanne" /> Nagbago ang mga nilalaman ng mga sinulat ni Rizal sa kaniyang dalawang obra, ang "Noli Me Tangere", na nilimbag sa Berlin noong 1887, at "El Filibusterismo", na nilimbag sa Ghent noong 1891. Para magkaroon ng pondo upang mailimbag ang huli ay nangutang si Rizal sa kaniyang mga kaibigan. Maraming mga Kastila at mga edukadong Pilipino ang nagalit sa kaniyang mga sinulat dahil sa mga simbolismong pinapakita dito. Kritikal ang mga nobelang ito sa mga prayleng Kastila at sa kapangyarihan ng simbahan. Ayon sa sulat ng kaibigan ni Rizal na si [[Ferdinand Blumentritt]], na isang propesor at historyador, ang mga karakter sa mga nobelang ito ay hango sa totoong buhay at ang bawat mga pangyayari dito ay maaaring mangyari sa anumang araw sa Pilipinas.<ref>{{cite book|author=Harry Sichrovsky|title=Ferdinand Blumentritt: an Austrian life for the Philippines : The Story of José Rizal's Closest Friend and Companion|url=http://books.google.com/books?id=-yBFKQAACAAJ|year=1987|isbn=978-971-13-6024-5|page=39}}{{Dead link|date=Oktubre 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Bagaman si Blumentritt ay apo ng Ingat-yaman ng Imperyo sa [[Vienna]] at matibay na tagapagtanggol ng pananampalatayang Katoliko, sinulat pa rin niya ang panimulang salita ng ''El Filibusterismo'' matapos niyang isalin ang ''Noli Me Tangere'' sa wikang Aleman. Gaya ng binabala ni Blumentritt, naging dahilan ang mga nobelang ito upang usigin si Rizal bilang tagapanimula ng himagsikan. Kinalaunan ay nilitis si Rizal ng militar at tuluyang binitay. Ngunit ang kaniyang mga nobela ang nagbigay inspirasyon sa mga Pilipino upang maglunsad ng Himagsikang Pilipino noong 1896. Bilang pinuno ng kilusang propaganda ng mga Pilipino sa Espanya, nagsulat si Rizal ng mga sanaysay, tula at editoryal sa pahayagang ''[[La Solidaridad]]'' sa Barcelona, kung saan ginamit niya ang sagisag-panulat na "Dimasalang". Ang karaniwang tema ng kaniyang mga likha ay sumesentro sa liberal at progresibong kaisipan ng karapatang pang-indibidwal at kalayaan, lalu na para sa mga mamamayang Pilipino. Pareho ang kaniyang pananaw sa ibang mga kasapi ng kilusan, na ang Pilipinas ay humaharap sa, ayon sa mismong salita ni Rizal, na "Goliath na may dalawang mukha"—mga tiwaling prayle at masamang pamahalaan. Paulit-ulit na kaniyang binabanggit sa kaniyang komentaryo ang mga adyenda gaya ng mga sumusunod:{{#tag:ref|In his letter "Manifesto to Certain Filipinos" (Manila, 1896), he states: ''Reforms, if they are to bear fruit, must come from above; for reforms that come from below are upheavals both violent and transitory.''(''Epistolario Rizalino'', op cit)|group=note}} * Na ang Pilipinas ay gawing probinsya ng Espanya * May pagkakatawan sa Cortes * Mga Pilipinong pari sa halip na mga prayleng Kastila * Kalayaan sa pagtitipon at pananalita * Pantay-pantay na karapatan sa ilalim na batas sa pagitan ng mga Pilipino at Kastila Tumutol ang mga mananakop sa Pilipinas sa mga repormang ito. Hindi rin ito inendorso ng ilang mga intelektwal na Kastila tulad nina Morayta, Umamuno, Pi y Margall at iba pa. GUmanti si Wenceslao Retana, isang politikal na komentador sa Espanya, sa pamamagitan ng pagsulat ng artikulo sa ''La Epoca'', isang pahayagan sa Madrid, na umiinsulot kay Rizal. Kinuwento niya ang ukol sa pagpapalayas ng pamilya ni Rizal mula sa kanilang lupa sa Calamba dahil sa hindi pagbabayad ng upa. Nag-ugat ang insidenteng ito mula sa pagkakakulong sa ina ni Rizal na si Teodora noong bata pa si Rizal, dahil sa bintang na pagtangkang paglason sa kaniyang hipag. Dahil sa pakikisabwatan ng mga prayle ay kinulong siya ng wala man lang [[paglilitis]]. Pinaglakad din siya ng sampung milya (16&nbsp;km) mula Calamba. Pinalaya din siya matapos ang dalawa at kalahating taong pakikipag-apela sa Kataas-taasang Hukuman.<ref name="Craig" /> Noong 1887, sumulat ng petisyon si Rizal sa ngalan ng mga nangungupahan sa Calamba, at noong taon ding iyon ay hinimok sila na magsalita laban sa tangka ng mga prayle na taasan ang upa. Humantong ito sa paglilitis na nauwi sa pagpapalayas ng mga Dominiko sa mga nangungupahan mula sa kanilang mga tahanan, kabilang dito ang pamilya ni Rizal. Pinamunuan ni Heneral Valeriano Weyler ang paggiba sa mga gusali ng sakahan. Pagkabasa ng artikulo, nagpadala si Rizal ng kinatawan upang hamunin si Retana sa duwelo. Humingi ng tawad si Retana sa publiko at kinalauna'y naging isa sa mga pinakamalaking tagahanga ni Rizal, na sumulat din ng isa sa pinakamahalagang talambuhay ni Rizal, ang ''Vida y Escritos del Jose Rizal'' (Mga buhay at kasulatan ni Jose Rizal).<ref>Retana, Wenceslao. ''Vida y Escritos del José Rizal''. Libreria General de Victoriano Suarez, Madrid 1907.</ref> == Pagbabalik sa Pilipinas (1892-1896) == === Pagpapatapon sa Dapitan === [[File:Regulations of the La Liga Filipina handwritten by Jose Rizal.jpg|thumb|Regulasyon ng "La Liga Filipina" sa mismong sulat-kamay ni Rizal]] Pagbalik sa Maynila noong 1892, binuo ni Rizal ang isang samahang ''La Liga Filipina''. Isinusulong ng samahang ito ang pagkakaroon ng reporma sa pamamagitan ng legal na pamamaraan, ngunit ito'y binuwag ng gobernador. Sa mga panahong iyon, tinuturing na siya bilang kalaban ng estado ng pamahalaang Kastila dahil sa kaniyang mga nobela. Nasangkot si Rizal sa mga gawaing rebelyon at noong Hulyo 1892 ay pinatapon siya sa [[Dapitan]] sa probinsya ng [[Zamboanga]].<ref>[http://www.filipiniana.net/ArtifactView.do?artifactID=R2009LMC0093 "Appendix II: Decree Banishing Rizal. Governor-General Eulogio Despujol, Manila, July 7, 1892."] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090701074648/http://www.filipiniana.net/ArtifactView.do?artifactID=R2009LMC0093 |date=Hulyo 1, 2009 }} In ''Miscellaneous Correspondence of Dr. José Rizal / translated by Encarnacion Alzona''. (Manila: National Historical Institute.)</ref> Habang nasa Dapitan ay nagtayo siya ng isang paaralan, ospital at isang sistema ng suplay ng tubig, at nagturo din ng pagsasaka. Nagtayo si Rizal ng paaralan para sa mga batang lalaki. Sa paaralang ito, wikang Kastila ang ginagamit sa pagtuturo, at nagtuturo din ito ng Ingles bilang wikang banyaga. Ang layunin ng paaralang ito ay upang turuan ang mga mag-aaral ng pagiging maparaan sa buhay. {{Citation needed|date=January 2008}} Ang ilan sa mga mag-aaral ay naging matagumpay bilang mga magsasaka at tapat na opisyal ng pamahalaan. Isang Muslim ang naging datu, at isa pa, si Jose Aseniero, ay naging gobernador ng Zamboanga. Nagkaroon ng misyon ang mga Heswita na pabalikin si Rizal mula sa Dapitan sa pamumuno ni Padre Sanchez, na dati niyang guro, ngunit nauwi ito sa kabiguan. Muli itong tinangka ni Padre Pastelles, na kilalang bahagi ng Orden. Naging tagapamagitan ang kaniyang matalik na kaibigang si [[Ferdinand Blumentritt]] sa kaniyang mga kaibigan sa Europa, at patuloy ang kaniyang pakikipagtalastasan sa kanila na siyang patuloy na nagpapadala ng mga liham na nakasulat sa mga wikang Olandes, Pranses, Aleman at Ingles na lumito sa mga sensura, kaya naantala ang kanilang mga pagpapadala. Sa pananatili ni Rizal sa Dapitan sa loob ng apat na taon ay umti-unti ding umusbong ang Rebolusyong Pilipino na kinalaunan ay nagpahamak sa kaniya. Bagaman tutol siya sa himagsikan, ginawa siyang pandangal na pangulo ng mga kasapi ng Katipunan at ginamit din ang kaniyang pangalan bilang sigaw sa digmaan, pakikipag-isa at kalayaan.<ref>{{Cite web |url=http://definitelyfilipino.com/blog/2012/07/29/rizalismo-isang-sanaysay/ |title=Archive copy |access-date=2014-10-25 |archive-date=2015-03-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150328220920/http://definitelyfilipino.com/blog/2012/07/29/rizalismo-isang-sanaysay/ |url-status=dead }}</ref> === Pagbaril sa Bagumbayan === [[File:Rizal execution.jpg|350px|thumb|Isang litrato ng pagbaril kay Rizal sa [[Rizal Park|Bagumbayan]].]] Ang inatasan na bumaril kay Rizal ay isang hanay ng mga Pilipinong kasapi ng Hukbong Kastila, habang isa pang hanay ng mga Kastilang kasapi ng Hukbong Kastila ang nakahanda upang barilin ang sinuman sa kanila na susuway.<ref>{{cite book|last1=Russell|first1=Charles Edward |last2=Rodriguez|first2=Eulogio Balan |title=The hero of the Filipinos: the story of José Rizal, poet, patriot and martyr|url=http://books.google.com/books?id=BgsvAAAAIAAJ|year=1923|publisher=The Century co.|page=308}}</ref> Kinunan ng manggagamot ng Hukbong Kastila ang pulso ni Rizal at ito'y normal. Pinatahimik ng sarhento ang mga Kastilang hukbo noong nagsimula na silang sumigaw ng "Viva" at iba pang mga katagang pabor sa Kastila kasama ang mga manonood na karamihan ay mga Peninsulares at mga Mestisong Kastila. Ang kaniyang huling salita ay isa sa mga huling salita ni Jesucristo: "Consummatum est"—natapos na.<ref name="Laubach" /><ref name="autogenerated1">[[Austin Coates]], ''Rizal: Philippine Nationalist and Martyr'' (London: Oxford University Press, 1968) ISBN 0-19-581519-X</ref>{{#tag:ref|Kahit sa mga prominenteng mga Kastila, sinasabing kalapastanganan ang ginawang paglilitis kay Rizal. Matapos ang kaniyang pagbitay, isang pilosopo na nagngangalang [[Miguel de Unamuno]] ang kumilala kay Rizal bilang isang "Kastila": "malalim at kilalang Kastila, mas Kastila pa kaysa mga abang taong iyon - patawarin nawa sila ng Panginoon, dahil hindi nila nalalaman ang kanilang mga ginagawa - mga abang taong iyan, na sa ibabaw ng kaniyang mainit pang katawan ay bumato palangit na may pag-insulto ng isang pangungusong na sigaw: 'Viva Espana!'" Epilogo ni Miguel de Unamuno sa ''Visa y Escritos del Dr. Jose Rizal'' ni Wenceslao Retana. (Retana, op.cit.)|group=note}} Lihim siyang nilibing sa Libingang [[Paco, Maynila|Paco]] sa Maynila ng wala man lang tanda sa libingan. Nilibot ng kaniyang kapatid na si Narcisa ang lahat ng maaaring libingan at natagpuan ang bagong baong lupa sa isang libingan na may mga bantay sa tarangkahan. Sa kaniyang paniwala na maaaring ito nga ang pinaglibingan, at wala pang ibang mga nilibing, nagbigay siya ng regalo sa taga-ingat upang lagyan ng tanda ang nasabing lugar na "RPJ" - mga inisyal ni Rizal na pabaliktad. Nakatago naman sa lampara ang kaniyang tulang ''[[Mi ultimo adios]] na pinaniniwalaang sinulat ilang araw bago ang kaniyang pagbitay, at binigay ito sa kaniyang pamilya kasama ang ilan niyang mga natirang pag-aari, kabilang na ang kaniyang mga huling liham at huling habilin.<ref name="Alvarez">Alvarez, S.V., 1992, Recalling the Revolution, Madison: Center for Southeast Asia Studies, University of Wisconsin-Madison, ISBN 1-881261-05-0</ref>{{rp|91}} Sa kanilang pagbisita, pinaalalahanan ni Rizal ang kaniyang mga kapatid sa wikang Ingles na mayroong isang bagay sa loob ng lamparang binigay ni Pardo de Taveras na ibabalik din pagkabitay, upang bigyang diin ang kalahagahan ng tula. Ang sumunod na habilin ay. "Tingnan din ang aking sapatos", kung saan isa pang bagay ang nakasuksok. Noong hinukay ang kaniyang labi noong Agosto 1898, sa panahon na ng pananakop ng mga Amerikano, nalaman na hindi siya isinilid sa ataul, at nilibing siya hindi sa 'lupa ng mga banal', at anuman ang nakasiksik sa kaniyang sapatos ay nalusaw.<ref name="Craig">Austin Craig, [http://books.google.com/books?id=eKgtAAAAMAAJ ''Lineage, Life and Labors of Rizal'']. Google Books. Retrieved on 2007-01-10.</ref>'' Sa kaniyang liham sa kaniyang pamilya ay kaniyang isinulat: ''"Turingan ang may-edad nating magulang kagaya ng gusto niyong maturingan... Mahalin silang lubos sa aking alaala... 30 Disyembre, 1896."''<ref name="Rizalino" /> Nagbigay siya ng habilin sa kaniyang pamilya ukol sa kaniyang libing: ''"Ilibing ninyo ako sa lupa. Maglagay ng bato at krus sa ibabaw. Pangalan ko, petsa ng kapanganakan ko at kamatayan ko. Wala nang iba. Kung nais niyong bakuran ang aking libingan maaari niyong gawin. Walang paggunita."''<ref>[http://joserizal.info/Writings/Letters/Family/1896-f-letters.htm "Letters Between Rizal and his Family, #223"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111006155045/http://joserizal.info/Writings/Letters/Family/1896-f-letters.htm |date=2011-10-06 }}. The Life and Writings of José Rizal. Retrieved on 2012-09-29</ref> Sa kaniyang huling sulat kay Blumentritt: ''"Bukas, sa ganap na 7, ay babarilin ako; ngunit ako ay inosente sa krimen ng paghihimagsik. Mamamatay ako ng may tahimik na konsiyensiya."''<ref name="Rizalino" /> Pinaniniwalaan na si Rizal ang unang rebolusyonaryong Pilipino na namatay dahil sa kaniyang mga gawa bilang manunulat, at dahil sa kaniyang sibil na pagsuway ay matagumpay niyang natibag ang moral na pamumuno ng Espanya. Nagbigay din siya ng isang aklat sa isang ''matalik at minamahal na kaibigan''. Noong natanggap ito ni Blumentritt sa Leimeritz siya ay umiyak. == Mga Katha == Si Rizal ay nakilala sa dahil sa kanyang dalawang nobela, ang ''[[Noli Me Tangere]],'' na nilimbag sa [[Berlin]], [[Alemanya]] (1886) sa tulong ni Dr. Maximo Viola, at ang ''[[El Filibusterismo]]'', na nilathala sa Gante, [[Belgica]] (1891); pinahiram siya ni Valentin Ventura ng 300 piso sa pagpapalimbag ng El Filibusterismo. Naglalaman ang mga ito ng mga paglalarawan at pagpuna sa mga nagaganap na pangyayari sa lipunang Pilipino ng mga panahong iyon. Ang mga aklat na ito ay halaw at hango sa [[Don Quixote]] ni [[Miguel Cervantes]], manunulat na Espanyol. Ang mga ito ang naging daan upang magising ang puso't diwa ng mga Pilipino. == Mga Pamanang-lahi == Si Jose P. Rizal o mas kilalang Pepe ay isang Pilipinong repormista para sa isang lipunang malaya at hindi isang rebolusyonaryong naghahangad ng [[Pagpapahayag ng kasarinlan ng Pilipinas|kasarinlan]]. Bilang puno ng Kilusan ng Pagbabago ng Pilipinas na itinatag ng mga Pilipino sa [[Barcelona]], Espanya, nagbigay siya ng ambag-sulatin sa ''La Solidaridad''. Ang kanilang mga mithiin: # na ang Pilipinas ay maging bahaging-lalawigan ng Espanya; # na magkaroon ng mga kinatawan sa Batasan ng Espanya (Parlyamento); # na magkaroon ng mga namumunong paring Pilipino o magkaroon ng sekularisasyon; # kalayaan sa pagtitipon-tipon at pamamahayag; # pantay na karapatan sa harap ng batas, maging Pilipino man o Kastila. Hindi matanggap ng mga maykapangyarihang opisyal ang mga pagbabagong iyon, sapagkat nangangahulugan ng pagkawala ng pangingibabaw ng Kastila. Kaya sa pagbabalik ni Rizal sa Maynila mula sa Espanya, pinaratangan siya ng paghahasik ng gulo dahil sa pagtatatag ng La Liga Filipina, nilitis at ipinatapon sa Lungsod ng Dapitan/Dapitan, Zamboanga del Norte/Zamboanga noong 1892. Doon, nagtayo siya ng isang paaralang pambata, at isang pagamutan. Bukod dito, nagsagawa rin siya ng isang pambayang sistema ng padaloy-tubig. ==Tingnan din== * [[Mga lugar sa Pilipinas na may pangalang Rizal]] *[https://mgabayani.ph/kilalanin-ang-bayani-na-si-jose-rizal/ Kilalanin ang Pambansang Bayani na si Jose Rizal] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190626071108/https://mgabayani.ph/kilalanin-ang-bayani-na-si-jose-rizal/ |date=2019-06-26 }} ==Mga sanggunian== ;Mga Tala {{Reflist|group=note}} ;Sanggunian {{Reflist|colwidth=30em}} == Ugnay panlabas == {{Commonscat|José Rizal}} * [http://www.inq7.net/globalnation/col_gln/2005/jan10.htm Rizal the OFW], artikulo tungkol kay Rizal sa INQ7 * [http://www.joserizal.ph/ Rizal's official web pages] * [http://www.univie.ac.at/Voelkerkunde/apsis/aufi.htm prof. Ferdinand Blumentritt's web pages, Rizal's friend] + [http://www.blumentritt.uni.hu/ Lea-Katharina Steller: Ferdinand Blumentritt] * [http://www.knightsofrizal.org The knights of Jose Rizal, Order] {{reflist}} {{Authority control}} {{SulatinRizal}} {{Himagsikang Pilipino}} {{BD|1861|1896|Rizal, Jose}} {{DEFAULTSORT:Rizal, Jose}} [[Kategorya:Mga Tagalog|Rizal, Jose]] [[Kategorya:Himagsikang Pilipino]] [[Kategorya:Mga manunulat mula sa Pilipinas]] [[Kategorya:Mga Pilipinong liping-Intsik|Rizal, Jose]] [[Kategorya:Mga Pilipinong liping-Hapon|Rizal, Jose]] [[Kategorya:Mga Pilipinong liping-Kastila|Rizal, Jose]] [[Kategorya:Kasaysayan ng Pilipinas|Rizal, Jose]] [[Kategorya:Mga makata|Rizal, Jose]] [[Kategorya:Mga Pilipinong manggagamot]] [[Kategorya:Mga nobelista]] [[Kategorya:Mga pintor mula sa Pilipinas]] [[Kategorya:Pilipinong manlilikha]] [[Kategorya:Mga rebolusyonaryo mula sa Pilipinas]] 4287onqouib7yexz2vk0n61uqo469ok 2164279 2164278 2025-06-09T19:10:38Z Cloverangel237 149506 Nagpatuloy sa pagsalinwika 2164279 wikitext text/x-wiki :''Ito ang akda tungkol sa bayaning Pilipino. Para sa pelikula tungkol sa kaniya, silipin ang [[Jose Rizal (pelikula)]]. Para sa ibang gamit ng Rizal, silipin ang [[Rizal (paglilinaw)]].'' {{Infobox revolution biography |dateofbirth= 19 Hunyo 1861 |placeofbirth= [[Calamba, Laguna]] |dateofdeath= {{Death date and age|exact=y|1896|12|30|1861|06|19}} |placeofdeath= Bagumbayan ([[Luneta]] ngayon), [[Maynila]], [[Pilipinas]] |image= [[Talaksan:Jose Rizal full.jpg|250px]] |caption= Isang larawan ni José Rizal, Pambasang bayani ng Pilipinas. |name= José Rizal |alternate name=José Rizal |movement= |organizations= [[Kilusang Propaganda]], [[La Liga Filipina]] |monuments= [[Liwasang Rizal]] |prizes= |religion= |influences= |influenced= |footnotes= }} Si '''Dr. José Protacio Rizal Mercado y Alonzo Realonda ''' <ref>{{cite book|author1=José Rizal|author2=José Rizal National Centennial Commission|title=El filibusterismo|url=http://books.google.com/books?id=9oBGVXO2vc8C|year=1961|publisher=Linkgua digital|isbn=978-84-9953-093-2|pages=[http://books.google.com/books?id=9oBGVXO2vc8C&pg=PA9 9]|language=Spanish}}</ref> ([[Hunyo 19|19 Hunyo 1861–]] [[Disyembre 30|30 Disyembre 1896]]) ay isang [[Mga Pilipino|Pilipinong]] bayani at isa sa pinakatanyag na tagapagtaguyod ng pagbabago sa Pilipinas noong panahon ng pananakop ng mga Kastila. Siya ang kinikilala bilang pinakamahusay na bayani at itinala bilang isa sa mga [[pambansang bayani ng Pilipinas]] ng Lupon ng mga Pambansang Bayani.<ref name="national">{{cite web|url=http://www.congress.gov.ph/download/researches/rrb_0301_1.pdf|title=Selection and Proclamation of National Heroes and Laws Honoring Filipino Historical Figures|accessdate=8 Setyembre 2009|publisher=Reference and Research Bureau Legislative Research Service, House of Congress|archive-date=2011-06-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20110604034938/http://www.congress.gov.ph/download/researches/rrb_0301_1.pdf|url-status=dead}}</ref> Ipinanganak si Rizal sa isang mayamang angkan sa [[Calamba, Laguna]] at ikapito siya sa labin-isang anak ng mag-asawang Francisco Engracio Rizal Mercado y Alejandro at Teodora Morales Alonzo Realonda y Quintos. Nag-aral siya sa [[Pamantasan ng Ateneo de Manila|Ateneo Municipal de Manila]], at nakakuha ng diploma sa [[Batsilyer ng Sining]] at nag-aral ng medisina sa [[Pamantasan ng Santo Tomas]] sa [[Maynila]]. Ipinagpatuloy niya ang kaniyang pag-aaral sa [[Unibersidad ng Madrid Complutense|Universidad Central de Madrid]] sa [[Madrid]], [[Espanya]], at nakakuha ng ''Lisensiya sa Medisina'', na nagbigay sa kaniya ng karapatan na magsagawa ng panggagamot. Nag-aral din siya sa [[Pamantasan ng Paris]] at [[Pamantasan ng Heidelberg]]. [[File:Jose Rizal autograph.svg|thumb|Pirma ni Rizal]] Isang napakahusay na tao si Rizal; maliban sa medisina ay mahusay siya sa pagpinta, pagguhit, paglilok, at pag-ukit. Siya ay isang makata, manunulat, at nobelista na ang pinakatanyag sa kaniyang mga likha ay ang nobela na ''[[Noli Me Tángere]]'', at ang kasunod nitong ''[[El filibusterismo]]''.{{#tag:ref|Ang nobela niyang ''Noli'' ay sa kauna-unahang nobela sa Asya na isinulat sa labas ng bansang Hapon at Tsina at isa sa mga unang nobelang laban sa rebelyong anti-kolonyal. Basahin ang: [http://newleftreview.org/A2510].|group=note}}<ref>''Noli Me Tángere'', isinalin ni Soledad Locsin (Manila: Ateneo de Manila, 1996) ISBN 971-569-188-9.</ref> Maraming kayang bigkasing wika si Rizal, na nakakaunawa ng dalawampu't dalawang wika.{{#tag:ref|Mahusay siya sa mga Kastila, Pranses, Latin, Griyego, Aleman, Portuges, Italyano, Ingles, Olandes at Hapon. Gumawa rin si Rizal ng mga pagsasalin mula sa wikang Arabe, Suwesya, Ruso, Tsino, Griyego, Ebre at [[Sanskrit]]. Sinalin niya ang tula ni [[Friedrich Schiller|Schiller]] sa [[wikang Tagalog|Tagalog]]. Maliban dito may kaalaman din siya sa wikang [[wikang Malay|Malay]], [[Chavacano]], [[wikang Cebuano|Cebuano]], [[wikang Ilokano|Ilokano]] at Subanun.|group=note}}{{#tag:ref|In his essay, "Reflections of a Filipino", (''La Solidaridad'', c.1888), he wrote: "Man is multiplied by the number of languages he possesses and speaks."|group=note}}<ref name="Laubach">[[Frank Laubach]], ''Rizal: Man and Martyr'' (Manila: Community Publishers, 1936)</ref><ref>Witmer, Christoper (2001-06-02). [http://www.lewrockwell.com/orig/witmer1.html "Noli Me Tangere (Touch Me Not)"]. LewRockwell.com. Retrieved on 2012-09-29.</ref> Itinatag ni José Rizal ang ''[[La Liga Filipina]]'', na samahan na naging daan sa pagkabuo ng [[Katipunan]] na pinamunuan ni [[Andrés Bonifacio]],{{#tag:ref|Kasapi si Bonifacio ng La Liga Filipina. Matapos ang paghuli at pagpapatapon kay Rizal, nabuwag ang samahan at nahati ang pangkat sa dalawa; ang higit na radikal na pangkat ay nabuo bilang Katipunan, ang mga militante ng himagsikan.<ref>[http://www.boondocksnet.com/centennial/sctexts/esj_97d_b.html]. Nakuha 10 Enero 2007.</ref> |group=note}} na isang lihim na samahan na nagpasimula ng [[Himagsikang Pilipino]] laban sa Espanya na naging saligan ng [[Unang Republika ng Pilipinas]] sa ilalim ni [[Emilio Aguinaldo]]. Isa siyang tagapagtaguyod ng pagkakaroon ng sariling pamahalaan ng Pilipinas sa mapayapang paraan, sa halip na isang marahas na pag-aalsa na tataguyod lamang sa karahasan bilang huling paraan.<ref>{{cite web|last=Trillana III|first=Dr. Pablo S.|title=2 historical events led to birth of modern RP|url=http://www.inquirer.net/specialfeatures/independenceday/view.php?db=1&article=20070611-70586|work=Philippine Daily Inquirer|accessdate=11 Hunyo 2007|archive-date=2012-01-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20120120171104/http://www.inquirer.net/specialfeatures/independenceday/view.php?db=1&article=20070611-70586|url-status=dead}}</ref> Naniniwala si Rizal na ang tanging katwiran sa pagpapalaya sa Pilipinas at pagkakaroon nito ng sariling pamahalaan ay ang pagbabalik ng karangalan ng mga mamamayan,{{efn|Sa anotasyon ni Rizal sa ''Sucesos de las islas Filipinas'' (1609) ni Morga, kung saan niya tinulad galing sa [[Museong Britanya]] at nilimbag, tinawagan niya ng pansin ang pinaglumaan nang aklat, at binigyang patotoo sa malago nang kabihasnan ng Pilipinas bago pa man dumating ang mga Kastila. Sa kaniyang sanaysay na "The Indolence of the Filipino" (Sa Kabatuganan ng mga Pilipino), binanggit ni Rizal na walang halos nagawa ang tatlong dantaon ng pamumuno ng mga Kastila upang isulong ang kaniyang kababayan; at sa halip hinila nila ito ng paurong. Ang kawalan ng moral na pantulong, kawalan ng bagay na panghimok, ang pagtanggal ng moral, na hindi dapat humihiwalay ang ''indio'' mula sa kaniyang kalabaw, ang walang-hanggang digmaan, ang kawalan ng pambansang damdamin, ang pamimirata ng mga Intsik -- lahat ng ito, ayon kay Rizal, ang tumulong sa mga mananakop na magtagumpay upang ilagay ang mga ''indio'' sa 'hanay ng mga halimaw'.(Read English translation by [[Charles Derbyshire]] at [http://www.gutenberg.org/etext/6885 Project Gutenberg].)|group=note}} at winika niya "Bakit kalayaan, kung ang mga alipin ngayon ay magiging maniniil ng hinaharap?"<ref>{{cite book|author=José Rizal|title=The Reign of Greed|url=http://books.google.com/books?id=vVqHsHxLsXMC|year=2007|publisher=Echo Library|isbn=978-1-4068-3936-4|pages=[http://books.google.com/books?id=vVqHsHxLsXMC&pg=PA231 231]}}</ref> Ang pangkahalatang napagsang-ayunan ng mga bihasa sa buhay ni Rizal ay ang pagbitay sa kaniya ang nagtulak upang magsimula ang [[Himagsikang Pilipino]]. [[Talaksan:Calamba City, 003.jpg|thumbnail|Ang Bahay ni Rizal sa [[Calamba]],Laguna]] ==Ang mag-anak ni Rizal== [[Talaksan:Francisco r mercado.jpg|200px|thumb|right|Si Francisco Rizal Mercado (1818–1897)]] [[Talaksan:Theodora alonzo quintos.jpg|180px|thumb|left|Si Teodora Alonzo, ang ina ni Dr. José Rizal]] Anak si Rizal nina Francisco Rizal Mercado (1818–1897)<ref name="Rizalname">[http://www.nhi.gov.ph/index.php?option=content&task=view&id=122 National Historical Institute "...added “Rizal” to the family surname..."] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090701074715/http://www.nhi.gov.ph/index.php?option=content&task=view&id=122 |date=2009-07-01 }}{{Registration required}}</ref> at Teodora Morales Alonzo y Quintos (1827-1911; na ang pamilya nila ay pinalitan ang kanilang apelyido bilang "Realonda"),<ref name=autogenerated2>[http://www.nhi.gov.ph/index.php?option=content&task=view&id=122 National Historical Institute "...Francisco Engracio Mercado added “Rizal” to the family surname..."] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090701074715/http://www.nhi.gov.ph/index.php?option=content&task=view&id=122 |date=2009-07-01 }}{{Registration required}}</ref> na parehong masaganang magsasaka na pinagkalooban ng upa sa isang ''[[asyenda|hacienda]]'' at kaakibat nitong palayan ng mga Dominikano. Ikapito sa labing-isang magkakapatid si Rizal: sina Saturnina (Neneng) (1850–1913), [[Paciano Rizal|Paciano]] (1851–1930), Narcisa (Sisa) (1852–1939), Olympia (1855–1887), Lucia (1857–1919), María (Biang) (1859–1945), José Protasio<!---Ang Protacio ay MALI. HUWAG BAGUHIN. Pakitignan ang mga sanggunian sa ibaba. Isinunod kay San Protasio(Saint Protasius/Protase)---> (1861–1896), Concepción (Concha) (1862–1865), Josefa (Panggoy) (1865–1945), Trinidad (Trining) (1868–1951) at Soledad (Choleng) (1870–1929). [[File:Family tree made by Jose Rizal.jpg|thumb|Nilikhang puno ng pamilya (''family tree'') ni Rizal, ginawa noong siya'y nasa Dapitan, {{circa|1890s}}]] Ikalimang salinlahi na si Rizal sa inanak ni Domingo Lam-co [[Quanzhou]] noong kalagitnaan ng ika-17 dantaon.<ref>[http://www.seasite.niu.edu/Tagalog/Tagalog_Default_files/Philippine_national_heroes.htm Rizal's ''rags-to-riches'' ancestor from South China] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131002202045/http://www.seasite.niu.edu/Tagalog/Tagalog_Default_files/Philippine_national_heroes.htm |date=2013-10-02 }}. Nakuha 18 Pebrero 2007.</ref> Napangasawa ni Lam-co si Inez de la Rosa, na isang [[Sangley]] ng Luzon.<ref>Craig 1914, pg. 31.</ref> Mayroon ding lahing Kastila at Hapones si José Rizal. Ang kanyang lolo na ama ni Teodora ay kalahating Kastila at isang inhinyero na ang ngalan ay Lorenzo Alberto Alonzo.<ref>{{cite book | title=José Rizal: life, works, and writings | publisher=Villanueva | author=F. Zaide, Gregorio | year=1957 | pages=5}}</ref> Ang kanyang lolo sa talampakan sa ina ay si Eugenio Ursua, na inanak ng isang Hapones. Ang ina ni Rizal ay siyang kaniyang unang guro at nagturo sa kaniya ng abakada noong siya ay tatlong taon pa lamang. Noong siya naman ay tumuntong ng siyam na taon ay ipinadala siya sa [[Biñan, Laguna]] upang mag-aral sa ilalim ng pamamatnubay ni Justiano Aquino Cruz. Ilang buwan ang nakalipas, pinayuhan niya ang mga magulang ni Rizal na pag-aralin siya sa [[Maynila]]. Noong nagsimula siyang mag-aral sa [[Pamantasan ng Ateneo de Manila|Ateneo Municipal de Manila]], inalis niya ang tatlong huling pangalan na bumubuo sa kaniyang buong pangalan, sa payo ng kaniyang kapatid na si [[Paciano Rizal]] at ng pamilyang Mercado-Rizal, kaya ang kaniyang pangalan ay naging "Jose Protasio Rizal". Dahil dito, minsang naisulat ni Rizal na nagmistula siyang "hindi tunay na anak".<ref name="repositories.cdlib.org">Vicente L. Rafael [http://escholarship.org/uc/item/4j11p6c1 On Rizal's El Filibusterismo], University of Washington, Dept. of History</ref> Ginawa ang pagbabagong ito upang mas malayang makapaglakbay si Rizal, at mailayo ang kaniyang koneksyon sa kaniyang kapatid na minsan nang nagkaroon ng ugnayan sa Gomburza. Mula pagkabata ay nakakarinig na si Jose at Paciano ng mga hindi pa naririnig na mga kaisipang pambatas ukol sa kalayaan at karapatang pantao na kinagagalit ng pamahalaan.{{#tag:ref|Noong bininyagan si Jose, naisulat sa mga talaan ang kaniyang mga magulang bilang sina Francisco Rizal Mercado at Teodora Realonda.[http://www.webcitation.org/query?url=http://www.geocities.com/mcc_joserizal/life_lineage1.html&date=2009-10-26+02:25:55 "José Rizal’s Lineage"]|group=note}}{{#tag:ref|Sa edadn na 8 (noong 1869) naisulat niya ang tulang ''Sa aking mga Kabata'' na mayroong tema ng pagmamahal sa sariling wika.<ref>Montemayor, Teofilo H. (2004). [http://www.joserizal.ph/bg01.html "Jose Rizal: A Biographical Sketch"]. José Rizal University. Retrieved 2007-01-10.</ref>|group=note}} Sa kabila ng pagbabago sa kaniyang pangalan, naging kilala din si Jose bilang "Rizal" sa mga patimpalak sa pagtutula, kung saan humanga ang kaniyang mga guro sa wikang Kastila at iba pang mga banyagang wika, at kinalaunan, sa pagsusulat ng mga sanaysay na kritikal sa mga sanaysay ng mga Kastila ukol sa sinaunang lipunang Pilipino. ==Pag-aaral== Ang ''[[Pamantasang Ateneo de Manila|Ateneo Municipal de Manila]]'' ang unang paaralan sa Maynila na pinasukan niya noong ikadalawampu ng [[Enero]] 1872. Sa pananatili niya sa paaralang ito ay natanggap niya ang lahat ng mga pangunahing medalya at notang sobresaliente sa lahat ng [[aklat]]. Sa paaralan ding ito niya natanggap ang kaniyang Batsilyer sa [[Sining]] na may notang sobresalyente kalakip ang pinakamataas na karangalan. Nang sumunod na taon, siya ay kumuha ng [[Pilosopiya]] at [[Panitikan]] sa [[Unibersidad ng Santo Tomas]]. Sa Ateneo, kasabay niyang kinuha ang [[agham]] ng [[Pagsasaka]]. Pagkaraan, kinuha niya ang kursong [[panggagamot]] sa Santo Tomas pagkatapos mabatid na ang kaniyang ina ay tinubuan ng katarata. Noong 5 Mayo 1882, nang dahil sa hindi na niya matanggap ang tagibang at mapansuring pakikitungo ng mga paring Kastila sa mga katutubong mag-aaral, nagtungo siya sa [[Espanya]]. Doon pumasok siya sa [[Universidad Central de Madrid|Pamantasan Sentral ng]] [[Madrid]], kung saan, sa ikalawang taon ay natapos niya ang karerang Medisina, bilang "napakahusay". Nang sumunod na taon, nakamit niya ang titulo sa Pilosopiya-at-Titik. Naglakbay siya sa [[Pransiya]] at nagpakabihasa sa paggamot ng sakit sa mata sa isang klinika roon. Pagkatapos ay tumungo siya sa [[Heidelberg]], [[Alemanya]], kung saan nakatamo pa siya ng isang titulo. Sa taon din ng kaniyang pagtatapos ng Medisina, siya ay nag-aral ng [[wikang Ingles]], bilang karagdagan sa mga wikang kaniya nang nalalaman gaya ng [[Wikang Pranses|Pranses]]. Dalubwika si Rizal na nakaaalam ng [[Wikang Arabe|Arabe]], [[Wikang Katalan|Katalan]], [[Wikang Tsino|Tsino]], [[Wikang Inggles|Inggles]], [[Wikang French|Pranses]], [[Wikang Aleman|Aleman]], [[Wikang Griyego|Griyego]], [[Wikang Ebreo|Ebreo]], [[Wikang Italyano|Italyano]], [[Wikang Hapon|Hapon]], [[Wikang Latin|Latin]], [[Wikang Portuges|Portuges]], [[Wikang Ruso|Ruso]], [[Wikang Sanskrit|Sanskrit]], [[Wikang Espanyol|Espanyol]], [[Wikang Tagalog|Tagalog]], at iba pang mga katutubong [[mga wika ng Pilipinas|wika ng Pilipinas]]. ==Pansariling buhay== Marahil ang buhay ni Rizal ang pinakanatala sa mga Pilipinong nabuhay noong ika-19 siglo dahil sa maraming mga talang isinulat niya at ukol sa kaniya.<ref name="Rizalino">Kalaw, Teodoro."Epistolario Rizalino: 4 volumes, 1400 letters to and from Rizal". Bureau of Printing, Manila.</ref> Halos bawat ukit sa kaniyang buhay ay naitala, dahil sa kaniyang araw-arawing pagsulat sa kaniyang talaarawan at dahil din sa kaniyang pagiging manunulat, at ang karamihan sa mga kagamitan na ito ay nananatili pa rin. Naging mahirap sa mga tagatalambuhay ang pagsasalin ng mga likha niya dahil sa ugali ni Rizal na pagpapalit ng wika. Kabilang sa mga nilalalaman ng mga tala ni Rizal ang pananaw ng isang Asyano na nakarating sa Kanluran sa unang pagkakataon. Kabilang dito ang kaniyang mga lakbayin sa Yuropa, Hapon at Estados Unidos, at pati narin ang kaniyang pananatili sa Hong Kong. Matapos siyang makapagtapos mula sa [[Pamantasang Ateneo de Manila|Ateneo Municipal de Manila]], bumisita si Rizal at ang isang kaibigang si Mariano Katigbak upang kamustahin ang lola ni Rizal sa ina na naninirahan sa Tondo, Maynila. Isinama ni Mariano ang kaniyang kapatid na si '''Segunda Katigbak''', na isang 14-taong Batangueña mula Lipa, Batangas. Karamihan sa mga panauhin ng lola ni Rizal ay mga mag-aaral sa pamantasan, at alam nila na mahusay sa pagpipinta si Rizal. Pinakiusapan siya na gumawa siya ng larawan ni Segunda. Bagaman tumanggi si Rizal noong una, ginawan din niya ng guhit si Segunda. Sa kasamaang palad, may kasintahan na si Katigbak na ang pangalan ay Manuel Luz.<ref>{{cite book|last=Zaide|first=Gregorio|title=Rizal's Life, Works and Writings|year=1957|publisher=Villanueva Book Store|location=Manila, Philippines|pages=43–44}}</ref> Mula Disyembre 1891 hanggang Hunyo 1892, nanirahan si Rizal at kaniyang mga pamilya sa Blng 2&nbsp;ng Rednaxela Terrace, sa isla ng Hong Kong. Nangupahan si Rizal sa 5 kalye D'Aguilar, Distritong ''Central'', Isla ng Hong Kong bilang kaniyang klinika sa mata mula 2&nbsp;ng hapon hanggang 6&nbsp;ng gabi. Kabilang sa mga naitala sa bahagi nito ng kaniyang buhay ay ang kaniyang mga pagkahanga na kung saan siyam ang nakilala. Sila ay sina Gertrue Beckett, na taga Londres, Nelly Boustead na nagmula sa pamilyang mangangalakal galing Inglatera at Iberia, Seiko Usui (na tinatawag ding O-Sei-san) na kabilang sa lahi ng maharlikang Hapon, ang kaniyang naunang mga pagkakaibigang sina Segunda Katigbak, Leonor Valenzuela, at ang kaniyang panliligaw sa kaniyang malayong pinsan na si Leonor Rivera, na sinasabing kinuhanan ng inspirasyon sa karakter na ''[[Maria Clara]]'' sa ''[[Noli Me Tangere]]''. ===Leonor Rivera=== '''''Makikita ang malaking bahagi ni Leonor Rivera sa buhay ni Rizal sa mga sulating kagaya ng “If Dreams Must Die” at “The Love of Leonor Rivera” ni Severino Montana. Kung saan kapwa nagpapakita ng imahe ng isang dalagitang umiibig sa bata nitong puso, isang kolehiyala na naihahalintulad kay Maria Clara, at isang walang-hanggang pag-ibig ni Rizal. Sinasabing inspirasyon ni Rizal si Leonor Rivera para sa kaniyang tauhan na Maria Clara sa ''Noli me Tangere'' at ''El FIlibusterismo''.<ref name="inquirer">Martinez-Clemente, Jo (200-06-20) [http://newsinfo.inquirer.net/16626/keeping-up-with-legacy-of-rizal%E2%80%99s-%E2%80%98true-love%E2%80%99 Keeping up with legacy of Rizal’s ‘true love’] ''Inquirer Central Luzon'' at inquirer.net. Retrieved on 2011-12-03.</ref> Unang nagkita si Rizal at Rivera sa Maynila noong 14 taong gulang pa lang si Rivera. Noong lumuwas si Rizal sa Europa nong 3 Mayo 1882, si Rivera ay 16 taong gulang pa lamang. Nagsimula ang kanilang pagtatalastasan noong nag-iwan si Rizal ng tula para kay Rivera na namamaalam.<ref name="JR" /> Nananatiling nakatuon si Rizal sa kaniyang pag-aaral sa Europa dahil sa kaniyang pakikipagtalastasan kay Rivera. Dahil hindi nais ng nanay ni Rivera si Rizal ay gumagamit sila ng kodigo sa kanilang mga sulat. Sa sulat ni Mariano Katigbak na nakapetsa sa 27 Hunyo 1884, binanggit si Rivera bilang "katipan" ni Rizal. Nilarawan ni Katigbak si Rivera bilang lubhang nadamay sa paglisan ni Rizal, na palaging may sakit dahil sa ''insomnia''. Noong umuwi si Rizal sa Pilipinas noong 5 Agosto 1887, bumalik na si Rivera at kaniyang pamilya sa [[Dagupan, Pangasinan]]. Pinagbawalan si Rizal ng kaniyang amang si Francisco Mercado na makipagkita kay Rivera upang huwag mailagay ang pamilyang Rivera sa panganib, dahil sa mga araw na iyon binansagan na si Rizal ng pamahalaang Kastila bilang ''filibustero'' o mapanghimagsik<ref name="JR" /> dahil sa kaniyang nobelang ''Noli Me Tangere''. Nais pakasalan ni Rizal si Rivera habang siya ay nasa Pilipinas pa dahil sa lubusang katapatan ni Rivera. Muli, pinakiusapan ni Rizal ang kaniyang ama bago ang kaniyang muling paglisan sa Pilipinas. Ngunit hindi naganap ang pagkikita. Noong 1888, hindi na pinapadalhan ng sulat si Rizal galing kay Rivera ng isang taon, sa kabila ng patuloy na pagpapadala ni Rizal ng liham sa kaniya. Ang dahilan ng pananahimik ni Rivera ay dahil sa kasunduan ng ina ni Rivera at ng isang Ingles na nagngangalang Henry Kipping, isang inhenyero sa daangbakal na nabighani kay Rivera at mas sinasang-ayunan ng ina ni Rivera.<ref name="JR">[http://www.joserizal.ph/lv01.html Leonor Rivera], José Rizal University, joserizal.ph</ref><ref name="Coates">Coates, Austin. "Leonor Rivera", ''[[Rizal: Philippine Nationalist and Martyr]]'', Oxford University Press (Hong Kong), pages 52–54, 60, 84, 124, 134–136, 143, 169, 185–188, and 258.</ref> Lubusang nasaktan si Rizal noong nabalitaan niyang nagpakasal na si Rivera kay Kipping. Itinabi ng mga kaibigan ni Rizal ang halos lahat ng mga bagay na binigay niya, kabilang ang mga guhit sa mga tapyas ng papel. Ang ilan sa mga bagay na ito ay mga ohales at panyo na may guhit at sulatin na binigay sa mga Blumentritt, na kalaunan ay binigay din sa mag-anak ni Rizal. Kabilang sa mga namangha kay Rizal ay ang anak ng isang liberal na Kastila na si Pedro Ortiga y Perez; at maging si Dr. Reinhold Rost ng [[Museong Britanya]] kung saan siya naging regular na panauhin sa kaniyang tahanan habang siya'y nagsasaliksik sa mga sulat ni Morga sa Londres, kung saan binansagan siya bilang "hiyas ng isang tao".<ref name="Rizalino" />{{#tag:ref|Si Dr. Reinhold Rost ay tagapamahala ng Tanggapang Indyano ng Museong Britanya at kilalang pilologo noong ika-19 siglo.|group=note}} ===Josephine Bracken=== Sa buhay ng pagkabayani ni Rizal ay may dalawang babae na kapwa nagkaroon ng mahalagang bahagi, ito ay ang kaniyang ina at si Josephine Bracken. Si Donya Teodora Alonzo ay isang mapagmahal at mapagkalingang ina, na nagpakita ng mga katangian ng isang huwarang inang Pilipino. Isang parokyano ng Kristiyanismo, para sa kaniya ay isang pagtalikod o kasalanan sa paniniwala ang pag-aaral ng agham at pag-ibig kay Josephine Bracken. Samantalang makikita si Leonor Rivera kay Maria Clara, si Josephine Bracken naman ay kay Salome. Si Salome ang karakter ni Rizal sa Noli Me Tangere na hindi isinama sa nilimbag kaya iilan lamang ang maybatid. Si Salome ay ang iniibig ni Elias, isang babaeng kakikitaan ng malayang pag-uugali sa pagsasalita, pagkilos, at pananaw sa siping. Ang usapan nina Elias at Salome ay isang senaryong kakikitaan ng lubusang pagtukoy sa pagnanasa bago pa ang mga sulatin ni Jose Garcia Villa. Maitutulad din si Josephine Bracken kina Magdalene, Mata Hari, Kitty O’Shea, Sadie Thompson, at Joan of Arc. Si Josephine Bracken ang naging daan upang makita ang liberalismo ni Rizal ng ina nito at mga kapatid. Isa na rito ang naging pagtatalo ni Rizal at ng kanyang ina tungkol sa pagsasama nila ni Josephine Bracken kahit na walang basbas ng simbahan. Bukod sa pagiging liberal taglay din ni Josephine Bracken ang mga ugali kagaya ng pagiging matatag at may tatag sa pakikipaglaban ng kaniyang mga pinaniniwalaan. Ayon kay John Foreman, si Josephine Bracken ay maihahalintulad kina Gabriela Silang at Joan of Arc sa kanyang walang hanggang pakikibaka sa laban ng mga Katipuneros kahit sa pagkamatay ni Rizal. Unang nakita si Josephine sa Asamblea sa Imus, Kabite noong 29 Disyembre. Kasama niyang dumating sa pagtitipon si Paciano Rizal at iba pang kabilang sa pamilya Rizal. Ayon pa kay General Ricarte, hindi rin matatawaran ang pagsali ni Josephine sa paggagamot sa bahay sa Tejeros kung saan naging nurse at inspirasyon siya sa mga may sugat at iba pang nagpupunta dito. Gayundin ay makikita ang pagsali ni Josephine sa “Battles of Silang” st “Battle of Dasmariñas” noong 27 Pebrero. Makikita ang lubhang katatagan ni Josephine Bracken sa Rebolusyon, nang panahon kung kailan dadakipin na siya ng mga Espanyol. Kung saan naglakad siyang dumudugo ang mga paa mula sa Maragondon hanggang Laguna hanggang makarating siya sa daungan patungong Maynila. Si Josephine Bracken ay isang malaking bahagi ng kasasayan ng Pilipinas hanggang sa kanyang kamatayan noong taong 1902 sa sakit na tubercolosis. Ang kaniyang kusa na pakikibahagi sa Rebolusyon at patuloy na pagtulong sa mga Pilipino sa kabila ng hindi pagkilala ng mga ito sa kanya noong una ay sadyang kahanga-hangang kaugaliang napatunayan ni Josephine Bracken sa loob ng mahabang panahon.''''' Noong Pebrero 1895 nagkita si Rizal kay Josephine Bracken isang babaeng Irlandes mula Hong Kong, noong sinamahan niya ang kaniyang bulag na amang si George Taufer upang ipasuri ang kaniyang mga mata kay Rizal.<ref>Fadul 2008, p. 17.</ref> Matapos ang ilang mga pagparoon, nagkaibigan si Rizal at Bracken sa isa't isa. Nais nilang magpakasal, ngunit dahil sa reputasyon ni Rizal dahil sa kaniyang mga sinulat at pananaw pambatas, tumanggi ang lokal na kura na si Padre Obach na ikasal sila liban na lang kung makakakuha si Rizal ng pahintulot mula sa Arsobispo ng Cebu. Hindi sila makapagkasal sa simbahan dahil tumangging bumalik si Rizal sa Katolisismo.<!-- was this because of his Freemasonry ties or his politics? AllanBz --the answer is both-KaElin--><ref name="spouse">Fadul 2008, p.21.</ref> Matapos samahan ang kaniyang ama sa Maynila upang bumalik sa Hong Kong, at bago siya bumalik sa Dapitan upang tumira kay Rizal, pinakilala ni Josephine ang kaniyang sarili sa mag-anak ni Rizal sa Maynila. Minungkahi ng ina ni Rizal na magdaos sila ng kasalang malipon, upang hindi mabagabag ang bait ni Rizal ukol sa kaniyang pambatas na pananaw upang makakuha ng pahintulot mula sa isang Obispo.<ref name="Craig215">Craig 1914, p.215</ref> Naikasal si Rizal at Josephine sa pamamagitan ng kasalang sibil sa Talisay sa Dapitan. Sinasabing nagkaroon sila ng isang anak na nagngangalang Francisco, na namatay din agad pagkasilang.<ref>Fadul 2008, p. 38.</ref> == Sa Bruselas at Espanya (1890-1892) == Noong 1890, lumisan si Rizal sa Paris patungong [[Bruselas]] habang naghahanda sa paglilimbag ng kaniyang mga anotasyon ng ''[[Sucesos de las Islas Filipinas]]'' ni [[Antonio de Morga]]. Nanirahan siya sa isang pangupahang bahay ng magkapatid na Jacoby, sina Catherina at Suzanna, na mayroong pamangking nagngangalang Suzanna ("Thil") na may edad 16. Ayon sa tagasaysay na si [[Gregorio F. Zaide]], umibig si Rizal kay Suzanne Jacoby, 45 taong gulang, ngunit naniniwala ang Belgang si Pros Slachmuylders na umibig si Rizal sa 17 taong gulang na pamangking si Suzanna Thil.<ref name="Suzanne">Cuizon, Ahmed (2008-06-21). [http://globalnation.inquirer.net/cebudailynews/news/view/20080621-143971/Rizals-affair-with-la-petite-Suzanne "Rizal’s affair with 'la petite Suzanne'"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140226044021/http://globalnation.inquirer.net/cebudailynews/news/view/20080621-143971/Rizals-affair-with-la-petite-Suzanne |date=2014-02-26 }}, ''Inquirer/Cebu Daily'', Retrieved on 2012-09-20.</ref> Nakita niya ang mga talang naglilinaw sa kanilang mga ngalan at gulang. Saglit lang nanirahan si Rizal sa Bruselas; pagkatapos noon ay lumuwas siya patungong Madrid. Binigyan niya si Suzanna ng isang kahon ng tsokolate. Lumiham si Suzanna kay Rizal sa wikang Pranses, na sinasabing hindi siya kumuha ng kahit isang tapyas ng tsokolate, at halos mapudpod na ang kaniyang sapatos sa pagbabalik-panaog sa hulugan ng sulat upang tignan kung may liham na hatid sa kaniya, at hinihintay ang kaniyang muling pagbabalik.<ref name="Suzanne"/> Noong 2007, nilalakad na ng pangkat ni Slachmuylder na lagyan ng masaysay na tanda upang pumugay sa pananatili ni Rizal sa nasabing tahanan.<ref name="Suzanne" /> Nagbago ang mga nilalaman ng mga sinulat ni Rizal sa kaniyang dalawang katha, ang "Noli Me Tangere", na nilimbag sa Berlin noong 1887, at "El Filibusterismo", na nilimbag sa Ghent noong 1891. Para magkaroon ng pondo upang mailimbag ang huli ay nangutang si Rizal sa kaniyang mga kaibigan. Maraming mga Kastila at mga nakapag-aral na Pilipino ang nagalit sa kaniyang mga sinulat dahil sa mga sagisag na pinapakita rito. Mapulà ang mga nobelang ito sa mga prayleng Kastila at sa kapangyarihan ng simbahan. Ayon sa sulat ng kaibigan ni Rizal na si [[Ferdinand Blumentritt]], na isang guro at tagasaysay, ang mga tauhan sa mga nobelang ito ay hango sa totoong buhay at ang bawat mga pangyayari dito ay maaring mangyari sa anumang araw sa Pilipinas.<ref>{{cite book|author=Harry Sichrovsky|title=Ferdinand Blumentritt: an Austrian life for the Philippines : The Story of José Rizal's Closest Friend and Companion|url=http://books.google.com/books?id=-yBFKQAACAAJ|year=1987|isbn=978-971-13-6024-5|page=39}}{{Dead link|date=Oktubre 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Bagaman si Blumentritt ay apo ng Ingat-yaman ng Imperyo sa [[Vienna]] at matibay na tagapagtanggol ng pananampalatayang Katoliko, sinulat pa rin niya ang panimulang salita ng ''El Filibusterismo'' matapos niyang isalin ang ''Noli Me Tangere'' sa wikang Aleman. Gaya ng binabala ni Blumentritt, naging dahilan ang mga nobelang ito upang usigin si Rizal bilang pasimuno ng himagsikan. Kalaunan ay nilitis si Rizal ng militar at tuluyang binitay. Ngunit, ang kaniyang mga nobela ang nagbigay udyok sa mga Pilipino upang maglunsad ng Himagsikang Pilipino noong 1896. Bilang pinuno ng kilusang propaganda ng mga Pilipino sa Espanya, nagsulat si Rizal ng mga sanaysay, tula at editoryal sa pahayagang ''[[La Solidaridad]]'' sa Barcelona, kung saan ginamit niya ang sagisag-panulat na "Dimasalang". Ang karaniwang paksa ng kaniyang mga likha ay umiikot sa liberal at progresibong kaisipan ng karapatang pantao at kalayaan, lalo na para sa mga mamamayang Pilipino. Katulad ng kaniyang pananaw sa ibang mga kasapi ng kilusan, na ang Pilipinas ay humaharap sa, ayon sa tuwirang salita ni Rizal, na "Goliath na may dalawang mukha"—mga tiwaling prayle at masamang pamahalaan. Paulit-ulit na kaniyang binabanggit sa kaniyang puna ang mga nasa gaya ng mga sumusunod:{{#tag:ref|In his letter "Manifesto to Certain Filipinos" (Manila, 1896), he states: ''Reforms, if they are to bear fruit, must come from above; for reforms that come from below are upheavals both violent and transitory.''(''Epistolario Rizalino'', op cit)|group=note}} * Na ang Pilipinas ay gawing probinsya ng Espanya * May pagkakatawan sa Cortes * Mga Pilipinong pari sa halip na mga prayleng Kastila * Kalayaan sa pagtitipon at pananalita * Pantay-pantay na karapatan sa ilalim na batas sa pagitan ng mga Pilipino at Kastila Tumutol ang mga mananakop sa Pilipinas sa mga repormang ito. Hindi rin ito inendorso ng ilang mga masining na Kastila tulad nina Morayta, Umamuno, Pi y Margall at iba pa. GUmanti si Wenceslao Retana, isang politikal na komentador sa Espanya, sa pamamagitan ng pagsulat ng artikulo sa ''La Epoca'', isang pahayagan sa Madrid, na umiinsulot kay Rizal. Kinuwento niya ang ukol sa pagpapalayas ng pamilya ni Rizal mula sa kanilang lupa sa Calamba dahil sa hindi pagbabayad ng upa. Nag-ugat ang insidenteng ito mula sa pagkakakulong sa ina ni Rizal na si Teodora noong bata pa si Rizal, dahil sa bintang na pagtangkang paglason sa kaniyang hipag. Dahil sa pakikisabwatan ng mga prayle ay kinulong siya ng wala man lang [[paglilitis]]. Pinaglakad din siya ng sampung milya (16&nbsp;km) mula Calamba. Pinalaya din siya matapos ang dalawa at kalahating taong pakikipag-apela sa Kataas-taasang Hukuman.<ref name="Craig" /> Noong 1887, sumulat ng petisyon si Rizal sa ngalan ng mga nangungupahan sa Calamba, at noong taon ding iyon ay hinimok sila na magsalita laban sa tangka ng mga prayle na taasan ang upa. Humantong ito sa paglilitis na nauwi sa pagpapalayas ng mga Dominiko sa mga nangungupahan mula sa kanilang mga tahanan, kabilang dito ang pamilya ni Rizal. Pinamunuan ni Heneral Valeriano Weyler ang paggiba sa mga gusali ng sakahan. Pagkabasa ng akda, nagpadala si Rizal ng kinatawan upang hamunin si Retana sa sagupaan. Humingi ng tawad si Retana sa madla at kalaunan ay naging isa sa mga pinakamalaking tagahanga ni Rizal, na sumulat din ng isa sa pinakamahalagang talambuhay ni Rizal, ang ''Vida y Escritos del Jose Rizal'' (Ang buhay at nilimbag ni Jose Rizal).<ref>Retana, Wenceslao. ''Vida y Escritos del José Rizal''. Libreria General de Victoriano Suarez, Madrid 1907.</ref> == Pagbabalik sa Pilipinas (1892-1896) == ===Pagpapatapon sa Dapitan=== [[File:Regulations of the La Liga Filipina handwritten by Jose Rizal.jpg|thumb|Regulasyon ng "La Liga Filipina" sa mismong sulat-kamay ni Rizal]] Pagbalik sa Maynila noong 1892, binuo ni Rizal ang isang samahang ''La Liga Filipina''. Isinusulong ng samahang ito ang pagkakaroon ng pagkukumpuni sa pamamagitan ng wastong paraan, ngunit ito ay binuwag ng gobernador. Sa mga panahong iyon, tinuturing na siya bilang kalaban ng pamahalaang Kastila dahil sa kaniyang mga nobela. Nasangkot si Rizal sa mga gawaing mahimagsik at noong Hulyo 1892 ay pinatapon siya sa [[Dapitan]] sa probinsya ng [[Zamboanga]].<ref>[http://www.filipiniana.net/ArtifactView.do?artifactID=R2009LMC0093 "Appendix II: Decree Banishing Rizal. Governor-General Eulogio Despujol, Manila, July 7, 1892."] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090701074648/http://www.filipiniana.net/ArtifactView.do?artifactID=R2009LMC0093 |date=Hulyo 1, 2009 }} In ''Miscellaneous Correspondence of Dr. José Rizal / translated by Encarnacion Alzona''. (Manila: National Historical Institute.)</ref> Habang nasa Dapitan ay nagtayo siya ng isang paaralan, pagamutan, at isang sistema ng suplay ng tubig, at nagturo rin ng pagsasaka. Nagtayo si Rizal ng paaralan para sa mga batang lalaki. Sa paaralang ito, wikang Kastila ang ginagamit sa pagtuturo, at nagtuturo din ito ng Ingles bilang wikang banyaga. Ang layunin ng paaralang ito ay upang turuan ang mga mag-aaral ng pagiging maparaan sa buhay. {{Citation needed|date=January 2008}} Ang ilan sa mga mag-aaral ay naging matagumpay bilang mga magsasaka at tapat na kinatawan ng pamahalaan. Isang Muslim ang naging datu, at isa pa, si Jose Aseniero, ay naging gobernador ng Zamboanga. Nagkaroon ng tangka ang mga Heswita na pabalikin si Rizal mula sa Dapitan sa pamumuno ni Padre Sanchez, na dati niyang guro, ngunit nauwi ito sa kabiguan. Muli itong tinangka ni Padre Pastelles, na kilalang bahagi ng Orden. Naging tagapamagitan ang kaniyang matalik na kaibigang si [[Ferdinand Blumentritt]] sa kaniyang mga kaibigan sa Europa, at patuloy ang kaniyang pakikipagtalastasan sa kanila na siyang patuloy na nagpapadala ng mga liham na nakasulat sa mga wikang Olandes, Pranses, Aleman at Ingles na lumito sa mga sensura, kaya naantala ang kanilang mga pagpapadala. Sa pananatili ni Rizal sa Dapitan sa loob ng apat na taon ay umti-unti ding umusbong ang Rebolusyong Pilipino na kinalaunan ay nagpahamak sa kaniya. Bagaman tutol siya sa himagsikan, ginawa siyang pandangal na pangulo ng mga kasapi ng Katipunan at ginamit din ang kaniyang pangalan bilang sigaw sa digmaan, pakikibaka, at kalayaan.<ref>{{Cite web |url=http://definitelyfilipino.com/blog/2012/07/29/rizalismo-isang-sanaysay/ |title=Archive copy |access-date=2014-10-25 |archive-date=2015-03-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150328220920/http://definitelyfilipino.com/blog/2012/07/29/rizalismo-isang-sanaysay/ |url-status=dead }}</ref> ===Pagbaril sa Bagumbayan=== [[Talaksan:Rizal execution.jpg|350px|thumb|Isang larawan ng pagbaril kay Rizal sa [[Rizal Park|Bagumbayan]].]] Ang inatasan na bumaril kay Rizal ay isang hanay ng mga Pilipinong kasapi ng Hukbong Kastila, habang isa pang hanay ng mga Kastilang kasapi ng Hukbong Kastila ang nakahanda upang barilin ang sinuman sa kanila na susuway.<ref>{{cite book|last1=Russell|first1=Charles Edward |last2=Rodriguez|first2=Eulogio Balan |title=The hero of the Filipinos: the story of José Rizal, poet, patriot and martyr|url=http://books.google.com/books?id=BgsvAAAAIAAJ|year=1923|publisher=The Century co.|page=308}}</ref> Kinunan ng manggagamot ng Hukbong Kastila ang pintig ni Rizal at ito ay pangkaraniwan. Pinatahimik ng sarhento ang mga Kastilang hukbo nang magsimula na silang sumigaw ng "Viva" at iba pang mga katagang sang-ayon sa Kastila kasama ang mga manonood na karamihan ay mga Peninsulares at mga Mestisong Kastila. Ang kaniyang huling salita ay isa sa mga huling salita ni Jesucristo: "Consummatum est"—natapos na.<ref name="Laubach" /><ref name="autogenerated1">[[Austin Coates]], ''Rizal: Philippine Nationalist and Martyr'' (London: Oxford University Press, 1968) ISBN 0-19-581519-X</ref>{{#tag:ref|Kahit sa mga prominenteng mga Kastila, sinasabing kalapastanganan ang ginawang paglilitis kay Rizal. Matapos ang kaniyang pagbitay, isang pilosopo na nagngangalang [[Miguel de Unamuno]] ang kumilala kay Rizal bilang isang "Kastila": "malalim at kilalang Kastila, mas Kastila pa kaysa mga abang taong iyon - patawarin nawa sila ng Panginoon, dahil hindi nila nalalaman ang kanilang mga ginagawa - mga abang taong iyan, na sa ibabaw ng kaniyang mainit pang katawan ay bumato palangit na may pag-insulto ng isang pangungusong na sigaw: 'Viva Espana!'" Epilogo ni Miguel de Unamuno sa ''Visa y Escritos del Dr. Jose Rizal'' ni Wenceslao Retana. (Retana, op.cit.)|group=note}} Lihim siyang nilibing sa Libingang [[Paco, Maynila|Paco]] sa Maynila ng wala man lang tanda sa libingan. Nilibot ng kaniyang kapatid na si Narcisa ang lahat ng maaaring libingan at natagpuan ang bagong baong lupa sa isang libingan na may mga bantay sa tarangkahan. Sa kaniyang paniwala na maaring ito nga ang pinaglibingan, at wala pang ibang mga nilibing, nagbigay siya ng handog sa taga-ingat upang ukitan ng tanda ang nasabing lugar na "RPJ" - mga daglat ni Rizal na saliwa. Nakatago naman sa lampara ang kaniyang tulang ''[[Mi ultimo adios]] na pinaniniwalaang sinulat ilang araw bago ang kaniyang pagbitay, at binigay ito sa kaniyang mag-anak kasama ang ilan niyang mga natirang pag-aari, kabilang na ang kaniyang mga huling liham at huling habilin.<ref name="Alvarez">Alvarez, S.V., 1992, Recalling the Revolution, Madison: Center for Southeast Asia Studies, University of Wisconsin-Madison, ISBN 1-881261-05-0</ref>{{rp|91}} Sa kanilang pagbisita, pinaalalahanan ni Rizal ang kaniyang mga kapatid sa wikang Ingles na mayroong isang bagay sa loob ng lamparang binigay ni Pardo de Taveras na ibabalik din pagkabitay, upang bigyang-diin ang kalahagahan ng tula. Ang sumunod na habilin ay, "Tingnan din ang aking sapatos", kung saan isa pang bagay ang nakasuksok. Noong hinukay ang kaniyang labi noong Agosto 1898, sa panahon na ng pananakop ng mga Amerikano, nalaman na hindi siya isinilid sa ataul, at nilibing siya hindi sa 'lupa ng mga banal', at anuman ang nakasiksik sa kaniyang sapatos ay nalusaw.<ref name="Craig">Austin Craig, [http://books.google.com/books?id=eKgtAAAAMAAJ ''Lineage, Life and Labors of Rizal'']. Google Books. Retrieved on 2007-01-10.</ref>'' Sa kaniyang liham sa kaniyang pamilya ay kaniyang isinulat: ''"Turingan ang may-gulang nating magulang kagaya ng nasa niyong maturing... Mahalin silang lubos sa aking alaala... 30 Disyembre, 1896."''<ref name="Rizalino" /> Nagbigay siya ng habilin sa kaniyang pamilya ukol sa kaniyang libing: ''"Ilibing ninyo ako sa lupa. Maglagay ng bato at krus sa ibabaw. Pangalan ko, petsa ng kapanganakan ko at kamatayan ko. Wala nang iba. Kung nais niyong bakuran ang aking libingan maari niyong gawin. Walang paggunita."''<ref>[http://joserizal.info/Writings/Letters/Family/1896-f-letters.htm "Letters Between Rizal and his Family, #223"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111006155045/http://joserizal.info/Writings/Letters/Family/1896-f-letters.htm |date=2011-10-06 }}. The Life and Writings of José Rizal. Retrieved on 2012-09-29</ref> Sa kaniyang huling sulat kay Blumentritt: ''"Bukas, sa ganap na 7, ay babarilin ako; ngunit ako ay walang-sala sa pagkasala ng paghihimagsik. Mamamatay ako ng may tahimik na konsiyensiya."''<ref name="Rizalino" /> Pinaniniwalaan na si Rizal ang unang mapaghasik na Pilipino na namatay dahil sa kaniyang mga gawa bilang manunulat, at dahil sa kaniyang panlipunang pagsuway ay matagumpay niyang natibag ang moral na pamumuno ng Espanya. Nagbigay din siya ng isang aklat sa isang ''matalik at minamahal na kaibigan''. Noong natanggap ito ni Blumentritt sa Leimeritz siya ay umiyak. == Mga katha == Si Rizal ay nakilala sa dahil sa kaniyang dalawang nobela, ang ''[[Noli Me Tangere]],'' na nilimbag sa [[Berlin]], [[Alemanya]] (1886) sa tulong ni Dr. Maximo Viola, at ang ''[[El Filibusterismo]]'', na nilathala sa Gante, [[Belgica]] (1891); pinahiram siya ni Valentin Ventura ng 300 piso sa pagpapalimbag ng El Filibusterismo. Naglalaman ang mga ito ng mga paglalarawan at pagpuna sa mga nagaganap na pangyayari sa lipunang Pilipino ng mga panahong iyon. Ang mga aklat na ito ay halaw sa [[Don Quixote]] ni [[Miguel Cervantes]], manunulat na Espanyol. Ang mga ito ang naging daan upang magising ang puso at diwa ng mga Pilipino. ==Mga pamana sa lahi== Si Jose P. Rizal, na lalong kilalang Pepe ay isang Pilipinong tagapagbago para sa isang lipunang malaya at hindi isang mapaghasik na naghahangad ng [[Pagpapahayag ng kasarinlan ng Pilipinas|kasarinlan]]. Bilang pinuno ng Kilusan ng Pagbabago ng Pilipinas na itinatag ng mga Pilipino sa [[Barcelona]], Espanya, nagbigay siya ng kaniyang ambag sa ''La Solidaridad''. Ang kanilang mga mithiin: # na ang Pilipinas ay maging bahaging-lalawigan ng Espanya; # na magkaroon ng mga kinatawan sa Batasan ng Espanya (Parlyamento); # na magkaroon ng mga namumunong paring Pilipino o magkaroon ng sekularisasyon; # kalayaan sa pagtitipon-tipon at pamamahayag; # pantay na karapatan sa harap ng batas, maging Pilipino man o Kastila. Hindi matanggap ng mga maykapangyarihang kinatawan ang mga pagbabagong iyon, sapagkat nangangahulugan ng pagkawala ng pangingibabaw ng Kastila. Kaya sa pagbabalik ni Rizal sa Maynila mula sa Espanya, pinaratangan siya ng paghahasik ng gulo dahil sa pagtatatag ng La Liga Filipina, kaya siya ay nilitis at ipinatapon sa Lungsod ng Dapitan/Dapitan, Zamboanga del Norte/Zamboanga noong 1892. Doon, nagtayo siya ng isang paaralang pambata, at isang pagamutan. Bukod dito, nagsagawa rin siya ng isang pambayang sistema ng daluyan-tubig. ==Tingnan din== * [[Mga lugar sa Pilipinas na may pangalang Rizal]] *[https://mgabayani.ph/kilalanin-ang-bayani-na-si-jose-rizal/ Kilalanin ang Pambansang Bayani na si Jose Rizal] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190626071108/https://mgabayani.ph/kilalanin-ang-bayani-na-si-jose-rizal/ |date=2019-06-26 }} ==Mga sanggunian== {{Reflist|colwidth=30em}} ==Mga pananda== {{Reflist|group=note}} == Mga kawing panlabas == {{Commonscat|José Rizal}} * [http://www.inq7.net/globalnation/col_gln/2005/jan10.htm Rizal the OFW], artikulo tungkol kay Rizal sa INQ7 * [http://www.joserizal.ph/ Rizal's official web pages] * [http://www.univie.ac.at/Voelkerkunde/apsis/aufi.htm prof. Ferdinand Blumentritt's web pages, Rizal's friend] + [http://www.blumentritt.uni.hu/ Lea-Katharina Steller: Ferdinand Blumentritt] * [http://www.knightsofrizal.org The knights of Jose Rizal, Order] {{reflist}} {{Authority control}} {{SulatinRizal}} {{Himagsikang Pilipino}} {{BD|1861|1896|Rizal, Jose}} {{DEFAULTSORT:Rizal, Jose}} [[Kategorya:Mga Tagalog|Rizal, Jose]] [[Kategorya:Himagsikang Pilipino]] [[Kategorya:Mga manunulat mula sa Pilipinas]] [[Kategorya:Mga Pilipinong liping-Intsik|Rizal, Jose]] [[Kategorya:Mga Pilipinong liping-Hapon|Rizal, Jose]] [[Kategorya:Mga Pilipinong liping-Kastila|Rizal, Jose]] [[Kategorya:Kasaysayan ng Pilipinas|Rizal, Jose]] [[Kategorya:Mga makata|Rizal, Jose]] [[Kategorya:Mga Pilipinong manggagamot]] [[Kategorya:Mga nobelista]] [[Kategorya:Mga pintor mula sa Pilipinas]] [[Kategorya:Pilipinong manlilikha]] [[Kategorya:Mga rebolusyonaryo mula sa Pilipinas]] fft4634wiximiu4d6pr71zdjzp8yxi7 0 1111 2164344 2132886 2025-06-10T10:41:11Z Cloverangel237 149506 Nagsaayos 2164344 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Traitdunion 02-2002 Ostia-Talk LR.jpg|thumb|right|Mga mag-aaral na nakikipagtalasan sa pamamagitan ng paghaharap at pag-uusap.]] [[Talaksan:Interp.jpg|thumb|right|Isang lalaki at babaeng nakikipag-ugnayan sa pamamagitan ng mga hudyat ng kamay.]] [[Talaksan:Cuneiform script2.jpg|thumb|right|Ang [[cuneiform]] ang isa sa mga napakasinaunang anyo ng [[wikang pasulat]].]] Ang '''wika''' ay isang nakabalangkas na sistema ng [[Pakikipagtalastasan|pakikipag-ugnayan]] na binubuo ng [[balarila]] at [[Bokabularyo|talasalitaan]]. Ito ay sistema na [[Wikang pasalita|binibigkas]], [[Wikang pakumpas|pakumpas]], o [[Wikang pasulat|nakasulat]] na mga sagisag kung saan ang mga tao, bilang mga langkap ng isang panlipunang pangkat at mga kalahok sa kagawian nito, ay nagpapahayag ng kanilang sarili. Ang wika ng tao ay nailalarawan sa pamamagitan ng pagkakaiba-iba ng kagawian at kasaysayan nito, na may mga makabuluhang pagkakaiba-iba na namamalasan sa pagitan ng mga kagawian at sa buong panahon.<ref name="Evans" /> Tinatayang nasa pagitan ng 6,000 hanggang 7,000 ang mga sinasalitang wika sa daigdig, tangan sa kung gaano katiyak ang pagbigay-kahulugan sa "wika", o kung paano ipinag-iiba ang mga wika at mga diyalekto. Ang maagham na pananaliksik ng wika ay tinatawag na [[linggwistika|lingguwistika]]. Nag-ugat ang salitang ''wika'' mula sa wikang [[Malay]]. Samantalang nanggaling naman sa [[wikang Kastila|Kastila]] ang isa pang katawagan sa wika: ang salitang '''lengguwahe'''. Tinatawag ding '''salita''' ang wika. Katulad ng ''language'' - tawag sa ''wika'' sa Ingles - nanggaling ang salitang ''lengguwahe'' sa salitang ''lingua'' ng Latin, na nangangahulugang "[[dila]]", sapagkat nagagamit ang dila sa paglikha ng maraming paglahok ng mga tunog, samakatuwid ang "wika" - sa malawak nitong kahulugan - ''ay'' anumang anyo ng pagpaparating ng damdamin o pagpabatid, may tunog man o wala, subalit kadalasang mayroon. ==Mga anyo ng wika== Pinakapayak sa mga anyo ng wika ang paggamit ng mga salita o [[pagsasalita]]. (''Tingnan ang [[mga sining na pangwika]]''). Subalit kabilang din rito ang [[pagsusulat]], mga [[wikang pasenyas]], larangan ng [[musika]], sining ng [[pagpipinta]], [[pagsasayaw]], at maging ang [[matematika]]. "Wika" ang lahat ng mga ito kung gagamitin ang malawakan na kahulugan ng wika. Sa ilang pagkakataon, tinatawag ding '''[[dila]]''' (piguratibo), [[salita]], [[diyalekto]], o ''[[lingo]]'' (sariling-wika ng isang grupo, [bigkas: ''ling-gow'', mula sa Ingles]) ang ''wika''.<ref name=JETE>{{cite-JETE|Wika, salita, diyalekto, ''lingo'' [Ingles]}}</ref> ==Mga antas== Kabilang ang mga sumusunod sa mga kaantasan ng wika: * '''Kolokyal/pambansa''' - payak na wika na ginagamit ng mga kabataan sa kanilang pang-araw-araw na pakikipag-usap na kadalasang malayang pinagsasama ang mga [[wikang Ingles]] at [[wikang Filipino|Filipino]] * '''Kolokyalismong karaniwan''' - ginagamit na salitang may "Taglish" * '''Kolokyalismong may dunong''' - ginagamit sa loob ng silid-aralan o paaralan * '''[[Lalawiganin]]/Panlalawigan''' - wikang ginagamit ng isang partikular na pook. * '''Pabalbal/balbal''' (salitang kalye) - pinakamababang uri ng wikang ginagamit ng tao, na nabuo sa nasa ng isang partikular na pangkat na nagkakaroon ng sariling pagkakakilanlan. Ito rin ay maaring nabuo sa pagbaliktad ng mga salitang ''Kolokyal/pambansa''. * '''Pampanitikan/panitikan''' - wikang sumusunod sa batas ng [[balarila]] at [[retorika]]. = Mga gamit = Ito ang pitong gamit ng wika: * Isang '''takbo ng pagpapalitan ng batid''' na kadalasan na ginagawa sa pamamagitan ng karaniwang sistema ng mga sagisag ang pagtatalastas. Ang '''araling pangkomunikasyon''' ang larangang pang-aralan kung saan sinasaliksik ang pakikipagtalastasan. * Ginagamit ang wika sa '''pagpapahayag ng pangungusap'''. Madaling maunawaan ang pangungusap kahit gaano pa kahaba o ano man ang anyo nito. Malinaw ito kaya madaling nauunawaan ng bumabasa o nakikinig ang kahulugan nito. * '''[[Pagpapaliwanag]]''' o '''[[pagpapaunawa]]''' ang tawag sa gawaing pangkaisipan upang matugunan ang pakikipag-ugnayang ginagamitan ng mga pananalita o mga hudyat o [[senyas ng kamay]], maaring kasabayan ng taong nakikipag-ugnanayan, o matapos ang bawat bahagi ng paglalahad ng taong nakikipag-ugnayan. Nagaganap ang pagpapaunawa sa pagitan ng dalawa, tatlo, o higit pang bilang ng mga tagapaglahad na hindi nakapagsasalita o nakakahudyat gamit ang pinagmumulang wika. ===Sari ng paggamit ng wika=== Ang dalawang sari ng paggamit ng wika ay '''maanyo''' at '''di-maanyo'''. ====Maanyo==== Ang ''maanyo'' ay ang mga salitang napagkasunduan, karaniwan, o pamantayan dahil kinikilala, tinatanggap, at ginagamit ng higit na nakararami lalo na mga nakapag-aral ng wika. Ginagamit ito sa mga usapang maanyo. Narito ang mga uri nito: :# '''Pambansa o karaniwan''' - mga karaniwang salitang ginagamit sa mga aklat pangwika o pambalarila sa mga paaralan, gayundin sa pamahalaan. :# '''[[Pampanitikan]]''' - mga salitang ginagamit sa mga akdang pampanitikan, karaniwang matatayog, malalalim, makulay, at masining. ====Di-maanyo==== Ang ''di-maanyo'' ay mga salitang karaniwang palasak at madalas gamitin sa pang-araw-araw na pakikipagusap. Ginagamit ito sa mga hindi maanyo na usapan. Narito ang mga uri nito: :# '''Lalawiganin''' - mga talasalitaang pangdiyalekto. Gamitin ito sa mga partikular na pook o lalawigan lamang. :# '''Balbal''' - mga salitang nahango lamang sa pagbabago o pag-usod ng panahon, mga salitang nabuklat sa lansangan. :# '''Kolokyal''' - mga salitang ginagamit sa mga pagkakataong di-maanyo. Ang pagpapaikli ng isa, dalawa, o higit pang salita ay mauuri rin sa antas na ito. Halimbawa: *mayroon=meron *ayaw ko= ayoko *nasaan=nasa'n ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Wika| ]] [[Kategorya:Mga pangunahing paksa]] rq4v25q5uyvopc7g6ygda6wfl1thkd4 2164347 2164344 2025-06-10T10:42:17Z Cloverangel237 149506 Nagkumpuni 2164347 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Traitdunion 02-2002 Ostia-Talk LR.jpg|thumb|right|Mga mag-aaral na nakikipagtalasan sa pamamagitan ng paghaharap at pag-uusap.]] [[Talaksan:Interp.jpg|thumb|right|Isang lalaki at babaeng nakikipag-ugnayan sa pamamagitan ng mga hudyat ng kamay.]] [[Talaksan:Cuneiform script2.jpg|thumb|right|Ang [[cuneiform]] ang isa sa mga napakasinaunang anyo ng [[wikang pasulat]].]] Ang '''wika''' ay isang nakabalangkas na sistema ng [[Pakikipagtalastasan|pakikipag-ugnayan]] na binubuo ng [[balarila]] at [[Bokabularyo|talasalitaan]]. Ito ay sistema na [[Wikang pasalita|binibigkas]], [[Wikang pakumpas|pakumpas]], o [[Wikang pasulat|nakasulat]] na mga sagisag kung saan ang mga tao, bilang mga langkap ng isang panlipunang pangkat at mga kalahok sa kagawian nito, ay nagpapahayag ng kanilang sarili. Ang wika ng tao ay nailalarawan sa pamamagitan ng pagkakaiba-iba ng kagawian at kasaysayan nito, na may mga makabuluhang pagkakaiba-iba na namamalasan sa pagitan ng mga kagawian at sa buong panahon.<ref name="Evans" /> Tinatayang nasa pagitan ng 6,000 hanggang 7,000 ang mga sinasalitang wika sa daigdig, tangan sa kung gaano katiyak ang pagbigay-kahulugan sa "wika", o kung paano ipinag-iiba ang mga wika at mga diyalekto. Ang maagham na pananaliksik ng wika ay tinatawag na [[linggwistika|lingguwistika]]. Nag-ugat ang salitang ''wika'' mula sa wikang [[Malay]]. Samantalang nanggaling naman sa [[wikang Kastila|Kastila]] ang isa pang katawagan sa wika: ang salitang '''lengguwahe'''. Tinatawag ding '''salita''' ang wika. Katulad ng ''language'' - tawag sa ''wika'' sa Ingles - nanggaling ang salitang ''lengguwahe'' sa salitang ''lingua'' ng Latin, na nangangahulugang "[[dila]]", sapagkat nagagamit ang dila sa paglikha ng maraming paglahok ng mga tunog, samakatuwid ang "wika" - sa malawak nitong kahulugan - ''ay'' anumang anyo ng pagpaparating ng damdamin o pagpabatid, may tunog man o wala, subalit kadalasang mayroon. ==Mga anyo ng wika== Pinakapayak sa mga anyo ng wika ang paggamit ng mga salita o [[pagsasalita]]. (''Tingnan ang [[mga sining na pangwika]]''). Subalit kabilang din rito ang [[pagsusulat]], mga [[wikang pasenyas]], larangan ng [[musika]], sining ng [[pagpipinta]], [[pagsasayaw]], at maging ang [[matematika]]. "Wika" ang lahat ng mga ito kung gagamitin ang malawakan na kahulugan ng wika. Sa ilang pagkakataon, tinatawag ding '''[[dila]]''' (piguratibo), [[salita]], [[diyalekto]], o ''[[lingo]]'' (sariling-wika ng isang grupo, [bigkas: ''ling-gow'', mula sa Ingles]) ang ''wika''.<ref name=JETE>{{cite-JETE|Wika, salita, diyalekto, ''lingo'' [Ingles]}}</ref> ==Mga antas== Kabilang ang mga sumusunod sa mga kaantasan ng wika: * '''Kolokyal/pambansa''' - payak na wika na ginagamit ng mga kabataan sa kanilang pang-araw-araw na pakikipag-usap na kadalasang malayang pinagsasama ang mga [[wikang Ingles]] at [[wikang Filipino|Filipino]] * '''Kolokyalismong karaniwan''' - ginagamit na salitang may "Taglish" * '''Kolokyalismong may dunong''' - ginagamit sa loob ng silid-aralan o paaralan * '''[[Lalawiganin]]/Panlalawigan''' - wikang ginagamit ng isang partikular na pook. * '''Pabalbal/balbal''' (salitang kalye) - pinakamababang uri ng wikang ginagamit ng tao, na nabuo sa nasa ng isang partikular na pangkat na nagkakaroon ng sariling pagkakakilanlan. Ito rin ay maaring nabuo sa pagbaliktad ng mga salitang ''Kolokyal/pambansa''. * '''Pampanitikan/panitikan''' - wikang sumusunod sa batas ng [[balarila]] at [[retorika]]. ==Mga gamit== Ito ang pitong gamit ng wika: * Isang '''takbo ng pagpapalitan ng batid''' na kadalasan na ginagawa sa pamamagitan ng karaniwang sistema ng mga sagisag ang pagtatalastas. Ang '''araling pangkomunikasyon''' ang larangang pang-aralan kung saan sinasaliksik ang pakikipagtalastasan. * Ginagamit ang wika sa '''pagpapahayag ng pangungusap'''. Madaling maunawaan ang pangungusap kahit gaano pa kahaba o ano man ang anyo nito. Malinaw ito kaya madaling nauunawaan ng bumabasa o nakikinig ang kahulugan nito. * '''[[Pagpapaliwanag]]''' o '''[[pagpapaunawa]]''' ang tawag sa gawaing pangkaisipan upang matugunan ang pakikipag-ugnayang ginagamitan ng mga pananalita o mga hudyat o [[senyas ng kamay]], maaring kasabayan ng taong nakikipag-ugnanayan, o matapos ang bawat bahagi ng paglalahad ng taong nakikipag-ugnayan. Nagaganap ang pagpapaunawa sa pagitan ng dalawa, tatlo, o higit pang bilang ng mga tagapaglahad na hindi nakapagsasalita o nakakahudyat gamit ang pinagmumulang wika. ===Sari ng paggamit ng wika=== Ang dalawang sari ng paggamit ng wika ay '''maanyo''' at '''di-maanyo'''. ====Maanyo==== Ang ''maanyo'' ay ang mga salitang napagkasunduan, karaniwan, o pamantayan dahil kinikilala, tinatanggap, at ginagamit ng higit na nakararami lalo na mga nakapag-aral ng wika. Ginagamit ito sa mga usapang maanyo. Narito ang mga uri nito: :# '''Pambansa o karaniwan''' - mga karaniwang salitang ginagamit sa mga aklat pangwika o pambalarila sa mga paaralan, gayundin sa pamahalaan. :# '''[[Pampanitikan]]''' - mga salitang ginagamit sa mga akdang pampanitikan, karaniwang matatayog, malalalim, makulay, at masining. ====Di-maanyo==== Ang ''di-maanyo'' ay mga salitang karaniwang palasak at madalas gamitin sa pang-araw-araw na pakikipagusap. Ginagamit ito sa mga hindi maanyo na usapan. Narito ang mga uri nito: :# '''Lalawiganin''' - mga talasalitaang pangdiyalekto. Gamitin ito sa mga partikular na pook o lalawigan lamang. :# '''Balbal''' - mga salitang nahango lamang sa pagbabago o pag-usod ng panahon, mga salitang nabuklat sa lansangan. :# '''Kolokyal''' - mga salitang ginagamit sa mga pagkakataong di-maanyo. Ang pagpapaikli ng isa, dalawa, o higit pang salita ay mauuri rin sa antas na ito. Halimbawa: *mayroon=meron *ayaw ko= ayoko *nasaan=nasa'n ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Wika| ]] [[Kategorya:Mga pangunahing paksa]] 4poouh2c8jqwymbh44glu2v1b4449vi 0 2061 2164246 2162341 2025-06-09T12:10:27Z 58.69.101.132 ADD Italian and Polish Translation 2164246 wikitext text/x-wiki {{Infobox Christian leader |type=Pope |honorific-prefix=[[Papa]] [[Santo|San]] |English name=Juan Pablo II |Polish Name=Jan Paweł II |title=[[Obispo ng Roma]] |image=Pope John Paul II smile.jpg <!-- Do not change this photo without discussion! --> |caption=Si Juan Pablo II noong 1980 |birth_name=Karol Józef Wojtyła |term_start=16 Oktubre 1978 |term_end=2 Abril 2005 |predecessor=[[Papa Juan Pablo I]] |successor=[[Papa Benedicto XVI]] |ordination=1 Nobyembre 1946 |ordinated_by=[[Adam Stefan Sapieha]] |consecration=28 Setyembre 1958 |consecrated_by=[[Eugeniusz Baziak]] |cardinal=26 Hunyo 1967 |rank= |nationality=Polish |birth_date={{Birth date|1920|5|18|df=yes}} |birth_place=[[Wadowice]], [[Republika ng Poland]] |death_date={{death date and age|2005|4|2|1920|5|18|df=yes}} |death_place=[[Palasyong Apostoliko]], [[Lungsod ng Vatikano]] |other=Juan Pablo |signature=Signature of John Paul II.svg |coat_of_arms=Coat of arms of Ioannes Paulus II.svg |motto={{lang|la|[[Totus Tuus]]}} meaning "lahat ng sa iyo" |feast_day=22 Oktubre |venerated= |saint_title= |beatified_date=1 Mayo 2011 |beatified_place=[[Plaza de San Pedro]], [[Lungsod ng Batikano]] |beatified_by=[[Papa Benedicto XVI]] |canonized_date = 27 Abril 2014 |canonized_place =[[Plaza de San Pedro]], [[Lungsod ng Batikano]] |canonized_by = [[Papa Francisco]] |patronage=[[World Youth Day]] (Co- Patron) |previous_post= {{plainlist | *[[Roman Catholic Archdiocese of Kraków|Auxiliary Bishop of Kraków, Poland]] ''(1958–1964)'' *[[Ombi|Titular Bishop of Ombi]] ''(1958–1964)'' * Archbishop of Kraków, Poland ''(1964–1978)'' * Cardinal-Priest of [[San Cesareo in Palatio]] ''(1967–1978)'' }} }} Si '''Papa San Juan Pablo II''' ({{lang-la|Ioannes Paulus PP. II}}); {{lang-it|Giovanni Paolo II}}, {{lang-pl|Jan Pawel II}}, ipinanganak bilang '''Karol Józef Wojtyła''' ({{IPA-pl|'kar?l 'juz?f v?j't?wa|lang}}; 18 Mayo 1920 - 2 Abril 2005), kilala din bilang '''San Juan Pablo Na Dakila''' ang ika-264 na Papa ng [[Simbahang Romano Katoliko]] mula 16 Oktubre 1978 hanggang sa kaniyang pagpanaw noong 2 Abril 2005.<ref>{{cite web|title=John Paul the Great Catholic University|url=http://www.jpcatholic.com}}</ref><ref>{{cite book |last=Evert |first=Jason |title=''Saint John Paul the Great: His Five Loves'' |date=2014 |publisher=Ignatius Press |url=http://www.ignatius.com/Mobile/Products/SJPG-H/saint-john-paul-the-great.aspx |access-date=2014-05-15 |archive-date=2014-04-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140412194740/http://www.ignatius.com/Mobile/Products/SJPG-H/Saint-John-Paul-the-Great.aspx |url-status=dead }}</ref> Siya ang may pangalawa sa pinakamahabang nanilbihang papa sa makabagong kasaysayan matapos kay Papa Pio IX, na nanilbihan ng 31 taon mula 1846 hanggang 1878. Pinanganak sa [[Polonya]], si Papa San Juan Pablo II ang unang papa na hindi Italyano mula kay Papa Adrian VI na isang Olandes na nanilbihan mula 1522 hanggang 1523. Kinilala ang panunungkulan ni Papa San Juan Pablo II sa pagtulong sa pagtatapos ng rehimeng komunismo sa kaniyang tinubuang Polonya at maging sa kabuuan ng Europa.<ref>Lenczowski, John. "Public Diplomacy and the Lessons of the Soviet Collapse", 2002</ref> Ipinagbuti ni Juan Pablo II ang pakikipag-ugnayan ng Simbahang Katoliko sa [[Hudaismo]], [[Islam]], sa [[Simbahang Ortodokso ng Silangan]], at sa [[Simbahang Anglikano]]. Ipinagtibay niya ang katuruan ng Simbahan laban sa [[Pagpigil sa pag-aanak|artipisyal na kontrasepsyon]] at sa pag-oordina sa mga kababaihan, sa pagsuporta sa [[Ikalawang Konsilyong Vaticano]] at sa mga reporma nito. Isa siya sa mga pinuno na pinakadalas na nakapaglakbay sa kasaysayan, na nakabisita sa 129 mga bansa sa kaniyang pagiging papa. Sa kaniyang espesyal na pagdidiin sa pangkalahatang kabanalan, [[Beatipikasyon|naibeatipika]] niya ang 1,340 na katao at 483 ang [[Kanonisasyon|naikanonisa]] niyang mga santo, tumalaga siya ng pinakamaraming mga obispo, at nakapag-ordina siya ng maraming mga kaparian.<ref>{{cite web|author=David M. Cheney |url=http://www.catholic-hierarchy.org/bishop/bWojtyła.html |title=Pope John Paul II (Bl. Karol Józef Wojtyła) |publisher=[Catholic-Hierarchy] |date=29 July 2012 |accessdate=4 August 2012}}</ref> Ang kaniyang layunin sa pagiging Papa ay ang pagbabago at pagpoposisyong muli <!-- reposition --> ng Simbahang Katolika. Ang kaniyang kahilingan ay ang "paglalagay sa kaniyang Iglesia at ang bawat puso ng nga kaalyansa sa relihiyon na magbubuklod sa mga Hudyo, Muslim at Cristiano bilang isang dakilang hukbong relihiyon."<ref>[[Cristina Odone|Odone, Cristina]]&nbsp;— ''[[Catholic Herald]]", 1991''</ref><ref name="JewishTelegraph">[[Uri Geller|Geller, Uri]]&nbsp;— ''[[Jewish Telegraph|The Jewish Telegraph]]'', 7 July 2000</ref> Ang kampaniya upang ikanonisa si Juan Pablo II ay nag-umpisa noong 2005, ilang sandali pagpanaw niya, taliwas sa tradisyunal na limang taong palugit ng paghihintay. Noong 19 Disyembre 2009, ipinroklama si Juan Pablo II bilang ''[[Venerable]]'' ng kaniyang kahaliling si [[Papa Benedicto XVI]] at nabeatipika noong 1 Mayo 2011 matapos iparatang sa kaniya ng ''Kongregasyon ng mga Kadahilanan ng mga Santo'' <!-- Congregation for the Causes of Saints --> ang isang himala: ang pagpapagaling ng isang madreng Pranses mula sa [[Karamdaman ni Parkinson]]. Ang pangalawang himala na ipinaratang sa yumaong papa ay ipinasa noong 2 Hulyo 2013 at pinagtibay ni [[Papa Francisco]] matapos ang dalawang araw. Kinanonisa si Juan Pablo II noong 27 Abril 2014, kasabay ni [[Papa Juan XXIII]]..<ref name="BBC 2013">{{cite news|title=Report: Pope Francis Says John Paul II to Be Canonized April 27|date=3 September 2013|url=http://www.ncregister.com/daily-news/report-pope-francis-says-john-paul-ii-to-be-canonized-april-27/|work=National Catholic Register|accessdate=6 September 2013|archive-date=5 Nobiyembre 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20131105220855/http://www.ncregister.com/daily-news/report-pope-francis-says-john-paul-ii-to-be-canonized-april-27/|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131105220855/http://www.ncregister.com/daily-news/report-pope-francis-says-john-paul-ii-to-be-canonized-april-27/ |date=5 Nobiyembre 2013 }}</ref> Tulad ni Juan XXIII, hindi pinagdiriwang ang araw ng kaniyang kapistahan sa petsa ng kaniyang kamatayan tulad ng kinaugalian; sa halip ito ay ginugunita sa anibersaryo ng kaniyang pagkakahirang bilang papa noong 22 Oktubre 1978.<ref>{{cite news |title=Vatican declares Popes John Paul II and John XXIII saints |url=http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-27172118 |newspaper=''BBC News'' |publisher=British Broadcasting Corporation |date=27 April 2014 |accessdate=27 April 2014}}</ref> == Simula ng buhay == Pinanganak si Karol Józef Wojtyła sa bayan ng [[Wadowice]].<ref name="A&E"/><ref name="ShortBio"/> Bunso siya sa tatlong anak ni Karol Wojtyła (1879-1941), isang etnikong Polako,<ref name="CNN6"/> at si Emilia Kaczorowska (1884-1929), kung saan ang dalagang apelyido niya ay Scholz.<ref name="Ancestry">{{cite web |url= http://www.catholic.org/pope/jp2/genealogy.php |title=Family Genealogy of Blessed Pope John Paul II|last=Catholic Online |work=catholic.org |year=2012 |quote=Family Genealogy of Blessed Pope John Paul II |accessdate=3 February 2012}}</ref> Si Emilia, na isang guro, ay namatay sa kapanganakan noong 1929<ref name="CBN"/> noong si Wojtyła ay walong taong gulang pa lamang.{{sfn|Stourton|2006|p=11}} Namatay ang kaniyang nakakatandang kapatid na si Olga bago pa man siya ipinganak, ngunit naging malapit siya sa kaniyang kapatid na si Edmund, na may palayaw na ''Mundek'', na matanda sa kaniya ng 13 taon. Namatay din si Edmund sa sakit na [[scarlet fever]], na nakuha niya sa kaniyang pagiging duktor, na siyang dinamdam ng husto ni Wojtyła.<ref name="CNN6"/>{{sfn|Stourton|2006|p=11}} Aktibo si Wojtyła sa gawaing pisikal sa kaniyang pagkabata. Madalas siyang naglalaro ng putbol bilang ''goalkeeper''.{{sfn|Stourton|2006|p=25}} Sa kaniya ding pagkabata nagkaroon ng ugnayan si Wojtyła sa isang malaking komunidad na Hudyo.<ref name="Svidercoschi">{{cite web | url = http://www.vatican.va/jubilee_2000/magazine/documents/ju_mag_01111997_p-46_en.html | title = The Jewish "Roots" of Karol Wojtyła | accessdate = 3 July 2013 | last = Svidercoschi | first = Gian Franco | publisher = Vatican.Va}}</ref> Karaniwan ang laro ng putbol sa kaniyang paaralan ay sa pagitan ng mga pangkat ng Hudyo at Katoloko, at madalas sumali si Wojtyła sa hanay ng mga Hudyo.<ref name="CNN6"/>{{sfn|Stourton|2006|p=25}} Ayon kay Wojtyła, halos ikatlo sa kaniyang mga kaklase ay mga Hudyo, at ang hinahangaan niya sa kanila ay ang kaniyang pagiging makabayan bilang mga Polako. Noong kalagitnaan ng 1938, lumuwas si Wojtyła at ang kaniyang ama mula Wadowice at nagpunta sa Krakow, kung saan pumasok siya sa Unibersidad ng Jagiellonian. Habang nag-aaral ng [[pilolohiya]] at mga wika, ay nagtatrabaho siya bilang boluntaryong biblyotekaryo<!-- librarian-->. Sapilitan siyang suamli sa pagsasanay militar sa ''Academic Legion'' ngunit hindi siya nagpaputok ng sandata. Gumanap rin siya sa iba't ibang mga grupo sa teatro at nagtrabaho din bilang manunulat.<ref name="Kuhiwczak"/> Sa kapanahunang ito, lumago ang kaniyang talento sa wika, at natutunan niya ang mahigit-kumulang sa 12 mga wika,<ref>{{cite book |last=Grosjean |first=François |title=Life With Two Languages |url=http://books.google.com/books?id=VqGpxZ9pDRgC&pg=PA286 |accessdate=6 July 2013 |year=1982 |publisher=Harvard University Press |location=United States |isbn=978-0-674-53092-8|edition=8 |page=286}}</ref> siyam sa kanila ay kaniyang madalas na ginamit sa kaniyang pagiging santo papa. === Ang pananakop ng mga Nazi sa Polonya at ang Holocaust === Noong 1939, sinakop ng [[Alemanyang Nazi]] ang Polonya at sapilitan nilang pinasara ang mga unibersidad.<ref name="A&E"/> Sapilitan din nilang ipinatrabaho ang mga malalakas na mga kalalakihan, kaya noong 1940 hanggang 1944 nagtrabaho si Wojtyła bilang mensahero ng isang kainan, trabahador sa isang tibagan ng apog at sa pabrika ng kemikal na Solvay, para makaiwas sa pagpapatapon patungong Alemanya.<ref name="ShortBio"/><ref name="Kuhiwczak"/> Noong 1941, namatay ang kaniyang ama, na isang opisyal ng Hukbong Polonya, dahil sa atake sa puso. Dahil dito si Wojtyła lang ang natitirang nabubuhay sa kaniyang pamilya.<ref name="CNN6"/><ref name="CBN"/>{{sfn|Stourton|2006|p=60}} Ayon kay Wojtyła, "sa kaniyang 20 anyos nawala sa kaniya ang mga taong pinakaminamahal niya."{{sfn|Stourton|2006|p=60}} Makaraang pumanaw ang kaniyang ama, pinag-iisipan na niya ng seryoso ang pumasok sa pagpapari.{{sfn|Stourton|2006|p=63}} Noong Oktubre 1942, habang patuloy pa ang digmaan, kumatok siya sa pintuan ng Palasyo ng Obispo sa Krakow, at humiling na mag-aral sa pagkapari.{{sfn|Stourton|2006|p=63}} Matapos noon ay nagsimula siyang mag-aral ng kurso sa lihim na seminaryo na pinapatakbo ng Arsobispo ng Krakow, si Adam Stefan Cardinal Sapieha. Noong 29 Pebrero 1944, nasagasaan si Wojtyła ng isang trak ng Aleman. Pinadala siya ng mga hukbong Aleman sa ospital, at doon siya naratay ng mahigit 2 linggo dahil sa [[pagkaalog ng utak]] at sa sugat sa balikat. Ayon sa kaniya, ang aksidenteng ito at ang kaniyang pagkabuhay ay ang pagpapatibay ng kaniyang bokasyon. Noong 6 Agosto, 1944, sa araw na kinilala bilang 'Itim na Sabado', {{sfn|Weigel|2001|p=71}} itinipon ng mga Gestapo ang mga kalalakihan sa Krakow upang pigilan ang rebelyon{{sfn|Weigel|2001|p=71}}, tulad ng naganap sa Warsaw.{{sfn|Davies|2004|pp=253–254}}{{sfn|Weigel|2001|pp=71–21}} Nakatakas si Wojtyła at nagtago sa silong ng bahay ng kaniyang tiyuhin sa 10 Kalye Tyniecka, habang naghahalughog ang mga hukbong Aleman sa itaas.{{sfn|Stourton|2006|p=63}}{{sfn|Davies|2004|pp=253–254}}{{sfn|Weigel|2001|pp=71–21}} Mahigit walong libong mga kalalakihan ang kinuha noong araw na iyon, habang si Wojtyła ay tumakas tungo sa Palasyo ng Arsobispo,{{sfn|Stourton|2006|p=63}}{{sfn|Weigel|2001|p=71}}{{sfn|Davies|2004|pp=253–254}} at nanatili siya doon hanggang sa paglisan ng mga Aleman.<ref name="CNN6"/>{{sfn|Stourton|2006|p=63}}{{sfn|Davies|2004|pp=253–254}} Matapos lumisan ang mga Aleman noong 17 Enero, 1945, pumunta ang mga estudyante sa nawasak na seminaryo. Nagboluntaryo si Wojtyła at isa pang seminarista para linisin ang mga kasilyas. {{sfn|Weigel|2001|p=75}} Tinulungan din ni Wojtyła ang isang takas na dalagitang Hudyo na nagngangalang Edith Zierer,<ref name="EdithZ"/> na tumakas mula sa isang ''labor camp'' ng Nazi sa Czestochowa.<ref name="EdithZ"/> Hinimatay si Edith sa isang plataporma ng riles, kaya dinala siya ni Wojtyła sa isang tren at sinamahan niya ito sa kanilang paglalakbay sa Krakow. Kinilala ni Edith si Wojtyła na nagligtas sa kaniyang buhay sa araw na iyon.<ref name="CNNLive"/><ref name="archive"/><ref name="IHT"/> Marami pang mga naging kuwento ng pagligtas ni Wojtyła sa mga Hudyo mula sa mga Nazi. == Pagkapari == Sa pagtatapos ng kaniyang pag-aaral sa seminaryo sa Krakow, inordena si Wojtyła bilang pari sa [[Araw ng mga Santo]], 1 Nobyembre 1946,<ref name="CBN"/> ng Arsobispo ng Krakow na si Cardinal Sapieha.<ref name="ShortBio"/>{{sfn|Stourton|2006|p=71}}<ref name="Vatican2"/> Pinadala ni Sapieha si Wojtyła sa ''Pontifical International Athenaeum'' ''Angelicum'', na magiging Pontipikal na Unibersidad ni San Tomas Aquino, para mag-aral sa ilalim ni Padre Reginald Garrigou-Lagrange simula 26 Nobyembre 1946. Nalisensyahan si Wojtyła noong Hulyo 1947, nakapasa sa isang eksaminasyong doktoral noong 14 Hunyo 1948, at matagumpay na naipagtangol ang kaniyang tesis sa doktoral na pinamagatang ''Doctrina de fide apud S. Ioannem a Cruce'' (Ang Doktrina ng Pananampalataya ni San Juan dela Cruz) sa pilosopiya noong 19 Hunyo 1948.<ref>http://www.vatican.va/news_services/press/documentazione/documents/santopadre_biografie/giovanni_paolo_ii_biografia_prepontificato_en.html#1948 Accessed 6 October 2012. Bagaman inaprubahan ang kaniyang gawang doktoral noong Hunyo 1948, tinanggihan siyang bigyan ng ''degree'' dahil hindi siya makapagbayad ng pag-imprenta sa kaniyang teksto batay sa patakarang ''Angelicum''. Noong Disyembre 1948, isang binagong teksto ng kaniyang disertasyon ay inaprubahan ng pakultad ng teolohiya ng Unibersidad ng Jagiellonian, at nabigyan din si Wojtyła ng ''degree'.</ref> Nasa pangangalaga ng ''Angelicum'' ang orihinal na kopya ng tesis ni Wojtyła.<ref>{{cite web |url=http://www.pust.it/index.php/en?start=5 |title=RELAZIONE DEL RETTORE MAGNIFICO A.A. 2011–2012 |publisher=Pust.it |date= |accessdate=23 June 2013 |archive-date=25 Agosto 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110825112731/http://www.pust.it/index.php/en?start=5 |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110825112731/http://www.pust.it/index.php/en?start=5 |date=25 Agosto 2011 }}</ref> Maliban sa kurso ng ''Angelicum'', nag-aral din si Wojtyła ng Hebreo sa ilalim ng Dominikong Olandes na si Pter G. Duncker. Ayon sa kaeskwela ni Wojtyła na si Alfons Stickler na magiging Kardinal ng Austria, noong 1947 habang nasa ''Angelicum'' ay bumisita si Wojtyła kay Padre Pio na duminig sa kaniyang kumpisal, at pinaalam niya na balang araw ay maluluklok siya sa "pinakamataas na katungkulan ng Simbahan."<ref name="kwitny">{{cite book | last=Kwitny | first=Jonathan | title=Man of the Century: The Life and Times of Pope John Paul II | url=https://archive.org/details/manofcenturylife0000kwit | publisher=Henry Holt and Company |date=March 1997 | location=[[New York]] | page=768 | isbn=978-0-8050-2688-7}}</ref> Dagdag pa ni Cardinal Stickler, naniniwala si Wojtyła na ang propesiyang ito ay natupad noong naging Kardinal siya.<ref name="cnn">{{Cite news | last=Zahn | first=Paula | author-link=Paula Zahn | title=Padre Pio Granted Sainthood | newspaper=CNN | date=17 June 2002 | url=http://transcripts.cnn.com/TRANSCRIPTS/0206/17/ltm.04.html | accessdate=19 January 2008 | postscript=<!--None-->}}</ref> Nagbalik si Wojtyła sa Polonya noong tag-init ng 1948 sa kaniyang unang katakdaang pastoral sa bayan ng Niegowic, 15 milya mula sa Krakow, sa Simbahan ng Asuncion. Dumating siya sa bayan ng Niegowic sa panahon ng tag-ani, at ang kaniyang unang aksiyon ay ang pagluhod at paghalik sa lupa.{{sfn|Maxwell-Stuart|2006|p=233}} Itong kilos na ito na hinawig sa santong Pranses na si Jean Marie Baptise Vianney{{sfn|Maxwell-Stuart|2006|p=233}}, ang magiging tatak niyang kilos sa kaniyang pagiging papa. Noong Marso 1949, nilipat si Wojtyła sa parokya ng San Florian sa Krakow. Nagturo siya ng etika sa Unibersidad ng Jagiellonian at sa Katolikong Unibersidad ng Lublin. Habang nagtuturo, tinipon niya ang 20 kabataan, at tinawag ang kanilang sarili bilang ''Rodzinka'' o "maliit na pamilya". Nagtitipon sila para sa panalangin, diskusyong pang-pilosopiya, at para tulungan ang mga bulag at mga may-sakit. Unti-unting lumago ang samahang ito hanggang sa umabot ng mahigit kumulang 200 kasapi, at ang mga gawain ay dumami pa, kasama na dito ang ''skiing'' at pagsakay sa kayak.<ref name="USCCB_Bio"/> Noong 1953, tinanggap ng Pakultad ng Teolohiya ang tesis ni Wojtyła ukol sa [[habilitasyon]] sa Unibersidad ng Jagiellonian. Noong 1954, nakamit niya ang Doktorado ng Sagradong Teolohiya, {{sfn|Stourton|2006|p=97}} ang pagtasa sa pisibilidad ng etikang Katoliko base sa sistemang etika ng penomentologong si Max Sheler na may disertasyong pinamagatang "Muling Paghuhusga ng Posibilidad ng Pagtatatag ng Etikang Katoliko base sa sistemang etika ni Max Scheler".<ref>{{cite web|url=http://www.vatican.va/news_services/press/documentazione/documents/santopadre_biografie/giovanni_paolo_ii_biografia_prepontificato_en.html#1948 |title=Highlights on the life of Karol Wojtiła |publisher=Vatican.va |date= |accessdate=23 June 2013}}</ref> (Ocena możliwości zbudowania etyki chrześcijańskiej przy założeniach systemu Maksa Schelera).<ref>{{cite book|url=http://books.google.com/books?id=2QunKUmsM4kC&pg=PA153&lpg=PA153&dq=Ocena+#v=onepage&q=Ocena&f=false |title=Destined for Liberty: The Human Person in the Philosophy of Karol Wojtyła/John Paul II |publisher=Books.google.com |date= |accessdate=23 June 2013|isbn=9780813209852|year=2000}}</ref> Si Scheler ay isang pilosopong Aleman na nagtatag ng kilusang pilosopiya na nagdidiin sa karanasang may kamalayan. Ngunit binuwag ng Komunistang otoridad ang Pakultad ng Teolohiya sa Unibersidad ng Jagellonian na siyang pumigil kay Wojtyla na makakuha ng ''degree'' hanggang 1957. Kinalaunan binuo ni Wojtyla ang isang pamamaraang teolohikal na pinagsama ang tradisyunal na Tomismong Katoliko at ang mga ideya ng personalismo, isang kaparaanang pilosopikal na humalaw mula sa penomentolohiya, na naging tanyag sa mga Katolikong intelektwal sa Krakow sa mga panahong iyon. Isinalin din ni Wojtyla ang aklat ni Scheler, ang ''Pormalismo at ang Etika ng Tunay Na Asal'' (''Formalism and Ethics of Substantive Values'').<ref>{{cite book|last=Walsh|first=Michael|title=John Paul II: A Biography|year=1994|publisher=HarperCollins|location=London|isbn=978-0-00-215993-7|pages=20–21}}</ref> Sa kapanahunan ding ito, nagsulat si Wojtyła ng mga artikulo sa pahayagang Katoliko sa Krakow, ang ''Tygodnik Powszechny'' (Panglinggong Unibersal), na tumatalakay sa napapanahong isyu ng simbahan.<ref name="Zenit5"/> Tinutukan niya ang paggawa ng orihinal na gawa ng literatura sa loob ng 12 taon niya bilang pari. Naging laman ng kaniyang tula at dula ang patungkol sa digmaan, buhay sa ilalim ng Komunismo, at ang kaniyang responsibilidad bilang pastor. Ginamit ni Wojtyła ang dalawang alyas, ''Andrzej Jawień'' at ''Stanisław Andrzej Gruda''<ref name="Kuhiwczak"/><ref name="Zenit5"/>, para mabukod ang kaniyang mga gawang pangliteratura mula sa kaniyang mga lathalaing panrelihiyon kung saan ginagamit niya ang tunay niyang pangalan.<ref name="Kuhiwczak"/><ref name="Zenit5"/> Noong 1960, nilathala ni Wojtyła ang isang maimpluwensiyang aklat pangtelolohiya, ang ''Pagmamahalan at Responsibilidad'', na siyang depensa sa tradisyunal na katuruan ng Simbahan ukol sa matrimoniya mula sa makabagong pananaw pangpilosopiya.<ref name="Kuhiwczak"/>{{sfn|Wojtyła|1981}} ==="Wujek"=== Habang naninilbihan bilang pari sa Krakow, sinasamahan si Wojtyła ng mga grupo ng mga mag-aaral para sa ''hiking'', pagbibisikleta, pagkakampo at pagkakayak, na sinasamahan ng panalangin, panlabas na Misa, at diskusyong teolohikal. Sa ilalim ng pamamahala ng Komunismo sa Poland, hindi pinapahintulutan ang mga pari na maglakbay kasama ang mga mag-aaral, kaya pinakiusapan ni Wojtyła sa mga kababata niyang kasamahan na tawagin siyang "Wujek", o "Tito" sa wikang Polako. Ito ay para hindi malaman ng mga tagalabas na isa siyang pari. Naging taniyag ang palayaw na ito sa kaniyang mga tagasunod. Noong 1958, noong tinalaga bilang Katulong na Obispo ng Krakow si Wojtyła, nag-alala ang kaniyang mga kakilala baka mabago siya dahil sa kaniyang bagong katalagahan. Sinigurado niya sa kaniyang mga kaibigan na "mananatiling Wujek si Wujek", at mananatili siyang mamuhay ng payak sa kabila ng pagigig obispo niya. Sa nalalabing buhay ni Wojtyła, nakakabit sa kaniya ang palayaw na "Wujek" at patuloy na ginagamit ito partikular na ang mga Polako.<ref>Witness to Hope; The Biography of Pope John Paul II, by George Weigel. New York: Cliff Street Books/Harper Collins, 1999. p. 992.</ref><ref>THEY CALL HIM "WUJEK". Article from: St Louis Post-Dispatch (MO) | 24 January 1999 | Rice, Patricia</ref> == Obispo at Kardinal == Noong 4 Hulyo 1958<ref name="Vatican2"/> , habang nagka-kayak si Wojtyła sa mga lawa ng hilagang Polonya, itinalaga siya ni Papa Pio XII bilang Katulong na Obispo ng Krakow. Ipinatawag siya sa Warsaw para makipagkita sa Primate ng Polonya, si Stefan Cardinal Wyszynski, na siyang nagpaalam sa kaniya sa kaniyang katalagahan.<ref name="Rise"/>{{sfn|Stourton|2006|p=103}} Sumagn-ayon siya na manilbihan bilang Katulong na Obispo sa Arsobispo ng Krakow na si Eugeniusz Baziak, at inordena siya bilang Episcopate (bilang titular na Obispo ng Ombi) noong 28 Setyembre 1958. Si Baziak ang naging pangunahing konsagrante. Ang ibang mga naging konsagrante ay ang mga Katulong na Obispo Boleslaw Kominek ng Sophene at Vaga at ang Katulong na Obispo Franciszek Jop ng Diosesis ng Sandomierz.<ref name="Vatican2"/> Sa edad na 38, naging pinakabatang naging Obispo ng Polonya si Wojtyła. Pumanaw si Baziak noong Hunyo 1962 at noong 16 Hulyo pinili si Wojtyła bilang ''Vicar Capitular'' (pansamantalang tagapamahala) ng Arsodiyosesis hanggang maitalaga ang isang Arsobispo.<ref name="A&E"/><ref name="ShortBio"/> Noong Oktubre 1962, lumahok si Wojtyła sa Pangalawang Konseho ng Vatican (1962-1965),<ref name="A&E"/><ref name="Vatican2"/> kung saan gumawa siya ng ambag sa dalawa sa mga produktong pinakamakasaysayan at pinakamaimpluwensiya, ang ''Kautusan ng Kalayaan sa Relihiyon'' (sa wikang Latin, ''[[Dignitatis Humanae]]''), at ang ''Konstitusyong Pastoral ng Simbahan sa Makabagong Sanlibutan'' (''[[Gaudium et Spes]]'').<ref name="Vatican2"/>. Nag-ambag si Wojtyła at ang mga obispong Polako ng isang burador na teksto sa Konseho para sa ''Gaudium et Spes''. Ayon sa historyador na si John W. O'Malley, ang burador na tekstong ''Gaudium et Spes'' na pinadala ni Wojtyła at iba pang mga delegadong Polako ay nagpadala ng "ilang impluwensya sa mga bersyon na ipinadala sa mga ama ng konseho noong tag-init na iyon ngunit hindi tinanggap bilang batayang teksto".<ref>{{cite book|last=O'Malley|first=John W.|title=What Happened at Vatican II|year=2008|publisher=Harvard University press|location=Cambridge, Massachusetts|isbn=978-0-674-03169-2|pages=204–205}}</ref> Ayon kay John F. Crosby, bilang papa, ginamit din kinalaunan ni Juan Pablo II ang mga salita ng ''Gaudium et Spes'' upang ipakilala ang kaniyang sariling sakoobin sa kalikasan ng tao sa pakikipag-ugnayan sa Dios: na ang tao ay ang "tanging lalang ng daigdig na ninais ng Dios para sa kaniyang kapakanan", ngunit "matutuklasan lang ng tao ang kaniyang tunay na sarili sa tapat na pagbibigay ng kaniyang sarili."<ref>{{cite journal |last1=Crosby|first1=John F.|year=2000|title=John Paul II's Vision of Sexuality and Marriage: The Mystery of "Fair Love"|journal=The Legacy of Pope John Paul II: His Contribution to Catholic Thought|page=54|publisher=Crossroad|isbn=978-0-8245-1831-8|editor1-last=Gneuhs|editor1-first=Geoffrey}}</ref> Lumahok din siya sa asambleya ng Kapulungan ng mga Obispo.<ref name="A&E"/><ref name="ShortBio"/> Noong 13 Enero 1964, tinalaga siya ni Papa Pablo VI bilang Arsobispo ng Krakow.<ref name="VaticanNewsService"/> Noong 26 Hunyo 1967, pinahayag ni Paulo VI ang promosyon ni Karol Wojtyła sa Kolehiyo ng mga Kardinal.<ref name="Vatican2"/><ref name="VaticanNewsService"/> Pinangalan si Wojtyła bilang Kardinal-Pari ng ''titulus'' ng San Cesario sa Palatio. Noong 1967, naging instrumental siya sa pagbuo ng ''encyclical'', ang ''Humanae Vitae'' na tumatalakay sa kaparehong isyu sa pagbabawal ng paglalaglag ng bata at sa artipisyal na pagkontrol ng kapanganakan.<ref name="Vatican2"/><ref name="Memory"/><ref name="HV"/> Noong 1970, ayon sa isang makabagong saksi, hindi sang-ayon si Kardinal Wojtyła sa pamamahagi ng liham sa Krakow, na sinasabi na naghahanda ang Episkopado ng Polonya para sa ika-50 anibersaryo ng [[Digmaang Polako–Sobyetiko]]. == Pagkahalal Bilang Papa == Noong Agosto 1978, pagkamatay ni Papa Pablo VI, bumoto si Kardinal Wojtla sa ''papal conclave'', na naghalala kay Papa Juan Pablo I. Ngunit namatay din si Juan Pablo I matapos lamang ang 33 araw bilang papa, na nagbukas mulit ng panibagong ''conclave''.<ref name="ShortBio"/><ref name="Vatican2"/><ref name="Time1978"/> Nagsimula ang pangalawang ''conclave'' ng 1978 noong 14 Oktubre, 10 araw matapos ang libing. Dalawa ang naging matunog na pangalan sa pagkapapa, si Giuseppe Cardinal Siri, na konserbatibong Arsobispo ng Genova, at ang liberal na Arsobispo ng Florencia na si Giovanni Cardinal Benelli, na kinikilala ding malapit na kaibigan ni Juan Pablo I.<ref name="Time1978b"/> Tiwala ang mga tagasuporta ni Benelli na siya ay mahahalal, at sa unang mga balota, si Benelli ang nakakuha ng pinakamaraming boto.<ref name="Time1978b"/> Ngunit sadyang matindi ang labanan sa isa't isa, na waring walang mapipili sa kanila. Dahil dito nagmungkai si Franz Cardinal Konig, Arsobispo ng Vienna, sa mga kapuwa niya tagahalal ng isang kompromisong kandidato: ang Polakong si Karol Josef Wojtyła.<ref name="Time1978b"/> Nanalo si Wojtyła sa ikawalong balota sa ikatlong araw (16 Oktubre), na ayon sa mga pahayagang Italyano, 99 boto mula sa 111 mga tagahalal. Pinili ni Wojtyła ang pangalang Juan Pablo II<ref name="Vatican2"/><ref name="Time1978b"/> bilang pagpupugay sa kaniyang sinundan, at para magbigay pugay din sa yumaong Papa Pablo VI. Lumabas din ang puting usok mula sa tsimniya, na naghuhudyat sa mga taong nagtipon sa Plaza San Pedro na may napili nang papa. <!-- part 1 --> == Pastoral na Paglalakbay == Sa kaniyang paninilbihan bilang Papa, nakapagbiyahe si Papa Juan Pablo II sa 129 na mga bansa,{{sfn|Maxwell-Stuart|2006|p=234}} at mahigit 1,100,000&nbsp;km ang kaniyang kabuuang inilakbay. Madalas siyang dinudumog ng maraming tao; at ang ilan sa mga ito ay dinagsa ng pinakamaraming tao sa kasaysayan ng sangkatauhan. Ang isa sa mga ito, ang [[Pandaigdigang Araw ng Kabataan 1995|Pandaigdigang Araw ng Kabataan (World Youth Day) sa Maynila]], ay naitala bilang pinakamalaking pagtitipong pang-papa <!-- papal gathering --> sa kasaysayan, ayon sa Vatican, kung saan humigit-kumulang apat na milyong katao ang dumagsa.<ref name=BaltimoreSun>{{cite web |url=http://articles.baltimoresun.com/1995-01-16/news/1995016078_1_pope-philippines-papal |title=Biggest Papal Gathering &#124; Millions Flock to Papal Mass in Manila, Gathering is Called the Largest the Pope Has Seen at a Service&nbsp;— Baltimore Sun |last=New York Times News Service |work=articles.baltimoresun.com |year=2012 |accessdate=29 January 2012 |archive-date=2012-09-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120924125252/http://articles.baltimoresun.com/1995-01-16/news/1995016078_1_pope-philippines-papal |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120924125252/http://articles.baltimoresun.com/1995-01-16/news/1995016078_1_pope-philippines-papal |date=2012-09-24 }}</ref><ref name="AsiaNews"/> Sa panimula ng kaniyang pagiging Papa, bumisita si Juan Pablo II sa Republikang Dominikano at sa Mexico noong Enero 1979.<ref name="CBN2"/> Si Juan Pablo II ang naging kauna-unahang Papa na bumisita sa [[White House]] noong Enero 1979, kung saan malugod siyang binati ni Pangulong [[Jimmy Carter]]. Kauna-unahan din siyang Papa na bumisita sa iilang bansa sa isang taon, na nagsimula sa Mexico<ref name="Mexico"/> at Irlanda<ref name="Ireland"/> noong 1979. Kauna-unahan din siyang papa na bumisita sa Gran Britanya noong 1982, kung saan nakipagkita siya kay Reyna Elizabeth II, na Kataas-taasang Gobernador ng Simbahan ng Inglatera. Habang nasa Inglatera, bumisita rin siya sa Katedral ng Canterbury at lumuhod sa panalangin kasama si [[Robert Runcie]], Arsobispo ng Canterbury, kung saan napatay si Thomas a Becket.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/may/29/newsid_4171000/4171657.stm |title=BBC ON THIS DAY &#124; 29 &#124; 1982: Pope makes historic visit to Canterbury |publisher=''BBC News'' |date= 29 May 1982|accessdate=23 June 2013}}</ref> Naglakbay din siya sa Haiti noong 1983, kung saan nagsalita siya sa wikang Creole sa libu-libong mga dukhang Katoliko na nagtipon upang batiin siya sa paliparan. Ang kaniyang mensahe, na "ang mga bagay sa Haiti ay kailangang magbago", na pumapatungkol sa hindi pagkakapantay-pantay ng mga mahihirap at ng mga mayayaman, ay binati ng malakas na palakpakan.<ref name="Haiti: The Duvalier Years"/> Kauna-unahan din siyang papa sa makabagong panahon na bumisita sa Ehipto,<ref name="PopeEgypt"/> kung saan nakipagkita siya sa papa ng Simbahang Koptiko, si Papa Shenouda III<ref name="PopeEgypt"/> at ang Patriyarkang Ortodoksiyang Griyego ng Alexandria.<!-- Gk Orthodox Patriarch --><ref name="PopeEgypt"/> Kauna-unahan din siyang Katolikong papa na bumisita at manalangin sa isang moskeng Islam, sa [[Damascus]], Syria, noong 2001. Bumisita siya sa Moske ng Umayyad, na isang dating simbahang Cristiano, kung saan pinaniniwalaang piniit si Juan Bautista,<ref name="Mosque"/> kung saan nanawagan siya na magkaisa at sabay na mamuhay ang mga Muslim, Cristiano at Hudyo.<ref name="Mosque"/> Noong 15 Enero, 1995, sa kasagsagan ng Ika-10 Pandaigdigang Araw ng Kabataan, nagdaos siya ng [[Misang Katoliko|Misa]] sa tinatayang lima hanggang pitong milyong katao nagtipon-tipon sa Luneta, Maynila, Pilipinas. Ito ay sinasabing pinakamalaking pagtitipon na naganap sa kasaysayan ng Kristyanismo.<ref name="AsiaNews"/> Noong Marso 2000, habang bumibisita sa [[Jerusalem]], naging kauna-unahan si Juan Pablo II na bumisita at manalangin sa [[Kanlurang Pader]].<ref name="BBCIsrael"/><ref name="ADL2006"/> Noong Setyembre 2001, dahil sa mga suliraning dulot ng Setyembre 11, bumisita siya sa Kazakhstan, kung saan humarap siya sa mga taong karamihan ay mga Muslim, at sa Armenia, para gunitain ang ika-1,700 taon ng Kristyaniso sa Armenia.<ref name="NewYorkTimes3"/> ===Unang Pagbisita sa Polonya=== Noong Hunyo 1979, naglakbay si Papa Juan Pablo II sa Polonya kung saan malugod siyang dinumog ng mga tao.<ref name="OnThisDay"/> Ang una niyang paglalakbay sa Polonya ang pumukaw sa espirito ng bansa at lumunsad sa pagkakabuo ng kilusang ''Solidarity'' noong 1980, kung saan kinalaunan ay nakapagdala ng kalayaan at karapatang pantao sa kaniyang tinubuang lupa.<ref name="Memory"/> Gustong gamitin ng rehimeng Komunista sa Polonya ang pagbisita ng Papa, na bagaman Polako ang papa ay hindi pa rin magbabago ang kanilang kapasidad na mamuno, maniil, at mamahagi ng kabutihan ng lipunan. Umasa din sila na tatalimahin ng Papa ang mga patakarang tinakda nila, na makikita ng mga Polako ang kaniyang halimbawa at kanila itong susundin. Kung bakasakaling magdulot ng kaguluhan ang pagbisita ng Papa, handa ang rehimeng Komunista na supilin ang rebelyon at isisi ang insidenteng ito sa Papa.<ref name="Angelo M. Codevilla 2008">Angelo M. Codevilla, "Political Warfare: A Set of Means for Achieving Political Ends", in Waller, ed., ''Strategic Influence: Public Diplomacy, Counterpropaganda and Political Warfare'' (IWP Press, 2008.)</ref> {{quote|"Nagtagumpay ang Papa sa pakikibakang ito sa pamamagitan ng pangingibabaw sa politika. Siya ay ang tinatawag ni Joseph Nye na 'malambot na kapangyarihan' -- ang kapangyarihan ng pag-aakit at pagtataboy. Nagsimula siya ng may malaking kapakinabangan, at sinamantala niya itong lubos: Namuno siya sa isang insitusyong salungat sa Komunismong paraan ng pamumuhay na kinasusuklaman ng lipunang Polako. Siya ay isang Polako, ngunit hindi marating ng rehimen. Sa pamamagitan ng pagkilala kasama siya, nagkaroon ng pagkakataon ang mga Polako na linisin ang kanilang sarili mula sa mga kompromisong kailangan nilang gawin para mamuhay sa ilalim ng rehimen. At dumating sila ng milyon. At nakinig sila. Nakiusap siya sa kanila na maging mabuti, huwag ikompromiso ang sarili, na magsama-sama, na maging matapang, at ang Dios ang kaisa-isang pinagmumulan ng kabutihan, ang kaisa-isang pamantayan ng asal. 'Huwag kayong matakot', sabi niya. Milyon ang pasigaw na tumugon, 'Gusto namin ang Dios! Gusto namin ang Dios! Gusto namin ang Dios!' Naduwag ang rehimen. Kung hindi pinili ng Papa na patigasin ang kaniyang malambot na kapangyarihan, baka malunod sa dugo ang rehimen. Sa halip, pinamunuan lamang ng Papa ang lipunang Polako na tumanan mula sa mga namumuno sa kanila sa pamamagitan ng matibay na pagkakaisa. Nanatili pa rin sa panunungkulan ang mga Komunista ng isa pang dekada bilang mga despota. Ngunit bilang pampolitika na pinuno, tapos na sila. Sa kaniyang pagbisita sa kaniyang tinubuang Polonya noong 1979, natamaan ni Juan Pablo II ang tinatawag na masidhing suntok sa rehimeng Komunismo, sa Imperyong Sobyet, at kinalaunan, sa Komunismo." ''("The Pope won that struggle by transcending politics. His was what [[Joseph Nye]] calls '[[soft power]]' — the power of attraction and repulsion. He began with an enormous advantage, and exploited it to the utmost: He headed the one institution that stood for the polar opposite of the Communist way of life that the Polish people hated. He was a Pole, but beyond the regime's reach. By identifying with him, Poles would have the chance to cleanse themselves of the compromises they had to make to live under the regime. And so they came to him by the millions. They listened. He told them to be good, not to compromise themselves, to stick by one another, to be fearless, and that God is the only source of goodness, the only standard of conduct. 'Be not afraid,' he said. Millions shouted in response, 'We want God! We want God! We want God!' The regime cowered. Had the Pope chosen to turn his soft power into the hard variety, the regime might have been drowned in blood. Instead, the Pope simply led the Polish people to desert their rulers by affirming solidarity with one another. The Communists managed to hold on as despots a decade longer. But as political leaders, they were finished. Visiting his native Poland in 1979, Pope John Paul II struck what turned out to be a mortal blow to its Communist regime, to the Soviet Empire, [and] ultimately to Communism.")'' <ref name="Angelo M. Codevilla 2008"/> }} Ayon kay John Lewis Gaddis, isa sa mga pinaka-impluwensyal na historyador ng [[Malamig na Digmaan]], ang lakbaying ito ang naglunsad sa pagbuo ng ''Solidarity'' at ng pagsisimula ng pagbagsak ng Komunismo sa [[Silangang Europa]]: <blockquote> Noong paghalik ni Papa Juan Pablo II sa lapag ng Paliparang Warsaw pinasimulan niya ang proseso kung saan ang komunismo sa Polonya -- at kinalaunan sa kabuuan ng Europa -- ay hahantng sa katapusan.<ref>[[John Lewis Gaddis]], ''The Cold War: A New History', p. 193, Penguin Books (2006), ISBN 978-0-143-03827-6''</ref></blockquote> Sa kanyang muling mga pagbisita sa Polonya, nagbigay siya ng suporta sa organisasyong ''Solidarity''.<ref name="Memory"/> Ang kaniyang mga pagbisitang ito ang nagpatibay sa mensaheng ito at nag-ambag sa pagbagsak ng Komunismo sa Silangang Europa na naganap sa mga taong 1989-1990 sa pamamagitan ng pagsisimula muli ng demokrasya sa Polonya, na siyang lumaganap sa Silangang Europa at [[Timog-Silangang Europa]].<ref name="Bottum"/>{{sfn|Maxwell-Stuart|2006|p=234}}<ref name="OnThisDay"/><ref name="CBCNews"/><ref name="Gorbachev"/> ==Papel sa pagbagsak ng Komunismo== Kinikilala si Juan Pablo II bilang isa sa mga may malaking bahagi sa pagbagsak ng Komunismo sa Gitna at Silangang Europa,<ref name="Memory"/><ref name="Bottum"/>{{sfn|Maxwell-Stuart|2006|p=234}}<ref name="CBCNews"/><ref name="Gorbachev"/>{{sfn|Domínguez|2005}} sa pamamagitan ng pagiging espiritwal na inspirasyon sa likod ng pagbagsak nito at siyang nagbigay-sigla sa isang "mapayapang rebolusyon" sa Polonya. Kinilala ni [[Lech Wałęsa]], tagatatag ng kilusang 'Solidarity', si Juan Pablo II dahil sa pagbibigay niya ng lakas loob sa mga Polako na humingi ng pagbabago. Ayon kay Wałęsa, "Bago siya naging papa, nahahati ang mundo sa pagitan ng mga ''block''. Walang nakakaalam kung paano maaalis ang komunismo. Sa Warsaw, noong 1979, payak niyang sinabi: 'Huwag kayong matakot', at nanalangin din: 'Nawa'y ang iyong Espiritu ay dumating at baguhin ang imahe ng kalupaan... ang kalupaang ito'." {{sfn|Domínguez|2005}} May mga bintang pa nga na lihim na pinondohan ng [[Bangko ng Vatican]] ang Solidarity.<ref name="NYTimes"/><ref name="Salinger2005"/> Sa pakikipag-usap ni Pangulong [[Ronald Reagan]] sa Papa, lumitaw ang "patuloy na pagkukumamot para hikayatin<!-- shore up--> ang suporta ng Vatican para sa mga polisiya ng Amerika. Marahil na kataka-taka, lumitaw sa mga papeles na, miski sa mga huling bahagi ng 1984, hindi naniniwala ang papa na maaari pang mabago ang pamahalaang Komunismo sa Polonya."<ref name="nationalreview"/> Kagaya ng pagpapaliwanag ng isang Briton na historyador na si [[Timothy Garton Ash]], na pinahayag ang kaniyang sarili bilang "agnostikong liberal", makaraang pumanaw si Juan Pablo II: <blockquote> Walang makakapatunay na siya ang pangunahing dahilan ng katapusan ng komunismo. Ngunit, ang lahat ng mga malalaking tauhan sa lahat ng panig - hindi lang si Lech Wałęsa, puno ng Polakong Solidarity, kundi rin ang mortal na kalaban ng Solidarity, si Heneral Wojciech Jaruzelski; hindi lang ang dating pangulo ng Amerika na si George Bush Senior kundi rin ang dating pangulong Sobyet na si Mikhail Gorbachev - ay sumasang-ayon na siya nga. Mangangatwiran ako sa makasaysayang kaso sa tatlong hakbang: kung wala ang Polakong Papa, walang rebolusyong Solidarity sa Polonya sa 1980; kung walang Solidarity, walang malaking pagbabago sa polisiyang Sobyet tungo sa silangang Europa sa ilalim ni Gorbachev; kung walang pagbabagong ito, walang rebolusyong pelus sa 1989. ''(No one can prove conclusively that he was a primary cause of the end of communism. However, the major figures on all sides – not just Lech Wałęsa, the Polish Solidarity leader, but also Solidarity's arch-opponent, General Wojciech Jaruzelski; not just the former American president George Bush Senior but also the former Soviet president Mikhail Gorbachev – now agree that he was. I would argue the historical case in three steps: without the Polish Pope, no Solidarity revolution in Poland in 1980; without Solidarity, no dramatic change in Soviet policy towards eastern Europe under Gorbachev; without that change, no velvet revolutions in 1989.)''<ref>{{cite web|url=http://www.theguardian.com/world/2005/apr/04/catholicism.religion13?INTCMP=SRCH |title=The first world leader |publisher=The Guardian |date=4 April 2005 |accessdate=4 November 2013}}</ref></blockquote> Noong Disyembre 1989, nakipagkita si Juan Pablo II sa lider ng Sobyet na si [[Mikhail Gorbachev]] sa Vatican at nakipagpalitan ng respeto at paghanga sa isa't isa. Minsang sinabi ni Gorbachev na, "Ang pagbasak ng [[Bakal na Telon]] ay maaaring imposible kung wala si Juan Pablo II".<ref name="Bottum"/><ref name="CBCNews"/> Sa pagpanaw ni Juan Pablo II, sinabi ni Mikhail Gorbachev: "Ang malasakit ni Papa Juan Pablo II sa kaniyang mga tagasunod ay isang pambihirang halimbawa para sa ating lahat.<ref name="Gorbachev"/>{{sfn|Domínguez|2005}} Noong 4 Hunyo 2004, ipinakita ng Pangulo ng Estados Unidos sa panahong iyon, si George W. Bush, ang ''[[Presidential Medal of Freedom]]'' (Pampangulong Medalya ng Kalayaan), pinakamataas na karangalang pangsibil sa Amerika, kay Papa Juan Pablo II sa isang seremnoya sa Apostolikong Palasyo. Binasa ng pangulo ang sipi na nakalakip sa medalya, na kumikilala sa "anak ng Polonyang ito" kung saan "nagprinsipyo at nagtaguyod para sa kapayapaan at kalayaan na nagbigay inspirasyon sa milyon at nakibahagi sa pagbagsak ng komunismo at kalupitan."<ref name="Associated Press">{{cite web |url=http://www.cjonline.com/stories/101303/pag_pope.shtml |archiveurl=https://web.archive.org/web/20040404041319/http://www.cjonline.com/stories/101303/pag_pope.shtml |archivedate=4 April 2004 |title=Poles worried, proud of Pope John Paul II 10/13/03 |last=The Associated Press |work=web.archive.org |year=2012 |accessdate=28 January 2012 |url-status=live }}</ref> Matapos tanggapin ang karangalan, sinabi ni Juan Pablo II, "Nawa'y ang pagnanais ng kalayaan, kapayapaan at isang mundong mas makatao na sinisimbolo sa medalyang ito ang magbigay inspirasyon sa mga kalalakihan at kababaihan ng may magandang kalooban sa lahat ng oras at dako."<ref name="vatican1"/> ===Tangka ng mga komunista na sirain si Juan Pablo II=== Minsan nang tinangka ng rehimeng Komunismo ng Polonya na sirain si Juan Pablo II at paguhuin ang kaniyang popularidad sa pamamagitan ng pagpapahayag na mayroong anak sa labas ang papa. Mayroong aksiyon ang Służba Bezpieczeństwa, isang ahensyang pang-seguridad sa Komunistang Polonya, na nagngangalang "Triangolo", na pinamumunuan ni Heneral Grzegorz Piotrowski, isa sa mga pumaslang kay Jerzy Popiełuszko. Gustong samantalahin ni Piotrowski si Irena Kinaszewska, na kalihim ng magasin ng Katoliko sa Polonya, ang Tygodnik Powszechny, kung saan minsan nang nagtrabaho ang magiging papa, at kinikilalang tagahanga ni Juan Pablo II. Matapos lagyan ng droga ang inumin ni Kinaszewska, tinangka siyang paaminin ng mga opisyal ng Służba Bezpieczeństwa na nagkaroon sila ng relasyong sekswal ni Juan Pablo II. Noong hindi ito nagtagumpay, gumawa ang Służba Bezpieczeństwa ng mga gawa-gawang alaala ni Kinaszewska na nagsasabing nagkaroon sila ng relasyong sekswal sa isa't isa at inilagay sila sa isang apartment ng paring si Andrzej Bardecki, at ang mga alaalang ito ay kukumpiskahin sana ng mga militia sa paghahalughog. Ngunit nabigo ang planong ito, noong napatunayang peke si Piotrowski at nalaman ni Bardecki ang ginawang mga pamemeke, at kaniya itong winasak.<ref>[http://wiadomosci.dziennik.pl/historia/aktualnosci/artykuly/439582,prowokacja-sluzby-bezpieczenstwa-plotki-o-dziecku-papieza.html Nieślubne dziecko Jana Pawła II. Kulisy esbeckiej prowokacji] ''[[Dziennik]]'', 4 October 2013</ref> ==Mga tangkang pagpaslang At Mga plano== Habang papasok siya sa Plaza San Pedro para magsalita sa mga tagapakinig noong 13 Mayo, 1981,<ref>{{cite news |title=1981 Year in Review: Pope John Paul II Assassination (sic) Attempt |url=http://www.upi.com/Audio/Year_in_Review/Events-of-1981/Pope-John-Paul-II-Assasination-Attempt/12311754163167-6/ |publisher=United Press International (UPI) |year=1981}}</ref> binaril at lubhang nasugatan si Papa Juan Pablo II ni Mehmet Al Ağca, isang Turko na kasapi ng militanteng groupong [[pasismo]] na tinatawag na ''Grey Wolves''.<ref name="SanFrancisco"/> Gumamit ang tagapagbaril ng isang semi-awtomatikong pistolang Browning. Tinamaan ang papa sa tiyan at tumagos sa kaniyang mga bituka ng ilang beses.<ref name="Bottum"/> Sinugod si Juan Pablo II sa loob ng mga gusali ng Vatican at sa Ospital ng Gemelli. Habang sinusugod siya sa ospital ay nawalan siya ng malay. Bagaman hindi tinamaan ang kaniyang arterya, halos tatlong-kapat ng kaniyang dugo ang nawala. Inoperahan siya ng limang oras para magamot ang kaniyang mga sugat.{{sfn|Time Magazine 1982-01-25|p=1}} Sa kaniyang dagliang pagbabalik ng malay habang siya'y inooperahan, pinakiusapan niya sa mga duktor na huwag tanggalin ang kaniyang ''Kayumangging Skapular''.<ref name="scapolare"/> Binanggit ng papa na tumulong sa kaniya ang Ina ng Fatima upang mabuhay sa pagsubok na ito.{{sfn|Maxwell-Stuart|2006|p=234}}{{sfn|Dziwisz|2001}}{{sfn|Bertone|2000–2009}} Nahuli si Ağca at pinigilan siya ng isang madre at ng ibang mga tao hanggang sa dumating ang mga pulis. Sinentensiyahan siya ng habangbuhay na pagkakakulong. Dalawang araw matapos ang Kapaskuhan noong 1983, bumisita si Juan Pablo II kay Ağca sa kulungan. Pribadong nakipag-usap si Juan Pablo II at si Agca ng dalawampung minuto.{{sfn|Maxwell-Stuart|2006|p=234}}{{sfn|Dziwisz|2001}} Binanggit ng Papa, "Kung anuman ang napag-usapan namin ay mananatiling lihim sa pagitan niya at ako. Nakipag-usap ako sa kaniya bilang isang kapatid, na siyang pinatawad ko at may lubos kong pagtitiwala." Noong 2 Marso 2006, binanggit ng Komisyong Mitrokhin ng Parlamento ng Italya, na binuo ni Silvio Berlusconi at pinamunuan ng senador ng Forza Italia na si Paolo Guzzanti, na ang Unyong Sobyet ang may kinalaman sa pagtatangka sa buhay ni Juan Pablo II,<ref name="SanFrancisco"/><ref name="ItalianPanel"/> bilang ganti sa suporta ng papa sa ''Solidarity'', na isang kilusan ng mga manggagawa na Katoliko at maka-demokratiko. Matagal na din itong sinasang-ayunan ng ''Central Intelligence Agency'' ng Estados Unidos sa mga panahong iyon. Ang pangalawang pagtatangka sa buhay ng Papa ay naganap noong 12 Mayo, 1982, isang araw lamang matapos ang anibersaryo ng tangkang pagpatay sa kaniya, sa Fatima, Portugal, kung saan tinangka ng isang lalaki na saksakin si Juan Pablo II gamit ang bayoneta.<ref name="Krohn"/><ref name="CBC2"/><ref name="Reuters3"/> Napigilan siya ng mga guwardya, ngunit kinalaunan sinalaysay ni Stanisław Dziwisz na nasugatan si Juan Pablo II sa nasabing pagtatangka ngunit nagawa niyang itago ang hindi-gaanong kalubhang sugat.<ref name="Krohn"/><ref name="CBC2"/><ref name="Reuters3"/> Ang nagtangka sa kaniyang buhay ay isang Paring Kastila na si Juan Maria Fernandez y Krohn,<ref name="Krohn"/> na isang maka-tradisyunal na Katolikong pari, at inordena bilang pari ni Arsobispo Marcel Lefebvre ng [[Kalipunan ni San Pio X]] at tumututol sa mga reporma ng Ikalawang Konseho Ng Vatican, at gumigiit na ang papa ay isang kasabwat ng Komunistang Moscow at Marxismong Silangang Europa.{{sfn|Hebblethwaite|1995|p=95}} Umalis din sa pagkapari si Fernandez at ikinulong din.<ref name="CBC2"/><ref name="Reuters3"/>{{sfn|Hebblethwaite|1995|p=95}} Kinalaunan, ginamot ang dating pari dahil sa sakit sa pag-iisip at pinalayas mula sa Portugal para maging solisitor sa Belhika.{{sfn|Hebblethwaite|1995|p=95}} Naging target din si Papa Juan Pablo II ng [[sabwatang Bojinka]], na pinondohan ng [[Al-Qaeda]], sa kaniyang pagbisita sa Pilipinas noong 1995. Ang unang plano ay ang pagpatay sa kaniya sa Pilipinas sa kasagsagan ng pagdiriwang ng Pandaigdigang Araw ng Kabataan. Ayon sa plano, sa 15 Enero 1995, isang ''suicide bomber'' ang magdadamit bilang hari habang dumadaan ang ''motorcade'' ni Juan Pablo II patungo sa Seminaryo ng San Carlos sa [[Lungsod ng Makati]]. Lalapit ang ''assassin'' sa papa at pasasabugin ang bomba. Ang balak dito, ang gagawing pagpaslang ay upang malihis ang atensyon mula sa susunod na gawain ng operasyon. Subalit natuklasan ang planong ito, noong nagkaroon ng sunog kemikal sa pinagtataguan ng mga terorista. Dahil dito naalerto ang mga pulis, at nadakip ang lahat ng mga kasabwat dito isang linggo bago ang pagbisita ng papa. Umamin ang mga kasabwat sa planong ito.<ref name="ThePlot"/> Noong 2009, nilathala ni John Koehler, isang mamamahayag at dating opisyal ng intelihensya ng hukbo, ang ''Spies of the Vatican: The Soviet Union's Cold War Against The Catholic Church'' (Mga Espiya ng Vatican: Ang Malamig na Digmaan ng Unyong Sobyet Laban Sa Simbahang Katoliko). Sa Sa kaniyang pagsasaliksik sa mga papeles ng mga lihim na pulisya ng [[Polonya]] at [[Silangang Alemanya]], pinahayag ni Koehler na ang mga tangkang pagpaslang ay "may suporta ng KGB" at nagbigay siya ng mga detalye.<ref>''Publishers Weekly'', review of 'Spies in the Vatican', 11 May 2009</ref> Sa panunungkulan ni Juan Pablo II, maraming mga klerigo na nasa loob ng Vatican at may nominasyon ay tumangging magpa-orden, at kinalaunan ay mahiwagang umalis ng simbahan. Maraming mga naghaka-haka na sila talaga ay mga ahente ng KGB. == Paghingi ng Tawad == Humingi ng tawad si Juan Pablo II sa halos lahat ng mga kalipunan na nagdusa sa kamay ng Simbahang Katoliko sa mga nagdaang mga panahon.<ref name="Memory"/>{{sfn|Pope John Paul II|2005|p=1}} Kahit na noong hindi pa siya Papa, isa na siyang tanyag na patnugot at tagasuporta sa mga inisyatiba tulad ng ''Liham ng Pagkakasundong Muli ng mga Obispong Polako at ng mga Obispong Aleman'' noong 1965. Bilang Papa, opisyal siyang humihingi ng tawad sa publiko sa mahigit 100 na pagkakamali, tulad ng:<ref name="Guardian">{{cite news|url=http://www.guardian.co.uk/world/2000/mar/13/catholicism.religion |title=Pope says sorry for sins of church|publisher=The Guardian |work=The Guardian |date=13 March 200 | accessdate=14 January 2013 |author=Caroll, Rory |location=London}}</ref><ref name="BBC News 1">{{cite news | url=http://www.bbc.co.uk/religion/religions/christianity/pope/johnpaulii_1.shtml | title= Pope issues apology|publisher=BBC | accessdate=14 January 2013 | author=BBC News}}</ref><ref name="BBC News 2">{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/674246.stm | title= Pope apologises for Church sins| publisher=BBC News |accessdate=14 January 2013 | author=BBC News | date=12 March 2000}}</ref><ref name="Ontario">{{cite news | url=http://www.religioustolerance.org/popeapo2.htm | title=Apologies by Pope John Paul II | publisher=Ontario Consultants | date=7 March 2000 | accessdate=14 January 2013 | author=Robinson, B A | archive-date=14 Nobiyembre 2012 | archive-url=https://web.archive.org/web/20121114082949/http://www.religioustolerance.org/popeapo2.htm | url-status=dead }}</ref> * Ang legal na proseso labal sa siyentipoko at pilosopong Italyanong si [[Galileo Galilei]], na isa ding tapat na Katoliko, noong 1633 (31 Oktubre 1992).<ref name="MsnbcNews2"/><ref name="Adherents"/> * Ang pagkakadawit ng mga Katoliko kasama ang mga punong Aprikano na nagbenta sa kanilang mga nasasakupan sa Kalakalan ng Alipin sa Aprika (9 Agosto 1993). * Ang papel ng pamunuan ng Simbahan sa parusang pagsusunog at sa digmaang panrelihiyon bilang ganti sa Repormasyon ng Protestante (Mayo 1995, sa Republikang Tseko) * Ang mga hindi makatarungang ginawa laban sa mga kababaihan, mga paglabag sa [[karapatan ng kababaihan]] at sa mga paninirang-puring ginagawa laban sa kababaihan sa kasaysayan (10 Hulyo 1995, sa isang liham para sa "bawat kababaihan"). * Ang pananahimik at kawalan ng aksiyon ng maraming Katoliko noong kasagsagan ng ''Holocaust'' (16 Marso, 1998). Noong 20 Nobyembre 2001, gamit ang ''laptop'' sa Vatican, nagpadala si Papa Juan Pablo II ng kaniyang kauna-unahang e-liham, na naghihingi ng kapatawaran ukol sa mga kaso ng ''sex abuse'', ukol sa mga "Ninakaw na Henerasyon" ng mga batang Aborigen ng Australia na suportado ng Simbahan, at sa Tsina ukol sa asal ng mga misyonerong Katoliko noong panahon ng kolonyalismo.<ref name="PopeApologises"/> ==Kalusugan== Noong siya ay naging Papa noong 1978, aktibo pa si Juan Pablo II sa larangan ng isports. Sa edad na 58 taon siya ay napakalusog at napaka-aktibo. Ang ilan sa kaniyang ginagawa ay ang pagdya-''jogging'' sa mga hardin ng Vatican, pagbubuhat, paglalangoy at pagha-''hike'' sa mga kabundukan. Mahilig din siya sa putbol. Pinagsalungat ng midya ang kalakasan ng bagong Papa sa kahinaan nina Juan Pablo II at Paulo VI, ang katabaan ni Juan XXIII at ang pagiging masakitin diumano ni Pio XII. Ang katangi-tanging papa sa makabagong panahon na may tanging sigla ay si Papa Pio XI (1922-1939), kung saan mahilig siyang mamundok.<ref name="Ratti"/><ref name="Ratti2"/> Ngunit, matapos ang mahigit na dalawampu't limang taong pagiging Papa, humina ang kalusugan ni Juan Pablo dahil sa mga tangka sa buhay niya (na isa doon ang nagbigay sa Papa ng matinding kasugatan) ni Mehmet Ali Ağca at ang ilang mga katatakutan sa kanser. Noong 2001, nakitaan siya na may [[Karamdaman ni Parkinson]].<ref name="Parkinsons2001"/> Pinaghihinalaan na ito ng ilang mga dayuhang tagamasid noon pa man, ngunit noon lamang 2003 ito inamin ng Papa. Kahit na hirap magsalita, mahina ang pagdinig at may sakit na ''osteoarthrosis'', pinagpatuloy pa rin niya ang paglalakbay sa buong daigdig bagaman madalang siyang maglakad sa publiko. ===Kamatayan at libing=== Isinugod sa ospital si Papa Juan Pablo II dahil sa kahirapan sa paghinga dulot ng trangkaso noong 1 Pebrero 2005.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4228059.stm |title=Europe &#124; Pope John Paul rushed to hospital |publisher=BBC News |date=2 February 2005 |accessdate=17 February 2013}}</ref> Lumabas siya ng ospital noong 10 Pebrero, ngunit naospital uli siya dahil sa kahirapan sa paghinga dalawang linggo ang lumipas, at doon siya ginawan ng ''tracheotomy''.<ref>{{cite web|url=http://www.catholicnewsagency.com/news/pope_john_paul_resting_breathing_on_own_following_tracheotomy/ |title=Pope John Paul resting; breathing on own following tracheotomy|publisher=Catholic News Agency |date=25 February 2005 |accessdate=17 February 2013}}</ref> Noong 31 Marso 2005, dulot ng [[impeksiyon sa daanan ng ihi]],{{sfn|BBC 2005-04-01}} nagkaroon siya ng ''septic shock'', isang impeksiyon na may kasamang mataas na lagnat at mababang presyon ng dugo. Sa kabila nito, hindi siya inospital. Sa halip, nanatili siya sa kaniyang pribadong tirahan, kung saan binantayang maigi ang kaniyang kalusugan ng isang grupo ng mga kasangguni. Nagbigay ito ng hudyat na naniniwala ang Papa at ang kaniyang mga malapit sa kaniya na nalalapit na ang kaniyang kamatayan. Hiniling ng papa na siya ay bawian ng buhay sa Vatican.{{sfn|BBC 2005-04-01}} Sa araw ding iyon, ipinahayag ng Vatican na binigyan na si Papa Juan Pablo II ng [[Pagpapahid ng Maysakit]]. Sa mga huling araw ng buhay ng Papa, nananatiling nakasindi ang mga ilaw buong gabi sa kaniyang silid kung saan siya ay nakaratay sa pinakatuktok na palapag ng [[Palasyong Apostoliko]]. Mahigit sampung libong mga katao ang dumagsa at nakipagpuyatan sa Plaza San Pedro at sa mga kalapit na mga kalsada ng dalawang araw. Noong nalaman ito ng Papa, di-umanong binanggit niya ang mga katagang ito: "Hinahanap ko kayo, at ngayong pumaroon kayo sa akin, at ako ay nagpapasalamat."<ref name="LastWords"/> Noong Sabado, 2 Abril 2005, bandang 15:30 CEST, nagsalita si Juan Pablo II ng kaniyang mga huling salita sa kanyang mga lingkod sa wikang Polako, , ''"Pozwólcie mi odejść do domu Ojca"'' ("Pabayaan ninyo akong lumisan tungo sa tahanan ng Ama"). Matapos ang apat na oras, siya ay na-comatose.<ref name="LastWords"/><ref name="BBCLastWords"/> Sa loob ng kaniyang silid ay isinagawa ang Misa ng Pangalawang Linggo ng Pagkabuhay, at ang paggunita sa kanonisasyon ni Santa Maria Faustina noong 30 Abril 2000. Kasama sa kaniyang tabi ay isang kardinal galing Ukraina na nakasama ang Papa sa pagsisilbi bilang mga pari sa Polonya, mga madreng Polako na kasapi ng Kongregasyon ng mga Lingkod na Babae ng Pinakabanal na Poso ni Jesus, na siyang nagpapatakbo ng sambahayan ng Papa. Pumanaw si Papa San Juan Pablo II noong 2 Abril 2005, sa kaniyang pribadong silid bandang 21:37 CEST (19:37 UTC), dahil sa atake sa puso dulot ng labis na mababang presyon ng dugo (hypotension) at ang tuluyang pagbagsak ng kaniyang sistema ng sirkulasyon dulot ng ''septic shock'', apatnaput anim na araw bago ang kaniyang ika-85 na kaarawan.<ref name="BBCLastWords"/><ref name="Pisa"/>{{sfn|Navarro-Valls 2 April 2005}} Pinatunayan ang kanyang kamatayan noong ang de koryenteng paraang pagsisiyasat sa puso ay nagpakita ng tuwirang linya sa higit ng dalawampung minuto. Wala ang mga malapit na pamilya ni Juan Pablo noong siya ay pumanaw, at nakalarawan ang kaniyang mga damdamin sa kaniyang isinulat na Huling Habilin noong 2000.{{sfn|Stourton|2006|p=320}} Inamin ni Stanisław Dziwisz na hindi niya sinunog ang mga personal na liham ng papa, taliwas sa pagiging bahagi ito ng huling habilin.<ref>{{Cite news |title=Pope aide 'has not burned papers' |newspaper=''BBC News'' |date=5 June 2005 |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/4610607.stm |accessdate=12 August 2013}}</ref> Ang mga ritwal at tradisyong ginawa sa pagkamatay ng papa ay ginagawa na noon pa mang gitnang panahon. Ang Seremonya ng Bisitasyon ay ginawa mula 4 hanggang 7 Abril 2005 sa Basilika San Pedro. Nailantad sa Habilin ni Papa Juan Pablo II na inilimbag noong 7 Abril 2005<ref name="Last Will"/> na nais ng Papa na mailibing sa kaniyang tinubuang Polonya, ngunit iniwan niya ang huling desisyon sa Kolehiyo ng mga Kardinal, na siyang nagnanais mailibing ang Papa sa ilalim ng Basilika San Pedro, bilang pagpupugay sa kahilingan ng Papa na mailagay sa "hubad na lupa." Ang Misa ng ''Requiem'' ay idinaos noong 8 Abril 2005, at siyang sinasabi na nakapagtala ng pandaigdig na rekord sa dami ng dumalo at sa mga bumisitang mga puno ng estado sa libing.<ref name="MsnbcNews2"/><ref name="CNN"/><ref name="Independent"/><ref name="BBCMiracle"/> Naging pinakamalaking itong pagtitipon ng mga puno ng estado sa kasaysayan, na nilagpasan ang mga libing ni [[Winston Churchill]] noong 1965 at ni Josip Broz Tito noong 1980. Sumabay sa mga mananampalatayang nakilibing ang apat na hari, limang reyna, humigit-kumulang 70 presidente at punong ministro, at mahigit 14 puno ng relihiyon.<ref name="CNN"/> Marahil ito ang naging pinakamalaking peregrinong Cristiano na idinaos, kung saan tinatayang lagpas apat na libo ang nagtipon sa loob at sa paligid ng Lungsod ng Vatican.<ref name="MsnbcNews2"/><ref name="Independent"/><ref name="BBCMiracle"/><ref name="Beltway"/> Ang [[Dekano ng Kolehiyo ng mga Kardinal]], si Kardinal Joseph Ratzinger, ang namuno sa seremonya. Inilibing ang labi ni Juan Pablo II sa mga grotto sa ilalim ng basilika, sa Libingan ng mga Papa. Inilagay ang kaniyang mga labi sa kaparehong alkoba na dating kinalalagyan ng mga labi ni Papa Juan XXIII. == Mga postumong pagkilala == === "Ang Dakila" === Pagpanaw ni Juan Pablo II, marami-raming mga klerigo at mga lego sa Vatican at maging sa buong mundo<ref name="Bottum"/><ref name="MsnbcNews2"/><ref name="Arlington"/> ang nagsimulang bansagin ang yumaong papa bilang "Juan Ang Dakila" o ''"John The Great"''. Siya lang ang pang-apat na papa na may ganoong pagkilala, at kauna-unahan mula ng unang milenyo.<ref name="Bottum"/><ref name="Arlington"/><ref name="OReilly-David"/><ref name="Murphy-Brian"/> Ayon sa mga iskolar ng ''Canon Law'', walang opisyal na proseso ang pagbansag sa isang papa bilang "Dakila"; ang paggamit ng titulong iyon ay siya lamang naitatag mula sa tanyag at patuloy na paggamit,<ref name="MsnbcNews2"/><ref name="Noonan"/><ref name="Noonan2"/> gaya ng paggamit nito sa mga lider na sekular tulad ni Alexander III ng Macedon na tinawag na ''Alexander Ang Dakila''. Ang tatlong papa na nauna nang binansagang "Dakila" ay si [[Papa Leo I|Leo I]], na namuno noong 440-460 at siyang naghikayat kay Attila ang Hun na umatras mula Roman; si [[Papa Gregorio I|Gregorio I]], 590-604, na siyang ipinangalan ang Awiting Gregoriano; at si [[Papa Nicholas I]], 858-867.<ref name="Arlington"/> Tinawag siya ng kaniyang kahaliling si Papa Emeritus Benedicto XVI bilang "ang dakilang Papa Juan Pablo II" sa kaniyang unang talumpati sa ''loggia'' ng Basilika San Pedro, at binansagan naman ni Angelo Cardinal Sodano si Juan Pablo bilang "Ang Dakila" sa kaniyang inilimbag na isinulat na homiliya para sa misa na idinaos para sa libing ng yumaong papa.<ref name="FirstSpeech"/><ref name="Homily"/> Simula noong kaniyang pagbibigay ng sermon sa libing ni Juan Pablo II, pinagpatuloy ni Papa Benedicto XVI na tawagin si Juan Pablo II bilang "Ang Dakila." Noong [[Pandaigdigang Araw ng Kabataan 2005|Ika-20 Pandaigdigang Araw ng Kabataan]] sa Alemanya noong 2005, sinabi ni Papa Benedicto XVI sa wikang Polako na tinubuang wika ng yumaong papa na, "Gaya ng sasabihin ng Dakilang Papa Juan Pablo II: Panatilihing buhay ang alab ng pananampalataya sa inyong buhay at sa inyong mga tao." Noong Mayo 2006, binisita ni Papa Benedicto XVI ang Polonya, na tinubuang bansa ni Juan Pablo. Sa kaniyang pagbisita, paulit-ulit niyang tinutukoy ang tungkol sa "dakilang Juan Pablo" at "aking dakilang hinalinhan".<ref name="Poland2006"/> Dalawang mga pahayagan ang nagbansag sa kaniya bilang "Ang Dakila" o "Ang Pinakadakila". Tinawag siyang "Ang Pinakadakila" ng ''Corriere della Sera'', isang pahayagang Italyano,{{citation needed|date=April 2014}} habang tinawag naman siyang "Juan Pablo II ang Dakila" ng ''The Southern Cross'' na pahayagang Katoliko naman galing Timog Aprika.<ref name="Southern"/> Dalawang paaralang Katoliko ang ipinangalan sa kaniya gamit ang titulong ito; ang ''John Paul the Great Catholic University'' (Katolikong Unibersidad ng Juan Pablo Ang Dakila) at ang ''John Paul The Great Catholic High School'' (Mataas na Paaralang Katoliko ng Juan Pablo Ang Dakila) sa Virginia, Estados Unidos. === Beatipikasyon === Dahil sa kaniyang pagkapukaw mula sa mga tawag ng ''"Santo Subito!"'' ("Gawin Agad Siyang Santo!") ng mga taong nagtipon sa Misa ng libing na siya niyang pinamunuan,<ref name="Moore1"/><ref name="Hollingshead"/><ref name="Hooper1"/><ref name="Hope"/> agad na sinimulan ni Benedicto XVI ang proseso ng [[beatipikasyon]], taliwas sa kinaugaliang patakaran na kailangang palipasin muna ang limang taon pagkatapos ang pagpanaw ng isang tao bago simulan ang proseso ng kaniyang beatipikasyon.<ref name="Hollingshead"/><ref name="Hooper1"/><ref name="Canonisation"/><ref name="Metro"/> Binanggit ni Camillo Ruini, Vicar General ng Diyosesis ng Roma na siyang responsable sa pagtataguyod ng katuwiran ng kanonisasyon sa sinumang pumanaw sa diyosesis na iyon, na dahil sa isang "bukod-tanging kalagayan" maaaring talikdan ang panahon ng paghihintay.<ref name="ShortBio"/><ref name="MsnbcNews2"/><ref name="Zenit3"/> Ang nasabing kapasiyahan ay ipinahayag noong 13 Mayo 2005, sa Pista ng [[Ina ng Fatima]] at sa ika-24 anibersaryo ng tangkang pagpatay kay Juan Pablo II sa Plaza San Pedro.<ref name="catholicnewsagency"/> Noong mga unang araw ng 2006, napabalitaan na iniimbestigahan ng Vatican ang posibleng himala na ipinaratang kay Juan Pablo II. Dito napabalitaan si [[Madre Marie Simon-Pierre]], isang madreng Pranses at miyembro ng ''Congregation of Little Sisters of Catholic Maternity Wards'', at nakaratay dahil sa [[Karamdaman ni Parkinson]], ang nakaranas ng "buo at habangbuhay na kagalingan matapos siyang ipanalangin ng mga kasapi ng kaniyang komunidad sa pamamagitan<!--intercession--> ni Papa Juan Pablo II".<ref name="NYTimes"/><ref name="MsnbcNews2"/><ref name="Moore1"/><ref name="Hooper1"/><ref name="ABC"/><ref name="Trinity"/> Bandang Mayo 2008, nakakapagtrabaho nang muli si Madre Marie-Simon-Pierre, na siyang 46 taong gulang ng mga araw na iyon,<ref name="Moore1"/><ref name="Hooper1"/> sa isang ospital ng paanakan na pinapatakbo ng kaniyang institusyong panrelihiyon.<ref name="Metro"/><ref name="Vicariato"/><ref name="Miracle-americancatholic"/><ref name="Willan"/> "Ako ay may karamdaman at ngayon ay gumaling na", sabi niya sa isang mamamahayag na si Garry Shaw. "Napagaling ako, pero ipapaubaya ko ito sa simbahan kung ituturing nila itong himala o hindi."<ref name="Vicariato"/><ref name="Miracle-americancatholic"/> Noong 28 Mayo 2006, idinaos ni Papa Benedicto XVI ang Misa sa harap ng tinatayang 900,000 katao sa Polonya. Sa kaniyang sermon, naghikayat siya ng panalangin para sa maagang kanonisasyon ni Juan Pablo II at binanggit na umaasa siya na magaganap ang kanonisasyon "sa nalalapit na hinaharap."<ref name="Vicariato"/><ref name="Homily-Blonie-Park"/> Noong Enero 2007, pinahayag ni Stanisław Cardinal Dziwisz ng Kraków at dating kalihim ng yumaong Papa, na ang bahagi ng pakikipagpapanayam sa proseso ng beatipikasyon sa Italya at Polonya ay nalalapit nang magtapos.<ref name="MsnbcNews2"/><ref name="Vicariato"/><ref name="Westcott"/> Noong Pebrero 2007, ang mga relikiya ni Juan Pablo II, na piraso ng puting sutana na madalas suutin ng papa, ay malayang pinamahagi kasama ang mga kard ng panalangin para sa katuwirang ito, gaya ng kinaugalian matapos ang pagpanaw ng isang mala-santong Katoliko.<ref name="MMoore"/><ref name="Cause"/> Noong 8 Marso 2007, pinahayag ng [[Vicariate ng Roma]] na ang bahagi ng diyosesis sa proseso ng beatipikasyon ni Juan Pablo ay nagwakas na. Matapos ang isang seremonya na idinaos noong 2 Abril 2007, na pangalawang anibersaryo ng pagpanaw ng papa, isinunod ang proseso sa masusi at hiwalay na pagsisiyasat ng mga komite mga kasaping lego, klerigo at episkopal ng ''Kongregasyon para sa Katuwiran ng mga Santo''.<ref name="Vicariato"/><ref name="Westcott"/><ref name="Hollingshead ">{{cite news|url=http://www.guardian.co.uk/world/2006/apr/01/catholicism.religion|title=Whatever happened to ... canonising John Paul II?|last=Iain Hollingshead |first=Iain Hollingshead |date=1 April 2006|publisher=[[copyright|©]] 2006–2009 [http://www.guardian.co.uk/ Guardian News and Media Limited]|accessdate=1 February 2009|location=London}}</ref> Sa ikaapat na anibersaryo ng pagpanaw ni Papa Juan Pablo II, noong 2 Abril 2009, ipinahayag ni Kardinal Dziwisz sa mga mamamahayag ang ukol sa napabalitang himala na naganap sa puntod ng yumaong papa sa Basilika San Pedro.<ref name="Miracle-americancatholic"/><ref name="MailOnline"/><ref name="ncregister"/><ref name="Catholic"/> Isang siyam na taong gulang na batang lalaki galing Gdańsk, Polonya, na may kanser sa bato at hindi na makalakad, ang bumisita sa puntod kasama ang kaniyang mga magulang. Sa kanilang paglisan mula sa Basilika San Pedro, binanggit ng bata sa kaniyang magulang na, "gusto kong maglakad", at nagsimula nang maglakad ng normal.<ref name="MailOnline"/><ref name="ncregister"/><ref name="Catholic"/><ref name="Miracle-catholicnews"/> Noong 16 Nobyembre 2009, isang lupon ng mga tagapagsuri sa ''Kongregasyon para sa Katuwiran ng mga Santo'' ang nagkaisang bumoto na nagkaroon si Papa Juan Pablo II ng isang buhay na may dakilang kabutihan.<ref name="abcNews"/><ref name="Catholic Culture"/> Noong 19 Disyembre 2009, nilagdaan ni Papa Benedicto XVI ang una sa dalawang batas na kailangan para sa beatipikasyon at idineklara si Juan Pablo II bilang "Benerable", at ipinahayag niya na nabuhay ang yumaong santo na may buhay na dakila at banal.<ref name="abcNews"/><ref name="Catholic Culture"/> Ang pangalawang boto at ang pangalawang lalagdaang batas ay ukol sa pagpapatunay ng unang himala, ang pagpapagaling kay Madre Marie Simon-Pierre, isang madreng Pranses, mula sa Karamdaman ni Parkinson. Sa oras na malagdaan ang pangalawang batas, ang ''positio'' (ang pag-uulat ng katuwiran, kasama ang dokumentasyon ukol sa kaniyang buhay at mga sinulat at kasama ang impormasyon ukol sa katuwiran) ay buo na.<ref name="Catholic Culture"/> Simula dito, maaari na siyang mabeatipika.<ref name="abcNews"/><ref name="Catholic Culture"/> May mga naghaka-haka na maaari siyang mabeatipika sa buwan ng ika-32 anibersaryo ng kaniyang pagkakahalal noong 1978, sa Oktubre 2010. Gaya ng napansin ni Monsignor Oder, ang katuwirang ito ay maaaring maging posible kung malagdaan ng maaga ni Benedicto XVI ang pangalawang batas, at ipinahayag na ang postumong himalang direktang mapaparatang sa kaniyang pamamagitan ay naganap na, na siyang magpapabuo ng positio. Ipinahayag ng Vatican noong 14 Enero 2011 na nakumpirma ni Papa Benedicto XVI ang himalang naganap kay Madre Marie Simon-Pierre, at ang beatipikasyon kay Juan Pablo II ay gaganapin sa 1 Mayo, sa Kapistahan ng Banal na Awa.<ref name="BBC-beatify"/> Ginugunita 1 Mayo sa mga bansang dating komunista, tulad ng Polonya at ilan sa mga bansa sa Kanlurang Europa, bilang Araw ng Mayo, at kinikilala si Papa Juan Pablo II sa kaniyang mga ambag tungo sa mapayapang paglisan ng komunismo.<ref name="Bottum"/><ref name="CBCNews"/> Noong Marso 2011, inilabas ang gintong 1000 złoty (nagkakahalagang US$350 o PhP16,500) na may imahe ng Papa para gunitain ang kaniyang beatipikasyon.<ref name="yahoo"/> Noong 29 Abril 2011, inilabas ang ataul ni Papa Juan Pablo II mula sa mga grotto sa ilalim ng Basilika San Pedro, ilang araw bago ang kaniyang beatipikasyon, habang nagsisidagsaan na ang mahigit sampung libong katao sa Roma para sa isa sa mga pinakamalaking kaganapan mula ng kaniyang libing.<ref name="Pope John Paul II's body exhumed ahead of beatification"/> Ang mga labi ni Juan Pablo II (sa nakasarang ataul) ay inilagay sa pangunahing altar ng Basilika, kung saan maaaring magbigay-galang ang mga mananampalataya bago at pagkatapos ang misa ng batipikasyon sa Plaza San Pedro noong 1 Mayo 2011. Noong 3 Mayo 2011, inilibing muli si Papa Juan Pablo II sa marmol na altar sa Kapilya ng Pier Paolo Cristofari ng San Sebastian, kung saan din inilibing si [[Papa Inocencio XI]]. Ang mas tanyag na lokasyong ito, na katabi ng Kapilya ng Pietà, ang Kapilya ng Pinagpalang Sakramento, at sa mga istatwa ng mga Papang sina [[Papa Pio XI|Pio XI]] at [[Papa Pio XII|Pio XII]], ay sinadya upang mas maraming mga peregrino ang makabisita sa kaniyang bantayog. Pinatotoo ni Marco Fidel Rojas, alkalde ng Huila, Colombia, na "himala siyang pinagaling" mula sa Karamdaman ni Parkinson sa pamamagitan ni Juan Pablo II. Ipinagtibay ng mga duktor ni G. Rojas ang kagalingang ito, at ang dokumentasyong ito ay ipinadala sa opisina ng katuwiran ng pagkasanto sa Vatican, isang kadahilanan na maaaring magdulot ng agarang kanonisasyon ni Juan Pablo.<ref>{{cite web|url=http://www.catholicnewsagency.com/news/healing-of-colombian-man-could-pave-way-for-john-paul-ii-canonization/ |title=Healing of Colombian man could pave way for John Paul II canonization|publisher=Catholic News Agency |accessdate=4 August 2012}}</ref> === Kanonisasyon === Kinakailangan na mayroon ang isang kandidato na dalawang himala na pinaparatang sa kaniya bago siya pumasa sa pagiging santo o kanonisasyon. Ayon sa isang artikulo ng ''Cathonlic News Service'' (CNS) na pinetsa sa 23 Abril 2013, ang pagkakapahayag ng komisyon ng mga manggagamot sa Vatican, na mayroong isang kagalingan na hindi maipaliwanag ng agham, na isang kinakailangan para opisyal na maidokumento ang isang sinasabing himala.<ref>Binanggit sa artikulo ni Cindy Wooden mula sa mga ulat ng mga ahensya ng balitaan sa Italya, at sinama ang mga pahayag ng kalihim ng Papa, ang Kardinal ng Krakow na si Stanislaw Dziwisz, at tagapagsalita ng Vatican na si Padre Federico Lombardi, S.J, na isang Heswita.</ref><ref name="Agence France-Presse"/><ref name="ANSA">{{cite news | first = Christopher | last = Livesay | title = John Paul set for sainthood after second miracle okayed | date = 2 July 2013 | publisher = www.ansa.it | url = http://www.ansa.it/web/notizie/rubriche/english/2013/07/02/-ANSA-John-Paul-set-sainthood-second-miracle-okayed_8965021.html | work = ANSA (Agenzia Nazionale Stampa Associata) | accessdate = 2 July 2013}}</ref> Sinasabing naganap ang isang himala noong katatapos pa lang ibeatipika ang Papa noong 1 Mayo 2011, ng kaniyang kahaliling si [[Papa Benedicto XVI]]. Ito ay ang napaulat na kagalingan ng isang babaeng taga Costa Rica na si Floribeth Mora mula sa ''[[brain aneurysm]]'', kung saan tinaninan na siya ng buhay, at ang kagalingan na ito ay naganap mismo sa araw ng beatipikasyon ni Juan Pablo.<ref name="FNL">[http://latino.foxnews.com/latino/news/2013/07/06/costa-rican-woman-describes-john-paul-miracle-cure/ "Costa Rican Woman Describes John Paul Miracle Cure"], ''Fox News Latino'', 6 July 2013</ref> Pinag-aralan ng isang panel ng mga bihasang teologo sa Vatican ang ebidensya, at natiyak nila na ito ay direktang maipaparatang sa pagpapagitan kay Juan Pablo II, at kinilala nila ito bilang isang himala.<ref name="Agence France-Presse">{{cite news | title = John Paul II's 2nd miracle approved&nbsp;— report | date = 2 July 2013 | publisher = Rappler.com | url = http://www.rappler.com/world/32751-john-paul-ii-miracle-recognized-report | work = Agence France-Presse (AFP)| accessdate = 2 July 2013}}</ref><ref name="ANSA"/> Ang susunod na proseso ay gagawin ng mga Kardinal na kasapi ng [[Kongregasyon para sa Katuwiran ng mga Santo]], kung saan magbibigay sila ng mga palagay kay [[Papa Francisco]], na siyang magpapasiya kung lalagdaan at ipoproklama niya ang dekreto at magtatakda ng petsa para sa kanonisasyon.<ref name="Agence France-Presse"/><ref name="ANSA"/><ref name="CNS">{{cite web |url=http://www.catholicnews.com/data/stories/cns/1301805.htm |title=Italian media report progress in Blessed John Paul's sainthood cause |publisher=Catholic News Service |date=23 April 2013 |accessdate=12 June 2013 |archive-date=23 Abril 2013 |archive-url=http://webarchive.loc.gov/all/20130423192205/http://www.catholicnews.com/data/stories/cns/1301805.htm |url-status=dead }}</ref> Noong 4 Hulyo 2013, kinumpirma ni [[Papa Francisco]] ang kaniyang pag-apruba sa kanonisasyon ni Juan Pablo II, tanda ng kaniyang pagkilala sa pangalawang himala na pinaratang sa pagpapagitan sa yumaong papa. Kinanonisa si Juan Pablo kasabay ni [[Papa Juan XXIII|Juan XXIII]].<ref name="BBC 2013"/><ref name="Reuters">{{cite news|url=http://www.reuters.com/article/2013/07/05/us-vatican-johnpaul-idUSBRE9640BA20130705/|title=Popes John Paul II, John XXIII to be made saints: Vatican|publisher=Reuters|accessdate=9 July 2013|date=5 July 2013|archive-date=8 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130708081533/http://www.reuters.com/article/2013/07/05/us-vatican-johnpaul-idUSBRE9640BA20130705|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130708081533/http://www.reuters.com/article/2013/07/05/us-vatican-johnpaul-idUSBRE9640BA20130705 |date=8 Hulyo 2013 }}</ref> Itinakda ang petsa ng kanonisasyon sa 27 Abril 2014, Linggo ng Banal na Awa.<ref name="New York Times 2013">{{cite news |first=Elizabetta |last=Povoledo |author2=Alan Cowell |title=Francis to Canonise John XXIII and John Paul II on Same Day |date=30 September 2013 |publisher=''The New York Times'' |url=http://www.nytimes.com/2013/10/01/world/europe/francis-to-canonize-popes-john-xxiii-and-john-paul-ii-on-same-day.html?_r=0 |accessdate=30 September 2013}}</ref><ref name="BBC News - Easton">{{cite news |first=Adam |last=Easton |title=Date set for Popes John Paul II and John XXIII sainthood |date=30 September 2013 |publisher=The BBC |url=http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-24330204|work=BBC News, Warsaw |accessdate=30 September 2013}}</ref> Noong Lunes, 27 Enero 2014, napaulat na ninakaw ang isang reliko ng yuamong papa, ang isang botelya na may lamang dugo ni Juan Pablo II, mula sa Simbahan ng San Pietro della Ienca sa Rehiyong Abruzzo ng gitnang Italya. Sa rehiyong ito kinagawian ng papa na magbakasyon para sa ''skiing''. Dahil mayron lamang tatlong reliko na naglalaman ng kaniyang dugo, at walang ibang mga gamit ang nagalaw, at halos imposible diumano kung hindi mahirap ang pagbebenta dito, naniwala ang mga nag-iimbestigang kapulisang Italyano na ito ang motibo ng pagnanakaw ay para magamit ang dugo sa isang ritwal ng demonyo.<ref>{{cite web|last=Lavanga |first=Claudio |url=http://worldnews.nbcnews.com/_news/2014/01/27/22464862-vial-of-pope-john-paul-iis-blood-stolen-from-italian-church?lite |title=Vial of Pope John Paul II's blood stolen from Italian church - World News |publisher=Worldnews.nbcnews.com |date=2014-01-27 |accessdate=2014-04-28}}</ref> Dalawang katao ang umamin sa krimen, at isang relikong bakal at isang ninakaw na krus ang nakuha mula sa ''drug treatment facility'' sa L'Aquila, 75 milya silangan ng Roma, noong 30 Enero. Ngunit nawawala pa rin ang mismong reliko mula sa simbahan, 13 milya hilaga ng L'Aquila. Hinalughog ng mga siyentipikong pulis ang lugar. Nabawi din ang dugo, noong nakita ito sa basurahan malapit sa kung saan nakita din ang sisidlan na pinaglagyan ng mga reliko. Ang nagbigay ng botelya sa Simbahan sa L'Aquila ay ang Polakong Kardinal na si Stanislaw Dziwisz, ang kasalukuyang Arsobispo ng Krakow (kung saan nanilbihan si Juan Pablo II bilang Arsobispo bago siya naging papa) at ang dating ''prefect'' at personal na kalihim ng yumaong Papa..<ref>{{cite web |url=http://www.catholicnews.com/data/stories/cns/1400412.htm |title=CNS STORY: Italian police recover stolen relic of Blessed John Paul II |publisher=Catholicnews.com |date=1981-05-13 |accessdate=2014-04-28 |archive-date=2014-02-05 |archive-url=http://webarchive.loc.gov/all/20140205225800/http://www.catholicnews.com/data/stories/cns/1400412.htm |url-status=dead }}</ref> Ang misa para sa kanonisasyon ng mga Papang si Juan Pablo II at Juan XXIII ay pinasinayaan ni [[Papa Francisco]], kasama si Papa Emeritus Benedict XVI, noong Linggo, 27 Abril 2014, Linggo ng Banal na Awa, sa Plaza San Pedro sa Vatican. (Namatay si Papa Juan Pablo sa ''vigil'' ng Linggo ng Banal na Awa noong 2005). Tinatayang 150 mga karinal at 700 mga obispo ang dumalo sa Misa, at humigit kumulang 500,000 katao ang dumalo kasama ang 300,000 na iba pang nanood mula sa mga ''video screen'' na nakakalat sa Roma.<ref>{{cite news|newspaper=Los Angeles Times|url=http://www.latimes.com/world/worldnow/la-fg-wn-pope-francis-canonization-vatican-20140427-story.html|first1=Patrick J.|last1= McDonnell |first2=Tom |last2=Kington|title= |date=27 April 2014|location=Los Angeles, CA|title=Canonization of predecessors provides another boost for Pope Francis|quote=An estimated 800,000 people descended on Rome for the dual canonisation, a Vatican spokesman said. That included the half a million around the Vatican and another 300,000 watching the event on giant TV screens set up throughout the city of Rome.}}</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist|20em|refs= <ref name="A&E">{{cite web|url=http://www.biography.com/search/article.do?id=9355652|title=John Paul II Biography (1920–2005)|publisher=[[A&E Television Networks]]|accessdate=1 January 2009|archive-date=25 Disyembre 2008|archive-url=https://archive.today/20081225185018/http://www.biography.com/search/article.do?id=9355652|url-status=dead}}</ref> <ref name="abcNews">{{cite web |url=http://blogs.abcnews.com/theworldnewser/2009/11/pope-john-paul-iis-sainthood-on-fast-track.html |title=Pope John Paul II's Sainthood on Fast Track&nbsp;— The World Newser |publisher=blogs.abcnews.com |accessdate=18 November 2009}}</ref> <ref name="ABC">{{cite web |url=http://abc.net.au/news/newsitems/200601/s1558425.htm |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071011084853/http://abc.net.au/news/newsitems/200601/s1558425.htm |archivedate=11 Oktubre 2007 |title=Vatican May Have Found Pope John Paul's 'Miracle' |date=31 January 2006 |work=includes material from Agence France-Presse (AFP), APTN, Reuters, CNN and the BBC World Service |publisher=2007 [[Australian Broadcasting Corporation|ABC (Australia)]] |accessdate=1 January 2009 |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071011084853/http://abc.net.au/news/newsitems/200601/s1558425.htm |date=11 Oktubre 2007 }}</ref> <ref name="Adherents">{{cite web |url=http://www.adherents.com/people/pg/Galileo_Galilei.html |title=The Religion of Galileo Galilei, Astronomer and Scientist |last=Adherents |work=National & World Religion Statistics |year=2011 |accessdate=12 July 2011 |archive-date=29 Hunyo 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629080248/http://www.adherents.com/people/pg/Galileo_Galilei.html |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110629080248/http://www.adherents.com/people/pg/Galileo_Galilei.html |date=29 Hunyo 2011 }}</ref> <ref name="ADL2006">{{cite web|url=http://www.adl.org/interfaith/JohnPaul_II_Visit.pdf|title=Pope John Paul II's Visit to Jordan, Israel and the Palestinian Authority: A Pilgrimage of Prayer, Hope and Reconciliation|last=Klenicki|first=Rabbi Leon|date=13 April 2006|publisher=Anti-Defamation League|accessdate=1 January 2009|archive-date=29 Septiyembre 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130929184402/http://archive.adl.org/interfaith/JohnPaul_II_Visit.pdf|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130929184402/http://archive.adl.org/interfaith/JohnPaul_II_Visit.pdf |date=29 Septiyembre 2013 }}</ref> <!-- <ref name="Aisha">{{cite web|url=http://www.womensordination.org/content/view/121/42/|title=Young Catholic Feminists Compare Legacy of MLK and John Paul II |last=Taylor|first=Aisha|date=4 April 2005|publisher= 2008 Women's Ordination Conference|accessdate=10 January 2009}}</ref> --> <!-- <ref name="Anti-Defamation League">{{cite web |url=http://www.adl.org/pope/Pope_Holocaust9.asp |title=Reflections at the Concert at the Vatican Commemorating the Holocaust |author=Pope John Paul II |work=adl.org |year=2011 |accessdate=22 December 2011}}</ref> --> <ref name="archive">Roberts, Genevieve., [https://web.archive.org/web/20071215035053/http://findarticles.com/p/articles/mi_qn4159/is_20050403/ai_n13509294 "The Death of Pope John Paul II: `He Saved My Life&nbsp;— with Tea & Bread'"], ''[[The Independent]]'', 3 April 2005. Retrieved 17 June 2007.</ref> <ref name="Arlington">{{cite web|url=http://www.catholiceducation.org/articles/religion/re0795.html|title=John Paul the Great|last=Saunders|first=Fr. William|work=CatholicHerald.Com|publisher=2005 Arlington Catholic Herald|accessdate=1 January 2009|archive-date=9 Pebrero 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140209152018/http://www.catholiceducation.org/articles/religion/re0795.html|url-status=dead}}</ref> <ref name="AsiaNews">{{cite web|url=http://www.asianews.it/index.php?l=en&art=2947&dos=48&size=A|title=The Philippines, 1995: Pope Dreams of "The Third Millennium of Asia"|date=4 April 2005|publisher=AsiaNews |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="BBC-beatify">{{cite news|url=http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-12191423|title=Pope Benedict Paves Way to Beatification of John Paul II|work=bbc.news.co.uk|accessdate=14 January 2011|date=14 January 2011}}</ref> <!--ref name="BBC2">{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4545585.stm|title=BBC News: '' 'On The Fast Track to Sainthood' '' |accessdate=1 January 2009|publisher=MMVIII BBC |date=13 May 2005 |first=Peter |last=Gould}}</ref--> <ref name="BBCIsrael">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/march/26/newsid_4168000/4168803.stm|title=2000: Pope Prays for Holocaust Forgiveness|date=26 March 2000|work=BBC News |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="BBCLastWords">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4257994.stm|title=John Paul's Last Words Revealed|date=18 April 2005|publisher=2005–2009 [http://news.bbc.co.uk/ BBC News]|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="BBCMiracle">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4428149.stm|title=City of Rome Celebrates 'Miracle'|last=Holmes|first=Stephanie|date=9 April 2005|work=BBC News |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Beltway">{{cite web |url=http://www.outsidethebeltway.com/archives/pope_john_paul_ii_funeral/|title=''"Pope John Paul II Funeral"''|accessdate=1 January 2009|publisher=2005,2009 Outside the Beltway}}</ref> <ref name="Bottum">{{cite web|url=http://www.weeklystandard.com/Content/Public/Articles/000/000/005/469kzdxb.asp|title=John Paul the Great|last=Bottum|first=Joseph|authorlink=Joseph Bottum (author)|date=18 April 2005|work=Weekly Standard|pages=1–2|accessdate=1 January 2009|archive-date=6 Hulyo 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090706015929/http://www.weeklystandard.com/Content/Public/Articles/000/000/005/469kzdxb.asp|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090706015929/http://www.weeklystandard.com/Content/Public/Articles/000/000/005/469kzdxb.asp |date=6 Hulyo 2009 }}</ref> <ref name="Cause">{{cite web|url=http://www.vicariatusurbis.org/Beatificazione/English/HomePage.htm|title=Cause for Beatification and Canonization of The Servant of God: ''John Paul II''|publisher=2005–2009 Vicariato di Roma&nbsp;— III Piano Postulazione Piazza San Giovanni in Laterano, 6/A 00184 Roma|accessdate=1 January 2009|archive-date=30 Disyembre 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20091230032224/http://www.vicariatusurbis.org/Beatificazione/English/HomePage.htm|url-status=dead}}</ref> <ref name="Canonisation">{{cite web|url=http://www.vatican.va/roman_curia/congregations/csaints/documents/rc_con_csaints_doc_20050509_rescritto-gpii_en.html|title=Response of His Holiness Benedict XVI for the Examination of the Beatification and Canonization of The Servant of God John Paul II|date=9 May 2005|work=Vatican News|publisher=2005–2009 'Libreria Editrice Vaticana'|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Catholic Culture">{{cite web |url=http://www.catholicculture.org/news/headlines/index.cfm?storyid=4630 |title=Catholic Culture : Latest Headlines : Beatification Looms Closer for John Paul II |publisher=catholicculture.org |accessdate=18 November 2009}}</ref> <ref name="Catholic">{{cite web|url=http://www.archive.catholicherald.co.uk/articles/a0000522.shtml|title=Child 'Able to Walk Again' After Praying at Pope's Tomb|work=Catholic Herald|accessdate=1 May 2011|archive-date=17 Enero 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120117035241/http://www.archive.catholicherald.co.uk/articles/a0000522.shtml|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120117035241/http://www.archive.catholicherald.co.uk/articles/a0000522.shtml |date=17 Enero 2012 }}</ref> <ref name="catholicnewsagency">[http://www.catholicnewsagency.com/news/pope_benedict_forgoes_waiting_period_begins_john_paul_ii_beatification_process/ "Pope Benedict Forgoes Waiting Period, begins John Paul II Beatification Process"] Catholic News Agency 13 May 2005 Retrieved 1 May 2011</ref> <ref name="CBC2">{{cite news |title="Pope John Paul Injured in 1982 Knife Attack", says Aide |url=http://www.cbc.ca/world/story/2008/10/16/pope-attack.html?ref=rss |publisher=1982–2009 CBC News|accessdate=1 January 2009 |date=16 October 2008}}</ref> <ref name="CBCNews">{{cite news|url=http://www.cbc.ca/news/obit/pope/communism_homeland.html|title=Pope Stared Down Communism in His Homeland&nbsp;— and Won|date=April 2005|author=CBC News Online|publisher=Religion News Service|accessdate=1 January 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20050406174046/http://www.cbc.ca/news/obit/pope/communism_homeland.html|archivedate=6 Abril 2005|url-status=live}}</ref> <ref name="CBN">{{cite web |url=http://www.cbn.com/spirituallife/ChurchAndMinistry/KarolWojtylaPopeJohnPaulTimeline.aspx|title=Karol Wojtyła (Pope John Paul II) Timeline|accessdate=1 January 2009|publisher=[[Christian Broadcasting Network]]}}</ref> <ref name="CBN2">{{cite web |url=http://www.cbn.com/spirituallife/ChurchAndMinistry/PopeJohnPaulIITimeline.aspx |title=CBN Pope John Paul II Timeline&nbsp;— CBN.com Spiritual Life |last=The Associated Press|work=cbn.com |year=2011 |accessdate=28 June 2011}}</ref> <ref name="CNN">{{cite news|url=http://www.cnn.com/2005/WORLD/europe/04/08/pope.funeral/index.html|title=''"Pope John Paul II Buried in Vatican Crypt-Millions around the World Watch Funeral"''|accessdate=1 January 2009|publisher=CNN|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080613162604/http://www.cnn.com/2005/WORLD/europe/04/08/pope.funeral/index.html|archivedate=13 Hunyo 2008|url-status=live}}</ref> <ref name="CNN6">{{cite news|url=http://edition.cnn.com/SPECIALS/2005/pope/stories/bio1/index.html|title=CNN Report Pope John Paul II 1920–2005|publisher=CNN|accessdate=1 January 2009|archive-date=16 Enero 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140116090409/http://edition.cnn.com/SPECIALS/2005/pope/stories/bio1/index.html|url-status=dead}}</ref> <ref name="CNNLive">{{cite news|url=http://transcripts.cnn.com/TRANSCRIPTS/0504/08/se.01.html|title=CNN Live event transcript|date=8 April 2005 |publisher=CNN |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="EdithZ">{{cite web|url=http://voices.iit.edu/Profiles/ziere_p.html|title=Profile of Edith Zierier (1946)|work=Voices of the Holocaust|publisher=2000 Paul V. Galvin Library, Illinois Institute of Technology|accessdate=1 January 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080419140949/http://voices.iit.edu/Profiles/ziere_p.html|archivedate=19 Abril 2008|url-status=live}}</ref> <!-- <ref name="Fandango">{{cite web|url=http://www.fandango.com/papalconcerttocommemoratetheholocaust_v204415/summary|title=Papal Concert to Commemorate the Holocaust Synopsis |publisher=2009 [http://www.fandango.com/ Fandango]|accessdate=1 January 2009}}</ref> --> <ref name="FirstSpeech">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4462443.stm|title=Text: Benedict XVI's first speech |date=19 April 2005|publisher=2005 BBC|accessdate=1 January 2009|quote=Dear brothers and sisters, after the great Pope John Paul II, the cardinals have elected me, a simple and humble worker in the Lord's vineyard. The fact that the Lord can work and act even with insufficient means consoles me, and above all I entrust myself to your prayers. In the joy of the resurrected Lord, we go on with his help. He is going to help us and Mary will be on our side. Thank you.}}</ref> <ref name="Gorbachev">{{cite news|url=http://edition.cnn.com/2005/WORLD/europe/04/03/pope.gorbachev/index.html|title=Gorbachev: Pope John Paul II was an 'Example to All of Us'|date=4 April 2005|publisher=CNN |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Haiti: The Duvalier Years">{{cite book |last=Abbott|first=Elizabeth|title=Haiti: The Duvalier Years|publisher=McGraw Hill Book Company|year=1988|pages=260–262|isbn=978-0-07-046029-4}}</ref> <ref name="Hollingshead">{{cite news|url=http://www.guardian.co.uk/world/2006/apr/01/catholicism.religion|title=Whatever Happened to... Canonising John Paul II?|last=Hollingshead |first=Iain |authorlink=Iain Hollingshead |date=1 April 2006|work=The Guardian |location=UK |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Homily">{{cite web|url=http://www.vatican.va/gpII/documents/sodano-suffragio-jp-ii_20050403_en.html|title=Eucharistic Concelebration for the Repose of the Soul of Pope John Paul II: Homily of Card. '''Angelo Sodano'''|date=3 April 2005|publisher=The Holy See|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Homily-Blonie-Park">{{cite web|title=900,000 Gather for Mass with Pope Benedict|url=http://www.iht.com/articles/2006/05/28/news/web.0528pope.php|date=28 May 2006|accessdate=1 January 2009|work=International Herald Tribune|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131107042727/http://www.iht.com/articles/2006/05/28/news/web.0528pope.php|archivedate=7 Nobiyembre 2013|url-status=live}}</ref> <ref name="Hooper1">{{cite news|url=http://www.guardian.co.uk/world/2007/mar/29/catholicism.religion|title=Mystery Nun The Key to Pope John Paul II's Case for Sainthood|last=Hooper|first=John|date=29 March 2007 |publisher=2007–2009 [[Guardian News and Media Limited]]|accessdate=1 January 2009 |location=London}}</ref> <ref name="Hope">{{cite news |url=http://www.timesonline.co.uk/tol/comment/faith/article5927046.ece |title=Hopes Raised for Pope John Paul II's Beatification -Times Online |work=The Times |location=UK |accessdate=1 January 2009 |first=Richard |last=Owen |archive-date=1 Hunyo 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100601012524/http://www.timesonline.co.uk/tol/comment/faith/article5927046.ece |url-status=dead }}</ref> <ref name="HV">{{cite web |url=http://www.vatican.va/holy_father/paul_vi/encyclicals/documents/hf_p-vi_enc_25071968_humanae-vitae_en.html |title=Humanae Vitæ |accessdate=1 January 2009|date=25 July 1968}}</ref> <ref name="IHT">{{cite web |url=http://www.dialog.org/hist/JohnPaulII-EdithZierer.htm |title=John Paul II met with Edith Zierer: The Polish Seminary Student and the Jewish Girl He Saved |first=Roger |last=Cohen |work=International Herald Tribune |year=2011 |accessdate=28 January 2012 |archive-date=9 Pebrero 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209190231/http://www.dialog.org/hist/JohnPaulII-EdithZierer.htm |url-status=dead }}</ref> <ref name="Independent">{{cite news|url=http://www.independent.co.uk/news/world/europe/millions-mourn-pope-at-historys-largest-funeral-757246.html|title=The Independent:''"Millions Mourn Pope at History's Largest Ever Funeral"''|accessdate=1 January 2009|publisher=2005,2009 Independent News and Media Limited|location=London|date=8 April 2005|archiveurl=https://web.archive.org/web/20081201121502/http://www.independent.co.uk/news/world/europe/millions-mourn-pope-at-historys-largest-funeral-757246.html|archivedate=1 Disyembre 2008|url-status=dead}}</ref> <ref name="Ireland">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/northern_ireland/4229807.stm|title=Irish Remember the 1979 Papal Visit |date=2 April 2005|work=BBC News |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="ItalianPanel">{{cite web|url=http://www.breitbart.com/article.php?id=D8G3J3J00&show_article=1|title=Italian Panel: Soviets Behind Pope Attack|last=Simpson|first=Victor L.|date=2 March 2006|publisher=2006 The Associated Press|accessdate=1 January 2009|archive-date=12 Disyembre 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20081212005410/http://www.breitbart.com/article.php?id=D8G3J3J00&show_article=1|url-status=dead}}</ref> <ref name="Krohn">{{cite news |title=Pope John Paul 'Wounded' in 1982 |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/7673443.stm |work=BBC News |accessdate=1 January 2009 |date=16 October 2008}}</ref> <ref name="Kuhiwczak">{{cite web|url=http://www.thenews.pl/news/artykul21561.html|title=A Literary Pope|last=Kuhiwczak|first=Piotr |date=1 January 2007|publisher=[[Polish Radio]]|accessdate=1 May 2011}}</ref> <ref name="LastWords">{{cite news|url=http://www.catholicculture.org/news/features/index.cfm?recnum=39699|title=Final Days, Last Words of Pope John Paul II|date=20 September 2005|publisher=Catholic World News (CWN)|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Last Will">{{cite web |url=http://www.zenit.org/article-12691?l=english|title=ZENIT: ''John Paul II's Last Will and Testament''|accessdate=1 January 2009|publisher=2004–2008 Innovative Media, Inc}}</ref> <ref name="MailOnline">{{cite news |url=http://www.dailymail.co.uk/news/worldnews/article-1166858/Wheelchair-boy-miraculously-walks-memorial-visit-tomb-Pope-John-Paul-II.html |title=Wheelchair-Boy 'Miraculously Walks Again' at Memorial Visit to Tomb of Pope John Paul II |work=Daily Mail |location=UK |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Memory">{{cite news|url=http://www.cnn.com/SPECIALS/2005/pope/stories/legacy/index.html|title=John Paul II: A Strong Moral Vision|date=11 February 2005|publisher=CNN |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Metro">{{cite web |url=http://www.metrowestdailynews.com/homepage/x1864535984 |title=John Paul II on Fast Track for Canonisation&nbsp;— Framingham, Massachusetts&nbsp;— The MetroWest Daily News |publisher=metrowestdailynews.com |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Mexico">{{cite news|url=http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9C06E3D91038F933A05754C0A9649C8B63|title=Pope to Visit a Mexico Divided Over His Teachings |last=Thompson|first=Ginger|date=30 July 2002|work=The New York Times |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Miracle-americancatholic">{{cite web |url=http://www.americancatholic.org/Features/JohnPaulII/JPIInun.asp|title=''French Nun Says Life has Changed since she was Healed, Thanks to Pope John Paul II''|accessdate=1 January 2009|publisher=2007,2009 Catholic News Service/U.S. Conference of Catholic Bishops}}</ref> <ref name="Miracle-catholicnews">{{cite web |url=http://www.catholicnews.com/data/stories/cns/0901522.htm |title=CNS STORY: For Pope John Paul II, Beatification Process may be on Final Lap |publisher=catholicnews.com |accessdate=1 January 2009 |archive-date=14 Abril 2009 |archive-url=http://webarchive.loc.gov/all/20090414225916/http://www.catholicnews.com/data/stories/cns/0901522.htm |url-status=dead }}</ref> <ref name="Moore1">{{cite news|url=http://www.telegraph.co.uk/news/2009919/Pope-John-Paul-II-on-course-to-become-saint-in-record-time.html|title=Pope John Paul II on Course to Become Saint in Record Time|last=Moore|first=Malcolm|date=22 May 2008|work=Daily Telegraph |location=UK |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="MMoore">{{cite news|url=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/1564061/Clamour-for-free-Pope-John-Paul-II-relics.html|title=Clamour for free Pope John Paul II Relics|last=Moore|first=Malcolm|date=25 September 2007|publisher=2007–2009 [http://www.telegraph.co.uk/ The Telegraph Media Group Limited]|accessdate=1 January 2009 |location=London}}</ref> <ref name="Mosque">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/middle_east/1316812.stm|title=Mosque visit crowns Pope's tour|last=Plett|first=Barbara|date=7 May 2001|work=BBC News |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="MsnbcNews2">{{cite news|url=http://www.msnbc.msn.com/id/12083308/|title=Perhaps ‘Saint John Paul the Great?'|last=Weeke|first=Stephen|date=31 March 2006|publisher=msnbc World News|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Murphy-Brian">{{cite news |last=Murphy |first=Brian |title=Faithful hold key to 'the Great' honour for John Paul |agency=Associated Press |date=5 April 2005}}</ref> <ref name="nationalreview">{{cite web |author=Mark Riebling |url=http://article.nationalreview.com/print/?q=NGE5MTJhYWMzODI0NTZiMWFhZmEzYmQwZmZlYmIyZmM= |title=Mark Riebling, "Reagan's Pope: The Cold War Alliance of Ronald Reagan and Pope John Paul II." ',National Review',, 7 April 2005 |publisher=Article.nationalreview.com |accessdate=12 September 2010 |archive-date=1 Hulyo 2012 |archive-url=https://archive.today/20120701123311/http://article.nationalreview.com/print/?q=NGE5MTJhYWMzODI0NTZiMWFhZmEzYmQwZmZlYmIyZmM= |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://archive.today/20120701123311/http://article.nationalreview.com/print/?q=NGE5MTJhYWMzODI0NTZiMWFhZmEzYmQwZmZlYmIyZmM= |date=1 Hulyo 2012 }}</ref> <ref name="ncregister">{{cite web |url=http://catholic.net/index.php?size=mas&id=2673&option=dedestaca |title=Blessed John Paul II? - Catholic.net |publisher=ncregister.com |accessdate=7 March 2011}}</ref> <ref name="NewYorkTimes3">{{cite news|url=http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9F02E2DA113BF932A1575AC0A9679C8B63|title=Pope to Leave for Kazakhstan and Armenia This Weekend |last=Henneberger|first=Melinda|date=21 September 2001|work=The New York Times|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Noonan">{{cite web|url=http://www.opinionjournal.com/columnists/pnoonan/?id=110002074|title=John Paul the Great: What the 12 Million Know&nbsp;— and I Found Out Too|last=Noonan|first=Peggy|authorlink=Peggy Noonan|date=2 August 2002|work=The Wall Street Journal |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Noonan2">{{cite book|last=Noonan|first=Peggy|authorlink=Peggy Noonan|title=John Paul the Great: Remembering a Spiritual Father|publisher=Penguin Group (USA)|date=November 2005|isbn=978-0-670-03748-3|url=http://us.penguingroup.com/nf/Search/QuickSearchProc/1,,John%20Paul%20the%20Great:%20Remembering%20a%20Spiritual%20Father,00.html?id=John%20Paul%20the%20Great:%20Remembering%20a%20Spiritual%20Father|accessdate=1 January 2009}}{{Dead link|date=Pebrero 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> <ref name="NYTimes">{{cite news |url=http://www.nytimes.com/1982/07/28/world/italy-s-mysterious-deepening-bank-scandal.html?pagewanted=all |title=Italy's Mysterious Deepening Bank Scandal |first=Paul |last=Lewis |work=The New York Times |date=28 July 1982 |issn=0362-4331 |accessdate=25 January 2012}}</ref> <ref name="OnThisDay">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/june/2/newsid_3972000/3972361.stm|title=1979: Millions Cheer as the Pope Comes Home|work=from "On This Day, 2 June 1979,"|publisher=BBC News |accessdate=1 January 2009 |date=2 June 1979}}</ref> <ref name="OReilly-David">{{cite news |last=O'Reilly |first=David |title=Papal Legacy: Will History use the name John Paul the Great? |work=Knight Ridder Newspapers |publisher=Detroit Free Press |date=4 April 2005 |quote=Pope John Paul the Great was a name suggested by many for Karol Józef Wojtyła. Through all its long history, the Catholic Church has conferred the posthumous title of "Great" on just two popes: Leo I and Gregory I, both of whom reigned in the first thousand years of Christianity}}</ref> <ref name="Parkinsons2001">{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/1944464.stm |title=Profile: Pope John Paul II |work=BBC News |date=February 2005 |accessdate=29 January 2012}}</ref> <ref name="Pisa">{{cite news|url=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/italy/1513421/Vatican-hid-Popes-Parkinsons-disease-diagnosis-for-12-years.html|title=Vatican hid Pope's Parkinson's Disease Diagnosis for 12 Years|last=Pisa|first=Nick|date=18 March 2006|work=Daily Telegraph |accessdate=1 January 2009 |location=London}}</ref> <ref name="Poland2006">{{cite web|url=http://www.vatican.va/holy_father/benedict_xvi/speeches/2006/may/documents/hf_ben-xvi_spe_20060525_poland-clergy_en.html|title=Pastoral Visit by Pope Benedict XVI to Poland 2006: Address by the Holy Father|date=25 May 2006|publisher=Libreria Editrice Vaticana|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="PopeApologises">{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/1671540.stm |title=Pope Sends His First E-Mail&nbsp;— An Apology |work=BBC News Europe |date=23 November 2001 |quote=from a laptop in the Vatican's frescoed Clementine Hall the 81-year-old pontiff transmitted the message, his first 'virtual' apology.|accessdate=30 January 2012}}</ref> <ref name="Pope John Paul II's body exhumed ahead of beatification">{{cite web|title=Pope John Paul II's Body Exhumed ahead of Beatification|url=http://www.msnbc.msn.com/id/42819424/ns/world_news/?GT1=43001|publisher=MSNBC|accessdate=30 April 2011}}</ref> <ref name="PopeEgypt">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/middle_east/654651.stm|title=Pope Pleads for Harmony between Faiths |date=24 February 2000|work=BBC News |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Ratti">{{cite news|url=http://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9D02EED61130EE3ABC4F53DFB4668389639EDE|title=Cardinal Ratti New Pope as Pius XI|date=7 February 1922|work=The New York Times|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Ratti2">{{cite news|url=http://query.nytimes.com/mem/archive-free/pdf?res=9D02EED61130EE3ABC4F53DFB4668389639EDE|title=Cardinal Ratti New Pope as Pius XI, Full Article|format=PDF|date=7 February 1922|work=The New York Times|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Reuters3">{{cite news |title=John Paul was Wounded in 1982 Stabbing, Aide Reveals |url=http://www.reuters.com/article/peopleNews/idUSTRE49E5RM20081015 |agency=Reuters News Release |publisher=1982–2009 [http://www.reuters.com/ Reuters] |accessdate=1 January 2009 |date=15 October 2008}}</ref> <ref name="Rise">{{cite book |first1=Pope |last1=John Paul II |title=Rise, Let Us Be On Our Way |url=https://archive.org/details/riseletusbeonour00john |accessdate=1 January 2009|publisher=2004 Warner Books |isbn=978-0-446-57781-6 |year=2004}}</ref> <ref name="Salinger2005">{{cite book|author=Lawrence M. Salinger|title=Encyclopedia of White-Collar & Corporate Crime|url=http://books.google.com/books?id=AXS6jz6AeQ0C|accessdate=25 January 2012|year=2005|publisher=Sage|isbn=978-0-7619-3004-4}}</ref> <ref name="SanFrancisco">{{cite news|title=The 1981 Assassination Attempt of Pope John Paul II, The Grey Wolves, and Turkish & U.S. Government Intelligence Agencies|last=Lee|first=Martin A.|date=14 May 2001|publisher=2001, 2009 [http://www.sfbg.com/ San Francisco Bay Guardian]|pages=23, 25}}</ref> <ref name="scapolare">''Lo Scapolare del Carmelo'' Published by Shalom, 2005, ISBN 978-88-8404-081-7, page 6</ref> <ref name="ShortBio">{{cite web|url=http://www.vatican.va/news_services/press/documentazione/documents/santopadre_biografie/giovanni_paolo_ii_biografia_breve_en.html|title=His Holiness John Paul II : Short Biography |date=30 June 2005|work=[[Vatican Press Office]]|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Southern">{{cite web |url=http://www.scross.co.za/?s=John+Paul+the+Great |title=The Southern Cross: John Paul the Great|accessdate=1 January 2009|publisher=The Southern Cross 2008 by Posmay Media}}</ref> <ref name="ThePlot">{{cite news|url=http://www.latimes.com/news/specials/911/la-na-plot-1sep01.story|archiveurl=https://web.archive.org/web/20030412091134/http://www.latimes.com/news/specials/911/la-na-plot-1sep01.story|archivedate=12 Abril 2003|title=The Plot|last=McDermott|first=Terry|date=1 September 2002|publisher=2002–2009 [http://www.latimes.com/ Los Angeles Times]|accessdate=1 January 2009|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20030412091134/http://www.latimes.com/news/specials/911/la-na-plot-1sep01.story |date=12 Abril 2003 }}</ref> <ref name="Time1978">{{cite news|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,912229,00.html|title=A "Foreign" Pope|date=30 October 1978|work=Time magazine|page=1|accessdate=1 January 2009|archive-date=4 Nobiyembre 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20071104001709/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,912229,00.html|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071104001709/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,912229,00.html |date=4 Nobiyembre 2007 }}</ref> <ref name="Time1978b">{{cite news|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,912229-4,00.html|title=A "Foreign" Pope|date=30 October 1978|work=Time magazine|page=4|accessdate=1 January 2009|archive-date=15 Agosto 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070815090521/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,912229-4,00.html|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070815090521/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,912229-4,00.html |date=15 Agosto 2007 }}</ref> <ref name="Trinity">{{cite web|url=http://www.catholicculture.org/news/features/index.cfm?recnum=42131|title=Miracle attributed to John Paul II involved Parkinson's disease|date=30 January 2006|work=Catholic World News (CWN)|publisher=2009 Trinity Communications|accessdate=1 January 2009}}</ref> <!-- <ref name="USA Today">{{cite news|url=http://www.usatoday.com/news/world/2004-02-13-nobel_x.htm|title=Bush, Pope, Jailed Israeli among 2004 Nobel Peace Prize nominees|work=USA Today World, a division of [http://www.gannett.com/ Gannett Co. Inc]|publisher=Copyright 2005 The Associated Press|accessdate=1 January 2009 |date=13 February 2004}}</ref> --> <ref name="USCCB_Bio">{{cite web |url=http://www.usccb.org/comm/popejohnpaulii/biography.shtml |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110624073359/http://www.usccb.org/comm/popejohnpaulii/biography.shtml |archivedate=24 Hunyo 2011 |title=Pope John Paul II: A Light for the World |accessdate=1 January 2009 |publisher=United States Council of Catholic Bishops |year=2003 |url-status=live }}</ref> <ref name="vatican1">[http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/speeches/2004/june/documents/hf_jp-ii_spe_20040604_president-usa_en.html "Address of Pope John Paul II to the Honorable George W. Bush President of the United States of America Friday, 4 June 2004"] Vatican.va 4 June 2004 Retrieved 19 August 2011</ref> <ref name="Vatican2">{{cite web|url=http://www.vatican.va/news_services/press/documentazione/documents/santopadre_biografie/giovanni_paolo_ii_biografia_prepontificato_en.html#1946 |title=His Holiness John Paul II, Biography, Pre-Pontificate|publisher=Holy See |accessdate=1 January 2008}}</ref> <ref name="VaticanNewsService">{{cite web |url=http://www.vatican.va/news_services/press/documentazione/documents/santopadre_biografie/giovanni_paolo_ii_biografia_breve_en.html |title=Short biography |publisher=vatican.va |accessdate=25 October 2009}}</ref> <ref name="Vicariato">[[#Vicariato70|Vicariato di Roma]]:A nun tells her story.... 2009</ref> <ref name="Westcott">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/6504233.stm|title=Vatican Under Pressure in Pope John Paul II Push|last=Westcott |first=Kathryn|date=2 April 2007|publisher=2007–2009 [http://news.bbc.co.uk/ BBC News]|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Willan">{{cite web|url=http://www.sundayherald.com/international/shinternational/display.var.1329693.0.no_more_shortcuts_on_pope_john_pauls_road_to_sainthood.php|title=No More Shortcuts on Pope John Paul II's Road to Sainthood|last=Willan|first=Philip|work=Sunday Herald|accessdate=1 January 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070420220822/http://www.sundayherald.com/international/shinternational/display.var.1329693.0.no_more_shortcuts_on_pope_john_pauls_road_to_sainthood.php|archivedate=20 Abril 2007|url-status=live}}</ref> <ref name="yahoo">{{cite news |url=http://www.boston.com/business/articles/2011/03/30/gold_coin_marks_beatification_of_john_paul_ii/ |title=Gold Coin Marks Beatification of John Paul II |work=The Boston Globe |date=30 March 2011 |issn=0743-1791 |accessdate=22 December 2011 |deadurl=yes |archive-date=6 Nobiyembre 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131106021948/http://www.boston.com/business/articles/2011/03/30/gold_coin_marks_beatification_of_john_paul_ii/ |url-status=dead }}</ref> <ref name="Zenit3">{{cite web|url=http://www.zenit.org/article-13422?l=english|title=John Paul II's Cause for Beatification Opens in Vatican City|date=28 June 2005|work=ZENIT|publisher=Innovative Media, Inc|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Zenit5">{{cite web|url=http://www.zenit.org/article-6191?l=english|title=John Paul II to Publish First Poetic Work as Pope|date=7 January 2003|publisher=ZENIT Innovative Media, Inc|accessdate=1 January 2009}}</ref> }} ===Mga pinagkunan=== <!-- Please keep references listed alphabetically --> {{Refbegin|30em}} *{{cite web |first=Tarcisio |last=Bertone |authorlink=Tarcisio Bertone |url=http://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/documents/rc_con_cfaith_doc_20000626_message-fatima_en.html |title=The Message of Fátima |accessdate=1 January 2009 |publisher=2000–2009 [http://www.vatican.va/phome_en.htm The Holy See] |ref={{sfnRef|Bertone|2000–2009}} }} *{{cite web|url=http://www.vicariatusurbis.org/Beatificazione/English/HomePage.htm|title=Cause for Beatification and Canonization of The Servant of God: ''John Paul II''|publisher=2005–2009 Vicariato di Roma&nbsp;— 00184 Roma|accessdate=1 January 2009|ref=Vicariato70|archive-date=30 Disyembre 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20091230032224/http://www.vicariatusurbis.org/Beatificazione/English/HomePage.htm|url-status=dead}} *{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4253415.stm|title='Cured' Pope Returns to Vatican|date=10 February 2005|publisher=2005–2009 [http://news.bbc.co.uk/ BBC World News]|accessdate=1 January 2009|ref=BBC71}} *{{cite web|url=http://www.religion-cults.com/pope/communism.htm|archiveurl=https://web.archive.org/web/20040406114902/http://www.religion-cults.com/pope/communism.htm|archivedate=6 April 2004|title=Pope John Paul II and Communism|last=Domínguez|first=Juan|date=4 April 2005|publisher=[[Public domain|Copyright free&nbsp;— Public domain]]|accessdate=1 January 2009|ref=harv|url-status=live}} *{{cite web|url=http://www.catholicculture.org/culture/library/view.cfm?id=3699&repos=1&subrepos=0&searchid=441440|title=13 May 1981 Conference of Bishop Stanisław Dziwisz For Honorary Doctorate, 13 May 2001 to the Catholic University of Lublin|last=Dziwisz|first=Bishop Stanisław|date=13 May 2001|publisher=2001–2009 L'Osservatore Romano, Editorial and Management Offices, Via del Pellegrino, 00120, Vatican City|accessdate=1 January 2009|ref=harv|authorlink=Stanisław Dziwisz}} *{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4399189.stm|title=Frail Pope Suffers Heart Failure|date=1 April 2005|publisher=BBC News|accessdate=1 January 2009|ref={{sfnRef|BBC 2005-04-01}}}} *{{cite news|url=http://www.time.com/time/archive/preview/0,10987,925231,00.html|title=Half Alive: The Pope Vs. His Doctors|accessdate=1 January 2009|date=25 January 1982|work=Time Magazine|publisher=Time Inc|ref={{sfnRef|Time Magazine 1982-01-25}}|archive-date=13 Pebrero 2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20060213220351/http://www.time.com/time/archive/preview/0,10987,925231,00.html|url-status=dead}}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060213220351/http://www.time.com/time/archive/preview/0,10987,925231,00.html |date=13 Pebrero 2006 }} *{{cite news|url=http://www.msnbc.msn.com/id/7022618/|title=Pope Back at Vatican by Easter? It's Possible.|accessdate=1 January 2009|date=3 March 2005|agency=Associated Press|publisher=2005–2009 [http://www.msnbc.msn.com/ msnbc World News]}} *{{cite web|url=http://www1.voanews.com/policy/editorials/a-41-2005-04-06-voa7-83104472.html|title=Pope John Paul II|work=Editorials|publisher=The Voice Of America|accessdate=2 February 2014|archive-date=2014-02-01|archive-url=https://archive.today/20140201171824/http://www1.voanews.com/policy/editorials/a-41-2005-04-06-voa7-83104472.html|url-status=dead}} *{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4344923.stm|title=Pope Returns to Vatican after Operation|accessdate=1 January 2009|date=13 March 2005|publisher=2001–2009 BBC News}} *{{cite web|url=http://www.haaretz.com/hasen/pages/ShArt.jhtml?itemNo=703666|title=Papal Fallibility|accessdate=1 January 2009|author=Sean Gannon|date=7 April 2006|publisher=2006–2009 [http://www.haaretz.com/ Haaretz Daily News], Israel|archive-date=21 Hunyo 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080621174003/http://www.haaretz.com/hasen/pages/ShArt.jhtml?itemNo=703666|url-status=dead}}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080621174003/http://www.haaretz.com/hasen/pages/ShArt.jhtml?itemNo=703666 |date=21 Hunyo 2008 }} *{{cite web |url=http://www.dw-world.de/dw/article/0,1564,1538173,00.html |title=Stasi Files Implicate KGB in Pope Shooting |accessdate=1 January 2009 |publisher=2001–2009 [http://www.dw-world.de/ Deutsche Welle] }} *{{cite news |title=Pope John Paul II's Final Days |url=http://www.americancatholic.org/news/pope/popehospitalized// |work=St Anthony Messenger Press |publisher=2005–2009 [http://www.americancatholic.org/ American Catholic.Org] |accessdate=1 January 2009 }} <!-- Although this article is written in British English, please do not change the spelling of "hospitalized" (with a "z") to "hospitalised" (with an "s") as this messes up the URL and causes a "dead link"--> *{{cite news|url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/article376429.ece|title=Kracow Lights a Candle for its Favourite Son's Last Fight|last=Tchorek|first=Kamil|author2=Roger Boyes|date=2 April 2005|publisher=2005–2009 ''[[The Times]]'' [http://www.timesonline.co.uk/tol/news/ The Times online]|accessdate=1 January 2009|location=London|archive-date=13 Agosto 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110813185315/http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/article376429.ece|url-status=dead}} *{{cite news |first=Alessio |last=Vinci |title=Vatican source: Pope Given Last Rites |url=http://www.cnn.com/2005/WORLD/europe/03/31/pope1/index.html |publisher=2005 Cable News Network LP |accessdate=1 January 2009 |date=1 April 2005 }} *{{cite news |author=CNN's Alessio Vinci, Chris Burns, Jim Bittermann, Miguel Marquez, Walter Rodgers, Christiane Amanpour and John Allen contributed to this report |title=World Awaits Word on Pope's Condition |url=http://www.cnn.com/2005/WORLD/europe/04/01/pope1/index.html |publisher=2005 Cable News Network LP |accessdate=1 January 2009 |date=2 April 2005 }} {{Refend}} ===Bibliograpiya=== <!-- Please order books alphabetically by the author's last name --> {{Refbegin|30em}} *{{cite book|last=Berry|first=Jason|authorlink=Jason Berry|author2=Gerald Renner|title=Vows of Silence: The Abuse of Power in the Papacy of John Paul II|url=https://archive.org/details/vowsofsilenceabu00berr|publisher=Free Press|location=New York, London, Toronto, Sydney|year=2004|isbn=978-0-7432-4441-1}} *{{cite book|last=Davies|first=Norman|authorlink=Norman Davies|title=Rising '44: The Battle for Warsaw |publisher=Viking Penguin |location=London|year=2004|isbn=978-0-670-03284-6|ref=harv}} *{{cite book|last=de Montfort|first=St. Louis-Marie Grignion|others=Mark L. Jacobson (Translator)|title=True Devotion to Mary|publisher=Avetine Press|location=San Diego, California|date=27 March 2007|isbn=978-1-59330-470-6|ref=de Montfort73|authorlink=Louis de Montfort}} *{{cite book|last=Duffy|first=Eamon|authorlink=Eamon Duffy|title=Saints and Sinners, a History of the Popes|url=https://archive.org/details/00book1593273669|publisher=Yale University Press|year=2006|edition=Third|isbn=978-0-300-11597-0|ref=Yale06}} *{{cite book |last1=Hebblethwaite |first1=Peter |authorlink1=Peter Hebblethwaite|title=Pope John Paul II and the Church|publisher=1995 Rowman & Littlefield |location=London|isbn=978-1-55612-814-1|year=1995 |ref=harv}} *{{cite book|last=Maxwell-Stuart|first=P.G.|title=Chronicle of the Popes: Trying to Come Full Circle|url=https://archive.org/details/chronicleofpopes0000maxw|publisher=Thames & Hudson|location=London|year=2006|origyear=1997|isbn=978-0-500-28608-1|ref=harv}} *{{cite web|url=http://www.indianchristianity.com/html/menachery/html/GeorgeMenachery.htm|title=John Paul II Election Surprises|last=Menachery|first=Prof. George|date=11 November 1978}} *{{cite web|url=http://www.indianchristianity.com/html/Books8.htm|title=Last days of pope john paul ii|last=Menachery|first=Prof. George|date=11 April 2005}}{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} *{{cite book|last=Meissen|first=Randall|title=Living Miracles: The Spiritual Sons of John Paul the Great|url=http://www.amazon.com/Living-Miracles-Spiritual-Sons-Great/dp/1933271272|publisher=Mission Network|location=Alpharetta, Ga.|year=2011|isbn=978-1-933271-27-9}} *{{cite book|last=Noonan|first=Peggy|authorlink=Peggy Noonan|title=John Paul the Great: Remembering a Spiritual Father|publisher=Penguin Group (USA)|location=New York|date=November 2005|isbn=978-0-670-03748-3|url=http://us.penguingroup.com/nf/Search/QuickSearchProc/1,,John%20Paul%20the%20Great:%20Remembering%20a%20Spiritual%20Father,00.html?id=John%20Paul%20the%20Great:%20Remembering%20a%20Spiritual%20Father|accessdate=1 January 2009}}{{Dead link|date=Pebrero 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} *{{cite book |url=http://www.vatican.va/gpII/bulletin/B0183-XX.01.pdf |title=Il Santo Padre è deceduto questa sera alle ore 21.37 nel Suo appartamento privato |last=Navarro-Valls |first=Joaquin |date=2 April 2005 |year=2005–2009 |publisher=[http://www.vatican.va/ The Holy See] |language=Italian |ref={{sfnRef|Navarro-Valls 2 April 2005}} |trans_title='' 'The Holy Father passed away at 9:37 this evening in his private apartment.' '' }} *{{cite book|last=O'Connor|first=Garry|title=Universal Father: A Life of Pope John Paul II|publisher=2005 [http://www.bloomsbury.com/ Bloomsbury Publishing]|location=London|isbn=978-0-7475-8241-0|url=http://www.bloomsbury.com/garryoconnor|accessdate=1 January 2009|year=2006|archive-date=14 Pebrero 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120214121842/http://www.bloomsbury.com/garryoconnor|url-status=dead}} *{{cite book |author=Pope John Paul II|title=[[Memory and Identity|''Memory & Identity''&nbsp;— Personal Reflections]]|publisher=2006 Weidenfeld & Nicolson |location=London |isbn=978-0-297-85075-5|year=2005|ref=harv}} *{{cite book|last1=Renehan|first1=Edward|authorlink1=Edward Renehan|last2=Schlesinger|first2=Arthur Meier (INT)|title=Pope John Paul II|url=http://books.google.com/?id=OT1oHAAACAAJ|accessdate=25 February 2010|date=November 2006|publisher=Chelsea House|isbn=978-0-7910-9227-9|ref=Renehan69}} *{{cite book |first1=Pope |last1=John Paul II |title=Rise, Let Us Be On Our Way |url=https://archive.org/details/riseletusbeonour00john |publisher=2004 Warner Books |isbn=978-0-446-57781-6 |year=2004}} *{{cite book|last=Stanley|first=George E|title=Pope John Paul II: Young Man of the Church|url=http://books.google.com/?id=SD1OPgAACAAJ|accessdate=25 February 2010|date=January 2007|publisher=Fitzgerald Books|isbn=978-1-4242-1732-8|ref=Stanley69}} *{{cite book |last1=Stourton |first1=Edward |authorlink1=Edward Stourton (journalist)|title=John Paul II: Man of History |url=https://archive.org/details/johnpauliimanofh0000stou |publisher=Hodder & Stoughton |location=London |isbn=978-0-340-90816-7|ref=harv |year=2006}} *{{cite book|last=Szulc|first=Tadeusz|authorlink=Tad Szulc |title=Pope John Paul II: The Biography|publisher=2007 Simon & Schuster Adult Publishing Group|location=London|isbn=978-1-4165-8886-3}} *{{cite book|author=The Poynter Institute|authorlink=Poynter Institute|title=Pope John Paul II: 18 May 1920&nbsp;- 2 April 2005|url=http://books.google.com/?id=pXGMNrE015IC|accessdate=25 February 2010|edition=First|date=1 May 2005|publisher=Andrews McMeel Publishing|location=[[St. Petersburg, Florida|St. Petersburg]], Florida|isbn=978-0-7407-5110-3|ref=Poynter69}} *{{cite book|last=Weigel|first=George|authorlink=George Weigel|title=Witness to Hope|publisher=HarperCollins|location=New York|year=2001|isbn=978-0-06-018793-4|ref=harv}} *{{cite book|last=Wojtyła|first=Karol|year=1981|title=Love and Responsibility|publisher=[[William Collins (publisher)|William Collins Sons & Co. Ltd.]]|location=London|isbn=978-0-89870-445-7|url=http://www.ignatius.com/ViewProduct.aspx?SID=1&Product_ID=450&AFID=12&|accessdate=1 January 2009|ref=harv|archive-date=11 Pebrero 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090211000919/http://www.ignatius.com/ViewProduct.aspx?SID=1&Product_ID=450&AFID=12&|url-status=dead}} *{{cite book|last=Yallop|first=David|title=The Power and the Glory|publisher=Constable & Robinson Ltd|location=London|isbn=978-1-84529-673-5|url=http://www.constablerobinson.com/|accessdate=1 January 2009|year=2007}} {{Refend}} ==Marami pang mga babasahin== *For a comprehensive list of books written by and about Pope John Paul II, please see [[Pope John Paul II bibliography]] *For other references see [[Pope John Paul II in popular culture]] *{{Worldcat id|lccn-n80-55818}} ==Mga panlabas na kawing== {{Sister project links|Pope John Paul II}} *[http://www.jpcatholic.com/ John Paul the Great Catholic University] *[http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/index.htm The Holy See website] *[http://www.johnpaulii.va/en/ A Tribute to Pope John Paul II on the Occasion of his Beatification] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120306205748/http://www.johnpaulii.va/en/ |date=2012-03-06 }} *[http://lcweb2.loc.gov/diglib/lcwa/html/papal/papal-overview.html Papal Transition 2005 Web Archive] from the US [[Library of Congress]] <table width = 75% border = 2 align="center"><tr><td width = 35% align="center"> Sinundan ni:<br />[[Juan Pablo I]] (1978)</td> <td width = 30% align="center">[[Kronolohikong tala ng mga Papa]]</td> <td width = 35% align="center"> Humalili:<br />[[Benedicto XVI]] (2005-2013)</td></tr></table> {{Katolisismo}} {{Popes}} {{BD|1920|2005|Juan Pablo 2}} {{Authority control}} [[Kategorya:Mga papa ng Simbahang Katoliko Romano]] [[Kategorya:Mga makata]] [[Kategorya:Penomenolohiya]] [[Kategorya:Mga manunulat mula sa Poland]] nbbz9qwjx65tl4wbs03xjavw9tlcu9w 2164247 2164246 2025-06-09T12:11:30Z 58.69.101.132 Edit Name Translation 2164247 wikitext text/x-wiki {{Infobox Christian leader |type=Pope |honorific-prefix=[[Papa]] [[Santo|San]] |English name=Juan Pablo II |Polish Name=Jan Paweł II |title=[[Obispo ng Roma]] |image=Pope John Paul II smile.jpg <!-- Do not change this photo without discussion! --> |caption=Si Juan Pablo II noong 1980 |birth_name=Karol Józef Wojtyła |term_start=16 Oktubre 1978 |term_end=2 Abril 2005 |predecessor=[[Papa Juan Pablo I]] |successor=[[Papa Benedicto XVI]] |ordination=1 Nobyembre 1946 |ordinated_by=[[Adam Stefan Sapieha]] |consecration=28 Setyembre 1958 |consecrated_by=[[Eugeniusz Baziak]] |cardinal=26 Hunyo 1967 |rank= |nationality=Polish |birth_date={{Birth date|1920|5|18|df=yes}} |birth_place=[[Wadowice]], [[Republika ng Poland]] |death_date={{death date and age|2005|4|2|1920|5|18|df=yes}} |death_place=[[Palasyong Apostoliko]], [[Lungsod ng Vatikano]] |other=Juan Pablo |signature=Signature of John Paul II.svg |coat_of_arms=Coat of arms of Ioannes Paulus II.svg |motto={{lang|la|[[Totus Tuus]]}} meaning "lahat ng sa iyo" |feast_day=22 Oktubre |venerated= |saint_title= |beatified_date=1 Mayo 2011 |beatified_place=[[Plaza de San Pedro]], [[Lungsod ng Batikano]] |beatified_by=[[Papa Benedicto XVI]] |canonized_date = 27 Abril 2014 |canonized_place =[[Plaza de San Pedro]], [[Lungsod ng Batikano]] |canonized_by = [[Papa Francisco]] |patronage=[[World Youth Day]] (Co- Patron) |previous_post= {{plainlist | *[[Roman Catholic Archdiocese of Kraków|Auxiliary Bishop of Kraków, Poland]] ''(1958–1964)'' *[[Ombi|Titular Bishop of Ombi]] ''(1958–1964)'' * Archbishop of Kraków, Poland ''(1964–1978)'' * Cardinal-Priest of [[San Cesareo in Palatio]] ''(1967–1978)'' }} }} Si '''Papa San Juan Pablo II''' ({{lang-la|Ioannes Paulus PP. II}}; {{lang-it|Giovanni Paolo II}}, {{lang-pl|Jan Pawel II}}, ipinanganak bilang '''Karol Józef Wojtyła''' ({{IPA-pl|'kar?l 'juz?f v?j't?wa|lang}}; 18 Mayo 1920 - 2 Abril 2005), kilala din bilang '''San Juan Pablo Na Dakila''' ang ika-264 na Papa ng [[Simbahang Romano Katoliko]] mula 16 Oktubre 1978 hanggang sa kaniyang pagpanaw noong 2 Abril 2005.<ref>{{cite web|title=John Paul the Great Catholic University|url=http://www.jpcatholic.com}}</ref><ref>{{cite book |last=Evert |first=Jason |title=''Saint John Paul the Great: His Five Loves'' |date=2014 |publisher=Ignatius Press |url=http://www.ignatius.com/Mobile/Products/SJPG-H/saint-john-paul-the-great.aspx |access-date=2014-05-15 |archive-date=2014-04-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140412194740/http://www.ignatius.com/Mobile/Products/SJPG-H/Saint-John-Paul-the-Great.aspx |url-status=dead }}</ref> Siya ang may pangalawa sa pinakamahabang nanilbihang papa sa makabagong kasaysayan matapos kay Papa Pio IX, na nanilbihan ng 31 taon mula 1846 hanggang 1878. Pinanganak sa [[Polonya]], si Papa San Juan Pablo II ang unang papa na hindi Italyano mula kay Papa Adrian VI na isang Olandes na nanilbihan mula 1522 hanggang 1523. Kinilala ang panunungkulan ni Papa San Juan Pablo II sa pagtulong sa pagtatapos ng rehimeng komunismo sa kaniyang tinubuang Polonya at maging sa kabuuan ng Europa.<ref>Lenczowski, John. "Public Diplomacy and the Lessons of the Soviet Collapse", 2002</ref> Ipinagbuti ni Juan Pablo II ang pakikipag-ugnayan ng Simbahang Katoliko sa [[Hudaismo]], [[Islam]], sa [[Simbahang Ortodokso ng Silangan]], at sa [[Simbahang Anglikano]]. Ipinagtibay niya ang katuruan ng Simbahan laban sa [[Pagpigil sa pag-aanak|artipisyal na kontrasepsyon]] at sa pag-oordina sa mga kababaihan, sa pagsuporta sa [[Ikalawang Konsilyong Vaticano]] at sa mga reporma nito. Isa siya sa mga pinuno na pinakadalas na nakapaglakbay sa kasaysayan, na nakabisita sa 129 mga bansa sa kaniyang pagiging papa. Sa kaniyang espesyal na pagdidiin sa pangkalahatang kabanalan, [[Beatipikasyon|naibeatipika]] niya ang 1,340 na katao at 483 ang [[Kanonisasyon|naikanonisa]] niyang mga santo, tumalaga siya ng pinakamaraming mga obispo, at nakapag-ordina siya ng maraming mga kaparian.<ref>{{cite web|author=David M. Cheney |url=http://www.catholic-hierarchy.org/bishop/bWojtyła.html |title=Pope John Paul II (Bl. Karol Józef Wojtyła) |publisher=[Catholic-Hierarchy] |date=29 July 2012 |accessdate=4 August 2012}}</ref> Ang kaniyang layunin sa pagiging Papa ay ang pagbabago at pagpoposisyong muli <!-- reposition --> ng Simbahang Katolika. Ang kaniyang kahilingan ay ang "paglalagay sa kaniyang Iglesia at ang bawat puso ng nga kaalyansa sa relihiyon na magbubuklod sa mga Hudyo, Muslim at Cristiano bilang isang dakilang hukbong relihiyon."<ref>[[Cristina Odone|Odone, Cristina]]&nbsp;— ''[[Catholic Herald]]", 1991''</ref><ref name="JewishTelegraph">[[Uri Geller|Geller, Uri]]&nbsp;— ''[[Jewish Telegraph|The Jewish Telegraph]]'', 7 July 2000</ref> Ang kampaniya upang ikanonisa si Juan Pablo II ay nag-umpisa noong 2005, ilang sandali pagpanaw niya, taliwas sa tradisyunal na limang taong palugit ng paghihintay. Noong 19 Disyembre 2009, ipinroklama si Juan Pablo II bilang ''[[Venerable]]'' ng kaniyang kahaliling si [[Papa Benedicto XVI]] at nabeatipika noong 1 Mayo 2011 matapos iparatang sa kaniya ng ''Kongregasyon ng mga Kadahilanan ng mga Santo'' <!-- Congregation for the Causes of Saints --> ang isang himala: ang pagpapagaling ng isang madreng Pranses mula sa [[Karamdaman ni Parkinson]]. Ang pangalawang himala na ipinaratang sa yumaong papa ay ipinasa noong 2 Hulyo 2013 at pinagtibay ni [[Papa Francisco]] matapos ang dalawang araw. Kinanonisa si Juan Pablo II noong 27 Abril 2014, kasabay ni [[Papa Juan XXIII]]..<ref name="BBC 2013">{{cite news|title=Report: Pope Francis Says John Paul II to Be Canonized April 27|date=3 September 2013|url=http://www.ncregister.com/daily-news/report-pope-francis-says-john-paul-ii-to-be-canonized-april-27/|work=National Catholic Register|accessdate=6 September 2013|archive-date=5 Nobiyembre 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20131105220855/http://www.ncregister.com/daily-news/report-pope-francis-says-john-paul-ii-to-be-canonized-april-27/|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131105220855/http://www.ncregister.com/daily-news/report-pope-francis-says-john-paul-ii-to-be-canonized-april-27/ |date=5 Nobiyembre 2013 }}</ref> Tulad ni Juan XXIII, hindi pinagdiriwang ang araw ng kaniyang kapistahan sa petsa ng kaniyang kamatayan tulad ng kinaugalian; sa halip ito ay ginugunita sa anibersaryo ng kaniyang pagkakahirang bilang papa noong 22 Oktubre 1978.<ref>{{cite news |title=Vatican declares Popes John Paul II and John XXIII saints |url=http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-27172118 |newspaper=''BBC News'' |publisher=British Broadcasting Corporation |date=27 April 2014 |accessdate=27 April 2014}}</ref> == Simula ng buhay == Pinanganak si Karol Józef Wojtyła sa bayan ng [[Wadowice]].<ref name="A&E"/><ref name="ShortBio"/> Bunso siya sa tatlong anak ni Karol Wojtyła (1879-1941), isang etnikong Polako,<ref name="CNN6"/> at si Emilia Kaczorowska (1884-1929), kung saan ang dalagang apelyido niya ay Scholz.<ref name="Ancestry">{{cite web |url= http://www.catholic.org/pope/jp2/genealogy.php |title=Family Genealogy of Blessed Pope John Paul II|last=Catholic Online |work=catholic.org |year=2012 |quote=Family Genealogy of Blessed Pope John Paul II |accessdate=3 February 2012}}</ref> Si Emilia, na isang guro, ay namatay sa kapanganakan noong 1929<ref name="CBN"/> noong si Wojtyła ay walong taong gulang pa lamang.{{sfn|Stourton|2006|p=11}} Namatay ang kaniyang nakakatandang kapatid na si Olga bago pa man siya ipinganak, ngunit naging malapit siya sa kaniyang kapatid na si Edmund, na may palayaw na ''Mundek'', na matanda sa kaniya ng 13 taon. Namatay din si Edmund sa sakit na [[scarlet fever]], na nakuha niya sa kaniyang pagiging duktor, na siyang dinamdam ng husto ni Wojtyła.<ref name="CNN6"/>{{sfn|Stourton|2006|p=11}} Aktibo si Wojtyła sa gawaing pisikal sa kaniyang pagkabata. Madalas siyang naglalaro ng putbol bilang ''goalkeeper''.{{sfn|Stourton|2006|p=25}} Sa kaniya ding pagkabata nagkaroon ng ugnayan si Wojtyła sa isang malaking komunidad na Hudyo.<ref name="Svidercoschi">{{cite web | url = http://www.vatican.va/jubilee_2000/magazine/documents/ju_mag_01111997_p-46_en.html | title = The Jewish "Roots" of Karol Wojtyła | accessdate = 3 July 2013 | last = Svidercoschi | first = Gian Franco | publisher = Vatican.Va}}</ref> Karaniwan ang laro ng putbol sa kaniyang paaralan ay sa pagitan ng mga pangkat ng Hudyo at Katoloko, at madalas sumali si Wojtyła sa hanay ng mga Hudyo.<ref name="CNN6"/>{{sfn|Stourton|2006|p=25}} Ayon kay Wojtyła, halos ikatlo sa kaniyang mga kaklase ay mga Hudyo, at ang hinahangaan niya sa kanila ay ang kaniyang pagiging makabayan bilang mga Polako. Noong kalagitnaan ng 1938, lumuwas si Wojtyła at ang kaniyang ama mula Wadowice at nagpunta sa Krakow, kung saan pumasok siya sa Unibersidad ng Jagiellonian. Habang nag-aaral ng [[pilolohiya]] at mga wika, ay nagtatrabaho siya bilang boluntaryong biblyotekaryo<!-- librarian-->. Sapilitan siyang suamli sa pagsasanay militar sa ''Academic Legion'' ngunit hindi siya nagpaputok ng sandata. Gumanap rin siya sa iba't ibang mga grupo sa teatro at nagtrabaho din bilang manunulat.<ref name="Kuhiwczak"/> Sa kapanahunang ito, lumago ang kaniyang talento sa wika, at natutunan niya ang mahigit-kumulang sa 12 mga wika,<ref>{{cite book |last=Grosjean |first=François |title=Life With Two Languages |url=http://books.google.com/books?id=VqGpxZ9pDRgC&pg=PA286 |accessdate=6 July 2013 |year=1982 |publisher=Harvard University Press |location=United States |isbn=978-0-674-53092-8|edition=8 |page=286}}</ref> siyam sa kanila ay kaniyang madalas na ginamit sa kaniyang pagiging santo papa. === Ang pananakop ng mga Nazi sa Polonya at ang Holocaust === Noong 1939, sinakop ng [[Alemanyang Nazi]] ang Polonya at sapilitan nilang pinasara ang mga unibersidad.<ref name="A&E"/> Sapilitan din nilang ipinatrabaho ang mga malalakas na mga kalalakihan, kaya noong 1940 hanggang 1944 nagtrabaho si Wojtyła bilang mensahero ng isang kainan, trabahador sa isang tibagan ng apog at sa pabrika ng kemikal na Solvay, para makaiwas sa pagpapatapon patungong Alemanya.<ref name="ShortBio"/><ref name="Kuhiwczak"/> Noong 1941, namatay ang kaniyang ama, na isang opisyal ng Hukbong Polonya, dahil sa atake sa puso. Dahil dito si Wojtyła lang ang natitirang nabubuhay sa kaniyang pamilya.<ref name="CNN6"/><ref name="CBN"/>{{sfn|Stourton|2006|p=60}} Ayon kay Wojtyła, "sa kaniyang 20 anyos nawala sa kaniya ang mga taong pinakaminamahal niya."{{sfn|Stourton|2006|p=60}} Makaraang pumanaw ang kaniyang ama, pinag-iisipan na niya ng seryoso ang pumasok sa pagpapari.{{sfn|Stourton|2006|p=63}} Noong Oktubre 1942, habang patuloy pa ang digmaan, kumatok siya sa pintuan ng Palasyo ng Obispo sa Krakow, at humiling na mag-aral sa pagkapari.{{sfn|Stourton|2006|p=63}} Matapos noon ay nagsimula siyang mag-aral ng kurso sa lihim na seminaryo na pinapatakbo ng Arsobispo ng Krakow, si Adam Stefan Cardinal Sapieha. Noong 29 Pebrero 1944, nasagasaan si Wojtyła ng isang trak ng Aleman. Pinadala siya ng mga hukbong Aleman sa ospital, at doon siya naratay ng mahigit 2 linggo dahil sa [[pagkaalog ng utak]] at sa sugat sa balikat. Ayon sa kaniya, ang aksidenteng ito at ang kaniyang pagkabuhay ay ang pagpapatibay ng kaniyang bokasyon. Noong 6 Agosto, 1944, sa araw na kinilala bilang 'Itim na Sabado', {{sfn|Weigel|2001|p=71}} itinipon ng mga Gestapo ang mga kalalakihan sa Krakow upang pigilan ang rebelyon{{sfn|Weigel|2001|p=71}}, tulad ng naganap sa Warsaw.{{sfn|Davies|2004|pp=253–254}}{{sfn|Weigel|2001|pp=71–21}} Nakatakas si Wojtyła at nagtago sa silong ng bahay ng kaniyang tiyuhin sa 10 Kalye Tyniecka, habang naghahalughog ang mga hukbong Aleman sa itaas.{{sfn|Stourton|2006|p=63}}{{sfn|Davies|2004|pp=253–254}}{{sfn|Weigel|2001|pp=71–21}} Mahigit walong libong mga kalalakihan ang kinuha noong araw na iyon, habang si Wojtyła ay tumakas tungo sa Palasyo ng Arsobispo,{{sfn|Stourton|2006|p=63}}{{sfn|Weigel|2001|p=71}}{{sfn|Davies|2004|pp=253–254}} at nanatili siya doon hanggang sa paglisan ng mga Aleman.<ref name="CNN6"/>{{sfn|Stourton|2006|p=63}}{{sfn|Davies|2004|pp=253–254}} Matapos lumisan ang mga Aleman noong 17 Enero, 1945, pumunta ang mga estudyante sa nawasak na seminaryo. Nagboluntaryo si Wojtyła at isa pang seminarista para linisin ang mga kasilyas. {{sfn|Weigel|2001|p=75}} Tinulungan din ni Wojtyła ang isang takas na dalagitang Hudyo na nagngangalang Edith Zierer,<ref name="EdithZ"/> na tumakas mula sa isang ''labor camp'' ng Nazi sa Czestochowa.<ref name="EdithZ"/> Hinimatay si Edith sa isang plataporma ng riles, kaya dinala siya ni Wojtyła sa isang tren at sinamahan niya ito sa kanilang paglalakbay sa Krakow. Kinilala ni Edith si Wojtyła na nagligtas sa kaniyang buhay sa araw na iyon.<ref name="CNNLive"/><ref name="archive"/><ref name="IHT"/> Marami pang mga naging kuwento ng pagligtas ni Wojtyła sa mga Hudyo mula sa mga Nazi. == Pagkapari == Sa pagtatapos ng kaniyang pag-aaral sa seminaryo sa Krakow, inordena si Wojtyła bilang pari sa [[Araw ng mga Santo]], 1 Nobyembre 1946,<ref name="CBN"/> ng Arsobispo ng Krakow na si Cardinal Sapieha.<ref name="ShortBio"/>{{sfn|Stourton|2006|p=71}}<ref name="Vatican2"/> Pinadala ni Sapieha si Wojtyła sa ''Pontifical International Athenaeum'' ''Angelicum'', na magiging Pontipikal na Unibersidad ni San Tomas Aquino, para mag-aral sa ilalim ni Padre Reginald Garrigou-Lagrange simula 26 Nobyembre 1946. Nalisensyahan si Wojtyła noong Hulyo 1947, nakapasa sa isang eksaminasyong doktoral noong 14 Hunyo 1948, at matagumpay na naipagtangol ang kaniyang tesis sa doktoral na pinamagatang ''Doctrina de fide apud S. Ioannem a Cruce'' (Ang Doktrina ng Pananampalataya ni San Juan dela Cruz) sa pilosopiya noong 19 Hunyo 1948.<ref>http://www.vatican.va/news_services/press/documentazione/documents/santopadre_biografie/giovanni_paolo_ii_biografia_prepontificato_en.html#1948 Accessed 6 October 2012. Bagaman inaprubahan ang kaniyang gawang doktoral noong Hunyo 1948, tinanggihan siyang bigyan ng ''degree'' dahil hindi siya makapagbayad ng pag-imprenta sa kaniyang teksto batay sa patakarang ''Angelicum''. Noong Disyembre 1948, isang binagong teksto ng kaniyang disertasyon ay inaprubahan ng pakultad ng teolohiya ng Unibersidad ng Jagiellonian, at nabigyan din si Wojtyła ng ''degree'.</ref> Nasa pangangalaga ng ''Angelicum'' ang orihinal na kopya ng tesis ni Wojtyła.<ref>{{cite web |url=http://www.pust.it/index.php/en?start=5 |title=RELAZIONE DEL RETTORE MAGNIFICO A.A. 2011–2012 |publisher=Pust.it |date= |accessdate=23 June 2013 |archive-date=25 Agosto 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110825112731/http://www.pust.it/index.php/en?start=5 |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110825112731/http://www.pust.it/index.php/en?start=5 |date=25 Agosto 2011 }}</ref> Maliban sa kurso ng ''Angelicum'', nag-aral din si Wojtyła ng Hebreo sa ilalim ng Dominikong Olandes na si Pter G. Duncker. Ayon sa kaeskwela ni Wojtyła na si Alfons Stickler na magiging Kardinal ng Austria, noong 1947 habang nasa ''Angelicum'' ay bumisita si Wojtyła kay Padre Pio na duminig sa kaniyang kumpisal, at pinaalam niya na balang araw ay maluluklok siya sa "pinakamataas na katungkulan ng Simbahan."<ref name="kwitny">{{cite book | last=Kwitny | first=Jonathan | title=Man of the Century: The Life and Times of Pope John Paul II | url=https://archive.org/details/manofcenturylife0000kwit | publisher=Henry Holt and Company |date=March 1997 | location=[[New York]] | page=768 | isbn=978-0-8050-2688-7}}</ref> Dagdag pa ni Cardinal Stickler, naniniwala si Wojtyła na ang propesiyang ito ay natupad noong naging Kardinal siya.<ref name="cnn">{{Cite news | last=Zahn | first=Paula | author-link=Paula Zahn | title=Padre Pio Granted Sainthood | newspaper=CNN | date=17 June 2002 | url=http://transcripts.cnn.com/TRANSCRIPTS/0206/17/ltm.04.html | accessdate=19 January 2008 | postscript=<!--None-->}}</ref> Nagbalik si Wojtyła sa Polonya noong tag-init ng 1948 sa kaniyang unang katakdaang pastoral sa bayan ng Niegowic, 15 milya mula sa Krakow, sa Simbahan ng Asuncion. Dumating siya sa bayan ng Niegowic sa panahon ng tag-ani, at ang kaniyang unang aksiyon ay ang pagluhod at paghalik sa lupa.{{sfn|Maxwell-Stuart|2006|p=233}} Itong kilos na ito na hinawig sa santong Pranses na si Jean Marie Baptise Vianney{{sfn|Maxwell-Stuart|2006|p=233}}, ang magiging tatak niyang kilos sa kaniyang pagiging papa. Noong Marso 1949, nilipat si Wojtyła sa parokya ng San Florian sa Krakow. Nagturo siya ng etika sa Unibersidad ng Jagiellonian at sa Katolikong Unibersidad ng Lublin. Habang nagtuturo, tinipon niya ang 20 kabataan, at tinawag ang kanilang sarili bilang ''Rodzinka'' o "maliit na pamilya". Nagtitipon sila para sa panalangin, diskusyong pang-pilosopiya, at para tulungan ang mga bulag at mga may-sakit. Unti-unting lumago ang samahang ito hanggang sa umabot ng mahigit kumulang 200 kasapi, at ang mga gawain ay dumami pa, kasama na dito ang ''skiing'' at pagsakay sa kayak.<ref name="USCCB_Bio"/> Noong 1953, tinanggap ng Pakultad ng Teolohiya ang tesis ni Wojtyła ukol sa [[habilitasyon]] sa Unibersidad ng Jagiellonian. Noong 1954, nakamit niya ang Doktorado ng Sagradong Teolohiya, {{sfn|Stourton|2006|p=97}} ang pagtasa sa pisibilidad ng etikang Katoliko base sa sistemang etika ng penomentologong si Max Sheler na may disertasyong pinamagatang "Muling Paghuhusga ng Posibilidad ng Pagtatatag ng Etikang Katoliko base sa sistemang etika ni Max Scheler".<ref>{{cite web|url=http://www.vatican.va/news_services/press/documentazione/documents/santopadre_biografie/giovanni_paolo_ii_biografia_prepontificato_en.html#1948 |title=Highlights on the life of Karol Wojtiła |publisher=Vatican.va |date= |accessdate=23 June 2013}}</ref> (Ocena możliwości zbudowania etyki chrześcijańskiej przy założeniach systemu Maksa Schelera).<ref>{{cite book|url=http://books.google.com/books?id=2QunKUmsM4kC&pg=PA153&lpg=PA153&dq=Ocena+#v=onepage&q=Ocena&f=false |title=Destined for Liberty: The Human Person in the Philosophy of Karol Wojtyła/John Paul II |publisher=Books.google.com |date= |accessdate=23 June 2013|isbn=9780813209852|year=2000}}</ref> Si Scheler ay isang pilosopong Aleman na nagtatag ng kilusang pilosopiya na nagdidiin sa karanasang may kamalayan. Ngunit binuwag ng Komunistang otoridad ang Pakultad ng Teolohiya sa Unibersidad ng Jagellonian na siyang pumigil kay Wojtyla na makakuha ng ''degree'' hanggang 1957. Kinalaunan binuo ni Wojtyla ang isang pamamaraang teolohikal na pinagsama ang tradisyunal na Tomismong Katoliko at ang mga ideya ng personalismo, isang kaparaanang pilosopikal na humalaw mula sa penomentolohiya, na naging tanyag sa mga Katolikong intelektwal sa Krakow sa mga panahong iyon. Isinalin din ni Wojtyla ang aklat ni Scheler, ang ''Pormalismo at ang Etika ng Tunay Na Asal'' (''Formalism and Ethics of Substantive Values'').<ref>{{cite book|last=Walsh|first=Michael|title=John Paul II: A Biography|year=1994|publisher=HarperCollins|location=London|isbn=978-0-00-215993-7|pages=20–21}}</ref> Sa kapanahunan ding ito, nagsulat si Wojtyła ng mga artikulo sa pahayagang Katoliko sa Krakow, ang ''Tygodnik Powszechny'' (Panglinggong Unibersal), na tumatalakay sa napapanahong isyu ng simbahan.<ref name="Zenit5"/> Tinutukan niya ang paggawa ng orihinal na gawa ng literatura sa loob ng 12 taon niya bilang pari. Naging laman ng kaniyang tula at dula ang patungkol sa digmaan, buhay sa ilalim ng Komunismo, at ang kaniyang responsibilidad bilang pastor. Ginamit ni Wojtyła ang dalawang alyas, ''Andrzej Jawień'' at ''Stanisław Andrzej Gruda''<ref name="Kuhiwczak"/><ref name="Zenit5"/>, para mabukod ang kaniyang mga gawang pangliteratura mula sa kaniyang mga lathalaing panrelihiyon kung saan ginagamit niya ang tunay niyang pangalan.<ref name="Kuhiwczak"/><ref name="Zenit5"/> Noong 1960, nilathala ni Wojtyła ang isang maimpluwensiyang aklat pangtelolohiya, ang ''Pagmamahalan at Responsibilidad'', na siyang depensa sa tradisyunal na katuruan ng Simbahan ukol sa matrimoniya mula sa makabagong pananaw pangpilosopiya.<ref name="Kuhiwczak"/>{{sfn|Wojtyła|1981}} ==="Wujek"=== Habang naninilbihan bilang pari sa Krakow, sinasamahan si Wojtyła ng mga grupo ng mga mag-aaral para sa ''hiking'', pagbibisikleta, pagkakampo at pagkakayak, na sinasamahan ng panalangin, panlabas na Misa, at diskusyong teolohikal. Sa ilalim ng pamamahala ng Komunismo sa Poland, hindi pinapahintulutan ang mga pari na maglakbay kasama ang mga mag-aaral, kaya pinakiusapan ni Wojtyła sa mga kababata niyang kasamahan na tawagin siyang "Wujek", o "Tito" sa wikang Polako. Ito ay para hindi malaman ng mga tagalabas na isa siyang pari. Naging taniyag ang palayaw na ito sa kaniyang mga tagasunod. Noong 1958, noong tinalaga bilang Katulong na Obispo ng Krakow si Wojtyła, nag-alala ang kaniyang mga kakilala baka mabago siya dahil sa kaniyang bagong katalagahan. Sinigurado niya sa kaniyang mga kaibigan na "mananatiling Wujek si Wujek", at mananatili siyang mamuhay ng payak sa kabila ng pagigig obispo niya. Sa nalalabing buhay ni Wojtyła, nakakabit sa kaniya ang palayaw na "Wujek" at patuloy na ginagamit ito partikular na ang mga Polako.<ref>Witness to Hope; The Biography of Pope John Paul II, by George Weigel. New York: Cliff Street Books/Harper Collins, 1999. p. 992.</ref><ref>THEY CALL HIM "WUJEK". Article from: St Louis Post-Dispatch (MO) | 24 January 1999 | Rice, Patricia</ref> == Obispo at Kardinal == Noong 4 Hulyo 1958<ref name="Vatican2"/> , habang nagka-kayak si Wojtyła sa mga lawa ng hilagang Polonya, itinalaga siya ni Papa Pio XII bilang Katulong na Obispo ng Krakow. Ipinatawag siya sa Warsaw para makipagkita sa Primate ng Polonya, si Stefan Cardinal Wyszynski, na siyang nagpaalam sa kaniya sa kaniyang katalagahan.<ref name="Rise"/>{{sfn|Stourton|2006|p=103}} Sumagn-ayon siya na manilbihan bilang Katulong na Obispo sa Arsobispo ng Krakow na si Eugeniusz Baziak, at inordena siya bilang Episcopate (bilang titular na Obispo ng Ombi) noong 28 Setyembre 1958. Si Baziak ang naging pangunahing konsagrante. Ang ibang mga naging konsagrante ay ang mga Katulong na Obispo Boleslaw Kominek ng Sophene at Vaga at ang Katulong na Obispo Franciszek Jop ng Diosesis ng Sandomierz.<ref name="Vatican2"/> Sa edad na 38, naging pinakabatang naging Obispo ng Polonya si Wojtyła. Pumanaw si Baziak noong Hunyo 1962 at noong 16 Hulyo pinili si Wojtyła bilang ''Vicar Capitular'' (pansamantalang tagapamahala) ng Arsodiyosesis hanggang maitalaga ang isang Arsobispo.<ref name="A&E"/><ref name="ShortBio"/> Noong Oktubre 1962, lumahok si Wojtyła sa Pangalawang Konseho ng Vatican (1962-1965),<ref name="A&E"/><ref name="Vatican2"/> kung saan gumawa siya ng ambag sa dalawa sa mga produktong pinakamakasaysayan at pinakamaimpluwensiya, ang ''Kautusan ng Kalayaan sa Relihiyon'' (sa wikang Latin, ''[[Dignitatis Humanae]]''), at ang ''Konstitusyong Pastoral ng Simbahan sa Makabagong Sanlibutan'' (''[[Gaudium et Spes]]'').<ref name="Vatican2"/>. Nag-ambag si Wojtyła at ang mga obispong Polako ng isang burador na teksto sa Konseho para sa ''Gaudium et Spes''. Ayon sa historyador na si John W. O'Malley, ang burador na tekstong ''Gaudium et Spes'' na pinadala ni Wojtyła at iba pang mga delegadong Polako ay nagpadala ng "ilang impluwensya sa mga bersyon na ipinadala sa mga ama ng konseho noong tag-init na iyon ngunit hindi tinanggap bilang batayang teksto".<ref>{{cite book|last=O'Malley|first=John W.|title=What Happened at Vatican II|year=2008|publisher=Harvard University press|location=Cambridge, Massachusetts|isbn=978-0-674-03169-2|pages=204–205}}</ref> Ayon kay John F. Crosby, bilang papa, ginamit din kinalaunan ni Juan Pablo II ang mga salita ng ''Gaudium et Spes'' upang ipakilala ang kaniyang sariling sakoobin sa kalikasan ng tao sa pakikipag-ugnayan sa Dios: na ang tao ay ang "tanging lalang ng daigdig na ninais ng Dios para sa kaniyang kapakanan", ngunit "matutuklasan lang ng tao ang kaniyang tunay na sarili sa tapat na pagbibigay ng kaniyang sarili."<ref>{{cite journal |last1=Crosby|first1=John F.|year=2000|title=John Paul II's Vision of Sexuality and Marriage: The Mystery of "Fair Love"|journal=The Legacy of Pope John Paul II: His Contribution to Catholic Thought|page=54|publisher=Crossroad|isbn=978-0-8245-1831-8|editor1-last=Gneuhs|editor1-first=Geoffrey}}</ref> Lumahok din siya sa asambleya ng Kapulungan ng mga Obispo.<ref name="A&E"/><ref name="ShortBio"/> Noong 13 Enero 1964, tinalaga siya ni Papa Pablo VI bilang Arsobispo ng Krakow.<ref name="VaticanNewsService"/> Noong 26 Hunyo 1967, pinahayag ni Paulo VI ang promosyon ni Karol Wojtyła sa Kolehiyo ng mga Kardinal.<ref name="Vatican2"/><ref name="VaticanNewsService"/> Pinangalan si Wojtyła bilang Kardinal-Pari ng ''titulus'' ng San Cesario sa Palatio. Noong 1967, naging instrumental siya sa pagbuo ng ''encyclical'', ang ''Humanae Vitae'' na tumatalakay sa kaparehong isyu sa pagbabawal ng paglalaglag ng bata at sa artipisyal na pagkontrol ng kapanganakan.<ref name="Vatican2"/><ref name="Memory"/><ref name="HV"/> Noong 1970, ayon sa isang makabagong saksi, hindi sang-ayon si Kardinal Wojtyła sa pamamahagi ng liham sa Krakow, na sinasabi na naghahanda ang Episkopado ng Polonya para sa ika-50 anibersaryo ng [[Digmaang Polako–Sobyetiko]]. == Pagkahalal Bilang Papa == Noong Agosto 1978, pagkamatay ni Papa Pablo VI, bumoto si Kardinal Wojtla sa ''papal conclave'', na naghalala kay Papa Juan Pablo I. Ngunit namatay din si Juan Pablo I matapos lamang ang 33 araw bilang papa, na nagbukas mulit ng panibagong ''conclave''.<ref name="ShortBio"/><ref name="Vatican2"/><ref name="Time1978"/> Nagsimula ang pangalawang ''conclave'' ng 1978 noong 14 Oktubre, 10 araw matapos ang libing. Dalawa ang naging matunog na pangalan sa pagkapapa, si Giuseppe Cardinal Siri, na konserbatibong Arsobispo ng Genova, at ang liberal na Arsobispo ng Florencia na si Giovanni Cardinal Benelli, na kinikilala ding malapit na kaibigan ni Juan Pablo I.<ref name="Time1978b"/> Tiwala ang mga tagasuporta ni Benelli na siya ay mahahalal, at sa unang mga balota, si Benelli ang nakakuha ng pinakamaraming boto.<ref name="Time1978b"/> Ngunit sadyang matindi ang labanan sa isa't isa, na waring walang mapipili sa kanila. Dahil dito nagmungkai si Franz Cardinal Konig, Arsobispo ng Vienna, sa mga kapuwa niya tagahalal ng isang kompromisong kandidato: ang Polakong si Karol Josef Wojtyła.<ref name="Time1978b"/> Nanalo si Wojtyła sa ikawalong balota sa ikatlong araw (16 Oktubre), na ayon sa mga pahayagang Italyano, 99 boto mula sa 111 mga tagahalal. Pinili ni Wojtyła ang pangalang Juan Pablo II<ref name="Vatican2"/><ref name="Time1978b"/> bilang pagpupugay sa kaniyang sinundan, at para magbigay pugay din sa yumaong Papa Pablo VI. Lumabas din ang puting usok mula sa tsimniya, na naghuhudyat sa mga taong nagtipon sa Plaza San Pedro na may napili nang papa. <!-- part 1 --> == Pastoral na Paglalakbay == Sa kaniyang paninilbihan bilang Papa, nakapagbiyahe si Papa Juan Pablo II sa 129 na mga bansa,{{sfn|Maxwell-Stuart|2006|p=234}} at mahigit 1,100,000&nbsp;km ang kaniyang kabuuang inilakbay. Madalas siyang dinudumog ng maraming tao; at ang ilan sa mga ito ay dinagsa ng pinakamaraming tao sa kasaysayan ng sangkatauhan. Ang isa sa mga ito, ang [[Pandaigdigang Araw ng Kabataan 1995|Pandaigdigang Araw ng Kabataan (World Youth Day) sa Maynila]], ay naitala bilang pinakamalaking pagtitipong pang-papa <!-- papal gathering --> sa kasaysayan, ayon sa Vatican, kung saan humigit-kumulang apat na milyong katao ang dumagsa.<ref name=BaltimoreSun>{{cite web |url=http://articles.baltimoresun.com/1995-01-16/news/1995016078_1_pope-philippines-papal |title=Biggest Papal Gathering &#124; Millions Flock to Papal Mass in Manila, Gathering is Called the Largest the Pope Has Seen at a Service&nbsp;— Baltimore Sun |last=New York Times News Service |work=articles.baltimoresun.com |year=2012 |accessdate=29 January 2012 |archive-date=2012-09-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120924125252/http://articles.baltimoresun.com/1995-01-16/news/1995016078_1_pope-philippines-papal |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120924125252/http://articles.baltimoresun.com/1995-01-16/news/1995016078_1_pope-philippines-papal |date=2012-09-24 }}</ref><ref name="AsiaNews"/> Sa panimula ng kaniyang pagiging Papa, bumisita si Juan Pablo II sa Republikang Dominikano at sa Mexico noong Enero 1979.<ref name="CBN2"/> Si Juan Pablo II ang naging kauna-unahang Papa na bumisita sa [[White House]] noong Enero 1979, kung saan malugod siyang binati ni Pangulong [[Jimmy Carter]]. Kauna-unahan din siyang Papa na bumisita sa iilang bansa sa isang taon, na nagsimula sa Mexico<ref name="Mexico"/> at Irlanda<ref name="Ireland"/> noong 1979. Kauna-unahan din siyang papa na bumisita sa Gran Britanya noong 1982, kung saan nakipagkita siya kay Reyna Elizabeth II, na Kataas-taasang Gobernador ng Simbahan ng Inglatera. Habang nasa Inglatera, bumisita rin siya sa Katedral ng Canterbury at lumuhod sa panalangin kasama si [[Robert Runcie]], Arsobispo ng Canterbury, kung saan napatay si Thomas a Becket.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/may/29/newsid_4171000/4171657.stm |title=BBC ON THIS DAY &#124; 29 &#124; 1982: Pope makes historic visit to Canterbury |publisher=''BBC News'' |date= 29 May 1982|accessdate=23 June 2013}}</ref> Naglakbay din siya sa Haiti noong 1983, kung saan nagsalita siya sa wikang Creole sa libu-libong mga dukhang Katoliko na nagtipon upang batiin siya sa paliparan. Ang kaniyang mensahe, na "ang mga bagay sa Haiti ay kailangang magbago", na pumapatungkol sa hindi pagkakapantay-pantay ng mga mahihirap at ng mga mayayaman, ay binati ng malakas na palakpakan.<ref name="Haiti: The Duvalier Years"/> Kauna-unahan din siyang papa sa makabagong panahon na bumisita sa Ehipto,<ref name="PopeEgypt"/> kung saan nakipagkita siya sa papa ng Simbahang Koptiko, si Papa Shenouda III<ref name="PopeEgypt"/> at ang Patriyarkang Ortodoksiyang Griyego ng Alexandria.<!-- Gk Orthodox Patriarch --><ref name="PopeEgypt"/> Kauna-unahan din siyang Katolikong papa na bumisita at manalangin sa isang moskeng Islam, sa [[Damascus]], Syria, noong 2001. Bumisita siya sa Moske ng Umayyad, na isang dating simbahang Cristiano, kung saan pinaniniwalaang piniit si Juan Bautista,<ref name="Mosque"/> kung saan nanawagan siya na magkaisa at sabay na mamuhay ang mga Muslim, Cristiano at Hudyo.<ref name="Mosque"/> Noong 15 Enero, 1995, sa kasagsagan ng Ika-10 Pandaigdigang Araw ng Kabataan, nagdaos siya ng [[Misang Katoliko|Misa]] sa tinatayang lima hanggang pitong milyong katao nagtipon-tipon sa Luneta, Maynila, Pilipinas. Ito ay sinasabing pinakamalaking pagtitipon na naganap sa kasaysayan ng Kristyanismo.<ref name="AsiaNews"/> Noong Marso 2000, habang bumibisita sa [[Jerusalem]], naging kauna-unahan si Juan Pablo II na bumisita at manalangin sa [[Kanlurang Pader]].<ref name="BBCIsrael"/><ref name="ADL2006"/> Noong Setyembre 2001, dahil sa mga suliraning dulot ng Setyembre 11, bumisita siya sa Kazakhstan, kung saan humarap siya sa mga taong karamihan ay mga Muslim, at sa Armenia, para gunitain ang ika-1,700 taon ng Kristyaniso sa Armenia.<ref name="NewYorkTimes3"/> ===Unang Pagbisita sa Polonya=== Noong Hunyo 1979, naglakbay si Papa Juan Pablo II sa Polonya kung saan malugod siyang dinumog ng mga tao.<ref name="OnThisDay"/> Ang una niyang paglalakbay sa Polonya ang pumukaw sa espirito ng bansa at lumunsad sa pagkakabuo ng kilusang ''Solidarity'' noong 1980, kung saan kinalaunan ay nakapagdala ng kalayaan at karapatang pantao sa kaniyang tinubuang lupa.<ref name="Memory"/> Gustong gamitin ng rehimeng Komunista sa Polonya ang pagbisita ng Papa, na bagaman Polako ang papa ay hindi pa rin magbabago ang kanilang kapasidad na mamuno, maniil, at mamahagi ng kabutihan ng lipunan. Umasa din sila na tatalimahin ng Papa ang mga patakarang tinakda nila, na makikita ng mga Polako ang kaniyang halimbawa at kanila itong susundin. Kung bakasakaling magdulot ng kaguluhan ang pagbisita ng Papa, handa ang rehimeng Komunista na supilin ang rebelyon at isisi ang insidenteng ito sa Papa.<ref name="Angelo M. Codevilla 2008">Angelo M. Codevilla, "Political Warfare: A Set of Means for Achieving Political Ends", in Waller, ed., ''Strategic Influence: Public Diplomacy, Counterpropaganda and Political Warfare'' (IWP Press, 2008.)</ref> {{quote|"Nagtagumpay ang Papa sa pakikibakang ito sa pamamagitan ng pangingibabaw sa politika. Siya ay ang tinatawag ni Joseph Nye na 'malambot na kapangyarihan' -- ang kapangyarihan ng pag-aakit at pagtataboy. Nagsimula siya ng may malaking kapakinabangan, at sinamantala niya itong lubos: Namuno siya sa isang insitusyong salungat sa Komunismong paraan ng pamumuhay na kinasusuklaman ng lipunang Polako. Siya ay isang Polako, ngunit hindi marating ng rehimen. Sa pamamagitan ng pagkilala kasama siya, nagkaroon ng pagkakataon ang mga Polako na linisin ang kanilang sarili mula sa mga kompromisong kailangan nilang gawin para mamuhay sa ilalim ng rehimen. At dumating sila ng milyon. At nakinig sila. Nakiusap siya sa kanila na maging mabuti, huwag ikompromiso ang sarili, na magsama-sama, na maging matapang, at ang Dios ang kaisa-isang pinagmumulan ng kabutihan, ang kaisa-isang pamantayan ng asal. 'Huwag kayong matakot', sabi niya. Milyon ang pasigaw na tumugon, 'Gusto namin ang Dios! Gusto namin ang Dios! Gusto namin ang Dios!' Naduwag ang rehimen. Kung hindi pinili ng Papa na patigasin ang kaniyang malambot na kapangyarihan, baka malunod sa dugo ang rehimen. Sa halip, pinamunuan lamang ng Papa ang lipunang Polako na tumanan mula sa mga namumuno sa kanila sa pamamagitan ng matibay na pagkakaisa. Nanatili pa rin sa panunungkulan ang mga Komunista ng isa pang dekada bilang mga despota. Ngunit bilang pampolitika na pinuno, tapos na sila. Sa kaniyang pagbisita sa kaniyang tinubuang Polonya noong 1979, natamaan ni Juan Pablo II ang tinatawag na masidhing suntok sa rehimeng Komunismo, sa Imperyong Sobyet, at kinalaunan, sa Komunismo." ''("The Pope won that struggle by transcending politics. His was what [[Joseph Nye]] calls '[[soft power]]' — the power of attraction and repulsion. He began with an enormous advantage, and exploited it to the utmost: He headed the one institution that stood for the polar opposite of the Communist way of life that the Polish people hated. He was a Pole, but beyond the regime's reach. By identifying with him, Poles would have the chance to cleanse themselves of the compromises they had to make to live under the regime. And so they came to him by the millions. They listened. He told them to be good, not to compromise themselves, to stick by one another, to be fearless, and that God is the only source of goodness, the only standard of conduct. 'Be not afraid,' he said. Millions shouted in response, 'We want God! We want God! We want God!' The regime cowered. Had the Pope chosen to turn his soft power into the hard variety, the regime might have been drowned in blood. Instead, the Pope simply led the Polish people to desert their rulers by affirming solidarity with one another. The Communists managed to hold on as despots a decade longer. But as political leaders, they were finished. Visiting his native Poland in 1979, Pope John Paul II struck what turned out to be a mortal blow to its Communist regime, to the Soviet Empire, [and] ultimately to Communism.")'' <ref name="Angelo M. Codevilla 2008"/> }} Ayon kay John Lewis Gaddis, isa sa mga pinaka-impluwensyal na historyador ng [[Malamig na Digmaan]], ang lakbaying ito ang naglunsad sa pagbuo ng ''Solidarity'' at ng pagsisimula ng pagbagsak ng Komunismo sa [[Silangang Europa]]: <blockquote> Noong paghalik ni Papa Juan Pablo II sa lapag ng Paliparang Warsaw pinasimulan niya ang proseso kung saan ang komunismo sa Polonya -- at kinalaunan sa kabuuan ng Europa -- ay hahantng sa katapusan.<ref>[[John Lewis Gaddis]], ''The Cold War: A New History', p. 193, Penguin Books (2006), ISBN 978-0-143-03827-6''</ref></blockquote> Sa kanyang muling mga pagbisita sa Polonya, nagbigay siya ng suporta sa organisasyong ''Solidarity''.<ref name="Memory"/> Ang kaniyang mga pagbisitang ito ang nagpatibay sa mensaheng ito at nag-ambag sa pagbagsak ng Komunismo sa Silangang Europa na naganap sa mga taong 1989-1990 sa pamamagitan ng pagsisimula muli ng demokrasya sa Polonya, na siyang lumaganap sa Silangang Europa at [[Timog-Silangang Europa]].<ref name="Bottum"/>{{sfn|Maxwell-Stuart|2006|p=234}}<ref name="OnThisDay"/><ref name="CBCNews"/><ref name="Gorbachev"/> ==Papel sa pagbagsak ng Komunismo== Kinikilala si Juan Pablo II bilang isa sa mga may malaking bahagi sa pagbagsak ng Komunismo sa Gitna at Silangang Europa,<ref name="Memory"/><ref name="Bottum"/>{{sfn|Maxwell-Stuart|2006|p=234}}<ref name="CBCNews"/><ref name="Gorbachev"/>{{sfn|Domínguez|2005}} sa pamamagitan ng pagiging espiritwal na inspirasyon sa likod ng pagbagsak nito at siyang nagbigay-sigla sa isang "mapayapang rebolusyon" sa Polonya. Kinilala ni [[Lech Wałęsa]], tagatatag ng kilusang 'Solidarity', si Juan Pablo II dahil sa pagbibigay niya ng lakas loob sa mga Polako na humingi ng pagbabago. Ayon kay Wałęsa, "Bago siya naging papa, nahahati ang mundo sa pagitan ng mga ''block''. Walang nakakaalam kung paano maaalis ang komunismo. Sa Warsaw, noong 1979, payak niyang sinabi: 'Huwag kayong matakot', at nanalangin din: 'Nawa'y ang iyong Espiritu ay dumating at baguhin ang imahe ng kalupaan... ang kalupaang ito'." {{sfn|Domínguez|2005}} May mga bintang pa nga na lihim na pinondohan ng [[Bangko ng Vatican]] ang Solidarity.<ref name="NYTimes"/><ref name="Salinger2005"/> Sa pakikipag-usap ni Pangulong [[Ronald Reagan]] sa Papa, lumitaw ang "patuloy na pagkukumamot para hikayatin<!-- shore up--> ang suporta ng Vatican para sa mga polisiya ng Amerika. Marahil na kataka-taka, lumitaw sa mga papeles na, miski sa mga huling bahagi ng 1984, hindi naniniwala ang papa na maaari pang mabago ang pamahalaang Komunismo sa Polonya."<ref name="nationalreview"/> Kagaya ng pagpapaliwanag ng isang Briton na historyador na si [[Timothy Garton Ash]], na pinahayag ang kaniyang sarili bilang "agnostikong liberal", makaraang pumanaw si Juan Pablo II: <blockquote> Walang makakapatunay na siya ang pangunahing dahilan ng katapusan ng komunismo. Ngunit, ang lahat ng mga malalaking tauhan sa lahat ng panig - hindi lang si Lech Wałęsa, puno ng Polakong Solidarity, kundi rin ang mortal na kalaban ng Solidarity, si Heneral Wojciech Jaruzelski; hindi lang ang dating pangulo ng Amerika na si George Bush Senior kundi rin ang dating pangulong Sobyet na si Mikhail Gorbachev - ay sumasang-ayon na siya nga. Mangangatwiran ako sa makasaysayang kaso sa tatlong hakbang: kung wala ang Polakong Papa, walang rebolusyong Solidarity sa Polonya sa 1980; kung walang Solidarity, walang malaking pagbabago sa polisiyang Sobyet tungo sa silangang Europa sa ilalim ni Gorbachev; kung walang pagbabagong ito, walang rebolusyong pelus sa 1989. ''(No one can prove conclusively that he was a primary cause of the end of communism. However, the major figures on all sides – not just Lech Wałęsa, the Polish Solidarity leader, but also Solidarity's arch-opponent, General Wojciech Jaruzelski; not just the former American president George Bush Senior but also the former Soviet president Mikhail Gorbachev – now agree that he was. I would argue the historical case in three steps: without the Polish Pope, no Solidarity revolution in Poland in 1980; without Solidarity, no dramatic change in Soviet policy towards eastern Europe under Gorbachev; without that change, no velvet revolutions in 1989.)''<ref>{{cite web|url=http://www.theguardian.com/world/2005/apr/04/catholicism.religion13?INTCMP=SRCH |title=The first world leader |publisher=The Guardian |date=4 April 2005 |accessdate=4 November 2013}}</ref></blockquote> Noong Disyembre 1989, nakipagkita si Juan Pablo II sa lider ng Sobyet na si [[Mikhail Gorbachev]] sa Vatican at nakipagpalitan ng respeto at paghanga sa isa't isa. Minsang sinabi ni Gorbachev na, "Ang pagbasak ng [[Bakal na Telon]] ay maaaring imposible kung wala si Juan Pablo II".<ref name="Bottum"/><ref name="CBCNews"/> Sa pagpanaw ni Juan Pablo II, sinabi ni Mikhail Gorbachev: "Ang malasakit ni Papa Juan Pablo II sa kaniyang mga tagasunod ay isang pambihirang halimbawa para sa ating lahat.<ref name="Gorbachev"/>{{sfn|Domínguez|2005}} Noong 4 Hunyo 2004, ipinakita ng Pangulo ng Estados Unidos sa panahong iyon, si George W. Bush, ang ''[[Presidential Medal of Freedom]]'' (Pampangulong Medalya ng Kalayaan), pinakamataas na karangalang pangsibil sa Amerika, kay Papa Juan Pablo II sa isang seremnoya sa Apostolikong Palasyo. Binasa ng pangulo ang sipi na nakalakip sa medalya, na kumikilala sa "anak ng Polonyang ito" kung saan "nagprinsipyo at nagtaguyod para sa kapayapaan at kalayaan na nagbigay inspirasyon sa milyon at nakibahagi sa pagbagsak ng komunismo at kalupitan."<ref name="Associated Press">{{cite web |url=http://www.cjonline.com/stories/101303/pag_pope.shtml |archiveurl=https://web.archive.org/web/20040404041319/http://www.cjonline.com/stories/101303/pag_pope.shtml |archivedate=4 April 2004 |title=Poles worried, proud of Pope John Paul II 10/13/03 |last=The Associated Press |work=web.archive.org |year=2012 |accessdate=28 January 2012 |url-status=live }}</ref> Matapos tanggapin ang karangalan, sinabi ni Juan Pablo II, "Nawa'y ang pagnanais ng kalayaan, kapayapaan at isang mundong mas makatao na sinisimbolo sa medalyang ito ang magbigay inspirasyon sa mga kalalakihan at kababaihan ng may magandang kalooban sa lahat ng oras at dako."<ref name="vatican1"/> ===Tangka ng mga komunista na sirain si Juan Pablo II=== Minsan nang tinangka ng rehimeng Komunismo ng Polonya na sirain si Juan Pablo II at paguhuin ang kaniyang popularidad sa pamamagitan ng pagpapahayag na mayroong anak sa labas ang papa. Mayroong aksiyon ang Służba Bezpieczeństwa, isang ahensyang pang-seguridad sa Komunistang Polonya, na nagngangalang "Triangolo", na pinamumunuan ni Heneral Grzegorz Piotrowski, isa sa mga pumaslang kay Jerzy Popiełuszko. Gustong samantalahin ni Piotrowski si Irena Kinaszewska, na kalihim ng magasin ng Katoliko sa Polonya, ang Tygodnik Powszechny, kung saan minsan nang nagtrabaho ang magiging papa, at kinikilalang tagahanga ni Juan Pablo II. Matapos lagyan ng droga ang inumin ni Kinaszewska, tinangka siyang paaminin ng mga opisyal ng Służba Bezpieczeństwa na nagkaroon sila ng relasyong sekswal ni Juan Pablo II. Noong hindi ito nagtagumpay, gumawa ang Służba Bezpieczeństwa ng mga gawa-gawang alaala ni Kinaszewska na nagsasabing nagkaroon sila ng relasyong sekswal sa isa't isa at inilagay sila sa isang apartment ng paring si Andrzej Bardecki, at ang mga alaalang ito ay kukumpiskahin sana ng mga militia sa paghahalughog. Ngunit nabigo ang planong ito, noong napatunayang peke si Piotrowski at nalaman ni Bardecki ang ginawang mga pamemeke, at kaniya itong winasak.<ref>[http://wiadomosci.dziennik.pl/historia/aktualnosci/artykuly/439582,prowokacja-sluzby-bezpieczenstwa-plotki-o-dziecku-papieza.html Nieślubne dziecko Jana Pawła II. Kulisy esbeckiej prowokacji] ''[[Dziennik]]'', 4 October 2013</ref> ==Mga tangkang pagpaslang At Mga plano== Habang papasok siya sa Plaza San Pedro para magsalita sa mga tagapakinig noong 13 Mayo, 1981,<ref>{{cite news |title=1981 Year in Review: Pope John Paul II Assassination (sic) Attempt |url=http://www.upi.com/Audio/Year_in_Review/Events-of-1981/Pope-John-Paul-II-Assasination-Attempt/12311754163167-6/ |publisher=United Press International (UPI) |year=1981}}</ref> binaril at lubhang nasugatan si Papa Juan Pablo II ni Mehmet Al Ağca, isang Turko na kasapi ng militanteng groupong [[pasismo]] na tinatawag na ''Grey Wolves''.<ref name="SanFrancisco"/> Gumamit ang tagapagbaril ng isang semi-awtomatikong pistolang Browning. Tinamaan ang papa sa tiyan at tumagos sa kaniyang mga bituka ng ilang beses.<ref name="Bottum"/> Sinugod si Juan Pablo II sa loob ng mga gusali ng Vatican at sa Ospital ng Gemelli. Habang sinusugod siya sa ospital ay nawalan siya ng malay. Bagaman hindi tinamaan ang kaniyang arterya, halos tatlong-kapat ng kaniyang dugo ang nawala. Inoperahan siya ng limang oras para magamot ang kaniyang mga sugat.{{sfn|Time Magazine 1982-01-25|p=1}} Sa kaniyang dagliang pagbabalik ng malay habang siya'y inooperahan, pinakiusapan niya sa mga duktor na huwag tanggalin ang kaniyang ''Kayumangging Skapular''.<ref name="scapolare"/> Binanggit ng papa na tumulong sa kaniya ang Ina ng Fatima upang mabuhay sa pagsubok na ito.{{sfn|Maxwell-Stuart|2006|p=234}}{{sfn|Dziwisz|2001}}{{sfn|Bertone|2000–2009}} Nahuli si Ağca at pinigilan siya ng isang madre at ng ibang mga tao hanggang sa dumating ang mga pulis. Sinentensiyahan siya ng habangbuhay na pagkakakulong. Dalawang araw matapos ang Kapaskuhan noong 1983, bumisita si Juan Pablo II kay Ağca sa kulungan. Pribadong nakipag-usap si Juan Pablo II at si Agca ng dalawampung minuto.{{sfn|Maxwell-Stuart|2006|p=234}}{{sfn|Dziwisz|2001}} Binanggit ng Papa, "Kung anuman ang napag-usapan namin ay mananatiling lihim sa pagitan niya at ako. Nakipag-usap ako sa kaniya bilang isang kapatid, na siyang pinatawad ko at may lubos kong pagtitiwala." Noong 2 Marso 2006, binanggit ng Komisyong Mitrokhin ng Parlamento ng Italya, na binuo ni Silvio Berlusconi at pinamunuan ng senador ng Forza Italia na si Paolo Guzzanti, na ang Unyong Sobyet ang may kinalaman sa pagtatangka sa buhay ni Juan Pablo II,<ref name="SanFrancisco"/><ref name="ItalianPanel"/> bilang ganti sa suporta ng papa sa ''Solidarity'', na isang kilusan ng mga manggagawa na Katoliko at maka-demokratiko. Matagal na din itong sinasang-ayunan ng ''Central Intelligence Agency'' ng Estados Unidos sa mga panahong iyon. Ang pangalawang pagtatangka sa buhay ng Papa ay naganap noong 12 Mayo, 1982, isang araw lamang matapos ang anibersaryo ng tangkang pagpatay sa kaniya, sa Fatima, Portugal, kung saan tinangka ng isang lalaki na saksakin si Juan Pablo II gamit ang bayoneta.<ref name="Krohn"/><ref name="CBC2"/><ref name="Reuters3"/> Napigilan siya ng mga guwardya, ngunit kinalaunan sinalaysay ni Stanisław Dziwisz na nasugatan si Juan Pablo II sa nasabing pagtatangka ngunit nagawa niyang itago ang hindi-gaanong kalubhang sugat.<ref name="Krohn"/><ref name="CBC2"/><ref name="Reuters3"/> Ang nagtangka sa kaniyang buhay ay isang Paring Kastila na si Juan Maria Fernandez y Krohn,<ref name="Krohn"/> na isang maka-tradisyunal na Katolikong pari, at inordena bilang pari ni Arsobispo Marcel Lefebvre ng [[Kalipunan ni San Pio X]] at tumututol sa mga reporma ng Ikalawang Konseho Ng Vatican, at gumigiit na ang papa ay isang kasabwat ng Komunistang Moscow at Marxismong Silangang Europa.{{sfn|Hebblethwaite|1995|p=95}} Umalis din sa pagkapari si Fernandez at ikinulong din.<ref name="CBC2"/><ref name="Reuters3"/>{{sfn|Hebblethwaite|1995|p=95}} Kinalaunan, ginamot ang dating pari dahil sa sakit sa pag-iisip at pinalayas mula sa Portugal para maging solisitor sa Belhika.{{sfn|Hebblethwaite|1995|p=95}} Naging target din si Papa Juan Pablo II ng [[sabwatang Bojinka]], na pinondohan ng [[Al-Qaeda]], sa kaniyang pagbisita sa Pilipinas noong 1995. Ang unang plano ay ang pagpatay sa kaniya sa Pilipinas sa kasagsagan ng pagdiriwang ng Pandaigdigang Araw ng Kabataan. Ayon sa plano, sa 15 Enero 1995, isang ''suicide bomber'' ang magdadamit bilang hari habang dumadaan ang ''motorcade'' ni Juan Pablo II patungo sa Seminaryo ng San Carlos sa [[Lungsod ng Makati]]. Lalapit ang ''assassin'' sa papa at pasasabugin ang bomba. Ang balak dito, ang gagawing pagpaslang ay upang malihis ang atensyon mula sa susunod na gawain ng operasyon. Subalit natuklasan ang planong ito, noong nagkaroon ng sunog kemikal sa pinagtataguan ng mga terorista. Dahil dito naalerto ang mga pulis, at nadakip ang lahat ng mga kasabwat dito isang linggo bago ang pagbisita ng papa. Umamin ang mga kasabwat sa planong ito.<ref name="ThePlot"/> Noong 2009, nilathala ni John Koehler, isang mamamahayag at dating opisyal ng intelihensya ng hukbo, ang ''Spies of the Vatican: The Soviet Union's Cold War Against The Catholic Church'' (Mga Espiya ng Vatican: Ang Malamig na Digmaan ng Unyong Sobyet Laban Sa Simbahang Katoliko). Sa Sa kaniyang pagsasaliksik sa mga papeles ng mga lihim na pulisya ng [[Polonya]] at [[Silangang Alemanya]], pinahayag ni Koehler na ang mga tangkang pagpaslang ay "may suporta ng KGB" at nagbigay siya ng mga detalye.<ref>''Publishers Weekly'', review of 'Spies in the Vatican', 11 May 2009</ref> Sa panunungkulan ni Juan Pablo II, maraming mga klerigo na nasa loob ng Vatican at may nominasyon ay tumangging magpa-orden, at kinalaunan ay mahiwagang umalis ng simbahan. Maraming mga naghaka-haka na sila talaga ay mga ahente ng KGB. == Paghingi ng Tawad == Humingi ng tawad si Juan Pablo II sa halos lahat ng mga kalipunan na nagdusa sa kamay ng Simbahang Katoliko sa mga nagdaang mga panahon.<ref name="Memory"/>{{sfn|Pope John Paul II|2005|p=1}} Kahit na noong hindi pa siya Papa, isa na siyang tanyag na patnugot at tagasuporta sa mga inisyatiba tulad ng ''Liham ng Pagkakasundong Muli ng mga Obispong Polako at ng mga Obispong Aleman'' noong 1965. Bilang Papa, opisyal siyang humihingi ng tawad sa publiko sa mahigit 100 na pagkakamali, tulad ng:<ref name="Guardian">{{cite news|url=http://www.guardian.co.uk/world/2000/mar/13/catholicism.religion |title=Pope says sorry for sins of church|publisher=The Guardian |work=The Guardian |date=13 March 200 | accessdate=14 January 2013 |author=Caroll, Rory |location=London}}</ref><ref name="BBC News 1">{{cite news | url=http://www.bbc.co.uk/religion/religions/christianity/pope/johnpaulii_1.shtml | title= Pope issues apology|publisher=BBC | accessdate=14 January 2013 | author=BBC News}}</ref><ref name="BBC News 2">{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/674246.stm | title= Pope apologises for Church sins| publisher=BBC News |accessdate=14 January 2013 | author=BBC News | date=12 March 2000}}</ref><ref name="Ontario">{{cite news | url=http://www.religioustolerance.org/popeapo2.htm | title=Apologies by Pope John Paul II | publisher=Ontario Consultants | date=7 March 2000 | accessdate=14 January 2013 | author=Robinson, B A | archive-date=14 Nobiyembre 2012 | archive-url=https://web.archive.org/web/20121114082949/http://www.religioustolerance.org/popeapo2.htm | url-status=dead }}</ref> * Ang legal na proseso labal sa siyentipoko at pilosopong Italyanong si [[Galileo Galilei]], na isa ding tapat na Katoliko, noong 1633 (31 Oktubre 1992).<ref name="MsnbcNews2"/><ref name="Adherents"/> * Ang pagkakadawit ng mga Katoliko kasama ang mga punong Aprikano na nagbenta sa kanilang mga nasasakupan sa Kalakalan ng Alipin sa Aprika (9 Agosto 1993). * Ang papel ng pamunuan ng Simbahan sa parusang pagsusunog at sa digmaang panrelihiyon bilang ganti sa Repormasyon ng Protestante (Mayo 1995, sa Republikang Tseko) * Ang mga hindi makatarungang ginawa laban sa mga kababaihan, mga paglabag sa [[karapatan ng kababaihan]] at sa mga paninirang-puring ginagawa laban sa kababaihan sa kasaysayan (10 Hulyo 1995, sa isang liham para sa "bawat kababaihan"). * Ang pananahimik at kawalan ng aksiyon ng maraming Katoliko noong kasagsagan ng ''Holocaust'' (16 Marso, 1998). Noong 20 Nobyembre 2001, gamit ang ''laptop'' sa Vatican, nagpadala si Papa Juan Pablo II ng kaniyang kauna-unahang e-liham, na naghihingi ng kapatawaran ukol sa mga kaso ng ''sex abuse'', ukol sa mga "Ninakaw na Henerasyon" ng mga batang Aborigen ng Australia na suportado ng Simbahan, at sa Tsina ukol sa asal ng mga misyonerong Katoliko noong panahon ng kolonyalismo.<ref name="PopeApologises"/> ==Kalusugan== Noong siya ay naging Papa noong 1978, aktibo pa si Juan Pablo II sa larangan ng isports. Sa edad na 58 taon siya ay napakalusog at napaka-aktibo. Ang ilan sa kaniyang ginagawa ay ang pagdya-''jogging'' sa mga hardin ng Vatican, pagbubuhat, paglalangoy at pagha-''hike'' sa mga kabundukan. Mahilig din siya sa putbol. Pinagsalungat ng midya ang kalakasan ng bagong Papa sa kahinaan nina Juan Pablo II at Paulo VI, ang katabaan ni Juan XXIII at ang pagiging masakitin diumano ni Pio XII. Ang katangi-tanging papa sa makabagong panahon na may tanging sigla ay si Papa Pio XI (1922-1939), kung saan mahilig siyang mamundok.<ref name="Ratti"/><ref name="Ratti2"/> Ngunit, matapos ang mahigit na dalawampu't limang taong pagiging Papa, humina ang kalusugan ni Juan Pablo dahil sa mga tangka sa buhay niya (na isa doon ang nagbigay sa Papa ng matinding kasugatan) ni Mehmet Ali Ağca at ang ilang mga katatakutan sa kanser. Noong 2001, nakitaan siya na may [[Karamdaman ni Parkinson]].<ref name="Parkinsons2001"/> Pinaghihinalaan na ito ng ilang mga dayuhang tagamasid noon pa man, ngunit noon lamang 2003 ito inamin ng Papa. Kahit na hirap magsalita, mahina ang pagdinig at may sakit na ''osteoarthrosis'', pinagpatuloy pa rin niya ang paglalakbay sa buong daigdig bagaman madalang siyang maglakad sa publiko. ===Kamatayan at libing=== Isinugod sa ospital si Papa Juan Pablo II dahil sa kahirapan sa paghinga dulot ng trangkaso noong 1 Pebrero 2005.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4228059.stm |title=Europe &#124; Pope John Paul rushed to hospital |publisher=BBC News |date=2 February 2005 |accessdate=17 February 2013}}</ref> Lumabas siya ng ospital noong 10 Pebrero, ngunit naospital uli siya dahil sa kahirapan sa paghinga dalawang linggo ang lumipas, at doon siya ginawan ng ''tracheotomy''.<ref>{{cite web|url=http://www.catholicnewsagency.com/news/pope_john_paul_resting_breathing_on_own_following_tracheotomy/ |title=Pope John Paul resting; breathing on own following tracheotomy|publisher=Catholic News Agency |date=25 February 2005 |accessdate=17 February 2013}}</ref> Noong 31 Marso 2005, dulot ng [[impeksiyon sa daanan ng ihi]],{{sfn|BBC 2005-04-01}} nagkaroon siya ng ''septic shock'', isang impeksiyon na may kasamang mataas na lagnat at mababang presyon ng dugo. Sa kabila nito, hindi siya inospital. Sa halip, nanatili siya sa kaniyang pribadong tirahan, kung saan binantayang maigi ang kaniyang kalusugan ng isang grupo ng mga kasangguni. Nagbigay ito ng hudyat na naniniwala ang Papa at ang kaniyang mga malapit sa kaniya na nalalapit na ang kaniyang kamatayan. Hiniling ng papa na siya ay bawian ng buhay sa Vatican.{{sfn|BBC 2005-04-01}} Sa araw ding iyon, ipinahayag ng Vatican na binigyan na si Papa Juan Pablo II ng [[Pagpapahid ng Maysakit]]. Sa mga huling araw ng buhay ng Papa, nananatiling nakasindi ang mga ilaw buong gabi sa kaniyang silid kung saan siya ay nakaratay sa pinakatuktok na palapag ng [[Palasyong Apostoliko]]. Mahigit sampung libong mga katao ang dumagsa at nakipagpuyatan sa Plaza San Pedro at sa mga kalapit na mga kalsada ng dalawang araw. Noong nalaman ito ng Papa, di-umanong binanggit niya ang mga katagang ito: "Hinahanap ko kayo, at ngayong pumaroon kayo sa akin, at ako ay nagpapasalamat."<ref name="LastWords"/> Noong Sabado, 2 Abril 2005, bandang 15:30 CEST, nagsalita si Juan Pablo II ng kaniyang mga huling salita sa kanyang mga lingkod sa wikang Polako, , ''"Pozwólcie mi odejść do domu Ojca"'' ("Pabayaan ninyo akong lumisan tungo sa tahanan ng Ama"). Matapos ang apat na oras, siya ay na-comatose.<ref name="LastWords"/><ref name="BBCLastWords"/> Sa loob ng kaniyang silid ay isinagawa ang Misa ng Pangalawang Linggo ng Pagkabuhay, at ang paggunita sa kanonisasyon ni Santa Maria Faustina noong 30 Abril 2000. Kasama sa kaniyang tabi ay isang kardinal galing Ukraina na nakasama ang Papa sa pagsisilbi bilang mga pari sa Polonya, mga madreng Polako na kasapi ng Kongregasyon ng mga Lingkod na Babae ng Pinakabanal na Poso ni Jesus, na siyang nagpapatakbo ng sambahayan ng Papa. Pumanaw si Papa San Juan Pablo II noong 2 Abril 2005, sa kaniyang pribadong silid bandang 21:37 CEST (19:37 UTC), dahil sa atake sa puso dulot ng labis na mababang presyon ng dugo (hypotension) at ang tuluyang pagbagsak ng kaniyang sistema ng sirkulasyon dulot ng ''septic shock'', apatnaput anim na araw bago ang kaniyang ika-85 na kaarawan.<ref name="BBCLastWords"/><ref name="Pisa"/>{{sfn|Navarro-Valls 2 April 2005}} Pinatunayan ang kanyang kamatayan noong ang de koryenteng paraang pagsisiyasat sa puso ay nagpakita ng tuwirang linya sa higit ng dalawampung minuto. Wala ang mga malapit na pamilya ni Juan Pablo noong siya ay pumanaw, at nakalarawan ang kaniyang mga damdamin sa kaniyang isinulat na Huling Habilin noong 2000.{{sfn|Stourton|2006|p=320}} Inamin ni Stanisław Dziwisz na hindi niya sinunog ang mga personal na liham ng papa, taliwas sa pagiging bahagi ito ng huling habilin.<ref>{{Cite news |title=Pope aide 'has not burned papers' |newspaper=''BBC News'' |date=5 June 2005 |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/4610607.stm |accessdate=12 August 2013}}</ref> Ang mga ritwal at tradisyong ginawa sa pagkamatay ng papa ay ginagawa na noon pa mang gitnang panahon. Ang Seremonya ng Bisitasyon ay ginawa mula 4 hanggang 7 Abril 2005 sa Basilika San Pedro. Nailantad sa Habilin ni Papa Juan Pablo II na inilimbag noong 7 Abril 2005<ref name="Last Will"/> na nais ng Papa na mailibing sa kaniyang tinubuang Polonya, ngunit iniwan niya ang huling desisyon sa Kolehiyo ng mga Kardinal, na siyang nagnanais mailibing ang Papa sa ilalim ng Basilika San Pedro, bilang pagpupugay sa kahilingan ng Papa na mailagay sa "hubad na lupa." Ang Misa ng ''Requiem'' ay idinaos noong 8 Abril 2005, at siyang sinasabi na nakapagtala ng pandaigdig na rekord sa dami ng dumalo at sa mga bumisitang mga puno ng estado sa libing.<ref name="MsnbcNews2"/><ref name="CNN"/><ref name="Independent"/><ref name="BBCMiracle"/> Naging pinakamalaking itong pagtitipon ng mga puno ng estado sa kasaysayan, na nilagpasan ang mga libing ni [[Winston Churchill]] noong 1965 at ni Josip Broz Tito noong 1980. Sumabay sa mga mananampalatayang nakilibing ang apat na hari, limang reyna, humigit-kumulang 70 presidente at punong ministro, at mahigit 14 puno ng relihiyon.<ref name="CNN"/> Marahil ito ang naging pinakamalaking peregrinong Cristiano na idinaos, kung saan tinatayang lagpas apat na libo ang nagtipon sa loob at sa paligid ng Lungsod ng Vatican.<ref name="MsnbcNews2"/><ref name="Independent"/><ref name="BBCMiracle"/><ref name="Beltway"/> Ang [[Dekano ng Kolehiyo ng mga Kardinal]], si Kardinal Joseph Ratzinger, ang namuno sa seremonya. Inilibing ang labi ni Juan Pablo II sa mga grotto sa ilalim ng basilika, sa Libingan ng mga Papa. Inilagay ang kaniyang mga labi sa kaparehong alkoba na dating kinalalagyan ng mga labi ni Papa Juan XXIII. == Mga postumong pagkilala == === "Ang Dakila" === Pagpanaw ni Juan Pablo II, marami-raming mga klerigo at mga lego sa Vatican at maging sa buong mundo<ref name="Bottum"/><ref name="MsnbcNews2"/><ref name="Arlington"/> ang nagsimulang bansagin ang yumaong papa bilang "Juan Ang Dakila" o ''"John The Great"''. Siya lang ang pang-apat na papa na may ganoong pagkilala, at kauna-unahan mula ng unang milenyo.<ref name="Bottum"/><ref name="Arlington"/><ref name="OReilly-David"/><ref name="Murphy-Brian"/> Ayon sa mga iskolar ng ''Canon Law'', walang opisyal na proseso ang pagbansag sa isang papa bilang "Dakila"; ang paggamit ng titulong iyon ay siya lamang naitatag mula sa tanyag at patuloy na paggamit,<ref name="MsnbcNews2"/><ref name="Noonan"/><ref name="Noonan2"/> gaya ng paggamit nito sa mga lider na sekular tulad ni Alexander III ng Macedon na tinawag na ''Alexander Ang Dakila''. Ang tatlong papa na nauna nang binansagang "Dakila" ay si [[Papa Leo I|Leo I]], na namuno noong 440-460 at siyang naghikayat kay Attila ang Hun na umatras mula Roman; si [[Papa Gregorio I|Gregorio I]], 590-604, na siyang ipinangalan ang Awiting Gregoriano; at si [[Papa Nicholas I]], 858-867.<ref name="Arlington"/> Tinawag siya ng kaniyang kahaliling si Papa Emeritus Benedicto XVI bilang "ang dakilang Papa Juan Pablo II" sa kaniyang unang talumpati sa ''loggia'' ng Basilika San Pedro, at binansagan naman ni Angelo Cardinal Sodano si Juan Pablo bilang "Ang Dakila" sa kaniyang inilimbag na isinulat na homiliya para sa misa na idinaos para sa libing ng yumaong papa.<ref name="FirstSpeech"/><ref name="Homily"/> Simula noong kaniyang pagbibigay ng sermon sa libing ni Juan Pablo II, pinagpatuloy ni Papa Benedicto XVI na tawagin si Juan Pablo II bilang "Ang Dakila." Noong [[Pandaigdigang Araw ng Kabataan 2005|Ika-20 Pandaigdigang Araw ng Kabataan]] sa Alemanya noong 2005, sinabi ni Papa Benedicto XVI sa wikang Polako na tinubuang wika ng yumaong papa na, "Gaya ng sasabihin ng Dakilang Papa Juan Pablo II: Panatilihing buhay ang alab ng pananampalataya sa inyong buhay at sa inyong mga tao." Noong Mayo 2006, binisita ni Papa Benedicto XVI ang Polonya, na tinubuang bansa ni Juan Pablo. Sa kaniyang pagbisita, paulit-ulit niyang tinutukoy ang tungkol sa "dakilang Juan Pablo" at "aking dakilang hinalinhan".<ref name="Poland2006"/> Dalawang mga pahayagan ang nagbansag sa kaniya bilang "Ang Dakila" o "Ang Pinakadakila". Tinawag siyang "Ang Pinakadakila" ng ''Corriere della Sera'', isang pahayagang Italyano,{{citation needed|date=April 2014}} habang tinawag naman siyang "Juan Pablo II ang Dakila" ng ''The Southern Cross'' na pahayagang Katoliko naman galing Timog Aprika.<ref name="Southern"/> Dalawang paaralang Katoliko ang ipinangalan sa kaniya gamit ang titulong ito; ang ''John Paul the Great Catholic University'' (Katolikong Unibersidad ng Juan Pablo Ang Dakila) at ang ''John Paul The Great Catholic High School'' (Mataas na Paaralang Katoliko ng Juan Pablo Ang Dakila) sa Virginia, Estados Unidos. === Beatipikasyon === Dahil sa kaniyang pagkapukaw mula sa mga tawag ng ''"Santo Subito!"'' ("Gawin Agad Siyang Santo!") ng mga taong nagtipon sa Misa ng libing na siya niyang pinamunuan,<ref name="Moore1"/><ref name="Hollingshead"/><ref name="Hooper1"/><ref name="Hope"/> agad na sinimulan ni Benedicto XVI ang proseso ng [[beatipikasyon]], taliwas sa kinaugaliang patakaran na kailangang palipasin muna ang limang taon pagkatapos ang pagpanaw ng isang tao bago simulan ang proseso ng kaniyang beatipikasyon.<ref name="Hollingshead"/><ref name="Hooper1"/><ref name="Canonisation"/><ref name="Metro"/> Binanggit ni Camillo Ruini, Vicar General ng Diyosesis ng Roma na siyang responsable sa pagtataguyod ng katuwiran ng kanonisasyon sa sinumang pumanaw sa diyosesis na iyon, na dahil sa isang "bukod-tanging kalagayan" maaaring talikdan ang panahon ng paghihintay.<ref name="ShortBio"/><ref name="MsnbcNews2"/><ref name="Zenit3"/> Ang nasabing kapasiyahan ay ipinahayag noong 13 Mayo 2005, sa Pista ng [[Ina ng Fatima]] at sa ika-24 anibersaryo ng tangkang pagpatay kay Juan Pablo II sa Plaza San Pedro.<ref name="catholicnewsagency"/> Noong mga unang araw ng 2006, napabalitaan na iniimbestigahan ng Vatican ang posibleng himala na ipinaratang kay Juan Pablo II. Dito napabalitaan si [[Madre Marie Simon-Pierre]], isang madreng Pranses at miyembro ng ''Congregation of Little Sisters of Catholic Maternity Wards'', at nakaratay dahil sa [[Karamdaman ni Parkinson]], ang nakaranas ng "buo at habangbuhay na kagalingan matapos siyang ipanalangin ng mga kasapi ng kaniyang komunidad sa pamamagitan<!--intercession--> ni Papa Juan Pablo II".<ref name="NYTimes"/><ref name="MsnbcNews2"/><ref name="Moore1"/><ref name="Hooper1"/><ref name="ABC"/><ref name="Trinity"/> Bandang Mayo 2008, nakakapagtrabaho nang muli si Madre Marie-Simon-Pierre, na siyang 46 taong gulang ng mga araw na iyon,<ref name="Moore1"/><ref name="Hooper1"/> sa isang ospital ng paanakan na pinapatakbo ng kaniyang institusyong panrelihiyon.<ref name="Metro"/><ref name="Vicariato"/><ref name="Miracle-americancatholic"/><ref name="Willan"/> "Ako ay may karamdaman at ngayon ay gumaling na", sabi niya sa isang mamamahayag na si Garry Shaw. "Napagaling ako, pero ipapaubaya ko ito sa simbahan kung ituturing nila itong himala o hindi."<ref name="Vicariato"/><ref name="Miracle-americancatholic"/> Noong 28 Mayo 2006, idinaos ni Papa Benedicto XVI ang Misa sa harap ng tinatayang 900,000 katao sa Polonya. Sa kaniyang sermon, naghikayat siya ng panalangin para sa maagang kanonisasyon ni Juan Pablo II at binanggit na umaasa siya na magaganap ang kanonisasyon "sa nalalapit na hinaharap."<ref name="Vicariato"/><ref name="Homily-Blonie-Park"/> Noong Enero 2007, pinahayag ni Stanisław Cardinal Dziwisz ng Kraków at dating kalihim ng yumaong Papa, na ang bahagi ng pakikipagpapanayam sa proseso ng beatipikasyon sa Italya at Polonya ay nalalapit nang magtapos.<ref name="MsnbcNews2"/><ref name="Vicariato"/><ref name="Westcott"/> Noong Pebrero 2007, ang mga relikiya ni Juan Pablo II, na piraso ng puting sutana na madalas suutin ng papa, ay malayang pinamahagi kasama ang mga kard ng panalangin para sa katuwirang ito, gaya ng kinaugalian matapos ang pagpanaw ng isang mala-santong Katoliko.<ref name="MMoore"/><ref name="Cause"/> Noong 8 Marso 2007, pinahayag ng [[Vicariate ng Roma]] na ang bahagi ng diyosesis sa proseso ng beatipikasyon ni Juan Pablo ay nagwakas na. Matapos ang isang seremonya na idinaos noong 2 Abril 2007, na pangalawang anibersaryo ng pagpanaw ng papa, isinunod ang proseso sa masusi at hiwalay na pagsisiyasat ng mga komite mga kasaping lego, klerigo at episkopal ng ''Kongregasyon para sa Katuwiran ng mga Santo''.<ref name="Vicariato"/><ref name="Westcott"/><ref name="Hollingshead ">{{cite news|url=http://www.guardian.co.uk/world/2006/apr/01/catholicism.religion|title=Whatever happened to ... canonising John Paul II?|last=Iain Hollingshead |first=Iain Hollingshead |date=1 April 2006|publisher=[[copyright|©]] 2006–2009 [http://www.guardian.co.uk/ Guardian News and Media Limited]|accessdate=1 February 2009|location=London}}</ref> Sa ikaapat na anibersaryo ng pagpanaw ni Papa Juan Pablo II, noong 2 Abril 2009, ipinahayag ni Kardinal Dziwisz sa mga mamamahayag ang ukol sa napabalitang himala na naganap sa puntod ng yumaong papa sa Basilika San Pedro.<ref name="Miracle-americancatholic"/><ref name="MailOnline"/><ref name="ncregister"/><ref name="Catholic"/> Isang siyam na taong gulang na batang lalaki galing Gdańsk, Polonya, na may kanser sa bato at hindi na makalakad, ang bumisita sa puntod kasama ang kaniyang mga magulang. Sa kanilang paglisan mula sa Basilika San Pedro, binanggit ng bata sa kaniyang magulang na, "gusto kong maglakad", at nagsimula nang maglakad ng normal.<ref name="MailOnline"/><ref name="ncregister"/><ref name="Catholic"/><ref name="Miracle-catholicnews"/> Noong 16 Nobyembre 2009, isang lupon ng mga tagapagsuri sa ''Kongregasyon para sa Katuwiran ng mga Santo'' ang nagkaisang bumoto na nagkaroon si Papa Juan Pablo II ng isang buhay na may dakilang kabutihan.<ref name="abcNews"/><ref name="Catholic Culture"/> Noong 19 Disyembre 2009, nilagdaan ni Papa Benedicto XVI ang una sa dalawang batas na kailangan para sa beatipikasyon at idineklara si Juan Pablo II bilang "Benerable", at ipinahayag niya na nabuhay ang yumaong santo na may buhay na dakila at banal.<ref name="abcNews"/><ref name="Catholic Culture"/> Ang pangalawang boto at ang pangalawang lalagdaang batas ay ukol sa pagpapatunay ng unang himala, ang pagpapagaling kay Madre Marie Simon-Pierre, isang madreng Pranses, mula sa Karamdaman ni Parkinson. Sa oras na malagdaan ang pangalawang batas, ang ''positio'' (ang pag-uulat ng katuwiran, kasama ang dokumentasyon ukol sa kaniyang buhay at mga sinulat at kasama ang impormasyon ukol sa katuwiran) ay buo na.<ref name="Catholic Culture"/> Simula dito, maaari na siyang mabeatipika.<ref name="abcNews"/><ref name="Catholic Culture"/> May mga naghaka-haka na maaari siyang mabeatipika sa buwan ng ika-32 anibersaryo ng kaniyang pagkakahalal noong 1978, sa Oktubre 2010. Gaya ng napansin ni Monsignor Oder, ang katuwirang ito ay maaaring maging posible kung malagdaan ng maaga ni Benedicto XVI ang pangalawang batas, at ipinahayag na ang postumong himalang direktang mapaparatang sa kaniyang pamamagitan ay naganap na, na siyang magpapabuo ng positio. Ipinahayag ng Vatican noong 14 Enero 2011 na nakumpirma ni Papa Benedicto XVI ang himalang naganap kay Madre Marie Simon-Pierre, at ang beatipikasyon kay Juan Pablo II ay gaganapin sa 1 Mayo, sa Kapistahan ng Banal na Awa.<ref name="BBC-beatify"/> Ginugunita 1 Mayo sa mga bansang dating komunista, tulad ng Polonya at ilan sa mga bansa sa Kanlurang Europa, bilang Araw ng Mayo, at kinikilala si Papa Juan Pablo II sa kaniyang mga ambag tungo sa mapayapang paglisan ng komunismo.<ref name="Bottum"/><ref name="CBCNews"/> Noong Marso 2011, inilabas ang gintong 1000 złoty (nagkakahalagang US$350 o PhP16,500) na may imahe ng Papa para gunitain ang kaniyang beatipikasyon.<ref name="yahoo"/> Noong 29 Abril 2011, inilabas ang ataul ni Papa Juan Pablo II mula sa mga grotto sa ilalim ng Basilika San Pedro, ilang araw bago ang kaniyang beatipikasyon, habang nagsisidagsaan na ang mahigit sampung libong katao sa Roma para sa isa sa mga pinakamalaking kaganapan mula ng kaniyang libing.<ref name="Pope John Paul II's body exhumed ahead of beatification"/> Ang mga labi ni Juan Pablo II (sa nakasarang ataul) ay inilagay sa pangunahing altar ng Basilika, kung saan maaaring magbigay-galang ang mga mananampalataya bago at pagkatapos ang misa ng batipikasyon sa Plaza San Pedro noong 1 Mayo 2011. Noong 3 Mayo 2011, inilibing muli si Papa Juan Pablo II sa marmol na altar sa Kapilya ng Pier Paolo Cristofari ng San Sebastian, kung saan din inilibing si [[Papa Inocencio XI]]. Ang mas tanyag na lokasyong ito, na katabi ng Kapilya ng Pietà, ang Kapilya ng Pinagpalang Sakramento, at sa mga istatwa ng mga Papang sina [[Papa Pio XI|Pio XI]] at [[Papa Pio XII|Pio XII]], ay sinadya upang mas maraming mga peregrino ang makabisita sa kaniyang bantayog. Pinatotoo ni Marco Fidel Rojas, alkalde ng Huila, Colombia, na "himala siyang pinagaling" mula sa Karamdaman ni Parkinson sa pamamagitan ni Juan Pablo II. Ipinagtibay ng mga duktor ni G. Rojas ang kagalingang ito, at ang dokumentasyong ito ay ipinadala sa opisina ng katuwiran ng pagkasanto sa Vatican, isang kadahilanan na maaaring magdulot ng agarang kanonisasyon ni Juan Pablo.<ref>{{cite web|url=http://www.catholicnewsagency.com/news/healing-of-colombian-man-could-pave-way-for-john-paul-ii-canonization/ |title=Healing of Colombian man could pave way for John Paul II canonization|publisher=Catholic News Agency |accessdate=4 August 2012}}</ref> === Kanonisasyon === Kinakailangan na mayroon ang isang kandidato na dalawang himala na pinaparatang sa kaniya bago siya pumasa sa pagiging santo o kanonisasyon. Ayon sa isang artikulo ng ''Cathonlic News Service'' (CNS) na pinetsa sa 23 Abril 2013, ang pagkakapahayag ng komisyon ng mga manggagamot sa Vatican, na mayroong isang kagalingan na hindi maipaliwanag ng agham, na isang kinakailangan para opisyal na maidokumento ang isang sinasabing himala.<ref>Binanggit sa artikulo ni Cindy Wooden mula sa mga ulat ng mga ahensya ng balitaan sa Italya, at sinama ang mga pahayag ng kalihim ng Papa, ang Kardinal ng Krakow na si Stanislaw Dziwisz, at tagapagsalita ng Vatican na si Padre Federico Lombardi, S.J, na isang Heswita.</ref><ref name="Agence France-Presse"/><ref name="ANSA">{{cite news | first = Christopher | last = Livesay | title = John Paul set for sainthood after second miracle okayed | date = 2 July 2013 | publisher = www.ansa.it | url = http://www.ansa.it/web/notizie/rubriche/english/2013/07/02/-ANSA-John-Paul-set-sainthood-second-miracle-okayed_8965021.html | work = ANSA (Agenzia Nazionale Stampa Associata) | accessdate = 2 July 2013}}</ref> Sinasabing naganap ang isang himala noong katatapos pa lang ibeatipika ang Papa noong 1 Mayo 2011, ng kaniyang kahaliling si [[Papa Benedicto XVI]]. Ito ay ang napaulat na kagalingan ng isang babaeng taga Costa Rica na si Floribeth Mora mula sa ''[[brain aneurysm]]'', kung saan tinaninan na siya ng buhay, at ang kagalingan na ito ay naganap mismo sa araw ng beatipikasyon ni Juan Pablo.<ref name="FNL">[http://latino.foxnews.com/latino/news/2013/07/06/costa-rican-woman-describes-john-paul-miracle-cure/ "Costa Rican Woman Describes John Paul Miracle Cure"], ''Fox News Latino'', 6 July 2013</ref> Pinag-aralan ng isang panel ng mga bihasang teologo sa Vatican ang ebidensya, at natiyak nila na ito ay direktang maipaparatang sa pagpapagitan kay Juan Pablo II, at kinilala nila ito bilang isang himala.<ref name="Agence France-Presse">{{cite news | title = John Paul II's 2nd miracle approved&nbsp;— report | date = 2 July 2013 | publisher = Rappler.com | url = http://www.rappler.com/world/32751-john-paul-ii-miracle-recognized-report | work = Agence France-Presse (AFP)| accessdate = 2 July 2013}}</ref><ref name="ANSA"/> Ang susunod na proseso ay gagawin ng mga Kardinal na kasapi ng [[Kongregasyon para sa Katuwiran ng mga Santo]], kung saan magbibigay sila ng mga palagay kay [[Papa Francisco]], na siyang magpapasiya kung lalagdaan at ipoproklama niya ang dekreto at magtatakda ng petsa para sa kanonisasyon.<ref name="Agence France-Presse"/><ref name="ANSA"/><ref name="CNS">{{cite web |url=http://www.catholicnews.com/data/stories/cns/1301805.htm |title=Italian media report progress in Blessed John Paul's sainthood cause |publisher=Catholic News Service |date=23 April 2013 |accessdate=12 June 2013 |archive-date=23 Abril 2013 |archive-url=http://webarchive.loc.gov/all/20130423192205/http://www.catholicnews.com/data/stories/cns/1301805.htm |url-status=dead }}</ref> Noong 4 Hulyo 2013, kinumpirma ni [[Papa Francisco]] ang kaniyang pag-apruba sa kanonisasyon ni Juan Pablo II, tanda ng kaniyang pagkilala sa pangalawang himala na pinaratang sa pagpapagitan sa yumaong papa. Kinanonisa si Juan Pablo kasabay ni [[Papa Juan XXIII|Juan XXIII]].<ref name="BBC 2013"/><ref name="Reuters">{{cite news|url=http://www.reuters.com/article/2013/07/05/us-vatican-johnpaul-idUSBRE9640BA20130705/|title=Popes John Paul II, John XXIII to be made saints: Vatican|publisher=Reuters|accessdate=9 July 2013|date=5 July 2013|archive-date=8 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130708081533/http://www.reuters.com/article/2013/07/05/us-vatican-johnpaul-idUSBRE9640BA20130705|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130708081533/http://www.reuters.com/article/2013/07/05/us-vatican-johnpaul-idUSBRE9640BA20130705 |date=8 Hulyo 2013 }}</ref> Itinakda ang petsa ng kanonisasyon sa 27 Abril 2014, Linggo ng Banal na Awa.<ref name="New York Times 2013">{{cite news |first=Elizabetta |last=Povoledo |author2=Alan Cowell |title=Francis to Canonise John XXIII and John Paul II on Same Day |date=30 September 2013 |publisher=''The New York Times'' |url=http://www.nytimes.com/2013/10/01/world/europe/francis-to-canonize-popes-john-xxiii-and-john-paul-ii-on-same-day.html?_r=0 |accessdate=30 September 2013}}</ref><ref name="BBC News - Easton">{{cite news |first=Adam |last=Easton |title=Date set for Popes John Paul II and John XXIII sainthood |date=30 September 2013 |publisher=The BBC |url=http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-24330204|work=BBC News, Warsaw |accessdate=30 September 2013}}</ref> Noong Lunes, 27 Enero 2014, napaulat na ninakaw ang isang reliko ng yuamong papa, ang isang botelya na may lamang dugo ni Juan Pablo II, mula sa Simbahan ng San Pietro della Ienca sa Rehiyong Abruzzo ng gitnang Italya. Sa rehiyong ito kinagawian ng papa na magbakasyon para sa ''skiing''. Dahil mayron lamang tatlong reliko na naglalaman ng kaniyang dugo, at walang ibang mga gamit ang nagalaw, at halos imposible diumano kung hindi mahirap ang pagbebenta dito, naniwala ang mga nag-iimbestigang kapulisang Italyano na ito ang motibo ng pagnanakaw ay para magamit ang dugo sa isang ritwal ng demonyo.<ref>{{cite web|last=Lavanga |first=Claudio |url=http://worldnews.nbcnews.com/_news/2014/01/27/22464862-vial-of-pope-john-paul-iis-blood-stolen-from-italian-church?lite |title=Vial of Pope John Paul II's blood stolen from Italian church - World News |publisher=Worldnews.nbcnews.com |date=2014-01-27 |accessdate=2014-04-28}}</ref> Dalawang katao ang umamin sa krimen, at isang relikong bakal at isang ninakaw na krus ang nakuha mula sa ''drug treatment facility'' sa L'Aquila, 75 milya silangan ng Roma, noong 30 Enero. Ngunit nawawala pa rin ang mismong reliko mula sa simbahan, 13 milya hilaga ng L'Aquila. Hinalughog ng mga siyentipikong pulis ang lugar. Nabawi din ang dugo, noong nakita ito sa basurahan malapit sa kung saan nakita din ang sisidlan na pinaglagyan ng mga reliko. Ang nagbigay ng botelya sa Simbahan sa L'Aquila ay ang Polakong Kardinal na si Stanislaw Dziwisz, ang kasalukuyang Arsobispo ng Krakow (kung saan nanilbihan si Juan Pablo II bilang Arsobispo bago siya naging papa) at ang dating ''prefect'' at personal na kalihim ng yumaong Papa..<ref>{{cite web |url=http://www.catholicnews.com/data/stories/cns/1400412.htm |title=CNS STORY: Italian police recover stolen relic of Blessed John Paul II |publisher=Catholicnews.com |date=1981-05-13 |accessdate=2014-04-28 |archive-date=2014-02-05 |archive-url=http://webarchive.loc.gov/all/20140205225800/http://www.catholicnews.com/data/stories/cns/1400412.htm |url-status=dead }}</ref> Ang misa para sa kanonisasyon ng mga Papang si Juan Pablo II at Juan XXIII ay pinasinayaan ni [[Papa Francisco]], kasama si Papa Emeritus Benedict XVI, noong Linggo, 27 Abril 2014, Linggo ng Banal na Awa, sa Plaza San Pedro sa Vatican. (Namatay si Papa Juan Pablo sa ''vigil'' ng Linggo ng Banal na Awa noong 2005). Tinatayang 150 mga karinal at 700 mga obispo ang dumalo sa Misa, at humigit kumulang 500,000 katao ang dumalo kasama ang 300,000 na iba pang nanood mula sa mga ''video screen'' na nakakalat sa Roma.<ref>{{cite news|newspaper=Los Angeles Times|url=http://www.latimes.com/world/worldnow/la-fg-wn-pope-francis-canonization-vatican-20140427-story.html|first1=Patrick J.|last1= McDonnell |first2=Tom |last2=Kington|title= |date=27 April 2014|location=Los Angeles, CA|title=Canonization of predecessors provides another boost for Pope Francis|quote=An estimated 800,000 people descended on Rome for the dual canonisation, a Vatican spokesman said. That included the half a million around the Vatican and another 300,000 watching the event on giant TV screens set up throughout the city of Rome.}}</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist|20em|refs= <ref name="A&E">{{cite web|url=http://www.biography.com/search/article.do?id=9355652|title=John Paul II Biography (1920–2005)|publisher=[[A&E Television Networks]]|accessdate=1 January 2009|archive-date=25 Disyembre 2008|archive-url=https://archive.today/20081225185018/http://www.biography.com/search/article.do?id=9355652|url-status=dead}}</ref> <ref name="abcNews">{{cite web |url=http://blogs.abcnews.com/theworldnewser/2009/11/pope-john-paul-iis-sainthood-on-fast-track.html |title=Pope John Paul II's Sainthood on Fast Track&nbsp;— The World Newser |publisher=blogs.abcnews.com |accessdate=18 November 2009}}</ref> <ref name="ABC">{{cite web |url=http://abc.net.au/news/newsitems/200601/s1558425.htm |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071011084853/http://abc.net.au/news/newsitems/200601/s1558425.htm |archivedate=11 Oktubre 2007 |title=Vatican May Have Found Pope John Paul's 'Miracle' |date=31 January 2006 |work=includes material from Agence France-Presse (AFP), APTN, Reuters, CNN and the BBC World Service |publisher=2007 [[Australian Broadcasting Corporation|ABC (Australia)]] |accessdate=1 January 2009 |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071011084853/http://abc.net.au/news/newsitems/200601/s1558425.htm |date=11 Oktubre 2007 }}</ref> <ref name="Adherents">{{cite web |url=http://www.adherents.com/people/pg/Galileo_Galilei.html |title=The Religion of Galileo Galilei, Astronomer and Scientist |last=Adherents |work=National & World Religion Statistics |year=2011 |accessdate=12 July 2011 |archive-date=29 Hunyo 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629080248/http://www.adherents.com/people/pg/Galileo_Galilei.html |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110629080248/http://www.adherents.com/people/pg/Galileo_Galilei.html |date=29 Hunyo 2011 }}</ref> <ref name="ADL2006">{{cite web|url=http://www.adl.org/interfaith/JohnPaul_II_Visit.pdf|title=Pope John Paul II's Visit to Jordan, Israel and the Palestinian Authority: A Pilgrimage of Prayer, Hope and Reconciliation|last=Klenicki|first=Rabbi Leon|date=13 April 2006|publisher=Anti-Defamation League|accessdate=1 January 2009|archive-date=29 Septiyembre 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130929184402/http://archive.adl.org/interfaith/JohnPaul_II_Visit.pdf|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130929184402/http://archive.adl.org/interfaith/JohnPaul_II_Visit.pdf |date=29 Septiyembre 2013 }}</ref> <!-- <ref name="Aisha">{{cite web|url=http://www.womensordination.org/content/view/121/42/|title=Young Catholic Feminists Compare Legacy of MLK and John Paul II |last=Taylor|first=Aisha|date=4 April 2005|publisher= 2008 Women's Ordination Conference|accessdate=10 January 2009}}</ref> --> <!-- <ref name="Anti-Defamation League">{{cite web |url=http://www.adl.org/pope/Pope_Holocaust9.asp |title=Reflections at the Concert at the Vatican Commemorating the Holocaust |author=Pope John Paul II |work=adl.org |year=2011 |accessdate=22 December 2011}}</ref> --> <ref name="archive">Roberts, Genevieve., [https://web.archive.org/web/20071215035053/http://findarticles.com/p/articles/mi_qn4159/is_20050403/ai_n13509294 "The Death of Pope John Paul II: `He Saved My Life&nbsp;— with Tea & Bread'"], ''[[The Independent]]'', 3 April 2005. Retrieved 17 June 2007.</ref> <ref name="Arlington">{{cite web|url=http://www.catholiceducation.org/articles/religion/re0795.html|title=John Paul the Great|last=Saunders|first=Fr. William|work=CatholicHerald.Com|publisher=2005 Arlington Catholic Herald|accessdate=1 January 2009|archive-date=9 Pebrero 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140209152018/http://www.catholiceducation.org/articles/religion/re0795.html|url-status=dead}}</ref> <ref name="AsiaNews">{{cite web|url=http://www.asianews.it/index.php?l=en&art=2947&dos=48&size=A|title=The Philippines, 1995: Pope Dreams of "The Third Millennium of Asia"|date=4 April 2005|publisher=AsiaNews |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="BBC-beatify">{{cite news|url=http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-12191423|title=Pope Benedict Paves Way to Beatification of John Paul II|work=bbc.news.co.uk|accessdate=14 January 2011|date=14 January 2011}}</ref> <!--ref name="BBC2">{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4545585.stm|title=BBC News: '' 'On The Fast Track to Sainthood' '' |accessdate=1 January 2009|publisher=MMVIII BBC |date=13 May 2005 |first=Peter |last=Gould}}</ref--> <ref name="BBCIsrael">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/march/26/newsid_4168000/4168803.stm|title=2000: Pope Prays for Holocaust Forgiveness|date=26 March 2000|work=BBC News |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="BBCLastWords">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4257994.stm|title=John Paul's Last Words Revealed|date=18 April 2005|publisher=2005–2009 [http://news.bbc.co.uk/ BBC News]|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="BBCMiracle">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4428149.stm|title=City of Rome Celebrates 'Miracle'|last=Holmes|first=Stephanie|date=9 April 2005|work=BBC News |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Beltway">{{cite web |url=http://www.outsidethebeltway.com/archives/pope_john_paul_ii_funeral/|title=''"Pope John Paul II Funeral"''|accessdate=1 January 2009|publisher=2005,2009 Outside the Beltway}}</ref> <ref name="Bottum">{{cite web|url=http://www.weeklystandard.com/Content/Public/Articles/000/000/005/469kzdxb.asp|title=John Paul the Great|last=Bottum|first=Joseph|authorlink=Joseph Bottum (author)|date=18 April 2005|work=Weekly Standard|pages=1–2|accessdate=1 January 2009|archive-date=6 Hulyo 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090706015929/http://www.weeklystandard.com/Content/Public/Articles/000/000/005/469kzdxb.asp|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090706015929/http://www.weeklystandard.com/Content/Public/Articles/000/000/005/469kzdxb.asp |date=6 Hulyo 2009 }}</ref> <ref name="Cause">{{cite web|url=http://www.vicariatusurbis.org/Beatificazione/English/HomePage.htm|title=Cause for Beatification and Canonization of The Servant of God: ''John Paul II''|publisher=2005–2009 Vicariato di Roma&nbsp;— III Piano Postulazione Piazza San Giovanni in Laterano, 6/A 00184 Roma|accessdate=1 January 2009|archive-date=30 Disyembre 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20091230032224/http://www.vicariatusurbis.org/Beatificazione/English/HomePage.htm|url-status=dead}}</ref> <ref name="Canonisation">{{cite web|url=http://www.vatican.va/roman_curia/congregations/csaints/documents/rc_con_csaints_doc_20050509_rescritto-gpii_en.html|title=Response of His Holiness Benedict XVI for the Examination of the Beatification and Canonization of The Servant of God John Paul II|date=9 May 2005|work=Vatican News|publisher=2005–2009 'Libreria Editrice Vaticana'|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Catholic Culture">{{cite web |url=http://www.catholicculture.org/news/headlines/index.cfm?storyid=4630 |title=Catholic Culture : Latest Headlines : Beatification Looms Closer for John Paul II |publisher=catholicculture.org |accessdate=18 November 2009}}</ref> <ref name="Catholic">{{cite web|url=http://www.archive.catholicherald.co.uk/articles/a0000522.shtml|title=Child 'Able to Walk Again' After Praying at Pope's Tomb|work=Catholic Herald|accessdate=1 May 2011|archive-date=17 Enero 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120117035241/http://www.archive.catholicherald.co.uk/articles/a0000522.shtml|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120117035241/http://www.archive.catholicherald.co.uk/articles/a0000522.shtml |date=17 Enero 2012 }}</ref> <ref name="catholicnewsagency">[http://www.catholicnewsagency.com/news/pope_benedict_forgoes_waiting_period_begins_john_paul_ii_beatification_process/ "Pope Benedict Forgoes Waiting Period, begins John Paul II Beatification Process"] Catholic News Agency 13 May 2005 Retrieved 1 May 2011</ref> <ref name="CBC2">{{cite news |title="Pope John Paul Injured in 1982 Knife Attack", says Aide |url=http://www.cbc.ca/world/story/2008/10/16/pope-attack.html?ref=rss |publisher=1982–2009 CBC News|accessdate=1 January 2009 |date=16 October 2008}}</ref> <ref name="CBCNews">{{cite news|url=http://www.cbc.ca/news/obit/pope/communism_homeland.html|title=Pope Stared Down Communism in His Homeland&nbsp;— and Won|date=April 2005|author=CBC News Online|publisher=Religion News Service|accessdate=1 January 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20050406174046/http://www.cbc.ca/news/obit/pope/communism_homeland.html|archivedate=6 Abril 2005|url-status=live}}</ref> <ref name="CBN">{{cite web |url=http://www.cbn.com/spirituallife/ChurchAndMinistry/KarolWojtylaPopeJohnPaulTimeline.aspx|title=Karol Wojtyła (Pope John Paul II) Timeline|accessdate=1 January 2009|publisher=[[Christian Broadcasting Network]]}}</ref> <ref name="CBN2">{{cite web |url=http://www.cbn.com/spirituallife/ChurchAndMinistry/PopeJohnPaulIITimeline.aspx |title=CBN Pope John Paul II Timeline&nbsp;— CBN.com Spiritual Life |last=The Associated Press|work=cbn.com |year=2011 |accessdate=28 June 2011}}</ref> <ref name="CNN">{{cite news|url=http://www.cnn.com/2005/WORLD/europe/04/08/pope.funeral/index.html|title=''"Pope John Paul II Buried in Vatican Crypt-Millions around the World Watch Funeral"''|accessdate=1 January 2009|publisher=CNN|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080613162604/http://www.cnn.com/2005/WORLD/europe/04/08/pope.funeral/index.html|archivedate=13 Hunyo 2008|url-status=live}}</ref> <ref name="CNN6">{{cite news|url=http://edition.cnn.com/SPECIALS/2005/pope/stories/bio1/index.html|title=CNN Report Pope John Paul II 1920–2005|publisher=CNN|accessdate=1 January 2009|archive-date=16 Enero 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140116090409/http://edition.cnn.com/SPECIALS/2005/pope/stories/bio1/index.html|url-status=dead}}</ref> <ref name="CNNLive">{{cite news|url=http://transcripts.cnn.com/TRANSCRIPTS/0504/08/se.01.html|title=CNN Live event transcript|date=8 April 2005 |publisher=CNN |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="EdithZ">{{cite web|url=http://voices.iit.edu/Profiles/ziere_p.html|title=Profile of Edith Zierier (1946)|work=Voices of the Holocaust|publisher=2000 Paul V. Galvin Library, Illinois Institute of Technology|accessdate=1 January 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080419140949/http://voices.iit.edu/Profiles/ziere_p.html|archivedate=19 Abril 2008|url-status=live}}</ref> <!-- <ref name="Fandango">{{cite web|url=http://www.fandango.com/papalconcerttocommemoratetheholocaust_v204415/summary|title=Papal Concert to Commemorate the Holocaust Synopsis |publisher=2009 [http://www.fandango.com/ Fandango]|accessdate=1 January 2009}}</ref> --> <ref name="FirstSpeech">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4462443.stm|title=Text: Benedict XVI's first speech |date=19 April 2005|publisher=2005 BBC|accessdate=1 January 2009|quote=Dear brothers and sisters, after the great Pope John Paul II, the cardinals have elected me, a simple and humble worker in the Lord's vineyard. The fact that the Lord can work and act even with insufficient means consoles me, and above all I entrust myself to your prayers. In the joy of the resurrected Lord, we go on with his help. He is going to help us and Mary will be on our side. Thank you.}}</ref> <ref name="Gorbachev">{{cite news|url=http://edition.cnn.com/2005/WORLD/europe/04/03/pope.gorbachev/index.html|title=Gorbachev: Pope John Paul II was an 'Example to All of Us'|date=4 April 2005|publisher=CNN |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Haiti: The Duvalier Years">{{cite book |last=Abbott|first=Elizabeth|title=Haiti: The Duvalier Years|publisher=McGraw Hill Book Company|year=1988|pages=260–262|isbn=978-0-07-046029-4}}</ref> <ref name="Hollingshead">{{cite news|url=http://www.guardian.co.uk/world/2006/apr/01/catholicism.religion|title=Whatever Happened to... Canonising John Paul II?|last=Hollingshead |first=Iain |authorlink=Iain Hollingshead |date=1 April 2006|work=The Guardian |location=UK |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Homily">{{cite web|url=http://www.vatican.va/gpII/documents/sodano-suffragio-jp-ii_20050403_en.html|title=Eucharistic Concelebration for the Repose of the Soul of Pope John Paul II: Homily of Card. '''Angelo Sodano'''|date=3 April 2005|publisher=The Holy See|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Homily-Blonie-Park">{{cite web|title=900,000 Gather for Mass with Pope Benedict|url=http://www.iht.com/articles/2006/05/28/news/web.0528pope.php|date=28 May 2006|accessdate=1 January 2009|work=International Herald Tribune|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131107042727/http://www.iht.com/articles/2006/05/28/news/web.0528pope.php|archivedate=7 Nobiyembre 2013|url-status=live}}</ref> <ref name="Hooper1">{{cite news|url=http://www.guardian.co.uk/world/2007/mar/29/catholicism.religion|title=Mystery Nun The Key to Pope John Paul II's Case for Sainthood|last=Hooper|first=John|date=29 March 2007 |publisher=2007–2009 [[Guardian News and Media Limited]]|accessdate=1 January 2009 |location=London}}</ref> <ref name="Hope">{{cite news |url=http://www.timesonline.co.uk/tol/comment/faith/article5927046.ece |title=Hopes Raised for Pope John Paul II's Beatification -Times Online |work=The Times |location=UK |accessdate=1 January 2009 |first=Richard |last=Owen |archive-date=1 Hunyo 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100601012524/http://www.timesonline.co.uk/tol/comment/faith/article5927046.ece |url-status=dead }}</ref> <ref name="HV">{{cite web |url=http://www.vatican.va/holy_father/paul_vi/encyclicals/documents/hf_p-vi_enc_25071968_humanae-vitae_en.html |title=Humanae Vitæ |accessdate=1 January 2009|date=25 July 1968}}</ref> <ref name="IHT">{{cite web |url=http://www.dialog.org/hist/JohnPaulII-EdithZierer.htm |title=John Paul II met with Edith Zierer: The Polish Seminary Student and the Jewish Girl He Saved |first=Roger |last=Cohen |work=International Herald Tribune |year=2011 |accessdate=28 January 2012 |archive-date=9 Pebrero 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209190231/http://www.dialog.org/hist/JohnPaulII-EdithZierer.htm |url-status=dead }}</ref> <ref name="Independent">{{cite news|url=http://www.independent.co.uk/news/world/europe/millions-mourn-pope-at-historys-largest-funeral-757246.html|title=The Independent:''"Millions Mourn Pope at History's Largest Ever Funeral"''|accessdate=1 January 2009|publisher=2005,2009 Independent News and Media Limited|location=London|date=8 April 2005|archiveurl=https://web.archive.org/web/20081201121502/http://www.independent.co.uk/news/world/europe/millions-mourn-pope-at-historys-largest-funeral-757246.html|archivedate=1 Disyembre 2008|url-status=dead}}</ref> <ref name="Ireland">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/northern_ireland/4229807.stm|title=Irish Remember the 1979 Papal Visit |date=2 April 2005|work=BBC News |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="ItalianPanel">{{cite web|url=http://www.breitbart.com/article.php?id=D8G3J3J00&show_article=1|title=Italian Panel: Soviets Behind Pope Attack|last=Simpson|first=Victor L.|date=2 March 2006|publisher=2006 The Associated Press|accessdate=1 January 2009|archive-date=12 Disyembre 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20081212005410/http://www.breitbart.com/article.php?id=D8G3J3J00&show_article=1|url-status=dead}}</ref> <ref name="Krohn">{{cite news |title=Pope John Paul 'Wounded' in 1982 |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/7673443.stm |work=BBC News |accessdate=1 January 2009 |date=16 October 2008}}</ref> <ref name="Kuhiwczak">{{cite web|url=http://www.thenews.pl/news/artykul21561.html|title=A Literary Pope|last=Kuhiwczak|first=Piotr |date=1 January 2007|publisher=[[Polish Radio]]|accessdate=1 May 2011}}</ref> <ref name="LastWords">{{cite news|url=http://www.catholicculture.org/news/features/index.cfm?recnum=39699|title=Final Days, Last Words of Pope John Paul II|date=20 September 2005|publisher=Catholic World News (CWN)|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Last Will">{{cite web |url=http://www.zenit.org/article-12691?l=english|title=ZENIT: ''John Paul II's Last Will and Testament''|accessdate=1 January 2009|publisher=2004–2008 Innovative Media, Inc}}</ref> <ref name="MailOnline">{{cite news |url=http://www.dailymail.co.uk/news/worldnews/article-1166858/Wheelchair-boy-miraculously-walks-memorial-visit-tomb-Pope-John-Paul-II.html |title=Wheelchair-Boy 'Miraculously Walks Again' at Memorial Visit to Tomb of Pope John Paul II |work=Daily Mail |location=UK |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Memory">{{cite news|url=http://www.cnn.com/SPECIALS/2005/pope/stories/legacy/index.html|title=John Paul II: A Strong Moral Vision|date=11 February 2005|publisher=CNN |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Metro">{{cite web |url=http://www.metrowestdailynews.com/homepage/x1864535984 |title=John Paul II on Fast Track for Canonisation&nbsp;— Framingham, Massachusetts&nbsp;— The MetroWest Daily News |publisher=metrowestdailynews.com |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Mexico">{{cite news|url=http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9C06E3D91038F933A05754C0A9649C8B63|title=Pope to Visit a Mexico Divided Over His Teachings |last=Thompson|first=Ginger|date=30 July 2002|work=The New York Times |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Miracle-americancatholic">{{cite web |url=http://www.americancatholic.org/Features/JohnPaulII/JPIInun.asp|title=''French Nun Says Life has Changed since she was Healed, Thanks to Pope John Paul II''|accessdate=1 January 2009|publisher=2007,2009 Catholic News Service/U.S. Conference of Catholic Bishops}}</ref> <ref name="Miracle-catholicnews">{{cite web |url=http://www.catholicnews.com/data/stories/cns/0901522.htm |title=CNS STORY: For Pope John Paul II, Beatification Process may be on Final Lap |publisher=catholicnews.com |accessdate=1 January 2009 |archive-date=14 Abril 2009 |archive-url=http://webarchive.loc.gov/all/20090414225916/http://www.catholicnews.com/data/stories/cns/0901522.htm |url-status=dead }}</ref> <ref name="Moore1">{{cite news|url=http://www.telegraph.co.uk/news/2009919/Pope-John-Paul-II-on-course-to-become-saint-in-record-time.html|title=Pope John Paul II on Course to Become Saint in Record Time|last=Moore|first=Malcolm|date=22 May 2008|work=Daily Telegraph |location=UK |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="MMoore">{{cite news|url=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/1564061/Clamour-for-free-Pope-John-Paul-II-relics.html|title=Clamour for free Pope John Paul II Relics|last=Moore|first=Malcolm|date=25 September 2007|publisher=2007–2009 [http://www.telegraph.co.uk/ The Telegraph Media Group Limited]|accessdate=1 January 2009 |location=London}}</ref> <ref name="Mosque">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/middle_east/1316812.stm|title=Mosque visit crowns Pope's tour|last=Plett|first=Barbara|date=7 May 2001|work=BBC News |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="MsnbcNews2">{{cite news|url=http://www.msnbc.msn.com/id/12083308/|title=Perhaps ‘Saint John Paul the Great?'|last=Weeke|first=Stephen|date=31 March 2006|publisher=msnbc World News|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Murphy-Brian">{{cite news |last=Murphy |first=Brian |title=Faithful hold key to 'the Great' honour for John Paul |agency=Associated Press |date=5 April 2005}}</ref> <ref name="nationalreview">{{cite web |author=Mark Riebling |url=http://article.nationalreview.com/print/?q=NGE5MTJhYWMzODI0NTZiMWFhZmEzYmQwZmZlYmIyZmM= |title=Mark Riebling, "Reagan's Pope: The Cold War Alliance of Ronald Reagan and Pope John Paul II." ',National Review',, 7 April 2005 |publisher=Article.nationalreview.com |accessdate=12 September 2010 |archive-date=1 Hulyo 2012 |archive-url=https://archive.today/20120701123311/http://article.nationalreview.com/print/?q=NGE5MTJhYWMzODI0NTZiMWFhZmEzYmQwZmZlYmIyZmM= |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://archive.today/20120701123311/http://article.nationalreview.com/print/?q=NGE5MTJhYWMzODI0NTZiMWFhZmEzYmQwZmZlYmIyZmM= |date=1 Hulyo 2012 }}</ref> <ref name="ncregister">{{cite web |url=http://catholic.net/index.php?size=mas&id=2673&option=dedestaca |title=Blessed John Paul II? - Catholic.net |publisher=ncregister.com |accessdate=7 March 2011}}</ref> <ref name="NewYorkTimes3">{{cite news|url=http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9F02E2DA113BF932A1575AC0A9679C8B63|title=Pope to Leave for Kazakhstan and Armenia This Weekend |last=Henneberger|first=Melinda|date=21 September 2001|work=The New York Times|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Noonan">{{cite web|url=http://www.opinionjournal.com/columnists/pnoonan/?id=110002074|title=John Paul the Great: What the 12 Million Know&nbsp;— and I Found Out Too|last=Noonan|first=Peggy|authorlink=Peggy Noonan|date=2 August 2002|work=The Wall Street Journal |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Noonan2">{{cite book|last=Noonan|first=Peggy|authorlink=Peggy Noonan|title=John Paul the Great: Remembering a Spiritual Father|publisher=Penguin Group (USA)|date=November 2005|isbn=978-0-670-03748-3|url=http://us.penguingroup.com/nf/Search/QuickSearchProc/1,,John%20Paul%20the%20Great:%20Remembering%20a%20Spiritual%20Father,00.html?id=John%20Paul%20the%20Great:%20Remembering%20a%20Spiritual%20Father|accessdate=1 January 2009}}{{Dead link|date=Pebrero 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> <ref name="NYTimes">{{cite news |url=http://www.nytimes.com/1982/07/28/world/italy-s-mysterious-deepening-bank-scandal.html?pagewanted=all |title=Italy's Mysterious Deepening Bank Scandal |first=Paul |last=Lewis |work=The New York Times |date=28 July 1982 |issn=0362-4331 |accessdate=25 January 2012}}</ref> <ref name="OnThisDay">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/june/2/newsid_3972000/3972361.stm|title=1979: Millions Cheer as the Pope Comes Home|work=from "On This Day, 2 June 1979,"|publisher=BBC News |accessdate=1 January 2009 |date=2 June 1979}}</ref> <ref name="OReilly-David">{{cite news |last=O'Reilly |first=David |title=Papal Legacy: Will History use the name John Paul the Great? |work=Knight Ridder Newspapers |publisher=Detroit Free Press |date=4 April 2005 |quote=Pope John Paul the Great was a name suggested by many for Karol Józef Wojtyła. Through all its long history, the Catholic Church has conferred the posthumous title of "Great" on just two popes: Leo I and Gregory I, both of whom reigned in the first thousand years of Christianity}}</ref> <ref name="Parkinsons2001">{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/1944464.stm |title=Profile: Pope John Paul II |work=BBC News |date=February 2005 |accessdate=29 January 2012}}</ref> <ref name="Pisa">{{cite news|url=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/italy/1513421/Vatican-hid-Popes-Parkinsons-disease-diagnosis-for-12-years.html|title=Vatican hid Pope's Parkinson's Disease Diagnosis for 12 Years|last=Pisa|first=Nick|date=18 March 2006|work=Daily Telegraph |accessdate=1 January 2009 |location=London}}</ref> <ref name="Poland2006">{{cite web|url=http://www.vatican.va/holy_father/benedict_xvi/speeches/2006/may/documents/hf_ben-xvi_spe_20060525_poland-clergy_en.html|title=Pastoral Visit by Pope Benedict XVI to Poland 2006: Address by the Holy Father|date=25 May 2006|publisher=Libreria Editrice Vaticana|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="PopeApologises">{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/1671540.stm |title=Pope Sends His First E-Mail&nbsp;— An Apology |work=BBC News Europe |date=23 November 2001 |quote=from a laptop in the Vatican's frescoed Clementine Hall the 81-year-old pontiff transmitted the message, his first 'virtual' apology.|accessdate=30 January 2012}}</ref> <ref name="Pope John Paul II's body exhumed ahead of beatification">{{cite web|title=Pope John Paul II's Body Exhumed ahead of Beatification|url=http://www.msnbc.msn.com/id/42819424/ns/world_news/?GT1=43001|publisher=MSNBC|accessdate=30 April 2011}}</ref> <ref name="PopeEgypt">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/middle_east/654651.stm|title=Pope Pleads for Harmony between Faiths |date=24 February 2000|work=BBC News |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Ratti">{{cite news|url=http://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9D02EED61130EE3ABC4F53DFB4668389639EDE|title=Cardinal Ratti New Pope as Pius XI|date=7 February 1922|work=The New York Times|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Ratti2">{{cite news|url=http://query.nytimes.com/mem/archive-free/pdf?res=9D02EED61130EE3ABC4F53DFB4668389639EDE|title=Cardinal Ratti New Pope as Pius XI, Full Article|format=PDF|date=7 February 1922|work=The New York Times|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Reuters3">{{cite news |title=John Paul was Wounded in 1982 Stabbing, Aide Reveals |url=http://www.reuters.com/article/peopleNews/idUSTRE49E5RM20081015 |agency=Reuters News Release |publisher=1982–2009 [http://www.reuters.com/ Reuters] |accessdate=1 January 2009 |date=15 October 2008}}</ref> <ref name="Rise">{{cite book |first1=Pope |last1=John Paul II |title=Rise, Let Us Be On Our Way |url=https://archive.org/details/riseletusbeonour00john |accessdate=1 January 2009|publisher=2004 Warner Books |isbn=978-0-446-57781-6 |year=2004}}</ref> <ref name="Salinger2005">{{cite book|author=Lawrence M. Salinger|title=Encyclopedia of White-Collar & Corporate Crime|url=http://books.google.com/books?id=AXS6jz6AeQ0C|accessdate=25 January 2012|year=2005|publisher=Sage|isbn=978-0-7619-3004-4}}</ref> <ref name="SanFrancisco">{{cite news|title=The 1981 Assassination Attempt of Pope John Paul II, The Grey Wolves, and Turkish & U.S. Government Intelligence Agencies|last=Lee|first=Martin A.|date=14 May 2001|publisher=2001, 2009 [http://www.sfbg.com/ San Francisco Bay Guardian]|pages=23, 25}}</ref> <ref name="scapolare">''Lo Scapolare del Carmelo'' Published by Shalom, 2005, ISBN 978-88-8404-081-7, page 6</ref> <ref name="ShortBio">{{cite web|url=http://www.vatican.va/news_services/press/documentazione/documents/santopadre_biografie/giovanni_paolo_ii_biografia_breve_en.html|title=His Holiness John Paul II : Short Biography |date=30 June 2005|work=[[Vatican Press Office]]|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Southern">{{cite web |url=http://www.scross.co.za/?s=John+Paul+the+Great |title=The Southern Cross: John Paul the Great|accessdate=1 January 2009|publisher=The Southern Cross 2008 by Posmay Media}}</ref> <ref name="ThePlot">{{cite news|url=http://www.latimes.com/news/specials/911/la-na-plot-1sep01.story|archiveurl=https://web.archive.org/web/20030412091134/http://www.latimes.com/news/specials/911/la-na-plot-1sep01.story|archivedate=12 Abril 2003|title=The Plot|last=McDermott|first=Terry|date=1 September 2002|publisher=2002–2009 [http://www.latimes.com/ Los Angeles Times]|accessdate=1 January 2009|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20030412091134/http://www.latimes.com/news/specials/911/la-na-plot-1sep01.story |date=12 Abril 2003 }}</ref> <ref name="Time1978">{{cite news|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,912229,00.html|title=A "Foreign" Pope|date=30 October 1978|work=Time magazine|page=1|accessdate=1 January 2009|archive-date=4 Nobiyembre 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20071104001709/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,912229,00.html|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071104001709/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,912229,00.html |date=4 Nobiyembre 2007 }}</ref> <ref name="Time1978b">{{cite news|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,912229-4,00.html|title=A "Foreign" Pope|date=30 October 1978|work=Time magazine|page=4|accessdate=1 January 2009|archive-date=15 Agosto 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070815090521/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,912229-4,00.html|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070815090521/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,912229-4,00.html |date=15 Agosto 2007 }}</ref> <ref name="Trinity">{{cite web|url=http://www.catholicculture.org/news/features/index.cfm?recnum=42131|title=Miracle attributed to John Paul II involved Parkinson's disease|date=30 January 2006|work=Catholic World News (CWN)|publisher=2009 Trinity Communications|accessdate=1 January 2009}}</ref> <!-- <ref name="USA Today">{{cite news|url=http://www.usatoday.com/news/world/2004-02-13-nobel_x.htm|title=Bush, Pope, Jailed Israeli among 2004 Nobel Peace Prize nominees|work=USA Today World, a division of [http://www.gannett.com/ Gannett Co. Inc]|publisher=Copyright 2005 The Associated Press|accessdate=1 January 2009 |date=13 February 2004}}</ref> --> <ref name="USCCB_Bio">{{cite web |url=http://www.usccb.org/comm/popejohnpaulii/biography.shtml |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110624073359/http://www.usccb.org/comm/popejohnpaulii/biography.shtml |archivedate=24 Hunyo 2011 |title=Pope John Paul II: A Light for the World |accessdate=1 January 2009 |publisher=United States Council of Catholic Bishops |year=2003 |url-status=live }}</ref> <ref name="vatican1">[http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/speeches/2004/june/documents/hf_jp-ii_spe_20040604_president-usa_en.html "Address of Pope John Paul II to the Honorable George W. Bush President of the United States of America Friday, 4 June 2004"] Vatican.va 4 June 2004 Retrieved 19 August 2011</ref> <ref name="Vatican2">{{cite web|url=http://www.vatican.va/news_services/press/documentazione/documents/santopadre_biografie/giovanni_paolo_ii_biografia_prepontificato_en.html#1946 |title=His Holiness John Paul II, Biography, Pre-Pontificate|publisher=Holy See |accessdate=1 January 2008}}</ref> <ref name="VaticanNewsService">{{cite web |url=http://www.vatican.va/news_services/press/documentazione/documents/santopadre_biografie/giovanni_paolo_ii_biografia_breve_en.html |title=Short biography |publisher=vatican.va |accessdate=25 October 2009}}</ref> <ref name="Vicariato">[[#Vicariato70|Vicariato di Roma]]:A nun tells her story.... 2009</ref> <ref name="Westcott">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/6504233.stm|title=Vatican Under Pressure in Pope John Paul II Push|last=Westcott |first=Kathryn|date=2 April 2007|publisher=2007–2009 [http://news.bbc.co.uk/ BBC News]|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Willan">{{cite web|url=http://www.sundayherald.com/international/shinternational/display.var.1329693.0.no_more_shortcuts_on_pope_john_pauls_road_to_sainthood.php|title=No More Shortcuts on Pope John Paul II's Road to Sainthood|last=Willan|first=Philip|work=Sunday Herald|accessdate=1 January 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070420220822/http://www.sundayherald.com/international/shinternational/display.var.1329693.0.no_more_shortcuts_on_pope_john_pauls_road_to_sainthood.php|archivedate=20 Abril 2007|url-status=live}}</ref> <ref name="yahoo">{{cite news |url=http://www.boston.com/business/articles/2011/03/30/gold_coin_marks_beatification_of_john_paul_ii/ |title=Gold Coin Marks Beatification of John Paul II |work=The Boston Globe |date=30 March 2011 |issn=0743-1791 |accessdate=22 December 2011 |deadurl=yes |archive-date=6 Nobiyembre 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131106021948/http://www.boston.com/business/articles/2011/03/30/gold_coin_marks_beatification_of_john_paul_ii/ |url-status=dead }}</ref> <ref name="Zenit3">{{cite web|url=http://www.zenit.org/article-13422?l=english|title=John Paul II's Cause for Beatification Opens in Vatican City|date=28 June 2005|work=ZENIT|publisher=Innovative Media, Inc|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Zenit5">{{cite web|url=http://www.zenit.org/article-6191?l=english|title=John Paul II to Publish First Poetic Work as Pope|date=7 January 2003|publisher=ZENIT Innovative Media, Inc|accessdate=1 January 2009}}</ref> }} ===Mga pinagkunan=== <!-- Please keep references listed alphabetically --> {{Refbegin|30em}} *{{cite web |first=Tarcisio |last=Bertone |authorlink=Tarcisio Bertone |url=http://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/documents/rc_con_cfaith_doc_20000626_message-fatima_en.html |title=The Message of Fátima |accessdate=1 January 2009 |publisher=2000–2009 [http://www.vatican.va/phome_en.htm The Holy See] |ref={{sfnRef|Bertone|2000–2009}} }} *{{cite web|url=http://www.vicariatusurbis.org/Beatificazione/English/HomePage.htm|title=Cause for Beatification and Canonization of The Servant of God: ''John Paul II''|publisher=2005–2009 Vicariato di Roma&nbsp;— 00184 Roma|accessdate=1 January 2009|ref=Vicariato70|archive-date=30 Disyembre 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20091230032224/http://www.vicariatusurbis.org/Beatificazione/English/HomePage.htm|url-status=dead}} *{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4253415.stm|title='Cured' Pope Returns to Vatican|date=10 February 2005|publisher=2005–2009 [http://news.bbc.co.uk/ BBC World News]|accessdate=1 January 2009|ref=BBC71}} *{{cite web|url=http://www.religion-cults.com/pope/communism.htm|archiveurl=https://web.archive.org/web/20040406114902/http://www.religion-cults.com/pope/communism.htm|archivedate=6 April 2004|title=Pope John Paul II and Communism|last=Domínguez|first=Juan|date=4 April 2005|publisher=[[Public domain|Copyright free&nbsp;— Public domain]]|accessdate=1 January 2009|ref=harv|url-status=live}} *{{cite web|url=http://www.catholicculture.org/culture/library/view.cfm?id=3699&repos=1&subrepos=0&searchid=441440|title=13 May 1981 Conference of Bishop Stanisław Dziwisz For Honorary Doctorate, 13 May 2001 to the Catholic University of Lublin|last=Dziwisz|first=Bishop Stanisław|date=13 May 2001|publisher=2001–2009 L'Osservatore Romano, Editorial and Management Offices, Via del Pellegrino, 00120, Vatican City|accessdate=1 January 2009|ref=harv|authorlink=Stanisław Dziwisz}} *{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4399189.stm|title=Frail Pope Suffers Heart Failure|date=1 April 2005|publisher=BBC News|accessdate=1 January 2009|ref={{sfnRef|BBC 2005-04-01}}}} *{{cite news|url=http://www.time.com/time/archive/preview/0,10987,925231,00.html|title=Half Alive: The Pope Vs. His Doctors|accessdate=1 January 2009|date=25 January 1982|work=Time Magazine|publisher=Time Inc|ref={{sfnRef|Time Magazine 1982-01-25}}|archive-date=13 Pebrero 2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20060213220351/http://www.time.com/time/archive/preview/0,10987,925231,00.html|url-status=dead}}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060213220351/http://www.time.com/time/archive/preview/0,10987,925231,00.html |date=13 Pebrero 2006 }} *{{cite news|url=http://www.msnbc.msn.com/id/7022618/|title=Pope Back at Vatican by Easter? It's Possible.|accessdate=1 January 2009|date=3 March 2005|agency=Associated Press|publisher=2005–2009 [http://www.msnbc.msn.com/ msnbc World News]}} *{{cite web|url=http://www1.voanews.com/policy/editorials/a-41-2005-04-06-voa7-83104472.html|title=Pope John Paul II|work=Editorials|publisher=The Voice Of America|accessdate=2 February 2014|archive-date=2014-02-01|archive-url=https://archive.today/20140201171824/http://www1.voanews.com/policy/editorials/a-41-2005-04-06-voa7-83104472.html|url-status=dead}} *{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4344923.stm|title=Pope Returns to Vatican after Operation|accessdate=1 January 2009|date=13 March 2005|publisher=2001–2009 BBC News}} *{{cite web|url=http://www.haaretz.com/hasen/pages/ShArt.jhtml?itemNo=703666|title=Papal Fallibility|accessdate=1 January 2009|author=Sean Gannon|date=7 April 2006|publisher=2006–2009 [http://www.haaretz.com/ Haaretz Daily News], Israel|archive-date=21 Hunyo 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080621174003/http://www.haaretz.com/hasen/pages/ShArt.jhtml?itemNo=703666|url-status=dead}}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080621174003/http://www.haaretz.com/hasen/pages/ShArt.jhtml?itemNo=703666 |date=21 Hunyo 2008 }} *{{cite web |url=http://www.dw-world.de/dw/article/0,1564,1538173,00.html |title=Stasi Files Implicate KGB in Pope Shooting |accessdate=1 January 2009 |publisher=2001–2009 [http://www.dw-world.de/ Deutsche Welle] }} *{{cite news |title=Pope John Paul II's Final Days |url=http://www.americancatholic.org/news/pope/popehospitalized// |work=St Anthony Messenger Press |publisher=2005–2009 [http://www.americancatholic.org/ American Catholic.Org] |accessdate=1 January 2009 }} <!-- Although this article is written in British English, please do not change the spelling of "hospitalized" (with a "z") to "hospitalised" (with an "s") as this messes up the URL and causes a "dead link"--> *{{cite news|url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/article376429.ece|title=Kracow Lights a Candle for its Favourite Son's Last Fight|last=Tchorek|first=Kamil|author2=Roger Boyes|date=2 April 2005|publisher=2005–2009 ''[[The Times]]'' [http://www.timesonline.co.uk/tol/news/ The Times online]|accessdate=1 January 2009|location=London|archive-date=13 Agosto 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110813185315/http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/article376429.ece|url-status=dead}} *{{cite news |first=Alessio |last=Vinci |title=Vatican source: Pope Given Last Rites |url=http://www.cnn.com/2005/WORLD/europe/03/31/pope1/index.html |publisher=2005 Cable News Network LP |accessdate=1 January 2009 |date=1 April 2005 }} *{{cite news |author=CNN's Alessio Vinci, Chris Burns, Jim Bittermann, Miguel Marquez, Walter Rodgers, Christiane Amanpour and John Allen contributed to this report |title=World Awaits Word on Pope's Condition |url=http://www.cnn.com/2005/WORLD/europe/04/01/pope1/index.html |publisher=2005 Cable News Network LP |accessdate=1 January 2009 |date=2 April 2005 }} {{Refend}} ===Bibliograpiya=== <!-- Please order books alphabetically by the author's last name --> {{Refbegin|30em}} *{{cite book|last=Berry|first=Jason|authorlink=Jason Berry|author2=Gerald Renner|title=Vows of Silence: The Abuse of Power in the Papacy of John Paul II|url=https://archive.org/details/vowsofsilenceabu00berr|publisher=Free Press|location=New York, London, Toronto, Sydney|year=2004|isbn=978-0-7432-4441-1}} *{{cite book|last=Davies|first=Norman|authorlink=Norman Davies|title=Rising '44: The Battle for Warsaw |publisher=Viking Penguin |location=London|year=2004|isbn=978-0-670-03284-6|ref=harv}} *{{cite book|last=de Montfort|first=St. Louis-Marie Grignion|others=Mark L. Jacobson (Translator)|title=True Devotion to Mary|publisher=Avetine Press|location=San Diego, California|date=27 March 2007|isbn=978-1-59330-470-6|ref=de Montfort73|authorlink=Louis de Montfort}} *{{cite book|last=Duffy|first=Eamon|authorlink=Eamon Duffy|title=Saints and Sinners, a History of the Popes|url=https://archive.org/details/00book1593273669|publisher=Yale University Press|year=2006|edition=Third|isbn=978-0-300-11597-0|ref=Yale06}} *{{cite book |last1=Hebblethwaite |first1=Peter |authorlink1=Peter Hebblethwaite|title=Pope John Paul II and the Church|publisher=1995 Rowman & Littlefield |location=London|isbn=978-1-55612-814-1|year=1995 |ref=harv}} *{{cite book|last=Maxwell-Stuart|first=P.G.|title=Chronicle of the Popes: Trying to Come Full Circle|url=https://archive.org/details/chronicleofpopes0000maxw|publisher=Thames & Hudson|location=London|year=2006|origyear=1997|isbn=978-0-500-28608-1|ref=harv}} *{{cite web|url=http://www.indianchristianity.com/html/menachery/html/GeorgeMenachery.htm|title=John Paul II Election Surprises|last=Menachery|first=Prof. George|date=11 November 1978}} *{{cite web|url=http://www.indianchristianity.com/html/Books8.htm|title=Last days of pope john paul ii|last=Menachery|first=Prof. George|date=11 April 2005}}{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} *{{cite book|last=Meissen|first=Randall|title=Living Miracles: The Spiritual Sons of John Paul the Great|url=http://www.amazon.com/Living-Miracles-Spiritual-Sons-Great/dp/1933271272|publisher=Mission Network|location=Alpharetta, Ga.|year=2011|isbn=978-1-933271-27-9}} *{{cite book|last=Noonan|first=Peggy|authorlink=Peggy Noonan|title=John Paul the Great: Remembering a Spiritual Father|publisher=Penguin Group (USA)|location=New York|date=November 2005|isbn=978-0-670-03748-3|url=http://us.penguingroup.com/nf/Search/QuickSearchProc/1,,John%20Paul%20the%20Great:%20Remembering%20a%20Spiritual%20Father,00.html?id=John%20Paul%20the%20Great:%20Remembering%20a%20Spiritual%20Father|accessdate=1 January 2009}}{{Dead link|date=Pebrero 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} *{{cite book |url=http://www.vatican.va/gpII/bulletin/B0183-XX.01.pdf |title=Il Santo Padre è deceduto questa sera alle ore 21.37 nel Suo appartamento privato |last=Navarro-Valls |first=Joaquin |date=2 April 2005 |year=2005–2009 |publisher=[http://www.vatican.va/ The Holy See] |language=Italian |ref={{sfnRef|Navarro-Valls 2 April 2005}} |trans_title='' 'The Holy Father passed away at 9:37 this evening in his private apartment.' '' }} *{{cite book|last=O'Connor|first=Garry|title=Universal Father: A Life of Pope John Paul II|publisher=2005 [http://www.bloomsbury.com/ Bloomsbury Publishing]|location=London|isbn=978-0-7475-8241-0|url=http://www.bloomsbury.com/garryoconnor|accessdate=1 January 2009|year=2006|archive-date=14 Pebrero 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120214121842/http://www.bloomsbury.com/garryoconnor|url-status=dead}} *{{cite book |author=Pope John Paul II|title=[[Memory and Identity|''Memory & Identity''&nbsp;— Personal Reflections]]|publisher=2006 Weidenfeld & Nicolson |location=London |isbn=978-0-297-85075-5|year=2005|ref=harv}} *{{cite book|last1=Renehan|first1=Edward|authorlink1=Edward Renehan|last2=Schlesinger|first2=Arthur Meier (INT)|title=Pope John Paul II|url=http://books.google.com/?id=OT1oHAAACAAJ|accessdate=25 February 2010|date=November 2006|publisher=Chelsea House|isbn=978-0-7910-9227-9|ref=Renehan69}} *{{cite book |first1=Pope |last1=John Paul II |title=Rise, Let Us Be On Our Way |url=https://archive.org/details/riseletusbeonour00john |publisher=2004 Warner Books |isbn=978-0-446-57781-6 |year=2004}} *{{cite book|last=Stanley|first=George E|title=Pope John Paul II: Young Man of the Church|url=http://books.google.com/?id=SD1OPgAACAAJ|accessdate=25 February 2010|date=January 2007|publisher=Fitzgerald Books|isbn=978-1-4242-1732-8|ref=Stanley69}} *{{cite book |last1=Stourton |first1=Edward |authorlink1=Edward Stourton (journalist)|title=John Paul II: Man of History |url=https://archive.org/details/johnpauliimanofh0000stou |publisher=Hodder & Stoughton |location=London |isbn=978-0-340-90816-7|ref=harv |year=2006}} *{{cite book|last=Szulc|first=Tadeusz|authorlink=Tad Szulc |title=Pope John Paul II: The Biography|publisher=2007 Simon & Schuster Adult Publishing Group|location=London|isbn=978-1-4165-8886-3}} *{{cite book|author=The Poynter Institute|authorlink=Poynter Institute|title=Pope John Paul II: 18 May 1920&nbsp;- 2 April 2005|url=http://books.google.com/?id=pXGMNrE015IC|accessdate=25 February 2010|edition=First|date=1 May 2005|publisher=Andrews McMeel Publishing|location=[[St. Petersburg, Florida|St. Petersburg]], Florida|isbn=978-0-7407-5110-3|ref=Poynter69}} *{{cite book|last=Weigel|first=George|authorlink=George Weigel|title=Witness to Hope|publisher=HarperCollins|location=New York|year=2001|isbn=978-0-06-018793-4|ref=harv}} *{{cite book|last=Wojtyła|first=Karol|year=1981|title=Love and Responsibility|publisher=[[William Collins (publisher)|William Collins Sons & Co. Ltd.]]|location=London|isbn=978-0-89870-445-7|url=http://www.ignatius.com/ViewProduct.aspx?SID=1&Product_ID=450&AFID=12&|accessdate=1 January 2009|ref=harv|archive-date=11 Pebrero 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090211000919/http://www.ignatius.com/ViewProduct.aspx?SID=1&Product_ID=450&AFID=12&|url-status=dead}} *{{cite book|last=Yallop|first=David|title=The Power and the Glory|publisher=Constable & Robinson Ltd|location=London|isbn=978-1-84529-673-5|url=http://www.constablerobinson.com/|accessdate=1 January 2009|year=2007}} {{Refend}} ==Marami pang mga babasahin== *For a comprehensive list of books written by and about Pope John Paul II, please see [[Pope John Paul II bibliography]] *For other references see [[Pope John Paul II in popular culture]] *{{Worldcat id|lccn-n80-55818}} ==Mga panlabas na kawing== {{Sister project links|Pope John Paul II}} *[http://www.jpcatholic.com/ John Paul the Great Catholic University] *[http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/index.htm The Holy See website] *[http://www.johnpaulii.va/en/ A Tribute to Pope John Paul II on the Occasion of his Beatification] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120306205748/http://www.johnpaulii.va/en/ |date=2012-03-06 }} *[http://lcweb2.loc.gov/diglib/lcwa/html/papal/papal-overview.html Papal Transition 2005 Web Archive] from the US [[Library of Congress]] <table width = 75% border = 2 align="center"><tr><td width = 35% align="center"> Sinundan ni:<br />[[Juan Pablo I]] (1978)</td> <td width = 30% align="center">[[Kronolohikong tala ng mga Papa]]</td> <td width = 35% align="center"> Humalili:<br />[[Benedicto XVI]] (2005-2013)</td></tr></table> {{Katolisismo}} {{Popes}} {{BD|1920|2005|Juan Pablo 2}} {{Authority control}} [[Kategorya:Mga papa ng Simbahang Katoliko Romano]] [[Kategorya:Mga makata]] [[Kategorya:Penomenolohiya]] [[Kategorya:Mga manunulat mula sa Poland]] 0r1w67xl9yf90x9kgifd6s8ijb0c3zr 2164248 2164247 2025-06-09T12:12:00Z 58.69.101.132 Edit Page 2164248 wikitext text/x-wiki {{Infobox Christian leader |type=Pope |honorific-prefix=[[Papa]] [[Santo|San]] |English name=Juan Pablo II |Polish Name=Jan Paweł II |title=[[Obispo ng Roma]] |image=Pope John Paul II smile.jpg <!-- Do not change this photo without discussion! --> |caption=Si Juan Pablo II noong 1980 |birth_name=Karol Józef Wojtyła |term_start=16 Oktubre 1978 |term_end=2 Abril 2005 |predecessor=[[Papa Juan Pablo I]] |successor=[[Papa Benedicto XVI]] |ordination=1 Nobyembre 1946 |ordinated_by=[[Adam Stefan Sapieha]] |consecration=28 Setyembre 1958 |consecrated_by=[[Eugeniusz Baziak]] |cardinal=26 Hunyo 1967 |rank= |nationality=Polish |birth_date={{Birth date|1920|5|18|df=yes}} |birth_place=[[Wadowice]], [[Republika ng Poland]] |death_date={{death date and age|2005|4|2|1920|5|18|df=yes}} |death_place=[[Palasyong Apostoliko]], [[Lungsod ng Vatikano]] |other=Juan Pablo |signature=Signature of John Paul II.svg |coat_of_arms=Coat of arms of Ioannes Paulus II.svg |motto={{lang|la|[[Totus Tuus]]}} meaning "lahat ng sa iyo" |feast_day=22 Oktubre |venerated= |saint_title= |beatified_date=1 Mayo 2011 |beatified_place=[[Plaza de San Pedro]], [[Lungsod ng Batikano]] |beatified_by=[[Papa Benedicto XVI]] |canonized_date = 27 Abril 2014 |canonized_place =[[Plaza de San Pedro]], [[Lungsod ng Batikano]] |canonized_by = [[Papa Francisco]] |patronage=[[World Youth Day]] (Co- Patron) |previous_post= {{plainlist | *[[Roman Catholic Archdiocese of Kraków|Auxiliary Bishop of Kraków, Poland]] ''(1958–1964)'' *[[Ombi|Titular Bishop of Ombi]] ''(1958–1964)'' * Archbishop of Kraków, Poland ''(1964–1978)'' * Cardinal-Priest of [[San Cesareo in Palatio]] ''(1967–1978)'' }} }} Si '''Papa San Juan Pablo II''' ({{lang-la|Ioannes Paulus PP. II}}; {{lang-it|Giovanni Paolo II}}, {{lang-pl|Jan Pawel II}}, ipinanganak bilang '''Karol Józef Wojtyła''' {{IPA-pl|'kar?l 'juz?f v?j't?wa|lang}}; 18 Mayo 1920 - 2 Abril 2005), kilala din bilang '''San Juan Pablo Na Dakila''' ang ika-264 na Papa ng [[Simbahang Romano Katoliko]] mula 16 Oktubre 1978 hanggang sa kaniyang pagpanaw noong 2 Abril 2005.<ref>{{cite web|title=John Paul the Great Catholic University|url=http://www.jpcatholic.com}}</ref><ref>{{cite book |last=Evert |first=Jason |title=''Saint John Paul the Great: His Five Loves'' |date=2014 |publisher=Ignatius Press |url=http://www.ignatius.com/Mobile/Products/SJPG-H/saint-john-paul-the-great.aspx |access-date=2014-05-15 |archive-date=2014-04-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140412194740/http://www.ignatius.com/Mobile/Products/SJPG-H/Saint-John-Paul-the-Great.aspx |url-status=dead }}</ref> Siya ang may pangalawa sa pinakamahabang nanilbihang papa sa makabagong kasaysayan matapos kay Papa Pio IX, na nanilbihan ng 31 taon mula 1846 hanggang 1878. Pinanganak sa [[Polonya]], si Papa San Juan Pablo II ang unang papa na hindi Italyano mula kay Papa Adrian VI na isang Olandes na nanilbihan mula 1522 hanggang 1523. Kinilala ang panunungkulan ni Papa San Juan Pablo II sa pagtulong sa pagtatapos ng rehimeng komunismo sa kaniyang tinubuang Polonya at maging sa kabuuan ng Europa.<ref>Lenczowski, John. "Public Diplomacy and the Lessons of the Soviet Collapse", 2002</ref> Ipinagbuti ni Juan Pablo II ang pakikipag-ugnayan ng Simbahang Katoliko sa [[Hudaismo]], [[Islam]], sa [[Simbahang Ortodokso ng Silangan]], at sa [[Simbahang Anglikano]]. Ipinagtibay niya ang katuruan ng Simbahan laban sa [[Pagpigil sa pag-aanak|artipisyal na kontrasepsyon]] at sa pag-oordina sa mga kababaihan, sa pagsuporta sa [[Ikalawang Konsilyong Vaticano]] at sa mga reporma nito. Isa siya sa mga pinuno na pinakadalas na nakapaglakbay sa kasaysayan, na nakabisita sa 129 mga bansa sa kaniyang pagiging papa. Sa kaniyang espesyal na pagdidiin sa pangkalahatang kabanalan, [[Beatipikasyon|naibeatipika]] niya ang 1,340 na katao at 483 ang [[Kanonisasyon|naikanonisa]] niyang mga santo, tumalaga siya ng pinakamaraming mga obispo, at nakapag-ordina siya ng maraming mga kaparian.<ref>{{cite web|author=David M. Cheney |url=http://www.catholic-hierarchy.org/bishop/bWojtyła.html |title=Pope John Paul II (Bl. Karol Józef Wojtyła) |publisher=[Catholic-Hierarchy] |date=29 July 2012 |accessdate=4 August 2012}}</ref> Ang kaniyang layunin sa pagiging Papa ay ang pagbabago at pagpoposisyong muli <!-- reposition --> ng Simbahang Katolika. Ang kaniyang kahilingan ay ang "paglalagay sa kaniyang Iglesia at ang bawat puso ng nga kaalyansa sa relihiyon na magbubuklod sa mga Hudyo, Muslim at Cristiano bilang isang dakilang hukbong relihiyon."<ref>[[Cristina Odone|Odone, Cristina]]&nbsp;— ''[[Catholic Herald]]", 1991''</ref><ref name="JewishTelegraph">[[Uri Geller|Geller, Uri]]&nbsp;— ''[[Jewish Telegraph|The Jewish Telegraph]]'', 7 July 2000</ref> Ang kampaniya upang ikanonisa si Juan Pablo II ay nag-umpisa noong 2005, ilang sandali pagpanaw niya, taliwas sa tradisyunal na limang taong palugit ng paghihintay. Noong 19 Disyembre 2009, ipinroklama si Juan Pablo II bilang ''[[Venerable]]'' ng kaniyang kahaliling si [[Papa Benedicto XVI]] at nabeatipika noong 1 Mayo 2011 matapos iparatang sa kaniya ng ''Kongregasyon ng mga Kadahilanan ng mga Santo'' <!-- Congregation for the Causes of Saints --> ang isang himala: ang pagpapagaling ng isang madreng Pranses mula sa [[Karamdaman ni Parkinson]]. Ang pangalawang himala na ipinaratang sa yumaong papa ay ipinasa noong 2 Hulyo 2013 at pinagtibay ni [[Papa Francisco]] matapos ang dalawang araw. Kinanonisa si Juan Pablo II noong 27 Abril 2014, kasabay ni [[Papa Juan XXIII]]..<ref name="BBC 2013">{{cite news|title=Report: Pope Francis Says John Paul II to Be Canonized April 27|date=3 September 2013|url=http://www.ncregister.com/daily-news/report-pope-francis-says-john-paul-ii-to-be-canonized-april-27/|work=National Catholic Register|accessdate=6 September 2013|archive-date=5 Nobiyembre 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20131105220855/http://www.ncregister.com/daily-news/report-pope-francis-says-john-paul-ii-to-be-canonized-april-27/|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131105220855/http://www.ncregister.com/daily-news/report-pope-francis-says-john-paul-ii-to-be-canonized-april-27/ |date=5 Nobiyembre 2013 }}</ref> Tulad ni Juan XXIII, hindi pinagdiriwang ang araw ng kaniyang kapistahan sa petsa ng kaniyang kamatayan tulad ng kinaugalian; sa halip ito ay ginugunita sa anibersaryo ng kaniyang pagkakahirang bilang papa noong 22 Oktubre 1978.<ref>{{cite news |title=Vatican declares Popes John Paul II and John XXIII saints |url=http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-27172118 |newspaper=''BBC News'' |publisher=British Broadcasting Corporation |date=27 April 2014 |accessdate=27 April 2014}}</ref> == Simula ng buhay == Pinanganak si Karol Józef Wojtyła sa bayan ng [[Wadowice]].<ref name="A&E"/><ref name="ShortBio"/> Bunso siya sa tatlong anak ni Karol Wojtyła (1879-1941), isang etnikong Polako,<ref name="CNN6"/> at si Emilia Kaczorowska (1884-1929), kung saan ang dalagang apelyido niya ay Scholz.<ref name="Ancestry">{{cite web |url= http://www.catholic.org/pope/jp2/genealogy.php |title=Family Genealogy of Blessed Pope John Paul II|last=Catholic Online |work=catholic.org |year=2012 |quote=Family Genealogy of Blessed Pope John Paul II |accessdate=3 February 2012}}</ref> Si Emilia, na isang guro, ay namatay sa kapanganakan noong 1929<ref name="CBN"/> noong si Wojtyła ay walong taong gulang pa lamang.{{sfn|Stourton|2006|p=11}} Namatay ang kaniyang nakakatandang kapatid na si Olga bago pa man siya ipinganak, ngunit naging malapit siya sa kaniyang kapatid na si Edmund, na may palayaw na ''Mundek'', na matanda sa kaniya ng 13 taon. Namatay din si Edmund sa sakit na [[scarlet fever]], na nakuha niya sa kaniyang pagiging duktor, na siyang dinamdam ng husto ni Wojtyła.<ref name="CNN6"/>{{sfn|Stourton|2006|p=11}} Aktibo si Wojtyła sa gawaing pisikal sa kaniyang pagkabata. Madalas siyang naglalaro ng putbol bilang ''goalkeeper''.{{sfn|Stourton|2006|p=25}} Sa kaniya ding pagkabata nagkaroon ng ugnayan si Wojtyła sa isang malaking komunidad na Hudyo.<ref name="Svidercoschi">{{cite web | url = http://www.vatican.va/jubilee_2000/magazine/documents/ju_mag_01111997_p-46_en.html | title = The Jewish "Roots" of Karol Wojtyła | accessdate = 3 July 2013 | last = Svidercoschi | first = Gian Franco | publisher = Vatican.Va}}</ref> Karaniwan ang laro ng putbol sa kaniyang paaralan ay sa pagitan ng mga pangkat ng Hudyo at Katoloko, at madalas sumali si Wojtyła sa hanay ng mga Hudyo.<ref name="CNN6"/>{{sfn|Stourton|2006|p=25}} Ayon kay Wojtyła, halos ikatlo sa kaniyang mga kaklase ay mga Hudyo, at ang hinahangaan niya sa kanila ay ang kaniyang pagiging makabayan bilang mga Polako. Noong kalagitnaan ng 1938, lumuwas si Wojtyła at ang kaniyang ama mula Wadowice at nagpunta sa Krakow, kung saan pumasok siya sa Unibersidad ng Jagiellonian. Habang nag-aaral ng [[pilolohiya]] at mga wika, ay nagtatrabaho siya bilang boluntaryong biblyotekaryo<!-- librarian-->. Sapilitan siyang suamli sa pagsasanay militar sa ''Academic Legion'' ngunit hindi siya nagpaputok ng sandata. Gumanap rin siya sa iba't ibang mga grupo sa teatro at nagtrabaho din bilang manunulat.<ref name="Kuhiwczak"/> Sa kapanahunang ito, lumago ang kaniyang talento sa wika, at natutunan niya ang mahigit-kumulang sa 12 mga wika,<ref>{{cite book |last=Grosjean |first=François |title=Life With Two Languages |url=http://books.google.com/books?id=VqGpxZ9pDRgC&pg=PA286 |accessdate=6 July 2013 |year=1982 |publisher=Harvard University Press |location=United States |isbn=978-0-674-53092-8|edition=8 |page=286}}</ref> siyam sa kanila ay kaniyang madalas na ginamit sa kaniyang pagiging santo papa. === Ang pananakop ng mga Nazi sa Polonya at ang Holocaust === Noong 1939, sinakop ng [[Alemanyang Nazi]] ang Polonya at sapilitan nilang pinasara ang mga unibersidad.<ref name="A&E"/> Sapilitan din nilang ipinatrabaho ang mga malalakas na mga kalalakihan, kaya noong 1940 hanggang 1944 nagtrabaho si Wojtyła bilang mensahero ng isang kainan, trabahador sa isang tibagan ng apog at sa pabrika ng kemikal na Solvay, para makaiwas sa pagpapatapon patungong Alemanya.<ref name="ShortBio"/><ref name="Kuhiwczak"/> Noong 1941, namatay ang kaniyang ama, na isang opisyal ng Hukbong Polonya, dahil sa atake sa puso. Dahil dito si Wojtyła lang ang natitirang nabubuhay sa kaniyang pamilya.<ref name="CNN6"/><ref name="CBN"/>{{sfn|Stourton|2006|p=60}} Ayon kay Wojtyła, "sa kaniyang 20 anyos nawala sa kaniya ang mga taong pinakaminamahal niya."{{sfn|Stourton|2006|p=60}} Makaraang pumanaw ang kaniyang ama, pinag-iisipan na niya ng seryoso ang pumasok sa pagpapari.{{sfn|Stourton|2006|p=63}} Noong Oktubre 1942, habang patuloy pa ang digmaan, kumatok siya sa pintuan ng Palasyo ng Obispo sa Krakow, at humiling na mag-aral sa pagkapari.{{sfn|Stourton|2006|p=63}} Matapos noon ay nagsimula siyang mag-aral ng kurso sa lihim na seminaryo na pinapatakbo ng Arsobispo ng Krakow, si Adam Stefan Cardinal Sapieha. Noong 29 Pebrero 1944, nasagasaan si Wojtyła ng isang trak ng Aleman. Pinadala siya ng mga hukbong Aleman sa ospital, at doon siya naratay ng mahigit 2 linggo dahil sa [[pagkaalog ng utak]] at sa sugat sa balikat. Ayon sa kaniya, ang aksidenteng ito at ang kaniyang pagkabuhay ay ang pagpapatibay ng kaniyang bokasyon. Noong 6 Agosto, 1944, sa araw na kinilala bilang 'Itim na Sabado', {{sfn|Weigel|2001|p=71}} itinipon ng mga Gestapo ang mga kalalakihan sa Krakow upang pigilan ang rebelyon{{sfn|Weigel|2001|p=71}}, tulad ng naganap sa Warsaw.{{sfn|Davies|2004|pp=253–254}}{{sfn|Weigel|2001|pp=71–21}} Nakatakas si Wojtyła at nagtago sa silong ng bahay ng kaniyang tiyuhin sa 10 Kalye Tyniecka, habang naghahalughog ang mga hukbong Aleman sa itaas.{{sfn|Stourton|2006|p=63}}{{sfn|Davies|2004|pp=253–254}}{{sfn|Weigel|2001|pp=71–21}} Mahigit walong libong mga kalalakihan ang kinuha noong araw na iyon, habang si Wojtyła ay tumakas tungo sa Palasyo ng Arsobispo,{{sfn|Stourton|2006|p=63}}{{sfn|Weigel|2001|p=71}}{{sfn|Davies|2004|pp=253–254}} at nanatili siya doon hanggang sa paglisan ng mga Aleman.<ref name="CNN6"/>{{sfn|Stourton|2006|p=63}}{{sfn|Davies|2004|pp=253–254}} Matapos lumisan ang mga Aleman noong 17 Enero, 1945, pumunta ang mga estudyante sa nawasak na seminaryo. Nagboluntaryo si Wojtyła at isa pang seminarista para linisin ang mga kasilyas. {{sfn|Weigel|2001|p=75}} Tinulungan din ni Wojtyła ang isang takas na dalagitang Hudyo na nagngangalang Edith Zierer,<ref name="EdithZ"/> na tumakas mula sa isang ''labor camp'' ng Nazi sa Czestochowa.<ref name="EdithZ"/> Hinimatay si Edith sa isang plataporma ng riles, kaya dinala siya ni Wojtyła sa isang tren at sinamahan niya ito sa kanilang paglalakbay sa Krakow. Kinilala ni Edith si Wojtyła na nagligtas sa kaniyang buhay sa araw na iyon.<ref name="CNNLive"/><ref name="archive"/><ref name="IHT"/> Marami pang mga naging kuwento ng pagligtas ni Wojtyła sa mga Hudyo mula sa mga Nazi. == Pagkapari == Sa pagtatapos ng kaniyang pag-aaral sa seminaryo sa Krakow, inordena si Wojtyła bilang pari sa [[Araw ng mga Santo]], 1 Nobyembre 1946,<ref name="CBN"/> ng Arsobispo ng Krakow na si Cardinal Sapieha.<ref name="ShortBio"/>{{sfn|Stourton|2006|p=71}}<ref name="Vatican2"/> Pinadala ni Sapieha si Wojtyła sa ''Pontifical International Athenaeum'' ''Angelicum'', na magiging Pontipikal na Unibersidad ni San Tomas Aquino, para mag-aral sa ilalim ni Padre Reginald Garrigou-Lagrange simula 26 Nobyembre 1946. Nalisensyahan si Wojtyła noong Hulyo 1947, nakapasa sa isang eksaminasyong doktoral noong 14 Hunyo 1948, at matagumpay na naipagtangol ang kaniyang tesis sa doktoral na pinamagatang ''Doctrina de fide apud S. Ioannem a Cruce'' (Ang Doktrina ng Pananampalataya ni San Juan dela Cruz) sa pilosopiya noong 19 Hunyo 1948.<ref>http://www.vatican.va/news_services/press/documentazione/documents/santopadre_biografie/giovanni_paolo_ii_biografia_prepontificato_en.html#1948 Accessed 6 October 2012. Bagaman inaprubahan ang kaniyang gawang doktoral noong Hunyo 1948, tinanggihan siyang bigyan ng ''degree'' dahil hindi siya makapagbayad ng pag-imprenta sa kaniyang teksto batay sa patakarang ''Angelicum''. Noong Disyembre 1948, isang binagong teksto ng kaniyang disertasyon ay inaprubahan ng pakultad ng teolohiya ng Unibersidad ng Jagiellonian, at nabigyan din si Wojtyła ng ''degree'.</ref> Nasa pangangalaga ng ''Angelicum'' ang orihinal na kopya ng tesis ni Wojtyła.<ref>{{cite web |url=http://www.pust.it/index.php/en?start=5 |title=RELAZIONE DEL RETTORE MAGNIFICO A.A. 2011–2012 |publisher=Pust.it |date= |accessdate=23 June 2013 |archive-date=25 Agosto 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110825112731/http://www.pust.it/index.php/en?start=5 |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110825112731/http://www.pust.it/index.php/en?start=5 |date=25 Agosto 2011 }}</ref> Maliban sa kurso ng ''Angelicum'', nag-aral din si Wojtyła ng Hebreo sa ilalim ng Dominikong Olandes na si Pter G. Duncker. Ayon sa kaeskwela ni Wojtyła na si Alfons Stickler na magiging Kardinal ng Austria, noong 1947 habang nasa ''Angelicum'' ay bumisita si Wojtyła kay Padre Pio na duminig sa kaniyang kumpisal, at pinaalam niya na balang araw ay maluluklok siya sa "pinakamataas na katungkulan ng Simbahan."<ref name="kwitny">{{cite book | last=Kwitny | first=Jonathan | title=Man of the Century: The Life and Times of Pope John Paul II | url=https://archive.org/details/manofcenturylife0000kwit | publisher=Henry Holt and Company |date=March 1997 | location=[[New York]] | page=768 | isbn=978-0-8050-2688-7}}</ref> Dagdag pa ni Cardinal Stickler, naniniwala si Wojtyła na ang propesiyang ito ay natupad noong naging Kardinal siya.<ref name="cnn">{{Cite news | last=Zahn | first=Paula | author-link=Paula Zahn | title=Padre Pio Granted Sainthood | newspaper=CNN | date=17 June 2002 | url=http://transcripts.cnn.com/TRANSCRIPTS/0206/17/ltm.04.html | accessdate=19 January 2008 | postscript=<!--None-->}}</ref> Nagbalik si Wojtyła sa Polonya noong tag-init ng 1948 sa kaniyang unang katakdaang pastoral sa bayan ng Niegowic, 15 milya mula sa Krakow, sa Simbahan ng Asuncion. Dumating siya sa bayan ng Niegowic sa panahon ng tag-ani, at ang kaniyang unang aksiyon ay ang pagluhod at paghalik sa lupa.{{sfn|Maxwell-Stuart|2006|p=233}} Itong kilos na ito na hinawig sa santong Pranses na si Jean Marie Baptise Vianney{{sfn|Maxwell-Stuart|2006|p=233}}, ang magiging tatak niyang kilos sa kaniyang pagiging papa. Noong Marso 1949, nilipat si Wojtyła sa parokya ng San Florian sa Krakow. Nagturo siya ng etika sa Unibersidad ng Jagiellonian at sa Katolikong Unibersidad ng Lublin. Habang nagtuturo, tinipon niya ang 20 kabataan, at tinawag ang kanilang sarili bilang ''Rodzinka'' o "maliit na pamilya". Nagtitipon sila para sa panalangin, diskusyong pang-pilosopiya, at para tulungan ang mga bulag at mga may-sakit. Unti-unting lumago ang samahang ito hanggang sa umabot ng mahigit kumulang 200 kasapi, at ang mga gawain ay dumami pa, kasama na dito ang ''skiing'' at pagsakay sa kayak.<ref name="USCCB_Bio"/> Noong 1953, tinanggap ng Pakultad ng Teolohiya ang tesis ni Wojtyła ukol sa [[habilitasyon]] sa Unibersidad ng Jagiellonian. Noong 1954, nakamit niya ang Doktorado ng Sagradong Teolohiya, {{sfn|Stourton|2006|p=97}} ang pagtasa sa pisibilidad ng etikang Katoliko base sa sistemang etika ng penomentologong si Max Sheler na may disertasyong pinamagatang "Muling Paghuhusga ng Posibilidad ng Pagtatatag ng Etikang Katoliko base sa sistemang etika ni Max Scheler".<ref>{{cite web|url=http://www.vatican.va/news_services/press/documentazione/documents/santopadre_biografie/giovanni_paolo_ii_biografia_prepontificato_en.html#1948 |title=Highlights on the life of Karol Wojtiła |publisher=Vatican.va |date= |accessdate=23 June 2013}}</ref> (Ocena możliwości zbudowania etyki chrześcijańskiej przy założeniach systemu Maksa Schelera).<ref>{{cite book|url=http://books.google.com/books?id=2QunKUmsM4kC&pg=PA153&lpg=PA153&dq=Ocena+#v=onepage&q=Ocena&f=false |title=Destined for Liberty: The Human Person in the Philosophy of Karol Wojtyła/John Paul II |publisher=Books.google.com |date= |accessdate=23 June 2013|isbn=9780813209852|year=2000}}</ref> Si Scheler ay isang pilosopong Aleman na nagtatag ng kilusang pilosopiya na nagdidiin sa karanasang may kamalayan. Ngunit binuwag ng Komunistang otoridad ang Pakultad ng Teolohiya sa Unibersidad ng Jagellonian na siyang pumigil kay Wojtyla na makakuha ng ''degree'' hanggang 1957. Kinalaunan binuo ni Wojtyla ang isang pamamaraang teolohikal na pinagsama ang tradisyunal na Tomismong Katoliko at ang mga ideya ng personalismo, isang kaparaanang pilosopikal na humalaw mula sa penomentolohiya, na naging tanyag sa mga Katolikong intelektwal sa Krakow sa mga panahong iyon. Isinalin din ni Wojtyla ang aklat ni Scheler, ang ''Pormalismo at ang Etika ng Tunay Na Asal'' (''Formalism and Ethics of Substantive Values'').<ref>{{cite book|last=Walsh|first=Michael|title=John Paul II: A Biography|year=1994|publisher=HarperCollins|location=London|isbn=978-0-00-215993-7|pages=20–21}}</ref> Sa kapanahunan ding ito, nagsulat si Wojtyła ng mga artikulo sa pahayagang Katoliko sa Krakow, ang ''Tygodnik Powszechny'' (Panglinggong Unibersal), na tumatalakay sa napapanahong isyu ng simbahan.<ref name="Zenit5"/> Tinutukan niya ang paggawa ng orihinal na gawa ng literatura sa loob ng 12 taon niya bilang pari. Naging laman ng kaniyang tula at dula ang patungkol sa digmaan, buhay sa ilalim ng Komunismo, at ang kaniyang responsibilidad bilang pastor. Ginamit ni Wojtyła ang dalawang alyas, ''Andrzej Jawień'' at ''Stanisław Andrzej Gruda''<ref name="Kuhiwczak"/><ref name="Zenit5"/>, para mabukod ang kaniyang mga gawang pangliteratura mula sa kaniyang mga lathalaing panrelihiyon kung saan ginagamit niya ang tunay niyang pangalan.<ref name="Kuhiwczak"/><ref name="Zenit5"/> Noong 1960, nilathala ni Wojtyła ang isang maimpluwensiyang aklat pangtelolohiya, ang ''Pagmamahalan at Responsibilidad'', na siyang depensa sa tradisyunal na katuruan ng Simbahan ukol sa matrimoniya mula sa makabagong pananaw pangpilosopiya.<ref name="Kuhiwczak"/>{{sfn|Wojtyła|1981}} ==="Wujek"=== Habang naninilbihan bilang pari sa Krakow, sinasamahan si Wojtyła ng mga grupo ng mga mag-aaral para sa ''hiking'', pagbibisikleta, pagkakampo at pagkakayak, na sinasamahan ng panalangin, panlabas na Misa, at diskusyong teolohikal. Sa ilalim ng pamamahala ng Komunismo sa Poland, hindi pinapahintulutan ang mga pari na maglakbay kasama ang mga mag-aaral, kaya pinakiusapan ni Wojtyła sa mga kababata niyang kasamahan na tawagin siyang "Wujek", o "Tito" sa wikang Polako. Ito ay para hindi malaman ng mga tagalabas na isa siyang pari. Naging taniyag ang palayaw na ito sa kaniyang mga tagasunod. Noong 1958, noong tinalaga bilang Katulong na Obispo ng Krakow si Wojtyła, nag-alala ang kaniyang mga kakilala baka mabago siya dahil sa kaniyang bagong katalagahan. Sinigurado niya sa kaniyang mga kaibigan na "mananatiling Wujek si Wujek", at mananatili siyang mamuhay ng payak sa kabila ng pagigig obispo niya. Sa nalalabing buhay ni Wojtyła, nakakabit sa kaniya ang palayaw na "Wujek" at patuloy na ginagamit ito partikular na ang mga Polako.<ref>Witness to Hope; The Biography of Pope John Paul II, by George Weigel. New York: Cliff Street Books/Harper Collins, 1999. p. 992.</ref><ref>THEY CALL HIM "WUJEK". Article from: St Louis Post-Dispatch (MO) | 24 January 1999 | Rice, Patricia</ref> == Obispo at Kardinal == Noong 4 Hulyo 1958<ref name="Vatican2"/> , habang nagka-kayak si Wojtyła sa mga lawa ng hilagang Polonya, itinalaga siya ni Papa Pio XII bilang Katulong na Obispo ng Krakow. Ipinatawag siya sa Warsaw para makipagkita sa Primate ng Polonya, si Stefan Cardinal Wyszynski, na siyang nagpaalam sa kaniya sa kaniyang katalagahan.<ref name="Rise"/>{{sfn|Stourton|2006|p=103}} Sumagn-ayon siya na manilbihan bilang Katulong na Obispo sa Arsobispo ng Krakow na si Eugeniusz Baziak, at inordena siya bilang Episcopate (bilang titular na Obispo ng Ombi) noong 28 Setyembre 1958. Si Baziak ang naging pangunahing konsagrante. Ang ibang mga naging konsagrante ay ang mga Katulong na Obispo Boleslaw Kominek ng Sophene at Vaga at ang Katulong na Obispo Franciszek Jop ng Diosesis ng Sandomierz.<ref name="Vatican2"/> Sa edad na 38, naging pinakabatang naging Obispo ng Polonya si Wojtyła. Pumanaw si Baziak noong Hunyo 1962 at noong 16 Hulyo pinili si Wojtyła bilang ''Vicar Capitular'' (pansamantalang tagapamahala) ng Arsodiyosesis hanggang maitalaga ang isang Arsobispo.<ref name="A&E"/><ref name="ShortBio"/> Noong Oktubre 1962, lumahok si Wojtyła sa Pangalawang Konseho ng Vatican (1962-1965),<ref name="A&E"/><ref name="Vatican2"/> kung saan gumawa siya ng ambag sa dalawa sa mga produktong pinakamakasaysayan at pinakamaimpluwensiya, ang ''Kautusan ng Kalayaan sa Relihiyon'' (sa wikang Latin, ''[[Dignitatis Humanae]]''), at ang ''Konstitusyong Pastoral ng Simbahan sa Makabagong Sanlibutan'' (''[[Gaudium et Spes]]'').<ref name="Vatican2"/>. Nag-ambag si Wojtyła at ang mga obispong Polako ng isang burador na teksto sa Konseho para sa ''Gaudium et Spes''. Ayon sa historyador na si John W. O'Malley, ang burador na tekstong ''Gaudium et Spes'' na pinadala ni Wojtyła at iba pang mga delegadong Polako ay nagpadala ng "ilang impluwensya sa mga bersyon na ipinadala sa mga ama ng konseho noong tag-init na iyon ngunit hindi tinanggap bilang batayang teksto".<ref>{{cite book|last=O'Malley|first=John W.|title=What Happened at Vatican II|year=2008|publisher=Harvard University press|location=Cambridge, Massachusetts|isbn=978-0-674-03169-2|pages=204–205}}</ref> Ayon kay John F. Crosby, bilang papa, ginamit din kinalaunan ni Juan Pablo II ang mga salita ng ''Gaudium et Spes'' upang ipakilala ang kaniyang sariling sakoobin sa kalikasan ng tao sa pakikipag-ugnayan sa Dios: na ang tao ay ang "tanging lalang ng daigdig na ninais ng Dios para sa kaniyang kapakanan", ngunit "matutuklasan lang ng tao ang kaniyang tunay na sarili sa tapat na pagbibigay ng kaniyang sarili."<ref>{{cite journal |last1=Crosby|first1=John F.|year=2000|title=John Paul II's Vision of Sexuality and Marriage: The Mystery of "Fair Love"|journal=The Legacy of Pope John Paul II: His Contribution to Catholic Thought|page=54|publisher=Crossroad|isbn=978-0-8245-1831-8|editor1-last=Gneuhs|editor1-first=Geoffrey}}</ref> Lumahok din siya sa asambleya ng Kapulungan ng mga Obispo.<ref name="A&E"/><ref name="ShortBio"/> Noong 13 Enero 1964, tinalaga siya ni Papa Pablo VI bilang Arsobispo ng Krakow.<ref name="VaticanNewsService"/> Noong 26 Hunyo 1967, pinahayag ni Paulo VI ang promosyon ni Karol Wojtyła sa Kolehiyo ng mga Kardinal.<ref name="Vatican2"/><ref name="VaticanNewsService"/> Pinangalan si Wojtyła bilang Kardinal-Pari ng ''titulus'' ng San Cesario sa Palatio. Noong 1967, naging instrumental siya sa pagbuo ng ''encyclical'', ang ''Humanae Vitae'' na tumatalakay sa kaparehong isyu sa pagbabawal ng paglalaglag ng bata at sa artipisyal na pagkontrol ng kapanganakan.<ref name="Vatican2"/><ref name="Memory"/><ref name="HV"/> Noong 1970, ayon sa isang makabagong saksi, hindi sang-ayon si Kardinal Wojtyła sa pamamahagi ng liham sa Krakow, na sinasabi na naghahanda ang Episkopado ng Polonya para sa ika-50 anibersaryo ng [[Digmaang Polako–Sobyetiko]]. == Pagkahalal Bilang Papa == Noong Agosto 1978, pagkamatay ni Papa Pablo VI, bumoto si Kardinal Wojtla sa ''papal conclave'', na naghalala kay Papa Juan Pablo I. Ngunit namatay din si Juan Pablo I matapos lamang ang 33 araw bilang papa, na nagbukas mulit ng panibagong ''conclave''.<ref name="ShortBio"/><ref name="Vatican2"/><ref name="Time1978"/> Nagsimula ang pangalawang ''conclave'' ng 1978 noong 14 Oktubre, 10 araw matapos ang libing. Dalawa ang naging matunog na pangalan sa pagkapapa, si Giuseppe Cardinal Siri, na konserbatibong Arsobispo ng Genova, at ang liberal na Arsobispo ng Florencia na si Giovanni Cardinal Benelli, na kinikilala ding malapit na kaibigan ni Juan Pablo I.<ref name="Time1978b"/> Tiwala ang mga tagasuporta ni Benelli na siya ay mahahalal, at sa unang mga balota, si Benelli ang nakakuha ng pinakamaraming boto.<ref name="Time1978b"/> Ngunit sadyang matindi ang labanan sa isa't isa, na waring walang mapipili sa kanila. Dahil dito nagmungkai si Franz Cardinal Konig, Arsobispo ng Vienna, sa mga kapuwa niya tagahalal ng isang kompromisong kandidato: ang Polakong si Karol Josef Wojtyła.<ref name="Time1978b"/> Nanalo si Wojtyła sa ikawalong balota sa ikatlong araw (16 Oktubre), na ayon sa mga pahayagang Italyano, 99 boto mula sa 111 mga tagahalal. Pinili ni Wojtyła ang pangalang Juan Pablo II<ref name="Vatican2"/><ref name="Time1978b"/> bilang pagpupugay sa kaniyang sinundan, at para magbigay pugay din sa yumaong Papa Pablo VI. Lumabas din ang puting usok mula sa tsimniya, na naghuhudyat sa mga taong nagtipon sa Plaza San Pedro na may napili nang papa. <!-- part 1 --> == Pastoral na Paglalakbay == Sa kaniyang paninilbihan bilang Papa, nakapagbiyahe si Papa Juan Pablo II sa 129 na mga bansa,{{sfn|Maxwell-Stuart|2006|p=234}} at mahigit 1,100,000&nbsp;km ang kaniyang kabuuang inilakbay. Madalas siyang dinudumog ng maraming tao; at ang ilan sa mga ito ay dinagsa ng pinakamaraming tao sa kasaysayan ng sangkatauhan. Ang isa sa mga ito, ang [[Pandaigdigang Araw ng Kabataan 1995|Pandaigdigang Araw ng Kabataan (World Youth Day) sa Maynila]], ay naitala bilang pinakamalaking pagtitipong pang-papa <!-- papal gathering --> sa kasaysayan, ayon sa Vatican, kung saan humigit-kumulang apat na milyong katao ang dumagsa.<ref name=BaltimoreSun>{{cite web |url=http://articles.baltimoresun.com/1995-01-16/news/1995016078_1_pope-philippines-papal |title=Biggest Papal Gathering &#124; Millions Flock to Papal Mass in Manila, Gathering is Called the Largest the Pope Has Seen at a Service&nbsp;— Baltimore Sun |last=New York Times News Service |work=articles.baltimoresun.com |year=2012 |accessdate=29 January 2012 |archive-date=2012-09-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120924125252/http://articles.baltimoresun.com/1995-01-16/news/1995016078_1_pope-philippines-papal |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120924125252/http://articles.baltimoresun.com/1995-01-16/news/1995016078_1_pope-philippines-papal |date=2012-09-24 }}</ref><ref name="AsiaNews"/> Sa panimula ng kaniyang pagiging Papa, bumisita si Juan Pablo II sa Republikang Dominikano at sa Mexico noong Enero 1979.<ref name="CBN2"/> Si Juan Pablo II ang naging kauna-unahang Papa na bumisita sa [[White House]] noong Enero 1979, kung saan malugod siyang binati ni Pangulong [[Jimmy Carter]]. Kauna-unahan din siyang Papa na bumisita sa iilang bansa sa isang taon, na nagsimula sa Mexico<ref name="Mexico"/> at Irlanda<ref name="Ireland"/> noong 1979. Kauna-unahan din siyang papa na bumisita sa Gran Britanya noong 1982, kung saan nakipagkita siya kay Reyna Elizabeth II, na Kataas-taasang Gobernador ng Simbahan ng Inglatera. Habang nasa Inglatera, bumisita rin siya sa Katedral ng Canterbury at lumuhod sa panalangin kasama si [[Robert Runcie]], Arsobispo ng Canterbury, kung saan napatay si Thomas a Becket.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/may/29/newsid_4171000/4171657.stm |title=BBC ON THIS DAY &#124; 29 &#124; 1982: Pope makes historic visit to Canterbury |publisher=''BBC News'' |date= 29 May 1982|accessdate=23 June 2013}}</ref> Naglakbay din siya sa Haiti noong 1983, kung saan nagsalita siya sa wikang Creole sa libu-libong mga dukhang Katoliko na nagtipon upang batiin siya sa paliparan. Ang kaniyang mensahe, na "ang mga bagay sa Haiti ay kailangang magbago", na pumapatungkol sa hindi pagkakapantay-pantay ng mga mahihirap at ng mga mayayaman, ay binati ng malakas na palakpakan.<ref name="Haiti: The Duvalier Years"/> Kauna-unahan din siyang papa sa makabagong panahon na bumisita sa Ehipto,<ref name="PopeEgypt"/> kung saan nakipagkita siya sa papa ng Simbahang Koptiko, si Papa Shenouda III<ref name="PopeEgypt"/> at ang Patriyarkang Ortodoksiyang Griyego ng Alexandria.<!-- Gk Orthodox Patriarch --><ref name="PopeEgypt"/> Kauna-unahan din siyang Katolikong papa na bumisita at manalangin sa isang moskeng Islam, sa [[Damascus]], Syria, noong 2001. Bumisita siya sa Moske ng Umayyad, na isang dating simbahang Cristiano, kung saan pinaniniwalaang piniit si Juan Bautista,<ref name="Mosque"/> kung saan nanawagan siya na magkaisa at sabay na mamuhay ang mga Muslim, Cristiano at Hudyo.<ref name="Mosque"/> Noong 15 Enero, 1995, sa kasagsagan ng Ika-10 Pandaigdigang Araw ng Kabataan, nagdaos siya ng [[Misang Katoliko|Misa]] sa tinatayang lima hanggang pitong milyong katao nagtipon-tipon sa Luneta, Maynila, Pilipinas. Ito ay sinasabing pinakamalaking pagtitipon na naganap sa kasaysayan ng Kristyanismo.<ref name="AsiaNews"/> Noong Marso 2000, habang bumibisita sa [[Jerusalem]], naging kauna-unahan si Juan Pablo II na bumisita at manalangin sa [[Kanlurang Pader]].<ref name="BBCIsrael"/><ref name="ADL2006"/> Noong Setyembre 2001, dahil sa mga suliraning dulot ng Setyembre 11, bumisita siya sa Kazakhstan, kung saan humarap siya sa mga taong karamihan ay mga Muslim, at sa Armenia, para gunitain ang ika-1,700 taon ng Kristyaniso sa Armenia.<ref name="NewYorkTimes3"/> ===Unang Pagbisita sa Polonya=== Noong Hunyo 1979, naglakbay si Papa Juan Pablo II sa Polonya kung saan malugod siyang dinumog ng mga tao.<ref name="OnThisDay"/> Ang una niyang paglalakbay sa Polonya ang pumukaw sa espirito ng bansa at lumunsad sa pagkakabuo ng kilusang ''Solidarity'' noong 1980, kung saan kinalaunan ay nakapagdala ng kalayaan at karapatang pantao sa kaniyang tinubuang lupa.<ref name="Memory"/> Gustong gamitin ng rehimeng Komunista sa Polonya ang pagbisita ng Papa, na bagaman Polako ang papa ay hindi pa rin magbabago ang kanilang kapasidad na mamuno, maniil, at mamahagi ng kabutihan ng lipunan. Umasa din sila na tatalimahin ng Papa ang mga patakarang tinakda nila, na makikita ng mga Polako ang kaniyang halimbawa at kanila itong susundin. Kung bakasakaling magdulot ng kaguluhan ang pagbisita ng Papa, handa ang rehimeng Komunista na supilin ang rebelyon at isisi ang insidenteng ito sa Papa.<ref name="Angelo M. Codevilla 2008">Angelo M. Codevilla, "Political Warfare: A Set of Means for Achieving Political Ends", in Waller, ed., ''Strategic Influence: Public Diplomacy, Counterpropaganda and Political Warfare'' (IWP Press, 2008.)</ref> {{quote|"Nagtagumpay ang Papa sa pakikibakang ito sa pamamagitan ng pangingibabaw sa politika. Siya ay ang tinatawag ni Joseph Nye na 'malambot na kapangyarihan' -- ang kapangyarihan ng pag-aakit at pagtataboy. Nagsimula siya ng may malaking kapakinabangan, at sinamantala niya itong lubos: Namuno siya sa isang insitusyong salungat sa Komunismong paraan ng pamumuhay na kinasusuklaman ng lipunang Polako. Siya ay isang Polako, ngunit hindi marating ng rehimen. Sa pamamagitan ng pagkilala kasama siya, nagkaroon ng pagkakataon ang mga Polako na linisin ang kanilang sarili mula sa mga kompromisong kailangan nilang gawin para mamuhay sa ilalim ng rehimen. At dumating sila ng milyon. At nakinig sila. Nakiusap siya sa kanila na maging mabuti, huwag ikompromiso ang sarili, na magsama-sama, na maging matapang, at ang Dios ang kaisa-isang pinagmumulan ng kabutihan, ang kaisa-isang pamantayan ng asal. 'Huwag kayong matakot', sabi niya. Milyon ang pasigaw na tumugon, 'Gusto namin ang Dios! Gusto namin ang Dios! Gusto namin ang Dios!' Naduwag ang rehimen. Kung hindi pinili ng Papa na patigasin ang kaniyang malambot na kapangyarihan, baka malunod sa dugo ang rehimen. Sa halip, pinamunuan lamang ng Papa ang lipunang Polako na tumanan mula sa mga namumuno sa kanila sa pamamagitan ng matibay na pagkakaisa. Nanatili pa rin sa panunungkulan ang mga Komunista ng isa pang dekada bilang mga despota. Ngunit bilang pampolitika na pinuno, tapos na sila. Sa kaniyang pagbisita sa kaniyang tinubuang Polonya noong 1979, natamaan ni Juan Pablo II ang tinatawag na masidhing suntok sa rehimeng Komunismo, sa Imperyong Sobyet, at kinalaunan, sa Komunismo." ''("The Pope won that struggle by transcending politics. His was what [[Joseph Nye]] calls '[[soft power]]' — the power of attraction and repulsion. He began with an enormous advantage, and exploited it to the utmost: He headed the one institution that stood for the polar opposite of the Communist way of life that the Polish people hated. He was a Pole, but beyond the regime's reach. By identifying with him, Poles would have the chance to cleanse themselves of the compromises they had to make to live under the regime. And so they came to him by the millions. They listened. He told them to be good, not to compromise themselves, to stick by one another, to be fearless, and that God is the only source of goodness, the only standard of conduct. 'Be not afraid,' he said. Millions shouted in response, 'We want God! We want God! We want God!' The regime cowered. Had the Pope chosen to turn his soft power into the hard variety, the regime might have been drowned in blood. Instead, the Pope simply led the Polish people to desert their rulers by affirming solidarity with one another. The Communists managed to hold on as despots a decade longer. But as political leaders, they were finished. Visiting his native Poland in 1979, Pope John Paul II struck what turned out to be a mortal blow to its Communist regime, to the Soviet Empire, [and] ultimately to Communism.")'' <ref name="Angelo M. Codevilla 2008"/> }} Ayon kay John Lewis Gaddis, isa sa mga pinaka-impluwensyal na historyador ng [[Malamig na Digmaan]], ang lakbaying ito ang naglunsad sa pagbuo ng ''Solidarity'' at ng pagsisimula ng pagbagsak ng Komunismo sa [[Silangang Europa]]: <blockquote> Noong paghalik ni Papa Juan Pablo II sa lapag ng Paliparang Warsaw pinasimulan niya ang proseso kung saan ang komunismo sa Polonya -- at kinalaunan sa kabuuan ng Europa -- ay hahantng sa katapusan.<ref>[[John Lewis Gaddis]], ''The Cold War: A New History', p. 193, Penguin Books (2006), ISBN 978-0-143-03827-6''</ref></blockquote> Sa kanyang muling mga pagbisita sa Polonya, nagbigay siya ng suporta sa organisasyong ''Solidarity''.<ref name="Memory"/> Ang kaniyang mga pagbisitang ito ang nagpatibay sa mensaheng ito at nag-ambag sa pagbagsak ng Komunismo sa Silangang Europa na naganap sa mga taong 1989-1990 sa pamamagitan ng pagsisimula muli ng demokrasya sa Polonya, na siyang lumaganap sa Silangang Europa at [[Timog-Silangang Europa]].<ref name="Bottum"/>{{sfn|Maxwell-Stuart|2006|p=234}}<ref name="OnThisDay"/><ref name="CBCNews"/><ref name="Gorbachev"/> ==Papel sa pagbagsak ng Komunismo== Kinikilala si Juan Pablo II bilang isa sa mga may malaking bahagi sa pagbagsak ng Komunismo sa Gitna at Silangang Europa,<ref name="Memory"/><ref name="Bottum"/>{{sfn|Maxwell-Stuart|2006|p=234}}<ref name="CBCNews"/><ref name="Gorbachev"/>{{sfn|Domínguez|2005}} sa pamamagitan ng pagiging espiritwal na inspirasyon sa likod ng pagbagsak nito at siyang nagbigay-sigla sa isang "mapayapang rebolusyon" sa Polonya. Kinilala ni [[Lech Wałęsa]], tagatatag ng kilusang 'Solidarity', si Juan Pablo II dahil sa pagbibigay niya ng lakas loob sa mga Polako na humingi ng pagbabago. Ayon kay Wałęsa, "Bago siya naging papa, nahahati ang mundo sa pagitan ng mga ''block''. Walang nakakaalam kung paano maaalis ang komunismo. Sa Warsaw, noong 1979, payak niyang sinabi: 'Huwag kayong matakot', at nanalangin din: 'Nawa'y ang iyong Espiritu ay dumating at baguhin ang imahe ng kalupaan... ang kalupaang ito'." {{sfn|Domínguez|2005}} May mga bintang pa nga na lihim na pinondohan ng [[Bangko ng Vatican]] ang Solidarity.<ref name="NYTimes"/><ref name="Salinger2005"/> Sa pakikipag-usap ni Pangulong [[Ronald Reagan]] sa Papa, lumitaw ang "patuloy na pagkukumamot para hikayatin<!-- shore up--> ang suporta ng Vatican para sa mga polisiya ng Amerika. Marahil na kataka-taka, lumitaw sa mga papeles na, miski sa mga huling bahagi ng 1984, hindi naniniwala ang papa na maaari pang mabago ang pamahalaang Komunismo sa Polonya."<ref name="nationalreview"/> Kagaya ng pagpapaliwanag ng isang Briton na historyador na si [[Timothy Garton Ash]], na pinahayag ang kaniyang sarili bilang "agnostikong liberal", makaraang pumanaw si Juan Pablo II: <blockquote> Walang makakapatunay na siya ang pangunahing dahilan ng katapusan ng komunismo. Ngunit, ang lahat ng mga malalaking tauhan sa lahat ng panig - hindi lang si Lech Wałęsa, puno ng Polakong Solidarity, kundi rin ang mortal na kalaban ng Solidarity, si Heneral Wojciech Jaruzelski; hindi lang ang dating pangulo ng Amerika na si George Bush Senior kundi rin ang dating pangulong Sobyet na si Mikhail Gorbachev - ay sumasang-ayon na siya nga. Mangangatwiran ako sa makasaysayang kaso sa tatlong hakbang: kung wala ang Polakong Papa, walang rebolusyong Solidarity sa Polonya sa 1980; kung walang Solidarity, walang malaking pagbabago sa polisiyang Sobyet tungo sa silangang Europa sa ilalim ni Gorbachev; kung walang pagbabagong ito, walang rebolusyong pelus sa 1989. ''(No one can prove conclusively that he was a primary cause of the end of communism. However, the major figures on all sides – not just Lech Wałęsa, the Polish Solidarity leader, but also Solidarity's arch-opponent, General Wojciech Jaruzelski; not just the former American president George Bush Senior but also the former Soviet president Mikhail Gorbachev – now agree that he was. I would argue the historical case in three steps: without the Polish Pope, no Solidarity revolution in Poland in 1980; without Solidarity, no dramatic change in Soviet policy towards eastern Europe under Gorbachev; without that change, no velvet revolutions in 1989.)''<ref>{{cite web|url=http://www.theguardian.com/world/2005/apr/04/catholicism.religion13?INTCMP=SRCH |title=The first world leader |publisher=The Guardian |date=4 April 2005 |accessdate=4 November 2013}}</ref></blockquote> Noong Disyembre 1989, nakipagkita si Juan Pablo II sa lider ng Sobyet na si [[Mikhail Gorbachev]] sa Vatican at nakipagpalitan ng respeto at paghanga sa isa't isa. Minsang sinabi ni Gorbachev na, "Ang pagbasak ng [[Bakal na Telon]] ay maaaring imposible kung wala si Juan Pablo II".<ref name="Bottum"/><ref name="CBCNews"/> Sa pagpanaw ni Juan Pablo II, sinabi ni Mikhail Gorbachev: "Ang malasakit ni Papa Juan Pablo II sa kaniyang mga tagasunod ay isang pambihirang halimbawa para sa ating lahat.<ref name="Gorbachev"/>{{sfn|Domínguez|2005}} Noong 4 Hunyo 2004, ipinakita ng Pangulo ng Estados Unidos sa panahong iyon, si George W. Bush, ang ''[[Presidential Medal of Freedom]]'' (Pampangulong Medalya ng Kalayaan), pinakamataas na karangalang pangsibil sa Amerika, kay Papa Juan Pablo II sa isang seremnoya sa Apostolikong Palasyo. Binasa ng pangulo ang sipi na nakalakip sa medalya, na kumikilala sa "anak ng Polonyang ito" kung saan "nagprinsipyo at nagtaguyod para sa kapayapaan at kalayaan na nagbigay inspirasyon sa milyon at nakibahagi sa pagbagsak ng komunismo at kalupitan."<ref name="Associated Press">{{cite web |url=http://www.cjonline.com/stories/101303/pag_pope.shtml |archiveurl=https://web.archive.org/web/20040404041319/http://www.cjonline.com/stories/101303/pag_pope.shtml |archivedate=4 April 2004 |title=Poles worried, proud of Pope John Paul II 10/13/03 |last=The Associated Press |work=web.archive.org |year=2012 |accessdate=28 January 2012 |url-status=live }}</ref> Matapos tanggapin ang karangalan, sinabi ni Juan Pablo II, "Nawa'y ang pagnanais ng kalayaan, kapayapaan at isang mundong mas makatao na sinisimbolo sa medalyang ito ang magbigay inspirasyon sa mga kalalakihan at kababaihan ng may magandang kalooban sa lahat ng oras at dako."<ref name="vatican1"/> ===Tangka ng mga komunista na sirain si Juan Pablo II=== Minsan nang tinangka ng rehimeng Komunismo ng Polonya na sirain si Juan Pablo II at paguhuin ang kaniyang popularidad sa pamamagitan ng pagpapahayag na mayroong anak sa labas ang papa. Mayroong aksiyon ang Służba Bezpieczeństwa, isang ahensyang pang-seguridad sa Komunistang Polonya, na nagngangalang "Triangolo", na pinamumunuan ni Heneral Grzegorz Piotrowski, isa sa mga pumaslang kay Jerzy Popiełuszko. Gustong samantalahin ni Piotrowski si Irena Kinaszewska, na kalihim ng magasin ng Katoliko sa Polonya, ang Tygodnik Powszechny, kung saan minsan nang nagtrabaho ang magiging papa, at kinikilalang tagahanga ni Juan Pablo II. Matapos lagyan ng droga ang inumin ni Kinaszewska, tinangka siyang paaminin ng mga opisyal ng Służba Bezpieczeństwa na nagkaroon sila ng relasyong sekswal ni Juan Pablo II. Noong hindi ito nagtagumpay, gumawa ang Służba Bezpieczeństwa ng mga gawa-gawang alaala ni Kinaszewska na nagsasabing nagkaroon sila ng relasyong sekswal sa isa't isa at inilagay sila sa isang apartment ng paring si Andrzej Bardecki, at ang mga alaalang ito ay kukumpiskahin sana ng mga militia sa paghahalughog. Ngunit nabigo ang planong ito, noong napatunayang peke si Piotrowski at nalaman ni Bardecki ang ginawang mga pamemeke, at kaniya itong winasak.<ref>[http://wiadomosci.dziennik.pl/historia/aktualnosci/artykuly/439582,prowokacja-sluzby-bezpieczenstwa-plotki-o-dziecku-papieza.html Nieślubne dziecko Jana Pawła II. Kulisy esbeckiej prowokacji] ''[[Dziennik]]'', 4 October 2013</ref> ==Mga tangkang pagpaslang At Mga plano== Habang papasok siya sa Plaza San Pedro para magsalita sa mga tagapakinig noong 13 Mayo, 1981,<ref>{{cite news |title=1981 Year in Review: Pope John Paul II Assassination (sic) Attempt |url=http://www.upi.com/Audio/Year_in_Review/Events-of-1981/Pope-John-Paul-II-Assasination-Attempt/12311754163167-6/ |publisher=United Press International (UPI) |year=1981}}</ref> binaril at lubhang nasugatan si Papa Juan Pablo II ni Mehmet Al Ağca, isang Turko na kasapi ng militanteng groupong [[pasismo]] na tinatawag na ''Grey Wolves''.<ref name="SanFrancisco"/> Gumamit ang tagapagbaril ng isang semi-awtomatikong pistolang Browning. Tinamaan ang papa sa tiyan at tumagos sa kaniyang mga bituka ng ilang beses.<ref name="Bottum"/> Sinugod si Juan Pablo II sa loob ng mga gusali ng Vatican at sa Ospital ng Gemelli. Habang sinusugod siya sa ospital ay nawalan siya ng malay. Bagaman hindi tinamaan ang kaniyang arterya, halos tatlong-kapat ng kaniyang dugo ang nawala. Inoperahan siya ng limang oras para magamot ang kaniyang mga sugat.{{sfn|Time Magazine 1982-01-25|p=1}} Sa kaniyang dagliang pagbabalik ng malay habang siya'y inooperahan, pinakiusapan niya sa mga duktor na huwag tanggalin ang kaniyang ''Kayumangging Skapular''.<ref name="scapolare"/> Binanggit ng papa na tumulong sa kaniya ang Ina ng Fatima upang mabuhay sa pagsubok na ito.{{sfn|Maxwell-Stuart|2006|p=234}}{{sfn|Dziwisz|2001}}{{sfn|Bertone|2000–2009}} Nahuli si Ağca at pinigilan siya ng isang madre at ng ibang mga tao hanggang sa dumating ang mga pulis. Sinentensiyahan siya ng habangbuhay na pagkakakulong. Dalawang araw matapos ang Kapaskuhan noong 1983, bumisita si Juan Pablo II kay Ağca sa kulungan. Pribadong nakipag-usap si Juan Pablo II at si Agca ng dalawampung minuto.{{sfn|Maxwell-Stuart|2006|p=234}}{{sfn|Dziwisz|2001}} Binanggit ng Papa, "Kung anuman ang napag-usapan namin ay mananatiling lihim sa pagitan niya at ako. Nakipag-usap ako sa kaniya bilang isang kapatid, na siyang pinatawad ko at may lubos kong pagtitiwala." Noong 2 Marso 2006, binanggit ng Komisyong Mitrokhin ng Parlamento ng Italya, na binuo ni Silvio Berlusconi at pinamunuan ng senador ng Forza Italia na si Paolo Guzzanti, na ang Unyong Sobyet ang may kinalaman sa pagtatangka sa buhay ni Juan Pablo II,<ref name="SanFrancisco"/><ref name="ItalianPanel"/> bilang ganti sa suporta ng papa sa ''Solidarity'', na isang kilusan ng mga manggagawa na Katoliko at maka-demokratiko. Matagal na din itong sinasang-ayunan ng ''Central Intelligence Agency'' ng Estados Unidos sa mga panahong iyon. Ang pangalawang pagtatangka sa buhay ng Papa ay naganap noong 12 Mayo, 1982, isang araw lamang matapos ang anibersaryo ng tangkang pagpatay sa kaniya, sa Fatima, Portugal, kung saan tinangka ng isang lalaki na saksakin si Juan Pablo II gamit ang bayoneta.<ref name="Krohn"/><ref name="CBC2"/><ref name="Reuters3"/> Napigilan siya ng mga guwardya, ngunit kinalaunan sinalaysay ni Stanisław Dziwisz na nasugatan si Juan Pablo II sa nasabing pagtatangka ngunit nagawa niyang itago ang hindi-gaanong kalubhang sugat.<ref name="Krohn"/><ref name="CBC2"/><ref name="Reuters3"/> Ang nagtangka sa kaniyang buhay ay isang Paring Kastila na si Juan Maria Fernandez y Krohn,<ref name="Krohn"/> na isang maka-tradisyunal na Katolikong pari, at inordena bilang pari ni Arsobispo Marcel Lefebvre ng [[Kalipunan ni San Pio X]] at tumututol sa mga reporma ng Ikalawang Konseho Ng Vatican, at gumigiit na ang papa ay isang kasabwat ng Komunistang Moscow at Marxismong Silangang Europa.{{sfn|Hebblethwaite|1995|p=95}} Umalis din sa pagkapari si Fernandez at ikinulong din.<ref name="CBC2"/><ref name="Reuters3"/>{{sfn|Hebblethwaite|1995|p=95}} Kinalaunan, ginamot ang dating pari dahil sa sakit sa pag-iisip at pinalayas mula sa Portugal para maging solisitor sa Belhika.{{sfn|Hebblethwaite|1995|p=95}} Naging target din si Papa Juan Pablo II ng [[sabwatang Bojinka]], na pinondohan ng [[Al-Qaeda]], sa kaniyang pagbisita sa Pilipinas noong 1995. Ang unang plano ay ang pagpatay sa kaniya sa Pilipinas sa kasagsagan ng pagdiriwang ng Pandaigdigang Araw ng Kabataan. Ayon sa plano, sa 15 Enero 1995, isang ''suicide bomber'' ang magdadamit bilang hari habang dumadaan ang ''motorcade'' ni Juan Pablo II patungo sa Seminaryo ng San Carlos sa [[Lungsod ng Makati]]. Lalapit ang ''assassin'' sa papa at pasasabugin ang bomba. Ang balak dito, ang gagawing pagpaslang ay upang malihis ang atensyon mula sa susunod na gawain ng operasyon. Subalit natuklasan ang planong ito, noong nagkaroon ng sunog kemikal sa pinagtataguan ng mga terorista. Dahil dito naalerto ang mga pulis, at nadakip ang lahat ng mga kasabwat dito isang linggo bago ang pagbisita ng papa. Umamin ang mga kasabwat sa planong ito.<ref name="ThePlot"/> Noong 2009, nilathala ni John Koehler, isang mamamahayag at dating opisyal ng intelihensya ng hukbo, ang ''Spies of the Vatican: The Soviet Union's Cold War Against The Catholic Church'' (Mga Espiya ng Vatican: Ang Malamig na Digmaan ng Unyong Sobyet Laban Sa Simbahang Katoliko). Sa Sa kaniyang pagsasaliksik sa mga papeles ng mga lihim na pulisya ng [[Polonya]] at [[Silangang Alemanya]], pinahayag ni Koehler na ang mga tangkang pagpaslang ay "may suporta ng KGB" at nagbigay siya ng mga detalye.<ref>''Publishers Weekly'', review of 'Spies in the Vatican', 11 May 2009</ref> Sa panunungkulan ni Juan Pablo II, maraming mga klerigo na nasa loob ng Vatican at may nominasyon ay tumangging magpa-orden, at kinalaunan ay mahiwagang umalis ng simbahan. Maraming mga naghaka-haka na sila talaga ay mga ahente ng KGB. == Paghingi ng Tawad == Humingi ng tawad si Juan Pablo II sa halos lahat ng mga kalipunan na nagdusa sa kamay ng Simbahang Katoliko sa mga nagdaang mga panahon.<ref name="Memory"/>{{sfn|Pope John Paul II|2005|p=1}} Kahit na noong hindi pa siya Papa, isa na siyang tanyag na patnugot at tagasuporta sa mga inisyatiba tulad ng ''Liham ng Pagkakasundong Muli ng mga Obispong Polako at ng mga Obispong Aleman'' noong 1965. Bilang Papa, opisyal siyang humihingi ng tawad sa publiko sa mahigit 100 na pagkakamali, tulad ng:<ref name="Guardian">{{cite news|url=http://www.guardian.co.uk/world/2000/mar/13/catholicism.religion |title=Pope says sorry for sins of church|publisher=The Guardian |work=The Guardian |date=13 March 200 | accessdate=14 January 2013 |author=Caroll, Rory |location=London}}</ref><ref name="BBC News 1">{{cite news | url=http://www.bbc.co.uk/religion/religions/christianity/pope/johnpaulii_1.shtml | title= Pope issues apology|publisher=BBC | accessdate=14 January 2013 | author=BBC News}}</ref><ref name="BBC News 2">{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/674246.stm | title= Pope apologises for Church sins| publisher=BBC News |accessdate=14 January 2013 | author=BBC News | date=12 March 2000}}</ref><ref name="Ontario">{{cite news | url=http://www.religioustolerance.org/popeapo2.htm | title=Apologies by Pope John Paul II | publisher=Ontario Consultants | date=7 March 2000 | accessdate=14 January 2013 | author=Robinson, B A | archive-date=14 Nobiyembre 2012 | archive-url=https://web.archive.org/web/20121114082949/http://www.religioustolerance.org/popeapo2.htm | url-status=dead }}</ref> * Ang legal na proseso labal sa siyentipoko at pilosopong Italyanong si [[Galileo Galilei]], na isa ding tapat na Katoliko, noong 1633 (31 Oktubre 1992).<ref name="MsnbcNews2"/><ref name="Adherents"/> * Ang pagkakadawit ng mga Katoliko kasama ang mga punong Aprikano na nagbenta sa kanilang mga nasasakupan sa Kalakalan ng Alipin sa Aprika (9 Agosto 1993). * Ang papel ng pamunuan ng Simbahan sa parusang pagsusunog at sa digmaang panrelihiyon bilang ganti sa Repormasyon ng Protestante (Mayo 1995, sa Republikang Tseko) * Ang mga hindi makatarungang ginawa laban sa mga kababaihan, mga paglabag sa [[karapatan ng kababaihan]] at sa mga paninirang-puring ginagawa laban sa kababaihan sa kasaysayan (10 Hulyo 1995, sa isang liham para sa "bawat kababaihan"). * Ang pananahimik at kawalan ng aksiyon ng maraming Katoliko noong kasagsagan ng ''Holocaust'' (16 Marso, 1998). Noong 20 Nobyembre 2001, gamit ang ''laptop'' sa Vatican, nagpadala si Papa Juan Pablo II ng kaniyang kauna-unahang e-liham, na naghihingi ng kapatawaran ukol sa mga kaso ng ''sex abuse'', ukol sa mga "Ninakaw na Henerasyon" ng mga batang Aborigen ng Australia na suportado ng Simbahan, at sa Tsina ukol sa asal ng mga misyonerong Katoliko noong panahon ng kolonyalismo.<ref name="PopeApologises"/> ==Kalusugan== Noong siya ay naging Papa noong 1978, aktibo pa si Juan Pablo II sa larangan ng isports. Sa edad na 58 taon siya ay napakalusog at napaka-aktibo. Ang ilan sa kaniyang ginagawa ay ang pagdya-''jogging'' sa mga hardin ng Vatican, pagbubuhat, paglalangoy at pagha-''hike'' sa mga kabundukan. Mahilig din siya sa putbol. Pinagsalungat ng midya ang kalakasan ng bagong Papa sa kahinaan nina Juan Pablo II at Paulo VI, ang katabaan ni Juan XXIII at ang pagiging masakitin diumano ni Pio XII. Ang katangi-tanging papa sa makabagong panahon na may tanging sigla ay si Papa Pio XI (1922-1939), kung saan mahilig siyang mamundok.<ref name="Ratti"/><ref name="Ratti2"/> Ngunit, matapos ang mahigit na dalawampu't limang taong pagiging Papa, humina ang kalusugan ni Juan Pablo dahil sa mga tangka sa buhay niya (na isa doon ang nagbigay sa Papa ng matinding kasugatan) ni Mehmet Ali Ağca at ang ilang mga katatakutan sa kanser. Noong 2001, nakitaan siya na may [[Karamdaman ni Parkinson]].<ref name="Parkinsons2001"/> Pinaghihinalaan na ito ng ilang mga dayuhang tagamasid noon pa man, ngunit noon lamang 2003 ito inamin ng Papa. Kahit na hirap magsalita, mahina ang pagdinig at may sakit na ''osteoarthrosis'', pinagpatuloy pa rin niya ang paglalakbay sa buong daigdig bagaman madalang siyang maglakad sa publiko. ===Kamatayan at libing=== Isinugod sa ospital si Papa Juan Pablo II dahil sa kahirapan sa paghinga dulot ng trangkaso noong 1 Pebrero 2005.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4228059.stm |title=Europe &#124; Pope John Paul rushed to hospital |publisher=BBC News |date=2 February 2005 |accessdate=17 February 2013}}</ref> Lumabas siya ng ospital noong 10 Pebrero, ngunit naospital uli siya dahil sa kahirapan sa paghinga dalawang linggo ang lumipas, at doon siya ginawan ng ''tracheotomy''.<ref>{{cite web|url=http://www.catholicnewsagency.com/news/pope_john_paul_resting_breathing_on_own_following_tracheotomy/ |title=Pope John Paul resting; breathing on own following tracheotomy|publisher=Catholic News Agency |date=25 February 2005 |accessdate=17 February 2013}}</ref> Noong 31 Marso 2005, dulot ng [[impeksiyon sa daanan ng ihi]],{{sfn|BBC 2005-04-01}} nagkaroon siya ng ''septic shock'', isang impeksiyon na may kasamang mataas na lagnat at mababang presyon ng dugo. Sa kabila nito, hindi siya inospital. Sa halip, nanatili siya sa kaniyang pribadong tirahan, kung saan binantayang maigi ang kaniyang kalusugan ng isang grupo ng mga kasangguni. Nagbigay ito ng hudyat na naniniwala ang Papa at ang kaniyang mga malapit sa kaniya na nalalapit na ang kaniyang kamatayan. Hiniling ng papa na siya ay bawian ng buhay sa Vatican.{{sfn|BBC 2005-04-01}} Sa araw ding iyon, ipinahayag ng Vatican na binigyan na si Papa Juan Pablo II ng [[Pagpapahid ng Maysakit]]. Sa mga huling araw ng buhay ng Papa, nananatiling nakasindi ang mga ilaw buong gabi sa kaniyang silid kung saan siya ay nakaratay sa pinakatuktok na palapag ng [[Palasyong Apostoliko]]. Mahigit sampung libong mga katao ang dumagsa at nakipagpuyatan sa Plaza San Pedro at sa mga kalapit na mga kalsada ng dalawang araw. Noong nalaman ito ng Papa, di-umanong binanggit niya ang mga katagang ito: "Hinahanap ko kayo, at ngayong pumaroon kayo sa akin, at ako ay nagpapasalamat."<ref name="LastWords"/> Noong Sabado, 2 Abril 2005, bandang 15:30 CEST, nagsalita si Juan Pablo II ng kaniyang mga huling salita sa kanyang mga lingkod sa wikang Polako, , ''"Pozwólcie mi odejść do domu Ojca"'' ("Pabayaan ninyo akong lumisan tungo sa tahanan ng Ama"). Matapos ang apat na oras, siya ay na-comatose.<ref name="LastWords"/><ref name="BBCLastWords"/> Sa loob ng kaniyang silid ay isinagawa ang Misa ng Pangalawang Linggo ng Pagkabuhay, at ang paggunita sa kanonisasyon ni Santa Maria Faustina noong 30 Abril 2000. Kasama sa kaniyang tabi ay isang kardinal galing Ukraina na nakasama ang Papa sa pagsisilbi bilang mga pari sa Polonya, mga madreng Polako na kasapi ng Kongregasyon ng mga Lingkod na Babae ng Pinakabanal na Poso ni Jesus, na siyang nagpapatakbo ng sambahayan ng Papa. Pumanaw si Papa San Juan Pablo II noong 2 Abril 2005, sa kaniyang pribadong silid bandang 21:37 CEST (19:37 UTC), dahil sa atake sa puso dulot ng labis na mababang presyon ng dugo (hypotension) at ang tuluyang pagbagsak ng kaniyang sistema ng sirkulasyon dulot ng ''septic shock'', apatnaput anim na araw bago ang kaniyang ika-85 na kaarawan.<ref name="BBCLastWords"/><ref name="Pisa"/>{{sfn|Navarro-Valls 2 April 2005}} Pinatunayan ang kanyang kamatayan noong ang de koryenteng paraang pagsisiyasat sa puso ay nagpakita ng tuwirang linya sa higit ng dalawampung minuto. Wala ang mga malapit na pamilya ni Juan Pablo noong siya ay pumanaw, at nakalarawan ang kaniyang mga damdamin sa kaniyang isinulat na Huling Habilin noong 2000.{{sfn|Stourton|2006|p=320}} Inamin ni Stanisław Dziwisz na hindi niya sinunog ang mga personal na liham ng papa, taliwas sa pagiging bahagi ito ng huling habilin.<ref>{{Cite news |title=Pope aide 'has not burned papers' |newspaper=''BBC News'' |date=5 June 2005 |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/4610607.stm |accessdate=12 August 2013}}</ref> Ang mga ritwal at tradisyong ginawa sa pagkamatay ng papa ay ginagawa na noon pa mang gitnang panahon. Ang Seremonya ng Bisitasyon ay ginawa mula 4 hanggang 7 Abril 2005 sa Basilika San Pedro. Nailantad sa Habilin ni Papa Juan Pablo II na inilimbag noong 7 Abril 2005<ref name="Last Will"/> na nais ng Papa na mailibing sa kaniyang tinubuang Polonya, ngunit iniwan niya ang huling desisyon sa Kolehiyo ng mga Kardinal, na siyang nagnanais mailibing ang Papa sa ilalim ng Basilika San Pedro, bilang pagpupugay sa kahilingan ng Papa na mailagay sa "hubad na lupa." Ang Misa ng ''Requiem'' ay idinaos noong 8 Abril 2005, at siyang sinasabi na nakapagtala ng pandaigdig na rekord sa dami ng dumalo at sa mga bumisitang mga puno ng estado sa libing.<ref name="MsnbcNews2"/><ref name="CNN"/><ref name="Independent"/><ref name="BBCMiracle"/> Naging pinakamalaking itong pagtitipon ng mga puno ng estado sa kasaysayan, na nilagpasan ang mga libing ni [[Winston Churchill]] noong 1965 at ni Josip Broz Tito noong 1980. Sumabay sa mga mananampalatayang nakilibing ang apat na hari, limang reyna, humigit-kumulang 70 presidente at punong ministro, at mahigit 14 puno ng relihiyon.<ref name="CNN"/> Marahil ito ang naging pinakamalaking peregrinong Cristiano na idinaos, kung saan tinatayang lagpas apat na libo ang nagtipon sa loob at sa paligid ng Lungsod ng Vatican.<ref name="MsnbcNews2"/><ref name="Independent"/><ref name="BBCMiracle"/><ref name="Beltway"/> Ang [[Dekano ng Kolehiyo ng mga Kardinal]], si Kardinal Joseph Ratzinger, ang namuno sa seremonya. Inilibing ang labi ni Juan Pablo II sa mga grotto sa ilalim ng basilika, sa Libingan ng mga Papa. Inilagay ang kaniyang mga labi sa kaparehong alkoba na dating kinalalagyan ng mga labi ni Papa Juan XXIII. == Mga postumong pagkilala == === "Ang Dakila" === Pagpanaw ni Juan Pablo II, marami-raming mga klerigo at mga lego sa Vatican at maging sa buong mundo<ref name="Bottum"/><ref name="MsnbcNews2"/><ref name="Arlington"/> ang nagsimulang bansagin ang yumaong papa bilang "Juan Ang Dakila" o ''"John The Great"''. Siya lang ang pang-apat na papa na may ganoong pagkilala, at kauna-unahan mula ng unang milenyo.<ref name="Bottum"/><ref name="Arlington"/><ref name="OReilly-David"/><ref name="Murphy-Brian"/> Ayon sa mga iskolar ng ''Canon Law'', walang opisyal na proseso ang pagbansag sa isang papa bilang "Dakila"; ang paggamit ng titulong iyon ay siya lamang naitatag mula sa tanyag at patuloy na paggamit,<ref name="MsnbcNews2"/><ref name="Noonan"/><ref name="Noonan2"/> gaya ng paggamit nito sa mga lider na sekular tulad ni Alexander III ng Macedon na tinawag na ''Alexander Ang Dakila''. Ang tatlong papa na nauna nang binansagang "Dakila" ay si [[Papa Leo I|Leo I]], na namuno noong 440-460 at siyang naghikayat kay Attila ang Hun na umatras mula Roman; si [[Papa Gregorio I|Gregorio I]], 590-604, na siyang ipinangalan ang Awiting Gregoriano; at si [[Papa Nicholas I]], 858-867.<ref name="Arlington"/> Tinawag siya ng kaniyang kahaliling si Papa Emeritus Benedicto XVI bilang "ang dakilang Papa Juan Pablo II" sa kaniyang unang talumpati sa ''loggia'' ng Basilika San Pedro, at binansagan naman ni Angelo Cardinal Sodano si Juan Pablo bilang "Ang Dakila" sa kaniyang inilimbag na isinulat na homiliya para sa misa na idinaos para sa libing ng yumaong papa.<ref name="FirstSpeech"/><ref name="Homily"/> Simula noong kaniyang pagbibigay ng sermon sa libing ni Juan Pablo II, pinagpatuloy ni Papa Benedicto XVI na tawagin si Juan Pablo II bilang "Ang Dakila." Noong [[Pandaigdigang Araw ng Kabataan 2005|Ika-20 Pandaigdigang Araw ng Kabataan]] sa Alemanya noong 2005, sinabi ni Papa Benedicto XVI sa wikang Polako na tinubuang wika ng yumaong papa na, "Gaya ng sasabihin ng Dakilang Papa Juan Pablo II: Panatilihing buhay ang alab ng pananampalataya sa inyong buhay at sa inyong mga tao." Noong Mayo 2006, binisita ni Papa Benedicto XVI ang Polonya, na tinubuang bansa ni Juan Pablo. Sa kaniyang pagbisita, paulit-ulit niyang tinutukoy ang tungkol sa "dakilang Juan Pablo" at "aking dakilang hinalinhan".<ref name="Poland2006"/> Dalawang mga pahayagan ang nagbansag sa kaniya bilang "Ang Dakila" o "Ang Pinakadakila". Tinawag siyang "Ang Pinakadakila" ng ''Corriere della Sera'', isang pahayagang Italyano,{{citation needed|date=April 2014}} habang tinawag naman siyang "Juan Pablo II ang Dakila" ng ''The Southern Cross'' na pahayagang Katoliko naman galing Timog Aprika.<ref name="Southern"/> Dalawang paaralang Katoliko ang ipinangalan sa kaniya gamit ang titulong ito; ang ''John Paul the Great Catholic University'' (Katolikong Unibersidad ng Juan Pablo Ang Dakila) at ang ''John Paul The Great Catholic High School'' (Mataas na Paaralang Katoliko ng Juan Pablo Ang Dakila) sa Virginia, Estados Unidos. === Beatipikasyon === Dahil sa kaniyang pagkapukaw mula sa mga tawag ng ''"Santo Subito!"'' ("Gawin Agad Siyang Santo!") ng mga taong nagtipon sa Misa ng libing na siya niyang pinamunuan,<ref name="Moore1"/><ref name="Hollingshead"/><ref name="Hooper1"/><ref name="Hope"/> agad na sinimulan ni Benedicto XVI ang proseso ng [[beatipikasyon]], taliwas sa kinaugaliang patakaran na kailangang palipasin muna ang limang taon pagkatapos ang pagpanaw ng isang tao bago simulan ang proseso ng kaniyang beatipikasyon.<ref name="Hollingshead"/><ref name="Hooper1"/><ref name="Canonisation"/><ref name="Metro"/> Binanggit ni Camillo Ruini, Vicar General ng Diyosesis ng Roma na siyang responsable sa pagtataguyod ng katuwiran ng kanonisasyon sa sinumang pumanaw sa diyosesis na iyon, na dahil sa isang "bukod-tanging kalagayan" maaaring talikdan ang panahon ng paghihintay.<ref name="ShortBio"/><ref name="MsnbcNews2"/><ref name="Zenit3"/> Ang nasabing kapasiyahan ay ipinahayag noong 13 Mayo 2005, sa Pista ng [[Ina ng Fatima]] at sa ika-24 anibersaryo ng tangkang pagpatay kay Juan Pablo II sa Plaza San Pedro.<ref name="catholicnewsagency"/> Noong mga unang araw ng 2006, napabalitaan na iniimbestigahan ng Vatican ang posibleng himala na ipinaratang kay Juan Pablo II. Dito napabalitaan si [[Madre Marie Simon-Pierre]], isang madreng Pranses at miyembro ng ''Congregation of Little Sisters of Catholic Maternity Wards'', at nakaratay dahil sa [[Karamdaman ni Parkinson]], ang nakaranas ng "buo at habangbuhay na kagalingan matapos siyang ipanalangin ng mga kasapi ng kaniyang komunidad sa pamamagitan<!--intercession--> ni Papa Juan Pablo II".<ref name="NYTimes"/><ref name="MsnbcNews2"/><ref name="Moore1"/><ref name="Hooper1"/><ref name="ABC"/><ref name="Trinity"/> Bandang Mayo 2008, nakakapagtrabaho nang muli si Madre Marie-Simon-Pierre, na siyang 46 taong gulang ng mga araw na iyon,<ref name="Moore1"/><ref name="Hooper1"/> sa isang ospital ng paanakan na pinapatakbo ng kaniyang institusyong panrelihiyon.<ref name="Metro"/><ref name="Vicariato"/><ref name="Miracle-americancatholic"/><ref name="Willan"/> "Ako ay may karamdaman at ngayon ay gumaling na", sabi niya sa isang mamamahayag na si Garry Shaw. "Napagaling ako, pero ipapaubaya ko ito sa simbahan kung ituturing nila itong himala o hindi."<ref name="Vicariato"/><ref name="Miracle-americancatholic"/> Noong 28 Mayo 2006, idinaos ni Papa Benedicto XVI ang Misa sa harap ng tinatayang 900,000 katao sa Polonya. Sa kaniyang sermon, naghikayat siya ng panalangin para sa maagang kanonisasyon ni Juan Pablo II at binanggit na umaasa siya na magaganap ang kanonisasyon "sa nalalapit na hinaharap."<ref name="Vicariato"/><ref name="Homily-Blonie-Park"/> Noong Enero 2007, pinahayag ni Stanisław Cardinal Dziwisz ng Kraków at dating kalihim ng yumaong Papa, na ang bahagi ng pakikipagpapanayam sa proseso ng beatipikasyon sa Italya at Polonya ay nalalapit nang magtapos.<ref name="MsnbcNews2"/><ref name="Vicariato"/><ref name="Westcott"/> Noong Pebrero 2007, ang mga relikiya ni Juan Pablo II, na piraso ng puting sutana na madalas suutin ng papa, ay malayang pinamahagi kasama ang mga kard ng panalangin para sa katuwirang ito, gaya ng kinaugalian matapos ang pagpanaw ng isang mala-santong Katoliko.<ref name="MMoore"/><ref name="Cause"/> Noong 8 Marso 2007, pinahayag ng [[Vicariate ng Roma]] na ang bahagi ng diyosesis sa proseso ng beatipikasyon ni Juan Pablo ay nagwakas na. Matapos ang isang seremonya na idinaos noong 2 Abril 2007, na pangalawang anibersaryo ng pagpanaw ng papa, isinunod ang proseso sa masusi at hiwalay na pagsisiyasat ng mga komite mga kasaping lego, klerigo at episkopal ng ''Kongregasyon para sa Katuwiran ng mga Santo''.<ref name="Vicariato"/><ref name="Westcott"/><ref name="Hollingshead ">{{cite news|url=http://www.guardian.co.uk/world/2006/apr/01/catholicism.religion|title=Whatever happened to ... canonising John Paul II?|last=Iain Hollingshead |first=Iain Hollingshead |date=1 April 2006|publisher=[[copyright|©]] 2006–2009 [http://www.guardian.co.uk/ Guardian News and Media Limited]|accessdate=1 February 2009|location=London}}</ref> Sa ikaapat na anibersaryo ng pagpanaw ni Papa Juan Pablo II, noong 2 Abril 2009, ipinahayag ni Kardinal Dziwisz sa mga mamamahayag ang ukol sa napabalitang himala na naganap sa puntod ng yumaong papa sa Basilika San Pedro.<ref name="Miracle-americancatholic"/><ref name="MailOnline"/><ref name="ncregister"/><ref name="Catholic"/> Isang siyam na taong gulang na batang lalaki galing Gdańsk, Polonya, na may kanser sa bato at hindi na makalakad, ang bumisita sa puntod kasama ang kaniyang mga magulang. Sa kanilang paglisan mula sa Basilika San Pedro, binanggit ng bata sa kaniyang magulang na, "gusto kong maglakad", at nagsimula nang maglakad ng normal.<ref name="MailOnline"/><ref name="ncregister"/><ref name="Catholic"/><ref name="Miracle-catholicnews"/> Noong 16 Nobyembre 2009, isang lupon ng mga tagapagsuri sa ''Kongregasyon para sa Katuwiran ng mga Santo'' ang nagkaisang bumoto na nagkaroon si Papa Juan Pablo II ng isang buhay na may dakilang kabutihan.<ref name="abcNews"/><ref name="Catholic Culture"/> Noong 19 Disyembre 2009, nilagdaan ni Papa Benedicto XVI ang una sa dalawang batas na kailangan para sa beatipikasyon at idineklara si Juan Pablo II bilang "Benerable", at ipinahayag niya na nabuhay ang yumaong santo na may buhay na dakila at banal.<ref name="abcNews"/><ref name="Catholic Culture"/> Ang pangalawang boto at ang pangalawang lalagdaang batas ay ukol sa pagpapatunay ng unang himala, ang pagpapagaling kay Madre Marie Simon-Pierre, isang madreng Pranses, mula sa Karamdaman ni Parkinson. Sa oras na malagdaan ang pangalawang batas, ang ''positio'' (ang pag-uulat ng katuwiran, kasama ang dokumentasyon ukol sa kaniyang buhay at mga sinulat at kasama ang impormasyon ukol sa katuwiran) ay buo na.<ref name="Catholic Culture"/> Simula dito, maaari na siyang mabeatipika.<ref name="abcNews"/><ref name="Catholic Culture"/> May mga naghaka-haka na maaari siyang mabeatipika sa buwan ng ika-32 anibersaryo ng kaniyang pagkakahalal noong 1978, sa Oktubre 2010. Gaya ng napansin ni Monsignor Oder, ang katuwirang ito ay maaaring maging posible kung malagdaan ng maaga ni Benedicto XVI ang pangalawang batas, at ipinahayag na ang postumong himalang direktang mapaparatang sa kaniyang pamamagitan ay naganap na, na siyang magpapabuo ng positio. Ipinahayag ng Vatican noong 14 Enero 2011 na nakumpirma ni Papa Benedicto XVI ang himalang naganap kay Madre Marie Simon-Pierre, at ang beatipikasyon kay Juan Pablo II ay gaganapin sa 1 Mayo, sa Kapistahan ng Banal na Awa.<ref name="BBC-beatify"/> Ginugunita 1 Mayo sa mga bansang dating komunista, tulad ng Polonya at ilan sa mga bansa sa Kanlurang Europa, bilang Araw ng Mayo, at kinikilala si Papa Juan Pablo II sa kaniyang mga ambag tungo sa mapayapang paglisan ng komunismo.<ref name="Bottum"/><ref name="CBCNews"/> Noong Marso 2011, inilabas ang gintong 1000 złoty (nagkakahalagang US$350 o PhP16,500) na may imahe ng Papa para gunitain ang kaniyang beatipikasyon.<ref name="yahoo"/> Noong 29 Abril 2011, inilabas ang ataul ni Papa Juan Pablo II mula sa mga grotto sa ilalim ng Basilika San Pedro, ilang araw bago ang kaniyang beatipikasyon, habang nagsisidagsaan na ang mahigit sampung libong katao sa Roma para sa isa sa mga pinakamalaking kaganapan mula ng kaniyang libing.<ref name="Pope John Paul II's body exhumed ahead of beatification"/> Ang mga labi ni Juan Pablo II (sa nakasarang ataul) ay inilagay sa pangunahing altar ng Basilika, kung saan maaaring magbigay-galang ang mga mananampalataya bago at pagkatapos ang misa ng batipikasyon sa Plaza San Pedro noong 1 Mayo 2011. Noong 3 Mayo 2011, inilibing muli si Papa Juan Pablo II sa marmol na altar sa Kapilya ng Pier Paolo Cristofari ng San Sebastian, kung saan din inilibing si [[Papa Inocencio XI]]. Ang mas tanyag na lokasyong ito, na katabi ng Kapilya ng Pietà, ang Kapilya ng Pinagpalang Sakramento, at sa mga istatwa ng mga Papang sina [[Papa Pio XI|Pio XI]] at [[Papa Pio XII|Pio XII]], ay sinadya upang mas maraming mga peregrino ang makabisita sa kaniyang bantayog. Pinatotoo ni Marco Fidel Rojas, alkalde ng Huila, Colombia, na "himala siyang pinagaling" mula sa Karamdaman ni Parkinson sa pamamagitan ni Juan Pablo II. Ipinagtibay ng mga duktor ni G. Rojas ang kagalingang ito, at ang dokumentasyong ito ay ipinadala sa opisina ng katuwiran ng pagkasanto sa Vatican, isang kadahilanan na maaaring magdulot ng agarang kanonisasyon ni Juan Pablo.<ref>{{cite web|url=http://www.catholicnewsagency.com/news/healing-of-colombian-man-could-pave-way-for-john-paul-ii-canonization/ |title=Healing of Colombian man could pave way for John Paul II canonization|publisher=Catholic News Agency |accessdate=4 August 2012}}</ref> === Kanonisasyon === Kinakailangan na mayroon ang isang kandidato na dalawang himala na pinaparatang sa kaniya bago siya pumasa sa pagiging santo o kanonisasyon. Ayon sa isang artikulo ng ''Cathonlic News Service'' (CNS) na pinetsa sa 23 Abril 2013, ang pagkakapahayag ng komisyon ng mga manggagamot sa Vatican, na mayroong isang kagalingan na hindi maipaliwanag ng agham, na isang kinakailangan para opisyal na maidokumento ang isang sinasabing himala.<ref>Binanggit sa artikulo ni Cindy Wooden mula sa mga ulat ng mga ahensya ng balitaan sa Italya, at sinama ang mga pahayag ng kalihim ng Papa, ang Kardinal ng Krakow na si Stanislaw Dziwisz, at tagapagsalita ng Vatican na si Padre Federico Lombardi, S.J, na isang Heswita.</ref><ref name="Agence France-Presse"/><ref name="ANSA">{{cite news | first = Christopher | last = Livesay | title = John Paul set for sainthood after second miracle okayed | date = 2 July 2013 | publisher = www.ansa.it | url = http://www.ansa.it/web/notizie/rubriche/english/2013/07/02/-ANSA-John-Paul-set-sainthood-second-miracle-okayed_8965021.html | work = ANSA (Agenzia Nazionale Stampa Associata) | accessdate = 2 July 2013}}</ref> Sinasabing naganap ang isang himala noong katatapos pa lang ibeatipika ang Papa noong 1 Mayo 2011, ng kaniyang kahaliling si [[Papa Benedicto XVI]]. Ito ay ang napaulat na kagalingan ng isang babaeng taga Costa Rica na si Floribeth Mora mula sa ''[[brain aneurysm]]'', kung saan tinaninan na siya ng buhay, at ang kagalingan na ito ay naganap mismo sa araw ng beatipikasyon ni Juan Pablo.<ref name="FNL">[http://latino.foxnews.com/latino/news/2013/07/06/costa-rican-woman-describes-john-paul-miracle-cure/ "Costa Rican Woman Describes John Paul Miracle Cure"], ''Fox News Latino'', 6 July 2013</ref> Pinag-aralan ng isang panel ng mga bihasang teologo sa Vatican ang ebidensya, at natiyak nila na ito ay direktang maipaparatang sa pagpapagitan kay Juan Pablo II, at kinilala nila ito bilang isang himala.<ref name="Agence France-Presse">{{cite news | title = John Paul II's 2nd miracle approved&nbsp;— report | date = 2 July 2013 | publisher = Rappler.com | url = http://www.rappler.com/world/32751-john-paul-ii-miracle-recognized-report | work = Agence France-Presse (AFP)| accessdate = 2 July 2013}}</ref><ref name="ANSA"/> Ang susunod na proseso ay gagawin ng mga Kardinal na kasapi ng [[Kongregasyon para sa Katuwiran ng mga Santo]], kung saan magbibigay sila ng mga palagay kay [[Papa Francisco]], na siyang magpapasiya kung lalagdaan at ipoproklama niya ang dekreto at magtatakda ng petsa para sa kanonisasyon.<ref name="Agence France-Presse"/><ref name="ANSA"/><ref name="CNS">{{cite web |url=http://www.catholicnews.com/data/stories/cns/1301805.htm |title=Italian media report progress in Blessed John Paul's sainthood cause |publisher=Catholic News Service |date=23 April 2013 |accessdate=12 June 2013 |archive-date=23 Abril 2013 |archive-url=http://webarchive.loc.gov/all/20130423192205/http://www.catholicnews.com/data/stories/cns/1301805.htm |url-status=dead }}</ref> Noong 4 Hulyo 2013, kinumpirma ni [[Papa Francisco]] ang kaniyang pag-apruba sa kanonisasyon ni Juan Pablo II, tanda ng kaniyang pagkilala sa pangalawang himala na pinaratang sa pagpapagitan sa yumaong papa. Kinanonisa si Juan Pablo kasabay ni [[Papa Juan XXIII|Juan XXIII]].<ref name="BBC 2013"/><ref name="Reuters">{{cite news|url=http://www.reuters.com/article/2013/07/05/us-vatican-johnpaul-idUSBRE9640BA20130705/|title=Popes John Paul II, John XXIII to be made saints: Vatican|publisher=Reuters|accessdate=9 July 2013|date=5 July 2013|archive-date=8 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130708081533/http://www.reuters.com/article/2013/07/05/us-vatican-johnpaul-idUSBRE9640BA20130705|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130708081533/http://www.reuters.com/article/2013/07/05/us-vatican-johnpaul-idUSBRE9640BA20130705 |date=8 Hulyo 2013 }}</ref> Itinakda ang petsa ng kanonisasyon sa 27 Abril 2014, Linggo ng Banal na Awa.<ref name="New York Times 2013">{{cite news |first=Elizabetta |last=Povoledo |author2=Alan Cowell |title=Francis to Canonise John XXIII and John Paul II on Same Day |date=30 September 2013 |publisher=''The New York Times'' |url=http://www.nytimes.com/2013/10/01/world/europe/francis-to-canonize-popes-john-xxiii-and-john-paul-ii-on-same-day.html?_r=0 |accessdate=30 September 2013}}</ref><ref name="BBC News - Easton">{{cite news |first=Adam |last=Easton |title=Date set for Popes John Paul II and John XXIII sainthood |date=30 September 2013 |publisher=The BBC |url=http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-24330204|work=BBC News, Warsaw |accessdate=30 September 2013}}</ref> Noong Lunes, 27 Enero 2014, napaulat na ninakaw ang isang reliko ng yuamong papa, ang isang botelya na may lamang dugo ni Juan Pablo II, mula sa Simbahan ng San Pietro della Ienca sa Rehiyong Abruzzo ng gitnang Italya. Sa rehiyong ito kinagawian ng papa na magbakasyon para sa ''skiing''. Dahil mayron lamang tatlong reliko na naglalaman ng kaniyang dugo, at walang ibang mga gamit ang nagalaw, at halos imposible diumano kung hindi mahirap ang pagbebenta dito, naniwala ang mga nag-iimbestigang kapulisang Italyano na ito ang motibo ng pagnanakaw ay para magamit ang dugo sa isang ritwal ng demonyo.<ref>{{cite web|last=Lavanga |first=Claudio |url=http://worldnews.nbcnews.com/_news/2014/01/27/22464862-vial-of-pope-john-paul-iis-blood-stolen-from-italian-church?lite |title=Vial of Pope John Paul II's blood stolen from Italian church - World News |publisher=Worldnews.nbcnews.com |date=2014-01-27 |accessdate=2014-04-28}}</ref> Dalawang katao ang umamin sa krimen, at isang relikong bakal at isang ninakaw na krus ang nakuha mula sa ''drug treatment facility'' sa L'Aquila, 75 milya silangan ng Roma, noong 30 Enero. Ngunit nawawala pa rin ang mismong reliko mula sa simbahan, 13 milya hilaga ng L'Aquila. Hinalughog ng mga siyentipikong pulis ang lugar. Nabawi din ang dugo, noong nakita ito sa basurahan malapit sa kung saan nakita din ang sisidlan na pinaglagyan ng mga reliko. Ang nagbigay ng botelya sa Simbahan sa L'Aquila ay ang Polakong Kardinal na si Stanislaw Dziwisz, ang kasalukuyang Arsobispo ng Krakow (kung saan nanilbihan si Juan Pablo II bilang Arsobispo bago siya naging papa) at ang dating ''prefect'' at personal na kalihim ng yumaong Papa..<ref>{{cite web |url=http://www.catholicnews.com/data/stories/cns/1400412.htm |title=CNS STORY: Italian police recover stolen relic of Blessed John Paul II |publisher=Catholicnews.com |date=1981-05-13 |accessdate=2014-04-28 |archive-date=2014-02-05 |archive-url=http://webarchive.loc.gov/all/20140205225800/http://www.catholicnews.com/data/stories/cns/1400412.htm |url-status=dead }}</ref> Ang misa para sa kanonisasyon ng mga Papang si Juan Pablo II at Juan XXIII ay pinasinayaan ni [[Papa Francisco]], kasama si Papa Emeritus Benedict XVI, noong Linggo, 27 Abril 2014, Linggo ng Banal na Awa, sa Plaza San Pedro sa Vatican. (Namatay si Papa Juan Pablo sa ''vigil'' ng Linggo ng Banal na Awa noong 2005). Tinatayang 150 mga karinal at 700 mga obispo ang dumalo sa Misa, at humigit kumulang 500,000 katao ang dumalo kasama ang 300,000 na iba pang nanood mula sa mga ''video screen'' na nakakalat sa Roma.<ref>{{cite news|newspaper=Los Angeles Times|url=http://www.latimes.com/world/worldnow/la-fg-wn-pope-francis-canonization-vatican-20140427-story.html|first1=Patrick J.|last1= McDonnell |first2=Tom |last2=Kington|title= |date=27 April 2014|location=Los Angeles, CA|title=Canonization of predecessors provides another boost for Pope Francis|quote=An estimated 800,000 people descended on Rome for the dual canonisation, a Vatican spokesman said. That included the half a million around the Vatican and another 300,000 watching the event on giant TV screens set up throughout the city of Rome.}}</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist|20em|refs= <ref name="A&E">{{cite web|url=http://www.biography.com/search/article.do?id=9355652|title=John Paul II Biography (1920–2005)|publisher=[[A&E Television Networks]]|accessdate=1 January 2009|archive-date=25 Disyembre 2008|archive-url=https://archive.today/20081225185018/http://www.biography.com/search/article.do?id=9355652|url-status=dead}}</ref> <ref name="abcNews">{{cite web |url=http://blogs.abcnews.com/theworldnewser/2009/11/pope-john-paul-iis-sainthood-on-fast-track.html |title=Pope John Paul II's Sainthood on Fast Track&nbsp;— The World Newser |publisher=blogs.abcnews.com |accessdate=18 November 2009}}</ref> <ref name="ABC">{{cite web |url=http://abc.net.au/news/newsitems/200601/s1558425.htm |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071011084853/http://abc.net.au/news/newsitems/200601/s1558425.htm |archivedate=11 Oktubre 2007 |title=Vatican May Have Found Pope John Paul's 'Miracle' |date=31 January 2006 |work=includes material from Agence France-Presse (AFP), APTN, Reuters, CNN and the BBC World Service |publisher=2007 [[Australian Broadcasting Corporation|ABC (Australia)]] |accessdate=1 January 2009 |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071011084853/http://abc.net.au/news/newsitems/200601/s1558425.htm |date=11 Oktubre 2007 }}</ref> <ref name="Adherents">{{cite web |url=http://www.adherents.com/people/pg/Galileo_Galilei.html |title=The Religion of Galileo Galilei, Astronomer and Scientist |last=Adherents |work=National & World Religion Statistics |year=2011 |accessdate=12 July 2011 |archive-date=29 Hunyo 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629080248/http://www.adherents.com/people/pg/Galileo_Galilei.html |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110629080248/http://www.adherents.com/people/pg/Galileo_Galilei.html |date=29 Hunyo 2011 }}</ref> <ref name="ADL2006">{{cite web|url=http://www.adl.org/interfaith/JohnPaul_II_Visit.pdf|title=Pope John Paul II's Visit to Jordan, Israel and the Palestinian Authority: A Pilgrimage of Prayer, Hope and Reconciliation|last=Klenicki|first=Rabbi Leon|date=13 April 2006|publisher=Anti-Defamation League|accessdate=1 January 2009|archive-date=29 Septiyembre 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130929184402/http://archive.adl.org/interfaith/JohnPaul_II_Visit.pdf|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130929184402/http://archive.adl.org/interfaith/JohnPaul_II_Visit.pdf |date=29 Septiyembre 2013 }}</ref> <!-- <ref name="Aisha">{{cite web|url=http://www.womensordination.org/content/view/121/42/|title=Young Catholic Feminists Compare Legacy of MLK and John Paul II |last=Taylor|first=Aisha|date=4 April 2005|publisher= 2008 Women's Ordination Conference|accessdate=10 January 2009}}</ref> --> <!-- <ref name="Anti-Defamation League">{{cite web |url=http://www.adl.org/pope/Pope_Holocaust9.asp |title=Reflections at the Concert at the Vatican Commemorating the Holocaust |author=Pope John Paul II |work=adl.org |year=2011 |accessdate=22 December 2011}}</ref> --> <ref name="archive">Roberts, Genevieve., [https://web.archive.org/web/20071215035053/http://findarticles.com/p/articles/mi_qn4159/is_20050403/ai_n13509294 "The Death of Pope John Paul II: `He Saved My Life&nbsp;— with Tea & Bread'"], ''[[The Independent]]'', 3 April 2005. Retrieved 17 June 2007.</ref> <ref name="Arlington">{{cite web|url=http://www.catholiceducation.org/articles/religion/re0795.html|title=John Paul the Great|last=Saunders|first=Fr. William|work=CatholicHerald.Com|publisher=2005 Arlington Catholic Herald|accessdate=1 January 2009|archive-date=9 Pebrero 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140209152018/http://www.catholiceducation.org/articles/religion/re0795.html|url-status=dead}}</ref> <ref name="AsiaNews">{{cite web|url=http://www.asianews.it/index.php?l=en&art=2947&dos=48&size=A|title=The Philippines, 1995: Pope Dreams of "The Third Millennium of Asia"|date=4 April 2005|publisher=AsiaNews |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="BBC-beatify">{{cite news|url=http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-12191423|title=Pope Benedict Paves Way to Beatification of John Paul II|work=bbc.news.co.uk|accessdate=14 January 2011|date=14 January 2011}}</ref> <!--ref name="BBC2">{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4545585.stm|title=BBC News: '' 'On The Fast Track to Sainthood' '' |accessdate=1 January 2009|publisher=MMVIII BBC |date=13 May 2005 |first=Peter |last=Gould}}</ref--> <ref name="BBCIsrael">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/march/26/newsid_4168000/4168803.stm|title=2000: Pope Prays for Holocaust Forgiveness|date=26 March 2000|work=BBC News |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="BBCLastWords">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4257994.stm|title=John Paul's Last Words Revealed|date=18 April 2005|publisher=2005–2009 [http://news.bbc.co.uk/ BBC News]|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="BBCMiracle">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4428149.stm|title=City of Rome Celebrates 'Miracle'|last=Holmes|first=Stephanie|date=9 April 2005|work=BBC News |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Beltway">{{cite web |url=http://www.outsidethebeltway.com/archives/pope_john_paul_ii_funeral/|title=''"Pope John Paul II Funeral"''|accessdate=1 January 2009|publisher=2005,2009 Outside the Beltway}}</ref> <ref name="Bottum">{{cite web|url=http://www.weeklystandard.com/Content/Public/Articles/000/000/005/469kzdxb.asp|title=John Paul the Great|last=Bottum|first=Joseph|authorlink=Joseph Bottum (author)|date=18 April 2005|work=Weekly Standard|pages=1–2|accessdate=1 January 2009|archive-date=6 Hulyo 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090706015929/http://www.weeklystandard.com/Content/Public/Articles/000/000/005/469kzdxb.asp|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090706015929/http://www.weeklystandard.com/Content/Public/Articles/000/000/005/469kzdxb.asp |date=6 Hulyo 2009 }}</ref> <ref name="Cause">{{cite web|url=http://www.vicariatusurbis.org/Beatificazione/English/HomePage.htm|title=Cause for Beatification and Canonization of The Servant of God: ''John Paul II''|publisher=2005–2009 Vicariato di Roma&nbsp;— III Piano Postulazione Piazza San Giovanni in Laterano, 6/A 00184 Roma|accessdate=1 January 2009|archive-date=30 Disyembre 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20091230032224/http://www.vicariatusurbis.org/Beatificazione/English/HomePage.htm|url-status=dead}}</ref> <ref name="Canonisation">{{cite web|url=http://www.vatican.va/roman_curia/congregations/csaints/documents/rc_con_csaints_doc_20050509_rescritto-gpii_en.html|title=Response of His Holiness Benedict XVI for the Examination of the Beatification and Canonization of The Servant of God John Paul II|date=9 May 2005|work=Vatican News|publisher=2005–2009 'Libreria Editrice Vaticana'|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Catholic Culture">{{cite web |url=http://www.catholicculture.org/news/headlines/index.cfm?storyid=4630 |title=Catholic Culture : Latest Headlines : Beatification Looms Closer for John Paul II |publisher=catholicculture.org |accessdate=18 November 2009}}</ref> <ref name="Catholic">{{cite web|url=http://www.archive.catholicherald.co.uk/articles/a0000522.shtml|title=Child 'Able to Walk Again' After Praying at Pope's Tomb|work=Catholic Herald|accessdate=1 May 2011|archive-date=17 Enero 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120117035241/http://www.archive.catholicherald.co.uk/articles/a0000522.shtml|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120117035241/http://www.archive.catholicherald.co.uk/articles/a0000522.shtml |date=17 Enero 2012 }}</ref> <ref name="catholicnewsagency">[http://www.catholicnewsagency.com/news/pope_benedict_forgoes_waiting_period_begins_john_paul_ii_beatification_process/ "Pope Benedict Forgoes Waiting Period, begins John Paul II Beatification Process"] Catholic News Agency 13 May 2005 Retrieved 1 May 2011</ref> <ref name="CBC2">{{cite news |title="Pope John Paul Injured in 1982 Knife Attack", says Aide |url=http://www.cbc.ca/world/story/2008/10/16/pope-attack.html?ref=rss |publisher=1982–2009 CBC News|accessdate=1 January 2009 |date=16 October 2008}}</ref> <ref name="CBCNews">{{cite news|url=http://www.cbc.ca/news/obit/pope/communism_homeland.html|title=Pope Stared Down Communism in His Homeland&nbsp;— and Won|date=April 2005|author=CBC News Online|publisher=Religion News Service|accessdate=1 January 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20050406174046/http://www.cbc.ca/news/obit/pope/communism_homeland.html|archivedate=6 Abril 2005|url-status=live}}</ref> <ref name="CBN">{{cite web |url=http://www.cbn.com/spirituallife/ChurchAndMinistry/KarolWojtylaPopeJohnPaulTimeline.aspx|title=Karol Wojtyła (Pope John Paul II) Timeline|accessdate=1 January 2009|publisher=[[Christian Broadcasting Network]]}}</ref> <ref name="CBN2">{{cite web |url=http://www.cbn.com/spirituallife/ChurchAndMinistry/PopeJohnPaulIITimeline.aspx |title=CBN Pope John Paul II Timeline&nbsp;— CBN.com Spiritual Life |last=The Associated Press|work=cbn.com |year=2011 |accessdate=28 June 2011}}</ref> <ref name="CNN">{{cite news|url=http://www.cnn.com/2005/WORLD/europe/04/08/pope.funeral/index.html|title=''"Pope John Paul II Buried in Vatican Crypt-Millions around the World Watch Funeral"''|accessdate=1 January 2009|publisher=CNN|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080613162604/http://www.cnn.com/2005/WORLD/europe/04/08/pope.funeral/index.html|archivedate=13 Hunyo 2008|url-status=live}}</ref> <ref name="CNN6">{{cite news|url=http://edition.cnn.com/SPECIALS/2005/pope/stories/bio1/index.html|title=CNN Report Pope John Paul II 1920–2005|publisher=CNN|accessdate=1 January 2009|archive-date=16 Enero 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140116090409/http://edition.cnn.com/SPECIALS/2005/pope/stories/bio1/index.html|url-status=dead}}</ref> <ref name="CNNLive">{{cite news|url=http://transcripts.cnn.com/TRANSCRIPTS/0504/08/se.01.html|title=CNN Live event transcript|date=8 April 2005 |publisher=CNN |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="EdithZ">{{cite web|url=http://voices.iit.edu/Profiles/ziere_p.html|title=Profile of Edith Zierier (1946)|work=Voices of the Holocaust|publisher=2000 Paul V. Galvin Library, Illinois Institute of Technology|accessdate=1 January 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080419140949/http://voices.iit.edu/Profiles/ziere_p.html|archivedate=19 Abril 2008|url-status=live}}</ref> <!-- <ref name="Fandango">{{cite web|url=http://www.fandango.com/papalconcerttocommemoratetheholocaust_v204415/summary|title=Papal Concert to Commemorate the Holocaust Synopsis |publisher=2009 [http://www.fandango.com/ Fandango]|accessdate=1 January 2009}}</ref> --> <ref name="FirstSpeech">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4462443.stm|title=Text: Benedict XVI's first speech |date=19 April 2005|publisher=2005 BBC|accessdate=1 January 2009|quote=Dear brothers and sisters, after the great Pope John Paul II, the cardinals have elected me, a simple and humble worker in the Lord's vineyard. The fact that the Lord can work and act even with insufficient means consoles me, and above all I entrust myself to your prayers. In the joy of the resurrected Lord, we go on with his help. He is going to help us and Mary will be on our side. Thank you.}}</ref> <ref name="Gorbachev">{{cite news|url=http://edition.cnn.com/2005/WORLD/europe/04/03/pope.gorbachev/index.html|title=Gorbachev: Pope John Paul II was an 'Example to All of Us'|date=4 April 2005|publisher=CNN |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Haiti: The Duvalier Years">{{cite book |last=Abbott|first=Elizabeth|title=Haiti: The Duvalier Years|publisher=McGraw Hill Book Company|year=1988|pages=260–262|isbn=978-0-07-046029-4}}</ref> <ref name="Hollingshead">{{cite news|url=http://www.guardian.co.uk/world/2006/apr/01/catholicism.religion|title=Whatever Happened to... Canonising John Paul II?|last=Hollingshead |first=Iain |authorlink=Iain Hollingshead |date=1 April 2006|work=The Guardian |location=UK |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Homily">{{cite web|url=http://www.vatican.va/gpII/documents/sodano-suffragio-jp-ii_20050403_en.html|title=Eucharistic Concelebration for the Repose of the Soul of Pope John Paul II: Homily of Card. '''Angelo Sodano'''|date=3 April 2005|publisher=The Holy See|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Homily-Blonie-Park">{{cite web|title=900,000 Gather for Mass with Pope Benedict|url=http://www.iht.com/articles/2006/05/28/news/web.0528pope.php|date=28 May 2006|accessdate=1 January 2009|work=International Herald Tribune|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131107042727/http://www.iht.com/articles/2006/05/28/news/web.0528pope.php|archivedate=7 Nobiyembre 2013|url-status=live}}</ref> <ref name="Hooper1">{{cite news|url=http://www.guardian.co.uk/world/2007/mar/29/catholicism.religion|title=Mystery Nun The Key to Pope John Paul II's Case for Sainthood|last=Hooper|first=John|date=29 March 2007 |publisher=2007–2009 [[Guardian News and Media Limited]]|accessdate=1 January 2009 |location=London}}</ref> <ref name="Hope">{{cite news |url=http://www.timesonline.co.uk/tol/comment/faith/article5927046.ece |title=Hopes Raised for Pope John Paul II's Beatification -Times Online |work=The Times |location=UK |accessdate=1 January 2009 |first=Richard |last=Owen |archive-date=1 Hunyo 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100601012524/http://www.timesonline.co.uk/tol/comment/faith/article5927046.ece |url-status=dead }}</ref> <ref name="HV">{{cite web |url=http://www.vatican.va/holy_father/paul_vi/encyclicals/documents/hf_p-vi_enc_25071968_humanae-vitae_en.html |title=Humanae Vitæ |accessdate=1 January 2009|date=25 July 1968}}</ref> <ref name="IHT">{{cite web |url=http://www.dialog.org/hist/JohnPaulII-EdithZierer.htm |title=John Paul II met with Edith Zierer: The Polish Seminary Student and the Jewish Girl He Saved |first=Roger |last=Cohen |work=International Herald Tribune |year=2011 |accessdate=28 January 2012 |archive-date=9 Pebrero 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209190231/http://www.dialog.org/hist/JohnPaulII-EdithZierer.htm |url-status=dead }}</ref> <ref name="Independent">{{cite news|url=http://www.independent.co.uk/news/world/europe/millions-mourn-pope-at-historys-largest-funeral-757246.html|title=The Independent:''"Millions Mourn Pope at History's Largest Ever Funeral"''|accessdate=1 January 2009|publisher=2005,2009 Independent News and Media Limited|location=London|date=8 April 2005|archiveurl=https://web.archive.org/web/20081201121502/http://www.independent.co.uk/news/world/europe/millions-mourn-pope-at-historys-largest-funeral-757246.html|archivedate=1 Disyembre 2008|url-status=dead}}</ref> <ref name="Ireland">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/northern_ireland/4229807.stm|title=Irish Remember the 1979 Papal Visit |date=2 April 2005|work=BBC News |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="ItalianPanel">{{cite web|url=http://www.breitbart.com/article.php?id=D8G3J3J00&show_article=1|title=Italian Panel: Soviets Behind Pope Attack|last=Simpson|first=Victor L.|date=2 March 2006|publisher=2006 The Associated Press|accessdate=1 January 2009|archive-date=12 Disyembre 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20081212005410/http://www.breitbart.com/article.php?id=D8G3J3J00&show_article=1|url-status=dead}}</ref> <ref name="Krohn">{{cite news |title=Pope John Paul 'Wounded' in 1982 |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/7673443.stm |work=BBC News |accessdate=1 January 2009 |date=16 October 2008}}</ref> <ref name="Kuhiwczak">{{cite web|url=http://www.thenews.pl/news/artykul21561.html|title=A Literary Pope|last=Kuhiwczak|first=Piotr |date=1 January 2007|publisher=[[Polish Radio]]|accessdate=1 May 2011}}</ref> <ref name="LastWords">{{cite news|url=http://www.catholicculture.org/news/features/index.cfm?recnum=39699|title=Final Days, Last Words of Pope John Paul II|date=20 September 2005|publisher=Catholic World News (CWN)|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Last Will">{{cite web |url=http://www.zenit.org/article-12691?l=english|title=ZENIT: ''John Paul II's Last Will and Testament''|accessdate=1 January 2009|publisher=2004–2008 Innovative Media, Inc}}</ref> <ref name="MailOnline">{{cite news |url=http://www.dailymail.co.uk/news/worldnews/article-1166858/Wheelchair-boy-miraculously-walks-memorial-visit-tomb-Pope-John-Paul-II.html |title=Wheelchair-Boy 'Miraculously Walks Again' at Memorial Visit to Tomb of Pope John Paul II |work=Daily Mail |location=UK |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Memory">{{cite news|url=http://www.cnn.com/SPECIALS/2005/pope/stories/legacy/index.html|title=John Paul II: A Strong Moral Vision|date=11 February 2005|publisher=CNN |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Metro">{{cite web |url=http://www.metrowestdailynews.com/homepage/x1864535984 |title=John Paul II on Fast Track for Canonisation&nbsp;— Framingham, Massachusetts&nbsp;— The MetroWest Daily News |publisher=metrowestdailynews.com |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Mexico">{{cite news|url=http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9C06E3D91038F933A05754C0A9649C8B63|title=Pope to Visit a Mexico Divided Over His Teachings |last=Thompson|first=Ginger|date=30 July 2002|work=The New York Times |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Miracle-americancatholic">{{cite web |url=http://www.americancatholic.org/Features/JohnPaulII/JPIInun.asp|title=''French Nun Says Life has Changed since she was Healed, Thanks to Pope John Paul II''|accessdate=1 January 2009|publisher=2007,2009 Catholic News Service/U.S. Conference of Catholic Bishops}}</ref> <ref name="Miracle-catholicnews">{{cite web |url=http://www.catholicnews.com/data/stories/cns/0901522.htm |title=CNS STORY: For Pope John Paul II, Beatification Process may be on Final Lap |publisher=catholicnews.com |accessdate=1 January 2009 |archive-date=14 Abril 2009 |archive-url=http://webarchive.loc.gov/all/20090414225916/http://www.catholicnews.com/data/stories/cns/0901522.htm |url-status=dead }}</ref> <ref name="Moore1">{{cite news|url=http://www.telegraph.co.uk/news/2009919/Pope-John-Paul-II-on-course-to-become-saint-in-record-time.html|title=Pope John Paul II on Course to Become Saint in Record Time|last=Moore|first=Malcolm|date=22 May 2008|work=Daily Telegraph |location=UK |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="MMoore">{{cite news|url=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/1564061/Clamour-for-free-Pope-John-Paul-II-relics.html|title=Clamour for free Pope John Paul II Relics|last=Moore|first=Malcolm|date=25 September 2007|publisher=2007–2009 [http://www.telegraph.co.uk/ The Telegraph Media Group Limited]|accessdate=1 January 2009 |location=London}}</ref> <ref name="Mosque">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/middle_east/1316812.stm|title=Mosque visit crowns Pope's tour|last=Plett|first=Barbara|date=7 May 2001|work=BBC News |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="MsnbcNews2">{{cite news|url=http://www.msnbc.msn.com/id/12083308/|title=Perhaps ‘Saint John Paul the Great?'|last=Weeke|first=Stephen|date=31 March 2006|publisher=msnbc World News|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Murphy-Brian">{{cite news |last=Murphy |first=Brian |title=Faithful hold key to 'the Great' honour for John Paul |agency=Associated Press |date=5 April 2005}}</ref> <ref name="nationalreview">{{cite web |author=Mark Riebling |url=http://article.nationalreview.com/print/?q=NGE5MTJhYWMzODI0NTZiMWFhZmEzYmQwZmZlYmIyZmM= |title=Mark Riebling, "Reagan's Pope: The Cold War Alliance of Ronald Reagan and Pope John Paul II." ',National Review',, 7 April 2005 |publisher=Article.nationalreview.com |accessdate=12 September 2010 |archive-date=1 Hulyo 2012 |archive-url=https://archive.today/20120701123311/http://article.nationalreview.com/print/?q=NGE5MTJhYWMzODI0NTZiMWFhZmEzYmQwZmZlYmIyZmM= |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://archive.today/20120701123311/http://article.nationalreview.com/print/?q=NGE5MTJhYWMzODI0NTZiMWFhZmEzYmQwZmZlYmIyZmM= |date=1 Hulyo 2012 }}</ref> <ref name="ncregister">{{cite web |url=http://catholic.net/index.php?size=mas&id=2673&option=dedestaca |title=Blessed John Paul II? - Catholic.net |publisher=ncregister.com |accessdate=7 March 2011}}</ref> <ref name="NewYorkTimes3">{{cite news|url=http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9F02E2DA113BF932A1575AC0A9679C8B63|title=Pope to Leave for Kazakhstan and Armenia This Weekend |last=Henneberger|first=Melinda|date=21 September 2001|work=The New York Times|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Noonan">{{cite web|url=http://www.opinionjournal.com/columnists/pnoonan/?id=110002074|title=John Paul the Great: What the 12 Million Know&nbsp;— and I Found Out Too|last=Noonan|first=Peggy|authorlink=Peggy Noonan|date=2 August 2002|work=The Wall Street Journal |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Noonan2">{{cite book|last=Noonan|first=Peggy|authorlink=Peggy Noonan|title=John Paul the Great: Remembering a Spiritual Father|publisher=Penguin Group (USA)|date=November 2005|isbn=978-0-670-03748-3|url=http://us.penguingroup.com/nf/Search/QuickSearchProc/1,,John%20Paul%20the%20Great:%20Remembering%20a%20Spiritual%20Father,00.html?id=John%20Paul%20the%20Great:%20Remembering%20a%20Spiritual%20Father|accessdate=1 January 2009}}{{Dead link|date=Pebrero 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> <ref name="NYTimes">{{cite news |url=http://www.nytimes.com/1982/07/28/world/italy-s-mysterious-deepening-bank-scandal.html?pagewanted=all |title=Italy's Mysterious Deepening Bank Scandal |first=Paul |last=Lewis |work=The New York Times |date=28 July 1982 |issn=0362-4331 |accessdate=25 January 2012}}</ref> <ref name="OnThisDay">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/june/2/newsid_3972000/3972361.stm|title=1979: Millions Cheer as the Pope Comes Home|work=from "On This Day, 2 June 1979,"|publisher=BBC News |accessdate=1 January 2009 |date=2 June 1979}}</ref> <ref name="OReilly-David">{{cite news |last=O'Reilly |first=David |title=Papal Legacy: Will History use the name John Paul the Great? |work=Knight Ridder Newspapers |publisher=Detroit Free Press |date=4 April 2005 |quote=Pope John Paul the Great was a name suggested by many for Karol Józef Wojtyła. Through all its long history, the Catholic Church has conferred the posthumous title of "Great" on just two popes: Leo I and Gregory I, both of whom reigned in the first thousand years of Christianity}}</ref> <ref name="Parkinsons2001">{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/1944464.stm |title=Profile: Pope John Paul II |work=BBC News |date=February 2005 |accessdate=29 January 2012}}</ref> <ref name="Pisa">{{cite news|url=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/italy/1513421/Vatican-hid-Popes-Parkinsons-disease-diagnosis-for-12-years.html|title=Vatican hid Pope's Parkinson's Disease Diagnosis for 12 Years|last=Pisa|first=Nick|date=18 March 2006|work=Daily Telegraph |accessdate=1 January 2009 |location=London}}</ref> <ref name="Poland2006">{{cite web|url=http://www.vatican.va/holy_father/benedict_xvi/speeches/2006/may/documents/hf_ben-xvi_spe_20060525_poland-clergy_en.html|title=Pastoral Visit by Pope Benedict XVI to Poland 2006: Address by the Holy Father|date=25 May 2006|publisher=Libreria Editrice Vaticana|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="PopeApologises">{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/1671540.stm |title=Pope Sends His First E-Mail&nbsp;— An Apology |work=BBC News Europe |date=23 November 2001 |quote=from a laptop in the Vatican's frescoed Clementine Hall the 81-year-old pontiff transmitted the message, his first 'virtual' apology.|accessdate=30 January 2012}}</ref> <ref name="Pope John Paul II's body exhumed ahead of beatification">{{cite web|title=Pope John Paul II's Body Exhumed ahead of Beatification|url=http://www.msnbc.msn.com/id/42819424/ns/world_news/?GT1=43001|publisher=MSNBC|accessdate=30 April 2011}}</ref> <ref name="PopeEgypt">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/middle_east/654651.stm|title=Pope Pleads for Harmony between Faiths |date=24 February 2000|work=BBC News |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Ratti">{{cite news|url=http://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9D02EED61130EE3ABC4F53DFB4668389639EDE|title=Cardinal Ratti New Pope as Pius XI|date=7 February 1922|work=The New York Times|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Ratti2">{{cite news|url=http://query.nytimes.com/mem/archive-free/pdf?res=9D02EED61130EE3ABC4F53DFB4668389639EDE|title=Cardinal Ratti New Pope as Pius XI, Full Article|format=PDF|date=7 February 1922|work=The New York Times|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Reuters3">{{cite news |title=John Paul was Wounded in 1982 Stabbing, Aide Reveals |url=http://www.reuters.com/article/peopleNews/idUSTRE49E5RM20081015 |agency=Reuters News Release |publisher=1982–2009 [http://www.reuters.com/ Reuters] |accessdate=1 January 2009 |date=15 October 2008}}</ref> <ref name="Rise">{{cite book |first1=Pope |last1=John Paul II |title=Rise, Let Us Be On Our Way |url=https://archive.org/details/riseletusbeonour00john |accessdate=1 January 2009|publisher=2004 Warner Books |isbn=978-0-446-57781-6 |year=2004}}</ref> <ref name="Salinger2005">{{cite book|author=Lawrence M. Salinger|title=Encyclopedia of White-Collar & Corporate Crime|url=http://books.google.com/books?id=AXS6jz6AeQ0C|accessdate=25 January 2012|year=2005|publisher=Sage|isbn=978-0-7619-3004-4}}</ref> <ref name="SanFrancisco">{{cite news|title=The 1981 Assassination Attempt of Pope John Paul II, The Grey Wolves, and Turkish & U.S. Government Intelligence Agencies|last=Lee|first=Martin A.|date=14 May 2001|publisher=2001, 2009 [http://www.sfbg.com/ San Francisco Bay Guardian]|pages=23, 25}}</ref> <ref name="scapolare">''Lo Scapolare del Carmelo'' Published by Shalom, 2005, ISBN 978-88-8404-081-7, page 6</ref> <ref name="ShortBio">{{cite web|url=http://www.vatican.va/news_services/press/documentazione/documents/santopadre_biografie/giovanni_paolo_ii_biografia_breve_en.html|title=His Holiness John Paul II : Short Biography |date=30 June 2005|work=[[Vatican Press Office]]|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Southern">{{cite web |url=http://www.scross.co.za/?s=John+Paul+the+Great |title=The Southern Cross: John Paul the Great|accessdate=1 January 2009|publisher=The Southern Cross 2008 by Posmay Media}}</ref> <ref name="ThePlot">{{cite news|url=http://www.latimes.com/news/specials/911/la-na-plot-1sep01.story|archiveurl=https://web.archive.org/web/20030412091134/http://www.latimes.com/news/specials/911/la-na-plot-1sep01.story|archivedate=12 Abril 2003|title=The Plot|last=McDermott|first=Terry|date=1 September 2002|publisher=2002–2009 [http://www.latimes.com/ Los Angeles Times]|accessdate=1 January 2009|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20030412091134/http://www.latimes.com/news/specials/911/la-na-plot-1sep01.story |date=12 Abril 2003 }}</ref> <ref name="Time1978">{{cite news|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,912229,00.html|title=A "Foreign" Pope|date=30 October 1978|work=Time magazine|page=1|accessdate=1 January 2009|archive-date=4 Nobiyembre 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20071104001709/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,912229,00.html|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071104001709/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,912229,00.html |date=4 Nobiyembre 2007 }}</ref> <ref name="Time1978b">{{cite news|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,912229-4,00.html|title=A "Foreign" Pope|date=30 October 1978|work=Time magazine|page=4|accessdate=1 January 2009|archive-date=15 Agosto 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070815090521/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,912229-4,00.html|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070815090521/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,912229-4,00.html |date=15 Agosto 2007 }}</ref> <ref name="Trinity">{{cite web|url=http://www.catholicculture.org/news/features/index.cfm?recnum=42131|title=Miracle attributed to John Paul II involved Parkinson's disease|date=30 January 2006|work=Catholic World News (CWN)|publisher=2009 Trinity Communications|accessdate=1 January 2009}}</ref> <!-- <ref name="USA Today">{{cite news|url=http://www.usatoday.com/news/world/2004-02-13-nobel_x.htm|title=Bush, Pope, Jailed Israeli among 2004 Nobel Peace Prize nominees|work=USA Today World, a division of [http://www.gannett.com/ Gannett Co. Inc]|publisher=Copyright 2005 The Associated Press|accessdate=1 January 2009 |date=13 February 2004}}</ref> --> <ref name="USCCB_Bio">{{cite web |url=http://www.usccb.org/comm/popejohnpaulii/biography.shtml |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110624073359/http://www.usccb.org/comm/popejohnpaulii/biography.shtml |archivedate=24 Hunyo 2011 |title=Pope John Paul II: A Light for the World |accessdate=1 January 2009 |publisher=United States Council of Catholic Bishops |year=2003 |url-status=live }}</ref> <ref name="vatican1">[http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/speeches/2004/june/documents/hf_jp-ii_spe_20040604_president-usa_en.html "Address of Pope John Paul II to the Honorable George W. Bush President of the United States of America Friday, 4 June 2004"] Vatican.va 4 June 2004 Retrieved 19 August 2011</ref> <ref name="Vatican2">{{cite web|url=http://www.vatican.va/news_services/press/documentazione/documents/santopadre_biografie/giovanni_paolo_ii_biografia_prepontificato_en.html#1946 |title=His Holiness John Paul II, Biography, Pre-Pontificate|publisher=Holy See |accessdate=1 January 2008}}</ref> <ref name="VaticanNewsService">{{cite web |url=http://www.vatican.va/news_services/press/documentazione/documents/santopadre_biografie/giovanni_paolo_ii_biografia_breve_en.html |title=Short biography |publisher=vatican.va |accessdate=25 October 2009}}</ref> <ref name="Vicariato">[[#Vicariato70|Vicariato di Roma]]:A nun tells her story.... 2009</ref> <ref name="Westcott">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/6504233.stm|title=Vatican Under Pressure in Pope John Paul II Push|last=Westcott |first=Kathryn|date=2 April 2007|publisher=2007–2009 [http://news.bbc.co.uk/ BBC News]|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Willan">{{cite web|url=http://www.sundayherald.com/international/shinternational/display.var.1329693.0.no_more_shortcuts_on_pope_john_pauls_road_to_sainthood.php|title=No More Shortcuts on Pope John Paul II's Road to Sainthood|last=Willan|first=Philip|work=Sunday Herald|accessdate=1 January 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070420220822/http://www.sundayherald.com/international/shinternational/display.var.1329693.0.no_more_shortcuts_on_pope_john_pauls_road_to_sainthood.php|archivedate=20 Abril 2007|url-status=live}}</ref> <ref name="yahoo">{{cite news |url=http://www.boston.com/business/articles/2011/03/30/gold_coin_marks_beatification_of_john_paul_ii/ |title=Gold Coin Marks Beatification of John Paul II |work=The Boston Globe |date=30 March 2011 |issn=0743-1791 |accessdate=22 December 2011 |deadurl=yes |archive-date=6 Nobiyembre 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131106021948/http://www.boston.com/business/articles/2011/03/30/gold_coin_marks_beatification_of_john_paul_ii/ |url-status=dead }}</ref> <ref name="Zenit3">{{cite web|url=http://www.zenit.org/article-13422?l=english|title=John Paul II's Cause for Beatification Opens in Vatican City|date=28 June 2005|work=ZENIT|publisher=Innovative Media, Inc|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Zenit5">{{cite web|url=http://www.zenit.org/article-6191?l=english|title=John Paul II to Publish First Poetic Work as Pope|date=7 January 2003|publisher=ZENIT Innovative Media, Inc|accessdate=1 January 2009}}</ref> }} ===Mga pinagkunan=== <!-- Please keep references listed alphabetically --> {{Refbegin|30em}} *{{cite web |first=Tarcisio |last=Bertone |authorlink=Tarcisio Bertone |url=http://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/documents/rc_con_cfaith_doc_20000626_message-fatima_en.html |title=The Message of Fátima |accessdate=1 January 2009 |publisher=2000–2009 [http://www.vatican.va/phome_en.htm The Holy See] |ref={{sfnRef|Bertone|2000–2009}} }} *{{cite web|url=http://www.vicariatusurbis.org/Beatificazione/English/HomePage.htm|title=Cause for Beatification and Canonization of The Servant of God: ''John Paul II''|publisher=2005–2009 Vicariato di Roma&nbsp;— 00184 Roma|accessdate=1 January 2009|ref=Vicariato70|archive-date=30 Disyembre 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20091230032224/http://www.vicariatusurbis.org/Beatificazione/English/HomePage.htm|url-status=dead}} *{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4253415.stm|title='Cured' Pope Returns to Vatican|date=10 February 2005|publisher=2005–2009 [http://news.bbc.co.uk/ BBC World News]|accessdate=1 January 2009|ref=BBC71}} *{{cite web|url=http://www.religion-cults.com/pope/communism.htm|archiveurl=https://web.archive.org/web/20040406114902/http://www.religion-cults.com/pope/communism.htm|archivedate=6 April 2004|title=Pope John Paul II and Communism|last=Domínguez|first=Juan|date=4 April 2005|publisher=[[Public domain|Copyright free&nbsp;— Public domain]]|accessdate=1 January 2009|ref=harv|url-status=live}} *{{cite web|url=http://www.catholicculture.org/culture/library/view.cfm?id=3699&repos=1&subrepos=0&searchid=441440|title=13 May 1981 Conference of Bishop Stanisław Dziwisz For Honorary Doctorate, 13 May 2001 to the Catholic University of Lublin|last=Dziwisz|first=Bishop Stanisław|date=13 May 2001|publisher=2001–2009 L'Osservatore Romano, Editorial and Management Offices, Via del Pellegrino, 00120, Vatican City|accessdate=1 January 2009|ref=harv|authorlink=Stanisław Dziwisz}} *{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4399189.stm|title=Frail Pope Suffers Heart Failure|date=1 April 2005|publisher=BBC News|accessdate=1 January 2009|ref={{sfnRef|BBC 2005-04-01}}}} *{{cite news|url=http://www.time.com/time/archive/preview/0,10987,925231,00.html|title=Half Alive: The Pope Vs. His Doctors|accessdate=1 January 2009|date=25 January 1982|work=Time Magazine|publisher=Time Inc|ref={{sfnRef|Time Magazine 1982-01-25}}|archive-date=13 Pebrero 2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20060213220351/http://www.time.com/time/archive/preview/0,10987,925231,00.html|url-status=dead}}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060213220351/http://www.time.com/time/archive/preview/0,10987,925231,00.html |date=13 Pebrero 2006 }} *{{cite news|url=http://www.msnbc.msn.com/id/7022618/|title=Pope Back at Vatican by Easter? It's Possible.|accessdate=1 January 2009|date=3 March 2005|agency=Associated Press|publisher=2005–2009 [http://www.msnbc.msn.com/ msnbc World News]}} *{{cite web|url=http://www1.voanews.com/policy/editorials/a-41-2005-04-06-voa7-83104472.html|title=Pope John Paul II|work=Editorials|publisher=The Voice Of America|accessdate=2 February 2014|archive-date=2014-02-01|archive-url=https://archive.today/20140201171824/http://www1.voanews.com/policy/editorials/a-41-2005-04-06-voa7-83104472.html|url-status=dead}} *{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4344923.stm|title=Pope Returns to Vatican after Operation|accessdate=1 January 2009|date=13 March 2005|publisher=2001–2009 BBC News}} *{{cite web|url=http://www.haaretz.com/hasen/pages/ShArt.jhtml?itemNo=703666|title=Papal Fallibility|accessdate=1 January 2009|author=Sean Gannon|date=7 April 2006|publisher=2006–2009 [http://www.haaretz.com/ Haaretz Daily News], Israel|archive-date=21 Hunyo 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080621174003/http://www.haaretz.com/hasen/pages/ShArt.jhtml?itemNo=703666|url-status=dead}}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080621174003/http://www.haaretz.com/hasen/pages/ShArt.jhtml?itemNo=703666 |date=21 Hunyo 2008 }} *{{cite web |url=http://www.dw-world.de/dw/article/0,1564,1538173,00.html |title=Stasi Files Implicate KGB in Pope Shooting |accessdate=1 January 2009 |publisher=2001–2009 [http://www.dw-world.de/ Deutsche Welle] }} *{{cite news |title=Pope John Paul II's Final Days |url=http://www.americancatholic.org/news/pope/popehospitalized// |work=St Anthony Messenger Press |publisher=2005–2009 [http://www.americancatholic.org/ American Catholic.Org] |accessdate=1 January 2009 }} <!-- Although this article is written in British English, please do not change the spelling of "hospitalized" (with a "z") to "hospitalised" (with an "s") as this messes up the URL and causes a "dead link"--> *{{cite news|url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/article376429.ece|title=Kracow Lights a Candle for its Favourite Son's Last Fight|last=Tchorek|first=Kamil|author2=Roger Boyes|date=2 April 2005|publisher=2005–2009 ''[[The Times]]'' [http://www.timesonline.co.uk/tol/news/ The Times online]|accessdate=1 January 2009|location=London|archive-date=13 Agosto 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110813185315/http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/article376429.ece|url-status=dead}} *{{cite news |first=Alessio |last=Vinci |title=Vatican source: Pope Given Last Rites |url=http://www.cnn.com/2005/WORLD/europe/03/31/pope1/index.html |publisher=2005 Cable News Network LP |accessdate=1 January 2009 |date=1 April 2005 }} *{{cite news |author=CNN's Alessio Vinci, Chris Burns, Jim Bittermann, Miguel Marquez, Walter Rodgers, Christiane Amanpour and John Allen contributed to this report |title=World Awaits Word on Pope's Condition |url=http://www.cnn.com/2005/WORLD/europe/04/01/pope1/index.html |publisher=2005 Cable News Network LP |accessdate=1 January 2009 |date=2 April 2005 }} {{Refend}} ===Bibliograpiya=== <!-- Please order books alphabetically by the author's last name --> {{Refbegin|30em}} *{{cite book|last=Berry|first=Jason|authorlink=Jason Berry|author2=Gerald Renner|title=Vows of Silence: The Abuse of Power in the Papacy of John Paul II|url=https://archive.org/details/vowsofsilenceabu00berr|publisher=Free Press|location=New York, London, Toronto, Sydney|year=2004|isbn=978-0-7432-4441-1}} *{{cite book|last=Davies|first=Norman|authorlink=Norman Davies|title=Rising '44: The Battle for Warsaw |publisher=Viking Penguin |location=London|year=2004|isbn=978-0-670-03284-6|ref=harv}} *{{cite book|last=de Montfort|first=St. Louis-Marie Grignion|others=Mark L. Jacobson (Translator)|title=True Devotion to Mary|publisher=Avetine Press|location=San Diego, California|date=27 March 2007|isbn=978-1-59330-470-6|ref=de Montfort73|authorlink=Louis de Montfort}} *{{cite book|last=Duffy|first=Eamon|authorlink=Eamon Duffy|title=Saints and Sinners, a History of the Popes|url=https://archive.org/details/00book1593273669|publisher=Yale University Press|year=2006|edition=Third|isbn=978-0-300-11597-0|ref=Yale06}} *{{cite book |last1=Hebblethwaite |first1=Peter |authorlink1=Peter Hebblethwaite|title=Pope John Paul II and the Church|publisher=1995 Rowman & Littlefield |location=London|isbn=978-1-55612-814-1|year=1995 |ref=harv}} *{{cite book|last=Maxwell-Stuart|first=P.G.|title=Chronicle of the Popes: Trying to Come Full Circle|url=https://archive.org/details/chronicleofpopes0000maxw|publisher=Thames & Hudson|location=London|year=2006|origyear=1997|isbn=978-0-500-28608-1|ref=harv}} *{{cite web|url=http://www.indianchristianity.com/html/menachery/html/GeorgeMenachery.htm|title=John Paul II Election Surprises|last=Menachery|first=Prof. George|date=11 November 1978}} *{{cite web|url=http://www.indianchristianity.com/html/Books8.htm|title=Last days of pope john paul ii|last=Menachery|first=Prof. George|date=11 April 2005}}{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} *{{cite book|last=Meissen|first=Randall|title=Living Miracles: The Spiritual Sons of John Paul the Great|url=http://www.amazon.com/Living-Miracles-Spiritual-Sons-Great/dp/1933271272|publisher=Mission Network|location=Alpharetta, Ga.|year=2011|isbn=978-1-933271-27-9}} *{{cite book|last=Noonan|first=Peggy|authorlink=Peggy Noonan|title=John Paul the Great: Remembering a Spiritual Father|publisher=Penguin Group (USA)|location=New York|date=November 2005|isbn=978-0-670-03748-3|url=http://us.penguingroup.com/nf/Search/QuickSearchProc/1,,John%20Paul%20the%20Great:%20Remembering%20a%20Spiritual%20Father,00.html?id=John%20Paul%20the%20Great:%20Remembering%20a%20Spiritual%20Father|accessdate=1 January 2009}}{{Dead link|date=Pebrero 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} *{{cite book |url=http://www.vatican.va/gpII/bulletin/B0183-XX.01.pdf |title=Il Santo Padre è deceduto questa sera alle ore 21.37 nel Suo appartamento privato |last=Navarro-Valls |first=Joaquin |date=2 April 2005 |year=2005–2009 |publisher=[http://www.vatican.va/ The Holy See] |language=Italian |ref={{sfnRef|Navarro-Valls 2 April 2005}} |trans_title='' 'The Holy Father passed away at 9:37 this evening in his private apartment.' '' }} *{{cite book|last=O'Connor|first=Garry|title=Universal Father: A Life of Pope John Paul II|publisher=2005 [http://www.bloomsbury.com/ Bloomsbury Publishing]|location=London|isbn=978-0-7475-8241-0|url=http://www.bloomsbury.com/garryoconnor|accessdate=1 January 2009|year=2006|archive-date=14 Pebrero 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120214121842/http://www.bloomsbury.com/garryoconnor|url-status=dead}} *{{cite book |author=Pope John Paul II|title=[[Memory and Identity|''Memory & Identity''&nbsp;— Personal Reflections]]|publisher=2006 Weidenfeld & Nicolson |location=London |isbn=978-0-297-85075-5|year=2005|ref=harv}} *{{cite book|last1=Renehan|first1=Edward|authorlink1=Edward Renehan|last2=Schlesinger|first2=Arthur Meier (INT)|title=Pope John Paul II|url=http://books.google.com/?id=OT1oHAAACAAJ|accessdate=25 February 2010|date=November 2006|publisher=Chelsea House|isbn=978-0-7910-9227-9|ref=Renehan69}} *{{cite book |first1=Pope |last1=John Paul II |title=Rise, Let Us Be On Our Way |url=https://archive.org/details/riseletusbeonour00john |publisher=2004 Warner Books |isbn=978-0-446-57781-6 |year=2004}} *{{cite book|last=Stanley|first=George E|title=Pope John Paul II: Young Man of the Church|url=http://books.google.com/?id=SD1OPgAACAAJ|accessdate=25 February 2010|date=January 2007|publisher=Fitzgerald Books|isbn=978-1-4242-1732-8|ref=Stanley69}} *{{cite book |last1=Stourton |first1=Edward |authorlink1=Edward Stourton (journalist)|title=John Paul II: Man of History |url=https://archive.org/details/johnpauliimanofh0000stou |publisher=Hodder & Stoughton |location=London |isbn=978-0-340-90816-7|ref=harv |year=2006}} *{{cite book|last=Szulc|first=Tadeusz|authorlink=Tad Szulc |title=Pope John Paul II: The Biography|publisher=2007 Simon & Schuster Adult Publishing Group|location=London|isbn=978-1-4165-8886-3}} *{{cite book|author=The Poynter Institute|authorlink=Poynter Institute|title=Pope John Paul II: 18 May 1920&nbsp;- 2 April 2005|url=http://books.google.com/?id=pXGMNrE015IC|accessdate=25 February 2010|edition=First|date=1 May 2005|publisher=Andrews McMeel Publishing|location=[[St. Petersburg, Florida|St. Petersburg]], Florida|isbn=978-0-7407-5110-3|ref=Poynter69}} *{{cite book|last=Weigel|first=George|authorlink=George Weigel|title=Witness to Hope|publisher=HarperCollins|location=New York|year=2001|isbn=978-0-06-018793-4|ref=harv}} *{{cite book|last=Wojtyła|first=Karol|year=1981|title=Love and Responsibility|publisher=[[William Collins (publisher)|William Collins Sons & Co. Ltd.]]|location=London|isbn=978-0-89870-445-7|url=http://www.ignatius.com/ViewProduct.aspx?SID=1&Product_ID=450&AFID=12&|accessdate=1 January 2009|ref=harv|archive-date=11 Pebrero 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090211000919/http://www.ignatius.com/ViewProduct.aspx?SID=1&Product_ID=450&AFID=12&|url-status=dead}} *{{cite book|last=Yallop|first=David|title=The Power and the Glory|publisher=Constable & Robinson Ltd|location=London|isbn=978-1-84529-673-5|url=http://www.constablerobinson.com/|accessdate=1 January 2009|year=2007}} {{Refend}} ==Marami pang mga babasahin== *For a comprehensive list of books written by and about Pope John Paul II, please see [[Pope John Paul II bibliography]] *For other references see [[Pope John Paul II in popular culture]] *{{Worldcat id|lccn-n80-55818}} ==Mga panlabas na kawing== {{Sister project links|Pope John Paul II}} *[http://www.jpcatholic.com/ John Paul the Great Catholic University] *[http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/index.htm The Holy See website] *[http://www.johnpaulii.va/en/ A Tribute to Pope John Paul II on the Occasion of his Beatification] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120306205748/http://www.johnpaulii.va/en/ |date=2012-03-06 }} *[http://lcweb2.loc.gov/diglib/lcwa/html/papal/papal-overview.html Papal Transition 2005 Web Archive] from the US [[Library of Congress]] <table width = 75% border = 2 align="center"><tr><td width = 35% align="center"> Sinundan ni:<br />[[Juan Pablo I]] (1978)</td> <td width = 30% align="center">[[Kronolohikong tala ng mga Papa]]</td> <td width = 35% align="center"> Humalili:<br />[[Benedicto XVI]] (2005-2013)</td></tr></table> {{Katolisismo}} {{Popes}} {{BD|1920|2005|Juan Pablo 2}} {{Authority control}} [[Kategorya:Mga papa ng Simbahang Katoliko Romano]] [[Kategorya:Mga makata]] [[Kategorya:Penomenolohiya]] [[Kategorya:Mga manunulat mula sa Poland]] okg5vepb1vpmjsyode1eal2i2p124ni 2164255 2164248 2025-06-09T12:21:03Z 58.69.101.132 Add English Translation 2164255 wikitext text/x-wiki {{Infobox Christian leader |type=Pope |honorific-prefix=[[Papa]] [[Santo|San]] |English name=Juan Pablo II |Polish Name=Jan Paweł II |title=[[Obispo ng Roma]] |image=Pope John Paul II smile.jpg <!-- Do not change this photo without discussion! --> |caption=Si Juan Pablo II noong 1980 |birth_name=Karol Józef Wojtyła |term_start=16 Oktubre 1978 |term_end=2 Abril 2005 |predecessor=[[Papa Juan Pablo I]] |successor=[[Papa Benedicto XVI]] |ordination=1 Nobyembre 1946 |ordinated_by=[[Adam Stefan Sapieha]] |consecration=28 Setyembre 1958 |consecrated_by=[[Eugeniusz Baziak]] |cardinal=26 Hunyo 1967 |rank= |nationality=Polish |birth_date={{Birth date|1920|5|18|df=yes}} |birth_place=[[Wadowice]], [[Republika ng Poland]] |death_date={{death date and age|2005|4|2|1920|5|18|df=yes}} |death_place=[[Palasyong Apostoliko]], [[Lungsod ng Vatikano]] |other=Juan Pablo |signature=Signature of John Paul II.svg |coat_of_arms=Coat of arms of Ioannes Paulus II.svg |motto={{lang|la|[[Totus Tuus]]}} meaning "lahat ng sa iyo" |feast_day=22 Oktubre |venerated= |saint_title= |beatified_date=1 Mayo 2011 |beatified_place=[[Plaza de San Pedro]], [[Lungsod ng Batikano]] |beatified_by=[[Papa Benedicto XVI]] |canonized_date = 27 Abril 2014 |canonized_place =[[Plaza de San Pedro]], [[Lungsod ng Batikano]] |canonized_by = [[Papa Francisco]] |patronage=[[World Youth Day]] (Co- Patron) |previous_post= {{plainlist | *[[Roman Catholic Archdiocese of Kraków|Auxiliary Bishop of Kraków, Poland]] ''(1958–1964)'' *[[Ombi|Titular Bishop of Ombi]] ''(1958–1964)'' * Archbishop of Kraków, Poland ''(1964–1978)'' * Cardinal-Priest of [[San Cesareo in Palatio]] ''(1967–1978)'' }} }} Si '''Papa San Juan Pablo II''' ({{lang-la|Ioannes Paulus PP. II}}; {{lang-it|Giovanni Paolo II}}, {{lang-pl|Jan Pawel II}}; {{lang-en|John Paul II}}, ipinanganak bilang '''Karol Józef Wojtyła''' {{IPA-pl|'kar?l 'juz?f v?j't?wa|lang}}; 18 Mayo 1920 - 2 Abril 2005), kilala din bilang '''San Juan Pablo Na Dakila''' ang ika-264 na Papa ng [[Simbahang Romano Katoliko]] mula 16 Oktubre 1978 hanggang sa kaniyang pagpanaw noong 2 Abril 2005.<ref>{{cite web|title=John Paul the Great Catholic University|url=http://www.jpcatholic.com}}</ref><ref>{{cite book |last=Evert |first=Jason |title=''Saint John Paul the Great: His Five Loves'' |date=2014 |publisher=Ignatius Press |url=http://www.ignatius.com/Mobile/Products/SJPG-H/saint-john-paul-the-great.aspx |access-date=2014-05-15 |archive-date=2014-04-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140412194740/http://www.ignatius.com/Mobile/Products/SJPG-H/Saint-John-Paul-the-Great.aspx |url-status=dead }}</ref> Siya ang may pangalawa sa pinakamahabang nanilbihang papa sa makabagong kasaysayan matapos kay Papa Pio IX, na nanilbihan ng 31 taon mula 1846 hanggang 1878. Pinanganak sa [[Polonya]], si Papa San Juan Pablo II ang unang papa na hindi Italyano mula kay Papa Adrian VI na isang Olandes na nanilbihan mula 1522 hanggang 1523. Kinilala ang panunungkulan ni Papa San Juan Pablo II sa pagtulong sa pagtatapos ng rehimeng komunismo sa kaniyang tinubuang Polonya at maging sa kabuuan ng Europa.<ref>Lenczowski, John. "Public Diplomacy and the Lessons of the Soviet Collapse", 2002</ref> Ipinagbuti ni Juan Pablo II ang pakikipag-ugnayan ng Simbahang Katoliko sa [[Hudaismo]], [[Islam]], sa [[Simbahang Ortodokso ng Silangan]], at sa [[Simbahang Anglikano]]. Ipinagtibay niya ang katuruan ng Simbahan laban sa [[Pagpigil sa pag-aanak|artipisyal na kontrasepsyon]] at sa pag-oordina sa mga kababaihan, sa pagsuporta sa [[Ikalawang Konsilyong Vaticano]] at sa mga reporma nito. Isa siya sa mga pinuno na pinakadalas na nakapaglakbay sa kasaysayan, na nakabisita sa 129 mga bansa sa kaniyang pagiging papa. Sa kaniyang espesyal na pagdidiin sa pangkalahatang kabanalan, [[Beatipikasyon|naibeatipika]] niya ang 1,340 na katao at 483 ang [[Kanonisasyon|naikanonisa]] niyang mga santo, tumalaga siya ng pinakamaraming mga obispo, at nakapag-ordina siya ng maraming mga kaparian.<ref>{{cite web|author=David M. Cheney |url=http://www.catholic-hierarchy.org/bishop/bWojtyła.html |title=Pope John Paul II (Bl. Karol Józef Wojtyła) |publisher=[Catholic-Hierarchy] |date=29 July 2012 |accessdate=4 August 2012}}</ref> Ang kaniyang layunin sa pagiging Papa ay ang pagbabago at pagpoposisyong muli <!-- reposition --> ng Simbahang Katolika. Ang kaniyang kahilingan ay ang "paglalagay sa kaniyang Iglesia at ang bawat puso ng nga kaalyansa sa relihiyon na magbubuklod sa mga Hudyo, Muslim at Cristiano bilang isang dakilang hukbong relihiyon."<ref>[[Cristina Odone|Odone, Cristina]]&nbsp;— ''[[Catholic Herald]]", 1991''</ref><ref name="JewishTelegraph">[[Uri Geller|Geller, Uri]]&nbsp;— ''[[Jewish Telegraph|The Jewish Telegraph]]'', 7 July 2000</ref> Ang kampaniya upang ikanonisa si Juan Pablo II ay nag-umpisa noong 2005, ilang sandali pagpanaw niya, taliwas sa tradisyunal na limang taong palugit ng paghihintay. Noong 19 Disyembre 2009, ipinroklama si Juan Pablo II bilang ''[[Venerable]]'' ng kaniyang kahaliling si [[Papa Benedicto XVI]] at nabeatipika noong 1 Mayo 2011 matapos iparatang sa kaniya ng ''Kongregasyon ng mga Kadahilanan ng mga Santo'' <!-- Congregation for the Causes of Saints --> ang isang himala: ang pagpapagaling ng isang madreng Pranses mula sa [[Karamdaman ni Parkinson]]. Ang pangalawang himala na ipinaratang sa yumaong papa ay ipinasa noong 2 Hulyo 2013 at pinagtibay ni [[Papa Francisco]] matapos ang dalawang araw. Kinanonisa si Juan Pablo II noong 27 Abril 2014, kasabay ni [[Papa Juan XXIII]]..<ref name="BBC 2013">{{cite news|title=Report: Pope Francis Says John Paul II to Be Canonized April 27|date=3 September 2013|url=http://www.ncregister.com/daily-news/report-pope-francis-says-john-paul-ii-to-be-canonized-april-27/|work=National Catholic Register|accessdate=6 September 2013|archive-date=5 Nobiyembre 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20131105220855/http://www.ncregister.com/daily-news/report-pope-francis-says-john-paul-ii-to-be-canonized-april-27/|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131105220855/http://www.ncregister.com/daily-news/report-pope-francis-says-john-paul-ii-to-be-canonized-april-27/ |date=5 Nobiyembre 2013 }}</ref> Tulad ni Juan XXIII, hindi pinagdiriwang ang araw ng kaniyang kapistahan sa petsa ng kaniyang kamatayan tulad ng kinaugalian; sa halip ito ay ginugunita sa anibersaryo ng kaniyang pagkakahirang bilang papa noong 22 Oktubre 1978.<ref>{{cite news |title=Vatican declares Popes John Paul II and John XXIII saints |url=http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-27172118 |newspaper=''BBC News'' |publisher=British Broadcasting Corporation |date=27 April 2014 |accessdate=27 April 2014}}</ref> == Simula ng buhay == Pinanganak si Karol Józef Wojtyła sa bayan ng [[Wadowice]].<ref name="A&E"/><ref name="ShortBio"/> Bunso siya sa tatlong anak ni Karol Wojtyła (1879-1941), isang etnikong Polako,<ref name="CNN6"/> at si Emilia Kaczorowska (1884-1929), kung saan ang dalagang apelyido niya ay Scholz.<ref name="Ancestry">{{cite web |url= http://www.catholic.org/pope/jp2/genealogy.php |title=Family Genealogy of Blessed Pope John Paul II|last=Catholic Online |work=catholic.org |year=2012 |quote=Family Genealogy of Blessed Pope John Paul II |accessdate=3 February 2012}}</ref> Si Emilia, na isang guro, ay namatay sa kapanganakan noong 1929<ref name="CBN"/> noong si Wojtyła ay walong taong gulang pa lamang.{{sfn|Stourton|2006|p=11}} Namatay ang kaniyang nakakatandang kapatid na si Olga bago pa man siya ipinganak, ngunit naging malapit siya sa kaniyang kapatid na si Edmund, na may palayaw na ''Mundek'', na matanda sa kaniya ng 13 taon. Namatay din si Edmund sa sakit na [[scarlet fever]], na nakuha niya sa kaniyang pagiging duktor, na siyang dinamdam ng husto ni Wojtyła.<ref name="CNN6"/>{{sfn|Stourton|2006|p=11}} Aktibo si Wojtyła sa gawaing pisikal sa kaniyang pagkabata. Madalas siyang naglalaro ng putbol bilang ''goalkeeper''.{{sfn|Stourton|2006|p=25}} Sa kaniya ding pagkabata nagkaroon ng ugnayan si Wojtyła sa isang malaking komunidad na Hudyo.<ref name="Svidercoschi">{{cite web | url = http://www.vatican.va/jubilee_2000/magazine/documents/ju_mag_01111997_p-46_en.html | title = The Jewish "Roots" of Karol Wojtyła | accessdate = 3 July 2013 | last = Svidercoschi | first = Gian Franco | publisher = Vatican.Va}}</ref> Karaniwan ang laro ng putbol sa kaniyang paaralan ay sa pagitan ng mga pangkat ng Hudyo at Katoloko, at madalas sumali si Wojtyła sa hanay ng mga Hudyo.<ref name="CNN6"/>{{sfn|Stourton|2006|p=25}} Ayon kay Wojtyła, halos ikatlo sa kaniyang mga kaklase ay mga Hudyo, at ang hinahangaan niya sa kanila ay ang kaniyang pagiging makabayan bilang mga Polako. Noong kalagitnaan ng 1938, lumuwas si Wojtyła at ang kaniyang ama mula Wadowice at nagpunta sa Krakow, kung saan pumasok siya sa Unibersidad ng Jagiellonian. Habang nag-aaral ng [[pilolohiya]] at mga wika, ay nagtatrabaho siya bilang boluntaryong biblyotekaryo<!-- librarian-->. Sapilitan siyang suamli sa pagsasanay militar sa ''Academic Legion'' ngunit hindi siya nagpaputok ng sandata. Gumanap rin siya sa iba't ibang mga grupo sa teatro at nagtrabaho din bilang manunulat.<ref name="Kuhiwczak"/> Sa kapanahunang ito, lumago ang kaniyang talento sa wika, at natutunan niya ang mahigit-kumulang sa 12 mga wika,<ref>{{cite book |last=Grosjean |first=François |title=Life With Two Languages |url=http://books.google.com/books?id=VqGpxZ9pDRgC&pg=PA286 |accessdate=6 July 2013 |year=1982 |publisher=Harvard University Press |location=United States |isbn=978-0-674-53092-8|edition=8 |page=286}}</ref> siyam sa kanila ay kaniyang madalas na ginamit sa kaniyang pagiging santo papa. === Ang pananakop ng mga Nazi sa Polonya at ang Holocaust === Noong 1939, sinakop ng [[Alemanyang Nazi]] ang Polonya at sapilitan nilang pinasara ang mga unibersidad.<ref name="A&E"/> Sapilitan din nilang ipinatrabaho ang mga malalakas na mga kalalakihan, kaya noong 1940 hanggang 1944 nagtrabaho si Wojtyła bilang mensahero ng isang kainan, trabahador sa isang tibagan ng apog at sa pabrika ng kemikal na Solvay, para makaiwas sa pagpapatapon patungong Alemanya.<ref name="ShortBio"/><ref name="Kuhiwczak"/> Noong 1941, namatay ang kaniyang ama, na isang opisyal ng Hukbong Polonya, dahil sa atake sa puso. Dahil dito si Wojtyła lang ang natitirang nabubuhay sa kaniyang pamilya.<ref name="CNN6"/><ref name="CBN"/>{{sfn|Stourton|2006|p=60}} Ayon kay Wojtyła, "sa kaniyang 20 anyos nawala sa kaniya ang mga taong pinakaminamahal niya."{{sfn|Stourton|2006|p=60}} Makaraang pumanaw ang kaniyang ama, pinag-iisipan na niya ng seryoso ang pumasok sa pagpapari.{{sfn|Stourton|2006|p=63}} Noong Oktubre 1942, habang patuloy pa ang digmaan, kumatok siya sa pintuan ng Palasyo ng Obispo sa Krakow, at humiling na mag-aral sa pagkapari.{{sfn|Stourton|2006|p=63}} Matapos noon ay nagsimula siyang mag-aral ng kurso sa lihim na seminaryo na pinapatakbo ng Arsobispo ng Krakow, si Adam Stefan Cardinal Sapieha. Noong 29 Pebrero 1944, nasagasaan si Wojtyła ng isang trak ng Aleman. Pinadala siya ng mga hukbong Aleman sa ospital, at doon siya naratay ng mahigit 2 linggo dahil sa [[pagkaalog ng utak]] at sa sugat sa balikat. Ayon sa kaniya, ang aksidenteng ito at ang kaniyang pagkabuhay ay ang pagpapatibay ng kaniyang bokasyon. Noong 6 Agosto, 1944, sa araw na kinilala bilang 'Itim na Sabado', {{sfn|Weigel|2001|p=71}} itinipon ng mga Gestapo ang mga kalalakihan sa Krakow upang pigilan ang rebelyon{{sfn|Weigel|2001|p=71}}, tulad ng naganap sa Warsaw.{{sfn|Davies|2004|pp=253–254}}{{sfn|Weigel|2001|pp=71–21}} Nakatakas si Wojtyła at nagtago sa silong ng bahay ng kaniyang tiyuhin sa 10 Kalye Tyniecka, habang naghahalughog ang mga hukbong Aleman sa itaas.{{sfn|Stourton|2006|p=63}}{{sfn|Davies|2004|pp=253–254}}{{sfn|Weigel|2001|pp=71–21}} Mahigit walong libong mga kalalakihan ang kinuha noong araw na iyon, habang si Wojtyła ay tumakas tungo sa Palasyo ng Arsobispo,{{sfn|Stourton|2006|p=63}}{{sfn|Weigel|2001|p=71}}{{sfn|Davies|2004|pp=253–254}} at nanatili siya doon hanggang sa paglisan ng mga Aleman.<ref name="CNN6"/>{{sfn|Stourton|2006|p=63}}{{sfn|Davies|2004|pp=253–254}} Matapos lumisan ang mga Aleman noong 17 Enero, 1945, pumunta ang mga estudyante sa nawasak na seminaryo. Nagboluntaryo si Wojtyła at isa pang seminarista para linisin ang mga kasilyas. {{sfn|Weigel|2001|p=75}} Tinulungan din ni Wojtyła ang isang takas na dalagitang Hudyo na nagngangalang Edith Zierer,<ref name="EdithZ"/> na tumakas mula sa isang ''labor camp'' ng Nazi sa Czestochowa.<ref name="EdithZ"/> Hinimatay si Edith sa isang plataporma ng riles, kaya dinala siya ni Wojtyła sa isang tren at sinamahan niya ito sa kanilang paglalakbay sa Krakow. Kinilala ni Edith si Wojtyła na nagligtas sa kaniyang buhay sa araw na iyon.<ref name="CNNLive"/><ref name="archive"/><ref name="IHT"/> Marami pang mga naging kuwento ng pagligtas ni Wojtyła sa mga Hudyo mula sa mga Nazi. == Pagkapari == Sa pagtatapos ng kaniyang pag-aaral sa seminaryo sa Krakow, inordena si Wojtyła bilang pari sa [[Araw ng mga Santo]], 1 Nobyembre 1946,<ref name="CBN"/> ng Arsobispo ng Krakow na si Cardinal Sapieha.<ref name="ShortBio"/>{{sfn|Stourton|2006|p=71}}<ref name="Vatican2"/> Pinadala ni Sapieha si Wojtyła sa ''Pontifical International Athenaeum'' ''Angelicum'', na magiging Pontipikal na Unibersidad ni San Tomas Aquino, para mag-aral sa ilalim ni Padre Reginald Garrigou-Lagrange simula 26 Nobyembre 1946. Nalisensyahan si Wojtyła noong Hulyo 1947, nakapasa sa isang eksaminasyong doktoral noong 14 Hunyo 1948, at matagumpay na naipagtangol ang kaniyang tesis sa doktoral na pinamagatang ''Doctrina de fide apud S. Ioannem a Cruce'' (Ang Doktrina ng Pananampalataya ni San Juan dela Cruz) sa pilosopiya noong 19 Hunyo 1948.<ref>http://www.vatican.va/news_services/press/documentazione/documents/santopadre_biografie/giovanni_paolo_ii_biografia_prepontificato_en.html#1948 Accessed 6 October 2012. Bagaman inaprubahan ang kaniyang gawang doktoral noong Hunyo 1948, tinanggihan siyang bigyan ng ''degree'' dahil hindi siya makapagbayad ng pag-imprenta sa kaniyang teksto batay sa patakarang ''Angelicum''. Noong Disyembre 1948, isang binagong teksto ng kaniyang disertasyon ay inaprubahan ng pakultad ng teolohiya ng Unibersidad ng Jagiellonian, at nabigyan din si Wojtyła ng ''degree'.</ref> Nasa pangangalaga ng ''Angelicum'' ang orihinal na kopya ng tesis ni Wojtyła.<ref>{{cite web |url=http://www.pust.it/index.php/en?start=5 |title=RELAZIONE DEL RETTORE MAGNIFICO A.A. 2011–2012 |publisher=Pust.it |date= |accessdate=23 June 2013 |archive-date=25 Agosto 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110825112731/http://www.pust.it/index.php/en?start=5 |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110825112731/http://www.pust.it/index.php/en?start=5 |date=25 Agosto 2011 }}</ref> Maliban sa kurso ng ''Angelicum'', nag-aral din si Wojtyła ng Hebreo sa ilalim ng Dominikong Olandes na si Pter G. Duncker. Ayon sa kaeskwela ni Wojtyła na si Alfons Stickler na magiging Kardinal ng Austria, noong 1947 habang nasa ''Angelicum'' ay bumisita si Wojtyła kay Padre Pio na duminig sa kaniyang kumpisal, at pinaalam niya na balang araw ay maluluklok siya sa "pinakamataas na katungkulan ng Simbahan."<ref name="kwitny">{{cite book | last=Kwitny | first=Jonathan | title=Man of the Century: The Life and Times of Pope John Paul II | url=https://archive.org/details/manofcenturylife0000kwit | publisher=Henry Holt and Company |date=March 1997 | location=[[New York]] | page=768 | isbn=978-0-8050-2688-7}}</ref> Dagdag pa ni Cardinal Stickler, naniniwala si Wojtyła na ang propesiyang ito ay natupad noong naging Kardinal siya.<ref name="cnn">{{Cite news | last=Zahn | first=Paula | author-link=Paula Zahn | title=Padre Pio Granted Sainthood | newspaper=CNN | date=17 June 2002 | url=http://transcripts.cnn.com/TRANSCRIPTS/0206/17/ltm.04.html | accessdate=19 January 2008 | postscript=<!--None-->}}</ref> Nagbalik si Wojtyła sa Polonya noong tag-init ng 1948 sa kaniyang unang katakdaang pastoral sa bayan ng Niegowic, 15 milya mula sa Krakow, sa Simbahan ng Asuncion. Dumating siya sa bayan ng Niegowic sa panahon ng tag-ani, at ang kaniyang unang aksiyon ay ang pagluhod at paghalik sa lupa.{{sfn|Maxwell-Stuart|2006|p=233}} Itong kilos na ito na hinawig sa santong Pranses na si Jean Marie Baptise Vianney{{sfn|Maxwell-Stuart|2006|p=233}}, ang magiging tatak niyang kilos sa kaniyang pagiging papa. Noong Marso 1949, nilipat si Wojtyła sa parokya ng San Florian sa Krakow. Nagturo siya ng etika sa Unibersidad ng Jagiellonian at sa Katolikong Unibersidad ng Lublin. Habang nagtuturo, tinipon niya ang 20 kabataan, at tinawag ang kanilang sarili bilang ''Rodzinka'' o "maliit na pamilya". Nagtitipon sila para sa panalangin, diskusyong pang-pilosopiya, at para tulungan ang mga bulag at mga may-sakit. Unti-unting lumago ang samahang ito hanggang sa umabot ng mahigit kumulang 200 kasapi, at ang mga gawain ay dumami pa, kasama na dito ang ''skiing'' at pagsakay sa kayak.<ref name="USCCB_Bio"/> Noong 1953, tinanggap ng Pakultad ng Teolohiya ang tesis ni Wojtyła ukol sa [[habilitasyon]] sa Unibersidad ng Jagiellonian. Noong 1954, nakamit niya ang Doktorado ng Sagradong Teolohiya, {{sfn|Stourton|2006|p=97}} ang pagtasa sa pisibilidad ng etikang Katoliko base sa sistemang etika ng penomentologong si Max Sheler na may disertasyong pinamagatang "Muling Paghuhusga ng Posibilidad ng Pagtatatag ng Etikang Katoliko base sa sistemang etika ni Max Scheler".<ref>{{cite web|url=http://www.vatican.va/news_services/press/documentazione/documents/santopadre_biografie/giovanni_paolo_ii_biografia_prepontificato_en.html#1948 |title=Highlights on the life of Karol Wojtiła |publisher=Vatican.va |date= |accessdate=23 June 2013}}</ref> (Ocena możliwości zbudowania etyki chrześcijańskiej przy założeniach systemu Maksa Schelera).<ref>{{cite book|url=http://books.google.com/books?id=2QunKUmsM4kC&pg=PA153&lpg=PA153&dq=Ocena+#v=onepage&q=Ocena&f=false |title=Destined for Liberty: The Human Person in the Philosophy of Karol Wojtyła/John Paul II |publisher=Books.google.com |date= |accessdate=23 June 2013|isbn=9780813209852|year=2000}}</ref> Si Scheler ay isang pilosopong Aleman na nagtatag ng kilusang pilosopiya na nagdidiin sa karanasang may kamalayan. Ngunit binuwag ng Komunistang otoridad ang Pakultad ng Teolohiya sa Unibersidad ng Jagellonian na siyang pumigil kay Wojtyla na makakuha ng ''degree'' hanggang 1957. Kinalaunan binuo ni Wojtyla ang isang pamamaraang teolohikal na pinagsama ang tradisyunal na Tomismong Katoliko at ang mga ideya ng personalismo, isang kaparaanang pilosopikal na humalaw mula sa penomentolohiya, na naging tanyag sa mga Katolikong intelektwal sa Krakow sa mga panahong iyon. Isinalin din ni Wojtyla ang aklat ni Scheler, ang ''Pormalismo at ang Etika ng Tunay Na Asal'' (''Formalism and Ethics of Substantive Values'').<ref>{{cite book|last=Walsh|first=Michael|title=John Paul II: A Biography|year=1994|publisher=HarperCollins|location=London|isbn=978-0-00-215993-7|pages=20–21}}</ref> Sa kapanahunan ding ito, nagsulat si Wojtyła ng mga artikulo sa pahayagang Katoliko sa Krakow, ang ''Tygodnik Powszechny'' (Panglinggong Unibersal), na tumatalakay sa napapanahong isyu ng simbahan.<ref name="Zenit5"/> Tinutukan niya ang paggawa ng orihinal na gawa ng literatura sa loob ng 12 taon niya bilang pari. Naging laman ng kaniyang tula at dula ang patungkol sa digmaan, buhay sa ilalim ng Komunismo, at ang kaniyang responsibilidad bilang pastor. Ginamit ni Wojtyła ang dalawang alyas, ''Andrzej Jawień'' at ''Stanisław Andrzej Gruda''<ref name="Kuhiwczak"/><ref name="Zenit5"/>, para mabukod ang kaniyang mga gawang pangliteratura mula sa kaniyang mga lathalaing panrelihiyon kung saan ginagamit niya ang tunay niyang pangalan.<ref name="Kuhiwczak"/><ref name="Zenit5"/> Noong 1960, nilathala ni Wojtyła ang isang maimpluwensiyang aklat pangtelolohiya, ang ''Pagmamahalan at Responsibilidad'', na siyang depensa sa tradisyunal na katuruan ng Simbahan ukol sa matrimoniya mula sa makabagong pananaw pangpilosopiya.<ref name="Kuhiwczak"/>{{sfn|Wojtyła|1981}} ==="Wujek"=== Habang naninilbihan bilang pari sa Krakow, sinasamahan si Wojtyła ng mga grupo ng mga mag-aaral para sa ''hiking'', pagbibisikleta, pagkakampo at pagkakayak, na sinasamahan ng panalangin, panlabas na Misa, at diskusyong teolohikal. Sa ilalim ng pamamahala ng Komunismo sa Poland, hindi pinapahintulutan ang mga pari na maglakbay kasama ang mga mag-aaral, kaya pinakiusapan ni Wojtyła sa mga kababata niyang kasamahan na tawagin siyang "Wujek", o "Tito" sa wikang Polako. Ito ay para hindi malaman ng mga tagalabas na isa siyang pari. Naging taniyag ang palayaw na ito sa kaniyang mga tagasunod. Noong 1958, noong tinalaga bilang Katulong na Obispo ng Krakow si Wojtyła, nag-alala ang kaniyang mga kakilala baka mabago siya dahil sa kaniyang bagong katalagahan. Sinigurado niya sa kaniyang mga kaibigan na "mananatiling Wujek si Wujek", at mananatili siyang mamuhay ng payak sa kabila ng pagigig obispo niya. Sa nalalabing buhay ni Wojtyła, nakakabit sa kaniya ang palayaw na "Wujek" at patuloy na ginagamit ito partikular na ang mga Polako.<ref>Witness to Hope; The Biography of Pope John Paul II, by George Weigel. New York: Cliff Street Books/Harper Collins, 1999. p. 992.</ref><ref>THEY CALL HIM "WUJEK". Article from: St Louis Post-Dispatch (MO) | 24 January 1999 | Rice, Patricia</ref> == Obispo at Kardinal == Noong 4 Hulyo 1958<ref name="Vatican2"/> , habang nagka-kayak si Wojtyła sa mga lawa ng hilagang Polonya, itinalaga siya ni Papa Pio XII bilang Katulong na Obispo ng Krakow. Ipinatawag siya sa Warsaw para makipagkita sa Primate ng Polonya, si Stefan Cardinal Wyszynski, na siyang nagpaalam sa kaniya sa kaniyang katalagahan.<ref name="Rise"/>{{sfn|Stourton|2006|p=103}} Sumagn-ayon siya na manilbihan bilang Katulong na Obispo sa Arsobispo ng Krakow na si Eugeniusz Baziak, at inordena siya bilang Episcopate (bilang titular na Obispo ng Ombi) noong 28 Setyembre 1958. Si Baziak ang naging pangunahing konsagrante. Ang ibang mga naging konsagrante ay ang mga Katulong na Obispo Boleslaw Kominek ng Sophene at Vaga at ang Katulong na Obispo Franciszek Jop ng Diosesis ng Sandomierz.<ref name="Vatican2"/> Sa edad na 38, naging pinakabatang naging Obispo ng Polonya si Wojtyła. Pumanaw si Baziak noong Hunyo 1962 at noong 16 Hulyo pinili si Wojtyła bilang ''Vicar Capitular'' (pansamantalang tagapamahala) ng Arsodiyosesis hanggang maitalaga ang isang Arsobispo.<ref name="A&E"/><ref name="ShortBio"/> Noong Oktubre 1962, lumahok si Wojtyła sa Pangalawang Konseho ng Vatican (1962-1965),<ref name="A&E"/><ref name="Vatican2"/> kung saan gumawa siya ng ambag sa dalawa sa mga produktong pinakamakasaysayan at pinakamaimpluwensiya, ang ''Kautusan ng Kalayaan sa Relihiyon'' (sa wikang Latin, ''[[Dignitatis Humanae]]''), at ang ''Konstitusyong Pastoral ng Simbahan sa Makabagong Sanlibutan'' (''[[Gaudium et Spes]]'').<ref name="Vatican2"/>. Nag-ambag si Wojtyła at ang mga obispong Polako ng isang burador na teksto sa Konseho para sa ''Gaudium et Spes''. Ayon sa historyador na si John W. O'Malley, ang burador na tekstong ''Gaudium et Spes'' na pinadala ni Wojtyła at iba pang mga delegadong Polako ay nagpadala ng "ilang impluwensya sa mga bersyon na ipinadala sa mga ama ng konseho noong tag-init na iyon ngunit hindi tinanggap bilang batayang teksto".<ref>{{cite book|last=O'Malley|first=John W.|title=What Happened at Vatican II|year=2008|publisher=Harvard University press|location=Cambridge, Massachusetts|isbn=978-0-674-03169-2|pages=204–205}}</ref> Ayon kay John F. Crosby, bilang papa, ginamit din kinalaunan ni Juan Pablo II ang mga salita ng ''Gaudium et Spes'' upang ipakilala ang kaniyang sariling sakoobin sa kalikasan ng tao sa pakikipag-ugnayan sa Dios: na ang tao ay ang "tanging lalang ng daigdig na ninais ng Dios para sa kaniyang kapakanan", ngunit "matutuklasan lang ng tao ang kaniyang tunay na sarili sa tapat na pagbibigay ng kaniyang sarili."<ref>{{cite journal |last1=Crosby|first1=John F.|year=2000|title=John Paul II's Vision of Sexuality and Marriage: The Mystery of "Fair Love"|journal=The Legacy of Pope John Paul II: His Contribution to Catholic Thought|page=54|publisher=Crossroad|isbn=978-0-8245-1831-8|editor1-last=Gneuhs|editor1-first=Geoffrey}}</ref> Lumahok din siya sa asambleya ng Kapulungan ng mga Obispo.<ref name="A&E"/><ref name="ShortBio"/> Noong 13 Enero 1964, tinalaga siya ni Papa Pablo VI bilang Arsobispo ng Krakow.<ref name="VaticanNewsService"/> Noong 26 Hunyo 1967, pinahayag ni Paulo VI ang promosyon ni Karol Wojtyła sa Kolehiyo ng mga Kardinal.<ref name="Vatican2"/><ref name="VaticanNewsService"/> Pinangalan si Wojtyła bilang Kardinal-Pari ng ''titulus'' ng San Cesario sa Palatio. Noong 1967, naging instrumental siya sa pagbuo ng ''encyclical'', ang ''Humanae Vitae'' na tumatalakay sa kaparehong isyu sa pagbabawal ng paglalaglag ng bata at sa artipisyal na pagkontrol ng kapanganakan.<ref name="Vatican2"/><ref name="Memory"/><ref name="HV"/> Noong 1970, ayon sa isang makabagong saksi, hindi sang-ayon si Kardinal Wojtyła sa pamamahagi ng liham sa Krakow, na sinasabi na naghahanda ang Episkopado ng Polonya para sa ika-50 anibersaryo ng [[Digmaang Polako–Sobyetiko]]. == Pagkahalal Bilang Papa == Noong Agosto 1978, pagkamatay ni Papa Pablo VI, bumoto si Kardinal Wojtla sa ''papal conclave'', na naghalala kay Papa Juan Pablo I. Ngunit namatay din si Juan Pablo I matapos lamang ang 33 araw bilang papa, na nagbukas mulit ng panibagong ''conclave''.<ref name="ShortBio"/><ref name="Vatican2"/><ref name="Time1978"/> Nagsimula ang pangalawang ''conclave'' ng 1978 noong 14 Oktubre, 10 araw matapos ang libing. Dalawa ang naging matunog na pangalan sa pagkapapa, si Giuseppe Cardinal Siri, na konserbatibong Arsobispo ng Genova, at ang liberal na Arsobispo ng Florencia na si Giovanni Cardinal Benelli, na kinikilala ding malapit na kaibigan ni Juan Pablo I.<ref name="Time1978b"/> Tiwala ang mga tagasuporta ni Benelli na siya ay mahahalal, at sa unang mga balota, si Benelli ang nakakuha ng pinakamaraming boto.<ref name="Time1978b"/> Ngunit sadyang matindi ang labanan sa isa't isa, na waring walang mapipili sa kanila. Dahil dito nagmungkai si Franz Cardinal Konig, Arsobispo ng Vienna, sa mga kapuwa niya tagahalal ng isang kompromisong kandidato: ang Polakong si Karol Josef Wojtyła.<ref name="Time1978b"/> Nanalo si Wojtyła sa ikawalong balota sa ikatlong araw (16 Oktubre), na ayon sa mga pahayagang Italyano, 99 boto mula sa 111 mga tagahalal. Pinili ni Wojtyła ang pangalang Juan Pablo II<ref name="Vatican2"/><ref name="Time1978b"/> bilang pagpupugay sa kaniyang sinundan, at para magbigay pugay din sa yumaong Papa Pablo VI. Lumabas din ang puting usok mula sa tsimniya, na naghuhudyat sa mga taong nagtipon sa Plaza San Pedro na may napili nang papa. <!-- part 1 --> == Pastoral na Paglalakbay == Sa kaniyang paninilbihan bilang Papa, nakapagbiyahe si Papa Juan Pablo II sa 129 na mga bansa,{{sfn|Maxwell-Stuart|2006|p=234}} at mahigit 1,100,000&nbsp;km ang kaniyang kabuuang inilakbay. Madalas siyang dinudumog ng maraming tao; at ang ilan sa mga ito ay dinagsa ng pinakamaraming tao sa kasaysayan ng sangkatauhan. Ang isa sa mga ito, ang [[Pandaigdigang Araw ng Kabataan 1995|Pandaigdigang Araw ng Kabataan (World Youth Day) sa Maynila]], ay naitala bilang pinakamalaking pagtitipong pang-papa <!-- papal gathering --> sa kasaysayan, ayon sa Vatican, kung saan humigit-kumulang apat na milyong katao ang dumagsa.<ref name=BaltimoreSun>{{cite web |url=http://articles.baltimoresun.com/1995-01-16/news/1995016078_1_pope-philippines-papal |title=Biggest Papal Gathering &#124; Millions Flock to Papal Mass in Manila, Gathering is Called the Largest the Pope Has Seen at a Service&nbsp;— Baltimore Sun |last=New York Times News Service |work=articles.baltimoresun.com |year=2012 |accessdate=29 January 2012 |archive-date=2012-09-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120924125252/http://articles.baltimoresun.com/1995-01-16/news/1995016078_1_pope-philippines-papal |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120924125252/http://articles.baltimoresun.com/1995-01-16/news/1995016078_1_pope-philippines-papal |date=2012-09-24 }}</ref><ref name="AsiaNews"/> Sa panimula ng kaniyang pagiging Papa, bumisita si Juan Pablo II sa Republikang Dominikano at sa Mexico noong Enero 1979.<ref name="CBN2"/> Si Juan Pablo II ang naging kauna-unahang Papa na bumisita sa [[White House]] noong Enero 1979, kung saan malugod siyang binati ni Pangulong [[Jimmy Carter]]. Kauna-unahan din siyang Papa na bumisita sa iilang bansa sa isang taon, na nagsimula sa Mexico<ref name="Mexico"/> at Irlanda<ref name="Ireland"/> noong 1979. Kauna-unahan din siyang papa na bumisita sa Gran Britanya noong 1982, kung saan nakipagkita siya kay Reyna Elizabeth II, na Kataas-taasang Gobernador ng Simbahan ng Inglatera. Habang nasa Inglatera, bumisita rin siya sa Katedral ng Canterbury at lumuhod sa panalangin kasama si [[Robert Runcie]], Arsobispo ng Canterbury, kung saan napatay si Thomas a Becket.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/may/29/newsid_4171000/4171657.stm |title=BBC ON THIS DAY &#124; 29 &#124; 1982: Pope makes historic visit to Canterbury |publisher=''BBC News'' |date= 29 May 1982|accessdate=23 June 2013}}</ref> Naglakbay din siya sa Haiti noong 1983, kung saan nagsalita siya sa wikang Creole sa libu-libong mga dukhang Katoliko na nagtipon upang batiin siya sa paliparan. Ang kaniyang mensahe, na "ang mga bagay sa Haiti ay kailangang magbago", na pumapatungkol sa hindi pagkakapantay-pantay ng mga mahihirap at ng mga mayayaman, ay binati ng malakas na palakpakan.<ref name="Haiti: The Duvalier Years"/> Kauna-unahan din siyang papa sa makabagong panahon na bumisita sa Ehipto,<ref name="PopeEgypt"/> kung saan nakipagkita siya sa papa ng Simbahang Koptiko, si Papa Shenouda III<ref name="PopeEgypt"/> at ang Patriyarkang Ortodoksiyang Griyego ng Alexandria.<!-- Gk Orthodox Patriarch --><ref name="PopeEgypt"/> Kauna-unahan din siyang Katolikong papa na bumisita at manalangin sa isang moskeng Islam, sa [[Damascus]], Syria, noong 2001. Bumisita siya sa Moske ng Umayyad, na isang dating simbahang Cristiano, kung saan pinaniniwalaang piniit si Juan Bautista,<ref name="Mosque"/> kung saan nanawagan siya na magkaisa at sabay na mamuhay ang mga Muslim, Cristiano at Hudyo.<ref name="Mosque"/> Noong 15 Enero, 1995, sa kasagsagan ng Ika-10 Pandaigdigang Araw ng Kabataan, nagdaos siya ng [[Misang Katoliko|Misa]] sa tinatayang lima hanggang pitong milyong katao nagtipon-tipon sa Luneta, Maynila, Pilipinas. Ito ay sinasabing pinakamalaking pagtitipon na naganap sa kasaysayan ng Kristyanismo.<ref name="AsiaNews"/> Noong Marso 2000, habang bumibisita sa [[Jerusalem]], naging kauna-unahan si Juan Pablo II na bumisita at manalangin sa [[Kanlurang Pader]].<ref name="BBCIsrael"/><ref name="ADL2006"/> Noong Setyembre 2001, dahil sa mga suliraning dulot ng Setyembre 11, bumisita siya sa Kazakhstan, kung saan humarap siya sa mga taong karamihan ay mga Muslim, at sa Armenia, para gunitain ang ika-1,700 taon ng Kristyaniso sa Armenia.<ref name="NewYorkTimes3"/> ===Unang Pagbisita sa Polonya=== Noong Hunyo 1979, naglakbay si Papa Juan Pablo II sa Polonya kung saan malugod siyang dinumog ng mga tao.<ref name="OnThisDay"/> Ang una niyang paglalakbay sa Polonya ang pumukaw sa espirito ng bansa at lumunsad sa pagkakabuo ng kilusang ''Solidarity'' noong 1980, kung saan kinalaunan ay nakapagdala ng kalayaan at karapatang pantao sa kaniyang tinubuang lupa.<ref name="Memory"/> Gustong gamitin ng rehimeng Komunista sa Polonya ang pagbisita ng Papa, na bagaman Polako ang papa ay hindi pa rin magbabago ang kanilang kapasidad na mamuno, maniil, at mamahagi ng kabutihan ng lipunan. Umasa din sila na tatalimahin ng Papa ang mga patakarang tinakda nila, na makikita ng mga Polako ang kaniyang halimbawa at kanila itong susundin. Kung bakasakaling magdulot ng kaguluhan ang pagbisita ng Papa, handa ang rehimeng Komunista na supilin ang rebelyon at isisi ang insidenteng ito sa Papa.<ref name="Angelo M. Codevilla 2008">Angelo M. Codevilla, "Political Warfare: A Set of Means for Achieving Political Ends", in Waller, ed., ''Strategic Influence: Public Diplomacy, Counterpropaganda and Political Warfare'' (IWP Press, 2008.)</ref> {{quote|"Nagtagumpay ang Papa sa pakikibakang ito sa pamamagitan ng pangingibabaw sa politika. Siya ay ang tinatawag ni Joseph Nye na 'malambot na kapangyarihan' -- ang kapangyarihan ng pag-aakit at pagtataboy. Nagsimula siya ng may malaking kapakinabangan, at sinamantala niya itong lubos: Namuno siya sa isang insitusyong salungat sa Komunismong paraan ng pamumuhay na kinasusuklaman ng lipunang Polako. Siya ay isang Polako, ngunit hindi marating ng rehimen. Sa pamamagitan ng pagkilala kasama siya, nagkaroon ng pagkakataon ang mga Polako na linisin ang kanilang sarili mula sa mga kompromisong kailangan nilang gawin para mamuhay sa ilalim ng rehimen. At dumating sila ng milyon. At nakinig sila. Nakiusap siya sa kanila na maging mabuti, huwag ikompromiso ang sarili, na magsama-sama, na maging matapang, at ang Dios ang kaisa-isang pinagmumulan ng kabutihan, ang kaisa-isang pamantayan ng asal. 'Huwag kayong matakot', sabi niya. Milyon ang pasigaw na tumugon, 'Gusto namin ang Dios! Gusto namin ang Dios! Gusto namin ang Dios!' Naduwag ang rehimen. Kung hindi pinili ng Papa na patigasin ang kaniyang malambot na kapangyarihan, baka malunod sa dugo ang rehimen. Sa halip, pinamunuan lamang ng Papa ang lipunang Polako na tumanan mula sa mga namumuno sa kanila sa pamamagitan ng matibay na pagkakaisa. Nanatili pa rin sa panunungkulan ang mga Komunista ng isa pang dekada bilang mga despota. Ngunit bilang pampolitika na pinuno, tapos na sila. Sa kaniyang pagbisita sa kaniyang tinubuang Polonya noong 1979, natamaan ni Juan Pablo II ang tinatawag na masidhing suntok sa rehimeng Komunismo, sa Imperyong Sobyet, at kinalaunan, sa Komunismo." ''("The Pope won that struggle by transcending politics. His was what [[Joseph Nye]] calls '[[soft power]]' — the power of attraction and repulsion. He began with an enormous advantage, and exploited it to the utmost: He headed the one institution that stood for the polar opposite of the Communist way of life that the Polish people hated. He was a Pole, but beyond the regime's reach. By identifying with him, Poles would have the chance to cleanse themselves of the compromises they had to make to live under the regime. And so they came to him by the millions. They listened. He told them to be good, not to compromise themselves, to stick by one another, to be fearless, and that God is the only source of goodness, the only standard of conduct. 'Be not afraid,' he said. Millions shouted in response, 'We want God! We want God! We want God!' The regime cowered. Had the Pope chosen to turn his soft power into the hard variety, the regime might have been drowned in blood. Instead, the Pope simply led the Polish people to desert their rulers by affirming solidarity with one another. The Communists managed to hold on as despots a decade longer. But as political leaders, they were finished. Visiting his native Poland in 1979, Pope John Paul II struck what turned out to be a mortal blow to its Communist regime, to the Soviet Empire, [and] ultimately to Communism.")'' <ref name="Angelo M. Codevilla 2008"/> }} Ayon kay John Lewis Gaddis, isa sa mga pinaka-impluwensyal na historyador ng [[Malamig na Digmaan]], ang lakbaying ito ang naglunsad sa pagbuo ng ''Solidarity'' at ng pagsisimula ng pagbagsak ng Komunismo sa [[Silangang Europa]]: <blockquote> Noong paghalik ni Papa Juan Pablo II sa lapag ng Paliparang Warsaw pinasimulan niya ang proseso kung saan ang komunismo sa Polonya -- at kinalaunan sa kabuuan ng Europa -- ay hahantng sa katapusan.<ref>[[John Lewis Gaddis]], ''The Cold War: A New History', p. 193, Penguin Books (2006), ISBN 978-0-143-03827-6''</ref></blockquote> Sa kanyang muling mga pagbisita sa Polonya, nagbigay siya ng suporta sa organisasyong ''Solidarity''.<ref name="Memory"/> Ang kaniyang mga pagbisitang ito ang nagpatibay sa mensaheng ito at nag-ambag sa pagbagsak ng Komunismo sa Silangang Europa na naganap sa mga taong 1989-1990 sa pamamagitan ng pagsisimula muli ng demokrasya sa Polonya, na siyang lumaganap sa Silangang Europa at [[Timog-Silangang Europa]].<ref name="Bottum"/>{{sfn|Maxwell-Stuart|2006|p=234}}<ref name="OnThisDay"/><ref name="CBCNews"/><ref name="Gorbachev"/> ==Papel sa pagbagsak ng Komunismo== Kinikilala si Juan Pablo II bilang isa sa mga may malaking bahagi sa pagbagsak ng Komunismo sa Gitna at Silangang Europa,<ref name="Memory"/><ref name="Bottum"/>{{sfn|Maxwell-Stuart|2006|p=234}}<ref name="CBCNews"/><ref name="Gorbachev"/>{{sfn|Domínguez|2005}} sa pamamagitan ng pagiging espiritwal na inspirasyon sa likod ng pagbagsak nito at siyang nagbigay-sigla sa isang "mapayapang rebolusyon" sa Polonya. Kinilala ni [[Lech Wałęsa]], tagatatag ng kilusang 'Solidarity', si Juan Pablo II dahil sa pagbibigay niya ng lakas loob sa mga Polako na humingi ng pagbabago. Ayon kay Wałęsa, "Bago siya naging papa, nahahati ang mundo sa pagitan ng mga ''block''. Walang nakakaalam kung paano maaalis ang komunismo. Sa Warsaw, noong 1979, payak niyang sinabi: 'Huwag kayong matakot', at nanalangin din: 'Nawa'y ang iyong Espiritu ay dumating at baguhin ang imahe ng kalupaan... ang kalupaang ito'." {{sfn|Domínguez|2005}} May mga bintang pa nga na lihim na pinondohan ng [[Bangko ng Vatican]] ang Solidarity.<ref name="NYTimes"/><ref name="Salinger2005"/> Sa pakikipag-usap ni Pangulong [[Ronald Reagan]] sa Papa, lumitaw ang "patuloy na pagkukumamot para hikayatin<!-- shore up--> ang suporta ng Vatican para sa mga polisiya ng Amerika. Marahil na kataka-taka, lumitaw sa mga papeles na, miski sa mga huling bahagi ng 1984, hindi naniniwala ang papa na maaari pang mabago ang pamahalaang Komunismo sa Polonya."<ref name="nationalreview"/> Kagaya ng pagpapaliwanag ng isang Briton na historyador na si [[Timothy Garton Ash]], na pinahayag ang kaniyang sarili bilang "agnostikong liberal", makaraang pumanaw si Juan Pablo II: <blockquote> Walang makakapatunay na siya ang pangunahing dahilan ng katapusan ng komunismo. Ngunit, ang lahat ng mga malalaking tauhan sa lahat ng panig - hindi lang si Lech Wałęsa, puno ng Polakong Solidarity, kundi rin ang mortal na kalaban ng Solidarity, si Heneral Wojciech Jaruzelski; hindi lang ang dating pangulo ng Amerika na si George Bush Senior kundi rin ang dating pangulong Sobyet na si Mikhail Gorbachev - ay sumasang-ayon na siya nga. Mangangatwiran ako sa makasaysayang kaso sa tatlong hakbang: kung wala ang Polakong Papa, walang rebolusyong Solidarity sa Polonya sa 1980; kung walang Solidarity, walang malaking pagbabago sa polisiyang Sobyet tungo sa silangang Europa sa ilalim ni Gorbachev; kung walang pagbabagong ito, walang rebolusyong pelus sa 1989. ''(No one can prove conclusively that he was a primary cause of the end of communism. However, the major figures on all sides – not just Lech Wałęsa, the Polish Solidarity leader, but also Solidarity's arch-opponent, General Wojciech Jaruzelski; not just the former American president George Bush Senior but also the former Soviet president Mikhail Gorbachev – now agree that he was. I would argue the historical case in three steps: without the Polish Pope, no Solidarity revolution in Poland in 1980; without Solidarity, no dramatic change in Soviet policy towards eastern Europe under Gorbachev; without that change, no velvet revolutions in 1989.)''<ref>{{cite web|url=http://www.theguardian.com/world/2005/apr/04/catholicism.religion13?INTCMP=SRCH |title=The first world leader |publisher=The Guardian |date=4 April 2005 |accessdate=4 November 2013}}</ref></blockquote> Noong Disyembre 1989, nakipagkita si Juan Pablo II sa lider ng Sobyet na si [[Mikhail Gorbachev]] sa Vatican at nakipagpalitan ng respeto at paghanga sa isa't isa. Minsang sinabi ni Gorbachev na, "Ang pagbasak ng [[Bakal na Telon]] ay maaaring imposible kung wala si Juan Pablo II".<ref name="Bottum"/><ref name="CBCNews"/> Sa pagpanaw ni Juan Pablo II, sinabi ni Mikhail Gorbachev: "Ang malasakit ni Papa Juan Pablo II sa kaniyang mga tagasunod ay isang pambihirang halimbawa para sa ating lahat.<ref name="Gorbachev"/>{{sfn|Domínguez|2005}} Noong 4 Hunyo 2004, ipinakita ng Pangulo ng Estados Unidos sa panahong iyon, si George W. Bush, ang ''[[Presidential Medal of Freedom]]'' (Pampangulong Medalya ng Kalayaan), pinakamataas na karangalang pangsibil sa Amerika, kay Papa Juan Pablo II sa isang seremnoya sa Apostolikong Palasyo. Binasa ng pangulo ang sipi na nakalakip sa medalya, na kumikilala sa "anak ng Polonyang ito" kung saan "nagprinsipyo at nagtaguyod para sa kapayapaan at kalayaan na nagbigay inspirasyon sa milyon at nakibahagi sa pagbagsak ng komunismo at kalupitan."<ref name="Associated Press">{{cite web |url=http://www.cjonline.com/stories/101303/pag_pope.shtml |archiveurl=https://web.archive.org/web/20040404041319/http://www.cjonline.com/stories/101303/pag_pope.shtml |archivedate=4 April 2004 |title=Poles worried, proud of Pope John Paul II 10/13/03 |last=The Associated Press |work=web.archive.org |year=2012 |accessdate=28 January 2012 |url-status=live }}</ref> Matapos tanggapin ang karangalan, sinabi ni Juan Pablo II, "Nawa'y ang pagnanais ng kalayaan, kapayapaan at isang mundong mas makatao na sinisimbolo sa medalyang ito ang magbigay inspirasyon sa mga kalalakihan at kababaihan ng may magandang kalooban sa lahat ng oras at dako."<ref name="vatican1"/> ===Tangka ng mga komunista na sirain si Juan Pablo II=== Minsan nang tinangka ng rehimeng Komunismo ng Polonya na sirain si Juan Pablo II at paguhuin ang kaniyang popularidad sa pamamagitan ng pagpapahayag na mayroong anak sa labas ang papa. Mayroong aksiyon ang Służba Bezpieczeństwa, isang ahensyang pang-seguridad sa Komunistang Polonya, na nagngangalang "Triangolo", na pinamumunuan ni Heneral Grzegorz Piotrowski, isa sa mga pumaslang kay Jerzy Popiełuszko. Gustong samantalahin ni Piotrowski si Irena Kinaszewska, na kalihim ng magasin ng Katoliko sa Polonya, ang Tygodnik Powszechny, kung saan minsan nang nagtrabaho ang magiging papa, at kinikilalang tagahanga ni Juan Pablo II. Matapos lagyan ng droga ang inumin ni Kinaszewska, tinangka siyang paaminin ng mga opisyal ng Służba Bezpieczeństwa na nagkaroon sila ng relasyong sekswal ni Juan Pablo II. Noong hindi ito nagtagumpay, gumawa ang Służba Bezpieczeństwa ng mga gawa-gawang alaala ni Kinaszewska na nagsasabing nagkaroon sila ng relasyong sekswal sa isa't isa at inilagay sila sa isang apartment ng paring si Andrzej Bardecki, at ang mga alaalang ito ay kukumpiskahin sana ng mga militia sa paghahalughog. Ngunit nabigo ang planong ito, noong napatunayang peke si Piotrowski at nalaman ni Bardecki ang ginawang mga pamemeke, at kaniya itong winasak.<ref>[http://wiadomosci.dziennik.pl/historia/aktualnosci/artykuly/439582,prowokacja-sluzby-bezpieczenstwa-plotki-o-dziecku-papieza.html Nieślubne dziecko Jana Pawła II. Kulisy esbeckiej prowokacji] ''[[Dziennik]]'', 4 October 2013</ref> ==Mga tangkang pagpaslang At Mga plano== Habang papasok siya sa Plaza San Pedro para magsalita sa mga tagapakinig noong 13 Mayo, 1981,<ref>{{cite news |title=1981 Year in Review: Pope John Paul II Assassination (sic) Attempt |url=http://www.upi.com/Audio/Year_in_Review/Events-of-1981/Pope-John-Paul-II-Assasination-Attempt/12311754163167-6/ |publisher=United Press International (UPI) |year=1981}}</ref> binaril at lubhang nasugatan si Papa Juan Pablo II ni Mehmet Al Ağca, isang Turko na kasapi ng militanteng groupong [[pasismo]] na tinatawag na ''Grey Wolves''.<ref name="SanFrancisco"/> Gumamit ang tagapagbaril ng isang semi-awtomatikong pistolang Browning. Tinamaan ang papa sa tiyan at tumagos sa kaniyang mga bituka ng ilang beses.<ref name="Bottum"/> Sinugod si Juan Pablo II sa loob ng mga gusali ng Vatican at sa Ospital ng Gemelli. Habang sinusugod siya sa ospital ay nawalan siya ng malay. Bagaman hindi tinamaan ang kaniyang arterya, halos tatlong-kapat ng kaniyang dugo ang nawala. Inoperahan siya ng limang oras para magamot ang kaniyang mga sugat.{{sfn|Time Magazine 1982-01-25|p=1}} Sa kaniyang dagliang pagbabalik ng malay habang siya'y inooperahan, pinakiusapan niya sa mga duktor na huwag tanggalin ang kaniyang ''Kayumangging Skapular''.<ref name="scapolare"/> Binanggit ng papa na tumulong sa kaniya ang Ina ng Fatima upang mabuhay sa pagsubok na ito.{{sfn|Maxwell-Stuart|2006|p=234}}{{sfn|Dziwisz|2001}}{{sfn|Bertone|2000–2009}} Nahuli si Ağca at pinigilan siya ng isang madre at ng ibang mga tao hanggang sa dumating ang mga pulis. Sinentensiyahan siya ng habangbuhay na pagkakakulong. Dalawang araw matapos ang Kapaskuhan noong 1983, bumisita si Juan Pablo II kay Ağca sa kulungan. Pribadong nakipag-usap si Juan Pablo II at si Agca ng dalawampung minuto.{{sfn|Maxwell-Stuart|2006|p=234}}{{sfn|Dziwisz|2001}} Binanggit ng Papa, "Kung anuman ang napag-usapan namin ay mananatiling lihim sa pagitan niya at ako. Nakipag-usap ako sa kaniya bilang isang kapatid, na siyang pinatawad ko at may lubos kong pagtitiwala." Noong 2 Marso 2006, binanggit ng Komisyong Mitrokhin ng Parlamento ng Italya, na binuo ni Silvio Berlusconi at pinamunuan ng senador ng Forza Italia na si Paolo Guzzanti, na ang Unyong Sobyet ang may kinalaman sa pagtatangka sa buhay ni Juan Pablo II,<ref name="SanFrancisco"/><ref name="ItalianPanel"/> bilang ganti sa suporta ng papa sa ''Solidarity'', na isang kilusan ng mga manggagawa na Katoliko at maka-demokratiko. Matagal na din itong sinasang-ayunan ng ''Central Intelligence Agency'' ng Estados Unidos sa mga panahong iyon. Ang pangalawang pagtatangka sa buhay ng Papa ay naganap noong 12 Mayo, 1982, isang araw lamang matapos ang anibersaryo ng tangkang pagpatay sa kaniya, sa Fatima, Portugal, kung saan tinangka ng isang lalaki na saksakin si Juan Pablo II gamit ang bayoneta.<ref name="Krohn"/><ref name="CBC2"/><ref name="Reuters3"/> Napigilan siya ng mga guwardya, ngunit kinalaunan sinalaysay ni Stanisław Dziwisz na nasugatan si Juan Pablo II sa nasabing pagtatangka ngunit nagawa niyang itago ang hindi-gaanong kalubhang sugat.<ref name="Krohn"/><ref name="CBC2"/><ref name="Reuters3"/> Ang nagtangka sa kaniyang buhay ay isang Paring Kastila na si Juan Maria Fernandez y Krohn,<ref name="Krohn"/> na isang maka-tradisyunal na Katolikong pari, at inordena bilang pari ni Arsobispo Marcel Lefebvre ng [[Kalipunan ni San Pio X]] at tumututol sa mga reporma ng Ikalawang Konseho Ng Vatican, at gumigiit na ang papa ay isang kasabwat ng Komunistang Moscow at Marxismong Silangang Europa.{{sfn|Hebblethwaite|1995|p=95}} Umalis din sa pagkapari si Fernandez at ikinulong din.<ref name="CBC2"/><ref name="Reuters3"/>{{sfn|Hebblethwaite|1995|p=95}} Kinalaunan, ginamot ang dating pari dahil sa sakit sa pag-iisip at pinalayas mula sa Portugal para maging solisitor sa Belhika.{{sfn|Hebblethwaite|1995|p=95}} Naging target din si Papa Juan Pablo II ng [[sabwatang Bojinka]], na pinondohan ng [[Al-Qaeda]], sa kaniyang pagbisita sa Pilipinas noong 1995. Ang unang plano ay ang pagpatay sa kaniya sa Pilipinas sa kasagsagan ng pagdiriwang ng Pandaigdigang Araw ng Kabataan. Ayon sa plano, sa 15 Enero 1995, isang ''suicide bomber'' ang magdadamit bilang hari habang dumadaan ang ''motorcade'' ni Juan Pablo II patungo sa Seminaryo ng San Carlos sa [[Lungsod ng Makati]]. Lalapit ang ''assassin'' sa papa at pasasabugin ang bomba. Ang balak dito, ang gagawing pagpaslang ay upang malihis ang atensyon mula sa susunod na gawain ng operasyon. Subalit natuklasan ang planong ito, noong nagkaroon ng sunog kemikal sa pinagtataguan ng mga terorista. Dahil dito naalerto ang mga pulis, at nadakip ang lahat ng mga kasabwat dito isang linggo bago ang pagbisita ng papa. Umamin ang mga kasabwat sa planong ito.<ref name="ThePlot"/> Noong 2009, nilathala ni John Koehler, isang mamamahayag at dating opisyal ng intelihensya ng hukbo, ang ''Spies of the Vatican: The Soviet Union's Cold War Against The Catholic Church'' (Mga Espiya ng Vatican: Ang Malamig na Digmaan ng Unyong Sobyet Laban Sa Simbahang Katoliko). Sa Sa kaniyang pagsasaliksik sa mga papeles ng mga lihim na pulisya ng [[Polonya]] at [[Silangang Alemanya]], pinahayag ni Koehler na ang mga tangkang pagpaslang ay "may suporta ng KGB" at nagbigay siya ng mga detalye.<ref>''Publishers Weekly'', review of 'Spies in the Vatican', 11 May 2009</ref> Sa panunungkulan ni Juan Pablo II, maraming mga klerigo na nasa loob ng Vatican at may nominasyon ay tumangging magpa-orden, at kinalaunan ay mahiwagang umalis ng simbahan. Maraming mga naghaka-haka na sila talaga ay mga ahente ng KGB. == Paghingi ng Tawad == Humingi ng tawad si Juan Pablo II sa halos lahat ng mga kalipunan na nagdusa sa kamay ng Simbahang Katoliko sa mga nagdaang mga panahon.<ref name="Memory"/>{{sfn|Pope John Paul II|2005|p=1}} Kahit na noong hindi pa siya Papa, isa na siyang tanyag na patnugot at tagasuporta sa mga inisyatiba tulad ng ''Liham ng Pagkakasundong Muli ng mga Obispong Polako at ng mga Obispong Aleman'' noong 1965. Bilang Papa, opisyal siyang humihingi ng tawad sa publiko sa mahigit 100 na pagkakamali, tulad ng:<ref name="Guardian">{{cite news|url=http://www.guardian.co.uk/world/2000/mar/13/catholicism.religion |title=Pope says sorry for sins of church|publisher=The Guardian |work=The Guardian |date=13 March 200 | accessdate=14 January 2013 |author=Caroll, Rory |location=London}}</ref><ref name="BBC News 1">{{cite news | url=http://www.bbc.co.uk/religion/religions/christianity/pope/johnpaulii_1.shtml | title= Pope issues apology|publisher=BBC | accessdate=14 January 2013 | author=BBC News}}</ref><ref name="BBC News 2">{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/674246.stm | title= Pope apologises for Church sins| publisher=BBC News |accessdate=14 January 2013 | author=BBC News | date=12 March 2000}}</ref><ref name="Ontario">{{cite news | url=http://www.religioustolerance.org/popeapo2.htm | title=Apologies by Pope John Paul II | publisher=Ontario Consultants | date=7 March 2000 | accessdate=14 January 2013 | author=Robinson, B A | archive-date=14 Nobiyembre 2012 | archive-url=https://web.archive.org/web/20121114082949/http://www.religioustolerance.org/popeapo2.htm | url-status=dead }}</ref> * Ang legal na proseso labal sa siyentipoko at pilosopong Italyanong si [[Galileo Galilei]], na isa ding tapat na Katoliko, noong 1633 (31 Oktubre 1992).<ref name="MsnbcNews2"/><ref name="Adherents"/> * Ang pagkakadawit ng mga Katoliko kasama ang mga punong Aprikano na nagbenta sa kanilang mga nasasakupan sa Kalakalan ng Alipin sa Aprika (9 Agosto 1993). * Ang papel ng pamunuan ng Simbahan sa parusang pagsusunog at sa digmaang panrelihiyon bilang ganti sa Repormasyon ng Protestante (Mayo 1995, sa Republikang Tseko) * Ang mga hindi makatarungang ginawa laban sa mga kababaihan, mga paglabag sa [[karapatan ng kababaihan]] at sa mga paninirang-puring ginagawa laban sa kababaihan sa kasaysayan (10 Hulyo 1995, sa isang liham para sa "bawat kababaihan"). * Ang pananahimik at kawalan ng aksiyon ng maraming Katoliko noong kasagsagan ng ''Holocaust'' (16 Marso, 1998). Noong 20 Nobyembre 2001, gamit ang ''laptop'' sa Vatican, nagpadala si Papa Juan Pablo II ng kaniyang kauna-unahang e-liham, na naghihingi ng kapatawaran ukol sa mga kaso ng ''sex abuse'', ukol sa mga "Ninakaw na Henerasyon" ng mga batang Aborigen ng Australia na suportado ng Simbahan, at sa Tsina ukol sa asal ng mga misyonerong Katoliko noong panahon ng kolonyalismo.<ref name="PopeApologises"/> ==Kalusugan== Noong siya ay naging Papa noong 1978, aktibo pa si Juan Pablo II sa larangan ng isports. Sa edad na 58 taon siya ay napakalusog at napaka-aktibo. Ang ilan sa kaniyang ginagawa ay ang pagdya-''jogging'' sa mga hardin ng Vatican, pagbubuhat, paglalangoy at pagha-''hike'' sa mga kabundukan. Mahilig din siya sa putbol. Pinagsalungat ng midya ang kalakasan ng bagong Papa sa kahinaan nina Juan Pablo II at Paulo VI, ang katabaan ni Juan XXIII at ang pagiging masakitin diumano ni Pio XII. Ang katangi-tanging papa sa makabagong panahon na may tanging sigla ay si Papa Pio XI (1922-1939), kung saan mahilig siyang mamundok.<ref name="Ratti"/><ref name="Ratti2"/> Ngunit, matapos ang mahigit na dalawampu't limang taong pagiging Papa, humina ang kalusugan ni Juan Pablo dahil sa mga tangka sa buhay niya (na isa doon ang nagbigay sa Papa ng matinding kasugatan) ni Mehmet Ali Ağca at ang ilang mga katatakutan sa kanser. Noong 2001, nakitaan siya na may [[Karamdaman ni Parkinson]].<ref name="Parkinsons2001"/> Pinaghihinalaan na ito ng ilang mga dayuhang tagamasid noon pa man, ngunit noon lamang 2003 ito inamin ng Papa. Kahit na hirap magsalita, mahina ang pagdinig at may sakit na ''osteoarthrosis'', pinagpatuloy pa rin niya ang paglalakbay sa buong daigdig bagaman madalang siyang maglakad sa publiko. ===Kamatayan at libing=== Isinugod sa ospital si Papa Juan Pablo II dahil sa kahirapan sa paghinga dulot ng trangkaso noong 1 Pebrero 2005.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4228059.stm |title=Europe &#124; Pope John Paul rushed to hospital |publisher=BBC News |date=2 February 2005 |accessdate=17 February 2013}}</ref> Lumabas siya ng ospital noong 10 Pebrero, ngunit naospital uli siya dahil sa kahirapan sa paghinga dalawang linggo ang lumipas, at doon siya ginawan ng ''tracheotomy''.<ref>{{cite web|url=http://www.catholicnewsagency.com/news/pope_john_paul_resting_breathing_on_own_following_tracheotomy/ |title=Pope John Paul resting; breathing on own following tracheotomy|publisher=Catholic News Agency |date=25 February 2005 |accessdate=17 February 2013}}</ref> Noong 31 Marso 2005, dulot ng [[impeksiyon sa daanan ng ihi]],{{sfn|BBC 2005-04-01}} nagkaroon siya ng ''septic shock'', isang impeksiyon na may kasamang mataas na lagnat at mababang presyon ng dugo. Sa kabila nito, hindi siya inospital. Sa halip, nanatili siya sa kaniyang pribadong tirahan, kung saan binantayang maigi ang kaniyang kalusugan ng isang grupo ng mga kasangguni. Nagbigay ito ng hudyat na naniniwala ang Papa at ang kaniyang mga malapit sa kaniya na nalalapit na ang kaniyang kamatayan. Hiniling ng papa na siya ay bawian ng buhay sa Vatican.{{sfn|BBC 2005-04-01}} Sa araw ding iyon, ipinahayag ng Vatican na binigyan na si Papa Juan Pablo II ng [[Pagpapahid ng Maysakit]]. Sa mga huling araw ng buhay ng Papa, nananatiling nakasindi ang mga ilaw buong gabi sa kaniyang silid kung saan siya ay nakaratay sa pinakatuktok na palapag ng [[Palasyong Apostoliko]]. Mahigit sampung libong mga katao ang dumagsa at nakipagpuyatan sa Plaza San Pedro at sa mga kalapit na mga kalsada ng dalawang araw. Noong nalaman ito ng Papa, di-umanong binanggit niya ang mga katagang ito: "Hinahanap ko kayo, at ngayong pumaroon kayo sa akin, at ako ay nagpapasalamat."<ref name="LastWords"/> Noong Sabado, 2 Abril 2005, bandang 15:30 CEST, nagsalita si Juan Pablo II ng kaniyang mga huling salita sa kanyang mga lingkod sa wikang Polako, , ''"Pozwólcie mi odejść do domu Ojca"'' ("Pabayaan ninyo akong lumisan tungo sa tahanan ng Ama"). Matapos ang apat na oras, siya ay na-comatose.<ref name="LastWords"/><ref name="BBCLastWords"/> Sa loob ng kaniyang silid ay isinagawa ang Misa ng Pangalawang Linggo ng Pagkabuhay, at ang paggunita sa kanonisasyon ni Santa Maria Faustina noong 30 Abril 2000. Kasama sa kaniyang tabi ay isang kardinal galing Ukraina na nakasama ang Papa sa pagsisilbi bilang mga pari sa Polonya, mga madreng Polako na kasapi ng Kongregasyon ng mga Lingkod na Babae ng Pinakabanal na Poso ni Jesus, na siyang nagpapatakbo ng sambahayan ng Papa. Pumanaw si Papa San Juan Pablo II noong 2 Abril 2005, sa kaniyang pribadong silid bandang 21:37 CEST (19:37 UTC), dahil sa atake sa puso dulot ng labis na mababang presyon ng dugo (hypotension) at ang tuluyang pagbagsak ng kaniyang sistema ng sirkulasyon dulot ng ''septic shock'', apatnaput anim na araw bago ang kaniyang ika-85 na kaarawan.<ref name="BBCLastWords"/><ref name="Pisa"/>{{sfn|Navarro-Valls 2 April 2005}} Pinatunayan ang kanyang kamatayan noong ang de koryenteng paraang pagsisiyasat sa puso ay nagpakita ng tuwirang linya sa higit ng dalawampung minuto. Wala ang mga malapit na pamilya ni Juan Pablo noong siya ay pumanaw, at nakalarawan ang kaniyang mga damdamin sa kaniyang isinulat na Huling Habilin noong 2000.{{sfn|Stourton|2006|p=320}} Inamin ni Stanisław Dziwisz na hindi niya sinunog ang mga personal na liham ng papa, taliwas sa pagiging bahagi ito ng huling habilin.<ref>{{Cite news |title=Pope aide 'has not burned papers' |newspaper=''BBC News'' |date=5 June 2005 |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/4610607.stm |accessdate=12 August 2013}}</ref> Ang mga ritwal at tradisyong ginawa sa pagkamatay ng papa ay ginagawa na noon pa mang gitnang panahon. Ang Seremonya ng Bisitasyon ay ginawa mula 4 hanggang 7 Abril 2005 sa Basilika San Pedro. Nailantad sa Habilin ni Papa Juan Pablo II na inilimbag noong 7 Abril 2005<ref name="Last Will"/> na nais ng Papa na mailibing sa kaniyang tinubuang Polonya, ngunit iniwan niya ang huling desisyon sa Kolehiyo ng mga Kardinal, na siyang nagnanais mailibing ang Papa sa ilalim ng Basilika San Pedro, bilang pagpupugay sa kahilingan ng Papa na mailagay sa "hubad na lupa." Ang Misa ng ''Requiem'' ay idinaos noong 8 Abril 2005, at siyang sinasabi na nakapagtala ng pandaigdig na rekord sa dami ng dumalo at sa mga bumisitang mga puno ng estado sa libing.<ref name="MsnbcNews2"/><ref name="CNN"/><ref name="Independent"/><ref name="BBCMiracle"/> Naging pinakamalaking itong pagtitipon ng mga puno ng estado sa kasaysayan, na nilagpasan ang mga libing ni [[Winston Churchill]] noong 1965 at ni Josip Broz Tito noong 1980. Sumabay sa mga mananampalatayang nakilibing ang apat na hari, limang reyna, humigit-kumulang 70 presidente at punong ministro, at mahigit 14 puno ng relihiyon.<ref name="CNN"/> Marahil ito ang naging pinakamalaking peregrinong Cristiano na idinaos, kung saan tinatayang lagpas apat na libo ang nagtipon sa loob at sa paligid ng Lungsod ng Vatican.<ref name="MsnbcNews2"/><ref name="Independent"/><ref name="BBCMiracle"/><ref name="Beltway"/> Ang [[Dekano ng Kolehiyo ng mga Kardinal]], si Kardinal Joseph Ratzinger, ang namuno sa seremonya. Inilibing ang labi ni Juan Pablo II sa mga grotto sa ilalim ng basilika, sa Libingan ng mga Papa. Inilagay ang kaniyang mga labi sa kaparehong alkoba na dating kinalalagyan ng mga labi ni Papa Juan XXIII. == Mga postumong pagkilala == === "Ang Dakila" === Pagpanaw ni Juan Pablo II, marami-raming mga klerigo at mga lego sa Vatican at maging sa buong mundo<ref name="Bottum"/><ref name="MsnbcNews2"/><ref name="Arlington"/> ang nagsimulang bansagin ang yumaong papa bilang "Juan Ang Dakila" o ''"John The Great"''. Siya lang ang pang-apat na papa na may ganoong pagkilala, at kauna-unahan mula ng unang milenyo.<ref name="Bottum"/><ref name="Arlington"/><ref name="OReilly-David"/><ref name="Murphy-Brian"/> Ayon sa mga iskolar ng ''Canon Law'', walang opisyal na proseso ang pagbansag sa isang papa bilang "Dakila"; ang paggamit ng titulong iyon ay siya lamang naitatag mula sa tanyag at patuloy na paggamit,<ref name="MsnbcNews2"/><ref name="Noonan"/><ref name="Noonan2"/> gaya ng paggamit nito sa mga lider na sekular tulad ni Alexander III ng Macedon na tinawag na ''Alexander Ang Dakila''. Ang tatlong papa na nauna nang binansagang "Dakila" ay si [[Papa Leo I|Leo I]], na namuno noong 440-460 at siyang naghikayat kay Attila ang Hun na umatras mula Roman; si [[Papa Gregorio I|Gregorio I]], 590-604, na siyang ipinangalan ang Awiting Gregoriano; at si [[Papa Nicholas I]], 858-867.<ref name="Arlington"/> Tinawag siya ng kaniyang kahaliling si Papa Emeritus Benedicto XVI bilang "ang dakilang Papa Juan Pablo II" sa kaniyang unang talumpati sa ''loggia'' ng Basilika San Pedro, at binansagan naman ni Angelo Cardinal Sodano si Juan Pablo bilang "Ang Dakila" sa kaniyang inilimbag na isinulat na homiliya para sa misa na idinaos para sa libing ng yumaong papa.<ref name="FirstSpeech"/><ref name="Homily"/> Simula noong kaniyang pagbibigay ng sermon sa libing ni Juan Pablo II, pinagpatuloy ni Papa Benedicto XVI na tawagin si Juan Pablo II bilang "Ang Dakila." Noong [[Pandaigdigang Araw ng Kabataan 2005|Ika-20 Pandaigdigang Araw ng Kabataan]] sa Alemanya noong 2005, sinabi ni Papa Benedicto XVI sa wikang Polako na tinubuang wika ng yumaong papa na, "Gaya ng sasabihin ng Dakilang Papa Juan Pablo II: Panatilihing buhay ang alab ng pananampalataya sa inyong buhay at sa inyong mga tao." Noong Mayo 2006, binisita ni Papa Benedicto XVI ang Polonya, na tinubuang bansa ni Juan Pablo. Sa kaniyang pagbisita, paulit-ulit niyang tinutukoy ang tungkol sa "dakilang Juan Pablo" at "aking dakilang hinalinhan".<ref name="Poland2006"/> Dalawang mga pahayagan ang nagbansag sa kaniya bilang "Ang Dakila" o "Ang Pinakadakila". Tinawag siyang "Ang Pinakadakila" ng ''Corriere della Sera'', isang pahayagang Italyano,{{citation needed|date=April 2014}} habang tinawag naman siyang "Juan Pablo II ang Dakila" ng ''The Southern Cross'' na pahayagang Katoliko naman galing Timog Aprika.<ref name="Southern"/> Dalawang paaralang Katoliko ang ipinangalan sa kaniya gamit ang titulong ito; ang ''John Paul the Great Catholic University'' (Katolikong Unibersidad ng Juan Pablo Ang Dakila) at ang ''John Paul The Great Catholic High School'' (Mataas na Paaralang Katoliko ng Juan Pablo Ang Dakila) sa Virginia, Estados Unidos. === Beatipikasyon === Dahil sa kaniyang pagkapukaw mula sa mga tawag ng ''"Santo Subito!"'' ("Gawin Agad Siyang Santo!") ng mga taong nagtipon sa Misa ng libing na siya niyang pinamunuan,<ref name="Moore1"/><ref name="Hollingshead"/><ref name="Hooper1"/><ref name="Hope"/> agad na sinimulan ni Benedicto XVI ang proseso ng [[beatipikasyon]], taliwas sa kinaugaliang patakaran na kailangang palipasin muna ang limang taon pagkatapos ang pagpanaw ng isang tao bago simulan ang proseso ng kaniyang beatipikasyon.<ref name="Hollingshead"/><ref name="Hooper1"/><ref name="Canonisation"/><ref name="Metro"/> Binanggit ni Camillo Ruini, Vicar General ng Diyosesis ng Roma na siyang responsable sa pagtataguyod ng katuwiran ng kanonisasyon sa sinumang pumanaw sa diyosesis na iyon, na dahil sa isang "bukod-tanging kalagayan" maaaring talikdan ang panahon ng paghihintay.<ref name="ShortBio"/><ref name="MsnbcNews2"/><ref name="Zenit3"/> Ang nasabing kapasiyahan ay ipinahayag noong 13 Mayo 2005, sa Pista ng [[Ina ng Fatima]] at sa ika-24 anibersaryo ng tangkang pagpatay kay Juan Pablo II sa Plaza San Pedro.<ref name="catholicnewsagency"/> Noong mga unang araw ng 2006, napabalitaan na iniimbestigahan ng Vatican ang posibleng himala na ipinaratang kay Juan Pablo II. Dito napabalitaan si [[Madre Marie Simon-Pierre]], isang madreng Pranses at miyembro ng ''Congregation of Little Sisters of Catholic Maternity Wards'', at nakaratay dahil sa [[Karamdaman ni Parkinson]], ang nakaranas ng "buo at habangbuhay na kagalingan matapos siyang ipanalangin ng mga kasapi ng kaniyang komunidad sa pamamagitan<!--intercession--> ni Papa Juan Pablo II".<ref name="NYTimes"/><ref name="MsnbcNews2"/><ref name="Moore1"/><ref name="Hooper1"/><ref name="ABC"/><ref name="Trinity"/> Bandang Mayo 2008, nakakapagtrabaho nang muli si Madre Marie-Simon-Pierre, na siyang 46 taong gulang ng mga araw na iyon,<ref name="Moore1"/><ref name="Hooper1"/> sa isang ospital ng paanakan na pinapatakbo ng kaniyang institusyong panrelihiyon.<ref name="Metro"/><ref name="Vicariato"/><ref name="Miracle-americancatholic"/><ref name="Willan"/> "Ako ay may karamdaman at ngayon ay gumaling na", sabi niya sa isang mamamahayag na si Garry Shaw. "Napagaling ako, pero ipapaubaya ko ito sa simbahan kung ituturing nila itong himala o hindi."<ref name="Vicariato"/><ref name="Miracle-americancatholic"/> Noong 28 Mayo 2006, idinaos ni Papa Benedicto XVI ang Misa sa harap ng tinatayang 900,000 katao sa Polonya. Sa kaniyang sermon, naghikayat siya ng panalangin para sa maagang kanonisasyon ni Juan Pablo II at binanggit na umaasa siya na magaganap ang kanonisasyon "sa nalalapit na hinaharap."<ref name="Vicariato"/><ref name="Homily-Blonie-Park"/> Noong Enero 2007, pinahayag ni Stanisław Cardinal Dziwisz ng Kraków at dating kalihim ng yumaong Papa, na ang bahagi ng pakikipagpapanayam sa proseso ng beatipikasyon sa Italya at Polonya ay nalalapit nang magtapos.<ref name="MsnbcNews2"/><ref name="Vicariato"/><ref name="Westcott"/> Noong Pebrero 2007, ang mga relikiya ni Juan Pablo II, na piraso ng puting sutana na madalas suutin ng papa, ay malayang pinamahagi kasama ang mga kard ng panalangin para sa katuwirang ito, gaya ng kinaugalian matapos ang pagpanaw ng isang mala-santong Katoliko.<ref name="MMoore"/><ref name="Cause"/> Noong 8 Marso 2007, pinahayag ng [[Vicariate ng Roma]] na ang bahagi ng diyosesis sa proseso ng beatipikasyon ni Juan Pablo ay nagwakas na. Matapos ang isang seremonya na idinaos noong 2 Abril 2007, na pangalawang anibersaryo ng pagpanaw ng papa, isinunod ang proseso sa masusi at hiwalay na pagsisiyasat ng mga komite mga kasaping lego, klerigo at episkopal ng ''Kongregasyon para sa Katuwiran ng mga Santo''.<ref name="Vicariato"/><ref name="Westcott"/><ref name="Hollingshead ">{{cite news|url=http://www.guardian.co.uk/world/2006/apr/01/catholicism.religion|title=Whatever happened to ... canonising John Paul II?|last=Iain Hollingshead |first=Iain Hollingshead |date=1 April 2006|publisher=[[copyright|©]] 2006–2009 [http://www.guardian.co.uk/ Guardian News and Media Limited]|accessdate=1 February 2009|location=London}}</ref> Sa ikaapat na anibersaryo ng pagpanaw ni Papa Juan Pablo II, noong 2 Abril 2009, ipinahayag ni Kardinal Dziwisz sa mga mamamahayag ang ukol sa napabalitang himala na naganap sa puntod ng yumaong papa sa Basilika San Pedro.<ref name="Miracle-americancatholic"/><ref name="MailOnline"/><ref name="ncregister"/><ref name="Catholic"/> Isang siyam na taong gulang na batang lalaki galing Gdańsk, Polonya, na may kanser sa bato at hindi na makalakad, ang bumisita sa puntod kasama ang kaniyang mga magulang. Sa kanilang paglisan mula sa Basilika San Pedro, binanggit ng bata sa kaniyang magulang na, "gusto kong maglakad", at nagsimula nang maglakad ng normal.<ref name="MailOnline"/><ref name="ncregister"/><ref name="Catholic"/><ref name="Miracle-catholicnews"/> Noong 16 Nobyembre 2009, isang lupon ng mga tagapagsuri sa ''Kongregasyon para sa Katuwiran ng mga Santo'' ang nagkaisang bumoto na nagkaroon si Papa Juan Pablo II ng isang buhay na may dakilang kabutihan.<ref name="abcNews"/><ref name="Catholic Culture"/> Noong 19 Disyembre 2009, nilagdaan ni Papa Benedicto XVI ang una sa dalawang batas na kailangan para sa beatipikasyon at idineklara si Juan Pablo II bilang "Benerable", at ipinahayag niya na nabuhay ang yumaong santo na may buhay na dakila at banal.<ref name="abcNews"/><ref name="Catholic Culture"/> Ang pangalawang boto at ang pangalawang lalagdaang batas ay ukol sa pagpapatunay ng unang himala, ang pagpapagaling kay Madre Marie Simon-Pierre, isang madreng Pranses, mula sa Karamdaman ni Parkinson. Sa oras na malagdaan ang pangalawang batas, ang ''positio'' (ang pag-uulat ng katuwiran, kasama ang dokumentasyon ukol sa kaniyang buhay at mga sinulat at kasama ang impormasyon ukol sa katuwiran) ay buo na.<ref name="Catholic Culture"/> Simula dito, maaari na siyang mabeatipika.<ref name="abcNews"/><ref name="Catholic Culture"/> May mga naghaka-haka na maaari siyang mabeatipika sa buwan ng ika-32 anibersaryo ng kaniyang pagkakahalal noong 1978, sa Oktubre 2010. Gaya ng napansin ni Monsignor Oder, ang katuwirang ito ay maaaring maging posible kung malagdaan ng maaga ni Benedicto XVI ang pangalawang batas, at ipinahayag na ang postumong himalang direktang mapaparatang sa kaniyang pamamagitan ay naganap na, na siyang magpapabuo ng positio. Ipinahayag ng Vatican noong 14 Enero 2011 na nakumpirma ni Papa Benedicto XVI ang himalang naganap kay Madre Marie Simon-Pierre, at ang beatipikasyon kay Juan Pablo II ay gaganapin sa 1 Mayo, sa Kapistahan ng Banal na Awa.<ref name="BBC-beatify"/> Ginugunita 1 Mayo sa mga bansang dating komunista, tulad ng Polonya at ilan sa mga bansa sa Kanlurang Europa, bilang Araw ng Mayo, at kinikilala si Papa Juan Pablo II sa kaniyang mga ambag tungo sa mapayapang paglisan ng komunismo.<ref name="Bottum"/><ref name="CBCNews"/> Noong Marso 2011, inilabas ang gintong 1000 złoty (nagkakahalagang US$350 o PhP16,500) na may imahe ng Papa para gunitain ang kaniyang beatipikasyon.<ref name="yahoo"/> Noong 29 Abril 2011, inilabas ang ataul ni Papa Juan Pablo II mula sa mga grotto sa ilalim ng Basilika San Pedro, ilang araw bago ang kaniyang beatipikasyon, habang nagsisidagsaan na ang mahigit sampung libong katao sa Roma para sa isa sa mga pinakamalaking kaganapan mula ng kaniyang libing.<ref name="Pope John Paul II's body exhumed ahead of beatification"/> Ang mga labi ni Juan Pablo II (sa nakasarang ataul) ay inilagay sa pangunahing altar ng Basilika, kung saan maaaring magbigay-galang ang mga mananampalataya bago at pagkatapos ang misa ng batipikasyon sa Plaza San Pedro noong 1 Mayo 2011. Noong 3 Mayo 2011, inilibing muli si Papa Juan Pablo II sa marmol na altar sa Kapilya ng Pier Paolo Cristofari ng San Sebastian, kung saan din inilibing si [[Papa Inocencio XI]]. Ang mas tanyag na lokasyong ito, na katabi ng Kapilya ng Pietà, ang Kapilya ng Pinagpalang Sakramento, at sa mga istatwa ng mga Papang sina [[Papa Pio XI|Pio XI]] at [[Papa Pio XII|Pio XII]], ay sinadya upang mas maraming mga peregrino ang makabisita sa kaniyang bantayog. Pinatotoo ni Marco Fidel Rojas, alkalde ng Huila, Colombia, na "himala siyang pinagaling" mula sa Karamdaman ni Parkinson sa pamamagitan ni Juan Pablo II. Ipinagtibay ng mga duktor ni G. Rojas ang kagalingang ito, at ang dokumentasyong ito ay ipinadala sa opisina ng katuwiran ng pagkasanto sa Vatican, isang kadahilanan na maaaring magdulot ng agarang kanonisasyon ni Juan Pablo.<ref>{{cite web|url=http://www.catholicnewsagency.com/news/healing-of-colombian-man-could-pave-way-for-john-paul-ii-canonization/ |title=Healing of Colombian man could pave way for John Paul II canonization|publisher=Catholic News Agency |accessdate=4 August 2012}}</ref> === Kanonisasyon === Kinakailangan na mayroon ang isang kandidato na dalawang himala na pinaparatang sa kaniya bago siya pumasa sa pagiging santo o kanonisasyon. Ayon sa isang artikulo ng ''Cathonlic News Service'' (CNS) na pinetsa sa 23 Abril 2013, ang pagkakapahayag ng komisyon ng mga manggagamot sa Vatican, na mayroong isang kagalingan na hindi maipaliwanag ng agham, na isang kinakailangan para opisyal na maidokumento ang isang sinasabing himala.<ref>Binanggit sa artikulo ni Cindy Wooden mula sa mga ulat ng mga ahensya ng balitaan sa Italya, at sinama ang mga pahayag ng kalihim ng Papa, ang Kardinal ng Krakow na si Stanislaw Dziwisz, at tagapagsalita ng Vatican na si Padre Federico Lombardi, S.J, na isang Heswita.</ref><ref name="Agence France-Presse"/><ref name="ANSA">{{cite news | first = Christopher | last = Livesay | title = John Paul set for sainthood after second miracle okayed | date = 2 July 2013 | publisher = www.ansa.it | url = http://www.ansa.it/web/notizie/rubriche/english/2013/07/02/-ANSA-John-Paul-set-sainthood-second-miracle-okayed_8965021.html | work = ANSA (Agenzia Nazionale Stampa Associata) | accessdate = 2 July 2013}}</ref> Sinasabing naganap ang isang himala noong katatapos pa lang ibeatipika ang Papa noong 1 Mayo 2011, ng kaniyang kahaliling si [[Papa Benedicto XVI]]. Ito ay ang napaulat na kagalingan ng isang babaeng taga Costa Rica na si Floribeth Mora mula sa ''[[brain aneurysm]]'', kung saan tinaninan na siya ng buhay, at ang kagalingan na ito ay naganap mismo sa araw ng beatipikasyon ni Juan Pablo.<ref name="FNL">[http://latino.foxnews.com/latino/news/2013/07/06/costa-rican-woman-describes-john-paul-miracle-cure/ "Costa Rican Woman Describes John Paul Miracle Cure"], ''Fox News Latino'', 6 July 2013</ref> Pinag-aralan ng isang panel ng mga bihasang teologo sa Vatican ang ebidensya, at natiyak nila na ito ay direktang maipaparatang sa pagpapagitan kay Juan Pablo II, at kinilala nila ito bilang isang himala.<ref name="Agence France-Presse">{{cite news | title = John Paul II's 2nd miracle approved&nbsp;— report | date = 2 July 2013 | publisher = Rappler.com | url = http://www.rappler.com/world/32751-john-paul-ii-miracle-recognized-report | work = Agence France-Presse (AFP)| accessdate = 2 July 2013}}</ref><ref name="ANSA"/> Ang susunod na proseso ay gagawin ng mga Kardinal na kasapi ng [[Kongregasyon para sa Katuwiran ng mga Santo]], kung saan magbibigay sila ng mga palagay kay [[Papa Francisco]], na siyang magpapasiya kung lalagdaan at ipoproklama niya ang dekreto at magtatakda ng petsa para sa kanonisasyon.<ref name="Agence France-Presse"/><ref name="ANSA"/><ref name="CNS">{{cite web |url=http://www.catholicnews.com/data/stories/cns/1301805.htm |title=Italian media report progress in Blessed John Paul's sainthood cause |publisher=Catholic News Service |date=23 April 2013 |accessdate=12 June 2013 |archive-date=23 Abril 2013 |archive-url=http://webarchive.loc.gov/all/20130423192205/http://www.catholicnews.com/data/stories/cns/1301805.htm |url-status=dead }}</ref> Noong 4 Hulyo 2013, kinumpirma ni [[Papa Francisco]] ang kaniyang pag-apruba sa kanonisasyon ni Juan Pablo II, tanda ng kaniyang pagkilala sa pangalawang himala na pinaratang sa pagpapagitan sa yumaong papa. Kinanonisa si Juan Pablo kasabay ni [[Papa Juan XXIII|Juan XXIII]].<ref name="BBC 2013"/><ref name="Reuters">{{cite news|url=http://www.reuters.com/article/2013/07/05/us-vatican-johnpaul-idUSBRE9640BA20130705/|title=Popes John Paul II, John XXIII to be made saints: Vatican|publisher=Reuters|accessdate=9 July 2013|date=5 July 2013|archive-date=8 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130708081533/http://www.reuters.com/article/2013/07/05/us-vatican-johnpaul-idUSBRE9640BA20130705|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130708081533/http://www.reuters.com/article/2013/07/05/us-vatican-johnpaul-idUSBRE9640BA20130705 |date=8 Hulyo 2013 }}</ref> Itinakda ang petsa ng kanonisasyon sa 27 Abril 2014, Linggo ng Banal na Awa.<ref name="New York Times 2013">{{cite news |first=Elizabetta |last=Povoledo |author2=Alan Cowell |title=Francis to Canonise John XXIII and John Paul II on Same Day |date=30 September 2013 |publisher=''The New York Times'' |url=http://www.nytimes.com/2013/10/01/world/europe/francis-to-canonize-popes-john-xxiii-and-john-paul-ii-on-same-day.html?_r=0 |accessdate=30 September 2013}}</ref><ref name="BBC News - Easton">{{cite news |first=Adam |last=Easton |title=Date set for Popes John Paul II and John XXIII sainthood |date=30 September 2013 |publisher=The BBC |url=http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-24330204|work=BBC News, Warsaw |accessdate=30 September 2013}}</ref> Noong Lunes, 27 Enero 2014, napaulat na ninakaw ang isang reliko ng yuamong papa, ang isang botelya na may lamang dugo ni Juan Pablo II, mula sa Simbahan ng San Pietro della Ienca sa Rehiyong Abruzzo ng gitnang Italya. Sa rehiyong ito kinagawian ng papa na magbakasyon para sa ''skiing''. Dahil mayron lamang tatlong reliko na naglalaman ng kaniyang dugo, at walang ibang mga gamit ang nagalaw, at halos imposible diumano kung hindi mahirap ang pagbebenta dito, naniwala ang mga nag-iimbestigang kapulisang Italyano na ito ang motibo ng pagnanakaw ay para magamit ang dugo sa isang ritwal ng demonyo.<ref>{{cite web|last=Lavanga |first=Claudio |url=http://worldnews.nbcnews.com/_news/2014/01/27/22464862-vial-of-pope-john-paul-iis-blood-stolen-from-italian-church?lite |title=Vial of Pope John Paul II's blood stolen from Italian church - World News |publisher=Worldnews.nbcnews.com |date=2014-01-27 |accessdate=2014-04-28}}</ref> Dalawang katao ang umamin sa krimen, at isang relikong bakal at isang ninakaw na krus ang nakuha mula sa ''drug treatment facility'' sa L'Aquila, 75 milya silangan ng Roma, noong 30 Enero. Ngunit nawawala pa rin ang mismong reliko mula sa simbahan, 13 milya hilaga ng L'Aquila. Hinalughog ng mga siyentipikong pulis ang lugar. Nabawi din ang dugo, noong nakita ito sa basurahan malapit sa kung saan nakita din ang sisidlan na pinaglagyan ng mga reliko. Ang nagbigay ng botelya sa Simbahan sa L'Aquila ay ang Polakong Kardinal na si Stanislaw Dziwisz, ang kasalukuyang Arsobispo ng Krakow (kung saan nanilbihan si Juan Pablo II bilang Arsobispo bago siya naging papa) at ang dating ''prefect'' at personal na kalihim ng yumaong Papa..<ref>{{cite web |url=http://www.catholicnews.com/data/stories/cns/1400412.htm |title=CNS STORY: Italian police recover stolen relic of Blessed John Paul II |publisher=Catholicnews.com |date=1981-05-13 |accessdate=2014-04-28 |archive-date=2014-02-05 |archive-url=http://webarchive.loc.gov/all/20140205225800/http://www.catholicnews.com/data/stories/cns/1400412.htm |url-status=dead }}</ref> Ang misa para sa kanonisasyon ng mga Papang si Juan Pablo II at Juan XXIII ay pinasinayaan ni [[Papa Francisco]], kasama si Papa Emeritus Benedict XVI, noong Linggo, 27 Abril 2014, Linggo ng Banal na Awa, sa Plaza San Pedro sa Vatican. (Namatay si Papa Juan Pablo sa ''vigil'' ng Linggo ng Banal na Awa noong 2005). Tinatayang 150 mga karinal at 700 mga obispo ang dumalo sa Misa, at humigit kumulang 500,000 katao ang dumalo kasama ang 300,000 na iba pang nanood mula sa mga ''video screen'' na nakakalat sa Roma.<ref>{{cite news|newspaper=Los Angeles Times|url=http://www.latimes.com/world/worldnow/la-fg-wn-pope-francis-canonization-vatican-20140427-story.html|first1=Patrick J.|last1= McDonnell |first2=Tom |last2=Kington|title= |date=27 April 2014|location=Los Angeles, CA|title=Canonization of predecessors provides another boost for Pope Francis|quote=An estimated 800,000 people descended on Rome for the dual canonisation, a Vatican spokesman said. That included the half a million around the Vatican and another 300,000 watching the event on giant TV screens set up throughout the city of Rome.}}</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist|20em|refs= <ref name="A&E">{{cite web|url=http://www.biography.com/search/article.do?id=9355652|title=John Paul II Biography (1920–2005)|publisher=[[A&E Television Networks]]|accessdate=1 January 2009|archive-date=25 Disyembre 2008|archive-url=https://archive.today/20081225185018/http://www.biography.com/search/article.do?id=9355652|url-status=dead}}</ref> <ref name="abcNews">{{cite web |url=http://blogs.abcnews.com/theworldnewser/2009/11/pope-john-paul-iis-sainthood-on-fast-track.html |title=Pope John Paul II's Sainthood on Fast Track&nbsp;— The World Newser |publisher=blogs.abcnews.com |accessdate=18 November 2009}}</ref> <ref name="ABC">{{cite web |url=http://abc.net.au/news/newsitems/200601/s1558425.htm |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071011084853/http://abc.net.au/news/newsitems/200601/s1558425.htm |archivedate=11 Oktubre 2007 |title=Vatican May Have Found Pope John Paul's 'Miracle' |date=31 January 2006 |work=includes material from Agence France-Presse (AFP), APTN, Reuters, CNN and the BBC World Service |publisher=2007 [[Australian Broadcasting Corporation|ABC (Australia)]] |accessdate=1 January 2009 |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071011084853/http://abc.net.au/news/newsitems/200601/s1558425.htm |date=11 Oktubre 2007 }}</ref> <ref name="Adherents">{{cite web |url=http://www.adherents.com/people/pg/Galileo_Galilei.html |title=The Religion of Galileo Galilei, Astronomer and Scientist |last=Adherents |work=National & World Religion Statistics |year=2011 |accessdate=12 July 2011 |archive-date=29 Hunyo 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629080248/http://www.adherents.com/people/pg/Galileo_Galilei.html |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110629080248/http://www.adherents.com/people/pg/Galileo_Galilei.html |date=29 Hunyo 2011 }}</ref> <ref name="ADL2006">{{cite web|url=http://www.adl.org/interfaith/JohnPaul_II_Visit.pdf|title=Pope John Paul II's Visit to Jordan, Israel and the Palestinian Authority: A Pilgrimage of Prayer, Hope and Reconciliation|last=Klenicki|first=Rabbi Leon|date=13 April 2006|publisher=Anti-Defamation League|accessdate=1 January 2009|archive-date=29 Septiyembre 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130929184402/http://archive.adl.org/interfaith/JohnPaul_II_Visit.pdf|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130929184402/http://archive.adl.org/interfaith/JohnPaul_II_Visit.pdf |date=29 Septiyembre 2013 }}</ref> <!-- <ref name="Aisha">{{cite web|url=http://www.womensordination.org/content/view/121/42/|title=Young Catholic Feminists Compare Legacy of MLK and John Paul II |last=Taylor|first=Aisha|date=4 April 2005|publisher= 2008 Women's Ordination Conference|accessdate=10 January 2009}}</ref> --> <!-- <ref name="Anti-Defamation League">{{cite web |url=http://www.adl.org/pope/Pope_Holocaust9.asp |title=Reflections at the Concert at the Vatican Commemorating the Holocaust |author=Pope John Paul II |work=adl.org |year=2011 |accessdate=22 December 2011}}</ref> --> <ref name="archive">Roberts, Genevieve., [https://web.archive.org/web/20071215035053/http://findarticles.com/p/articles/mi_qn4159/is_20050403/ai_n13509294 "The Death of Pope John Paul II: `He Saved My Life&nbsp;— with Tea & Bread'"], ''[[The Independent]]'', 3 April 2005. Retrieved 17 June 2007.</ref> <ref name="Arlington">{{cite web|url=http://www.catholiceducation.org/articles/religion/re0795.html|title=John Paul the Great|last=Saunders|first=Fr. William|work=CatholicHerald.Com|publisher=2005 Arlington Catholic Herald|accessdate=1 January 2009|archive-date=9 Pebrero 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140209152018/http://www.catholiceducation.org/articles/religion/re0795.html|url-status=dead}}</ref> <ref name="AsiaNews">{{cite web|url=http://www.asianews.it/index.php?l=en&art=2947&dos=48&size=A|title=The Philippines, 1995: Pope Dreams of "The Third Millennium of Asia"|date=4 April 2005|publisher=AsiaNews |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="BBC-beatify">{{cite news|url=http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-12191423|title=Pope Benedict Paves Way to Beatification of John Paul II|work=bbc.news.co.uk|accessdate=14 January 2011|date=14 January 2011}}</ref> <!--ref name="BBC2">{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4545585.stm|title=BBC News: '' 'On The Fast Track to Sainthood' '' |accessdate=1 January 2009|publisher=MMVIII BBC |date=13 May 2005 |first=Peter |last=Gould}}</ref--> <ref name="BBCIsrael">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/march/26/newsid_4168000/4168803.stm|title=2000: Pope Prays for Holocaust Forgiveness|date=26 March 2000|work=BBC News |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="BBCLastWords">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4257994.stm|title=John Paul's Last Words Revealed|date=18 April 2005|publisher=2005–2009 [http://news.bbc.co.uk/ BBC News]|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="BBCMiracle">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4428149.stm|title=City of Rome Celebrates 'Miracle'|last=Holmes|first=Stephanie|date=9 April 2005|work=BBC News |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Beltway">{{cite web |url=http://www.outsidethebeltway.com/archives/pope_john_paul_ii_funeral/|title=''"Pope John Paul II Funeral"''|accessdate=1 January 2009|publisher=2005,2009 Outside the Beltway}}</ref> <ref name="Bottum">{{cite web|url=http://www.weeklystandard.com/Content/Public/Articles/000/000/005/469kzdxb.asp|title=John Paul the Great|last=Bottum|first=Joseph|authorlink=Joseph Bottum (author)|date=18 April 2005|work=Weekly Standard|pages=1–2|accessdate=1 January 2009|archive-date=6 Hulyo 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090706015929/http://www.weeklystandard.com/Content/Public/Articles/000/000/005/469kzdxb.asp|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090706015929/http://www.weeklystandard.com/Content/Public/Articles/000/000/005/469kzdxb.asp |date=6 Hulyo 2009 }}</ref> <ref name="Cause">{{cite web|url=http://www.vicariatusurbis.org/Beatificazione/English/HomePage.htm|title=Cause for Beatification and Canonization of The Servant of God: ''John Paul II''|publisher=2005–2009 Vicariato di Roma&nbsp;— III Piano Postulazione Piazza San Giovanni in Laterano, 6/A 00184 Roma|accessdate=1 January 2009|archive-date=30 Disyembre 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20091230032224/http://www.vicariatusurbis.org/Beatificazione/English/HomePage.htm|url-status=dead}}</ref> <ref name="Canonisation">{{cite web|url=http://www.vatican.va/roman_curia/congregations/csaints/documents/rc_con_csaints_doc_20050509_rescritto-gpii_en.html|title=Response of His Holiness Benedict XVI for the Examination of the Beatification and Canonization of The Servant of God John Paul II|date=9 May 2005|work=Vatican News|publisher=2005–2009 'Libreria Editrice Vaticana'|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Catholic Culture">{{cite web |url=http://www.catholicculture.org/news/headlines/index.cfm?storyid=4630 |title=Catholic Culture : Latest Headlines : Beatification Looms Closer for John Paul II |publisher=catholicculture.org |accessdate=18 November 2009}}</ref> <ref name="Catholic">{{cite web|url=http://www.archive.catholicherald.co.uk/articles/a0000522.shtml|title=Child 'Able to Walk Again' After Praying at Pope's Tomb|work=Catholic Herald|accessdate=1 May 2011|archive-date=17 Enero 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120117035241/http://www.archive.catholicherald.co.uk/articles/a0000522.shtml|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120117035241/http://www.archive.catholicherald.co.uk/articles/a0000522.shtml |date=17 Enero 2012 }}</ref> <ref name="catholicnewsagency">[http://www.catholicnewsagency.com/news/pope_benedict_forgoes_waiting_period_begins_john_paul_ii_beatification_process/ "Pope Benedict Forgoes Waiting Period, begins John Paul II Beatification Process"] Catholic News Agency 13 May 2005 Retrieved 1 May 2011</ref> <ref name="CBC2">{{cite news |title="Pope John Paul Injured in 1982 Knife Attack", says Aide |url=http://www.cbc.ca/world/story/2008/10/16/pope-attack.html?ref=rss |publisher=1982–2009 CBC News|accessdate=1 January 2009 |date=16 October 2008}}</ref> <ref name="CBCNews">{{cite news|url=http://www.cbc.ca/news/obit/pope/communism_homeland.html|title=Pope Stared Down Communism in His Homeland&nbsp;— and Won|date=April 2005|author=CBC News Online|publisher=Religion News Service|accessdate=1 January 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20050406174046/http://www.cbc.ca/news/obit/pope/communism_homeland.html|archivedate=6 Abril 2005|url-status=live}}</ref> <ref name="CBN">{{cite web |url=http://www.cbn.com/spirituallife/ChurchAndMinistry/KarolWojtylaPopeJohnPaulTimeline.aspx|title=Karol Wojtyła (Pope John Paul II) Timeline|accessdate=1 January 2009|publisher=[[Christian Broadcasting Network]]}}</ref> <ref name="CBN2">{{cite web |url=http://www.cbn.com/spirituallife/ChurchAndMinistry/PopeJohnPaulIITimeline.aspx |title=CBN Pope John Paul II Timeline&nbsp;— CBN.com Spiritual Life |last=The Associated Press|work=cbn.com |year=2011 |accessdate=28 June 2011}}</ref> <ref name="CNN">{{cite news|url=http://www.cnn.com/2005/WORLD/europe/04/08/pope.funeral/index.html|title=''"Pope John Paul II Buried in Vatican Crypt-Millions around the World Watch Funeral"''|accessdate=1 January 2009|publisher=CNN|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080613162604/http://www.cnn.com/2005/WORLD/europe/04/08/pope.funeral/index.html|archivedate=13 Hunyo 2008|url-status=live}}</ref> <ref name="CNN6">{{cite news|url=http://edition.cnn.com/SPECIALS/2005/pope/stories/bio1/index.html|title=CNN Report Pope John Paul II 1920–2005|publisher=CNN|accessdate=1 January 2009|archive-date=16 Enero 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140116090409/http://edition.cnn.com/SPECIALS/2005/pope/stories/bio1/index.html|url-status=dead}}</ref> <ref name="CNNLive">{{cite news|url=http://transcripts.cnn.com/TRANSCRIPTS/0504/08/se.01.html|title=CNN Live event transcript|date=8 April 2005 |publisher=CNN |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="EdithZ">{{cite web|url=http://voices.iit.edu/Profiles/ziere_p.html|title=Profile of Edith Zierier (1946)|work=Voices of the Holocaust|publisher=2000 Paul V. Galvin Library, Illinois Institute of Technology|accessdate=1 January 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080419140949/http://voices.iit.edu/Profiles/ziere_p.html|archivedate=19 Abril 2008|url-status=live}}</ref> <!-- <ref name="Fandango">{{cite web|url=http://www.fandango.com/papalconcerttocommemoratetheholocaust_v204415/summary|title=Papal Concert to Commemorate the Holocaust Synopsis |publisher=2009 [http://www.fandango.com/ Fandango]|accessdate=1 January 2009}}</ref> --> <ref name="FirstSpeech">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4462443.stm|title=Text: Benedict XVI's first speech |date=19 April 2005|publisher=2005 BBC|accessdate=1 January 2009|quote=Dear brothers and sisters, after the great Pope John Paul II, the cardinals have elected me, a simple and humble worker in the Lord's vineyard. The fact that the Lord can work and act even with insufficient means consoles me, and above all I entrust myself to your prayers. In the joy of the resurrected Lord, we go on with his help. He is going to help us and Mary will be on our side. Thank you.}}</ref> <ref name="Gorbachev">{{cite news|url=http://edition.cnn.com/2005/WORLD/europe/04/03/pope.gorbachev/index.html|title=Gorbachev: Pope John Paul II was an 'Example to All of Us'|date=4 April 2005|publisher=CNN |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Haiti: The Duvalier Years">{{cite book |last=Abbott|first=Elizabeth|title=Haiti: The Duvalier Years|publisher=McGraw Hill Book Company|year=1988|pages=260–262|isbn=978-0-07-046029-4}}</ref> <ref name="Hollingshead">{{cite news|url=http://www.guardian.co.uk/world/2006/apr/01/catholicism.religion|title=Whatever Happened to... Canonising John Paul II?|last=Hollingshead |first=Iain |authorlink=Iain Hollingshead |date=1 April 2006|work=The Guardian |location=UK |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Homily">{{cite web|url=http://www.vatican.va/gpII/documents/sodano-suffragio-jp-ii_20050403_en.html|title=Eucharistic Concelebration for the Repose of the Soul of Pope John Paul II: Homily of Card. '''Angelo Sodano'''|date=3 April 2005|publisher=The Holy See|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Homily-Blonie-Park">{{cite web|title=900,000 Gather for Mass with Pope Benedict|url=http://www.iht.com/articles/2006/05/28/news/web.0528pope.php|date=28 May 2006|accessdate=1 January 2009|work=International Herald Tribune|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131107042727/http://www.iht.com/articles/2006/05/28/news/web.0528pope.php|archivedate=7 Nobiyembre 2013|url-status=live}}</ref> <ref name="Hooper1">{{cite news|url=http://www.guardian.co.uk/world/2007/mar/29/catholicism.religion|title=Mystery Nun The Key to Pope John Paul II's Case for Sainthood|last=Hooper|first=John|date=29 March 2007 |publisher=2007–2009 [[Guardian News and Media Limited]]|accessdate=1 January 2009 |location=London}}</ref> <ref name="Hope">{{cite news |url=http://www.timesonline.co.uk/tol/comment/faith/article5927046.ece |title=Hopes Raised for Pope John Paul II's Beatification -Times Online |work=The Times |location=UK |accessdate=1 January 2009 |first=Richard |last=Owen |archive-date=1 Hunyo 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100601012524/http://www.timesonline.co.uk/tol/comment/faith/article5927046.ece |url-status=dead }}</ref> <ref name="HV">{{cite web |url=http://www.vatican.va/holy_father/paul_vi/encyclicals/documents/hf_p-vi_enc_25071968_humanae-vitae_en.html |title=Humanae Vitæ |accessdate=1 January 2009|date=25 July 1968}}</ref> <ref name="IHT">{{cite web |url=http://www.dialog.org/hist/JohnPaulII-EdithZierer.htm |title=John Paul II met with Edith Zierer: The Polish Seminary Student and the Jewish Girl He Saved |first=Roger |last=Cohen |work=International Herald Tribune |year=2011 |accessdate=28 January 2012 |archive-date=9 Pebrero 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209190231/http://www.dialog.org/hist/JohnPaulII-EdithZierer.htm |url-status=dead }}</ref> <ref name="Independent">{{cite news|url=http://www.independent.co.uk/news/world/europe/millions-mourn-pope-at-historys-largest-funeral-757246.html|title=The Independent:''"Millions Mourn Pope at History's Largest Ever Funeral"''|accessdate=1 January 2009|publisher=2005,2009 Independent News and Media Limited|location=London|date=8 April 2005|archiveurl=https://web.archive.org/web/20081201121502/http://www.independent.co.uk/news/world/europe/millions-mourn-pope-at-historys-largest-funeral-757246.html|archivedate=1 Disyembre 2008|url-status=dead}}</ref> <ref name="Ireland">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/northern_ireland/4229807.stm|title=Irish Remember the 1979 Papal Visit |date=2 April 2005|work=BBC News |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="ItalianPanel">{{cite web|url=http://www.breitbart.com/article.php?id=D8G3J3J00&show_article=1|title=Italian Panel: Soviets Behind Pope Attack|last=Simpson|first=Victor L.|date=2 March 2006|publisher=2006 The Associated Press|accessdate=1 January 2009|archive-date=12 Disyembre 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20081212005410/http://www.breitbart.com/article.php?id=D8G3J3J00&show_article=1|url-status=dead}}</ref> <ref name="Krohn">{{cite news |title=Pope John Paul 'Wounded' in 1982 |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/7673443.stm |work=BBC News |accessdate=1 January 2009 |date=16 October 2008}}</ref> <ref name="Kuhiwczak">{{cite web|url=http://www.thenews.pl/news/artykul21561.html|title=A Literary Pope|last=Kuhiwczak|first=Piotr |date=1 January 2007|publisher=[[Polish Radio]]|accessdate=1 May 2011}}</ref> <ref name="LastWords">{{cite news|url=http://www.catholicculture.org/news/features/index.cfm?recnum=39699|title=Final Days, Last Words of Pope John Paul II|date=20 September 2005|publisher=Catholic World News (CWN)|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Last Will">{{cite web |url=http://www.zenit.org/article-12691?l=english|title=ZENIT: ''John Paul II's Last Will and Testament''|accessdate=1 January 2009|publisher=2004–2008 Innovative Media, Inc}}</ref> <ref name="MailOnline">{{cite news |url=http://www.dailymail.co.uk/news/worldnews/article-1166858/Wheelchair-boy-miraculously-walks-memorial-visit-tomb-Pope-John-Paul-II.html |title=Wheelchair-Boy 'Miraculously Walks Again' at Memorial Visit to Tomb of Pope John Paul II |work=Daily Mail |location=UK |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Memory">{{cite news|url=http://www.cnn.com/SPECIALS/2005/pope/stories/legacy/index.html|title=John Paul II: A Strong Moral Vision|date=11 February 2005|publisher=CNN |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Metro">{{cite web |url=http://www.metrowestdailynews.com/homepage/x1864535984 |title=John Paul II on Fast Track for Canonisation&nbsp;— Framingham, Massachusetts&nbsp;— The MetroWest Daily News |publisher=metrowestdailynews.com |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Mexico">{{cite news|url=http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9C06E3D91038F933A05754C0A9649C8B63|title=Pope to Visit a Mexico Divided Over His Teachings |last=Thompson|first=Ginger|date=30 July 2002|work=The New York Times |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Miracle-americancatholic">{{cite web |url=http://www.americancatholic.org/Features/JohnPaulII/JPIInun.asp|title=''French Nun Says Life has Changed since she was Healed, Thanks to Pope John Paul II''|accessdate=1 January 2009|publisher=2007,2009 Catholic News Service/U.S. Conference of Catholic Bishops}}</ref> <ref name="Miracle-catholicnews">{{cite web |url=http://www.catholicnews.com/data/stories/cns/0901522.htm |title=CNS STORY: For Pope John Paul II, Beatification Process may be on Final Lap |publisher=catholicnews.com |accessdate=1 January 2009 |archive-date=14 Abril 2009 |archive-url=http://webarchive.loc.gov/all/20090414225916/http://www.catholicnews.com/data/stories/cns/0901522.htm |url-status=dead }}</ref> <ref name="Moore1">{{cite news|url=http://www.telegraph.co.uk/news/2009919/Pope-John-Paul-II-on-course-to-become-saint-in-record-time.html|title=Pope John Paul II on Course to Become Saint in Record Time|last=Moore|first=Malcolm|date=22 May 2008|work=Daily Telegraph |location=UK |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="MMoore">{{cite news|url=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/1564061/Clamour-for-free-Pope-John-Paul-II-relics.html|title=Clamour for free Pope John Paul II Relics|last=Moore|first=Malcolm|date=25 September 2007|publisher=2007–2009 [http://www.telegraph.co.uk/ The Telegraph Media Group Limited]|accessdate=1 January 2009 |location=London}}</ref> <ref name="Mosque">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/middle_east/1316812.stm|title=Mosque visit crowns Pope's tour|last=Plett|first=Barbara|date=7 May 2001|work=BBC News |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="MsnbcNews2">{{cite news|url=http://www.msnbc.msn.com/id/12083308/|title=Perhaps ‘Saint John Paul the Great?'|last=Weeke|first=Stephen|date=31 March 2006|publisher=msnbc World News|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Murphy-Brian">{{cite news |last=Murphy |first=Brian |title=Faithful hold key to 'the Great' honour for John Paul |agency=Associated Press |date=5 April 2005}}</ref> <ref name="nationalreview">{{cite web |author=Mark Riebling |url=http://article.nationalreview.com/print/?q=NGE5MTJhYWMzODI0NTZiMWFhZmEzYmQwZmZlYmIyZmM= |title=Mark Riebling, "Reagan's Pope: The Cold War Alliance of Ronald Reagan and Pope John Paul II." ',National Review',, 7 April 2005 |publisher=Article.nationalreview.com |accessdate=12 September 2010 |archive-date=1 Hulyo 2012 |archive-url=https://archive.today/20120701123311/http://article.nationalreview.com/print/?q=NGE5MTJhYWMzODI0NTZiMWFhZmEzYmQwZmZlYmIyZmM= |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://archive.today/20120701123311/http://article.nationalreview.com/print/?q=NGE5MTJhYWMzODI0NTZiMWFhZmEzYmQwZmZlYmIyZmM= |date=1 Hulyo 2012 }}</ref> <ref name="ncregister">{{cite web |url=http://catholic.net/index.php?size=mas&id=2673&option=dedestaca |title=Blessed John Paul II? - Catholic.net |publisher=ncregister.com |accessdate=7 March 2011}}</ref> <ref name="NewYorkTimes3">{{cite news|url=http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9F02E2DA113BF932A1575AC0A9679C8B63|title=Pope to Leave for Kazakhstan and Armenia This Weekend |last=Henneberger|first=Melinda|date=21 September 2001|work=The New York Times|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Noonan">{{cite web|url=http://www.opinionjournal.com/columnists/pnoonan/?id=110002074|title=John Paul the Great: What the 12 Million Know&nbsp;— and I Found Out Too|last=Noonan|first=Peggy|authorlink=Peggy Noonan|date=2 August 2002|work=The Wall Street Journal |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Noonan2">{{cite book|last=Noonan|first=Peggy|authorlink=Peggy Noonan|title=John Paul the Great: Remembering a Spiritual Father|publisher=Penguin Group (USA)|date=November 2005|isbn=978-0-670-03748-3|url=http://us.penguingroup.com/nf/Search/QuickSearchProc/1,,John%20Paul%20the%20Great:%20Remembering%20a%20Spiritual%20Father,00.html?id=John%20Paul%20the%20Great:%20Remembering%20a%20Spiritual%20Father|accessdate=1 January 2009}}{{Dead link|date=Pebrero 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> <ref name="NYTimes">{{cite news |url=http://www.nytimes.com/1982/07/28/world/italy-s-mysterious-deepening-bank-scandal.html?pagewanted=all |title=Italy's Mysterious Deepening Bank Scandal |first=Paul |last=Lewis |work=The New York Times |date=28 July 1982 |issn=0362-4331 |accessdate=25 January 2012}}</ref> <ref name="OnThisDay">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/june/2/newsid_3972000/3972361.stm|title=1979: Millions Cheer as the Pope Comes Home|work=from "On This Day, 2 June 1979,"|publisher=BBC News |accessdate=1 January 2009 |date=2 June 1979}}</ref> <ref name="OReilly-David">{{cite news |last=O'Reilly |first=David |title=Papal Legacy: Will History use the name John Paul the Great? |work=Knight Ridder Newspapers |publisher=Detroit Free Press |date=4 April 2005 |quote=Pope John Paul the Great was a name suggested by many for Karol Józef Wojtyła. Through all its long history, the Catholic Church has conferred the posthumous title of "Great" on just two popes: Leo I and Gregory I, both of whom reigned in the first thousand years of Christianity}}</ref> <ref name="Parkinsons2001">{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/1944464.stm |title=Profile: Pope John Paul II |work=BBC News |date=February 2005 |accessdate=29 January 2012}}</ref> <ref name="Pisa">{{cite news|url=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/italy/1513421/Vatican-hid-Popes-Parkinsons-disease-diagnosis-for-12-years.html|title=Vatican hid Pope's Parkinson's Disease Diagnosis for 12 Years|last=Pisa|first=Nick|date=18 March 2006|work=Daily Telegraph |accessdate=1 January 2009 |location=London}}</ref> <ref name="Poland2006">{{cite web|url=http://www.vatican.va/holy_father/benedict_xvi/speeches/2006/may/documents/hf_ben-xvi_spe_20060525_poland-clergy_en.html|title=Pastoral Visit by Pope Benedict XVI to Poland 2006: Address by the Holy Father|date=25 May 2006|publisher=Libreria Editrice Vaticana|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="PopeApologises">{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/1671540.stm |title=Pope Sends His First E-Mail&nbsp;— An Apology |work=BBC News Europe |date=23 November 2001 |quote=from a laptop in the Vatican's frescoed Clementine Hall the 81-year-old pontiff transmitted the message, his first 'virtual' apology.|accessdate=30 January 2012}}</ref> <ref name="Pope John Paul II's body exhumed ahead of beatification">{{cite web|title=Pope John Paul II's Body Exhumed ahead of Beatification|url=http://www.msnbc.msn.com/id/42819424/ns/world_news/?GT1=43001|publisher=MSNBC|accessdate=30 April 2011}}</ref> <ref name="PopeEgypt">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/middle_east/654651.stm|title=Pope Pleads for Harmony between Faiths |date=24 February 2000|work=BBC News |accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Ratti">{{cite news|url=http://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9D02EED61130EE3ABC4F53DFB4668389639EDE|title=Cardinal Ratti New Pope as Pius XI|date=7 February 1922|work=The New York Times|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Ratti2">{{cite news|url=http://query.nytimes.com/mem/archive-free/pdf?res=9D02EED61130EE3ABC4F53DFB4668389639EDE|title=Cardinal Ratti New Pope as Pius XI, Full Article|format=PDF|date=7 February 1922|work=The New York Times|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Reuters3">{{cite news |title=John Paul was Wounded in 1982 Stabbing, Aide Reveals |url=http://www.reuters.com/article/peopleNews/idUSTRE49E5RM20081015 |agency=Reuters News Release |publisher=1982–2009 [http://www.reuters.com/ Reuters] |accessdate=1 January 2009 |date=15 October 2008}}</ref> <ref name="Rise">{{cite book |first1=Pope |last1=John Paul II |title=Rise, Let Us Be On Our Way |url=https://archive.org/details/riseletusbeonour00john |accessdate=1 January 2009|publisher=2004 Warner Books |isbn=978-0-446-57781-6 |year=2004}}</ref> <ref name="Salinger2005">{{cite book|author=Lawrence M. Salinger|title=Encyclopedia of White-Collar & Corporate Crime|url=http://books.google.com/books?id=AXS6jz6AeQ0C|accessdate=25 January 2012|year=2005|publisher=Sage|isbn=978-0-7619-3004-4}}</ref> <ref name="SanFrancisco">{{cite news|title=The 1981 Assassination Attempt of Pope John Paul II, The Grey Wolves, and Turkish & U.S. Government Intelligence Agencies|last=Lee|first=Martin A.|date=14 May 2001|publisher=2001, 2009 [http://www.sfbg.com/ San Francisco Bay Guardian]|pages=23, 25}}</ref> <ref name="scapolare">''Lo Scapolare del Carmelo'' Published by Shalom, 2005, ISBN 978-88-8404-081-7, page 6</ref> <ref name="ShortBio">{{cite web|url=http://www.vatican.va/news_services/press/documentazione/documents/santopadre_biografie/giovanni_paolo_ii_biografia_breve_en.html|title=His Holiness John Paul II : Short Biography |date=30 June 2005|work=[[Vatican Press Office]]|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Southern">{{cite web |url=http://www.scross.co.za/?s=John+Paul+the+Great |title=The Southern Cross: John Paul the Great|accessdate=1 January 2009|publisher=The Southern Cross 2008 by Posmay Media}}</ref> <ref name="ThePlot">{{cite news|url=http://www.latimes.com/news/specials/911/la-na-plot-1sep01.story|archiveurl=https://web.archive.org/web/20030412091134/http://www.latimes.com/news/specials/911/la-na-plot-1sep01.story|archivedate=12 Abril 2003|title=The Plot|last=McDermott|first=Terry|date=1 September 2002|publisher=2002–2009 [http://www.latimes.com/ Los Angeles Times]|accessdate=1 January 2009|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20030412091134/http://www.latimes.com/news/specials/911/la-na-plot-1sep01.story |date=12 Abril 2003 }}</ref> <ref name="Time1978">{{cite news|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,912229,00.html|title=A "Foreign" Pope|date=30 October 1978|work=Time magazine|page=1|accessdate=1 January 2009|archive-date=4 Nobiyembre 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20071104001709/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,912229,00.html|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071104001709/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,912229,00.html |date=4 Nobiyembre 2007 }}</ref> <ref name="Time1978b">{{cite news|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,912229-4,00.html|title=A "Foreign" Pope|date=30 October 1978|work=Time magazine|page=4|accessdate=1 January 2009|archive-date=15 Agosto 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070815090521/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,912229-4,00.html|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070815090521/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,912229-4,00.html |date=15 Agosto 2007 }}</ref> <ref name="Trinity">{{cite web|url=http://www.catholicculture.org/news/features/index.cfm?recnum=42131|title=Miracle attributed to John Paul II involved Parkinson's disease|date=30 January 2006|work=Catholic World News (CWN)|publisher=2009 Trinity Communications|accessdate=1 January 2009}}</ref> <!-- <ref name="USA Today">{{cite news|url=http://www.usatoday.com/news/world/2004-02-13-nobel_x.htm|title=Bush, Pope, Jailed Israeli among 2004 Nobel Peace Prize nominees|work=USA Today World, a division of [http://www.gannett.com/ Gannett Co. Inc]|publisher=Copyright 2005 The Associated Press|accessdate=1 January 2009 |date=13 February 2004}}</ref> --> <ref name="USCCB_Bio">{{cite web |url=http://www.usccb.org/comm/popejohnpaulii/biography.shtml |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110624073359/http://www.usccb.org/comm/popejohnpaulii/biography.shtml |archivedate=24 Hunyo 2011 |title=Pope John Paul II: A Light for the World |accessdate=1 January 2009 |publisher=United States Council of Catholic Bishops |year=2003 |url-status=live }}</ref> <ref name="vatican1">[http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/speeches/2004/june/documents/hf_jp-ii_spe_20040604_president-usa_en.html "Address of Pope John Paul II to the Honorable George W. Bush President of the United States of America Friday, 4 June 2004"] Vatican.va 4 June 2004 Retrieved 19 August 2011</ref> <ref name="Vatican2">{{cite web|url=http://www.vatican.va/news_services/press/documentazione/documents/santopadre_biografie/giovanni_paolo_ii_biografia_prepontificato_en.html#1946 |title=His Holiness John Paul II, Biography, Pre-Pontificate|publisher=Holy See |accessdate=1 January 2008}}</ref> <ref name="VaticanNewsService">{{cite web |url=http://www.vatican.va/news_services/press/documentazione/documents/santopadre_biografie/giovanni_paolo_ii_biografia_breve_en.html |title=Short biography |publisher=vatican.va |accessdate=25 October 2009}}</ref> <ref name="Vicariato">[[#Vicariato70|Vicariato di Roma]]:A nun tells her story.... 2009</ref> <ref name="Westcott">{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/6504233.stm|title=Vatican Under Pressure in Pope John Paul II Push|last=Westcott |first=Kathryn|date=2 April 2007|publisher=2007–2009 [http://news.bbc.co.uk/ BBC News]|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Willan">{{cite web|url=http://www.sundayherald.com/international/shinternational/display.var.1329693.0.no_more_shortcuts_on_pope_john_pauls_road_to_sainthood.php|title=No More Shortcuts on Pope John Paul II's Road to Sainthood|last=Willan|first=Philip|work=Sunday Herald|accessdate=1 January 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070420220822/http://www.sundayherald.com/international/shinternational/display.var.1329693.0.no_more_shortcuts_on_pope_john_pauls_road_to_sainthood.php|archivedate=20 Abril 2007|url-status=live}}</ref> <ref name="yahoo">{{cite news |url=http://www.boston.com/business/articles/2011/03/30/gold_coin_marks_beatification_of_john_paul_ii/ |title=Gold Coin Marks Beatification of John Paul II |work=The Boston Globe |date=30 March 2011 |issn=0743-1791 |accessdate=22 December 2011 |deadurl=yes |archive-date=6 Nobiyembre 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131106021948/http://www.boston.com/business/articles/2011/03/30/gold_coin_marks_beatification_of_john_paul_ii/ |url-status=dead }}</ref> <ref name="Zenit3">{{cite web|url=http://www.zenit.org/article-13422?l=english|title=John Paul II's Cause for Beatification Opens in Vatican City|date=28 June 2005|work=ZENIT|publisher=Innovative Media, Inc|accessdate=1 January 2009}}</ref> <ref name="Zenit5">{{cite web|url=http://www.zenit.org/article-6191?l=english|title=John Paul II to Publish First Poetic Work as Pope|date=7 January 2003|publisher=ZENIT Innovative Media, Inc|accessdate=1 January 2009}}</ref> }} ===Mga pinagkunan=== <!-- Please keep references listed alphabetically --> {{Refbegin|30em}} *{{cite web |first=Tarcisio |last=Bertone |authorlink=Tarcisio Bertone |url=http://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/documents/rc_con_cfaith_doc_20000626_message-fatima_en.html |title=The Message of Fátima |accessdate=1 January 2009 |publisher=2000–2009 [http://www.vatican.va/phome_en.htm The Holy See] |ref={{sfnRef|Bertone|2000–2009}} }} *{{cite web|url=http://www.vicariatusurbis.org/Beatificazione/English/HomePage.htm|title=Cause for Beatification and Canonization of The Servant of God: ''John Paul II''|publisher=2005–2009 Vicariato di Roma&nbsp;— 00184 Roma|accessdate=1 January 2009|ref=Vicariato70|archive-date=30 Disyembre 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20091230032224/http://www.vicariatusurbis.org/Beatificazione/English/HomePage.htm|url-status=dead}} *{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4253415.stm|title='Cured' Pope Returns to Vatican|date=10 February 2005|publisher=2005–2009 [http://news.bbc.co.uk/ BBC World News]|accessdate=1 January 2009|ref=BBC71}} *{{cite web|url=http://www.religion-cults.com/pope/communism.htm|archiveurl=https://web.archive.org/web/20040406114902/http://www.religion-cults.com/pope/communism.htm|archivedate=6 April 2004|title=Pope John Paul II and Communism|last=Domínguez|first=Juan|date=4 April 2005|publisher=[[Public domain|Copyright free&nbsp;— Public domain]]|accessdate=1 January 2009|ref=harv|url-status=live}} *{{cite web|url=http://www.catholicculture.org/culture/library/view.cfm?id=3699&repos=1&subrepos=0&searchid=441440|title=13 May 1981 Conference of Bishop Stanisław Dziwisz For Honorary Doctorate, 13 May 2001 to the Catholic University of Lublin|last=Dziwisz|first=Bishop Stanisław|date=13 May 2001|publisher=2001–2009 L'Osservatore Romano, Editorial and Management Offices, Via del Pellegrino, 00120, Vatican City|accessdate=1 January 2009|ref=harv|authorlink=Stanisław Dziwisz}} *{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4399189.stm|title=Frail Pope Suffers Heart Failure|date=1 April 2005|publisher=BBC News|accessdate=1 January 2009|ref={{sfnRef|BBC 2005-04-01}}}} *{{cite news|url=http://www.time.com/time/archive/preview/0,10987,925231,00.html|title=Half Alive: The Pope Vs. His Doctors|accessdate=1 January 2009|date=25 January 1982|work=Time Magazine|publisher=Time Inc|ref={{sfnRef|Time Magazine 1982-01-25}}|archive-date=13 Pebrero 2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20060213220351/http://www.time.com/time/archive/preview/0,10987,925231,00.html|url-status=dead}}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060213220351/http://www.time.com/time/archive/preview/0,10987,925231,00.html |date=13 Pebrero 2006 }} *{{cite news|url=http://www.msnbc.msn.com/id/7022618/|title=Pope Back at Vatican by Easter? It's Possible.|accessdate=1 January 2009|date=3 March 2005|agency=Associated Press|publisher=2005–2009 [http://www.msnbc.msn.com/ msnbc World News]}} *{{cite web|url=http://www1.voanews.com/policy/editorials/a-41-2005-04-06-voa7-83104472.html|title=Pope John Paul II|work=Editorials|publisher=The Voice Of America|accessdate=2 February 2014|archive-date=2014-02-01|archive-url=https://archive.today/20140201171824/http://www1.voanews.com/policy/editorials/a-41-2005-04-06-voa7-83104472.html|url-status=dead}} *{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4344923.stm|title=Pope Returns to Vatican after Operation|accessdate=1 January 2009|date=13 March 2005|publisher=2001–2009 BBC News}} *{{cite web|url=http://www.haaretz.com/hasen/pages/ShArt.jhtml?itemNo=703666|title=Papal Fallibility|accessdate=1 January 2009|author=Sean Gannon|date=7 April 2006|publisher=2006–2009 [http://www.haaretz.com/ Haaretz Daily News], Israel|archive-date=21 Hunyo 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080621174003/http://www.haaretz.com/hasen/pages/ShArt.jhtml?itemNo=703666|url-status=dead}}{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080621174003/http://www.haaretz.com/hasen/pages/ShArt.jhtml?itemNo=703666 |date=21 Hunyo 2008 }} *{{cite web |url=http://www.dw-world.de/dw/article/0,1564,1538173,00.html |title=Stasi Files Implicate KGB in Pope Shooting |accessdate=1 January 2009 |publisher=2001–2009 [http://www.dw-world.de/ Deutsche Welle] }} *{{cite news |title=Pope John Paul II's Final Days |url=http://www.americancatholic.org/news/pope/popehospitalized// |work=St Anthony Messenger Press |publisher=2005–2009 [http://www.americancatholic.org/ American Catholic.Org] |accessdate=1 January 2009 }} <!-- Although this article is written in British English, please do not change the spelling of "hospitalized" (with a "z") to "hospitalised" (with an "s") as this messes up the URL and causes a "dead link"--> *{{cite news|url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/article376429.ece|title=Kracow Lights a Candle for its Favourite Son's Last Fight|last=Tchorek|first=Kamil|author2=Roger Boyes|date=2 April 2005|publisher=2005–2009 ''[[The Times]]'' [http://www.timesonline.co.uk/tol/news/ The Times online]|accessdate=1 January 2009|location=London|archive-date=13 Agosto 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110813185315/http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/article376429.ece|url-status=dead}} *{{cite news |first=Alessio |last=Vinci |title=Vatican source: Pope Given Last Rites |url=http://www.cnn.com/2005/WORLD/europe/03/31/pope1/index.html |publisher=2005 Cable News Network LP |accessdate=1 January 2009 |date=1 April 2005 }} *{{cite news |author=CNN's Alessio Vinci, Chris Burns, Jim Bittermann, Miguel Marquez, Walter Rodgers, Christiane Amanpour and John Allen contributed to this report |title=World Awaits Word on Pope's Condition |url=http://www.cnn.com/2005/WORLD/europe/04/01/pope1/index.html |publisher=2005 Cable News Network LP |accessdate=1 January 2009 |date=2 April 2005 }} {{Refend}} ===Bibliograpiya=== <!-- Please order books alphabetically by the author's last name --> {{Refbegin|30em}} *{{cite book|last=Berry|first=Jason|authorlink=Jason Berry|author2=Gerald Renner|title=Vows of Silence: The Abuse of Power in the Papacy of John Paul II|url=https://archive.org/details/vowsofsilenceabu00berr|publisher=Free Press|location=New York, London, Toronto, Sydney|year=2004|isbn=978-0-7432-4441-1}} *{{cite book|last=Davies|first=Norman|authorlink=Norman Davies|title=Rising '44: The Battle for Warsaw |publisher=Viking Penguin |location=London|year=2004|isbn=978-0-670-03284-6|ref=harv}} *{{cite book|last=de Montfort|first=St. Louis-Marie Grignion|others=Mark L. Jacobson (Translator)|title=True Devotion to Mary|publisher=Avetine Press|location=San Diego, California|date=27 March 2007|isbn=978-1-59330-470-6|ref=de Montfort73|authorlink=Louis de Montfort}} *{{cite book|last=Duffy|first=Eamon|authorlink=Eamon Duffy|title=Saints and Sinners, a History of the Popes|url=https://archive.org/details/00book1593273669|publisher=Yale University Press|year=2006|edition=Third|isbn=978-0-300-11597-0|ref=Yale06}} *{{cite book |last1=Hebblethwaite |first1=Peter |authorlink1=Peter Hebblethwaite|title=Pope John Paul II and the Church|publisher=1995 Rowman & Littlefield |location=London|isbn=978-1-55612-814-1|year=1995 |ref=harv}} *{{cite book|last=Maxwell-Stuart|first=P.G.|title=Chronicle of the Popes: Trying to Come Full Circle|url=https://archive.org/details/chronicleofpopes0000maxw|publisher=Thames & Hudson|location=London|year=2006|origyear=1997|isbn=978-0-500-28608-1|ref=harv}} *{{cite web|url=http://www.indianchristianity.com/html/menachery/html/GeorgeMenachery.htm|title=John Paul II Election Surprises|last=Menachery|first=Prof. George|date=11 November 1978}} *{{cite web|url=http://www.indianchristianity.com/html/Books8.htm|title=Last days of pope john paul ii|last=Menachery|first=Prof. George|date=11 April 2005}}{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} *{{cite book|last=Meissen|first=Randall|title=Living Miracles: The Spiritual Sons of John Paul the Great|url=http://www.amazon.com/Living-Miracles-Spiritual-Sons-Great/dp/1933271272|publisher=Mission Network|location=Alpharetta, Ga.|year=2011|isbn=978-1-933271-27-9}} *{{cite book|last=Noonan|first=Peggy|authorlink=Peggy Noonan|title=John Paul the Great: Remembering a Spiritual Father|publisher=Penguin Group (USA)|location=New York|date=November 2005|isbn=978-0-670-03748-3|url=http://us.penguingroup.com/nf/Search/QuickSearchProc/1,,John%20Paul%20the%20Great:%20Remembering%20a%20Spiritual%20Father,00.html?id=John%20Paul%20the%20Great:%20Remembering%20a%20Spiritual%20Father|accessdate=1 January 2009}}{{Dead link|date=Pebrero 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} *{{cite book |url=http://www.vatican.va/gpII/bulletin/B0183-XX.01.pdf |title=Il Santo Padre è deceduto questa sera alle ore 21.37 nel Suo appartamento privato |last=Navarro-Valls |first=Joaquin |date=2 April 2005 |year=2005–2009 |publisher=[http://www.vatican.va/ The Holy See] |language=Italian |ref={{sfnRef|Navarro-Valls 2 April 2005}} |trans_title='' 'The Holy Father passed away at 9:37 this evening in his private apartment.' '' }} *{{cite book|last=O'Connor|first=Garry|title=Universal Father: A Life of Pope John Paul II|publisher=2005 [http://www.bloomsbury.com/ Bloomsbury Publishing]|location=London|isbn=978-0-7475-8241-0|url=http://www.bloomsbury.com/garryoconnor|accessdate=1 January 2009|year=2006|archive-date=14 Pebrero 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120214121842/http://www.bloomsbury.com/garryoconnor|url-status=dead}} *{{cite book |author=Pope John Paul II|title=[[Memory and Identity|''Memory & Identity''&nbsp;— Personal Reflections]]|publisher=2006 Weidenfeld & Nicolson |location=London |isbn=978-0-297-85075-5|year=2005|ref=harv}} *{{cite book|last1=Renehan|first1=Edward|authorlink1=Edward Renehan|last2=Schlesinger|first2=Arthur Meier (INT)|title=Pope John Paul II|url=http://books.google.com/?id=OT1oHAAACAAJ|accessdate=25 February 2010|date=November 2006|publisher=Chelsea House|isbn=978-0-7910-9227-9|ref=Renehan69}} *{{cite book |first1=Pope |last1=John Paul II |title=Rise, Let Us Be On Our Way |url=https://archive.org/details/riseletusbeonour00john |publisher=2004 Warner Books |isbn=978-0-446-57781-6 |year=2004}} *{{cite book|last=Stanley|first=George E|title=Pope John Paul II: Young Man of the Church|url=http://books.google.com/?id=SD1OPgAACAAJ|accessdate=25 February 2010|date=January 2007|publisher=Fitzgerald Books|isbn=978-1-4242-1732-8|ref=Stanley69}} *{{cite book |last1=Stourton |first1=Edward |authorlink1=Edward Stourton (journalist)|title=John Paul II: Man of History |url=https://archive.org/details/johnpauliimanofh0000stou |publisher=Hodder & Stoughton |location=London |isbn=978-0-340-90816-7|ref=harv |year=2006}} *{{cite book|last=Szulc|first=Tadeusz|authorlink=Tad Szulc |title=Pope John Paul II: The Biography|publisher=2007 Simon & Schuster Adult Publishing Group|location=London|isbn=978-1-4165-8886-3}} *{{cite book|author=The Poynter Institute|authorlink=Poynter Institute|title=Pope John Paul II: 18 May 1920&nbsp;- 2 April 2005|url=http://books.google.com/?id=pXGMNrE015IC|accessdate=25 February 2010|edition=First|date=1 May 2005|publisher=Andrews McMeel Publishing|location=[[St. Petersburg, Florida|St. Petersburg]], Florida|isbn=978-0-7407-5110-3|ref=Poynter69}} *{{cite book|last=Weigel|first=George|authorlink=George Weigel|title=Witness to Hope|publisher=HarperCollins|location=New York|year=2001|isbn=978-0-06-018793-4|ref=harv}} *{{cite book|last=Wojtyła|first=Karol|year=1981|title=Love and Responsibility|publisher=[[William Collins (publisher)|William Collins Sons & Co. Ltd.]]|location=London|isbn=978-0-89870-445-7|url=http://www.ignatius.com/ViewProduct.aspx?SID=1&Product_ID=450&AFID=12&|accessdate=1 January 2009|ref=harv|archive-date=11 Pebrero 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090211000919/http://www.ignatius.com/ViewProduct.aspx?SID=1&Product_ID=450&AFID=12&|url-status=dead}} *{{cite book|last=Yallop|first=David|title=The Power and the Glory|publisher=Constable & Robinson Ltd|location=London|isbn=978-1-84529-673-5|url=http://www.constablerobinson.com/|accessdate=1 January 2009|year=2007}} {{Refend}} ==Marami pang mga babasahin== *For a comprehensive list of books written by and about Pope John Paul II, please see [[Pope John Paul II bibliography]] *For other references see [[Pope John Paul II in popular culture]] *{{Worldcat id|lccn-n80-55818}} ==Mga panlabas na kawing== {{Sister project links|Pope John Paul II}} *[http://www.jpcatholic.com/ John Paul the Great Catholic University] *[http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/index.htm The Holy See website] *[http://www.johnpaulii.va/en/ A Tribute to Pope John Paul II on the Occasion of his Beatification] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120306205748/http://www.johnpaulii.va/en/ |date=2012-03-06 }} *[http://lcweb2.loc.gov/diglib/lcwa/html/papal/papal-overview.html Papal Transition 2005 Web Archive] from the US [[Library of Congress]] <table width = 75% border = 2 align="center"><tr><td width = 35% align="center"> Sinundan ni:<br />[[Juan Pablo I]] (1978)</td> <td width = 30% align="center">[[Kronolohikong tala ng mga Papa]]</td> <td width = 35% align="center"> Humalili:<br />[[Benedicto XVI]] (2005-2013)</td></tr></table> {{Katolisismo}} {{Popes}} {{BD|1920|2005|Juan Pablo 2}} {{Authority control}} [[Kategorya:Mga papa ng Simbahang Katoliko Romano]] [[Kategorya:Mga makata]] [[Kategorya:Penomenolohiya]] [[Kategorya:Mga manunulat mula sa Poland]] fcvxjh315ktpkfsscqznfxq791vo5n2 0 2518 2164256 2162340 2025-06-09T12:23:16Z 58.69.101.132 Add Latin, Italian, German, and English Name 2164256 wikitext text/x-wiki {{copyedit}} {{Infobox Christian leader |type = Pope |honorific-prefix = [[Papa]] |name = Benedicto XVI |title = [[Obispo ng Roma]] |image = Benedykt XVI (2010-10-17) 2.jpg |caption = Benedicto XVI noong 2010 |term_start = Abril 19, 2005 |term_end = Pebrero 28, 2013 |predecessor = [[Papa Juan Pablo II|Juan Pablo II]] |successor = [[Papa Francisco|Francisco]] |ordination = Hunyo 29, 1951 |ordained_by = [[Michael von Faulhaber]] |consecration = Mayo 28, 1977 |consecrated_by = [[Josef Stangl]] |cardinal = Hunyo 27, 1977 |created_cardinal_by = [[Papa Pablo VI]] |birth_name = Joseph Aloisius Ratzinger | birth_date = {{birth date|1927|4|16|df=y}} | birth_place = [[Marktl]], [[Bavaria#Free State of Bavaria|Bavaria]], [[Weimar Republic|Germany]] | death_date = {{death date and age|2022|12|31|1927|04|19|df=yes}} | death_place = [[Mater Ecclesiae Monastery]], Vatican City |nationality = [[Alemanya]] |previous_post = [[Roman Catholic Archdiocese of Munich and Freising|Archbishop of Munich and Freising]] {{small|(1977–1982)}}<br />Cardinal-Priest of [[Santa Maria Consolatrice al Tiburtino]] {{small|(1977–1993)}}<br />President of the [[International Theological Commission]] {{small|(1981–2005)}}<br />Prefect of the [[Congregation for the Doctrine of the Faith]] {{small|(1981–2005)}}<br />President of the [[Pontifical Biblical Commission]] {{small|(1981–2005)}}<br />Cardinal-Bishop of [[Roman Catholic Suburbicarian Diocese of Velletri-Segni|Velletri-Segni]] {{small|(1993–2005)}}<br />[[Dean of the College of Cardinals]] {{small|(2002–2005)}}<br />[[Bishop of Ostia|Cardinal-Bishop of Ostia]] {{small|(2002–2005)}} |motto = ''Cooperatores veritatis'' (Mga katrabaho ng katotohanan)<ref>{{cite web |url=http://www.vatican.va/holy_father/benedict_xvi/biography/documents/hf_ben-xvi_bio_20050419_short-biography_en.html |title=Biography of His Holiness Pope Benedict XVI |publisher=Vatican.va |date= |accessdate=9 October 2012}}</ref> |signature = Pope Benedict XVI Signature.svg |coat_of_arms = Coat of arms of Benedictus XVI.svg }} Ang '''Papa Benedicto XVI''', ({{lang-la|Benedictus PP. XVI}}; {{lang-it|Benedetto XVI}}; {{lang-de|Benedikt XVI}}; {{lang-en|Benedict XVI}}, ipinanganak [[Abril 16]], [[1927]] bilang '''Jose Luis Ratzinger''' o ''Joseph Aloisius Ratzinger'' – namatay Disyembre 31, 2022) ang inihalal na [[Papa]] ng [[Simbahang Katoliko]] noong [[Abril 19]], [[2005]], tatlong araw matapos ang kanyang kaarawan. Bilang Papa, siya rin ang [[Obispo ng Roma]] (o Arsobispo Metropolitano ng Lalawigan ng Roma), Pinuno ng [[Vatican|Estado ng Lungsod ng Vaticano]], Patriyarka ng Kanluran, Primado ng Italya, at Kataas-taasang Pontipika ng pandaigdigang Simbahang Katolikong kaugnay sa Roma, kasama ng mga Simbahan ng Silanganang Rito na kakomunyon sa [[Banal na Sede|Santa Sede]]. Pormal syang ginawang Papa noong [[Abril 24]], [[2005]], sa kanyang Misa ng ''Papal Inauguration'' noong. Matapos ang kanyang pag-orden bilang pari noong taong 1951 sa kanyang sinilangang [[Baviera]], sinimulan ni Ratzinger ang kanyang akademikong karera. Kinilala siya bilang isang dublahasang teologo pagkarating ng katapusan ng dekadang 1950. Itinakda siyang ganap na propesor noong 1958, sa edad ng 31. Pagkalipas ng maraming taon bilang isang propesor ng teolohiya sa ilang pamantasan sa [[Alemanya]], hinirang siya bilang [[Arsobispo]] ng [[Munich|Munich at Freising]] at kardinal sa desisyon ni [[Papa Pablo VI]]. ==Pagkamatay== Si Benedicto ay namatay noong Disyembre 31, 2022 sa oras 9:34 (8:34 sa GMT) noong Sabado. Ang kanyang sinundang Papa na si Papa Francisco ang nangasiwa sa kanyang libing, ginanap noong Enero 5, 2023.<ref>{{Cite web |date=2022-12-31 |title=Former Pope Benedict XVI dies at 95 |url=https://www.bbc.com/news/world-europe-64107731 |access-date=2022-12-31 |website=BBC News |language=en-GB}}</ref> Mga hindi lalagpas 50,000 ang mga dumalo sa misa noong panahong iyon, inilibing siya sa ilalim ng St. Peter's Basilica kung saan kasama niya ang mga humigit siyamnapu na mga yumaong papa.<ref>{{Cite web |title=Pope Benedict XVI funeral: Mourners applaud ex-Pope at Vatican Mass |url=https://www.bbc.co.uk/news/live/world-europe-64166630 |access-date=2023-01-07 |website=BBC News |language=en-gb}}</ref> ==Mga sanggunian== {{Reflist}} <br clear="all" /> <table width = 75% border = 2 align="center"><tr><td width = 35% align="center"> Sinundan ni:<br />[[Juan Pablo II]] ([[1978]]-[[2005]])</td> <td width = 30% align="center">[[Kronolohikong tala ng mga Papa]] ([[2005]]-[[2013]])</td> <td width = 35% align="center"> Humalili:<br />[[Papa Francisco|Francisco]] ([[2013]]-2025)</td></tr></table> {{Popes}} {{stub|Katolisismo}} [[Kategorya:Mga papa ng Simbahang Katoliko Romano|Benedicto 16]] [[Kategorya:Ipinanganak noong 1927]] [[Kategorya:Namatay noong 2022]] [[Kategorya:Mga Alemang Katoliko]] [[Kategorya:Mga Aleman]] [[Kategorya:Mga Alemang Kristiyano]] i71d14jjs9u748c8vjh70db56x93t0m 2164349 2164256 2025-06-10T10:47:06Z Cloverangel237 149506 Kinansela ang pagbabagong 2164256 ni [[Special:Contributions/58.69.101.132|58.69.101.132]] ([[User talk:58.69.101.132|Usapan]]) Hindi ito nararapat dito 2164349 wikitext text/x-wiki {{copyedit}} {{Infobox Christian leader |type = Pope |honorific-prefix = [[Papa]] |name = Benedicto XVI |title = [[Obispo ng Roma]] |image = Benedykt XVI (2010-10-17) 2.jpg |caption = Benedicto XVI noong 2010 |term_start = Abril 19, 2005 |term_end = Pebrero 28, 2013 |predecessor = [[Papa Juan Pablo II|Juan Pablo II]] |successor = [[Papa Francisco|Francisco]] |ordination = Hunyo 29, 1951 |ordained_by = [[Michael von Faulhaber]] |consecration = Mayo 28, 1977 |consecrated_by = [[Josef Stangl]] |cardinal = Hunyo 27, 1977 |created_cardinal_by = [[Papa Pablo VI]] |birth_name = Joseph Aloisius Ratzinger | birth_date = {{birth date|1927|4|16|df=y}} | birth_place = [[Marktl]], [[Bavaria#Free State of Bavaria|Bavaria]], [[Weimar Republic|Germany]] | death_date = {{death date and age|2022|12|31|1927|04|19|df=yes}} | death_place = [[Mater Ecclesiae Monastery]], Vatican City |nationality = [[Alemanya]] |previous_post = [[Roman Catholic Archdiocese of Munich and Freising|Archbishop of Munich and Freising]] {{small|(1977–1982)}}<br />Cardinal-Priest of [[Santa Maria Consolatrice al Tiburtino]] {{small|(1977–1993)}}<br />President of the [[International Theological Commission]] {{small|(1981–2005)}}<br />Prefect of the [[Congregation for the Doctrine of the Faith]] {{small|(1981–2005)}}<br />President of the [[Pontifical Biblical Commission]] {{small|(1981–2005)}}<br />Cardinal-Bishop of [[Roman Catholic Suburbicarian Diocese of Velletri-Segni|Velletri-Segni]] {{small|(1993–2005)}}<br />[[Dean of the College of Cardinals]] {{small|(2002–2005)}}<br />[[Bishop of Ostia|Cardinal-Bishop of Ostia]] {{small|(2002–2005)}} |motto = ''Cooperatores veritatis'' (Mga katrabaho ng katotohanan)<ref>{{cite web |url=http://www.vatican.va/holy_father/benedict_xvi/biography/documents/hf_ben-xvi_bio_20050419_short-biography_en.html |title=Biography of His Holiness Pope Benedict XVI |publisher=Vatican.va |date= |accessdate=9 October 2012}}</ref> |signature = Pope Benedict XVI Signature.svg |coat_of_arms = Coat of arms of Benedictus XVI.svg }} Ang '''Papa Benedicto XVI''', (sa [[Wikang Latin|Latin]]: ''Benedictus PP. XVI''; [[Wikang Italyano|Italian]]: ''Benedetto XVI''), (ipinanganak [[Abril 16]], [[1927]] bilang '''Jose Luis Ratzinger''' o ''Joseph Aloisius Ratzinger'' – namatay Disyembre 31, 2022) ang inihalal na [[Papa]] ng [[Simbahang Katoliko]] noong [[Abril 19]], [[2005]], tatlong araw matapos ang kanyang kaarawan. Bilang Papa, siya rin ang [[Obispo ng Roma]] (o Arsobispo Metropolitano ng Lalawigan ng Roma), Pinuno ng [[Vatican|Estado ng Lungsod ng Vaticano]], Patriyarka ng Kanluran, Primado ng Italya, at Kataas-taasang Pontipika ng pandaigdigang Simbahang Katolikong kaugnay sa Roma, kasama ng mga Simbahan ng Silanganang Rito na kakomunyon sa [[Banal na Sede|Santa Sede]]. Pormal syang ginawang Papa noong [[Abril 24]], [[2005]], sa kanyang Misa ng ''Papal Inauguration'' noong. Matapos ang kanyang pag-orden bilang pari noong taong 1951 sa kanyang sinilangang [[Baviera]], sinimulan ni Ratzinger ang kanyang akademikong karera. Kinilala siya bilang isang dublahasang teologo pagkarating ng katapusan ng dekadang 1950. Itinakda siyang ganap na propesor noong 1958, sa edad ng 31. Pagkalipas ng maraming taon bilang isang propesor ng teolohiya sa ilang pamantasan sa [[Alemanya]], hinirang siya bilang [[Arsobispo]] ng [[Munich|Munich at Freising]] at kardinal sa desisyon ni [[Papa Pablo VI]]. ==Pagkamatay== Si Benedicto ay namatay noong Disyembre 31, 2022 sa oras 9:34 (8:34 sa GMT) noong Sabado. Ang kanyang sinundang Papa na si Papa Francisco ang nangasiwa sa kanyang libing, ginanap noong Enero 5, 2023.<ref>{{Cite web |date=2022-12-31 |title=Former Pope Benedict XVI dies at 95 |url=https://www.bbc.com/news/world-europe-64107731 |access-date=2022-12-31 |website=BBC News |language=en-GB}}</ref> Mga hindi lalagpas 50,000 ang mga dumalo sa misa noong panahong iyon, inilibing siya sa ilalim ng St. Peter's Basilica kung saan kasama niya ang mga humigit siyamnapu na mga yumaong papa.<ref>{{Cite web |title=Pope Benedict XVI funeral: Mourners applaud ex-Pope at Vatican Mass |url=https://www.bbc.co.uk/news/live/world-europe-64166630 |access-date=2023-01-07 |website=BBC News |language=en-gb}}</ref> ==Mga sanggunian== {{Reflist}} <br clear="all" /> <table width = 75% border = 2 align="center"><tr><td width = 35% align="center"> Sinundan ni:<br />[[Juan Pablo II]] ([[1978]]-[[2005]])</td> <td width = 30% align="center">[[Kronolohikong tala ng mga Papa]] ([[2005]]-[[2013]])</td> <td width = 35% align="center"> Humalili:<br />[[Papa Francisco|Francisco]] ([[2013]]-2025)</td></tr></table> {{Popes}} {{stub|Katolisismo}} [[Kategorya:Mga papa ng Simbahang Katoliko Romano|Benedicto 16]] [[Kategorya:Ipinanganak noong 1927]] [[Kategorya:Namatay noong 2022]] [[Kategorya:Mga Alemang Katoliko]] [[Kategorya:Mga Aleman]] [[Kategorya:Mga Alemang Kristiyano]] blmt1ijv7g6zu1yuuzn48h006cl3v4g 2164350 2164349 2025-06-10T10:49:57Z Cloverangel237 149506 Nagsaayos 2164350 wikitext text/x-wiki {{copyedit}} {{Infobox Christian leader |type = Pope |honorific-prefix = [[Papa]] |name = Benedicto XVI |title = [[Obispo ng Roma]] |image = Benedykt XVI (2010-10-17) 2.jpg |caption = Benedicto XVI noong 2010 |term_start = Abril 19, 2005 |term_end = Pebrero 28, 2013 |predecessor = [[Papa Juan Pablo II|Juan Pablo II]] |successor = [[Papa Francisco|Francisco]] |ordination = Hunyo 29, 1951 |ordained_by = [[Michael von Faulhaber]] |consecration = Mayo 28, 1977 |consecrated_by = [[Josef Stangl]] |cardinal = Hunyo 27, 1977 |created_cardinal_by = [[Papa Pablo VI]] |birth_name = Joseph Aloisius Ratzinger | birth_date = {{birth date|1927|4|16|df=y}} | birth_place = [[Marktl]], [[Bavaria#Free State of Bavaria|Bavaria]], [[Weimar Republic|Germany]] | death_date = {{death date and age|2022|12|31|1927|04|19|df=yes}} | death_place = [[Mater Ecclesiae Monastery]], Vatican City |nationality = [[Alemanya]] |previous_post = [[Roman Catholic Archdiocese of Munich and Freising|Archbishop of Munich and Freising]] {{small|(1977–1982)}}<br />Cardinal-Priest of [[Santa Maria Consolatrice al Tiburtino]] {{small|(1977–1993)}}<br />President of the [[International Theological Commission]] {{small|(1981–2005)}}<br />Prefect of the [[Congregation for the Doctrine of the Faith]] {{small|(1981–2005)}}<br />President of the [[Pontifical Biblical Commission]] {{small|(1981–2005)}}<br />Cardinal-Bishop of [[Roman Catholic Suburbicarian Diocese of Velletri-Segni|Velletri-Segni]] {{small|(1993–2005)}}<br />[[Dean of the College of Cardinals]] {{small|(2002–2005)}}<br />[[Bishop of Ostia|Cardinal-Bishop of Ostia]] {{small|(2002–2005)}} |motto = ''Cooperatores veritatis'' (Mga katrabaho ng katotohanan)<ref>{{cite web |url=http://www.vatican.va/holy_father/benedict_xvi/biography/documents/hf_ben-xvi_bio_20050419_short-biography_en.html |title=Biography of His Holiness Pope Benedict XVI |publisher=Vatican.va |date= |accessdate=9 October 2012}}</ref> |signature = Pope Benedict XVI Signature.svg |coat_of_arms = Coat of arms of Benedictus XVI.svg }} Ang '''Papa Benedicto XVI''' (ipinanganak [[Abril 16]], [[1927]] bilang '''Jose Luis Ratzinger''' o ''Joseph Aloisius Ratzinger'' – pumanaw Disyembre 31, 2022) ang inihalal na [[Papa]] ng [[Simbahang Katoliko]] noong [[Abril 19]], [[2005]], tatlong araw matapos ang kaniyang kaarawan. Bilang Papa, siya rin ang [[Obispo ng Roma]] (o Arsobispo Metropolitano ng Lalawigan ng Roma), Pinuno ng [[Vatican|Estado ng Lungsod ng Vaticano]], Patriyarka ng Kanluran, Primado ng Italya, at Kataas-taasang Pontipika ng pandaigdigang Simbahang Katolikong kaugnay sa Roma, kasama ng mga Simbahan ng Silanganang Rito na kakomunyon sa [[Banal na Sede|Santa Sede]]. Pormal syang ginawang Papa noong [[Abril 24]], [[2005]], sa kaniyang Misa ng ''Papal Inauguration'' noon. Matapos ang kaniyang pag-orden bilang pari noong taong 1951 sa kaniyang sinilangang [[Baviera]], sinimulan ni Ratzinger ang kaniyang pang-aralang karera. Kinilala siya bilang isang bihasang teyologo pagkarating ng katapusan ng dekadang 1950. Itinakda siyang ganap na propesor noong 1958, sa edad ng 31. Pagkalipas ng maraming taon bilang isang propesor ng teolohiya sa ilang pamantasan sa [[Alemanya]], hinirang siya bilang [[Arsobispo]] ng [[Munich|Munich at Freising]] at kardinal sa pasya ni [[Papa Pablo VI]]. ==Pagpanaw== Si Benedicto ay namatay noong Disyembre 31, 2022 sa oras 9:34 (8:34 sa GMT) noong Sabado. Ang kaniyang sinundang Papa na si Papa Francisco ang nangasiwa sa kaniyang libing, ginanap noong Enero 5, 2023.<ref>{{Cite web |date=2022-12-31 |title=Former Pope Benedict XVI dies at 95 |url=https://www.bbc.com/news/world-europe-64107731 |access-date=2022-12-31 |website=BBC News |language=en-GB}}</ref> Mga hindi lalagpas 50,000 ang mga dumalo sa misa noong panahong iyon, inilibing siya sa ilalim ng St. Peter's Basilica kung saan kasama niya ang mga humigit siyamnapu na mga pumanaw na papa.<ref>{{Cite web |title=Pope Benedict XVI funeral: Mourners applaud ex-Pope at Vatican Mass |url=https://www.bbc.co.uk/news/live/world-europe-64166630 |access-date=2023-01-07 |website=BBC News |language=en-gb}}</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist}} <br clear="all" /> <table width = 75% border = 2 align="center"><tr><td width = 35% align="center"> Sinundan ni:<br />[[Juan Pablo II]] ([[1978]]-[[2005]])</td> <td width = 30% align="center">[[Kronolohikong tala ng mga Papa]] ([[2005]]-[[2013]])</td> <td width = 35% align="center"> Humalili:<br />[[Papa Francisco|Francisco]] ([[2013]]-2025)</td></tr></table> {{Popes}} {{stub|Katolisismo}} [[Kategorya:Mga papa ng Simbahang Katoliko Romano|Benedicto 16]] [[Kategorya:Ipinanganak noong 1927]] [[Kategorya:Namatay noong 2022]] [[Kategorya:Mga Alemang Katoliko]] [[Kategorya:Mga Aleman]] [[Kategorya:Mga Alemang Kristiyano]] esk4pkwzf5fjlh7pcsvh6n3odnpeogx 0 7182 2164253 2162343 2025-06-09T12:19:31Z 58.69.101.132 Add Latin, Italian, and English Translation 2164253 wikitext text/x-wiki {{Infobox Christian leader | type = Pope | honorific-prefix = [[Papa]] [[Santo|San]] | English name = Pablo VI | title = [[Obispo ng Roma]] | image = Paulus VI, by Fotografia Felici, 1969.jpg | coat_of_arms = Coat of Arms of Pope Paul VI.svg | motto = {{lang|la|Cum Ipso in monte}} (Kasama niya sa bundok) | birth_name = Giovanni Battista Enrico Antonio Maria Montini | term_start = 21 Hunyo 1963 | term_end = 6 Agosto 1978 | predecessor = [[Papa Juan XXIII]] | successor = [[Papa Juan Pablo I]] | ordination = 29 Mayo 1920 | ordinated_by = [[Giacinto Gaggia]] | consecration = 12 Disyembre 1954 | consecrated_by = [[Eugène Tisserant]] | cardinal = 15 Disyembre 1958 | rank = | birth_date = {{birth date|df=yes|1897|9|26}} | birth_place = [[Concesio]], [[Kaharian ng Italya (1861–1946)|Kaharian ng Italya]] | death_date = {{death date and age|df=yes|1978|8|6|1897|9|26}} | death_place = [[Castel Gandolfo]], [[Italya]] | beatified_date = 19 Oktubre 2014 | beatified_by = [[Papa Francisco]] | canonized_date = 14 Oktubre 2018 | canonized_by = [[Papa Francisco]] | feast_day = 29 Mayo | other = Pablo | previous_post = {{unbulleted list|[[Archbishop of Milan]] ''(1954–1963)''|[[San Martino ai Monti|Cardinal-Priest of Ss. Silvestro e Martino ai Monti]] ''(1958–1963)''}} }} Si '''Papa Pablo VI''' ({{lang-la|Paulus PP. VI}}; {{lang-it|Paolo VI}}; {{lang-en|Paul VI}}) (Setyembre 26, 1897 – Agosto 6, 1978) ay ipinanganak na '''Giovanni Battista Enrico Antonio Maria Montini''' at naging Santo Papa sa loob ng labinlimang taon mula 1963 hanggang sa kanyang kamatayan noong 1978. Siya ang nagtapos sa Vaticano II na sinimulan ni Papa Juan XXIII. Si Papa San Pablo VI ay ginawang santo ni [[Papa Francisco]] noong 14 Oktubre 2018. {{Katolisismo}} {{Popes}} {{stub|Katolisismo}} [[Kategorya:Mga papa]] {{BD|1897|1978|Pablo 06}} swden29ogdtlqrx97u7txczmfm0fjzj 0 8503 2164252 2162342 2025-06-09T12:17:33Z 58.69.101.132 Add Latin and Italian Translation 2164252 wikitext text/x-wiki {{Infobox Christian leader | type = Pope | honorific-prefix = [[Papa]] [[Beato]] | English name = Juan Pablo I | title = [[Obispo ng Roma]] | image = Paus Johannes Paulus I (Bestanddeelnr 929-9074) (cropped).jpg | caption = Si Juan Pablo I noong 1978 | coat_of_arms = John paul 1 coa.svg | motto = {{lang|la|Humilitas}} (Kababaang-loob) | birth_name = Albino Luciani | term_start = 26 Agosto 1978 | term_end = 28 Setyembre 1978 | predecessor = [[Papa Pablo VI]] | successor = [[Papa Juan Pablo II]] | ordination = 7 Hulyo 1935 | ordained_by = [[Giosuè Cattarossi]] | consecration = 15 Disyembre 1958 | consecrated_by = [[Papa Juan XXIII|Juan XXIII]] | cardinal = 5 Marso 1973 | rank = | birth_date = {{birth date|df=yes|1912|10|17}} | birth_place = [[Canale d'Agordo]], [[Kaharian ng Italya (1861–1946)|Kaharian ng Italya]] | death_date = {{death date and age|df=yes|1978|9|28|1912|10|17}} | death_place = [[Palasyong Apostoliko]], [[Lungsod ng Vaticano]] | beatified_date = 4 Setyembre 2022 | beatified_by = [[Papa Francisco]] | feast_day = 26 Agosto | other = Juan Pablo | previous_post = }} Si '''Papa Juan Pablo I''' ({{lang-la|Ioannes Paulus PP. I}}, {{lang-it|Giovanni Paolo I}}), ipinanganak '''Albino Luciani''' ([[Oktubre 17]], [[1912]] – [[Setyembre 28]], [[1978]]), naging [[papa]] at [[monarkiya|soberenya]] ng [[Vatican|Lungsod Vatican]] mula [[Agosto 26]], [[1978]] hanggang [[Setyembre 28]], [[1978]]. Ang kanyang 33-araw pagiging papa ang isa sa mga pinakamaiksi sa lahat ng naging papa, nagbunga sa Taon ng Tatlong mga Papa. Siya ang kauna-unahang papa na pumili ng dalawang pangalan upang pangaralan ang dalawang nakaraang mga papa, sina [[Papa Juan XXIII]] at [[Papa Pablo VI]]. Si Papa Juan Pablo I ay namatay sa atake sa puso noong [[Setyembre 28]], [[1978]] sa edad na 65. {{stub|Katolisismo}} {{Popes}} [[Kategorya:Mga papa ng Simbahang Katoliko Romano|Juan Pablo]] {{BD|1912|1978|Juan Pablo 1}} hv0b3zitppnsszlofpzgirm60wl314i 2164254 2164252 2025-06-09T12:20:22Z 58.69.101.132 Add English Translation 2164254 wikitext text/x-wiki {{Infobox Christian leader | type = Pope | honorific-prefix = [[Papa]] [[Beato]] | English name = Juan Pablo I | title = [[Obispo ng Roma]] | image = Paus Johannes Paulus I (Bestanddeelnr 929-9074) (cropped).jpg | caption = Si Juan Pablo I noong 1978 | coat_of_arms = John paul 1 coa.svg | motto = {{lang|la|Humilitas}} (Kababaang-loob) | birth_name = Albino Luciani | term_start = 26 Agosto 1978 | term_end = 28 Setyembre 1978 | predecessor = [[Papa Pablo VI]] | successor = [[Papa Juan Pablo II]] | ordination = 7 Hulyo 1935 | ordained_by = [[Giosuè Cattarossi]] | consecration = 15 Disyembre 1958 | consecrated_by = [[Papa Juan XXIII|Juan XXIII]] | cardinal = 5 Marso 1973 | rank = | birth_date = {{birth date|df=yes|1912|10|17}} | birth_place = [[Canale d'Agordo]], [[Kaharian ng Italya (1861–1946)|Kaharian ng Italya]] | death_date = {{death date and age|df=yes|1978|9|28|1912|10|17}} | death_place = [[Palasyong Apostoliko]], [[Lungsod ng Vaticano]] | beatified_date = 4 Setyembre 2022 | beatified_by = [[Papa Francisco]] | feast_day = 26 Agosto | other = Juan Pablo | previous_post = }} Si '''Papa Juan Pablo I''' ({{lang-la|Ioannes Paulus PP. I}}, {{lang-it|Giovanni Paolo I}}; {{lang-en|John Paul I}}), ipinanganak '''Albino Luciani''' ([[Oktubre 17]], [[1912]] – [[Setyembre 28]], [[1978]]), naging [[papa]] at [[monarkiya|soberenya]] ng [[Vatican|Lungsod Vatican]] mula [[Agosto 26]], [[1978]] hanggang [[Setyembre 28]], [[1978]]. Ang kanyang 33-araw pagiging papa ang isa sa mga pinakamaiksi sa lahat ng naging papa, nagbunga sa Taon ng Tatlong mga Papa. Siya ang kauna-unahang papa na pumili ng dalawang pangalan upang pangaralan ang dalawang nakaraang mga papa, sina [[Papa Juan XXIII]] at [[Papa Pablo VI]]. Si Papa Juan Pablo I ay namatay sa atake sa puso noong [[Setyembre 28]], [[1978]] sa edad na 65. {{stub|Katolisismo}} {{Popes}} [[Kategorya:Mga papa ng Simbahang Katoliko Romano|Juan Pablo]] {{BD|1912|1978|Juan Pablo 1}} i649s1izt0v37hn85rlshk0nfjz3uye 0 8557 2164266 2162346 2025-06-09T12:33:10Z 58.69.101.132 Add Italian Translation 2164266 wikitext text/x-wiki {{copyedit}} {{Infobox Christian leader | type = Pope | honorific-prefix = [[Papa]] | English name = Pio XII | image = Pius XII with tabard, by Michael Pitcairn, 1951 (retouched).jpg | coat_of_arms = C o a Pius XII.svg | motto = {{lang|la|Opus Justitiae Pax}}<br />("Ang gawain ng katarungan [ay magiging ang] kapayapaan" [Is. 32: 17]) | birth_name = Eugenio Maria Giuseppe Giovanni Pacelli | term_start = 2 Marso 1939 | term_end = 9 Oktubre 1958 | predecessor = [[Pope Pius XI|Pio XI]] | successor = [[Pope John XXIII|Juan XXIII]] | ordination = 2 Abril 1899 | ordinated_by = | consecration = 13 Mayo 1917 | consecrated_by = [[Pope Benedict XV|Papa Benedicto XV]] | cardinal = 16 Disyembre 1929 | birth_date = {{Birth date|1876|3|2|df=y}} | birth_place = [[Roma]], [[Kaharian ng Italya (1861–1946)|Kaharian ng Italya]] | dead = namatay na | death_date = {{death date and age|1958|10|9|1876|3|2|df=y}} | death_place = [[Castel Gandolfo]], [[Italya]] | signature = Signature_of_Pope_Pius_XII.svg | other = Pio }} Si '''Papa Pio XII''' (Ingles: ''Pope Pius XII''; {{lang-la|Pius Duodecimus}} o ''Pius PP. XII''; {{lang-it|Pio XII}}/Pio Dodicesimo) na ipinanganak na '''Eugenio Maria Giuseppe Giovanni Pacelli''' (2 Marso 1876&nbsp;– 9 Oktubre 1958) ay isang [[Italya]]nong pari ng [[Simbahang Katoliko Romano]] at naging [[Talaan ng mga papa|ika-261]] [[Papa]] at soberanya ng [[Batikano]], na nanungkulan mula 2 Marso 1939 hanggang sa kanyang kamatayan noong 1958.<ref>[http://www.newadvent.org/cathen/12272b.htm "List of Popes,"] ''Catholic Encyclopedia'' (2009); nakuha noong 2011-11-02.</ref> Bago ang kanyang pagkahalal bilang papa, si Pacelli ay nagsilbing kalihim ng [[Kagawaran ng Ekstraordinaryong Eklesiyastikal na mga Bagay]], [[nuncio|nunsiyo]] ng papa sa Alemanya (1917–1929) at [[Kardinal na Kalihim ng Estado]] na sa kapasidad na ito ay gumawa sa pagtatapos ng mga kasunduan sa mga bansang Europeo at Latinong Amerikano na ang pinakakilala ang ''[[Reichskonkordat]]'' sa [[Partidong Nazi|Alemanyang Nazi]]. Ang ''[[concordat]]'' ng 1933 kung saan ay hinangad ng Batikano ang proteksiyon ng Simbahan sa Alemanya at paghahangad ni [[Hitler]] na wasakin ang [[Partidong Sentro (Alemanya)|Katolisismong pampolitika]] at pagkapinuno ni Pio XII noong [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] kabilang ang kanyang "desisyon na manataling tahimik sa publiko tungkol sa kapalaran ng mga [[Hudyo]]" <ref>''Introduction'', Gerard Noel, ''Pius XII,The Hound of Hitler''-, ''and "brief phases of reassurance about the role of the Pope were followed by waves of critical literature[-] and counteracted the process of exoneration that had been underway for some years. The focus of recent analyses by John Cornwell via Michael Phayer, Susan Zucotti, Daniel J. Goldhagen, and Giovanni Miccoli, as well as works by authors Matteo Napolitano and Andrea Torniello, is once again about the Pope's silence about the murder of Jews in Europe -the papal archives could provide information about Vatican diplomacy between 1933 and 1945; however, the Vatican remains the only European state that withholds free access to its archives from contemporary historians. The archives of these years are crucial if many questions about the Holocaust and the Second World War are to be answered and if the many uncertainties concerning Nazi refugee assistance by the Vatican are to be removed."'' (Gerald Steinacher: ''Nazis on the Run'', p. 105)</ref> ay nananatiling paksa ng kontrobersiya. Pagkatapos ng digmaan, itinaguyod ni Pio XII ang kapayapaan at pakikipagkasunduan kabilang ang mga maluluwag na patakaran tungo sa mga bansang Aksis at Aksis-satelayt. Ang Simbahang Romano Katoliko ay nakaranas ng malalang pag-uusig at pagpapatapon na pang-masa ng klerong Romano Katoliko sa [[Silanganing Bloke]]. Sa hayagang pakikisangkot ni Pio XII sa politika ng Italya, ang sinumang bumoto para sa isang kandidatong Komunista noong 1948 ay binantaan ng automatikong pagtitiwalag mula sa Simbahang Katoliko Romano. Hayagang hinimok ni Pio XII ang ''[[ex cathedra]]'' [[inpalibilidad ng papa]] sa dogma ng [[pag-akyat ni Maria sa langit]] noong 1950 sa kanyang [[konstitusyong apostoliko]] ''[[Munificentissimus Deus]]''.<ref>''Encyclopedia of Catholicism'' nina Frank K. Flinn, J. Gordon Melton; ISBN 0-8160-5455-X, p. 267</ref> Ang kanyang [[magisterium]] ay kinabibilangan ng halos 1,000 mga pagtugon at mga paghahayag sa radyo. Ang knayang [[List of encyclicals of Pope Pius XII|apatnapu't isang ensiklikal]] ay kinabibilangan ng ''[[Mystici Corporis]]'', ang Simbahan ng Katawan ni Kristo; ''[[Mediator Dei]]'' sa repormang liturhiya; at ''[[Humani generis]]'' tungkol sa mga posisyon ng Simbahang Romano Katoliko tungkol sa teolohiya at [[ebolusyon]]. Kaniyang tinanggal ang mayoridad na Italyano sa [[Kolehiyo ng mga Kardinal]] noong 1946. == Maagang bahagi ng buhay == Ipinanganak si Pacelli sa [[Roma, Italya]]. Nag-aral siya sa Seminaryo ng Capranica at sa [[Pontifical Gregorian University|Pontipikong Pamantasang Gregoriano]]. Noong 1895, nagkamit siya ng degri sa Teolohiya.<ref name="embryo">[http://embryo.asu.edu/view/embryo:127733 "Pope Pius XII"]{{Dead link|date=Oktubre 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, [http://embryo.asu.edu/about/index.php Embryo Project] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111005092426/http://embryo.asu.edu/about/index.php |date=2011-10-05 }} (2010); nakuha noong 2011-11-02.</ref> ==Bilang pari== [[Naordinahan]] si Pacelli bilang isang pari noong 2 Abril 1899. Noong 1904, naitaas siya ng ranggo upang maging isang [[Monsinyor]]. Nagtrabaho siya sa Opisina ng Kongresasyon ng Ekstraordinaryong Eklesyastikal na mga Asunto (''Office of the Congregation of Extraordinary Ecclesiastical Affairs'').<ref name="embryo"/> ==Bilang obispo== Noong 1917, itinalaga siya ni [[Papa Benedicto XV]] bilang [[arsobispo]] at [[nuncio]] para sa [[Bavaria]], [[Alemanya]].<ref name="embryo"/> ==Bilang kardinal== Iniangat ni [[Papa Pio XI]] ang ranggo ni Pacelli upang maging [[Kardinal (Katolisismo)|Kardinal]] noong Disyembre 1929.<ref name="nyt1930">[http://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=F10D1FFB395D157A93C3A81789D85F448385F9&scp=10&sq=pope%20benedictxv%20death&st=cse "Cardinal Pacelli Papal Secretary,"] ''New York Times.'' 11 Pebrero 1930; nakuha noong 2011-11-9.</ref> Noong Pebrero 1930, si Kardinal Pacelli ay naging [[Sekretaryo ng Estado]] ng [[Batikano]].<ref name="nyt1930"/> ==Bilang papa== Nahalal si Kardinal Pacelli bilang Papa noong 2 Marso 1939,<ref name="embryo"/> na araw ng kaniyang ika-63 kaarawan. Pinili niya ang pangalang Pio XII. Nagsulat si Pio XII ng apatnapu't isang opisyal na mga liham ng pagkapapa (mga ensiklikal). Nagpangalan si Pio XII ng apatnapu't dalawang mga bagong kardinal. ==Tingnan din== * [[Talaan ng mga papa]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} == Mga kawing na panlabas == {{commons category-inline|Pius XII}} {{wikiquote-en}} * [http://www.vatican.va/holy_father/index.htm Vatican webpage], [http://www.vatican.va/holy_father/pius_xii/biography/documents/hf_p-xii_bio_20070302_biography_it.html Pius XII biography {{in lang|it}}] * [http://www.saintpetersbasilica.org/Grottoes/Pius%20XII/Tomb%20of%20Pius%20XII.htm Tomb of Pius XII] * [http://www.pacelli-edition.de/ Critical Online Edition of the Nuncial Reports of Eugenio Pacelli (1917–1929)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190620152038/http://pacelli-edition.de/ |date=2019-06-20 }} * [http://www.catholic-hierarchy.org/ Catholic hierarchy], [http://www.catholic-hierarchy.org/bishop/bpacelli.html Pope Pius XII] * [http://www2.fiu.edu/~mirandas/cardinals.htm Cardinals of the Holy Roman Church] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111030210828/http://www2.fiu.edu/~mirandas/cardinals.htm |date=2011-10-30 }}, [http://www2.fiu.edu/~mirandas/bios-p.htm#Pacelli Cardinal Pacelli] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131231002118/http://www2.fiu.edu/~mirandas/bios-p.htm#Pacelli |date=2013-12-31 }} {{s-start}} {{s-bef|before=[[Pope Pius XI|Pius XI]]}} {{s-ttl|title=[[List of popes|Pope]]|years=1939–1958}} {{s-aft|after=[[Pope John XXIII|John XXIII]]}} {{s-end}} {{Katolisismo}} {{Popes}} {{DEFAULTSORT:Pio 12, Papa}} [[Kategorya:Ipinanganak noong 1876]] [[Kategorya:Namatay noong 1958]] [[Kategorya:Mga papa mula sa Italya]] [[Kategorya:Mga pinuno noong panahon ng Digmaang Malamig]] [[Kategorya:Mga tao mula sa Lungsod ng Roma]] [[Kategorya:Mga santo ng Simbahang Romano Katoliko]] [[Kategorya:Mga papa ng Simbahang Katoliko Romano|Pio 12]] [[Kategorya:Mga santo ng Romano Katoliko]] kxurmqpkykb7gf5bw1y54wctcv20c5f 0 8742 2164259 2146293 2025-06-09T12:25:53Z 58.69.101.132 Add English Name 2164259 wikitext text/x-wiki {{Infobox Christian leader | type = Pope | English name = Papa Pio XI | image = Pius XI, by Nicola Perscheid (retouched).jpg | coat_of_arms = C o a Pio XI.svg | birth_name = Ambrogio Damiano Achille Ratti | term_start = 6 Pebrero 1922 | term_end = 10 Pebrero 1939 | predecessor = [[Papa Benedicto XV]] | successor = [[Papa Pio XII]] | ordination = 20 Disyembre 1879 | ordinated_by = | consecration = 28 Oktubre 1919 | consecrated_by = [[Aleksander Kakowski]] | cardinal = 13 Hunyo 1921 | rank = | birth_date = {{birth date|1857|5|31|df=y}} | birth_place = [[Desio]], [[Kingdom of Lombardy-Venetia|Lombardy-Venetia]], [[Imperyong Austriano]] | dead = namatay na | death_date = {{death date and age|1939|2|10|1857|5|31|df=y}} | death_place = [[Apostolic Palace|Palasyong Apostoliko]], [[Lungsod ng Batikano]] | other = Pio | previous_post = [[Archbishop of Milan|Arsobispo ng Milan]] (1921–1922) | coat_of_arms = C o a Pio XI.svg }} Si '''Papa Pio XI''' ([[Ecclesiastical Latin|Latin]]: ''Pius PP. XI''; {{lang-it|Pio XI}}; {{lang-en|Pius XI}}) (ipinanganak noong 31 Mayo 1857 – namatay noong 10 Pebrero 1939) na ipinanganak bilang '''Ambrogio Damiano Achille Ratti''' ay isang [[Italya]]nong pari ng [[Simbahang Katoliko Romano]] at naging [[Listahan ng mga papa|ika-261]] [[Papa]] na nanungkulan mula 1922 hanggang 1939,<ref>[http://www.newadvent.org/cathen/12272b.htm "List of Popes,"] ''Catholic Encyclopedia'' (2009); nakuha noong 2011-11-02.</ref> na taon ng kaniyang kamatayan. Naglabas siya ng maraming mga [[ensiklikal]] kabilang na ang ''[[Quadragesimo Anno]]'' na nagbibigay ng diin sa kapitalistikong kasakiman ng pananalaping internasyunal at mga paksa hinggil sa katarungang panlipunan, at ang ''[[Quas Primas]]'' na nagtatatag ng pista ng Kristong Hari. Ginamit niya ang ''motto'' bilang papa na "Ang kapayapaan ni Kristo sa kaharian ni Kristo". ==Pagkapari== Sumailalim si Ratti sa [[ordinasyon]] bilang pari noong 1875.<ref name="embryo">[http://embryo.asu.edu/view/embryo:124787 "Pope Pius XI"]{{Dead link|date=Oktubre 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, [http://embryo.asu.edu/about/index.php Embryo Project] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111005092426/http://embryo.asu.edu/about/index.php |date=2011-10-05 }} (2010); nakuha noong 2011-11-02.</ref> Si Padre Ratti ay dating naging isang propesor sa Seminaryo ng Padua mula 1882 hanggang 1888. Naghanapbuhay siya sa [[Ambrosian Library of Milan|Aklatang Ambrosiano ng Milan]] mula 1888 hanggang 1911; at sa [[Aklatan ng Batikano]] mula 1911 hanggang 1914.<ref name="embryo"/> ==Pagkaobispo== Noong 1919, ginawa ni [[Papa Benedicto XV]] si Ratti na isang [[Obispo]] ng [[Lepanto]].<ref name="nyt1939">[http://www.nytimes.com/learning/general/onthisday/bday/0531.html?scp=29&sq=pope%20benedictxv%20death&st=cse "Pontiff Spent His Life in Religion From His Boyhood Years,"] ''New York Times.'' Pebrero 10, 1939; nakuha noong 2011-11-9.</ref> Noong 1921, pinangalanan siya ni Benedicto XV bilang [[Arsobispo]] ng [[Milan]].<ref name="embryo"/> ==Pagkakardinal== Noong 1921, si Ratti ay naging isang [[Kardinal (Katolisismo)|Kardinal]].<ref name="nyt1922">[http://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=F30716FE35541B7A93C5A91789D85F468285F9&scp=53&sq=pope%20benedictxv%20death&st=cse Pius XI, a Diplomat and a Deep Student,"] ''New York Times.'' Pebrero 7, 1922; nakuha noong 2011-11-9.</ref> ==Pagkapapa== Nahalal si Kardinal Ratti bilang papa noong Pebrero 6, 1922; at pinili niya ang pangalang Papa Pio XI.<ref name="nyt1939"/> Ang ilan sa kaniyang mga naging pagpapasya ay naging [[kontrobersiyal]]. Nilagdaan niya ang [[Lateran Concordat]] sa piling ng Italya noong 1929; at nilagdaan niya ang [[Reichskoncordat]] sa piling nga Alemanya noong 1933.<ref>Flinn, Frank K. ''et al.'' (2007). [http://books.google.com/books?id=gxEONS0FFlsC&pg=PA520&lpg=PA520&dq=catholic+encyclopedia+pope+pius+xi&source=bl&ots=t_IZeLvMOP&sig=Wi4tdoKlp8G9HMTcxXfbenEY8JI&hl=en&ei=zZmwToLsNafZ0QHw5PjIAQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CBkQ6AEwADge#v=onepage&q=catholic%20encyclopedia%20pope%20pius%20xi&f=false "Pius XI,"] na nasa loob ng ''Encyclopedia of Catholicism,'' p. 520.</ref> ==Tingnan din== * [[Lista ng mga papa]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} == Mga kawing na panlabas == {{commons category-inline|Pius XI}} * [http://www.vatican.va/holy_father/index.htm Pahina sa web ng Batikano], [http://www.vatican.va/holy_father/pius_xi/biography/documents/hf_p-xi_bio_20070330_biography_it.html Pius XI biography {{in lang|it}}] * [http://www.catholic-hierarchy.org/ Hirarkiyang Katoliko], [http://www.catholic-hierarchy.org/bishop/bratti.html ''Pope Pius XI''] * [http://www2.fiu.edu/~mirandas/cardinals.htm Mga Kardinal ng Banal na Simbahang Romano] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111030210828/http://www2.fiu.edu/~mirandas/cardinals.htm |date=2011-10-30 }}, [http://www2.fiu.edu/~mirandas/bios-r.htm#Ratti Cardinal Ratti] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140103235619/http://www2.fiu.edu/~mirandas/bios-r.htm#Ratti |date=2014-01-03 }} {{s-start}} {{s-bef|before=[[Pope Benedict XV|Benedicto XV]]}} {{s-ttl|title=[[List of popes|Papa]]|years=1922&ndash;1939}} {{s-aft|after=[[Pope Pius XII|Pio XII]]}} {{s-end}} {{Popes}} {{Katolisismo}} {{DEFAULTSORT:Pio 11}} [[Kategorya:Ipinanganak noong 1857]] [[Kategorya:Namatay noong 1939]] [[Kategorya:Mga namatay dahil sa atake sa puso]] [[Kategorya:Mga papa ng Simbahang Katoliko Romano|Pio 11]] [[Kategorya:Mga papa mula sa Italya]] b12hv3ur0ax0gcl61fx6vk9jn24ihg7 2164265 2164259 2025-06-09T12:31:52Z 58.69.101.132 Edit Italian Translation 2164265 wikitext text/x-wiki {{Infobox Christian leader | type = Pope | English name = Papa Pio XI | image = Pius XI, by Nicola Perscheid (retouched).jpg | coat_of_arms = C o a Pio XI.svg | birth_name = Ambrogio Damiano Achille Ratti | term_start = 6 Pebrero 1922 | term_end = 10 Pebrero 1939 | predecessor = [[Papa Benedicto XV]] | successor = [[Papa Pio XII]] | ordination = 20 Disyembre 1879 | ordinated_by = | consecration = 28 Oktubre 1919 | consecrated_by = [[Aleksander Kakowski]] | cardinal = 13 Hunyo 1921 | rank = | birth_date = {{birth date|1857|5|31|df=y}} | birth_place = [[Desio]], [[Kingdom of Lombardy-Venetia|Lombardy-Venetia]], [[Imperyong Austriano]] | dead = namatay na | death_date = {{death date and age|1939|2|10|1857|5|31|df=y}} | death_place = [[Apostolic Palace|Palasyong Apostoliko]], [[Lungsod ng Batikano]] | other = Pio | previous_post = [[Archbishop of Milan|Arsobispo ng Milan]] (1921–1922) | coat_of_arms = C o a Pio XI.svg }} Si '''Papa Pio XI''' ([[Ecclesiastical Latin|Latin]]: ''Pius PP. XI''; {{lang-it|Pio XI}}/Pio Undecesimo; {{lang-en|Pius XI}}) (ipinanganak noong 31 Mayo 1857 – namatay noong 10 Pebrero 1939) na ipinanganak bilang '''Ambrogio Damiano Achille Ratti''' ay isang [[Italya]]nong pari ng [[Simbahang Katoliko Romano]] at naging [[Listahan ng mga papa|ika-261]] [[Papa]] na nanungkulan mula 1922 hanggang 1939,<ref>[http://www.newadvent.org/cathen/12272b.htm "List of Popes,"] ''Catholic Encyclopedia'' (2009); nakuha noong 2011-11-02.</ref> na taon ng kaniyang kamatayan. Naglabas siya ng maraming mga [[ensiklikal]] kabilang na ang ''[[Quadragesimo Anno]]'' na nagbibigay ng diin sa kapitalistikong kasakiman ng pananalaping internasyunal at mga paksa hinggil sa katarungang panlipunan, at ang ''[[Quas Primas]]'' na nagtatatag ng pista ng Kristong Hari. Ginamit niya ang ''motto'' bilang papa na "Ang kapayapaan ni Kristo sa kaharian ni Kristo". ==Pagkapari== Sumailalim si Ratti sa [[ordinasyon]] bilang pari noong 1875.<ref name="embryo">[http://embryo.asu.edu/view/embryo:124787 "Pope Pius XI"]{{Dead link|date=Oktubre 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, [http://embryo.asu.edu/about/index.php Embryo Project] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111005092426/http://embryo.asu.edu/about/index.php |date=2011-10-05 }} (2010); nakuha noong 2011-11-02.</ref> Si Padre Ratti ay dating naging isang propesor sa Seminaryo ng Padua mula 1882 hanggang 1888. Naghanapbuhay siya sa [[Ambrosian Library of Milan|Aklatang Ambrosiano ng Milan]] mula 1888 hanggang 1911; at sa [[Aklatan ng Batikano]] mula 1911 hanggang 1914.<ref name="embryo"/> ==Pagkaobispo== Noong 1919, ginawa ni [[Papa Benedicto XV]] si Ratti na isang [[Obispo]] ng [[Lepanto]].<ref name="nyt1939">[http://www.nytimes.com/learning/general/onthisday/bday/0531.html?scp=29&sq=pope%20benedictxv%20death&st=cse "Pontiff Spent His Life in Religion From His Boyhood Years,"] ''New York Times.'' Pebrero 10, 1939; nakuha noong 2011-11-9.</ref> Noong 1921, pinangalanan siya ni Benedicto XV bilang [[Arsobispo]] ng [[Milan]].<ref name="embryo"/> ==Pagkakardinal== Noong 1921, si Ratti ay naging isang [[Kardinal (Katolisismo)|Kardinal]].<ref name="nyt1922">[http://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=F30716FE35541B7A93C5A91789D85F468285F9&scp=53&sq=pope%20benedictxv%20death&st=cse Pius XI, a Diplomat and a Deep Student,"] ''New York Times.'' Pebrero 7, 1922; nakuha noong 2011-11-9.</ref> ==Pagkapapa== Nahalal si Kardinal Ratti bilang papa noong Pebrero 6, 1922; at pinili niya ang pangalang Papa Pio XI.<ref name="nyt1939"/> Ang ilan sa kaniyang mga naging pagpapasya ay naging [[kontrobersiyal]]. Nilagdaan niya ang [[Lateran Concordat]] sa piling ng Italya noong 1929; at nilagdaan niya ang [[Reichskoncordat]] sa piling nga Alemanya noong 1933.<ref>Flinn, Frank K. ''et al.'' (2007). [http://books.google.com/books?id=gxEONS0FFlsC&pg=PA520&lpg=PA520&dq=catholic+encyclopedia+pope+pius+xi&source=bl&ots=t_IZeLvMOP&sig=Wi4tdoKlp8G9HMTcxXfbenEY8JI&hl=en&ei=zZmwToLsNafZ0QHw5PjIAQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CBkQ6AEwADge#v=onepage&q=catholic%20encyclopedia%20pope%20pius%20xi&f=false "Pius XI,"] na nasa loob ng ''Encyclopedia of Catholicism,'' p. 520.</ref> ==Tingnan din== * [[Lista ng mga papa]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} == Mga kawing na panlabas == {{commons category-inline|Pius XI}} * [http://www.vatican.va/holy_father/index.htm Pahina sa web ng Batikano], [http://www.vatican.va/holy_father/pius_xi/biography/documents/hf_p-xi_bio_20070330_biography_it.html Pius XI biography {{in lang|it}}] * [http://www.catholic-hierarchy.org/ Hirarkiyang Katoliko], [http://www.catholic-hierarchy.org/bishop/bratti.html ''Pope Pius XI''] * [http://www2.fiu.edu/~mirandas/cardinals.htm Mga Kardinal ng Banal na Simbahang Romano] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111030210828/http://www2.fiu.edu/~mirandas/cardinals.htm |date=2011-10-30 }}, [http://www2.fiu.edu/~mirandas/bios-r.htm#Ratti Cardinal Ratti] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140103235619/http://www2.fiu.edu/~mirandas/bios-r.htm#Ratti |date=2014-01-03 }} {{s-start}} {{s-bef|before=[[Pope Benedict XV|Benedicto XV]]}} {{s-ttl|title=[[List of popes|Papa]]|years=1922&ndash;1939}} {{s-aft|after=[[Pope Pius XII|Pio XII]]}} {{s-end}} {{Popes}} {{Katolisismo}} {{DEFAULTSORT:Pio 11}} [[Kategorya:Ipinanganak noong 1857]] [[Kategorya:Namatay noong 1939]] [[Kategorya:Mga namatay dahil sa atake sa puso]] [[Kategorya:Mga papa ng Simbahang Katoliko Romano|Pio 11]] [[Kategorya:Mga papa mula sa Italya]] 3vcld701oj6hunwl49svdaxoag6mzqn 0 25846 2164280 2089456 2025-06-09T19:27:02Z Zumalabe 49223 /* Talambuhay */ 2164280 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Madre Jerónima de la Fuente, by Diego Velázquez.jpg|thumb|right|Si Jeronima de la Asuncion.]] Si Madre '''Jeronima de la Asuncion''' o '''Jeronima de la Fuente''' (9 Mayo 1555 - 22 Oktubre 1630) ang nagtayo ng pinakaunang monasteryong pang-Katoliko sa [[Lungsod ng Maynila]] at sa [[Timog-silangang Asya]]. Ang monasteryo ni De la Asuncion ay nakilala bilang Monasteryo ni [[Santa Clara]] noong kapanahunan ng mga Kastila sa [[Intramuros]], [[Pilipinas]]. Bilang tagapagtayo ng unang monasteryo at sa kaniyang pagiging isang misyonaryong babae sa Pilipinas, sinimulan ng Vatican ang kaniyang [[beatipikasyon]] noong 1734. Nabanggit ni [[Jose Rizal]], ang pangunahing bayani ng Pilipinas, ang nasabing monasteryo ni De la Asuncion sa Intramuros sa nobelang ''[[Noli Me Tangere]]''<ref name=Ruano>Ruano, Pedro, O.F.M. (Postulador Bise-Heneral). Madre Jeronima de la Asuncion (1555-1630), Isang Talmbuhay, Monasteryo ng Santa Clara, Lungsod ng Quezon, Pilipinas, 1999.</ref><ref name=Serrano>[http://www.uwm.edu/Dept/Grad_Sch/McNair/2005/serrano.pdf Serrano, Hanna, Tanya J. Tiffany and Ronald E. McNair. Madre Jeronima de la Fuente: Taga-pagtayo ng Pinakaunang Kumbento ng mga Madre sa Pilipinas, Isang Babae ng Pananampalataya at Pagmumuni-muni kay Kristo, Pamantasan ng Wisconsin, Milwaukee] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070629150220/http://www.uwm.edu/Dept/Grad_Sch/McNair/2005/serrano.pdf |date=2007-06-29 }}, isinangguni noong: 17 Hulyo 2007</ref> ==Talambuhay== Ipinanganak si Jeronima de la Asuncion sa Toledo, Espanya kina Pedro Garcia-Yanez at Catalina de la Fuente, kapwa Kristiyano. Kapwa rin tubong taga-Toledo at mayaman ang mga magulang ni De la Asuncion. Pangatlong anak mula sa pinakamatanda si De la Asuncion; may tatlong kapatid na babae si De la Asuncion. Lumaki si De la Asuncion sa Toledo, kung saan natutunan niya kung paano mamuhay bilang Kristiyano Katoliko mula sa pagkabata. Sa edad na 14, nakilala ni De la Asuncion si [[Santa Teresa]] ng Avila sa Toledo. Matapos ang pagkikita nina De la Asuncion at Santa Teresa, naramdaman ni De la Asuncion ang pagtawag ng isang bokasyon sa pananampalataya. Naengganyo rin si De la Asuncion matapos mabasa ang talambuhay ni Santa Clara ng Assisi. Noong 15 Agosto 1570, pumasok si De la Asuncion sa ''Santa Isabel de los Reyes de Toledo'', isang kumbento ng mga Pransiskano. Sa kumbentong ito nakasama ni De la Asuncion ang dalawa niyang tiyahin, na mga mongha na nang kapanahunang iyon. Bilang mongha, naging tagapag-alaga at gabay si De la Asuncion ng mga nag-nanais maging mongha sa loob kumbento.<ref name=Ruano/><ref name=Serrano/> ===Paglalakbay sa Timog Silangang Asya=== Nabatid man ni De la Asuncion ang balakin ng kanyang kongregasyon na magtayo ng isang monasteryo ng mga madre sa Maynila, noon lamang 21 Oktubre 1619 siya napayagang magbiyahe. Naaprubahan si Padre Jose de Santa Maria, O.F.M. bilang prokurador na magsasaayos ng biyahe ni Jeronima de la Asuncion, at si De la Asuncion mismo ay naataasang tagapag-tayo at punong madre ng magiging monasteryo sa Pilipinas. Ang monasteryo sa Pilipinas ang magiging pinakauna sa Mayanila at sa Timog Silangang Asya.<ref name=Ruano/> Nagsimula ang biyahe ni De la Asuncion's journey noong Abril 1620, na kinabibilangan ng anim na mga madre ni Santa Clara. Mayo 66 taong gulang na noon si De la Asuncion. Mula sa Toledo, naglakbay sa pamamagitan ng isang bangka ang grup patungong Sevilya, Espanya, kung saan nadagdagan ang grupo ng dalawang pang madre, matapos ay nagbiyahe sila papuntang Cadiz, Espanya. Mula sa Cadiz, ang grupo ay nagsimulang maglakbay sa [[Karagatang Atlantiko]]. Sa huling mga araw ng Setyembre 1620, narating ng mga madre ang [[Lungsod ng Mexico]] kung saan sila tumigil ng may kulang sa anim na buwan. Dalawa pang madre ang nadagdag sa grupo.<ref name=Ruano/> Noong Araw ng Abo, Miyerykoles, ng 1621, nilisan ni De la Asuncion at ang kaniyang grupo ang Mexico at tinahak ang daan sa mga bulubundukin patungong lungsod ng [[Acapulco]]. Noong 21 Abril 1621, sumakay ang grupo sa isang galleon, ang ''San Andres'', patungong Pilipinas.<ref name=Ruano/> Nagkaroon ng isang talaan ang mga babae hinggil sa kanilang paglalakbay mula sa Toledo hanggang sa Maynila. Namatay ang isang madre sa kapanahunan ng pagtawid ng ''San Andres'' sa [[Dagat Pasipiko]], malapit sa [[Marianas]]. Tumuntong sa Puerto ng Bolinao sa Pangasinan ang mga natitira miyembro ng grupo noong 24 Hulyo 1621. Narating nila ang Intramuros, ang sentro ng Maynila, noong 5 Agosto 1621. Nagtagal ng isang taon, tatlong buwan at siyam na araw ang kanilang paglalakbay mula sa Toledo hanggang Intramuros.<ref name=Ruano/> Batay sa paniniwalang-Katoliko, ang pagbibigay-puri sa Diyos at ang panghihiyakayat sa mga pagano ang naging mga pangunahing adhikain ni Madre Jeronima. Tinupad ni De la Asuncion ang mga adhikaing ito sa pamamagitan ng pagpapamahagi kung paano mamuhay bilang Pransiskano sa Pilipinas. Binuksan ni De la Asuncion ang pintuan ng kaniyang kumbento sa mga kabataang babae ng Pilipinas na nakatanggap ng tawag sa buhay ng isang relihiyoso, maging anuman ang katayuan ng mga ito sa buhay o maging anuman ang kulay ng kanilang balat.<ref name=Ruano/> ===Mga huling araw, kamatayan at proseso ng beatipikasyon=== Naging masasakitin si De la Asuncion sa loob ng huling tatlumpung taon ng kaniyang buhay. Sa simula ng Setyembre 1630, tumamlay ang kalusugan ni De la Asuncion. Namatay siya noong madaling-araw ng 22 Oktubre 1630 sa gulang na 75.<ref name=Ruano/> Unang inilibing ang katawan ni De la Asuncion sa isang butas sa loob ng pader ng itinayo niyang monasteryo, ngunit nakaranas ng limang beses na paglilipat. Naganap ang unang paglilipat noong 1670 upang matigil ang mga galaw ng mga deboto. Nangyari ang pangalawang paglilipat noong 1712 dahil sa pagkukumpuni ng monasteryo. Nailagak ang katawan ni De la Asuncion sa isang lugar sa ilalim ng lugar-kantahan ng mga madre sa panahong ito. Makatlong nalipat ang bangkay ni De la Asuncion noong salakayin ng [[Britanya]] ang Maynila noon 1763. Inilipat sa simbahan ni San Francisco sa Intramuros ang kahon ng mga labi ni De la Asuncion. Ibinalik ang mga labi sa monasteryo ni Santa Clara noong 1765. Naligtas ang mga labi ni De la Asuncion mula sa mga pagbobomba noong Ikalawang-Digmaang Pandaigdigan. Noong dekada 1950, nalagak sa wakas ang mga buto ni De la Asuncion sa isang bagong monasteryo sa [[Lungsod ng Quezon]] sa Pilipinas.<ref name=Ruano/> Bagaman hindi ipinanganak sa Pilipinas, naging inspirasyon si Jeronima de la Asuncion ng mga maraming debotong Katoliko. Siya ay sinasabing isang babaeng may matatag na personalidad at paninindigan lalo na sa pamamahala at paghahanap ng solusyon na may relasyon sa politika at relihiyon noong kaniyang kapanahunan, sa labas man o sa loob ng kaniyang kumbento. Ang mga hakbang para sa kaniyang beatipikasyon ay sinimulan noong 1630.<ref name=Ruano/> ==Mga larawan ni Jeronima de la Asuncion== Mga kopya ng dibuho ng Kastilang pintor na si Diego Velasquez ang mga kasalukuyang larawan ni Jeronima de la Asuncion. Ang larawan ni Dela Asuncion ay iginuhit ni Velasquez noong humintil sa Sevilla, Espanya, mula sa biyahe patungong Pilipinas, si De la Asuncion noong 1620. Inilalarawan ng dibuho ang isang matandang madre na may gulang na 66 at sadya ring ipinakikita ang "debosyon at katatagan ng personalidad sa pamamagitan ng ekspresyon ng mukha at katatagan sa pananampalataya; ang kaniyang palabas na pagtingin sa tumatanaw sa larawan; at ang kanyang pagsusuot ng kasuotan at mga dalahing bagay." Nakasuot sa De la Asuncion ng isang madilim at malungkot na abito habang taglay sa mga kamay ang isang aklat at isang krus. May mga nakasulat sa larawan. Nakasaad ang mga salitang ''"Mainam na maghintay sa pagliligtas ng Diyos ng tahimik"'' sa itaas ng larawan, samantalang nakasulat sa tali na pumapailanlang mula sa bibig ni De la Asuncion ang mga pananalitang ''"Sasapat na sa akin ang makita na Siya ay pinupuri"''.<ref name=Serrano/><ref name=Zirpolo>[http://links.jstor.org/sici?sici=0270-7993(199421%2F22)15%3A1%3C16%3A%22JDLFA%3E2.0.CO%3B2-L Zirpolo, Lillian. Madre Jeronima de la Fuente at ang Babeng may Pamaypay, Pagbabalik-tanaw sa Dalawang Dibuho ni Velasquez, Woman's Art Journal, Vol. 15, Bilang 1 (Pagsibol - Tag-init, 1994), dahon 16-21, JStor.org], isinangguni noong: 24 Hunyo 2007</ref><ref name=Wallace>[http://www.topofart.com/artists/Diego_Rodriguez_de_Silva_Velazquez/index.php?&pageID=2 Galeriya ng mga Magiting na Dibuhista, Reproduksiyon ng mga Dibuho ni Diego Rodriguez de Silva Velazquez, Jeronima de la Asuncion, c.1620, 79 x 51 cm, Kolesiyong Wallace, London, UK, 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070916032400/http://www.topofart.com/artists/Diego_Rodriguez_de_Silva_Velazquez/index.php?&pageID=2 |date=2007-09-16 }}, isinangguni noong: 24 Hunyo 2007</ref> ==Tingnan din== *[[San Lorenzo Ruiz]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} ===Bibliograpiya=== #[http://wwwsshe.murdoch.edu.au/intersections/issue8/brewer_review.html Claussen, Heather L. and Ann Arbor. Hindi Pangkaraniwang Kapatiran ng mga Babae: Mga Makababaeng Madreng Katoliko sa Pilipinas, ika-8 na Labas, Limbagan ng Pamantasan ng Michigan, 2001, at Isang Pagtalakay ni Carolyn Brewer, Murdoch.edu.au, Oktubre 2002], isinangguni noong: 17 Hunyo 2007 - {{ISBN|978-0-472-11221-0}} (may matigas na pabalat) #[http://www.poorclare.org/b/bib_r.html Lally, Padre Campion, O.F.M. (Paunawa: Si F. C. Lally ay isang misyonero sa Hapon na naging gabay na pari ng mga Mahihirap na Clara sa Hapon sa loob ng 49 taon). Bibliograpiya ng mga Mahihirap na Clara Bibliograpy, Poor Clare.org] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070626013817/http://www.poorclare.org/b/bib_r.html |date=2007-06-26 }}, isinangguni noong: 17 Hunyo 2007 #[http://www.sunstar.com.ph/static/pam/2007/03/06/oped/robby.tantingco.peanut.gallery.html Tantingco, Robby. Kapampangan ang Pinakunang Madreng Pilipino (Paunawa: Ang pinakaunang madreng Pilipino, si Martha de San Bernardo, ay kabilang sa kongregasyon ni Donya Madre Jeronima de la Asuncion), Sunstar.com, 06 Marso 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070317190632/http://www.sunstar.com.ph/static/pam/2007/03/06/oped/robby.tantingco.peanut.gallery.html |date=17 Marso 2007 }}, isiangguni noong: 18 Hunyo 2007 #[http://wwwsshe.murdoch.edu.au/intersections/issue8/andaya_review.html Brewer, Carolyn. Banal na Pagtutunggali: Relihiyon, Kasarian at Seksuwalidad sa Pilipinas, 1521-1685 Paunawa: Isa itong artikulo kung saan nabanggit ang ''Talaang Bolinao'' nina Jeronima de la Asuncion at ng mga Mahihirap na Clara, ika-8 Labas, Oktubre 2002, Maynila: Institusyon ng mga Pag-aaral Hinggil sa mga Kababaihan, Kolehiyo ng Santa Eskolastika, 2001, may 437 mga dahon, and Isang Pagtalakay ni Barbara Watson Andaya], isinangguni noong: 18 Hunyo 2007 - {{ISBN|971-8605-29-0}} #[http://books.google.com/books?id=4bEF7WjdwwMC&pg=PA107&lpg=PA107&dq=mother+jeronima+de+la+asuncion&source=web&ots=r1Q3YvDubg&sig=539fiBKrnBjZy1Z_EPPLpiMjzEE Bourne, Edward Gaylord. Ang mga Isla ng Pilipinas, 1493-1803: Explorations, 1905], isinangguni noong: 17 Hunyo 2007 #[http://cat.inist.fr/?aModele=afficheN&cpsidt=3739241 Sanchez C. La Madre Jerónima de la Asunción y su fundación del monasterio de Santa Clara de Manila, Incidencias y consecuencias (Si Madre Jeronima de la Asuncion at ang Pagtatayo ng Monasteryo ni Santa Clara sa Maynila. Mga Pangyayari at Resulta), Archivo franciscano Ibero-Oriental (Wika: Kastila) , Madrid, España, 1994, Vol. 52, Blg. 205-06, dahon 379-400, Tagapag-limbag: Padres Franciscanos Españoles, Madrid, España, 1943, at Cat.Inist.fr], isinangguni noong: 18 Hunyo 2007 - ISSN 0042-3718 #[http://intramuros2007.wordpress.com/2007/02/19/santa-clara-monastery/ Ang Intramuros, Ang Makasaysayang Nababakurang Lungsod ng Manila, Monasteryo ng Santa Clara, WordPress.com, 19 Pebrero 2007], isinangguni noong: 18 Hunyo 2007 #[http://www.mytravelguide.com/attractions/profile-79576805-Philippines_Manila_Monasterio_de_Santa_Clara.html Monasteryo ng Santa Clara, Katipunan Avenue at Aurora Boulevard, Lungsod ng Quezon, Maynila, Pilipinas, MyTravelGuide.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110928220327/http://www.mytravelguide.com/attractions/profile-79576805-Philippines_Manila_Monasterio_de_Santa_Clara.html |date=2011-09-28 }}, isinangguni noong: 18 Hunyo 2007 #[https://web.archive.org/web/20080714205728/http://www.geocities.com/kapampanganx/s7_3.html Ang 99 Importanteng Kapampangan sa Kasaysayan at Bakit, Sentro ng Pag-aaral Hinggil sa mga Kapampangan, HAU.edu.ph at Geocities.com, 2007], isinangguni noong: 23 Hunyo 2007 #[http://www.abs-cbnnews.com/storypage.aspx?StoryId=77778 Pascual Jr., Federico D. Mga Una sa Larangan ng Relihiyon, Postscript, ABS-CBN Interactive, ABS-CBNNews.com, 06 Marso 2007] {{Webarchive|url=https://archive.today/20070709212017/http://www.abs-cbnnews.com/storypage.aspx?StoryId=77778 |date=9 Hulyo 2007 }}, isinangguni noong: 23 Hunyo 2007 {{BD|1555|1630|De la Asuncion, Jeronima}} {{DEFAULTSORT:De la Asuncion, Jeronima}} [[Kategorya:Katolisismo]] [[Kategorya:Mga dibuho ni Diego Velázquez|Jeronima de la Asuncion]] [[es:La venerable madre Jerónima de la Fuente]] [[fr:La Vénérable Mère Jerónima de la Fuente]] a4eeopdiupvvz7b9aavq5dz5ey6lf1n 0 26356 2164260 2130736 2025-06-09T12:26:55Z 58.69.101.132 Add English Name 2164260 wikitext text/x-wiki {{Infobox Christian leader | type = Pope | English name = Papa Benedicto XV | image = Benedictus XV.jpg | coat_of_arms = CoA Benedetto XV.svg | birth_name = Giacomo Paolo Giovanni Battista della Chiesa | term_start = 3 Setyembre 1914 | term_end = 22 Enero 1922 | predecessor = [[Papa Pio X]] | successor = [[Papa Pio XI]] | ordination = 21 Disyembre 1878 | ordinated_by = | consecration = 22 Disyembre 1907 | consecrated_by = [[Papa Pio X]] | cardinal = 25 Mayo 1914 | rank = | birth_date = {{birth date|1854|11|21|df=y}} | birth_place = [[Pegli]], [[Kaharian ng Sardinia]] | death_date = {{death date and age|1922|1|22|1854|11|21|df=y}} | death_place = [[Palasyong Apostoliko]], [[Roma]], [[Kaharian ng Italya (1861–1946)|Kaharian ng Italya]] | other = Benedicto }} Si '''Papa Benedicto XV''' ([[Latin]]: ''Benedictus PP. XV''; {{lang-la|Benedictus Quintus Decimus}}; [[Wikang Italyano|Italyano]]: ''Benedetto XV''; {{lang-en|Benedict XV}}, [[Nobyembre 21]], [[1854]] – [[Enero 22]], [[1922]]), na ipinanganak bilang '''Giacomo Paolo Giovanni Battista della Chiesa''', ay isang [[Italya]]nong pari ng [[Simbahang Katoliko Romano]] at ika-259 [[Papa]] mula 1914 hanggang sa kaniyang kamatayan noong 1922. Sumunod siya sa pagkapapa ni [[Papa Pio X]] (1903–14).<ref>[http://www.newadvent.org/cathen/12272b.htm "List of Popes,"] ''Catholic Encyclopedia'' (2009); nakuha noong 2011-11-8.</ref> Ang kaniyang pagkapapa ay malakihang naaninuhan ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]].<ref name="catholic">[http://saints.sqpn.com/ncd01188.htm "Pope Benedict XV,"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120128150939/http://saints.sqpn.com/ncd01188.htm |date=2012-01-28 }} ''New Catholic Dictionary'' (1910); nakuha noong 2011-11-8.</ref> ==Pagkapari== Naordinahan bilang pari si Della Chiesa noong 21 Disyembre 1878. ==Pagka-obispo== Ginawa siyang Obispo ng Bologna ni [[Papa Pio X]] noong 1907. ==Pagkakardinal== Noong 25 Mayo 1914, si Della Chiesa ay nalikha bilang kardinal. ==Pagkapapa == Nahalal si Della Chiesa bilang papa noong 1914; at pinili niyang matawag bilang Benedicto XV.<ref>Paunawa sa [[pagbibilang na ordinal]]: Ang mga [[Papa Benedicto (paglilinaw)|Papang Benedicto]] mula XI–XVI ay talagang ang ika-10 hanggang ika-15 mga papa na may ganiyang pangalan. Ito ay dahil si Benedicto X ay ibinabanghay na sa ngayon bilang isang [[antipapa]]; subalit noong pamumuno ni Benedicto XI, hindi pa ito kinikilala. Ang "tunay" o talagang ika-14 na Papa Benedicto ay ipinakilala ang kaniyang sarili bilang may ordinal (pagkakasunud-sunod) na bilang na XV. Sa ibang pananalaita, ang pagbibilang ng mga papa pagkaraan ng ika-10 Benedicto ay kailangang ipaliwanag - paghambingin ang mga [[Papa Bonifacio (paglilinaw)|Papang Bonifacio]] VIII–IX.</ref> Si Juana ng Arko ay kinanonisa ni Benedicto.<ref name="williams">Williams, Timothy. [http://www.nytimes.com/2005/04/19/international/worldspecial2/19cnd-bene.html?scp=3&sq=pope%20benedict%20xv&st=cse "Last Pope Benedict Focused on Ending World War I,"] ''New York Times.'' Abril 19, 2005; nakuha noong 2011-11-9.</ref> Noong 1918, si Papa Benedicto ay hindi isinali mula sa Kumperensiyang Pangkapayapaan sa Paris noong 1919, sa kabila ng kaniyang mga kahilingang may pagpapakumbaba (entratado) na maging kabahagi ng talakayan.<ref name="williams"/> Tumulong si Benedicto XV sa pagpapaunlad ng isang Kodigo ng [[Batas na Kanon]].<ref name="williams"/> CONTINUE HERE: Benedict XV was the fourth Pope since the Kingdom of Italy took possession of Rome.<ref name="mccormick">McCormick, Anne O'Hare. [http://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=F00D13FF355A1B7A93C0A81789D85F468285F9 "The Old Pope and Papal Prestige,"] ''New York Times.'' February 12, 1922; rtrieved 2011-11-9.</ref> ==Kamatayan at pamana== Benedict XV fell ill with [[pneumonia]] ([[influenza]]) in early January 1922.<ref name="williams"/> He died on 22 January 1922.<ref>[http://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=F20613FA3A541B7A93C1AB178AD85F468285F9&scp=1&sq=pope%20benedict%20xv&st=cse "Body of Pope Benedict XV Lies in State,"] ''New York Times.'' January 23, 1922; retrieved 2011-11-8.</ref> The Italian Government lowered its flags to half-mast; and Benedict XV was the first pope to be honored in this way.<ref name="mccormick"/> In 2005, [[Pope Benedict XVI]] explained why he chose the name Benedict: :"... I remember Pope Benedict XV, that courageous prophet of peace, who guided the Church through turbulent times of war. In his footsteps I place my ministry in the service of reconciliation and harmony between peoples." ==Tingnan din== * [[Tala ng mga papa]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} ==Karagdagan pang mga mababasa== * Peters, Walter H. (1959). ''The Life of Benedict XV''. Milwaukee: Bruce Publishing. [http://www.worldcat.org/title/life-of-benedict-xv/oclc/625633&referer=brief_results OCLC 625633] * Pollard, John F. (1999). ''The Unknown Pope.'' London: Geoffrey Chapman. 10-ISBN 0225668440/13-ISBN 9780225668445; [http://www.worldcat.org/title/unknown-pope-benedict-xv-1914-1922-and-the-pursuit-of-peace/oclc/60158637&referer=brief_results OCLC 60158637] ==Mga kawing na panlabas== {{Commons category-inline|Benedictus XV}} {{wikisource author|Benedict XV}} {{wikiquote|Pope Benedict XV}} * {{CathEncy|wstitle=Pope Benedict XIV}} * [http://www.catholic-hierarchy.org/ Catholic Hierarchy], [http://www.catholic-hierarchy.org/bishop/bdelchi.html Pope Benedict XV] *[http://www2.fiu.edu/~mirandas/cardinals.htm Cardinals of the Holy Roman Church] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111030210828/http://www2.fiu.edu/~mirandas/cardinals.htm |date=2011-10-30 }}, [http://www.fiu.edu/~mirandas/bios-d.htm#DellaChiesa Cardinal della Chiesa] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20000902000629/http://www.fiu.edu/~mirandas/bios-d.htm#DellaChiesa |date=2000-09-02 }} * [http://www.vatican.va/holy_father/index.htm Vatican webpage], [http://www.vatican.va/holy_father/benedict_xv/index.htm Benedict XV], [http://www.vatican.va/holy_father/benedict_xv/biography/documents/hf_ben-xv_bio_20060214_biography_it.html biography {{in lang|it}}] * [http://www.saintpetersbasilica.org Saint Peter's Basilica], [http://www.saintpetersbasilica.org/Grottoes/Benedict%20XV/Tomb%20of%20Benedict%20XV.htm Tomb of Benedict XV] {{s-start}} {{s-bef|before=[[Pope Pius X|Pio X]]}} {{s-ttl|title=[[List of popes|Papa]]|years=1914&ndash;1922}} {{s-aft|after=[[Pope Pius XI|Pio XI]]}} {{s-end}} {{Popes}} <!-- Metadata: see [[Wikipedia:Persondata]] --> {{Persondata | NAME = XV, Pope Benedict | ALTERNATIVE NAMES = Chiesa, Giacomo Paolo Giovanni Battista della; Benedictus Quintus Decimus | SHORT DESCRIPTION = Italian pope | DATE OF BIRTH = 1854-11-21 | PLACE OF BIRTH = Pegli, Italy | DATE OF DEATH = 1922-1-22 | PLACE OF DEATH = [[Apostolic Palace]], Rome, Italy }} {{DEFAULTSORT:Benedicto 15}} [[Kategorya:Mga papa mula sa Italya]] [[Kategorya:Ipinanganak noong 1854]] [[Kategorya:Namatay noong 1922]] [[Kategorya:Mga namatay dahil sa pulmonya]] [[Kategorya:Mga papa ng Simbahang Katoliko Romano]] 9d7mwurqux2od58kwik7uay2l9ddd4d 2164261 2164260 2025-06-09T12:27:25Z 58.69.101.132 Edit Name 2164261 wikitext text/x-wiki {{Infobox Christian leader | type = Pope | English name = Papa Benedicto XV | image = Benedictus XV.jpg | coat_of_arms = CoA Benedetto XV.svg | birth_name = Giacomo Paolo Giovanni Battista della Chiesa | term_start = 3 Setyembre 1914 | term_end = 22 Enero 1922 | predecessor = [[Papa Pio X]] | successor = [[Papa Pio XI]] | ordination = 21 Disyembre 1878 | ordinated_by = | consecration = 22 Disyembre 1907 | consecrated_by = [[Papa Pio X]] | cardinal = 25 Mayo 1914 | rank = | birth_date = {{birth date|1854|11|21|df=y}} | birth_place = [[Pegli]], [[Kaharian ng Sardinia]] | death_date = {{death date and age|1922|1|22|1854|11|21|df=y}} | death_place = [[Palasyong Apostoliko]], [[Roma]], [[Kaharian ng Italya (1861–1946)|Kaharian ng Italya]] | other = Benedicto }} Si '''Papa Benedicto XV''' ([[Latin]]: ''Benedictus PP. XV'';[[Wikang Italyano|Italyano]]: ''Benedetto XV''; {{lang-en|Benedict XV}}, [[Nobyembre 21]], [[1854]] – [[Enero 22]], [[1922]]), na ipinanganak bilang '''Giacomo Paolo Giovanni Battista della Chiesa''', ay isang [[Italya]]nong pari ng [[Simbahang Katoliko Romano]] at ika-259 [[Papa]] mula 1914 hanggang sa kaniyang kamatayan noong 1922. Sumunod siya sa pagkapapa ni [[Papa Pio X]] (1903–14).<ref>[http://www.newadvent.org/cathen/12272b.htm "List of Popes,"] ''Catholic Encyclopedia'' (2009); nakuha noong 2011-11-8.</ref> Ang kaniyang pagkapapa ay malakihang naaninuhan ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]].<ref name="catholic">[http://saints.sqpn.com/ncd01188.htm "Pope Benedict XV,"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120128150939/http://saints.sqpn.com/ncd01188.htm |date=2012-01-28 }} ''New Catholic Dictionary'' (1910); nakuha noong 2011-11-8.</ref> ==Pagkapari== Naordinahan bilang pari si Della Chiesa noong 21 Disyembre 1878. ==Pagka-obispo== Ginawa siyang Obispo ng Bologna ni [[Papa Pio X]] noong 1907. ==Pagkakardinal== Noong 25 Mayo 1914, si Della Chiesa ay nalikha bilang kardinal. ==Pagkapapa == Nahalal si Della Chiesa bilang papa noong 1914; at pinili niyang matawag bilang Benedicto XV.<ref>Paunawa sa [[pagbibilang na ordinal]]: Ang mga [[Papa Benedicto (paglilinaw)|Papang Benedicto]] mula XI–XVI ay talagang ang ika-10 hanggang ika-15 mga papa na may ganiyang pangalan. Ito ay dahil si Benedicto X ay ibinabanghay na sa ngayon bilang isang [[antipapa]]; subalit noong pamumuno ni Benedicto XI, hindi pa ito kinikilala. Ang "tunay" o talagang ika-14 na Papa Benedicto ay ipinakilala ang kaniyang sarili bilang may ordinal (pagkakasunud-sunod) na bilang na XV. Sa ibang pananalaita, ang pagbibilang ng mga papa pagkaraan ng ika-10 Benedicto ay kailangang ipaliwanag - paghambingin ang mga [[Papa Bonifacio (paglilinaw)|Papang Bonifacio]] VIII–IX.</ref> Si Juana ng Arko ay kinanonisa ni Benedicto.<ref name="williams">Williams, Timothy. [http://www.nytimes.com/2005/04/19/international/worldspecial2/19cnd-bene.html?scp=3&sq=pope%20benedict%20xv&st=cse "Last Pope Benedict Focused on Ending World War I,"] ''New York Times.'' Abril 19, 2005; nakuha noong 2011-11-9.</ref> Noong 1918, si Papa Benedicto ay hindi isinali mula sa Kumperensiyang Pangkapayapaan sa Paris noong 1919, sa kabila ng kaniyang mga kahilingang may pagpapakumbaba (entratado) na maging kabahagi ng talakayan.<ref name="williams"/> Tumulong si Benedicto XV sa pagpapaunlad ng isang Kodigo ng [[Batas na Kanon]].<ref name="williams"/> CONTINUE HERE: Benedict XV was the fourth Pope since the Kingdom of Italy took possession of Rome.<ref name="mccormick">McCormick, Anne O'Hare. [http://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=F00D13FF355A1B7A93C0A81789D85F468285F9 "The Old Pope and Papal Prestige,"] ''New York Times.'' February 12, 1922; rtrieved 2011-11-9.</ref> ==Kamatayan at pamana== Benedict XV fell ill with [[pneumonia]] ([[influenza]]) in early January 1922.<ref name="williams"/> He died on 22 January 1922.<ref>[http://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=F20613FA3A541B7A93C1AB178AD85F468285F9&scp=1&sq=pope%20benedict%20xv&st=cse "Body of Pope Benedict XV Lies in State,"] ''New York Times.'' January 23, 1922; retrieved 2011-11-8.</ref> The Italian Government lowered its flags to half-mast; and Benedict XV was the first pope to be honored in this way.<ref name="mccormick"/> In 2005, [[Pope Benedict XVI]] explained why he chose the name Benedict: :"... I remember Pope Benedict XV, that courageous prophet of peace, who guided the Church through turbulent times of war. In his footsteps I place my ministry in the service of reconciliation and harmony between peoples." ==Tingnan din== * [[Tala ng mga papa]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} ==Karagdagan pang mga mababasa== * Peters, Walter H. (1959). ''The Life of Benedict XV''. Milwaukee: Bruce Publishing. [http://www.worldcat.org/title/life-of-benedict-xv/oclc/625633&referer=brief_results OCLC 625633] * Pollard, John F. (1999). ''The Unknown Pope.'' London: Geoffrey Chapman. 10-ISBN 0225668440/13-ISBN 9780225668445; [http://www.worldcat.org/title/unknown-pope-benedict-xv-1914-1922-and-the-pursuit-of-peace/oclc/60158637&referer=brief_results OCLC 60158637] ==Mga kawing na panlabas== {{Commons category-inline|Benedictus XV}} {{wikisource author|Benedict XV}} {{wikiquote|Pope Benedict XV}} * {{CathEncy|wstitle=Pope Benedict XIV}} * [http://www.catholic-hierarchy.org/ Catholic Hierarchy], [http://www.catholic-hierarchy.org/bishop/bdelchi.html Pope Benedict XV] *[http://www2.fiu.edu/~mirandas/cardinals.htm Cardinals of the Holy Roman Church] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111030210828/http://www2.fiu.edu/~mirandas/cardinals.htm |date=2011-10-30 }}, [http://www.fiu.edu/~mirandas/bios-d.htm#DellaChiesa Cardinal della Chiesa] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20000902000629/http://www.fiu.edu/~mirandas/bios-d.htm#DellaChiesa |date=2000-09-02 }} * [http://www.vatican.va/holy_father/index.htm Vatican webpage], [http://www.vatican.va/holy_father/benedict_xv/index.htm Benedict XV], [http://www.vatican.va/holy_father/benedict_xv/biography/documents/hf_ben-xv_bio_20060214_biography_it.html biography {{in lang|it}}] * [http://www.saintpetersbasilica.org Saint Peter's Basilica], [http://www.saintpetersbasilica.org/Grottoes/Benedict%20XV/Tomb%20of%20Benedict%20XV.htm Tomb of Benedict XV] {{s-start}} {{s-bef|before=[[Pope Pius X|Pio X]]}} {{s-ttl|title=[[List of popes|Papa]]|years=1914&ndash;1922}} {{s-aft|after=[[Pope Pius XI|Pio XI]]}} {{s-end}} {{Popes}} <!-- Metadata: see [[Wikipedia:Persondata]] --> {{Persondata | NAME = XV, Pope Benedict | ALTERNATIVE NAMES = Chiesa, Giacomo Paolo Giovanni Battista della; Benedictus Quintus Decimus | SHORT DESCRIPTION = Italian pope | DATE OF BIRTH = 1854-11-21 | PLACE OF BIRTH = Pegli, Italy | DATE OF DEATH = 1922-1-22 | PLACE OF DEATH = [[Apostolic Palace]], Rome, Italy }} {{DEFAULTSORT:Benedicto 15}} [[Kategorya:Mga papa mula sa Italya]] [[Kategorya:Ipinanganak noong 1854]] [[Kategorya:Namatay noong 1922]] [[Kategorya:Mga namatay dahil sa pulmonya]] [[Kategorya:Mga papa ng Simbahang Katoliko Romano]] 7u5a39a0rrtd8b9adb4kmjf8v0o0nt6 2164262 2164261 2025-06-09T12:27:38Z 58.69.101.132 2164262 wikitext text/x-wiki {{Infobox Christian leader | type = Pope | English name = Papa Benedicto XV | image = Benedictus XV.jpg | coat_of_arms = CoA Benedetto XV.svg | birth_name = Giacomo Paolo Giovanni Battista della Chiesa | term_start = 3 Setyembre 1914 | term_end = 22 Enero 1922 | predecessor = [[Papa Pio X]] | successor = [[Papa Pio XI]] | ordination = 21 Disyembre 1878 | ordinated_by = | consecration = 22 Disyembre 1907 | consecrated_by = [[Papa Pio X]] | cardinal = 25 Mayo 1914 | rank = | birth_date = {{birth date|1854|11|21|df=y}} | birth_place = [[Pegli]], [[Kaharian ng Sardinia]] | death_date = {{death date and age|1922|1|22|1854|11|21|df=y}} | death_place = [[Palasyong Apostoliko]], [[Roma]], [[Kaharian ng Italya (1861–1946)|Kaharian ng Italya]] | other = Benedicto }} Si '''Papa Benedicto XV''' ([[Latin]]: ''Benedictus PP. XV''; [[Wikang Italyano|Italyano]]: ''Benedetto XV''; {{lang-en|Benedict XV}}, [[Nobyembre 21]], [[1854]] – [[Enero 22]], [[1922]]), na ipinanganak bilang '''Giacomo Paolo Giovanni Battista della Chiesa''', ay isang [[Italya]]nong pari ng [[Simbahang Katoliko Romano]] at ika-259 [[Papa]] mula 1914 hanggang sa kaniyang kamatayan noong 1922. Sumunod siya sa pagkapapa ni [[Papa Pio X]] (1903–14).<ref>[http://www.newadvent.org/cathen/12272b.htm "List of Popes,"] ''Catholic Encyclopedia'' (2009); nakuha noong 2011-11-8.</ref> Ang kaniyang pagkapapa ay malakihang naaninuhan ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]].<ref name="catholic">[http://saints.sqpn.com/ncd01188.htm "Pope Benedict XV,"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120128150939/http://saints.sqpn.com/ncd01188.htm |date=2012-01-28 }} ''New Catholic Dictionary'' (1910); nakuha noong 2011-11-8.</ref> ==Pagkapari== Naordinahan bilang pari si Della Chiesa noong 21 Disyembre 1878. ==Pagka-obispo== Ginawa siyang Obispo ng Bologna ni [[Papa Pio X]] noong 1907. ==Pagkakardinal== Noong 25 Mayo 1914, si Della Chiesa ay nalikha bilang kardinal. ==Pagkapapa == Nahalal si Della Chiesa bilang papa noong 1914; at pinili niyang matawag bilang Benedicto XV.<ref>Paunawa sa [[pagbibilang na ordinal]]: Ang mga [[Papa Benedicto (paglilinaw)|Papang Benedicto]] mula XI–XVI ay talagang ang ika-10 hanggang ika-15 mga papa na may ganiyang pangalan. Ito ay dahil si Benedicto X ay ibinabanghay na sa ngayon bilang isang [[antipapa]]; subalit noong pamumuno ni Benedicto XI, hindi pa ito kinikilala. Ang "tunay" o talagang ika-14 na Papa Benedicto ay ipinakilala ang kaniyang sarili bilang may ordinal (pagkakasunud-sunod) na bilang na XV. Sa ibang pananalaita, ang pagbibilang ng mga papa pagkaraan ng ika-10 Benedicto ay kailangang ipaliwanag - paghambingin ang mga [[Papa Bonifacio (paglilinaw)|Papang Bonifacio]] VIII–IX.</ref> Si Juana ng Arko ay kinanonisa ni Benedicto.<ref name="williams">Williams, Timothy. [http://www.nytimes.com/2005/04/19/international/worldspecial2/19cnd-bene.html?scp=3&sq=pope%20benedict%20xv&st=cse "Last Pope Benedict Focused on Ending World War I,"] ''New York Times.'' Abril 19, 2005; nakuha noong 2011-11-9.</ref> Noong 1918, si Papa Benedicto ay hindi isinali mula sa Kumperensiyang Pangkapayapaan sa Paris noong 1919, sa kabila ng kaniyang mga kahilingang may pagpapakumbaba (entratado) na maging kabahagi ng talakayan.<ref name="williams"/> Tumulong si Benedicto XV sa pagpapaunlad ng isang Kodigo ng [[Batas na Kanon]].<ref name="williams"/> CONTINUE HERE: Benedict XV was the fourth Pope since the Kingdom of Italy took possession of Rome.<ref name="mccormick">McCormick, Anne O'Hare. [http://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=F00D13FF355A1B7A93C0A81789D85F468285F9 "The Old Pope and Papal Prestige,"] ''New York Times.'' February 12, 1922; rtrieved 2011-11-9.</ref> ==Kamatayan at pamana== Benedict XV fell ill with [[pneumonia]] ([[influenza]]) in early January 1922.<ref name="williams"/> He died on 22 January 1922.<ref>[http://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=F20613FA3A541B7A93C1AB178AD85F468285F9&scp=1&sq=pope%20benedict%20xv&st=cse "Body of Pope Benedict XV Lies in State,"] ''New York Times.'' January 23, 1922; retrieved 2011-11-8.</ref> The Italian Government lowered its flags to half-mast; and Benedict XV was the first pope to be honored in this way.<ref name="mccormick"/> In 2005, [[Pope Benedict XVI]] explained why he chose the name Benedict: :"... I remember Pope Benedict XV, that courageous prophet of peace, who guided the Church through turbulent times of war. In his footsteps I place my ministry in the service of reconciliation and harmony between peoples." ==Tingnan din== * [[Tala ng mga papa]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} ==Karagdagan pang mga mababasa== * Peters, Walter H. (1959). ''The Life of Benedict XV''. Milwaukee: Bruce Publishing. [http://www.worldcat.org/title/life-of-benedict-xv/oclc/625633&referer=brief_results OCLC 625633] * Pollard, John F. (1999). ''The Unknown Pope.'' London: Geoffrey Chapman. 10-ISBN 0225668440/13-ISBN 9780225668445; [http://www.worldcat.org/title/unknown-pope-benedict-xv-1914-1922-and-the-pursuit-of-peace/oclc/60158637&referer=brief_results OCLC 60158637] ==Mga kawing na panlabas== {{Commons category-inline|Benedictus XV}} {{wikisource author|Benedict XV}} {{wikiquote|Pope Benedict XV}} * {{CathEncy|wstitle=Pope Benedict XIV}} * [http://www.catholic-hierarchy.org/ Catholic Hierarchy], [http://www.catholic-hierarchy.org/bishop/bdelchi.html Pope Benedict XV] *[http://www2.fiu.edu/~mirandas/cardinals.htm Cardinals of the Holy Roman Church] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111030210828/http://www2.fiu.edu/~mirandas/cardinals.htm |date=2011-10-30 }}, [http://www.fiu.edu/~mirandas/bios-d.htm#DellaChiesa Cardinal della Chiesa] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20000902000629/http://www.fiu.edu/~mirandas/bios-d.htm#DellaChiesa |date=2000-09-02 }} * [http://www.vatican.va/holy_father/index.htm Vatican webpage], [http://www.vatican.va/holy_father/benedict_xv/index.htm Benedict XV], [http://www.vatican.va/holy_father/benedict_xv/biography/documents/hf_ben-xv_bio_20060214_biography_it.html biography {{in lang|it}}] * [http://www.saintpetersbasilica.org Saint Peter's Basilica], [http://www.saintpetersbasilica.org/Grottoes/Benedict%20XV/Tomb%20of%20Benedict%20XV.htm Tomb of Benedict XV] {{s-start}} {{s-bef|before=[[Pope Pius X|Pio X]]}} {{s-ttl|title=[[List of popes|Papa]]|years=1914&ndash;1922}} {{s-aft|after=[[Pope Pius XI|Pio XI]]}} {{s-end}} {{Popes}} <!-- Metadata: see [[Wikipedia:Persondata]] --> {{Persondata | NAME = XV, Pope Benedict | ALTERNATIVE NAMES = Chiesa, Giacomo Paolo Giovanni Battista della; Benedictus Quintus Decimus | SHORT DESCRIPTION = Italian pope | DATE OF BIRTH = 1854-11-21 | PLACE OF BIRTH = Pegli, Italy | DATE OF DEATH = 1922-1-22 | PLACE OF DEATH = [[Apostolic Palace]], Rome, Italy }} {{DEFAULTSORT:Benedicto 15}} [[Kategorya:Mga papa mula sa Italya]] [[Kategorya:Ipinanganak noong 1854]] [[Kategorya:Namatay noong 1922]] [[Kategorya:Mga namatay dahil sa pulmonya]] [[Kategorya:Mga papa ng Simbahang Katoliko Romano]] 8cdmsi0cise7kvrqze66rpvewble1iz 0 36254 2164264 2130738 2025-06-09T12:30:39Z 58.69.101.132 Add Italian and English Names 2164264 wikitext text/x-wiki {{Infobox Christian leader | type = Pope | English name = Leon XIII | image = Papa Leone XIII.jpeg | caption = | coat_of_arms = C o a Leone XIII.svg | birth_name = Vincenzo Gioacchino Raffaele Luigi Pecci | term_start = 20 February 1878 | term_end = 20 Hulyo 1903 | predecessor = [[Pope Pius IX|Pius IX]] | successor = [[Pope Pius X|Pius X]] | ordination = 31 Disyembre 1837 | ordinated_by = [[Carlo Odescalchi]] | consecration = 19 Pebrero 1843 | consecrated_by = [[Luigi Emmanuele Nicolò Lambruschini]] | cardinal = 19 Disyembre 1853 | rank = | birth_date = 2 Marso 1810 | birth_place = [[Carpineto Romano]],<br /> [[Roma]], [[Imperyong Pranses]]] | death_date = 20 Hulyo 1903<br /> (sa gulang na 93) | death_place = [[Apostolic Palace|Palasyong Apostoliko]],<br /> [[Roma]], [[Kaharian ng Italya (1861–1946)|Kaharian ng Italya]] | other = Leon }} Si '''Papa Leon XIII''' o '''Papa Leo XIII''' ({{lang-la|Leo PP. XIII}}; {{lang-it|Leone XIII}}; {{lang-en|Leo XIII}}, [[2 Marso]], [[1810]]—[[20 Hulyo]], [[1903]]), ay isang paring Italyano at nagsilbi bilang [[Papa]] at tagapamahala ng [[Simbahang Katoliko]]. Ipinanganak bilang Konde '''Vincenzo Gioacchino Raffaele Luigi Pecci''', ay ang ika-256 na [[Papa]] ng [[Simbahang Romano Katoliko]], na namuno mula [[1878]] hanggang sa kaniyang kamatayan noong [[1903]],<ref>[http://www.newadvent.org/cathen/12272b.htm "List of Popes,"] ''Catholic Encyclopedia'' (2009); retrieved 2013-3-18.</ref> at pumalit kay [[Papa Pio IX]]. Naglingkod hanggang sa edad na 93, siya ang pinakamatandang papa, at ang ikatlong may pinakamahabang panahon sa [[pontipise]], sa likod nina [[Papa Pio IX]] at [[Papa Juan Pablo II]]. Kilala siya bilang ang "Papa ng Manggagawang Tao" at "Ang Papang Panlipunan". Bilang tagapagtaguyod ng karapatang panlipunan noong mga huling panahon ng ika-19 dantaon, iminungkahi niya ang pagbibili o pagbebenta ng mga lupaing [[Katoliko]] (pag-aari ng mga kapariang [[Espanya|Kastila]]) na nasa [[Pilipinas]].<ref name=Karnow>{{cite-Karnow|Leo XIII}}</ref> ==Monsinyor== Iginawad ni [[Papa Gregorio XVI]] kay Pecci ang pamagat na ''[[Monsignore]]'' (Monsinyor).<ref name="nyt1903">[http://query.nytimes.com/mem/archive-free/pdf?res=F6081EFA3C5D11738DDDA80A94DF405B838CF1D3 "The Life and Personality of the Dead Pope,"] ''New York Times.'' Hulyo 21, 1903; nakuha noong 2011-11-10.</ref> Noong 1903, nagkaroon ng mga pagdiriwang ng Hubileong Ginintuan na bumalik-tanaw sa 50 mga taon magmula nang mapangalanan si Pecci bilang isang [[kardinal (Katolisismo)|kardinal]].<ref>[http://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=F60D11FA3A5412738DDDAB0A94DA405B838CF1D3&scp=15&sq=leo%20xiii&st=cse "Leo XIIIs Jubilee,"] ''New York Times.'' Pebrero 22, 1903; nakuha noong 2011-10-30.</ref> Noong 1846, dinalaw niya ang London kung saan nakaharap niya si [[Reyna Victoria]].<ref>[http://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=F70611FF355D11738DDDAA0894DB405B8985F0D3&scp=9&sq=gregory%20xvi&st=cse "Leo and Victoria,"] ''New York Times.'' Marso 3, 1899; nakuha noong 2011-11-10.</ref> ==Pagka-obispo== Si Pecci ay naging Obispo ng [[Perugia]] sa loob ng 32 mga taon, magmula 1846 hanggang 1878.<ref name="catholic">[http://www.newadvent.org/cathen/09169a.htm "Pope Leo XIII,"] ''Catholic Encyclopedia''; nakuha noong 2011-10-27.</ref> ==Pagkakardinal== Itinaas ni [[Papa Pio IX]] ang ranggo ni Pecci upang maging kardinal noong 1853.<ref name="nyt1903"/> ==Pagkapapa== Noong 1878, nahalal si Kardinal Pecci bilang Papa.<ref>[http://query.nytimes.com/mem/archive-free/pdf?res=F50710F83A5B137B93C3AB1789D85F4C8784F9 "Election of Pope Leo XIII,"] ''New York Times.'' Pebrero 21, 1878; nakuha noong 2011-10-30.</ref> Pagkaraan ng pagkahalal sa kaniya, hindi kailanman lumabas si Papa Leon sa hangganan ng mga tarangkahan ng Batikano.<ref name="nyt1903"/> Nanungkulan si Papa Leon XIII hanggang sa edad na 93. Siya ang [[Talaan ng mga edad ng mga papa|pinakamatandang papa]] at ang pangalawang may pinakamahabang [[Talaan ng mga papa ayon sa haba ng panahon ng pamumuno|pamumuno bilang papa]] bago ang pagiging papa ni [[Papa Juan Pablo II]]. Nakilala si Papa Leon XIII bilang ang "Papa ng Naghahanapbuhay na Tao." Namatay si Papa Leo XIII sa edad na 93 dahil sa [[pulmonya]] at katandaan.<ref name="nyt1903"/> ===Pagkaraan ng kaniyang kamatayan=== Ibinurol si Papa Leo XIII sa [[Basilika ni San Pedro]]. Inilibing siya sa [[Basilika]] na San Juan Laterano,<ref name="nyt1903"/> na opisyal na luklukan ng Obispo ng Roma. ==Tingnan din== * [[Talaan ng mga papa]] * [[List of popes by length of reign|Talaan ng mga papa ayon sa tagal ng panunungkulan]] ==Mga sanggunian== [[File:C o a Leone XIII.svg|thumb|120px|right|Ang Eskudo ng Armas ni Papa Leon XIII]] {{reflist}} ==Mga kawing na panlabas== {{commonscat-inline|Leo XIII}} {{Wikisource|Author:Leo XIII}} * [http://en.wikisource.org/wiki/Catholic_Encyclopedia_%281913%29/Pope_Leo_XIII "Pope Leo XIII"] sa ''Catholic Encyclopedia'', 1913 * [http://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Leo_%28popes%29/Leo_XIII "Leo XIII"] sa ''Encyclopædia Britannica'', 1911 * [http://www.vatican.va/holy_father/index.htm Vatican webpage], [http://www.vatican.va/holy_father/leo_xiii/index.htm Leo XIII] *[http://www2.fiu.edu/~mirandas/cardinals.htm Cardinals of the Holy Roman Church] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111030210828/http://www2.fiu.edu/~mirandas/cardinals.htm |date=2011-10-30 }}, [http://www2.fiu.edu/~mirandas/bios1853-ii.htm#Pecci Gioacchino Cardinal Pecci]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130717091056/http://www2.fiu.edu/~mirandas/bios1853-ii.htm#Pecci |date=2013-07-17 }} * [http://www.newadvent.org/cathen/ ''Catholic Encyclopedia''], [http://www.newadvent.org/cathen/12272b.htm "List of Popes"] {{s-start}} {{s-bef|before=[[Pope Pius IX|Pio IX]]}} {{s-ttl|title=[[List of popes|Papa]]|years=1878&ndash;1903}} {{s-aft|after=[[Pope Pius X|Pio X]]}} {{end}} {{Popes}} {{DEFAULTSORT:Leon 13}} [[Kategorya:Ipinanganak noong 1810]] [[Kategorya:Namatay noong 1903]] [[Kategorya:Mga papa mula sa Italya]] [[Kategorya:Mga papa ng Simbahang Katoliko Romano]] mc09f95rb199sg4kw2n25shlv3i7po7 0 36255 2164263 2130739 2025-06-09T12:29:17Z 58.69.101.132 Add Italian and English Name 2164263 wikitext text/x-wiki {{Infobox Christian leader | type = Pope | English name = San Pio X | image = Papa Pio X.jpeg | coat_of_arms = C o a Pio X.svg | birth_name = Giuseppe Melchiorre Sarto | term_start = 4 Agosto 1903 | term_end = 20 Agosto 1914 | predecessor = [[Papa Leon XIII|Leon XIII]] | successor = [[Papa Benedicto XV]] | ordination = 18 Setyembre 1858 | ordinated_by = [[Giovanni Antonio Farina]] | consecration = 20 Nobyembre 1884 | consecrated_by = [[Lucido Maria Parocchi]] | cardinal = 12 Hunyo 1893 | rank = | birth_date = {{Birth date|1835|6|2|df=y}} | birth_place = [[Riese Pio X|Riese]], [[Kingdom of Lombardy-Venetia|Lombardy-Venetia]], [[Austrian Empire|Imperyong Austriyano]] | death_date = {{Death date and age|1914|8|20|1835|6|2|df=y}} | death_place = [[Apostolic Palace|Palasyong Apostoliko]], [[Roma]], [[Kaharian ng Italya (1861–1946)|Kaharian ng Italya]] | other = Pio | signature = Pxsig.jpg | feast_day = 21 Agosto<br />3 Setyembre ([[Pangkalahatang Kalendaryong Romano]] 1955–1969) | beatified_date = 3 Hunyo 1951 | beatified_place = | beatified_by = [[Pope Pius XII|Papa Pio XII]] | canonized_date = 29 Mayo 1954 | canonized_place = | canonized_by = Papa Pio XII | attributes = | patronage = [[Roman Catholic Archdiocese of Atlanta|Arkidiyosesis ng Atlanta, Georgia]]; [[Roman Catholic Diocese of Des Moines|diyosesis ng Des Moines, Iowa]]; unang mga komunikante; [[Roman Catholic Diocese of Great Falls-Billings|Diyosesis ng Great Falls-Billings, Montana]]; [[Changanassery#Archdiocese of Changanacherry|arkidiyosesis ng Kottayam, India]]; mga peregrino; [[Santa Luċija|Santa Luċija, Malta]]; [[Roman Catholic Diocese of Springfield-Cape Girardeau|Diyosesis ng Springfield-Cape Girardeau, Missouri]]; [[Arkidiyosesis ng Zamboanga|Arkidiyosesis ng Zamboanga, Pilipinas]] }} Si '''Papa Pio X''' ([[Ecclesiastical Latin|Latin na Eklesyastikal]]: ''Pius PP. X'', {{lang-it|Pio X}}/Pio Decimo; {{lang-en|Pius X}}) (2 Hunyo 1835 – 20 Agosto 1914) na ipinanganak bilang '''Giuseppe Melchiorre Sarto''', ay isang [[Italya]]nong pari ng [[Simbahang Katoliko Romano]] at naging [[Tala ng mga papa|ika-258]] na [[Papa ng Simbahang Katoliko Romano]] na naglingkod mula 1903 hanggang 1914.<ref>[http://www.newadvent.org/cathen/12272b.htm "List of Popes,"] ''Catholic Encyclopedia'' (2009); nakuha noong 2011-11-02.</ref> Isa siya sa mga [[santo]] ng Simbahang Katoliko.<ref name="catholic">[http://www.newadvent.org/cathen/12137a.htm "Pope Pius X,"] ''[[Catholic Encyclopedia]]'' (2009); nakuha noong 2011-11-02.</ref> Siya ang unang papa, mula kay [[Papa Pio V]], na [[kanonisasyon|kinanonisa]] bilang santo. Itinakwil ni Pio X ang mga [[modernismo (Romano Katolosisimo)|modernista]]ng interpretasyon ng doktrinang Romano Katoliko at nagtaguyod ng mga tradisyonal na pangdebosyong mga kasanayan at teolohiyang ortodoksiya. Ang kaniyang pinakamahalagang reporma ang paglilimbag ng unang [[Kodigo ng Batas na Kanon]] na nagtipon ng mga batas ng [[Simbahang Katoliko Romano]] sa isang bolyum sa unang pagkakataon. Siya ay isang pastoral na papa na humihikayat ng personal na kabanalan at pamumuhay na nagpapakita ng mga kaugaliang Kristiyano. Siya ay ipinanganak sa bayan ng [[Riese Pio X|Riese]] na kalaunang idinagdag ang "Pio X" (pangalan ni Pio X sa Latin) sa pangalan ng bayang ito. ==Maagang bahagi ng buhay== Ipinanganak si Giuseppe Sarto noong 1835 sa [[Riese]] na nasa Kaharian ng Lombardy-Venetia. Nag-aral siya sa [[Pamantasan ng Padua]].<ref name="finn">Flinn, Frank K. ''et al.'' (2007). [http://books.google.com/books?id=gxEONS0FFlsC&pg=PA519&dq=catholic+encyclopedia+pope+pius+x&hl=en&ei=J6OxTubxO4bc0QHR1pGkAQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=8&ved=0CFIQ6AEwBw#v=onepage&q=catholic%20encyclopedia%20pope%20pius%20x&f=false "Pius X,"] in ''Encyclopedia of Catholicism,'' p. 519.</ref> ==Pagkapari== [[Ordinasyon|Naordinahan]] si Sarto bilang pari noong 18 Setyembre 1858.<ref name="catholic"/> ==Bilang obispo== Noong 1884, si Sarto ay ginawang [[Obispo]] ng [[Mantua]] ni [[Papa Leon XIII]].<ref name="finn"/> ==Bilang Kardinal== Noong 1893, si Sarto ay ginawang [[Kardinal (Katolisismo)|Kardinal]] at [[Patriarka ng Venice]] ni Papa Leon XIII.<ref name="catholic"/> ==Bilang papa== Noong 4 Agosto 1903, nahalal si Kardinal Sarto bilang Papa; at pinili niyang tawagin bilang Pio X.<ref name="finn"/> ==Kasantuhan== Noong 1951, sumailalim siya sa [[beatipikasyon]], na isang hakbang sa proseso ng pagpapangalan sa kaniya bilang isang santo ng Simbahang Katoliko. [[Kanonisasyon|Nakanonisa]] siya bilang isang santo noong 1954. ==Tingnan din== * [[Tala ng mga papa]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} == Mga kawing na panlabas == {{commons category-inline|Pius X}} {{Wikiquote}} {{wikisource|Author:Pius X}} *{{CathEncy|wstitle=Pope Pius X}} *[http://www.catholic-hierarchy.org/ Catholic Hierarchy], [http://www.catholic-hierarchy.org/bishop/bsartogm.html Pope Pius X] *[http://www2.fiu.edu/~mirandas/cardinals.htm Cardinals of the Holy Roman Church] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111030210828/http://www2.fiu.edu/~mirandas/cardinals.htm |date=2011-10-30 }}, [http://www2.fiu.edu/~mirandas/bios1893-ii.htm#Sarto Cardinal Sarto] * [http://www.museosanpiox.it/international/eng/ Museo San Pio X] *[http://www.fondazionegiuseppesarto.it/ Fondazione Giuseppe Sarto {{in lang|it}}] {{S-start}} {{S-bef|before=[[Pope Leo XIII|Leo XIII]]}} {{S-ttl|title=[[List of popes|Pope]]|years=1903&ndash;1914}} {{S-aft|after=[[Pope Benedict XV|Benedict XV]]}} {{S-end}} {{Popes}} {{Katolisismo}} {{Persondata <!-- Metadata: see [[Wikipedia:Persondata]]. --> | NAME = Pius 10 | ALTERNATIVE NAMES = Pius Decimus (Latin); Giuseppe Melchiorre Sarto (birth name) | SHORT DESCRIPTION = Catholic pope | DATE OF BIRTH = 2 June 1835 | PLACE OF BIRTH = [[Riese Pio X|Riese]], [[Kingdom of Lombardy-Venetia|Lombardy-Venetia]], [[Austrian Empire]] | DATE OF DEATH = 20 August 1914 | PLACE OF DEATH = [[Apostolic Palace]], Rome }} {{DEFAULTSORT:Pio 10}} [[Kategorya:Mga papa ng Simbahang Katoliko Romano|Pio 10]] [[Kategorya:Ipinanganak noong 1835]] [[Kategorya:Namatay noong 1914]] [[Kategorya:Mga papa mula sa Italya]] [[Kategorya:Mga namatay dahil sa atake sa puso]] h1jwsaxguahxaoio7kcfzkvlkj6xzda 0 44148 2164273 2153570 2025-06-09T13:38:27Z OmegaAndromedae 150884 2164273 wikitext text/x-wiki {{Speciesbox | name = Tsiko | image = Sapodilla tree.jpg | image_width = 240px | image_caption = Ang puno ng tsiko | taxon = Manilkara zapota | authority = ([[Carolus Linnaeus|L.]]) P. Royen }} :<span class "dablink">''Para sa ibang gamit, tingnan ang [[siko (paglilinaw)]] at [[chico (paglilinaw)]]</span> Ang '''tsiko'''<ref name=JETE>{{cite-JETE|Tsiko, siko, ''sapodilla''}}</ref><ref name=FEEF2>{{cite-FEEF2|Tsiko, binabaybay ding '''chico''' sa talahuluganan ni de Guzman}}</ref> o '''siko'''<ref name=JETE/> ([[wikang Ingles|Ingles]]: ''sapodilla'') ay isang uri ng prutas at puno na may pangalang pang-agham na '''''Manilkara zapota'''''. Mahaba ang buhay ng punong ito na palagiang lunti ang mga dahon at nabubuhay sa mga tropikong lugar ng [[New World|Bagong Mundo]]. Katutubo ito sa [[Mehiko]] at naipakilala sa [[Pilipinas]] noong kapanahunan ng kolonisasyong Kastila. Matamis ang bilog na bunga nito, na may mabuhok na balat at kulay kayumangging madilim.<ref name=FEEF2/> == Paglalarawan == Tumataas ang tsiko mula 30 hanggang 40 metro. Hindi ito naaantig ng hangin at mayaman ang balat sa puti, malambot at madikit na dagtang (''[[latex]]'') tinatawag na ''[[chicle]]''. Medyo hindi kalakihan at makintab ang mapandekorasyong mga dahon nito. Palaktaw-laktaw ang mga dahong ito, eliptiko hanggang [[bilohaba]] ang hugis, may 7 hanggang 15 sentimetro ang haba, at may buong mga gilid. Hindi lantaran ang mga mapuputi at mukhang-kampanang mga bulaklak, na may ''corolla'' na anim ang patong. Bilugan ang malaki nitong [[bunga]], na may 4 - 8 sentimetrong diyametro, at kahawig ng [[patatas]] na may makinis na balat. Naglalaman ang prutas na ito ng mga dalawa hanggang sampung mga [[buto]]. Bilang dagdag, nagkukulay ang laman sa loob ng mapanglaw na dilaw hanggang sa kayumanggi o kulay-lupang anyo na may kagaspangan sa salat, kaparis ng hinog na hinog na [[peras]]. May natatanging katamisan ang lasa nito na ikinukumpara sa lasa ng [[cotton candy|kending bulak]] o [[karamelo]]. Matigas sa pandama ang hilaw na bunga at naglalaman ng mataas na bilang ng mga ''sapponin'' na, katulad ng mga ''[[tannin]]'', nakasasanhi ng pagkatuyo ng bibig. Maiitim ang mga buto ng prutas at kahawig ng mga [[munggo]] na may kawit sa isang dulo na maaaring dumikit sa lalamunan kapag nalunok. Namumunga ang mga puno ng tsiko dalawang beses sa loob ng isang taon, bagaman maaaring magpatuloy ang pamumulaklak buong taon. Mataas ang antas ng lamang dagta ng bunga at hindi kaagad nahihinog, maliban na lamang kung pipitasin. May ilang bungang bilog, samantalang may iba namang bilohaba na may matutulis na dulo. [[Talaksan:ManilZapot 060416 4939 rwg.jpg|thumb|right|Halaman na may bata pang bunga at nasa panahon rin ng pamumulaklak.]] [[Talaksan:Sapodilla Malay with seeds.jpg|thumb|right|Mga tsiko.]] '''Impormasyon hinggil sa nutrisyon'''<br /> ''Batay sa diyetang may 2,000 [[kaloriya]] ang mga pang-araw-araw na bahagdang halagang nabanggit sa ibaba. Maaaring mas mataas o mas mababa ang pang-araw-araw na halagang nababagay para sa iyo, depende sa kaloriyang kailangan mo:''<br /> Bilang ng hain: 1 tsiko (170 g)<br /> Kaloriya (''calories'') 141<br /> Kaloriya mula sa [[taba]] 17<br /> Kabuoang bilang ng taba 1.9 g (3%)<br /> Nasasalang taba (''saturated fat'') 0.3g (2%)<br /> Maramihan at hindi nasalang taba (''polyunsaturated fat'') 0 g<br /> Isahan at hindi nasalang taba (''monounsaturated fat'') 0.9 g<br /> Kolesterol (''cholesterol'') 0 mg (0%)<br /> Sodium 20.4 mg (1%)<br /> Potassium 328.1mg(9%)<br /> Kabuong bilang ng ''carbohydrate'' 33.9 g (11%)<br /> Hiblang diyetaryo (''dietary fiber'') 9 g (3%)<br /> Protina 0.7 g (1%)<br /> Bitamina A 2%<br /> Bitamina C 42%<br /> Calcium 4%<br /> Iron 8%<br /> # Mababa ito sa nasasalang taba # Walang kolesterol # Lubhang mababa sa sodium # Walang asukal # May mataas na bilang ng mga hibla o pibrang diyetaryo # Lubhang mayaman sa bitamina C == Iba pang mga pangalan == Dati itong tinatawag na ''Achras sapota'', isang pangalang mali at hindi naaangkop sa halamang ito. Kilala din sa ganitong mga katawagan sa iba't ibang mga bansa: ''chikoo'' o ''sapota'' sa [[India]], ''sofeda '' sa [[Bangladesh]], ''chikoo'' (binabaybay ding "chikku," "chiku," o "ciku") sa [[Timog Asia]] at [[Pakistan]], ''chico'' o tsiko sa [[Pilipinas]], ''sawo'' sa [[Indonesia]], ''ciku'' sa [[Malaysia]], ''hồng xiêm'' (''xa pô chê'') sa [[Vietnam]], ''sapodilla'' sa [[Guyana]], ''sapodilla'' o ''rata-mi'' sa [[Sri Lanka]], ''lamoot'' (ละมุด) sa [[Thailand]] at [[Cambodia]], ''níspero'' sa [[Colombia]], [[Nicaragua]], [[El Salvador]], [[Dominican Republic]] at [[Venezuela]], ''nípero'' sa [[Cuba]] at [[Dominican Republic|Republika Dominikana]], ''dilly'' sa [[Bahamas]], ''naseberry'' sa iba pang mga pook sa [[West Indies]], at ''sapoti'' sa [[Brazil]]. == Mga sanggunian == === Mga talababa === {{reflist}} === Iba pang mga sanggunian === * [http://www.crfg.org/pubs/ff/sapodilla.html Sapodilla, Manilkara zapota L., Sapotaceae, Index of CRFG Publications, 1969 - 1989, California Rare Fruit Growers, Inc., CRFG.org] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081206195216/http://www.crfg.org/pubs/ff/sapodilla.html |date=2008-12-06 }} * [http://www.hort.purdue.edu/newcrop/morton/sapodilla.html Morton, Julia F. 1987. Sapodilla, Manilkara zapota van Royen, Manilkara achras Fosb., Manilkara zapotilla Gilly, ''In: Fruits of warm climates'', Miami, Florida, p. 393–398.] {{commons|Manilkara zapota}} [[Kaurian:Prutas]] [[Kaurian:Pilipinas]] [[Kaurian:Mehiko]] [[Kategorya:Sapotaceae]] mzwdv73nhtdt8t2bv8ej0p8s527jd3a 2164274 2164273 2025-06-09T13:40:03Z OmegaAndromedae 150884 Inayos ang paglalagay ng paglilinaw 2164274 wikitext text/x-wiki :<span class "dablink">''Para sa ibang gamit, tingnan ang [[siko (paglilinaw)]] at [[chico (paglilinaw)]]</span> {{Speciesbox | name = Tsiko | image = Sapodilla tree.jpg | image_width = 240px | image_caption = Ang puno ng tsiko | taxon = Manilkara zapota | authority = ([[Carolus Linnaeus|L.]]) P. Royen }} Ang '''tsiko'''<ref name=JETE>{{cite-JETE|Tsiko, siko, ''sapodilla''}}</ref><ref name=FEEF2>{{cite-FEEF2|Tsiko, binabaybay ding '''chico''' sa talahuluganan ni de Guzman}}</ref> o '''siko'''<ref name=JETE/> ([[wikang Ingles|Ingles]]: ''sapodilla'') ay isang uri ng prutas at puno na may pangalang pang-agham na '''''Manilkara zapota'''''. Mahaba ang buhay ng punong ito na palagiang lunti ang mga dahon at nabubuhay sa mga tropikong lugar ng [[New World|Bagong Mundo]]. Katutubo ito sa [[Mehiko]] at naipakilala sa [[Pilipinas]] noong kapanahunan ng kolonisasyong Kastila. Matamis ang bilog na bunga nito, na may mabuhok na balat at kulay kayumangging madilim.<ref name=FEEF2/> == Paglalarawan == Tumataas ang tsiko mula 30 hanggang 40 metro. Hindi ito naaantig ng hangin at mayaman ang balat sa puti, malambot at madikit na dagtang (''[[latex]]'') tinatawag na ''[[chicle]]''. Medyo hindi kalakihan at makintab ang mapandekorasyong mga dahon nito. Palaktaw-laktaw ang mga dahong ito, eliptiko hanggang [[bilohaba]] ang hugis, may 7 hanggang 15 sentimetro ang haba, at may buong mga gilid. Hindi lantaran ang mga mapuputi at mukhang-kampanang mga bulaklak, na may ''corolla'' na anim ang patong. Bilugan ang malaki nitong [[bunga]], na may 4 - 8 sentimetrong diyametro, at kahawig ng [[patatas]] na may makinis na balat. Naglalaman ang prutas na ito ng mga dalawa hanggang sampung mga [[buto]]. Bilang dagdag, nagkukulay ang laman sa loob ng mapanglaw na dilaw hanggang sa kayumanggi o kulay-lupang anyo na may kagaspangan sa salat, kaparis ng hinog na hinog na [[peras]]. May natatanging katamisan ang lasa nito na ikinukumpara sa lasa ng [[cotton candy|kending bulak]] o [[karamelo]]. Matigas sa pandama ang hilaw na bunga at naglalaman ng mataas na bilang ng mga ''sapponin'' na, katulad ng mga ''[[tannin]]'', nakasasanhi ng pagkatuyo ng bibig. Maiitim ang mga buto ng prutas at kahawig ng mga [[munggo]] na may kawit sa isang dulo na maaaring dumikit sa lalamunan kapag nalunok. Namumunga ang mga puno ng tsiko dalawang beses sa loob ng isang taon, bagaman maaaring magpatuloy ang pamumulaklak buong taon. Mataas ang antas ng lamang dagta ng bunga at hindi kaagad nahihinog, maliban na lamang kung pipitasin. May ilang bungang bilog, samantalang may iba namang bilohaba na may matutulis na dulo. [[Talaksan:ManilZapot 060416 4939 rwg.jpg|thumb|right|Halaman na may bata pang bunga at nasa panahon rin ng pamumulaklak.]] [[Talaksan:Sapodilla Malay with seeds.jpg|thumb|right|Mga tsiko.]] '''Impormasyon hinggil sa nutrisyon'''<br /> ''Batay sa diyetang may 2,000 [[kaloriya]] ang mga pang-araw-araw na bahagdang halagang nabanggit sa ibaba. Maaaring mas mataas o mas mababa ang pang-araw-araw na halagang nababagay para sa iyo, depende sa kaloriyang kailangan mo:''<br /> Bilang ng hain: 1 tsiko (170 g)<br /> Kaloriya (''calories'') 141<br /> Kaloriya mula sa [[taba]] 17<br /> Kabuoang bilang ng taba 1.9 g (3%)<br /> Nasasalang taba (''saturated fat'') 0.3g (2%)<br /> Maramihan at hindi nasalang taba (''polyunsaturated fat'') 0 g<br /> Isahan at hindi nasalang taba (''monounsaturated fat'') 0.9 g<br /> Kolesterol (''cholesterol'') 0 mg (0%)<br /> Sodium 20.4 mg (1%)<br /> Potassium 328.1mg(9%)<br /> Kabuong bilang ng ''carbohydrate'' 33.9 g (11%)<br /> Hiblang diyetaryo (''dietary fiber'') 9 g (3%)<br /> Protina 0.7 g (1%)<br /> Bitamina A 2%<br /> Bitamina C 42%<br /> Calcium 4%<br /> Iron 8%<br /> # Mababa ito sa nasasalang taba # Walang kolesterol # Lubhang mababa sa sodium # Walang asukal # May mataas na bilang ng mga hibla o pibrang diyetaryo # Lubhang mayaman sa bitamina C == Iba pang mga pangalan == Dati itong tinatawag na ''Achras sapota'', isang pangalang mali at hindi naaangkop sa halamang ito. Kilala din sa ganitong mga katawagan sa iba't ibang mga bansa: ''chikoo'' o ''sapota'' sa [[India]], ''sofeda '' sa [[Bangladesh]], ''chikoo'' (binabaybay ding "chikku," "chiku," o "ciku") sa [[Timog Asia]] at [[Pakistan]], ''chico'' o tsiko sa [[Pilipinas]], ''sawo'' sa [[Indonesia]], ''ciku'' sa [[Malaysia]], ''hồng xiêm'' (''xa pô chê'') sa [[Vietnam]], ''sapodilla'' sa [[Guyana]], ''sapodilla'' o ''rata-mi'' sa [[Sri Lanka]], ''lamoot'' (ละมุด) sa [[Thailand]] at [[Cambodia]], ''níspero'' sa [[Colombia]], [[Nicaragua]], [[El Salvador]], [[Dominican Republic]] at [[Venezuela]], ''nípero'' sa [[Cuba]] at [[Dominican Republic|Republika Dominikana]], ''dilly'' sa [[Bahamas]], ''naseberry'' sa iba pang mga pook sa [[West Indies]], at ''sapoti'' sa [[Brazil]]. == Mga sanggunian == === Mga talababa === {{reflist}} === Iba pang mga sanggunian === * [http://www.crfg.org/pubs/ff/sapodilla.html Sapodilla, Manilkara zapota L., Sapotaceae, Index of CRFG Publications, 1969 - 1989, California Rare Fruit Growers, Inc., CRFG.org] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081206195216/http://www.crfg.org/pubs/ff/sapodilla.html |date=2008-12-06 }} * [http://www.hort.purdue.edu/newcrop/morton/sapodilla.html Morton, Julia F. 1987. Sapodilla, Manilkara zapota van Royen, Manilkara achras Fosb., Manilkara zapotilla Gilly, ''In: Fruits of warm climates'', Miami, Florida, p. 393–398.] {{commons|Manilkara zapota}} [[Kaurian:Prutas]] [[Kaurian:Pilipinas]] [[Kaurian:Mehiko]] [[Kategorya:Sapotaceae]] h84759nv07ja2q1axe1gdtat8phxl96 0 62594 2164275 2160332 2025-06-09T16:22:56Z ListeriaBot 79921 Wikidata list updated [V2] 2164275 wikitext text/x-wiki {{Automatic taxobox | fossil_range = {{fossil range|5.332|0}} [[Miocene]] to present{{fact}} | image = Canis portraits (excluding Lupulella).jpg | image_caption = [[Gray wolf]] (top), [[coyote]] and [[African golden wolf]] (middle), [[Ethiopian wolf]] and [[golden jackal]] (bottom) | taxon = Canis | display_parents = 3 | authority = [[Carl Linnaeus|Linnaeus]], [[10th edition of Systema Naturae|1758]]{{fact}} | type_species = ''[[Canis lupus]]'' | type_species_authority = [[Carl Linnaeus|Linnaeus]], 1758 | subdivision_ranks = Species | subdivision = Extant: *''[[Canis aureus]]'' *''[[Canis familiaris]]'' *''[[Canis latrans]]'' *''[[Canis lupaster]]'' *''[[Canis lupus]]'' *''[[Canis rufus]]'' *''[[Canis lycaon]]'' *''[[Canis simensis]]'' Extinct: *† ''[[Canis antonii]]'' *† ''[[Canis chihliensis]]'' *† ''[[Canis edwardii]]'' *† ''[[Canis etruscus]]'' *† ''[[Canis mosbachensis]]'' *† ''Canis palmidens'' *† ''[[Canis variabilis]]'' *† '''Subgenus ''[[Xenocyon]]''''' **† ''[[Canis africanus]]'' **† ''[[Canis antonii]]'' **† ''[[Canis falconeri]]'' }} Ang '''''Canis''''' ay isang [[sari]]ng naglalaman ng 7 hanggang 10 buhay pang mga uri at maraming mga wala nang mga uri, kabilang ang mga [[Lobo (paglilinaw)|lobo]], [[koyote]], at [[tsakal]]. == Mga lobo at aso == Mga [[Subspecies of Canis Lupus|sub-uri ng ''Canis lupus'']] ang mga lobo at mga aso. Labis na kaiba ang itsura ng Amerikanong abong lobo mula sa mga lobong ''C. l. pallipes'', ''C. l. {{Lang|lat|arabs}}'', o ''C. l. chanco'', na maaaring mas kahalintulad ng lobong ninuno ng pangkasalukuyang aso.<ref>[http://www.nature.com/hdy/journal/v90/n3/full/6800224a.html ''Population Genetics: The dog that came in from the cold''], nina G. M. Acland at E. A. Ostrander, ''Heredity'' (2002) 90, 201–202. doi:10.1038/sj.hdy.6800224 Nakuha noong 30 Mayo 2008</ref> May ilan pang ibang mga nasa taksang ''Canis'' na, sa isang panahon, ay dating tinuring na nakahiwalay na mga uri na itinuturing na ngayong sub-uri ng ''Canis lupus''. Kasama rito ang [[dinggo]] (''C. l. dingo'') mual sa [[Australya]] at [[red wolf|pulang lobo]] (''C. l. rufus'') mula sa [[Hilagang Amerika]].<ref>{{cite web|title=Mammal Species of the World Canidae|url=http://www.bucknell.edu/msw3/browse.asp?id=14000691|accessdate=2007-07-27|archive-date=2009-01-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20090104095141/http://www.bucknell.edu/msw3/browse.asp?id=14000691|url-status=dead}}</ref> == Etimolohiya == Ang ''Canis'' ay salitang Latin para sa ''aso''. == Mga species == {{Wikidata list|sparql= SELECT ?item (concat("''[[", ?taxonname, "]]''") as ?taxonLink) (concat("[http://www.departments.bucknell.edu/biology/resources/msw3/browse.asp?s=y&id=", ?msw, " Mammal Species of the World]") as ?mswLink) WHERE { ?item wdt:P31 wd:Q16521 ; wdt:P105 wd:Q7432 ; wdt:P171* wd:Q149892 ; wdt:P225 ?taxonname . optional { ?item wdt:P959 ?msw . } } |columns=P18:Larawan,?taxonLink:Species,P1843:Ibang tawag,?mswLink:MSW |section= |min_section=3 |sort=P225 |links=text |thumb=128 |autolist=fallback }} {| class='wikitable sortable' ! Larawan ! Species ! Ibang tawag ! MSW |- | | ''[[Canis accitanus]]'' | | |- | | ''[[Canis adoxus]]'' | | |- | [[Talaksan:Side-striped Jackal.jpg|center|128px]] | ''[[Canis adustus]]'' | en:Side-striped jackal<br/>fr:Le Chacal À Flancs Rayés<br/>en:Side-striped Jackal<br/>de:Streifenschakal | [http://www.departments.bucknell.edu/biology/resources/msw3/browse.asp?s=y&id=14000697 Mammal Species of the World] |- | | ''[[Canis alopex]]'' | | |- | | ''[[Canis alpinus]]'' | | |- | | ''[[Canis antarticus]]'' | | |- | [[Talaksan:Golden wolf small.jpg|center|128px]] | ''[[Canis anthus]]'' | | |- | | ''[[Canis apolloniensis]]'' | | |- | | ''[[Canis argentatus]]'' | fr:Le renard argenté | |- | | ''[[Canis argentatus]]'' | | |- | [[Talaksan:Golden jackal (Canis aureus indicus) male.jpg|center|128px]] | ''[[Canis aureus]]'' | en:Golden jackal<br/>ar:ابن آوى الذهبي<br/>ca:Xacal daurat<br/>cs:šakal obecný/Šakal zlatý<br/>da:Guldsjakal<br/>de:Goldschakal<br/>el:Χρυσόμαλλο τσακάλι<br/>eo:Orŝakalo<br/>es:Chacal dorado<br/>et:Harilik šaakal<br/>et:Šaakal<br/>fi:Kultasakaali<br/>fr:Chacal doré<br/>gu:શિયાળ<br/>he:תן זהוב<br/>he:תן מצוי<br/>hu:Aranysakál<br/>it:Sciacallo dorato<br/>ko:황금자칼<br/>nl:Gewone jakhals<br/>nb:Gullsjakal<br/>pl:Szakal złocisty<br/>pt:Chacal-dourado<br/>ru:Шакал обыкновенный<br/>sh:Zlatni šakal / Златни шакал<br/>sv:Guldschakal<br/>th:หมาจิ้งจอก<br/>th:หมาจิ้งจอกทอง<br/>th:หมาจิ้งจอกเอเชีย<br/>tr:Altın çakal<br/>tr:Bayağı çakal<br/>uk:Шакал<br/>zh:亞洲胡狼<br/>zh:金豺<br/>es:Chacal<br/>fr:Chacal Commun<br/>fr:Chacal Doré<br/>en:Asiatic Jackal<br/>en:Common Jackal<br/>en:Golden Jackal<br/>nl:Goudjakhals<br/>zh:亚洲胡狼<br/>sl:evrazijski šakal | [http://www.departments.bucknell.edu/biology/resources/msw3/browse.asp?s=y&id=14000704 Mammal Species of the World] |- | | ''[[Canis aurus]]'' | | |- | | ''[[Canis australis]]'' | | |- | | ''[[Canis avicularius]]'' | | |- | | ''[[Canis borjgali]]'' | | |- | | ''[[Canis brachyurus]]'' | | |- | | ''[[Canis cautleyi]]'' | | |- | | ''[[Canis cerdo]]'' | | |- | | ''[[Canis ceylonicus]]'' | | |- | | ''[[Canis chama]]'' | | |- | | ''[[Canis chanco]]'' | | |- | | ''[[Canis chrysurus]]'' | | |- | | ''[[Canis cinereoargenteus]]'' | | |- | | ''[[Canis corsac]]'' | | |- | | ''[[Canis crocuta]]'' | | |- | | ''[[Canis culpaeus]]'' | | |- | | ''[[Canis curvipalatus]]'' | | |- | | ''[[Canis decussatus]]'' | | |- | [[Talaksan:Canis dingo (The Mammals of Australia III.52).jpg|center|128px]] | ''[[Canis dingo]]'' | | |- | | ''[[Canis dukhunensis]]'' | | |- | [[Talaksan:Canisfalc.JPG|center|128px]] | ''[[Canis falconeri]]'' | | |- | | ''[[Canis familiaris]]'' | en:Domestic Dog<br/>sl:domači pes | |- | | ''[[Canis floridanus]]'' | | |- | | ''[[Canis gezi]]'' | | |- | | ''[[Canis group]]'' | | |- | | ''[[Canis himalaicus]]'' | | |- | [[Talaksan:Wolf.JPG|center|128px]] | ''[[Canis himalayensis]]'' | | |- | | ''[[Canis hispanicus]]'' | | |- | [[Talaksan:Fauna Japonica (1833) Canis hodophylax.jpg|center|128px]] | ''[[Canis hodophilax]]'' | | |- | | ''[[Canis hyaena]]'' | | |- | | ''[[Canis karagan]]'' | | |- | | ''[[Canis lagopus]]'' | | |- | | ''[[Canis lanka]]'' | | |- | [[Talaksan:CanisLateralisKeulemans.jpg|center|128px]] | ''[[Canis lateralis]]'' | | |- | [[Talaksan:Coyote Tule Lake CA.jpg|center|128px]] | ''[[Canis latrans]]'' | en:coyote<br/>en:American jackal<br/>en:brush wolf<br/>en:prairie wolf<br/>de:Kojote<br/>pl:kojot preriowy<br/>pl:kojot<br/>pl:kujot<br/>it:coyote<br/>it:coiote<br/>it:lupo della prateria<br/>hu:prérifarkas<br/>hu:kojot<br/>fi:kojootti<br/>ast:coyote<br/>sl:kojot<br/>chn:Tallapus<br/>es:coyote | [http://www.departments.bucknell.edu/biology/resources/msw3/browse.asp?s=y&id=14000718 Mammal Species of the World] |- | [[Talaksan:Coywolf hybrids.jpg|center|128px]] | ''[[Canis latrans var.]]'' | | |- | [[Talaksan:Grey jackal from Haizer Algeria 4.jpeg|center|128px]] | ''[[Canis lupaster]]'' | | |- | [[Talaksan:Eurasian wolf 2.jpg|center|128px]] | ''[[Canis lupus]]'' | en:Grey Wolf<br/>en-us:Gray Wolf<br/>en:common wolf<br/>fr:loup<br/>cs:vlk obecný<br/>fr:Loup gris<br/>fr:Loup vulgaire<br/>es:Lobo<br/>en:timber wolf<br/>en:wolf<br/>de:Wolfe<br/>sv:varg<br/>sv:gråvarg<br/>sv:ulv<br/>fr:Loup commun<br/>nl:wolf<br/>fi:susi<br/>pt:Lobo<br/>es:Lobo gris<br/>pl:wilk<br/>pl:wilk szary<br/>zh:狼<br/>nb:ulv<br/>it:lupo grigio<br/>ja:オオカミ | [http://www.departments.bucknell.edu/biology/resources/msw3/browse.asp?s=y&id=14000738 Mammal Species of the World] |- | | ''[[Canis lycaon]]'' | | |- | | ''[[Canis megalotis]]'' | | |- | [[Talaksan:2012-bb-jackal-1.jpg|center|128px]] | ''[[Canis mesomelas]]'' | en:Black-backed Jackal<br/>fr:chacal à chabraque<br/>de:Schabrackenschakal<br/>en:Silver-backed Jackal<br/>en:Black-backed jackal<br/>ast:chacal de llombu prietu | [http://www.departments.bucknell.edu/biology/resources/msw3/browse.asp?s=y&id=14000776 Mammal Species of the World] |- | | ''[[Canis mexicanus]]'' | | |- | | ''[[Canis microtis]]'' | | |- | | ''[[Canis naria]]'' | | |- | [[Talaksan:Canis nubilus - 1833-1866 - Print - Iconographia Zoologica - Special Collections University of Amsterdam - UBA01 IZ22200387.tif|center|128px]] | ''[[Canis nubilus]]'' | | |- | | ''[[Canis othmanii]]'' | | |- | | ''[[Canis parvidens]]'' | | |- | | ''[[Canis primaevus]]'' | | |- | | ''[[Canis procyonoides]]'' | | |- | | ''[[Canis rufus]]'' | | |- | | ''[[Canis sechurae]]'' | | |- | [[Talaksan:Ethiopian wolf (Canis simensis citernii) 2.jpg|center|128px]] | ''[[Canis simensis]]'' | es:Lobo Etiope<br/>fr:Loup d'Abyssinie<br/>en:Ethiopian Wolf<br/>en:Simien Fox<br/>en:Simien Jackal<br/>de:Abessinischer Fuchs<br/>de:Äthiopischer Wolf<br/>fr:Loup d'Éthiopie<br/>fr:Cabéru<br/>fr:Chacal du Simien<br/>en:Simien fox<br/>en:Simian jackal<br/>ast:llobu etíope<br/>sl:etiopski volk | [http://www.departments.bucknell.edu/biology/resources/msw3/browse.asp?s=y&id=14000779 Mammal Species of the World] |- | [[Talaksan:Canis sladeni Smit.jpg|center|128px]] | ''[[Canis sladeni]]'' | | |- | | ''[[Canis thous]]'' | | |- | | ''[[Canis tricolor]]'' | | |- | | ''[[Canis urostictus]]'' | | |- | [[Talaksan:Hemicyon sansaniensis.JPG|center|128px]] | ''[[Canis ursinus]]'' | | |- | | ''[[Canis velox]]'' | | |- | | ''[[Canis vetulus]]'' | | |- | | ''[[Canis virginianus]]'' | | |- | | ''[[Canis viverrinus]]'' | | |- | | ''[[Canis vulpes]]'' | | |- | | ''[[Canis walgie]]'' | | |- | | ''[[Canis zerda]]'' | | |} {{Wikidata list end}} == Mga sanggunian == {{reflist}} <!---- ==See also== * [[List of Canis species and subspecies|List of ''Canis'' species]] ----> <!---{{Canidae nav}}---> <!---[[Kategorya:Canine]]--> [[Kategorya:Caninae]] ssiv5rquxw9momgd66lgng7ws4n6jr7 0 77135 2164330 2162661 2025-06-10T07:11:31Z Jojit fb 38 Inilipat ni Jojit fb ang pahinang [[Anito (idolo)]] sa [[Idolo]] nang walang iniwang redirect: mas tamang pamagat 2162661 wikitext text/x-wiki [[File:Siquijor Anito. (5077313419).jpg|thumb| mga kahoy na anito binenenta sa isla ng [[Siquijor]]]] Ang '''idolo''' (tinatawag din sa Pilipinas na '''anito''') ay isang tao o bagay na hinahangaan o sinasamba.<ref name=Gaboy>{{cite-Gaboy|''Idol'', anito, idolo; ''idolatry'', idolatriya}}</ref> Maaari rin itong anumang bagay na sinasamba sa halip na ang tunay na [[Diyos]]. Sa mga [[kapanahunan sa Bibliya]], kalimitang mga istatwa ng hindi totoong mga diyos ang mga anito. Maaaring yari ang mga idolong ito sa kahoy, bato, o metal.<ref name=Biblia6>{{cite-Biblia6|''Idol''}}, ''Dictionary/Concordance'', pahina B5.</ref> Tinatawag na '''idolatriya''' ang pagsamba sa mga diyus-diyosan o bulag na paghanga sa mga idolong nabanggit.<ref name=Gaboy/> Mayroon ding naniniwala sa mga larawan ng mga diyus-diyosang sinasaad na nagbabantay sa tahanan, katulad ng nabanggit na mga "diyus-diyusang pangtahanan" o terafim (mula sa [[wikang Hebreo]]) ni [[Laban]] sa ''[[Aklat ng Henesis]]'' (Henesis 31:19), na katumbas ng mga penates ng sinaunang mga Romano at ng anito ng sinaunang mga Pilipino. Batay sa mga dalubhasa, nagkakaroon ng karapatan sa mana ng isang ama ang sinumang nagdadala ng mga terafim, babae man o lalaki.<ref name=Biblia>{{cite-Biblia|Diyus-diyusan, diyus-diyosan, penates, anito, terafim}}, pahina 53.</ref> Ang ''Anito'' ay isang salitang Pilipino na sa kasaysayan ay tumutukoy sa mga diyus-diyosan o huwad na diyos,<ref>{{Cite journal |last=Castellví Laukamp |first=Luis |date=2020-04-02 |title=Los milagros en la<i>Relación de las islas Filipinas</i>(1604) de Pedro Chirino |url=https://doi.org/10.1080/10609164.2020.1755937 |journal=Colonial Latin American Review |volume=29 |issue=2 |pages=177–194 |doi=10.1080/10609164.2020.1755937 |issn=1060-9164}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Rojas Gómez |first=Juan Camilo |date=2019-07-18 |title=Quejas y acusaciones por malas prácticas de gobierno contra Francisco de Sande, Gobernador y Capitán General de las Islas Filipinas: 1575-1580. |url=https://doi.org/10.19053/20275137.n19.2019.8522 |journal=Historia Y Memoria |issue=19 |pages=25–65 |doi=10.19053/20275137.n19.2019.8522 |issn=2322-777X}}</ref> at may kaugnayan din sa pagsamba sa mga ninuno noong sinaunang panahon. Sa mga pre-kolonyal na paganong Malay ng Kapuluan ng Pilipinas, ang ''anito'' ay itinuturing na espiritu ng ninuno na sinasamba bilang tagapagtanggol ng sambahayan. Karaniwan, ang mga espiritung ito ay inilalarawan sa pamamagitan ng mga inukit na pigura mula sa kahoy o iba pang materyales na maingat na inaalagaan. Sa '''Guam''' at '''Pilipinas''', ginagamit din ang salitang ito upang tumukoy sa mga diyus-diyos, ''fetish'', o espiritu na may kaugnayan sa katutubong paniniwala at espiritwal na praktis.<ref>{{Cite journal |last=Blake |first=Frank R. |last2=Vanoverbergh |first2=Morice |date=1918 |title=A Grammar of Lepanto Igorot as It is Spoken at Bauco |url=https://doi.org/10.2307/289163 |journal=The American Journal of Philology |volume=39 |issue=4 |pages=418 |doi=10.2307/289163 |issn=0002-9475}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Keller |first=Sally E. |date=1976-01-01 |title=English-Khmer Medical Dictionary |url=https://doi.org/10.31356/silwp.vol20.05 |journal=Work Papers of the Summer Institute of Linguistics, University of North Dakota Session |volume=20 |issue=1 |doi=10.31356/silwp.vol20.05 |issn=0361-4700}}</ref><ref>{{Citation |title=Anito |work=The Free Dictionary |url=https://en.thefreedictionary.com/Anito |access-date=2025-05-03}}</ref> Ang terminong anito o diyus-diyos ay tumutukoy sa larawan o representasyon ng Diyos na ginagamit bilang bagay sa pagsamba, samantalang ang idolatriya ay ang pagsamba sa diyus-diyos na para bang siya mismo ang tunay na Diyos.<ref>{{Citation |last=Fast |first=Michael J. |title=Patungo sa pagiging maka- Diyos [Towards godliness]: how Filipino men use cultural forms of epistemology in the search for truth |date=2024-08-12 |work=Practical Theology and Majority World Epistemologies |pages=87–99 |url=https://doi.org/10.4324/9781003527237-8 |access-date=2025-05-03 |place=London |publisher=Routledge |isbn=978-1-003-52723-7}}</ref><ref>{{Cite journal |date=2001-07 |title=Lessons in On-Line Reference Publishing<i>Merriam-Webster's Collegiate Dictionary</i>. Merriam-Webster<i>Merriam-Webster's Collegiate Thesaurus</i>. Merriam-Webster<i>Merriam-Webster's Collegiate Encyclopedia</i>. Merriam-Webster |url=https://doi.org/10.1086/603287 |journal=The Library Quarterly |volume=71 |issue=3 |pages=392–399 |doi=10.1086/603287 |issn=0024-2519}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Swann |first=Julian |date=2017-07-20 |title=Idol of the Nation |url=https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780198788690.003.0013 |journal=Oxford Scholarship Online |doi=10.1093/acprof:oso/9780198788690.003.0013}}</ref><ref>{{Cite book |last=Halberṭal |first=Mosheh |title=Idolatry |last2=Margalit |first2=Avishai |last3=Goldblum |first3=Naomi |date=2008 |publisher=Harvard Univ. Press |isbn=978-0-674-44313-6 |edition=Digitally reprinted |location=Cambridge, Mass.}}</ref> '''pag-anito''' o pag-a-anito sa pakikipag-usap sa mga espiritu ng mga patay, masasamang espiritu at mga diyos-diyosan<ref>{{Cite book |last=Scott |first=William Henry |title=Barangay: sixteenth-century Philippine culture and society |url=https://archive.org/details/barangaysixteent0000scot |date=1994 |publisher=Ateneo de Manila University Press |isbn=978-971-550-135-4 |location=Quezon City, Manila, Philippines}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Zialcita |first=Fernando N.; |date=2020-10-28 |title=Gilda Cordero-Fernando, 1932–2020 |url=https://doi.org/10.13185/2244-1638.1070 |journal=Philippine Studies: Historical and Ethnographic Viewpoints |volume=68 |issue=3 |doi=10.13185/2244-1638.1070 |issn=2244-1638}}</ref> ==Mga anito at idolo sa kultura ng Pilipinas== ==== Mga Anitong Kahoy - Mga Estatwang Taotao ==== [[File:Ifugao sculpture Louvre 70-1999-4-1.jpg|thumb|15th century ''bulul'' may hawak na ''pamahan'' (mangkok pang seremonya) sa [[Louvre Museum]]]] [[File:Wodden Carvings of the Bululs.jpg|thumb|Anitong kahoy o Bulol na mga imahe ng ninuno [[Bontoc, Mountain Province|Bontoc]], [[Mountain Province]], [[Philippines]]]] Sa pangkalahatang '''Anito''' ang tawag sa ano mang estatwang kahoy na kumakatawan sa mga yumao, ninuno at kaanak na mga namatay<ref>{{Cite book |last=Scott |first=William Henry |title=Barangay: sixteenth century Philippine culture and society |date=2004 |publisher=Ateneo de Manila Univ. Pr |isbn=978-971-550-135-4 |edition=5. pr |location=Manila}}</ref><ref>{{Cite book |last=Potet |first=Jean-Paul |title=Ancient beliefs and customs of the Tagalogs |date=2017 |publisher=Jean-Paul G. Potet |isbn=978-0-244-34873-1 |location=Clichy}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Cole |first=Fay‐Cooper |date=1919-04-06 |title=<i>The History of Philippine Civilization as reflected in Religious Nomenclature</i>. A. L. K<scp>roeber</scp> |url=https://doi.org/10.1525/aa.1919.21.2.02a00150 |journal=American Anthropologist |volume=21 |issue=2 |pages=203–208 |doi=10.1525/aa.1919.21.2.02a00150 |issn=0002-7294}}</ref> Maeaming ibang katawagan sa mga estawang kahoy at ang mga espiritu ng ninuno na karaniwang kinakatawan ng mga inukit na estatwa. Ang mga ito ay kilala bilang '''taotao''' ("maliit na tao"; tinatawag ding '''taotaohan, latawo, tinatao,''' o '''tatao'''), '''bata-bata''' ("munting bata"), '''ladaw''' ("larawan" o "anyo"; tinatawag ding '''laraw, ladawang, lagdong,''' o '''larawan'''), at '''likha''' ("nilikha"; tinatawag ding '''likhak''') sa karamihan ng Pilipinas.<ref>{{Cite book |last=Scott |first=William Henry |title=Barangay: sixteenth-century Philippine culture and society |url=https://archive.org/details/barangaysixteent0000scot |date=1994 |publisher=Ateneo de Manila University Press |isbn=978-971-550-135-4 |location=Quezon City, Manila, Philippines}}</ref><ref>{{Cite book |last=Potet |first=Jean-Paul |title=Ancient beliefs and customs of the Tagalogs |date=2017 |publisher=Jean-Paul G. Potet |isbn=978-0-244-34873-1 |location=Clichy}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Cole |first=Fay‐Cooper |date=1919-04-06 |title=<i>The History of Philippine Civilization as reflected in Religious Nomenclature</i>. A. L. K<scp>roeber</scp> |url=https://doi.org/10.1525/aa.1919.21.2.02a00150 |journal=American Anthropologist |volume=21 |issue=2 |pages=203–208 |doi=10.1525/aa.1919.21.2.02a00150 |issn=0002-7294}}</ref> Iba pang pangalan ng mga estatwang ito sa iba't ibang pangkat-etniko ay: * '''Anito''' Pangkalahatang tawag sa mga estawang kahoy na kumakatawan sa mga ninuno * '''Bulul''' (tinatawag ding '''bulol''' o '''bul-ul''') sa mga Ifugao * '''Tinagtaggu''' (tinatawag ding '''tinattaggu''') sa mga Kankanaey at Tuwali Ifugao * '''Lablabbon''' sa mga Itneg * '''Manaug''' sa mga Lumad * '''Tagno''' sa mga Bikolano Sa mga Tagalog, ang '''taotao''' ay minsan ding tinatawag na '''lambana''' (katunog ng dambana o "altar" o "sagradong lugar"), na mula sa kung saan sila karaniwang inilalagay.<ref>{{Citation |title=Zehnter Titel. Vergehen, welche sich auf die Religion beziehen |date=1861-12-31 |url=https://doi.org/10.1515/9783111512242-020 |work=Das Strafgesetzbuch für die Preuß. Staaten und das Gesetz über die Einführung desselben |pages=224–227 |publisher=De Gruyter |access-date=2025-03-16}}</ref> Ang Anito o '''taotao''' ay karaniwang payak at magaspang na inukit na estatwa na gawa sa kahoy, bato, o garing. May ilang Anito (taotao) na natagpuan ng mga Espanyol na yari sa mahahalagang metal o may palamuti ng ginto at alahas, ngunit ito ay napakabihira. <ref>{{Citation |title=INTRODUCTION: |date=2003-01-31 |url=https://doi.org/10.2307/j.ctv11hpnv7.5 |work=Empire of Care |pages=1–14 |publisher=Duke University Press |isbn=978-0-8223-8441-0 |access-date=2025-03-16}}</ref>Halos lahat ng '''taotao''' ay inilalarawan sa posisyong nakaupo nang nakadekwatro ang mga kamay sa tuhod, na kahawig ng posisyong pang-sanggol, pang-araw-araw na paraan ng pakikipag-usap, at paraan ng pag-aayos ng katawan ng mga sinaunang Pilipino sa oras ng kamatayan. Gayunpaman, may ilang estatwa na nakatayo o ipinapakita na gumagawa ng pang-araw-araw na gawain tulad ng pagsayaw, pagbayo ng palay, o pagpapasuso ng sanggol.<ref>{{Cite journal |last=Starr |first=June |date=1973-11 |title=Philippines, North Central Ifugao Land Use Series (A Set of 8 Maps). By Harold C. Conklin. New York: American Geographical Society, 1972. 1:5,000 scale, 29” by 34”. $32.00. |url=https://doi.org/10.2307/2052929 |journal=The Journal of Asian Studies |volume=33 |issue=1 |pages=164–165 |doi=10.2307/2052929 |issn=0021-9118}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Bellafiore |first=Bianca Marie |date=2022-11-01 |title=Exhibition Review: Spirit of a Place, Bury Art Museum &amp; Sculpture Gallery, Bury, United Kingdom, 18 May 2021 - 14 May 2022 |url=https://doi.org/10.29311/mas.v20i2.4088 |journal=Museum and Society |volume=20 |issue=2 |pages=332–340 |doi=10.29311/mas.v20i2.4088 |issn=1479-8360}}</ref> Sa napakabihirang pagkakataon, ang mga '''diwata''' ay maaaring ipakita bilang '''lambana''' sa anyong tao, bilang mga ''lambana'' o maalamat na nilalang, o bilang mga hayop.<ref>{{Cite book |last=Potet |first=Jean-Paul |title=Ancient beliefs and customs of the Tagalogs |date=2017 |publisher=Jean-Paul G. Potet |isbn=978-0-244-34873-1 |location=Clichy}}</ref><ref name=":4">{{Cite journal |last=Bellafiore |first=Bianca Marie |date=2022-11-01 |title=Exhibition Review: Spirit of a Place, Bury Art Museum &amp; Sculpture Gallery, Bury, United Kingdom, 18 May 2021 - 14 May 2022 |url=https://doi.org/10.29311/mas.v20i2.4088 |journal=Museum and Society |volume=20 |issue=2 |pages=332–340 |doi=10.29311/mas.v20i2.4088 |issn=1479-8360}}</ref> Kabilang dito ang isang natatanging uri ng estatwa na tinatawag na '''hipag''' sa mga Igorot, na kumakatawan sa mga diyos ng digmaan, pati na rin ang '''kinabigat''' (mga inukit na poste ng bahay) at '''hogang''' (mga inukit na poste mula sa ''tree fern'' na ginagamit bilang palatandaan ng hangganan at panangga laban sa kapahamakan).<ref name=":4" /> =mga idolo sa ibang kulutra= <gallery> File:Seated Woman of Çatalhöyük on black background.jpg|[[Seated Woman of Çatalhöyük]] File:Durga 2005.jpg|Ang Hindung diyosa si [[Durga]] File:Kali-puja.jpg|[[Kali (diyosa)|Kali]] File:El Guatimac.jpg|[[Guatimac]], isang [[mga Guanche|Guanche]]ng idolo File:Tian Tan Buddha by Beria.jpg|[[Tian Tan Buddha]] File:Altar to Guandi, Temple of Guandi, Jinan, Shandong, China.png|Dambana sa templong Tsino File:Maximon - Lago Atitlan.jpg|[[Maximón]], isang Mayang diyos File:Novena a Nuestra Senora del Perpetuo Socorro in Brasil.jpg|Isang [[Krusipiho]] sa Brazil </gallery> ==Mga Sanggunian== {{reflist}} {{usbong}} [[Kaurian:Mga bagay at kagamitang panrelihiyon]] [[Kategorya:Kaugalian at karanasang panrelihiyon]] 118sx8x6obl4o7v17zn4i9lv4eeqql1 0 88513 2164327 2163387 2025-06-10T07:06:19Z Jojit fb 38 anito and diwata are the same 2164327 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Anito#Diwata]] qojkxlpc82ggykykneqq31pn6lzkm8d 0 154463 2164288 2163599 2025-06-10T01:36:05Z Superastig 11141 Ayusin. 2164288 wikitext text/x-wiki {{About|dating inkarnasyon ng DZMM ng ABS-CBN mula 1986 hanggang 2020|kasalukuyang inkarnasyon ng DZMM na pinamamahala ng Media Serbisyo Production Corporation|DWPM}} {{Infobox radio station | name = DZMM | above = | callsign = | logo = DZMM.svg | logo_size = | logo_alt = | logo_caption = | image = | image_alt = | caption = | city = [[Lungsod Quezon]] | area = [[Malawakang Maynila]] at mga karatig na lugar | frequency = 630 kHz | rds = | branding = DZMM Radyo Patrol 630 | languages = [[Wikang Filipino|Filipino]] | format = [[:en:Dark (broadcasting)|Hindi Aktibo]] | subchannels = | network = | affiliations = | owner = [[ABS-CBN Corporation]] (1953-1972; 1986-2020)<br>[[Radio Philippines Network]] (1973-1986) | sister_stations = [[DWRR-FM|MOR 101.9 Manila]] <br> [[DWWX-TV|ABS-CBN 2]] <br> [[DWAC-TV|S+A 23]] | founded = | airdate = {{start date and age|1953|10|19}} (bilang DZAQ 620/960) <br> {{start date and age|1956}} (DZXL 960/620, DZYK, DZWL, DZMY, DZYL at ang unang DZMM) <br> {{start date and age|1973}} (bilang DWWW 620) <br> {{start date and age|1978}} (bilang DWWW 630) <br> {{Start date and age|1986|07|22}} (bilang pangalawang DZMM)<ref>http://sc.judiciary.gov.ph/jurisprudence/2008/october2008/133347.htm</ref> | last_airdate = {{End date and age|1972|9|23}} (bilang DZAQ, DZXL, DZYK, DZQL, DZMY, DZYL, DWWW, DZOA, at ang unang DZMM) <br>{{End date and age|1986|2|24}} (bilang DWWW)<br>{{End date and age|2020|5|5}} ([[Kontrobersiya sa pagpapanibago ng prangkisa ng ABS-CBN|legislative franchise lapsed]]; bilang pangalawang DZMM) | former_callsigns = DZAQ 620/960 (1953–1972) <br> DZXL 960/620 (1956–1972) <br> DWWW 620/630 (1973–1986) | former_names = | former_frequencies = 620 kHz (1953–1972, 1973 to 1979) <br> 960 kHz (1956–1972) <br> 830 kHz (1956–1972) <br> 1160 kHz (1956–1972) <br> 1340 kHz (1956–1972) <br> 1000 kHz (1956–1972)<ref name="judiciary1">[http://sc.judiciary.gov.ph/jurisprudence/2008/october2008/133347.htm ''refer to 1'']</ref> | callsign_meaning = '''M'''alayang '''M'''amamayan<br>(dating tatak) o '''M'''etro '''M'''anila | licensing_authority = | facility_id = | class = A | power = 50,000 watt | erp = 100 kilowatt | haat = | coordinates = | translators = | repeaters = | webcast = | website = {{URL|dzmm.abs-cbn.com}} | child = | embed_header = | embedded = }} Ang '''DZMM''' (630 [[:en:AM broadcasting|AM]]) sumasahimpapawid bilang '''DZMM Radyo Patrol 630''' ay ang punong himpilang sa AM ng [[ABS-CBN Corporation]]. Ang mga studio nito ay matatagpuan sa [[ABS-CBN Broadcasting Center]], Sgt. Esguerra Ave., corner Mo. Ignacia Ave., Diliman, [[Lungsod ng Quezon]], at ang aming transmitter ng ay matatagpuan sa Brgy. Panghulo, Obando, Bulacan. ==Kasaysayan== ===Maagang taon=== Naitatag noong 19 Oktubre 1953, Ang DZAQ, ang unang hinalinhan DZMM ay ang kauna-unahang himpilan ng radyo na itinatag ng dating ABS (Alto Broadcasting System, na pagmamay-ari ng pamilyang Quirino sa ilalim ng anak ni Pangulong [[Elpidio Quirino]] na si Antonio. Ito ay nagsimula sa isang eksperimental na himpilan na DZBC bago mag-1953. Itinampok sa himpilang ito sa mga unang panahon ang balitaan, aliwan at musikahan sa AM format, na naging basehan din ng DZAQ-TV 3, hanggang sa magsanib ang ABS at CBN upang makabuo ng bagong "network" noong 1967. Nilipat ang DZAQ sa DZXL (pagaari ng CBN), 960 kHZ isang tagapagbalita sa radyo ng isa pang AM lamang pinangalanan bilang DZXL Radyo Patrol, ang himpilan ng ABS-CBN hanggang sa pagsiklab ng Batas Militar noong 1972. Subalit noong gabi ng 23 Setyembre 1972, ang himpilang DZXL, DZYK at DZAQ-TV ay nawala sa himpapawid, nang samsamin ng Metrocom ang ABS-CBN broadcast complex dalawang araw pagkatapos ihayag ni Pangulong Ferdinand Marcos ang Batas Militar. Nadakip din ang mga personalidad ng DZAQ / DZXL personalities, dahilan sa mahigpit na sensura, nang nawala ito sa himpapawid, dalawang taon matapos ang sapilitang pagsasara ng lahat at telebisyon na mga estasyon ng radyo. Noong 1974, nagsimulang sumahimpapawid ang DWWW, ang isang sister AM station ng Kanlaon Broadcasting System (KBS) na naglalaman ng hindi lamang sa mga balita, ngunit din pampublikong serbisyo at mga programa ng musika bilang anchors well.Veteran at bagong recruits tulad ng Johnny de Leon, Rod Navarro, Noli de Castro at Vic Morales ang ilang mga announcers ng estasyon, dumating sa DWWW sa oras na iyon. Nang dumating ang taong 1986 EDSA Revolution ay nagsimula para sa tatlong araw, repormistang rebelde stormed sa RPN broadcast kumplikadong bilang DWWW knocked off mula sa hangin sumusunod na ang makunan ng channel 4 sa umaga ng 24 Pebrero 1986. Sa katapusan, ang parehong DWWW at DWOK ng BBC ay malayo ng pamahalaan. ===Ang pagbabalik ng ABS-CBN=== Ang tuluyang pagbagsak ng rehimeng Marcos ay ang dahilan upang magbalik ang ABS-CBN sa himpapawid. Noong Hulyo 1986, ibinalik ng bagong buong [[Komisyong Pampanguluhan sa Mabuting Pamahalaan]] (PCGG) ang dalawang himpilan ng radyo na, DWWW ng RPN at DWOK ng BBC sa ABS-CBN . Ang DWWW ay pinalitan ito ng DZMM at bumalik ito sa himpapawid matapos ang halos 14 na taong pagkawala nito. Si Lito Balquierda Jr, Bise-Presidente para sa Radio, ang nanguna sa pagbabalik ng higanteng network sa broadcast industry ng bansa. Ang network na nagsimulang mag-recruit ng parehong nakaranas at bagong empleyado kabilang Radyo Patrol Reporters (tagapag-ulat). Ang kanilang unang studios ay matatagpuan sa Gusaling Chronicle sa Pasig (kung saan kasalukuyang matatagpuan ang mga tanggapan ng Benpres Corporation). Pagkatapos ng ilang araw ng masusing pagpaplano, ang DZMM ay bumalik sa himpapawid, na may tagline na "Ang Himpilan ng Malayang Mamamayan" noong ika-22 ng Hulyo 1986. Si Tiya Dely Magpayo ay ang kauna-unahang brodkaster na nagpasimula ng pagbabalik ng DZMM sa himpapawid sa pamamagitan ng kanyang palatuntunang Dear Tiya Dely, na sinusundan ng iba pang mga beteranong mga anchors tulad nina Jun Ricafrente , Rene Jose , at Noli de Castro, kasama din ang mga bagong-kasapi na mga babaeng mga brodkaster na sina Gel Santos-Relos , Mel Tiangco at Angelique Lazo pati na rin ang mga baeteranong sina Ka Ernie Baron at Kuya Cesar. Ang Knowledge Power, ang kauna-unahang full-length na palatuntunang panradyo sa DZMM ay nagsimulang nagsahimpapawid, Ito rin ay ang kauna-unahang iskolastikong programa sa AM radio. Tulad sa mga nakalipas na mga panahon, naipagpatuloy ng DZMM ang tradisyon ng mga matipuno DZAQ / DZXL ABS-CBN Radyo Patrol (field reporters) ng '60s at ng mga unang sigwada ng dekada '70 upang mapahasa ang kapabilidad ng himpilan na maglingko sa publiko. Sa pangunguna ni Jun Ricafrente, na isa sa mga orihinal na kasapi ng pangkat, nagsimulang mag-hire ng mga bagong kasapi. Ang mga kauna-unahang mga bagong kasapi ng Radyo Patrol Reportorial Team ay sina Claude Vitug , Emil Recometa , Lito Villarosa at Neil Ocampo . Noong Oktubre 1986, ang himpilang ito ay lumipat sa kanyang kasalukuyang studios sa ABS-CBN Broadcast Center sa [[Lungsod Quezon]]. Noong 1987, ipinakilala ang kauna-unahang tandem sa AM radio. Sina Mel Tiangco at Jay Sonza ay ang host ng Mel & Jay at kaagad pumatok sa mga tagapakinig at tumagal ng ilang taon. Ito ay din sa parehong taon kapag DZMM bumuo ng isang kapuna hanay ng mga talento ng radyo, kabilang Ted Failon , Korina Sanchez , Frankie Evangelista at Neil Ocampo . Noong taong ding yaon nang kinubkob ng mga manghihimagsik mula sa militar ang himpilan. Gayunman, ang DZMM ay nagpatuloy pa rin itong magsahimpapawid upang maghatid ng mga balita sa publiko. Ang booth ay inilipat na sa isang sikretong lugar at agad na naipagpatuloy ang pagsasahimpapawid. Ted Failon sumali DZMM's roster ng broadcasters sa 1990 at nagkaroon ng isang programa sa estasyon ng may karapatan Gising Pilipinas na dating aired araw araw sa 2-4:00. DZMM reporters sakop ang pinakamalaking kaganapan sa huli 80's at sa maagang 90's tulad ng MV Doña Paz trahedya, kamatayan ng Ferdinand Marcos at Gulf War . ===Pampublikong serbisyo sa radyo=== Sa 1991, Aksyon Ngayon, ang kauna unahang programa sa AM radio tapat lamang sa mga pampublikong serbisyo ay nilikha. Unang iniduong sa pamamagitan Korina Sanchez at Ted Failon , Aksiyon Ngayon kaagad soared sa tuktok ng listahan ratings. Dahil sa libo ng mga mas mababa-masuwerte Kapamilyas flocking sa estasyon na humihingi ng tulong mula sa Aksiyon Ngayon, ang executive nagpasya na lumikha ng DZMM Public Service Center, ang unang kailanman hiwalay na tanggapan ng eksklusibo nilikha para sa mga pampublikong serbisyo sa pamamagitan ng isang lokal na estasyon ng AM. Sa kasalukuyan, ang Aksiyon Ngayon ay iniduong sa pamamagitan ni Fr. Tito Caluag at Kaye Dacer may Zaldy Naguit . Sa 5 Nobyembre 1993, inilunsad ng DZMM Pulis, Pulis Kung Umaksiyon, Mabilis. Ang programa ay unang iniduong sa pamamagitan ng mga icon broadcast, Kabayan Noli de Castro, Jay Sonza, at Mel Tiangco . Ito ay nilikha upang panatilihin ang pampublikong kaalaman sa mga gawain ng Philippine National Police . Ito rin ay naging isang venue para sa mga komento at mga hinaing ng mga pampublikong pakikinig sa mga isyu tungkol sa mga enforcers batas. Sa 1995, DZMM won ang KBP Golden Dove awards para sa Best AM Radio Station. Ito ay din sa parehong taon kapag DZMM ginawa ang mga award-winning Radio Documentary, Ang Kasaysayan ng Radyo sa Pilipinas - ang unang kailanman radio espesyal na nanalo ng tatlong major awards mula sa tatlong tanyag award-pagbibigay ng mga katawan. Ang dokumentaryo ay ipinagkaloob sa mga award Lorenzo Ruiz ng CMMA, Best Radio Program pagtataguyod ng Kultura at Sining sa pamamagitan ng KBP, at Best Radio Program sa pamamagitan ng mga Award Golden Pearl. DZMM muli ay ipinahayag Best AM Radio Station ng KBP Golden Dove Awards sa 1996. Sa Nobyembre 5, Jeep ni Erap ay pormal na inilunsad sa DZMM. Ang pagkatapos ay vice-president Joseph Estrada mismo iniduong sa programa na uusapan mga isyu tungkol sa masa. Gayundin, sa 1996, DZMM ay naging ang unang lokal na estasyon ng AM na ginawang magagamit sa World Wide Web sa kanyang pagsama sa mga ABS-CBN website. Lahat ng programa ng estasyon ay broadcast live at maaaring masaya sa pamamagitan ng lahat ng mga Pilipino sa buong mundo via [[:en:The Filipino Channel|TFC]]. ==Mga Programa== {{main|Talaan ng mga palabas ng DZMM/DZMM TeleRadyo}} == Mga kaugnay na artikulo == * [[ABS-CBN]] * [[ABS-CBN News and Current Affairs]] * [[DWRR-FM|MOR 101.9]] * [[DZMM TeleRadyo]] ==Mga sanggunian== {{Reflist}} ==External links== *[http://philippines.mom-rsf.org/en/media/radio/ Media Ownership Monitor Philippines – Radio] by VERA Files and [[Reporters Without Borders]] {{ABS-CBN}} {{ABS-CBN News and Current Affairs}} {{Metro Manila Radio}} [[Kategorya:Mga himpilang panradyo sa Kalakhang Maynila]] 33xtiv3s0f27p2asdzqkri3koqeqcdl 0 212640 2164249 2162339 2025-06-09T12:13:58Z 58.69.101.132 Add Italian, Latin, and Spanish Translation 2164249 wikitext text/x-wiki {{Infobox Christian leader | type = Pope | honorific-prefix = [[Papa]] | name = Francisco | title = [[Obispo ng Roma]] | image = Pope Francis Korea Haemi Castle 19 (4x5 cropped).jpg | alt = Larawan ni Papa Francisco na nakasuot ng puting sutana, balabal, zuchetto, at krus sa kwintas. | caption = Si Francisco noong 2014 | church = [[Simbahang Katoliko Romano|Simbahang Katolika]] | term_start = 13 Marso 2013 | term_end = 21 Abril 2025 | archdiocese = [[Diyosesis ng Roma]] | see = [[Banal na Sede]] | predecessor = [[Papa Benedicto XVI|Benedicto XVI]] | successor = [[Papa Leon XIV|Leon XIV]] | previous_post = {{indented plainlist| * Panlalawigang Superyor ng mga Heswita sa Arhentina (1973–1979) * Obispong Oksilyari ng Buenos Aires (1992–1997) * Obispong Titular ng Auca (1992–1997) * Obispong Koadyutor ng Buenos Aires (1997–1998) * Arsobispo ng Buenos Aires (1998–2013) * Ordinaryo para sa mga Katolikong Oryental sa Arhentina (1998–2013) * Paring Kardenal ng San Roberto Bellarmino (2001–2013) * Pangulo ng Komperensiya ng mga Obispo sa Arhentina (2005–2011)}} <!---------- Orders ----------> | ordination = 13 Disyembre 1969 | ordained_by = Ramón José Castellano | consecration = 27 Hunyo 1992 | consecrated_by = Antonio Quarracino | cardinal = 21 Pebrero 2001 | created_cardinal_by= [[Papa Juan Pablo II]] | rank = Paring kardinal <!---------- Personal details ----------> | birth_name = Jorge Mario Bergoglio | birth_date = {{birth date|1936|12|17|df=yes}} | birth_place = [[Buenos Aires]], [[Arhentina]] | death_date = {{Death date and age|2025|04|21|1936|12|17|df=y}} | death_place = [[Domus Sanctae Marthae|Casa Santa Marta]], [[Vatican City]] | buried = [[Santa Maria Maggiore]] | nationality = Arhentino,<br>Vaticano | residence = [[Lungsod ng Vaticano]] | education = {{indented plainlist| * Kolehiyo Maximo ng San Jose * Pampilosopo at Panteolohiyang Fakulti ng San Miguel * Milltown Institusyon ng Teolohiya at Pilosopiya * Sankt Georgen Gradwadong Paaralan ng Pilosopiya at Teolohiya}} | motto = <i>Miserando atque eligendo</i> ("Habag at malasakit") | signature = FirmaPapaFrancisco.svg | coat_of_arms = Coat of arms of Franciscus.svg }} Si '''Papa Francisco''' ({{lang-la|Franciscus PP.}}; {{lang-it|Francesco}}; {{lang|es|Francisco}}) na mas kilala bilang '''Lolo Kiko''' (ipinanganak bilang '''Jorge Mario Bergoglio'''; 17 Disyembre 1936 – 21 Abril 2025) ay ang pinuno ng [[Simbahang Katoliko Romano|Simbahang Katolika]] at pinuno ng estado ng Lungsod ng Vaticano mula 13 Marso 2013 hanggang 21 Abril 2025.<ref>{{cite news |title=Jorge Mario Bergoglio, 77, of Argentina is Pope Francis I |agency=Reuters |url=http://www.gmanetwork.com/news/story/299168/news/world/jorge-mario-bergoglio-77-of-argentina-is-pope-francis-i |newspaper=[[GMA News and Public Affairs|GMA News]] |date=14 Marso 2013 |accessdate=13 Marso 2013 }}{{Dead link|date=Agosto 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Taál ng [[Buenos Aires]], [[Arhentina]], itinalaga siya bilang paring Katoliko noong 1969. Iniluklok siya bilang [[Arsobispo ng Buenos Aires]] noong 1998, at inabituhan bilang kardinal ni [[Papa Juan Pablo II]] noong 2001. Nahalál siya bilang Papa noong 13 Marso 2013, matapos magbitíw si [[Papa Benedicto XVI]] noong 28 Pebrero ng kaparehong taon. Pinili ni Bergoglio ang ngalang pampapang ''Francisco'', ang kauna-unahang papang gumamit ng naturang pangalan, bilang pagpupugay kay [[Francisco ng Asisi|San Francisco ng Asisi]]. Siya ang kauna-unahang Papa mula sa labas ng [[Europa]] simula noong ika-8 dantaon, unang nagmula sa kontinente ng [[Timog Amerika]] (at mangyaring sa Timog Hating-globo), at unang papa na hindi taga-Europa matapos ang panahon ni [[Papa Gregorio III]] noong taong 741.<ref>{{cite web |last=Speciale |first=Alessandro |date=13 Abril 2013 |title=Cardinal Walter Kasper Says Pope Francis Will Bring New Life To Vatican II |url=http://www.huffingtonpost.com/2013/04/13/cardinal-walter-kasper-says-pope-francis-will-bring-new-life-to-vatican-ii_n_3076386.html?utm_hp_ref=pope-francis |work=The Huffington Post |location=Londres |language=en |accessdate=18 Enero 2015}}</ref> Siya rin ang unang kardinal na [[Kapisanan ni Hesus|Heswita]] na naluklok bilang ''[[Pontifex Maximus]]''. Sa kabuuan ng kaniyang buhay bilang isang indibidwal at isang pinunong relihiyoso, nakilala ng madla si Papa Francisco sa kaniyang kababaang-loob, sa kaniyang pagmamalasakit sa mga [[Kahirapan|mahihirap]], at sa kaniyang pagnanais na bumuo ng mga pag-uusap bilang paraan upang magkaugnayan ang lahat ng tao mula sa iba't-ibang lahi, paniniwala, at pananampalataya.<ref>{{cite web |last=Feiden |first=Douglas |date=14 Marso 2013 |title=Pope Francis, the new leader of the Catholic Church, praised by many for practicing what he preaches, his humble nature and his empathy for the poor |url=http://www.nydailynews.com/news/world/popebio-article-1.1287994 |work=New York Daily News |location=New York |language=en |accessdate=18 Enero 2015}}</ref><ref>{{cite web |last=Vallely |first=Paul |date=14 Marso 2013 |title=Pope Francis profile: Jorge Mario Bergoglio, a humble man who moved out of a palace into an apartment, cooks his own meals and travels by bus |url=http://www.independent.co.uk/voices/comment/pope-francis-profile-jorge-mario-bergoglio-a-humble-man-who-moved-out-of-a-palace-into-an-apartment-cooks-his-own-meals-and-travels-by-bus-8533450.html |work=The Independent |location=Reyno Unido |language=en |accessdate=18 Enero 2015}}</ref><ref name="interfaith01">{{cite web |last=Povoledo |first=Elisabetta |date=22 Marso 2013 |title=Pope Appeals for More Interreligious Dialogue |url=http://www.nytimes.com/2013/03/23/world/europe/pope-francis-urges-more-interreligious-dialogue.html?_r=1& |work=The New York Times |location=New York |language=en |accessdate=18 Enero 2015}}</ref> Nakilala rin siya sa pagiging payak at di-gaanong maanyo na pamamahala bilang Santo Papa, lalo na noong pinili niyang manirahan sa bahay-pampanauhin ng [[:en:Domus Sanctae Marthae|Domus Sanctae Marthae]] kaysa sa silid sa [[Palasyong Apostoliko]] na siyang ginamit ng mga naunang papa. Bukod pa rito, dahil sa pagiging Heswita at tagasunod ni [[Ignacio ng Loyola|San Ignacio ng Loyola]], kilala rin siya sa pagiging payak sa pananamit, gaya ng pagtanggi niya sa pagsuot ng kinagisnan na kapa ng papa na ''mozzetta'' noong siya ay maluklok, pagpili niya ng pilak sa halip na ginto para sa kaniyang singsing, at paggamit niya ng kaniyang krus na ginagamit na niya mula pa noong siya ay kardinal pa lamang.<ref>{{cite web |last=Willey |first=David |date=16 Marso 2013 |title=Pope Francis' first moves hint at break with past |url=http://www.bbc.com/news/world-europe-21813874 |work=BBC News |location=Londres |language=en |accessdate=18 Enero 2015}}</ref><ref>{{cite web |date=17 Marso 2013 |title=Holy Mass in the Parish of St. Anna in the Vatican. |url=http://w2.vatican.va/content/francesco/en/homilies/2013/documents/papa-francesco_20130317_omelia-santa-anna.html |work=Libreria Editrice Vaticana |location=Lungsod ng Vaticano |language=en |accessdate=18 Enero 2015}}</ref> Nanatili ang posisyon ng papa sa doktrinang Katoliko hinggil sa [[pagpapalaglag]], hindi likas na [[kontrasepsiyon]], at [[homoseksuwalidad]]. Bagama't nananatili ang posisyon ng katuruan ng Simbahan hinggil sa mga gawaing homoseksuwal, sinabi niyang hindi dapat maliitin ang mga napapabilang sa ikatlong kasarian.<ref>{{cite web|url=http://www.bbc.com/news/world-europe-23489702 |title=Pope Francis: Who am I to judge gay people? |date=29 Hul 2013 20:05 GMT |work=BBC News |location=London |accessdate=18 Ene 2015}}</ref> Bilang kardinal, tinutulan niya ang pag-iisang-dibdib ng magkatulad na kasarian sa Arhentina.<ref>{{cite web|url=http://latimesblogs.latimes.com/lanow/2013/03/west-hollywood-reaction-pope-francis-stand-on-gays.html |title=In West Hollywood, Pope Francis' stand on gays is unimpressive |date=14 Mar 2013 12:14 pm |work=Los Angeles Times |location=Southern California |accessdate=18 Ene 2015}}</ref> Bukod pa rito, pinananatili niya na siya ay "anak ng Simbahan" hinggil sa pagiging tapat sa mga alituntunin ng Simbahan, kung saan tinukoy niya ang pagpapalaglag bilang "kasuklam-suklam,"<ref>{{cite web |first=Philip |last=Pullella |url=http://www.reuters.com/article/2014/01/13/us-pope-abortion-idUSBREA0C0ME20140113 |title=Pope, after conservatives' criticism, calls abortion "horrific" |date=13 Ene 2014 11:42am EST |work=Reuters |location=US |accessdate=18 Ene 2015 |archive-date=2014-02-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140217220639/http://www.reuters.com/article/2014/01/13/us-pope-abortion-idUSBREA0C0ME20140113 |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140217220639/http://www.reuters.com/article/2014/01/13/us-pope-abortion-idUSBREA0C0ME20140113 |date=17 Pebrero 2014 }}</ref> at iminungkahing ang mga babae ay pinahahalagahan sa halip na pinapangasiwaan.<ref>{{cite web |first=Andrea |last=Tornielli |url=http://www.lastampa.it/2013/12/14/esteri/vatican-insider/en/never-be-afraid-of-tenderness-5BqUfVs9r7W1CJIMuHqNeI/pagina.html |title=Never be afraid of tenderness |date=14 Dis 2013 |work=La Stampa |location=Italy |accessdate=18 Ene 2015 |archive-date=17 Enero 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150117175022/http://www.lastampa.it/2013/12/14/esteri/vatican-insider/en/never-be-afraid-of-tenderness-5BqUfVs9r7W1CJIMuHqNeI/pagina.html |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150117175022/http://www.lastampa.it/2013/12/14/esteri/vatican-insider/en/never-be-afraid-of-tenderness-5BqUfVs9r7W1CJIMuHqNeI/pagina.html |date=17 Enero 2015 }}</ref> Kung ibubuod, binigyang-diin ni Francisco na "Kabalintunaang sabihing sinusunod mo si Hesukristo subalit tinatanggihan mo ang Simbahan."<ref>{{cite web |last=Wooden |first=Cindy |date=8 Mayo 2013 |title=Pope tells sisters: you can’t follow Jesus without the Church |url=http://www.catholicherald.co.uk/news/2013/05/08/pope-tells-sisters-you-cant-follow-jesus-without-the-church/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150328172254/http://www.catholicherald.co.uk/news/2013/05/08/pope-tells-sisters-you-cant-follow-jesus-without-the-church/ |archive-date=28 Marso 2015 |access-date=18 Enero 2015 |work=Catholic Herald |location=Reyno Unido |language=en}}</ref> Kaya naman, hinimok niya si Obispo Charles J. Scicluna ng [[Malta]] na magsalita laban sa pag-ampon ng mga nagbubuklod na magkatulad ang kasarian (''same-sex couples''),<ref>{{cite web|first=Tom |last=Kington |url=http://www.latimes.com/world/worldnow/la-fg-wn-vatican-pope-francis-gay-couples-20140105-story.html#axzz2pbK7AwFg |title=Vatican says pope's comments on gay couples don't mark policy change |date=05 Ene 2014 12:08 PM |work=Los Angeles Times |location=California |accessdate=18 Ene 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.catholicnewsagency.com/news/pope-encouraged-malta-bishop-to-speak-out-against-gay-adoption-bill/ |title=Pope encouraged Malta bishop to speak out against gay adoption bill |date=03 Ene 2014 02:35 PM |work=Catholic News Agency |location=Italy |accessdate=18 Ene 2015}}</ref> pinanatiling ang mga Katolikong mula sa diborsiyo at muling nagpakasal ay maaring hindi tumanggap ng Eukaristiya, at nagtiwalag{{efn|excommunicate}} ng isang dating paring Katoliko dahil sa mga pananaw nitong lumalapastangan sa Simbahan.<ref>{{cite web |first=Damian |last=Thompson |url=http://blogs.telegraph.co.uk/news/damianthompson/100238464/excommunicated-priest-reynolds-celebrated-illicit-mass-at-which-communion-was-given-to-a-dog/ |title=Excommunicated priest Greg Reynolds celebrated illicit Mass at which Communion was given to a dog |date=27 Set 2013 |work=The Telegraph |location=UK |accessdate=18 Ene 2015 |archive-date=26 Pebrero 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150226034152/http://blogs.telegraph.co.uk/news/damianthompson/100238464/excommunicated-priest-reynolds-celebrated-illicit-mass-at-which-communion-was-given-to-a-dog/ |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150226034152/http://blogs.telegraph.co.uk/news/damianthompson/100238464/excommunicated-priest-reynolds-celebrated-illicit-mass-at-which-communion-was-given-to-a-dog/ |date=26 Pebrero 2015 }}</ref> Binigyan-diin niyang ang tungkulin ng mga Kristiyano ay ang tulungan ang mga mahihirap at mga nangangailangan, at itinataguyod niya ang mapayapang usapan at mga usapang kabilang ang mga nasa sari-saring pananampalataya o ''interfaith dialogue''.<ref name=interfaith01/><ref>{{cite web|first=Alana |last=Horowitz |url=http://www.huffingtonpost.com/2013/12/29/pope-francis-gay-adoption_n_4516304.html |title=Pope Francis 'Shocked' By Gay Adoption Bill: Report |date=29 Dis 2013 |work=The Huffington Post |location=UK |accessdate=18 Ene 2015}}</ref><ref>{{cite web|first=Noah |last=Rayman |url=http://world.time.com/2013/12/30/report-pope-francis-shocked-by-same-sex-adoption-proposal/ |title=Adoption Proposal: Bishop says Pope 'encouraged me to speak out' |date=30 Dis 2013 |work=Time |location=US |accessdate=18 Ene 2015}}</ref><ref>{{cite web|first=Laurie |last=Goodstein |url=http://www.nytimes.com/2013/09/20/world/europe/pope-bluntly-faults-churchs-focus-on-gays-and-abortion.html?hp&_r=0 |title=Pope Says Church Is ‘Obsessed’ With Gays, Abortion and Birth Control |date=19 Set 2013 |work=The New York Times |location=US |accessdate=18 Ene 2015}}</ref><ref>{{cite web|first=Elizabeth |last=Dias |url=http://world.time.com/2013/09/25/pope-francis-excommunicates-priest-who-supports-womens-ordination-and-gays/?iid=gs-article-mostpop1 |title=Backed Women’s Ordination and Gays: Despite his reforming attitude, Francis still supports traditional doctrine |date=25 Set 2013 |work=Time |location=US |accessdate=18 Ene 2015}}</ref> Ipinahayag din niyang walang puwang sa Simbahan [[Mga kaso ng pang-aabusong seksuwal sa Simbahang Katoliko|ang pagpapahintulot sa pang-aabusong seksuwal (''sex abuse'') sa Simbahan]], na nagsabing ang pang-aabusong seksuwal ay "kasingsamá ng pagsasagawa ng Itim na Misa (''satanic mass'')."<ref>{{cite web|first=Elizabeth |last=Dias |url=http://www.bbc.com/news/world-europe-27583474 |title=Pope to meet sex abuse victims at the Vatican |date=27 Mayo 2014 |work=BBC News |location=London |accessdate=18 Ene 2015}}</ref><ref>{{cite web|first=Eliana |last=Dockterman |url=http://time.com/116989/pope-zero-tolerance-sex-abuse-policy/ |title=Pope Declares ‘Zero Tolerance’ Sex-Abuse Policy |date=26 Mayo 2014 |work=Time |location=US |accessdate=18 Ene 2015}}</ref><ref>{{cite web|first=Jeremy |last=Bowen |url=http://www.bbc.com/news/world-europe-27583909 |title=Pope's 'zero tolerance' vow on abuse will now need action |date=27 Mayo 2014 06:35 |work=BBC News |location=London |accessdate=18 Ene 2015}}</ref> Pumanaw si Papa Francisco noong 21 Abril 2025 sa edad na 88.<ref>{{Cite web |date=21 Abril 2025 |title=Pope Francis dies aged 88 after double pneumonia battle |url=https://www.independent.co.uk/news/world/europe/pope-francis-deth-age-health-respiratory-infection-b2699583.html |access-date=21 Abril 2025 |website=The Independent |language=en}}</ref> ==Pagkabata== Si Jorge Mario Bergoglio<ref>{{cite web|url=http://www.vatican.va/news_services/press/documentazione/documents/Kardinali_biografie/Kardinali_bio_bergoglio_jm_en.html |title=College of Kardinals Biographical notes |publisher=Vatican.va |date= |accessdate=2013-03-14}}</ref> ay isinilang sa [[Buenos Aires]], isa sa limang anak ng [[Italya|Italyanong emigranteng]]<ref name="guardian">{{cite news|last=Rice-Oxley|first=Mark|title=Pope Francis: the humble pontiff with practical approach to poverty|url=http://www.guardian.co.uk/world/2013/mar/13/jorge-mario-bergoglio-pope-poverty|accessdate=13 Marso 2013|newspaper=The Guardian (UK)|date=13 Marso 2013}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.bloomberg.com/news/2013-03-13/argentina-s-Kardinal-jorge-bergoglio-is-elected-pope-francis-i.html|title=Argentina's Kardinal Bergoglio Is Elected Pope Francis|publisher=Bloomberg|date=13 Marso 2013|accessdate=13 Marso 2013}}</ref> sina Mario José Bergoglio, isang orbrero sa [[daangbakal]], at ng kaniyang asawang si María Sívori, isang maybahay. Noong siya ay binatilyo, si Bergoglio ay tinapyasan ng isang bahagi ng kaniyang [[baga (anatomiya)|baga]] dulot ng [[impeksiyon|pagsakop]].<ref>{{cite news | title = New Pope, Francis, Known As Humble Man with a Focus on Social Outreach | date = 13 Marso 2013 | publisher = CBS Local Media | url = http://newyork.cbslocal.com/2013/03/13/Kardinal-jorge-bergoglio-of-argentina-voted-new-pope-of-the-catholic-church/ | work = CBS New York | accessdate = 2013-03-13 }}{{Dead link|date=Oktubre 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Siya ay nag-aral at nakatanggap ng Antás Masterál sa [[kimika|kímika]] sa [[Pamantasan ng Buenos Aires]] bago niya napágpasyaháng pumasok sa pagkapari.<ref>{{cite web |first =Francis X |last =Rocca |url =http://www.catholicherald.co.uk/news/2013/03/13/Kardinal-bergoglio-profile/ |title =Kardinal Jorge Bergoglio: a profile |publisher =Catholic Herald |date =13 Marso 2013 |accessdate =13 Marso 2013 }}{{Dead link|date=Agosto 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Ayon din sa ibang mga sanggunian, siya ay nakapagtapos mula sa isang páaraláng teknikal bilang mekanikong pangkemikal at sa edad ng 21 ay nagpasyang maging pari.<ref>[http://www.lanacion.com.ar/1562738-bergoglio-un-sacerdote-jesuita-de-carrera La Nación newspaper: Jorge Bergoglio, a career Jesuit priest, 13 Marso 2013] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181216141857/https://www.lanacion.com.ar/1562738-bergoglio-un-sacerdote-jesuita-de-carrera |date=16 Disyembre 2018 }} {{in lang|es}} Article gives detail: he graduated from industrial secondary school E.N.E.T Nº 27 "Hipólito Yrigoyen".</ref> ==Pagkapari== ===Heswita=== Pumasok si Bergoglio sa [[Kapisanan ni Hesus]] noong 11 Marso 1958 at nag-aral sa pagkapari sa isang seminaryong Heswita sa Villa Devoto. Noong 1960, nakuha niya ang lisensiya sa pilosopiya mula sa Colegio Máximo San José sa San Miguel. Noong 1964 at 1965 nagturo siya ng literatura at [[sikolohiya]] sa Colegio de la Imaculada, isang mataas na paaralan sa lalawigan ng Santa Fe, Arhentina. Noong 1966, nagturo siya ng kaparehong kurso sa Colegio del Salvador sa Buenos Aires.<ref name="bnj03132013">{{cite news|title=Pope Francis : Kardinal Jorge Mario Bergoglio named new Pope|url=http://www.baltimorenewsjournal.com/2013/03/13/pope-francis-i-Kardinal-jorge-mario-bergoglio-named-new-pope/|accessdate=13 Marso 2013|newspaper=Baltimore News Journal|date=13 Marso 2013}}{{Dead link|date=Agosto 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Noong 1967, natapos ni Bergoglio ang kaniyang pag-aaral ng teolohiya at naordena sa pagkapari noong 13 Disyembre 1969 ni Arsobispo Ramón José Castellano. Namasukan siya sa Pakultad ng Pilosopiya at Teolohiya ng San Miguel<ref>{{cite web |author=Juan Manuel Jaime – José Luis Rolón |url=http://www.facultades-smiguel.org.ar/ |title=Official Website, Facultades de Filosofía y Teología de San Miguel |publisher=Facultades-smiguel.org.ar |date= |accessdate=2013-03-14 |archive-date=2013-03-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130316064721/http://www.facultades-smiguel.org.ar/ |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130316064721/http://www.facultades-smiguel.org.ar/ |date=2013-03-16 }}</ref>, isang semninaryo sa San Miguel, Buenos Aires. Naabot ni Bergoglio doon ang katayuang ''novice master'' at naging propesor ng teolohiya. Itinaas ng Kapisanan ni Hesus si Bergoglio at siya ay nanungkulan bilang probinsiyal ng Arhentina mula 1973 hanggang 1979.<ref>[http://www.catholic.org/hf/faith/story.php?id=50111 NEW POPE: Who is this man named Bergoglio? ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130317025209/http://www.catholic.org/hf/faith/story.php?id=50111 |date=2013-03-17 }}, Catholic.org</ref> Nilipat siya sa isang ''doctoral dissertation'' sa Sankt Georgen sa Alemanya at bumalik sa Arhentina upang manungkulan bilang kumpesor at direktor pang-espiritwal sa [[Cordoba]].<ref name="bnj03132013" /> ===Obispo=== Itinalaga si Bergoglio bilang Pangalawang Obispo <!-- auxiliary bishop --> ng Buenos Aires noong 1992 at inordena noong 27 Hunyo 1992 bilang ''Titular Bishop'' ng Auca <ref>The [[titular see]] of Auca, established in 1969, is seated at [[Villafranca Montes de Oca]], Spain: [http://www.gcatholic.org/dioceses/former/t0229.htm Titular See of Auca, Spain].</ref> kasama si Antonio Kardinal Quarracino, Arsobispo ng Buenos Aires, bilang ''principal consecrator''. Si Bergoglio ang humalili kay Kardinal Quarracino bilang Arsobispo ng Buenos Aires noong 28 Pebrero 1998 at ipinangalang ''ordinaryo'' para sa Silangang Katoliko sa Arhentina, na walang sariling prelado. ===Kardinal=== [[Talaksan:Card. Jorge Bergoglio SJ, 2008.jpg|thumb|right|200px|Si Kardinal Jorge Bergoglio, SJ noong 2008.]] Sa konsistori noong 21 Pebrero 2001, ginawang kardinal si Arsobispo Bergoglio ni [[Papa Juan Pablo II]], na may titulo bilang kardinal-pari ng San Roberto Bellarmino. Bilang kardinal, itinalaga si Bergoglio sa limang administratibong posisyon sa [[Roman Curia|Kuryang Romano]]. <!-- wala pang tagalog --> Nakilala si Kardinal Bergoglio dahil sa kaniyang pagiging magpakumbaba, pagka-konserbatibo sa doktrina at sa kaniyang prinsipyo sa [[katarungang panlipunan]].<ref>{{cite web |last=McCarthy |first=John |url=http://ncronline.org/blogs/ncr-today/papabile-day-men-who-could-be-pope-13 |title=Profile: New pope, Jesuit Bergoglio, was runner-up in 2005 conclave |publisher=Ncronline.org |date=3 Marso 2013 |accessdate=2013-03-13 |archive-date=2017-06-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170603205738/https://www.ncronline.org/blogs/ncr-today/papabile-day-men-who-could-be-pope-13 |url-status=dead }}</ref> Mas pinili niya ang pagkakaroon ng payak na pamumuhay: mas pinili niyang manirahan sa isang maliit na apartment sa halip ng magarang tirahan para sa obispo, at mas pinili niyang sumakay sa mga pampublikong transportasyon kaysa sa isang limousine.<ref>{{cite web|url=http://cablegatesearch.net/cable.php?id=05VATICAN466|date=18 Abril 2005|accessdate=2012-03-13|title='Toward The Conclave Part III: The Candidates'|archive-date=2013-03-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20130315203831/http://cablegatesearch.net/cable.php?id=05VATICAN466|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130515050744/http://cablegatesearch.net/cable.php?id=05VATICAN466 |date=2013-05-15 }}</ref> Noong pumanaw si Papa Juan Pablo II noong 2005, isa sa mga napipisil na ''[[papabile]]'' si Bergoglio.<ref>{{cite web|first=Michael Brendan |last=Dougherty |url=http://www.businessinsider.com/meet-the-man-who-will-be-the-next-pope-2012-4?op=1 |title=One Of These Men Will Be The Next Pope |date=19 Abr 2012 02:19 pm |work=Business Insider |location=New York |accessdate=18 Ene 2015}}</ref> Lumahok siya bilang isang kardinal-tagahalál (''cardinal elector'') sa [[Papal Conclave, 2005|kongklabe noong 2005]] na siyang nagluklók kay Papa Benedicto XVI. Ayon sa pahayagang ''La Stampa'', gitgitan sila ni Ratzinger sa halalan, hanggang sa humingî siya ng isang madamdaming pakiusap sa mga kardinal na huwag siyang ihalal.<ref name="tears">{{cite web |url=http://vaticaninsider.lastampa.it/vaticano/dettaglio-articolo/articolo/conclave-22761/ |title=''Ecco come andò davvero il Conclave del 2005'' |work=La Stampa |language=Italyano |accessdate=13 Marso 2013 |archive-date=15 Mayo 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130515055321/http://vaticaninsider.lastampa.it/vaticano/dettaglio-articolo/articolo/conclave-22761/ |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130730113144/http://vaticaninsider.lastampa.it/vaticano/dettaglio-articolo/articolo/conclave-22761/ |date=30 Hulyo 2013 }}</ref> Bago nagsimula ang kongklabe ay nakilahok din siya sa libing ni Papa Juan Pablo II at gumanap bilang rehente kasama ang [[Kolehiyo ng mga Kardinal]], at namuno sa Simbahang Romana Katolika noong panahon ng ''sede vacante''. Bilang isang kardinal, nakilala si Bergoglio bilang isang konserbatibong Katoliko.<ref>{{cite web| last =Allen, Jr.| first =John L.| title =Who Is Cardinal Jorge Mario Bergoglio? (renamed Profile: New pope, Jesuit Bergoglio, was runner-up in 2005 conclave)| work =National Catholic Reporter| date =3 Marso 2013| url =http://ncronline.org/blogs/ncr-today/papabile-day-men-who-could-be-pope-13| accessdate =13 Marso 2013| archive-date =3 Hunyo 2017| archive-url =https://web.archive.org/web/20170603205738/https://www.ncronline.org/blogs/ncr-today/papabile-day-men-who-could-be-pope-13| url-status =dead}}</ref> Hatî ang opinyon ng mga Arhentino patungkol sa kaniya. Habang ang ilan ay malakas ang suporta kay Bergoglio dahil sa kaniyang payak na pamumuhay, ang iba naman ay masidhi ang pagtutol sa kaniya dahil sa mga isyu patungkol sa kasalang homosekswál at sa kanilang pagkabagabag ukol sa kaniyang kaugnayan sa mapanupil na rehiméng militar noong dekada 1970s.<ref>[http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-21780828 Pope Francis divides opinion in Argentina]</ref> == Kapapahan (2013-2025) == {{multiple image|align=right|direction=horizontal|width=|caption_align=center|header_align=center|header=Eskudo de armas ni Papa Francisco|image1=Coat of arms of Jorge Mario Bergoglio.svg|width1=150|alt1=|caption1=Bilang kardinal|image2=Coat of arms of Franciscus.svg|width2=113|alt2=|caption2=Bilang papa|footer=Kinakatawan ng ginto tala ang Birheng Maria, ang ''spikenard''—isang mala-ubas na halaman—ay nauugnay kay San Jose, at ang ''IHS'' ay ang sagisag ng mga Heswita.<ref>{{cite news |title=Vatican releases Pope Francis' coat of arms, motto and ring |url= https://www.telegraph.co.uk/news/religion/the-pope/9937813/Vatican-releases-Pope-Francis-coat-of-arms-motto-and-ring.html|archive-url= https://web.archive.org/web/20130321131012/http://www.telegraph.co.uk/news/religion/the-pope/9937813/Vatican-releases-Pope-Francis-coat-of-arms-motto-and-ring.html|archive-date= 21 Marso 2013|newspaper=The Telegraph|date=18 Marso 2013 |access-date=21 Abril 2025 |location=Londres}}</ref><ref name="OR">{{cite web | url=https://www.vatican.va/holy_father/francesco/elezione/stemma-papa-francesco_it.html | title=Lo Stemma di Papa Francesco | publisher=[[L'Osservatore Romano]] | date=18 Marso 2013 | access-date=21 Abril 2025 | language=it | archive-date=9 Pebrero 2014 | archive-url=https://web.archive.org/web/20140209090516/http://www.vatican.va/holy_father/francesco/elezione/stemma-papa-francesco_it.html | url-status=live }}</ref>}} Si Francisco ang unang Papang [[Kapisanan ni Hesus|Heswita]]. Naging makabuluhan ang kaniyang pagluklok bilang papa dahil sa kung minsan ay maigting ang relasyon ng Kapisanan ni Hesus at ng [[Banal na Luklukan]]. Si Francisco rin ang kauna-unahang Papa mula sa Kaamerikahan, maging sa [[Timog Hating-globo]].<ref>{{cite magazine |author=Howard Chua-Eoan |date=13 Marso 2013 |title=Pope of the Americas |url=https://world.time.com/2013/03/13/pope-of-the-americas/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150531041636/http://world.time.com/2013/03/13/pope-of-the-americas/ |archive-date=31 Mayo 2015 |access-date=21 Abril 2025 |magazine=Time |language=en}}</ref><ref>{{cite news |date=8 Marso 2023 |title=Fordham Experts Weigh in on Pope Francis' First Decade |language=en |work=Fordham Newsroom |url=https://news.fordham.edu/living-the-mission/fordham-experts-weigh-in-on-pope-francis-first-decade/ |url-status=live |access-date=21 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230309164135/https://news.fordham.edu/living-the-mission/fordham-experts-weigh-in-on-pope-francis-first-decade/ |archive-date=9 Marso 2023}}</ref> Siya ang ika-11 Papa na hindi nagmula sa Europa, pagkatapos ni [[Papa Gregorio III|Gregorio III]] na nagmula sa Siria at pumanaw noong 741. Bagamat hindi ipinanganak sa Europa, siya ay may lahing Europeo dahil ang kaniyang ama at mga lolo't lola sa ina ay mula sa hilagang Italya.<ref>{{cite news |last=Fisher |first=Max |date=13 Marso 2013 |title=Sorry, Jorge Mario Bergoglio is not the first non-European pope |language=en |newspaper=The Washington Post |url=https://www.washingtonpost.com/blogs/worldviews/wp/2013/03/13/sorry-jorge-mario-bergoglio-is-not-the-first-non-european-pope/ |url-status=live |access-date=21 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150615144215/http://www.washingtonpost.com/blogs/worldviews/wp/2013/03/13/sorry-jorge-mario-bergoglio-is-not-the-first-non-european-pope/ |archive-date=15 Hunyo 2015}}</ref> Bilang papa, hindi gaanong maanyo ang ugali ni Francisco kaysa sa mga nauna sa kaniya, isang istilo na inilalarawan ng balita na "walang pagarbo." Sa gabi ng kaniyang pagkahalal bilang papa, siya ay sumakay sa isang bus papunta sa kaniyang hotel kasama ang ibang mga kardinal imbis na gamitin ang ''papal car''.<ref>{{cite news |date=16 Marso 2013 |title=Pope Francis wants a 'poor Church for the poor' |language=en |work=[[Reuters]] |url=https://www.reuters.com/article/us-pope-poor-idUSBRE92F05P20130316 |url-status=live |access-date=21 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151226013425/http://www.reuters.com/article/us-pope-poor-idUSBRE92F05P20130316 |archive-date=26 Disyembre 2015}}</ref> Kinabukasan, binista niya si Kardinal Jorge María Mejía sa ospital at nagkipag-usap sa mga maysakit at tauhan.<ref>{{cite web |title=Pope visits ailing Argentine cardinal in hospital |url=https://abcnews.go.com/International/retired-argentine-cardinal-heart-attack/comments?type=story&id=18736841 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130316062247/http://abcnews.go.com/International/retired-argentine-cardinal-heart-attack/comments?type=story&id=18736841 |archive-date=16 March 2013 |access-date=9 May 2014 |work=ABC News}}</ref> Bilang karagdagan sa kaniyang pagkataal na Espanyol, nagsasalita siya ng matatas na Italyano (ang opisyal na wika ng Lungsdo ng Vaticano at ang pang-araw-araw na wika ng Banal na Luklukan) at Aleman. Marunong din siya sa Latin (ang opisyal na wika ng Banal na Luklukan),<ref>{{cite news |date=13 March 2013 |title=Pope Francis: 13 key facts about the new pontiff |work=[[The Guardian]] |location=London |url=https://www.theguardian.com/world/2013/mar/13/new-pope-thirteen-key-facts |url-status=live |access-date=13 March 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130317120117/http://www.guardian.co.uk/world/2013/mar/13/new-pope-thirteen-key-facts |archive-date=17 March 2013}}</ref> Pranses, Portugues, at Ingles;<ref>{{cite news |date=14 Marso 2013 |title=Briefing di padre Lombardi |language=it |publisher=The Vatican Today |url=http://www.news.va/it/news/briefing-di-padre-lombardi |access-date=21 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171018142947/http://www.news.va/it/news/briefing-di-padre-lombardi |archive-date=18 Oktubre 2017}}</ref><ref>{{cite news |date=14 Marso 2013 |title=Francis and those humble gestures by the Pope, he does not sit on a throne, paying the bill at the hotel |language=it |publisher=Corriere Della Sera |url=http://www.corriere.it/cronache/13_marzo_14/papa-francesco-primo-giorno_9d687672-8c78-11e2-ab2c-711cc67f5f67.shtml |url-status=live |access-date=21 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130331184311/http://www.corriere.it/cronache/13_marzo_14/papa-francesco-primo-giorno_9d687672-8c78-11e2-ab2c-711cc67f5f67.shtml |archive-date=31 Marso 2013}}</ref><ref>{{cite news |author1=Walker |first=Peter |author2=Owen |first2=Paul |author3=Batty |first3=David |name-list-style=amp |date=14 Marso 2013 |title=Pope Francis, first day after election |language=en |newspaper=[[The Guardian]] |location=Londres |url=https://www.theguardian.com/world/2013/mar/14/pope-francis-first-day |url-status=live |access-date=21 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130627230237/http://www.guardian.co.uk/world/2013/mar/14/pope-francis-first-day |archive-date=27 Hunyo 2013}}</ref> nauunawaan din niya ang ''Piedmontese'' at ilang ''Genoese Ligurian''.<ref>{{cite news |last=Glatz |first=Carol |date=2 Abril 2013 |title=Can't chant, can't speak English? Pope says it's because he's tone-deaf |language=en |publisher=Catholic News Service |url=http://www.catholicnews.com/data/stories/cns/1301486.htm |access-date=21 Abril 2025 |archive-url=http://webarchive.loc.gov/all/20130402184851/http%3A//www.catholicnews.com/data/stories/cns/1301486.htm |archive-date=2 Abril 2013}}</ref> Si Francisco ang unang papa mula kay [[Papa Pio X]] na tumira sa labas ng silid ng papa.<ref name="Vatican guesthouse">{{cite web |last=Wooden |first=Cindy |date=26 Marso 2013 |title=Pope Francis to live in Vatican guesthouse, not papal apartments |url=http://ncronline.org/news/vatican/pope-francis-live-vatican-guesthouse-not-papal-apartments |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130329080857/http://ncronline.org/news/vatican/pope-francis-live-vatican-guesthouse-not-papal-apartments |archive-date=29 Marso 2013 |access-date=21 Abril 2025 |work=National Catholic Reporter |language=en}}</ref> Pinili niya na hindi tumira sa opisyal na tirahan ng papa sa [[Palasyong Apostoliko]], kundi sa halip ay nananatili sa [[Domus Sanctae Marthae]] sa isang ''suite'' kung saan maaari siyang tumanggap ng mga panauhin at magdaos ng mga pagpupulong. Lumilitaw pa rin si Francisco sa bintana ng Palasyong Apostoliko para sa [[Orasyon]] tuwing Linggo. Bilang isang papang Heswita, nilinaw ni Francisco na ang pangunahing gawain ng mga mananampalataya ay hindi ang pagsunod sa mga tuntunin kundi ang pag-unawa kung ano ang tinatawag ng Diyos na gawin nila. Binago niya ang gawi ng klero, umiwas sa tinawag niyang "klerikalismo" (na naninirahan sa katayuan at awtoridad ng pagkasaserdote) at patungo sa isang etika ng paglilingkod (sinabi ni Francisco na dapat magkaroon ng "amoy ng tupa" ang mga pastol ng simbahan, palaging nananatiling malapit sa Bayan ng Diyos).<ref>{{cite web |last=Bole |first=William |date=5 Marso 2018 |title=Five Years Later Changes under Pope Francis are Revealing his Jesuit DNA |url=https://www.jesuits.org/stories/five-years-later-changes-under-pope-francis-are-revealing-his-jesuit-dna/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230811001454/https://www.jesuits.org/stories/five-years-later-changes-under-pope-francis-are-revealing-his-jesuit-dna/ |archive-date=11 Agosto 2023 |access-date=21 Abril 2025 |website=Jesuits.org |language=en}}</ref> === Paghalal === [[File:Papa_Francisco_recién_elegido_2.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Papa_Francisco_reci%C3%A9n_elegido_2.jpg|left|thumb|Lumitaw si Francisco sa publiko sa unang pagkakataon bilang papa, sa balkonahe ng Basilika ni San Pedro noong 13 Marso 2013.]] Nahalal na si Bergoglio bilang papa noong 13 Marso 2013,<ref>{{cite web |date=13 Marso 2013 |title=FRANCISCUS |url=https://www.vatican.va/holy_father/francesco/elezione/index_sp.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20130315203915/https://www.vatican.va/holy_father/francesco/elezione/index_sp.htm |archive-date=15 Marso 2013 |publisher=Holy See |language=la |quote=Annuntio vobis gaudium magnum; habemus Papam: Eminentissimum ac Reverendissimum Dominum, Dominum Georgium MariumSanctae Romanae Ecclesiae Cardinalem Bergoglio qui sibi nomen imposuit Franciscum}}</ref><ref>{{cite web |title=Habemus Papam! Cardinal Bergoglio Elected Pope Francis |url=https://www.news.va/en/news/habemus-papam-cardinal-bergolio-elected-pope |archive-url=https://web.archive.org/web/20130316043440/https://www.news.va/en/news/habemus-papam-cardinal-bergolio-elected-pope |archive-date=16 Marso 2013 |access-date=22 Abril 2025 |publisher=Official Vatican Network |language=en}}</ref> ang ikalawang araw ng kongklabe noong 2013, pagkatapos ay kinuha niya ang ngalang pampapang na Francisco. Nahalal si Francisco sa ikalimang balota. Ang paghayag ng ''[[Habemvs papam|Habemus papam]]'' ay inihatid ng [[Kardinal (Katolisismo)|''cardinal protodeacon'']] na si Jean-Louis Tauran.<ref name="SuarezPBS">{{cite news |last=Suarez |first=Ray |title=A New Pope, and Maybe a New Era |language=en |publisher=[[PBS NewsHour]] |url=https://www.pbs.org/newshour/rundown/2013/03/a-new-pope-and-maybe-a-new-era.html |access-date=22 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140121190305/https://www.pbs.org/newshour/rundown/2013/03/a-new-pope-and-maybe-a-new-era.html |archive-date=21 Enero 2014}}</ref> Kalaunan ay sinabi ni Cardinal Christoph Schönborn na nahalal si Bergoglio kasunod ng dalawang higlikas na palatandaan, isa sa kongklabe—at samakatuwid ay lihim—at isa mula sa mag-asawang Latinong-Amerikano, mga kaibigan ni Schönborn sa Lungsod ng Vaticano, na bumulong sa pangalan ni Bergoglio sa tainga ng elektor; Inilahad ni Schönborn na "kung sinasabi ng mga taong ito na Bergoglio, palatandaan iyon ng Banal na Espiritu".<ref>{{cite news |last=Bingham |first=John |date=14 Mayo 2013 |title=Pope Francis elected after supernatural 'signs' in the Conclave, says Cardinal |language=en |newspaper=The Telegraph |location=London |url=https://www.telegraph.co.uk/news/religion/the-pope/10056994/Pope-Francis-elected-after-supernatural-signs-in-the-Conclave-Cardinal.html |url-access=subscription |access-date=22 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130515045005/https://www.telegraph.co.uk/news/religion/the-pope/10056994/Pope-Francis-elected-after-supernatural-signs-in-the-Conclave-Cardinal.html |archive-date=15 Mayo 2013 |via=Gale OneFile: News}}</ref> Sa halip na tanggapin ang pagbati ng kaniyang mga kardinal habang nakaupo sa trono ng papa, tinanggap sila ni Francisco nang nakatayo, na iniulat na isang agarang tanda ng pagbabago ng estilo sa mga pormalidad sa Vaticano.<ref name="NewEuropeHabemus">{{cite news |date=15 Marso 2013 |title=Habemus Papam: New Pope, new lifestyle in the Vatican |language=en |work=New Europe |url=https://www.neurope.eu/article/habemus-papam-new-pope-new-lifestyle-vatican |access-date=22 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130317034759/https://www.neurope.eu/article/habemus-papam-new-pope-new-lifestyle-vatican |archive-date=17 Marso 2013}}</ref> Sa kaniyang unang paglabas bilang pontipise sa balkonahe ng [[Basilika ni San Pedro]], nakasuot siya ng puting sutana, hindi ang pulang mozzetta na may gantsilyo ng ermino na sinuot ng mga nagdaang papa.<ref name="NewEuropeHabemus" /><ref name="Uebbing">{{cite news |last=Uebbing |first=David |title=Pope Francis' personality begins to change routines |language=en |agency=Catholic News Agency |url=https://www.catholicnewsagency.com/news/26793/pope-francis-personality-begins-to-change-routines |url-status=live |access-date=22 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130317100134/https://www.catholicnewsagency.com/news/pope-francis-personality-begins-to-change-routines/ |archive-date=17 Marso 2013}}</ref><ref>{{cite web |last=Philippi |first=Dieter |title=The Mozzetta of the Pope |url=https://www.dieter-philippi.de/en/ecclesiastical-fineries/the-mozzetta-of-the-pope |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130120042532/https://www.dieter-philippi.de/en/ecclesiastical-fineries/the-mozzetta-of-the-pope |archive-date=20 Enero 2013 |access-date=22 Abril 2025 |publisher=Philippi Collection |language=en}}</ref> Sinuot din niya ang parehong pandibdib na bakal na krus na isinuot niya bilang arsobispo ng Buenos Aires, sa halip na gintong isinuot ng mga nauna sa kaniya.<ref name="Uebbing" /> == Pagpanaw == {{main|Kamatayan at libing ni Papa Francisco}} Huling nagpakita sa madla si Francisco noong 20 Abril 2025, Linggo ng Pasko ng Pagkabuhay, sa [[Plaza ni San Pedro]] kung saan ibinigay niya ang kaniyang huling talumpati para sa Pasko ng Pagkabuhay.<ref>{{Cite web |last=Shapiro |first=Emily |date=21 Abril 2025 |title=Read Pope Francis' final Easter address |url=https://abcnews.go.com/International/read-pope-francis-final-easter-address/story?id=121006377 |access-date=22 Abril 2025 |website=ABC News |language=en}}</ref> Pumanaw si Francisco sa gulang na 88 noong 21 Abril 2025, Lunes ng Pasko ng Pagkabuhay, sa ganap na 07:35 CEST (UTC+02:00) sa kaniyang tirahan sa [[Domus Sanctae Marthae]].<ref name="APDeath">{{cite news |last=Winfield |first=Nicole |date=21 Abril 2025 |title=Pope Francis, first Latin American pontiff who ministered with a charming, humble style, dies at 88 |language=en |work=Associated Press |publisher= |location=Lungsod ng Vaticano |url=https://apnews.com/article/vatican-pope-francis-dead-01ca7d73c3c48d25fd1504ba076e2e2a |access-date=21 Abril 2025}}</ref> Inihayag ni Kardinal Kevin Farrell ang kaniyang pagpanaw sa isang pagsasahimpapawid ng Vatican Media at sa isang ''video statement'' noong 9:47, dalawang oras matapos ang kaniyang pagpanaw.<ref>{{Cite web |date=21 Abril 2025 |title=Dichiarazione del Direttore della Sala Stampa della Santa Sede, Matteo Bruni |trans-title=Statement by the Director of the Holy See Press Office, Matteo Bruni |url=https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2025/04/21/0267/00493.html |access-date=21 Abril 2025 |website=Vatican Press |language=it}}</ref><ref>{{cite web |date=21 Abril 2025 |title=Pope Francis has died, Vatican says in video statement |url=https://www.reuters.com/world/pope-francis-has-died-vatican-says-video-statement-2025-04-21 |access-date=21 Abril 2025 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ang sanhi ng kaniyang pagpanaw ay [[Cerebral stroke|''cerebral stroke'']], na sinundan ng pagbigay ng kaniyang sistemang pandaluyan.<ref>{{cite news |date=21 Abril 2025 |title=Pope's death due to stroke and irreversible cardiocirculatory collapse |language=en |website=Vatican News |publisher=Dicastery for Communication |url=https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-04/pope-francis-death-due-to-stroke-and-irreversible-cardiocircula.html |access-date=22 Abril 2025}}</ref> ==Mga sanggunian== {{Reflist|30em}} ==Mga pananda== {{notelist}} ==Mga kawing na panlabas== {{Sister project links}} *[http://www.vatican.va/ ''Vatican: the Holy See'']&nbsp;– websayt ng Batikano <table width = 75% border = 2 align="center"><tr><td width = 35% align="center"> Sinundan ni:<br />[[Papa Benedicto XVI|Benedicto XVI]] (2005-2013)</td> <td width = 30% align="center">[[Kronolohikong tala ng mga Papa]] (2013-2025)</td> <td width = 35% align="center">Humalili:<br />[[Papa Leon XIV|Leon XIV]] (2025- ) </td></tr></table> {{Popes}} {{BD|1936|2025|Francisco}} [[Kategorya:Mga papa ng Simbahang Katoliko Romano]] [[Kategorya:Mga Arhentino]] [[Kategorya:Papa Francisco]] pz8lmdbclub6aqcri3hykofdsacb4p3 2164251 2164249 2025-06-09T12:16:00Z 58.69.101.132 Edit Translation 2164251 wikitext text/x-wiki {{Infobox Christian leader | type = Pope | honorific-prefix = [[Papa]] | name = Francisco | title = [[Obispo ng Roma]] | image = Pope Francis Korea Haemi Castle 19 (4x5 cropped).jpg | alt = Larawan ni Papa Francisco na nakasuot ng puting sutana, balabal, zuchetto, at krus sa kwintas. | caption = Si Francisco noong 2014 | church = [[Simbahang Katoliko Romano|Simbahang Katolika]] | term_start = 13 Marso 2013 | term_end = 21 Abril 2025 | archdiocese = [[Diyosesis ng Roma]] | see = [[Banal na Sede]] | predecessor = [[Papa Benedicto XVI|Benedicto XVI]] | successor = [[Papa Leon XIV|Leon XIV]] | previous_post = {{indented plainlist| * Panlalawigang Superyor ng mga Heswita sa Arhentina (1973–1979) * Obispong Oksilyari ng Buenos Aires (1992–1997) * Obispong Titular ng Auca (1992–1997) * Obispong Koadyutor ng Buenos Aires (1997–1998) * Arsobispo ng Buenos Aires (1998–2013) * Ordinaryo para sa mga Katolikong Oryental sa Arhentina (1998–2013) * Paring Kardenal ng San Roberto Bellarmino (2001–2013) * Pangulo ng Komperensiya ng mga Obispo sa Arhentina (2005–2011)}} <!---------- Orders ----------> | ordination = 13 Disyembre 1969 | ordained_by = Ramón José Castellano | consecration = 27 Hunyo 1992 | consecrated_by = Antonio Quarracino | cardinal = 21 Pebrero 2001 | created_cardinal_by= [[Papa Juan Pablo II]] | rank = Paring kardinal <!---------- Personal details ----------> | birth_name = Jorge Mario Bergoglio | birth_date = {{birth date|1936|12|17|df=yes}} | birth_place = [[Buenos Aires]], [[Arhentina]] | death_date = {{Death date and age|2025|04|21|1936|12|17|df=y}} | death_place = [[Domus Sanctae Marthae|Casa Santa Marta]], [[Vatican City]] | buried = [[Santa Maria Maggiore]] | nationality = Arhentino,<br>Vaticano | residence = [[Lungsod ng Vaticano]] | education = {{indented plainlist| * Kolehiyo Maximo ng San Jose * Pampilosopo at Panteolohiyang Fakulti ng San Miguel * Milltown Institusyon ng Teolohiya at Pilosopiya * Sankt Georgen Gradwadong Paaralan ng Pilosopiya at Teolohiya}} | motto = <i>Miserando atque eligendo</i> ("Habag at malasakit") | signature = FirmaPapaFrancisco.svg | coat_of_arms = Coat of arms of Franciscus.svg }} Si '''Papa Francisco''' ({{lang-la|Franciscus PP.}}; {{lang-it|Francesco}}; {{lang-es|Francisco}}) na mas kilala bilang '''Lolo Kiko''' (ipinanganak bilang '''Jorge Mario Bergoglio'''; 17 Disyembre 1936 – 21 Abril 2025) ay ang pinuno ng [[Simbahang Katoliko Romano|Simbahang Katolika]] at pinuno ng estado ng Lungsod ng Vaticano mula 13 Marso 2013 hanggang 21 Abril 2025.<ref>{{cite news |title=Jorge Mario Bergoglio, 77, of Argentina is Pope Francis I |agency=Reuters |url=http://www.gmanetwork.com/news/story/299168/news/world/jorge-mario-bergoglio-77-of-argentina-is-pope-francis-i |newspaper=[[GMA News and Public Affairs|GMA News]] |date=14 Marso 2013 |accessdate=13 Marso 2013 }}{{Dead link|date=Agosto 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Taál ng [[Buenos Aires]], [[Arhentina]], itinalaga siya bilang paring Katoliko noong 1969. Iniluklok siya bilang [[Arsobispo ng Buenos Aires]] noong 1998, at inabituhan bilang kardinal ni [[Papa Juan Pablo II]] noong 2001. Nahalál siya bilang Papa noong 13 Marso 2013, matapos magbitíw si [[Papa Benedicto XVI]] noong 28 Pebrero ng kaparehong taon. Pinili ni Bergoglio ang ngalang pampapang ''Francisco'', ang kauna-unahang papang gumamit ng naturang pangalan, bilang pagpupugay kay [[Francisco ng Asisi|San Francisco ng Asisi]]. Siya ang kauna-unahang Papa mula sa labas ng [[Europa]] simula noong ika-8 dantaon, unang nagmula sa kontinente ng [[Timog Amerika]] (at mangyaring sa Timog Hating-globo), at unang papa na hindi taga-Europa matapos ang panahon ni [[Papa Gregorio III]] noong taong 741.<ref>{{cite web |last=Speciale |first=Alessandro |date=13 Abril 2013 |title=Cardinal Walter Kasper Says Pope Francis Will Bring New Life To Vatican II |url=http://www.huffingtonpost.com/2013/04/13/cardinal-walter-kasper-says-pope-francis-will-bring-new-life-to-vatican-ii_n_3076386.html?utm_hp_ref=pope-francis |work=The Huffington Post |location=Londres |language=en |accessdate=18 Enero 2015}}</ref> Siya rin ang unang kardinal na [[Kapisanan ni Hesus|Heswita]] na naluklok bilang ''[[Pontifex Maximus]]''. Sa kabuuan ng kaniyang buhay bilang isang indibidwal at isang pinunong relihiyoso, nakilala ng madla si Papa Francisco sa kaniyang kababaang-loob, sa kaniyang pagmamalasakit sa mga [[Kahirapan|mahihirap]], at sa kaniyang pagnanais na bumuo ng mga pag-uusap bilang paraan upang magkaugnayan ang lahat ng tao mula sa iba't-ibang lahi, paniniwala, at pananampalataya.<ref>{{cite web |last=Feiden |first=Douglas |date=14 Marso 2013 |title=Pope Francis, the new leader of the Catholic Church, praised by many for practicing what he preaches, his humble nature and his empathy for the poor |url=http://www.nydailynews.com/news/world/popebio-article-1.1287994 |work=New York Daily News |location=New York |language=en |accessdate=18 Enero 2015}}</ref><ref>{{cite web |last=Vallely |first=Paul |date=14 Marso 2013 |title=Pope Francis profile: Jorge Mario Bergoglio, a humble man who moved out of a palace into an apartment, cooks his own meals and travels by bus |url=http://www.independent.co.uk/voices/comment/pope-francis-profile-jorge-mario-bergoglio-a-humble-man-who-moved-out-of-a-palace-into-an-apartment-cooks-his-own-meals-and-travels-by-bus-8533450.html |work=The Independent |location=Reyno Unido |language=en |accessdate=18 Enero 2015}}</ref><ref name="interfaith01">{{cite web |last=Povoledo |first=Elisabetta |date=22 Marso 2013 |title=Pope Appeals for More Interreligious Dialogue |url=http://www.nytimes.com/2013/03/23/world/europe/pope-francis-urges-more-interreligious-dialogue.html?_r=1& |work=The New York Times |location=New York |language=en |accessdate=18 Enero 2015}}</ref> Nakilala rin siya sa pagiging payak at di-gaanong maanyo na pamamahala bilang Santo Papa, lalo na noong pinili niyang manirahan sa bahay-pampanauhin ng [[:en:Domus Sanctae Marthae|Domus Sanctae Marthae]] kaysa sa silid sa [[Palasyong Apostoliko]] na siyang ginamit ng mga naunang papa. Bukod pa rito, dahil sa pagiging Heswita at tagasunod ni [[Ignacio ng Loyola|San Ignacio ng Loyola]], kilala rin siya sa pagiging payak sa pananamit, gaya ng pagtanggi niya sa pagsuot ng kinagisnan na kapa ng papa na ''mozzetta'' noong siya ay maluklok, pagpili niya ng pilak sa halip na ginto para sa kaniyang singsing, at paggamit niya ng kaniyang krus na ginagamit na niya mula pa noong siya ay kardinal pa lamang.<ref>{{cite web |last=Willey |first=David |date=16 Marso 2013 |title=Pope Francis' first moves hint at break with past |url=http://www.bbc.com/news/world-europe-21813874 |work=BBC News |location=Londres |language=en |accessdate=18 Enero 2015}}</ref><ref>{{cite web |date=17 Marso 2013 |title=Holy Mass in the Parish of St. Anna in the Vatican. |url=http://w2.vatican.va/content/francesco/en/homilies/2013/documents/papa-francesco_20130317_omelia-santa-anna.html |work=Libreria Editrice Vaticana |location=Lungsod ng Vaticano |language=en |accessdate=18 Enero 2015}}</ref> Nanatili ang posisyon ng papa sa doktrinang Katoliko hinggil sa [[pagpapalaglag]], hindi likas na [[kontrasepsiyon]], at [[homoseksuwalidad]]. Bagama't nananatili ang posisyon ng katuruan ng Simbahan hinggil sa mga gawaing homoseksuwal, sinabi niyang hindi dapat maliitin ang mga napapabilang sa ikatlong kasarian.<ref>{{cite web|url=http://www.bbc.com/news/world-europe-23489702 |title=Pope Francis: Who am I to judge gay people? |date=29 Hul 2013 20:05 GMT |work=BBC News |location=London |accessdate=18 Ene 2015}}</ref> Bilang kardinal, tinutulan niya ang pag-iisang-dibdib ng magkatulad na kasarian sa Arhentina.<ref>{{cite web|url=http://latimesblogs.latimes.com/lanow/2013/03/west-hollywood-reaction-pope-francis-stand-on-gays.html |title=In West Hollywood, Pope Francis' stand on gays is unimpressive |date=14 Mar 2013 12:14 pm |work=Los Angeles Times |location=Southern California |accessdate=18 Ene 2015}}</ref> Bukod pa rito, pinananatili niya na siya ay "anak ng Simbahan" hinggil sa pagiging tapat sa mga alituntunin ng Simbahan, kung saan tinukoy niya ang pagpapalaglag bilang "kasuklam-suklam,"<ref>{{cite web |first=Philip |last=Pullella |url=http://www.reuters.com/article/2014/01/13/us-pope-abortion-idUSBREA0C0ME20140113 |title=Pope, after conservatives' criticism, calls abortion "horrific" |date=13 Ene 2014 11:42am EST |work=Reuters |location=US |accessdate=18 Ene 2015 |archive-date=2014-02-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140217220639/http://www.reuters.com/article/2014/01/13/us-pope-abortion-idUSBREA0C0ME20140113 |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140217220639/http://www.reuters.com/article/2014/01/13/us-pope-abortion-idUSBREA0C0ME20140113 |date=17 Pebrero 2014 }}</ref> at iminungkahing ang mga babae ay pinahahalagahan sa halip na pinapangasiwaan.<ref>{{cite web |first=Andrea |last=Tornielli |url=http://www.lastampa.it/2013/12/14/esteri/vatican-insider/en/never-be-afraid-of-tenderness-5BqUfVs9r7W1CJIMuHqNeI/pagina.html |title=Never be afraid of tenderness |date=14 Dis 2013 |work=La Stampa |location=Italy |accessdate=18 Ene 2015 |archive-date=17 Enero 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150117175022/http://www.lastampa.it/2013/12/14/esteri/vatican-insider/en/never-be-afraid-of-tenderness-5BqUfVs9r7W1CJIMuHqNeI/pagina.html |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150117175022/http://www.lastampa.it/2013/12/14/esteri/vatican-insider/en/never-be-afraid-of-tenderness-5BqUfVs9r7W1CJIMuHqNeI/pagina.html |date=17 Enero 2015 }}</ref> Kung ibubuod, binigyang-diin ni Francisco na "Kabalintunaang sabihing sinusunod mo si Hesukristo subalit tinatanggihan mo ang Simbahan."<ref>{{cite web |last=Wooden |first=Cindy |date=8 Mayo 2013 |title=Pope tells sisters: you can’t follow Jesus without the Church |url=http://www.catholicherald.co.uk/news/2013/05/08/pope-tells-sisters-you-cant-follow-jesus-without-the-church/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150328172254/http://www.catholicherald.co.uk/news/2013/05/08/pope-tells-sisters-you-cant-follow-jesus-without-the-church/ |archive-date=28 Marso 2015 |access-date=18 Enero 2015 |work=Catholic Herald |location=Reyno Unido |language=en}}</ref> Kaya naman, hinimok niya si Obispo Charles J. Scicluna ng [[Malta]] na magsalita laban sa pag-ampon ng mga nagbubuklod na magkatulad ang kasarian (''same-sex couples''),<ref>{{cite web|first=Tom |last=Kington |url=http://www.latimes.com/world/worldnow/la-fg-wn-vatican-pope-francis-gay-couples-20140105-story.html#axzz2pbK7AwFg |title=Vatican says pope's comments on gay couples don't mark policy change |date=05 Ene 2014 12:08 PM |work=Los Angeles Times |location=California |accessdate=18 Ene 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.catholicnewsagency.com/news/pope-encouraged-malta-bishop-to-speak-out-against-gay-adoption-bill/ |title=Pope encouraged Malta bishop to speak out against gay adoption bill |date=03 Ene 2014 02:35 PM |work=Catholic News Agency |location=Italy |accessdate=18 Ene 2015}}</ref> pinanatiling ang mga Katolikong mula sa diborsiyo at muling nagpakasal ay maaring hindi tumanggap ng Eukaristiya, at nagtiwalag{{efn|excommunicate}} ng isang dating paring Katoliko dahil sa mga pananaw nitong lumalapastangan sa Simbahan.<ref>{{cite web |first=Damian |last=Thompson |url=http://blogs.telegraph.co.uk/news/damianthompson/100238464/excommunicated-priest-reynolds-celebrated-illicit-mass-at-which-communion-was-given-to-a-dog/ |title=Excommunicated priest Greg Reynolds celebrated illicit Mass at which Communion was given to a dog |date=27 Set 2013 |work=The Telegraph |location=UK |accessdate=18 Ene 2015 |archive-date=26 Pebrero 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150226034152/http://blogs.telegraph.co.uk/news/damianthompson/100238464/excommunicated-priest-reynolds-celebrated-illicit-mass-at-which-communion-was-given-to-a-dog/ |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150226034152/http://blogs.telegraph.co.uk/news/damianthompson/100238464/excommunicated-priest-reynolds-celebrated-illicit-mass-at-which-communion-was-given-to-a-dog/ |date=26 Pebrero 2015 }}</ref> Binigyan-diin niyang ang tungkulin ng mga Kristiyano ay ang tulungan ang mga mahihirap at mga nangangailangan, at itinataguyod niya ang mapayapang usapan at mga usapang kabilang ang mga nasa sari-saring pananampalataya o ''interfaith dialogue''.<ref name=interfaith01/><ref>{{cite web|first=Alana |last=Horowitz |url=http://www.huffingtonpost.com/2013/12/29/pope-francis-gay-adoption_n_4516304.html |title=Pope Francis 'Shocked' By Gay Adoption Bill: Report |date=29 Dis 2013 |work=The Huffington Post |location=UK |accessdate=18 Ene 2015}}</ref><ref>{{cite web|first=Noah |last=Rayman |url=http://world.time.com/2013/12/30/report-pope-francis-shocked-by-same-sex-adoption-proposal/ |title=Adoption Proposal: Bishop says Pope 'encouraged me to speak out' |date=30 Dis 2013 |work=Time |location=US |accessdate=18 Ene 2015}}</ref><ref>{{cite web|first=Laurie |last=Goodstein |url=http://www.nytimes.com/2013/09/20/world/europe/pope-bluntly-faults-churchs-focus-on-gays-and-abortion.html?hp&_r=0 |title=Pope Says Church Is ‘Obsessed’ With Gays, Abortion and Birth Control |date=19 Set 2013 |work=The New York Times |location=US |accessdate=18 Ene 2015}}</ref><ref>{{cite web|first=Elizabeth |last=Dias |url=http://world.time.com/2013/09/25/pope-francis-excommunicates-priest-who-supports-womens-ordination-and-gays/?iid=gs-article-mostpop1 |title=Backed Women’s Ordination and Gays: Despite his reforming attitude, Francis still supports traditional doctrine |date=25 Set 2013 |work=Time |location=US |accessdate=18 Ene 2015}}</ref> Ipinahayag din niyang walang puwang sa Simbahan [[Mga kaso ng pang-aabusong seksuwal sa Simbahang Katoliko|ang pagpapahintulot sa pang-aabusong seksuwal (''sex abuse'') sa Simbahan]], na nagsabing ang pang-aabusong seksuwal ay "kasingsamá ng pagsasagawa ng Itim na Misa (''satanic mass'')."<ref>{{cite web|first=Elizabeth |last=Dias |url=http://www.bbc.com/news/world-europe-27583474 |title=Pope to meet sex abuse victims at the Vatican |date=27 Mayo 2014 |work=BBC News |location=London |accessdate=18 Ene 2015}}</ref><ref>{{cite web|first=Eliana |last=Dockterman |url=http://time.com/116989/pope-zero-tolerance-sex-abuse-policy/ |title=Pope Declares ‘Zero Tolerance’ Sex-Abuse Policy |date=26 Mayo 2014 |work=Time |location=US |accessdate=18 Ene 2015}}</ref><ref>{{cite web|first=Jeremy |last=Bowen |url=http://www.bbc.com/news/world-europe-27583909 |title=Pope's 'zero tolerance' vow on abuse will now need action |date=27 Mayo 2014 06:35 |work=BBC News |location=London |accessdate=18 Ene 2015}}</ref> Pumanaw si Papa Francisco noong 21 Abril 2025 sa edad na 88.<ref>{{Cite web |date=21 Abril 2025 |title=Pope Francis dies aged 88 after double pneumonia battle |url=https://www.independent.co.uk/news/world/europe/pope-francis-deth-age-health-respiratory-infection-b2699583.html |access-date=21 Abril 2025 |website=The Independent |language=en}}</ref> ==Pagkabata== Si Jorge Mario Bergoglio<ref>{{cite web|url=http://www.vatican.va/news_services/press/documentazione/documents/Kardinali_biografie/Kardinali_bio_bergoglio_jm_en.html |title=College of Kardinals Biographical notes |publisher=Vatican.va |date= |accessdate=2013-03-14}}</ref> ay isinilang sa [[Buenos Aires]], isa sa limang anak ng [[Italya|Italyanong emigranteng]]<ref name="guardian">{{cite news|last=Rice-Oxley|first=Mark|title=Pope Francis: the humble pontiff with practical approach to poverty|url=http://www.guardian.co.uk/world/2013/mar/13/jorge-mario-bergoglio-pope-poverty|accessdate=13 Marso 2013|newspaper=The Guardian (UK)|date=13 Marso 2013}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.bloomberg.com/news/2013-03-13/argentina-s-Kardinal-jorge-bergoglio-is-elected-pope-francis-i.html|title=Argentina's Kardinal Bergoglio Is Elected Pope Francis|publisher=Bloomberg|date=13 Marso 2013|accessdate=13 Marso 2013}}</ref> sina Mario José Bergoglio, isang orbrero sa [[daangbakal]], at ng kaniyang asawang si María Sívori, isang maybahay. Noong siya ay binatilyo, si Bergoglio ay tinapyasan ng isang bahagi ng kaniyang [[baga (anatomiya)|baga]] dulot ng [[impeksiyon|pagsakop]].<ref>{{cite news | title = New Pope, Francis, Known As Humble Man with a Focus on Social Outreach | date = 13 Marso 2013 | publisher = CBS Local Media | url = http://newyork.cbslocal.com/2013/03/13/Kardinal-jorge-bergoglio-of-argentina-voted-new-pope-of-the-catholic-church/ | work = CBS New York | accessdate = 2013-03-13 }}{{Dead link|date=Oktubre 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Siya ay nag-aral at nakatanggap ng Antás Masterál sa [[kimika|kímika]] sa [[Pamantasan ng Buenos Aires]] bago niya napágpasyaháng pumasok sa pagkapari.<ref>{{cite web |first =Francis X |last =Rocca |url =http://www.catholicherald.co.uk/news/2013/03/13/Kardinal-bergoglio-profile/ |title =Kardinal Jorge Bergoglio: a profile |publisher =Catholic Herald |date =13 Marso 2013 |accessdate =13 Marso 2013 }}{{Dead link|date=Agosto 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Ayon din sa ibang mga sanggunian, siya ay nakapagtapos mula sa isang páaraláng teknikal bilang mekanikong pangkemikal at sa edad ng 21 ay nagpasyang maging pari.<ref>[http://www.lanacion.com.ar/1562738-bergoglio-un-sacerdote-jesuita-de-carrera La Nación newspaper: Jorge Bergoglio, a career Jesuit priest, 13 Marso 2013] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181216141857/https://www.lanacion.com.ar/1562738-bergoglio-un-sacerdote-jesuita-de-carrera |date=16 Disyembre 2018 }} {{in lang|es}} Article gives detail: he graduated from industrial secondary school E.N.E.T Nº 27 "Hipólito Yrigoyen".</ref> ==Pagkapari== ===Heswita=== Pumasok si Bergoglio sa [[Kapisanan ni Hesus]] noong 11 Marso 1958 at nag-aral sa pagkapari sa isang seminaryong Heswita sa Villa Devoto. Noong 1960, nakuha niya ang lisensiya sa pilosopiya mula sa Colegio Máximo San José sa San Miguel. Noong 1964 at 1965 nagturo siya ng literatura at [[sikolohiya]] sa Colegio de la Imaculada, isang mataas na paaralan sa lalawigan ng Santa Fe, Arhentina. Noong 1966, nagturo siya ng kaparehong kurso sa Colegio del Salvador sa Buenos Aires.<ref name="bnj03132013">{{cite news|title=Pope Francis : Kardinal Jorge Mario Bergoglio named new Pope|url=http://www.baltimorenewsjournal.com/2013/03/13/pope-francis-i-Kardinal-jorge-mario-bergoglio-named-new-pope/|accessdate=13 Marso 2013|newspaper=Baltimore News Journal|date=13 Marso 2013}}{{Dead link|date=Agosto 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Noong 1967, natapos ni Bergoglio ang kaniyang pag-aaral ng teolohiya at naordena sa pagkapari noong 13 Disyembre 1969 ni Arsobispo Ramón José Castellano. Namasukan siya sa Pakultad ng Pilosopiya at Teolohiya ng San Miguel<ref>{{cite web |author=Juan Manuel Jaime – José Luis Rolón |url=http://www.facultades-smiguel.org.ar/ |title=Official Website, Facultades de Filosofía y Teología de San Miguel |publisher=Facultades-smiguel.org.ar |date= |accessdate=2013-03-14 |archive-date=2013-03-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130316064721/http://www.facultades-smiguel.org.ar/ |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130316064721/http://www.facultades-smiguel.org.ar/ |date=2013-03-16 }}</ref>, isang semninaryo sa San Miguel, Buenos Aires. Naabot ni Bergoglio doon ang katayuang ''novice master'' at naging propesor ng teolohiya. Itinaas ng Kapisanan ni Hesus si Bergoglio at siya ay nanungkulan bilang probinsiyal ng Arhentina mula 1973 hanggang 1979.<ref>[http://www.catholic.org/hf/faith/story.php?id=50111 NEW POPE: Who is this man named Bergoglio? ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130317025209/http://www.catholic.org/hf/faith/story.php?id=50111 |date=2013-03-17 }}, Catholic.org</ref> Nilipat siya sa isang ''doctoral dissertation'' sa Sankt Georgen sa Alemanya at bumalik sa Arhentina upang manungkulan bilang kumpesor at direktor pang-espiritwal sa [[Cordoba]].<ref name="bnj03132013" /> ===Obispo=== Itinalaga si Bergoglio bilang Pangalawang Obispo <!-- auxiliary bishop --> ng Buenos Aires noong 1992 at inordena noong 27 Hunyo 1992 bilang ''Titular Bishop'' ng Auca <ref>The [[titular see]] of Auca, established in 1969, is seated at [[Villafranca Montes de Oca]], Spain: [http://www.gcatholic.org/dioceses/former/t0229.htm Titular See of Auca, Spain].</ref> kasama si Antonio Kardinal Quarracino, Arsobispo ng Buenos Aires, bilang ''principal consecrator''. Si Bergoglio ang humalili kay Kardinal Quarracino bilang Arsobispo ng Buenos Aires noong 28 Pebrero 1998 at ipinangalang ''ordinaryo'' para sa Silangang Katoliko sa Arhentina, na walang sariling prelado. ===Kardinal=== [[Talaksan:Card. Jorge Bergoglio SJ, 2008.jpg|thumb|right|200px|Si Kardinal Jorge Bergoglio, SJ noong 2008.]] Sa konsistori noong 21 Pebrero 2001, ginawang kardinal si Arsobispo Bergoglio ni [[Papa Juan Pablo II]], na may titulo bilang kardinal-pari ng San Roberto Bellarmino. Bilang kardinal, itinalaga si Bergoglio sa limang administratibong posisyon sa [[Roman Curia|Kuryang Romano]]. <!-- wala pang tagalog --> Nakilala si Kardinal Bergoglio dahil sa kaniyang pagiging magpakumbaba, pagka-konserbatibo sa doktrina at sa kaniyang prinsipyo sa [[katarungang panlipunan]].<ref>{{cite web |last=McCarthy |first=John |url=http://ncronline.org/blogs/ncr-today/papabile-day-men-who-could-be-pope-13 |title=Profile: New pope, Jesuit Bergoglio, was runner-up in 2005 conclave |publisher=Ncronline.org |date=3 Marso 2013 |accessdate=2013-03-13 |archive-date=2017-06-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170603205738/https://www.ncronline.org/blogs/ncr-today/papabile-day-men-who-could-be-pope-13 |url-status=dead }}</ref> Mas pinili niya ang pagkakaroon ng payak na pamumuhay: mas pinili niyang manirahan sa isang maliit na apartment sa halip ng magarang tirahan para sa obispo, at mas pinili niyang sumakay sa mga pampublikong transportasyon kaysa sa isang limousine.<ref>{{cite web|url=http://cablegatesearch.net/cable.php?id=05VATICAN466|date=18 Abril 2005|accessdate=2012-03-13|title='Toward The Conclave Part III: The Candidates'|archive-date=2013-03-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20130315203831/http://cablegatesearch.net/cable.php?id=05VATICAN466|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130515050744/http://cablegatesearch.net/cable.php?id=05VATICAN466 |date=2013-05-15 }}</ref> Noong pumanaw si Papa Juan Pablo II noong 2005, isa sa mga napipisil na ''[[papabile]]'' si Bergoglio.<ref>{{cite web|first=Michael Brendan |last=Dougherty |url=http://www.businessinsider.com/meet-the-man-who-will-be-the-next-pope-2012-4?op=1 |title=One Of These Men Will Be The Next Pope |date=19 Abr 2012 02:19 pm |work=Business Insider |location=New York |accessdate=18 Ene 2015}}</ref> Lumahok siya bilang isang kardinal-tagahalál (''cardinal elector'') sa [[Papal Conclave, 2005|kongklabe noong 2005]] na siyang nagluklók kay Papa Benedicto XVI. Ayon sa pahayagang ''La Stampa'', gitgitan sila ni Ratzinger sa halalan, hanggang sa humingî siya ng isang madamdaming pakiusap sa mga kardinal na huwag siyang ihalal.<ref name="tears">{{cite web |url=http://vaticaninsider.lastampa.it/vaticano/dettaglio-articolo/articolo/conclave-22761/ |title=''Ecco come andò davvero il Conclave del 2005'' |work=La Stampa |language=Italyano |accessdate=13 Marso 2013 |archive-date=15 Mayo 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130515055321/http://vaticaninsider.lastampa.it/vaticano/dettaglio-articolo/articolo/conclave-22761/ |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130730113144/http://vaticaninsider.lastampa.it/vaticano/dettaglio-articolo/articolo/conclave-22761/ |date=30 Hulyo 2013 }}</ref> Bago nagsimula ang kongklabe ay nakilahok din siya sa libing ni Papa Juan Pablo II at gumanap bilang rehente kasama ang [[Kolehiyo ng mga Kardinal]], at namuno sa Simbahang Romana Katolika noong panahon ng ''sede vacante''. Bilang isang kardinal, nakilala si Bergoglio bilang isang konserbatibong Katoliko.<ref>{{cite web| last =Allen, Jr.| first =John L.| title =Who Is Cardinal Jorge Mario Bergoglio? (renamed Profile: New pope, Jesuit Bergoglio, was runner-up in 2005 conclave)| work =National Catholic Reporter| date =3 Marso 2013| url =http://ncronline.org/blogs/ncr-today/papabile-day-men-who-could-be-pope-13| accessdate =13 Marso 2013| archive-date =3 Hunyo 2017| archive-url =https://web.archive.org/web/20170603205738/https://www.ncronline.org/blogs/ncr-today/papabile-day-men-who-could-be-pope-13| url-status =dead}}</ref> Hatî ang opinyon ng mga Arhentino patungkol sa kaniya. Habang ang ilan ay malakas ang suporta kay Bergoglio dahil sa kaniyang payak na pamumuhay, ang iba naman ay masidhi ang pagtutol sa kaniya dahil sa mga isyu patungkol sa kasalang homosekswál at sa kanilang pagkabagabag ukol sa kaniyang kaugnayan sa mapanupil na rehiméng militar noong dekada 1970s.<ref>[http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-21780828 Pope Francis divides opinion in Argentina]</ref> == Kapapahan (2013-2025) == {{multiple image|align=right|direction=horizontal|width=|caption_align=center|header_align=center|header=Eskudo de armas ni Papa Francisco|image1=Coat of arms of Jorge Mario Bergoglio.svg|width1=150|alt1=|caption1=Bilang kardinal|image2=Coat of arms of Franciscus.svg|width2=113|alt2=|caption2=Bilang papa|footer=Kinakatawan ng ginto tala ang Birheng Maria, ang ''spikenard''—isang mala-ubas na halaman—ay nauugnay kay San Jose, at ang ''IHS'' ay ang sagisag ng mga Heswita.<ref>{{cite news |title=Vatican releases Pope Francis' coat of arms, motto and ring |url= https://www.telegraph.co.uk/news/religion/the-pope/9937813/Vatican-releases-Pope-Francis-coat-of-arms-motto-and-ring.html|archive-url= https://web.archive.org/web/20130321131012/http://www.telegraph.co.uk/news/religion/the-pope/9937813/Vatican-releases-Pope-Francis-coat-of-arms-motto-and-ring.html|archive-date= 21 Marso 2013|newspaper=The Telegraph|date=18 Marso 2013 |access-date=21 Abril 2025 |location=Londres}}</ref><ref name="OR">{{cite web | url=https://www.vatican.va/holy_father/francesco/elezione/stemma-papa-francesco_it.html | title=Lo Stemma di Papa Francesco | publisher=[[L'Osservatore Romano]] | date=18 Marso 2013 | access-date=21 Abril 2025 | language=it | archive-date=9 Pebrero 2014 | archive-url=https://web.archive.org/web/20140209090516/http://www.vatican.va/holy_father/francesco/elezione/stemma-papa-francesco_it.html | url-status=live }}</ref>}} Si Francisco ang unang Papang [[Kapisanan ni Hesus|Heswita]]. Naging makabuluhan ang kaniyang pagluklok bilang papa dahil sa kung minsan ay maigting ang relasyon ng Kapisanan ni Hesus at ng [[Banal na Luklukan]]. Si Francisco rin ang kauna-unahang Papa mula sa Kaamerikahan, maging sa [[Timog Hating-globo]].<ref>{{cite magazine |author=Howard Chua-Eoan |date=13 Marso 2013 |title=Pope of the Americas |url=https://world.time.com/2013/03/13/pope-of-the-americas/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150531041636/http://world.time.com/2013/03/13/pope-of-the-americas/ |archive-date=31 Mayo 2015 |access-date=21 Abril 2025 |magazine=Time |language=en}}</ref><ref>{{cite news |date=8 Marso 2023 |title=Fordham Experts Weigh in on Pope Francis' First Decade |language=en |work=Fordham Newsroom |url=https://news.fordham.edu/living-the-mission/fordham-experts-weigh-in-on-pope-francis-first-decade/ |url-status=live |access-date=21 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230309164135/https://news.fordham.edu/living-the-mission/fordham-experts-weigh-in-on-pope-francis-first-decade/ |archive-date=9 Marso 2023}}</ref> Siya ang ika-11 Papa na hindi nagmula sa Europa, pagkatapos ni [[Papa Gregorio III|Gregorio III]] na nagmula sa Siria at pumanaw noong 741. Bagamat hindi ipinanganak sa Europa, siya ay may lahing Europeo dahil ang kaniyang ama at mga lolo't lola sa ina ay mula sa hilagang Italya.<ref>{{cite news |last=Fisher |first=Max |date=13 Marso 2013 |title=Sorry, Jorge Mario Bergoglio is not the first non-European pope |language=en |newspaper=The Washington Post |url=https://www.washingtonpost.com/blogs/worldviews/wp/2013/03/13/sorry-jorge-mario-bergoglio-is-not-the-first-non-european-pope/ |url-status=live |access-date=21 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150615144215/http://www.washingtonpost.com/blogs/worldviews/wp/2013/03/13/sorry-jorge-mario-bergoglio-is-not-the-first-non-european-pope/ |archive-date=15 Hunyo 2015}}</ref> Bilang papa, hindi gaanong maanyo ang ugali ni Francisco kaysa sa mga nauna sa kaniya, isang istilo na inilalarawan ng balita na "walang pagarbo." Sa gabi ng kaniyang pagkahalal bilang papa, siya ay sumakay sa isang bus papunta sa kaniyang hotel kasama ang ibang mga kardinal imbis na gamitin ang ''papal car''.<ref>{{cite news |date=16 Marso 2013 |title=Pope Francis wants a 'poor Church for the poor' |language=en |work=[[Reuters]] |url=https://www.reuters.com/article/us-pope-poor-idUSBRE92F05P20130316 |url-status=live |access-date=21 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151226013425/http://www.reuters.com/article/us-pope-poor-idUSBRE92F05P20130316 |archive-date=26 Disyembre 2015}}</ref> Kinabukasan, binista niya si Kardinal Jorge María Mejía sa ospital at nagkipag-usap sa mga maysakit at tauhan.<ref>{{cite web |title=Pope visits ailing Argentine cardinal in hospital |url=https://abcnews.go.com/International/retired-argentine-cardinal-heart-attack/comments?type=story&id=18736841 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130316062247/http://abcnews.go.com/International/retired-argentine-cardinal-heart-attack/comments?type=story&id=18736841 |archive-date=16 March 2013 |access-date=9 May 2014 |work=ABC News}}</ref> Bilang karagdagan sa kaniyang pagkataal na Espanyol, nagsasalita siya ng matatas na Italyano (ang opisyal na wika ng Lungsdo ng Vaticano at ang pang-araw-araw na wika ng Banal na Luklukan) at Aleman. Marunong din siya sa Latin (ang opisyal na wika ng Banal na Luklukan),<ref>{{cite news |date=13 March 2013 |title=Pope Francis: 13 key facts about the new pontiff |work=[[The Guardian]] |location=London |url=https://www.theguardian.com/world/2013/mar/13/new-pope-thirteen-key-facts |url-status=live |access-date=13 March 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130317120117/http://www.guardian.co.uk/world/2013/mar/13/new-pope-thirteen-key-facts |archive-date=17 March 2013}}</ref> Pranses, Portugues, at Ingles;<ref>{{cite news |date=14 Marso 2013 |title=Briefing di padre Lombardi |language=it |publisher=The Vatican Today |url=http://www.news.va/it/news/briefing-di-padre-lombardi |access-date=21 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171018142947/http://www.news.va/it/news/briefing-di-padre-lombardi |archive-date=18 Oktubre 2017}}</ref><ref>{{cite news |date=14 Marso 2013 |title=Francis and those humble gestures by the Pope, he does not sit on a throne, paying the bill at the hotel |language=it |publisher=Corriere Della Sera |url=http://www.corriere.it/cronache/13_marzo_14/papa-francesco-primo-giorno_9d687672-8c78-11e2-ab2c-711cc67f5f67.shtml |url-status=live |access-date=21 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130331184311/http://www.corriere.it/cronache/13_marzo_14/papa-francesco-primo-giorno_9d687672-8c78-11e2-ab2c-711cc67f5f67.shtml |archive-date=31 Marso 2013}}</ref><ref>{{cite news |author1=Walker |first=Peter |author2=Owen |first2=Paul |author3=Batty |first3=David |name-list-style=amp |date=14 Marso 2013 |title=Pope Francis, first day after election |language=en |newspaper=[[The Guardian]] |location=Londres |url=https://www.theguardian.com/world/2013/mar/14/pope-francis-first-day |url-status=live |access-date=21 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130627230237/http://www.guardian.co.uk/world/2013/mar/14/pope-francis-first-day |archive-date=27 Hunyo 2013}}</ref> nauunawaan din niya ang ''Piedmontese'' at ilang ''Genoese Ligurian''.<ref>{{cite news |last=Glatz |first=Carol |date=2 Abril 2013 |title=Can't chant, can't speak English? Pope says it's because he's tone-deaf |language=en |publisher=Catholic News Service |url=http://www.catholicnews.com/data/stories/cns/1301486.htm |access-date=21 Abril 2025 |archive-url=http://webarchive.loc.gov/all/20130402184851/http%3A//www.catholicnews.com/data/stories/cns/1301486.htm |archive-date=2 Abril 2013}}</ref> Si Francisco ang unang papa mula kay [[Papa Pio X]] na tumira sa labas ng silid ng papa.<ref name="Vatican guesthouse">{{cite web |last=Wooden |first=Cindy |date=26 Marso 2013 |title=Pope Francis to live in Vatican guesthouse, not papal apartments |url=http://ncronline.org/news/vatican/pope-francis-live-vatican-guesthouse-not-papal-apartments |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130329080857/http://ncronline.org/news/vatican/pope-francis-live-vatican-guesthouse-not-papal-apartments |archive-date=29 Marso 2013 |access-date=21 Abril 2025 |work=National Catholic Reporter |language=en}}</ref> Pinili niya na hindi tumira sa opisyal na tirahan ng papa sa [[Palasyong Apostoliko]], kundi sa halip ay nananatili sa [[Domus Sanctae Marthae]] sa isang ''suite'' kung saan maaari siyang tumanggap ng mga panauhin at magdaos ng mga pagpupulong. Lumilitaw pa rin si Francisco sa bintana ng Palasyong Apostoliko para sa [[Orasyon]] tuwing Linggo. Bilang isang papang Heswita, nilinaw ni Francisco na ang pangunahing gawain ng mga mananampalataya ay hindi ang pagsunod sa mga tuntunin kundi ang pag-unawa kung ano ang tinatawag ng Diyos na gawin nila. Binago niya ang gawi ng klero, umiwas sa tinawag niyang "klerikalismo" (na naninirahan sa katayuan at awtoridad ng pagkasaserdote) at patungo sa isang etika ng paglilingkod (sinabi ni Francisco na dapat magkaroon ng "amoy ng tupa" ang mga pastol ng simbahan, palaging nananatiling malapit sa Bayan ng Diyos).<ref>{{cite web |last=Bole |first=William |date=5 Marso 2018 |title=Five Years Later Changes under Pope Francis are Revealing his Jesuit DNA |url=https://www.jesuits.org/stories/five-years-later-changes-under-pope-francis-are-revealing-his-jesuit-dna/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230811001454/https://www.jesuits.org/stories/five-years-later-changes-under-pope-francis-are-revealing-his-jesuit-dna/ |archive-date=11 Agosto 2023 |access-date=21 Abril 2025 |website=Jesuits.org |language=en}}</ref> === Paghalal === [[File:Papa_Francisco_recién_elegido_2.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Papa_Francisco_reci%C3%A9n_elegido_2.jpg|left|thumb|Lumitaw si Francisco sa publiko sa unang pagkakataon bilang papa, sa balkonahe ng Basilika ni San Pedro noong 13 Marso 2013.]] Nahalal na si Bergoglio bilang papa noong 13 Marso 2013,<ref>{{cite web |date=13 Marso 2013 |title=FRANCISCUS |url=https://www.vatican.va/holy_father/francesco/elezione/index_sp.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20130315203915/https://www.vatican.va/holy_father/francesco/elezione/index_sp.htm |archive-date=15 Marso 2013 |publisher=Holy See |language=la |quote=Annuntio vobis gaudium magnum; habemus Papam: Eminentissimum ac Reverendissimum Dominum, Dominum Georgium MariumSanctae Romanae Ecclesiae Cardinalem Bergoglio qui sibi nomen imposuit Franciscum}}</ref><ref>{{cite web |title=Habemus Papam! Cardinal Bergoglio Elected Pope Francis |url=https://www.news.va/en/news/habemus-papam-cardinal-bergolio-elected-pope |archive-url=https://web.archive.org/web/20130316043440/https://www.news.va/en/news/habemus-papam-cardinal-bergolio-elected-pope |archive-date=16 Marso 2013 |access-date=22 Abril 2025 |publisher=Official Vatican Network |language=en}}</ref> ang ikalawang araw ng kongklabe noong 2013, pagkatapos ay kinuha niya ang ngalang pampapang na Francisco. Nahalal si Francisco sa ikalimang balota. Ang paghayag ng ''[[Habemvs papam|Habemus papam]]'' ay inihatid ng [[Kardinal (Katolisismo)|''cardinal protodeacon'']] na si Jean-Louis Tauran.<ref name="SuarezPBS">{{cite news |last=Suarez |first=Ray |title=A New Pope, and Maybe a New Era |language=en |publisher=[[PBS NewsHour]] |url=https://www.pbs.org/newshour/rundown/2013/03/a-new-pope-and-maybe-a-new-era.html |access-date=22 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140121190305/https://www.pbs.org/newshour/rundown/2013/03/a-new-pope-and-maybe-a-new-era.html |archive-date=21 Enero 2014}}</ref> Kalaunan ay sinabi ni Cardinal Christoph Schönborn na nahalal si Bergoglio kasunod ng dalawang higlikas na palatandaan, isa sa kongklabe—at samakatuwid ay lihim—at isa mula sa mag-asawang Latinong-Amerikano, mga kaibigan ni Schönborn sa Lungsod ng Vaticano, na bumulong sa pangalan ni Bergoglio sa tainga ng elektor; Inilahad ni Schönborn na "kung sinasabi ng mga taong ito na Bergoglio, palatandaan iyon ng Banal na Espiritu".<ref>{{cite news |last=Bingham |first=John |date=14 Mayo 2013 |title=Pope Francis elected after supernatural 'signs' in the Conclave, says Cardinal |language=en |newspaper=The Telegraph |location=London |url=https://www.telegraph.co.uk/news/religion/the-pope/10056994/Pope-Francis-elected-after-supernatural-signs-in-the-Conclave-Cardinal.html |url-access=subscription |access-date=22 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130515045005/https://www.telegraph.co.uk/news/religion/the-pope/10056994/Pope-Francis-elected-after-supernatural-signs-in-the-Conclave-Cardinal.html |archive-date=15 Mayo 2013 |via=Gale OneFile: News}}</ref> Sa halip na tanggapin ang pagbati ng kaniyang mga kardinal habang nakaupo sa trono ng papa, tinanggap sila ni Francisco nang nakatayo, na iniulat na isang agarang tanda ng pagbabago ng estilo sa mga pormalidad sa Vaticano.<ref name="NewEuropeHabemus">{{cite news |date=15 Marso 2013 |title=Habemus Papam: New Pope, new lifestyle in the Vatican |language=en |work=New Europe |url=https://www.neurope.eu/article/habemus-papam-new-pope-new-lifestyle-vatican |access-date=22 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130317034759/https://www.neurope.eu/article/habemus-papam-new-pope-new-lifestyle-vatican |archive-date=17 Marso 2013}}</ref> Sa kaniyang unang paglabas bilang pontipise sa balkonahe ng [[Basilika ni San Pedro]], nakasuot siya ng puting sutana, hindi ang pulang mozzetta na may gantsilyo ng ermino na sinuot ng mga nagdaang papa.<ref name="NewEuropeHabemus" /><ref name="Uebbing">{{cite news |last=Uebbing |first=David |title=Pope Francis' personality begins to change routines |language=en |agency=Catholic News Agency |url=https://www.catholicnewsagency.com/news/26793/pope-francis-personality-begins-to-change-routines |url-status=live |access-date=22 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130317100134/https://www.catholicnewsagency.com/news/pope-francis-personality-begins-to-change-routines/ |archive-date=17 Marso 2013}}</ref><ref>{{cite web |last=Philippi |first=Dieter |title=The Mozzetta of the Pope |url=https://www.dieter-philippi.de/en/ecclesiastical-fineries/the-mozzetta-of-the-pope |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130120042532/https://www.dieter-philippi.de/en/ecclesiastical-fineries/the-mozzetta-of-the-pope |archive-date=20 Enero 2013 |access-date=22 Abril 2025 |publisher=Philippi Collection |language=en}}</ref> Sinuot din niya ang parehong pandibdib na bakal na krus na isinuot niya bilang arsobispo ng Buenos Aires, sa halip na gintong isinuot ng mga nauna sa kaniya.<ref name="Uebbing" /> == Pagpanaw == {{main|Kamatayan at libing ni Papa Francisco}} Huling nagpakita sa madla si Francisco noong 20 Abril 2025, Linggo ng Pasko ng Pagkabuhay, sa [[Plaza ni San Pedro]] kung saan ibinigay niya ang kaniyang huling talumpati para sa Pasko ng Pagkabuhay.<ref>{{Cite web |last=Shapiro |first=Emily |date=21 Abril 2025 |title=Read Pope Francis' final Easter address |url=https://abcnews.go.com/International/read-pope-francis-final-easter-address/story?id=121006377 |access-date=22 Abril 2025 |website=ABC News |language=en}}</ref> Pumanaw si Francisco sa gulang na 88 noong 21 Abril 2025, Lunes ng Pasko ng Pagkabuhay, sa ganap na 07:35 CEST (UTC+02:00) sa kaniyang tirahan sa [[Domus Sanctae Marthae]].<ref name="APDeath">{{cite news |last=Winfield |first=Nicole |date=21 Abril 2025 |title=Pope Francis, first Latin American pontiff who ministered with a charming, humble style, dies at 88 |language=en |work=Associated Press |publisher= |location=Lungsod ng Vaticano |url=https://apnews.com/article/vatican-pope-francis-dead-01ca7d73c3c48d25fd1504ba076e2e2a |access-date=21 Abril 2025}}</ref> Inihayag ni Kardinal Kevin Farrell ang kaniyang pagpanaw sa isang pagsasahimpapawid ng Vatican Media at sa isang ''video statement'' noong 9:47, dalawang oras matapos ang kaniyang pagpanaw.<ref>{{Cite web |date=21 Abril 2025 |title=Dichiarazione del Direttore della Sala Stampa della Santa Sede, Matteo Bruni |trans-title=Statement by the Director of the Holy See Press Office, Matteo Bruni |url=https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2025/04/21/0267/00493.html |access-date=21 Abril 2025 |website=Vatican Press |language=it}}</ref><ref>{{cite web |date=21 Abril 2025 |title=Pope Francis has died, Vatican says in video statement |url=https://www.reuters.com/world/pope-francis-has-died-vatican-says-video-statement-2025-04-21 |access-date=21 Abril 2025 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ang sanhi ng kaniyang pagpanaw ay [[Cerebral stroke|''cerebral stroke'']], na sinundan ng pagbigay ng kaniyang sistemang pandaluyan.<ref>{{cite news |date=21 Abril 2025 |title=Pope's death due to stroke and irreversible cardiocirculatory collapse |language=en |website=Vatican News |publisher=Dicastery for Communication |url=https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-04/pope-francis-death-due-to-stroke-and-irreversible-cardiocircula.html |access-date=22 Abril 2025}}</ref> ==Mga sanggunian== {{Reflist|30em}} ==Mga pananda== {{notelist}} ==Mga kawing na panlabas== {{Sister project links}} *[http://www.vatican.va/ ''Vatican: the Holy See'']&nbsp;– websayt ng Batikano <table width = 75% border = 2 align="center"><tr><td width = 35% align="center"> Sinundan ni:<br />[[Papa Benedicto XVI|Benedicto XVI]] (2005-2013)</td> <td width = 30% align="center">[[Kronolohikong tala ng mga Papa]] (2013-2025)</td> <td width = 35% align="center">Humalili:<br />[[Papa Leon XIV|Leon XIV]] (2025- ) </td></tr></table> {{Popes}} {{BD|1936|2025|Francisco}} [[Kategorya:Mga papa ng Simbahang Katoliko Romano]] [[Kategorya:Mga Arhentino]] [[Kategorya:Papa Francisco]] 8x9gg6xgpele3c99h9feufy3tqgyqq8 2164257 2164251 2025-06-09T12:23:59Z 58.69.101.132 Add English Name 2164257 wikitext text/x-wiki {{Infobox Christian leader | type = Pope | honorific-prefix = [[Papa]] | name = Francisco | title = [[Obispo ng Roma]] | image = Pope Francis Korea Haemi Castle 19 (4x5 cropped).jpg | alt = Larawan ni Papa Francisco na nakasuot ng puting sutana, balabal, zuchetto, at krus sa kwintas. | caption = Si Francisco noong 2014 | church = [[Simbahang Katoliko Romano|Simbahang Katolika]] | term_start = 13 Marso 2013 | term_end = 21 Abril 2025 | archdiocese = [[Diyosesis ng Roma]] | see = [[Banal na Sede]] | predecessor = [[Papa Benedicto XVI|Benedicto XVI]] | successor = [[Papa Leon XIV|Leon XIV]] | previous_post = {{indented plainlist| * Panlalawigang Superyor ng mga Heswita sa Arhentina (1973–1979) * Obispong Oksilyari ng Buenos Aires (1992–1997) * Obispong Titular ng Auca (1992–1997) * Obispong Koadyutor ng Buenos Aires (1997–1998) * Arsobispo ng Buenos Aires (1998–2013) * Ordinaryo para sa mga Katolikong Oryental sa Arhentina (1998–2013) * Paring Kardenal ng San Roberto Bellarmino (2001–2013) * Pangulo ng Komperensiya ng mga Obispo sa Arhentina (2005–2011)}} <!---------- Orders ----------> | ordination = 13 Disyembre 1969 | ordained_by = Ramón José Castellano | consecration = 27 Hunyo 1992 | consecrated_by = Antonio Quarracino | cardinal = 21 Pebrero 2001 | created_cardinal_by= [[Papa Juan Pablo II]] | rank = Paring kardinal <!---------- Personal details ----------> | birth_name = Jorge Mario Bergoglio | birth_date = {{birth date|1936|12|17|df=yes}} | birth_place = [[Buenos Aires]], [[Arhentina]] | death_date = {{Death date and age|2025|04|21|1936|12|17|df=y}} | death_place = [[Domus Sanctae Marthae|Casa Santa Marta]], [[Vatican City]] | buried = [[Santa Maria Maggiore]] | nationality = Arhentino,<br>Vaticano | residence = [[Lungsod ng Vaticano]] | education = {{indented plainlist| * Kolehiyo Maximo ng San Jose * Pampilosopo at Panteolohiyang Fakulti ng San Miguel * Milltown Institusyon ng Teolohiya at Pilosopiya * Sankt Georgen Gradwadong Paaralan ng Pilosopiya at Teolohiya}} | motto = <i>Miserando atque eligendo</i> ("Habag at malasakit") | signature = FirmaPapaFrancisco.svg | coat_of_arms = Coat of arms of Franciscus.svg }} Si '''Papa Francisco''' ({{lang-la|Franciscus PP.}}; {{lang-it|Francesco}}; {{lang-es|Francisco}}; {{lang-en|Francis}}) na mas kilala bilang '''Lolo Kiko''' (ipinanganak bilang '''Jorge Mario Bergoglio'''; 17 Disyembre 1936 – 21 Abril 2025) ay ang pinuno ng [[Simbahang Katoliko Romano|Simbahang Katolika]] at pinuno ng estado ng Lungsod ng Vaticano mula 13 Marso 2013 hanggang 21 Abril 2025.<ref>{{cite news |title=Jorge Mario Bergoglio, 77, of Argentina is Pope Francis I |agency=Reuters |url=http://www.gmanetwork.com/news/story/299168/news/world/jorge-mario-bergoglio-77-of-argentina-is-pope-francis-i |newspaper=[[GMA News and Public Affairs|GMA News]] |date=14 Marso 2013 |accessdate=13 Marso 2013 }}{{Dead link|date=Agosto 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Taál ng [[Buenos Aires]], [[Arhentina]], itinalaga siya bilang paring Katoliko noong 1969. Iniluklok siya bilang [[Arsobispo ng Buenos Aires]] noong 1998, at inabituhan bilang kardinal ni [[Papa Juan Pablo II]] noong 2001. Nahalál siya bilang Papa noong 13 Marso 2013, matapos magbitíw si [[Papa Benedicto XVI]] noong 28 Pebrero ng kaparehong taon. Pinili ni Bergoglio ang ngalang pampapang ''Francisco'', ang kauna-unahang papang gumamit ng naturang pangalan, bilang pagpupugay kay [[Francisco ng Asisi|San Francisco ng Asisi]]. Siya ang kauna-unahang Papa mula sa labas ng [[Europa]] simula noong ika-8 dantaon, unang nagmula sa kontinente ng [[Timog Amerika]] (at mangyaring sa Timog Hating-globo), at unang papa na hindi taga-Europa matapos ang panahon ni [[Papa Gregorio III]] noong taong 741.<ref>{{cite web |last=Speciale |first=Alessandro |date=13 Abril 2013 |title=Cardinal Walter Kasper Says Pope Francis Will Bring New Life To Vatican II |url=http://www.huffingtonpost.com/2013/04/13/cardinal-walter-kasper-says-pope-francis-will-bring-new-life-to-vatican-ii_n_3076386.html?utm_hp_ref=pope-francis |work=The Huffington Post |location=Londres |language=en |accessdate=18 Enero 2015}}</ref> Siya rin ang unang kardinal na [[Kapisanan ni Hesus|Heswita]] na naluklok bilang ''[[Pontifex Maximus]]''. Sa kabuuan ng kaniyang buhay bilang isang indibidwal at isang pinunong relihiyoso, nakilala ng madla si Papa Francisco sa kaniyang kababaang-loob, sa kaniyang pagmamalasakit sa mga [[Kahirapan|mahihirap]], at sa kaniyang pagnanais na bumuo ng mga pag-uusap bilang paraan upang magkaugnayan ang lahat ng tao mula sa iba't-ibang lahi, paniniwala, at pananampalataya.<ref>{{cite web |last=Feiden |first=Douglas |date=14 Marso 2013 |title=Pope Francis, the new leader of the Catholic Church, praised by many for practicing what he preaches, his humble nature and his empathy for the poor |url=http://www.nydailynews.com/news/world/popebio-article-1.1287994 |work=New York Daily News |location=New York |language=en |accessdate=18 Enero 2015}}</ref><ref>{{cite web |last=Vallely |first=Paul |date=14 Marso 2013 |title=Pope Francis profile: Jorge Mario Bergoglio, a humble man who moved out of a palace into an apartment, cooks his own meals and travels by bus |url=http://www.independent.co.uk/voices/comment/pope-francis-profile-jorge-mario-bergoglio-a-humble-man-who-moved-out-of-a-palace-into-an-apartment-cooks-his-own-meals-and-travels-by-bus-8533450.html |work=The Independent |location=Reyno Unido |language=en |accessdate=18 Enero 2015}}</ref><ref name="interfaith01">{{cite web |last=Povoledo |first=Elisabetta |date=22 Marso 2013 |title=Pope Appeals for More Interreligious Dialogue |url=http://www.nytimes.com/2013/03/23/world/europe/pope-francis-urges-more-interreligious-dialogue.html?_r=1& |work=The New York Times |location=New York |language=en |accessdate=18 Enero 2015}}</ref> Nakilala rin siya sa pagiging payak at di-gaanong maanyo na pamamahala bilang Santo Papa, lalo na noong pinili niyang manirahan sa bahay-pampanauhin ng [[:en:Domus Sanctae Marthae|Domus Sanctae Marthae]] kaysa sa silid sa [[Palasyong Apostoliko]] na siyang ginamit ng mga naunang papa. Bukod pa rito, dahil sa pagiging Heswita at tagasunod ni [[Ignacio ng Loyola|San Ignacio ng Loyola]], kilala rin siya sa pagiging payak sa pananamit, gaya ng pagtanggi niya sa pagsuot ng kinagisnan na kapa ng papa na ''mozzetta'' noong siya ay maluklok, pagpili niya ng pilak sa halip na ginto para sa kaniyang singsing, at paggamit niya ng kaniyang krus na ginagamit na niya mula pa noong siya ay kardinal pa lamang.<ref>{{cite web |last=Willey |first=David |date=16 Marso 2013 |title=Pope Francis' first moves hint at break with past |url=http://www.bbc.com/news/world-europe-21813874 |work=BBC News |location=Londres |language=en |accessdate=18 Enero 2015}}</ref><ref>{{cite web |date=17 Marso 2013 |title=Holy Mass in the Parish of St. Anna in the Vatican. |url=http://w2.vatican.va/content/francesco/en/homilies/2013/documents/papa-francesco_20130317_omelia-santa-anna.html |work=Libreria Editrice Vaticana |location=Lungsod ng Vaticano |language=en |accessdate=18 Enero 2015}}</ref> Nanatili ang posisyon ng papa sa doktrinang Katoliko hinggil sa [[pagpapalaglag]], hindi likas na [[kontrasepsiyon]], at [[homoseksuwalidad]]. Bagama't nananatili ang posisyon ng katuruan ng Simbahan hinggil sa mga gawaing homoseksuwal, sinabi niyang hindi dapat maliitin ang mga napapabilang sa ikatlong kasarian.<ref>{{cite web|url=http://www.bbc.com/news/world-europe-23489702 |title=Pope Francis: Who am I to judge gay people? |date=29 Hul 2013 20:05 GMT |work=BBC News |location=London |accessdate=18 Ene 2015}}</ref> Bilang kardinal, tinutulan niya ang pag-iisang-dibdib ng magkatulad na kasarian sa Arhentina.<ref>{{cite web|url=http://latimesblogs.latimes.com/lanow/2013/03/west-hollywood-reaction-pope-francis-stand-on-gays.html |title=In West Hollywood, Pope Francis' stand on gays is unimpressive |date=14 Mar 2013 12:14 pm |work=Los Angeles Times |location=Southern California |accessdate=18 Ene 2015}}</ref> Bukod pa rito, pinananatili niya na siya ay "anak ng Simbahan" hinggil sa pagiging tapat sa mga alituntunin ng Simbahan, kung saan tinukoy niya ang pagpapalaglag bilang "kasuklam-suklam,"<ref>{{cite web |first=Philip |last=Pullella |url=http://www.reuters.com/article/2014/01/13/us-pope-abortion-idUSBREA0C0ME20140113 |title=Pope, after conservatives' criticism, calls abortion "horrific" |date=13 Ene 2014 11:42am EST |work=Reuters |location=US |accessdate=18 Ene 2015 |archive-date=2014-02-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140217220639/http://www.reuters.com/article/2014/01/13/us-pope-abortion-idUSBREA0C0ME20140113 |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140217220639/http://www.reuters.com/article/2014/01/13/us-pope-abortion-idUSBREA0C0ME20140113 |date=17 Pebrero 2014 }}</ref> at iminungkahing ang mga babae ay pinahahalagahan sa halip na pinapangasiwaan.<ref>{{cite web |first=Andrea |last=Tornielli |url=http://www.lastampa.it/2013/12/14/esteri/vatican-insider/en/never-be-afraid-of-tenderness-5BqUfVs9r7W1CJIMuHqNeI/pagina.html |title=Never be afraid of tenderness |date=14 Dis 2013 |work=La Stampa |location=Italy |accessdate=18 Ene 2015 |archive-date=17 Enero 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150117175022/http://www.lastampa.it/2013/12/14/esteri/vatican-insider/en/never-be-afraid-of-tenderness-5BqUfVs9r7W1CJIMuHqNeI/pagina.html |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150117175022/http://www.lastampa.it/2013/12/14/esteri/vatican-insider/en/never-be-afraid-of-tenderness-5BqUfVs9r7W1CJIMuHqNeI/pagina.html |date=17 Enero 2015 }}</ref> Kung ibubuod, binigyang-diin ni Francisco na "Kabalintunaang sabihing sinusunod mo si Hesukristo subalit tinatanggihan mo ang Simbahan."<ref>{{cite web |last=Wooden |first=Cindy |date=8 Mayo 2013 |title=Pope tells sisters: you can’t follow Jesus without the Church |url=http://www.catholicherald.co.uk/news/2013/05/08/pope-tells-sisters-you-cant-follow-jesus-without-the-church/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150328172254/http://www.catholicherald.co.uk/news/2013/05/08/pope-tells-sisters-you-cant-follow-jesus-without-the-church/ |archive-date=28 Marso 2015 |access-date=18 Enero 2015 |work=Catholic Herald |location=Reyno Unido |language=en}}</ref> Kaya naman, hinimok niya si Obispo Charles J. Scicluna ng [[Malta]] na magsalita laban sa pag-ampon ng mga nagbubuklod na magkatulad ang kasarian (''same-sex couples''),<ref>{{cite web|first=Tom |last=Kington |url=http://www.latimes.com/world/worldnow/la-fg-wn-vatican-pope-francis-gay-couples-20140105-story.html#axzz2pbK7AwFg |title=Vatican says pope's comments on gay couples don't mark policy change |date=05 Ene 2014 12:08 PM |work=Los Angeles Times |location=California |accessdate=18 Ene 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.catholicnewsagency.com/news/pope-encouraged-malta-bishop-to-speak-out-against-gay-adoption-bill/ |title=Pope encouraged Malta bishop to speak out against gay adoption bill |date=03 Ene 2014 02:35 PM |work=Catholic News Agency |location=Italy |accessdate=18 Ene 2015}}</ref> pinanatiling ang mga Katolikong mula sa diborsiyo at muling nagpakasal ay maaring hindi tumanggap ng Eukaristiya, at nagtiwalag{{efn|excommunicate}} ng isang dating paring Katoliko dahil sa mga pananaw nitong lumalapastangan sa Simbahan.<ref>{{cite web |first=Damian |last=Thompson |url=http://blogs.telegraph.co.uk/news/damianthompson/100238464/excommunicated-priest-reynolds-celebrated-illicit-mass-at-which-communion-was-given-to-a-dog/ |title=Excommunicated priest Greg Reynolds celebrated illicit Mass at which Communion was given to a dog |date=27 Set 2013 |work=The Telegraph |location=UK |accessdate=18 Ene 2015 |archive-date=26 Pebrero 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150226034152/http://blogs.telegraph.co.uk/news/damianthompson/100238464/excommunicated-priest-reynolds-celebrated-illicit-mass-at-which-communion-was-given-to-a-dog/ |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150226034152/http://blogs.telegraph.co.uk/news/damianthompson/100238464/excommunicated-priest-reynolds-celebrated-illicit-mass-at-which-communion-was-given-to-a-dog/ |date=26 Pebrero 2015 }}</ref> Binigyan-diin niyang ang tungkulin ng mga Kristiyano ay ang tulungan ang mga mahihirap at mga nangangailangan, at itinataguyod niya ang mapayapang usapan at mga usapang kabilang ang mga nasa sari-saring pananampalataya o ''interfaith dialogue''.<ref name=interfaith01/><ref>{{cite web|first=Alana |last=Horowitz |url=http://www.huffingtonpost.com/2013/12/29/pope-francis-gay-adoption_n_4516304.html |title=Pope Francis 'Shocked' By Gay Adoption Bill: Report |date=29 Dis 2013 |work=The Huffington Post |location=UK |accessdate=18 Ene 2015}}</ref><ref>{{cite web|first=Noah |last=Rayman |url=http://world.time.com/2013/12/30/report-pope-francis-shocked-by-same-sex-adoption-proposal/ |title=Adoption Proposal: Bishop says Pope 'encouraged me to speak out' |date=30 Dis 2013 |work=Time |location=US |accessdate=18 Ene 2015}}</ref><ref>{{cite web|first=Laurie |last=Goodstein |url=http://www.nytimes.com/2013/09/20/world/europe/pope-bluntly-faults-churchs-focus-on-gays-and-abortion.html?hp&_r=0 |title=Pope Says Church Is ‘Obsessed’ With Gays, Abortion and Birth Control |date=19 Set 2013 |work=The New York Times |location=US |accessdate=18 Ene 2015}}</ref><ref>{{cite web|first=Elizabeth |last=Dias |url=http://world.time.com/2013/09/25/pope-francis-excommunicates-priest-who-supports-womens-ordination-and-gays/?iid=gs-article-mostpop1 |title=Backed Women’s Ordination and Gays: Despite his reforming attitude, Francis still supports traditional doctrine |date=25 Set 2013 |work=Time |location=US |accessdate=18 Ene 2015}}</ref> Ipinahayag din niyang walang puwang sa Simbahan [[Mga kaso ng pang-aabusong seksuwal sa Simbahang Katoliko|ang pagpapahintulot sa pang-aabusong seksuwal (''sex abuse'') sa Simbahan]], na nagsabing ang pang-aabusong seksuwal ay "kasingsamá ng pagsasagawa ng Itim na Misa (''satanic mass'')."<ref>{{cite web|first=Elizabeth |last=Dias |url=http://www.bbc.com/news/world-europe-27583474 |title=Pope to meet sex abuse victims at the Vatican |date=27 Mayo 2014 |work=BBC News |location=London |accessdate=18 Ene 2015}}</ref><ref>{{cite web|first=Eliana |last=Dockterman |url=http://time.com/116989/pope-zero-tolerance-sex-abuse-policy/ |title=Pope Declares ‘Zero Tolerance’ Sex-Abuse Policy |date=26 Mayo 2014 |work=Time |location=US |accessdate=18 Ene 2015}}</ref><ref>{{cite web|first=Jeremy |last=Bowen |url=http://www.bbc.com/news/world-europe-27583909 |title=Pope's 'zero tolerance' vow on abuse will now need action |date=27 Mayo 2014 06:35 |work=BBC News |location=London |accessdate=18 Ene 2015}}</ref> Pumanaw si Papa Francisco noong 21 Abril 2025 sa edad na 88.<ref>{{Cite web |date=21 Abril 2025 |title=Pope Francis dies aged 88 after double pneumonia battle |url=https://www.independent.co.uk/news/world/europe/pope-francis-deth-age-health-respiratory-infection-b2699583.html |access-date=21 Abril 2025 |website=The Independent |language=en}}</ref> ==Pagkabata== Si Jorge Mario Bergoglio<ref>{{cite web|url=http://www.vatican.va/news_services/press/documentazione/documents/Kardinali_biografie/Kardinali_bio_bergoglio_jm_en.html |title=College of Kardinals Biographical notes |publisher=Vatican.va |date= |accessdate=2013-03-14}}</ref> ay isinilang sa [[Buenos Aires]], isa sa limang anak ng [[Italya|Italyanong emigranteng]]<ref name="guardian">{{cite news|last=Rice-Oxley|first=Mark|title=Pope Francis: the humble pontiff with practical approach to poverty|url=http://www.guardian.co.uk/world/2013/mar/13/jorge-mario-bergoglio-pope-poverty|accessdate=13 Marso 2013|newspaper=The Guardian (UK)|date=13 Marso 2013}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.bloomberg.com/news/2013-03-13/argentina-s-Kardinal-jorge-bergoglio-is-elected-pope-francis-i.html|title=Argentina's Kardinal Bergoglio Is Elected Pope Francis|publisher=Bloomberg|date=13 Marso 2013|accessdate=13 Marso 2013}}</ref> sina Mario José Bergoglio, isang orbrero sa [[daangbakal]], at ng kaniyang asawang si María Sívori, isang maybahay. Noong siya ay binatilyo, si Bergoglio ay tinapyasan ng isang bahagi ng kaniyang [[baga (anatomiya)|baga]] dulot ng [[impeksiyon|pagsakop]].<ref>{{cite news | title = New Pope, Francis, Known As Humble Man with a Focus on Social Outreach | date = 13 Marso 2013 | publisher = CBS Local Media | url = http://newyork.cbslocal.com/2013/03/13/Kardinal-jorge-bergoglio-of-argentina-voted-new-pope-of-the-catholic-church/ | work = CBS New York | accessdate = 2013-03-13 }}{{Dead link|date=Oktubre 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Siya ay nag-aral at nakatanggap ng Antás Masterál sa [[kimika|kímika]] sa [[Pamantasan ng Buenos Aires]] bago niya napágpasyaháng pumasok sa pagkapari.<ref>{{cite web |first =Francis X |last =Rocca |url =http://www.catholicherald.co.uk/news/2013/03/13/Kardinal-bergoglio-profile/ |title =Kardinal Jorge Bergoglio: a profile |publisher =Catholic Herald |date =13 Marso 2013 |accessdate =13 Marso 2013 }}{{Dead link|date=Agosto 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Ayon din sa ibang mga sanggunian, siya ay nakapagtapos mula sa isang páaraláng teknikal bilang mekanikong pangkemikal at sa edad ng 21 ay nagpasyang maging pari.<ref>[http://www.lanacion.com.ar/1562738-bergoglio-un-sacerdote-jesuita-de-carrera La Nación newspaper: Jorge Bergoglio, a career Jesuit priest, 13 Marso 2013] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181216141857/https://www.lanacion.com.ar/1562738-bergoglio-un-sacerdote-jesuita-de-carrera |date=16 Disyembre 2018 }} {{in lang|es}} Article gives detail: he graduated from industrial secondary school E.N.E.T Nº 27 "Hipólito Yrigoyen".</ref> ==Pagkapari== ===Heswita=== Pumasok si Bergoglio sa [[Kapisanan ni Hesus]] noong 11 Marso 1958 at nag-aral sa pagkapari sa isang seminaryong Heswita sa Villa Devoto. Noong 1960, nakuha niya ang lisensiya sa pilosopiya mula sa Colegio Máximo San José sa San Miguel. Noong 1964 at 1965 nagturo siya ng literatura at [[sikolohiya]] sa Colegio de la Imaculada, isang mataas na paaralan sa lalawigan ng Santa Fe, Arhentina. Noong 1966, nagturo siya ng kaparehong kurso sa Colegio del Salvador sa Buenos Aires.<ref name="bnj03132013">{{cite news|title=Pope Francis : Kardinal Jorge Mario Bergoglio named new Pope|url=http://www.baltimorenewsjournal.com/2013/03/13/pope-francis-i-Kardinal-jorge-mario-bergoglio-named-new-pope/|accessdate=13 Marso 2013|newspaper=Baltimore News Journal|date=13 Marso 2013}}{{Dead link|date=Agosto 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Noong 1967, natapos ni Bergoglio ang kaniyang pag-aaral ng teolohiya at naordena sa pagkapari noong 13 Disyembre 1969 ni Arsobispo Ramón José Castellano. Namasukan siya sa Pakultad ng Pilosopiya at Teolohiya ng San Miguel<ref>{{cite web |author=Juan Manuel Jaime – José Luis Rolón |url=http://www.facultades-smiguel.org.ar/ |title=Official Website, Facultades de Filosofía y Teología de San Miguel |publisher=Facultades-smiguel.org.ar |date= |accessdate=2013-03-14 |archive-date=2013-03-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130316064721/http://www.facultades-smiguel.org.ar/ |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130316064721/http://www.facultades-smiguel.org.ar/ |date=2013-03-16 }}</ref>, isang semninaryo sa San Miguel, Buenos Aires. Naabot ni Bergoglio doon ang katayuang ''novice master'' at naging propesor ng teolohiya. Itinaas ng Kapisanan ni Hesus si Bergoglio at siya ay nanungkulan bilang probinsiyal ng Arhentina mula 1973 hanggang 1979.<ref>[http://www.catholic.org/hf/faith/story.php?id=50111 NEW POPE: Who is this man named Bergoglio? ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130317025209/http://www.catholic.org/hf/faith/story.php?id=50111 |date=2013-03-17 }}, Catholic.org</ref> Nilipat siya sa isang ''doctoral dissertation'' sa Sankt Georgen sa Alemanya at bumalik sa Arhentina upang manungkulan bilang kumpesor at direktor pang-espiritwal sa [[Cordoba]].<ref name="bnj03132013" /> ===Obispo=== Itinalaga si Bergoglio bilang Pangalawang Obispo <!-- auxiliary bishop --> ng Buenos Aires noong 1992 at inordena noong 27 Hunyo 1992 bilang ''Titular Bishop'' ng Auca <ref>The [[titular see]] of Auca, established in 1969, is seated at [[Villafranca Montes de Oca]], Spain: [http://www.gcatholic.org/dioceses/former/t0229.htm Titular See of Auca, Spain].</ref> kasama si Antonio Kardinal Quarracino, Arsobispo ng Buenos Aires, bilang ''principal consecrator''. Si Bergoglio ang humalili kay Kardinal Quarracino bilang Arsobispo ng Buenos Aires noong 28 Pebrero 1998 at ipinangalang ''ordinaryo'' para sa Silangang Katoliko sa Arhentina, na walang sariling prelado. ===Kardinal=== [[Talaksan:Card. Jorge Bergoglio SJ, 2008.jpg|thumb|right|200px|Si Kardinal Jorge Bergoglio, SJ noong 2008.]] Sa konsistori noong 21 Pebrero 2001, ginawang kardinal si Arsobispo Bergoglio ni [[Papa Juan Pablo II]], na may titulo bilang kardinal-pari ng San Roberto Bellarmino. Bilang kardinal, itinalaga si Bergoglio sa limang administratibong posisyon sa [[Roman Curia|Kuryang Romano]]. <!-- wala pang tagalog --> Nakilala si Kardinal Bergoglio dahil sa kaniyang pagiging magpakumbaba, pagka-konserbatibo sa doktrina at sa kaniyang prinsipyo sa [[katarungang panlipunan]].<ref>{{cite web |last=McCarthy |first=John |url=http://ncronline.org/blogs/ncr-today/papabile-day-men-who-could-be-pope-13 |title=Profile: New pope, Jesuit Bergoglio, was runner-up in 2005 conclave |publisher=Ncronline.org |date=3 Marso 2013 |accessdate=2013-03-13 |archive-date=2017-06-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170603205738/https://www.ncronline.org/blogs/ncr-today/papabile-day-men-who-could-be-pope-13 |url-status=dead }}</ref> Mas pinili niya ang pagkakaroon ng payak na pamumuhay: mas pinili niyang manirahan sa isang maliit na apartment sa halip ng magarang tirahan para sa obispo, at mas pinili niyang sumakay sa mga pampublikong transportasyon kaysa sa isang limousine.<ref>{{cite web|url=http://cablegatesearch.net/cable.php?id=05VATICAN466|date=18 Abril 2005|accessdate=2012-03-13|title='Toward The Conclave Part III: The Candidates'|archive-date=2013-03-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20130315203831/http://cablegatesearch.net/cable.php?id=05VATICAN466|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130515050744/http://cablegatesearch.net/cable.php?id=05VATICAN466 |date=2013-05-15 }}</ref> Noong pumanaw si Papa Juan Pablo II noong 2005, isa sa mga napipisil na ''[[papabile]]'' si Bergoglio.<ref>{{cite web|first=Michael Brendan |last=Dougherty |url=http://www.businessinsider.com/meet-the-man-who-will-be-the-next-pope-2012-4?op=1 |title=One Of These Men Will Be The Next Pope |date=19 Abr 2012 02:19 pm |work=Business Insider |location=New York |accessdate=18 Ene 2015}}</ref> Lumahok siya bilang isang kardinal-tagahalál (''cardinal elector'') sa [[Papal Conclave, 2005|kongklabe noong 2005]] na siyang nagluklók kay Papa Benedicto XVI. Ayon sa pahayagang ''La Stampa'', gitgitan sila ni Ratzinger sa halalan, hanggang sa humingî siya ng isang madamdaming pakiusap sa mga kardinal na huwag siyang ihalal.<ref name="tears">{{cite web |url=http://vaticaninsider.lastampa.it/vaticano/dettaglio-articolo/articolo/conclave-22761/ |title=''Ecco come andò davvero il Conclave del 2005'' |work=La Stampa |language=Italyano |accessdate=13 Marso 2013 |archive-date=15 Mayo 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130515055321/http://vaticaninsider.lastampa.it/vaticano/dettaglio-articolo/articolo/conclave-22761/ |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130730113144/http://vaticaninsider.lastampa.it/vaticano/dettaglio-articolo/articolo/conclave-22761/ |date=30 Hulyo 2013 }}</ref> Bago nagsimula ang kongklabe ay nakilahok din siya sa libing ni Papa Juan Pablo II at gumanap bilang rehente kasama ang [[Kolehiyo ng mga Kardinal]], at namuno sa Simbahang Romana Katolika noong panahon ng ''sede vacante''. Bilang isang kardinal, nakilala si Bergoglio bilang isang konserbatibong Katoliko.<ref>{{cite web| last =Allen, Jr.| first =John L.| title =Who Is Cardinal Jorge Mario Bergoglio? (renamed Profile: New pope, Jesuit Bergoglio, was runner-up in 2005 conclave)| work =National Catholic Reporter| date =3 Marso 2013| url =http://ncronline.org/blogs/ncr-today/papabile-day-men-who-could-be-pope-13| accessdate =13 Marso 2013| archive-date =3 Hunyo 2017| archive-url =https://web.archive.org/web/20170603205738/https://www.ncronline.org/blogs/ncr-today/papabile-day-men-who-could-be-pope-13| url-status =dead}}</ref> Hatî ang opinyon ng mga Arhentino patungkol sa kaniya. Habang ang ilan ay malakas ang suporta kay Bergoglio dahil sa kaniyang payak na pamumuhay, ang iba naman ay masidhi ang pagtutol sa kaniya dahil sa mga isyu patungkol sa kasalang homosekswál at sa kanilang pagkabagabag ukol sa kaniyang kaugnayan sa mapanupil na rehiméng militar noong dekada 1970s.<ref>[http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-21780828 Pope Francis divides opinion in Argentina]</ref> == Kapapahan (2013-2025) == {{multiple image|align=right|direction=horizontal|width=|caption_align=center|header_align=center|header=Eskudo de armas ni Papa Francisco|image1=Coat of arms of Jorge Mario Bergoglio.svg|width1=150|alt1=|caption1=Bilang kardinal|image2=Coat of arms of Franciscus.svg|width2=113|alt2=|caption2=Bilang papa|footer=Kinakatawan ng ginto tala ang Birheng Maria, ang ''spikenard''—isang mala-ubas na halaman—ay nauugnay kay San Jose, at ang ''IHS'' ay ang sagisag ng mga Heswita.<ref>{{cite news |title=Vatican releases Pope Francis' coat of arms, motto and ring |url= https://www.telegraph.co.uk/news/religion/the-pope/9937813/Vatican-releases-Pope-Francis-coat-of-arms-motto-and-ring.html|archive-url= https://web.archive.org/web/20130321131012/http://www.telegraph.co.uk/news/religion/the-pope/9937813/Vatican-releases-Pope-Francis-coat-of-arms-motto-and-ring.html|archive-date= 21 Marso 2013|newspaper=The Telegraph|date=18 Marso 2013 |access-date=21 Abril 2025 |location=Londres}}</ref><ref name="OR">{{cite web | url=https://www.vatican.va/holy_father/francesco/elezione/stemma-papa-francesco_it.html | title=Lo Stemma di Papa Francesco | publisher=[[L'Osservatore Romano]] | date=18 Marso 2013 | access-date=21 Abril 2025 | language=it | archive-date=9 Pebrero 2014 | archive-url=https://web.archive.org/web/20140209090516/http://www.vatican.va/holy_father/francesco/elezione/stemma-papa-francesco_it.html | url-status=live }}</ref>}} Si Francisco ang unang Papang [[Kapisanan ni Hesus|Heswita]]. Naging makabuluhan ang kaniyang pagluklok bilang papa dahil sa kung minsan ay maigting ang relasyon ng Kapisanan ni Hesus at ng [[Banal na Luklukan]]. Si Francisco rin ang kauna-unahang Papa mula sa Kaamerikahan, maging sa [[Timog Hating-globo]].<ref>{{cite magazine |author=Howard Chua-Eoan |date=13 Marso 2013 |title=Pope of the Americas |url=https://world.time.com/2013/03/13/pope-of-the-americas/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150531041636/http://world.time.com/2013/03/13/pope-of-the-americas/ |archive-date=31 Mayo 2015 |access-date=21 Abril 2025 |magazine=Time |language=en}}</ref><ref>{{cite news |date=8 Marso 2023 |title=Fordham Experts Weigh in on Pope Francis' First Decade |language=en |work=Fordham Newsroom |url=https://news.fordham.edu/living-the-mission/fordham-experts-weigh-in-on-pope-francis-first-decade/ |url-status=live |access-date=21 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230309164135/https://news.fordham.edu/living-the-mission/fordham-experts-weigh-in-on-pope-francis-first-decade/ |archive-date=9 Marso 2023}}</ref> Siya ang ika-11 Papa na hindi nagmula sa Europa, pagkatapos ni [[Papa Gregorio III|Gregorio III]] na nagmula sa Siria at pumanaw noong 741. Bagamat hindi ipinanganak sa Europa, siya ay may lahing Europeo dahil ang kaniyang ama at mga lolo't lola sa ina ay mula sa hilagang Italya.<ref>{{cite news |last=Fisher |first=Max |date=13 Marso 2013 |title=Sorry, Jorge Mario Bergoglio is not the first non-European pope |language=en |newspaper=The Washington Post |url=https://www.washingtonpost.com/blogs/worldviews/wp/2013/03/13/sorry-jorge-mario-bergoglio-is-not-the-first-non-european-pope/ |url-status=live |access-date=21 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150615144215/http://www.washingtonpost.com/blogs/worldviews/wp/2013/03/13/sorry-jorge-mario-bergoglio-is-not-the-first-non-european-pope/ |archive-date=15 Hunyo 2015}}</ref> Bilang papa, hindi gaanong maanyo ang ugali ni Francisco kaysa sa mga nauna sa kaniya, isang istilo na inilalarawan ng balita na "walang pagarbo." Sa gabi ng kaniyang pagkahalal bilang papa, siya ay sumakay sa isang bus papunta sa kaniyang hotel kasama ang ibang mga kardinal imbis na gamitin ang ''papal car''.<ref>{{cite news |date=16 Marso 2013 |title=Pope Francis wants a 'poor Church for the poor' |language=en |work=[[Reuters]] |url=https://www.reuters.com/article/us-pope-poor-idUSBRE92F05P20130316 |url-status=live |access-date=21 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151226013425/http://www.reuters.com/article/us-pope-poor-idUSBRE92F05P20130316 |archive-date=26 Disyembre 2015}}</ref> Kinabukasan, binista niya si Kardinal Jorge María Mejía sa ospital at nagkipag-usap sa mga maysakit at tauhan.<ref>{{cite web |title=Pope visits ailing Argentine cardinal in hospital |url=https://abcnews.go.com/International/retired-argentine-cardinal-heart-attack/comments?type=story&id=18736841 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130316062247/http://abcnews.go.com/International/retired-argentine-cardinal-heart-attack/comments?type=story&id=18736841 |archive-date=16 March 2013 |access-date=9 May 2014 |work=ABC News}}</ref> Bilang karagdagan sa kaniyang pagkataal na Espanyol, nagsasalita siya ng matatas na Italyano (ang opisyal na wika ng Lungsdo ng Vaticano at ang pang-araw-araw na wika ng Banal na Luklukan) at Aleman. Marunong din siya sa Latin (ang opisyal na wika ng Banal na Luklukan),<ref>{{cite news |date=13 March 2013 |title=Pope Francis: 13 key facts about the new pontiff |work=[[The Guardian]] |location=London |url=https://www.theguardian.com/world/2013/mar/13/new-pope-thirteen-key-facts |url-status=live |access-date=13 March 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130317120117/http://www.guardian.co.uk/world/2013/mar/13/new-pope-thirteen-key-facts |archive-date=17 March 2013}}</ref> Pranses, Portugues, at Ingles;<ref>{{cite news |date=14 Marso 2013 |title=Briefing di padre Lombardi |language=it |publisher=The Vatican Today |url=http://www.news.va/it/news/briefing-di-padre-lombardi |access-date=21 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171018142947/http://www.news.va/it/news/briefing-di-padre-lombardi |archive-date=18 Oktubre 2017}}</ref><ref>{{cite news |date=14 Marso 2013 |title=Francis and those humble gestures by the Pope, he does not sit on a throne, paying the bill at the hotel |language=it |publisher=Corriere Della Sera |url=http://www.corriere.it/cronache/13_marzo_14/papa-francesco-primo-giorno_9d687672-8c78-11e2-ab2c-711cc67f5f67.shtml |url-status=live |access-date=21 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130331184311/http://www.corriere.it/cronache/13_marzo_14/papa-francesco-primo-giorno_9d687672-8c78-11e2-ab2c-711cc67f5f67.shtml |archive-date=31 Marso 2013}}</ref><ref>{{cite news |author1=Walker |first=Peter |author2=Owen |first2=Paul |author3=Batty |first3=David |name-list-style=amp |date=14 Marso 2013 |title=Pope Francis, first day after election |language=en |newspaper=[[The Guardian]] |location=Londres |url=https://www.theguardian.com/world/2013/mar/14/pope-francis-first-day |url-status=live |access-date=21 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130627230237/http://www.guardian.co.uk/world/2013/mar/14/pope-francis-first-day |archive-date=27 Hunyo 2013}}</ref> nauunawaan din niya ang ''Piedmontese'' at ilang ''Genoese Ligurian''.<ref>{{cite news |last=Glatz |first=Carol |date=2 Abril 2013 |title=Can't chant, can't speak English? Pope says it's because he's tone-deaf |language=en |publisher=Catholic News Service |url=http://www.catholicnews.com/data/stories/cns/1301486.htm |access-date=21 Abril 2025 |archive-url=http://webarchive.loc.gov/all/20130402184851/http%3A//www.catholicnews.com/data/stories/cns/1301486.htm |archive-date=2 Abril 2013}}</ref> Si Francisco ang unang papa mula kay [[Papa Pio X]] na tumira sa labas ng silid ng papa.<ref name="Vatican guesthouse">{{cite web |last=Wooden |first=Cindy |date=26 Marso 2013 |title=Pope Francis to live in Vatican guesthouse, not papal apartments |url=http://ncronline.org/news/vatican/pope-francis-live-vatican-guesthouse-not-papal-apartments |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130329080857/http://ncronline.org/news/vatican/pope-francis-live-vatican-guesthouse-not-papal-apartments |archive-date=29 Marso 2013 |access-date=21 Abril 2025 |work=National Catholic Reporter |language=en}}</ref> Pinili niya na hindi tumira sa opisyal na tirahan ng papa sa [[Palasyong Apostoliko]], kundi sa halip ay nananatili sa [[Domus Sanctae Marthae]] sa isang ''suite'' kung saan maaari siyang tumanggap ng mga panauhin at magdaos ng mga pagpupulong. Lumilitaw pa rin si Francisco sa bintana ng Palasyong Apostoliko para sa [[Orasyon]] tuwing Linggo. Bilang isang papang Heswita, nilinaw ni Francisco na ang pangunahing gawain ng mga mananampalataya ay hindi ang pagsunod sa mga tuntunin kundi ang pag-unawa kung ano ang tinatawag ng Diyos na gawin nila. Binago niya ang gawi ng klero, umiwas sa tinawag niyang "klerikalismo" (na naninirahan sa katayuan at awtoridad ng pagkasaserdote) at patungo sa isang etika ng paglilingkod (sinabi ni Francisco na dapat magkaroon ng "amoy ng tupa" ang mga pastol ng simbahan, palaging nananatiling malapit sa Bayan ng Diyos).<ref>{{cite web |last=Bole |first=William |date=5 Marso 2018 |title=Five Years Later Changes under Pope Francis are Revealing his Jesuit DNA |url=https://www.jesuits.org/stories/five-years-later-changes-under-pope-francis-are-revealing-his-jesuit-dna/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230811001454/https://www.jesuits.org/stories/five-years-later-changes-under-pope-francis-are-revealing-his-jesuit-dna/ |archive-date=11 Agosto 2023 |access-date=21 Abril 2025 |website=Jesuits.org |language=en}}</ref> === Paghalal === [[File:Papa_Francisco_recién_elegido_2.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Papa_Francisco_reci%C3%A9n_elegido_2.jpg|left|thumb|Lumitaw si Francisco sa publiko sa unang pagkakataon bilang papa, sa balkonahe ng Basilika ni San Pedro noong 13 Marso 2013.]] Nahalal na si Bergoglio bilang papa noong 13 Marso 2013,<ref>{{cite web |date=13 Marso 2013 |title=FRANCISCUS |url=https://www.vatican.va/holy_father/francesco/elezione/index_sp.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20130315203915/https://www.vatican.va/holy_father/francesco/elezione/index_sp.htm |archive-date=15 Marso 2013 |publisher=Holy See |language=la |quote=Annuntio vobis gaudium magnum; habemus Papam: Eminentissimum ac Reverendissimum Dominum, Dominum Georgium MariumSanctae Romanae Ecclesiae Cardinalem Bergoglio qui sibi nomen imposuit Franciscum}}</ref><ref>{{cite web |title=Habemus Papam! Cardinal Bergoglio Elected Pope Francis |url=https://www.news.va/en/news/habemus-papam-cardinal-bergolio-elected-pope |archive-url=https://web.archive.org/web/20130316043440/https://www.news.va/en/news/habemus-papam-cardinal-bergolio-elected-pope |archive-date=16 Marso 2013 |access-date=22 Abril 2025 |publisher=Official Vatican Network |language=en}}</ref> ang ikalawang araw ng kongklabe noong 2013, pagkatapos ay kinuha niya ang ngalang pampapang na Francisco. Nahalal si Francisco sa ikalimang balota. Ang paghayag ng ''[[Habemvs papam|Habemus papam]]'' ay inihatid ng [[Kardinal (Katolisismo)|''cardinal protodeacon'']] na si Jean-Louis Tauran.<ref name="SuarezPBS">{{cite news |last=Suarez |first=Ray |title=A New Pope, and Maybe a New Era |language=en |publisher=[[PBS NewsHour]] |url=https://www.pbs.org/newshour/rundown/2013/03/a-new-pope-and-maybe-a-new-era.html |access-date=22 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140121190305/https://www.pbs.org/newshour/rundown/2013/03/a-new-pope-and-maybe-a-new-era.html |archive-date=21 Enero 2014}}</ref> Kalaunan ay sinabi ni Cardinal Christoph Schönborn na nahalal si Bergoglio kasunod ng dalawang higlikas na palatandaan, isa sa kongklabe—at samakatuwid ay lihim—at isa mula sa mag-asawang Latinong-Amerikano, mga kaibigan ni Schönborn sa Lungsod ng Vaticano, na bumulong sa pangalan ni Bergoglio sa tainga ng elektor; Inilahad ni Schönborn na "kung sinasabi ng mga taong ito na Bergoglio, palatandaan iyon ng Banal na Espiritu".<ref>{{cite news |last=Bingham |first=John |date=14 Mayo 2013 |title=Pope Francis elected after supernatural 'signs' in the Conclave, says Cardinal |language=en |newspaper=The Telegraph |location=London |url=https://www.telegraph.co.uk/news/religion/the-pope/10056994/Pope-Francis-elected-after-supernatural-signs-in-the-Conclave-Cardinal.html |url-access=subscription |access-date=22 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130515045005/https://www.telegraph.co.uk/news/religion/the-pope/10056994/Pope-Francis-elected-after-supernatural-signs-in-the-Conclave-Cardinal.html |archive-date=15 Mayo 2013 |via=Gale OneFile: News}}</ref> Sa halip na tanggapin ang pagbati ng kaniyang mga kardinal habang nakaupo sa trono ng papa, tinanggap sila ni Francisco nang nakatayo, na iniulat na isang agarang tanda ng pagbabago ng estilo sa mga pormalidad sa Vaticano.<ref name="NewEuropeHabemus">{{cite news |date=15 Marso 2013 |title=Habemus Papam: New Pope, new lifestyle in the Vatican |language=en |work=New Europe |url=https://www.neurope.eu/article/habemus-papam-new-pope-new-lifestyle-vatican |access-date=22 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130317034759/https://www.neurope.eu/article/habemus-papam-new-pope-new-lifestyle-vatican |archive-date=17 Marso 2013}}</ref> Sa kaniyang unang paglabas bilang pontipise sa balkonahe ng [[Basilika ni San Pedro]], nakasuot siya ng puting sutana, hindi ang pulang mozzetta na may gantsilyo ng ermino na sinuot ng mga nagdaang papa.<ref name="NewEuropeHabemus" /><ref name="Uebbing">{{cite news |last=Uebbing |first=David |title=Pope Francis' personality begins to change routines |language=en |agency=Catholic News Agency |url=https://www.catholicnewsagency.com/news/26793/pope-francis-personality-begins-to-change-routines |url-status=live |access-date=22 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130317100134/https://www.catholicnewsagency.com/news/pope-francis-personality-begins-to-change-routines/ |archive-date=17 Marso 2013}}</ref><ref>{{cite web |last=Philippi |first=Dieter |title=The Mozzetta of the Pope |url=https://www.dieter-philippi.de/en/ecclesiastical-fineries/the-mozzetta-of-the-pope |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130120042532/https://www.dieter-philippi.de/en/ecclesiastical-fineries/the-mozzetta-of-the-pope |archive-date=20 Enero 2013 |access-date=22 Abril 2025 |publisher=Philippi Collection |language=en}}</ref> Sinuot din niya ang parehong pandibdib na bakal na krus na isinuot niya bilang arsobispo ng Buenos Aires, sa halip na gintong isinuot ng mga nauna sa kaniya.<ref name="Uebbing" /> == Pagpanaw == {{main|Kamatayan at libing ni Papa Francisco}} Huling nagpakita sa madla si Francisco noong 20 Abril 2025, Linggo ng Pasko ng Pagkabuhay, sa [[Plaza ni San Pedro]] kung saan ibinigay niya ang kaniyang huling talumpati para sa Pasko ng Pagkabuhay.<ref>{{Cite web |last=Shapiro |first=Emily |date=21 Abril 2025 |title=Read Pope Francis' final Easter address |url=https://abcnews.go.com/International/read-pope-francis-final-easter-address/story?id=121006377 |access-date=22 Abril 2025 |website=ABC News |language=en}}</ref> Pumanaw si Francisco sa gulang na 88 noong 21 Abril 2025, Lunes ng Pasko ng Pagkabuhay, sa ganap na 07:35 CEST (UTC+02:00) sa kaniyang tirahan sa [[Domus Sanctae Marthae]].<ref name="APDeath">{{cite news |last=Winfield |first=Nicole |date=21 Abril 2025 |title=Pope Francis, first Latin American pontiff who ministered with a charming, humble style, dies at 88 |language=en |work=Associated Press |publisher= |location=Lungsod ng Vaticano |url=https://apnews.com/article/vatican-pope-francis-dead-01ca7d73c3c48d25fd1504ba076e2e2a |access-date=21 Abril 2025}}</ref> Inihayag ni Kardinal Kevin Farrell ang kaniyang pagpanaw sa isang pagsasahimpapawid ng Vatican Media at sa isang ''video statement'' noong 9:47, dalawang oras matapos ang kaniyang pagpanaw.<ref>{{Cite web |date=21 Abril 2025 |title=Dichiarazione del Direttore della Sala Stampa della Santa Sede, Matteo Bruni |trans-title=Statement by the Director of the Holy See Press Office, Matteo Bruni |url=https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2025/04/21/0267/00493.html |access-date=21 Abril 2025 |website=Vatican Press |language=it}}</ref><ref>{{cite web |date=21 Abril 2025 |title=Pope Francis has died, Vatican says in video statement |url=https://www.reuters.com/world/pope-francis-has-died-vatican-says-video-statement-2025-04-21 |access-date=21 Abril 2025 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ang sanhi ng kaniyang pagpanaw ay [[Cerebral stroke|''cerebral stroke'']], na sinundan ng pagbigay ng kaniyang sistemang pandaluyan.<ref>{{cite news |date=21 Abril 2025 |title=Pope's death due to stroke and irreversible cardiocirculatory collapse |language=en |website=Vatican News |publisher=Dicastery for Communication |url=https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-04/pope-francis-death-due-to-stroke-and-irreversible-cardiocircula.html |access-date=22 Abril 2025}}</ref> ==Mga sanggunian== {{Reflist|30em}} ==Mga pananda== {{notelist}} ==Mga kawing na panlabas== {{Sister project links}} *[http://www.vatican.va/ ''Vatican: the Holy See'']&nbsp;– websayt ng Batikano <table width = 75% border = 2 align="center"><tr><td width = 35% align="center"> Sinundan ni:<br />[[Papa Benedicto XVI|Benedicto XVI]] (2005-2013)</td> <td width = 30% align="center">[[Kronolohikong tala ng mga Papa]] (2013-2025)</td> <td width = 35% align="center">Humalili:<br />[[Papa Leon XIV|Leon XIV]] (2025- ) </td></tr></table> {{Popes}} {{BD|1936|2025|Francisco}} [[Kategorya:Mga papa ng Simbahang Katoliko Romano]] [[Kategorya:Mga Arhentino]] [[Kategorya:Papa Francisco]] a0umz1nbg2qbiyw7cadzxfj6l0i6mqo 2164276 2164257 2025-06-09T17:30:31Z Cloverangel237 149506 Hindi ito kailangang isama rito dahil ang mga ito ay walang kinalaman sa Tagalog 2164276 wikitext text/x-wiki {{Infobox Christian leader | type = Pope | honorific-prefix = [[Papa]] | name = Francisco | title = [[Obispo ng Roma]] | image = Pope Francis Korea Haemi Castle 19 (4x5 cropped).jpg | alt = Larawan ni Papa Francisco na nakasuot ng puting sutana, balabal, zuchetto, at krus sa kwintas. | caption = Si Francisco noong 2014 | church = [[Simbahang Katoliko Romano|Simbahang Katolika]] | term_start = 13 Marso 2013 | term_end = 21 Abril 2025 | archdiocese = [[Diyosesis ng Roma]] | see = [[Banal na Sede]] | predecessor = [[Papa Benedicto XVI|Benedicto XVI]] | successor = [[Papa Leon XIV|Leon XIV]] | previous_post = {{indented plainlist| * Panlalawigang Superyor ng mga Heswita sa Arhentina (1973–1979) * Obispong Oksilyari ng Buenos Aires (1992–1997) * Obispong Titular ng Auca (1992–1997) * Obispong Koadyutor ng Buenos Aires (1997–1998) * Arsobispo ng Buenos Aires (1998–2013) * Ordinaryo para sa mga Katolikong Oryental sa Arhentina (1998–2013) * Paring Kardenal ng San Roberto Bellarmino (2001–2013) * Pangulo ng Komperensiya ng mga Obispo sa Arhentina (2005–2011)}} <!---------- Orders ----------> | ordination = 13 Disyembre 1969 | ordained_by = Ramón José Castellano | consecration = 27 Hunyo 1992 | consecrated_by = Antonio Quarracino | cardinal = 21 Pebrero 2001 | created_cardinal_by= [[Papa Juan Pablo II]] | rank = Paring kardinal <!---------- Personal details ----------> | birth_name = Jorge Mario Bergoglio | birth_date = {{birth date|1936|12|17|df=yes}} | birth_place = [[Buenos Aires]], [[Arhentina]] | death_date = {{Death date and age|2025|04|21|1936|12|17|df=y}} | death_place = [[Domus Sanctae Marthae|Casa Santa Marta]], [[Vatican City]] | buried = [[Santa Maria Maggiore]] | nationality = Arhentino,<br>Vaticano | residence = [[Lungsod ng Vaticano]] | education = {{indented plainlist| * Kolehiyo Maximo ng San Jose * Pampilosopo at Panteolohiyang Fakulti ng San Miguel * Milltown Institusyon ng Teolohiya at Pilosopiya * Sankt Georgen Gradwadong Paaralan ng Pilosopiya at Teolohiya}} | motto = <i>Miserando atque eligendo</i> ("Habag at malasakit") | signature = FirmaPapaFrancisco.svg | coat_of_arms = Coat of arms of Franciscus.svg }} Si '''Papa Francisco''' na lalong kilala bilang '''Lolo Kiko''' (ipinanganak bilang '''Jorge Mario Bergoglio'''; 17 Disyembre 1936 – 21 Abril 2025) ay ang pinuno ng [[Simbahang Katoliko Romano|Simbahang Katolika]] at pinuno ng bansang Lungsod ng Vaticano mula 13 Marso 2013 hanggang 21 Abril 2025.<ref>{{cite news |title=Jorge Mario Bergoglio, 77, of Argentina is Pope Francis I |agency=Reuters |url=http://www.gmanetwork.com/news/story/299168/news/world/jorge-mario-bergoglio-77-of-argentina-is-pope-francis-i |newspaper=[[GMA News and Public Affairs|GMA News]] |date=14 Marso 2013 |accessdate=13 Marso 2013 }}{{Dead link|date=Agosto 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Taál ng [[Buenos Aires]], [[Arhentina]], itinalaga siya bilang paring Katoliko noong 1969. Iniluklok siya bilang [[Arsobispo ng Buenos Aires]] noong 1998, at inabituhan bilang kardinal ni [[Papa Juan Pablo II]] noong 2001. Nahalál siya bilang Papa noong 13 Marso 2013, matapos magbitíw si [[Papa Benedicto XVI]] noong 28 Pebrero ng kaparehong taon. Pinili ni Bergoglio ang ngalang pampapang ''Francisco'', ang kauna-unahang papang gumamit ng naturang pangalan, bilang pagpupugay kay [[Francisco ng Asisi|San Francisco ng Asisi]]. Siya ang kauna-unahang Papa mula sa labas ng [[Europa]] simula noong ika-8 dantaon, unang nagmula sa kontinente ng [[Timog Amerika]] (at mangyaring sa Timog Hating-globo), at unang papa na hindi taga-Europa matapos ang panahon ni [[Papa Gregorio III]] noong taong 741.<ref>{{cite web |last=Speciale |first=Alessandro |date=13 Abril 2013 |title=Cardinal Walter Kasper Says Pope Francis Will Bring New Life To Vatican II |url=http://www.huffingtonpost.com/2013/04/13/cardinal-walter-kasper-says-pope-francis-will-bring-new-life-to-vatican-ii_n_3076386.html?utm_hp_ref=pope-francis |work=The Huffington Post |location=Londres |language=en |accessdate=18 Enero 2015}}</ref> Siya rin ang unang kardinal na [[Kapisanan ni Hesus|Heswita]] na naluklok bilang ''[[Pontifex Maximus]]''. Sa kabuuan ng kaniyang buhay bilang isang indibidwal at isang pinunong relihiyoso, nakilala ng madla si Papa Francisco sa kaniyang kababaang-loob, sa kaniyang pagmamalasakit sa mga [[Kahirapan|mahihirap]], at sa kaniyang pagnanais na bumuo ng mga pag-uusap bilang paraan upang magkaugnayan ang lahat ng tao mula sa iba't-ibang lahi, paniniwala, at pananampalataya.<ref>{{cite web |last=Feiden |first=Douglas |date=14 Marso 2013 |title=Pope Francis, the new leader of the Catholic Church, praised by many for practicing what he preaches, his humble nature and his empathy for the poor |url=http://www.nydailynews.com/news/world/popebio-article-1.1287994 |work=New York Daily News |location=New York |language=en |accessdate=18 Enero 2015}}</ref><ref>{{cite web |last=Vallely |first=Paul |date=14 Marso 2013 |title=Pope Francis profile: Jorge Mario Bergoglio, a humble man who moved out of a palace into an apartment, cooks his own meals and travels by bus |url=http://www.independent.co.uk/voices/comment/pope-francis-profile-jorge-mario-bergoglio-a-humble-man-who-moved-out-of-a-palace-into-an-apartment-cooks-his-own-meals-and-travels-by-bus-8533450.html |work=The Independent |location=Reyno Unido |language=en |accessdate=18 Enero 2015}}</ref><ref name="interfaith01">{{cite web |last=Povoledo |first=Elisabetta |date=22 Marso 2013 |title=Pope Appeals for More Interreligious Dialogue |url=http://www.nytimes.com/2013/03/23/world/europe/pope-francis-urges-more-interreligious-dialogue.html?_r=1& |work=The New York Times |location=New York |language=en |accessdate=18 Enero 2015}}</ref> Nakilala rin siya sa pagiging payak at di-gaanong maanyo na pamamahala bilang Santo Papa, lalo na noong pinili niyang manirahan sa bahay-pampanauhin ng [[:en:Domus Sanctae Marthae|Domus Sanctae Marthae]] kaysa sa silid sa [[Palasyong Apostoliko]] na siyang ginamit ng mga naunang papa. Bukod pa rito, dahil sa pagiging Heswita at tagasunod ni [[Ignacio ng Loyola|San Ignacio ng Loyola]], kilala rin siya sa pagiging payak sa pananamit, gaya ng pagtanggi niya sa pagsuot ng kinagisnan na kapa ng papa na ''mozzetta'' noong siya ay maluklok, pagpili niya ng pilak sa halip na ginto para sa kaniyang singsing, at paggamit niya ng kaniyang krus na ginagamit na niya mula pa noong siya ay kardinal pa lamang.<ref>{{cite web |last=Willey |first=David |date=16 Marso 2013 |title=Pope Francis' first moves hint at break with past |url=http://www.bbc.com/news/world-europe-21813874 |work=BBC News |location=Londres |language=en |accessdate=18 Enero 2015}}</ref><ref>{{cite web |date=17 Marso 2013 |title=Holy Mass in the Parish of St. Anna in the Vatican. |url=http://w2.vatican.va/content/francesco/en/homilies/2013/documents/papa-francesco_20130317_omelia-santa-anna.html |work=Libreria Editrice Vaticana |location=Lungsod ng Vaticano |language=en |accessdate=18 Enero 2015}}</ref> Nanatili ang posisyon ng papa sa doktrinang Katoliko hinggil sa [[pagpapalaglag]], hindi likas na [[kontrasepsiyon]], at [[homoseksuwalidad]]. Bagama't nananatili ang posisyon ng katuruan ng Simbahan hinggil sa mga gawaing homoseksuwal, sinabi niyang hindi dapat maliitin ang mga napapabilang sa ikatlong kasarian.<ref>{{cite web|url=http://www.bbc.com/news/world-europe-23489702 |title=Pope Francis: Who am I to judge gay people? |date=29 Hul 2013 20:05 GMT |work=BBC News |location=London |accessdate=18 Ene 2015}}</ref> Bilang kardinal, tinutulan niya ang pag-iisang-dibdib ng magkatulad na kasarian sa Arhentina.<ref>{{cite web|url=http://latimesblogs.latimes.com/lanow/2013/03/west-hollywood-reaction-pope-francis-stand-on-gays.html |title=In West Hollywood, Pope Francis' stand on gays is unimpressive |date=14 Mar 2013 12:14 pm |work=Los Angeles Times |location=Southern California |accessdate=18 Ene 2015}}</ref> Bukod pa rito, pinananatili niya na siya ay "anak ng Simbahan" hinggil sa pagiging tapat sa mga alituntunin ng Simbahan, kung saan tinukoy niya ang pagpapalaglag bilang "kasuklam-suklam,"<ref>{{cite web |first=Philip |last=Pullella |url=http://www.reuters.com/article/2014/01/13/us-pope-abortion-idUSBREA0C0ME20140113 |title=Pope, after conservatives' criticism, calls abortion "horrific" |date=13 Ene 2014 11:42am EST |work=Reuters |location=US |accessdate=18 Ene 2015 |archive-date=2014-02-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140217220639/http://www.reuters.com/article/2014/01/13/us-pope-abortion-idUSBREA0C0ME20140113 |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140217220639/http://www.reuters.com/article/2014/01/13/us-pope-abortion-idUSBREA0C0ME20140113 |date=17 Pebrero 2014 }}</ref> at iminungkahing ang mga babae ay pinahahalagahan sa halip na pinapangasiwaan.<ref>{{cite web |first=Andrea |last=Tornielli |url=http://www.lastampa.it/2013/12/14/esteri/vatican-insider/en/never-be-afraid-of-tenderness-5BqUfVs9r7W1CJIMuHqNeI/pagina.html |title=Never be afraid of tenderness |date=14 Dis 2013 |work=La Stampa |location=Italy |accessdate=18 Ene 2015 |archive-date=17 Enero 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150117175022/http://www.lastampa.it/2013/12/14/esteri/vatican-insider/en/never-be-afraid-of-tenderness-5BqUfVs9r7W1CJIMuHqNeI/pagina.html |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150117175022/http://www.lastampa.it/2013/12/14/esteri/vatican-insider/en/never-be-afraid-of-tenderness-5BqUfVs9r7W1CJIMuHqNeI/pagina.html |date=17 Enero 2015 }}</ref> Kung ibubuod, binigyang-diin ni Francisco na "Kabalintunaang sabihing sinusunod mo si Hesukristo subalit tinatanggihan mo ang Simbahan."<ref>{{cite web |last=Wooden |first=Cindy |date=8 Mayo 2013 |title=Pope tells sisters: you can’t follow Jesus without the Church |url=http://www.catholicherald.co.uk/news/2013/05/08/pope-tells-sisters-you-cant-follow-jesus-without-the-church/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150328172254/http://www.catholicherald.co.uk/news/2013/05/08/pope-tells-sisters-you-cant-follow-jesus-without-the-church/ |archive-date=28 Marso 2015 |access-date=18 Enero 2015 |work=Catholic Herald |location=Reyno Unido |language=en}}</ref> Kaya naman, hinimok niya si Obispo Charles J. Scicluna ng [[Malta]] na magsalita laban sa pag-ampon ng mga nagbubuklod na magkatulad ang kasarian (''same-sex couples''),<ref>{{cite web|first=Tom |last=Kington |url=http://www.latimes.com/world/worldnow/la-fg-wn-vatican-pope-francis-gay-couples-20140105-story.html#axzz2pbK7AwFg |title=Vatican says pope's comments on gay couples don't mark policy change |date=05 Ene 2014 12:08 PM |work=Los Angeles Times |location=California |accessdate=18 Ene 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.catholicnewsagency.com/news/pope-encouraged-malta-bishop-to-speak-out-against-gay-adoption-bill/ |title=Pope encouraged Malta bishop to speak out against gay adoption bill |date=03 Ene 2014 02:35 PM |work=Catholic News Agency |location=Italy |accessdate=18 Ene 2015}}</ref> pinanatiling ang mga Katolikong mula sa diborsiyo at muling nagpakasal ay maaring hindi tumanggap ng Eukaristiya, at nagtiwalag{{efn|excommunicate}} ng isang dating paring Katoliko dahil sa mga pananaw nitong lumalapastangan sa Simbahan.<ref>{{cite web |first=Damian |last=Thompson |url=http://blogs.telegraph.co.uk/news/damianthompson/100238464/excommunicated-priest-reynolds-celebrated-illicit-mass-at-which-communion-was-given-to-a-dog/ |title=Excommunicated priest Greg Reynolds celebrated illicit Mass at which Communion was given to a dog |date=27 Set 2013 |work=The Telegraph |location=UK |accessdate=18 Ene 2015 |archive-date=26 Pebrero 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150226034152/http://blogs.telegraph.co.uk/news/damianthompson/100238464/excommunicated-priest-reynolds-celebrated-illicit-mass-at-which-communion-was-given-to-a-dog/ |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150226034152/http://blogs.telegraph.co.uk/news/damianthompson/100238464/excommunicated-priest-reynolds-celebrated-illicit-mass-at-which-communion-was-given-to-a-dog/ |date=26 Pebrero 2015 }}</ref> Binigyan-diin niyang ang tungkulin ng mga Kristiyano ay ang tulungan ang mga mahihirap at mga nangangailangan, at itinataguyod niya ang mapayapang usapan at mga usapang kabilang ang mga nasa sari-saring pananampalataya o ''interfaith dialogue''.<ref name=interfaith01/><ref>{{cite web|first=Alana |last=Horowitz |url=http://www.huffingtonpost.com/2013/12/29/pope-francis-gay-adoption_n_4516304.html |title=Pope Francis 'Shocked' By Gay Adoption Bill: Report |date=29 Dis 2013 |work=The Huffington Post |location=UK |accessdate=18 Ene 2015}}</ref><ref>{{cite web|first=Noah |last=Rayman |url=http://world.time.com/2013/12/30/report-pope-francis-shocked-by-same-sex-adoption-proposal/ |title=Adoption Proposal: Bishop says Pope 'encouraged me to speak out' |date=30 Dis 2013 |work=Time |location=US |accessdate=18 Ene 2015}}</ref><ref>{{cite web|first=Laurie |last=Goodstein |url=http://www.nytimes.com/2013/09/20/world/europe/pope-bluntly-faults-churchs-focus-on-gays-and-abortion.html?hp&_r=0 |title=Pope Says Church Is ‘Obsessed’ With Gays, Abortion and Birth Control |date=19 Set 2013 |work=The New York Times |location=US |accessdate=18 Ene 2015}}</ref><ref>{{cite web|first=Elizabeth |last=Dias |url=http://world.time.com/2013/09/25/pope-francis-excommunicates-priest-who-supports-womens-ordination-and-gays/?iid=gs-article-mostpop1 |title=Backed Women’s Ordination and Gays: Despite his reforming attitude, Francis still supports traditional doctrine |date=25 Set 2013 |work=Time |location=US |accessdate=18 Ene 2015}}</ref> Ipinahayag din niyang walang puwang sa Simbahan [[Mga kaso ng pang-aabusong seksuwal sa Simbahang Katoliko|ang pagpapahintulot sa pang-aabusong seksuwal (''sex abuse'') sa Simbahan]], na nagsabing ang pang-aabusong seksuwal ay "kasingsamá ng pagsasagawa ng Itim na Misa (''satanic mass'')."<ref>{{cite web|first=Elizabeth |last=Dias |url=http://www.bbc.com/news/world-europe-27583474 |title=Pope to meet sex abuse victims at the Vatican |date=27 Mayo 2014 |work=BBC News |location=London |accessdate=18 Ene 2015}}</ref><ref>{{cite web|first=Eliana |last=Dockterman |url=http://time.com/116989/pope-zero-tolerance-sex-abuse-policy/ |title=Pope Declares ‘Zero Tolerance’ Sex-Abuse Policy |date=26 Mayo 2014 |work=Time |location=US |accessdate=18 Ene 2015}}</ref><ref>{{cite web|first=Jeremy |last=Bowen |url=http://www.bbc.com/news/world-europe-27583909 |title=Pope's 'zero tolerance' vow on abuse will now need action |date=27 Mayo 2014 06:35 |work=BBC News |location=London |accessdate=18 Ene 2015}}</ref> Pumanaw si Papa Francisco noong 21 Abril 2025 sa edad na 88.<ref>{{Cite web |date=21 Abril 2025 |title=Pope Francis dies aged 88 after double pneumonia battle |url=https://www.independent.co.uk/news/world/europe/pope-francis-deth-age-health-respiratory-infection-b2699583.html |access-date=21 Abril 2025 |website=The Independent |language=en}}</ref> ==Pagkabata== Si Jorge Mario Bergoglio<ref>{{cite web|url=http://www.vatican.va/news_services/press/documentazione/documents/Kardinali_biografie/Kardinali_bio_bergoglio_jm_en.html |title=College of Kardinals Biographical notes |publisher=Vatican.va |date= |accessdate=2013-03-14}}</ref> ay isinilang sa [[Buenos Aires]], isa sa limang anak ng [[Italya|Italyanong emigranteng]]<ref name="guardian">{{cite news|last=Rice-Oxley|first=Mark|title=Pope Francis: the humble pontiff with practical approach to poverty|url=http://www.guardian.co.uk/world/2013/mar/13/jorge-mario-bergoglio-pope-poverty|accessdate=13 Marso 2013|newspaper=The Guardian (UK)|date=13 Marso 2013}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.bloomberg.com/news/2013-03-13/argentina-s-Kardinal-jorge-bergoglio-is-elected-pope-francis-i.html|title=Argentina's Kardinal Bergoglio Is Elected Pope Francis|publisher=Bloomberg|date=13 Marso 2013|accessdate=13 Marso 2013}}</ref> sina Mario José Bergoglio, isang orbrero sa [[daangbakal]], at ng kaniyang asawang si María Sívori, isang maybahay. Noong siya ay binatilyo, si Bergoglio ay tinapyasan ng isang bahagi ng kaniyang [[baga (anatomiya)|baga]] dulot ng [[impeksiyon|pagsakop]].<ref>{{cite news | title = New Pope, Francis, Known As Humble Man with a Focus on Social Outreach | date = 13 Marso 2013 | publisher = CBS Local Media | url = http://newyork.cbslocal.com/2013/03/13/Kardinal-jorge-bergoglio-of-argentina-voted-new-pope-of-the-catholic-church/ | work = CBS New York | accessdate = 2013-03-13 }}{{Dead link|date=Oktubre 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Siya ay nag-aral at nakatanggap ng Antás Masterál sa [[kimika|kímika]] sa [[Pamantasan ng Buenos Aires]] bago niya napágpasyaháng pumasok sa pagkapari.<ref>{{cite web |first =Francis X |last =Rocca |url =http://www.catholicherald.co.uk/news/2013/03/13/Kardinal-bergoglio-profile/ |title =Kardinal Jorge Bergoglio: a profile |publisher =Catholic Herald |date =13 Marso 2013 |accessdate =13 Marso 2013 }}{{Dead link|date=Agosto 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Ayon din sa ibang mga sanggunian, siya ay nakapagtapos mula sa isang páaraláng teknikal bilang mekanikong pangkemikal at sa edad ng 21 ay nagpasyang maging pari.<ref>[http://www.lanacion.com.ar/1562738-bergoglio-un-sacerdote-jesuita-de-carrera La Nación newspaper: Jorge Bergoglio, a career Jesuit priest, 13 Marso 2013] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181216141857/https://www.lanacion.com.ar/1562738-bergoglio-un-sacerdote-jesuita-de-carrera |date=16 Disyembre 2018 }} {{in lang|es}} Article gives detail: he graduated from industrial secondary school E.N.E.T Nº 27 "Hipólito Yrigoyen".</ref> ==Pagkapari== ===Heswita=== Pumasok si Bergoglio sa [[Kapisanan ni Hesus]] noong 11 Marso 1958 at nag-aral sa pagkapari sa isang seminaryong Heswita sa Villa Devoto. Noong 1960, nakuha niya ang lisensiya sa pilosopiya mula sa Colegio Máximo San José sa San Miguel. Noong 1964 at 1965 nagturo siya ng literatura at [[sikolohiya]] sa Colegio de la Imaculada, isang mataas na paaralan sa lalawigan ng Santa Fe, Arhentina. Noong 1966, nagturo siya ng kaparehong kurso sa Colegio del Salvador sa Buenos Aires.<ref name="bnj03132013">{{cite news|title=Pope Francis : Kardinal Jorge Mario Bergoglio named new Pope|url=http://www.baltimorenewsjournal.com/2013/03/13/pope-francis-i-Kardinal-jorge-mario-bergoglio-named-new-pope/|accessdate=13 Marso 2013|newspaper=Baltimore News Journal|date=13 Marso 2013}}{{Dead link|date=Agosto 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Noong 1967, natapos ni Bergoglio ang kaniyang pag-aaral ng teolohiya at naordena sa pagkapari noong 13 Disyembre 1969 ni Arsobispo Ramón José Castellano. Namasukan siya sa Pakultad ng Pilosopiya at Teolohiya ng San Miguel<ref>{{cite web |author=Juan Manuel Jaime – José Luis Rolón |url=http://www.facultades-smiguel.org.ar/ |title=Official Website, Facultades de Filosofía y Teología de San Miguel |publisher=Facultades-smiguel.org.ar |date= |accessdate=2013-03-14 |archive-date=2013-03-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130316064721/http://www.facultades-smiguel.org.ar/ |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130316064721/http://www.facultades-smiguel.org.ar/ |date=2013-03-16 }}</ref>, isang semninaryo sa San Miguel, Buenos Aires. Naabot ni Bergoglio doon ang katayuang ''novice master'' at naging propesor ng teolohiya. Itinaas ng Kapisanan ni Hesus si Bergoglio at siya ay nanungkulan bilang probinsiyal ng Arhentina mula 1973 hanggang 1979.<ref>[http://www.catholic.org/hf/faith/story.php?id=50111 NEW POPE: Who is this man named Bergoglio? ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130317025209/http://www.catholic.org/hf/faith/story.php?id=50111 |date=2013-03-17 }}, Catholic.org</ref> Nilipat siya sa isang ''doctoral dissertation'' sa Sankt Georgen sa Alemanya at bumalik sa Arhentina upang manungkulan bilang kumpesor at direktor pang-espiritwal sa [[Cordoba]].<ref name="bnj03132013" /> ===Obispo=== Itinalaga si Bergoglio bilang Pangalawang Obispo <!-- auxiliary bishop --> ng Buenos Aires noong 1992 at inordena noong 27 Hunyo 1992 bilang ''Titular Bishop'' ng Auca <ref>The [[titular see]] of Auca, established in 1969, is seated at [[Villafranca Montes de Oca]], Spain: [http://www.gcatholic.org/dioceses/former/t0229.htm Titular See of Auca, Spain].</ref> kasama si Antonio Kardinal Quarracino, Arsobispo ng Buenos Aires, bilang ''principal consecrator''. Si Bergoglio ang humalili kay Kardinal Quarracino bilang Arsobispo ng Buenos Aires noong 28 Pebrero 1998 at ipinangalang ''ordinaryo'' para sa Silangang Katoliko sa Arhentina, na walang sariling prelado. ===Kardinal=== [[Talaksan:Card. Jorge Bergoglio SJ, 2008.jpg|thumb|right|200px|Si Kardinal Jorge Bergoglio, SJ noong 2008.]] Sa konsistori noong 21 Pebrero 2001, ginawang kardinal si Arsobispo Bergoglio ni [[Papa Juan Pablo II]], na may titulo bilang kardinal-pari ng San Roberto Bellarmino. Bilang kardinal, itinalaga si Bergoglio sa limang administratibong posisyon sa [[Roman Curia|Kuryang Romano]]. <!-- wala pang tagalog --> Nakilala si Kardinal Bergoglio dahil sa kaniyang pagiging magpakumbaba, pagka-konserbatibo sa doktrina at sa kaniyang prinsipyo sa [[katarungang panlipunan]].<ref>{{cite web |last=McCarthy |first=John |url=http://ncronline.org/blogs/ncr-today/papabile-day-men-who-could-be-pope-13 |title=Profile: New pope, Jesuit Bergoglio, was runner-up in 2005 conclave |publisher=Ncronline.org |date=3 Marso 2013 |accessdate=2013-03-13 |archive-date=2017-06-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170603205738/https://www.ncronline.org/blogs/ncr-today/papabile-day-men-who-could-be-pope-13 |url-status=dead }}</ref> Mas pinili niya ang pagkakaroon ng payak na pamumuhay: mas pinili niyang manirahan sa isang maliit na apartment sa halip ng magarang tirahan para sa obispo, at mas pinili niyang sumakay sa mga pampublikong transportasyon kaysa sa isang limousine.<ref>{{cite web|url=http://cablegatesearch.net/cable.php?id=05VATICAN466|date=18 Abril 2005|accessdate=2012-03-13|title='Toward The Conclave Part III: The Candidates'|archive-date=2013-03-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20130315203831/http://cablegatesearch.net/cable.php?id=05VATICAN466|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130515050744/http://cablegatesearch.net/cable.php?id=05VATICAN466 |date=2013-05-15 }}</ref> Noong pumanaw si Papa Juan Pablo II noong 2005, isa sa mga napipisil na ''[[papabile]]'' si Bergoglio.<ref>{{cite web|first=Michael Brendan |last=Dougherty |url=http://www.businessinsider.com/meet-the-man-who-will-be-the-next-pope-2012-4?op=1 |title=One Of These Men Will Be The Next Pope |date=19 Abr 2012 02:19 pm |work=Business Insider |location=New York |accessdate=18 Ene 2015}}</ref> Lumahok siya bilang isang kardinal-tagahalál (''cardinal elector'') sa [[Papal Conclave, 2005|kongklabe noong 2005]] na siyang nagluklók kay Papa Benedicto XVI. Ayon sa pahayagang ''La Stampa'', gitgitan sila ni Ratzinger sa halalan, hanggang sa humingî siya ng isang madamdaming pakiusap sa mga kardinal na huwag siyang ihalal.<ref name="tears">{{cite web |url=http://vaticaninsider.lastampa.it/vaticano/dettaglio-articolo/articolo/conclave-22761/ |title=''Ecco come andò davvero il Conclave del 2005'' |work=La Stampa |language=Italyano |accessdate=13 Marso 2013 |archive-date=15 Mayo 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130515055321/http://vaticaninsider.lastampa.it/vaticano/dettaglio-articolo/articolo/conclave-22761/ |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130730113144/http://vaticaninsider.lastampa.it/vaticano/dettaglio-articolo/articolo/conclave-22761/ |date=30 Hulyo 2013 }}</ref> Bago nagsimula ang kongklabe ay nakilahok din siya sa libing ni Papa Juan Pablo II at gumanap bilang rehente kasama ang [[Kolehiyo ng mga Kardinal]], at namuno sa Simbahang Romana Katolika noong panahon ng ''sede vacante''. Bilang isang kardinal, nakilala si Bergoglio bilang isang konserbatibong Katoliko.<ref>{{cite web| last =Allen, Jr.| first =John L.| title =Who Is Cardinal Jorge Mario Bergoglio? (renamed Profile: New pope, Jesuit Bergoglio, was runner-up in 2005 conclave)| work =National Catholic Reporter| date =3 Marso 2013| url =http://ncronline.org/blogs/ncr-today/papabile-day-men-who-could-be-pope-13| accessdate =13 Marso 2013| archive-date =3 Hunyo 2017| archive-url =https://web.archive.org/web/20170603205738/https://www.ncronline.org/blogs/ncr-today/papabile-day-men-who-could-be-pope-13| url-status =dead}}</ref> Hatî ang opinyon ng mga Arhentino patungkol sa kaniya. Habang ang ilan ay malakas ang suporta kay Bergoglio dahil sa kaniyang payak na pamumuhay, ang iba naman ay masidhi ang pagtutol sa kaniya dahil sa mga isyu patungkol sa kasalang homosekswál at sa kanilang pagkabagabag ukol sa kaniyang kaugnayan sa mapanupil na rehiméng militar noong dekada 1970s.<ref>[http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-21780828 Pope Francis divides opinion in Argentina]</ref> == Kapapahan (2013-2025) == {{multiple image|align=right|direction=horizontal|width=|caption_align=center|header_align=center|header=Eskudo de armas ni Papa Francisco|image1=Coat of arms of Jorge Mario Bergoglio.svg|width1=150|alt1=|caption1=Bilang kardinal|image2=Coat of arms of Franciscus.svg|width2=113|alt2=|caption2=Bilang papa|footer=Kinakatawan ng ginto tala ang Birheng Maria, ang ''spikenard''—isang mala-ubas na halaman—ay nauugnay kay San Jose, at ang ''IHS'' ay ang sagisag ng mga Heswita.<ref>{{cite news |title=Vatican releases Pope Francis' coat of arms, motto and ring |url= https://www.telegraph.co.uk/news/religion/the-pope/9937813/Vatican-releases-Pope-Francis-coat-of-arms-motto-and-ring.html|archive-url= https://web.archive.org/web/20130321131012/http://www.telegraph.co.uk/news/religion/the-pope/9937813/Vatican-releases-Pope-Francis-coat-of-arms-motto-and-ring.html|archive-date= 21 Marso 2013|newspaper=The Telegraph|date=18 Marso 2013 |access-date=21 Abril 2025 |location=Londres}}</ref><ref name="OR">{{cite web | url=https://www.vatican.va/holy_father/francesco/elezione/stemma-papa-francesco_it.html | title=Lo Stemma di Papa Francesco | publisher=[[L'Osservatore Romano]] | date=18 Marso 2013 | access-date=21 Abril 2025 | language=it | archive-date=9 Pebrero 2014 | archive-url=https://web.archive.org/web/20140209090516/http://www.vatican.va/holy_father/francesco/elezione/stemma-papa-francesco_it.html | url-status=live }}</ref>}} Si Francisco ang unang Papang [[Kapisanan ni Hesus|Heswita]]. Naging makabuluhan ang kaniyang pagluklok bilang papa dahil sa kung minsan ay maigting ang relasyon ng Kapisanan ni Hesus at ng [[Banal na Luklukan]]. Si Francisco rin ang kauna-unahang Papa mula sa Kaamerikahan, maging sa [[Timog Hating-globo]].<ref>{{cite magazine |author=Howard Chua-Eoan |date=13 Marso 2013 |title=Pope of the Americas |url=https://world.time.com/2013/03/13/pope-of-the-americas/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150531041636/http://world.time.com/2013/03/13/pope-of-the-americas/ |archive-date=31 Mayo 2015 |access-date=21 Abril 2025 |magazine=Time |language=en}}</ref><ref>{{cite news |date=8 Marso 2023 |title=Fordham Experts Weigh in on Pope Francis' First Decade |language=en |work=Fordham Newsroom |url=https://news.fordham.edu/living-the-mission/fordham-experts-weigh-in-on-pope-francis-first-decade/ |url-status=live |access-date=21 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230309164135/https://news.fordham.edu/living-the-mission/fordham-experts-weigh-in-on-pope-francis-first-decade/ |archive-date=9 Marso 2023}}</ref> Siya ang ika-11 Papa na hindi nagmula sa Europa, pagkatapos ni [[Papa Gregorio III|Gregorio III]] na nagmula sa Siria at pumanaw noong 741. Bagamat hindi ipinanganak sa Europa, siya ay may lahing Europeo dahil ang kaniyang ama at mga lolo't lola sa ina ay mula sa hilagang Italya.<ref>{{cite news |last=Fisher |first=Max |date=13 Marso 2013 |title=Sorry, Jorge Mario Bergoglio is not the first non-European pope |language=en |newspaper=The Washington Post |url=https://www.washingtonpost.com/blogs/worldviews/wp/2013/03/13/sorry-jorge-mario-bergoglio-is-not-the-first-non-european-pope/ |url-status=live |access-date=21 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150615144215/http://www.washingtonpost.com/blogs/worldviews/wp/2013/03/13/sorry-jorge-mario-bergoglio-is-not-the-first-non-european-pope/ |archive-date=15 Hunyo 2015}}</ref> Bilang papa, hindi gaanong maanyo ang ugali ni Francisco kaysa sa mga nauna sa kaniya, isang istilo na inilalarawan ng balita na "walang pagarbo." Sa gabi ng kaniyang pagkahalal bilang papa, siya ay sumakay sa isang bus papunta sa kaniyang hotel kasama ang ibang mga kardinal imbis na gamitin ang ''papal car''.<ref>{{cite news |date=16 Marso 2013 |title=Pope Francis wants a 'poor Church for the poor' |language=en |work=[[Reuters]] |url=https://www.reuters.com/article/us-pope-poor-idUSBRE92F05P20130316 |url-status=live |access-date=21 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151226013425/http://www.reuters.com/article/us-pope-poor-idUSBRE92F05P20130316 |archive-date=26 Disyembre 2015}}</ref> Kinabukasan, binista niya si Kardinal Jorge María Mejía sa ospital at nagkipag-usap sa mga maysakit at tauhan.<ref>{{cite web |title=Pope visits ailing Argentine cardinal in hospital |url=https://abcnews.go.com/International/retired-argentine-cardinal-heart-attack/comments?type=story&id=18736841 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130316062247/http://abcnews.go.com/International/retired-argentine-cardinal-heart-attack/comments?type=story&id=18736841 |archive-date=16 March 2013 |access-date=9 May 2014 |work=ABC News}}</ref> Bilang karagdagan sa kaniyang pagkataal na Espanyol, nagsasalita siya ng matatas na Italyano (ang opisyal na wika ng Lungsdo ng Vaticano at ang pang-araw-araw na wika ng Banal na Luklukan) at Aleman. Marunong din siya sa Latin (ang opisyal na wika ng Banal na Luklukan),<ref>{{cite news |date=13 March 2013 |title=Pope Francis: 13 key facts about the new pontiff |work=[[The Guardian]] |location=London |url=https://www.theguardian.com/world/2013/mar/13/new-pope-thirteen-key-facts |url-status=live |access-date=13 March 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130317120117/http://www.guardian.co.uk/world/2013/mar/13/new-pope-thirteen-key-facts |archive-date=17 March 2013}}</ref> Pranses, Portugues, at Ingles;<ref>{{cite news |date=14 Marso 2013 |title=Briefing di padre Lombardi |language=it |publisher=The Vatican Today |url=http://www.news.va/it/news/briefing-di-padre-lombardi |access-date=21 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171018142947/http://www.news.va/it/news/briefing-di-padre-lombardi |archive-date=18 Oktubre 2017}}</ref><ref>{{cite news |date=14 Marso 2013 |title=Francis and those humble gestures by the Pope, he does not sit on a throne, paying the bill at the hotel |language=it |publisher=Corriere Della Sera |url=http://www.corriere.it/cronache/13_marzo_14/papa-francesco-primo-giorno_9d687672-8c78-11e2-ab2c-711cc67f5f67.shtml |url-status=live |access-date=21 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130331184311/http://www.corriere.it/cronache/13_marzo_14/papa-francesco-primo-giorno_9d687672-8c78-11e2-ab2c-711cc67f5f67.shtml |archive-date=31 Marso 2013}}</ref><ref>{{cite news |author1=Walker |first=Peter |author2=Owen |first2=Paul |author3=Batty |first3=David |name-list-style=amp |date=14 Marso 2013 |title=Pope Francis, first day after election |language=en |newspaper=[[The Guardian]] |location=Londres |url=https://www.theguardian.com/world/2013/mar/14/pope-francis-first-day |url-status=live |access-date=21 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130627230237/http://www.guardian.co.uk/world/2013/mar/14/pope-francis-first-day |archive-date=27 Hunyo 2013}}</ref> nauunawaan din niya ang ''Piedmontese'' at ilang ''Genoese Ligurian''.<ref>{{cite news |last=Glatz |first=Carol |date=2 Abril 2013 |title=Can't chant, can't speak English? Pope says it's because he's tone-deaf |language=en |publisher=Catholic News Service |url=http://www.catholicnews.com/data/stories/cns/1301486.htm |access-date=21 Abril 2025 |archive-url=http://webarchive.loc.gov/all/20130402184851/http%3A//www.catholicnews.com/data/stories/cns/1301486.htm |archive-date=2 Abril 2013}}</ref> Si Francisco ang unang papa mula kay [[Papa Pio X]] na tumira sa labas ng silid ng papa.<ref name="Vatican guesthouse">{{cite web |last=Wooden |first=Cindy |date=26 Marso 2013 |title=Pope Francis to live in Vatican guesthouse, not papal apartments |url=http://ncronline.org/news/vatican/pope-francis-live-vatican-guesthouse-not-papal-apartments |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130329080857/http://ncronline.org/news/vatican/pope-francis-live-vatican-guesthouse-not-papal-apartments |archive-date=29 Marso 2013 |access-date=21 Abril 2025 |work=National Catholic Reporter |language=en}}</ref> Pinili niya na hindi tumira sa opisyal na tirahan ng papa sa [[Palasyong Apostoliko]], kundi sa halip ay nananatili sa [[Domus Sanctae Marthae]] sa isang ''suite'' kung saan maaari siyang tumanggap ng mga panauhin at magdaos ng mga pagpupulong. Lumilitaw pa rin si Francisco sa bintana ng Palasyong Apostoliko para sa [[Orasyon]] tuwing Linggo. Bilang isang papang Heswita, nilinaw ni Francisco na ang pangunahing gawain ng mga mananampalataya ay hindi ang pagsunod sa mga tuntunin kundi ang pag-unawa kung ano ang tinatawag ng Diyos na gawin nila. Binago niya ang gawi ng klero, umiwas sa tinawag niyang "klerikalismo" (na naninirahan sa katayuan at awtoridad ng pagkasaserdote) at patungo sa isang etika ng paglilingkod (sinabi ni Francisco na dapat magkaroon ng "amoy ng tupa" ang mga pastol ng simbahan, palaging nananatiling malapit sa Bayan ng Diyos).<ref>{{cite web |last=Bole |first=William |date=5 Marso 2018 |title=Five Years Later Changes under Pope Francis are Revealing his Jesuit DNA |url=https://www.jesuits.org/stories/five-years-later-changes-under-pope-francis-are-revealing-his-jesuit-dna/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230811001454/https://www.jesuits.org/stories/five-years-later-changes-under-pope-francis-are-revealing-his-jesuit-dna/ |archive-date=11 Agosto 2023 |access-date=21 Abril 2025 |website=Jesuits.org |language=en}}</ref> === Paghalal === [[File:Papa_Francisco_recién_elegido_2.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Papa_Francisco_reci%C3%A9n_elegido_2.jpg|left|thumb|Lumitaw si Francisco sa publiko sa unang pagkakataon bilang papa, sa balkonahe ng Basilika ni San Pedro noong 13 Marso 2013.]] Nahalal na si Bergoglio bilang papa noong 13 Marso 2013,<ref>{{cite web |date=13 Marso 2013 |title=FRANCISCUS |url=https://www.vatican.va/holy_father/francesco/elezione/index_sp.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20130315203915/https://www.vatican.va/holy_father/francesco/elezione/index_sp.htm |archive-date=15 Marso 2013 |publisher=Holy See |language=la |quote=Annuntio vobis gaudium magnum; habemus Papam: Eminentissimum ac Reverendissimum Dominum, Dominum Georgium MariumSanctae Romanae Ecclesiae Cardinalem Bergoglio qui sibi nomen imposuit Franciscum}}</ref><ref>{{cite web |title=Habemus Papam! Cardinal Bergoglio Elected Pope Francis |url=https://www.news.va/en/news/habemus-papam-cardinal-bergolio-elected-pope |archive-url=https://web.archive.org/web/20130316043440/https://www.news.va/en/news/habemus-papam-cardinal-bergolio-elected-pope |archive-date=16 Marso 2013 |access-date=22 Abril 2025 |publisher=Official Vatican Network |language=en}}</ref> ang ikalawang araw ng kongklabe noong 2013, pagkatapos ay kinuha niya ang ngalang pampapang na Francisco. Nahalal si Francisco sa ikalimang balota. Ang paghayag ng ''[[Habemvs papam|Habemus papam]]'' ay inihatid ng [[Kardinal (Katolisismo)|''cardinal protodeacon'']] na si Jean-Louis Tauran.<ref name="SuarezPBS">{{cite news |last=Suarez |first=Ray |title=A New Pope, and Maybe a New Era |language=en |publisher=[[PBS NewsHour]] |url=https://www.pbs.org/newshour/rundown/2013/03/a-new-pope-and-maybe-a-new-era.html |access-date=22 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140121190305/https://www.pbs.org/newshour/rundown/2013/03/a-new-pope-and-maybe-a-new-era.html |archive-date=21 Enero 2014}}</ref> Kalaunan ay sinabi ni Cardinal Christoph Schönborn na nahalal si Bergoglio kasunod ng dalawang higlikas na palatandaan, isa sa kongklabe—at samakatuwid ay lihim—at isa mula sa mag-asawang Latinong-Amerikano, mga kaibigan ni Schönborn sa Lungsod ng Vaticano, na bumulong sa pangalan ni Bergoglio sa tainga ng elektor; Inilahad ni Schönborn na "kung sinasabi ng mga taong ito na Bergoglio, palatandaan iyon ng Banal na Espiritu".<ref>{{cite news |last=Bingham |first=John |date=14 Mayo 2013 |title=Pope Francis elected after supernatural 'signs' in the Conclave, says Cardinal |language=en |newspaper=The Telegraph |location=London |url=https://www.telegraph.co.uk/news/religion/the-pope/10056994/Pope-Francis-elected-after-supernatural-signs-in-the-Conclave-Cardinal.html |url-access=subscription |access-date=22 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130515045005/https://www.telegraph.co.uk/news/religion/the-pope/10056994/Pope-Francis-elected-after-supernatural-signs-in-the-Conclave-Cardinal.html |archive-date=15 Mayo 2013 |via=Gale OneFile: News}}</ref> Sa halip na tanggapin ang pagbati ng kaniyang mga kardinal habang nakaupo sa trono ng papa, tinanggap sila ni Francisco nang nakatayo, na iniulat na isang agarang tanda ng pagbabago ng estilo sa mga pormalidad sa Vaticano.<ref name="NewEuropeHabemus">{{cite news |date=15 Marso 2013 |title=Habemus Papam: New Pope, new lifestyle in the Vatican |language=en |work=New Europe |url=https://www.neurope.eu/article/habemus-papam-new-pope-new-lifestyle-vatican |access-date=22 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130317034759/https://www.neurope.eu/article/habemus-papam-new-pope-new-lifestyle-vatican |archive-date=17 Marso 2013}}</ref> Sa kaniyang unang paglabas bilang pontipise sa balkonahe ng [[Basilika ni San Pedro]], nakasuot siya ng puting sutana, hindi ang pulang mozzetta na may gantsilyo ng ermino na sinuot ng mga nagdaang papa.<ref name="NewEuropeHabemus" /><ref name="Uebbing">{{cite news |last=Uebbing |first=David |title=Pope Francis' personality begins to change routines |language=en |agency=Catholic News Agency |url=https://www.catholicnewsagency.com/news/26793/pope-francis-personality-begins-to-change-routines |url-status=live |access-date=22 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130317100134/https://www.catholicnewsagency.com/news/pope-francis-personality-begins-to-change-routines/ |archive-date=17 Marso 2013}}</ref><ref>{{cite web |last=Philippi |first=Dieter |title=The Mozzetta of the Pope |url=https://www.dieter-philippi.de/en/ecclesiastical-fineries/the-mozzetta-of-the-pope |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130120042532/https://www.dieter-philippi.de/en/ecclesiastical-fineries/the-mozzetta-of-the-pope |archive-date=20 Enero 2013 |access-date=22 Abril 2025 |publisher=Philippi Collection |language=en}}</ref> Sinuot din niya ang parehong pandibdib na bakal na krus na isinuot niya bilang arsobispo ng Buenos Aires, sa halip na gintong isinuot ng mga nauna sa kaniya.<ref name="Uebbing" /> == Pagpanaw == {{main|Kamatayan at libing ni Papa Francisco}} Huling nagpakita sa madla si Francisco noong 20 Abril 2025, Linggo ng Pasko ng Pagkabuhay, sa [[Plaza ni San Pedro]] kung saan ibinigay niya ang kaniyang huling talumpati para sa Pasko ng Pagkabuhay.<ref>{{Cite web |last=Shapiro |first=Emily |date=21 Abril 2025 |title=Read Pope Francis' final Easter address |url=https://abcnews.go.com/International/read-pope-francis-final-easter-address/story?id=121006377 |access-date=22 Abril 2025 |website=ABC News |language=en}}</ref> Pumanaw si Francisco sa gulang na 88 noong 21 Abril 2025, Lunes ng Pasko ng Pagkabuhay, sa ganap na 07:35 CEST (UTC+02:00) sa kaniyang tirahan sa [[Domus Sanctae Marthae]].<ref name="APDeath">{{cite news |last=Winfield |first=Nicole |date=21 Abril 2025 |title=Pope Francis, first Latin American pontiff who ministered with a charming, humble style, dies at 88 |language=en |work=Associated Press |publisher= |location=Lungsod ng Vaticano |url=https://apnews.com/article/vatican-pope-francis-dead-01ca7d73c3c48d25fd1504ba076e2e2a |access-date=21 Abril 2025}}</ref> Inihayag ni Kardinal Kevin Farrell ang kaniyang pagpanaw sa isang pagsasahimpapawid ng Vatican Media at sa isang ''video statement'' noong 9:47, dalawang oras matapos ang kaniyang pagpanaw.<ref>{{Cite web |date=21 Abril 2025 |title=Dichiarazione del Direttore della Sala Stampa della Santa Sede, Matteo Bruni |trans-title=Statement by the Director of the Holy See Press Office, Matteo Bruni |url=https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2025/04/21/0267/00493.html |access-date=21 Abril 2025 |website=Vatican Press |language=it}}</ref><ref>{{cite web |date=21 Abril 2025 |title=Pope Francis has died, Vatican says in video statement |url=https://www.reuters.com/world/pope-francis-has-died-vatican-says-video-statement-2025-04-21 |access-date=21 Abril 2025 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ang sanhi ng kaniyang pagpanaw ay [[Cerebral stroke|''cerebral stroke'']], na sinundan ng pagbigay ng kaniyang sistemang pandaluyan.<ref>{{cite news |date=21 Abril 2025 |title=Pope's death due to stroke and irreversible cardiocirculatory collapse |language=en |website=Vatican News |publisher=Dicastery for Communication |url=https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-04/pope-francis-death-due-to-stroke-and-irreversible-cardiocircula.html |access-date=22 Abril 2025}}</ref> ==Mga sanggunian== {{Reflist|30em}} ==Mga pananda== {{notelist}} ==Mga kawing na panlabas== {{Sister project links}} *[http://www.vatican.va/ ''Vatican: the Holy See'']&nbsp;– websayt ng Batikano <table width = 75% border = 2 align="center"><tr><td width = 35% align="center"> Sinundan ni:<br />[[Papa Benedicto XVI|Benedicto XVI]] (2005-2013)</td> <td width = 30% align="center">[[Kronolohikong tala ng mga Papa]] (2013-2025)</td> <td width = 35% align="center">Humalili:<br />[[Papa Leon XIV|Leon XIV]] (2025- ) </td></tr></table> {{Popes}} {{BD|1936|2025|Francisco}} [[Kategorya:Mga papa ng Simbahang Katoliko Romano]] [[Kategorya:Mga Arhentino]] [[Kategorya:Papa Francisco]] 6xmypp124jitoyfta7vof9t77bfx8pf 0 213413 2164328 2163414 2025-06-10T07:07:18Z Jojit fb 38 Inilipat ni Jojit fb ang pahinang [[Diwata at Anito]] sa [[Anito]]: match en version 2163414 wikitext text/x-wiki {{Redirect|lambana||Diwata (Ada)}} {{Redirect|Diwata|other uses|Diwata (paglilinaw)}} {{redirect|Diwata|Pilipinong satelayt|Diwata-1}} [[Talaksan:Anitos of Northern tribes (c. 1900, Philippines).jpg|thumb|Mga [[Mga Igorot|Igorot]] na ''bulul'' na naglalarawan ng mga espiritu ng ninuno (s. 1900)]] {{Mitolohiya ng Pilipinas}} '''''Anito''''', o '''''anitu''''', ay tumutukoy sa mga inukit na pigurang kahugis-tao na gawa sa kahoy, bato, o garing,<ref name="Scott1994" /> na kumakatawan sa mga espiritu ng mga ninuno<ref name="hislop"/> na sinasamba bilang mga diyos-diyosan ng tahanan na nagbibigay-proteksyon.<ref>{{Cite web |title=anito - Definition of anito {{!}} Is anito a word in the scrabble dictionary? |url=https://www.freescrabbledictionary.com/dictionary/word/anito/ |access-date=2025-02-12 |website=www.freescrabbledictionary.com}}</ref><ref>{{Cite web |title=anito — definition, examples, related words and more at Wordnik |url=https://www.wordnik.com/words/anito |access-date=2025-02-12 |website=Wordnik.com}}</ref> Tumutukoy rin ito sa mga [[espiritu ng ninuno]], mga demonyo at masasamang espiritu<ref name=":1">{{Cite book |last=Scott |first=William Henry |title=Barangay: sixteenth-century Philippine culture and society |url=https://archive.org/details/barangaysixteent0000scot |date=1994 |publisher=Ateneo de Manila University Press |isbn=978-971-550-135-4 |location=Quezon City, Manila, Philippines}}</ref><ref>{{Citation |title=CROWN-PRINCE RETRIEVED: LIFE AT CUSTRIN NOVEMBER 1730-FEBRUARY 1732 |date=2010-11-11 |url=https://doi.org/10.1017/cbo9780511694677.004 |work=The Works of Thomas Carlyle |pages=342–406 |publisher=Cambridge University Press |access-date=2025-03-16}}</ref> Ang '''Anito''', o Anitu sa mitolohiyang Pilipino, ay tumutukoy sa mga espiritu ng mga ninuno, espiritu ng mga yumao, masasamang espiritu,<ref name=":1">{{Cite book |last=Scott |first=William Henry |title=Barangay: sixteenth-century Philippine culture and society |url=https://archive.org/details/barangaysixteent0000scot |date=1994 |publisher=Ateneo de Manila University Press |isbn=978-971-550-135-4 |location=Quezon City, Manila, Philippines}}</ref><ref>{{Citation |title=CROWN-PRINCE RETRIEVED: LIFE AT CUSTRIN NOVEMBER 1730-FEBRUARY 1732 |date=2010-11-11 |url=https://doi.org/10.1017/cbo9780511694677.004 |work=The Works of Thomas Carlyle |pages=342–406 |publisher=Cambridge University Press |access-date=2025-03-16}}</ref> at mga kahoy na idolo na kumakatawan o nagsisilbing tahanan ng mga ito. Sa kabilang banda, sa konteksto ng katutubong relihiyon, ang Anito ay may mas malawak na kahulugan. Tumutukoy ito sa mga espiritu ng ninuno,<ref name=":1" /> na sinasamba sa [[Mga katutubong relihiyon sa Pilipinas|katutubong relihiyon ng mga Pilipino]] mula noong panahon bago dumating ang mga kolonyalista hanggang sa kasalukuyan. Ang partikular na interpretasyon ng termino ay nagkakaiba-iba depende sa pangkat etniko.<ref name="Scott1994" /><ref name=":2">{{Cite web |last=Royle |first=Stephen |date=2018-11-30 |title=Tips from the blog XI: docx to pdf |url=https://doi.org/10.59350/fkbwr-efa03 |access-date=2025-01-25 |website=doi.org}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Blust |first=Robert |last2=Trussel |first2=Stephen |date=2013-12 |title=The Austronesian Comparative Dictionary: A Work in Progress |url=https://doi.org/10.1353/ol.2013.0016 |journal=Oceanic Linguistics |volume=52 |issue=2 |pages=493–523 |doi=10.1353/ol.2013.0016 |issn=1527-9421}}</ref> Ang '''Diwata''' sa mitolohiyang Pilipino ay tumutukoy sa mga diwata (fairies),lambana, espiritu ng kalikasan, nilalang sa kalangitan, at mga diyos sa mitolohiya. Sa katutubong relihiyon, ang terminong ito ay partikular na naglalarawan ng mga nilalang sa kalangitan at espiritu ng kalikasan na hindi kailanman naging tao. Ang Diwata ay maaaring sumaklaw sa mga espiritu ng mga bagay, halaman, o hayop, hanggang sa mga diyos na kumakatawan sa mga puwersa ng kalikasan o abstraktong konsepto, at maging sa mga diyos at diyosa ng isang panteon.<ref>{{Cite web |last=Eslit |first=Edgar R. |date=2023-06-20 |title=Illuminating Shadows: Decoding Three Mythological Veil of Mindanao's Cultural Tapestry |url=https://doi.org/10.20944/preprints202306.1412.v1 |access-date=2025-01-25 |website=doi.org}}</ref><ref>{{Cite web |date=2025-01-06 |title=People: January/February 2025 |url=https://doi.org/10.1044/leader.ppl.30012025.members-news-january.14 |access-date=2025-01-25 |website=Default Digital Object Group}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Tilman |first=Robert O. |date=1971-02-01 |title=The Philippines in 1970: A Difficult Decade Begins |url=https://doi.org/10.2307/2642713 |journal=Asian Survey |volume=11 |issue=2 |pages=139–148 |doi=10.2307/2642713 |issn=0004-4687}}</ref> Anito ang tawag sa mga inukit at rebulto na mala-tao, ang '''taotao''', na gawa sa [[kahoy]], bato, o [[garing]], na kinakatawan ang mga espiritung ito.<ref name="Scott1994" /><ref name="hislop" />.<ref name="Guillermo">{{cite book |last1=Guillermo |first1=Artemio R. |title=Historical Dictionary of the Philippines |date=2012 |publisher=Scarecrow Press |isbn=9780810872462 |page=140 |url=https://books.google.com/books?id=wmgX9M_yETIC|language=en}}</ref> Tumutukoy ang '''pag-anito''' o pag-a-anito sa pakikipag-usap sa mga espiritu,at sa mga kaluluwa ng yumao<ref name="Scott1994" /> na kadalasang sinasamahan ng mga ritwal o pagdiriwang, kung saan umaakto ang isang katalonan ([[wikang Bisaya|Bisaya]]: ''babaylan'') bilang isang medyum o tagapamagitan upang makipag-usap ng diretso sa mga espiritu. '''Pag-diwata''' o paniniwata ang pagpupugay sa mga espiritu ng kalikasan, mga bathala at mga diwata.<ref name="Scott1994">{{cite book|author=William Henry Scott | url = https://archive.org/details/BarangaySixteenthCenturyPhilippineCultureAndSociety | title = Barangay: Sixteenth Century Philippine Culture and Society | publisher = Ateneo de Manila University Press | date = 1994 | location = Quezon City | isbn = 978-9715501354 | language=en }}</ref><ref name="SoulBook1991">{{cite book |title=The Soul Book: Introduction to Philippine Pagan Religion | last1 = Demetrio | first1 = Francisco R. | last2 = Cordero-Fernando | first2 = Gilda | last3 = Nakpil-Zialcita | first4 = Fernando| last4 = Feleo | first3 = Roberto B. |date= 1991 |publisher= GCF Books, Quezon City | asin=B007FR4S8G|language=en}}</ref><ref name="rosa">{{cite book|author=Antonio Sánchez de la Rosa|title =Diccionario Hispano-Bisaya para las provincias de Samar y Leyte, Volumes 1–2|publisher =Tipo-Litografia de Chofre y Comp.|year =1895|page=414|url =https://books.google.com/books?id=7EwHAQAAIAAJ|language=en}}</ref> Tinutukoy minsan ang paniniwala sa anito bilang anitismo ([[wikang Kastila|Kastila]]: ''anitismo'' o ''aniteria'') sa [[panitikan]]g pang-iskolar.<ref name="hislop">{{cite journal|author=Stephen K. Hislop|year=1971|title=Anitism: a survey of religious beliefs native to the Philippines|journal=Asian Studies|volume=9|issue=2|pages=144–156|url=http://www.asj.upd.edu.ph/mediabox/archive/ASJ-09-02-1971/hislop-anitism-survey-religious%20beliefs-native-philippines.pdf|access-date=2018-05-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20180707172324/http://www.asj.upd.edu.ph/mediabox/archive/ASJ-09-02-1971/hislop-anitism-survey-religious%20beliefs-native-philippines.pdf|archive-date=2018-07-07|language=en}}</ref> Ang paniniwala sa "anito" ay minsang tinatawag na [[Indigenous Philippine folk religions|Anitismo]] sa mga akdang pang-agham (Kastila: {{Lang|es|anitismo}} o {{Lang|es|anitería}})<ref name="hislop"/> na literal na nangangahulugang paggalang sa '''mga espiritu ng mga yumao'''.<ref>{{Cite journal |last=Vermander |first=Benoît |date=2010-09-15 |title=Michael Rudolph, Ritual Performances as Authenticating Practices: Cultural representations of Taiwan's aborigines in times of political changes |url=http://journals.openedition.org/chinaperspectives/5323 |journal=China Perspectives |volume=2010 |issue=3 |doi=10.4000/chinaperspectives.5323 |issn=2070-3449}}</ref><ref>{{Citation |title=Bonnier, Isidore |date=2011-10-31 |work=Benezit Dictionary of Artists |url=https://doi.org/10.1093/benz/9780199773787.article.b00022843 |access-date=2025-02-11 |publisher=Oxford University Press|doi=10.1093/benz/9780199773787.article.b00022843 }}</ref><ref>{{Citation |last=Pang |first=Choong Chee |title=Studying Christianity and doing theology <i>extra ecclesiam</i> in China |date=2008-05-01 |work=Christian Theology in Asia |pages=89–108 |url=https://doi.org/10.1017/cbo9780511803505.006 |access-date=2025-02-11 |publisher=Cambridge University Press|doi=10.1017/cbo9780511803505.006 |isbn=978-0-521-86308-7 }}</ref> Ang salitang '''''anitismo''''' o '''''pagsamba sa mga ninuno''''' mula sa anyong Hispano-Filipino na ''anitismo'',<ref>{{Cite thesis |last=Halili |first=Maria Arabella |title=Regulation of Inflammatory Proteins |publisher=University of Queensland Library |url=https://doi.org/10.14264/uql.2014.222}}</ref> bagama't hindi na ginagamit sa kasalukuyan, ay isang sistemang paniniwala ng mga Tagalog bago dumating ang mga kolonisador, isang patuloy na pag-anyaya at pagsamba sa mga anito, ang mga kaluluwa o espiritu ng kanilang mga ninuno. Mula sa orihinal na kahulugang "espiritu ng mga ninuno".<ref>{{Citation |title=Hislop, Stephen (1817–1863) |date=2018-02-06 |work=Oxford Dictionary of National Biography |url=https://doi.org/10.1093/odnb/9780192683120.013.13366 |access-date=2025-02-16 |publisher=Oxford University Press}}</ref> Ang mga sinaunang [[Tagalog people|Tagalog]] ay naniniwala sa '''Anito''', mga espiritu o kaluluwa ng kanilang mga ninuno. Iginagalang at sinasamba nila ang mga ito sa araw-araw, lalo na ang mga espiritu ng mga magulang at mga lolo’t lola na pumanaw na. Ang mga [[Veneration of the dead|espiritu ng ninuno]] ay kadalasang inilalarawan gamit ang maliliit na idolo na itinatago sa mga bahay, minsan ay yari sa ginto at hugis hayop tulad ng buwaya.<ref name="Blair"/><ref name=":6">{{Citation |last=Funk |first=Leberecht |title=Entanglements between Tao People and Anito on Lanyu Island, Taiwan |date=2014 |url=http://link.springer.com/10.1057/9781137448651_9 |work=Monster Anthropology in Australasia and Beyond |pages=143–159 |editor-last=Musharbash |editor-first=Yasmine |place=New York |publisher=Palgrave Macmillan US |language=en |doi=10.1057/9781137448651_9, isbn 978-1-349-50129-8, |isbn=978-1-349-50129-8 |access-date=2025-05-06 |editor2-last=Presterudstuen |editor2-first=Geir Henning}}</ref>Ang mga anito ay hindi lamang mula sa bahay. Mayroon ding mga anito na pinaniniwalaang naninirahan sa mga bundok, kagubatan, at mga palayan. Karaniwan, ito ay mga kaluluwa ng mga sinaunang mandirigma o mga naunang naninirahan sa lupaing iyon. Naniniwala ang mga Tagalog na ang mga espiritu ito ay maaaring magbigay proteksyon o magdulot ng kapahamakan, kaya’t igagalang nila ito.<ref name="Blair"/><ref name=":6" /><ref name="ReferenceA">{{Cite book |last=Zaide |first=Sonia M. |title=The Philippines: A Unique Nation |date=1999 |publisher=All-Nations Publishing Company |isbn=971-642-064-1 |edition=2nd |location=Quezon City |page=69}}</ref><ref>{{Cite web |title=The Gods and Goddesses |url=https://sites.google.com/site/philmyths/lesson-2 |access-date=May 2, 2022 |website=Philippines Mythology and Folklore}}</ref>Hindi tulad ng ibang kalapit na kultura na sumasamba sa maraming diyos at espiritu nang hindi gumagawa ng mga idolo, ang mga Tagalog ay gumawa lamang ng pisikal na representasyon para sa ilang mga anito, karaniwan ang mga konektado sa sambahayan. Iba’t ibang rehiyon at tribo ang may kani-kaniyang pangalan para sa mga espiritu. Habang tinatawag ng mga Tagalog itong '''anito''', may ibang pangalan din tulad ng ''nitu'', ''aitu'', o ''hantu''. Ipinapakita nito kung gaano kalaganap at kalalim ang paniniwala sa mga espiritu ng ninuno sa buong Timog-Silangang Asya.<ref name="Blair"/><ref name="Alvina">{{cite book |last1=Alvina |first1=C.S. |editor1-last=Oshima |editor1-first=Neal M. |editor2-last=Paterno |editor2-first=Maria Elena |title=Dreamweavers |date=2001 |publisher=Makati City, Philippines: Bookmark |chapter=Colors and patterns of dreams |isbn=9715694071 |pages=46–58}}</ref><ref name="dp">{{cite web |title=The Preconquest Filipino Tattoos |url=https://datupress.com/2018/01/10/the-preconquest-filipino-tattoos/ |website=Datu Press |access-date=August 10, 2021 |date=January 10, 2018 |archive-date=Agosto 10, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210810040957/https://datupress.com/2018/01/10/the-preconquest-filipino-tattoos/ |url-status=dead }}</ref> ==Mga Bathala sa Sinaunang Katutubong Paniniwala sa mga Pangkat Etniko== Tagalog: Ang mga katutubong relihiyon sa Pilipinas ay ang mga sinaunang paniniwala at kaugalian ng iba’t ibang etnikong grupo sa bansa. Karamihan sa kanila ay naniniwala sa animismo, kung saan pinaniniwalaan na ang lahat ng bagay tao, hayop, halaman, at kalikasan ay may diwa, kaluluwa, o espiritu.<ref name="Almocera2005">Almocera, Ruel A., (2005) Popular Filipino Spiritual Beliefs with a proposed Theological Response. in Doing Theology in the Philippines. Suk, John., Ed. Mandaluyong: OMF Literature Inc. Pp 78-98</ref> <ref name="Maggay1999">Maggay, Melba Padilla (1999). Filipino Religious Consciousness. Quezon City: Institute for Studies in Asian Church and Culture.</ref><ref name="SitoyJr1985">{{Cite book |title=A history of Christianity in the Philippines Volume 1: The Initial Encounter |last=Sitoy |first=T. Valentino Jr. |publisher=New Day Publishers |year=1985 |isbn=9711002558 |location=Quezon City, Philippines}}</ref><ref name="SoulBook1991"/> Sa mga relihiyong ito, may dalawang pangunahing uri ng espiritu: '''Diwata''' – ito ang tawag sa mga bathala, diyos, at mga espiritu ng kalikasan. '''Anito''' – ito naman ang mga kahoy na estatwa at espiritu o kaluluwa ng mga yumao, lalo na ng mga bayani at ninuno. Karaniwan, ang mga kwento at aral ng mga katutubong relihiyon ay ipinapasa sa pamamagitan ng pasalita o mga kuwentong binibigkas at isinasaulo ng matatanda at ipinamamana sa kabataan. Subalit, may mga pangkat na nagsusulat din ng kanilang paniniwala sa mga dahon, kawayan, at iba pang materyales gamit ang lokal na sistema ng pagsulat gaya ng matatalim na bakal.<ref name="Almocera2005"/> <ref name="Maggay1999"/> <ref name="SitoyJr1985"/> <ref name="SoulBook1991"/> ==Mga Espiritu== [[File:Manunggul Jar.jpg|thumb|Ang tapayang libingan ng Manunggul mula sa mga yungib ng Tabon sa Palawan ay nagpapakita ng isang kaluluwa at isang espiritung gabay na naglalakbay patungo sa daigdig ng mga espiritu gamit ang bangka (c. 890–710 BCE)]] [[File:Siquijor Anito. (5077313419).jpg|thumb| mga kahoy na anito binenenta sa isla ng [[Siquijor]]]] Ang mga sinaunang Pilipino ay animistiko. Naniniwala sila na ang lahat ng bagay ay may espiritu—mula sa mga bato at puno hanggang sa mga hayop, tao, at likas na mga pangyayari.<ref>{{Cite web |last=Royle |first=Stephen |date=2018-11-30 |title=Tips from the blog XI: docx to pdf |url=https://doi.org/10.59350/fkbwr-efa03 |access-date=2025-03-16 |website=doi.org}}</ref> Ang mga espiritung ito ay sama-samang tinatawag na ''diwa'' at sa mga kaluluwa ng mga namatay na tinatawag na ''anito'', na nagmula sa Proto-Malayo-Polynesian ''qanitu'' at Proto-Austronesian ''qaNiCu'' ("espiritu ng namatay"). Mayroon itong mga katumbas sa iba pang kultura ng mga Austronesian, tulad ng ''aniti'' sa Micronesia, ''hantu'' o ''antu'' sa Malaysia at Indonesia, ''nitu'' sa Nage, at ''atua'' at ''aitu'' sa Polynesia. Mayroon ding kaugnay na termino sa Tao (''anito''), Taivoan (''alid''), Seediq at Atayal (''utux''), Bunun (''hanitu'' o ''hanidu''), at Tsou (''hicu'') sa mga katutubong pangkat sa Taiwan.<ref>{{Cite book |last=Apostol |first=Virgil Mayor |title=Way of the Ancient Healer: Sacred Teachings from the Philippine Ancestral Traditions |date=2012 |publisher=North Atlantic Books |isbn=978-1-58394-597-1 |location=Berkeley}}</ref><ref>{{Cite book |last=Baldick |first=Julian |title=Ancient religions of the Austronesian world: from Australasia to Taiwan |date=2013 |publisher=I.B. Tauris |isbn=978-0-85773-357-3 |series=International library of ethnicity, identity and culture |location=London New York}}</ref> Ang ''anito'' ay maaaring mahati sa dalawang pangunahing kategorya: ang mga espiritu ng mga ninuno (''anito ninuno'') at ang mga diyos at espiritu ng kalikasan (''diwata'').<ref name=":1" /><ref>{{Citation |last=Funk |first=Leberecht |title=Entanglements between Tao People and Anito on Lanyu Island, Taiwan |date=2014 |url=http://link.springer.com/10.1057/9781137448651_9 |work=Monster Anthropology in Australasia and Beyond |pages=143–159 |editor-last=Musharbash |editor-first=Yasmine |place=New York |publisher=Palgrave Macmillan US |language=en |doi=10.1057/9781137448651_9. isbn 9781137448651. |isbn=978-1-349-50129-8 |access-date=2025-03-16 |editor2-last=Presterudstuen |editor2-first=Geir Henning}}</ref><ref>{{Cite web |last=Royle |first=Stephen |date=2018-11-30 |title=Tips from the blog XI: docx to pdf |url=https://doi.org/10.59350/fkbwr-efa03 |access-date=2025-03-16 |website=doi.org}}</ref> ==== Anito - Mga Espiritu ng Ninuno ==== [[File:Anitos of the Igorotes (c. 1900, Philippines).jpg|thumb|[[Igorot people|Igorot]] ''hipag''mga anitong ninuno, mga espirtu ng mandirigma ({{circa|1900}})]] [[File:Banaue Rice Terraces and its statue friend.JPG|thumb|[[Ifugao people|Ifugao]] ''hogang'' sa [[Banaue Rice Terraces]], Anitong tanod na gawa sa Tibanglan o [[tree fern]] ang pinatuyong balat nito nilalagay sa mga daan tanda ng prokesyon]] Ang '''ninunò''' ("anito ninuno") ay maaaring espiritu ng tunay na mga ninuno, mga bayani ng kultura, o pangkalahatang mga espiritu ng tagapangalaga ng isang pamilya. Naniniwala ang mga sinaunang Pilipino na kapag namatay ang isang tao, ang kanyang '''"malayang" kaluluwa''' (Bisaya: ''kalag''; Tagalog: ''kaluluwa'') ay naglalakbay patungo sa daigdig ng mga espiritu, kadalasang tinatawid ang isang karagatan gamit ang bangka (''bangka'' o ''baloto'').<ref name=":1" /><ref>{{Cite web |last=Royle |first=Stephen |date=2018-11-30 |title=Tips from the blog XI: docx to pdf |url=https://doi.org/10.59350/fkbwr-efa03 |access-date=2025-03-16 |website=doi.org}}</ref><ref>{{Cite book |title=Image - Object - Performance: mediality and communication in cultural contact zones of Colonial Latin America and the Philippines |date=2013 |publisher=Waxmann |isbn=978-3-8309-7929-6 |editor-last=Windus |editor-first=Astrid |edition=1. Aufl |series=Cultural encounters and the discourses of scholarship |location=Münster München Berlin}}</ref> Ang '''Pag-anito''' o Pag-aanito ay kapag nakikipag-usap ang mga babaylan sa mga espiritu ng mga patay at mga espiritu ng ninuno,  at maging sa mga masasamang espiritu<ref name=":1" /><ref>{{Citation |title=Ancestral Control |date=2011-10-15 |url=https://doi.org/10.2307/j.ctv1msswp4.16 |work=Saturday Is for Funerals |pages=133–146 |publisher=Harvard University Press |access-date=2025-03-16}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Dizon |first=Mark |date=2015 |title=Sumpong: Spirit Beliefs, Murder, and Religious Change among Eighteenth-Century Aeta and Ilongot in Eastern Central Luzon |url=https://muse.jhu.edu/content/crossref/journals/philippine_studies/v063/63.1.dizon.html |journal=Philippine Studies: Historical and Ethnographic Viewpoints |language=en |volume=63 |issue=1 |pages=3–38 |doi=10.1353/phs.2015.0007 |issn=2244-1638}}</ref> Naniniwala ang mga sinaunang [[Tagalog people|Tagalog]] sa '''[[Anito|anito]]''', ang mga espiritu o kaluluwa ng kanilang mga ninuno. Iginagalang at sinasamba nila ang mga ito sa pang-araw-araw na buhay, lalo na ang mga espiritu ng mga magulang at mga lolo at lola na pumanaw na. Ang mga [[Veneration of the dead|espiritu ng mga ninuno]] ay kadalasang nirepresenta ng maliliit na idolo na inilalagay sa mga tahanan, minsan gawa sa ginto at may anyo ng mga hayop, tulad ng mga buwaya.<ref name="Blair"/><ref>{{Cite journal |last=Campos Pardillos |first=Miguel Ángel |date=1995-11-30 |title=Diccionario de uso inglés-español/Spanish-English. Directed by Aquilino Sánchez. Madrid: SGEL, 1993, 450 pp. Diccionario de uso pocket inglés-español/Spanish- English. Directed by Aquilino Sánchez. Madrid: SGEL, 1993, 274 pages |url=https://doi.org/10.14198/raei.1995.8.22-2 |journal=Revista Alicantina de Estudios Ingleses |issue=8 |pages=261 |doi=10.14198/raei.1995.8.22-2 |issn=2171-861X}}</ref>Ang mga anito ay hindi lamang matatagpuan sa bahay. Ang ilan ay pinaniniwalaang naninirahan sa mga bundok, kagubatan, at mga palayan. Kadalasan, ang mga ito ay mga kaluluwa ng mga sinaunang mandirigma o mga naunang naninirahan sa lupaing iyon. Naniniwala ang mga Tagalog na ang mga espiritung ito ay maaaring magbigay proteksyon o magdulot ng pinsala, kaya't sila ay itinuturing na may respeto.<ref name="Blair">{{cite book |last1=Blair |first1=Emma Helen |last2=Robertson |first2=James Alexander |last3=Bourne |volume=5 (1582–1583) |first3=Edward Gaylord |title=The Philippine Islands, 1493–1803 |date=1903 |publisher=The Arthur H. Clark Company |url=https://en.m.wikisource.org/wiki/The_Philippine_Islands,_1493-1803/Volume_5 |access-date=June 4, 2024 |archive-date=June 4, 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240604031500/https://en.m.wikisource.org/wiki/The_Philippine_Islands,_1493-1803/Volume_5 |url-status=live }}</ref><ref name="ReferenceA"/><ref>{{Cite journal |last=Campos Pardillos |first=Miguel Ángel |date=1995-11-30 |title=Diccionario de uso inglés-español/Spanish-English. Directed by Aquilino Sánchez. Madrid: SGEL, 1993, 450 pp. Diccionario de uso pocket inglés-español/Spanish- English. Directed by Aquilino Sánchez. Madrid: SGEL, 1993, 274 pages |url=https://doi.org/10.14198/raei.1995.8.22-2 |journal=Revista Alicantina de Estudios Ingleses |issue=8 |pages=261 |doi=10.14198/raei.1995.8.22-2 |issn=2171-861X}}</ref><ref>{{Cite web |title=The Gods and Goddesses |url=https://sites.google.com/site/philmyths/lesson-2 |access-date=May 2, 2022 |website=Philippines Mythology and Folklore}}</ref> Hindi tulad ng ibang mga katabing kultura na sumasamba sa maraming diyos at espiritu nang hindi gumagawa ng mga idolo, ang mga Tagalog ay gumagawa lamang ng mga pisikal na representasyon para sa ilang mga anito na may kaugnayan sa sambahayan. Ang iba't ibang mga rehiyon at tribo ay may kani-kaniyang mga pangalan para sa mga espiritung ito. Habang tinatawag ng mga Tagalog silang '''anito''', may mga ibang pangalan tulad ng ''nitu'', ''aitu'', o ''hantu''. Ipinapakita nito kung gaano kalaganap at kalalim ang paniniwala sa mga espiritu ng mga ninuno sa buong Timog-Silangang Asya.<ref name="Blair"/><ref name="Alvina"/><ref name="dp"/> ==== Anito - Mga diyos-diyosan at masasamang espiritu ==== Sa paniniwalang Pilipino lalo sa makabagong panahon, may mga anito na itinuturing na huwad na diyos, o diyos-diyosan o masasamang espiritu. Kabilang sila sa mga kilalang aswang, yawa, o mangalo sa Tagalog at Visayas. Hindi tulad ng ibang diwata o ninuno na maaaring payapain ng alay, ang mga ito ay lubos na malupit at hindi maaaring kausapin o sambahin. Sa halip, sila ay itinataboy, pinalalayas, o pinupuksa.<ref name="buen"/><ref name="Scott1994"/><ref name="hislop"/><ref name="buen"/><ref name="kroeber"/><ref name="rodell"/><ref name="ap"/> ==== Anito at ang Daigdig ng mga Espiritu ==== Sa iba’t ibang pangkat-etniko, maraming iba’t ibang lokasyon sa daigdig ng mga espiritu. Ang patutunguhan ng isang kaluluwa ay maaaring nakabatay sa paraan ng pagkamatay, edad, o ugali noong nabubuhay pa. Bago dumating ang Kristiyanismo at Islam, walang konsepto ng langit o impiyerno. Sa halip, ang daigdig ng espiritu ay isang ibang dimensyon na kasabay na umiiral ng materyal na mundo. Ang mga kaluluwa ay muling nagsasama-sama sa kanilang mga yumaong kamag-anak at namumuhay na parang normal sa daigdig ng mga espiritu.<ref>{{Cite journal |last=Salvador-Amores |first=Analyn |date=2011-06 |title=Batok (Traditional Tattoos) in Diaspora: The Reinvention of a Globally Mediated Kalinga Identity |url=https://www.tandfonline.com/doi/full/10.5367/sear.2011.0045 |journal=South East Asia Research |language=en |volume=19 |issue=2 |pages=293–318 |doi=10.5367/sear.2011.0045 |issn=0967-828X}}</ref> Sa ilang paniniwala, ang masasamang kaluluwa ay kailangang dumaan muna sa paglilinis bago sila makapasok sa isang partikular na kaharian ng espiritu. Sa kalaunan, ang mga kaluluwa ay muling isinisilang matapos ang isang tiyak na panahon sa daigdig ng espiritu.<ref>{{Cite book |last=Paterno |first=Maria Elena P. |title=Dreamweavers |last2=Castro |first2=Sandra B. |last3=Javellana |first3=René B. |last4=Alvina |first4=Corazon S. |date=2001 |publisher=Bookmark |isbn=978-971-569-407-0 |editor-last=Oshima |editor-first=Neal |location=Makati City, Philippines}}</ref><ref>{{Cite book |last=Kernfeld |first=Barry |url=https://doi.org/10.1093/anb/9780198606697.article.1803914 |title=Roach, Max (10 January 1924–16 August 2007) |date=2015-10 |publisher=Oxford University Press |series=American National Biography Online}}</ref> Sa ilang kultura, tulad ng sa mga '''Kalinga''', ang pagkakaroon ng ''batok'' (tattoo) ay isang rekisito upang matanggap ng mga ninuno ang isang kaluluwa sa kanilang kaharian. Sa iba pang kultura, ang mga tattoo ay nagsisilbing liwanag at gabay sa kanilang paglalakbay patungo sa kabilang buhay.<ref>{{Cite book |title=Image - Object - Performance: mediality and communication in cultural contact zones of Colonial Latin America and the Philippines |date=2013 |publisher=Waxmann |isbn=978-3-8309-7929-6 |editor-last=Windus |editor-first=Astrid |edition=1. Aufl |series=Cultural encounters and the discourses of scholarship |location=Münster München Berlin}}</ref> ==== Ugnayan ng Daigdig ng Espiritu at Materyal na Mundo ==== Ang mga espiritu ng ninuno ay may kakayahang makaapekto sa mundo ng mga buhay, at ang mundo ng mga buhay ay maaari ring makaapekto sa kanila.<ref>{{Cite book |last=Potet |first=Jean-Paul |title=Ancient beliefs and customs of the Tagalogs |date=2017 |publisher=Jean-Paul G. Potet |isbn=978-0-244-34873-1 |location=Clichy}}</ref> Ang ''pag-anito'' ay isang ritwal upang tumawag sa mabubuting espiritu ng ninuno para sa proteksyon, paggabay (''kalara'' o ''kalda''), o payo. <ref>{{Cite book |last=Halili |first=Maria Christine |title=Philippine History |date=2004 |publisher=Rex Bookstore, Inc. |year=2004 |isbn=ISBN 9789712339349. |location=Philippines |pages=pp. 58–59.}}</ref>Ang mga espiritu ng ninuno na nagsisilbing tagapamagitan sa mga diyos ay tinatawag na '''pintakasi''' o '''pitulon'''. Samantala, ang mga masamang espiritu ng mga namatay ay maaaring magpakita bilang mga multo (''mantiw'') na nagdadala ng kapahamakan sa mga buhay. Maaaring gamitin ang ''pag-anito'' upang payapain o palayasin sila.<ref name=":1" />Mahalaga rin ang mga espiritu ng ninuno sa panahon ng pagkakasakit o pagkamatay, dahil sila ang inaakalang tumatawag sa kaluluwa patungo sa kabilang buhay, gumagabay sa kaluluwa sa paglalakbay nito, o sumasalubong sa pagdating nito sa daigdig ng espiritu.<ref>{{Cite book |last=Cole |first=Fay-Cooper |url=https://doi.org/10.5962/bhl.title.3568 |title=The Tinguian; social, religious, and economic life of a Philippine tribe |last2=Gale |first2=Albert. |last3=Laufer |first3=Berthold |date=1922 |publisher=[s.n.] |series=Publication. Field Museum of Natural History |location=Chicago}}</ref> ===='''Diwata - Mga Espiritu ng Kalikasan at mga''' '''bathala o diyos'''==== [[File:Filippine, provincia di agusan, immagine hindu, statuetta in oro massiccio, xiii secolo.jpg|thumb|right| Tagno ng Diwata [[Agusan image]] (900–950 AD) nadiskubre noong 1917 sa pang pang ng ilog Wawa [[Esperanza, Agusan del Sur|Esperanza]], [[Agusan del Sur]], [[Mindanao]]. Ginagalang ng mga tao bilang imahe ng Diwata, ngayon ito ay nasa the American [[Field Museum]]]] Sa ilang pangkat-etniko, ang mga espiritung at bathala ay tinatawag na '''diwata'''. Ang mga espiritung ito ay maaaring: # Mga simpleng espiritu na nagbabantay sa isang bagay, halaman, hayop, o lugar,<ref name=":1" /><ref>{{Cite web |last=Royle |first=Stephen |date=2018-11-30 |title=Tips from the blog XI: docx to pdf |url=https://doi.org/10.59350/fkbwr-efa03 |access-date=2025-03-16 |website=doi.org}}</ref> # Mga diyos na kumakatawan sa mga abstract na konsepto o natural na phenomena,<ref name=":1" /><ref>{{Cite web |last=Royle |first=Stephen |date=2018-11-30 |title=Tips from the blog XI: docx to pdf |url=https://doi.org/10.59350/fkbwr-efa03 |access-date=2025-03-16 |website=doi.org}}</ref> # Mga diyos na kabilang sa isang pangkat ng mga bathala o diyos (''pantheon'').<ref>{{Cite web |last=Royle |first=Stephen |date=2018-11-30 |title=Tips from the blog XI: docx to pdf |url=https://doi.org/10.59350/fkbwr-efa03 |access-date=2025-03-16 |website=doi.org}}</ref><ref>{{Cite book |last=Scott |first=William Henry |title=Barangay: sixteenth century Philippine culture and society |date=2004 |publisher=Ateneo de Manila Univ. Pr |isbn=978-971-550-135-4 |edition=5. pr |location=Manila}}</ref> Ang mga diwata ay tinatawag din sa iba’t ibang pangalan tulad ng '''dewatu, divata, duwata, ruwata, dewa, dwata, at diya''' sa iba't ibang wikang Pilipino. Ang salitang ''diwa'' sa Tagalog (ibig sabihin, "espiritu" o "diwa") ay nagmula sa Sanskrit na ''devata'' (देवता) o ''devá'' (देव), na nangangahulugang "diyos" o "taga-langit". Ang pangalan ng '''diwata''' ay dulot ng pagsasanib ng paniniwalang Hindu-Budista sa pamamagitan ng hindi direktang ugnayan ng Pilipinas sa Timog Asya sa pamamagitan ng '''Srivijaya''' at '''Majapahit'''.<ref name=":1" /><ref name=":3">{{Cite web |last=Royle |first=Stephen |date=2018-11-30 |title=Tips from the blog XI: docx to pdf |url=https://doi.org/10.59350/fkbwr-efa03 |access-date=2025-03-16 |website=doi.org}}</ref> Gayunpaman, nagkakaiba-iba kung anong mga nilalang ang itinuturing na '''diwata''' depende sa pangkat-etniko. Sa ilang pangkat-etniko tulad ng '''B'laan, Cuyonon Visayan, at Tagalog''', ang '''Diwata''' ay tumutukoy sa kataas-taasang diyos sa kanilang ''pantheon'', kaya may iba’t ibang katawagan para sa mga espiritung hindi tao.<ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":3" /> Ang mga Diwata Sa mitolohiya ng Pilipinas ay tumutukoy sa mga diwata, mga espiritu ng kalikasan, mga nilalang sa langit, at mga mitolohikal na bathala. Sa katutubong relihiyon, partikular itong tumutukoy sa mga celestial na nilalang at mga espiritu ng kalikasan na hindi kailanman naging tao. Ang mga espiritung ito ay maaaring mula sa mga tagapag-alaga ng mga bagay, halaman, o hayop hanggang sa mga diyos na kumakatawan sa mga natural na puwersa, abstract na konsepto, o kahit na mga diyos sa isang pantheon<ref>{{Cite journal |last=Owen |first=Norman G. |date=1998-02 |title=Historical Dictionary of the Philippines. By Artemio R. Guillermo and May Kyi Win . Lanham, Md.: The Scarecrow Press, 1997. xi, 363 pp. $62.00. |url=https://read.dukeupress.edu/journal-of-asian-studies/article/57/1/273/336734 |journal=The Journal of Asian Studies |language=en |volume=57 |issue=1 |pages=273–275 |doi=10.2307/2659094 |issn=0021-9118}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Tilman |first=Robert O. |date=1971-02-01 |title=The Philippines in 1970: A Difficult Decade Begins |url=https://online.ucpress.edu/as/article/11/2/139/20201/The-Philippines-in-1970-A-Difficult-Decade-Begins |journal=Asian Survey |language=en |volume=11 |issue=2 |pages=139–148 |doi=10.2307/2642713 |issn=0004-4687}}</ref> Ang '''Pag-Diwata''' o Paniniwata ay isang ritwal na nagbibigay ng papuri, pagsamba at pagsamba sa mga diyos at espiritu ng kalikasan. <ref name=":1" /> Ang iba pang uri ng mga espiritu ay ang mga na espiritu na malayang gumalaw sa mundo ng mga tao at espiritu. Sila ay maaaring magpakita sa anyo ng hayop (karaniwan bilang mga ibon) o anyong tao, may kasarian, at may sariling pangalan. Sila ay kahawig ng mga diwata at mga engkantada sa alamat ng Europa.<ref>{{Cite book |last=Buenconsejo |first=Jose S. |title=Songs and Gifts at the Frontier |date=2013 |publisher=Taylor and Francis |isbn=978-1-136-71980-6 |series=Current Research in Ethnomusicology: Outstanding Dissertations |location=Hoboken}}</ref>Ito ang pinaka-karaniwang uri ng mga espiritung nagiging '''abyan''' (mga gabay na espiritu ng '''babaylan'''), dahil sila ang pinaka-"palakaibigan" at maaaring magkaroon ng interes sa mga gawain ng tao. Sa makabagong alamat ng Pilipinas, kadalasan silang tinatawag na '''engkantada''' o '''engkantado''' (mula sa Kastilang ''encanto'').<ref>{{Cite book |last=Buenconsejo |first=Jose S. |title=Songs and Gifts at the Frontier |date=2013 |publisher=Taylor and Francis |isbn=978-1-136-71980-6 |series=Current Research in Ethnomusicology: Outstanding Dissertations |location=Hoboken}}</ref> ==Anito - Mga Masamang Espiritu== Ang mga masasamang anito o mga diyos.dyosan ay klase ng masasamang espiritu o demonyo, pati na rin mga supernatural na nilalang, na karaniwang kilala bilang ''aswang'', ''yawa'', o ''mangalo'' (o ''mangalok'', ''mangangalek'', o ''magalo'') sa mga Tagalog at Bisaya. Maraming uri ng ''aswang'' na may partikular na kakayahan, ugali, o hitsura. Ilan sa mga halimbawa nito ay ang ''[[sigbin]]'', ''[[wakwak]]'', ''[[tiyanak]]'', at ''[[manananggal]]''.May mga anitong naiiba sapagkat hindi sila maaaring lapitan gamit ang mga alay at sila ay walang awa. Karamihan sa mga gawain na kaugnay sa kanila ay upang itaboy sila, paalisin, o sirain sila. Hindi sila tinutukoy ni hindi rin sinasamba sa mga seremonyang relihiyoso.<ref name="Scott1994"/><ref name="hislop"/><ref name="buen"/><ref name="kroeber"/><ref name="rodell"/><ref name="ap"/> ==Mga banal na bagay at lugar== ==== Mga Anitong Kahoy - Mga Estatwang Taotao ==== [[File:Ifugao sculpture Louvre 70-1999-4-1.jpg|thumb|15th century ''bulul'' may hawak na ''pamahan'' (mangkok pang seremonya) sa [[Louvre Museum]]]] [[File:Wodden Carvings of the Bululs.jpg|thumb|Anitong kahoy o Bulol na mga imahe ng ninuno [[Bontoc, Mountain Province|Bontoc]], [[Mountain Province]], [[Philippines]]]] Sa pangkalahatang '''Anito''' ang tawag sa ano mang estatwang kahoy na kumakatawan sa mga yumao, ninuno at kaanak na mga namatay<ref name=":1" /><ref>{{Cite book |last=Potet |first=Jean-Paul |title=Ancient beliefs and customs of the Tagalogs |date=2017 |publisher=Jean-Paul G. Potet |isbn=978-0-244-34873-1 |location=Clichy}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Cole |first=Fay‐Cooper |date=1919-04-06 |title=<i>The History of Philippine Civilization as reflected in Religious Nomenclature</i>. A. L. K<scp>roeber</scp> |url=https://doi.org/10.1525/aa.1919.21.2.02a00150 |journal=American Anthropologist |volume=21 |issue=2 |pages=203–208 |doi=10.1525/aa.1919.21.2.02a00150 |issn=0002-7294}}</ref> Maeaming ibang katawagan sa mga estawang kahoy at ang mga espiritu ng ninuno na karaniwang kinakatawan ng mga inukit na estatwa. Ang mga ito ay kilala bilang '''taotao''' ("maliit na tao"; tinatawag ding '''taotaohan, latawo, tinatao,''' o '''tatao'''), '''bata-bata''' ("munting bata"), '''ladaw''' ("larawan" o "anyo"; tinatawag ding '''laraw, ladawang, lagdong,''' o '''larawan'''), at '''likha''' ("nilikha"; tinatawag ding '''likhak''') sa karamihan ng Pilipinas.<ref name=":1" /><ref>{{Cite book |last=Potet |first=Jean-Paul |title=Ancient beliefs and customs of the Tagalogs |date=2017 |publisher=Jean-Paul G. Potet |isbn=978-0-244-34873-1 |location=Clichy}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Cole |first=Fay‐Cooper |date=1919-04-06 |title=<i>The History of Philippine Civilization as reflected in Religious Nomenclature</i>. A. L. K<scp>roeber</scp> |url=https://doi.org/10.1525/aa.1919.21.2.02a00150 |journal=American Anthropologist |volume=21 |issue=2 |pages=203–208 |doi=10.1525/aa.1919.21.2.02a00150 |issn=0002-7294}}</ref> Iba pang pangalan ng mga estatwang ito sa iba't ibang pangkat-etniko ay: * '''Anito''' Pangkalahatang tawag sa mga estawang kahoy na kumakatawan sa mga ninuno * '''Bulul''' (tinatawag ding '''bulol''' o '''bul-ul''') sa mga Ifugao * '''Tinagtaggu''' (tinatawag ding '''tinattaggu''') sa mga Kankanaey at Tuwali Ifugao * '''Lablabbon''' sa mga Itneg * '''Manaug''' sa mga Lumad * '''Tagno''' sa mga Bikolano Sa mga Tagalog, ang '''taotao''' ay minsan ding tinatawag na '''lambana''' (katunog ng dambana o "altar" o "sagradong lugar"), na mula sa kung saan sila karaniwang inilalagay.<ref>{{Citation |title=Zehnter Titel. Vergehen, welche sich auf die Religion beziehen |date=1861-12-31 |url=https://doi.org/10.1515/9783111512242-020 |work=Das Strafgesetzbuch für die Preuß. Staaten und das Gesetz über die Einführung desselben |pages=224–227 |publisher=De Gruyter |access-date=2025-03-16}}</ref> Ang Anito o '''taotao''' ay karaniwang payak at magaspang na inukit na estatwa na gawa sa kahoy, bato, o garing. May ilang Anito (taotao) na natagpuan ng mga Espanyol na yari sa mahahalagang metal o may palamuti ng ginto at alahas, ngunit ito ay napakabihira. <ref>{{Citation |title=INTRODUCTION: |date=2003-01-31 |url=https://doi.org/10.2307/j.ctv11hpnv7.5 |work=Empire of Care |pages=1–14 |publisher=Duke University Press |isbn=978-0-8223-8441-0 |access-date=2025-03-16}}</ref>Halos lahat ng '''taotao''' ay inilalarawan sa posisyong nakaupo nang nakadekwatro ang mga kamay sa tuhod, na kahawig ng posisyong pang-sanggol, pang-araw-araw na paraan ng pakikipag-usap, at paraan ng pag-aayos ng katawan ng mga sinaunang Pilipino sa oras ng kamatayan. Gayunpaman, may ilang estatwa na nakatayo o ipinapakita na gumagawa ng pang-araw-araw na gawain tulad ng pagsayaw, pagbayo ng palay, o pagpapasuso ng sanggol.<ref>{{Cite journal |last=Starr |first=June |date=1973-11 |title=Philippines, North Central Ifugao Land Use Series (A Set of 8 Maps). By Harold C. Conklin. New York: American Geographical Society, 1972. 1:5,000 scale, 29” by 34”. $32.00. |url=https://doi.org/10.2307/2052929 |journal=The Journal of Asian Studies |volume=33 |issue=1 |pages=164–165 |doi=10.2307/2052929 |issn=0021-9118}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Bellafiore |first=Bianca Marie |date=2022-11-01 |title=Exhibition Review: Spirit of a Place, Bury Art Museum &amp; Sculpture Gallery, Bury, United Kingdom, 18 May 2021 - 14 May 2022 |url=https://doi.org/10.29311/mas.v20i2.4088 |journal=Museum and Society |volume=20 |issue=2 |pages=332–340 |doi=10.29311/mas.v20i2.4088 |issn=1479-8360}}</ref> Sa napakabihirang pagkakataon, ang mga '''diwata''' ay maaaring ipakita bilang '''lambana''' sa anyong tao, bilang mga ''lambana'' o maalamat na nilalang, o bilang mga hayop.<ref>{{Cite book |last=Potet |first=Jean-Paul |title=Ancient beliefs and customs of the Tagalogs |date=2017 |publisher=Jean-Paul G. Potet |isbn=978-0-244-34873-1 |location=Clichy}}</ref><ref name=":4">{{Cite journal |last=Bellafiore |first=Bianca Marie |date=2022-11-01 |title=Exhibition Review: Spirit of a Place, Bury Art Museum &amp; Sculpture Gallery, Bury, United Kingdom, 18 May 2021 - 14 May 2022 |url=https://doi.org/10.29311/mas.v20i2.4088 |journal=Museum and Society |volume=20 |issue=2 |pages=332–340 |doi=10.29311/mas.v20i2.4088 |issn=1479-8360}}</ref> Kabilang dito ang isang natatanging uri ng estatwa na tinatawag na '''hipag''' sa mga Igorot, na kumakatawan sa mga diyos ng digmaan, pati na rin ang '''kinabigat''' (mga inukit na poste ng bahay) at '''hogang''' (mga inukit na poste mula sa ''tree fern'' na ginagamit bilang palatandaan ng hangganan at panangga laban sa kapahamakan).<ref name=":4" /> '''Mga Dambana, Altar, at Sagradong Lugar''' Pinaniniwalaang naninirahan ang mga '''diwata''' sa 400-taong gulang na puno ng '''balete''' sa '''Lazi, Siquijor''', na may natural na bukal sa pagitan ng mga ugat nito. <ref name=":1" />Ang mga sinaunang Pilipino, pati na rin ang mga Pilipinong patuloy na sumusunod sa katutubong relihiyon ng Pilipinas, ay karaniwang walang tinatawag na '''"templo"''' ng pagsamba sa paraang kilala sa ibang kultura. Gayunpaman, mayroon silang mga '''sagradong dambana''', na tinatawag ding '''bahay ng espiritu'''.<ref>{{Citation |title=Zehnter Titel. Vergehen, welche sich auf die Religion beziehen |date=1861-12-31 |url=https://doi.org/10.1515/9783111512242-020 |work=Das Strafgesetzbuch für die Preuß. Staaten und das Gesetz über die Einführung desselben |pages=224–227 |publisher=De Gruyter |access-date=2025-03-16}}</ref> Ang mga dambanang ito ay maaaring iba-iba ang laki—mula sa maliliit na platapormang may bubong, hanggang sa mga estrukturang kahawig ng isang maliit na bahay (ngunit walang dingding), at maging mga dambanang kahawig ng '''pagoda''', lalo na sa timog, kung saan ang mga sinaunang '''moske''' ay ginaya rin sa ganitong disenyo.<ref>{{Cite journal |last=Cole |first=Fay‐Cooper |date=1919-04-06 |title=<i>The History of Philippine Civilization as reflected in Religious Nomenclature</i>. A. L. K<scp>roeber</scp> |url=https://doi.org/10.1525/aa.1919.21.2.02a00150 |journal=American Anthropologist |volume=21 |issue=2 |pages=203–208 |doi=10.1525/aa.1919.21.2.02a00150 |issn=0002-7294}}</ref> Ang mga dambanang ito ay may iba't ibang tawag depende sa pangkat-etniko. Maaari rin silang magsilbing imbakan ng mga '''taotao''' at kabaong ng mga ninuno. Sa mga '''Bikolano''', ang mga '''taotao''' ay iniingatan sa loob ng mga '''sagradong kuweba''' na tinatawag na '''moog'''.<ref>{{Cite book |last=Cole |first=Fay-Cooper |url=https://doi.org/10.5962/bhl.title.3568 |title=The Tinguian; social, religious, and economic life of a Philippine tribe |last2=Gale |first2=Albert. |last3=Laufer |first3=Berthold |date=1922 |publisher=[s.n.] |series=Publication. Field Museum of Natural History |location=Chicago}}</ref> ==Paggamit sa ibang pangkat-etniko== '''diwata''' (hango mula sa [[Sanskrit]] na ''devata'' देवता; <ref name=":0" /> ) Tradisyunal na ginagamit ang katawagan para sa diyos at diyosa sa mga rehiyon ng Kabisayaan, Palawan, at Mindanao, samantalang anito ang ginagamit kapag sinasalarawan ang engkanto sa Luzon. Parehong katawagan ang ginagamit sa Bikol, Marinduque, Romblon, at Mindoro, na pinapahiwatig ang walang pinapanigang lugar para sa dalawang katawagan. == Moderno at Kasaluluyang pananaw sa Diwata at Anito == {{div col|}} Ang makabagong pagkaunawa ng mga Pilipino sa diwata ay sumasaklaw sa mga kahulugan tulad ng musa, fairy o engkantada, nimpa, pati narin diyos o diyosa. <ref>{{Cite book |last=Andrews |first=Roy Chapman |url=https://doi.org/10.5962/bhl.title.147302 |title=[Mammal field catalog] |date=1916 |publisher=[s.n.]|doi=10.5962/bhl.title.147302 }}</ref><ref>{{Cite journal |last=Afanasyeva |first=N. D. |date=2022-03-28 |title=The Third Skvortsov Readings |journal=Concept: Philosophy, Religion, Culture |volume=6 |issue=1 |pages=170–172 |doi=10.24833/2541-8831-2022-1-21-170-172 |issn=2619-0540|doi-access=free }}</ref> Ang salitang ito ay pinaniniwalaang nagmula sa salitang Sanskrit na devata (diyos o diyosa). <ref>{{Cite book |last=Daniélou |first=Alain |title=The Myths and Gods of India: The Classic Work on Hindu Polytheism from the Princeton Bollingen Series |date=1991 |publisher=Inner Traditions International, Limited |isbn=978-0-89281-354-4 |location=Rochester}}</ref> Ang mga diwata sa mga alamat at mitolohiya ay madalas na iniuugnay at o isinasabay sa mga [[Fairy|fairy]] na tinatawag na lambana. <ref>{{Cite web |last=admin |date=2019-10-05 |title=Entering Lambana's mythical realm |url=https://peopleasia.ph/entering-lambanas-mythical-realm/ |access-date=2025-03-15 |website=PeopleAsia |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |last=Clark |first=Jordan |date=2016-03-03 |title=The DIWATA of Philippine Mythology {{!}} Ancestors, Spirits, & Deities • THE ASWANG PROJECT |url=https://www.aswangproject.com/diwata/ |access-date=2025-03-15 |website=THE ASWANG PROJECT |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |last=www.wisdomlib.org |date=1970-01-01 |title=Lambana: Significance and symbolism |url=https://www.wisdomlib.org/concept/lambana |access-date=2025-03-15 |website=www.wisdomlib.org |language=en}}</ref> Sa makabagong Tagalog, ang "diwata" ay nangangahulugang ada at musa. Tumutukoy ito partikular sa mga espiritu ng kalikasan na may pambihirang kagandahan, tulad ni [[Maria Makiling]]. <ref>Perdon, Renato (2012). Pocket Tagalog Dictionary: Tagalog-English English-Tagalog. Tuttle Publishing, 2012. {{ISBN|978-1-4629-0983-4}}</ref><ref>Lanuza, Michelle, The Legend of Maria Makiling, archived from the original on 2007-10-02, retrieved September 30, 2007</ref> Ang terminong Anito—na karaniwang nauunawaan ngayon bilang tumutukoy sa mga idolo ng kahoy, <ref>{{Cite journal |date=October 1900 |title=''The Races of Man''. An Outline of Anthropology and Ethnography. By J. Deniker. (New York: Charles Scribner's Sons. 1900. Pp. xxiii, 611.) |url=https://doi.org/10.1086/ahr/6.1.110 |journal=The American Historical Review |doi=10.1086/ahr/6.1.110 |issn=1937-5239}}</ref> mga espiritu ng mga ninuno o espiritu ng mga patay—ay maaaring nagmula sa proto-Malayo-Polynesian na qanitu at proto-Austronesian na qanicu, na parehong nangangahulugang espiritu ng mga ninuno. <ref>{{Cite book |last=Demetrio |first=Francisco R. |title=The Soul book |date=1991 |publisher=GCF Books |isbn=9789719146735}}</ref> espiritu ng mga patay, [[Demon|masasamang espiritu]] at ang mga kahoy na [[Fetishism|idolo]] na kumakatawan sa kanila. <ref>{{Cite web |title=Definition of ANITO |url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/anito#:~:text=:%20a%20spirit%20especially%20of%20an%20ancestor |access-date=2025-02-12 |website=www.merriam-webster.com |language=en}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Sánchez Velasco |first=Ana Rosa |date=2013-01-22 |title=Estudio de caso. Taller de arteterapia con grupo de mujeres en el CEPI Hispano-Marroquí |journal=Arteterapia. Papeles de arteterapia y educación artística para la inclusión social |volume=7 |doi=10.5209/rev_arte.2012.v7.40768 |issn=1988-8309}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Zialcita |first=Fernando N. |date=2020-10-28 |title=Gilda Cordero-Fernando, 1932–2020 |journal=Philippine Studies: Historical and Ethnographic Viewpoints |volume=68 |issue=3 |doi=10.13185/2244-1638.1070 |issn=2244-1638}}</ref> {{div col end}} ==Anito sa Mitolohiyang Pilipino== ''Ang Anito sa Mitolohiyang Pilipino ay tumutukoy sa mga Espiritu o kaluluwa Ng mga Ninuno o yumao at ang mga tao-taong kahoy. Ang Anito'' ay madalas na kinakatawan sa pamamagitan ng mga kahoy na ukit o hulmang tao na nagsisilbing pisikal na representasyon ng mga espiritu.<ref>{{Cite journal |date=2001-07 |title=Lessons in On-Line Reference Publishing<i>Merriam-Webster's Collegiate Dictionary</i>. Merriam-Webster<i>Merriam-Webster's Collegiate Thesaurus</i>. Merriam-Webster<i>Merriam-Webster's Collegiate Encyclopedia</i>. Merriam-Webster |url=https://doi.org/10.1086/603287 |journal=The Library Quarterly |volume=71 |issue=3 |pages=392–399 |doi=10.1086/603287 |issn=0024-2519}}</ref><ref>{{Citation |last=Kudasov |first=Nikolai |title=Free Monads, Intrinsic Scoping, and Higher-Order Preunification |date=2025 |url=https://doi.org/10.1007/978-3-031-74558-4_2 |work=Lecture Notes in Computer Science |pages=22–54 |place=Cham |publisher=Springer Nature Switzerland |isbn=978-3-031-74557-7 |access-date=2025-01-25}}</ref> ==Diwata sa Mitolohiyang Pilipino== Sa [[mitolohiyang Pilipino]], ang isang '''diwata''' (hango mula sa [[Sanskrit]] na ''devata'' देवता; <ref name=":0">https://www.filipiknow.net/the-ancient-visayan-deities-of-philippine-mythology/ (sa Ingles)</ref> ay isang uri ng espiritu ang iba ay diyos at diyosa. Nagkaroon ng pagbabago sa kahulugan ng "diwata" sa paglipas ng panahon, lalo na nang maisama ito sa mitolohiya ng mga sinaunang Pilipino. Sa mitolohiyang Filipino, ang '''diwata''' ay mga makapangyarihang espiritu o diyos na nauugnay sa kalikasan. Sila ay itinuturing na mga tagapangalaga ng likas na yaman tulad ng kagubatan, bundok, ilog, at mga halaman. Kilala sila sa kanilang kagandahan at kabutihan, ngunit maaari rin silang magparusa sa mga taong hindi rumerespeto o naninira sa kalikasan. Madalas silang inilalarawan bilang mga ubod-gandang babae o di kaya ay magandang lalaki na may kakayahang magbigay ng proteksyon at biyaya.<ref>{{Cite book |last=Andrews |first=Roy Chapman |url=https://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/147302 |title=[Mammal field catalog] |last2=American Museum of Natural History |last3=American Museum of Natural History. |last4=Asiatic Zoölogical Expedition of the American Museum of Natural History (1st : 1916-1917) |last5=Asiatic Zoölogical Expedition of the American Museum of Natural History (2nd :1918-1919) |last6=Central Asiatic Expeditions |date=1916 |publisher=[s.n.] |doi=10.5962/bhl.title.147302.}}</ref> Sa mga kwento at alamat ng rehiyon ng Luzon, kadalasang nauugnay ang '''diwata''' sa '''lambana'''. Ang pagsasama ng '''diwata''' at '''lambana''' sa mga kwentong-bayan ng Luzon ay nagmumula sa kanilang mga pinagsasaluhang katangian bilang mga espiritu ng kalikasan, mga adaptasyon sa kultura, mga impluwensya ng kasaysayan ng kolonyalismo, at ang kanilang mga papel sa mga kwentong may aral. Sama-sama, pinayayaman nila ang sining ng mitolohiyang Pilipino at nagsisilbing mahalagang paalala ng malalim na koneksyon sa pagitan ng mga tao at ng kanilang likas na kapaligiran.<ref>{{Cite journal |last=Afanasyeva |first=N. D. |date=2022-03-28 |title=The Third Skvortsov Readings |url=https://concept.mgimo.ru/jour/article/view/608 |journal=Concept: philosophy, religion, culture |volume=6 |issue=1 |pages=170–172 |doi=10.24833/2541-8831-2022-1-21-170-172 |issn=2619-0540}}</ref><ref>{{Cite journal |last=&NA; |date=1994-09 |title=Entering the realm of electronic compliance monitoring |url=https://doi.org/10.2165/00128413-199409560-00031 |journal=Inpharma Weekly |volume=&NA; |issue=956 |pages=15 |doi=10.2165/00128413-199409560-00031 |issn=1173-8324}}</ref> ==Lambana sa Mitolohiyang Pilipino== Sa mitolohiyang Pilipino, ang lambana ay isang uri ng espiritu ng kalikasan o munting diwata, madalas inilalarawan bilang maliit na nilalang na may pakpak, katulad ng mga engkanto sa Kanlurang mitolohiya. Karaniwang nauugnay ang mga lambana sa kalikasan at itinuturing na mga tagapangalaga ng mga kagubatan, ilog, halaman, at mga hayop. Pinaniniwalaan din silang nagtataglay ng mahika at kagandahan ng kalikasan at maaaring magbigay ng biyaya o parusa depende sa pagtrato ng mga tao sa kalikasan.<ref name=":5">{{Cite journal |last=&NA; |date=1994-09 |title=Entering the realm of electronic compliance monitoring |url=https://doi.org/10.2165/00128413-199409560-00031 |journal=Inpharma Weekly |volume=&NA; |issue=956 |pages=15 |doi=10.2165/00128413-199409560-00031 |issn=1173-8324}}</ref> Ang konsepto ng lambana ay may pagkakatulad sa diwata, bagamat ang lambana ay karaniwang itinuturing na mas maliit at mas maselan, habang ang diwata naman ay kadalasang inilalarawan bilang mas makapangyarihang mga nilalang. Pareho silang tagapangalaga ng kalikasan, at ang kanilang mga kwento ay nagpapakita ng pagpapahalaga at respeto ng sinaunang kulturang Pilipino sa kalikasan.<ref name=":5" /><ref>{{Cite journal |last=Ramos |first=Maximo |date=1969-10 |title=The Aswang Syncrasy in Philippine Folklore |url=https://doi.org/10.2307/1499218 |journal=Western Folklore |volume=28 |issue=4 |pages=238 |doi=10.2307/1499218 |issn=0043-373X}}</ref> {{div col end}} ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Relihiyon sa Pilipinas]] [[Kategorya:Mitolohiyang Pilipino‎]] g396ob0oqyr8kku5m7ps9qv0w0mx60s 2164331 2164328 2025-06-10T07:17:14Z Jojit fb 38 2164331 wikitext text/x-wiki {{Redirect|lambana||Diwata (Ada)}} {{redirect|Diwata|Pilipinong satelayt|Diwata-1}} {{for|anito na idolo|Idolo}} [[Talaksan:Anitos of Northern tribes (c. 1900, Philippines).jpg|thumb|Mga [[Mga Igorot|Igorot]] na ''bulul'' na naglalarawan ng mga espiritu ng ninuno (s. 1900)]] {{Mitolohiya ng Pilipinas}} '''''Anito''''', o '''''anitu''''', ay tumutukoy sa mga inukit na pigurang kahugis-tao na gawa sa kahoy, bato, o garing,<ref name="Scott1994" /> na kumakatawan sa mga espiritu ng mga ninuno<ref name="hislop"/> na sinasamba bilang mga diyos-diyosan ng tahanan na nagbibigay-proteksyon.<ref>{{Cite web |title=anito - Definition of anito {{!}} Is anito a word in the scrabble dictionary? |url=https://www.freescrabbledictionary.com/dictionary/word/anito/ |access-date=2025-02-12 |website=www.freescrabbledictionary.com}}</ref><ref>{{Cite web |title=anito — definition, examples, related words and more at Wordnik |url=https://www.wordnik.com/words/anito |access-date=2025-02-12 |website=Wordnik.com}}</ref> Tumutukoy rin ito sa mga [[espiritu ng ninuno]], mga demonyo at masasamang espiritu<ref name=":1">{{Cite book |last=Scott |first=William Henry |title=Barangay: sixteenth-century Philippine culture and society |url=https://archive.org/details/barangaysixteent0000scot |date=1994 |publisher=Ateneo de Manila University Press |isbn=978-971-550-135-4 |location=Quezon City, Manila, Philippines}}</ref><ref>{{Citation |title=CROWN-PRINCE RETRIEVED: LIFE AT CUSTRIN NOVEMBER 1730-FEBRUARY 1732 |date=2010-11-11 |url=https://doi.org/10.1017/cbo9780511694677.004 |work=The Works of Thomas Carlyle |pages=342–406 |publisher=Cambridge University Press |access-date=2025-03-16}}</ref> Ang '''Anito''', o Anitu sa mitolohiyang Pilipino, ay tumutukoy sa mga espiritu ng mga ninuno, espiritu ng mga yumao, masasamang espiritu,<ref name=":1">{{Cite book |last=Scott |first=William Henry |title=Barangay: sixteenth-century Philippine culture and society |url=https://archive.org/details/barangaysixteent0000scot |date=1994 |publisher=Ateneo de Manila University Press |isbn=978-971-550-135-4 |location=Quezon City, Manila, Philippines}}</ref><ref>{{Citation |title=CROWN-PRINCE RETRIEVED: LIFE AT CUSTRIN NOVEMBER 1730-FEBRUARY 1732 |date=2010-11-11 |url=https://doi.org/10.1017/cbo9780511694677.004 |work=The Works of Thomas Carlyle |pages=342–406 |publisher=Cambridge University Press |access-date=2025-03-16}}</ref> at mga kahoy na idolo na kumakatawan o nagsisilbing tahanan ng mga ito. Sa kabilang banda, sa konteksto ng katutubong relihiyon, ang Anito ay may mas malawak na kahulugan. Tumutukoy ito sa mga espiritu ng ninuno,<ref name=":1" /> na sinasamba sa [[Mga katutubong relihiyon sa Pilipinas|katutubong relihiyon ng mga Pilipino]] mula noong panahon bago dumating ang mga kolonyalista hanggang sa kasalukuyan. Ang partikular na interpretasyon ng termino ay nagkakaiba-iba depende sa pangkat etniko.<ref name="Scott1994" /><ref name=":2">{{Cite web |last=Royle |first=Stephen |date=2018-11-30 |title=Tips from the blog XI: docx to pdf |url=https://doi.org/10.59350/fkbwr-efa03 |access-date=2025-01-25 |website=doi.org}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Blust |first=Robert |last2=Trussel |first2=Stephen |date=2013-12 |title=The Austronesian Comparative Dictionary: A Work in Progress |url=https://doi.org/10.1353/ol.2013.0016 |journal=Oceanic Linguistics |volume=52 |issue=2 |pages=493–523 |doi=10.1353/ol.2013.0016 |issn=1527-9421}}</ref> Ang '''Diwata''' sa mitolohiyang Pilipino ay tumutukoy sa mga diwata (fairies),lambana, espiritu ng kalikasan, nilalang sa kalangitan, at mga diyos sa mitolohiya. Sa katutubong relihiyon, ang terminong ito ay partikular na naglalarawan ng mga nilalang sa kalangitan at espiritu ng kalikasan na hindi kailanman naging tao. Ang Diwata ay maaaring sumaklaw sa mga espiritu ng mga bagay, halaman, o hayop, hanggang sa mga diyos na kumakatawan sa mga puwersa ng kalikasan o abstraktong konsepto, at maging sa mga diyos at diyosa ng isang panteon.<ref>{{Cite web |last=Eslit |first=Edgar R. |date=2023-06-20 |title=Illuminating Shadows: Decoding Three Mythological Veil of Mindanao's Cultural Tapestry |url=https://doi.org/10.20944/preprints202306.1412.v1 |access-date=2025-01-25 |website=doi.org}}</ref><ref>{{Cite web |date=2025-01-06 |title=People: January/February 2025 |url=https://doi.org/10.1044/leader.ppl.30012025.members-news-january.14 |access-date=2025-01-25 |website=Default Digital Object Group}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Tilman |first=Robert O. |date=1971-02-01 |title=The Philippines in 1970: A Difficult Decade Begins |url=https://doi.org/10.2307/2642713 |journal=Asian Survey |volume=11 |issue=2 |pages=139–148 |doi=10.2307/2642713 |issn=0004-4687}}</ref> Anito ang tawag sa mga inukit at rebulto na mala-tao, ang '''taotao''', na gawa sa [[kahoy]], bato, o [[garing]], na kinakatawan ang mga espiritung ito.<ref name="Scott1994" /><ref name="hislop" />.<ref name="Guillermo">{{cite book |last1=Guillermo |first1=Artemio R. |title=Historical Dictionary of the Philippines |date=2012 |publisher=Scarecrow Press |isbn=9780810872462 |page=140 |url=https://books.google.com/books?id=wmgX9M_yETIC|language=en}}</ref> Tumutukoy ang '''pag-anito''' o pag-a-anito sa pakikipag-usap sa mga espiritu,at sa mga kaluluwa ng yumao<ref name="Scott1994" /> na kadalasang sinasamahan ng mga ritwal o pagdiriwang, kung saan umaakto ang isang katalonan ([[wikang Bisaya|Bisaya]]: ''babaylan'') bilang isang medyum o tagapamagitan upang makipag-usap ng diretso sa mga espiritu. '''Pag-diwata''' o paniniwata ang pagpupugay sa mga espiritu ng kalikasan, mga bathala at mga diwata.<ref name="Scott1994">{{cite book|author=William Henry Scott | url = https://archive.org/details/BarangaySixteenthCenturyPhilippineCultureAndSociety | title = Barangay: Sixteenth Century Philippine Culture and Society | publisher = Ateneo de Manila University Press | date = 1994 | location = Quezon City | isbn = 978-9715501354 | language=en }}</ref><ref name="SoulBook1991">{{cite book |title=The Soul Book: Introduction to Philippine Pagan Religion | last1 = Demetrio | first1 = Francisco R. | last2 = Cordero-Fernando | first2 = Gilda | last3 = Nakpil-Zialcita | first4 = Fernando| last4 = Feleo | first3 = Roberto B. |date= 1991 |publisher= GCF Books, Quezon City | asin=B007FR4S8G|language=en}}</ref><ref name="rosa">{{cite book|author=Antonio Sánchez de la Rosa|title =Diccionario Hispano-Bisaya para las provincias de Samar y Leyte, Volumes 1–2|publisher =Tipo-Litografia de Chofre y Comp.|year =1895|page=414|url =https://books.google.com/books?id=7EwHAQAAIAAJ|language=en}}</ref> Tinutukoy minsan ang paniniwala sa anito bilang anitismo ([[wikang Kastila|Kastila]]: ''anitismo'' o ''aniteria'') sa [[panitikan]]g pang-iskolar.<ref name="hislop">{{cite journal|author=Stephen K. Hislop|year=1971|title=Anitism: a survey of religious beliefs native to the Philippines|journal=Asian Studies|volume=9|issue=2|pages=144–156|url=http://www.asj.upd.edu.ph/mediabox/archive/ASJ-09-02-1971/hislop-anitism-survey-religious%20beliefs-native-philippines.pdf|access-date=2018-05-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20180707172324/http://www.asj.upd.edu.ph/mediabox/archive/ASJ-09-02-1971/hislop-anitism-survey-religious%20beliefs-native-philippines.pdf|archive-date=2018-07-07|language=en}}</ref> Ang paniniwala sa "anito" ay minsang tinatawag na [[Indigenous Philippine folk religions|Anitismo]] sa mga akdang pang-agham (Kastila: {{Lang|es|anitismo}} o {{Lang|es|anitería}})<ref name="hislop"/> na literal na nangangahulugang paggalang sa '''mga espiritu ng mga yumao'''.<ref>{{Cite journal |last=Vermander |first=Benoît |date=2010-09-15 |title=Michael Rudolph, Ritual Performances as Authenticating Practices: Cultural representations of Taiwan's aborigines in times of political changes |url=http://journals.openedition.org/chinaperspectives/5323 |journal=China Perspectives |volume=2010 |issue=3 |doi=10.4000/chinaperspectives.5323 |issn=2070-3449}}</ref><ref>{{Citation |title=Bonnier, Isidore |date=2011-10-31 |work=Benezit Dictionary of Artists |url=https://doi.org/10.1093/benz/9780199773787.article.b00022843 |access-date=2025-02-11 |publisher=Oxford University Press|doi=10.1093/benz/9780199773787.article.b00022843 }}</ref><ref>{{Citation |last=Pang |first=Choong Chee |title=Studying Christianity and doing theology <i>extra ecclesiam</i> in China |date=2008-05-01 |work=Christian Theology in Asia |pages=89–108 |url=https://doi.org/10.1017/cbo9780511803505.006 |access-date=2025-02-11 |publisher=Cambridge University Press|doi=10.1017/cbo9780511803505.006 |isbn=978-0-521-86308-7 }}</ref> Ang salitang '''''anitismo''''' o '''''pagsamba sa mga ninuno''''' mula sa anyong Hispano-Filipino na ''anitismo'',<ref>{{Cite thesis |last=Halili |first=Maria Arabella |title=Regulation of Inflammatory Proteins |publisher=University of Queensland Library |url=https://doi.org/10.14264/uql.2014.222}}</ref> bagama't hindi na ginagamit sa kasalukuyan, ay isang sistemang paniniwala ng mga Tagalog bago dumating ang mga kolonisador, isang patuloy na pag-anyaya at pagsamba sa mga anito, ang mga kaluluwa o espiritu ng kanilang mga ninuno. Mula sa orihinal na kahulugang "espiritu ng mga ninuno".<ref>{{Citation |title=Hislop, Stephen (1817–1863) |date=2018-02-06 |work=Oxford Dictionary of National Biography |url=https://doi.org/10.1093/odnb/9780192683120.013.13366 |access-date=2025-02-16 |publisher=Oxford University Press}}</ref> Ang mga sinaunang [[Tagalog people|Tagalog]] ay naniniwala sa '''Anito''', mga espiritu o kaluluwa ng kanilang mga ninuno. Iginagalang at sinasamba nila ang mga ito sa araw-araw, lalo na ang mga espiritu ng mga magulang at mga lolo’t lola na pumanaw na. Ang mga [[Veneration of the dead|espiritu ng ninuno]] ay kadalasang inilalarawan gamit ang maliliit na idolo na itinatago sa mga bahay, minsan ay yari sa ginto at hugis hayop tulad ng buwaya.<ref name="Blair"/><ref name=":6">{{Citation |last=Funk |first=Leberecht |title=Entanglements between Tao People and Anito on Lanyu Island, Taiwan |date=2014 |url=http://link.springer.com/10.1057/9781137448651_9 |work=Monster Anthropology in Australasia and Beyond |pages=143–159 |editor-last=Musharbash |editor-first=Yasmine |place=New York |publisher=Palgrave Macmillan US |language=en |doi=10.1057/9781137448651_9, isbn 978-1-349-50129-8, |isbn=978-1-349-50129-8 |access-date=2025-05-06 |editor2-last=Presterudstuen |editor2-first=Geir Henning}}</ref>Ang mga anito ay hindi lamang mula sa bahay. Mayroon ding mga anito na pinaniniwalaang naninirahan sa mga bundok, kagubatan, at mga palayan. Karaniwan, ito ay mga kaluluwa ng mga sinaunang mandirigma o mga naunang naninirahan sa lupaing iyon. Naniniwala ang mga Tagalog na ang mga espiritu ito ay maaaring magbigay proteksyon o magdulot ng kapahamakan, kaya’t igagalang nila ito.<ref name="Blair"/><ref name=":6" /><ref name="ReferenceA">{{Cite book |last=Zaide |first=Sonia M. |title=The Philippines: A Unique Nation |date=1999 |publisher=All-Nations Publishing Company |isbn=971-642-064-1 |edition=2nd |location=Quezon City |page=69}}</ref><ref>{{Cite web |title=The Gods and Goddesses |url=https://sites.google.com/site/philmyths/lesson-2 |access-date=May 2, 2022 |website=Philippines Mythology and Folklore}}</ref>Hindi tulad ng ibang kalapit na kultura na sumasamba sa maraming diyos at espiritu nang hindi gumagawa ng mga idolo, ang mga Tagalog ay gumawa lamang ng pisikal na representasyon para sa ilang mga anito, karaniwan ang mga konektado sa sambahayan. Iba’t ibang rehiyon at tribo ang may kani-kaniyang pangalan para sa mga espiritu. Habang tinatawag ng mga Tagalog itong '''anito''', may ibang pangalan din tulad ng ''nitu'', ''aitu'', o ''hantu''. Ipinapakita nito kung gaano kalaganap at kalalim ang paniniwala sa mga espiritu ng ninuno sa buong Timog-Silangang Asya.<ref name="Blair"/><ref name="Alvina">{{cite book |last1=Alvina |first1=C.S. |editor1-last=Oshima |editor1-first=Neal M. |editor2-last=Paterno |editor2-first=Maria Elena |title=Dreamweavers |date=2001 |publisher=Makati City, Philippines: Bookmark |chapter=Colors and patterns of dreams |isbn=9715694071 |pages=46–58}}</ref><ref name="dp">{{cite web |title=The Preconquest Filipino Tattoos |url=https://datupress.com/2018/01/10/the-preconquest-filipino-tattoos/ |website=Datu Press |access-date=August 10, 2021 |date=January 10, 2018 |archive-date=Agosto 10, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210810040957/https://datupress.com/2018/01/10/the-preconquest-filipino-tattoos/ |url-status=dead }}</ref> ==Mga Bathala sa Sinaunang Katutubong Paniniwala sa mga Pangkat Etniko== Tagalog: Ang mga katutubong relihiyon sa Pilipinas ay ang mga sinaunang paniniwala at kaugalian ng iba’t ibang etnikong grupo sa bansa. Karamihan sa kanila ay naniniwala sa animismo, kung saan pinaniniwalaan na ang lahat ng bagay tao, hayop, halaman, at kalikasan ay may diwa, kaluluwa, o espiritu.<ref name="Almocera2005">Almocera, Ruel A., (2005) Popular Filipino Spiritual Beliefs with a proposed Theological Response. in Doing Theology in the Philippines. Suk, John., Ed. Mandaluyong: OMF Literature Inc. Pp 78-98</ref> <ref name="Maggay1999">Maggay, Melba Padilla (1999). Filipino Religious Consciousness. Quezon City: Institute for Studies in Asian Church and Culture.</ref><ref name="SitoyJr1985">{{Cite book |title=A history of Christianity in the Philippines Volume 1: The Initial Encounter |last=Sitoy |first=T. Valentino Jr. |publisher=New Day Publishers |year=1985 |isbn=9711002558 |location=Quezon City, Philippines}}</ref><ref name="SoulBook1991"/> Sa mga relihiyong ito, may dalawang pangunahing uri ng espiritu: '''Diwata''' – ito ang tawag sa mga bathala, diyos, at mga espiritu ng kalikasan. '''Anito''' – ito naman ang mga kahoy na estatwa at espiritu o kaluluwa ng mga yumao, lalo na ng mga bayani at ninuno. Karaniwan, ang mga kwento at aral ng mga katutubong relihiyon ay ipinapasa sa pamamagitan ng pasalita o mga kuwentong binibigkas at isinasaulo ng matatanda at ipinamamana sa kabataan. Subalit, may mga pangkat na nagsusulat din ng kanilang paniniwala sa mga dahon, kawayan, at iba pang materyales gamit ang lokal na sistema ng pagsulat gaya ng matatalim na bakal.<ref name="Almocera2005"/> <ref name="Maggay1999"/> <ref name="SitoyJr1985"/> <ref name="SoulBook1991"/> ==Mga Espiritu== [[File:Manunggul Jar.jpg|thumb|Ang tapayang libingan ng Manunggul mula sa mga yungib ng Tabon sa Palawan ay nagpapakita ng isang kaluluwa at isang espiritung gabay na naglalakbay patungo sa daigdig ng mga espiritu gamit ang bangka (c. 890–710 BCE)]] [[File:Siquijor Anito. (5077313419).jpg|thumb| mga kahoy na anito binenenta sa isla ng [[Siquijor]]]] Ang mga sinaunang Pilipino ay animistiko. Naniniwala sila na ang lahat ng bagay ay may espiritu—mula sa mga bato at puno hanggang sa mga hayop, tao, at likas na mga pangyayari.<ref>{{Cite web |last=Royle |first=Stephen |date=2018-11-30 |title=Tips from the blog XI: docx to pdf |url=https://doi.org/10.59350/fkbwr-efa03 |access-date=2025-03-16 |website=doi.org}}</ref> Ang mga espiritung ito ay sama-samang tinatawag na ''diwa'' at sa mga kaluluwa ng mga namatay na tinatawag na ''anito'', na nagmula sa Proto-Malayo-Polynesian ''qanitu'' at Proto-Austronesian ''qaNiCu'' ("espiritu ng namatay"). Mayroon itong mga katumbas sa iba pang kultura ng mga Austronesian, tulad ng ''aniti'' sa Micronesia, ''hantu'' o ''antu'' sa Malaysia at Indonesia, ''nitu'' sa Nage, at ''atua'' at ''aitu'' sa Polynesia. Mayroon ding kaugnay na termino sa Tao (''anito''), Taivoan (''alid''), Seediq at Atayal (''utux''), Bunun (''hanitu'' o ''hanidu''), at Tsou (''hicu'') sa mga katutubong pangkat sa Taiwan.<ref>{{Cite book |last=Apostol |first=Virgil Mayor |title=Way of the Ancient Healer: Sacred Teachings from the Philippine Ancestral Traditions |date=2012 |publisher=North Atlantic Books |isbn=978-1-58394-597-1 |location=Berkeley}}</ref><ref>{{Cite book |last=Baldick |first=Julian |title=Ancient religions of the Austronesian world: from Australasia to Taiwan |date=2013 |publisher=I.B. Tauris |isbn=978-0-85773-357-3 |series=International library of ethnicity, identity and culture |location=London New York}}</ref> Ang ''anito'' ay maaaring mahati sa dalawang pangunahing kategorya: ang mga espiritu ng mga ninuno (''anito ninuno'') at ang mga diyos at espiritu ng kalikasan (''diwata'').<ref name=":1" /><ref>{{Citation |last=Funk |first=Leberecht |title=Entanglements between Tao People and Anito on Lanyu Island, Taiwan |date=2014 |url=http://link.springer.com/10.1057/9781137448651_9 |work=Monster Anthropology in Australasia and Beyond |pages=143–159 |editor-last=Musharbash |editor-first=Yasmine |place=New York |publisher=Palgrave Macmillan US |language=en |doi=10.1057/9781137448651_9. isbn 9781137448651. |isbn=978-1-349-50129-8 |access-date=2025-03-16 |editor2-last=Presterudstuen |editor2-first=Geir Henning}}</ref><ref>{{Cite web |last=Royle |first=Stephen |date=2018-11-30 |title=Tips from the blog XI: docx to pdf |url=https://doi.org/10.59350/fkbwr-efa03 |access-date=2025-03-16 |website=doi.org}}</ref> ==== Anito - Mga Espiritu ng Ninuno ==== [[File:Anitos of the Igorotes (c. 1900, Philippines).jpg|thumb|[[Igorot people|Igorot]] ''hipag''mga anitong ninuno, mga espirtu ng mandirigma ({{circa|1900}})]] [[File:Banaue Rice Terraces and its statue friend.JPG|thumb|[[Ifugao people|Ifugao]] ''hogang'' sa [[Banaue Rice Terraces]], Anitong tanod na gawa sa Tibanglan o [[tree fern]] ang pinatuyong balat nito nilalagay sa mga daan tanda ng prokesyon]] Ang '''ninunò''' ("anito ninuno") ay maaaring espiritu ng tunay na mga ninuno, mga bayani ng kultura, o pangkalahatang mga espiritu ng tagapangalaga ng isang pamilya. Naniniwala ang mga sinaunang Pilipino na kapag namatay ang isang tao, ang kanyang '''"malayang" kaluluwa''' (Bisaya: ''kalag''; Tagalog: ''kaluluwa'') ay naglalakbay patungo sa daigdig ng mga espiritu, kadalasang tinatawid ang isang karagatan gamit ang bangka (''bangka'' o ''baloto'').<ref name=":1" /><ref>{{Cite web |last=Royle |first=Stephen |date=2018-11-30 |title=Tips from the blog XI: docx to pdf |url=https://doi.org/10.59350/fkbwr-efa03 |access-date=2025-03-16 |website=doi.org}}</ref><ref>{{Cite book |title=Image - Object - Performance: mediality and communication in cultural contact zones of Colonial Latin America and the Philippines |date=2013 |publisher=Waxmann |isbn=978-3-8309-7929-6 |editor-last=Windus |editor-first=Astrid |edition=1. Aufl |series=Cultural encounters and the discourses of scholarship |location=Münster München Berlin}}</ref> Ang '''Pag-anito''' o Pag-aanito ay kapag nakikipag-usap ang mga babaylan sa mga espiritu ng mga patay at mga espiritu ng ninuno,  at maging sa mga masasamang espiritu<ref name=":1" /><ref>{{Citation |title=Ancestral Control |date=2011-10-15 |url=https://doi.org/10.2307/j.ctv1msswp4.16 |work=Saturday Is for Funerals |pages=133–146 |publisher=Harvard University Press |access-date=2025-03-16}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Dizon |first=Mark |date=2015 |title=Sumpong: Spirit Beliefs, Murder, and Religious Change among Eighteenth-Century Aeta and Ilongot in Eastern Central Luzon |url=https://muse.jhu.edu/content/crossref/journals/philippine_studies/v063/63.1.dizon.html |journal=Philippine Studies: Historical and Ethnographic Viewpoints |language=en |volume=63 |issue=1 |pages=3–38 |doi=10.1353/phs.2015.0007 |issn=2244-1638}}</ref> Naniniwala ang mga sinaunang [[Tagalog people|Tagalog]] sa '''[[Anito|anito]]''', ang mga espiritu o kaluluwa ng kanilang mga ninuno. Iginagalang at sinasamba nila ang mga ito sa pang-araw-araw na buhay, lalo na ang mga espiritu ng mga magulang at mga lolo at lola na pumanaw na. Ang mga [[Veneration of the dead|espiritu ng mga ninuno]] ay kadalasang nirepresenta ng maliliit na idolo na inilalagay sa mga tahanan, minsan gawa sa ginto at may anyo ng mga hayop, tulad ng mga buwaya.<ref name="Blair"/><ref>{{Cite journal |last=Campos Pardillos |first=Miguel Ángel |date=1995-11-30 |title=Diccionario de uso inglés-español/Spanish-English. Directed by Aquilino Sánchez. Madrid: SGEL, 1993, 450 pp. Diccionario de uso pocket inglés-español/Spanish- English. Directed by Aquilino Sánchez. Madrid: SGEL, 1993, 274 pages |url=https://doi.org/10.14198/raei.1995.8.22-2 |journal=Revista Alicantina de Estudios Ingleses |issue=8 |pages=261 |doi=10.14198/raei.1995.8.22-2 |issn=2171-861X}}</ref>Ang mga anito ay hindi lamang matatagpuan sa bahay. Ang ilan ay pinaniniwalaang naninirahan sa mga bundok, kagubatan, at mga palayan. Kadalasan, ang mga ito ay mga kaluluwa ng mga sinaunang mandirigma o mga naunang naninirahan sa lupaing iyon. Naniniwala ang mga Tagalog na ang mga espiritung ito ay maaaring magbigay proteksyon o magdulot ng pinsala, kaya't sila ay itinuturing na may respeto.<ref name="Blair">{{cite book |last1=Blair |first1=Emma Helen |last2=Robertson |first2=James Alexander |last3=Bourne |volume=5 (1582–1583) |first3=Edward Gaylord |title=The Philippine Islands, 1493–1803 |date=1903 |publisher=The Arthur H. Clark Company |url=https://en.m.wikisource.org/wiki/The_Philippine_Islands,_1493-1803/Volume_5 |access-date=June 4, 2024 |archive-date=June 4, 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240604031500/https://en.m.wikisource.org/wiki/The_Philippine_Islands,_1493-1803/Volume_5 |url-status=live }}</ref><ref name="ReferenceA"/><ref>{{Cite journal |last=Campos Pardillos |first=Miguel Ángel |date=1995-11-30 |title=Diccionario de uso inglés-español/Spanish-English. Directed by Aquilino Sánchez. Madrid: SGEL, 1993, 450 pp. Diccionario de uso pocket inglés-español/Spanish- English. Directed by Aquilino Sánchez. Madrid: SGEL, 1993, 274 pages |url=https://doi.org/10.14198/raei.1995.8.22-2 |journal=Revista Alicantina de Estudios Ingleses |issue=8 |pages=261 |doi=10.14198/raei.1995.8.22-2 |issn=2171-861X}}</ref><ref>{{Cite web |title=The Gods and Goddesses |url=https://sites.google.com/site/philmyths/lesson-2 |access-date=May 2, 2022 |website=Philippines Mythology and Folklore}}</ref> Hindi tulad ng ibang mga katabing kultura na sumasamba sa maraming diyos at espiritu nang hindi gumagawa ng mga idolo, ang mga Tagalog ay gumagawa lamang ng mga pisikal na representasyon para sa ilang mga anito na may kaugnayan sa sambahayan. Ang iba't ibang mga rehiyon at tribo ay may kani-kaniyang mga pangalan para sa mga espiritung ito. Habang tinatawag ng mga Tagalog silang '''anito''', may mga ibang pangalan tulad ng ''nitu'', ''aitu'', o ''hantu''. Ipinapakita nito kung gaano kalaganap at kalalim ang paniniwala sa mga espiritu ng mga ninuno sa buong Timog-Silangang Asya.<ref name="Blair"/><ref name="Alvina"/><ref name="dp"/> ==== Anito - Mga diyos-diyosan at masasamang espiritu ==== Sa paniniwalang Pilipino lalo sa makabagong panahon, may mga anito na itinuturing na huwad na diyos, o diyos-diyosan o masasamang espiritu. Kabilang sila sa mga kilalang aswang, yawa, o mangalo sa Tagalog at Visayas. Hindi tulad ng ibang diwata o ninuno na maaaring payapain ng alay, ang mga ito ay lubos na malupit at hindi maaaring kausapin o sambahin. Sa halip, sila ay itinataboy, pinalalayas, o pinupuksa.<ref name="buen"/><ref name="Scott1994"/><ref name="hislop"/><ref name="buen"/><ref name="kroeber"/><ref name="rodell"/><ref name="ap"/> ==== Anito at ang Daigdig ng mga Espiritu ==== Sa iba’t ibang pangkat-etniko, maraming iba’t ibang lokasyon sa daigdig ng mga espiritu. Ang patutunguhan ng isang kaluluwa ay maaaring nakabatay sa paraan ng pagkamatay, edad, o ugali noong nabubuhay pa. Bago dumating ang Kristiyanismo at Islam, walang konsepto ng langit o impiyerno. Sa halip, ang daigdig ng espiritu ay isang ibang dimensyon na kasabay na umiiral ng materyal na mundo. Ang mga kaluluwa ay muling nagsasama-sama sa kanilang mga yumaong kamag-anak at namumuhay na parang normal sa daigdig ng mga espiritu.<ref>{{Cite journal |last=Salvador-Amores |first=Analyn |date=2011-06 |title=Batok (Traditional Tattoos) in Diaspora: The Reinvention of a Globally Mediated Kalinga Identity |url=https://www.tandfonline.com/doi/full/10.5367/sear.2011.0045 |journal=South East Asia Research |language=en |volume=19 |issue=2 |pages=293–318 |doi=10.5367/sear.2011.0045 |issn=0967-828X}}</ref> Sa ilang paniniwala, ang masasamang kaluluwa ay kailangang dumaan muna sa paglilinis bago sila makapasok sa isang partikular na kaharian ng espiritu. Sa kalaunan, ang mga kaluluwa ay muling isinisilang matapos ang isang tiyak na panahon sa daigdig ng espiritu.<ref>{{Cite book |last=Paterno |first=Maria Elena P. |title=Dreamweavers |last2=Castro |first2=Sandra B. |last3=Javellana |first3=René B. |last4=Alvina |first4=Corazon S. |date=2001 |publisher=Bookmark |isbn=978-971-569-407-0 |editor-last=Oshima |editor-first=Neal |location=Makati City, Philippines}}</ref><ref>{{Cite book |last=Kernfeld |first=Barry |url=https://doi.org/10.1093/anb/9780198606697.article.1803914 |title=Roach, Max (10 January 1924–16 August 2007) |date=2015-10 |publisher=Oxford University Press |series=American National Biography Online}}</ref> Sa ilang kultura, tulad ng sa mga '''Kalinga''', ang pagkakaroon ng ''batok'' (tattoo) ay isang rekisito upang matanggap ng mga ninuno ang isang kaluluwa sa kanilang kaharian. Sa iba pang kultura, ang mga tattoo ay nagsisilbing liwanag at gabay sa kanilang paglalakbay patungo sa kabilang buhay.<ref>{{Cite book |title=Image - Object - Performance: mediality and communication in cultural contact zones of Colonial Latin America and the Philippines |date=2013 |publisher=Waxmann |isbn=978-3-8309-7929-6 |editor-last=Windus |editor-first=Astrid |edition=1. Aufl |series=Cultural encounters and the discourses of scholarship |location=Münster München Berlin}}</ref> ==== Ugnayan ng Daigdig ng Espiritu at Materyal na Mundo ==== Ang mga espiritu ng ninuno ay may kakayahang makaapekto sa mundo ng mga buhay, at ang mundo ng mga buhay ay maaari ring makaapekto sa kanila.<ref>{{Cite book |last=Potet |first=Jean-Paul |title=Ancient beliefs and customs of the Tagalogs |date=2017 |publisher=Jean-Paul G. Potet |isbn=978-0-244-34873-1 |location=Clichy}}</ref> Ang ''pag-anito'' ay isang ritwal upang tumawag sa mabubuting espiritu ng ninuno para sa proteksyon, paggabay (''kalara'' o ''kalda''), o payo. <ref>{{Cite book |last=Halili |first=Maria Christine |title=Philippine History |date=2004 |publisher=Rex Bookstore, Inc. |year=2004 |isbn=ISBN 9789712339349. |location=Philippines |pages=pp. 58–59.}}</ref>Ang mga espiritu ng ninuno na nagsisilbing tagapamagitan sa mga diyos ay tinatawag na '''pintakasi''' o '''pitulon'''. Samantala, ang mga masamang espiritu ng mga namatay ay maaaring magpakita bilang mga multo (''mantiw'') na nagdadala ng kapahamakan sa mga buhay. Maaaring gamitin ang ''pag-anito'' upang payapain o palayasin sila.<ref name=":1" />Mahalaga rin ang mga espiritu ng ninuno sa panahon ng pagkakasakit o pagkamatay, dahil sila ang inaakalang tumatawag sa kaluluwa patungo sa kabilang buhay, gumagabay sa kaluluwa sa paglalakbay nito, o sumasalubong sa pagdating nito sa daigdig ng espiritu.<ref>{{Cite book |last=Cole |first=Fay-Cooper |url=https://doi.org/10.5962/bhl.title.3568 |title=The Tinguian; social, religious, and economic life of a Philippine tribe |last2=Gale |first2=Albert. |last3=Laufer |first3=Berthold |date=1922 |publisher=[s.n.] |series=Publication. Field Museum of Natural History |location=Chicago}}</ref> ===='''Diwata - Mga Espiritu ng Kalikasan at mga''' '''bathala o diyos'''==== [[File:Filippine, provincia di agusan, immagine hindu, statuetta in oro massiccio, xiii secolo.jpg|thumb|right| Tagno ng Diwata [[Agusan image]] (900–950 AD) nadiskubre noong 1917 sa pang pang ng ilog Wawa [[Esperanza, Agusan del Sur|Esperanza]], [[Agusan del Sur]], [[Mindanao]]. Ginagalang ng mga tao bilang imahe ng Diwata, ngayon ito ay nasa the American [[Field Museum]]]] Sa ilang pangkat-etniko, ang mga espiritung at bathala ay tinatawag na '''diwata'''. Ang mga espiritung ito ay maaaring: # Mga simpleng espiritu na nagbabantay sa isang bagay, halaman, hayop, o lugar,<ref name=":1" /><ref>{{Cite web |last=Royle |first=Stephen |date=2018-11-30 |title=Tips from the blog XI: docx to pdf |url=https://doi.org/10.59350/fkbwr-efa03 |access-date=2025-03-16 |website=doi.org}}</ref> # Mga diyos na kumakatawan sa mga abstract na konsepto o natural na phenomena,<ref name=":1" /><ref>{{Cite web |last=Royle |first=Stephen |date=2018-11-30 |title=Tips from the blog XI: docx to pdf |url=https://doi.org/10.59350/fkbwr-efa03 |access-date=2025-03-16 |website=doi.org}}</ref> # Mga diyos na kabilang sa isang pangkat ng mga bathala o diyos (''pantheon'').<ref>{{Cite web |last=Royle |first=Stephen |date=2018-11-30 |title=Tips from the blog XI: docx to pdf |url=https://doi.org/10.59350/fkbwr-efa03 |access-date=2025-03-16 |website=doi.org}}</ref><ref>{{Cite book |last=Scott |first=William Henry |title=Barangay: sixteenth century Philippine culture and society |date=2004 |publisher=Ateneo de Manila Univ. Pr |isbn=978-971-550-135-4 |edition=5. pr |location=Manila}}</ref> Ang mga diwata ay tinatawag din sa iba’t ibang pangalan tulad ng '''dewatu, divata, duwata, ruwata, dewa, dwata, at diya''' sa iba't ibang wikang Pilipino. Ang salitang ''diwa'' sa Tagalog (ibig sabihin, "espiritu" o "diwa") ay nagmula sa Sanskrit na ''devata'' (देवता) o ''devá'' (देव), na nangangahulugang "diyos" o "taga-langit". Ang pangalan ng '''diwata''' ay dulot ng pagsasanib ng paniniwalang Hindu-Budista sa pamamagitan ng hindi direktang ugnayan ng Pilipinas sa Timog Asya sa pamamagitan ng '''Srivijaya''' at '''Majapahit'''.<ref name=":1" /><ref name=":3">{{Cite web |last=Royle |first=Stephen |date=2018-11-30 |title=Tips from the blog XI: docx to pdf |url=https://doi.org/10.59350/fkbwr-efa03 |access-date=2025-03-16 |website=doi.org}}</ref> Gayunpaman, nagkakaiba-iba kung anong mga nilalang ang itinuturing na '''diwata''' depende sa pangkat-etniko. Sa ilang pangkat-etniko tulad ng '''B'laan, Cuyonon Visayan, at Tagalog''', ang '''Diwata''' ay tumutukoy sa kataas-taasang diyos sa kanilang ''pantheon'', kaya may iba’t ibang katawagan para sa mga espiritung hindi tao.<ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":3" /> Ang mga Diwata Sa mitolohiya ng Pilipinas ay tumutukoy sa mga diwata, mga espiritu ng kalikasan, mga nilalang sa langit, at mga mitolohikal na bathala. Sa katutubong relihiyon, partikular itong tumutukoy sa mga celestial na nilalang at mga espiritu ng kalikasan na hindi kailanman naging tao. Ang mga espiritung ito ay maaaring mula sa mga tagapag-alaga ng mga bagay, halaman, o hayop hanggang sa mga diyos na kumakatawan sa mga natural na puwersa, abstract na konsepto, o kahit na mga diyos sa isang pantheon<ref>{{Cite journal |last=Owen |first=Norman G. |date=1998-02 |title=Historical Dictionary of the Philippines. By Artemio R. Guillermo and May Kyi Win . Lanham, Md.: The Scarecrow Press, 1997. xi, 363 pp. $62.00. |url=https://read.dukeupress.edu/journal-of-asian-studies/article/57/1/273/336734 |journal=The Journal of Asian Studies |language=en |volume=57 |issue=1 |pages=273–275 |doi=10.2307/2659094 |issn=0021-9118}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Tilman |first=Robert O. |date=1971-02-01 |title=The Philippines in 1970: A Difficult Decade Begins |url=https://online.ucpress.edu/as/article/11/2/139/20201/The-Philippines-in-1970-A-Difficult-Decade-Begins |journal=Asian Survey |language=en |volume=11 |issue=2 |pages=139–148 |doi=10.2307/2642713 |issn=0004-4687}}</ref> Ang '''Pag-Diwata''' o Paniniwata ay isang ritwal na nagbibigay ng papuri, pagsamba at pagsamba sa mga diyos at espiritu ng kalikasan. <ref name=":1" /> Ang iba pang uri ng mga espiritu ay ang mga na espiritu na malayang gumalaw sa mundo ng mga tao at espiritu. Sila ay maaaring magpakita sa anyo ng hayop (karaniwan bilang mga ibon) o anyong tao, may kasarian, at may sariling pangalan. Sila ay kahawig ng mga diwata at mga engkantada sa alamat ng Europa.<ref>{{Cite book |last=Buenconsejo |first=Jose S. |title=Songs and Gifts at the Frontier |date=2013 |publisher=Taylor and Francis |isbn=978-1-136-71980-6 |series=Current Research in Ethnomusicology: Outstanding Dissertations |location=Hoboken}}</ref>Ito ang pinaka-karaniwang uri ng mga espiritung nagiging '''abyan''' (mga gabay na espiritu ng '''babaylan'''), dahil sila ang pinaka-"palakaibigan" at maaaring magkaroon ng interes sa mga gawain ng tao. Sa makabagong alamat ng Pilipinas, kadalasan silang tinatawag na '''engkantada''' o '''engkantado''' (mula sa Kastilang ''encanto'').<ref>{{Cite book |last=Buenconsejo |first=Jose S. |title=Songs and Gifts at the Frontier |date=2013 |publisher=Taylor and Francis |isbn=978-1-136-71980-6 |series=Current Research in Ethnomusicology: Outstanding Dissertations |location=Hoboken}}</ref> ==Anito - Mga Masamang Espiritu== Ang mga masasamang anito o mga diyos.dyosan ay klase ng masasamang espiritu o demonyo, pati na rin mga supernatural na nilalang, na karaniwang kilala bilang ''aswang'', ''yawa'', o ''mangalo'' (o ''mangalok'', ''mangangalek'', o ''magalo'') sa mga Tagalog at Bisaya. Maraming uri ng ''aswang'' na may partikular na kakayahan, ugali, o hitsura. Ilan sa mga halimbawa nito ay ang ''[[sigbin]]'', ''[[wakwak]]'', ''[[tiyanak]]'', at ''[[manananggal]]''.May mga anitong naiiba sapagkat hindi sila maaaring lapitan gamit ang mga alay at sila ay walang awa. Karamihan sa mga gawain na kaugnay sa kanila ay upang itaboy sila, paalisin, o sirain sila. Hindi sila tinutukoy ni hindi rin sinasamba sa mga seremonyang relihiyoso.<ref name="Scott1994"/><ref name="hislop"/><ref name="buen"/><ref name="kroeber"/><ref name="rodell"/><ref name="ap"/> ==Mga banal na bagay at lugar== ==== Mga Anitong Kahoy - Mga Estatwang Taotao ==== [[File:Ifugao sculpture Louvre 70-1999-4-1.jpg|thumb|15th century ''bulul'' may hawak na ''pamahan'' (mangkok pang seremonya) sa [[Louvre Museum]]]] [[File:Wodden Carvings of the Bululs.jpg|thumb|Anitong kahoy o Bulol na mga imahe ng ninuno [[Bontoc, Mountain Province|Bontoc]], [[Mountain Province]], [[Philippines]]]] Sa pangkalahatang '''Anito''' ang tawag sa ano mang estatwang kahoy na kumakatawan sa mga yumao, ninuno at kaanak na mga namatay<ref name=":1" /><ref>{{Cite book |last=Potet |first=Jean-Paul |title=Ancient beliefs and customs of the Tagalogs |date=2017 |publisher=Jean-Paul G. Potet |isbn=978-0-244-34873-1 |location=Clichy}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Cole |first=Fay‐Cooper |date=1919-04-06 |title=<i>The History of Philippine Civilization as reflected in Religious Nomenclature</i>. A. L. K<scp>roeber</scp> |url=https://doi.org/10.1525/aa.1919.21.2.02a00150 |journal=American Anthropologist |volume=21 |issue=2 |pages=203–208 |doi=10.1525/aa.1919.21.2.02a00150 |issn=0002-7294}}</ref> Maeaming ibang katawagan sa mga estawang kahoy at ang mga espiritu ng ninuno na karaniwang kinakatawan ng mga inukit na estatwa. Ang mga ito ay kilala bilang '''taotao''' ("maliit na tao"; tinatawag ding '''taotaohan, latawo, tinatao,''' o '''tatao'''), '''bata-bata''' ("munting bata"), '''ladaw''' ("larawan" o "anyo"; tinatawag ding '''laraw, ladawang, lagdong,''' o '''larawan'''), at '''likha''' ("nilikha"; tinatawag ding '''likhak''') sa karamihan ng Pilipinas.<ref name=":1" /><ref>{{Cite book |last=Potet |first=Jean-Paul |title=Ancient beliefs and customs of the Tagalogs |date=2017 |publisher=Jean-Paul G. Potet |isbn=978-0-244-34873-1 |location=Clichy}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Cole |first=Fay‐Cooper |date=1919-04-06 |title=<i>The History of Philippine Civilization as reflected in Religious Nomenclature</i>. A. L. K<scp>roeber</scp> |url=https://doi.org/10.1525/aa.1919.21.2.02a00150 |journal=American Anthropologist |volume=21 |issue=2 |pages=203–208 |doi=10.1525/aa.1919.21.2.02a00150 |issn=0002-7294}}</ref> Iba pang pangalan ng mga estatwang ito sa iba't ibang pangkat-etniko ay: * '''Anito''' Pangkalahatang tawag sa mga estawang kahoy na kumakatawan sa mga ninuno * '''Bulul''' (tinatawag ding '''bulol''' o '''bul-ul''') sa mga Ifugao * '''Tinagtaggu''' (tinatawag ding '''tinattaggu''') sa mga Kankanaey at Tuwali Ifugao * '''Lablabbon''' sa mga Itneg * '''Manaug''' sa mga Lumad * '''Tagno''' sa mga Bikolano Sa mga Tagalog, ang '''taotao''' ay minsan ding tinatawag na '''lambana''' (katunog ng dambana o "altar" o "sagradong lugar"), na mula sa kung saan sila karaniwang inilalagay.<ref>{{Citation |title=Zehnter Titel. Vergehen, welche sich auf die Religion beziehen |date=1861-12-31 |url=https://doi.org/10.1515/9783111512242-020 |work=Das Strafgesetzbuch für die Preuß. Staaten und das Gesetz über die Einführung desselben |pages=224–227 |publisher=De Gruyter |access-date=2025-03-16}}</ref> Ang Anito o '''taotao''' ay karaniwang payak at magaspang na inukit na estatwa na gawa sa kahoy, bato, o garing. May ilang Anito (taotao) na natagpuan ng mga Espanyol na yari sa mahahalagang metal o may palamuti ng ginto at alahas, ngunit ito ay napakabihira. <ref>{{Citation |title=INTRODUCTION: |date=2003-01-31 |url=https://doi.org/10.2307/j.ctv11hpnv7.5 |work=Empire of Care |pages=1–14 |publisher=Duke University Press |isbn=978-0-8223-8441-0 |access-date=2025-03-16}}</ref>Halos lahat ng '''taotao''' ay inilalarawan sa posisyong nakaupo nang nakadekwatro ang mga kamay sa tuhod, na kahawig ng posisyong pang-sanggol, pang-araw-araw na paraan ng pakikipag-usap, at paraan ng pag-aayos ng katawan ng mga sinaunang Pilipino sa oras ng kamatayan. Gayunpaman, may ilang estatwa na nakatayo o ipinapakita na gumagawa ng pang-araw-araw na gawain tulad ng pagsayaw, pagbayo ng palay, o pagpapasuso ng sanggol.<ref>{{Cite journal |last=Starr |first=June |date=1973-11 |title=Philippines, North Central Ifugao Land Use Series (A Set of 8 Maps). By Harold C. Conklin. New York: American Geographical Society, 1972. 1:5,000 scale, 29” by 34”. $32.00. |url=https://doi.org/10.2307/2052929 |journal=The Journal of Asian Studies |volume=33 |issue=1 |pages=164–165 |doi=10.2307/2052929 |issn=0021-9118}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Bellafiore |first=Bianca Marie |date=2022-11-01 |title=Exhibition Review: Spirit of a Place, Bury Art Museum &amp; Sculpture Gallery, Bury, United Kingdom, 18 May 2021 - 14 May 2022 |url=https://doi.org/10.29311/mas.v20i2.4088 |journal=Museum and Society |volume=20 |issue=2 |pages=332–340 |doi=10.29311/mas.v20i2.4088 |issn=1479-8360}}</ref> Sa napakabihirang pagkakataon, ang mga '''diwata''' ay maaaring ipakita bilang '''lambana''' sa anyong tao, bilang mga ''lambana'' o maalamat na nilalang, o bilang mga hayop.<ref>{{Cite book |last=Potet |first=Jean-Paul |title=Ancient beliefs and customs of the Tagalogs |date=2017 |publisher=Jean-Paul G. Potet |isbn=978-0-244-34873-1 |location=Clichy}}</ref><ref name=":4">{{Cite journal |last=Bellafiore |first=Bianca Marie |date=2022-11-01 |title=Exhibition Review: Spirit of a Place, Bury Art Museum &amp; Sculpture Gallery, Bury, United Kingdom, 18 May 2021 - 14 May 2022 |url=https://doi.org/10.29311/mas.v20i2.4088 |journal=Museum and Society |volume=20 |issue=2 |pages=332–340 |doi=10.29311/mas.v20i2.4088 |issn=1479-8360}}</ref> Kabilang dito ang isang natatanging uri ng estatwa na tinatawag na '''hipag''' sa mga Igorot, na kumakatawan sa mga diyos ng digmaan, pati na rin ang '''kinabigat''' (mga inukit na poste ng bahay) at '''hogang''' (mga inukit na poste mula sa ''tree fern'' na ginagamit bilang palatandaan ng hangganan at panangga laban sa kapahamakan).<ref name=":4" /> '''Mga Dambana, Altar, at Sagradong Lugar''' Pinaniniwalaang naninirahan ang mga '''diwata''' sa 400-taong gulang na puno ng '''balete''' sa '''Lazi, Siquijor''', na may natural na bukal sa pagitan ng mga ugat nito. <ref name=":1" />Ang mga sinaunang Pilipino, pati na rin ang mga Pilipinong patuloy na sumusunod sa katutubong relihiyon ng Pilipinas, ay karaniwang walang tinatawag na '''"templo"''' ng pagsamba sa paraang kilala sa ibang kultura. Gayunpaman, mayroon silang mga '''sagradong dambana''', na tinatawag ding '''bahay ng espiritu'''.<ref>{{Citation |title=Zehnter Titel. Vergehen, welche sich auf die Religion beziehen |date=1861-12-31 |url=https://doi.org/10.1515/9783111512242-020 |work=Das Strafgesetzbuch für die Preuß. Staaten und das Gesetz über die Einführung desselben |pages=224–227 |publisher=De Gruyter |access-date=2025-03-16}}</ref> Ang mga dambanang ito ay maaaring iba-iba ang laki—mula sa maliliit na platapormang may bubong, hanggang sa mga estrukturang kahawig ng isang maliit na bahay (ngunit walang dingding), at maging mga dambanang kahawig ng '''pagoda''', lalo na sa timog, kung saan ang mga sinaunang '''moske''' ay ginaya rin sa ganitong disenyo.<ref>{{Cite journal |last=Cole |first=Fay‐Cooper |date=1919-04-06 |title=<i>The History of Philippine Civilization as reflected in Religious Nomenclature</i>. A. L. K<scp>roeber</scp> |url=https://doi.org/10.1525/aa.1919.21.2.02a00150 |journal=American Anthropologist |volume=21 |issue=2 |pages=203–208 |doi=10.1525/aa.1919.21.2.02a00150 |issn=0002-7294}}</ref> Ang mga dambanang ito ay may iba't ibang tawag depende sa pangkat-etniko. Maaari rin silang magsilbing imbakan ng mga '''taotao''' at kabaong ng mga ninuno. Sa mga '''Bikolano''', ang mga '''taotao''' ay iniingatan sa loob ng mga '''sagradong kuweba''' na tinatawag na '''moog'''.<ref>{{Cite book |last=Cole |first=Fay-Cooper |url=https://doi.org/10.5962/bhl.title.3568 |title=The Tinguian; social, religious, and economic life of a Philippine tribe |last2=Gale |first2=Albert. |last3=Laufer |first3=Berthold |date=1922 |publisher=[s.n.] |series=Publication. Field Museum of Natural History |location=Chicago}}</ref> ==Paggamit sa ibang pangkat-etniko== '''diwata''' (hango mula sa [[Sanskrit]] na ''devata'' देवता; <ref name=":0" /> ) Tradisyunal na ginagamit ang katawagan para sa diyos at diyosa sa mga rehiyon ng Kabisayaan, Palawan, at Mindanao, samantalang anito ang ginagamit kapag sinasalarawan ang engkanto sa Luzon. Parehong katawagan ang ginagamit sa Bikol, Marinduque, Romblon, at Mindoro, na pinapahiwatig ang walang pinapanigang lugar para sa dalawang katawagan. == Moderno at Kasaluluyang pananaw sa Diwata at Anito == {{div col|}} Ang makabagong pagkaunawa ng mga Pilipino sa diwata ay sumasaklaw sa mga kahulugan tulad ng musa, fairy o engkantada, nimpa, pati narin diyos o diyosa. <ref>{{Cite book |last=Andrews |first=Roy Chapman |url=https://doi.org/10.5962/bhl.title.147302 |title=[Mammal field catalog] |date=1916 |publisher=[s.n.]|doi=10.5962/bhl.title.147302 }}</ref><ref>{{Cite journal |last=Afanasyeva |first=N. D. |date=2022-03-28 |title=The Third Skvortsov Readings |journal=Concept: Philosophy, Religion, Culture |volume=6 |issue=1 |pages=170–172 |doi=10.24833/2541-8831-2022-1-21-170-172 |issn=2619-0540|doi-access=free }}</ref> Ang salitang ito ay pinaniniwalaang nagmula sa salitang Sanskrit na devata (diyos o diyosa). <ref>{{Cite book |last=Daniélou |first=Alain |title=The Myths and Gods of India: The Classic Work on Hindu Polytheism from the Princeton Bollingen Series |date=1991 |publisher=Inner Traditions International, Limited |isbn=978-0-89281-354-4 |location=Rochester}}</ref> Ang mga diwata sa mga alamat at mitolohiya ay madalas na iniuugnay at o isinasabay sa mga [[Fairy|fairy]] na tinatawag na lambana. <ref>{{Cite web |last=admin |date=2019-10-05 |title=Entering Lambana's mythical realm |url=https://peopleasia.ph/entering-lambanas-mythical-realm/ |access-date=2025-03-15 |website=PeopleAsia |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |last=Clark |first=Jordan |date=2016-03-03 |title=The DIWATA of Philippine Mythology {{!}} Ancestors, Spirits, & Deities • THE ASWANG PROJECT |url=https://www.aswangproject.com/diwata/ |access-date=2025-03-15 |website=THE ASWANG PROJECT |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |last=www.wisdomlib.org |date=1970-01-01 |title=Lambana: Significance and symbolism |url=https://www.wisdomlib.org/concept/lambana |access-date=2025-03-15 |website=www.wisdomlib.org |language=en}}</ref> Sa makabagong Tagalog, ang "diwata" ay nangangahulugang ada at musa. Tumutukoy ito partikular sa mga espiritu ng kalikasan na may pambihirang kagandahan, tulad ni [[Maria Makiling]]. <ref>Perdon, Renato (2012). Pocket Tagalog Dictionary: Tagalog-English English-Tagalog. Tuttle Publishing, 2012. {{ISBN|978-1-4629-0983-4}}</ref><ref>Lanuza, Michelle, The Legend of Maria Makiling, archived from the original on 2007-10-02, retrieved September 30, 2007</ref> Ang terminong Anito—na karaniwang nauunawaan ngayon bilang tumutukoy sa mga idolo ng kahoy, <ref>{{Cite journal |date=October 1900 |title=''The Races of Man''. An Outline of Anthropology and Ethnography. By J. Deniker. (New York: Charles Scribner's Sons. 1900. Pp. xxiii, 611.) |url=https://doi.org/10.1086/ahr/6.1.110 |journal=The American Historical Review |doi=10.1086/ahr/6.1.110 |issn=1937-5239}}</ref> mga espiritu ng mga ninuno o espiritu ng mga patay—ay maaaring nagmula sa proto-Malayo-Polynesian na qanitu at proto-Austronesian na qanicu, na parehong nangangahulugang espiritu ng mga ninuno. <ref>{{Cite book |last=Demetrio |first=Francisco R. |title=The Soul book |date=1991 |publisher=GCF Books |isbn=9789719146735}}</ref> espiritu ng mga patay, [[Demon|masasamang espiritu]] at ang mga kahoy na [[Fetishism|idolo]] na kumakatawan sa kanila. <ref>{{Cite web |title=Definition of ANITO |url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/anito#:~:text=:%20a%20spirit%20especially%20of%20an%20ancestor |access-date=2025-02-12 |website=www.merriam-webster.com |language=en}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Sánchez Velasco |first=Ana Rosa |date=2013-01-22 |title=Estudio de caso. Taller de arteterapia con grupo de mujeres en el CEPI Hispano-Marroquí |journal=Arteterapia. Papeles de arteterapia y educación artística para la inclusión social |volume=7 |doi=10.5209/rev_arte.2012.v7.40768 |issn=1988-8309}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Zialcita |first=Fernando N. |date=2020-10-28 |title=Gilda Cordero-Fernando, 1932–2020 |journal=Philippine Studies: Historical and Ethnographic Viewpoints |volume=68 |issue=3 |doi=10.13185/2244-1638.1070 |issn=2244-1638}}</ref> {{div col end}} ==Anito sa Mitolohiyang Pilipino== ''Ang Anito sa Mitolohiyang Pilipino ay tumutukoy sa mga Espiritu o kaluluwa Ng mga Ninuno o yumao at ang mga tao-taong kahoy. Ang Anito'' ay madalas na kinakatawan sa pamamagitan ng mga kahoy na ukit o hulmang tao na nagsisilbing pisikal na representasyon ng mga espiritu.<ref>{{Cite journal |date=2001-07 |title=Lessons in On-Line Reference Publishing<i>Merriam-Webster's Collegiate Dictionary</i>. Merriam-Webster<i>Merriam-Webster's Collegiate Thesaurus</i>. Merriam-Webster<i>Merriam-Webster's Collegiate Encyclopedia</i>. Merriam-Webster |url=https://doi.org/10.1086/603287 |journal=The Library Quarterly |volume=71 |issue=3 |pages=392–399 |doi=10.1086/603287 |issn=0024-2519}}</ref><ref>{{Citation |last=Kudasov |first=Nikolai |title=Free Monads, Intrinsic Scoping, and Higher-Order Preunification |date=2025 |url=https://doi.org/10.1007/978-3-031-74558-4_2 |work=Lecture Notes in Computer Science |pages=22–54 |place=Cham |publisher=Springer Nature Switzerland |isbn=978-3-031-74557-7 |access-date=2025-01-25}}</ref> ==Diwata sa Mitolohiyang Pilipino== Sa [[mitolohiyang Pilipino]], ang isang '''diwata''' (hango mula sa [[Sanskrit]] na ''devata'' देवता; <ref name=":0">https://www.filipiknow.net/the-ancient-visayan-deities-of-philippine-mythology/ (sa Ingles)</ref> ay isang uri ng espiritu ang iba ay diyos at diyosa. Nagkaroon ng pagbabago sa kahulugan ng "diwata" sa paglipas ng panahon, lalo na nang maisama ito sa mitolohiya ng mga sinaunang Pilipino. Sa mitolohiyang Filipino, ang '''diwata''' ay mga makapangyarihang espiritu o diyos na nauugnay sa kalikasan. Sila ay itinuturing na mga tagapangalaga ng likas na yaman tulad ng kagubatan, bundok, ilog, at mga halaman. Kilala sila sa kanilang kagandahan at kabutihan, ngunit maaari rin silang magparusa sa mga taong hindi rumerespeto o naninira sa kalikasan. Madalas silang inilalarawan bilang mga ubod-gandang babae o di kaya ay magandang lalaki na may kakayahang magbigay ng proteksyon at biyaya.<ref>{{Cite book |last=Andrews |first=Roy Chapman |url=https://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/147302 |title=[Mammal field catalog] |last2=American Museum of Natural History |last3=American Museum of Natural History. |last4=Asiatic Zoölogical Expedition of the American Museum of Natural History (1st : 1916-1917) |last5=Asiatic Zoölogical Expedition of the American Museum of Natural History (2nd :1918-1919) |last6=Central Asiatic Expeditions |date=1916 |publisher=[s.n.] |doi=10.5962/bhl.title.147302.}}</ref> Sa mga kwento at alamat ng rehiyon ng Luzon, kadalasang nauugnay ang '''diwata''' sa '''lambana'''. Ang pagsasama ng '''diwata''' at '''lambana''' sa mga kwentong-bayan ng Luzon ay nagmumula sa kanilang mga pinagsasaluhang katangian bilang mga espiritu ng kalikasan, mga adaptasyon sa kultura, mga impluwensya ng kasaysayan ng kolonyalismo, at ang kanilang mga papel sa mga kwentong may aral. Sama-sama, pinayayaman nila ang sining ng mitolohiyang Pilipino at nagsisilbing mahalagang paalala ng malalim na koneksyon sa pagitan ng mga tao at ng kanilang likas na kapaligiran.<ref>{{Cite journal |last=Afanasyeva |first=N. D. |date=2022-03-28 |title=The Third Skvortsov Readings |url=https://concept.mgimo.ru/jour/article/view/608 |journal=Concept: philosophy, religion, culture |volume=6 |issue=1 |pages=170–172 |doi=10.24833/2541-8831-2022-1-21-170-172 |issn=2619-0540}}</ref><ref>{{Cite journal |last=&NA; |date=1994-09 |title=Entering the realm of electronic compliance monitoring |url=https://doi.org/10.2165/00128413-199409560-00031 |journal=Inpharma Weekly |volume=&NA; |issue=956 |pages=15 |doi=10.2165/00128413-199409560-00031 |issn=1173-8324}}</ref> ==Lambana sa Mitolohiyang Pilipino== Sa mitolohiyang Pilipino, ang lambana ay isang uri ng espiritu ng kalikasan o munting diwata, madalas inilalarawan bilang maliit na nilalang na may pakpak, katulad ng mga engkanto sa Kanlurang mitolohiya. Karaniwang nauugnay ang mga lambana sa kalikasan at itinuturing na mga tagapangalaga ng mga kagubatan, ilog, halaman, at mga hayop. Pinaniniwalaan din silang nagtataglay ng mahika at kagandahan ng kalikasan at maaaring magbigay ng biyaya o parusa depende sa pagtrato ng mga tao sa kalikasan.<ref name=":5">{{Cite journal |last=&NA; |date=1994-09 |title=Entering the realm of electronic compliance monitoring |url=https://doi.org/10.2165/00128413-199409560-00031 |journal=Inpharma Weekly |volume=&NA; |issue=956 |pages=15 |doi=10.2165/00128413-199409560-00031 |issn=1173-8324}}</ref> Ang konsepto ng lambana ay may pagkakatulad sa diwata, bagamat ang lambana ay karaniwang itinuturing na mas maliit at mas maselan, habang ang diwata naman ay kadalasang inilalarawan bilang mas makapangyarihang mga nilalang. Pareho silang tagapangalaga ng kalikasan, at ang kanilang mga kwento ay nagpapakita ng pagpapahalaga at respeto ng sinaunang kulturang Pilipino sa kalikasan.<ref name=":5" /><ref>{{Cite journal |last=Ramos |first=Maximo |date=1969-10 |title=The Aswang Syncrasy in Philippine Folklore |url=https://doi.org/10.2307/1499218 |journal=Western Folklore |volume=28 |issue=4 |pages=238 |doi=10.2307/1499218 |issn=0043-373X}}</ref> {{div col end}} ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Relihiyon sa Pilipinas]] [[Kategorya:Mitolohiyang Pilipino‎]] 48yoz80my1x3es6slktrxwvraqxzpp0 2164332 2164331 2025-06-10T07:20:13Z Jojit fb 38 2164332 wikitext text/x-wiki {{multiple issues| {{cleanup|Hindi maganda ang pagkakasulat ng artikulo at kailangang isulat muli|date=Hunyo 2025}} {{MOS|date=Hunyo 2025}} {{original research}} }} {{Redirect|lambana||Diwata (Ada)}} {{redirect|Diwata|Pilipinong satelayt|Diwata-1}} {{for|anito na idolo|Idolo}} [[Talaksan:Anitos of Northern tribes (c. 1900, Philippines).jpg|thumb|Mga [[Mga Igorot|Igorot]] na ''bulul'' na naglalarawan ng mga espiritu ng ninuno (s. 1900)]] {{Mitolohiya ng Pilipinas}} '''''Anito''''', o '''''anitu''''', ay tumutukoy sa mga inukit na pigurang kahugis-tao na gawa sa kahoy, bato, o garing,<ref name="Scott1994" /> na kumakatawan sa mga espiritu ng mga ninuno<ref name="hislop"/> na sinasamba bilang mga diyos-diyosan ng tahanan na nagbibigay-proteksyon.<ref>{{Cite web |title=anito - Definition of anito {{!}} Is anito a word in the scrabble dictionary? |url=https://www.freescrabbledictionary.com/dictionary/word/anito/ |access-date=2025-02-12 |website=www.freescrabbledictionary.com}}</ref><ref>{{Cite web |title=anito — definition, examples, related words and more at Wordnik |url=https://www.wordnik.com/words/anito |access-date=2025-02-12 |website=Wordnik.com}}</ref> Tumutukoy rin ito sa mga [[espiritu ng ninuno]], mga demonyo at masasamang espiritu<ref name=":1">{{Cite book |last=Scott |first=William Henry |title=Barangay: sixteenth-century Philippine culture and society |url=https://archive.org/details/barangaysixteent0000scot |date=1994 |publisher=Ateneo de Manila University Press |isbn=978-971-550-135-4 |location=Quezon City, Manila, Philippines}}</ref><ref>{{Citation |title=CROWN-PRINCE RETRIEVED: LIFE AT CUSTRIN NOVEMBER 1730-FEBRUARY 1732 |date=2010-11-11 |url=https://doi.org/10.1017/cbo9780511694677.004 |work=The Works of Thomas Carlyle |pages=342–406 |publisher=Cambridge University Press |access-date=2025-03-16}}</ref> Ang '''Anito''', o Anitu sa mitolohiyang Pilipino, ay tumutukoy sa mga espiritu ng mga ninuno, espiritu ng mga yumao, masasamang espiritu,<ref name=":1">{{Cite book |last=Scott |first=William Henry |title=Barangay: sixteenth-century Philippine culture and society |url=https://archive.org/details/barangaysixteent0000scot |date=1994 |publisher=Ateneo de Manila University Press |isbn=978-971-550-135-4 |location=Quezon City, Manila, Philippines}}</ref><ref>{{Citation |title=CROWN-PRINCE RETRIEVED: LIFE AT CUSTRIN NOVEMBER 1730-FEBRUARY 1732 |date=2010-11-11 |url=https://doi.org/10.1017/cbo9780511694677.004 |work=The Works of Thomas Carlyle |pages=342–406 |publisher=Cambridge University Press |access-date=2025-03-16}}</ref> at mga kahoy na idolo na kumakatawan o nagsisilbing tahanan ng mga ito. Sa kabilang banda, sa konteksto ng katutubong relihiyon, ang Anito ay may mas malawak na kahulugan. Tumutukoy ito sa mga espiritu ng ninuno,<ref name=":1" /> na sinasamba sa [[Mga katutubong relihiyon sa Pilipinas|katutubong relihiyon ng mga Pilipino]] mula noong panahon bago dumating ang mga kolonyalista hanggang sa kasalukuyan. Ang partikular na interpretasyon ng termino ay nagkakaiba-iba depende sa pangkat etniko.<ref name="Scott1994" /><ref name=":2">{{Cite web |last=Royle |first=Stephen |date=2018-11-30 |title=Tips from the blog XI: docx to pdf |url=https://doi.org/10.59350/fkbwr-efa03 |access-date=2025-01-25 |website=doi.org}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Blust |first=Robert |last2=Trussel |first2=Stephen |date=2013-12 |title=The Austronesian Comparative Dictionary: A Work in Progress |url=https://doi.org/10.1353/ol.2013.0016 |journal=Oceanic Linguistics |volume=52 |issue=2 |pages=493–523 |doi=10.1353/ol.2013.0016 |issn=1527-9421}}</ref> Ang '''Diwata''' sa mitolohiyang Pilipino ay tumutukoy sa mga diwata (fairies),lambana, espiritu ng kalikasan, nilalang sa kalangitan, at mga diyos sa mitolohiya. Sa katutubong relihiyon, ang terminong ito ay partikular na naglalarawan ng mga nilalang sa kalangitan at espiritu ng kalikasan na hindi kailanman naging tao. Ang Diwata ay maaaring sumaklaw sa mga espiritu ng mga bagay, halaman, o hayop, hanggang sa mga diyos na kumakatawan sa mga puwersa ng kalikasan o abstraktong konsepto, at maging sa mga diyos at diyosa ng isang panteon.<ref>{{Cite web |last=Eslit |first=Edgar R. |date=2023-06-20 |title=Illuminating Shadows: Decoding Three Mythological Veil of Mindanao's Cultural Tapestry |url=https://doi.org/10.20944/preprints202306.1412.v1 |access-date=2025-01-25 |website=doi.org}}</ref><ref>{{Cite web |date=2025-01-06 |title=People: January/February 2025 |url=https://doi.org/10.1044/leader.ppl.30012025.members-news-january.14 |access-date=2025-01-25 |website=Default Digital Object Group}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Tilman |first=Robert O. |date=1971-02-01 |title=The Philippines in 1970: A Difficult Decade Begins |url=https://doi.org/10.2307/2642713 |journal=Asian Survey |volume=11 |issue=2 |pages=139–148 |doi=10.2307/2642713 |issn=0004-4687}}</ref> Anito ang tawag sa mga inukit at rebulto na mala-tao, ang '''taotao''', na gawa sa [[kahoy]], bato, o [[garing]], na kinakatawan ang mga espiritung ito.<ref name="Scott1994" /><ref name="hislop" />.<ref name="Guillermo">{{cite book |last1=Guillermo |first1=Artemio R. |title=Historical Dictionary of the Philippines |date=2012 |publisher=Scarecrow Press |isbn=9780810872462 |page=140 |url=https://books.google.com/books?id=wmgX9M_yETIC|language=en}}</ref> Tumutukoy ang '''pag-anito''' o pag-a-anito sa pakikipag-usap sa mga espiritu,at sa mga kaluluwa ng yumao<ref name="Scott1994" /> na kadalasang sinasamahan ng mga ritwal o pagdiriwang, kung saan umaakto ang isang katalonan ([[wikang Bisaya|Bisaya]]: ''babaylan'') bilang isang medyum o tagapamagitan upang makipag-usap ng diretso sa mga espiritu. '''Pag-diwata''' o paniniwata ang pagpupugay sa mga espiritu ng kalikasan, mga bathala at mga diwata.<ref name="Scott1994">{{cite book|author=William Henry Scott | url = https://archive.org/details/BarangaySixteenthCenturyPhilippineCultureAndSociety | title = Barangay: Sixteenth Century Philippine Culture and Society | publisher = Ateneo de Manila University Press | date = 1994 | location = Quezon City | isbn = 978-9715501354 | language=en }}</ref><ref name="SoulBook1991">{{cite book |title=The Soul Book: Introduction to Philippine Pagan Religion | last1 = Demetrio | first1 = Francisco R. | last2 = Cordero-Fernando | first2 = Gilda | last3 = Nakpil-Zialcita | first4 = Fernando| last4 = Feleo | first3 = Roberto B. |date= 1991 |publisher= GCF Books, Quezon City | asin=B007FR4S8G|language=en}}</ref><ref name="rosa">{{cite book|author=Antonio Sánchez de la Rosa|title =Diccionario Hispano-Bisaya para las provincias de Samar y Leyte, Volumes 1–2|publisher =Tipo-Litografia de Chofre y Comp.|year =1895|page=414|url =https://books.google.com/books?id=7EwHAQAAIAAJ|language=en}}</ref> Tinutukoy minsan ang paniniwala sa anito bilang anitismo ([[wikang Kastila|Kastila]]: ''anitismo'' o ''aniteria'') sa [[panitikan]]g pang-iskolar.<ref name="hislop">{{cite journal|author=Stephen K. Hislop|year=1971|title=Anitism: a survey of religious beliefs native to the Philippines|journal=Asian Studies|volume=9|issue=2|pages=144–156|url=http://www.asj.upd.edu.ph/mediabox/archive/ASJ-09-02-1971/hislop-anitism-survey-religious%20beliefs-native-philippines.pdf|access-date=2018-05-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20180707172324/http://www.asj.upd.edu.ph/mediabox/archive/ASJ-09-02-1971/hislop-anitism-survey-religious%20beliefs-native-philippines.pdf|archive-date=2018-07-07|language=en}}</ref> Ang paniniwala sa "anito" ay minsang tinatawag na [[Indigenous Philippine folk religions|Anitismo]] sa mga akdang pang-agham (Kastila: {{Lang|es|anitismo}} o {{Lang|es|anitería}})<ref name="hislop"/> na literal na nangangahulugang paggalang sa '''mga espiritu ng mga yumao'''.<ref>{{Cite journal |last=Vermander |first=Benoît |date=2010-09-15 |title=Michael Rudolph, Ritual Performances as Authenticating Practices: Cultural representations of Taiwan's aborigines in times of political changes |url=http://journals.openedition.org/chinaperspectives/5323 |journal=China Perspectives |volume=2010 |issue=3 |doi=10.4000/chinaperspectives.5323 |issn=2070-3449}}</ref><ref>{{Citation |title=Bonnier, Isidore |date=2011-10-31 |work=Benezit Dictionary of Artists |url=https://doi.org/10.1093/benz/9780199773787.article.b00022843 |access-date=2025-02-11 |publisher=Oxford University Press|doi=10.1093/benz/9780199773787.article.b00022843 }}</ref><ref>{{Citation |last=Pang |first=Choong Chee |title=Studying Christianity and doing theology <i>extra ecclesiam</i> in China |date=2008-05-01 |work=Christian Theology in Asia |pages=89–108 |url=https://doi.org/10.1017/cbo9780511803505.006 |access-date=2025-02-11 |publisher=Cambridge University Press|doi=10.1017/cbo9780511803505.006 |isbn=978-0-521-86308-7 }}</ref> Ang salitang '''''anitismo''''' o '''''pagsamba sa mga ninuno''''' mula sa anyong Hispano-Filipino na ''anitismo'',<ref>{{Cite thesis |last=Halili |first=Maria Arabella |title=Regulation of Inflammatory Proteins |publisher=University of Queensland Library |url=https://doi.org/10.14264/uql.2014.222}}</ref> bagama't hindi na ginagamit sa kasalukuyan, ay isang sistemang paniniwala ng mga Tagalog bago dumating ang mga kolonisador, isang patuloy na pag-anyaya at pagsamba sa mga anito, ang mga kaluluwa o espiritu ng kanilang mga ninuno. Mula sa orihinal na kahulugang "espiritu ng mga ninuno".<ref>{{Citation |title=Hislop, Stephen (1817–1863) |date=2018-02-06 |work=Oxford Dictionary of National Biography |url=https://doi.org/10.1093/odnb/9780192683120.013.13366 |access-date=2025-02-16 |publisher=Oxford University Press}}</ref> Ang mga sinaunang [[Tagalog people|Tagalog]] ay naniniwala sa '''Anito''', mga espiritu o kaluluwa ng kanilang mga ninuno. Iginagalang at sinasamba nila ang mga ito sa araw-araw, lalo na ang mga espiritu ng mga magulang at mga lolo’t lola na pumanaw na. Ang mga [[Veneration of the dead|espiritu ng ninuno]] ay kadalasang inilalarawan gamit ang maliliit na idolo na itinatago sa mga bahay, minsan ay yari sa ginto at hugis hayop tulad ng buwaya.<ref name="Blair"/><ref name=":6">{{Citation |last=Funk |first=Leberecht |title=Entanglements between Tao People and Anito on Lanyu Island, Taiwan |date=2014 |url=http://link.springer.com/10.1057/9781137448651_9 |work=Monster Anthropology in Australasia and Beyond |pages=143–159 |editor-last=Musharbash |editor-first=Yasmine |place=New York |publisher=Palgrave Macmillan US |language=en |doi=10.1057/9781137448651_9, isbn 978-1-349-50129-8, |isbn=978-1-349-50129-8 |access-date=2025-05-06 |editor2-last=Presterudstuen |editor2-first=Geir Henning}}</ref>Ang mga anito ay hindi lamang mula sa bahay. Mayroon ding mga anito na pinaniniwalaang naninirahan sa mga bundok, kagubatan, at mga palayan. Karaniwan, ito ay mga kaluluwa ng mga sinaunang mandirigma o mga naunang naninirahan sa lupaing iyon. Naniniwala ang mga Tagalog na ang mga espiritu ito ay maaaring magbigay proteksyon o magdulot ng kapahamakan, kaya’t igagalang nila ito.<ref name="Blair"/><ref name=":6" /><ref name="ReferenceA">{{Cite book |last=Zaide |first=Sonia M. |title=The Philippines: A Unique Nation |date=1999 |publisher=All-Nations Publishing Company |isbn=971-642-064-1 |edition=2nd |location=Quezon City |page=69}}</ref><ref>{{Cite web |title=The Gods and Goddesses |url=https://sites.google.com/site/philmyths/lesson-2 |access-date=May 2, 2022 |website=Philippines Mythology and Folklore}}</ref>Hindi tulad ng ibang kalapit na kultura na sumasamba sa maraming diyos at espiritu nang hindi gumagawa ng mga idolo, ang mga Tagalog ay gumawa lamang ng pisikal na representasyon para sa ilang mga anito, karaniwan ang mga konektado sa sambahayan. Iba’t ibang rehiyon at tribo ang may kani-kaniyang pangalan para sa mga espiritu. Habang tinatawag ng mga Tagalog itong '''anito''', may ibang pangalan din tulad ng ''nitu'', ''aitu'', o ''hantu''. Ipinapakita nito kung gaano kalaganap at kalalim ang paniniwala sa mga espiritu ng ninuno sa buong Timog-Silangang Asya.<ref name="Blair"/><ref name="Alvina">{{cite book |last1=Alvina |first1=C.S. |editor1-last=Oshima |editor1-first=Neal M. |editor2-last=Paterno |editor2-first=Maria Elena |title=Dreamweavers |date=2001 |publisher=Makati City, Philippines: Bookmark |chapter=Colors and patterns of dreams |isbn=9715694071 |pages=46–58}}</ref><ref name="dp">{{cite web |title=The Preconquest Filipino Tattoos |url=https://datupress.com/2018/01/10/the-preconquest-filipino-tattoos/ |website=Datu Press |access-date=August 10, 2021 |date=January 10, 2018 |archive-date=Agosto 10, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210810040957/https://datupress.com/2018/01/10/the-preconquest-filipino-tattoos/ |url-status=dead }}</ref> ==Mga Bathala sa Sinaunang Katutubong Paniniwala sa mga Pangkat Etniko== Tagalog: Ang mga katutubong relihiyon sa Pilipinas ay ang mga sinaunang paniniwala at kaugalian ng iba’t ibang etnikong grupo sa bansa. Karamihan sa kanila ay naniniwala sa animismo, kung saan pinaniniwalaan na ang lahat ng bagay tao, hayop, halaman, at kalikasan ay may diwa, kaluluwa, o espiritu.<ref name="Almocera2005">Almocera, Ruel A., (2005) Popular Filipino Spiritual Beliefs with a proposed Theological Response. in Doing Theology in the Philippines. Suk, John., Ed. Mandaluyong: OMF Literature Inc. Pp 78-98</ref> <ref name="Maggay1999">Maggay, Melba Padilla (1999). Filipino Religious Consciousness. Quezon City: Institute for Studies in Asian Church and Culture.</ref><ref name="SitoyJr1985">{{Cite book |title=A history of Christianity in the Philippines Volume 1: The Initial Encounter |last=Sitoy |first=T. Valentino Jr. |publisher=New Day Publishers |year=1985 |isbn=9711002558 |location=Quezon City, Philippines}}</ref><ref name="SoulBook1991"/> Sa mga relihiyong ito, may dalawang pangunahing uri ng espiritu: '''Diwata''' – ito ang tawag sa mga bathala, diyos, at mga espiritu ng kalikasan. '''Anito''' – ito naman ang mga kahoy na estatwa at espiritu o kaluluwa ng mga yumao, lalo na ng mga bayani at ninuno. Karaniwan, ang mga kwento at aral ng mga katutubong relihiyon ay ipinapasa sa pamamagitan ng pasalita o mga kuwentong binibigkas at isinasaulo ng matatanda at ipinamamana sa kabataan. Subalit, may mga pangkat na nagsusulat din ng kanilang paniniwala sa mga dahon, kawayan, at iba pang materyales gamit ang lokal na sistema ng pagsulat gaya ng matatalim na bakal.<ref name="Almocera2005"/> <ref name="Maggay1999"/> <ref name="SitoyJr1985"/> <ref name="SoulBook1991"/> ==Mga Espiritu== [[File:Manunggul Jar.jpg|thumb|Ang tapayang libingan ng Manunggul mula sa mga yungib ng Tabon sa Palawan ay nagpapakita ng isang kaluluwa at isang espiritung gabay na naglalakbay patungo sa daigdig ng mga espiritu gamit ang bangka (c. 890–710 BCE)]] [[File:Siquijor Anito. (5077313419).jpg|thumb| mga kahoy na anito binenenta sa isla ng [[Siquijor]]]] Ang mga sinaunang Pilipino ay animistiko. Naniniwala sila na ang lahat ng bagay ay may espiritu—mula sa mga bato at puno hanggang sa mga hayop, tao, at likas na mga pangyayari.<ref>{{Cite web |last=Royle |first=Stephen |date=2018-11-30 |title=Tips from the blog XI: docx to pdf |url=https://doi.org/10.59350/fkbwr-efa03 |access-date=2025-03-16 |website=doi.org}}</ref> Ang mga espiritung ito ay sama-samang tinatawag na ''diwa'' at sa mga kaluluwa ng mga namatay na tinatawag na ''anito'', na nagmula sa Proto-Malayo-Polynesian ''qanitu'' at Proto-Austronesian ''qaNiCu'' ("espiritu ng namatay"). Mayroon itong mga katumbas sa iba pang kultura ng mga Austronesian, tulad ng ''aniti'' sa Micronesia, ''hantu'' o ''antu'' sa Malaysia at Indonesia, ''nitu'' sa Nage, at ''atua'' at ''aitu'' sa Polynesia. Mayroon ding kaugnay na termino sa Tao (''anito''), Taivoan (''alid''), Seediq at Atayal (''utux''), Bunun (''hanitu'' o ''hanidu''), at Tsou (''hicu'') sa mga katutubong pangkat sa Taiwan.<ref>{{Cite book |last=Apostol |first=Virgil Mayor |title=Way of the Ancient Healer: Sacred Teachings from the Philippine Ancestral Traditions |date=2012 |publisher=North Atlantic Books |isbn=978-1-58394-597-1 |location=Berkeley}}</ref><ref>{{Cite book |last=Baldick |first=Julian |title=Ancient religions of the Austronesian world: from Australasia to Taiwan |date=2013 |publisher=I.B. Tauris |isbn=978-0-85773-357-3 |series=International library of ethnicity, identity and culture |location=London New York}}</ref> Ang ''anito'' ay maaaring mahati sa dalawang pangunahing kategorya: ang mga espiritu ng mga ninuno (''anito ninuno'') at ang mga diyos at espiritu ng kalikasan (''diwata'').<ref name=":1" /><ref>{{Citation |last=Funk |first=Leberecht |title=Entanglements between Tao People and Anito on Lanyu Island, Taiwan |date=2014 |url=http://link.springer.com/10.1057/9781137448651_9 |work=Monster Anthropology in Australasia and Beyond |pages=143–159 |editor-last=Musharbash |editor-first=Yasmine |place=New York |publisher=Palgrave Macmillan US |language=en |doi=10.1057/9781137448651_9. isbn 9781137448651. |isbn=978-1-349-50129-8 |access-date=2025-03-16 |editor2-last=Presterudstuen |editor2-first=Geir Henning}}</ref><ref>{{Cite web |last=Royle |first=Stephen |date=2018-11-30 |title=Tips from the blog XI: docx to pdf |url=https://doi.org/10.59350/fkbwr-efa03 |access-date=2025-03-16 |website=doi.org}}</ref> ==== Anito - Mga Espiritu ng Ninuno ==== [[File:Anitos of the Igorotes (c. 1900, Philippines).jpg|thumb|[[Igorot people|Igorot]] ''hipag''mga anitong ninuno, mga espirtu ng mandirigma ({{circa|1900}})]] [[File:Banaue Rice Terraces and its statue friend.JPG|thumb|[[Ifugao people|Ifugao]] ''hogang'' sa [[Banaue Rice Terraces]], Anitong tanod na gawa sa Tibanglan o [[tree fern]] ang pinatuyong balat nito nilalagay sa mga daan tanda ng prokesyon]] Ang '''ninunò''' ("anito ninuno") ay maaaring espiritu ng tunay na mga ninuno, mga bayani ng kultura, o pangkalahatang mga espiritu ng tagapangalaga ng isang pamilya. Naniniwala ang mga sinaunang Pilipino na kapag namatay ang isang tao, ang kanyang '''"malayang" kaluluwa''' (Bisaya: ''kalag''; Tagalog: ''kaluluwa'') ay naglalakbay patungo sa daigdig ng mga espiritu, kadalasang tinatawid ang isang karagatan gamit ang bangka (''bangka'' o ''baloto'').<ref name=":1" /><ref>{{Cite web |last=Royle |first=Stephen |date=2018-11-30 |title=Tips from the blog XI: docx to pdf |url=https://doi.org/10.59350/fkbwr-efa03 |access-date=2025-03-16 |website=doi.org}}</ref><ref>{{Cite book |title=Image - Object - Performance: mediality and communication in cultural contact zones of Colonial Latin America and the Philippines |date=2013 |publisher=Waxmann |isbn=978-3-8309-7929-6 |editor-last=Windus |editor-first=Astrid |edition=1. Aufl |series=Cultural encounters and the discourses of scholarship |location=Münster München Berlin}}</ref> Ang '''Pag-anito''' o Pag-aanito ay kapag nakikipag-usap ang mga babaylan sa mga espiritu ng mga patay at mga espiritu ng ninuno,  at maging sa mga masasamang espiritu<ref name=":1" /><ref>{{Citation |title=Ancestral Control |date=2011-10-15 |url=https://doi.org/10.2307/j.ctv1msswp4.16 |work=Saturday Is for Funerals |pages=133–146 |publisher=Harvard University Press |access-date=2025-03-16}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Dizon |first=Mark |date=2015 |title=Sumpong: Spirit Beliefs, Murder, and Religious Change among Eighteenth-Century Aeta and Ilongot in Eastern Central Luzon |url=https://muse.jhu.edu/content/crossref/journals/philippine_studies/v063/63.1.dizon.html |journal=Philippine Studies: Historical and Ethnographic Viewpoints |language=en |volume=63 |issue=1 |pages=3–38 |doi=10.1353/phs.2015.0007 |issn=2244-1638}}</ref> Naniniwala ang mga sinaunang [[Tagalog people|Tagalog]] sa '''[[Anito|anito]]''', ang mga espiritu o kaluluwa ng kanilang mga ninuno. Iginagalang at sinasamba nila ang mga ito sa pang-araw-araw na buhay, lalo na ang mga espiritu ng mga magulang at mga lolo at lola na pumanaw na. Ang mga [[Veneration of the dead|espiritu ng mga ninuno]] ay kadalasang nirepresenta ng maliliit na idolo na inilalagay sa mga tahanan, minsan gawa sa ginto at may anyo ng mga hayop, tulad ng mga buwaya.<ref name="Blair"/><ref>{{Cite journal |last=Campos Pardillos |first=Miguel Ángel |date=1995-11-30 |title=Diccionario de uso inglés-español/Spanish-English. Directed by Aquilino Sánchez. Madrid: SGEL, 1993, 450 pp. Diccionario de uso pocket inglés-español/Spanish- English. Directed by Aquilino Sánchez. Madrid: SGEL, 1993, 274 pages |url=https://doi.org/10.14198/raei.1995.8.22-2 |journal=Revista Alicantina de Estudios Ingleses |issue=8 |pages=261 |doi=10.14198/raei.1995.8.22-2 |issn=2171-861X}}</ref>Ang mga anito ay hindi lamang matatagpuan sa bahay. Ang ilan ay pinaniniwalaang naninirahan sa mga bundok, kagubatan, at mga palayan. Kadalasan, ang mga ito ay mga kaluluwa ng mga sinaunang mandirigma o mga naunang naninirahan sa lupaing iyon. Naniniwala ang mga Tagalog na ang mga espiritung ito ay maaaring magbigay proteksyon o magdulot ng pinsala, kaya't sila ay itinuturing na may respeto.<ref name="Blair">{{cite book |last1=Blair |first1=Emma Helen |last2=Robertson |first2=James Alexander |last3=Bourne |volume=5 (1582–1583) |first3=Edward Gaylord |title=The Philippine Islands, 1493–1803 |date=1903 |publisher=The Arthur H. Clark Company |url=https://en.m.wikisource.org/wiki/The_Philippine_Islands,_1493-1803/Volume_5 |access-date=June 4, 2024 |archive-date=June 4, 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240604031500/https://en.m.wikisource.org/wiki/The_Philippine_Islands,_1493-1803/Volume_5 |url-status=live }}</ref><ref name="ReferenceA"/><ref>{{Cite journal |last=Campos Pardillos |first=Miguel Ángel |date=1995-11-30 |title=Diccionario de uso inglés-español/Spanish-English. Directed by Aquilino Sánchez. Madrid: SGEL, 1993, 450 pp. Diccionario de uso pocket inglés-español/Spanish- English. Directed by Aquilino Sánchez. Madrid: SGEL, 1993, 274 pages |url=https://doi.org/10.14198/raei.1995.8.22-2 |journal=Revista Alicantina de Estudios Ingleses |issue=8 |pages=261 |doi=10.14198/raei.1995.8.22-2 |issn=2171-861X}}</ref><ref>{{Cite web |title=The Gods and Goddesses |url=https://sites.google.com/site/philmyths/lesson-2 |access-date=May 2, 2022 |website=Philippines Mythology and Folklore}}</ref> Hindi tulad ng ibang mga katabing kultura na sumasamba sa maraming diyos at espiritu nang hindi gumagawa ng mga idolo, ang mga Tagalog ay gumagawa lamang ng mga pisikal na representasyon para sa ilang mga anito na may kaugnayan sa sambahayan. Ang iba't ibang mga rehiyon at tribo ay may kani-kaniyang mga pangalan para sa mga espiritung ito. Habang tinatawag ng mga Tagalog silang '''anito''', may mga ibang pangalan tulad ng ''nitu'', ''aitu'', o ''hantu''. Ipinapakita nito kung gaano kalaganap at kalalim ang paniniwala sa mga espiritu ng mga ninuno sa buong Timog-Silangang Asya.<ref name="Blair"/><ref name="Alvina"/><ref name="dp"/> ==== Anito - Mga diyos-diyosan at masasamang espiritu ==== Sa paniniwalang Pilipino lalo sa makabagong panahon, may mga anito na itinuturing na huwad na diyos, o diyos-diyosan o masasamang espiritu. Kabilang sila sa mga kilalang aswang, yawa, o mangalo sa Tagalog at Visayas. Hindi tulad ng ibang diwata o ninuno na maaaring payapain ng alay, ang mga ito ay lubos na malupit at hindi maaaring kausapin o sambahin. Sa halip, sila ay itinataboy, pinalalayas, o pinupuksa.<ref name="buen"/><ref name="Scott1994"/><ref name="hislop"/><ref name="buen"/><ref name="kroeber"/><ref name="rodell"/><ref name="ap"/> ==== Anito at ang Daigdig ng mga Espiritu ==== Sa iba’t ibang pangkat-etniko, maraming iba’t ibang lokasyon sa daigdig ng mga espiritu. Ang patutunguhan ng isang kaluluwa ay maaaring nakabatay sa paraan ng pagkamatay, edad, o ugali noong nabubuhay pa. Bago dumating ang Kristiyanismo at Islam, walang konsepto ng langit o impiyerno. Sa halip, ang daigdig ng espiritu ay isang ibang dimensyon na kasabay na umiiral ng materyal na mundo. Ang mga kaluluwa ay muling nagsasama-sama sa kanilang mga yumaong kamag-anak at namumuhay na parang normal sa daigdig ng mga espiritu.<ref>{{Cite journal |last=Salvador-Amores |first=Analyn |date=2011-06 |title=Batok (Traditional Tattoos) in Diaspora: The Reinvention of a Globally Mediated Kalinga Identity |url=https://www.tandfonline.com/doi/full/10.5367/sear.2011.0045 |journal=South East Asia Research |language=en |volume=19 |issue=2 |pages=293–318 |doi=10.5367/sear.2011.0045 |issn=0967-828X}}</ref> Sa ilang paniniwala, ang masasamang kaluluwa ay kailangang dumaan muna sa paglilinis bago sila makapasok sa isang partikular na kaharian ng espiritu. Sa kalaunan, ang mga kaluluwa ay muling isinisilang matapos ang isang tiyak na panahon sa daigdig ng espiritu.<ref>{{Cite book |last=Paterno |first=Maria Elena P. |title=Dreamweavers |last2=Castro |first2=Sandra B. |last3=Javellana |first3=René B. |last4=Alvina |first4=Corazon S. |date=2001 |publisher=Bookmark |isbn=978-971-569-407-0 |editor-last=Oshima |editor-first=Neal |location=Makati City, Philippines}}</ref><ref>{{Cite book |last=Kernfeld |first=Barry |url=https://doi.org/10.1093/anb/9780198606697.article.1803914 |title=Roach, Max (10 January 1924–16 August 2007) |date=2015-10 |publisher=Oxford University Press |series=American National Biography Online}}</ref> Sa ilang kultura, tulad ng sa mga '''Kalinga''', ang pagkakaroon ng ''batok'' (tattoo) ay isang rekisito upang matanggap ng mga ninuno ang isang kaluluwa sa kanilang kaharian. Sa iba pang kultura, ang mga tattoo ay nagsisilbing liwanag at gabay sa kanilang paglalakbay patungo sa kabilang buhay.<ref>{{Cite book |title=Image - Object - Performance: mediality and communication in cultural contact zones of Colonial Latin America and the Philippines |date=2013 |publisher=Waxmann |isbn=978-3-8309-7929-6 |editor-last=Windus |editor-first=Astrid |edition=1. Aufl |series=Cultural encounters and the discourses of scholarship |location=Münster München Berlin}}</ref> ==== Ugnayan ng Daigdig ng Espiritu at Materyal na Mundo ==== Ang mga espiritu ng ninuno ay may kakayahang makaapekto sa mundo ng mga buhay, at ang mundo ng mga buhay ay maaari ring makaapekto sa kanila.<ref>{{Cite book |last=Potet |first=Jean-Paul |title=Ancient beliefs and customs of the Tagalogs |date=2017 |publisher=Jean-Paul G. Potet |isbn=978-0-244-34873-1 |location=Clichy}}</ref> Ang ''pag-anito'' ay isang ritwal upang tumawag sa mabubuting espiritu ng ninuno para sa proteksyon, paggabay (''kalara'' o ''kalda''), o payo. <ref>{{Cite book |last=Halili |first=Maria Christine |title=Philippine History |date=2004 |publisher=Rex Bookstore, Inc. |year=2004 |isbn=ISBN 9789712339349. |location=Philippines |pages=pp. 58–59.}}</ref>Ang mga espiritu ng ninuno na nagsisilbing tagapamagitan sa mga diyos ay tinatawag na '''pintakasi''' o '''pitulon'''. Samantala, ang mga masamang espiritu ng mga namatay ay maaaring magpakita bilang mga multo (''mantiw'') na nagdadala ng kapahamakan sa mga buhay. Maaaring gamitin ang ''pag-anito'' upang payapain o palayasin sila.<ref name=":1" />Mahalaga rin ang mga espiritu ng ninuno sa panahon ng pagkakasakit o pagkamatay, dahil sila ang inaakalang tumatawag sa kaluluwa patungo sa kabilang buhay, gumagabay sa kaluluwa sa paglalakbay nito, o sumasalubong sa pagdating nito sa daigdig ng espiritu.<ref>{{Cite book |last=Cole |first=Fay-Cooper |url=https://doi.org/10.5962/bhl.title.3568 |title=The Tinguian; social, religious, and economic life of a Philippine tribe |last2=Gale |first2=Albert. |last3=Laufer |first3=Berthold |date=1922 |publisher=[s.n.] |series=Publication. Field Museum of Natural History |location=Chicago}}</ref> ===='''Diwata - Mga Espiritu ng Kalikasan at mga''' '''bathala o diyos'''==== [[File:Filippine, provincia di agusan, immagine hindu, statuetta in oro massiccio, xiii secolo.jpg|thumb|right| Tagno ng Diwata [[Agusan image]] (900–950 AD) nadiskubre noong 1917 sa pang pang ng ilog Wawa [[Esperanza, Agusan del Sur|Esperanza]], [[Agusan del Sur]], [[Mindanao]]. Ginagalang ng mga tao bilang imahe ng Diwata, ngayon ito ay nasa the American [[Field Museum]]]] Sa ilang pangkat-etniko, ang mga espiritung at bathala ay tinatawag na '''diwata'''. Ang mga espiritung ito ay maaaring: # Mga simpleng espiritu na nagbabantay sa isang bagay, halaman, hayop, o lugar,<ref name=":1" /><ref>{{Cite web |last=Royle |first=Stephen |date=2018-11-30 |title=Tips from the blog XI: docx to pdf |url=https://doi.org/10.59350/fkbwr-efa03 |access-date=2025-03-16 |website=doi.org}}</ref> # Mga diyos na kumakatawan sa mga abstract na konsepto o natural na phenomena,<ref name=":1" /><ref>{{Cite web |last=Royle |first=Stephen |date=2018-11-30 |title=Tips from the blog XI: docx to pdf |url=https://doi.org/10.59350/fkbwr-efa03 |access-date=2025-03-16 |website=doi.org}}</ref> # Mga diyos na kabilang sa isang pangkat ng mga bathala o diyos (''pantheon'').<ref>{{Cite web |last=Royle |first=Stephen |date=2018-11-30 |title=Tips from the blog XI: docx to pdf |url=https://doi.org/10.59350/fkbwr-efa03 |access-date=2025-03-16 |website=doi.org}}</ref><ref>{{Cite book |last=Scott |first=William Henry |title=Barangay: sixteenth century Philippine culture and society |date=2004 |publisher=Ateneo de Manila Univ. Pr |isbn=978-971-550-135-4 |edition=5. pr |location=Manila}}</ref> Ang mga diwata ay tinatawag din sa iba’t ibang pangalan tulad ng '''dewatu, divata, duwata, ruwata, dewa, dwata, at diya''' sa iba't ibang wikang Pilipino. Ang salitang ''diwa'' sa Tagalog (ibig sabihin, "espiritu" o "diwa") ay nagmula sa Sanskrit na ''devata'' (देवता) o ''devá'' (देव), na nangangahulugang "diyos" o "taga-langit". Ang pangalan ng '''diwata''' ay dulot ng pagsasanib ng paniniwalang Hindu-Budista sa pamamagitan ng hindi direktang ugnayan ng Pilipinas sa Timog Asya sa pamamagitan ng '''Srivijaya''' at '''Majapahit'''.<ref name=":1" /><ref name=":3">{{Cite web |last=Royle |first=Stephen |date=2018-11-30 |title=Tips from the blog XI: docx to pdf |url=https://doi.org/10.59350/fkbwr-efa03 |access-date=2025-03-16 |website=doi.org}}</ref> Gayunpaman, nagkakaiba-iba kung anong mga nilalang ang itinuturing na '''diwata''' depende sa pangkat-etniko. Sa ilang pangkat-etniko tulad ng '''B'laan, Cuyonon Visayan, at Tagalog''', ang '''Diwata''' ay tumutukoy sa kataas-taasang diyos sa kanilang ''pantheon'', kaya may iba’t ibang katawagan para sa mga espiritung hindi tao.<ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":3" /> Ang mga Diwata Sa mitolohiya ng Pilipinas ay tumutukoy sa mga diwata, mga espiritu ng kalikasan, mga nilalang sa langit, at mga mitolohikal na bathala. Sa katutubong relihiyon, partikular itong tumutukoy sa mga celestial na nilalang at mga espiritu ng kalikasan na hindi kailanman naging tao. Ang mga espiritung ito ay maaaring mula sa mga tagapag-alaga ng mga bagay, halaman, o hayop hanggang sa mga diyos na kumakatawan sa mga natural na puwersa, abstract na konsepto, o kahit na mga diyos sa isang pantheon<ref>{{Cite journal |last=Owen |first=Norman G. |date=1998-02 |title=Historical Dictionary of the Philippines. By Artemio R. Guillermo and May Kyi Win . Lanham, Md.: The Scarecrow Press, 1997. xi, 363 pp. $62.00. |url=https://read.dukeupress.edu/journal-of-asian-studies/article/57/1/273/336734 |journal=The Journal of Asian Studies |language=en |volume=57 |issue=1 |pages=273–275 |doi=10.2307/2659094 |issn=0021-9118}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Tilman |first=Robert O. |date=1971-02-01 |title=The Philippines in 1970: A Difficult Decade Begins |url=https://online.ucpress.edu/as/article/11/2/139/20201/The-Philippines-in-1970-A-Difficult-Decade-Begins |journal=Asian Survey |language=en |volume=11 |issue=2 |pages=139–148 |doi=10.2307/2642713 |issn=0004-4687}}</ref> Ang '''Pag-Diwata''' o Paniniwata ay isang ritwal na nagbibigay ng papuri, pagsamba at pagsamba sa mga diyos at espiritu ng kalikasan. <ref name=":1" /> Ang iba pang uri ng mga espiritu ay ang mga na espiritu na malayang gumalaw sa mundo ng mga tao at espiritu. Sila ay maaaring magpakita sa anyo ng hayop (karaniwan bilang mga ibon) o anyong tao, may kasarian, at may sariling pangalan. Sila ay kahawig ng mga diwata at mga engkantada sa alamat ng Europa.<ref>{{Cite book |last=Buenconsejo |first=Jose S. |title=Songs and Gifts at the Frontier |date=2013 |publisher=Taylor and Francis |isbn=978-1-136-71980-6 |series=Current Research in Ethnomusicology: Outstanding Dissertations |location=Hoboken}}</ref>Ito ang pinaka-karaniwang uri ng mga espiritung nagiging '''abyan''' (mga gabay na espiritu ng '''babaylan'''), dahil sila ang pinaka-"palakaibigan" at maaaring magkaroon ng interes sa mga gawain ng tao. Sa makabagong alamat ng Pilipinas, kadalasan silang tinatawag na '''engkantada''' o '''engkantado''' (mula sa Kastilang ''encanto'').<ref>{{Cite book |last=Buenconsejo |first=Jose S. |title=Songs and Gifts at the Frontier |date=2013 |publisher=Taylor and Francis |isbn=978-1-136-71980-6 |series=Current Research in Ethnomusicology: Outstanding Dissertations |location=Hoboken}}</ref> ==Anito - Mga Masamang Espiritu== Ang mga masasamang anito o mga diyos.dyosan ay klase ng masasamang espiritu o demonyo, pati na rin mga supernatural na nilalang, na karaniwang kilala bilang ''aswang'', ''yawa'', o ''mangalo'' (o ''mangalok'', ''mangangalek'', o ''magalo'') sa mga Tagalog at Bisaya. Maraming uri ng ''aswang'' na may partikular na kakayahan, ugali, o hitsura. Ilan sa mga halimbawa nito ay ang ''[[sigbin]]'', ''[[wakwak]]'', ''[[tiyanak]]'', at ''[[manananggal]]''.May mga anitong naiiba sapagkat hindi sila maaaring lapitan gamit ang mga alay at sila ay walang awa. Karamihan sa mga gawain na kaugnay sa kanila ay upang itaboy sila, paalisin, o sirain sila. Hindi sila tinutukoy ni hindi rin sinasamba sa mga seremonyang relihiyoso.<ref name="Scott1994"/><ref name="hislop"/><ref name="buen"/><ref name="kroeber"/><ref name="rodell"/><ref name="ap"/> ==Mga banal na bagay at lugar== ==== Mga Anitong Kahoy - Mga Estatwang Taotao ==== [[File:Ifugao sculpture Louvre 70-1999-4-1.jpg|thumb|15th century ''bulul'' may hawak na ''pamahan'' (mangkok pang seremonya) sa [[Louvre Museum]]]] [[File:Wodden Carvings of the Bululs.jpg|thumb|Anitong kahoy o Bulol na mga imahe ng ninuno [[Bontoc, Mountain Province|Bontoc]], [[Mountain Province]], [[Philippines]]]] Sa pangkalahatang '''Anito''' ang tawag sa ano mang estatwang kahoy na kumakatawan sa mga yumao, ninuno at kaanak na mga namatay<ref name=":1" /><ref>{{Cite book |last=Potet |first=Jean-Paul |title=Ancient beliefs and customs of the Tagalogs |date=2017 |publisher=Jean-Paul G. Potet |isbn=978-0-244-34873-1 |location=Clichy}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Cole |first=Fay‐Cooper |date=1919-04-06 |title=<i>The History of Philippine Civilization as reflected in Religious Nomenclature</i>. A. L. K<scp>roeber</scp> |url=https://doi.org/10.1525/aa.1919.21.2.02a00150 |journal=American Anthropologist |volume=21 |issue=2 |pages=203–208 |doi=10.1525/aa.1919.21.2.02a00150 |issn=0002-7294}}</ref> Maeaming ibang katawagan sa mga estawang kahoy at ang mga espiritu ng ninuno na karaniwang kinakatawan ng mga inukit na estatwa. Ang mga ito ay kilala bilang '''taotao''' ("maliit na tao"; tinatawag ding '''taotaohan, latawo, tinatao,''' o '''tatao'''), '''bata-bata''' ("munting bata"), '''ladaw''' ("larawan" o "anyo"; tinatawag ding '''laraw, ladawang, lagdong,''' o '''larawan'''), at '''likha''' ("nilikha"; tinatawag ding '''likhak''') sa karamihan ng Pilipinas.<ref name=":1" /><ref>{{Cite book |last=Potet |first=Jean-Paul |title=Ancient beliefs and customs of the Tagalogs |date=2017 |publisher=Jean-Paul G. Potet |isbn=978-0-244-34873-1 |location=Clichy}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Cole |first=Fay‐Cooper |date=1919-04-06 |title=<i>The History of Philippine Civilization as reflected in Religious Nomenclature</i>. A. L. K<scp>roeber</scp> |url=https://doi.org/10.1525/aa.1919.21.2.02a00150 |journal=American Anthropologist |volume=21 |issue=2 |pages=203–208 |doi=10.1525/aa.1919.21.2.02a00150 |issn=0002-7294}}</ref> Iba pang pangalan ng mga estatwang ito sa iba't ibang pangkat-etniko ay: * '''Anito''' Pangkalahatang tawag sa mga estawang kahoy na kumakatawan sa mga ninuno * '''Bulul''' (tinatawag ding '''bulol''' o '''bul-ul''') sa mga Ifugao * '''Tinagtaggu''' (tinatawag ding '''tinattaggu''') sa mga Kankanaey at Tuwali Ifugao * '''Lablabbon''' sa mga Itneg * '''Manaug''' sa mga Lumad * '''Tagno''' sa mga Bikolano Sa mga Tagalog, ang '''taotao''' ay minsan ding tinatawag na '''lambana''' (katunog ng dambana o "altar" o "sagradong lugar"), na mula sa kung saan sila karaniwang inilalagay.<ref>{{Citation |title=Zehnter Titel. Vergehen, welche sich auf die Religion beziehen |date=1861-12-31 |url=https://doi.org/10.1515/9783111512242-020 |work=Das Strafgesetzbuch für die Preuß. Staaten und das Gesetz über die Einführung desselben |pages=224–227 |publisher=De Gruyter |access-date=2025-03-16}}</ref> Ang Anito o '''taotao''' ay karaniwang payak at magaspang na inukit na estatwa na gawa sa kahoy, bato, o garing. May ilang Anito (taotao) na natagpuan ng mga Espanyol na yari sa mahahalagang metal o may palamuti ng ginto at alahas, ngunit ito ay napakabihira. <ref>{{Citation |title=INTRODUCTION: |date=2003-01-31 |url=https://doi.org/10.2307/j.ctv11hpnv7.5 |work=Empire of Care |pages=1–14 |publisher=Duke University Press |isbn=978-0-8223-8441-0 |access-date=2025-03-16}}</ref>Halos lahat ng '''taotao''' ay inilalarawan sa posisyong nakaupo nang nakadekwatro ang mga kamay sa tuhod, na kahawig ng posisyong pang-sanggol, pang-araw-araw na paraan ng pakikipag-usap, at paraan ng pag-aayos ng katawan ng mga sinaunang Pilipino sa oras ng kamatayan. Gayunpaman, may ilang estatwa na nakatayo o ipinapakita na gumagawa ng pang-araw-araw na gawain tulad ng pagsayaw, pagbayo ng palay, o pagpapasuso ng sanggol.<ref>{{Cite journal |last=Starr |first=June |date=1973-11 |title=Philippines, North Central Ifugao Land Use Series (A Set of 8 Maps). By Harold C. Conklin. New York: American Geographical Society, 1972. 1:5,000 scale, 29” by 34”. $32.00. |url=https://doi.org/10.2307/2052929 |journal=The Journal of Asian Studies |volume=33 |issue=1 |pages=164–165 |doi=10.2307/2052929 |issn=0021-9118}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Bellafiore |first=Bianca Marie |date=2022-11-01 |title=Exhibition Review: Spirit of a Place, Bury Art Museum &amp; Sculpture Gallery, Bury, United Kingdom, 18 May 2021 - 14 May 2022 |url=https://doi.org/10.29311/mas.v20i2.4088 |journal=Museum and Society |volume=20 |issue=2 |pages=332–340 |doi=10.29311/mas.v20i2.4088 |issn=1479-8360}}</ref> Sa napakabihirang pagkakataon, ang mga '''diwata''' ay maaaring ipakita bilang '''lambana''' sa anyong tao, bilang mga ''lambana'' o maalamat na nilalang, o bilang mga hayop.<ref>{{Cite book |last=Potet |first=Jean-Paul |title=Ancient beliefs and customs of the Tagalogs |date=2017 |publisher=Jean-Paul G. Potet |isbn=978-0-244-34873-1 |location=Clichy}}</ref><ref name=":4">{{Cite journal |last=Bellafiore |first=Bianca Marie |date=2022-11-01 |title=Exhibition Review: Spirit of a Place, Bury Art Museum &amp; Sculpture Gallery, Bury, United Kingdom, 18 May 2021 - 14 May 2022 |url=https://doi.org/10.29311/mas.v20i2.4088 |journal=Museum and Society |volume=20 |issue=2 |pages=332–340 |doi=10.29311/mas.v20i2.4088 |issn=1479-8360}}</ref> Kabilang dito ang isang natatanging uri ng estatwa na tinatawag na '''hipag''' sa mga Igorot, na kumakatawan sa mga diyos ng digmaan, pati na rin ang '''kinabigat''' (mga inukit na poste ng bahay) at '''hogang''' (mga inukit na poste mula sa ''tree fern'' na ginagamit bilang palatandaan ng hangganan at panangga laban sa kapahamakan).<ref name=":4" /> '''Mga Dambana, Altar, at Sagradong Lugar''' Pinaniniwalaang naninirahan ang mga '''diwata''' sa 400-taong gulang na puno ng '''balete''' sa '''Lazi, Siquijor''', na may natural na bukal sa pagitan ng mga ugat nito. <ref name=":1" />Ang mga sinaunang Pilipino, pati na rin ang mga Pilipinong patuloy na sumusunod sa katutubong relihiyon ng Pilipinas, ay karaniwang walang tinatawag na '''"templo"''' ng pagsamba sa paraang kilala sa ibang kultura. Gayunpaman, mayroon silang mga '''sagradong dambana''', na tinatawag ding '''bahay ng espiritu'''.<ref>{{Citation |title=Zehnter Titel. Vergehen, welche sich auf die Religion beziehen |date=1861-12-31 |url=https://doi.org/10.1515/9783111512242-020 |work=Das Strafgesetzbuch für die Preuß. Staaten und das Gesetz über die Einführung desselben |pages=224–227 |publisher=De Gruyter |access-date=2025-03-16}}</ref> Ang mga dambanang ito ay maaaring iba-iba ang laki—mula sa maliliit na platapormang may bubong, hanggang sa mga estrukturang kahawig ng isang maliit na bahay (ngunit walang dingding), at maging mga dambanang kahawig ng '''pagoda''', lalo na sa timog, kung saan ang mga sinaunang '''moske''' ay ginaya rin sa ganitong disenyo.<ref>{{Cite journal |last=Cole |first=Fay‐Cooper |date=1919-04-06 |title=<i>The History of Philippine Civilization as reflected in Religious Nomenclature</i>. A. L. K<scp>roeber</scp> |url=https://doi.org/10.1525/aa.1919.21.2.02a00150 |journal=American Anthropologist |volume=21 |issue=2 |pages=203–208 |doi=10.1525/aa.1919.21.2.02a00150 |issn=0002-7294}}</ref> Ang mga dambanang ito ay may iba't ibang tawag depende sa pangkat-etniko. Maaari rin silang magsilbing imbakan ng mga '''taotao''' at kabaong ng mga ninuno. Sa mga '''Bikolano''', ang mga '''taotao''' ay iniingatan sa loob ng mga '''sagradong kuweba''' na tinatawag na '''moog'''.<ref>{{Cite book |last=Cole |first=Fay-Cooper |url=https://doi.org/10.5962/bhl.title.3568 |title=The Tinguian; social, religious, and economic life of a Philippine tribe |last2=Gale |first2=Albert. |last3=Laufer |first3=Berthold |date=1922 |publisher=[s.n.] |series=Publication. Field Museum of Natural History |location=Chicago}}</ref> ==Paggamit sa ibang pangkat-etniko== '''diwata''' (hango mula sa [[Sanskrit]] na ''devata'' देवता; <ref name=":0" /> ) Tradisyunal na ginagamit ang katawagan para sa diyos at diyosa sa mga rehiyon ng Kabisayaan, Palawan, at Mindanao, samantalang anito ang ginagamit kapag sinasalarawan ang engkanto sa Luzon. Parehong katawagan ang ginagamit sa Bikol, Marinduque, Romblon, at Mindoro, na pinapahiwatig ang walang pinapanigang lugar para sa dalawang katawagan. == Moderno at Kasaluluyang pananaw sa Diwata at Anito == {{div col|}} Ang makabagong pagkaunawa ng mga Pilipino sa diwata ay sumasaklaw sa mga kahulugan tulad ng musa, fairy o engkantada, nimpa, pati narin diyos o diyosa. <ref>{{Cite book |last=Andrews |first=Roy Chapman |url=https://doi.org/10.5962/bhl.title.147302 |title=[Mammal field catalog] |date=1916 |publisher=[s.n.]|doi=10.5962/bhl.title.147302 }}</ref><ref>{{Cite journal |last=Afanasyeva |first=N. D. |date=2022-03-28 |title=The Third Skvortsov Readings |journal=Concept: Philosophy, Religion, Culture |volume=6 |issue=1 |pages=170–172 |doi=10.24833/2541-8831-2022-1-21-170-172 |issn=2619-0540|doi-access=free }}</ref> Ang salitang ito ay pinaniniwalaang nagmula sa salitang Sanskrit na devata (diyos o diyosa). <ref>{{Cite book |last=Daniélou |first=Alain |title=The Myths and Gods of India: The Classic Work on Hindu Polytheism from the Princeton Bollingen Series |date=1991 |publisher=Inner Traditions International, Limited |isbn=978-0-89281-354-4 |location=Rochester}}</ref> Ang mga diwata sa mga alamat at mitolohiya ay madalas na iniuugnay at o isinasabay sa mga [[Fairy|fairy]] na tinatawag na lambana. <ref>{{Cite web |last=admin |date=2019-10-05 |title=Entering Lambana's mythical realm |url=https://peopleasia.ph/entering-lambanas-mythical-realm/ |access-date=2025-03-15 |website=PeopleAsia |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |last=Clark |first=Jordan |date=2016-03-03 |title=The DIWATA of Philippine Mythology {{!}} Ancestors, Spirits, & Deities • THE ASWANG PROJECT |url=https://www.aswangproject.com/diwata/ |access-date=2025-03-15 |website=THE ASWANG PROJECT |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |last=www.wisdomlib.org |date=1970-01-01 |title=Lambana: Significance and symbolism |url=https://www.wisdomlib.org/concept/lambana |access-date=2025-03-15 |website=www.wisdomlib.org |language=en}}</ref> Sa makabagong Tagalog, ang "diwata" ay nangangahulugang ada at musa. Tumutukoy ito partikular sa mga espiritu ng kalikasan na may pambihirang kagandahan, tulad ni [[Maria Makiling]]. <ref>Perdon, Renato (2012). Pocket Tagalog Dictionary: Tagalog-English English-Tagalog. Tuttle Publishing, 2012. {{ISBN|978-1-4629-0983-4}}</ref><ref>Lanuza, Michelle, The Legend of Maria Makiling, archived from the original on 2007-10-02, retrieved September 30, 2007</ref> Ang terminong Anito—na karaniwang nauunawaan ngayon bilang tumutukoy sa mga idolo ng kahoy, <ref>{{Cite journal |date=October 1900 |title=''The Races of Man''. An Outline of Anthropology and Ethnography. By J. Deniker. (New York: Charles Scribner's Sons. 1900. Pp. xxiii, 611.) |url=https://doi.org/10.1086/ahr/6.1.110 |journal=The American Historical Review |doi=10.1086/ahr/6.1.110 |issn=1937-5239}}</ref> mga espiritu ng mga ninuno o espiritu ng mga patay—ay maaaring nagmula sa proto-Malayo-Polynesian na qanitu at proto-Austronesian na qanicu, na parehong nangangahulugang espiritu ng mga ninuno. <ref>{{Cite book |last=Demetrio |first=Francisco R. |title=The Soul book |date=1991 |publisher=GCF Books |isbn=9789719146735}}</ref> espiritu ng mga patay, [[Demon|masasamang espiritu]] at ang mga kahoy na [[Fetishism|idolo]] na kumakatawan sa kanila. <ref>{{Cite web |title=Definition of ANITO |url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/anito#:~:text=:%20a%20spirit%20especially%20of%20an%20ancestor |access-date=2025-02-12 |website=www.merriam-webster.com |language=en}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Sánchez Velasco |first=Ana Rosa |date=2013-01-22 |title=Estudio de caso. Taller de arteterapia con grupo de mujeres en el CEPI Hispano-Marroquí |journal=Arteterapia. Papeles de arteterapia y educación artística para la inclusión social |volume=7 |doi=10.5209/rev_arte.2012.v7.40768 |issn=1988-8309}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Zialcita |first=Fernando N. |date=2020-10-28 |title=Gilda Cordero-Fernando, 1932–2020 |journal=Philippine Studies: Historical and Ethnographic Viewpoints |volume=68 |issue=3 |doi=10.13185/2244-1638.1070 |issn=2244-1638}}</ref> {{div col end}} ==Anito sa Mitolohiyang Pilipino== ''Ang Anito sa Mitolohiyang Pilipino ay tumutukoy sa mga Espiritu o kaluluwa Ng mga Ninuno o yumao at ang mga tao-taong kahoy. Ang Anito'' ay madalas na kinakatawan sa pamamagitan ng mga kahoy na ukit o hulmang tao na nagsisilbing pisikal na representasyon ng mga espiritu.<ref>{{Cite journal |date=2001-07 |title=Lessons in On-Line Reference Publishing<i>Merriam-Webster's Collegiate Dictionary</i>. Merriam-Webster<i>Merriam-Webster's Collegiate Thesaurus</i>. Merriam-Webster<i>Merriam-Webster's Collegiate Encyclopedia</i>. Merriam-Webster |url=https://doi.org/10.1086/603287 |journal=The Library Quarterly |volume=71 |issue=3 |pages=392–399 |doi=10.1086/603287 |issn=0024-2519}}</ref><ref>{{Citation |last=Kudasov |first=Nikolai |title=Free Monads, Intrinsic Scoping, and Higher-Order Preunification |date=2025 |url=https://doi.org/10.1007/978-3-031-74558-4_2 |work=Lecture Notes in Computer Science |pages=22–54 |place=Cham |publisher=Springer Nature Switzerland |isbn=978-3-031-74557-7 |access-date=2025-01-25}}</ref> ==Diwata sa Mitolohiyang Pilipino== Sa [[mitolohiyang Pilipino]], ang isang '''diwata''' (hango mula sa [[Sanskrit]] na ''devata'' देवता; <ref name=":0">https://www.filipiknow.net/the-ancient-visayan-deities-of-philippine-mythology/ (sa Ingles)</ref> ay isang uri ng espiritu ang iba ay diyos at diyosa. Nagkaroon ng pagbabago sa kahulugan ng "diwata" sa paglipas ng panahon, lalo na nang maisama ito sa mitolohiya ng mga sinaunang Pilipino. Sa mitolohiyang Filipino, ang '''diwata''' ay mga makapangyarihang espiritu o diyos na nauugnay sa kalikasan. Sila ay itinuturing na mga tagapangalaga ng likas na yaman tulad ng kagubatan, bundok, ilog, at mga halaman. Kilala sila sa kanilang kagandahan at kabutihan, ngunit maaari rin silang magparusa sa mga taong hindi rumerespeto o naninira sa kalikasan. Madalas silang inilalarawan bilang mga ubod-gandang babae o di kaya ay magandang lalaki na may kakayahang magbigay ng proteksyon at biyaya.<ref>{{Cite book |last=Andrews |first=Roy Chapman |url=https://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/147302 |title=[Mammal field catalog] |last2=American Museum of Natural History |last3=American Museum of Natural History. |last4=Asiatic Zoölogical Expedition of the American Museum of Natural History (1st : 1916-1917) |last5=Asiatic Zoölogical Expedition of the American Museum of Natural History (2nd :1918-1919) |last6=Central Asiatic Expeditions |date=1916 |publisher=[s.n.] |doi=10.5962/bhl.title.147302.}}</ref> Sa mga kwento at alamat ng rehiyon ng Luzon, kadalasang nauugnay ang '''diwata''' sa '''lambana'''. Ang pagsasama ng '''diwata''' at '''lambana''' sa mga kwentong-bayan ng Luzon ay nagmumula sa kanilang mga pinagsasaluhang katangian bilang mga espiritu ng kalikasan, mga adaptasyon sa kultura, mga impluwensya ng kasaysayan ng kolonyalismo, at ang kanilang mga papel sa mga kwentong may aral. Sama-sama, pinayayaman nila ang sining ng mitolohiyang Pilipino at nagsisilbing mahalagang paalala ng malalim na koneksyon sa pagitan ng mga tao at ng kanilang likas na kapaligiran.<ref>{{Cite journal |last=Afanasyeva |first=N. D. |date=2022-03-28 |title=The Third Skvortsov Readings |url=https://concept.mgimo.ru/jour/article/view/608 |journal=Concept: philosophy, religion, culture |volume=6 |issue=1 |pages=170–172 |doi=10.24833/2541-8831-2022-1-21-170-172 |issn=2619-0540}}</ref><ref>{{Cite journal |last=&NA; |date=1994-09 |title=Entering the realm of electronic compliance monitoring |url=https://doi.org/10.2165/00128413-199409560-00031 |journal=Inpharma Weekly |volume=&NA; |issue=956 |pages=15 |doi=10.2165/00128413-199409560-00031 |issn=1173-8324}}</ref> ==Lambana sa Mitolohiyang Pilipino== Sa mitolohiyang Pilipino, ang lambana ay isang uri ng espiritu ng kalikasan o munting diwata, madalas inilalarawan bilang maliit na nilalang na may pakpak, katulad ng mga engkanto sa Kanlurang mitolohiya. Karaniwang nauugnay ang mga lambana sa kalikasan at itinuturing na mga tagapangalaga ng mga kagubatan, ilog, halaman, at mga hayop. Pinaniniwalaan din silang nagtataglay ng mahika at kagandahan ng kalikasan at maaaring magbigay ng biyaya o parusa depende sa pagtrato ng mga tao sa kalikasan.<ref name=":5">{{Cite journal |last=&NA; |date=1994-09 |title=Entering the realm of electronic compliance monitoring |url=https://doi.org/10.2165/00128413-199409560-00031 |journal=Inpharma Weekly |volume=&NA; |issue=956 |pages=15 |doi=10.2165/00128413-199409560-00031 |issn=1173-8324}}</ref> Ang konsepto ng lambana ay may pagkakatulad sa diwata, bagamat ang lambana ay karaniwang itinuturing na mas maliit at mas maselan, habang ang diwata naman ay kadalasang inilalarawan bilang mas makapangyarihang mga nilalang. Pareho silang tagapangalaga ng kalikasan, at ang kanilang mga kwento ay nagpapakita ng pagpapahalaga at respeto ng sinaunang kulturang Pilipino sa kalikasan.<ref name=":5" /><ref>{{Cite journal |last=Ramos |first=Maximo |date=1969-10 |title=The Aswang Syncrasy in Philippine Folklore |url=https://doi.org/10.2307/1499218 |journal=Western Folklore |volume=28 |issue=4 |pages=238 |doi=10.2307/1499218 |issn=0043-373X}}</ref> {{div col end}} ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Relihiyon sa Pilipinas]] [[Kategorya:Mitolohiyang Pilipino‎]] dvkyq9flauhoytlpaywr6r18c8j17zt 2164333 2164332 2025-06-10T07:20:36Z Jojit fb 38 2164333 wikitext text/x-wiki {{multiple issues| {{cleanup|reason=Hindi maganda ang pagkakasulat ng artikulo at kailangang isulat muli|date=Hunyo 2025}} {{MOS|date=Hunyo 2025}} {{original research}} }} {{Redirect|lambana||Diwata (Ada)}} {{redirect|Diwata|Pilipinong satelayt|Diwata-1}} {{for|anito na idolo|Idolo}} [[Talaksan:Anitos of Northern tribes (c. 1900, Philippines).jpg|thumb|Mga [[Mga Igorot|Igorot]] na ''bulul'' na naglalarawan ng mga espiritu ng ninuno (s. 1900)]] {{Mitolohiya ng Pilipinas}} '''''Anito''''', o '''''anitu''''', ay tumutukoy sa mga inukit na pigurang kahugis-tao na gawa sa kahoy, bato, o garing,<ref name="Scott1994" /> na kumakatawan sa mga espiritu ng mga ninuno<ref name="hislop"/> na sinasamba bilang mga diyos-diyosan ng tahanan na nagbibigay-proteksyon.<ref>{{Cite web |title=anito - Definition of anito {{!}} Is anito a word in the scrabble dictionary? |url=https://www.freescrabbledictionary.com/dictionary/word/anito/ |access-date=2025-02-12 |website=www.freescrabbledictionary.com}}</ref><ref>{{Cite web |title=anito — definition, examples, related words and more at Wordnik |url=https://www.wordnik.com/words/anito |access-date=2025-02-12 |website=Wordnik.com}}</ref> Tumutukoy rin ito sa mga [[espiritu ng ninuno]], mga demonyo at masasamang espiritu<ref name=":1">{{Cite book |last=Scott |first=William Henry |title=Barangay: sixteenth-century Philippine culture and society |url=https://archive.org/details/barangaysixteent0000scot |date=1994 |publisher=Ateneo de Manila University Press |isbn=978-971-550-135-4 |location=Quezon City, Manila, Philippines}}</ref><ref>{{Citation |title=CROWN-PRINCE RETRIEVED: LIFE AT CUSTRIN NOVEMBER 1730-FEBRUARY 1732 |date=2010-11-11 |url=https://doi.org/10.1017/cbo9780511694677.004 |work=The Works of Thomas Carlyle |pages=342–406 |publisher=Cambridge University Press |access-date=2025-03-16}}</ref> Ang '''Anito''', o Anitu sa mitolohiyang Pilipino, ay tumutukoy sa mga espiritu ng mga ninuno, espiritu ng mga yumao, masasamang espiritu,<ref name=":1">{{Cite book |last=Scott |first=William Henry |title=Barangay: sixteenth-century Philippine culture and society |url=https://archive.org/details/barangaysixteent0000scot |date=1994 |publisher=Ateneo de Manila University Press |isbn=978-971-550-135-4 |location=Quezon City, Manila, Philippines}}</ref><ref>{{Citation |title=CROWN-PRINCE RETRIEVED: LIFE AT CUSTRIN NOVEMBER 1730-FEBRUARY 1732 |date=2010-11-11 |url=https://doi.org/10.1017/cbo9780511694677.004 |work=The Works of Thomas Carlyle |pages=342–406 |publisher=Cambridge University Press |access-date=2025-03-16}}</ref> at mga kahoy na idolo na kumakatawan o nagsisilbing tahanan ng mga ito. Sa kabilang banda, sa konteksto ng katutubong relihiyon, ang Anito ay may mas malawak na kahulugan. Tumutukoy ito sa mga espiritu ng ninuno,<ref name=":1" /> na sinasamba sa [[Mga katutubong relihiyon sa Pilipinas|katutubong relihiyon ng mga Pilipino]] mula noong panahon bago dumating ang mga kolonyalista hanggang sa kasalukuyan. Ang partikular na interpretasyon ng termino ay nagkakaiba-iba depende sa pangkat etniko.<ref name="Scott1994" /><ref name=":2">{{Cite web |last=Royle |first=Stephen |date=2018-11-30 |title=Tips from the blog XI: docx to pdf |url=https://doi.org/10.59350/fkbwr-efa03 |access-date=2025-01-25 |website=doi.org}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Blust |first=Robert |last2=Trussel |first2=Stephen |date=2013-12 |title=The Austronesian Comparative Dictionary: A Work in Progress |url=https://doi.org/10.1353/ol.2013.0016 |journal=Oceanic Linguistics |volume=52 |issue=2 |pages=493–523 |doi=10.1353/ol.2013.0016 |issn=1527-9421}}</ref> Ang '''Diwata''' sa mitolohiyang Pilipino ay tumutukoy sa mga diwata (fairies),lambana, espiritu ng kalikasan, nilalang sa kalangitan, at mga diyos sa mitolohiya. Sa katutubong relihiyon, ang terminong ito ay partikular na naglalarawan ng mga nilalang sa kalangitan at espiritu ng kalikasan na hindi kailanman naging tao. Ang Diwata ay maaaring sumaklaw sa mga espiritu ng mga bagay, halaman, o hayop, hanggang sa mga diyos na kumakatawan sa mga puwersa ng kalikasan o abstraktong konsepto, at maging sa mga diyos at diyosa ng isang panteon.<ref>{{Cite web |last=Eslit |first=Edgar R. |date=2023-06-20 |title=Illuminating Shadows: Decoding Three Mythological Veil of Mindanao's Cultural Tapestry |url=https://doi.org/10.20944/preprints202306.1412.v1 |access-date=2025-01-25 |website=doi.org}}</ref><ref>{{Cite web |date=2025-01-06 |title=People: January/February 2025 |url=https://doi.org/10.1044/leader.ppl.30012025.members-news-january.14 |access-date=2025-01-25 |website=Default Digital Object Group}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Tilman |first=Robert O. |date=1971-02-01 |title=The Philippines in 1970: A Difficult Decade Begins |url=https://doi.org/10.2307/2642713 |journal=Asian Survey |volume=11 |issue=2 |pages=139–148 |doi=10.2307/2642713 |issn=0004-4687}}</ref> Anito ang tawag sa mga inukit at rebulto na mala-tao, ang '''taotao''', na gawa sa [[kahoy]], bato, o [[garing]], na kinakatawan ang mga espiritung ito.<ref name="Scott1994" /><ref name="hislop" />.<ref name="Guillermo">{{cite book |last1=Guillermo |first1=Artemio R. |title=Historical Dictionary of the Philippines |date=2012 |publisher=Scarecrow Press |isbn=9780810872462 |page=140 |url=https://books.google.com/books?id=wmgX9M_yETIC|language=en}}</ref> Tumutukoy ang '''pag-anito''' o pag-a-anito sa pakikipag-usap sa mga espiritu,at sa mga kaluluwa ng yumao<ref name="Scott1994" /> na kadalasang sinasamahan ng mga ritwal o pagdiriwang, kung saan umaakto ang isang katalonan ([[wikang Bisaya|Bisaya]]: ''babaylan'') bilang isang medyum o tagapamagitan upang makipag-usap ng diretso sa mga espiritu. '''Pag-diwata''' o paniniwata ang pagpupugay sa mga espiritu ng kalikasan, mga bathala at mga diwata.<ref name="Scott1994">{{cite book|author=William Henry Scott | url = https://archive.org/details/BarangaySixteenthCenturyPhilippineCultureAndSociety | title = Barangay: Sixteenth Century Philippine Culture and Society | publisher = Ateneo de Manila University Press | date = 1994 | location = Quezon City | isbn = 978-9715501354 | language=en }}</ref><ref name="SoulBook1991">{{cite book |title=The Soul Book: Introduction to Philippine Pagan Religion | last1 = Demetrio | first1 = Francisco R. | last2 = Cordero-Fernando | first2 = Gilda | last3 = Nakpil-Zialcita | first4 = Fernando| last4 = Feleo | first3 = Roberto B. |date= 1991 |publisher= GCF Books, Quezon City | asin=B007FR4S8G|language=en}}</ref><ref name="rosa">{{cite book|author=Antonio Sánchez de la Rosa|title =Diccionario Hispano-Bisaya para las provincias de Samar y Leyte, Volumes 1–2|publisher =Tipo-Litografia de Chofre y Comp.|year =1895|page=414|url =https://books.google.com/books?id=7EwHAQAAIAAJ|language=en}}</ref> Tinutukoy minsan ang paniniwala sa anito bilang anitismo ([[wikang Kastila|Kastila]]: ''anitismo'' o ''aniteria'') sa [[panitikan]]g pang-iskolar.<ref name="hislop">{{cite journal|author=Stephen K. Hislop|year=1971|title=Anitism: a survey of religious beliefs native to the Philippines|journal=Asian Studies|volume=9|issue=2|pages=144–156|url=http://www.asj.upd.edu.ph/mediabox/archive/ASJ-09-02-1971/hislop-anitism-survey-religious%20beliefs-native-philippines.pdf|access-date=2018-05-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20180707172324/http://www.asj.upd.edu.ph/mediabox/archive/ASJ-09-02-1971/hislop-anitism-survey-religious%20beliefs-native-philippines.pdf|archive-date=2018-07-07|language=en}}</ref> Ang paniniwala sa "anito" ay minsang tinatawag na [[Indigenous Philippine folk religions|Anitismo]] sa mga akdang pang-agham (Kastila: {{Lang|es|anitismo}} o {{Lang|es|anitería}})<ref name="hislop"/> na literal na nangangahulugang paggalang sa '''mga espiritu ng mga yumao'''.<ref>{{Cite journal |last=Vermander |first=Benoît |date=2010-09-15 |title=Michael Rudolph, Ritual Performances as Authenticating Practices: Cultural representations of Taiwan's aborigines in times of political changes |url=http://journals.openedition.org/chinaperspectives/5323 |journal=China Perspectives |volume=2010 |issue=3 |doi=10.4000/chinaperspectives.5323 |issn=2070-3449}}</ref><ref>{{Citation |title=Bonnier, Isidore |date=2011-10-31 |work=Benezit Dictionary of Artists |url=https://doi.org/10.1093/benz/9780199773787.article.b00022843 |access-date=2025-02-11 |publisher=Oxford University Press|doi=10.1093/benz/9780199773787.article.b00022843 }}</ref><ref>{{Citation |last=Pang |first=Choong Chee |title=Studying Christianity and doing theology <i>extra ecclesiam</i> in China |date=2008-05-01 |work=Christian Theology in Asia |pages=89–108 |url=https://doi.org/10.1017/cbo9780511803505.006 |access-date=2025-02-11 |publisher=Cambridge University Press|doi=10.1017/cbo9780511803505.006 |isbn=978-0-521-86308-7 }}</ref> Ang salitang '''''anitismo''''' o '''''pagsamba sa mga ninuno''''' mula sa anyong Hispano-Filipino na ''anitismo'',<ref>{{Cite thesis |last=Halili |first=Maria Arabella |title=Regulation of Inflammatory Proteins |publisher=University of Queensland Library |url=https://doi.org/10.14264/uql.2014.222}}</ref> bagama't hindi na ginagamit sa kasalukuyan, ay isang sistemang paniniwala ng mga Tagalog bago dumating ang mga kolonisador, isang patuloy na pag-anyaya at pagsamba sa mga anito, ang mga kaluluwa o espiritu ng kanilang mga ninuno. Mula sa orihinal na kahulugang "espiritu ng mga ninuno".<ref>{{Citation |title=Hislop, Stephen (1817–1863) |date=2018-02-06 |work=Oxford Dictionary of National Biography |url=https://doi.org/10.1093/odnb/9780192683120.013.13366 |access-date=2025-02-16 |publisher=Oxford University Press}}</ref> Ang mga sinaunang [[Tagalog people|Tagalog]] ay naniniwala sa '''Anito''', mga espiritu o kaluluwa ng kanilang mga ninuno. Iginagalang at sinasamba nila ang mga ito sa araw-araw, lalo na ang mga espiritu ng mga magulang at mga lolo’t lola na pumanaw na. Ang mga [[Veneration of the dead|espiritu ng ninuno]] ay kadalasang inilalarawan gamit ang maliliit na idolo na itinatago sa mga bahay, minsan ay yari sa ginto at hugis hayop tulad ng buwaya.<ref name="Blair"/><ref name=":6">{{Citation |last=Funk |first=Leberecht |title=Entanglements between Tao People and Anito on Lanyu Island, Taiwan |date=2014 |url=http://link.springer.com/10.1057/9781137448651_9 |work=Monster Anthropology in Australasia and Beyond |pages=143–159 |editor-last=Musharbash |editor-first=Yasmine |place=New York |publisher=Palgrave Macmillan US |language=en |doi=10.1057/9781137448651_9, isbn 978-1-349-50129-8, |isbn=978-1-349-50129-8 |access-date=2025-05-06 |editor2-last=Presterudstuen |editor2-first=Geir Henning}}</ref>Ang mga anito ay hindi lamang mula sa bahay. Mayroon ding mga anito na pinaniniwalaang naninirahan sa mga bundok, kagubatan, at mga palayan. Karaniwan, ito ay mga kaluluwa ng mga sinaunang mandirigma o mga naunang naninirahan sa lupaing iyon. Naniniwala ang mga Tagalog na ang mga espiritu ito ay maaaring magbigay proteksyon o magdulot ng kapahamakan, kaya’t igagalang nila ito.<ref name="Blair"/><ref name=":6" /><ref name="ReferenceA">{{Cite book |last=Zaide |first=Sonia M. |title=The Philippines: A Unique Nation |date=1999 |publisher=All-Nations Publishing Company |isbn=971-642-064-1 |edition=2nd |location=Quezon City |page=69}}</ref><ref>{{Cite web |title=The Gods and Goddesses |url=https://sites.google.com/site/philmyths/lesson-2 |access-date=May 2, 2022 |website=Philippines Mythology and Folklore}}</ref>Hindi tulad ng ibang kalapit na kultura na sumasamba sa maraming diyos at espiritu nang hindi gumagawa ng mga idolo, ang mga Tagalog ay gumawa lamang ng pisikal na representasyon para sa ilang mga anito, karaniwan ang mga konektado sa sambahayan. Iba’t ibang rehiyon at tribo ang may kani-kaniyang pangalan para sa mga espiritu. Habang tinatawag ng mga Tagalog itong '''anito''', may ibang pangalan din tulad ng ''nitu'', ''aitu'', o ''hantu''. Ipinapakita nito kung gaano kalaganap at kalalim ang paniniwala sa mga espiritu ng ninuno sa buong Timog-Silangang Asya.<ref name="Blair"/><ref name="Alvina">{{cite book |last1=Alvina |first1=C.S. |editor1-last=Oshima |editor1-first=Neal M. |editor2-last=Paterno |editor2-first=Maria Elena |title=Dreamweavers |date=2001 |publisher=Makati City, Philippines: Bookmark |chapter=Colors and patterns of dreams |isbn=9715694071 |pages=46–58}}</ref><ref name="dp">{{cite web |title=The Preconquest Filipino Tattoos |url=https://datupress.com/2018/01/10/the-preconquest-filipino-tattoos/ |website=Datu Press |access-date=August 10, 2021 |date=January 10, 2018 |archive-date=Agosto 10, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210810040957/https://datupress.com/2018/01/10/the-preconquest-filipino-tattoos/ |url-status=dead }}</ref> ==Mga Bathala sa Sinaunang Katutubong Paniniwala sa mga Pangkat Etniko== Tagalog: Ang mga katutubong relihiyon sa Pilipinas ay ang mga sinaunang paniniwala at kaugalian ng iba’t ibang etnikong grupo sa bansa. Karamihan sa kanila ay naniniwala sa animismo, kung saan pinaniniwalaan na ang lahat ng bagay tao, hayop, halaman, at kalikasan ay may diwa, kaluluwa, o espiritu.<ref name="Almocera2005">Almocera, Ruel A., (2005) Popular Filipino Spiritual Beliefs with a proposed Theological Response. in Doing Theology in the Philippines. Suk, John., Ed. Mandaluyong: OMF Literature Inc. Pp 78-98</ref> <ref name="Maggay1999">Maggay, Melba Padilla (1999). Filipino Religious Consciousness. Quezon City: Institute for Studies in Asian Church and Culture.</ref><ref name="SitoyJr1985">{{Cite book |title=A history of Christianity in the Philippines Volume 1: The Initial Encounter |last=Sitoy |first=T. Valentino Jr. |publisher=New Day Publishers |year=1985 |isbn=9711002558 |location=Quezon City, Philippines}}</ref><ref name="SoulBook1991"/> Sa mga relihiyong ito, may dalawang pangunahing uri ng espiritu: '''Diwata''' – ito ang tawag sa mga bathala, diyos, at mga espiritu ng kalikasan. '''Anito''' – ito naman ang mga kahoy na estatwa at espiritu o kaluluwa ng mga yumao, lalo na ng mga bayani at ninuno. Karaniwan, ang mga kwento at aral ng mga katutubong relihiyon ay ipinapasa sa pamamagitan ng pasalita o mga kuwentong binibigkas at isinasaulo ng matatanda at ipinamamana sa kabataan. Subalit, may mga pangkat na nagsusulat din ng kanilang paniniwala sa mga dahon, kawayan, at iba pang materyales gamit ang lokal na sistema ng pagsulat gaya ng matatalim na bakal.<ref name="Almocera2005"/> <ref name="Maggay1999"/> <ref name="SitoyJr1985"/> <ref name="SoulBook1991"/> ==Mga Espiritu== [[File:Manunggul Jar.jpg|thumb|Ang tapayang libingan ng Manunggul mula sa mga yungib ng Tabon sa Palawan ay nagpapakita ng isang kaluluwa at isang espiritung gabay na naglalakbay patungo sa daigdig ng mga espiritu gamit ang bangka (c. 890–710 BCE)]] [[File:Siquijor Anito. (5077313419).jpg|thumb| mga kahoy na anito binenenta sa isla ng [[Siquijor]]]] Ang mga sinaunang Pilipino ay animistiko. Naniniwala sila na ang lahat ng bagay ay may espiritu—mula sa mga bato at puno hanggang sa mga hayop, tao, at likas na mga pangyayari.<ref>{{Cite web |last=Royle |first=Stephen |date=2018-11-30 |title=Tips from the blog XI: docx to pdf |url=https://doi.org/10.59350/fkbwr-efa03 |access-date=2025-03-16 |website=doi.org}}</ref> Ang mga espiritung ito ay sama-samang tinatawag na ''diwa'' at sa mga kaluluwa ng mga namatay na tinatawag na ''anito'', na nagmula sa Proto-Malayo-Polynesian ''qanitu'' at Proto-Austronesian ''qaNiCu'' ("espiritu ng namatay"). Mayroon itong mga katumbas sa iba pang kultura ng mga Austronesian, tulad ng ''aniti'' sa Micronesia, ''hantu'' o ''antu'' sa Malaysia at Indonesia, ''nitu'' sa Nage, at ''atua'' at ''aitu'' sa Polynesia. Mayroon ding kaugnay na termino sa Tao (''anito''), Taivoan (''alid''), Seediq at Atayal (''utux''), Bunun (''hanitu'' o ''hanidu''), at Tsou (''hicu'') sa mga katutubong pangkat sa Taiwan.<ref>{{Cite book |last=Apostol |first=Virgil Mayor |title=Way of the Ancient Healer: Sacred Teachings from the Philippine Ancestral Traditions |date=2012 |publisher=North Atlantic Books |isbn=978-1-58394-597-1 |location=Berkeley}}</ref><ref>{{Cite book |last=Baldick |first=Julian |title=Ancient religions of the Austronesian world: from Australasia to Taiwan |date=2013 |publisher=I.B. Tauris |isbn=978-0-85773-357-3 |series=International library of ethnicity, identity and culture |location=London New York}}</ref> Ang ''anito'' ay maaaring mahati sa dalawang pangunahing kategorya: ang mga espiritu ng mga ninuno (''anito ninuno'') at ang mga diyos at espiritu ng kalikasan (''diwata'').<ref name=":1" /><ref>{{Citation |last=Funk |first=Leberecht |title=Entanglements between Tao People and Anito on Lanyu Island, Taiwan |date=2014 |url=http://link.springer.com/10.1057/9781137448651_9 |work=Monster Anthropology in Australasia and Beyond |pages=143–159 |editor-last=Musharbash |editor-first=Yasmine |place=New York |publisher=Palgrave Macmillan US |language=en |doi=10.1057/9781137448651_9. isbn 9781137448651. |isbn=978-1-349-50129-8 |access-date=2025-03-16 |editor2-last=Presterudstuen |editor2-first=Geir Henning}}</ref><ref>{{Cite web |last=Royle |first=Stephen |date=2018-11-30 |title=Tips from the blog XI: docx to pdf |url=https://doi.org/10.59350/fkbwr-efa03 |access-date=2025-03-16 |website=doi.org}}</ref> ==== Anito - Mga Espiritu ng Ninuno ==== [[File:Anitos of the Igorotes (c. 1900, Philippines).jpg|thumb|[[Igorot people|Igorot]] ''hipag''mga anitong ninuno, mga espirtu ng mandirigma ({{circa|1900}})]] [[File:Banaue Rice Terraces and its statue friend.JPG|thumb|[[Ifugao people|Ifugao]] ''hogang'' sa [[Banaue Rice Terraces]], Anitong tanod na gawa sa Tibanglan o [[tree fern]] ang pinatuyong balat nito nilalagay sa mga daan tanda ng prokesyon]] Ang '''ninunò''' ("anito ninuno") ay maaaring espiritu ng tunay na mga ninuno, mga bayani ng kultura, o pangkalahatang mga espiritu ng tagapangalaga ng isang pamilya. Naniniwala ang mga sinaunang Pilipino na kapag namatay ang isang tao, ang kanyang '''"malayang" kaluluwa''' (Bisaya: ''kalag''; Tagalog: ''kaluluwa'') ay naglalakbay patungo sa daigdig ng mga espiritu, kadalasang tinatawid ang isang karagatan gamit ang bangka (''bangka'' o ''baloto'').<ref name=":1" /><ref>{{Cite web |last=Royle |first=Stephen |date=2018-11-30 |title=Tips from the blog XI: docx to pdf |url=https://doi.org/10.59350/fkbwr-efa03 |access-date=2025-03-16 |website=doi.org}}</ref><ref>{{Cite book |title=Image - Object - Performance: mediality and communication in cultural contact zones of Colonial Latin America and the Philippines |date=2013 |publisher=Waxmann |isbn=978-3-8309-7929-6 |editor-last=Windus |editor-first=Astrid |edition=1. Aufl |series=Cultural encounters and the discourses of scholarship |location=Münster München Berlin}}</ref> Ang '''Pag-anito''' o Pag-aanito ay kapag nakikipag-usap ang mga babaylan sa mga espiritu ng mga patay at mga espiritu ng ninuno,  at maging sa mga masasamang espiritu<ref name=":1" /><ref>{{Citation |title=Ancestral Control |date=2011-10-15 |url=https://doi.org/10.2307/j.ctv1msswp4.16 |work=Saturday Is for Funerals |pages=133–146 |publisher=Harvard University Press |access-date=2025-03-16}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Dizon |first=Mark |date=2015 |title=Sumpong: Spirit Beliefs, Murder, and Religious Change among Eighteenth-Century Aeta and Ilongot in Eastern Central Luzon |url=https://muse.jhu.edu/content/crossref/journals/philippine_studies/v063/63.1.dizon.html |journal=Philippine Studies: Historical and Ethnographic Viewpoints |language=en |volume=63 |issue=1 |pages=3–38 |doi=10.1353/phs.2015.0007 |issn=2244-1638}}</ref> Naniniwala ang mga sinaunang [[Tagalog people|Tagalog]] sa '''[[Anito|anito]]''', ang mga espiritu o kaluluwa ng kanilang mga ninuno. Iginagalang at sinasamba nila ang mga ito sa pang-araw-araw na buhay, lalo na ang mga espiritu ng mga magulang at mga lolo at lola na pumanaw na. Ang mga [[Veneration of the dead|espiritu ng mga ninuno]] ay kadalasang nirepresenta ng maliliit na idolo na inilalagay sa mga tahanan, minsan gawa sa ginto at may anyo ng mga hayop, tulad ng mga buwaya.<ref name="Blair"/><ref>{{Cite journal |last=Campos Pardillos |first=Miguel Ángel |date=1995-11-30 |title=Diccionario de uso inglés-español/Spanish-English. Directed by Aquilino Sánchez. Madrid: SGEL, 1993, 450 pp. Diccionario de uso pocket inglés-español/Spanish- English. Directed by Aquilino Sánchez. Madrid: SGEL, 1993, 274 pages |url=https://doi.org/10.14198/raei.1995.8.22-2 |journal=Revista Alicantina de Estudios Ingleses |issue=8 |pages=261 |doi=10.14198/raei.1995.8.22-2 |issn=2171-861X}}</ref>Ang mga anito ay hindi lamang matatagpuan sa bahay. Ang ilan ay pinaniniwalaang naninirahan sa mga bundok, kagubatan, at mga palayan. Kadalasan, ang mga ito ay mga kaluluwa ng mga sinaunang mandirigma o mga naunang naninirahan sa lupaing iyon. Naniniwala ang mga Tagalog na ang mga espiritung ito ay maaaring magbigay proteksyon o magdulot ng pinsala, kaya't sila ay itinuturing na may respeto.<ref name="Blair">{{cite book |last1=Blair |first1=Emma Helen |last2=Robertson |first2=James Alexander |last3=Bourne |volume=5 (1582–1583) |first3=Edward Gaylord |title=The Philippine Islands, 1493–1803 |date=1903 |publisher=The Arthur H. Clark Company |url=https://en.m.wikisource.org/wiki/The_Philippine_Islands,_1493-1803/Volume_5 |access-date=June 4, 2024 |archive-date=June 4, 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240604031500/https://en.m.wikisource.org/wiki/The_Philippine_Islands,_1493-1803/Volume_5 |url-status=live }}</ref><ref name="ReferenceA"/><ref>{{Cite journal |last=Campos Pardillos |first=Miguel Ángel |date=1995-11-30 |title=Diccionario de uso inglés-español/Spanish-English. Directed by Aquilino Sánchez. Madrid: SGEL, 1993, 450 pp. Diccionario de uso pocket inglés-español/Spanish- English. Directed by Aquilino Sánchez. Madrid: SGEL, 1993, 274 pages |url=https://doi.org/10.14198/raei.1995.8.22-2 |journal=Revista Alicantina de Estudios Ingleses |issue=8 |pages=261 |doi=10.14198/raei.1995.8.22-2 |issn=2171-861X}}</ref><ref>{{Cite web |title=The Gods and Goddesses |url=https://sites.google.com/site/philmyths/lesson-2 |access-date=May 2, 2022 |website=Philippines Mythology and Folklore}}</ref> Hindi tulad ng ibang mga katabing kultura na sumasamba sa maraming diyos at espiritu nang hindi gumagawa ng mga idolo, ang mga Tagalog ay gumagawa lamang ng mga pisikal na representasyon para sa ilang mga anito na may kaugnayan sa sambahayan. Ang iba't ibang mga rehiyon at tribo ay may kani-kaniyang mga pangalan para sa mga espiritung ito. Habang tinatawag ng mga Tagalog silang '''anito''', may mga ibang pangalan tulad ng ''nitu'', ''aitu'', o ''hantu''. Ipinapakita nito kung gaano kalaganap at kalalim ang paniniwala sa mga espiritu ng mga ninuno sa buong Timog-Silangang Asya.<ref name="Blair"/><ref name="Alvina"/><ref name="dp"/> ==== Anito - Mga diyos-diyosan at masasamang espiritu ==== Sa paniniwalang Pilipino lalo sa makabagong panahon, may mga anito na itinuturing na huwad na diyos, o diyos-diyosan o masasamang espiritu. Kabilang sila sa mga kilalang aswang, yawa, o mangalo sa Tagalog at Visayas. Hindi tulad ng ibang diwata o ninuno na maaaring payapain ng alay, ang mga ito ay lubos na malupit at hindi maaaring kausapin o sambahin. Sa halip, sila ay itinataboy, pinalalayas, o pinupuksa.<ref name="buen"/><ref name="Scott1994"/><ref name="hislop"/><ref name="buen"/><ref name="kroeber"/><ref name="rodell"/><ref name="ap"/> ==== Anito at ang Daigdig ng mga Espiritu ==== Sa iba’t ibang pangkat-etniko, maraming iba’t ibang lokasyon sa daigdig ng mga espiritu. Ang patutunguhan ng isang kaluluwa ay maaaring nakabatay sa paraan ng pagkamatay, edad, o ugali noong nabubuhay pa. Bago dumating ang Kristiyanismo at Islam, walang konsepto ng langit o impiyerno. Sa halip, ang daigdig ng espiritu ay isang ibang dimensyon na kasabay na umiiral ng materyal na mundo. Ang mga kaluluwa ay muling nagsasama-sama sa kanilang mga yumaong kamag-anak at namumuhay na parang normal sa daigdig ng mga espiritu.<ref>{{Cite journal |last=Salvador-Amores |first=Analyn |date=2011-06 |title=Batok (Traditional Tattoos) in Diaspora: The Reinvention of a Globally Mediated Kalinga Identity |url=https://www.tandfonline.com/doi/full/10.5367/sear.2011.0045 |journal=South East Asia Research |language=en |volume=19 |issue=2 |pages=293–318 |doi=10.5367/sear.2011.0045 |issn=0967-828X}}</ref> Sa ilang paniniwala, ang masasamang kaluluwa ay kailangang dumaan muna sa paglilinis bago sila makapasok sa isang partikular na kaharian ng espiritu. Sa kalaunan, ang mga kaluluwa ay muling isinisilang matapos ang isang tiyak na panahon sa daigdig ng espiritu.<ref>{{Cite book |last=Paterno |first=Maria Elena P. |title=Dreamweavers |last2=Castro |first2=Sandra B. |last3=Javellana |first3=René B. |last4=Alvina |first4=Corazon S. |date=2001 |publisher=Bookmark |isbn=978-971-569-407-0 |editor-last=Oshima |editor-first=Neal |location=Makati City, Philippines}}</ref><ref>{{Cite book |last=Kernfeld |first=Barry |url=https://doi.org/10.1093/anb/9780198606697.article.1803914 |title=Roach, Max (10 January 1924–16 August 2007) |date=2015-10 |publisher=Oxford University Press |series=American National Biography Online}}</ref> Sa ilang kultura, tulad ng sa mga '''Kalinga''', ang pagkakaroon ng ''batok'' (tattoo) ay isang rekisito upang matanggap ng mga ninuno ang isang kaluluwa sa kanilang kaharian. Sa iba pang kultura, ang mga tattoo ay nagsisilbing liwanag at gabay sa kanilang paglalakbay patungo sa kabilang buhay.<ref>{{Cite book |title=Image - Object - Performance: mediality and communication in cultural contact zones of Colonial Latin America and the Philippines |date=2013 |publisher=Waxmann |isbn=978-3-8309-7929-6 |editor-last=Windus |editor-first=Astrid |edition=1. Aufl |series=Cultural encounters and the discourses of scholarship |location=Münster München Berlin}}</ref> ==== Ugnayan ng Daigdig ng Espiritu at Materyal na Mundo ==== Ang mga espiritu ng ninuno ay may kakayahang makaapekto sa mundo ng mga buhay, at ang mundo ng mga buhay ay maaari ring makaapekto sa kanila.<ref>{{Cite book |last=Potet |first=Jean-Paul |title=Ancient beliefs and customs of the Tagalogs |date=2017 |publisher=Jean-Paul G. Potet |isbn=978-0-244-34873-1 |location=Clichy}}</ref> Ang ''pag-anito'' ay isang ritwal upang tumawag sa mabubuting espiritu ng ninuno para sa proteksyon, paggabay (''kalara'' o ''kalda''), o payo. <ref>{{Cite book |last=Halili |first=Maria Christine |title=Philippine History |date=2004 |publisher=Rex Bookstore, Inc. |year=2004 |isbn=ISBN 9789712339349. |location=Philippines |pages=pp. 58–59.}}</ref>Ang mga espiritu ng ninuno na nagsisilbing tagapamagitan sa mga diyos ay tinatawag na '''pintakasi''' o '''pitulon'''. Samantala, ang mga masamang espiritu ng mga namatay ay maaaring magpakita bilang mga multo (''mantiw'') na nagdadala ng kapahamakan sa mga buhay. Maaaring gamitin ang ''pag-anito'' upang payapain o palayasin sila.<ref name=":1" />Mahalaga rin ang mga espiritu ng ninuno sa panahon ng pagkakasakit o pagkamatay, dahil sila ang inaakalang tumatawag sa kaluluwa patungo sa kabilang buhay, gumagabay sa kaluluwa sa paglalakbay nito, o sumasalubong sa pagdating nito sa daigdig ng espiritu.<ref>{{Cite book |last=Cole |first=Fay-Cooper |url=https://doi.org/10.5962/bhl.title.3568 |title=The Tinguian; social, religious, and economic life of a Philippine tribe |last2=Gale |first2=Albert. |last3=Laufer |first3=Berthold |date=1922 |publisher=[s.n.] |series=Publication. Field Museum of Natural History |location=Chicago}}</ref> ===='''Diwata - Mga Espiritu ng Kalikasan at mga''' '''bathala o diyos'''==== [[File:Filippine, provincia di agusan, immagine hindu, statuetta in oro massiccio, xiii secolo.jpg|thumb|right| Tagno ng Diwata [[Agusan image]] (900–950 AD) nadiskubre noong 1917 sa pang pang ng ilog Wawa [[Esperanza, Agusan del Sur|Esperanza]], [[Agusan del Sur]], [[Mindanao]]. Ginagalang ng mga tao bilang imahe ng Diwata, ngayon ito ay nasa the American [[Field Museum]]]] Sa ilang pangkat-etniko, ang mga espiritung at bathala ay tinatawag na '''diwata'''. Ang mga espiritung ito ay maaaring: # Mga simpleng espiritu na nagbabantay sa isang bagay, halaman, hayop, o lugar,<ref name=":1" /><ref>{{Cite web |last=Royle |first=Stephen |date=2018-11-30 |title=Tips from the blog XI: docx to pdf |url=https://doi.org/10.59350/fkbwr-efa03 |access-date=2025-03-16 |website=doi.org}}</ref> # Mga diyos na kumakatawan sa mga abstract na konsepto o natural na phenomena,<ref name=":1" /><ref>{{Cite web |last=Royle |first=Stephen |date=2018-11-30 |title=Tips from the blog XI: docx to pdf |url=https://doi.org/10.59350/fkbwr-efa03 |access-date=2025-03-16 |website=doi.org}}</ref> # Mga diyos na kabilang sa isang pangkat ng mga bathala o diyos (''pantheon'').<ref>{{Cite web |last=Royle |first=Stephen |date=2018-11-30 |title=Tips from the blog XI: docx to pdf |url=https://doi.org/10.59350/fkbwr-efa03 |access-date=2025-03-16 |website=doi.org}}</ref><ref>{{Cite book |last=Scott |first=William Henry |title=Barangay: sixteenth century Philippine culture and society |date=2004 |publisher=Ateneo de Manila Univ. Pr |isbn=978-971-550-135-4 |edition=5. pr |location=Manila}}</ref> Ang mga diwata ay tinatawag din sa iba’t ibang pangalan tulad ng '''dewatu, divata, duwata, ruwata, dewa, dwata, at diya''' sa iba't ibang wikang Pilipino. Ang salitang ''diwa'' sa Tagalog (ibig sabihin, "espiritu" o "diwa") ay nagmula sa Sanskrit na ''devata'' (देवता) o ''devá'' (देव), na nangangahulugang "diyos" o "taga-langit". Ang pangalan ng '''diwata''' ay dulot ng pagsasanib ng paniniwalang Hindu-Budista sa pamamagitan ng hindi direktang ugnayan ng Pilipinas sa Timog Asya sa pamamagitan ng '''Srivijaya''' at '''Majapahit'''.<ref name=":1" /><ref name=":3">{{Cite web |last=Royle |first=Stephen |date=2018-11-30 |title=Tips from the blog XI: docx to pdf |url=https://doi.org/10.59350/fkbwr-efa03 |access-date=2025-03-16 |website=doi.org}}</ref> Gayunpaman, nagkakaiba-iba kung anong mga nilalang ang itinuturing na '''diwata''' depende sa pangkat-etniko. Sa ilang pangkat-etniko tulad ng '''B'laan, Cuyonon Visayan, at Tagalog''', ang '''Diwata''' ay tumutukoy sa kataas-taasang diyos sa kanilang ''pantheon'', kaya may iba’t ibang katawagan para sa mga espiritung hindi tao.<ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":3" /> Ang mga Diwata Sa mitolohiya ng Pilipinas ay tumutukoy sa mga diwata, mga espiritu ng kalikasan, mga nilalang sa langit, at mga mitolohikal na bathala. Sa katutubong relihiyon, partikular itong tumutukoy sa mga celestial na nilalang at mga espiritu ng kalikasan na hindi kailanman naging tao. Ang mga espiritung ito ay maaaring mula sa mga tagapag-alaga ng mga bagay, halaman, o hayop hanggang sa mga diyos na kumakatawan sa mga natural na puwersa, abstract na konsepto, o kahit na mga diyos sa isang pantheon<ref>{{Cite journal |last=Owen |first=Norman G. |date=1998-02 |title=Historical Dictionary of the Philippines. By Artemio R. Guillermo and May Kyi Win . Lanham, Md.: The Scarecrow Press, 1997. xi, 363 pp. $62.00. |url=https://read.dukeupress.edu/journal-of-asian-studies/article/57/1/273/336734 |journal=The Journal of Asian Studies |language=en |volume=57 |issue=1 |pages=273–275 |doi=10.2307/2659094 |issn=0021-9118}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Tilman |first=Robert O. |date=1971-02-01 |title=The Philippines in 1970: A Difficult Decade Begins |url=https://online.ucpress.edu/as/article/11/2/139/20201/The-Philippines-in-1970-A-Difficult-Decade-Begins |journal=Asian Survey |language=en |volume=11 |issue=2 |pages=139–148 |doi=10.2307/2642713 |issn=0004-4687}}</ref> Ang '''Pag-Diwata''' o Paniniwata ay isang ritwal na nagbibigay ng papuri, pagsamba at pagsamba sa mga diyos at espiritu ng kalikasan. <ref name=":1" /> Ang iba pang uri ng mga espiritu ay ang mga na espiritu na malayang gumalaw sa mundo ng mga tao at espiritu. Sila ay maaaring magpakita sa anyo ng hayop (karaniwan bilang mga ibon) o anyong tao, may kasarian, at may sariling pangalan. Sila ay kahawig ng mga diwata at mga engkantada sa alamat ng Europa.<ref>{{Cite book |last=Buenconsejo |first=Jose S. |title=Songs and Gifts at the Frontier |date=2013 |publisher=Taylor and Francis |isbn=978-1-136-71980-6 |series=Current Research in Ethnomusicology: Outstanding Dissertations |location=Hoboken}}</ref>Ito ang pinaka-karaniwang uri ng mga espiritung nagiging '''abyan''' (mga gabay na espiritu ng '''babaylan'''), dahil sila ang pinaka-"palakaibigan" at maaaring magkaroon ng interes sa mga gawain ng tao. Sa makabagong alamat ng Pilipinas, kadalasan silang tinatawag na '''engkantada''' o '''engkantado''' (mula sa Kastilang ''encanto'').<ref>{{Cite book |last=Buenconsejo |first=Jose S. |title=Songs and Gifts at the Frontier |date=2013 |publisher=Taylor and Francis |isbn=978-1-136-71980-6 |series=Current Research in Ethnomusicology: Outstanding Dissertations |location=Hoboken}}</ref> ==Anito - Mga Masamang Espiritu== Ang mga masasamang anito o mga diyos.dyosan ay klase ng masasamang espiritu o demonyo, pati na rin mga supernatural na nilalang, na karaniwang kilala bilang ''aswang'', ''yawa'', o ''mangalo'' (o ''mangalok'', ''mangangalek'', o ''magalo'') sa mga Tagalog at Bisaya. Maraming uri ng ''aswang'' na may partikular na kakayahan, ugali, o hitsura. Ilan sa mga halimbawa nito ay ang ''[[sigbin]]'', ''[[wakwak]]'', ''[[tiyanak]]'', at ''[[manananggal]]''.May mga anitong naiiba sapagkat hindi sila maaaring lapitan gamit ang mga alay at sila ay walang awa. Karamihan sa mga gawain na kaugnay sa kanila ay upang itaboy sila, paalisin, o sirain sila. Hindi sila tinutukoy ni hindi rin sinasamba sa mga seremonyang relihiyoso.<ref name="Scott1994"/><ref name="hislop"/><ref name="buen"/><ref name="kroeber"/><ref name="rodell"/><ref name="ap"/> ==Mga banal na bagay at lugar== ==== Mga Anitong Kahoy - Mga Estatwang Taotao ==== [[File:Ifugao sculpture Louvre 70-1999-4-1.jpg|thumb|15th century ''bulul'' may hawak na ''pamahan'' (mangkok pang seremonya) sa [[Louvre Museum]]]] [[File:Wodden Carvings of the Bululs.jpg|thumb|Anitong kahoy o Bulol na mga imahe ng ninuno [[Bontoc, Mountain Province|Bontoc]], [[Mountain Province]], [[Philippines]]]] Sa pangkalahatang '''Anito''' ang tawag sa ano mang estatwang kahoy na kumakatawan sa mga yumao, ninuno at kaanak na mga namatay<ref name=":1" /><ref>{{Cite book |last=Potet |first=Jean-Paul |title=Ancient beliefs and customs of the Tagalogs |date=2017 |publisher=Jean-Paul G. Potet |isbn=978-0-244-34873-1 |location=Clichy}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Cole |first=Fay‐Cooper |date=1919-04-06 |title=<i>The History of Philippine Civilization as reflected in Religious Nomenclature</i>. A. L. K<scp>roeber</scp> |url=https://doi.org/10.1525/aa.1919.21.2.02a00150 |journal=American Anthropologist |volume=21 |issue=2 |pages=203–208 |doi=10.1525/aa.1919.21.2.02a00150 |issn=0002-7294}}</ref> Maeaming ibang katawagan sa mga estawang kahoy at ang mga espiritu ng ninuno na karaniwang kinakatawan ng mga inukit na estatwa. Ang mga ito ay kilala bilang '''taotao''' ("maliit na tao"; tinatawag ding '''taotaohan, latawo, tinatao,''' o '''tatao'''), '''bata-bata''' ("munting bata"), '''ladaw''' ("larawan" o "anyo"; tinatawag ding '''laraw, ladawang, lagdong,''' o '''larawan'''), at '''likha''' ("nilikha"; tinatawag ding '''likhak''') sa karamihan ng Pilipinas.<ref name=":1" /><ref>{{Cite book |last=Potet |first=Jean-Paul |title=Ancient beliefs and customs of the Tagalogs |date=2017 |publisher=Jean-Paul G. Potet |isbn=978-0-244-34873-1 |location=Clichy}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Cole |first=Fay‐Cooper |date=1919-04-06 |title=<i>The History of Philippine Civilization as reflected in Religious Nomenclature</i>. A. L. K<scp>roeber</scp> |url=https://doi.org/10.1525/aa.1919.21.2.02a00150 |journal=American Anthropologist |volume=21 |issue=2 |pages=203–208 |doi=10.1525/aa.1919.21.2.02a00150 |issn=0002-7294}}</ref> Iba pang pangalan ng mga estatwang ito sa iba't ibang pangkat-etniko ay: * '''Anito''' Pangkalahatang tawag sa mga estawang kahoy na kumakatawan sa mga ninuno * '''Bulul''' (tinatawag ding '''bulol''' o '''bul-ul''') sa mga Ifugao * '''Tinagtaggu''' (tinatawag ding '''tinattaggu''') sa mga Kankanaey at Tuwali Ifugao * '''Lablabbon''' sa mga Itneg * '''Manaug''' sa mga Lumad * '''Tagno''' sa mga Bikolano Sa mga Tagalog, ang '''taotao''' ay minsan ding tinatawag na '''lambana''' (katunog ng dambana o "altar" o "sagradong lugar"), na mula sa kung saan sila karaniwang inilalagay.<ref>{{Citation |title=Zehnter Titel. Vergehen, welche sich auf die Religion beziehen |date=1861-12-31 |url=https://doi.org/10.1515/9783111512242-020 |work=Das Strafgesetzbuch für die Preuß. Staaten und das Gesetz über die Einführung desselben |pages=224–227 |publisher=De Gruyter |access-date=2025-03-16}}</ref> Ang Anito o '''taotao''' ay karaniwang payak at magaspang na inukit na estatwa na gawa sa kahoy, bato, o garing. May ilang Anito (taotao) na natagpuan ng mga Espanyol na yari sa mahahalagang metal o may palamuti ng ginto at alahas, ngunit ito ay napakabihira. <ref>{{Citation |title=INTRODUCTION: |date=2003-01-31 |url=https://doi.org/10.2307/j.ctv11hpnv7.5 |work=Empire of Care |pages=1–14 |publisher=Duke University Press |isbn=978-0-8223-8441-0 |access-date=2025-03-16}}</ref>Halos lahat ng '''taotao''' ay inilalarawan sa posisyong nakaupo nang nakadekwatro ang mga kamay sa tuhod, na kahawig ng posisyong pang-sanggol, pang-araw-araw na paraan ng pakikipag-usap, at paraan ng pag-aayos ng katawan ng mga sinaunang Pilipino sa oras ng kamatayan. Gayunpaman, may ilang estatwa na nakatayo o ipinapakita na gumagawa ng pang-araw-araw na gawain tulad ng pagsayaw, pagbayo ng palay, o pagpapasuso ng sanggol.<ref>{{Cite journal |last=Starr |first=June |date=1973-11 |title=Philippines, North Central Ifugao Land Use Series (A Set of 8 Maps). By Harold C. Conklin. New York: American Geographical Society, 1972. 1:5,000 scale, 29” by 34”. $32.00. |url=https://doi.org/10.2307/2052929 |journal=The Journal of Asian Studies |volume=33 |issue=1 |pages=164–165 |doi=10.2307/2052929 |issn=0021-9118}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Bellafiore |first=Bianca Marie |date=2022-11-01 |title=Exhibition Review: Spirit of a Place, Bury Art Museum &amp; Sculpture Gallery, Bury, United Kingdom, 18 May 2021 - 14 May 2022 |url=https://doi.org/10.29311/mas.v20i2.4088 |journal=Museum and Society |volume=20 |issue=2 |pages=332–340 |doi=10.29311/mas.v20i2.4088 |issn=1479-8360}}</ref> Sa napakabihirang pagkakataon, ang mga '''diwata''' ay maaaring ipakita bilang '''lambana''' sa anyong tao, bilang mga ''lambana'' o maalamat na nilalang, o bilang mga hayop.<ref>{{Cite book |last=Potet |first=Jean-Paul |title=Ancient beliefs and customs of the Tagalogs |date=2017 |publisher=Jean-Paul G. Potet |isbn=978-0-244-34873-1 |location=Clichy}}</ref><ref name=":4">{{Cite journal |last=Bellafiore |first=Bianca Marie |date=2022-11-01 |title=Exhibition Review: Spirit of a Place, Bury Art Museum &amp; Sculpture Gallery, Bury, United Kingdom, 18 May 2021 - 14 May 2022 |url=https://doi.org/10.29311/mas.v20i2.4088 |journal=Museum and Society |volume=20 |issue=2 |pages=332–340 |doi=10.29311/mas.v20i2.4088 |issn=1479-8360}}</ref> Kabilang dito ang isang natatanging uri ng estatwa na tinatawag na '''hipag''' sa mga Igorot, na kumakatawan sa mga diyos ng digmaan, pati na rin ang '''kinabigat''' (mga inukit na poste ng bahay) at '''hogang''' (mga inukit na poste mula sa ''tree fern'' na ginagamit bilang palatandaan ng hangganan at panangga laban sa kapahamakan).<ref name=":4" /> '''Mga Dambana, Altar, at Sagradong Lugar''' Pinaniniwalaang naninirahan ang mga '''diwata''' sa 400-taong gulang na puno ng '''balete''' sa '''Lazi, Siquijor''', na may natural na bukal sa pagitan ng mga ugat nito. <ref name=":1" />Ang mga sinaunang Pilipino, pati na rin ang mga Pilipinong patuloy na sumusunod sa katutubong relihiyon ng Pilipinas, ay karaniwang walang tinatawag na '''"templo"''' ng pagsamba sa paraang kilala sa ibang kultura. Gayunpaman, mayroon silang mga '''sagradong dambana''', na tinatawag ding '''bahay ng espiritu'''.<ref>{{Citation |title=Zehnter Titel. Vergehen, welche sich auf die Religion beziehen |date=1861-12-31 |url=https://doi.org/10.1515/9783111512242-020 |work=Das Strafgesetzbuch für die Preuß. Staaten und das Gesetz über die Einführung desselben |pages=224–227 |publisher=De Gruyter |access-date=2025-03-16}}</ref> Ang mga dambanang ito ay maaaring iba-iba ang laki—mula sa maliliit na platapormang may bubong, hanggang sa mga estrukturang kahawig ng isang maliit na bahay (ngunit walang dingding), at maging mga dambanang kahawig ng '''pagoda''', lalo na sa timog, kung saan ang mga sinaunang '''moske''' ay ginaya rin sa ganitong disenyo.<ref>{{Cite journal |last=Cole |first=Fay‐Cooper |date=1919-04-06 |title=<i>The History of Philippine Civilization as reflected in Religious Nomenclature</i>. A. L. K<scp>roeber</scp> |url=https://doi.org/10.1525/aa.1919.21.2.02a00150 |journal=American Anthropologist |volume=21 |issue=2 |pages=203–208 |doi=10.1525/aa.1919.21.2.02a00150 |issn=0002-7294}}</ref> Ang mga dambanang ito ay may iba't ibang tawag depende sa pangkat-etniko. Maaari rin silang magsilbing imbakan ng mga '''taotao''' at kabaong ng mga ninuno. Sa mga '''Bikolano''', ang mga '''taotao''' ay iniingatan sa loob ng mga '''sagradong kuweba''' na tinatawag na '''moog'''.<ref>{{Cite book |last=Cole |first=Fay-Cooper |url=https://doi.org/10.5962/bhl.title.3568 |title=The Tinguian; social, religious, and economic life of a Philippine tribe |last2=Gale |first2=Albert. |last3=Laufer |first3=Berthold |date=1922 |publisher=[s.n.] |series=Publication. Field Museum of Natural History |location=Chicago}}</ref> ==Paggamit sa ibang pangkat-etniko== '''diwata''' (hango mula sa [[Sanskrit]] na ''devata'' देवता; <ref name=":0" /> ) Tradisyunal na ginagamit ang katawagan para sa diyos at diyosa sa mga rehiyon ng Kabisayaan, Palawan, at Mindanao, samantalang anito ang ginagamit kapag sinasalarawan ang engkanto sa Luzon. Parehong katawagan ang ginagamit sa Bikol, Marinduque, Romblon, at Mindoro, na pinapahiwatig ang walang pinapanigang lugar para sa dalawang katawagan. == Moderno at Kasaluluyang pananaw sa Diwata at Anito == {{div col|}} Ang makabagong pagkaunawa ng mga Pilipino sa diwata ay sumasaklaw sa mga kahulugan tulad ng musa, fairy o engkantada, nimpa, pati narin diyos o diyosa. <ref>{{Cite book |last=Andrews |first=Roy Chapman |url=https://doi.org/10.5962/bhl.title.147302 |title=[Mammal field catalog] |date=1916 |publisher=[s.n.]|doi=10.5962/bhl.title.147302 }}</ref><ref>{{Cite journal |last=Afanasyeva |first=N. D. |date=2022-03-28 |title=The Third Skvortsov Readings |journal=Concept: Philosophy, Religion, Culture |volume=6 |issue=1 |pages=170–172 |doi=10.24833/2541-8831-2022-1-21-170-172 |issn=2619-0540|doi-access=free }}</ref> Ang salitang ito ay pinaniniwalaang nagmula sa salitang Sanskrit na devata (diyos o diyosa). <ref>{{Cite book |last=Daniélou |first=Alain |title=The Myths and Gods of India: The Classic Work on Hindu Polytheism from the Princeton Bollingen Series |date=1991 |publisher=Inner Traditions International, Limited |isbn=978-0-89281-354-4 |location=Rochester}}</ref> Ang mga diwata sa mga alamat at mitolohiya ay madalas na iniuugnay at o isinasabay sa mga [[Fairy|fairy]] na tinatawag na lambana. <ref>{{Cite web |last=admin |date=2019-10-05 |title=Entering Lambana's mythical realm |url=https://peopleasia.ph/entering-lambanas-mythical-realm/ |access-date=2025-03-15 |website=PeopleAsia |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |last=Clark |first=Jordan |date=2016-03-03 |title=The DIWATA of Philippine Mythology {{!}} Ancestors, Spirits, & Deities • THE ASWANG PROJECT |url=https://www.aswangproject.com/diwata/ |access-date=2025-03-15 |website=THE ASWANG PROJECT |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |last=www.wisdomlib.org |date=1970-01-01 |title=Lambana: Significance and symbolism |url=https://www.wisdomlib.org/concept/lambana |access-date=2025-03-15 |website=www.wisdomlib.org |language=en}}</ref> Sa makabagong Tagalog, ang "diwata" ay nangangahulugang ada at musa. Tumutukoy ito partikular sa mga espiritu ng kalikasan na may pambihirang kagandahan, tulad ni [[Maria Makiling]]. <ref>Perdon, Renato (2012). Pocket Tagalog Dictionary: Tagalog-English English-Tagalog. Tuttle Publishing, 2012. {{ISBN|978-1-4629-0983-4}}</ref><ref>Lanuza, Michelle, The Legend of Maria Makiling, archived from the original on 2007-10-02, retrieved September 30, 2007</ref> Ang terminong Anito—na karaniwang nauunawaan ngayon bilang tumutukoy sa mga idolo ng kahoy, <ref>{{Cite journal |date=October 1900 |title=''The Races of Man''. An Outline of Anthropology and Ethnography. By J. Deniker. (New York: Charles Scribner's Sons. 1900. Pp. xxiii, 611.) |url=https://doi.org/10.1086/ahr/6.1.110 |journal=The American Historical Review |doi=10.1086/ahr/6.1.110 |issn=1937-5239}}</ref> mga espiritu ng mga ninuno o espiritu ng mga patay—ay maaaring nagmula sa proto-Malayo-Polynesian na qanitu at proto-Austronesian na qanicu, na parehong nangangahulugang espiritu ng mga ninuno. <ref>{{Cite book |last=Demetrio |first=Francisco R. |title=The Soul book |date=1991 |publisher=GCF Books |isbn=9789719146735}}</ref> espiritu ng mga patay, [[Demon|masasamang espiritu]] at ang mga kahoy na [[Fetishism|idolo]] na kumakatawan sa kanila. <ref>{{Cite web |title=Definition of ANITO |url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/anito#:~:text=:%20a%20spirit%20especially%20of%20an%20ancestor |access-date=2025-02-12 |website=www.merriam-webster.com |language=en}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Sánchez Velasco |first=Ana Rosa |date=2013-01-22 |title=Estudio de caso. Taller de arteterapia con grupo de mujeres en el CEPI Hispano-Marroquí |journal=Arteterapia. Papeles de arteterapia y educación artística para la inclusión social |volume=7 |doi=10.5209/rev_arte.2012.v7.40768 |issn=1988-8309}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Zialcita |first=Fernando N. |date=2020-10-28 |title=Gilda Cordero-Fernando, 1932–2020 |journal=Philippine Studies: Historical and Ethnographic Viewpoints |volume=68 |issue=3 |doi=10.13185/2244-1638.1070 |issn=2244-1638}}</ref> {{div col end}} ==Anito sa Mitolohiyang Pilipino== ''Ang Anito sa Mitolohiyang Pilipino ay tumutukoy sa mga Espiritu o kaluluwa Ng mga Ninuno o yumao at ang mga tao-taong kahoy. Ang Anito'' ay madalas na kinakatawan sa pamamagitan ng mga kahoy na ukit o hulmang tao na nagsisilbing pisikal na representasyon ng mga espiritu.<ref>{{Cite journal |date=2001-07 |title=Lessons in On-Line Reference Publishing<i>Merriam-Webster's Collegiate Dictionary</i>. Merriam-Webster<i>Merriam-Webster's Collegiate Thesaurus</i>. Merriam-Webster<i>Merriam-Webster's Collegiate Encyclopedia</i>. Merriam-Webster |url=https://doi.org/10.1086/603287 |journal=The Library Quarterly |volume=71 |issue=3 |pages=392–399 |doi=10.1086/603287 |issn=0024-2519}}</ref><ref>{{Citation |last=Kudasov |first=Nikolai |title=Free Monads, Intrinsic Scoping, and Higher-Order Preunification |date=2025 |url=https://doi.org/10.1007/978-3-031-74558-4_2 |work=Lecture Notes in Computer Science |pages=22–54 |place=Cham |publisher=Springer Nature Switzerland |isbn=978-3-031-74557-7 |access-date=2025-01-25}}</ref> ==Diwata sa Mitolohiyang Pilipino== Sa [[mitolohiyang Pilipino]], ang isang '''diwata''' (hango mula sa [[Sanskrit]] na ''devata'' देवता; <ref name=":0">https://www.filipiknow.net/the-ancient-visayan-deities-of-philippine-mythology/ (sa Ingles)</ref> ay isang uri ng espiritu ang iba ay diyos at diyosa. Nagkaroon ng pagbabago sa kahulugan ng "diwata" sa paglipas ng panahon, lalo na nang maisama ito sa mitolohiya ng mga sinaunang Pilipino. Sa mitolohiyang Filipino, ang '''diwata''' ay mga makapangyarihang espiritu o diyos na nauugnay sa kalikasan. Sila ay itinuturing na mga tagapangalaga ng likas na yaman tulad ng kagubatan, bundok, ilog, at mga halaman. Kilala sila sa kanilang kagandahan at kabutihan, ngunit maaari rin silang magparusa sa mga taong hindi rumerespeto o naninira sa kalikasan. Madalas silang inilalarawan bilang mga ubod-gandang babae o di kaya ay magandang lalaki na may kakayahang magbigay ng proteksyon at biyaya.<ref>{{Cite book |last=Andrews |first=Roy Chapman |url=https://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/147302 |title=[Mammal field catalog] |last2=American Museum of Natural History |last3=American Museum of Natural History. |last4=Asiatic Zoölogical Expedition of the American Museum of Natural History (1st : 1916-1917) |last5=Asiatic Zoölogical Expedition of the American Museum of Natural History (2nd :1918-1919) |last6=Central Asiatic Expeditions |date=1916 |publisher=[s.n.] |doi=10.5962/bhl.title.147302.}}</ref> Sa mga kwento at alamat ng rehiyon ng Luzon, kadalasang nauugnay ang '''diwata''' sa '''lambana'''. Ang pagsasama ng '''diwata''' at '''lambana''' sa mga kwentong-bayan ng Luzon ay nagmumula sa kanilang mga pinagsasaluhang katangian bilang mga espiritu ng kalikasan, mga adaptasyon sa kultura, mga impluwensya ng kasaysayan ng kolonyalismo, at ang kanilang mga papel sa mga kwentong may aral. Sama-sama, pinayayaman nila ang sining ng mitolohiyang Pilipino at nagsisilbing mahalagang paalala ng malalim na koneksyon sa pagitan ng mga tao at ng kanilang likas na kapaligiran.<ref>{{Cite journal |last=Afanasyeva |first=N. D. |date=2022-03-28 |title=The Third Skvortsov Readings |url=https://concept.mgimo.ru/jour/article/view/608 |journal=Concept: philosophy, religion, culture |volume=6 |issue=1 |pages=170–172 |doi=10.24833/2541-8831-2022-1-21-170-172 |issn=2619-0540}}</ref><ref>{{Cite journal |last=&NA; |date=1994-09 |title=Entering the realm of electronic compliance monitoring |url=https://doi.org/10.2165/00128413-199409560-00031 |journal=Inpharma Weekly |volume=&NA; |issue=956 |pages=15 |doi=10.2165/00128413-199409560-00031 |issn=1173-8324}}</ref> ==Lambana sa Mitolohiyang Pilipino== Sa mitolohiyang Pilipino, ang lambana ay isang uri ng espiritu ng kalikasan o munting diwata, madalas inilalarawan bilang maliit na nilalang na may pakpak, katulad ng mga engkanto sa Kanlurang mitolohiya. Karaniwang nauugnay ang mga lambana sa kalikasan at itinuturing na mga tagapangalaga ng mga kagubatan, ilog, halaman, at mga hayop. Pinaniniwalaan din silang nagtataglay ng mahika at kagandahan ng kalikasan at maaaring magbigay ng biyaya o parusa depende sa pagtrato ng mga tao sa kalikasan.<ref name=":5">{{Cite journal |last=&NA; |date=1994-09 |title=Entering the realm of electronic compliance monitoring |url=https://doi.org/10.2165/00128413-199409560-00031 |journal=Inpharma Weekly |volume=&NA; |issue=956 |pages=15 |doi=10.2165/00128413-199409560-00031 |issn=1173-8324}}</ref> Ang konsepto ng lambana ay may pagkakatulad sa diwata, bagamat ang lambana ay karaniwang itinuturing na mas maliit at mas maselan, habang ang diwata naman ay kadalasang inilalarawan bilang mas makapangyarihang mga nilalang. Pareho silang tagapangalaga ng kalikasan, at ang kanilang mga kwento ay nagpapakita ng pagpapahalaga at respeto ng sinaunang kulturang Pilipino sa kalikasan.<ref name=":5" /><ref>{{Cite journal |last=Ramos |first=Maximo |date=1969-10 |title=The Aswang Syncrasy in Philippine Folklore |url=https://doi.org/10.2307/1499218 |journal=Western Folklore |volume=28 |issue=4 |pages=238 |doi=10.2307/1499218 |issn=0043-373X}}</ref> {{div col end}} ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Relihiyon sa Pilipinas]] [[Kategorya:Mitolohiyang Pilipino‎]] rgw6ljp9uzthc6uibmvnnmsyagadcyi 2164334 2164333 2025-06-10T07:21:43Z Jojit fb 38 2164334 wikitext text/x-wiki {{multiple issues| {{cleanup|reason=Hindi maganda ang pagkakasulat ng artikulo at kailangang isulat muli. Ibabalik na lamang ito sa huling bersyong stable kung hindi malilinis agad.|date=Hunyo 2025}} {{MOS|date=Hunyo 2025}} {{original research}} }} {{Redirect|lambana||Diwata (Ada)}} {{redirect|Diwata|Pilipinong satelayt|Diwata-1}} {{for|anito na idolo|Idolo}} [[Talaksan:Anitos of Northern tribes (c. 1900, Philippines).jpg|thumb|Mga [[Mga Igorot|Igorot]] na ''bulul'' na naglalarawan ng mga espiritu ng ninuno (s. 1900)]] {{Mitolohiya ng Pilipinas}} '''''Anito''''', o '''''anitu''''', ay tumutukoy sa mga inukit na pigurang kahugis-tao na gawa sa kahoy, bato, o garing,<ref name="Scott1994" /> na kumakatawan sa mga espiritu ng mga ninuno<ref name="hislop"/> na sinasamba bilang mga diyos-diyosan ng tahanan na nagbibigay-proteksyon.<ref>{{Cite web |title=anito - Definition of anito {{!}} Is anito a word in the scrabble dictionary? |url=https://www.freescrabbledictionary.com/dictionary/word/anito/ |access-date=2025-02-12 |website=www.freescrabbledictionary.com}}</ref><ref>{{Cite web |title=anito — definition, examples, related words and more at Wordnik |url=https://www.wordnik.com/words/anito |access-date=2025-02-12 |website=Wordnik.com}}</ref> Tumutukoy rin ito sa mga [[espiritu ng ninuno]], mga demonyo at masasamang espiritu<ref name=":1">{{Cite book |last=Scott |first=William Henry |title=Barangay: sixteenth-century Philippine culture and society |url=https://archive.org/details/barangaysixteent0000scot |date=1994 |publisher=Ateneo de Manila University Press |isbn=978-971-550-135-4 |location=Quezon City, Manila, Philippines}}</ref><ref>{{Citation |title=CROWN-PRINCE RETRIEVED: LIFE AT CUSTRIN NOVEMBER 1730-FEBRUARY 1732 |date=2010-11-11 |url=https://doi.org/10.1017/cbo9780511694677.004 |work=The Works of Thomas Carlyle |pages=342–406 |publisher=Cambridge University Press |access-date=2025-03-16}}</ref> Ang '''Anito''', o Anitu sa mitolohiyang Pilipino, ay tumutukoy sa mga espiritu ng mga ninuno, espiritu ng mga yumao, masasamang espiritu,<ref name=":1">{{Cite book |last=Scott |first=William Henry |title=Barangay: sixteenth-century Philippine culture and society |url=https://archive.org/details/barangaysixteent0000scot |date=1994 |publisher=Ateneo de Manila University Press |isbn=978-971-550-135-4 |location=Quezon City, Manila, Philippines}}</ref><ref>{{Citation |title=CROWN-PRINCE RETRIEVED: LIFE AT CUSTRIN NOVEMBER 1730-FEBRUARY 1732 |date=2010-11-11 |url=https://doi.org/10.1017/cbo9780511694677.004 |work=The Works of Thomas Carlyle |pages=342–406 |publisher=Cambridge University Press |access-date=2025-03-16}}</ref> at mga kahoy na idolo na kumakatawan o nagsisilbing tahanan ng mga ito. Sa kabilang banda, sa konteksto ng katutubong relihiyon, ang Anito ay may mas malawak na kahulugan. Tumutukoy ito sa mga espiritu ng ninuno,<ref name=":1" /> na sinasamba sa [[Mga katutubong relihiyon sa Pilipinas|katutubong relihiyon ng mga Pilipino]] mula noong panahon bago dumating ang mga kolonyalista hanggang sa kasalukuyan. Ang partikular na interpretasyon ng termino ay nagkakaiba-iba depende sa pangkat etniko.<ref name="Scott1994" /><ref name=":2">{{Cite web |last=Royle |first=Stephen |date=2018-11-30 |title=Tips from the blog XI: docx to pdf |url=https://doi.org/10.59350/fkbwr-efa03 |access-date=2025-01-25 |website=doi.org}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Blust |first=Robert |last2=Trussel |first2=Stephen |date=2013-12 |title=The Austronesian Comparative Dictionary: A Work in Progress |url=https://doi.org/10.1353/ol.2013.0016 |journal=Oceanic Linguistics |volume=52 |issue=2 |pages=493–523 |doi=10.1353/ol.2013.0016 |issn=1527-9421}}</ref> Ang '''Diwata''' sa mitolohiyang Pilipino ay tumutukoy sa mga diwata (fairies),lambana, espiritu ng kalikasan, nilalang sa kalangitan, at mga diyos sa mitolohiya. Sa katutubong relihiyon, ang terminong ito ay partikular na naglalarawan ng mga nilalang sa kalangitan at espiritu ng kalikasan na hindi kailanman naging tao. Ang Diwata ay maaaring sumaklaw sa mga espiritu ng mga bagay, halaman, o hayop, hanggang sa mga diyos na kumakatawan sa mga puwersa ng kalikasan o abstraktong konsepto, at maging sa mga diyos at diyosa ng isang panteon.<ref>{{Cite web |last=Eslit |first=Edgar R. |date=2023-06-20 |title=Illuminating Shadows: Decoding Three Mythological Veil of Mindanao's Cultural Tapestry |url=https://doi.org/10.20944/preprints202306.1412.v1 |access-date=2025-01-25 |website=doi.org}}</ref><ref>{{Cite web |date=2025-01-06 |title=People: January/February 2025 |url=https://doi.org/10.1044/leader.ppl.30012025.members-news-january.14 |access-date=2025-01-25 |website=Default Digital Object Group}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Tilman |first=Robert O. |date=1971-02-01 |title=The Philippines in 1970: A Difficult Decade Begins |url=https://doi.org/10.2307/2642713 |journal=Asian Survey |volume=11 |issue=2 |pages=139–148 |doi=10.2307/2642713 |issn=0004-4687}}</ref> Anito ang tawag sa mga inukit at rebulto na mala-tao, ang '''taotao''', na gawa sa [[kahoy]], bato, o [[garing]], na kinakatawan ang mga espiritung ito.<ref name="Scott1994" /><ref name="hislop" />.<ref name="Guillermo">{{cite book |last1=Guillermo |first1=Artemio R. |title=Historical Dictionary of the Philippines |date=2012 |publisher=Scarecrow Press |isbn=9780810872462 |page=140 |url=https://books.google.com/books?id=wmgX9M_yETIC|language=en}}</ref> Tumutukoy ang '''pag-anito''' o pag-a-anito sa pakikipag-usap sa mga espiritu,at sa mga kaluluwa ng yumao<ref name="Scott1994" /> na kadalasang sinasamahan ng mga ritwal o pagdiriwang, kung saan umaakto ang isang katalonan ([[wikang Bisaya|Bisaya]]: ''babaylan'') bilang isang medyum o tagapamagitan upang makipag-usap ng diretso sa mga espiritu. '''Pag-diwata''' o paniniwata ang pagpupugay sa mga espiritu ng kalikasan, mga bathala at mga diwata.<ref name="Scott1994">{{cite book|author=William Henry Scott | url = https://archive.org/details/BarangaySixteenthCenturyPhilippineCultureAndSociety | title = Barangay: Sixteenth Century Philippine Culture and Society | publisher = Ateneo de Manila University Press | date = 1994 | location = Quezon City | isbn = 978-9715501354 | language=en }}</ref><ref name="SoulBook1991">{{cite book |title=The Soul Book: Introduction to Philippine Pagan Religion | last1 = Demetrio | first1 = Francisco R. | last2 = Cordero-Fernando | first2 = Gilda | last3 = Nakpil-Zialcita | first4 = Fernando| last4 = Feleo | first3 = Roberto B. |date= 1991 |publisher= GCF Books, Quezon City | asin=B007FR4S8G|language=en}}</ref><ref name="rosa">{{cite book|author=Antonio Sánchez de la Rosa|title =Diccionario Hispano-Bisaya para las provincias de Samar y Leyte, Volumes 1–2|publisher =Tipo-Litografia de Chofre y Comp.|year =1895|page=414|url =https://books.google.com/books?id=7EwHAQAAIAAJ|language=en}}</ref> Tinutukoy minsan ang paniniwala sa anito bilang anitismo ([[wikang Kastila|Kastila]]: ''anitismo'' o ''aniteria'') sa [[panitikan]]g pang-iskolar.<ref name="hislop">{{cite journal|author=Stephen K. Hislop|year=1971|title=Anitism: a survey of religious beliefs native to the Philippines|journal=Asian Studies|volume=9|issue=2|pages=144–156|url=http://www.asj.upd.edu.ph/mediabox/archive/ASJ-09-02-1971/hislop-anitism-survey-religious%20beliefs-native-philippines.pdf|access-date=2018-05-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20180707172324/http://www.asj.upd.edu.ph/mediabox/archive/ASJ-09-02-1971/hislop-anitism-survey-religious%20beliefs-native-philippines.pdf|archive-date=2018-07-07|language=en}}</ref> Ang paniniwala sa "anito" ay minsang tinatawag na [[Indigenous Philippine folk religions|Anitismo]] sa mga akdang pang-agham (Kastila: {{Lang|es|anitismo}} o {{Lang|es|anitería}})<ref name="hislop"/> na literal na nangangahulugang paggalang sa '''mga espiritu ng mga yumao'''.<ref>{{Cite journal |last=Vermander |first=Benoît |date=2010-09-15 |title=Michael Rudolph, Ritual Performances as Authenticating Practices: Cultural representations of Taiwan's aborigines in times of political changes |url=http://journals.openedition.org/chinaperspectives/5323 |journal=China Perspectives |volume=2010 |issue=3 |doi=10.4000/chinaperspectives.5323 |issn=2070-3449}}</ref><ref>{{Citation |title=Bonnier, Isidore |date=2011-10-31 |work=Benezit Dictionary of Artists |url=https://doi.org/10.1093/benz/9780199773787.article.b00022843 |access-date=2025-02-11 |publisher=Oxford University Press|doi=10.1093/benz/9780199773787.article.b00022843 }}</ref><ref>{{Citation |last=Pang |first=Choong Chee |title=Studying Christianity and doing theology <i>extra ecclesiam</i> in China |date=2008-05-01 |work=Christian Theology in Asia |pages=89–108 |url=https://doi.org/10.1017/cbo9780511803505.006 |access-date=2025-02-11 |publisher=Cambridge University Press|doi=10.1017/cbo9780511803505.006 |isbn=978-0-521-86308-7 }}</ref> Ang salitang '''''anitismo''''' o '''''pagsamba sa mga ninuno''''' mula sa anyong Hispano-Filipino na ''anitismo'',<ref>{{Cite thesis |last=Halili |first=Maria Arabella |title=Regulation of Inflammatory Proteins |publisher=University of Queensland Library |url=https://doi.org/10.14264/uql.2014.222}}</ref> bagama't hindi na ginagamit sa kasalukuyan, ay isang sistemang paniniwala ng mga Tagalog bago dumating ang mga kolonisador, isang patuloy na pag-anyaya at pagsamba sa mga anito, ang mga kaluluwa o espiritu ng kanilang mga ninuno. Mula sa orihinal na kahulugang "espiritu ng mga ninuno".<ref>{{Citation |title=Hislop, Stephen (1817–1863) |date=2018-02-06 |work=Oxford Dictionary of National Biography |url=https://doi.org/10.1093/odnb/9780192683120.013.13366 |access-date=2025-02-16 |publisher=Oxford University Press}}</ref> Ang mga sinaunang [[Tagalog people|Tagalog]] ay naniniwala sa '''Anito''', mga espiritu o kaluluwa ng kanilang mga ninuno. Iginagalang at sinasamba nila ang mga ito sa araw-araw, lalo na ang mga espiritu ng mga magulang at mga lolo’t lola na pumanaw na. Ang mga [[Veneration of the dead|espiritu ng ninuno]] ay kadalasang inilalarawan gamit ang maliliit na idolo na itinatago sa mga bahay, minsan ay yari sa ginto at hugis hayop tulad ng buwaya.<ref name="Blair"/><ref name=":6">{{Citation |last=Funk |first=Leberecht |title=Entanglements between Tao People and Anito on Lanyu Island, Taiwan |date=2014 |url=http://link.springer.com/10.1057/9781137448651_9 |work=Monster Anthropology in Australasia and Beyond |pages=143–159 |editor-last=Musharbash |editor-first=Yasmine |place=New York |publisher=Palgrave Macmillan US |language=en |doi=10.1057/9781137448651_9, isbn 978-1-349-50129-8, |isbn=978-1-349-50129-8 |access-date=2025-05-06 |editor2-last=Presterudstuen |editor2-first=Geir Henning}}</ref>Ang mga anito ay hindi lamang mula sa bahay. Mayroon ding mga anito na pinaniniwalaang naninirahan sa mga bundok, kagubatan, at mga palayan. Karaniwan, ito ay mga kaluluwa ng mga sinaunang mandirigma o mga naunang naninirahan sa lupaing iyon. Naniniwala ang mga Tagalog na ang mga espiritu ito ay maaaring magbigay proteksyon o magdulot ng kapahamakan, kaya’t igagalang nila ito.<ref name="Blair"/><ref name=":6" /><ref name="ReferenceA">{{Cite book |last=Zaide |first=Sonia M. |title=The Philippines: A Unique Nation |date=1999 |publisher=All-Nations Publishing Company |isbn=971-642-064-1 |edition=2nd |location=Quezon City |page=69}}</ref><ref>{{Cite web |title=The Gods and Goddesses |url=https://sites.google.com/site/philmyths/lesson-2 |access-date=May 2, 2022 |website=Philippines Mythology and Folklore}}</ref>Hindi tulad ng ibang kalapit na kultura na sumasamba sa maraming diyos at espiritu nang hindi gumagawa ng mga idolo, ang mga Tagalog ay gumawa lamang ng pisikal na representasyon para sa ilang mga anito, karaniwan ang mga konektado sa sambahayan. Iba’t ibang rehiyon at tribo ang may kani-kaniyang pangalan para sa mga espiritu. Habang tinatawag ng mga Tagalog itong '''anito''', may ibang pangalan din tulad ng ''nitu'', ''aitu'', o ''hantu''. Ipinapakita nito kung gaano kalaganap at kalalim ang paniniwala sa mga espiritu ng ninuno sa buong Timog-Silangang Asya.<ref name="Blair"/><ref name="Alvina">{{cite book |last1=Alvina |first1=C.S. |editor1-last=Oshima |editor1-first=Neal M. |editor2-last=Paterno |editor2-first=Maria Elena |title=Dreamweavers |date=2001 |publisher=Makati City, Philippines: Bookmark |chapter=Colors and patterns of dreams |isbn=9715694071 |pages=46–58}}</ref><ref name="dp">{{cite web |title=The Preconquest Filipino Tattoos |url=https://datupress.com/2018/01/10/the-preconquest-filipino-tattoos/ |website=Datu Press |access-date=August 10, 2021 |date=January 10, 2018 |archive-date=Agosto 10, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210810040957/https://datupress.com/2018/01/10/the-preconquest-filipino-tattoos/ |url-status=dead }}</ref> ==Mga Bathala sa Sinaunang Katutubong Paniniwala sa mga Pangkat Etniko== Tagalog: Ang mga katutubong relihiyon sa Pilipinas ay ang mga sinaunang paniniwala at kaugalian ng iba’t ibang etnikong grupo sa bansa. Karamihan sa kanila ay naniniwala sa animismo, kung saan pinaniniwalaan na ang lahat ng bagay tao, hayop, halaman, at kalikasan ay may diwa, kaluluwa, o espiritu.<ref name="Almocera2005">Almocera, Ruel A., (2005) Popular Filipino Spiritual Beliefs with a proposed Theological Response. in Doing Theology in the Philippines. Suk, John., Ed. Mandaluyong: OMF Literature Inc. Pp 78-98</ref> <ref name="Maggay1999">Maggay, Melba Padilla (1999). Filipino Religious Consciousness. Quezon City: Institute for Studies in Asian Church and Culture.</ref><ref name="SitoyJr1985">{{Cite book |title=A history of Christianity in the Philippines Volume 1: The Initial Encounter |last=Sitoy |first=T. Valentino Jr. |publisher=New Day Publishers |year=1985 |isbn=9711002558 |location=Quezon City, Philippines}}</ref><ref name="SoulBook1991"/> Sa mga relihiyong ito, may dalawang pangunahing uri ng espiritu: '''Diwata''' – ito ang tawag sa mga bathala, diyos, at mga espiritu ng kalikasan. '''Anito''' – ito naman ang mga kahoy na estatwa at espiritu o kaluluwa ng mga yumao, lalo na ng mga bayani at ninuno. Karaniwan, ang mga kwento at aral ng mga katutubong relihiyon ay ipinapasa sa pamamagitan ng pasalita o mga kuwentong binibigkas at isinasaulo ng matatanda at ipinamamana sa kabataan. Subalit, may mga pangkat na nagsusulat din ng kanilang paniniwala sa mga dahon, kawayan, at iba pang materyales gamit ang lokal na sistema ng pagsulat gaya ng matatalim na bakal.<ref name="Almocera2005"/> <ref name="Maggay1999"/> <ref name="SitoyJr1985"/> <ref name="SoulBook1991"/> ==Mga Espiritu== [[File:Manunggul Jar.jpg|thumb|Ang tapayang libingan ng Manunggul mula sa mga yungib ng Tabon sa Palawan ay nagpapakita ng isang kaluluwa at isang espiritung gabay na naglalakbay patungo sa daigdig ng mga espiritu gamit ang bangka (c. 890–710 BCE)]] [[File:Siquijor Anito. (5077313419).jpg|thumb| mga kahoy na anito binenenta sa isla ng [[Siquijor]]]] Ang mga sinaunang Pilipino ay animistiko. Naniniwala sila na ang lahat ng bagay ay may espiritu—mula sa mga bato at puno hanggang sa mga hayop, tao, at likas na mga pangyayari.<ref>{{Cite web |last=Royle |first=Stephen |date=2018-11-30 |title=Tips from the blog XI: docx to pdf |url=https://doi.org/10.59350/fkbwr-efa03 |access-date=2025-03-16 |website=doi.org}}</ref> Ang mga espiritung ito ay sama-samang tinatawag na ''diwa'' at sa mga kaluluwa ng mga namatay na tinatawag na ''anito'', na nagmula sa Proto-Malayo-Polynesian ''qanitu'' at Proto-Austronesian ''qaNiCu'' ("espiritu ng namatay"). Mayroon itong mga katumbas sa iba pang kultura ng mga Austronesian, tulad ng ''aniti'' sa Micronesia, ''hantu'' o ''antu'' sa Malaysia at Indonesia, ''nitu'' sa Nage, at ''atua'' at ''aitu'' sa Polynesia. Mayroon ding kaugnay na termino sa Tao (''anito''), Taivoan (''alid''), Seediq at Atayal (''utux''), Bunun (''hanitu'' o ''hanidu''), at Tsou (''hicu'') sa mga katutubong pangkat sa Taiwan.<ref>{{Cite book |last=Apostol |first=Virgil Mayor |title=Way of the Ancient Healer: Sacred Teachings from the Philippine Ancestral Traditions |date=2012 |publisher=North Atlantic Books |isbn=978-1-58394-597-1 |location=Berkeley}}</ref><ref>{{Cite book |last=Baldick |first=Julian |title=Ancient religions of the Austronesian world: from Australasia to Taiwan |date=2013 |publisher=I.B. Tauris |isbn=978-0-85773-357-3 |series=International library of ethnicity, identity and culture |location=London New York}}</ref> Ang ''anito'' ay maaaring mahati sa dalawang pangunahing kategorya: ang mga espiritu ng mga ninuno (''anito ninuno'') at ang mga diyos at espiritu ng kalikasan (''diwata'').<ref name=":1" /><ref>{{Citation |last=Funk |first=Leberecht |title=Entanglements between Tao People and Anito on Lanyu Island, Taiwan |date=2014 |url=http://link.springer.com/10.1057/9781137448651_9 |work=Monster Anthropology in Australasia and Beyond |pages=143–159 |editor-last=Musharbash |editor-first=Yasmine |place=New York |publisher=Palgrave Macmillan US |language=en |doi=10.1057/9781137448651_9. isbn 9781137448651. |isbn=978-1-349-50129-8 |access-date=2025-03-16 |editor2-last=Presterudstuen |editor2-first=Geir Henning}}</ref><ref>{{Cite web |last=Royle |first=Stephen |date=2018-11-30 |title=Tips from the blog XI: docx to pdf |url=https://doi.org/10.59350/fkbwr-efa03 |access-date=2025-03-16 |website=doi.org}}</ref> ==== Anito - Mga Espiritu ng Ninuno ==== [[File:Anitos of the Igorotes (c. 1900, Philippines).jpg|thumb|[[Igorot people|Igorot]] ''hipag''mga anitong ninuno, mga espirtu ng mandirigma ({{circa|1900}})]] [[File:Banaue Rice Terraces and its statue friend.JPG|thumb|[[Ifugao people|Ifugao]] ''hogang'' sa [[Banaue Rice Terraces]], Anitong tanod na gawa sa Tibanglan o [[tree fern]] ang pinatuyong balat nito nilalagay sa mga daan tanda ng prokesyon]] Ang '''ninunò''' ("anito ninuno") ay maaaring espiritu ng tunay na mga ninuno, mga bayani ng kultura, o pangkalahatang mga espiritu ng tagapangalaga ng isang pamilya. Naniniwala ang mga sinaunang Pilipino na kapag namatay ang isang tao, ang kanyang '''"malayang" kaluluwa''' (Bisaya: ''kalag''; Tagalog: ''kaluluwa'') ay naglalakbay patungo sa daigdig ng mga espiritu, kadalasang tinatawid ang isang karagatan gamit ang bangka (''bangka'' o ''baloto'').<ref name=":1" /><ref>{{Cite web |last=Royle |first=Stephen |date=2018-11-30 |title=Tips from the blog XI: docx to pdf |url=https://doi.org/10.59350/fkbwr-efa03 |access-date=2025-03-16 |website=doi.org}}</ref><ref>{{Cite book |title=Image - Object - Performance: mediality and communication in cultural contact zones of Colonial Latin America and the Philippines |date=2013 |publisher=Waxmann |isbn=978-3-8309-7929-6 |editor-last=Windus |editor-first=Astrid |edition=1. Aufl |series=Cultural encounters and the discourses of scholarship |location=Münster München Berlin}}</ref> Ang '''Pag-anito''' o Pag-aanito ay kapag nakikipag-usap ang mga babaylan sa mga espiritu ng mga patay at mga espiritu ng ninuno,  at maging sa mga masasamang espiritu<ref name=":1" /><ref>{{Citation |title=Ancestral Control |date=2011-10-15 |url=https://doi.org/10.2307/j.ctv1msswp4.16 |work=Saturday Is for Funerals |pages=133–146 |publisher=Harvard University Press |access-date=2025-03-16}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Dizon |first=Mark |date=2015 |title=Sumpong: Spirit Beliefs, Murder, and Religious Change among Eighteenth-Century Aeta and Ilongot in Eastern Central Luzon |url=https://muse.jhu.edu/content/crossref/journals/philippine_studies/v063/63.1.dizon.html |journal=Philippine Studies: Historical and Ethnographic Viewpoints |language=en |volume=63 |issue=1 |pages=3–38 |doi=10.1353/phs.2015.0007 |issn=2244-1638}}</ref> Naniniwala ang mga sinaunang [[Tagalog people|Tagalog]] sa '''[[Anito|anito]]''', ang mga espiritu o kaluluwa ng kanilang mga ninuno. Iginagalang at sinasamba nila ang mga ito sa pang-araw-araw na buhay, lalo na ang mga espiritu ng mga magulang at mga lolo at lola na pumanaw na. Ang mga [[Veneration of the dead|espiritu ng mga ninuno]] ay kadalasang nirepresenta ng maliliit na idolo na inilalagay sa mga tahanan, minsan gawa sa ginto at may anyo ng mga hayop, tulad ng mga buwaya.<ref name="Blair"/><ref>{{Cite journal |last=Campos Pardillos |first=Miguel Ángel |date=1995-11-30 |title=Diccionario de uso inglés-español/Spanish-English. Directed by Aquilino Sánchez. Madrid: SGEL, 1993, 450 pp. Diccionario de uso pocket inglés-español/Spanish- English. Directed by Aquilino Sánchez. Madrid: SGEL, 1993, 274 pages |url=https://doi.org/10.14198/raei.1995.8.22-2 |journal=Revista Alicantina de Estudios Ingleses |issue=8 |pages=261 |doi=10.14198/raei.1995.8.22-2 |issn=2171-861X}}</ref>Ang mga anito ay hindi lamang matatagpuan sa bahay. Ang ilan ay pinaniniwalaang naninirahan sa mga bundok, kagubatan, at mga palayan. Kadalasan, ang mga ito ay mga kaluluwa ng mga sinaunang mandirigma o mga naunang naninirahan sa lupaing iyon. Naniniwala ang mga Tagalog na ang mga espiritung ito ay maaaring magbigay proteksyon o magdulot ng pinsala, kaya't sila ay itinuturing na may respeto.<ref name="Blair">{{cite book |last1=Blair |first1=Emma Helen |last2=Robertson |first2=James Alexander |last3=Bourne |volume=5 (1582–1583) |first3=Edward Gaylord |title=The Philippine Islands, 1493–1803 |date=1903 |publisher=The Arthur H. Clark Company |url=https://en.m.wikisource.org/wiki/The_Philippine_Islands,_1493-1803/Volume_5 |access-date=June 4, 2024 |archive-date=June 4, 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240604031500/https://en.m.wikisource.org/wiki/The_Philippine_Islands,_1493-1803/Volume_5 |url-status=live }}</ref><ref name="ReferenceA"/><ref>{{Cite journal |last=Campos Pardillos |first=Miguel Ángel |date=1995-11-30 |title=Diccionario de uso inglés-español/Spanish-English. Directed by Aquilino Sánchez. Madrid: SGEL, 1993, 450 pp. Diccionario de uso pocket inglés-español/Spanish- English. Directed by Aquilino Sánchez. Madrid: SGEL, 1993, 274 pages |url=https://doi.org/10.14198/raei.1995.8.22-2 |journal=Revista Alicantina de Estudios Ingleses |issue=8 |pages=261 |doi=10.14198/raei.1995.8.22-2 |issn=2171-861X}}</ref><ref>{{Cite web |title=The Gods and Goddesses |url=https://sites.google.com/site/philmyths/lesson-2 |access-date=May 2, 2022 |website=Philippines Mythology and Folklore}}</ref> Hindi tulad ng ibang mga katabing kultura na sumasamba sa maraming diyos at espiritu nang hindi gumagawa ng mga idolo, ang mga Tagalog ay gumagawa lamang ng mga pisikal na representasyon para sa ilang mga anito na may kaugnayan sa sambahayan. Ang iba't ibang mga rehiyon at tribo ay may kani-kaniyang mga pangalan para sa mga espiritung ito. Habang tinatawag ng mga Tagalog silang '''anito''', may mga ibang pangalan tulad ng ''nitu'', ''aitu'', o ''hantu''. Ipinapakita nito kung gaano kalaganap at kalalim ang paniniwala sa mga espiritu ng mga ninuno sa buong Timog-Silangang Asya.<ref name="Blair"/><ref name="Alvina"/><ref name="dp"/> ==== Anito - Mga diyos-diyosan at masasamang espiritu ==== Sa paniniwalang Pilipino lalo sa makabagong panahon, may mga anito na itinuturing na huwad na diyos, o diyos-diyosan o masasamang espiritu. Kabilang sila sa mga kilalang aswang, yawa, o mangalo sa Tagalog at Visayas. Hindi tulad ng ibang diwata o ninuno na maaaring payapain ng alay, ang mga ito ay lubos na malupit at hindi maaaring kausapin o sambahin. Sa halip, sila ay itinataboy, pinalalayas, o pinupuksa.<ref name="buen"/><ref name="Scott1994"/><ref name="hislop"/><ref name="buen"/><ref name="kroeber"/><ref name="rodell"/><ref name="ap"/> ==== Anito at ang Daigdig ng mga Espiritu ==== Sa iba’t ibang pangkat-etniko, maraming iba’t ibang lokasyon sa daigdig ng mga espiritu. Ang patutunguhan ng isang kaluluwa ay maaaring nakabatay sa paraan ng pagkamatay, edad, o ugali noong nabubuhay pa. Bago dumating ang Kristiyanismo at Islam, walang konsepto ng langit o impiyerno. Sa halip, ang daigdig ng espiritu ay isang ibang dimensyon na kasabay na umiiral ng materyal na mundo. Ang mga kaluluwa ay muling nagsasama-sama sa kanilang mga yumaong kamag-anak at namumuhay na parang normal sa daigdig ng mga espiritu.<ref>{{Cite journal |last=Salvador-Amores |first=Analyn |date=2011-06 |title=Batok (Traditional Tattoos) in Diaspora: The Reinvention of a Globally Mediated Kalinga Identity |url=https://www.tandfonline.com/doi/full/10.5367/sear.2011.0045 |journal=South East Asia Research |language=en |volume=19 |issue=2 |pages=293–318 |doi=10.5367/sear.2011.0045 |issn=0967-828X}}</ref> Sa ilang paniniwala, ang masasamang kaluluwa ay kailangang dumaan muna sa paglilinis bago sila makapasok sa isang partikular na kaharian ng espiritu. Sa kalaunan, ang mga kaluluwa ay muling isinisilang matapos ang isang tiyak na panahon sa daigdig ng espiritu.<ref>{{Cite book |last=Paterno |first=Maria Elena P. |title=Dreamweavers |last2=Castro |first2=Sandra B. |last3=Javellana |first3=René B. |last4=Alvina |first4=Corazon S. |date=2001 |publisher=Bookmark |isbn=978-971-569-407-0 |editor-last=Oshima |editor-first=Neal |location=Makati City, Philippines}}</ref><ref>{{Cite book |last=Kernfeld |first=Barry |url=https://doi.org/10.1093/anb/9780198606697.article.1803914 |title=Roach, Max (10 January 1924–16 August 2007) |date=2015-10 |publisher=Oxford University Press |series=American National Biography Online}}</ref> Sa ilang kultura, tulad ng sa mga '''Kalinga''', ang pagkakaroon ng ''batok'' (tattoo) ay isang rekisito upang matanggap ng mga ninuno ang isang kaluluwa sa kanilang kaharian. Sa iba pang kultura, ang mga tattoo ay nagsisilbing liwanag at gabay sa kanilang paglalakbay patungo sa kabilang buhay.<ref>{{Cite book |title=Image - Object - Performance: mediality and communication in cultural contact zones of Colonial Latin America and the Philippines |date=2013 |publisher=Waxmann |isbn=978-3-8309-7929-6 |editor-last=Windus |editor-first=Astrid |edition=1. Aufl |series=Cultural encounters and the discourses of scholarship |location=Münster München Berlin}}</ref> ==== Ugnayan ng Daigdig ng Espiritu at Materyal na Mundo ==== Ang mga espiritu ng ninuno ay may kakayahang makaapekto sa mundo ng mga buhay, at ang mundo ng mga buhay ay maaari ring makaapekto sa kanila.<ref>{{Cite book |last=Potet |first=Jean-Paul |title=Ancient beliefs and customs of the Tagalogs |date=2017 |publisher=Jean-Paul G. Potet |isbn=978-0-244-34873-1 |location=Clichy}}</ref> Ang ''pag-anito'' ay isang ritwal upang tumawag sa mabubuting espiritu ng ninuno para sa proteksyon, paggabay (''kalara'' o ''kalda''), o payo. <ref>{{Cite book |last=Halili |first=Maria Christine |title=Philippine History |date=2004 |publisher=Rex Bookstore, Inc. |year=2004 |isbn=ISBN 9789712339349. |location=Philippines |pages=pp. 58–59.}}</ref>Ang mga espiritu ng ninuno na nagsisilbing tagapamagitan sa mga diyos ay tinatawag na '''pintakasi''' o '''pitulon'''. Samantala, ang mga masamang espiritu ng mga namatay ay maaaring magpakita bilang mga multo (''mantiw'') na nagdadala ng kapahamakan sa mga buhay. Maaaring gamitin ang ''pag-anito'' upang payapain o palayasin sila.<ref name=":1" />Mahalaga rin ang mga espiritu ng ninuno sa panahon ng pagkakasakit o pagkamatay, dahil sila ang inaakalang tumatawag sa kaluluwa patungo sa kabilang buhay, gumagabay sa kaluluwa sa paglalakbay nito, o sumasalubong sa pagdating nito sa daigdig ng espiritu.<ref>{{Cite book |last=Cole |first=Fay-Cooper |url=https://doi.org/10.5962/bhl.title.3568 |title=The Tinguian; social, religious, and economic life of a Philippine tribe |last2=Gale |first2=Albert. |last3=Laufer |first3=Berthold |date=1922 |publisher=[s.n.] |series=Publication. Field Museum of Natural History |location=Chicago}}</ref> ===='''Diwata - Mga Espiritu ng Kalikasan at mga''' '''bathala o diyos'''==== [[File:Filippine, provincia di agusan, immagine hindu, statuetta in oro massiccio, xiii secolo.jpg|thumb|right| Tagno ng Diwata [[Agusan image]] (900–950 AD) nadiskubre noong 1917 sa pang pang ng ilog Wawa [[Esperanza, Agusan del Sur|Esperanza]], [[Agusan del Sur]], [[Mindanao]]. Ginagalang ng mga tao bilang imahe ng Diwata, ngayon ito ay nasa the American [[Field Museum]]]] Sa ilang pangkat-etniko, ang mga espiritung at bathala ay tinatawag na '''diwata'''. Ang mga espiritung ito ay maaaring: # Mga simpleng espiritu na nagbabantay sa isang bagay, halaman, hayop, o lugar,<ref name=":1" /><ref>{{Cite web |last=Royle |first=Stephen |date=2018-11-30 |title=Tips from the blog XI: docx to pdf |url=https://doi.org/10.59350/fkbwr-efa03 |access-date=2025-03-16 |website=doi.org}}</ref> # Mga diyos na kumakatawan sa mga abstract na konsepto o natural na phenomena,<ref name=":1" /><ref>{{Cite web |last=Royle |first=Stephen |date=2018-11-30 |title=Tips from the blog XI: docx to pdf |url=https://doi.org/10.59350/fkbwr-efa03 |access-date=2025-03-16 |website=doi.org}}</ref> # Mga diyos na kabilang sa isang pangkat ng mga bathala o diyos (''pantheon'').<ref>{{Cite web |last=Royle |first=Stephen |date=2018-11-30 |title=Tips from the blog XI: docx to pdf |url=https://doi.org/10.59350/fkbwr-efa03 |access-date=2025-03-16 |website=doi.org}}</ref><ref>{{Cite book |last=Scott |first=William Henry |title=Barangay: sixteenth century Philippine culture and society |date=2004 |publisher=Ateneo de Manila Univ. Pr |isbn=978-971-550-135-4 |edition=5. pr |location=Manila}}</ref> Ang mga diwata ay tinatawag din sa iba’t ibang pangalan tulad ng '''dewatu, divata, duwata, ruwata, dewa, dwata, at diya''' sa iba't ibang wikang Pilipino. Ang salitang ''diwa'' sa Tagalog (ibig sabihin, "espiritu" o "diwa") ay nagmula sa Sanskrit na ''devata'' (देवता) o ''devá'' (देव), na nangangahulugang "diyos" o "taga-langit". Ang pangalan ng '''diwata''' ay dulot ng pagsasanib ng paniniwalang Hindu-Budista sa pamamagitan ng hindi direktang ugnayan ng Pilipinas sa Timog Asya sa pamamagitan ng '''Srivijaya''' at '''Majapahit'''.<ref name=":1" /><ref name=":3">{{Cite web |last=Royle |first=Stephen |date=2018-11-30 |title=Tips from the blog XI: docx to pdf |url=https://doi.org/10.59350/fkbwr-efa03 |access-date=2025-03-16 |website=doi.org}}</ref> Gayunpaman, nagkakaiba-iba kung anong mga nilalang ang itinuturing na '''diwata''' depende sa pangkat-etniko. Sa ilang pangkat-etniko tulad ng '''B'laan, Cuyonon Visayan, at Tagalog''', ang '''Diwata''' ay tumutukoy sa kataas-taasang diyos sa kanilang ''pantheon'', kaya may iba’t ibang katawagan para sa mga espiritung hindi tao.<ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":3" /> Ang mga Diwata Sa mitolohiya ng Pilipinas ay tumutukoy sa mga diwata, mga espiritu ng kalikasan, mga nilalang sa langit, at mga mitolohikal na bathala. Sa katutubong relihiyon, partikular itong tumutukoy sa mga celestial na nilalang at mga espiritu ng kalikasan na hindi kailanman naging tao. Ang mga espiritung ito ay maaaring mula sa mga tagapag-alaga ng mga bagay, halaman, o hayop hanggang sa mga diyos na kumakatawan sa mga natural na puwersa, abstract na konsepto, o kahit na mga diyos sa isang pantheon<ref>{{Cite journal |last=Owen |first=Norman G. |date=1998-02 |title=Historical Dictionary of the Philippines. By Artemio R. Guillermo and May Kyi Win . Lanham, Md.: The Scarecrow Press, 1997. xi, 363 pp. $62.00. |url=https://read.dukeupress.edu/journal-of-asian-studies/article/57/1/273/336734 |journal=The Journal of Asian Studies |language=en |volume=57 |issue=1 |pages=273–275 |doi=10.2307/2659094 |issn=0021-9118}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Tilman |first=Robert O. |date=1971-02-01 |title=The Philippines in 1970: A Difficult Decade Begins |url=https://online.ucpress.edu/as/article/11/2/139/20201/The-Philippines-in-1970-A-Difficult-Decade-Begins |journal=Asian Survey |language=en |volume=11 |issue=2 |pages=139–148 |doi=10.2307/2642713 |issn=0004-4687}}</ref> Ang '''Pag-Diwata''' o Paniniwata ay isang ritwal na nagbibigay ng papuri, pagsamba at pagsamba sa mga diyos at espiritu ng kalikasan. <ref name=":1" /> Ang iba pang uri ng mga espiritu ay ang mga na espiritu na malayang gumalaw sa mundo ng mga tao at espiritu. Sila ay maaaring magpakita sa anyo ng hayop (karaniwan bilang mga ibon) o anyong tao, may kasarian, at may sariling pangalan. Sila ay kahawig ng mga diwata at mga engkantada sa alamat ng Europa.<ref>{{Cite book |last=Buenconsejo |first=Jose S. |title=Songs and Gifts at the Frontier |date=2013 |publisher=Taylor and Francis |isbn=978-1-136-71980-6 |series=Current Research in Ethnomusicology: Outstanding Dissertations |location=Hoboken}}</ref>Ito ang pinaka-karaniwang uri ng mga espiritung nagiging '''abyan''' (mga gabay na espiritu ng '''babaylan'''), dahil sila ang pinaka-"palakaibigan" at maaaring magkaroon ng interes sa mga gawain ng tao. Sa makabagong alamat ng Pilipinas, kadalasan silang tinatawag na '''engkantada''' o '''engkantado''' (mula sa Kastilang ''encanto'').<ref>{{Cite book |last=Buenconsejo |first=Jose S. |title=Songs and Gifts at the Frontier |date=2013 |publisher=Taylor and Francis |isbn=978-1-136-71980-6 |series=Current Research in Ethnomusicology: Outstanding Dissertations |location=Hoboken}}</ref> ==Anito - Mga Masamang Espiritu== Ang mga masasamang anito o mga diyos.dyosan ay klase ng masasamang espiritu o demonyo, pati na rin mga supernatural na nilalang, na karaniwang kilala bilang ''aswang'', ''yawa'', o ''mangalo'' (o ''mangalok'', ''mangangalek'', o ''magalo'') sa mga Tagalog at Bisaya. Maraming uri ng ''aswang'' na may partikular na kakayahan, ugali, o hitsura. Ilan sa mga halimbawa nito ay ang ''[[sigbin]]'', ''[[wakwak]]'', ''[[tiyanak]]'', at ''[[manananggal]]''.May mga anitong naiiba sapagkat hindi sila maaaring lapitan gamit ang mga alay at sila ay walang awa. Karamihan sa mga gawain na kaugnay sa kanila ay upang itaboy sila, paalisin, o sirain sila. Hindi sila tinutukoy ni hindi rin sinasamba sa mga seremonyang relihiyoso.<ref name="Scott1994"/><ref name="hislop"/><ref name="buen"/><ref name="kroeber"/><ref name="rodell"/><ref name="ap"/> ==Mga banal na bagay at lugar== ==== Mga Anitong Kahoy - Mga Estatwang Taotao ==== [[File:Ifugao sculpture Louvre 70-1999-4-1.jpg|thumb|15th century ''bulul'' may hawak na ''pamahan'' (mangkok pang seremonya) sa [[Louvre Museum]]]] [[File:Wodden Carvings of the Bululs.jpg|thumb|Anitong kahoy o Bulol na mga imahe ng ninuno [[Bontoc, Mountain Province|Bontoc]], [[Mountain Province]], [[Philippines]]]] Sa pangkalahatang '''Anito''' ang tawag sa ano mang estatwang kahoy na kumakatawan sa mga yumao, ninuno at kaanak na mga namatay<ref name=":1" /><ref>{{Cite book |last=Potet |first=Jean-Paul |title=Ancient beliefs and customs of the Tagalogs |date=2017 |publisher=Jean-Paul G. Potet |isbn=978-0-244-34873-1 |location=Clichy}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Cole |first=Fay‐Cooper |date=1919-04-06 |title=<i>The History of Philippine Civilization as reflected in Religious Nomenclature</i>. A. L. K<scp>roeber</scp> |url=https://doi.org/10.1525/aa.1919.21.2.02a00150 |journal=American Anthropologist |volume=21 |issue=2 |pages=203–208 |doi=10.1525/aa.1919.21.2.02a00150 |issn=0002-7294}}</ref> Maeaming ibang katawagan sa mga estawang kahoy at ang mga espiritu ng ninuno na karaniwang kinakatawan ng mga inukit na estatwa. Ang mga ito ay kilala bilang '''taotao''' ("maliit na tao"; tinatawag ding '''taotaohan, latawo, tinatao,''' o '''tatao'''), '''bata-bata''' ("munting bata"), '''ladaw''' ("larawan" o "anyo"; tinatawag ding '''laraw, ladawang, lagdong,''' o '''larawan'''), at '''likha''' ("nilikha"; tinatawag ding '''likhak''') sa karamihan ng Pilipinas.<ref name=":1" /><ref>{{Cite book |last=Potet |first=Jean-Paul |title=Ancient beliefs and customs of the Tagalogs |date=2017 |publisher=Jean-Paul G. Potet |isbn=978-0-244-34873-1 |location=Clichy}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Cole |first=Fay‐Cooper |date=1919-04-06 |title=<i>The History of Philippine Civilization as reflected in Religious Nomenclature</i>. A. L. K<scp>roeber</scp> |url=https://doi.org/10.1525/aa.1919.21.2.02a00150 |journal=American Anthropologist |volume=21 |issue=2 |pages=203–208 |doi=10.1525/aa.1919.21.2.02a00150 |issn=0002-7294}}</ref> Iba pang pangalan ng mga estatwang ito sa iba't ibang pangkat-etniko ay: * '''Anito''' Pangkalahatang tawag sa mga estawang kahoy na kumakatawan sa mga ninuno * '''Bulul''' (tinatawag ding '''bulol''' o '''bul-ul''') sa mga Ifugao * '''Tinagtaggu''' (tinatawag ding '''tinattaggu''') sa mga Kankanaey at Tuwali Ifugao * '''Lablabbon''' sa mga Itneg * '''Manaug''' sa mga Lumad * '''Tagno''' sa mga Bikolano Sa mga Tagalog, ang '''taotao''' ay minsan ding tinatawag na '''lambana''' (katunog ng dambana o "altar" o "sagradong lugar"), na mula sa kung saan sila karaniwang inilalagay.<ref>{{Citation |title=Zehnter Titel. Vergehen, welche sich auf die Religion beziehen |date=1861-12-31 |url=https://doi.org/10.1515/9783111512242-020 |work=Das Strafgesetzbuch für die Preuß. Staaten und das Gesetz über die Einführung desselben |pages=224–227 |publisher=De Gruyter |access-date=2025-03-16}}</ref> Ang Anito o '''taotao''' ay karaniwang payak at magaspang na inukit na estatwa na gawa sa kahoy, bato, o garing. May ilang Anito (taotao) na natagpuan ng mga Espanyol na yari sa mahahalagang metal o may palamuti ng ginto at alahas, ngunit ito ay napakabihira. <ref>{{Citation |title=INTRODUCTION: |date=2003-01-31 |url=https://doi.org/10.2307/j.ctv11hpnv7.5 |work=Empire of Care |pages=1–14 |publisher=Duke University Press |isbn=978-0-8223-8441-0 |access-date=2025-03-16}}</ref>Halos lahat ng '''taotao''' ay inilalarawan sa posisyong nakaupo nang nakadekwatro ang mga kamay sa tuhod, na kahawig ng posisyong pang-sanggol, pang-araw-araw na paraan ng pakikipag-usap, at paraan ng pag-aayos ng katawan ng mga sinaunang Pilipino sa oras ng kamatayan. Gayunpaman, may ilang estatwa na nakatayo o ipinapakita na gumagawa ng pang-araw-araw na gawain tulad ng pagsayaw, pagbayo ng palay, o pagpapasuso ng sanggol.<ref>{{Cite journal |last=Starr |first=June |date=1973-11 |title=Philippines, North Central Ifugao Land Use Series (A Set of 8 Maps). By Harold C. Conklin. New York: American Geographical Society, 1972. 1:5,000 scale, 29” by 34”. $32.00. |url=https://doi.org/10.2307/2052929 |journal=The Journal of Asian Studies |volume=33 |issue=1 |pages=164–165 |doi=10.2307/2052929 |issn=0021-9118}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Bellafiore |first=Bianca Marie |date=2022-11-01 |title=Exhibition Review: Spirit of a Place, Bury Art Museum &amp; Sculpture Gallery, Bury, United Kingdom, 18 May 2021 - 14 May 2022 |url=https://doi.org/10.29311/mas.v20i2.4088 |journal=Museum and Society |volume=20 |issue=2 |pages=332–340 |doi=10.29311/mas.v20i2.4088 |issn=1479-8360}}</ref> Sa napakabihirang pagkakataon, ang mga '''diwata''' ay maaaring ipakita bilang '''lambana''' sa anyong tao, bilang mga ''lambana'' o maalamat na nilalang, o bilang mga hayop.<ref>{{Cite book |last=Potet |first=Jean-Paul |title=Ancient beliefs and customs of the Tagalogs |date=2017 |publisher=Jean-Paul G. Potet |isbn=978-0-244-34873-1 |location=Clichy}}</ref><ref name=":4">{{Cite journal |last=Bellafiore |first=Bianca Marie |date=2022-11-01 |title=Exhibition Review: Spirit of a Place, Bury Art Museum &amp; Sculpture Gallery, Bury, United Kingdom, 18 May 2021 - 14 May 2022 |url=https://doi.org/10.29311/mas.v20i2.4088 |journal=Museum and Society |volume=20 |issue=2 |pages=332–340 |doi=10.29311/mas.v20i2.4088 |issn=1479-8360}}</ref> Kabilang dito ang isang natatanging uri ng estatwa na tinatawag na '''hipag''' sa mga Igorot, na kumakatawan sa mga diyos ng digmaan, pati na rin ang '''kinabigat''' (mga inukit na poste ng bahay) at '''hogang''' (mga inukit na poste mula sa ''tree fern'' na ginagamit bilang palatandaan ng hangganan at panangga laban sa kapahamakan).<ref name=":4" /> '''Mga Dambana, Altar, at Sagradong Lugar''' Pinaniniwalaang naninirahan ang mga '''diwata''' sa 400-taong gulang na puno ng '''balete''' sa '''Lazi, Siquijor''', na may natural na bukal sa pagitan ng mga ugat nito. <ref name=":1" />Ang mga sinaunang Pilipino, pati na rin ang mga Pilipinong patuloy na sumusunod sa katutubong relihiyon ng Pilipinas, ay karaniwang walang tinatawag na '''"templo"''' ng pagsamba sa paraang kilala sa ibang kultura. Gayunpaman, mayroon silang mga '''sagradong dambana''', na tinatawag ding '''bahay ng espiritu'''.<ref>{{Citation |title=Zehnter Titel. Vergehen, welche sich auf die Religion beziehen |date=1861-12-31 |url=https://doi.org/10.1515/9783111512242-020 |work=Das Strafgesetzbuch für die Preuß. Staaten und das Gesetz über die Einführung desselben |pages=224–227 |publisher=De Gruyter |access-date=2025-03-16}}</ref> Ang mga dambanang ito ay maaaring iba-iba ang laki—mula sa maliliit na platapormang may bubong, hanggang sa mga estrukturang kahawig ng isang maliit na bahay (ngunit walang dingding), at maging mga dambanang kahawig ng '''pagoda''', lalo na sa timog, kung saan ang mga sinaunang '''moske''' ay ginaya rin sa ganitong disenyo.<ref>{{Cite journal |last=Cole |first=Fay‐Cooper |date=1919-04-06 |title=<i>The History of Philippine Civilization as reflected in Religious Nomenclature</i>. A. L. K<scp>roeber</scp> |url=https://doi.org/10.1525/aa.1919.21.2.02a00150 |journal=American Anthropologist |volume=21 |issue=2 |pages=203–208 |doi=10.1525/aa.1919.21.2.02a00150 |issn=0002-7294}}</ref> Ang mga dambanang ito ay may iba't ibang tawag depende sa pangkat-etniko. Maaari rin silang magsilbing imbakan ng mga '''taotao''' at kabaong ng mga ninuno. Sa mga '''Bikolano''', ang mga '''taotao''' ay iniingatan sa loob ng mga '''sagradong kuweba''' na tinatawag na '''moog'''.<ref>{{Cite book |last=Cole |first=Fay-Cooper |url=https://doi.org/10.5962/bhl.title.3568 |title=The Tinguian; social, religious, and economic life of a Philippine tribe |last2=Gale |first2=Albert. |last3=Laufer |first3=Berthold |date=1922 |publisher=[s.n.] |series=Publication. Field Museum of Natural History |location=Chicago}}</ref> ==Paggamit sa ibang pangkat-etniko== '''diwata''' (hango mula sa [[Sanskrit]] na ''devata'' देवता; <ref name=":0" /> ) Tradisyunal na ginagamit ang katawagan para sa diyos at diyosa sa mga rehiyon ng Kabisayaan, Palawan, at Mindanao, samantalang anito ang ginagamit kapag sinasalarawan ang engkanto sa Luzon. Parehong katawagan ang ginagamit sa Bikol, Marinduque, Romblon, at Mindoro, na pinapahiwatig ang walang pinapanigang lugar para sa dalawang katawagan. == Moderno at Kasaluluyang pananaw sa Diwata at Anito == {{div col|}} Ang makabagong pagkaunawa ng mga Pilipino sa diwata ay sumasaklaw sa mga kahulugan tulad ng musa, fairy o engkantada, nimpa, pati narin diyos o diyosa. <ref>{{Cite book |last=Andrews |first=Roy Chapman |url=https://doi.org/10.5962/bhl.title.147302 |title=[Mammal field catalog] |date=1916 |publisher=[s.n.]|doi=10.5962/bhl.title.147302 }}</ref><ref>{{Cite journal |last=Afanasyeva |first=N. D. |date=2022-03-28 |title=The Third Skvortsov Readings |journal=Concept: Philosophy, Religion, Culture |volume=6 |issue=1 |pages=170–172 |doi=10.24833/2541-8831-2022-1-21-170-172 |issn=2619-0540|doi-access=free }}</ref> Ang salitang ito ay pinaniniwalaang nagmula sa salitang Sanskrit na devata (diyos o diyosa). <ref>{{Cite book |last=Daniélou |first=Alain |title=The Myths and Gods of India: The Classic Work on Hindu Polytheism from the Princeton Bollingen Series |date=1991 |publisher=Inner Traditions International, Limited |isbn=978-0-89281-354-4 |location=Rochester}}</ref> Ang mga diwata sa mga alamat at mitolohiya ay madalas na iniuugnay at o isinasabay sa mga [[Fairy|fairy]] na tinatawag na lambana. <ref>{{Cite web |last=admin |date=2019-10-05 |title=Entering Lambana's mythical realm |url=https://peopleasia.ph/entering-lambanas-mythical-realm/ |access-date=2025-03-15 |website=PeopleAsia |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |last=Clark |first=Jordan |date=2016-03-03 |title=The DIWATA of Philippine Mythology {{!}} Ancestors, Spirits, & Deities • THE ASWANG PROJECT |url=https://www.aswangproject.com/diwata/ |access-date=2025-03-15 |website=THE ASWANG PROJECT |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |last=www.wisdomlib.org |date=1970-01-01 |title=Lambana: Significance and symbolism |url=https://www.wisdomlib.org/concept/lambana |access-date=2025-03-15 |website=www.wisdomlib.org |language=en}}</ref> Sa makabagong Tagalog, ang "diwata" ay nangangahulugang ada at musa. Tumutukoy ito partikular sa mga espiritu ng kalikasan na may pambihirang kagandahan, tulad ni [[Maria Makiling]]. <ref>Perdon, Renato (2012). Pocket Tagalog Dictionary: Tagalog-English English-Tagalog. Tuttle Publishing, 2012. {{ISBN|978-1-4629-0983-4}}</ref><ref>Lanuza, Michelle, The Legend of Maria Makiling, archived from the original on 2007-10-02, retrieved September 30, 2007</ref> Ang terminong Anito—na karaniwang nauunawaan ngayon bilang tumutukoy sa mga idolo ng kahoy, <ref>{{Cite journal |date=October 1900 |title=''The Races of Man''. An Outline of Anthropology and Ethnography. By J. Deniker. (New York: Charles Scribner's Sons. 1900. Pp. xxiii, 611.) |url=https://doi.org/10.1086/ahr/6.1.110 |journal=The American Historical Review |doi=10.1086/ahr/6.1.110 |issn=1937-5239}}</ref> mga espiritu ng mga ninuno o espiritu ng mga patay—ay maaaring nagmula sa proto-Malayo-Polynesian na qanitu at proto-Austronesian na qanicu, na parehong nangangahulugang espiritu ng mga ninuno. <ref>{{Cite book |last=Demetrio |first=Francisco R. |title=The Soul book |date=1991 |publisher=GCF Books |isbn=9789719146735}}</ref> espiritu ng mga patay, [[Demon|masasamang espiritu]] at ang mga kahoy na [[Fetishism|idolo]] na kumakatawan sa kanila. <ref>{{Cite web |title=Definition of ANITO |url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/anito#:~:text=:%20a%20spirit%20especially%20of%20an%20ancestor |access-date=2025-02-12 |website=www.merriam-webster.com |language=en}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Sánchez Velasco |first=Ana Rosa |date=2013-01-22 |title=Estudio de caso. Taller de arteterapia con grupo de mujeres en el CEPI Hispano-Marroquí |journal=Arteterapia. Papeles de arteterapia y educación artística para la inclusión social |volume=7 |doi=10.5209/rev_arte.2012.v7.40768 |issn=1988-8309}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Zialcita |first=Fernando N. |date=2020-10-28 |title=Gilda Cordero-Fernando, 1932–2020 |journal=Philippine Studies: Historical and Ethnographic Viewpoints |volume=68 |issue=3 |doi=10.13185/2244-1638.1070 |issn=2244-1638}}</ref> {{div col end}} ==Anito sa Mitolohiyang Pilipino== ''Ang Anito sa Mitolohiyang Pilipino ay tumutukoy sa mga Espiritu o kaluluwa Ng mga Ninuno o yumao at ang mga tao-taong kahoy. Ang Anito'' ay madalas na kinakatawan sa pamamagitan ng mga kahoy na ukit o hulmang tao na nagsisilbing pisikal na representasyon ng mga espiritu.<ref>{{Cite journal |date=2001-07 |title=Lessons in On-Line Reference Publishing<i>Merriam-Webster's Collegiate Dictionary</i>. Merriam-Webster<i>Merriam-Webster's Collegiate Thesaurus</i>. Merriam-Webster<i>Merriam-Webster's Collegiate Encyclopedia</i>. Merriam-Webster |url=https://doi.org/10.1086/603287 |journal=The Library Quarterly |volume=71 |issue=3 |pages=392–399 |doi=10.1086/603287 |issn=0024-2519}}</ref><ref>{{Citation |last=Kudasov |first=Nikolai |title=Free Monads, Intrinsic Scoping, and Higher-Order Preunification |date=2025 |url=https://doi.org/10.1007/978-3-031-74558-4_2 |work=Lecture Notes in Computer Science |pages=22–54 |place=Cham |publisher=Springer Nature Switzerland |isbn=978-3-031-74557-7 |access-date=2025-01-25}}</ref> ==Diwata sa Mitolohiyang Pilipino== Sa [[mitolohiyang Pilipino]], ang isang '''diwata''' (hango mula sa [[Sanskrit]] na ''devata'' देवता; <ref name=":0">https://www.filipiknow.net/the-ancient-visayan-deities-of-philippine-mythology/ (sa Ingles)</ref> ay isang uri ng espiritu ang iba ay diyos at diyosa. Nagkaroon ng pagbabago sa kahulugan ng "diwata" sa paglipas ng panahon, lalo na nang maisama ito sa mitolohiya ng mga sinaunang Pilipino. Sa mitolohiyang Filipino, ang '''diwata''' ay mga makapangyarihang espiritu o diyos na nauugnay sa kalikasan. Sila ay itinuturing na mga tagapangalaga ng likas na yaman tulad ng kagubatan, bundok, ilog, at mga halaman. Kilala sila sa kanilang kagandahan at kabutihan, ngunit maaari rin silang magparusa sa mga taong hindi rumerespeto o naninira sa kalikasan. Madalas silang inilalarawan bilang mga ubod-gandang babae o di kaya ay magandang lalaki na may kakayahang magbigay ng proteksyon at biyaya.<ref>{{Cite book |last=Andrews |first=Roy Chapman |url=https://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/147302 |title=[Mammal field catalog] |last2=American Museum of Natural History |last3=American Museum of Natural History. |last4=Asiatic Zoölogical Expedition of the American Museum of Natural History (1st : 1916-1917) |last5=Asiatic Zoölogical Expedition of the American Museum of Natural History (2nd :1918-1919) |last6=Central Asiatic Expeditions |date=1916 |publisher=[s.n.] |doi=10.5962/bhl.title.147302.}}</ref> Sa mga kwento at alamat ng rehiyon ng Luzon, kadalasang nauugnay ang '''diwata''' sa '''lambana'''. Ang pagsasama ng '''diwata''' at '''lambana''' sa mga kwentong-bayan ng Luzon ay nagmumula sa kanilang mga pinagsasaluhang katangian bilang mga espiritu ng kalikasan, mga adaptasyon sa kultura, mga impluwensya ng kasaysayan ng kolonyalismo, at ang kanilang mga papel sa mga kwentong may aral. Sama-sama, pinayayaman nila ang sining ng mitolohiyang Pilipino at nagsisilbing mahalagang paalala ng malalim na koneksyon sa pagitan ng mga tao at ng kanilang likas na kapaligiran.<ref>{{Cite journal |last=Afanasyeva |first=N. D. |date=2022-03-28 |title=The Third Skvortsov Readings |url=https://concept.mgimo.ru/jour/article/view/608 |journal=Concept: philosophy, religion, culture |volume=6 |issue=1 |pages=170–172 |doi=10.24833/2541-8831-2022-1-21-170-172 |issn=2619-0540}}</ref><ref>{{Cite journal |last=&NA; |date=1994-09 |title=Entering the realm of electronic compliance monitoring |url=https://doi.org/10.2165/00128413-199409560-00031 |journal=Inpharma Weekly |volume=&NA; |issue=956 |pages=15 |doi=10.2165/00128413-199409560-00031 |issn=1173-8324}}</ref> ==Lambana sa Mitolohiyang Pilipino== Sa mitolohiyang Pilipino, ang lambana ay isang uri ng espiritu ng kalikasan o munting diwata, madalas inilalarawan bilang maliit na nilalang na may pakpak, katulad ng mga engkanto sa Kanlurang mitolohiya. Karaniwang nauugnay ang mga lambana sa kalikasan at itinuturing na mga tagapangalaga ng mga kagubatan, ilog, halaman, at mga hayop. Pinaniniwalaan din silang nagtataglay ng mahika at kagandahan ng kalikasan at maaaring magbigay ng biyaya o parusa depende sa pagtrato ng mga tao sa kalikasan.<ref name=":5">{{Cite journal |last=&NA; |date=1994-09 |title=Entering the realm of electronic compliance monitoring |url=https://doi.org/10.2165/00128413-199409560-00031 |journal=Inpharma Weekly |volume=&NA; |issue=956 |pages=15 |doi=10.2165/00128413-199409560-00031 |issn=1173-8324}}</ref> Ang konsepto ng lambana ay may pagkakatulad sa diwata, bagamat ang lambana ay karaniwang itinuturing na mas maliit at mas maselan, habang ang diwata naman ay kadalasang inilalarawan bilang mas makapangyarihang mga nilalang. Pareho silang tagapangalaga ng kalikasan, at ang kanilang mga kwento ay nagpapakita ng pagpapahalaga at respeto ng sinaunang kulturang Pilipino sa kalikasan.<ref name=":5" /><ref>{{Cite journal |last=Ramos |first=Maximo |date=1969-10 |title=The Aswang Syncrasy in Philippine Folklore |url=https://doi.org/10.2307/1499218 |journal=Western Folklore |volume=28 |issue=4 |pages=238 |doi=10.2307/1499218 |issn=0043-373X}}</ref> {{div col end}} ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Relihiyon sa Pilipinas]] [[Kategorya:Mitolohiyang Pilipino‎]] pmi0b7q3049esyissv68n9645rc2equ 0 262217 2164289 2164015 2025-06-10T01:40:41Z Ivan P. Clarin 84769 /* Pilipinas */ 2164289 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Haiyan 2013-11-07 1345Z (alternate).png|thumb|Ang bagyong Yolanda noong ika Nobyembre 8, 2013]] {{For|[[Bagyo]]|Talaan ng mga bagyo sa Pilipinas}} '''Bagyo sa Pilipinas''', Ang mga bagyo sa Pilipinas natural lamang na tumama sa mga bansang napapaligiran nang [[Karagatang Pasipiko]], nagsisimula ito sa mga buwan maaga pa [[Mayo]] at kalimitan na nag tatapos sa mga buwan nang [[Disyembre]] sa kasalukuyan lumalakas pa ang mga ito sa buwan nang [[Hulyo]] hanggang [[Nobyembre]]. Nabubuo ang mga bagyo sa madalas sa karagatang pasipiko at dinaraan nang mga ito ang mga bansang [[Taiwan]], [[Tsina]], [[Timog Korea]], [[Japan]], [[Pilipinas]], Carolina Isla at [[Vietnam]], lumalakas rin ang mga ito dahil sa [[Habagat]] na nang gagaling sa mga bansang [[Indonesia]] at [[India]].<ref>http://bagong.pagasa.dost.gov.ph/information/about-tropical-cyclone</ref><ref>https://mcgillgis.maps.arcgis.com/apps/MapJournal/index.html?appid=586f9150ae87491a8c7f1b86db7952a9</ref> == Mga bagyo == {{For|[[Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2025]]|Bagyo}} [[Talaksan:Tropical Storm Ketsana September 26, 2009.jpg|thumb|Ang bagyong Ondoy noong ika Setyembre 26, 2009]] Ang [[Super Bagyong Yolanda]] ay isa sa mga hindi makakaligtaang bagyo sa kasaysayan nang Pilipinas dahil nagdulot ito nang malawakang pagkasira sa buong [[Bisayas]] kasama na rito ang ilang probinsya sa [[Luzon]], Nanalasa si Yolanda noong ika Nobyembre 8, 2013 sa [[Silangang Samar]] at [[Leyte]], maituturing ring si Yolanda na isang delubyo, isa na rin rito si [[Super Bagyong Lawin]] na nagpadapa sa mga ilang lugar sa [[Isabela]], [[Cagayan]] at Rehiyon ng Ilokos, Si [[Bagyong Ondoy]] na nag palubog sa ilang bahagi ng Luzon at Kamaynilaan noong ika Setyembre 26, 2009, Matinding pinuruhan nito ang mga [[Rizal]], [[Marikina]], [[Pasig]] at ilan pang mga bahagi nang Maynila dahil sa pag taas at pag apaw nang tubig ulan na dala ni Ondoy, Ang [[Bagyong Sendong]] na nagpalubog sa [[Hilagang Mindanao]] at [[Gitnang Bisayas]].<ref>https://reliefweb.int/report/philippines/philippines-floods-and-typhoons-2020-typhoon-goni-operation-update-report-n</ref> Ang "Bagyong Nonoy" (Kulap) noong 2011 ay inialis nang PAGASA at ginamit ito sa Panahon ng bagyo ng 2015 sa karagatang Pasipiko. Ipinangalan sa "[[Bagyong Nona]]" (Melor)., Na isa sa mga mababagsik na bagyong dumaan sa Pilipinas at ang matinding napuruhan nito ay [[Sorsogon]] at [[Oriental Mindoro]].<ref>https://www.aa.com.tr/en/asia-pacific/philippines-braces-for-more-typhoons-next-month/2050447</ref><ref>https://www.ndtv.com/topic/philippines-typhoon</ref> == 2000 Millenium (alumini's) == {{See|Talaan ng mga rinetirong pangalan ng bagyo sa Pilipinas}} ; Kategorya ng Bagyo '''{{Color box|blueviolet|5|border=darkgray}}''' Super Bagyo <br>'''{{Color box|orangered|4|border=darkgray}}''' Super bagyo <br>'''{{Color box|orange|3|border=darkgray}}''' 3 Bagyo <br>'''{{Color box|gold|2|border=darkgray}}''' 2 Bagyo <br>'''{{Color box|lightyellow|1|border=darkgray}}''' 1 Bagyo <br>'''{{Color box|lightblue|STS|border=darkgray}}''' Severe Tropikal Bagyo <br>'''{{Color box|skyblue|TD|border=darkgray}}''' Tropikal Bagyo ''Ito ang mga talaan ng alumni, bagyo sa Pilipinas na may 68 bagyo''. {{div col|colwidth=17em}} * ''{{tcname unused|[[Bagyong Agaton|Ada]]}}'' * ''{{tcname unused|[[Bagyong Ambo (2020)|Aghon]]}}'' * ''[[Bagyong Cosme|Carina]]'' * [[Bagyong Dindo (2020)|Dindo]] (2020) * ''{{tcname unused|[[Super Bagyong Egay|Emil]]}}'' (2027) * [[Bagyong Emong (2009)|Emong]] (2009) * [[Bagyong Fabian (2021)|Fabian]] (2021) * [[Bagyong Frank|Ferdie]] * [[Bagyong Ferdie (2020)|Ferdie]] (2020) * [[Bagyong Gorio|Gorio]] (2017) * ''[[Super Bagyong Juan|Jose]]'' * ''Josie'' * [[Bagyong Julian (2020)|Julian]] (2020) * ''{{tcname unused|[[Bagyong Karding (2022)|Kiyapo]]}}'' * [[Bagyong Kiko (2021)|Kiko]] (2021) * ''[[Bagyong Labuyo|Lannie]]'' * ''[[Bagyong Lando|Liwayway]]'' * ''[[Super Bagyong Lawin|Leon]]'' * ''[[Bagyong Milenyo|Mario]]'' * ''[[Bagyong Mario|Maymay]]'' * ''{{tcname unused|[[Bagyong Ompong|Obet]]}}'' * ''[[Bagyong Ondoy|Odette]]'' * ''[[Bagyong Pablo|Pepito]]'' * ''{{tcname unused|[[Bagyong Paeng|Pilandok]]}}'' * ''[[Bagyong Pedring|Perla]]'' * ''[[Bagyong Pepeng|Paolo]]'' * [[Bagyong Pepito (2020)|Pepito]] (2020) * [[Bagyong Quiel (2019)|Quiel]] (2019) * ''[[Bagyong Ramon (2019)|Ramon]]'' (2019) * [[Bagyong Rolly (2004)|Rolly]] (2004) * ''{{tcname unused|[[Super Bagyong Rolly|Romina]]}}'' * ''[[Bagyong Santi|Salome]]'' * ''[[Bagyong Sendong|Sarah]]'' * [[Bagyong Tino (2017)|Tino]] (2017) * ''{{tcname unused|[[Bagyong Tisoy|Tamaraw]]}}'' * ''{{tcname unused|[[Bagyong Ulysses|Upang]]}}'' * ''[[Bagyong Unding|Ulysses]]'' * ''{{tcname unused|[[Bagyong Usman|Umberto]]}}'' * [[Bagyong Yoyoy (2003)|Yoyoy]] (2003) * [[Bagyong Yoyong|Yoyong]] (2004) * [[Bagyong Auring (2009)|Auring]] (2009) * [[Bagyong Auring (2021)|Auring]] (2021) * [[Super Bagyong Bising|Bising]] (2021) * [[Bagyong Crising (2021)|Crising]] (2021) * {{tcname unused|[[Bagyong Florita (2022)|Francisco]]}}'' * ''[[Bagyong Glenda|Gardo]]'' * ''{{tcname unused|[[Bagyong Goring|Gavino]]}}'' (2027) * [[Bagyong Hanna (2015)|Hanna]] (2015) * ''Inday'' (2022) * [[Bagyong Isang (2017)|Isang]] (2017) * [[Bagyong Jenny (2019)|Jenny]] (2019) * [[Bagyong Jolina (2017)|Jolina]] (2017) * ''[[Bagyong Jolina (2021)|Jacinto]]'' (2021) * ''[[Bagyong Karen|Kristine]]'' * [[Bagyong Kristine (2020)|Kristine]] (2020) * [[Bagyong Lannie (2021)|Lannie]] (2021) * [[Bagyong Liwayway (2019)|Liwayway]] (2019) * [[Bagyong Maring|Maring]] (2017) * ''Mirasol'' (2021) * ''[[Bagyong Mina|Marilyn]]'' * ''[[Bagyong Nika (2020)|Nika]]'' (2020) * ''[[Bagyong Nina (2016)|Nika]]'' * ''[[Bagyong Nona|Nimfa]]'' * [[Bagyong Odette (2017)|Odette]] (2017) * ''[[Super Bagyong Odette|Opong]]'' (2021) * [[Bagyong Ofel (2020)|Ofel]] (2020) * ''{{tcname unused|[[Bagyong Quinta|Querubin]]}}'' * ''[[Bagyong Reming|Ruby]]'' * ''[[Super Bagyong Rosing|Rening]]'' * ''{{tcname unused|[[Bagyong Rosita|Rosal]]}}'' * ''[[Bagyong Ruby|Rosita]]'' * ''[[Bagyong Ruping|Ritang]]'' * [[Bagyong Sarah (2019)|Sarah]] (2019) * ''[[Bagyong Seniang (2014)|Samuel]]'' * [[Bagyong Siony|Siony]] (2020) * ''{{tcname unused|[[Bagyong Urduja|Uwan]]}}'' * ''{{tcname unused|[[Bagyong Uring|Ulding]]}}'' * ''{{tcname unused|[[Bagyong Ursula|Ugong]]}}'' * [[Bagyong Vicky (2020)|Vicky]] (2020) * [[Bagyong Vinta (2013)|Vinta]] * ''{{tcname unused|[[Bagyong Vinta|Verbena]]}}'' * [[Bagyong Viring (2003)|Viring]] (2003) * ''[[Bagyong Violeta|Vicky]]'' * [[Super Bagyong Warling|Weng]] (2003) * ''{{tcname unused|[[Bagyong Winnie|Warren]]}}'' * ''{{tcname unused|[[Super Bagyong Yolanda|Yasmin]]}}'' {{div col end}} == Pilipinas == {{Main|Panahon ng bagyo sa Pilipinas}} '''{{Color box|lightgreen|border=darkgray}}''' '''Mga Bagong pangalan''' <br>Ang mga pangalang naka pa-loob sa kahong may kulay ay ang mga bagong inihanay na mga pangalan ng [[Pangasiwaan ng Pilipinas sa Serbisyong Atmosperiko, Heopisiko, at Astronomiko|PAGASA]]. {| class="wikitable" |+ Tala ng mga pangalan ng bagyo sa Pilipinas |- ! scope="col" colspan=14 style="background-color:lightyellow;"| 2025 |- !scope="row" rowspan=2 | Main | {{tcname active|Auring}} || {{tcname unused|Bising}} || {{tcname unused|Crising}} || {{tcname unused|Dante}} || {{tcname unused|Emong}} || {{tcname unused|Fabian}} || {{tcname unused|Gorio}} || {{tcname unused|Huaning}} || {{tcname unused|Isang}} || style="background-color:lightyellow;"| {{tcname unused|Jacinto}} || {{tcname unused|Kiko}} || {{tcname unused|Lannie}} || style="background-color:lightyellow;"| {{tcname unused|Mirasol}} |- | {{tcname unused|Nando}} || style="background-color:lightyellow;"| {{tcname unused|Opong}} || {{tcname unused|Paolo}} || {{tcname unused|Quedan}} || {{tcname unused|Ramil}} || {{tcname unused|Salome}} || {{tcname unused|Tino}} || style="background-color:lightyellow;"| {{tcname unused|Uwan}} || style="background-color:lightyellow;"| {{tcname unused|Verbena}} || {{tcname unused|Wilma}} || style="background-color:lightyellow;"| {{tcname unused|Yasmin}} || {{tcname unused|Zoraida}} || |- !scope="row" | Auxiliary |{{tcname unused|Alamid}} ||{{tcname unused|Bruno}} ||{{tcname unused|Conching}} ||{{tcname unused|Dolor}} ||{{tcname unused|Ernie}} ||{{tcname unused|Florante}} ||{{tcname unused|Gerardo}} ||{{tcname unused|Hernan}} ||{{tcname unused|Isko}} ||{{tcname unused|Jerome}} || || || |- ! scope="col" colspan=14 style="background-color:lightgrey;"| 2026 |- ! scope="row" rowspan=2 | Main | style="background-color:lightgrey;"| {{tcname unused|Ada}} || {{tcname unused|Basyang}} || {{tcname unused|Caloy}} || {{tcname unused|Domeng}} || {{tcname unused|Ester}}|| style="background-color:lightgrey;"| {{tcname unused|Francisco}} || {{tcname unused|Gardo}} || {{tcname unused|Henry}} || {{tcname unused|Inday}} || {{tcname unused|Josie}} || style="background-color:lightgrey;"| {{tcname unused|Kiyapo}} || {{tcname unused|Luis}} || {{tcname unused|Maymay}} |- | {{tcname unused|Neneng}} || {{tcname unused|Obet}} || style="background-color:lightgrey;"| {{tcname unused|Pilandok}} || {{tcname unused|Queenie}} || {{tcname unused|Rosal}} || {{tcname unused|Samuel}} || {{tcname unused|Tomas}} || style="background-color:lightgrey;"| {{tcname unused|Umberto}} || style="background-color:lightgrey;"| {{tcname unused|Venus}} || style="background-color:lightgrey;"| {{tcname unused|Waldo}} ||{{tcname unused|Yayang}} || style="background-color:lightgrey;"| {{tcname unused|Zeny}} || |- !scope="row" | Auxiliary ||{{tcname unused|Agila}} ||{{tcname unused|Bagwis}} ||{{tcname unused|Chito}} ||{{tcname unused|Diego}} ||{{tcname unused|Elena}} ||{{tcname unused|Felino}} ||{{tcname unused|Gunding}} ||{{tcname unused|Harriet}} ||{{tcname unused|Indang}} ||{{tcname unused|Jessa}} || || || |- ! scope="col" colspan=14 style="background-color:skyblue;"| 2027 |- !scope="row" rowspan=2 | Main || {{tcname unused|Amang}} || {{tcname unused|Betty}} || {{tcname unused|Chedeng}} || {{tcname unused|Dodong}} || style="background-color:skyblue;"| {{tcname unused|Emil}} || {{tcname unused|Falcon}} || style="background-color:skyblue;"| {{tcname unused|Gavino}} || {{tcname unused|Hanna}} || {{tcname unused|Ineng}} || {{tcname unused|Jenny}} || {{tcname unused|Kabayan}} || {{tcname unused|Liwayway}} || {{tcname unused|Marilyn}} |- | {{tcname unused|Nimfa}} || {{tcname unused|Onyok}} || {{tcname unused|Perla}} || {{tcname unused|Quiel}} || {{tcname unused|Ramon}} || {{tcname unused|Sarah}} || style="background-color:skyblue;"| {{tcname unused|Tamaraw}} || style="background-color:skyblue;"| {{tcname unused|Ugong}} || {{tcname unused|Viring}} || {{tcname unused|Weng}} || {{tcname unused|Yoyoy}} || {{tcname unused|Zigzag}} || |- !scope="row" | Auxiliary ||{{tcname unused|Abe}} ||{{tcname unused|Berto}} ||{{tcname unused|Charo}} ||{{tcname unused|Dado}} ||{{tcname unused|Estoy}} ||{{tcname unused|Felion}} ||{{tcname unused|Gening}} ||{{tcname unused|Herman}} ||{{tcname unused|Irma}} ||{{tcname unused|Jaime}} || || || |- ! scope="col" colspan=14 style="background-color:lightgreen;"| 2028 |- !scope="row" rowspan=2 | Main | style="background-color:lightgreen;"|{{tcname unused|Amuyao}} || {{tcname unused|Butchoy}} || {{tcname unused|Carina}} || {{tcname unused|Dindo}} || style="background-color:lightgreen;"|{{tcname unused|Edring}} || {{tcname unused|Ferdie}} || {{tcname unused|Gener}} || {{tcname unused|Helen}} || {{tcname unused|Igme}} || style="background-color:lightgreen;"|{{tcname unused|Josefa}} || style="background-color:lightgreen;"|{{tcname unused|Kidul}} || style="background-color:lightgreen;"|{{tcname unused|Lekep}} || {{tcname unused|Marce}} |- | style="background-color:lightgreen;"|{{tcname unused|Nanolay}} || style="background-color:lightgreen;"|{{tcname unused|Onos}} || style="background-color:lightgreen;"|{{tcname unused|Puwok}} || {{tcname unused|Querubin}} || {{tcname unused|Romina}} || {{tcname unused|Siony}} || {{tcname unused|Tonyo}} || style="background-color:lightgreen;"| {{tcname unused|Upang}} || {{tcname unused|Vicky}} || style="background-color:lightgreen;"| {{tcname unused|Warren}} || {{tcname unused|Yoyong}} || {{tcname unused|Zosimo}} |- !scope="row" | Auxiliary |{{tcname unused|Alakdan}} || {{tcname unused|Baldo}} || {{tcname unused|Clara}} || {{tcname unused|Dencio}} || {{tcname unused|Estong}} | {{tcname unused|Felipe}} || {{tcname unused|Gomer}} || {{tcname unused|Heling}} || {{tcname unused|Ismael}} || {{tcname unused|Julio}} |} {|class="wikitable" style=font-size:100%"| '''Talaan ng mga nakalaang pangalan |- | rowspan="11"| '''Reserbang pangalan''' |- |{{tcname unused|PALOMA}} ||{{tcname unused|QUADRO}} ||{{tcname unused|RAPIDO}} ||{{tcname unused|ROLETA}} ||{{tcname unused|SIBAK}} ||{{tcname unused|SIBASIB}} ||{{tcname unused|TAGBANWA}} ||{{tcname unused|TALAHIB}} ||{{tcname unused|UBBENG}} ||{{tcname unused|WISIK}} |{{tcname unused|YANING}} || {{tcname unused|ZUMA}} |} ==Mga bagyo na mapaminsala== {|class="wikitable" style=font:size:100% |'''Rango''' |'''Bagyo''' |'''Taon''' |'''Rehiyon''' |'''PHP''' |'''USD''' |- | style="background-color:blueviolet;"|1 || Yolanda (Haiyan) || 2013 || Kabuuang Kabisayaan || 95.5 bilyon || $ 2.02 bilyon |- | style="background-color:purple;"|2 || Odette (Rai) || 2021 || Kabisayaan, Caraga || 51.8 bilyon || $ 1.2 bilyon |- | style="background-color:purple;"|3 || Pablo (Bopha) || 2012 || Rehiyon ng Dabaw || 43.2 bilyon || $ 1.06 bilyon |- | style="background-color:violet;"|4 || Glenda (Rammasun) || 2014 || Bikol, Calabarzon, K. Maynila || 38.6 bilyon || $ 771 milyon |- | style="background-color:blueviolet;"|5 || Ompong (Mangkhut) || 2018|| rowspan="2"| Rehiyon ng Lambak Cagayan, Ilokos || 33.9 bilyon || $ 627 milyon |- | style="background-color:orangered;"|6 || Pepeng (Parma) || 2009 || 27.3 bilyon || $ 581 milyon |- | style="background-color:orangered;"|7 || Ulysses (Vamco) || 2020 || Calabarzon, Gitnang Luzon || 20.2 bilyon || $ 418 milyon |- | style="background-color:blueviolet;"|8 || Rolly (Goni) || 2020 || Rehiyon ng Bikol, Calabarzon || 20 bilyon || $ 369 milyon |- | style="background-color:lightgreen;"|9 || Kristine (Trami) || 2024 || Hilagang, Luzon, Timog Luzon || 17.6 bilyon || $ 357 milyon |- | style="background-color:lightyellow;"|10 || Paeng (Nalgae) || 2022 || Rehiyon ng Bikol, Calabarzon || 17.5 bilyon || $ 265 milyon |} == Mga bagyo na maraming patay na bilang == {|class="wikitable" style=font:size:100% |'''Rango''' |'''Bagyo''' |'''Taon''' |'''Naitalang patay''' |- | 1 || '''Haiphong''' || 1881 || 20, 000 |- | 2 || Yolanda (Haiyan) || 2013 || 6, 300 |- | 3 || Uring (Thelma) || 1991 || 5, 100 |- | 4 || Pablo (Bopha) || 2012 || 1, 901 |- | 5 || Angela || 1867 || 1, 800 |- | 6 || Winnie (2004) || 2004 || 1, 619 |- | 7 || "Oktubre 1897 Bagyo" || 1897 || 1, 500 |- | 8 || Nitang (Ike) || 1984 || 1, 363 |- | 9 || Sendong (Washi) || 2011 || 1, 268 |- | 10 || Trix || 1952 || 955 |} ===Mga pangalang isasalang sa bawat taon=== {| class="wikitable sortable" ! Letra ! Total ! Pangalan ! Mga taon |- | A || 2 || {{tcname unused|Ada}}, {{tcname unused|Amuyao}} || ''2026'', ''2028'' |- | B || rowspan="3"| 0 || --- || --- |- | C || --- || --- |- | D || --- || --- |- | E || 2 || {{tcname unused|Edring}}, {{tcname unused|Emil}} || ''2028'', ''2027'' |- | F || 1 || {{tcname unused|Francisco}} || ''2026'' |- | G || 1 || {{tcname unused|Gavino}} || ''2027'' |- | H || rowpsan="2"| 0 || --- |- | I || --- || --- |- | J || 2 || {{tcname unused|Jacinto}}, {{tcname unused|Josefa}} || ''2025'', ''2028'' |- | K || 1 || {{tcname unused|Kidul}}, {{tcname unused|Kiyapo}} || ''2028'', ''2026'' |- | L || 1 || {{tcname unused|Lekep}} || ''2028'' |- | M || 1 || {{tcname unused|Mirasol}} || ''2025'' |- | N || 1 || {{tcname unused|Nanolay}} || ''2028'' |- | O || 2 || {{tcname unused|Onos}}, {{tcname unused|Opong}} || ''2028'', ''2025'' |- | P || 2 || {{tcname unused|Pilandok}}, {{tcname unused|Puwok}} || ''2026'', ''2028'' |- | Q || 0 || --- || --- |- | R || 0 || --- || --- |- | S || 0 || --- || --- |- | T || 1 || {{tcname unused|Tamaraw}} || ''2023'' |- | U || 4 || {{tcname unused|Ugong}}, {{tcname unused|Umberto}}, {{tcname unused|Uwan}}, {{tcname unused|Upang}} || ''2023'', ''2022'', ''2021'', ''2024'' |- | V || 1 || {{tcname unused|Verbena}} || ''2025'' |- | W || 2 || {{tcname unused|Waldo}}, {{tcname unused|Warren}} || ''2026'', ''2024'' |- | Y || 1 ||{{tcname unused|Yasmin}} || ''2025'' |- | Z || 2 || {{tcname unused|Zigzag}}, {{tcname unused|Zeny}} || --- |} ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Bagyo sa Pilipinas]] [[Kategorya:Pilipinas]] [[Kategorya:Panahon]] {{Usbong|Panahon|Kalikasan}} f3u4i6itlsjd7v2qwns57myuxv6tun7 2164290 2164289 2025-06-10T01:44:53Z Ivan P. Clarin 84769 /* Mga pangalang isasalang sa bawat taon */ 2164290 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Haiyan 2013-11-07 1345Z (alternate).png|thumb|Ang bagyong Yolanda noong ika Nobyembre 8, 2013]] {{For|[[Bagyo]]|Talaan ng mga bagyo sa Pilipinas}} '''Bagyo sa Pilipinas''', Ang mga bagyo sa Pilipinas natural lamang na tumama sa mga bansang napapaligiran nang [[Karagatang Pasipiko]], nagsisimula ito sa mga buwan maaga pa [[Mayo]] at kalimitan na nag tatapos sa mga buwan nang [[Disyembre]] sa kasalukuyan lumalakas pa ang mga ito sa buwan nang [[Hulyo]] hanggang [[Nobyembre]]. Nabubuo ang mga bagyo sa madalas sa karagatang pasipiko at dinaraan nang mga ito ang mga bansang [[Taiwan]], [[Tsina]], [[Timog Korea]], [[Japan]], [[Pilipinas]], Carolina Isla at [[Vietnam]], lumalakas rin ang mga ito dahil sa [[Habagat]] na nang gagaling sa mga bansang [[Indonesia]] at [[India]].<ref>http://bagong.pagasa.dost.gov.ph/information/about-tropical-cyclone</ref><ref>https://mcgillgis.maps.arcgis.com/apps/MapJournal/index.html?appid=586f9150ae87491a8c7f1b86db7952a9</ref> == Mga bagyo == {{For|[[Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2025]]|Bagyo}} [[Talaksan:Tropical Storm Ketsana September 26, 2009.jpg|thumb|Ang bagyong Ondoy noong ika Setyembre 26, 2009]] Ang [[Super Bagyong Yolanda]] ay isa sa mga hindi makakaligtaang bagyo sa kasaysayan nang Pilipinas dahil nagdulot ito nang malawakang pagkasira sa buong [[Bisayas]] kasama na rito ang ilang probinsya sa [[Luzon]], Nanalasa si Yolanda noong ika Nobyembre 8, 2013 sa [[Silangang Samar]] at [[Leyte]], maituturing ring si Yolanda na isang delubyo, isa na rin rito si [[Super Bagyong Lawin]] na nagpadapa sa mga ilang lugar sa [[Isabela]], [[Cagayan]] at Rehiyon ng Ilokos, Si [[Bagyong Ondoy]] na nag palubog sa ilang bahagi ng Luzon at Kamaynilaan noong ika Setyembre 26, 2009, Matinding pinuruhan nito ang mga [[Rizal]], [[Marikina]], [[Pasig]] at ilan pang mga bahagi nang Maynila dahil sa pag taas at pag apaw nang tubig ulan na dala ni Ondoy, Ang [[Bagyong Sendong]] na nagpalubog sa [[Hilagang Mindanao]] at [[Gitnang Bisayas]].<ref>https://reliefweb.int/report/philippines/philippines-floods-and-typhoons-2020-typhoon-goni-operation-update-report-n</ref> Ang "Bagyong Nonoy" (Kulap) noong 2011 ay inialis nang PAGASA at ginamit ito sa Panahon ng bagyo ng 2015 sa karagatang Pasipiko. Ipinangalan sa "[[Bagyong Nona]]" (Melor)., Na isa sa mga mababagsik na bagyong dumaan sa Pilipinas at ang matinding napuruhan nito ay [[Sorsogon]] at [[Oriental Mindoro]].<ref>https://www.aa.com.tr/en/asia-pacific/philippines-braces-for-more-typhoons-next-month/2050447</ref><ref>https://www.ndtv.com/topic/philippines-typhoon</ref> == 2000 Millenium (alumini's) == {{See|Talaan ng mga rinetirong pangalan ng bagyo sa Pilipinas}} ; Kategorya ng Bagyo '''{{Color box|blueviolet|5|border=darkgray}}''' Super Bagyo <br>'''{{Color box|orangered|4|border=darkgray}}''' Super bagyo <br>'''{{Color box|orange|3|border=darkgray}}''' 3 Bagyo <br>'''{{Color box|gold|2|border=darkgray}}''' 2 Bagyo <br>'''{{Color box|lightyellow|1|border=darkgray}}''' 1 Bagyo <br>'''{{Color box|lightblue|STS|border=darkgray}}''' Severe Tropikal Bagyo <br>'''{{Color box|skyblue|TD|border=darkgray}}''' Tropikal Bagyo ''Ito ang mga talaan ng alumni, bagyo sa Pilipinas na may 68 bagyo''. {{div col|colwidth=17em}} * ''{{tcname unused|[[Bagyong Agaton|Ada]]}}'' * ''{{tcname unused|[[Bagyong Ambo (2020)|Aghon]]}}'' * ''[[Bagyong Cosme|Carina]]'' * [[Bagyong Dindo (2020)|Dindo]] (2020) * ''{{tcname unused|[[Super Bagyong Egay|Emil]]}}'' (2027) * [[Bagyong Emong (2009)|Emong]] (2009) * [[Bagyong Fabian (2021)|Fabian]] (2021) * [[Bagyong Frank|Ferdie]] * [[Bagyong Ferdie (2020)|Ferdie]] (2020) * [[Bagyong Gorio|Gorio]] (2017) * ''[[Super Bagyong Juan|Jose]]'' * ''Josie'' * [[Bagyong Julian (2020)|Julian]] (2020) * ''{{tcname unused|[[Bagyong Karding (2022)|Kiyapo]]}}'' * [[Bagyong Kiko (2021)|Kiko]] (2021) * ''[[Bagyong Labuyo|Lannie]]'' * ''[[Bagyong Lando|Liwayway]]'' * ''[[Super Bagyong Lawin|Leon]]'' * ''[[Bagyong Milenyo|Mario]]'' * ''[[Bagyong Mario|Maymay]]'' * ''{{tcname unused|[[Bagyong Ompong|Obet]]}}'' * ''[[Bagyong Ondoy|Odette]]'' * ''[[Bagyong Pablo|Pepito]]'' * ''{{tcname unused|[[Bagyong Paeng|Pilandok]]}}'' * ''[[Bagyong Pedring|Perla]]'' * ''[[Bagyong Pepeng|Paolo]]'' * [[Bagyong Pepito (2020)|Pepito]] (2020) * [[Bagyong Quiel (2019)|Quiel]] (2019) * ''[[Bagyong Ramon (2019)|Ramon]]'' (2019) * [[Bagyong Rolly (2004)|Rolly]] (2004) * ''{{tcname unused|[[Super Bagyong Rolly|Romina]]}}'' * ''[[Bagyong Santi|Salome]]'' * ''[[Bagyong Sendong|Sarah]]'' * [[Bagyong Tino (2017)|Tino]] (2017) * ''{{tcname unused|[[Bagyong Tisoy|Tamaraw]]}}'' * ''{{tcname unused|[[Bagyong Ulysses|Upang]]}}'' * ''[[Bagyong Unding|Ulysses]]'' * ''{{tcname unused|[[Bagyong Usman|Umberto]]}}'' * [[Bagyong Yoyoy (2003)|Yoyoy]] (2003) * [[Bagyong Yoyong|Yoyong]] (2004) * [[Bagyong Auring (2009)|Auring]] (2009) * [[Bagyong Auring (2021)|Auring]] (2021) * [[Super Bagyong Bising|Bising]] (2021) * [[Bagyong Crising (2021)|Crising]] (2021) * {{tcname unused|[[Bagyong Florita (2022)|Francisco]]}}'' * ''[[Bagyong Glenda|Gardo]]'' * ''{{tcname unused|[[Bagyong Goring|Gavino]]}}'' (2027) * [[Bagyong Hanna (2015)|Hanna]] (2015) * ''Inday'' (2022) * [[Bagyong Isang (2017)|Isang]] (2017) * [[Bagyong Jenny (2019)|Jenny]] (2019) * [[Bagyong Jolina (2017)|Jolina]] (2017) * ''[[Bagyong Jolina (2021)|Jacinto]]'' (2021) * ''[[Bagyong Karen|Kristine]]'' * [[Bagyong Kristine (2020)|Kristine]] (2020) * [[Bagyong Lannie (2021)|Lannie]] (2021) * [[Bagyong Liwayway (2019)|Liwayway]] (2019) * [[Bagyong Maring|Maring]] (2017) * ''Mirasol'' (2021) * ''[[Bagyong Mina|Marilyn]]'' * ''[[Bagyong Nika (2020)|Nika]]'' (2020) * ''[[Bagyong Nina (2016)|Nika]]'' * ''[[Bagyong Nona|Nimfa]]'' * [[Bagyong Odette (2017)|Odette]] (2017) * ''[[Super Bagyong Odette|Opong]]'' (2021) * [[Bagyong Ofel (2020)|Ofel]] (2020) * ''{{tcname unused|[[Bagyong Quinta|Querubin]]}}'' * ''[[Bagyong Reming|Ruby]]'' * ''[[Super Bagyong Rosing|Rening]]'' * ''{{tcname unused|[[Bagyong Rosita|Rosal]]}}'' * ''[[Bagyong Ruby|Rosita]]'' * ''[[Bagyong Ruping|Ritang]]'' * [[Bagyong Sarah (2019)|Sarah]] (2019) * ''[[Bagyong Seniang (2014)|Samuel]]'' * [[Bagyong Siony|Siony]] (2020) * ''{{tcname unused|[[Bagyong Urduja|Uwan]]}}'' * ''{{tcname unused|[[Bagyong Uring|Ulding]]}}'' * ''{{tcname unused|[[Bagyong Ursula|Ugong]]}}'' * [[Bagyong Vicky (2020)|Vicky]] (2020) * [[Bagyong Vinta (2013)|Vinta]] * ''{{tcname unused|[[Bagyong Vinta|Verbena]]}}'' * [[Bagyong Viring (2003)|Viring]] (2003) * ''[[Bagyong Violeta|Vicky]]'' * [[Super Bagyong Warling|Weng]] (2003) * ''{{tcname unused|[[Bagyong Winnie|Warren]]}}'' * ''{{tcname unused|[[Super Bagyong Yolanda|Yasmin]]}}'' {{div col end}} == Pilipinas == {{Main|Panahon ng bagyo sa Pilipinas}} '''{{Color box|lightgreen|border=darkgray}}''' '''Mga Bagong pangalan''' <br>Ang mga pangalang naka pa-loob sa kahong may kulay ay ang mga bagong inihanay na mga pangalan ng [[Pangasiwaan ng Pilipinas sa Serbisyong Atmosperiko, Heopisiko, at Astronomiko|PAGASA]]. {| class="wikitable" |+ Tala ng mga pangalan ng bagyo sa Pilipinas |- ! scope="col" colspan=14 style="background-color:lightyellow;"| 2025 |- !scope="row" rowspan=2 | Main | {{tcname active|Auring}} || {{tcname unused|Bising}} || {{tcname unused|Crising}} || {{tcname unused|Dante}} || {{tcname unused|Emong}} || {{tcname unused|Fabian}} || {{tcname unused|Gorio}} || {{tcname unused|Huaning}} || {{tcname unused|Isang}} || style="background-color:lightyellow;"| {{tcname unused|Jacinto}} || {{tcname unused|Kiko}} || {{tcname unused|Lannie}} || style="background-color:lightyellow;"| {{tcname unused|Mirasol}} |- | {{tcname unused|Nando}} || style="background-color:lightyellow;"| {{tcname unused|Opong}} || {{tcname unused|Paolo}} || {{tcname unused|Quedan}} || {{tcname unused|Ramil}} || {{tcname unused|Salome}} || {{tcname unused|Tino}} || style="background-color:lightyellow;"| {{tcname unused|Uwan}} || style="background-color:lightyellow;"| {{tcname unused|Verbena}} || {{tcname unused|Wilma}} || style="background-color:lightyellow;"| {{tcname unused|Yasmin}} || {{tcname unused|Zoraida}} || |- !scope="row" | Auxiliary |{{tcname unused|Alamid}} ||{{tcname unused|Bruno}} ||{{tcname unused|Conching}} ||{{tcname unused|Dolor}} ||{{tcname unused|Ernie}} ||{{tcname unused|Florante}} ||{{tcname unused|Gerardo}} ||{{tcname unused|Hernan}} ||{{tcname unused|Isko}} ||{{tcname unused|Jerome}} || || || |- ! scope="col" colspan=14 style="background-color:lightgrey;"| 2026 |- ! scope="row" rowspan=2 | Main | style="background-color:lightgrey;"| {{tcname unused|Ada}} || {{tcname unused|Basyang}} || {{tcname unused|Caloy}} || {{tcname unused|Domeng}} || {{tcname unused|Ester}}|| style="background-color:lightgrey;"| {{tcname unused|Francisco}} || {{tcname unused|Gardo}} || {{tcname unused|Henry}} || {{tcname unused|Inday}} || {{tcname unused|Josie}} || style="background-color:lightgrey;"| {{tcname unused|Kiyapo}} || {{tcname unused|Luis}} || {{tcname unused|Maymay}} |- | {{tcname unused|Neneng}} || {{tcname unused|Obet}} || style="background-color:lightgrey;"| {{tcname unused|Pilandok}} || {{tcname unused|Queenie}} || {{tcname unused|Rosal}} || {{tcname unused|Samuel}} || {{tcname unused|Tomas}} || style="background-color:lightgrey;"| {{tcname unused|Umberto}} || style="background-color:lightgrey;"| {{tcname unused|Venus}} || style="background-color:lightgrey;"| {{tcname unused|Waldo}} ||{{tcname unused|Yayang}} || style="background-color:lightgrey;"| {{tcname unused|Zeny}} || |- !scope="row" | Auxiliary ||{{tcname unused|Agila}} ||{{tcname unused|Bagwis}} ||{{tcname unused|Chito}} ||{{tcname unused|Diego}} ||{{tcname unused|Elena}} ||{{tcname unused|Felino}} ||{{tcname unused|Gunding}} ||{{tcname unused|Harriet}} ||{{tcname unused|Indang}} ||{{tcname unused|Jessa}} || || || |- ! scope="col" colspan=14 style="background-color:skyblue;"| 2027 |- !scope="row" rowspan=2 | Main || {{tcname unused|Amang}} || {{tcname unused|Betty}} || {{tcname unused|Chedeng}} || {{tcname unused|Dodong}} || style="background-color:skyblue;"| {{tcname unused|Emil}} || {{tcname unused|Falcon}} || style="background-color:skyblue;"| {{tcname unused|Gavino}} || {{tcname unused|Hanna}} || {{tcname unused|Ineng}} || {{tcname unused|Jenny}} || {{tcname unused|Kabayan}} || {{tcname unused|Liwayway}} || {{tcname unused|Marilyn}} |- | {{tcname unused|Nimfa}} || {{tcname unused|Onyok}} || {{tcname unused|Perla}} || {{tcname unused|Quiel}} || {{tcname unused|Ramon}} || {{tcname unused|Sarah}} || style="background-color:skyblue;"| {{tcname unused|Tamaraw}} || style="background-color:skyblue;"| {{tcname unused|Ugong}} || {{tcname unused|Viring}} || {{tcname unused|Weng}} || {{tcname unused|Yoyoy}} || {{tcname unused|Zigzag}} || |- !scope="row" | Auxiliary ||{{tcname unused|Abe}} ||{{tcname unused|Berto}} ||{{tcname unused|Charo}} ||{{tcname unused|Dado}} ||{{tcname unused|Estoy}} ||{{tcname unused|Felion}} ||{{tcname unused|Gening}} ||{{tcname unused|Herman}} ||{{tcname unused|Irma}} ||{{tcname unused|Jaime}} || || || |- ! scope="col" colspan=14 style="background-color:lightgreen;"| 2028 |- !scope="row" rowspan=2 | Main | style="background-color:lightgreen;"|{{tcname unused|Amuyao}} || {{tcname unused|Butchoy}} || {{tcname unused|Carina}} || {{tcname unused|Dindo}} || style="background-color:lightgreen;"|{{tcname unused|Edring}} || {{tcname unused|Ferdie}} || {{tcname unused|Gener}} || {{tcname unused|Helen}} || {{tcname unused|Igme}} || style="background-color:lightgreen;"|{{tcname unused|Josefa}} || style="background-color:lightgreen;"|{{tcname unused|Kidul}} || style="background-color:lightgreen;"|{{tcname unused|Lekep}} || {{tcname unused|Marce}} |- | style="background-color:lightgreen;"|{{tcname unused|Nanolay}} || style="background-color:lightgreen;"|{{tcname unused|Onos}} || style="background-color:lightgreen;"|{{tcname unused|Puwok}} || {{tcname unused|Querubin}} || {{tcname unused|Romina}} || {{tcname unused|Siony}} || {{tcname unused|Tonyo}} || style="background-color:lightgreen;"| {{tcname unused|Upang}} || {{tcname unused|Vicky}} || style="background-color:lightgreen;"| {{tcname unused|Warren}} || {{tcname unused|Yoyong}} || {{tcname unused|Zosimo}} |- !scope="row" | Auxiliary |{{tcname unused|Alakdan}} || {{tcname unused|Baldo}} || {{tcname unused|Clara}} || {{tcname unused|Dencio}} || {{tcname unused|Estong}} | {{tcname unused|Felipe}} || {{tcname unused|Gomer}} || {{tcname unused|Heling}} || {{tcname unused|Ismael}} || {{tcname unused|Julio}} |} {|class="wikitable" style=font-size:100%"| '''Talaan ng mga nakalaang pangalan |- | rowspan="11"| '''Reserbang pangalan''' |- |{{tcname unused|PALOMA}} ||{{tcname unused|QUADRO}} ||{{tcname unused|RAPIDO}} ||{{tcname unused|ROLETA}} ||{{tcname unused|SIBAK}} ||{{tcname unused|SIBASIB}} ||{{tcname unused|TAGBANWA}} ||{{tcname unused|TALAHIB}} ||{{tcname unused|UBBENG}} ||{{tcname unused|WISIK}} |{{tcname unused|YANING}} || {{tcname unused|ZUMA}} |} ==Mga bagyo na mapaminsala== {|class="wikitable" style=font:size:100% |'''Rango''' |'''Bagyo''' |'''Taon''' |'''Rehiyon''' |'''PHP''' |'''USD''' |- | style="background-color:blueviolet;"|1 || Yolanda (Haiyan) || 2013 || Kabuuang Kabisayaan || 95.5 bilyon || $ 2.02 bilyon |- | style="background-color:purple;"|2 || Odette (Rai) || 2021 || Kabisayaan, Caraga || 51.8 bilyon || $ 1.2 bilyon |- | style="background-color:purple;"|3 || Pablo (Bopha) || 2012 || Rehiyon ng Dabaw || 43.2 bilyon || $ 1.06 bilyon |- | style="background-color:violet;"|4 || Glenda (Rammasun) || 2014 || Bikol, Calabarzon, K. Maynila || 38.6 bilyon || $ 771 milyon |- | style="background-color:blueviolet;"|5 || Ompong (Mangkhut) || 2018|| rowspan="2"| Rehiyon ng Lambak Cagayan, Ilokos || 33.9 bilyon || $ 627 milyon |- | style="background-color:orangered;"|6 || Pepeng (Parma) || 2009 || 27.3 bilyon || $ 581 milyon |- | style="background-color:orangered;"|7 || Ulysses (Vamco) || 2020 || Calabarzon, Gitnang Luzon || 20.2 bilyon || $ 418 milyon |- | style="background-color:blueviolet;"|8 || Rolly (Goni) || 2020 || Rehiyon ng Bikol, Calabarzon || 20 bilyon || $ 369 milyon |- | style="background-color:lightgreen;"|9 || Kristine (Trami) || 2024 || Hilagang, Luzon, Timog Luzon || 17.6 bilyon || $ 357 milyon |- | style="background-color:lightyellow;"|10 || Paeng (Nalgae) || 2022 || Rehiyon ng Bikol, Calabarzon || 17.5 bilyon || $ 265 milyon |} == Mga bagyo na maraming patay na bilang == {|class="wikitable" style=font:size:100% |'''Rango''' |'''Bagyo''' |'''Taon''' |'''Naitalang patay''' |- | 1 || '''Haiphong''' || 1881 || 20, 000 |- | 2 || Yolanda (Haiyan) || 2013 || 6, 300 |- | 3 || Uring (Thelma) || 1991 || 5, 100 |- | 4 || Pablo (Bopha) || 2012 || 1, 901 |- | 5 || Angela || 1867 || 1, 800 |- | 6 || Winnie (2004) || 2004 || 1, 619 |- | 7 || "Oktubre 1897 Bagyo" || 1897 || 1, 500 |- | 8 || Nitang (Ike) || 1984 || 1, 363 |- | 9 || Sendong (Washi) || 2011 || 1, 268 |- | 10 || Trix || 1952 || 955 |} ===Mga pangalang isasalang sa bawat taon=== {| class="wikitable sortable" ! Letra ! Total ! Pangalan ! Mga taon |- | A || 2 || {{tcname unused|Ada}}, {{tcname unused|Amuyao}} || ''2026'', ''2028'' |- | B || rowspan="3"| 0 || --- || --- |- | C || --- || --- |- | D || --- || --- |- | E || 2 || {{tcname unused|Edring}}, {{tcname unused|Emil}} || ''2028'', ''2027'' |- | F || 1 || {{tcname unused|Francisco}} || ''2026'' |- | G || 1 || {{tcname unused|Gavino}} || ''2027'' |- | H || rowpsan="2"| 0 || --- |- | I || --- || --- |- | J || 2 || {{tcname unused|Jacinto}}, {{tcname unused|Josefa}} || ''2025'', ''2028'' |- | K || 1 || {{tcname unused|Kidul}}, {{tcname unused|Kiyapo}} || ''2028'', ''2026'' |- | L || 1 || {{tcname unused|Lekep}} || ''2028'' |- | M || 1 || {{tcname unused|Mirasol}} || ''2025'' |- | N || 1 || {{tcname unused|Nanolay}} || ''2028'' |- | O || 2 || {{tcname unused|Onos}}, {{tcname unused|Opong}} || ''2028'', ''2025'' |- | P || 2 || {{tcname unused|Pilandok}}, {{tcname unused|Puwok}} || ''2026'', ''2028'' |- | Q || 0 || --- || --- |- | R || 0 || --- || --- |- | S || 0 || --- || --- |- | T || 1 || {{tcname unused|Tamaraw}} || ''2023'' |- | U || 4 || {{tcname unused|Ugong}}, {{tcname unused|Umberto}}, {{tcname unused|Uwan}}, {{tcname unused|Upang}} || ''2023'', ''2022'', ''2021'', ''2024'' |- | V || 2 || {{tcname unused|Verbena}}, {{tcname unused|Venus}} || ''2025'', ''2026'' |- | W || 2 || {{tcname unused|Waldo}}, {{tcname unused|Warren}} || ''2026'', ''2024'' |- | Y || 1 ||{{tcname unused|Yasmin}} || ''2025'' |- | Z || 2 || {{tcname unused|Zigzag}}, {{tcname unused|Zeny}} || --- |} ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Bagyo sa Pilipinas]] [[Kategorya:Pilipinas]] [[Kategorya:Panahon]] {{Usbong|Panahon|Kalikasan}} m3bxirt61gapofdupxd2a25183lshhd 0 276879 2164287 2163869 2025-06-10T01:33:05Z Superastig 11141 Update. 2164287 wikitext text/x-wiki {{Infobox television channel | name =DZMM TeleRadyo | logo = | logo_size = 200px | logo_caption = | logo_alt = | launch_date = {{Start date|2007|4|12}} (bilang DZMM TeleRadyo) <br> {{Start date|2020|05|08}} (bilang TeleRadyo) <br> {{Start date and age|2023|6|30}} (bilang TeleRadyo Serbisyo) <br> {{Start date|2025|5|29}} (bilang DZMM TeleRadyo) | picture_format = [[1080i]] [[HDTV]]<br />{{small|(downscaled to [[16:9]] [[480i]] for the [[SDTV]] feed)}} | network = [[DWPM]] | owner = MediaSerbisyo Corporation {{small|(joint venture ng Philippine Collective Media Corporation at [[ABS-CBN Corporation]])}} | parent = | country = [[Pilipinas]] | area = Pilipinas | headquarters = [[ABS-CBN Broadcasting Center]], Diliman, [[Lungsod ng Quezon]] | sister_channels = {{ubl|[[A2Z (telebisyong tsanel)|A2Z]]|[[ABS-CBN News Channel|ANC]]|[[Cinema One]]|[[Cine Mo!]]|[[Jeepney TV]]|[[Knowledge Channel]]|[[Metro Channel]]|[[Myx]]}} | sat_serv_1 = [[G Sat]] | sat_chan_1 = Tsanel 39 | cable_serv_1 = [[SkyCable]] | cable_chan_1 = Tsanel 26 | cable_serv_2 = [[Cablelink]] | cable_chan_2 = Tsanel 7 | online_chan_1 = {{url|iwanttfc.com|Watch Live}} | online_serv_1 = [[iWantTFC]] }} Ang '''DZMM TeleRadyo''' (kilala dati bilang '''TeleRadyo''' at '''TeleRadyo Serbisyo'''), ay isang tsanel pantelebisyong nakakable (''cable television channel'') ng MediaSerbisyo Corporation, isang joint venture ng [[Prime Media Holdings]] (sa pamamagitan ng subsidiary na [[Philippine Collective Media Corporation]]) at [[ABS-CBN Corporation]] sa ilalim ng airtime lease kasunduan.<ref>{{cite news|last1=Mendoza|first1=Red|title=ABS-Prime joint venture station holds test broadcasts|url=https://www.manilatimes.net/2023/06/29/news/national/abs-prime-joint-venture-station-holds-test-broadcasts/1898144|website=[[The Manila Times]]|date=June 28, 2023|access-date=June 28, 2023}}</ref><ref>{{cite web|last=de Castro|first=Isagani Jr.|title=The politics of radio: New station DWPM Radyo 630 is born|url=https://www.rappler.com/business/new-radio-station-dpwm-630/|website=[[Rappler]]|date=June 30, 2023|access-date=June 30, 2023}}</ref> ==Tingnan din== *[[ABS-CBN (himpilang pantelebisyon)]] *[[DWPM|DZMM Radyo Patrol 630]] *[[ABS-CBN News and Current Affairs]] *[[ABS-CBN News Channel]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Navboxes | list1 = {{Programs}} {{ABS-CBN News and Current Affairs}} {{ABS-CBN}} {{Philippine cable channels}} {{Television in the Philippines}} }} {{Stub}} [[Category:ABS-CBN News and Current Affairs]] [[Category:Radyo Patrol]] [[Category:Creative Programs]] i3lbtq9ixi6f1oxss7pa1p5z8975iei 2164339 2164287 2025-06-10T10:00:05Z Superastig 11141 Ayusin. 2164339 wikitext text/x-wiki {{Infobox television channel | name =DZMM TeleRadyo | logo = | logo_size = 200px | logo_caption = | logo_alt = | launch_date = {{Start date|2007|4|12}} (bilang DZMM TeleRadyo) <br> {{Start date|2020|05|08}} (bilang TeleRadyo) <br> {{Start date and age|2023|6|30}} (bilang TeleRadyo Serbisyo) <br> {{Start date|2025|5|29}} (bilang DZMM TeleRadyo) | picture_format = [[1080i]] [[HDTV]] | network = [[DWPM]] | owner = Media Serbisyo Production Corporation<br>{{small|(joint venture ng Philippine Collective Media Corporation at [[ABS-CBN Corporation]])}} | parent = | country = [[Pilipinas]] | area = Pilipinas | headquarters = [[ABS-CBN Broadcasting Center]], Diliman, [[Lungsod ng Quezon]] | sister_channels = {{ubl|[[A2Z (telebisyong tsanel)|A2Z]]|[[ABS-CBN News Channel|ANC]]|[[Cinema One]]|[[Cine Mo!]]|[[Jeepney TV]]|[[Knowledge Channel]]|[[Metro Channel]]|[[Myx]]}} | sat_serv_1 = [[G Sat]] | sat_chan_1 = Tsanel 39 | cable_serv_1 = [[SkyCable]] | cable_chan_1 = Tsanel 26 | cable_serv_2 = [[Cablelink]] | cable_chan_2 = Tsanel 7 | online_chan_1 = {{url|iwanttfc.com|Watch Live}} | online_serv_1 = [[iWantTFC]] }} Ang '''DZMM TeleRadyo''' (kilala dati bilang '''TeleRadyo''' at '''TeleRadyo Serbisyo''') ay isang tsanel pantelebisyong nakakable (''cable television channel'') na pagmamay-ari ng Media Serbisyo Production Corporation, isang joint venture ng [[Philippine Collective Media Corporation]] at [[ABS-CBN Corporation]].<ref>{{cite news|last1=Mendoza|first1=Red|title=ABS-Prime joint venture station holds test broadcasts|url=https://www.manilatimes.net/2023/06/29/news/national/abs-prime-joint-venture-station-holds-test-broadcasts/1898144|website=[[The Manila Times]]|date=June 28, 2023|access-date=June 28, 2023}}</ref><ref>{{cite web|last=de Castro|first=Isagani Jr.|title=The politics of radio: New station DWPM Radyo 630 is born|url=https://www.rappler.com/business/new-radio-station-dpwm-630/|website=[[Rappler]]|date=June 30, 2023|access-date=June 30, 2023}}</ref><ref>{{cite web|last=CC|first=Je|title=TeleRadyo, set to return on free TV as a Zoe TV digital sub-channel|url=https://www.lionheartv.net/2022/05/teleradyo-set-to-return-on-free-tv-as-a-zoe-tv-digital-sub-channel|website=Lionheartv|date=May 12, 2022|access-date=June 22, 2023}}</ref><ref>{{cite web|last=Mia|first=Ron|title=Teleradyo halts broadcasting on Zoe TV's digital channel|url=https://www.lionheartv.net/2022/11/teleradyo-halts-broadcasting-on-zoe-tvs-digital-channel|website=Lionheartv|date=November 7, 2022|access-date=June 22, 2023}}</ref> ==Tingnan din== *[[ABS-CBN (himpilang pantelebisyon)]] *[[DWPM|DZMM Radyo Patrol 630]] *[[ABS-CBN News and Current Affairs]] *[[ABS-CBN News Channel]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{ABS-CBN News and Current Affairs}} {{ABS-CBN}} {{Philippine cable channels}} {{Television in the Philippines}} [[Category:ABS-CBN]] {{Stub}} 85ftrx372bgcdoaa38u7pdpwrtdhhze 0 290917 2164310 2163563 2025-06-10T05:12:21Z JWilz12345 77302 /* Estados Unidos */ Salin ng ilang parte mula sa enwiki 2164310 wikitext text/x-wiki {{Good article}}{{hatnote|Para sa gabay hinggil sa paggamit ng mga larawan sa Wikipedia sa ilalim ng mga tadhanang "kalayaan sa panorama", pakitingnan ang [[c:Commons:Freedom of panorama]].}} [[Talaksan:Image demonstrating freedom of panorama.jpg|thumb|Isang larawan na nagpapakita ng mga [[eskultura]] ni Sergej Alexander Dott, tinawag na ''Himmelsblumen'' at ginawa noong 2003, na matatagpuan malapit sa estasyong [[Gleisdreieck (Berlin U-Bahn)|Gleisdreieck]] ng [[Berlin U-Bahn|metro]] ng [[Berlin]], Alemanya. Angkop sa mga probisyon ng kalayaan sa panorama sa bansa ang paglathala nito sa pamamagitan ng malayang lisensiya.]] [[Talaksan:Two Statues Gugulethu Seven Memorial Redux.png|thumb|right|Walang kalayaan sa panorama sa [[Timog Aprika]], kaya kinakailangang sensurin ang estatwang ito dahil sakop ito ng mahigpit na kahulugan ng batas sa karapatang-sipi sa bansa.]] Ang '''kalayaan sa panorama''' ({{Langx|en|freedom of panorama}}, dinaglat na '''FoP''') ay isang tadhanang nakapaloob sa mga batas sa [[karapatang-sipi]] ng maraming mga hurisdiksiyon. Pinahihintulutan nito ang pagkuha ng mga [[retrato]] at [[video]] at paglikha ng ibang mga larawan (tulad ng mga [[pinta]]) ng mga [[gusali]] at kung minsan mga [[lilok]] at ibang mga gawang sining na palagiang matatagpuan sa isang [[pampublikong lugar]] nang hindi lumalabag sa anumang karapatang-sipi na maaaring manatili sa gayong mga gawa, at ang paglalathala ng gayong mga larawan.<ref name="seiler">Seiler, D.: ''[http://www.fotorecht.de/publikationen/hundertwasserhaus3.html Gebäudefotografie in der EU – Neues vom Hundertwasserhaus] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070930160856/http://www.fotorecht.de/publikationen/hundertwasserhaus3.html |date=2007-09-30 }}'', in ''Photopresse'' 1/2 (2006), p.&nbsp;16. URL last accessed 2007-09-20.</ref><ref name=DulongDeRosnay>{{Cite journal|last=Rosnay|first=Mélanie Dulong de|last2=Langlais|first2=Pierre-Carl|date=2017-02-16|title=Public artworks and the freedom of panorama controversy: a case of Wikimedia influence|url=https://policyreview.info/articles/analysis/public-artworks-and-freedom-panorama-controversy-case-wikimedia-influence|journal=Internet Policy Review|volume=6|issue=1|issn=2197-6775|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180118012615/https://policyreview.info/articles/analysis/public-artworks-and-freedom-panorama-controversy-case-wikimedia-influence|archivedate=2018-01-18|df=}}</ref> Nililimitahan ng mga batas o kaso ng batas ng kalayaan sa panorama ang mga mayhawak ng karapatang-sipi sa paggawa ng ligal na hakbang dahil sa paglabag ng karapatang-sipi laban sa mga tagalikha o tagapamahagi ng gayong mga larawan. Isa itong kataliwasan sa karaniwang alituntunin na ang mayhawak ng karapatang-sipi ay may tanging karapatan sa pagbibigay ng kapangyarihan sa paglikha at pamamahagi ng mga [[hinangong likha]] (''derivative works''). Hango ang parirala sa salitang [[Wikang Aleman|Aleman]] na ''{{lang|de|Panoramafreiheit}}'' ("kalayaan sa panorama" o "''panorama freedom''" sa Ingles). ==Mga pinagmulan== Ipinagbawal nang husto ang potograpiya at ibang mga paraan ng pagsasalarawan ng pampublikong espasyo noong nakaraan, sa mga kadahilanang hindi kaugnay sa karapatan ng mga manlilikha ng pampublikong mga obra. Ipinagbawal ng Pransiya ang gayong mga gawain noong ika-19 na dantaon para sa pagtatanggol ng pribasidad. Sinimulang ipagbawal ng Italya ang pagsasalarawan ng mga pook arkeolohiko noong ika-18 dantaon, kahit na nasa pampublikong mga lugar ang mga pook na ito, bilang proteksiyon sa kanilang pamanang pangkalinangan.<ref name=DulongDeRosnay/> Nagsimula ang kaisipan ng kalayaan sa panorama noong ika-19 na dantaon sa Alemanya. Ipinakilala ng [[Kaharian ng Bavaria]] noong 1840 ang isang kahalintulad na eksepsyon para sa piktorikong mga paglalarawan ng "mga likha ng sining at arkitektura sa panlabas na mga anyo ng mga ito" sa pampublikong mga espasyo. Nilayon nitong bawasan ang kahigpitan ng bagong mga patakarang pangkarapatang-sipi sa [[Kumpederasyong Aleman]] na ipinagbawal ang mga pagpaparami o reproduksiyon, maliban sa "mekanikal na mga pagpaparami." Tumulad kalaunan ang ibang mga estadong bahagi ng kumpederasyon, at noong 1876 tuluyan nang ipinatupad ng parlamento ng Alemanya ang karapatang ligal na ito sa buong kumpederasyon.<ref name=DulongDeRosnay/> ==Mga likhang dalawang-dimensiyonal== Sa mga bansa sa mundo, iba-iba ang tiyak na saklaw ng pahintulot na ito para makalikha ng mga retrato ng pampublikong mga lugar nang hindi na kailangang mag-alala hinggil sa mga gawang naipagsasanggalang ng karapatang-sipi na nasa larawan.<ref name="seiler"/> Sa karamihan ng mga bansa, tumutukoy lamang ito sa mga larawan ng mga likhang tatlong-dimensiyonal<ref name="uk_2">Tingnan ang ''e.g.'' Lydiate.</ref> na palagiang nakapuwesto sa isang pampublikong lugar, ang karaniwang ibig sabihin ng "palagian" ay "para sa likas na tanang buhay ng gawa."<ref name="ch"/><ref name="dix">{{cite web|last=Dix|first=Bruno|url=http://www.rechtpraktisch.de/artikel.html?id=519|title=Christo und der verhüllte Reichstag|date=2002-02-21|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20020722213717/http://www.rechtpraktisch.de/artikel.html?id=519|archive-date=2002-07-22|access-date=2020-05-18}}</ref> Sa [[Suwisa]], pinapayagan ang pagkuha at paglathala ng mga larawan ng mga likhang dalawang-dimensiyonal tulad ng mga miyural (mga larawang nakapinta sa pader) o graffiti, ngunit ang gayong mga larawan ay hindi maaring gamitin para sa layuning kapareho sa mga orihinal.<ref name="ch"/> ==Pampublikong espasyo== Maraming mga batas ay may mailap na pagkakaiba ukol sa pampublikong espasyo (''public space'') at pampribadong ari-arian. Sa [[Austria]] walang kaugnayan sa pahintulot na kalayaan sa panorama ang kinaroroonan ng retratista ,<ref name="seiler"/> ngunit sa [[Alemanya]] ang gayong pahintulot ay kumakapit lamang kapag ang larawan ay kinunan mula sa pampublikong lupa, at walang karagdagang mga gamit tulad ng mga hagdan, platapormang pambuhat, eroplano, atbp.<ref name="de"/> Sa ilang pagkakataon, umaabot din ang saklaw ng pahintulot sa tunay na mga lupang pampribado, halimbawa ay ang pampribadong mga liwasan at kastilyo na mapapasukan ng publiko at walang kontroladong mga pasukan, subalit may katakdaan na maaaring humingi ang may-ari ng bayad para sa komersiyal na paggamit ng mga larawan.<ref>{{cite web|url=http://juris.bundesgerichtshof.de/cgi-bin/rechtsprechung/document.py?Gericht=bgh&Art=pm&Datum=2010&Sort=3&nr=54399&pos=0&anz=241|title=Decision of the German Federal Court in favour of the Stiftung Preußische Schlösser und Gärten, December 17, 2010|publisher=Juris.bundesgerichtshof.de|date=2010-12-17|access-date=2012-07-20|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20131014190054/http://juris.bundesgerichtshof.de/cgi-bin/rechtsprechung/document.py?Gericht=bgh&Art=pm&Datum=2010&Sort=3&nr=54399&pos=0&anz=241|archive-date=2013-10-14}}</ref> Sa maraming mga bansa sa [[Silangang Europa]], nililimitahan lamang ng mga batas sa karapatang-sipi ang pahintulot na ito sa hindi pangkomersiyo na paggamit ng mga larawan.<ref name="elst">Tingnan ang Rusya bilang halimbawa: {{cite book|last=Elst|first=Michiel|title=Copyright, Freedom of Speech, and Cultural Policy in the Russian Federation|page=432f|publisher=Martinus Nijhoff|location=Leiden/Boston|year=2005|isbn=90-04-14087-5}}</ref> Mayroon ding pandaigdigang mga pagkakaiba sa tiyak na kahulugan ng isang "pampublikong espasyo." Sa maraming mga bansa, kinabibilangan lamang nito ang mga espasyo sa labas (halimbawa, sa Alemanya),<ref name="de"/> habang kasama naman sa ilan sa ibang mga bansa ang espasyo sa loob tulad ng pampublikong mga museo (halimbawa nito ay ang kaso sa [[United Kingdom|UK]]<ref name="uk"/> at sa [[Rusya]]).<ref name="ru">Elst p. 432, footnote 268. Tingnan din [http://www.consultant.ru/popular/gkrf4/ article 1276 of part IV of the Civil Code] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120607021156/http://www.consultant.ru/popular/gkrf4/|date=2012-06-07}} (in force as of January 1, 2008), na nagbibigay-linaw rito.</ref> ==Pandaigdigang mga kasunduan== Walang litaw na mga tuntunin hinggil sa kalayaan sa panorama sa alinman sa pandaigdigang mga kasunduan sa karapatang-sipi, tulad ng [[Kumbensiyong Berne]], [[Tratado sa Karapatang-sipi ng WIPO]], [[Unibersal na Kumbensiyon sa Karapatang-sipi]], at [[Kasunduang TRIPS]]. Gayunpaman, malimit na nagbibigay ang mga kasunduang ito ng isang [[tatlong-hakbang na pagsusulit]] (''three-step test'') bilang isang pangkalahatang takda na dapat pagbatayan laban sa pambansang mga tadhana sa kalayaan sa panorama, tulad ng ikalawang talata ng artikulong 10 ng Tratado ng WIPO, artikulong 13 ng TRIPS, at ikalawang talata ng artikulong 9 ng binagong Kumbensiyong Berne (bagamat para lamang sa pagpaparami).<ref>Reto M. Hilty at Sylvie Nérisson, ''Overview,'' sa: (ed.) na ito, ''Balancing Copyright,'' 2012, op. cit., mga pahinang 1–78, pahinang 24 f hinggil dito.</ref> May binanggit si [[Ralph Oman]], dating Direktor sa Karapatang-sipi (''Register of Copyrights'') ng {{ILL|Tanggapan sa Karapatang-sipi ng Estados Unidos|en|United States Copyright Office}}, tungkol sa isang pinagsamang pagsisikap ng [[Pandaigdigang Organisasyon sa Ari-ariang Intelektuwal]] at [[UNESCO]] noong dekada-1980 para sa isang ''Draft Model Copyright Law'', na kinabibilangan ng ilang mga simulain sa borador na nakatuon sa mga gawang pang-arkitektura. Nasa Simulaing WA7 ang tadhanang katulad ng kalayaan sa panorama: "Hindi kailangan ng pahintulot ng mga manlilikha ang pagpaparami ng panlabas na mga larawan ng arkitektura sa pamamagitan ng potograpiya, pelikula, pinta, lilok, drowing o mga kahalintulad na paraan kung para lamang ito sa pansariling layunin, o para sa layuning pangkomersiyo kapag nakatayo sa pampublikong kalye, daanan, liwasan o ibang mga lugar na karaniwang napupuntahan ng publiko ang mga gawang pang-arkitektura. Halo-halo ang mga puna hinggil dito: isang panukalang isali sa simulain ang mga larawan na kinunan mula sa himpapawid at satelayt, mga katanungan kung dapat bang isali ang panloob na arkitektura, at batikos dahil sa labis na pagsuko ng mga karapatan ng mga arkitekto sa publiko at hindi paglalaan ng kondisyon ng kabayaran sa pangkomersiyo na mga paggamit ng panlabas na mga larawan ng arkitektura. Hindi nakakuha ng sapat na pagsang-ayon ang mga panukalang ito, at ginawa ang simulaing hinggil sa panorama nang "walang mga pagbabago" ayon sa Komite ng mga Dalubhasa ng Pamahalaan.<ref>{{Cite report |url=https://www.copyright.gov/reports/architecture.pdf |title=THE REPORT OF THE REGISTER OF COPYRIGHTS ON WORKS OF ARCHITECTURE |publisher=US Copyright Office |location=Estados Unidos |date=Hunyo 19, 1989 |access-date=Mayo 30, 2025 |ISBN=0-8444-0653-8 |pages=148–155}}</ref> ==Katayuan sa iba-ibang mga bansa== Maraming mga bansa ang may kahalintulad na mga tadhanang nililimitahan ang saklaw ng batas sa karapatang-sipi upang malinaw na payagan ang mga retratong nagpapakita ng mga tanawin ng pampublikong mga lugar o tanawing kinunan mula sa pampublikong mga lugar. Ngunit magkaiba ang kahulugan ng mga bansa hinggil sa prinsipyo ng kalayaan sa panorama.<ref name="seiler"/> [[Talaksan:Freedom of Panorama world map.svg|thumb|none|650px|Katayuan ng kalayaan sa panorama sa buong daigdig para sa mga larawang ginagamit sa mga layuning pangkomersiyo.]] [[Talaksan:Tallest buildings 2022 whether or not FoP.png|thumb|none|650px|Nangungunang 11 pinakamatayog na mga gusali sa mundo noong 2022, at ang katayuan ng kalayaan sa panorama ng mga bansang kinaroroonan ng mga ito: [[Talaksan:SemiPD-icon.svg|30px]] – mayroong kalayaan sa panorama ([[Malaysia]], [[Tsina]], [[Taiwan]], [[Estados Unidos]]) [[Talaksan:Red copyright.svg|30px]] – walang kalayaan sa panorama ([[Saudi Arabia]], [[Timog Korea]], [[United Arab Emirates]])]] ===Pilipinas=== Nakasaad sa Seksiyong 172 ng Kodigo ng Ari-Ariang Intelektuwal ng Pilipinas (''Intellectual Property Code of the Philippines'' o Batas Republika Blg. 8293), nakapamagat na "''Literary and Artistic Works''", na isinasanggalang ang mga "likhang sining", tulad ng arkitektura at eskultura. Walang anumang probisyon ng kalayaan sa panorama sa Seksiyong 184 ("''Limitations on Copyright''") na nagtatala ng mga gawaing hindi itinuturing na paglabag sa karapatang-sipi ng mga gumawa o nagdisenyo ng mga gusali, eskultura, atbp. mga obra, ngunit nagbibigay ang probisyong (d) ng kataliwasan sa karapatang-sipi kung ang reproduksiyon ng "mga gawang pampanitikan, pansiyentipiko, at pansining" ay "bilang bahagi ng pag-ulat ng kasalukuyang mga kaganapan sa pamamagitan ng potograpiya, sinematograpiya, o pamamahayag hanggang sa kinakailangang saklaw para sa layuning ito." Ang probisyong (e) naman ay nagbibigay ng probisyong [[patas na paggamit]] (''fair use'') sa pagsasali ng isang akda o gawa sa "isang publikasyon, brodkast, o ibang uri ng komunikasyon sa madla," kung para lamang sa layunin ng pagtuturo.<ref name=PHIpo>{{cite web |url=https://drive.google.com/file/d/0B2or2OrWYpIfN3BnNVNILUFjUmM/view?ts=58057027 |accessdate=3 Hunyo 2020 |title=Intellectual Property Code of the Philippines (Republic Act No. 8293) (2015 Edition) |publisher=Intellectual Property Office of the Philippines}}</ref> Kapuwang hindi malaya para sa [[Wikimedia Commons]], ang imbakan ng mga talaksang (''files'') nasa malayang mga lisensiya o pampublikong dominyo, tulad ng mga retratong ginagamit sa [[Wikipedia]]. Nakasanayan na ng pamunuan nito na [[c:Category:Philippine FOP cases/deleted|magbura]] ng mga retrato ng bagong mga estruktura at pampublikong sining sa bansa, tulad ng mga gusali, lilok, bantayog, at memoryal.{{efn|''Halimbawang mga patunay sa mga pagbura:'' ganap na bagong mga estruktura - [[c:Commons:Deletion requests/Files in Category:SM Mall of Asia|SM Mall of Asia]]; mga estrukturang nilikha o ginawa ng mga alagad ng sining na maaring buhay pa o pumanaw na ngunit hindi pa umaabot sa 50 taon ang nakararaan mula nang sila'y pumanaw - [[c:Commons:Deletion requests/Files in Category:SAF 44 Mamasapano clash (Special Action Force Monument, Angeles City, Pampanga)|Bantayog ng SAF 44 sa Angeles]] at [[c:Commons:Deletion requests/Files in Category:Leyte Landing Memorial|Bantayog ng Paglapag sa Leyte]].}} Ito ay dahil hindi pinapayagan sa Wikimedia Commons ang mga talaksang naaangkop lamang sa tadhanang patas na paggamit. ===Ibang bahagi ng Timog-silangang Asya=== [[Talaksan:Freedom of panorama in Southeast Asia.svg|thumb|350px|Katayuan ng kalayaan sa panorama sa Timog-silangang Asya]] ====Biyetnam==== Walang ganap na kalayaan sa panorama sa Biyetnam. Ayon sa Artikulong 25(h) ng kanilang bagong-amyendang batas sa karapatang-sipi ng Biyetnam (2022), maari ang potograpiya at pagsasahimpapawid sa telebisyon ng mga obrang hinulma, arkitektura, at obrang napapakinabangan na nakadispley sa publiko, "para sa layon ng pagpapakita o pagprisinta ng mga larawan ng mga obrang ito, hindi sa layuning pangkomersiyo."<ref>{{cite web|url=https://thuvienphapluat.vn/van-ban/So-huu-tri-tue/Luat-So-huu-tri-tue-sua-doi-2022-458435.aspx?v=d |title=Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi 2022 |access-date=Oktubre 14, 2022}}</ref> ====Brunei==== Nakalahad sa Seksiyong 66 ng batas sa karapatang-sipi ng Brunei ang kanilang kalayaan sa panorama, na pinahihintulutan ang pagsasalarawan ng mga likhang gusali, lilok, modelo ng mga gusali, at obra ng masining na pagkakagawa sa pampublikong mga lugar, sa pamamagitan ng pagguhit, potograpiya, sinematograpiya, at pagsasahimpapawid sa telebisyon.<ref>{{cite web|url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/bn/bn002en.pdf |title=Emergency (Copyright) Order, 1999 |author=Brunei |website=WIPO Lex |access-date=Mayo 23, 2021}}</ref> ====Cambodia==== Sa Cambodia, nakasaad sa Artikulong 25 ang limitadong kalayaan sa panorama. Pinapayagan lamang ang tadhanang ito kung ang pagpaparami ng obrang grapiko o hinulma (mga lilok) sa pampublikong lugar ay hindi pangunahing paksa ng sumunod na reproduksiyon, tulad ng mga retrato. Kapag naging pangunahing paksa ng sumunod na pagpaparami ang pampublikong mga obra, hindi ito maaaring gamitin sa anumang layunin maliban lamang sa pansarili (pampamilya at pangkaibigan) na paggamit at sa mga layuning pang-edukasyon na hindi nakikinabang (''non-profit educational purposes'').<ref>{{cite web|url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/kh/kh003en.pdf |title=Law on Copyright and Related Rights |year=2003 |author=Cambodia |access-date=Mayo 23, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref> ====Indonesya==== Walang tiyak na pagbanggit ng kalayaan sa panorama sa [[batas sa karapatang-sipi ng Indonesya]], bagamat umiiral ang isang kahalintulad subalit limitadong tadhana sa Artikulong 15 na pinagkakalooban ang mga may-ari ng obra, kabilang na ang arkitektura at lilok, ang karapatan na magsagawa ng pampublikong displey, sa paraang paglalathala man o pagpaparami sa isang katalogo. Nagbibigay naman ang Artikulong 43(d) ng pahintulot para sa pamamahagi ng mga nilalamang isinasanggalang ng karapatang-sipi sa teknolohiyang pang-impormasyon at midyang pangkomunikasyon, kung ang mga nabanggit na midyum ng pamamahagi ay "hindi komersiyal at/o walang halaga para sa Manlilikha o kaugnay na mga partido."<ref>{{cite web |url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/id/id064en.pdf |title=Law of the Republic of Indonesia No. 28 of 2014 on Copyright |author=Indonesia |access-date=Mayo 12, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref> ====Laos==== Walang kalayaan sa panorama sa Laos, ngunit may kahalintulad na probisyon sa Artikulong 115 ang kanilang batas sa karapatang-sipi, subalit nakapamagat na "''Acts Consistent with Fair Use''" ang artikulo. Nakasaad sa pangatlong sugnay ng artikulo na maaaring isipi sa pamamagitan ng potograpiya at sinematograpita ang mga obrang niyari na at nakadispley sa publiko, tulad ng pinong sining, arkitektura, at nalalapat na sining, kung ang mga obrang ito ay hindi paksa ng pagpaparami. Pinapayagan din sa artikulo ang pagpaparami ng mga obra para sa layunin ng pag-uulat ng kasalukuyang mga kaganapan, subalit hanggang sa layuning paghahatid ng balita't impormasyon lamang.<ref>{{cite web|url=https://sblaw.vn/wp-content/uploads/2018/07/Law-on-Intellectual-Property-Amended-2017-ENG-ProofreadCLEAN.pdf |title=Law on Intellectual Property |author=Lao People's Democratic Republic |access-date=Mayo 23, 2021 |website=SB Law}}</ref> ====Malaysia==== {{multiple image | align = right | image1 = Petronas Towers, Kuala Lumpur.jpg | image2 = Kota Kinabalu City Centre 0001.jpg | footer = ''Kaliwa:'' [[Toreng Petronas]] na dinisenyo ni arkitekto [[César Pelli]]. ''Kanan:'' Estatwa ng Merlin sa [[Kota Kinabalu]] }} Tinitiyak ng [[Batas sa Karapatang-sipi ng 1987 (Malaysia)|batas sa karapatang-sipi ng 1987 ng Malaysia]] ang kalayaan sa panorama sa pampublikong mga lugar. Nakasaad sa seksiyong 13(2)(d) na hindi isang paglabag sa karapatang-sipi ang reproduksiyon o pamamahagi ng mga kopya ng anumang obra na palagiang nakatayo sa isang pampublikong lugar. Tinutukoy ng Seksiyong 3 ang "mga likhang sining" bilang anumang gawang grapiko, retrato, lilok, kolyahe (''collage''), at gawa ng arkitektura o masining na artesaniya. Hindi kasama sa natatanging tadhanang ito ang mga disenyong plano ng mga [[sirkitong integrado]].<ref>{{cite web|title=COPYRIGHT ACT 1987|url=http://www.myipo.gov.my/documents/10192/2322945/CopyrightAct1987asat1-7-2012.pdf|website=Intellectual Property Corporation of Malaysia|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161029091611/http://www.myipo.gov.my/documents/10192/2322945/CopyrightAct1987asat1-7-2012.pdf|archivedate=2016-10-29|language=en|date=2012-07-01}}</ref><ref>{{cite book|editor=祁希元|others=曲三强|title=马来西亚经济贸易法律指南|url=https://books.google.com/books?id=pY9zOMv2A24C&pg=PA152|accessdate=2016-10-29|edition=1|date=2006-10-01|publisher=中国法制出版社|language=zh-cn|isbn=978-7-80226-571-4|page=152}}</ref> ====Singapore==== [[Talaksan:Merlion - 2013.04 - panoramio.jpg|thumb|left|Ang rebultong [[Merlion]] sa harap, obra ni Lim Nang Seng (namatay 1987) noong 1972. Sa likod naman ang [[Marina Bay Sands]], obra ni arkitekto [[Moshe Safdie]] noong 2010.]] Tinitiyak ng batas sa karapatang-sipi ng Singapore ang kalayaan sa panoramang kumakapit sa mga likhang [[tatlong dimensiyonal]] at ilang mga gawang grapiko. Pinahihintulutan ng Artikulong 63 ng batas ang paggamit ng mga lilok at masining na pagkakagawa na nakatayo sa isang pampublikong lugar nang hindi pansamantala lamang, at hindi nilalabagan ng paggawa ng pinta, drowing, klitse, o retrato ng gawa o pagsasali ng gawa sa isang pelikulang sinematograpo o sa isang brodkast ng telebisyon ang karapatang-sipi ng mga gawang ito. Isinasaad sa Artikulong 64 na kumakapit ang gayong kalayaan sa mga gusali o modelo ng gusali, at walang pagbabawal hinggil sa kinaroroonan ng gayong mga estruktura. Gayunpaman, hindi sakop ng kalayaan sa panorama ang mga likhang dalawang-dimensiyonal.<ref>{{cite web|title=COPYRIGHT ACT 1987 |url=http://statutes.agc.gov.sg/aol/download/0/0/pdf/binaryFile/pdfFile.pdf?CompId:9fd29843-7bce-41fc-960a-94103b004401 |website=Singapore Statutes Online |accessdate=2016-10-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161029102409/http://statutes.agc.gov.sg/aol/download/0/0/pdf/binaryFile/pdfFile.pdf?CompId%3A9fd29843-7bce-41fc-960a-94103b004401 |archivedate=2016-10-29 |language=en |date=1987-02-20 |deadurl=yes }}</ref> ====Thailand==== Itinatalakay ang kalayaan sa panorama sa mga Seksiyong 37–39 ng batas sa karapatang-sipi ng Thailand. Pinapayagan ng mga Seksiyong 37 at 38 ang mga representasyon ng mga obra sa pampublikong mga lugar at arkitektura sa pamamagitan ng "drowing, pinta, konstruksiyon, klitse, moldura, paglililok, litograpiya, potograpiya, sinematograpiya, at pamamahayag ng video", habang pinapayagan ng Seksiyong 39 ang panlarawan at pangvideo na mga representasyon ng "isang likha kung saang bahagi ang isang masining na obra."<ref>{{cite web |url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/th/th042en.pdf |title=Copyright Act B.E. 2537 (1994) (as amended up to Copyright Act B.E. 2561 (2018)) |author=Thailand |website=WIPO Lex |access-date=Mayo 14, 2021 |archive-date=Mayo 14, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210514080326/https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/th/th042en.pdf |url-status=dead }}</ref> ===Alherya=== Nagbibigay ng eksepsiyong kalayaan sa panorama ang ''Ordinansa Blg. 03-05 ng ika-19 Hulyo 2003 hinggil sa Karapatang-sipi at Kaugnay na mga Karapatan''. Sa ilalim ng Artikulo 50 ng nasabing batas, pinahihintulutang magparami ng mga larawan ng mga gawang pang-arkitektura, pampinong sining, pang-nalalapat na sining, at pampotograpiya na palagiang matatagpuan sa pampublikong mga lugar, maliban sa mga obra na matatagpuan sa mga galeriya, museo, at natukoy na mga sityong pangkultura at pangkalikasan ("''classified cultural and natural sites''").<ref>{{cite web |url=https://www.joradp.dz/FTP/jo-francais/2003/F2003044.pdf |title=Ordonnance n°03-05 du 19 Juillet 2003, relative aux droits d'auteur et aux droits |language=fr |work=Journal Officiel de la Republique Algerienne Democratique et Populaire |access-date=Marso 12, 2025 |page=8}}</ref> ===Australya=== [[Talaksan:Sydney Opera House 2 (30595141941).jpg|thumb|[[Sydney Opera House]], na dinisenyo ng arkitektong Dinamarkes na si [[Jørn Utzon]]]] Sa [[Australya]], tinatalakay ang kalayaan sa panorama sa pederal na ''[[Batas sa karapatang-sipi ng Australya|Copyright Act 1968]]'', mga seksiyong 65 hanggang 68. Inilalaan ng Seksiyong 65: "Ang karapatang-sipi sa isang gawa ... na matatagpuan sa isang pampublikong lugar, o sa mga premisang bukas sa publiko, ay hindi nilalabagan ng paglikha ng isang pinta, drowing, klitse (''engraving''), o retrato ng gawa o ang pagsasali ng gawa sa isang sinematograpong pelikula o sa isang brodkast pantelebisyon, maliban kung pansamantala lamang (ang kinaroroonan nito)." Kumakapit ito sa anumang "masining na gawa" na binigyang-kahulugan sa talatang (c) ng bahaging 10: isang "obra ng masining na pagkakagawa" (pero hindi isang ''circuit layout'').<ref name="AU">{{Cite Legislation AU|Cth|act|ca1968133|Copyright Act 1968}}</ref> Nagbibigay ang Seksiyong 66 ng Batas ang hindi pagsasali sa paglabag sa karapatang-sipi ang mga retrato at larawan ng mga gusali at modelo ng mga gusali.<ref name="AU" /> Walang karapatang sumipi ng mga obrang hindi saklaw ng mga probisyong ito. Nangangahulugan itong maaring makalabang sa karapatang-sipi ang pagpaparami ng mga larawan ng "[[sining sa kalye]]".<ref name="G124v01">{{cite web|url=http://www.copyright.org.au/acc_prod/AsiCommon/Controls/BSA/Downloader.aspx?iDocumentStorageKey=62a2e433-4cab-4d6f-8dd2-dc4af24277e7&iFileTypeCode=PDF&iFileName=Street%20Art%20&%20Copyright|title=Street Art & Copyright|publisher=[[Australian Copyright Council]]|work=Information Sheet G124v01|date=Setyembre 2014|access-date=2016-05-08|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160322193002/http://www.copyright.org.au/acc_prod/AsiCommon/Controls/BSA/Downloader.aspx?iDocumentStorageKey=62a2e433-4cab-4d6f-8dd2-dc4af24277e7&iFileTypeCode=PDF&iFileName=Street%20Art%20&%20Copyright|archive-date=2016-03-22}}</ref><ref>{{cite web|title=Street photographer's rights|url=http://www.artslaw.com.au/info-sheets/info-sheet/street-photographers-rights/|website=Arts Law Information Sheet|publisher=Arts Law Centre of Australia|access-date=2016-05-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20140630101936/http://www.artslaw.com.au/info-sheets/info-sheet/street-photographers-rights/|archive-date=2014-06-30|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|title=Photographers & Copyright|edition=17|url=http://www.copyright.org.au/admin/cms-acc1/_images/732757805533a4bbed9e2a.pdf|publisher=Australian Copyright Council|access-date=2014-10-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20140702180313/http://www.copyright.org.au/admin/cms-acc1/_images/732757805533a4bbed9e2a.pdf|archive-date=2014-07-02|url-status=live|page=7|date=Enero 2014|quote=''You will generally need permission to photograph other public art, such as murals.''}}</ref> ===Bagong Silandiya=== Ang ''Copyright Act (1994)'' ng [[New Zealand|Bagong Silandiya]] ay nagbibigay ng mga pagkakapuwera para sa malayang pamamahagi ng mga retrato ng ilang mga likha gaya ng mga lilok, ngunit hindi nagbibigay ng mga pagkakapuwera para sa mga obrang grapiko tulad ng mga miyural at sining sa kalye, kahit na nasa pampublikong mga espasyo ang mga ito. Nagngangahulugan ito na kailangang kumuha ng pahintulot mula sa mga arteista o tagahawak ng karapatang-sipi para makapagkuha ng mga retrato ng gayong mga likha nang malaya para sa mga layuning pamamahagi, lalo na kung may komersiyal na pakay. Subalit binabalewala ang restriksiyon na ito, patunay rito ang patuloy na pamamahagi ng gayong mga retrato sa [[hatirang pangmadla]] at ang paggamit ng mga ''marketing company'' ng mga obrang grapiko bilang likurang mga elemento sa kanilang mga patalastas.<ref>{{cite web |url=https://theconversation.com/yes-street-art-is-on-public-display-but-that-doesnt-mean-we-should-share-it-without-credit-132000 |title=Yes, street art is on public display — but that doesn’t mean we should share it without credit |last1=Dickison |first1=Mike |last2=White |first2=Bruce |date=Hulyo 9, 2020 |website=The Conversation |access-date=Marso 18, 2021}}</ref> Kamakailan lamang, noong 2019, inihayag ng arteistang si Xoë Hall ang kaniyang pagkadismaya sa paggamit ng [[Whitcoulls]] ng mga larawan ng kaniyang miyural sa [[Wellington]] sa kanilang mga kalendaryo, at iminungkahi ang kapuwa niyang mga miyuralista sa bansa na "magkaroon ng kontrata para sa bawat dingding na kanilang ipinipinta at isinasaad kung sino ang nagmamay-ari ng karapatang-sipi, at isali ito sa miyural kalakip ng pangalan ng arteista."<ref>{{cite news |url=https://www.rnz.co.nz/news/national/406415/artist-xoe-hall-outraged-over-work-featured-on-calendar-s-cover |title=Artist Xoë Hall outraged over work featured on calendar's cover |last=Cook |first=Charlotte |date=Disyembre 30, 2019 |access-date=Marso 18, 2021 |work=[[Radio New Zealand]]}}</ref> ===Brasil=== [[Talaksan:Minha Janela, Cristo Redendor.JPG|thumb|Hinggil sa kaso ng tanyag na rebultong [[Kristo ang Tagapagtubos]], sinabi ni Abogado Frullani Lopes na "bagamat pribado ang pag-aari ng lugar na kinatatayuan nito, hindi hinahadlang ang pampublikong pagpasok, at hindi maipagwawalang-bahala na bahagi ito ng tanawin ng [[Rio de Janeiro]]. Sa gayong pananaw, ang lugar na kinatatayuan nito ay dapat na ituring na pampublikong lugar."<ref>{{cite web |language=pt |url=https://www.conjur.com.br/2014-ago-23/marcelo-lopes-representacao-cristo-redentor-filme-nao-vetada |title=Representação do Cristo Redentor em filme não pode ser vetada |date=23 Agosto 2014 |author=Marcelo Frullani Lopes|quote=apesar de a área ser de propriedade privada, o acesso público ao local não é restrito. Não se pode ignorar, também, que o Cristo Redentor integra a paisagem do Rio de Janeiro. Por esse ponto de vista, o local em que a obra se encontra deve ser considerado logradouro público para fins de aplicação desse dispositivo.}}</ref>]] Pinahihintulutan sa Artikulong 48 ng [https://web.archive.org/web/20110604224823/http://www.wipo.int/wipolex/en/text.jsp?file_id=125392 batas sa karapatang-sipi ng Brazil] (Blg. 9.610 / Pebrero 19, 1998) ang malayang pagpinta, potograpiya, at paggawa ng video ng anumang gawa na palagiang nakapuwesto sa isang pampublikong lugar, sa kabila ng pagiging protektado ng karapatang-sipi ang gayong mga gawa.<ref>{{cite web|title=LEI Nº 9.610, DE 19 DE FEVEREIRO DE 1998.|url=https://www.planalto.gov.br/ccivil_03/leis/L9610.htm|website=Presidência da República|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161028220538/http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/leis/l9610.htm|archivedate=2016-10-28|language=pt|quote=Art. 48. As obras situadas permanentemente em logradouros públicos podem ser representadas livremente, por meio de pinturas, desenhos, fotografias e procedimentos audiovisuais.}}</ref><ref>{{cite web|title=Law No. 9610 of February 19, 1998, on Copyright and Neighboring Rights|url=http://www.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/br/br002en.pdf|website=World Intellectual Property Organization|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160408030416/http://www.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/br/br002en.pdf|archivedate=2016-04-08|page=12|language=en|format=PDF|date=1998-02-19|quote=48. Works permanently located in public places may be freely represented by painting, drawing, photography and audiovisual processes.}}</ref> Ang tadhanang ito ay itinuturing na nagbibigay ng katamtamang malawak na kalayaan sa panorama.<ref>{{cite journal|last1=Newell|first1=Bryce Clayton|title=Freedom of Panorama: A Comparative Look at International Restrictions on Public Photography|journal=Creighton Law Review|date=2011|volume=44|pages=421|url=http://hdl.handle.net/10504/40711|accessdate=2016-10-29|language=en|issn=0011-1155|quote=Brazilian copyright law provides very broad panorama freedom. Indeed, Article 48 of Law No. 9610 of February 19, 1998, on Copyright and Neighboring Rights provides}}</ref> ===Canada=== Isinasaad ng Seksiyong 32.2(1) ng Batas sa Karapatang-sipi (Canada) ang mga sumusunod: {{quote|Hindi lumalabag sa karapatang-sipi (''It is not an infringement of copyright'') {{block indent|(b) ang sinumang nagpaparami, sa isang pinta, drowing, klitse, retrato, o gawang sinematograpiko (''for any person to reproduce, in a painting, drawing, engraving, photograph or cinematographic work'') {{block indent|(i) ng isang gawang pang-arkitektura, sa kondisyong hindi sa kalikasan ng isang drowing o planong pang-arkitektura ang sipi, o (''an architectural work, provided the copy is not in the nature of an architectural drawing or plan, or'')}} {{block indent|(ii) isang lilok o likha ng masining na pagkakagawa o isang hulma o modelo ng isang lilok o likha ng masining na pagkakagawa, na palagiang matatagpuan sa isang pampublikong lugar o gusali; (''a sculpture or work of artistic craftsmanship or a cast or model of a sculpture or work of artistic craftsmanship, that is permanently situated in a public place or building;'')}}}}}} Inilalaan din ng Batas sa Karapatang-sipi ang tiyak na proteksiyon para sa nagkataong pagsasali ng isa pang gawa na makikita sa likod ng isang retrato (halimbawa, isang gusali sa malayuang dako ng isang retrato). Hindi lumalabag sa karapatang-sipi ang mga retratong kasali ang gayong mga gawa nang "nagkataon at hindi sinadya." ===Côte d'Ivoire=== Hindi kinikilala sa [[Côte d'Ivoire]] (o Baybaying Garing) ang kalayaan sa panorama. Batay sa Artikulo 27 ng ''Batas Blg. 2016-555 ng ika-26 ng Hulyo 2016'', pinahihintulutang magparami ng mga larawan ng nagawa nang mga gawang pang-arkitektura, mga gawang panlilok, at mga grapikong sining, ngunit alinsunod sa sumusunod na mga kondisyon: #Pagpaparami ng nabanggit na mga gawa sa pamamagitan ng mga lathalain, midyang awdiyo-biswal, o Internet, para lamang sa layunin ng pagpapalaganap ng impormasyon. #Pagpaparami ng mga larawan ng mga obra na inilaan upang lumabas sa mga katalogo ng mga pagbebenta ng mga obra sa loob ng bansa sa ligal na paraan, para lamang sa layuning ilarawan ang nabanggit na mga obra. #Pagpaparami ng nabanggit na mga gawa sa pamamagitan ng midyang awdiyo-biswal kung palagiang matatagpuan sa mga pampublikong espasyo ang nabanggit na mga gawa, subalit sa paraang nagkataon lamang ang pagpapakita ng mga gawa sa mga larawan. Dagdag ng probisyon: "Anumang paggamit ng nabanggit na mga pagpaparami sa artikulong ito na may layuning kumita ay napapailalim sa paunang pahintulot mula sa manlilikha."<ref>{{cite web |url=https://culture.gouv.ci/wp-content/uploads/2023/06/Loi-n%C2%B0-2016-555-du-26-JUIL.-2016-DROIT-DAUTEUR-ET-DV.pdf |title=loi n° 2016-555 du 26 juillet 2016 - relative au droit d'auteur et aux droits voisins |website=Ministère de la Culture et de la Francophonie |access-date=Marso 8, 2025 |language=fr}}</ref> ===Demokratikong Republika ng Konggo=== Labis na limitado ang kalayaan sa panorama na nakapaloob sa batas sa karapatang-sipi ng [[Demokratikong Republika ng Konggo]] na ipinasa noong 1986. Pinahihintulutan lamang ng Artikulo 28 ang potograpiya, sinematograpiya, at pagpapalabas sa telebisyon ng mga gawang pang-arkitektura, subalit maaari lamang gamitin sa ligal na paraan ang mga retrato sa mga pahayagan, diyornal, at batayang aklat na pampaaralan. Tumatalakay naman ang Artikulo 29 sa "pampigurang mga gawang sining na habambuhay na matatagpuan sa pampublikong lugar," datapwat maaari lamang ilarawan ang mga gawang ito sa mga pelikula at palabas sa telebisyon.<ref>{{cite web |url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/cd/cd005en.pdf |title=Ordinance-Law No. 86-033 of April 5, 1986 on the Protection of Copyright and Neighboring Rights |author=Democratic Republic of the Congo |website=WIPO Lex |access-date=Mayo 12, 2021}}</ref> ===Estados Unidos=== Isinasanggalang ng karapatang-sipi ang mga gusali sa Estados Unidos na itinayo mula noong ika-1 ng Disyembre, 1990 hanggang sa kasalukuyan, pati ang mga gusaling buhat sa mga disenyong natapos bago mag-ika-1 ng Disyembre, 1990 pero itinayo sa pagitan ng ika-30 ng Nobyembre, 1990 at ika-31 ng Disyembre, 2002.<ref>{{cite web |url=https://guides.library.cornell.edu/copyright/publicdomain |title=Copyright Services: Copyright Term and the Public Domain |website=Cornell University Library |access-date=Abril 6, 2025}}</ref> Gayunpaman, taglay ng [[batas sa karapatang-sipi ng Estados Unidos]] ang sumusunod na tadhana, na ipinatupad ng ''Architectural Works Copyright Protection Act (AWCPA)'' ng 1990: {{quote|Hindi kasama sa karapatang-sipi ng isang nakatayo nang gawang pang-arkitektura ang karapatang hadlangan ang paggawa, pamamahagi, o pagpapakita sa publiko ng mga larawan, pinta, retrato, o iba pang malarawang mga representasyon ng gawa, kung ang gusali na kumakatawan sa nasabing gawa ay matatagpuan sa pampublikong lugar o karaniwang makikita mula rito.|[[:wikisource:United States Code/Title 17/Chapter 1/Section 120|17 U.S.&nbsp;Code §&nbsp;120(a)]]<ref>{{cite web|title=17 U.S. Code § 120 - Scope of exclusive rights in architectural works|url=https://www.law.cornell.edu/uscode/text/17/120|access-date=2016-04-04|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160419101318/https://www.law.cornell.edu/uscode/text/17/120|archive-date=2016-04-19}}</ref>}} ====Batayan at kahulugan==== {{multiple image | align = right | direction = vertical | total_width = 250 | image1 = NYC, WTC.jpg | caption1 = ''[[One World Trade Center]]'' sa [[Lungsod ng New York]], na natapos noong 2013. Gawa ni [[David Childs]] ng [[SOM (kompanyang pang-arkitektura)|Skidmore, Owings & Merrill LLP]]. | image2 = Walt Disney Concert Hall 2013.jpg | caption2 = ''[[Bulwagang Konsiyerto ng Walt Disney]]'' sa [[Los Angeles]], gawa ni [[Frank Gehry]] at natapos noong 2003. | image3 = Calatrava - Milwaukee Art Museum, Quadracci Pavilion (S).jpg | caption3 = ''Pabilyong Quadracci'' na matatagpuan sa [[Museo ng Sining ng Milwaukee]]. Gawa ni [[Santiago Calatrava]] at natapos noong 2001. }} Ipinalagay ng Ulat Komite Blg. 101-735 ng [[Kapulungan ng mga Kinatawan ng Estados Unidos]] na hindi lumalabag ang tadhanang ito sa pagtalima ng bansa sa Kumbensiyong Berne at binigyang-diin nito na nagbibigay ng kawangis na mga karapatan ang ilan sa iba pang mga bansang lumagda sa kasunduan. Tinanggihan ang mungkahi mula sa {{ILL|Surian ng Amerika sa mga Arkitekto|en|American Institute of Architects}} (AIA) na higpitan ang paglikha ng mga larawan na nilayong "isulong ang hindi pinahihintulutang disenyo at pagtatayo ng isang kahalintulad na gawang pang-arkitektura"; tumutol ang mga pangkat ng mga retratista tulad ng {{ILL|Samahan ng Amerika sa mga Retratistang Pangmidya|en|American Society of Media Photographers}} (ASMP) sa panukala ng AIA na kanilang iginiit na maaaring "makasagabal sa masining at hindi mapagkompitensiyang pagsusuri ng mga gawang pang-arkitektura, gayon din sa kakayahan ng mga retratista na isulong ang kanilang kabuhayan."<ref>{{cite web |url=https://www.copyright.gov/reports/copyright-amendments-act-of-1990.pdf |title=Copyright Amendments Act of 1990 – Report 101-735 |website=U.S. Copyright Office |access-date=Hulyo 28, 2024}}</ref> Binanggit ni Zimand (2024) ang isa pang mungkahi mula kay David Daileda, isang kinatawan ng AIA, upang pahintulutan lamang ang mga larawan sa mga kasong "hindi pangunahing paksa ang mga gawang pang-arkitektura" sa mga larawan; tinanggihan din ng kanilang tagapagbatas ang mungkahing ito na hinango sa mga batas sa Pransiya.<ref name=Zimand>{{cite journal |last=Zimand |first=Margalit |url=https://journals.library.columbia.edu/index.php/lawandarts/article/view/12495/6180 |title=Deconstructing the Blueprint for Infringement: Remedying Flawed Interpretations of the § 120(a) Exception to Architecture Copyrights |volume=47 |issue=1 |year=2024 |pages=151–152 |journal=The Columbia Journal of Law & the Arts |access-date=Agosto 23, 2024 |doi=10.52214/jla.v47i1.12495|doi-access=free }}</ref> Ang kahulugan ng "gawang pang-arkitektura" sa kalagayang ito ay isang gusali,<ref>{{cite web|title=17 U.S. Code § 101|url=https://www.law.cornell.edu/uscode/text/17/101|access-date=2016-04-08|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160430034315/https://www.law.cornell.edu/uscode/text/17/101|archive-date=2016-04-30}}</ref> na binigyang-kahulugan bilang "mga estrukturang matitirhan ng tao na nilayong maging palagian at hindi nagagalaw (''permanent and stationary''), tulad ng mga bahay at gusaling pang-opisina, at ibang palagian at nakapirme na mga estrukturang idinisenyo para matutuluyan ng mga tao, kabilang na ang, ngunit hindi limitado sa, mga simbahan, museo, mirador (''gazebo''), at pabilyon ng hardin."<ref>{{cite web|title=37 CFR 202.11(b)|url=https://www.law.cornell.edu/cfr/text/37/202.11|access-date=2016-04-08|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160307212357/https://www.law.cornell.edu/cfr/text/37/202.11|archive-date=2016-03-07}}</ref> ====Ibang mga gawa==== Gayunpaman, hindi saklaw ng kalayaan sa panorama sa Estados Unidos ang ibang mga obra na naipagsasanggalang ng karapatang-sipi, tulad ng mga lilok. Maaring maging paglabag sa karapatang-sipi ng manlilikha ng isang obra kapag ginamit ang mga retrato ng kaniyang gawa sa layuning pangkomersiyo. Ipinaliwanag ni Charlie Damschen, abogado mula sa Hamilton IP Law sa [[Iowa]], na hawak pa rin ng manlilikha ang karapatang-sipi sa isang likhang sining kahit na ginawa ito upang maitayo sa pampublikong mga lugar. Malimit na pag-usapan ang usaping ito dahil sa dumaraming mga paggamit ng isinanggalang na mga sining sa [[hatirang pangmadla]] at midyang digital. Gayunpaman, umiiral ang batayan na [[patas na paggamit]] na nagpapahintulot sa "binagong" mga paggamit (o ''transformative uses'') ng protektadong mga gawa, tulad ng komentaryo, pagsusuri, balita, at parodya. Subalit kung pinarami ang gawa sa pamamagitan ng potograpiya o videograpiya at ginawa ang pagpaparaming ito na may layuning kumita, hindi na ito sakop ng depensang patas na paggamit.<ref>{{cite news |url=https://www.desmoinesregister.com/story/money/business/2019/08/26/des-moines-artist-sues-hy-vee-using-his-mural-super-bowl-ad-copyright-infringement-hyvee-commercial/2008639001/ |title=Who owns public art? Des Moines artist sues Hy-Vee for using his mural in Super Bowl ad |last=Ta |first=Linh |date=Agosto 25, 2019 |access-date=Nobyembre 27, 2023 |work=Des Moines Register}}</ref> ;Kilalang mga kaso Isang kilalang kaso ng paglabag sa karapatang-sipi ng mga obra sa Estados Unidos ay ang ''Gaylord v. United States, No.'' 09-5044. Ito ay hinggil sa paggamit ng [[United States Postal Service]] ng isang larawan ng 14 sa 19 na mga estatwa ng sundalo sa [[Korean War Veterans Memorial]] para sa kanilang [[selyo]] bilang paggunita sa ika-50 anibersaryo ng armistisyo ng [[Digmaang Koreano]] noong 2003. Walang pahintulot mula kay [[Frank Gaylord]], manlililok ng nasabing obra na kilala bilang ''The Column'', ang naturang paggamit ng U.S. Postal Service ng mga larawan ng kaniyang obra sa kanilang selyong nagkakahalaga ng 37 cents.<ref>{{cite web|url=http://www.copyright.gov/fair-use/summaries/gaylord-us-fedcir2010.pdf |title=Gaylord v. United States, 595 F.3d 1364 (Fed. Cir. 2010) |access-date=Disyembre 21, 2020}}</ref> Inireklamo niya ang U.S. Postal Service noong 2006 dahil sa ginawa nitong paglabag sa kaniyang karapatang-sipi sa lilok. Kasama rin sa kaso ang retratista ng larawan na si John Alli, isang dating Marine. Kalaunan, naging maayos ang areglo sa retratista nang pumayag si Alli na magbabayad ng 10% bayad para sa susunod pang mga benta ng kaniyang mga larawan ng lilok.<ref>{{cite news|url=https://www.usatoday.com/story/news/nation/2013/09/20/korea-memorial-sculptor-wins-settlement-in-copyright-case-/2845143/ |title=Korea memorial sculptor wins copyright case |last=D'Ambrosio |first=Dan |work=USA Today |date=Setyembre 20, 2013 |access-date=Disyembre 21, 2020}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.washingtonpost.com/news/federal-eye/wp/2015/02/10/court-upholds-540000-judgement-against-usps-for-korean-war-stamp/ |title=Court upholds $540,000 judgment against USPS for Korean War stamp |work=Washington Post |date=Pebrero 10, 2015 |last=Rein |first=Lisa |access-date=Disyembre 21, 2020}}</ref> Sa hatol ng Court of Federal Claims noong 2008, ipinasya na hindi nilabag ng U.S. Postal Service ang karapatang-sipi ni Gaylord sapagkat pasok umano ito sa "[[patas na paggamit]]" (''fair use''). Gayunpaman, ipinasya ng hukom na hindi sakop ng ''Architectural Works Copyright Protection Act'' (AWCPA) ang ''The Column'' sapagkat hindi ito isang gawang pang-arkitektura. Umapela ang panig ng manlililok, at noong Pebrero 25, 2010 binaligtad ng Federal Circuit ang naunang pasya hinggil sa patas na paggamit. Hindi maituturing na patas na paggamit ang paggamit ng U.S. Postal Service ng larawan ng ''The Column'' sa kanilang selyo sapagkat hindi ''transformative'' ang kalikasan nito (pareho ang konteksto at kahulugan ng selyo sa mismong lilok). Mahalaga rin ang presensiya ng obra sa selyo kaya hindi pa rin ito pasok sa patas na paggamit. Maituturing na komersiyal ang layunin ng U.S. Postal Service, dahil kumita ito ng $17 milyon mula sa pagbenta nito ng halos 48 milyong selyong taglay ang larawan ng lilok. Ipinagtibay naman ng Federal Circuit ang naunang pasya ng Court of Federal Claims na hindi isang gawang pang-arkitektura ang ''The Column''. Noong Setyembre 20, 2013, pagkaraang ibinalik ng Federal Circuit ang kaso sa Court of Federal Claims, iginawad ng huling nabanggit na hukuman ang $684,844.94 na halaga ng bayad-pinsala na babayaran ng U.S. Postal Service kay Gaylord.<ref>{{cite web |url=https://www.finnegan.com/en/tools/gaylord-v-u-s-1/analysis.html |title=Gaylord v. U.S. |work=Finnegan, Henderson, Farabow, Garrett & Dunner, LLP |access-date=Disyembre 21, 2020 |archive-date=2021-01-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210121234026/https://www.finnegan.com/en/tools/gaylord-v-u-s-1/analysis.html |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.uscfc.uscourts.gov/sites/default/files/opinions/WHEELER.GAYLORD092013.pdf |title=Archive copy |access-date=2020-12-21 |archive-date=2014-04-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140419014614/http://www.uscfc.uscourts.gov/sites/default/files/opinions/WHEELER.GAYLORD092013.pdf |url-status=dead }}</ref> [[Talaksan:Korean War Veterans Memorial Without Soldiers.jpg|thumb|Korean War Veterans Memorial, kalakip ng sinensurang larawan ng mga estatuwang isinasanggalang ng karapatang-sipi]] Dinemanda muli ang USPS hinggil sa kanilang paggamit ng isang larawang buhat sa [[Getty Images|Getty]] ng replika ng Istatwa ng Kalayaan sa [[New York-New York Hotel & Casino]] sa [[Las Vegas]] sa kanilang mga selyo. Bagamat nagbigay sila ng atribusyon sa retratista, hindi sila nagbigay ng atribusyon kay Robert Davidson, manlililok ng replika. Nakapagbenta ang USPS ng humigit-kumulang 4.9 bilyong selyong taglay ang replika, mula Disyembre 2010 hanggang Enero 2014, na nagkakahalaga ng humigit-kumulang $2.1 bilyon. Bagamat nabatid nila noong Marso 2011 na hindi sa orihinal na [[Istatwa ng Kalayaan]] ang nasa larawang ginamit nila, hindi gumawa ng hakbang ang USPS. Nagsampa si Davidson ng kaso laban sa USPS noong 2013. Itinaguyod ng hukuman ang paninindigan ni Davidson na orihinal ang kaniyang replika upang magkaroon ng proteksiyon ng karapatang-sipi dahil sa pagkakaroon ng mas-makabago at pambabaeng hitsura ng mukha nito. Nabigo ang USPS sa mga panuntunang "layunin" at "bahaging ginamit" sa patas na paggamit, bagamat nakapasa sila sa panuntunang "epekto ng paggamit" dahil sinabi ni Davidson na wala siyang balak na kumita sa kaniyang lilok. Hindi kinatigan ang kapuwang panig para sa panuntunang "kalikasan ng gawang may karapatang-sipi" sa patas na paggamit. Napatunayan ng hukuman na nagkasala ang USPS sa pagsuway ng karapatang-sipi, at iginawad ang $3.5 milyong halaga ng pinsalang babayaran ng USPS kay Davidson.<ref>{{cite web |url=https://infusionlawyers.com/the-united-states-v-davidson-copyright-infringement-of-a-replica-statue-of-liberty-copyright-for-creative-copycats/ |title=The United States v Davidson—Copyright infringement of a Replica Statue of Liberty. Copyright for creative copycats? |website=Infusion Lawyers |access-date=Pebrero 24, 2021}}</ref> Inangkin ng manlililok na si [[Arturo Di Modica]] ang karapatang-sipi sa kilalang lilok na ''[[Charging Bull]]'' sa [[Ibabang Manhattan]] ng [[Lungsod ng New York]].<ref>{{cite web |url=https://www.techdirt.com/articles/20170412/11215937137/bull-statue-copyright-claim-is-ridiculous-heres-why-it-just-might-work.shtml |title=The Bull Statue Copyright Claim Is Ridiculous... But Here's Why It Just Might Work |website=Techdirt |last=Masnick |first=Mike |date=Abril 12, 2017 |access-date=Pebrero 8, 2021}}</ref> Nagsampa siya ng iba't ibang mga kaso laban sa iba-ibang mga entidad na gumamit ng kaniyang lilok na toro para sa mga layuning pangkomersiyo, tulad ng [[Walmart]] noong 2006 dahil sa pagbenta ng mga litograpo nito, [[North Fork Bank]] noong 2006 din dahil sa pagsasali ng lilok sa isang pambansang patalastas sa telebisyon, at [[Random House]] noong 2009 hinggil sa paggamit ng isang larawan ng lilok sa pabalat ng isang aklat nila tungkol sa pagbagsak ng [[Lehman Brothers]].<ref>{{cite news |url=https://www.nytimes.com/2006/09/23/arts/arts-briefly-sculptor-files-lawsuit-against-walmart.html |title=Arts, Briefly; Sculptor Files Lawsuit Against Wal-Mart |date=Setyembre 23, 2006 |last=Kennedy |first=Randy |access-date=Marso 3, 2021 |work=[[New York Times]]}}</ref><ref>{{cite news |url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-2006-sep-22-fi-wrap22.1-story.html |title=Suit Alleges Illegal Use of ‘Charging Bull’ Image |date=Setyembre 22, 2006 |access-date=Marso 3, 2021 |work=[[Los Angeles Times]]}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.liveauctioneers.com/news/top-news/crime-and-litigation/artist-sues-random-house-in-nyc-over-book-cover/ |title=Artist sues Random House in NYC over book cover |date=Agosto 4, 2009 |access-date=Marso 3, 2021 |website=Auction Central News}}</ref> Natapos ang mga kasong ito sa pamamagitan ng mga areglo.<ref>{{cite news|url=https://www.usatoday.com/story/money/2017/04/12/charging-bull-artist-says-fearless-girl-violated-his-rights/100378556/ |title='Charging Bull' artist says 'Fearless Girl' violated his rights |last1=Bowerman |first1=Mary |last2=McCoy |first2=Kevin |work=[[USA Today]] |date=Abril 12, 2017 |access-date=Pebrero 24, 2021}}</ref> Masidhing isinasanggalang ng manlililok na si [[Raymond Kaskey]] ang kaniyang karapatang-sipi sa ikalawang pinakamalaking rebulto na yari sa "minartilyong tanso" sa bansa, ang ''[[Portlandia (rebulto)|Portlandia]]''. Binabantaan niyang kakasuhan ang sinumang nagnanais na gumamit ng anumang larawan ng lilok sa mga midya o kagamitang pangkomersiyo, tulad ng mga postkard at disenyo sa mga kamiseta. Nag-areglo ang [[Laurelwood Pub and Brewery]] (na nakabase sa [[Portland, Oregon|Portland]]) kay Kaskey pagkaraang inireklamo sila ng manlililok dahil sa paggamit nila ng isang larawan ng rebulto sa leybel ng kanilang serbesang Portlandia Pils noong 2012.<ref>{{cite web |url=https://www.techdirt.com/articles/20140911/06455028491/sculptor-says-capitalism-drives-his-aggressive-enforcement-rights-to-publicly-funded-portlandia-statue.shtml |title=Sculptor Says 'Capitalism' Drives His Aggressive Enforcement Of Rights To Publicly-Funded 'Portlandia' Statue |date=Setyembre 12, 2014 |last=Cushing |first=Tim |access-date=Marso 5, 2021 |website=Techdirt}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.wweek.com/portland/article-23062-so-sue-us.html |title=So Sue Us: Why the Portlandia Statue Failed to Become an Icon |last=Locanthi |first=John |date=Setyembre 9, 2014 |access-date=Marso 5, 2021 |website=Willamette Week}}</ref> ====Mga pagtanggap at batikos==== Sa kasagsagan ng mga talakayan sa Kongreso hinggil sa AWCPA, sinuportahan ni Richard Carney ng Pundasyong Frank Lloyd Wright ang eksepsiyong panorama para sa mga gawang pang-arkitektura, sa kondisyong hindi nito sakop ang mga guhit pang-arkitektura.<ref name=Zimand/> Sa dalawang magkahiwalay na panayam noong Nobyembre 2003, parehong "ikinalugod" nina Brian Schermer, katuwang na propesor ng Kagawaran ng Arkitektura ng [[Unibersidad ng Wisconsin–Milwaukee]], at arkitekto Patricia Frost ng Pace Architects, "ang pagkakataon na kunan ng retrato ang mga gawa ng ibang arkitekto nang walang pangamba sa alalahanin ng paglabag sa karapatang-sipi." Kaugnay nito, "bahagi ng likas na gantimpala ng arkitekto" ang isang gusaling lantad sa publiko sa pampublikong lugar, at nagbibigay ito sa kanila ng pagkakataong maipakita sa kanilang mga tagasunod ang kanilang mga gusali.<ref>{{cite journal |last=Vacca |first=Antoinette |date=2005 |title=The Architectural Works Copyright Protection Act: Much Ado About Something? |url=https://scholarship.law.marquette.edu/iplr/vol9/iss1/5/ |journal=Marquette Intellectual Property Law Review |volume=9 |issue=1 |article-number=5 |pages=126 |access-date=Agosto 21, 2024}}</ref> Sa kabilang banda, ipinahayag ni [[Jane C. Ginsburg]] ng Columbia Law School ang kaniyang pag-aalala sa eksepsiyong panorama. Ayon sa kaniya, ipinagkakaitan nito ang karapatan ng mga arkitekto na kontrolin ang mga pagpaparami ng mga larawan ng kanilang mga gusali sa hindi awtorisadong mga bagay na pangkomersiyo tulad ng mga paskil, kamiseta, at disenyo ng mga lalagyan ng pagkaing pantanghalian; sinabi rin niya na maaaring hindi ito naayon sa Kumbensiyong Berne.<ref>{{cite journal |last=Ginsberg |first=Jane C. |date=1990 |title=Copyright in the 101st Congress: Commentary on the Visual Artists Rights Act and the Architectural Works Copyright Protection Act of 1990 |url=https://scholarship.law.columbia.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=4751&context=faculty_scholarship |journal=Scholarship Archive |publisher=Columbia Law School |volume=14 |issue= |pages=494–496 |doi= |access-date=Pebrero 16, 2024}}</ref> Inulit ni arkitekto Clark T. Thiel noong 1996 ang batikos na ito; iminungkahi pa niyang buwagin ang Seksiyon 120(a).<ref>{{cite journal |last=Thiel |first=Clark T. |url=https://via.library.depaul.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1351&context=jatip |title=The Architectural Works Copyright Protection Gesture of 1990, Or, "Hey, That Looks Like My Building!" |volume=7 |issue=1 |year=1996 |pages=32–35 |journal=DePaul Journal of Art, Technology & Intellectual Property Law |access-date=Mayo 23, 2024}}</ref> Iminungkahi naman ni Sierra Epke noong 2024 na higpitan na lamang ang probisyon sa hindi pangkomersiyo na mga paggamit. Iginiit niyang masasanggalang nito ang sining sa kalye na panghabambuhay na pininta sa panlabas na mga dingding ng mga gusali, sa kabila ng pagtaas ng mga kaso hinggil sa malalaking mga kompanya sa Amerika na gumagamit ng mga larawan ng mga miyural at grapiti at ginagamit ang eksepsiyong panorama bilang palusot. Sinabi ni Epke na ang unang layunin ng Kongreso nang dinagdag nila ang Seksiyong 120(a) – para makagamit ang mga iskolar at turista ng gayong mga larawan – "ay walang pangkalahatang kaisipan na ginawa [ang probisyon] sa mga may layuning kumita."<ref>{{cite journal |last=Epke |first=Sierra |date=2024 |title=No Flash Photography Please: An Analysis of Corporate Use of Street Art Under Section 120(a) of the AWCPA |url=https://repository.law.miami.edu/umlr/vol78/iss3/7 |journal=University of Miami Law Review |publisher=University of Miami School of Law |volume=78 |issue= |pages=1006–1013 |doi= |access-date=Hulyo 18, 2024}}</ref> Tungkol naman sa mga gawa na hindi pang-arkitektura, iginiit ni Andrew Inesi ng Mattel Overseas Operations Ltd. na dapat palawigin sa pampublikong sining ang probisyon sa panorama, dahil "hindi handa" ang batas na pakitunguhan ang mga pagkakataong gumagamit ang publiko ng mga larawan ng mga bantayog sa gitna ng nagbabagong mga teknolohiya na binibigyang kapangyarihan ang karaniwang mga tagagamit na magsagawa ng mga gawaing dating nakalaan sa mga propesyonal.<ref>{{cite journal |last=Inesi |first=Andrew |date=2005 |title=Images of Public Places: Extending the Copyright Exemption for Pictorial Representations of Architectural Works to Other Copyrighted Works |url=https://jipl.scholasticahq.com/article/70628-images-of-public-places-extending-the-copyright-exemption-for-pictorial-representations-of-architectural-works-to-other-copyrighted-works |journal=Journal of Intellectual Property Law |publisher=University of Georgia School of Law |volume=13 |issue=1 |pages=101 |doi= |access-date=Pebrero 16, 2024}}</ref> ===Gitnang Amerika=== Karamihan sa mga bansa sa [[Gitnang Amerika]] na pangunahing gumagamit ng wikang Kastila ay hindi nagbibigay ng malawak na kalayaan sa panorama. Pinahihintulutan lamang ng mga batas sa karapatang-sipi ng [[Guatemala]],<ref>{{cite web |url=https://www.mineco.gob.gt/sites/default/files/pdfs/ley33-98.pdf |title=LEY DE DERECHO DE AUTOR Y DERECHOS CONEXOS Y SUS REFORMAS DECRETO NO. 33-98 |access-date=Nobyembre 22, 2022 |work=Ministerio de Economía |lang=es |quote=ARTÍCULO 64.40 Respecto de las obras ya divulgadas también es permitida, sin autorización del autor, además de lo dispuesto en el artículo 32: ... d) La reproducción para uso personal de una obra de arte expuesta en forma permanente en lugares públicos o en la fachada exterior de edificios, ejecutada por medio de un arte que sea distinto al empleado para la elaboración del original, siempre que se indique el nombre del autor, si se conociere, así como el título de la obra, si lo tiene, y el lugar donde se encuentra. |archive-date=2022-11-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221118011209/https://www.mineco.gob.gt/sites/default/files/pdfs/ley33-98.pdf |url-status=dead }}</ref> [[Honduras]],<ref>{{cite web |url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/es/hn/hn015es.pdf |title=Ley del Derecho de Autor y de los Derechos Conexos (aprobada por Decreto Nº 4-99-E, y según modificada por el Decreto N° 16-2006) |access-date=Nobyembre 22, 2022 |website=WIPO Lex |author=Honduras |lang=es |quote=ARTÍCULO 52. Es lícita, para uso personal, la reproducción de una obra de arte expuesta permanentemente en las calles, plazas u otros lugares públicos, por medio de un arte diverso al empleado para la elaboración del original. Respecto de los edificios, dicha facultad se limita a la fachada exterior.}}</ref> at [[Nicaragua]]<ref>{{cite web |url=http://legislacion.asamblea.gob.ni/normaweb.nsf/9e314815a08d4a6206257265005d21f9/87b347bc9bf5803c0625875e0076c6d9?OpenDocument |title=TEXTO CONSOLIDADO, LEY DE DERECHO DE AUTOR Y DERECHOS CONEXOS |work=Asamblea Nacional de la República de Nicaragua |lang=es |access-date=Nobyembre 22, 2022 |quote=Artículo 43. Las obras situadas permanentemente en parques, calles, plazas u otras vías públicas pueden ser reproducidas, sin autorización del autor, por medio de la pintura, el dibujo, la fotografía y las grabaciones audiovisuales para uso personal. En cuanto a las obras de arquitectura, el artículo anterior sólo se aplicará a su aspecto exterior.}}</ref> ang pansariling mga gamit ng mga larawan ng pampublikong obra na palagiang matatagpuan sa mga lansangan, plasa, at iba pang pampublikong mga espasyo, pati ang mga anyong panlabas ng mga likhang pang-arkitektura. Pinahihintulutan naman ng Artikulong 71 ng batas sa karapatang-sipi ng [[Costa Rica]] ang pagkuha ng mga retrato ng pampublikong mga obra sa pampublikong mga espasyo tulad ng mga bantayog at estatwa, pero para lamang sa mga layuning hindi pangkomersiyo.<ref>{{cite web |url=http://www.pgrweb.go.cr/scij/Busqueda/Normativa/Normas/nrm_texto_completo.aspx?param1=NRTC&nValor1=1&nValor2=3396&nValor3=80724&strTipM=TC |title=Ley sobre Derechos de Autor y Derechos Conexos N° 6683 |work=Sistema Costarricense de Información Jurídica |lang=es |access-date=Nobyembre 22, 2022 |quote=Artículo 71°. – Es lícita la reproducción fotográfica o por otros procesos pictóricos, cuando esta reproducción sea sin fines comerciales, de las estatuas, monumentos y otras obras de arte protegidas por derechos de autor, adquiridos por el poder público, expuestos en las calles, los jardines y los museos. |archive-date=2022-11-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221122101858/http://www.pgrweb.go.cr/scij/Busqueda/Normativa/Normas/nrm_texto_completo.aspx?param1=NRTC&nValor1=1&nValor2=3396&nValor3=80724&strTipM=TC |url-status=dead }}</ref> Walang gayong mga paghihigpit sa mga probisyon ng kalayaan sa panorama ng mga batas sa karapatang-sipi ng [[El Salvador]]<ref>{{cite web |url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/es/sv/sv043es.pdf |title=Ley de Propiedad Intelectual (modificada por el Decreto Legislativo N° 611, de 15 de febrero de 2017) |website=WIPO Lex |author=El Salvador |lang=es |access-date=Nobyembre 22, 2022 |quote=Art. 45. – Respecto de las obras ya divulgadas lícitamente, es permitida sin autorización del autor ni remuneración: ... f) La reproducción de una obra de arte expuesta permanentemente en las calles, plazas u otros lugares públicos, por medio de un arte diverso al empleado para la elaboración del original. Respecto de los edificios, dicha facultad se limita a la fachada exterior.}}</ref> at [[Panama]].<ref>{{cite web |url=https://cerlalc.org/laws_rules/ley-64-de-10-de-octubre-de-2012-sobre-derecho-de-autor-y-derechos-conexos/ |title=Ley 64 de 10 de Octubre de 2012 Sobre Derecho de Autor y Derechos Conexos |work=[[Cerlalc]] |lang=es |access-date=Nobyembre 22, 2022 |quote=Artículo 69. También en relación con las obras ya divulgadas lícitamente se permite sin autorización del autor: ... 3. La reproducción, emisión por radiodifusión o transmisión pública por cable de la imagen de una obra arquitectónica, de una obra de las bellas artes, de una obra fotográfica o de una obra de artes aplicadas que se encuentre situada en forma permanente en un lugar abierto al público. Respecto a los edificios, esta facultad se limita a la fachada exterior. |archive-date=2022-11-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221122101903/https://cerlalc.org/laws_rules/ley-64-de-10-de-octubre-de-2012-sobre-derecho-de-autor-y-derechos-conexos/ |url-status=dead }}</ref> Malinaw na pinahihintulutan ng Seksiyong 78 ng ''Copyright Act'' ng [[Belize]] ang pagsasalarawan ng mga likha ng arkitektura, lilok, at masining na mga gawa (''artistic craftsmanship'') sa mga pinta, retrato, pelikila, o brodkast, hangga't palagiang makikita ang mga ito sa pampublikong mga lugar o mga lugar na mapapasukan ng publiko.<ref>{{cite web |url=https://www.belipo.bz/wp-content/uploads/2024/01/Cap_252_Copyright_Act-Revised-2020.pdf |title=COPYRIGHT ACT CHAPTER 252 REVISED EDITION 2020 |work=BELIPO |access-date=Marso 20, 2025}}</ref> ===Hapon=== Nagbibigay ng kaunting kalayaan sa panorama para sa panlabas na mga obra at ganap na kalayaan sa panorama para sa mga gusali ang [[batas sa karapatang-sipi ng Hapon]]. Pinapayagan ng Artikulong 46 ng ''Copyright Act (Act No. 48 of May 6, 1970, as amended 2020)'' ang paggamit at pagpaparami ng mga obrang "palagiang nakapuwesto sa isang lantad na lokasyon" at mga likhang pang-arkitektura para sa anumang layunin, ngunit may apat na mga pagpupuwera na hindi sakop ng kalayaang ito. Isa sa mga ito – nasa (iv) – ay kapag ginawa ang pagpaparami "para sa tangkang pagbebenta ng mga sipi nito, o pagbebenta ng gayong mga sipi."<ref>{{cite web |url=https://wipolex.wipo.int/en/text/577555 |title=Copyright Act (Act No. 48 of May 6, 1970, as amended 2020) |author=Japan |access-date=May 9, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref> Ipinag-uutos ng Artikulong 48 ang mga gagamit ng gayong mga likha na tukuyin ang pinagmulan ng nasabing likha kung mayroon at naaayon sa kaugalian.<ref>{{cite web|script-title=ja:著作権法|url=http://law.e-gov.go.jp/htmldata/S45/S45HO048.html|website={{lang|ja|法令データ提供システム}}|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161028075422/http://law.e-gov.go.jp/htmldata/S45/S45HO048.html|archivedate=2016-10-28|language=ja|date=2008-05-27}}</ref> Makabubuting pansinin ang isang pasya ng Osaka District Tribunal noong 2003, na nagsasabing kasali lamang sa gayong mga "naipagsasanggalang gawa" na isinasanggalang ng batas ang mga gusaling may taglay na mga katangiang estetika at pagkamalikhain.<ref>{{cite web|script-title=ja:著作権侵害差止等請求事件|url=http://www.courts.go.jp/app/files/hanrei_jp/737/010737_hanrei.pdf|website=裁判所|publisher=大阪地方裁判所|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161029061305/http://www.courts.go.jp/app/files/hanrei_jp/737/010737_hanrei.pdf|archivedate=2016-10-29|page=12|language=ja|format=PDF|date=2003-07-08|quote={{lang|ja|著作権法により「建築の著作物」として保護される建築物は、同法２条１項１号の定める著作物の定義に照らして、美的な表現における創作性を有するものであることを要することは当然である。したがって、通常のありふれた建築物は、著作権法で保護される「建築の著作物」には当たらないというべきある。}}}}</ref> Mayroon ding mga pananaw na nagsasabing dapat ituring na mga gawang pansining ang ilang mga gusali sa Hapon, tulad ng {{ILL|Tore ng Araw|en|Tower of the Sun}} na ginamit sa [[Expo '70]] na idinaos sa [[Suita]], [[Prepektura ng Osaka]] noong 1970. Nagngangahulugan itong hindi maaaring gamitin sa mga layuning komersiyal ang mga retratong nagpapakita ng mga gusaling ito kahit na may tadhanang kalayaan sa panorama.<ref>{{cite web|script-title=ja:建築に関する著作物について|url=http://www.murata-law.jp/kigyou/cs-kenchiku.html|website=村田法律事務所|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090901103724/http://www.murata-law.jp/kigyou/cs-kenchiku.html|archivedate=2009-09-01|language=ja}}</ref><ref>{{cite web|script-title=ja:著作物とは|url=http://www.chosakukenhou.jp/10work/1020copyrighttype/1020copyrighttype01.html|website={{lang|ja|虎ノ門法律特許事務所著作権法相談室}}|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161029063255/http://www.chosakukenhou.jp/10work/1020copyrighttype/1020copyrighttype01.html|archivedate=2016-10-29|language=ja|quote={{lang|ja|岡本太郎の「太陽の塔」などは、一般的には建築の著作物ではなく、美術の著作物であると言えます。}}}}</ref> ===Hilagang Korea=== May sapat na tadhana sa kalayaan sa panorama sa ilalim ng [[batas sa karapatang-sipi ng Hilagang Korea]]. Ayon sa artikulong 32(8), hindi kailangan ng pahintulot mula sa mga mayhawak ng karapatang-sipi ang pagpaparami ng mga likhang sining na "nakalagay sa pampublikong mga lugar".<ref>{{cite web |url=https://www.lawandnorthkorea.com/laws/copyright-law-2012 |title=Copyright Law of the Democratic People's Republic of Korea (2012) |website=Law and North Korea |last=Gang |first=Daye |year=2012 |access-date=Hunyo 3, 2025}}</ref> ===Iceland=== Hindi nagbibigay ng ganap na kalayaan sa panorama ang batas sa karapatang-sipi ng Iceland. Pinahihintulutan ng Artikulong 16 ang potograpiya at pagprisinta ng bungang mga larawan ng mga gusali at pampublikong obra na nasa lantad na lugar, ngunit kapag ang mga likhang ito ay naging pangunahing paksa ng mga larawan at ginamit ang mga larawan na ito sa komersiyal na paraan, "kailangang bayaran" ang manlilikha ng mga gusali at pampublikong obra. Hindi kailangan ang gayong remunerasyon kung ang gagamit ng mga larawang ito ay isang tagapaglathala ng pahayagan o brodkaster sa telebisyon.<ref>{{cite web |url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/is/is/is122is.pdf |title=Höfundalög nr. 73/1972 frá 29. maí 1972 (eins og henni var síast breytt með lögum nr. 88/2019 frá 27. júní 2019) |author=Iceland |website=WIPO Lex |access-date=Mayo 12, 2021 |language=is}}</ref> === India === {{multiple image | align = right | total_width = 300 | image1 = Assembly 09.jpg | image2 = Statue of Unity.jpg | footer = ''Sa kaliwa:'' Ang [[Palasyo ng Asamblea (Chandigarh)|Palasyo ng Asamblea sa Chandigarh]] na inilikha ni [[Le Corbusier]]. Isa itong [[Pandaigdigang Pamanang Pook]] mula noong 2016. ''Sa kanan:'' ''[[Estatwa ng Pagkakaisa]]'', ang pinakamatayog na estatwa sa mundo na natapos noong 2018 at idinisenyo ng manlililok na si [[Ram V. Sutar]]. }} Tinatalakay ang kalayaan sa panorama sa Seksiyong 52, s–u(i) ng [[batas sa karapatang-sipi ng India]]. Kapuwa nalalapat ang (s) at (t) ng seksiyong 52 sa mga representasyon ng arkitektura, lilok, at mga obra ng masining na pagkakagawa sa pamamagitan ng pagguhit, pagpinta, klitse, at potographiya, habang ang (u)(i) ay nalalapat sa sinematograpikong pagsasali ng lahat ng uri ng mga obra. Magagamit lamang ang mga tadhanang ito kapag ang likha ay "palagiang matatagpuan sa isang pampublikong lugar o anumang premisang mapupuntahan ng publiko." Ang (u)(ii) ay para sa nagkataong pagsasali ng mga obrang wala sa pampublikong mga espasyo sa mga pelikula.<ref>{{cite web|url=https://copyright.gov.in/Copyright_Act_1957/chapter_xi.html |title=CHAPTER XI |author=Intellectual Property India |access-date=Setyembre 18, 2024 |website=Copyright Office}}</ref> Tungkol ang kasong ''The Daily Calendar Supplying v. The United Concern'' (1958) sa komersiyal na pamamahagi ng ''Daily Calendar Supplying Bureau'' ng bahagyang binagong mga kopya ng isang gawa sa langis na pinta ni Panginoong Subramania ng kompanyang ''United Concern''. Unang nakakuha ng kompanya ang mga karapatan sa sining sa pinta mula sa manlilikhang si T. M. Subramaniam, pagkaraan ng paglikha ng pinta noong 1947. Inutusan ang tagagamit na magbayad ng 1,000 mga rupee bilang kabayaran sa pinsala sa kompanya. Tinanggihan ng [[Mataas na Hukuman ng Madras]] ang katuwiran ng ''Daily Calendar Supplying'' sa kanilang apela noong 1964 na sakop ng Seksyiong 52(t) ang kanilang kilos, dahil nasa pampribadong pangangalaga pa ng manlilikha ang orihinal na kopya ng gawa kahit na naipapamahagi na ang mga kopyang walang bayad sa ilang mga templo sa timog ng India. "Hindi katumbas ng paglalagay ng kaniyang orihinal na gawa sa isang pampublikong lugar" ang pamamahaging ito.<ref>{{cite web |url=https://indiankanoon.org/doc/1613396/ |title=The Daily Calendar Supplying ... vs The United Concern on 16 January, 1964 |last=Ramakrishnan |first=J. |website=Indian Kanoon |access-date=Disyembre 27, 2021}}</ref> === Israel === Ang kalayaan sa panorama ng Israel ay matatagpuan sa seksiyong 23 ng ''Copyright Act, 2007 (as amended on July 28, 2011)''. Nakasaad dito na pinahihintulutan ang biswal na representasyon ng mga likhang pang-arkitektura, lilok, at sining na mapapakinabangan sa pamamagitan ng mga drowing, pagguhit, potographiya, at pamamahayag, kung ang gayong mga likha ay "palagiang matatagpuan sa isang pampublikong lugar."<ref>{{cite web|url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/il/il033en.pdf |title=Copyright Act, 2007 (as amended on July 28, 2011) |author=Israel |access-date=Mayo 10, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref> === Lebanon === Limitado lamang sa paglathala ng "midya" ng mga larawan ng arkitektura, sining biswal, retrato, o sining na napapakinabangan (''applied art'') ang kalayaan sa panorama sa Lebanon, alinsunod sa Artikulong 31 ng ''Law No. 75 of April 3, 1999, on the Protection of Literary and Artistic Property''.<ref>{{cite web |url=https://www.sabaip.com/wp-content/uploads/2018/04/Lebanon-Copyright-Law.pdf |title=Law on the Protection of Literary and Artistic Property (No. 75 of April 3, 1999) |work=Saba & Co. Intellectual Property |access-date=Nobyembre 23, 2022}}</ref> Hindi tiyak kung anong uri ng "midya" ang tinutukoy nito. === Mehiko === Nagbibigay ng tadhanang kalayaan sa panorama ang Artikulong 148(VII) ng Pederal na Batas sa Karapatang-sipi ng Mehiko:<ref>{{cite web |url=https://wipolex.wipo.int/en/text/578998 |title=Ley Federal del Derecho de Autor (texto refundido publicado en el Diario Oficial de la Federación el 01 de julio de 2020) |author=Mehiko |website=WIPO Lex |access-date=Hulyo 12, 2021 |lang=es |quote=Artículo 148. - Las obras literarias y artísticas ya divulgadas podrán utilizarse, siempre que no se afecte la explotación normal de la obra, sin autorización del titular del derecho patrimonial y sin remuneración, citando invariablemente la fuente y sin alterar la obra, sólo en los siguientes casos:...VII. Reproducción, comunicación y distribución por medio de dibujos, pinturas, fotografías y procedimientos audiovisuales de las obras que sean visibles desde lugares públicos.}}</ref> {{quote|Ang mga likhang pampanitikan at pansining na ibinunyag na ay maaring gamitin nang walang pagpayag ng may-ari ng mga karapatang ekonomiko at nang walang bayad, sa kondisyong hindi maaapektuhan ang may-ari sa karaniwang paggamit ng likha, at sa kondisyon ding palagiang babanggitin ang pinagmulan ng likha at walang mangyayaring pagbabago sa likha {{block indent|VII. Pagpaparami, talastasan, at pamamahagi sa pamamagitan ng mga drowing, pinta, retrato, at prosesong awdiyo-biswal ng mga obrang makikita mula sa pampublikong mga lugar }}}} === Moroko === Hindi naglalaan ng ganap na kalayaan sa panorama ang batas sa karapatang-sipi ng [[Moroko]]. Sa ilalim ng Seksiyon 20, pinahihintulutan ang pagpaparami at paglalathala, pagsasahimpapawid, at komunikasyon sa publiko ng mga larawan ng arkitektura, mga gawa ng pinong sining, mga gawang panretrato, at mga gawa ng nilapatang sining na palagiang matatagpuan sa pampublikong lugar, kung hindi pangunahing paksa ng larawan ang ipinapakitang gawa. Kapag naging pangunahing paksa ito, hindi maaaring gamitin sa pangkomersiyong layunin ang larawan.<ref>{{cite web |url=https://www.haca.ma/fr/dahir-n%C2%B0-1-00-20-du-15-f%C3%A9vrier-2000 |title=Dahir n° 1-00-20 du 15 février 2000 |website=HACA |access-date=Abril 19, 2025}}</ref> Ipinasya ng Hukuman ng Apelasyon ng Rabat noong ika-12 ng Disyembre 1955 na "hindi kaakibat ng pagkawala ng mga karapatan ng masining na pag-aari [ng arkitekto] ang pagtatayo ng isang gawang pang-arkitektura sa isang pampublikong lugar."<ref>{{cite web |url=http://www.wipo.int/edocs/pubdocs/fr/copyright/120/wipo_pub_120_1956_09.pdf |title=CA Rabat, 12 décembre 1955, jurisprudence reproduite page 131 de revue Le Droit D'auteur de l'OMPI |language=fr}}</ref> ===Niherya=== Walang kalayaan sa panorama sa Niherya. Sa ilalim ng Seksiyong 20(1)(e) ng ''Copyright Act'' (2022) ng bansa, limitado ito sa "pagsasali sa isang likhang awdiyo-biswal o programa [sa telebisyon] ng isang obrang matatagpuan sa isang lugar na makikita ito ng publiko." Walang pagbanggit ng mga retrato.<ref>{{cite web |url=https://placng.org/i/wp-content/uploads/2023/04/Copyright-Act-2022.pdf |title=Copyright Act 2022 |lang=en |access-date=Hulyo 3, 2023 |website=Policy and Legal Advocacy Centre |archive-date=Hunyo 8, 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230608161049/https://placng.org/i/wp-content/uploads/2023/04/Copyright-Act-2022.pdf |url-status=dead }}</ref> ===Noruwega=== Nagbibigay ng limitadong kalayaan sa panorama ang Seksiyong 31 ng batas sa karapatang-sipi ng [[Noruwega]] para sa mga obrang palagiang matatagpuan sa pampublikong mga espasyo. Maaari lamang gamitin ang mga ito sa hindi pangkomersiyo na mga pagpaparami kapag naging pangunahing mga paksa ng mga larawan ang mga obrang ito. Ngunit maaaring paramihin nang malaya ang mga larawan ng arkitektura anuman ang layunin ng pagpaparami.<ref>{{cite web |url=https://wipolex.wipo.int/en/text/504083 |title=LOV-2018-06-15-40: Lov om opphavsrett til åndsverk m.v. (åndsverkloven) (konsolidert versjon av 20. desember 2018) |website=WIPO Lex |author=Norway |access-date=Disyembre 23, 2021 |lang=no}}</ref> ===Pakistan=== Nagbibigay ng kalayaan sa panorama ang Seksiyong 57 ng batas sa karapatang-sipi ng Pakistan:<ref>{{cite web |url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/pk/pk005en.pdf |title=The Copyright Ordinance, 1962 (Act No. XXXIV) |author=Pakistan |access-date=Disyembre 23, 2021 |website=WIPO Lex |lang=en}}</ref> {{Quote|(1) Hindi maituturing na paglabag sa karapatang-sipi ang sumusunod na mga gawain: {{Block indent|(r) ang paglikha o paglathala ng pinta, guhit, klitse, o retrato ng isang obrang pang-arkitektura;}} {{Block indent|(s) ang paglikha o paglathala ng pinta, guhit, klitse, o retrato ng isang lilok o ibang obra kung habambuhay na matatagpuan ang gayong likha sa isang pampublikong lugar o anumang loobang may karapatang makapasok ang publiko;}} {{Block indent|(t) ang pagsasali sa isang obrang sinematograpiko ng — {{Block indent|(i) anumang obrang habambuhay na matatagpuan sa isang pampublikong lugar o anumang loobang may karapatang makapasok ang publiko; o}} {{Block indent|(ii) anumang ibang uri ng obra, kung nasa likuran lamang ang pagsasali o kung hindi, kaalinsabay sa pangunahing mga paksang inilalarawan sa obra[ng sinematograpiko];}} }} }} === Reyno Unido === [[Talaksan:Paddington Bear in bronze (19456891620).jpg|thumb|left|[[Estatwa ng Oso ng Paddington]] sa [[estasyon ng London Paddington]], obra ng eskultor na si [[Marcus Cornish]]. Sakop ito ng kalayaan sa panorama ng Reyno Unido.]] Sa ilalim ng batas ng [[United Kingdom|Reyno Unido]] (UK), sumasaklaw ang kalayaan sa panorama sa lahat ng mga gusali pati ang karamihan sa mga likhang tatlong-dimensiyonal na palagiang nakapuwesto sa pampublikong lugar, tulad ng mga lilok. Karaniwang hindi sakop ang kalayaan sa panoramang ito ang mga likhang dalawang-dimensiyonal na naipagsasanggalang pa rin ng karapatang-sipi, tulad ng mga miyural at poster. Ang isang retratong nakikinabang sa kalayaang ito ay maaaring gamitin o ilathala sa anumang paraan (kahit pangkomersiyo) nang hindi lumalabag sa karapatang-sipi ng mga nabanggit na gawa. Ipinaliliwanang ang kalayaan sa panorama sa seksiyong 62 ng [[Batas sa Karapatang-sipi, mga Disenyo at Patente ng 1988]] (''Copyright, Designs and Patents Act 1988'').<ref name="uk">{{cite web|url=http://www.artquest.org.uk/articles/view/advertising-and-marketing-art-copyright-confusion1|title=Advertising and marketing art: Copyright confusion|last=Lydiate|first=Henry|work=Artquest|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20111027233307/http://www.artquest.org.uk/articles/view/advertising-and-marketing-art-copyright-confusion1|archive-date=2011-10-27|access-date=2020-05-18}} Tingnan din: {{cite web|url=http://www.opsi.gov.uk/acts/acts1988/Ukpga_19880048_en_4.htm#mdiv62|title=Section 62 of the Copyright, Designs and Patents Act 1988|publisher=Office of Public Sector Information|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20091210143342/http://www.opsi.gov.uk/acts/acts1988/Ukpga_19880048_en_4.htm|archive-date=2009-12-10|access-date=2020-05-18}}</ref> Mas-malawak ang sakop nito kung ihahambing sa katumbas na mga probisyong kalayaan sa panorama sa ibang mga bansa, at pumapahintulot sa mga retratistang kumuha ng mga retrato ng mga gusali, na binigyang-kahulugan sa seksiyong 4(2) bilang "anumang nakapirming estruktura, at bahagi ng isang gusali o nakapirming estruktura." Walang rekisito na dapat nasa pampublikong lugar ang isang gusali, o nakalimita lamang ang kalayaan sa panorama sa panlabas na mga tanawin ng gusali. [[Talaksan:Angel of the North 2016 009.jpg|thumb|Lilok na ''[[Angel of the North]]'' sa Gateshead, kondado ng [[Tyne and Wear]], obra ni Sir [[Antony Gormley]]. Sakop ito ng kalayaan sa panorama ng Reyno Unido.]] Pinapayagan din ang mga retrato ng ilang mga obra na palagiang matatagpuan sa isang pampublikong lugar o sa mga premisang bukas sa publiko, tulad ng mga lilok, modelo ng mga gusali, at "mga obra ng masining na pagkakagawa" ("''works of artistic craftsmanship''"). Ayon sa pamantayang akdang sanggunian hinggil sa karapatang-sipi, ''Copinger and Skone James'', marahil kasali sa pahayag na "bukas sa publiko" ang mga premisang pinapapasok lamang ang publiko sa pamamagitan ng lisensiya o bayarin.<ref name="Copinger9-266">{{Cite book |title=Copinger and Skone James on Copyright |date=2016 |publisher=Sweet & Maxwell |edition=17th |volume=1 |at=paragraph 9-266}}</ref> Gayunpaman, mas-malawak pa rin ito sa kahulugan ng "pampublikong lugar" sa ibang mga bansa, at walang restriksiyon sa mga gawang nasa lantad na lugar. Sa ilalim ng pampook na pakikitungo sa karapatang-sipi sa UK, ibinukod ang kahulugan ng "mga obra ng masining na pagkakagawa" sa mga "gawang grapiko" (''graphic works''), at hindi sumasakop sa huling nabanggit ang kalayaan sa seksiyong 62. Binibigyang-kahulugan sa seksiyong 62 ang mga "gawang grapiko" bilang anumang mga pinta, drowing, dayagram, mapa, tsart o plano, anumang klitse, ''etching'',{{efn|'''''Etching''''' - sa kahulugan ng [http://gabbydictionary.com GabbyDictionary], ito ay ang "pagdidisenyo o pagguhit sa metal na gamit ang asido"}} litograpiya, lilok na yari sa kahoy, o anumang kahalintulad na gawa. Ayon sa nararapat, hindi maaaring kunan ng retrato ang mga gawa o obrang ito, pati ang mga miyural at poster, kahit na palagiang nakapuwesto ang mga ito sa isang pampublikong lugar. Hindi pa naitatag sa mga hukuman ang konsistenteng batayang kaso para sa tiyak na kahulugan ng "obra ng masining na pagkakagawa", ngunit ipinahihiwatig sa ''Copinger'' na dapat na kapuwang artesano at alagad ng sining ang taong lumikha ng naturang obra.<ref name="Copinger3-129">{{Cite book |title=Copinger and Skone James on Copyright |date=2016 |publisher=Sweet & Maxwell |edition=17th |volume=1 |at=paragraph 3-129}}</ref> Mahalaga ang katibayan sa mga layunin ng lumikha ng gawa, at ayon sa kasong ''Hensher v Restawile'' [1976] AC 64 sa House of Lords, "may katuturan at mahalaga ito, bagamat hindi isang pangunahing konsiderasyon," kung ang lumikha ay may mulat na pakay sa paglikha ng isang obra. Hindi kinakailangang ilarawan ang isang gawa bilang pinong sining. Sa gayong kaso, may binigay na mga halimbawa na karaniwang mga obra na maituturing na "obra ng masining na pagkakagawa": mga baldosang pininta ng kamay, kinulayang mga salamin ng bintana, mga tarangkahang yari sa hinubog na bakal, at mga produkto ng de-kalidad na pag-imprenta, kubyertos, paghahabi, at paggawa ng aparador. Ang ibang mga obrang binanggit sa ''Copinger'' na pinaniniwalaang nakapaloob sa kahulugang ito ay mga suweter na habing-kamay at yari sa lana, telang teksturado nang husto kasama na ang mga elementong tatlong-dimensiyonal, mga losa, at mga kasangkapan sa paghahain ng pagkain. Ang kaugnay na mga kaso ay (ayon sa pagkakasunod-sunod): ''Bonz v Cooke'' [1994] 3 NZLR 216 (Bagong Selanda), ''Coogi Australia v Hyrdrosport'' (1988) 157 ALR 247 (Australya), ''Walter Enterprises v Kearns'' (Zimbabwe) noted at [1990] 4 EntLR E-61, at ''Commissioner of Taxation v Murray'' (1990) 92 ALR 671 (Australya). Ang ''[[Design and Artists Copyright Society]]'' at ''Artquest'' ay nagbibigay ng karagdagang kabatiran hinggil sa kalayaan sa panorama sa Reyno Unido.<ref name="DACSfactsheet">{{Cite web |title=Sculpture and works of artistic craftmanship on public display |url=https://www.dacs.org.uk/knowledge-base/factsheets/sculpture-and-works-of-artistic-craftsmanship-on-p.aspx |access-date=27 November 2020 |website=DACS |archive-date=18 Abril 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210418025250/https://www.dacs.org.uk/knowledge-base/factsheets/sculpture-and-works-of-artistic-craftsmanship-on-p.aspx |url-status=dead }}</ref><ref name="ArtQuest">{{Cite web |last=Lydiate |first=Henry |date=1991 |title=Advertising and marketing art: Copyright confusion |url=http://www.artquest.org.uk/artlaw/copyright/confusion.htm |website=Artquest |access-date=2020-12-12 |archive-date=2006-04-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20060427214137/http://www.artquest.org.uk/artlaw/copyright/confusion.htm |url-status=bot: unknown }}</ref> ===Ruwanda=== Hindi pinahihintulutan sa batas ng [[Ruwanda]] ang kalayaan sa panorama. Sa ilalim ng Artikulo 298 ng kanilang batas sa karapatang-sipi noong 2024, pinahihintulutang paramihin at isahimpapawid sa publiko ang mga larawan ng mga gawang pang-arkitektura, sining na napapakinabangan, at retratong habambuhay na matatagpuan sa pampublikong mga espasyo. Ngunit "kung ang imahe ng nasabing gawa ay ang pangunahing paksa ng naturang pagpaparami, pagsasahimpapawid o komunikasyon at ginamit ito sa mga layuning pangkomersiyo, kinakailangan ang [paunang] pahintulot at pagbabayad ng mga ''royalty'' [sa manlilikha]."<ref>{{cite web |url=https://org.rdb.rw/wp-content/uploads/2024/09/official-gazette-IP-2024-1.pdf |title=Official Gazette n° Special of 31/07/2024 |pages=322–323 |access-date=Abril 4, 2025}}</ref> ===Sri Lanka=== Hindi naglalaman ng probisyong kalayaan sa panorama ang ''Intellectual Property Act, No. 36 of 2003'', sa talaan ng mga limitasyon sa karapatang-sipi sa Seksiyong 12.<ref>{{cite web |url=https://www.nipo.gov.lk/web/images/pdf_downloads/Intellectual_Property_Act_No_36_of_2003.pdf |title=INTELLECTUAL PROPERTY ACT, No. 36 OF 2003 |website=National Intellectual Property Office |access-date=Hulyo 13, 2022}}</ref> Pinawalang-bisa ng batas ang ''Code of Intellectual Property Act No. 52 of 1979'', na may probisyon ng isang limitadong kalayaan sa panorama sa Seksiyong 13(d) na nagbigay sa mga gumagawa ng pelikula at tagapagsahimpapawid sa telebisyon ng karapatang magpalarawan ng mga likha ng sining at arkitektura "na palagiang matatagpuan sa isang lugar kung saang maaaring tingnan ang mga ito ng publiko."<ref>{{cite web |url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/lk/lk001en.pdf |title=Code of Intellectual Property Act No. 52 of 1979 (as amended by Act No. 30 of 1980, No. 2 of 1983, No. 17 of 1990, No. 13 of 1997 and No. 40 of 2000) |website=WIPO Lex |author=Sri Lanka |access-date=Hulyo 13, 2022}}</ref> ===Suwisa=== Ipinaliliwanang ang kalayaan sa panorama sa Suwisa sa artikulong 27 ng kanilang ''[[Batas sa karapatang-sipi ng Suwisa|Urheberrechtsgesetz]]''.<ref name="ch">{{cite book|last=Rehbinder|first=Manfred|title=Schweizerisches Urheberrecht|edition=3rd|page=158|publisher=Stämpfli Verlag|location=Berne|date=2000|isbn=3-7272-0923-2}} Tingnan din: {{cite web|url=https://www.fedlex.admin.ch/eli/cc/1993/1798_1798_1798/de#a27 |title=URG (Switzerland) |language=de |access-date=Pebrero 11, 2023}}</ref> Nakasaad dito na maaaring ilarawan ang mga likhang panghabambuhay na matatagpuan sa pampublikong mga espasyo para sa anumang layunin, hangga't hindi sa anyong tatlong-dimensiyonal ang imahen ng likha at hindi maaaring gamitin ang imaheng ito "sa layuning kapareho sa unang layunin [ng likha]." ===Taiwan (Republika ng Tsina o ROC)=== [[Talaksan:Taipei 101, Dec 2024 (2).jpg|thumb|[[Taipei 101]], likha nina arkitektong [[Chu-Yuan Lee]] at [[C. P. Wang]].]] Tinitiyak ng [[:wikisource:zh:著作權法 (中華民國)|Batas sa Karapatang-sipi ng Republika ng Tsina]] ang bahagyang kalayaan sa panorama sa pampublikong mga lugar. Pinahihintulutan ng Artikulong 58 ang paggamit ng mga likhang sining at likhang pang-arkitektura na nasa pampublikong mga lugar, ngunit itinadhana na ang paggamit ng mga likhang sining ay hindi para lamang sa layuning pagbebenta ng mga sipi. Nakasaad sa Artikulong 64 ng parehong Batas na dapat malinaw na itukoy ng mga gagamit ng gayong mga likha ang pinagmulan ng mga ito, tulad ng pangalan ng manlilikha.<ref>{{cite web|title=著作權法 |url=http://law.moj.gov.tw/LawClass/LawAll.aspx?PCode=J0070017 |website=全國法規資料庫 |accessdate=2016-10-29 |archiveurl=https://archive.today/20161029141208/http://law.moj.gov.tw/LawClass/LawAll.aspx?PCode=J0070017 |archivedate=2016-10-29 |language=zh-tw |date=2014-01-22 |deadurl=yes }}</ref> === Tanzania === Pinahihintulutan lamang ng seksiyong 12(6) ng batas sa karapatang-sipi ng Tanzania ng taong 1999 ang pagpaparami ng mga gawang pang-arkitektura at pansining na habambuhay nakapuwesto sa pampublikong mga lugar "sa pamamagitan ng mga rekording pang-awdio-biswal o pangvideo". Sa kabilang banda, pinapayagan lamang ng seksiyong 26(d) ng nabanggit na batas ang "pahapyaw na paggamit" ("''incidental utilization''") ng mga bagay na naglalaman ng pagpapahayag ng kuwentong-bayan sa mga retrato, pelikula, at telebisyon, kung palagiang matatagpuan ang mga bagay na iyon sa pampublikong mga lugar.<ref>{{cite web |url=http://parliament.go.tz/polis/uploads/bills/acts/1457511754-ActNo-7-1999.pdf |title=THE COPYRIGHT AND NEIGHBOURING RIGHTS ACT, 1999 |website=Parliament of Tanzania |access-date=Abril 24, 2025}}</ref> === Timog Aprika === [[Talaksan:Late Nelson Mandela Statue, Pretoria South Africa Redux.png|thumb|left|Dahil sa kawalan ng kalayaan sa panorama sa Timog Aprika, kailangang sensurin ang bantayog ni [[Nelson Mandela]] sa [[Pretoria]]]] Walang ganap na kalayaan sa panorama sa Timog Aprika. Inilalahad sa Artikulong 15 (3) ng Batas sa Karapatang-sipi ng Timog Aprika (1978) ang mga hindi pagsasali ng proteksiyong karapatang-sipi sa masining na mga gawa, ngunit binanggit lamang dito ang paggamit ng mga sipi sa mga pelikula, telebisyon, at mga "serbisyong pangkomunikasyon." Ngunit binigyang-kahulugan sa Artikulong 1 ang "serbisyong pangkomunikasyon" bilang isang tiyak na serbisyo sa telekomunikasyon, hindi sa potograpiya.<ref>{{cite web|title=COPYRIGHT ACT|url=http://www.cipro.co.za/legislation%20forms/Copyright/Copyright%20Act.pdf|website=Companies and Intellectual Property Office|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160303202547/http://www.cipro.co.za/legislation%20forms/Copyright/Copyright%20Act.pdf|archivedate=2016-03-03|language=en}}</ref> Dahil diyan, maaaring ituring na paglabag sa karapatang-sipi ang pagkuha ng mga retrato ng mga gusali o mga obra sa pampublikong mga lugar.<ref>{{cite web|title=Copyright: Wiki Loves Monuments Notice!|url=http://mapmyway.co.za/copyright-wiki-loves-monuments-notice/|website=mapmyway.co.za|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161029130232/http://mapmyway.co.za/copyright-wiki-loves-monuments-notice/|archivedate=2016-10-29|language=en}}</ref> ===Timog Korea=== Nagbibigay ng tadhanang kalayaan sa panorama ang Artikulong 35(2) ng [[batas sa karapatang-sipi ng Timog Korea]], subalit limitado lamang ito sa mga layuning di-komersiyal. Sa ilalim ng nasabing probisyon, maaaring gamitin ang mga obra at ibang mga likha na palagiang matatagpuan sa bukas na mga lugar para sa anumang layunin, maliban sa mga kasong "ginawa ang pagpaparami para sa tangkang pagbebenta ng mga larawang ito."<ref>{{cite web|url=https://www.copyright.or.kr/master/file/downloadFileLibrary.do?filegroupno=51180 |title=COPYRIGHT ACT |website=Korea Copyright Commission |access-date=Abril 8, 2025 }}</ref> May isang kaso kaugnay sa kalayaan sa panorama sa Timog Korea noong 2008, hinggil sa paggamit ng isang ''production company'' ng isang gusali ng teatro sa isang patalastas nang walang pahintulot. Ipinasya ng [[Hukuman ng Distritong Sentral ng Seoul]] na nilabag ng Pomato Co., Ltd. ang karapatang-sipi ni arkitekto Min Gyu-am sa "UV House", na matatagpuan sa [[Paju]] at tinapos noong 2004, sa pamamagitan ng pagsasali nila ng gusali bilang elementong ''background'' sa isang patalastas pantelebisyon at pang-Internet ng [[Kookmin Bank]] noong 2005. Nakatanggap ang arkitekto ng bayad para sa arkila sa lugar, ngunit hindi siya nagbigay ng pahintulot ng paggamit ng karapatang-sipi ng gusaling ito. Matapos mailabas ang mga patalastas, sinabi ng arkitekto na ginamit nila ang obrang pang-arkitektura nang walang pahintulot mula sa kaniya, kaya humingi siya ng bayad-pinsala. Sa unang paglilitis, ipinasya ng Hukumang ng Distritong Sentral ng Seoul na maliit na bahagi ng gusali lamang ang ginamit patalastas at hindi ang kabuoang gusali, kaya hindi maituturing na paglabag ito ng karapatang-sipi.<ref>Seoul Central District Court, Decision of 12 September 2007, 2006GaDan208142.</ref> Noong Nobyembre 7, 2008, sa ikalawang paglilitis, sumang-ayon ang parehong panig sa kabayaran. Dahil diyan, winakasan ang ikalawang paglilitis nang walang pasya, sa pamamamagitan ng mediasyon.<ref>{{cite web |url=https://www.lawtimes.co.kr/Legal-News/Legal-News-View?serial=48365 |title=[2008년 분야별 중요판례분석] (21)지적재산권 |date=Agosto 6, 2009 |access-date=Hulyo 12, 2021 |work=Beomnyul Sinmun (법률신문) |language=ko}}</ref> Nangangailangan ng paunang pahintulot mula sa Korea Data Agency (K-DATA) at pagbabayad ng mga royalti ang paggamit ng mga larawan ng mga estatuwa ni Almirante [[Yi Sun-sin]] at [[Sejong ang Dakila|Hari Sejong]] sa [[Liwasang Gwanghwamun]] ng Seoul sa mga layuning pangkomersiyo, tulad ng patalastas at potograpiyang pangkomersiyo. Bahagi ito ng kasunduan sa pagitan ng [[Pamahalaang Metropolitano ng Seoul]] at mga mayhawak ng karapatang-sipi sa mga bantayog: sina {{ill|Kim Yeong-won|ko|김영원 (조각가)}} na tagahulma ng estatuwa ni Hari Sejong at {{ILL|Kim Namjo|ko|김남조}} na balo ng tagahulma ng estatuwa ni Yi Sun-sin. Kasabay ito ng pagpaparehistro ng mga nabanggit na estatuwa sa [[Komisyon sa Karapatang-sipi ng Korea]]. Inilalaan ang mga nakukuhang bayad sa "mga proyekto para sa kapakanan ng lipunan at bayan ayon sa naisin ng mga mayhawak ng karapatang-sipi." Hindi kailangan ng paunang pahintulot para sa mga retratong pansarili lamang.<ref>{{cite news |url=https://www.seoul.co.kr/news/society/2011/12/05/20111205010005 |title=광화문 세종·이순신 동상 상업적 촬영땐 저작권료 |date=Disyembre 5, 2011 |author=Cho Hyun-suk |work=Seoul Shinmun |access-date=Abril 8, 2025 |language=ko}}</ref> Mula noong 2013, inilipat ang pangangasiwa ng mga lisensiya sa [[Korean Culture and Information Service]] (KOCIS) ng [[Ministeryo ng Kultura, Palakasan at Turismo (Timog Korea)|Ministeryo ng Kultura, Palakasan at Turismo]]; pinawalang-bisa nito ang tungkulin ng K-DATA sa mga paglilingkod hinggil sa pampublikong pamamahala ng karapatang-sipi.<ref>{{cite web |url=https://www.kogl.or.kr/news/noticeView.do?dataIdx=31&jkouttype=external&cPage=15 |title=공지사항 |date=Hulyo 4, 2013 |website=Korea Open Government License |access-date=Abril 8, 2025 |language=ko}}</ref> ===Tsina, Republikang Bayan ng (PRC)=== [[Talaksan:青岛五四广场五月的风雕塑夜景 2013-07-21.jpg|thumb|left|Eskulturang May Wind ({{lang|zh|五月的风雕塑}}) sa [[Liwasang Ika-apat na Mayo]] ng lungsod ng [[Qingdao]]]] Nagbibigay ng sapat na kalayaan sa panorama ang Artikulo 22(10) ng [[batas sa karapatang-sipi ng Tsina]]. Ayon dito, pinahihintulutan ang paggamit ng isang obra "na matatagpuan o naka-displey sa isang panlabas na pampublikong lugar" sa pamamagitan ng pagguhit, potograpiya, o videograpiya nang walang pahintulot mula sa o remunerasyon sa mayhawak ng karaptang-sipi, "sa kondisyong itutukoy ang pangalan ng manlilikha at pamagat ng obra."<ref>{{cite web |url=https://wipolex.wipo.int/en/text/466268 |title=Copyright Law of the People’s Republic of China (as amended up to the Decision of February 26, 2010, by the Standing Committee of the National People's Congress on Amending the Copyright Law of the People's Republic of China) |author=China |access-date=Mayo 9, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref> Ayon sa isang liham tugon mula sa [[Kataas-taasang Hukumang Bayan]] hinggil sa kaso ng eskulturang "''[[Liwasang Ikaapat na Mayo|May Wind]]''" sa [[Qingdao]], kahit na para sa pakinabang (''profit'') ito, ang muling paggamit ng nabanggit na gawa ay isang [[patas na paggamit]],<ref>{{cite wikisource |title=最高人民法院关于对山东省高级人民法院《关于山东天笠广告有限责任公司与青岛海信通信有限公司侵犯著作权纠纷一案的请示报告》的复函 |wslink=最高人民法院关于对山东省高级人民法院《关于山东天笠广告有限责任公司与青岛海信通信有限公司侵犯著作权纠纷一案的请示报告》的复函 |wslanguage=zh |last=中华人民共和国最高人民法院 |first= |authorlink=中华人民共和国最高人民法院 |coauthors= |year= |publisher= |location= |page= |pages= |scan=|date=2004-08-24|language=zh-cn}}</ref> ngunit pinagtatalunan ng pamayanang akademiko ang pagiging tumpak ng pagpapasyang ito,<ref>{{cite journal|last1=孟|first1=奇勋|title=室外艺术作品合理使用司法认定标准之反思|journal=武汉理工大学学报（社会科学版）|date=2013-06|volume=26|issue=3|page=457|doi=10.3963/j.issn.1671-6477.2013.03.025|url=http://www.whxbsk.net:8080/sse/showFileCount?filename=D:/sse/2013/2012-01660.pdf&title=2012-01660|accessdate=2016-10-28|trans_title=Reflections on Judicial Cognizance of Fair Use of Outdoor Art Works|publisher=武汉理工大学期刊社|language=zh-cn|issn=1671-6477|quote=当前，学术界对室外艺术作品合理使用的认定标准尚未形成共识，主要体现在对商业性使用是否属于合理使用的认识有所不同。部分学者坚持认为不能将营利性再使用纳入合理使用制度范围。|author=|archive-url=https://web.archive.org/web/20170222144856/http://www.whxbsk.net:8080/sse/showFileCount?filename=D%3A%2Fsse%2F2013%2F2012-01660.pdf&title=2012-01660|archive-date=2017-02-22|dead-url=yes}}</ref> at may nangyayari ding "magkaibang mga pasiya" sa paghatol sa usaping ito.<ref>{{cite journal|last1=詹|first1=启智|last2=张|first2=灵溪|title=室外公共场所艺术作品合理使用探析|journal=法制与社会|date=2014|issue=22|pages=267-269|doi=10.3969/j.issn.1009-0592.2014.22.133|url=http://www.lunwendata.com/thesis/2015/50416.html|accessdate=2016-10-28|publisher=云南法制与社会杂志社|language=zh-cn|issn=1009-0592|author=|archive-url=https://web.archive.org/web/20180205000700/http://www.lunwendata.com/thesis/2015/50416.html|archive-date=2018-02-05|dead-url=no}}</ref> Dahil sa kaugnay na mga palakad ng [[isang bansa, dalawang mga sistema]], hindi ipinatutupad ang nasabing mga batas sa [[Hong Kong]] at [[Macau]].<ref>{{cite web|title=中華人民共和國香港特別行政區基本法|url=http://www.basiclaw.gov.hk/tc/basiclawtext/images/basiclaw_full_text_tc.pdf|website=基本法|publisher=香港特別行政區政府政制及內地事務局|accessdate=2016-10-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151117030209/http://www.basiclaw.gov.hk/tc/basiclawtext/images/basiclaw_full_text_tc.pdf|archivedate=2015-11-17|language=zh-hk|format=PDF|date=2015-03}}</ref><ref>{{cite web|title=中華人民共和國澳門特別行政區基本法|url=http://bo.io.gov.mo/bo/i/1999/leibasica/index_cn.asp|website=澳門特別行政區政府印務局|accessdate=2016-10-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160426055414/http://bo.io.gov.mo/bo/i/1999/leibasica/index_cn.asp|archivedate=2016-04-26|language=zh-mo|date=1999-12-20}}</ref> ==== Hong Kong ==== [[Talaksan:Bank of China Hong Kong.jpg|thumb|[[Toreng Bank of China (Hong Kong)|Toreng Bank of China]], dinisenyo ni arkitekto [[I. M. Pei]] (namatay noong 2019)]] Tinitiyak ng Kautusan sa Karapatang-sipi ng Hong Kong ang kalayaan sa panorama sa pampublikong mga lugar. Kumakapit ito sa kapuwa mga likhang tatlong-dimensiyonal at masining na pagkakagawa. Pinahihintulutan ng mga regulasyon sa Artikulong 71 ang pagpaparami at pamamahayag ng larawan ng mga gusali, lilok, modelo ng mga gusali, at mga masining na pagkakagawa, at hindi isang pagsuway sa karapatang-sipi ang pampublikong pagbabahagi ng gayong mga larawan. Gayunpaman, nakasaad sa Seksiyong 5 na iba ang mga obra ng masining na pagkakagawa (''works of artistic craftsmanship'') sa gawang grapiko (''graphic work''), at ibig sabihin nito hindi sakop ng tadhanang kalayaan sa panorama ang huling binanggit na uri ng gawa, na maaring pinta, drowing, dayagram, o mga gawang klitse, litograpo, grabado sa kahoy, atbp..<ref>{{cite web|title=第528章 《版權條例》 |url=http://www.legislation.gov.hk/blis_pdf.nsf/6799165D2FEE3FA94825755E0033E532/9849EA415F543AAA482575EF0014C04F/$FILE/CAP_528_c_b5.pdf |website=律政司: 雙語法例資料系統 |accessdate=2016-10-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160411220758/http://www.legislation.gov.hk/blis_pdf.nsf/6799165D2FEE3FA94825755E0033E532/9849EA415F543AAA482575EF0014C04F/%24FILE/CAP_528_c_b5.pdf |archivedate=2016-04-11 |language=zh-hk |date=1997-06-30 |deadurl=yes }}</ref> ==== Macau ==== Tinitiyak ng Derekto Blg. 43/99/M ang kalayaan sa panorama sa pampublikong mga lugar. Pinapayagan ng Artikulong 61 ang pagkuha ng mga obra na nakalagay sa pampublikong mga lugar sa pamamagitan ng potograpiya o videograpiya.<ref>{{cite web|title=第43/99/M號法令|url=http://bo.io.gov.mo/bo/i/99/33/declei43_cn.asp|website=澳門特別行政區政府印務局|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160323120248/http://bo.io.gov.mo/bo/i/99/33/declei43_cn.asp|archivedate=2016-03-23|language=zh-mo|date=1999-08-16}}</ref><ref>{{cite book|last1=马|first1=海涛|last2=李|first2=亮|title=国际法学法理与实践|url=https://books.google.com/books?id=ZMQ7vQ_wTpEC&pg=PA401|accessdate=2016-10-29|edition=1|date=2006-11|publisher=中国法制出版社|language=zh-cn|isbn=978-7-80226-323-9|pages=401–402|chapter=中国内地与澳门著作权法律制度之比较研究}}</ref> Gayunpaman, sinasabi sa Artikulong 62 na hindi dapat makompromiso ng kalayaang ito ang mga kapakanan ng gawa at ng mayhawak ng karapatang-sipi nito, at kailangang itukoy ang manlilikha at pangalan ng obra hangga't maari.<ref>{{cite news|title=葡韻惹火遭禁拍攝建築物實在無理|url=http://www.shimindaily.net/v1/news/macau/%EF%BC%88%E7%89%B9%E5%AF%AB%EF%BC%89%E8%91%A1%E9%9F%BB%E6%83%B9%E7%81%AB%E9%81%AD%E7%A6%81%E6%8B%8D%E6%94%9D%E5%BB%BA%E7%AF%89%E7%89%A9%E5%AF%A6%E5%9C%A8%E7%84%A1%E7%90%86/|accessdate=2016-10-29|publisher=市民日报|date=2016-08-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161029043248/http://www.shimindaily.net/v1/news/macau/%EF%BC%88%E7%89%B9%E5%AF%AB%EF%BC%89%E8%91%A1%E9%9F%BB%E6%83%B9%E7%81%AB%E9%81%AD%E7%A6%81%E6%8B%8D%E6%94%9D%E5%BB%BA%E7%AF%89%E7%89%A9%E5%AF%A6%E5%9C%A8%E7%84%A1%E7%90%86/|archivedate=2016-10-29|language=zh-mo}}</ref> === Uganda === Umiiral ang kalayaan sa panorama sa Seksiyong 15(1)(f) ng ''The Copyright and Neighbouring Rights Act, 2006'' ng Uganda, na isinasaad na maaaring isipi at ikomunika sa madla ang mga likhang arkitektura at sining na palagiang matatagpuan sa pampublikong lugar, sa pamamagitan ng potograpiya, mga likhang awdiyo-biswal, at pagsasahimpapawid sa telebisyon. Malawak ang kahulugan ng "pampublikong lugar" sa ilalim ng Seksiyong 2 ng batas, at nagngangahulugan itong "anumang gusali o daanan na ang publiko ay may pansamantalang karapatan o pahintulot para makapasok, may bayad man o wala." Kabilang dito ang mga sinehan, restoran, pasilidad ng palakasan, at liwaliwan (''resorts'').<ref>{{cite web|url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/ug/ug001en.pdf |title=The Copyright and Neighbouring Rights Act, 2006 |author=Uganda |access-date=Oktubre 3, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref> === United Arab Emirates === Hindi nagbibigay ng kalayaan sa panorama ang Artikulo 22(7) ng ''Federal Law No. 38 of 2021 on Copyrights and Neighboring Rights''. Pinahahintulutan lamang nito ang pagpapakita ng mga pinong sining, nalalapat na sining, hinulmang sining, at sining pang-arkitektura na palagiang matatagpuan sa pampublikong mga lugar "sa mga brodkast" lamang.<ref>{{cite web |url=https://www.moec.gov.ae/documents/20121/376326/copyright.pdf |title=Federal Decree-Law no. (38) of 2021 |access-date=Hulyo 4, 2022 |publisher=Ministry of Economy of the United Arab Emirates |date=Setyembre 20, 2021}}</ref> Ang Artikulo 22(7) ng pinawalang-bisa na ''Federal Law No. 7 of 2002 on Copyrights and Neighboring Rights'' ay nagbibigay ng kawangis na limitadong karapatang-ligal.<ref>{{cite web|url=https://wipolex.wipo.int/en/text/124611 |title=Federal Law No. 7 of 2002 on Copyrights and Neighboring Rights |author=United Arab Emirates |website=WIPO Lex |access-date=Mayo 7, 2021}}</ref> Kabilang sa mga gawa sa United Arab Emirates na isinasanggalang ng karapatang-sipi ang [[Burj Al Arab]], [[Burj Khalifa]], at [[Moske ng Sheikh Zayed]]. Inalis ang isinumiteng mga larawan na nagpapakita ng makabagong arkitektura ng bansa na walang maayos na mga pahintulot sa katapusan ng unang edisyon ng kampanyang ''Wiki Loves Emirates'' noong 2018, sanhi ng mahigpit na mga alituntunin sa paglilisensiya ng Wikimedia.<ref>{{cite web|url=https://www.thenationalnews.com/arts-culture/art/uae-wikipedia-marathon-community-effort-finally-gives-the-emirates-a-proper-place-1.722097 |title=UAE Wikipedia: Marathon community effort finally gives the Emirates a proper place |date=Abril 16, 2018 |last=Gronlund |first=Melissa |access-date=Mayo 7, 2021 |work=[[The National (Abu Dhabi)|The National]]}}</ref> ===Unyong Europeo=== [[Talaksan:Freedom of Panorama in Europe.svg|thumb|350px|Katayuan ng kalayaan sa panorama sa Europa {{legend|#12a53e|Okey, kasama ang mga gusali, obra at mga pampublikong loob ng mga gusali}} {{legend|#5fe442|Okey, kasama ang mga gusali at obra, ngunit hindi okey sa mga pampublikong loob ng mga gusali}} {{legend|#ffd619|Okey para lamang sa mga gusali, at hindi okey sa mga pampublikong obra}} {{legend|#f5443b|Hindi okey, o okey lamang sa hindi pangkomersiyo na paggamit}} {{legend|#bbef2e|Okey, kasama ang mga gusali, obra at ilang mga loob ng mga gusali}} {{legend|#bbb|Hindi tiyak}} ]] Sa [[Unyong Europeo]], inilalaan ng [[Direktiba 2001/29/EC]] ang posilibilidad para sa kasaping mga estado na magkaroon ng sugnay hinggil sa kalayaan sa panorama sa kanilang mga batas sa karapatang-sipi, ngunit hindi ito sapilitan.<ref name="eu">{{cite web|author=N.N.|url=http://www.fotocommunity.de/info/Panoramafreiheit#Europa_hilft|title=Panoramafreiheit|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150418173225/http://www.fotocommunity.de/info/Panoramafreiheit|archive-date=2015-04-18|access-date=2020-05-18}} Tingnan din [http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:32001L0029:EN:HTML Article 5(3)(h) of 2001/29/EC].</ref><ref>{{cite web|url=http://ipkitten.blogspot.co.uk/2015/06/freedom-of-panorama-what-is-going-on-at.html|title=The IPKat|work=ipkitten.blogspot.co.uk|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150626204251/http://ipkitten.blogspot.co.uk/2015/06/freedom-of-panorama-what-is-going-on-at.html|archive-date=2015-06-26}}</ref> Noong 2015, iminungkahi ni [[Felix Reda]], dating kasapi ng [[Parlamentong Europeo]] (''MEP'') mula Alemanya, na ilapat ang kalayaan sa panorama sa lahat ng mga bansa ng Unyong Europeo. Ipinahayag niya na sa pamamagitan ng karapatang ito, malayang maibabahagi ng mga tao ang kanilang mga larawan ng mga pampublikong espasyo na maaaring maglaman ng mga gusali at pampublikong sining, upang "ipahayag at ibahagi ang kanilang mga karanasan at saloobin" at "mapangalagaan ang ating mga paglalakbay at mangasiwaan ang ating mga impresyon para sa susunod na mga salinlahi."<ref name=EUparl>{{cite web |url=https://www.europarl.europa.eu/news/en/headlines/security/20150701STO72903/debate-should-the-freedom-of-panorama-be-introduced-all-over-the-eu |title=Debate: should the freedom of panorama be introduced all over the EU? |date=Hulyo 2, 2015 |access-date=Pebrero 11, 2021}}</ref> Binatikos ni [[Jean-Marie Cavada]], dating ''MEP'' mula Pransiya, ang kaniyang mungkahi, at sa halip ay naghain ng isang kahaliling panukala na naglalayong paghigpitan ang kalayaan sa panorama ng lahat ng mga kasapi ng Unyong Europeo sa hindi pangkomersiyo na mga gamit lamang.<ref name=EuroNewsFOP1>{{cite news|url=https://www.euronews.com/2015/07/08/fight-for-freedom-of-panorama-savepos-wikipedia |title=The bitter fight for Freedom of Panorama |last=Seymat |first=Thomas |date=Hulyo 8, 2015 |work=[[Euronews]] |access-date=Pebrero 11, 2021}}</ref> Sinabi ni Cavada na nakapipinsala ang pangkomersiyo na kalayaan sa panorama sa mga karapatan ng mga manlilikha ng mga sining pang-arkitektura at pampublikong sining dahil binibigyan ito ng pahintulot sa mga korporasyon tulad ng [[Pundasyong Wikimedia|Wikimedia]] at [[Meta Platforms|Facebook]] na pakinabangan ang nabanggit na mga sining nang walang kabayaran sa mga manlilikha.<ref name=EUparl/> Idinagdag ng kaniyang tanggapan na hindi maka-aapekto ang di-komersiyal na kalayaan sa panorama sa [[Internet]], bagkus tinitiyak lamang nito na "nagbibigay ang mga platapormang pang-Internet tulad ng [[Facebook]], [[Instagram]], at [[Flickr]] ng makatarungang kabayaran sa mga manlilikha."<ref name=DWFOP1>{{cite news |url=https://www.dw.com/en/freedom-of-panorama-will-the-eu-ban-landmark-photography/a-18554383 |title="Freedom of Panorama": Will the EU ban landmark photography? |date=Hunyo 30, 2015 |last=Tost |first=Olaf |work=[[Deutsche Welle]] |access-date=Pebrero 11, 2021}}</ref> May nauna nang mga kasunduan ang [[Dailymotion]] at [[YouTube]] sa {{ill|ADAGP|fr|Société des auteurs dans les arts graphiques et plastiques}}, noong 2008 para sa Dailymotion at 2010 para sa YouTube, para sa ligal na paggamit ng mga larawan ng mga gusali at pampublikong sining sa kanilang mga plataporma. Iginiit ng ADAGP, isang samahan ng mga manlilikha ng pampublikong sining na nakahimpil sa Pransiya, na hahantong ang kalayaan sa panorama sa "pagkawala ng 3 hanggang 6 milyong euro, o 10 hanggang 19 na bahagdan ng taunang koleksiyon" sa Pransiya pa lamang.<ref>{{cite news |url=https://www.lesechos.fr/2015/07/bataille-autour-de-la-liberte-de-photographier-dans-lespace-public-267827 |title=Bataille autour de la liberté de photographier dans l'espace public |work=[[Les Echos (Pransiya)|Les Echos]] |last=Moutot |first=Anaïs |date=Hulyo 9, 2015 |access-date=Nobyembre 25, 2024 |language=fr}}</ref> Ang pagpuna ng mga netizen sa panukala ni Cavada ay nauwi sa isang online na petisyon ng mga aktibista sa karapatan sa Internet kalakip ang hashtag na #SaveFOP; nakakuha ito ng higit sa 460,000 mga lagda sa loob ng dalawang linggo matapos itong ilunsad.<ref name=EuroNewsFOP1/> Ayon sa mamamahayag ng ''[[The Register]]'' sa larangan ng [[teknolohiyang pang-impormasyon]] na si [[Andrew Orlowski]], "huwad at mapanlinlang" ang pakikialam ng Wikipedia sa usapin.<ref>{{cite news |url=https://www.theregister.com/2015/07/02/wikipedia_jumps_on_bogus_photo_scare_to_tell_us_the_internet_is_breaking_again/ |title=Wikipedia jumps aboard the bogus 'freedom of panorama' bandwagon |date=Hulyo 2, 2015 |access-date=Disyembre 9, 2021 |last=Orlowski |first=Andrew |work=[[The Register]]}}</ref> Ayon naman sa ''[[Full Fact]]'', isang websayt sa Reyno Unido na nagsusuri ng mga impormasyon, ang [[Komisyong Europeo]] lamang ang may kapangyarihang gumawa ng bagong batas, at hindi maaaring makaimpluwensiya sa komisyon ang anumang rekomendasyong inaprobahan ng parlamento.<ref>{{cite web |url=https://fullfact.org/europe/eu-gherkin-and-freedom-panorama/ |title=The EU, the Gherkin and 'freedom of panorama' |date=Hunyo 29, 2015 |website=[[Full Fact]] |access-date=Disyembre 1, 2024}}</ref> Ibinasura ng plenaryo ng Parlamentong Europeo ang mga panukala nina Reda at Cavada noong ika-9 ng Hulyo, 2015, at napanatili sa gayon ang katayuan ng kalayaan sa panorama sa buong Unyong Europeo.<ref>{{cite news |title=European Parliament as it happened: 9 July 2015 |url=https://www.bbc.com/news/live/uk-politics-33412173 |date=Hulyo 9, 2015 |access-date=Pebrero 11, 2021}}</ref> ==== Alemanya ==== Ipinaliliwanang ang ''{{lang|de|Panoramafreiheit}}'' sa artikulong 59 ng ''{{lang|de|Urheberrechtsgesetz}}''.<ref name="de">{{cite web|url=http://www.fotorecht.de/publikationen/gebaeude.html|title=Fotografieren von und in Gebäuden|last=Seiler|first=David|work=visuell|date=2001-06-24|issue=5/2001|page=50|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20070930161320/http://www.fotorecht.de/publikationen/gebaeude.html|archive-date=2007-09-30|access-date=2020-05-18}} Tingnan din: {{cite web|url=http://bundesrecht.juris.de/urhg/__59.html|title=§59 UrhG (Germany)|language=de|url-status=live|archive-url=http://archive.wikiwix.com/cache/20110223132716/http://bundesrecht.juris.de/urhg/__59.html|archive-date=2011-02-23|access-date=2007-09-20}}</ref> Ayon sa 59(1), "pinahihintulutang magparami at ipamahagi, sa pamamagitan ng pinta, drowing, potograpiya, o sinematograpiya, ang mga obra na palagiang matatagpuan sa pampublikong mga daanan, kalye, o lugar at maipamahagi at maikomunika ang gayong mga sipi. Para sa mga gawang pang-arkitektura, umiiral lamang ang tadhanang ito sa panlabas na anyo [ng gusali]." Mula pa sa bersiyon ng batas noong ika-1 ng Enero, 1966 ang kasalukuyang sugnay na ito.<ref>Tingnan din: Thomas Fuchs, {{cite web |url=http://lexetius.com/UrhG/59 |title=Gesetz über Urheberrecht und verwandte Schutzrechte (Urheberrechtsgesetz) vom 9. September 1965. §&nbsp;59 |website=Historisch-synoptische Edition 1965–2016 |language=de |access-date=Abril 30, 2017}}</ref> Sa isang pasya noong 2002, tinanggihan ng {{ILL|Hukumang Pederal ng Katarungan|en|Federal Court of Justice}} ang ''panoramafreiheit'' sa mga postkard ng ''[[Wrapped Reichstag]]'', obra nina [[Christo at Jeanne-Claude]], na nilathala ng isang tagapaglathalang nakabase sa Berlin. Ayon sa hukuman, hindi pampalagian ang pagtatanghal ng obrang pang-arkitektura. Ipinalagay ng hukuman na pinahihintulutan sa batas ang pribadong paggamit ng mga larawan nito nang walang pahintulot mula sa nabanggit na mga manlilikha.<ref>{{cite web |url=https://juris.bundesgerichtshof.de/cgi-bin/rechtsprechung/document.py?Gericht=bgh&Art=pm&Datum=2002-1&nr=13376&pos=1&anz=8&Blank=1 |title=Keine Panoramafreiheit für Verhüllten Reichstag |author=Pressestelle des Bundesgerichtshofs |date=Enero 24, 2002 |access-date=Oktubre 29, 2024 |language=de}}</ref> Isang halimbawa ng [[paglilitis]] dahil sa sari-saring pagbabatas sa EU ay ang ''{{lang|de|[[:de:Hundertwasserentscheidung|Hundertwasserentscheidung]]}}'' (pasyang Hundertwasser), isang kaso sa Alemanya na naipanalo ni [[Friedensreich Hundertwasser]] laban sa isang kompanyang Aleman hinggil sa paggamit ng isang retrato ng isang gusaling [[Austria|Awstriyan]].<ref>{{cite web|url=https://dejure.org/dienste/vernetzung/rechtsprechung?Text=I%20ZR%20192/00|title=Rechtsprechung – BGH, 05.06.2003 - I ZR 192/00|website=dejure.org|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160820052628/https://dejure.org/dienste/vernetzung/rechtsprechung?Text=I%20ZR%20192%2F00|archive-date=2016-08-20|access-date=2020-05-18}}</ref> [[Talaksan:Die Sonnenuhr auf der der Halde Schwerin.jpg|thumb|''Sonnenuhr mit Geokreuz'' ("Sundial na may kalakip na Heo-Krus"), isang lilok ni {{ILL|Jan Bormann|de}} noong 1994 sa lungsod ng [[Castrop-Rauxel]]. Nasangkot ito sa pasya ng Hukumang Pederal ng Katarungan noong 2024 na ipinagkait ang kalayaan sa panorama sa pangkalakalang mga gamit ng mga larawan ng pampublikong sining na kinunan gamit ang mga ''drone''.<ref name=WDRDronePano/>]] Alinsunod sa isang pasya ng Hukumang Pederal ng Katarungan noong 2024, hindi sakop ng ''panoramafreiheit'' ang mga larawang kuha sa ''drone'' ng mga pampublikong sining na naipagsasanggalang pa rin ng karapatang-sipi. Sang-ayon ito sa pasya ng Nakatataas na Hukumang Panrehiyon ng Hamm noong isang taon, na sumang-ayon naman sa naunang desisyon ng Hukumang Panrehiyon ng Bochum. May kaugnayan ito sa isang tagapaglathalang nakabase sa [[Ruhr]] na nagbenta ng mga aklat na naglalaman ng mga larawan ng mga ''art installation'' na kinuha gamit ang ''drone''. Kinatawan ng nagsasakdal na ''Verwertungsgesellschaft Bild-Kunst'', isang samahan ng mga arteista, ang mga manlilikha ng nasabing mga obra. Ayon sa hukuman, pinoprotektahan lamang ng ''panoramafreiheit'', ang mga larawan ng mga obra na kinunan mula sa kalye, at hindi ang mga larawan ng kaparehong mga obra na ginamitan ng natatanging mga kagamitan tulad ng mga hagdan. Ang mga larawan na ginamitan ng mga ''drone'' ay mula sa himpapawid na "karaniwang hindi madaling puntahan ng publiko" at hindi dapat ipamahagi o ibenta sa publiko ang gayong mga larawan.<ref>{{cite web |url=https://haerting.de/en/insights/olg-hamm-drohnenperspektive-wird-nicht-von-der-panoramenfreiheit-gedeckt/ |title=OLG Hamm: Drone perspective is not covered by freedom of panoramas |website=HÄRTING Rechtsanwälte |date=Hunyo 5, 2023 |access-date=Nobyembre 3, 2023}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.heise.de/en/news/Bundesgerichtshof-Freedom-of-panorama-does-not-apply-to-all-drone-footage-9993735.html |title=Bundesgerichtshof: Freedom of panorama does not apply to all drone footage |date=Oktubre 24, 2024 |last=Krempl |first=Stefan |access-date=Oktubre 30, 2024 |website=Heise Online}}</ref> Ipinalagay ng abogadong si Arndt Kempgens na sakop din ng hatol ang mga tagalikha ng mga nilalaman (''content creator'') na gumagamit ng gayong mga obra sa mga plataporma katulad ng YouTube at [[TikTok]] sa pamamagitan ng potograpiya sa mga ''drone''; ipinalagay din niyang apektado ang mga larawang kuha sa ''drone'' na ginamit sa pangkomersiyo na layunin bago ang hatol, na nagpapahiwatig ng isang retroaktibong bisa ng nabanggit na hatol.<ref name=WDRDronePano>{{cite news |url=https://www1.wdr.de/nachrichten/ruhrgebiet/bgh-urteil-urheberrecht-kunst-drohnenbilder-100.html |title=BGH-Urteil: Verlag soll für Drohnenbilder von Kunstwerken bezahlen |date=Oktubre 23, 2024 |last=Wilger |first=Von Martin |work=[[Westdeutscher Rundfunk|WDR]] |access-date=Mayo 10, 2025 |language=de}}</ref> ==== Belhika ==== [[Talaksan:Atomium (UnorthodoxY) - Flickr.jpg|thumb|left|[[Atomium]] sa Bruselas]] Ipinatupad ang kalayaan sa panorama sa [[Belhika]] noong 2016. Ipinasa ng kanilang lehislatura ang probisyong XI.190 2/1° na idinagdag sa kanilang batas sa karapatang-sipi, ang Kodigo ng Batas Ekonomiko (''Code of Economic Law'') noong Hunyo 27, 2016, at sinimulan ang pagpapatupad nito noong Hulyo 15, 2016, pagkaraang nilagdaan ito ng kanilang hari at nilathala ito sa kanilang opisyal na lathalaing ''State Gazette''.<ref name=ManagingIPBelFOP>{{cite web|url=https://www.managingip.com/article/b1kbpg5bpx2rhw/belgium-freedom-of-panorama-a-new-copyright-exception |title=Belgium: Freedom of panorama – a new copyright exception |date=Setyembre 27, 2016 |access-date=Disyembre 15, 2020}}</ref><ref name=InfojusticeBelFOP>{{cite web|url=http://infojustice.org/archives/36318 |title=THERE IS NOW FREEDOM OF PANORAMA IN BELGIUM |date=Hulyo 19, 2016 |access-date=Disyembre 15, 2020}}</ref> Nakasaad sa probisyong ito na hindi maaaring hadlangan ng mga manlilikha (maaaring mga arkitekto o arteista) "ang reproduksiyon at komunikasyon sa publiko ng mga obrang biswal, grapiko, at pang-arkitektura na nilayong ipuwesto nang palagian sa pampublikong lugar, sa kondisyong tulad ng sa pagsasalarawan nito ang reproduksiyon at komunikasyon sa publiko ng naturang gawa at hindi magdudulot ang nasabing reproduksiyon at komunikasyon sa publiko ng di-makatuwirang pinsala sa tunay na karapatan ng manlilikha."<ref name=ManagingIPBelFOP/> Kasunod ng pagpasa nito, malaya na ang pagkuha ng mga retrato ng tanyag na [[Atomium]] sa [[Bruselas]], pati na ang paglathala ng mga retrato nito sa anumang midya, kabilang na ang midyang komersiyal at [[hatirang pangmadla]], nang hindi inalalahanan ang maaaring hakbanging ligal mula sa mga eredero/eredera ng lumikha nitong si [[André Waterkeyn]].<ref name=ManagingIPBelFOP/><ref name=ExpertPhotoFOP>{{cite web|url=https://expertphotography.com/freedom-of-panorama-photography/ |title=Freedom of Panorama – What It Means for Photography |last=Hull |first=Craig |access-date=Disyembre 15, 2020}}</ref> ==== Dinamarka ==== Ayon sa Artikulong 24(2) ng batas sa karapatang-sipi ng [[Dinamarka]], maaring paramihin ang mga larawan (tulad ng retrato) ng anumang obrang matatagpuan sa pampublikong lugar, ngunit sa hindi pangkomersiyo na layunin lamang. Sa Artikulong 24(3) naman nakasaad na maaring isipi nang malaya ang mga gusali sa kaanyuang larawan, sa anumang layunin.<ref>{{cite web| url=http://www.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/dk/dk091en.pdf |title=Consolidated Act on Copyright (Consolidated Act No. 1144 of October 23, 2014) |website=WIPO Lex |access-date=Disyembre 20, 2020 | lang=en}}</ref> [[Talaksan:Petite sirène de Copenhague (conforme à la loi danoise).JPG|thumb|Sinalang retrato ng ''The Little Mermaid'']] Hindi pa rin ganap ang kalayaan sa panorama sa Dinamarka para sa mga obrang hindi pang-arkitektura. Naipagsasanggalang ng karapatang-sipi ang lilok na ''[[The Little Mermaid (estatwa)|The Little Mermaid]]'', obra ni [[Edvard Eriksen]] (namatay 1959), hanggang taong 2034, at kilalang litihiyoso ang pamilya ng manlililok.<ref name=ExpertPhotoFOP/> Pinagmultahan ang ilang mga pahayagang Dinamarkes dahil sa paggamit ng mga retrato ng lilok nang walang pahintulot mula sa pamilyang Eriksen. Itinuturing na komersiyal ang layunin ng midya sa bansa. Winika ni Søren Lorentzen, ''photo editor'' ng ''[[Berlingske]]'' na kabilang sa mga pahayagang pinagmultahan, "Gumamit kami ng isang retrato nang walang pahintulot. Iyon ay malinaw na paglabag sa batas sa karapatang-sipi, kahit na nahihirapan akong intindihin kung bakit hindi maaring gumamit ang sinuman ng mga retrato ng isang pambansang yaman gaya ng ''Little Mermaid'' nang hindi lumalabag sa batas sa karapatang-sipi." Depensa ni Alice Eriksen, ang apo ng manlililok, ang gayong pagbabawal ay pagtalima lamang sa mga batas ng bansa. Dagdag pa niya, "pareho lamang ito sa pagtanggap ng bayad kapag itinutugtog ang isang awit."<ref>{{cite news|url=https://www.thelocal.dk/20140816/denmarks-iconic-symbol-that-we-cant-show-you |title=Denmark's icon... that we can't show you |work=The Local |date=Agosto 16, 2014 |access-date=Disyembre 20, 2020}}</ref><ref>{{cite web |url=https://petapixel.com/2014/08/20/try-publish-picture-statue-denmark-youd-better-ready-pay/ |title=If You Try to Publish a Picture of this Statue in Denmark, You’d Better be Ready to Pay Up |last=Burgett |first=Gannon |website=PetaPixel |date=Agosto 20, 2014 |access-date=Disyembre 20, 2020}}</ref> ==== Eslobenya ==== Isinasaad ng Artikulong 55 ng ''Copyright and Related Rights Act'' ng Eslobenya na "Ang mga likhang palagiang matatagpuan sa mga parke, kalye, liwasan, o ibang mga lugar na pangkalahatang mapupuntahan ng publiko ay maaaring gamitin," ngunit ipinagbabawal ito kung ang layon ng paggamit ay upang kumita.<ref>{{cite document| url=https://www.uradni-list.si/1/content?id=78529 |title=Zakon o avtorski in sorodnih pravicah (uradno prečiščeno besedilo) (ZASP-UPB3) |work=Uradni list RS |issue=16/2007 |date=Pebrero 23, 2007 |lang=sl |pages=1805}}</ref> Subalit sa gawa, nagngangahulugan itong ang mga bagay sa pampublikong espasyo, tulad ng mga gusali at rebulto, na naipagsasanggalang pa ng karapatang-sipi ay maaaring kunan ng retrato para lamang sa pansariling gamit kung walang pahintulot mula sa mga manlilikha ng gayong mga obra, at ipinagbabawal ang paglathala ng gayong mga larawan sa isang portada ng turismo (''tourism portal'') o sa isang pahayagan (sapagkat itinuturing na komersiyal ang paglilimbag ng mga pahayagan).<ref>{{cite news |url=https://www.rtvslo.si/evropska-unija/ali-bo-unija-omejila-objavo-slik-javnih-stavb-na-druzbenih-omrezjih/368889 |title=Ali bo Unija omejila objavo slik javnih stavb na družbenih omrežjih? |publisher=MMC RTV Slovenija |date=Hulyo 5, 2015 |first=Gregor |last=Cerar |lang=sl}}</ref> ==== Espanya ==== Nagbibigay ng tadhanang kalayaan sa panorama ang [[batas sa karapatang-sipi ng Espanya]]. Nakasaad sa Artikulo 35(2) na "ang mga likha na palagiang matatagpuan sa mga parke, kalye, liwasan o iba pang pampublikong mga daanan ay maaaring sipiin, ipamahagi at iparating nang malaya sa pamamagitan ng mga pinta, drowing, retrato, at mga pamamaraang awdiyo-biswal."<ref>{{cite web |url=https://wipolex.wipo.int/en/text/577658 |title=Consolidated Text of the Law on Intellectual Property, Regularizing, Clarifying and Harmonizing the Applicable Statutory Provisions (approved by Royal Legislative Decree No. 1/1996 of April 12, 1996, and amended up to Royal Decree-Law No. 26/2020 of July 7, 2020) |author=Spain |lang=es |access-date=Setyembre 28, 2021 |website=WIPO Lex |quote=Las obras situadas permanentemente en parques, calles, plazas u otras vías públicas pueden ser reproducidas, distribuidas y comunicadas libremente por medio de pinturas, dibujos, fotografías y procedimientos audiovisuales. |archive-date=Septiyembre 28, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210928025004/https://wipolex.wipo.int/en/text/577658 |url-status=dead }}</ref> ==== Estonya ==== Limitado ang kalayaan sa panorama sa Estonya sa di-komersiyal na paggamit ng mga larawan ng mga likhang pang-arkitektura, sining biswal, sining na napapakinabangan, at retrato na panghabambuhay na matatagpuan sa mga lugar na napapasukan ng publiko. Makikita ang probisyon sa Seksiyon 20¹ ng kanilang batas sa karapatang-sipi. Gayundin, hindi dapat maging pangunahing mga paksa ng mga larawan ang nasabing mga likha. May isang napakalimitadong probisyon para sa komersiyal na paggamit ng arkitektura na makikita sa Seksiyon 20²; limitado lamang ito sa mga "''real estate advertisement''".<ref>{{cite web |url=https://www.riigiteataja.ee/akt/119032019055 |title=Autoriõiguse seadus |website=Riigi Teataja |language=et |access-date=Pebrero 17, 2023}}</ref> ==== Gresya ==== Hindi umiiral ang kalayaan sa panorama sa Gresya. Nagbibigay lamang ng maghigpit ngunit hindi malinaw na eksepsiyon ang kanilang batas sa karapatang-sipi, ang Batas Blg. 2121/1993 sa Karapatang-sipi, Kaugnay na mga Karapatan, at mga Bagay Pangkalinangan, na huling inamyenda noong 2021. Pinahihintulutan lamang ang "paminsan-minsang pagpaparami at pagkomunika sa midyang pangmadla ng mga larawan ng mga likhang pang-arkitektura, pinong sining, retrato, o mga sining na napapakinabangan na panghabambuhay na nakapuwesto sa pampublikong mga lugar."<ref>{{cite web |url=https://www.opi.gr/en/library/law-2121-1993#a26 |title=Law 2121/1993 |website=Hellenic Copyright Organization |access-date=Disyembre 31, 2022 |quote=''The occasional reproduction and communication by the mass media of images of architectural works, fine art works, photographs or works of applied art, which are sited permanently in a public place.'' |archive-date=Disyembre 31, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221231022238/https://www.opi.gr/en/library/law-2121-1993#a26 |url-status=dead }}</ref> ==== Italya ==== Walang umiiral na kalayaan sa panorama sa [[Italya]].<ref name="it">{{cite news|url=http://punto-informatico.it/2030219/PI/News/wikipedia-cede-al-diritto-autore-italiota.aspx|title=Wikipedia cede al diritto d'autore|last=Spinelli|first=Luca|work=Punto Informatico|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20080929014738/http://punto-informatico.it/2030219/PI/News/wikipedia-cede-al-diritto-autore-italiota.aspx|archive-date=2008-09-29|access-date=2020-05-18}}</ref> Sa kabila ng maraming opisyal na mga protesta<ref>{{cite web|url=http://www.grillini.it/show.php?4884|title=Interrogazione - Diritto di panorama|trans-title=Interrogation - panorama right|last1=Grillini|first1=Franco|website=Grillini.it|language=it|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20081025001151/http://www.grillini.it/show.php?4884|archive-date=2008-10-25|access-date=2020-05-18}}</ref> at isang pambansang inisyatibang<ref>{{cite web|url=http://www.diritto.it/all.php?file=25583.pdf|title=Dare un senso al degrado|last1=Scorza|first1=Guido|last2=Spinelli|first2=Luca|date=2007-03-03|location=Rome|format=PDF|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20090708045222/http://www.diritto.it/all.php?file=25583.pdf|archive-date=2009-07-08|access-date=2020-05-18}}</ref> pinamunuan ng abogadong si Guido Scorza at mamamahayag na si [[Luca Spinelli]] (na tinampok ang usapin),<ref name="it"/> pinagbabawal pa rin ang paglalathala ng larawan ng pampublikong mga lugar, alinsunod sa lumang mga batas sa karapatang-sipi ng bansa.<ref>{{cite web|url=http://www.normattiva.it/uri-res/N2Ls?urn:nir:stato:legge:1941-04-22;633!vig=|title=Legge 22 aprile 1941 n. 633|language=it|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20141223012833/http://www.normattiva.it/uri-res/N2Ls?urn:nir:stato:legge:1941-04-22;633!vig=|archive-date=2014-12-23|access-date=2020-05-18}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.camera.it/parlam/leggi/deleghe/testi/04042dl.htm|title=Decreto Legislativo 22 gennaio 2004, n. 42|language=it|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20081024122502/http://www.camera.it/parlam/leggi/deleghe/Testi/04042dl.htm|archive-date=2008-10-24|access-date=2020-05-18}}</ref> Mayroon din isang batas na tinatawag na "''{{lang|it|[[Codice Urbani]]}}''" na buhat pa sa 2004. Bukod sa ibang mga tadhana, nakasaad dito na upang makapaglathala ng mga larawan ng "pangkalinangang mga bagay" (''cultural goods'', sa teoriya lahat ng mga bagay na may katangiang pangkalinangan at pansining tulad ng mga gusali) para sa mga layuning pangkomersiyo, kailangan munang kumuha ng pahintulot mula sa pampook na sangay ng Ministeryo ng mga Sining at Pamanang Pangkultura, ang ''{{lang|it|Soprintendenza}}''. ==== Latbiya ==== Walang ganap na kalayaan sa panorama sa [[Latbiya]]. Sa Tsapter V ng kanilang Batas sa Karapatang-sipi ("''Autortiesību likums''"), nakasaad na maaring gamitin ang anumang larawan ng isang obrang biswal at pang-arkitektura para lamang sa mga sumusunod na layunin: pansarili, pang-impormasyon sa balitaan o mga palatuntunan hinggil sa kasalukuyang mga pangyayari (''current affairs''), at mga akdang hindi pangkomersiyo.<ref>{{cite web|url=http://likumi.lv/doc.php?id=5138 |title=Autortiesību likums |lang=lv}}</ref> ==== Luksemburgo ==== Walang kalayaan sa panorama sa [[Luksemburgo]]. Pinahihintulutan ng Artikulong 10(7°) ng kanilang batas sa karapatang-sipi ang pagsasalarawan ng pampublikong obra na matatagpuan sa mga lugar na mapapasukan ng publiko, kung ang mga likhang iyon "ay hindi pangunahing paksa ng pagpaparami o komunikasyon."<ref>{{cite web |url=https://legilux.public.lu/eli/etat/leg/loi/2001/04/18/n2/jo |title=Loi du 18 avril 2001 sur les droits d'auteur, les droits voisins et les bases de données. |lang=fr |website=Legilux |accessdate=Disyembre 21, 2022}}</ref> ====Polonya==== May sapat na kalayaan sa panorama sa [[Polonya]], na tinitiyak ng Artikulong 33(1) ng ''Act on Copyright and Related Rights''. Nakasaad dito na "mapapahintulutan ang pamamahagi ng mga obrang palagiang nakapuwesto sa madaraanang mga daan, kalye, liwasan, o hardin, ngunit hindi sa parehong paggamit." Ang pamamahagi ay sa pamamagitan ng paggamit ng mga retrato o malarawang representasyon ng mga obra (tulad ng mga gusali at pampublikong lilok) sa anumang midya, kabilang ang komersiyal na mga larong video. Dahil hindi katulad sa orihinal na pakay ng pagtatatag ng isang obra ang layunin ng isang retrato ng naturang obra (tulad ng isang gusaling pang-opisina, isang ''shopping mall'', o isang tulay), ito ay isang mapapahintulutang paggamit sa ilalim ng batas sa karapatang-sipi ng bansa.<ref>{{cite web |url=http://www.codozasady.pl/en/freedom-of-panorama/ |title=Freedom of panorama |last=Marcinoska |first=Lena |website=In Principle - Codozasady.pl |date=Oktubre 22, 2015 |access-date=Disyembre 28, 2020 |archive-date=2021-01-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210116100428/http://www.codozasady.pl/en/freedom-of-panorama/ |url-status=dead }}</ref> ====Pinlandiya==== Limtado ang kalayaan sa panorama ng Pinlandiya pagdating sa pampublikong sining. Matatagpuan ang probisyon sa ikatlo at ika-apat na mga talata ng Artikulong 25a ng kanilang batas sa karapatang-sipi. Hindi maaaring kunan ng retrato ang mga likhang panghabambuhay na matatagpuan sa pampublikong mga lugar para sa mga layuning komersiyal kapag naging pangunahing mga paksa ng mga retrato ang nasabing mga likha. Ngunit pinahihintulutan ng nasabing probisyon ang mga tagapaglathala ng mga pahayagan at magasin na gamitin nang lubos ang pampublikong sining, sa kondisyong may katuwang na mga kapsiyon ang nilathalang mga larawan. Salungat sa alituntuning ito ang malayang pagkuha ng mga retrato ng mga gusali, na walang anumang mga paghihigpit sa mga layunin ng mga tagagamit.<ref>{{cite web |url=https://www.finlex.fi/fi/laki/ajantasa/1961/19610404#L2P25a |title=8.7.1961/404 |access-date=Nobyembre 23, 2022 |website=FINLEX |lang=fi |archive-date=2021-01-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210128162218/https://www.finlex.fi/fi/laki/ajantasa/1961/19610404#L2P25a |url-status=dead }}</ref> ====Pransiya==== Magmula noong Oktubre 7, 2016, inilalaan ng artikulong L122-5 ng Kodigo ng Ari-Ariang Intelektuwal ng [[Pransiya]] ang isang limitadong kalayaan sa panorama para sa mga gawa ng arkitektura at lilok. Pinahihintulutan ng kodigo ang "mga sipi at representasyon ng mga obra ng arkitektura at lilok na palagiang nakapuwesto sa pampublikong mga lugar (''voie publique'') at nilikha ng mga {{ILL|likas na tao|en|Natural person}},{{efn|'''Likas na tao''' (''{{lang|en|natural person}}'') - sa konteksto ng batas, isang indibiduwal na tao, taliwas sa isang ligal tao (''legal person'') na maaari isang pampribado (iyan ay, entidad sa negosyo o [[organisasyong di-pampamahalaan]]) o pampublikong (iyan ay, pamahalaan) organisasyon.}} maliban sa anumang paggamit na may katangiang pangkomersiyo".<ref>{{Cite web|url=https://www.legifrance.gouv.fr/affichCodeArticle.do;jsessionid=5DD8F8800CB25AA883378CE851D89A7D.tpdila13v_2?idArticle=LEGIARTI000033219336&cidTexte=LEGITEXT000006069414&categorieLien=id&dateTexte=|title=Article 5, section 11 of Code on Intellectual Property|access-date=2016-12-26|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170127170315/https://www.legifrance.gouv.fr/affichCodeArticle.do|archive-date=2017-01-27}}</ref> Malamig noon ang mga mambabatas at politikong Pranses sa pagtanggap ng kalayaan sa panorama; tinawag pa ni [[Patrick Bloche]], dating kasapi ng [[Pambansang Asambleya (Pransiya)|Pambansang Asambleya]], na "amendement Wikipédia" ang kalayaan sa panorama noong 2011.<ref>{{cite web|url=http://komodo.regardscitoyens.org/public/22-panoramas/ |title=Débats de l'Assemblée nationale sur l'amendement 22 « panoramas » au projet de loi sur la copie privée (23/11/11)}}</ref> {{multiple image | align = right | image1 = Louvre pyramid - blackout.jpg | image2 = Censored-Arche de la Défense-Paris.PNG | footer = Sinalang mga larawan ng [[Piramide ng Louvre]] (sa kaliwa, gawa ni [[I. M. Pei]]) at [[Grande Arche]] (sa kanan, gawa ni [[Johan Otto von Spreckelsen]]), kapuwa isinasanggalang ng pang-arkitektura na karapatang-sipi }} May matinding dulot ang gayong mga paghihigpit sa kalayaan sa panorama sa Pransiya sa mga artikulo ng Wikipedia hinggil sa arkitektura ng bansa. Nakasanayan na ng mga tagapangasiwa sa [[Wikimedia Commons]] na [[:Commons:Category:French FOP cases/deleted|burahin]] ang anumang mga retrato ng bagong mga arkitekturang Pranses, sa kabila ng mga pagbabago sa batas, dahil hindi pinahihintulutan ng Commons ang mga retrato ng mga obrang pang-arkitektura ng mga bansang ipinagbabawal ang komersiyal na paggamit. Isinasanggalang ng karapatang-sipi ang sari-saring mga arkitekturang kontemporaneo ng Pransiya, at maaring maging paglabag sa karapatang-sipi ang pagpaparaming gawa ng mga retratista, tagagawa ng pelikula, disenyador grapiko, at iba pang mga tagagamit mula sa ikatlong panig na may layuning pangkalakalan na walang pahintulot mula sa arkitekto o entidad na ipinalipatan niya ng kaniyang karapatang patrimonyal o ekonomiko. Ipinasiya sa dalawang hiwalay na mga kaso noong 1990 na ang hindi awtorisadong mga postkard na nagpapakita ng [[Grande Arche]] at [[La Géode]] bilang pangunahing mga paksa ay lumalabag sa karapatang-sipi. Ilan pa sa kilalang mga gusaling isinasanggalang ng karapatang-sipi ay ang [[Piramide ng Louvre]], ang [[Opéra Bastille]], at ang [[Bibliothèque nationale de France#Bagong mga gusali|bagong mga gusali ng Bibliothèque nationale de France]].<ref name=JournalIPFranceBldg/> [[Talaksan:Place des Terreaux Lyon.jpg|thumb|[[Place des Terreaux]] na may suplementaryong pagsasali ng mga obra tulad ng inayos na {{ILL|Puwente Bartholdi|en|Fontaine Bartholdi}} at ng 14 na mga haliging granito]] Gayunpaman, ikinokonsidera ng hurisprudensiyang Pranses na hindi lumalabag sa karapatang-sipi ang isang larawan kapag ito ay isang elementong "[[De minimis#Karapatang-sipi|aksesorya]]" o suplementaryo sa kabuoang paksa na inilalarawan nito. Sa isang kaso noong 2005 hinggil sa mga postkard ng [[Place des Terreaux]] ng [[Lyon]], pinairal ng ''[[Hukuman ng Kasasyon (Pransiya)|Cour de cassation]]'' (katumbas ng [[Kataas-taasang Hukuman ng Pilipinas]]) ang mga pasiya ng mas-mababang mga hukuman sa pansuplementaryong pagsasali ng makabagong mga instalasyong artistiko ng plasa sa mga postkard. Ayon sa kanila, humalo ang mga obrang ito sa pampublikong dominyo na arkitektura sa palibot ng liwasan, at "ang obra ay pangalawa lamang sa paksang inilalarawan", ang plasa mismo.<ref name=JournalIPFranceBldg>{{cite web |url=http://www.harlaylaw.com/wp-content/uploads/2016/08/Journal-of-Intellectual-Property-Law-Practice-2012-Lipovetsky-jiplp_jps078.pdf |title=The protection of the image of a building under French law: where judges create law |last1=Lipovetsky |first1=Sabine |last2=de Dampierre |first2=Emmanuèle |date=Mayo 24, 2012 |work=Journal of Intellectual Property Law & Practice |publisher=Oxford University Press |access-date=Marso 23, 2021}}</ref> Bilang karagdagan sa pahintulot sa pagkuha ng pelikula, nangangailangan ng karagdagang pahintulot mula sa arkitekto o kanilang kinatawan o inatasang tagapangasiwa ang pagkuha ng pelikula sa Pransiya na kinasasangkutan ng pagsasali ng isang gusaling isinasanggalang pa rin ng pang-arkitektura na karapatang-sipi. Isinasaalang-alang sa pagtantiya ng halagang babayaran sa paggamit ng gawang pang-arkitektura ang tagal ng panahon ng paggamit ng mismong gusali, ang uri ng pelikula o gawang awdiyo-biswal, ang uri ng paggamit, at ang paraan kung paanong ginamit ng mga gumagawa ng pelikula ang hitsura ng gusali. Hindi kinakailangan ng nabanggit na pahintulot kung "hindi pangunahing layunin" ng pelikula ang arkitektura.<ref>{{cite web |url=https://www.filmfrance.net/en/guidance/filming-in-france-faq/ |title=FILMING IN FRANCE – FAQ |website=Film France |access-date=Disyembre 23, 2024}}</ref> ==== Portugal ==== Matatagpuan sa Artikulong 75, talata 2, puntong q. ng ''Code of Authors' Rights and Neighbouring Rights'' ng Portugal ang kalayaan sa panorama para sa mga obra nila. Sakop nito ang panghabambuhay na mga obra sa pampublikong mga lugar tulad ng arkitektura at mga lilok. Ngunit kinakailangang ipatungkol sa manlilikha at itukoy ang pangalan ng obra sa bawat malayang paggamit ng anumang larawan o video ng gayong obra, alinsunod sa Artikulong 76, talata 1, puntong a..<ref>{{cite web |url=http://www.communia-association.org/wp-content/uploads/2016/06/BCS_Communia_FoP_study.pdf |title=Best Case Scenarios for Copyright: Freedom of Panorama in Portugal |last=Nobre |first=Teresa |work=COMMUNIA |date=Hunyo 2016 |access-date=Enero 12, 2022}}</ref> ==== Romania ==== [[Talaksan:Palatul Parlamentului, București.jpg|thumb|left|Sinalang retrato ng [[Palasyo ng Parlamento]] sa [[Bucharest]], Romania]] Walang ganap na kalayaan sa panorama sa [[Romania]]. Nakatala sa Artikulo 35 ng Tsapter VI ("Mga Limitasyon sa Pagpapatupad ng Karapatan ng Manlilikha") ng kanilang batas sa karapatang-sipi ang mga gawain na hindi na nangangailangan ng pahintulot mula sa manlilikha at pagbayad ng remunerasyon sa kanila. Ayon sa (f), maaring isipi, ipamahagi, at magkomunika sa publiko ang mga larawan ng mga likhang arkitektura, lilok, retrato, at ''applied art'' na palagiang matatagpuan sa pampublikong lugar, '''maliban na lamang''' kung ang larawan ng likhang iyon ay siyang pangunahing paksa ng pagpaparami, pamamahagi, o pagkomunikasyon, at kung ang larawang ito ay ginamit sa mga layuning pangkomersiyo.<ref>{{cite web|url=http://legislatie.just.ro/Public/DetaliiDocument/7816 |title=LEGEA nr. 8 din 14 martie 1996 (*republicată*) |website=Ministerul Justiției |access-date=Marso 22, 2021 |lang=ro}}</ref> Dinemanda ng mga tagapagmana ni [[Anca Petrescu]], arkitekto ng napakalaking [[Palasyo ng Parlamento]], ang [[Parlamento ng Romania]] dahil sa pagbebenta ng mga retrato at ibang mga [[paalaala]] (''souvenir'') kalakip ang larawan ng masagisag na gusali.<ref>{{Cite news|url=https://stirileprotv.ro/stiri/actualitate/familia-arhitectei-casei-poporului-vrea-2-din-castigurile-pe-care-camera-deputatilor-le-incaseaza.html|title=Bătălia pentru imaginea Palatului Parlamentului. Decizia luată de OSIM|lang=ro|work=Stirileprotv.ro|date=Marso 15, 2018|access-date=Mayo 6, 2022}}</ref> Kasalukuyang isinasagawa pa rin ang paglilitis hinggil sa [[pagsuway sa karapatang-sipi]] na ginawa ng Parlamento.<ref>{{Cite news |url=https://pandects.dpvue.com/2018/10/taking-photos-of-palace-of-parliament.html |title=Taking photos of the Palace of Parliament can be considered illegal |website=Pandects dpVUE |date=Oktubre 8, 2018 |access-date=Disyembre 19, 2020 |language=en-US |archive-date=Nobiyembre 26, 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201126012836/https://pandects.dpvue.com/2018/10/taking-photos-of-palace-of-parliament.html |url-status=dead }}</ref>{{better source needed|date=Mayo 2022}} ==== Suwesya ==== Noong Abril 4, 2016, nagpasiya ang {{ILL|Kataas-taasang Hukuman ng Suwesya|en|Supreme Court of Sweden}} na nilabag ng [[Talaan ng mga sangay ng Wikimedia|Wikimedia Sweden]] ang karapatang-sipi ng mga alagad ng sining ng pampublikong obra sa pamamagitan ng paglikha ng isang websayt at database ng pampublikong mga obra sa [[Suwesya]] na naglalaman ng mga larawan ng pampublikong obra na ikinarga o inupload ng publiko.<ref name="falkvinge-2016">{{cite web|first=Rick|last=Falkvinge|author-link=Rick Falkvinge|title=Supreme Court: Wikimedia violates copyright by posting its own photos of public, taxpayer-funded art|date=2016-04-04|website=Privacy Online News|location=Los Angeles, CA, USA|url=https://www.privateinternetaccess.com/blog/2016/04/supreme-court-wikipedia-violates-copyright-posting-photos-public-art/|access-date=2016-09-08}}{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref>{{cite news|title=Wikimedia Sweden art map 'violated copyright'|url=https://www.bbc.com/news/technology-35969734|access-date=2016-09-09|work=BBC News|date=2016-04-05|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160923151732/http://www.bbc.com/news/technology-35969734|archive-date=2016-09-23}}</ref><ref>{{cite web|last1=Paulson|first1=Michelle|title=A strike against freedom of panorama: Swedish court rules against Wikimedia Sverige|url=https://blog.wikimedia.org/2016/04/04/strike-against-freedom-panorama/|website=Wikimedia Foundation blog|access-date=2016-09-09|date=2016-04-04|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160921153722/https://blog.wikimedia.org/2016/04/04/strike-against-freedom-panorama/|archive-date=2016-09-21}}</ref> Taglay ng batas sa karapatang-sipi ng Suwesya ang isang kataliwasan sa tanging karapatan ng mayhawak ng karapatang-sipi upang madaling makakita ng publiko ang pampublikong obra.<ref name="Wikimedia Sweden decision">{{cite court|litigants=Bildupphovsrätt i Sverige ek. för. v. Wikimedia Svierge|vol=|reporter=|opinion=|pinpoint=|court=[[Supreme Court of Sweden]]|date=04-04-2016|url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/foundation/e/ec/TheSwedishSupremeCourtsDecisionBUSvWikimediaFINAL-English_Translation.pdf|access-date=09-09-2016|quote=}}</ref>{{Rp|2-5}} Gumamit ang Kataas-taasang Hukuman ng Suwesya ng isang restriktibong pananaw ng kataliwasang ito sa karapatang-sipi.<ref name="Wikimedia Sweden decision"/>{{Rp|6}} Ipinasiya ng Hukuman na walang halagang pangkomersiyo ang database, para sa kapuwang nagpapatakbo nito o sa mga gumagamit ng database, at ang "halagang ito ay dapat na mapanatili sa mga manlilikha ng mga obra. Wala nang kaugnayan kung may layuning pangkomersiyo ang nagpapatakbo ng database."<ref name="Wikimedia Sweden decision"/>{{Rp|6}} Ibinalik ang kaso sa isang mababang hukuman upang malaman ang pinsalang may pananagutan ang Wikimedia Sweden sa ''Bildkonst Upphovsrätt i Sverige'' (BUS), isang ahensiya ng {{ILL|pangasiwaan ng kolektibong mga karapatan|en|Collective rights management}} na naglunsad ng demanda alang-alang sa mga alagad ng sining na kumakatawan sa kanila.<ref name="Wikimedia Sweden decision"/>{{Rp|2,7}} ==== Unggarya ==== Nakasaad sa Artikulo 68(1) ng batas sa karapatang-sipi ng Unggarya na maaaring gumawa at gamitin ang mga pagsasalarawan ng pinong sining, mga sining pang-arkitektura at sining na napapakinabangan (''applied arts'') na palagiang matatagpuan sa pampublikong lantad na mga lugar, nang walang pahintulot mula at remunerasyon sa mga manlilikha ng nasabing mga obra.<ref>{{cite web| url=https://www.sztnh.gov.hu/sites/default/files/szjt_lxxvi_1999_en_rev_1.pdf |title=Act LXXVI of 1999 on copyright |website=Hungarian Intellectual Property Office |year=2018 |access-date=Disyembre 3, 2022}}</ref> ===Mga bansang bahagi rati ng Unyong Sobyet=== Walang kalayaan sa panorama ang halos lahat ng mga bansang kabahagi ng dating [[Unyong Sobyet]], puwera na lamang sa tatlong mga bansa na kamakailang binago ang kanilang mga batas sa karapatang-sipi. Ang una ay [[Moldova]] noong Hulyo 2010, nang pinareho nila ang kanilang batas sa karapatang-sipi sa mga pamantayang EU.<ref>{{cite web|author1=Eugene Stuart|author2=Eduardo Fano|author3=Linda Scales|author4=Gerda Leonaviciene|author5=Anna Lazareva|title=Intellectual Property Law and Policy. Law approximation to EU standards in the Republic of Moldova|date=July 2010|publisher=IBF International Consulting, DMI, IRZ, Nomisma, INCOM, Institute of Public Policy|url=http://www.ncu.moldova.md/public/files/publication/armonizare/SLAG_IP_ENG.pdf|access-date=2015-06-29|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20150630171236/http://www.ncu.moldova.md/public/files/publication/armonizare/SLAG_IP_ENG.pdf|archive-date=2015-06-30}}</ref> Sinundan sila ng [[Armenya]] noong Abril 2013 kalakip ng isinapanahong [[:wikisource:Armenia. Law on Copyright and Related Rights|batas sa karapatang-sipi ng Armenya]].<ref>{{cite web|title=Legislation: National Assembly of RA|language=Armenian|publisher=parliament.am|url=http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=4717|access-date=2015-06-28|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150701073128/http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=4717|archive-date=2015-07-01}}</ref> Bahagyang ipinasa ang tadhanang kalayaan sa panorama sa [[Rusya]] noong Oktubre 1, 2014; mula sa araw na iyon, maaring kumuha ang sinuman ng mga retrato ng mga gusali at hardin na makikita mula sa pampublikong mga lugar, ngunit hindi kasali rito ang mga lilok at iba pang mga likhang tatlong-dimensiyonal.<ref>{{cite web|title=О внесении изменений в части первую, вторую и четвертую Гражданского кодекса Российской Федерации и отдельные законодательные акты Российской Федерации. Статья 3, cтраница 2|language=Russian|work=[[State Duma]]|date=2014-03-05|url=http://pravo.gov.ru/proxy/ips/?docbody=&nd=102171743&rdk=&backlink=1|access-date=2015-06-29|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150630234615/http://pravo.gov.ru/proxy/ips/?docbody=&nd=102171743&rdk=&backlink=1|archive-date=2015-06-30}}</ref> === Mga bansang kasapi ng OAPI === Limitado ang kalayaan sa panorama sa ilalim ng ''[[Organisation Africaine de la Propriété Intellectuelle]]'' (OAPI), na binubuo ng mga kasaping-bansa na [[Benin]], [[Burkina Faso]], [[Cameroon]], [[Republika ng Gitnang Aprika]], [[Chad]], [[Comoros]], [[Republika ng Congo|Congo]], [[Baybaying Garing]], [[Equatorial Guinea]], [[Gabon]], [[Guinea]], [[Guinea-Bissau]], [[Mali]], [[Mauritania]], [[Niger]], [[Senegal]], at [[Togo]]. Alinsunod sa ''Annex VII, Part I, Article 16'' ng Kasunduang Bangui, pinahihintulutan ang pamamahagi at pagpapakalat ng mga larawan ng arkitektura, pinong sining, retrato, o sining na napapakinabangan na palagiang matatagpuan sa pampublikong mga lugar, pero hindi sa mga layuning pangkomersiyo kapag naging pangunahing mga paksa ng mga larawan ang nabanggit na mga likha.<ref>{{cite web |url=https://www.sgg.cg/txts-droit-reg/oapi-accord-de-bangui-instituant-une-organisation-africaine-de-la-proprit-intellectuelle-acte-du-14-dcembre-2015.pdf |title=ORGANISATION AFRICAINE DE LA PROPRIETE INTELLECTUELLE (OAPI) – ACCORD DE BANGUI INSTITUANT UNE ORGANISATION AFRICAINE DE LA PROPRIETE INTELLECTUELLE, ACTE DU 14 DECEMBRE 2015 |p=153 |access-date=Enero 2, 2023 |lang=fr}}</ref> ==Tingnan din== * [[Copyleft]] * [[Malayang nilalaman]] * [[Potograpiya at batas]] * [[Pampublikong dominyo]] * [[Tatak-pangkalakal]] ==Talababa== {{notelist}} ==Mga sanggunian== {{Reflist|30em}} ==Panlabas na mga link== {{commons category|Freedom of panorama}} * [https://web.archive.org/web/20070912005656/http://www.asmp.org/commerce/legal/copyright/publicbldg.php Photographing public buildings], from the [[American Society of Media Photographers]]. * [https://web.archive.org/web/20071013151300/http://chicagoist.com/2005/02/17/millennium_park_photography_the_official_scoop.php Millennium Park Photography: The Official Scoop], ''The Chicagoist'', February 17, 2005. * MacPherson, L.: ''[http://www.sirimo.co.uk/media/UKPhotographersRights.pdf Photographer's Rights in the UK] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090325212727/http://www.sirimo.co.uk/media/UKPhotographersRights.pdf |date=2009-03-25 }}''. * {{Cite journal|url=https://washington.academia.edu/BryceNewell/Papers/535200/Freedom_of_Panorama_A_Comparative_Look_at_International_Restrictions_on_Public_Photography|archive-url=https://archive.today/20121202073320/http://washington.academia.edu/BryceNewell/Papers/535200/Freedom_of_Panorama_A_Comparative_Look_at_International_Restrictions_on_Public_Photography|archive-date=Disyembre 2, 2012|title=Freedom of Panorama: A Comparative Look at International Restrictions on Public Photography|first=Bryce Clayton|last=Newell|volume=44|journal=Creighton Law Review|pages=405–427|year=2011}}{{Dead link|date=August 2021}} ;Ilang mga pahinang Wikimedia na tumatalakay sa kalayaan sa panorama *[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2015-06-17/In focus|Wikipedia:Wikipedia Signpost/2015-06-17/In focus - ''The Signpost'' ng Wikipediang Ingles]] (hinggil sa usapin ng kalayaan sa panorama sa Europa) *[[c:Commons:Freedom of panorama|Freedom of panorama sa Wikimedia Commons]] *[[:meta:Freedom of Panorama in Europe in 2015|Freedom of Panorama in Europe in 2015 - Meta Wikimedia]] {{Authority control}} [[Kategorya:Batas sa karapatang-sipi]] [[Kategorya:Potograpiya]] fdewe8m7w1mly1toq47whgo9lzbin0x 2164314 2164310 2025-06-10T05:23:00Z JWilz12345 77302 2164314 wikitext text/x-wiki {{Good article}}{{hatnote|Para sa gabay hinggil sa paggamit ng mga larawan sa Wikipedia sa ilalim ng mga tadhanang "kalayaan sa panorama", pakitingnan ang [[c:Commons:Freedom of panorama]].}} [[Talaksan:Image demonstrating freedom of panorama.jpg|thumb|Isang larawan na nagpapakita ng mga [[eskultura]] ni Sergej Alexander Dott, tinawag na ''Himmelsblumen'' at ginawa noong 2003, na matatagpuan malapit sa estasyong [[Gleisdreieck (Berlin U-Bahn)|Gleisdreieck]] ng [[Berlin U-Bahn|metro]] ng [[Berlin]], Alemanya. Angkop sa mga probisyon ng kalayaan sa panorama sa bansa ang paglathala nito sa pamamagitan ng malayang lisensiya.]] [[Talaksan:Two Statues Gugulethu Seven Memorial Redux.png|thumb|right|Walang kalayaan sa panorama sa [[Timog Aprika]], kaya kinakailangang sensurin ang estatwang ito dahil sakop ito ng mahigpit na kahulugan ng batas sa karapatang-sipi sa bansa.]] Ang '''kalayaan sa panorama''' ({{Langx|en|freedom of panorama}}, dinaglat na '''FoP''') ay isang tadhanang nakapaloob sa mga batas sa [[karapatang-sipi]] ng maraming mga hurisdiksiyon. Pinahihintulutan nito ang pagkuha ng mga [[retrato]] at [[video]] at paglikha ng ibang mga larawan (tulad ng mga [[pinta]]) ng mga [[gusali]] at kung minsan mga [[lilok]] at ibang mga gawang sining na palagiang matatagpuan sa isang [[pampublikong lugar]] nang hindi lumalabag sa anumang karapatang-sipi na maaaring manatili sa gayong mga gawa, at ang paglalathala ng gayong mga larawan.<ref name="seiler">Seiler, D.: ''[http://www.fotorecht.de/publikationen/hundertwasserhaus3.html Gebäudefotografie in der EU – Neues vom Hundertwasserhaus] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070930160856/http://www.fotorecht.de/publikationen/hundertwasserhaus3.html |date=2007-09-30 }}'', in ''Photopresse'' 1/2 (2006), p.&nbsp;16. URL last accessed 2007-09-20.</ref><ref name=DulongDeRosnay>{{Cite journal|last=Rosnay|first=Mélanie Dulong de|last2=Langlais|first2=Pierre-Carl|date=2017-02-16|title=Public artworks and the freedom of panorama controversy: a case of Wikimedia influence|url=https://policyreview.info/articles/analysis/public-artworks-and-freedom-panorama-controversy-case-wikimedia-influence|journal=Internet Policy Review|volume=6|issue=1|issn=2197-6775|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180118012615/https://policyreview.info/articles/analysis/public-artworks-and-freedom-panorama-controversy-case-wikimedia-influence|archivedate=2018-01-18|df=}}</ref> Nililimitahan ng mga batas o kaso ng batas ng kalayaan sa panorama ang mga mayhawak ng karapatang-sipi sa paggawa ng ligal na hakbang dahil sa paglabag ng karapatang-sipi laban sa mga tagalikha o tagapamahagi ng gayong mga larawan. Isa itong kataliwasan sa karaniwang alituntunin na ang mayhawak ng karapatang-sipi ay may tanging karapatan sa pagbibigay ng kapangyarihan sa paglikha at pamamahagi ng mga [[hinangong likha]] (''derivative works''). Hango ang parirala sa salitang [[Wikang Aleman|Aleman]] na ''{{lang|de|Panoramafreiheit}}'' ("kalayaan sa panorama" o "''panorama freedom''" sa Ingles). ==Mga pinagmulan== Ipinagbawal nang husto ang potograpiya at ibang mga paraan ng pagsasalarawan ng pampublikong espasyo noong nakaraan, sa mga kadahilanang hindi kaugnay sa karapatan ng mga manlilikha ng pampublikong mga obra. Ipinagbawal ng Pransiya ang gayong mga gawain noong ika-19 na dantaon para sa pagtatanggol ng pribasidad. Sinimulang ipagbawal ng Italya ang pagsasalarawan ng mga pook arkeolohiko noong ika-18 dantaon, kahit na nasa pampublikong mga lugar ang mga pook na ito, bilang proteksiyon sa kanilang pamanang pangkalinangan.<ref name=DulongDeRosnay/> Nagsimula ang kaisipan ng kalayaan sa panorama noong ika-19 na dantaon sa Alemanya. Ipinakilala ng [[Kaharian ng Bavaria]] noong 1840 ang isang kahalintulad na eksepsyon para sa piktorikong mga paglalarawan ng "mga likha ng sining at arkitektura sa panlabas na mga anyo ng mga ito" sa pampublikong mga espasyo. Nilayon nitong bawasan ang kahigpitan ng bagong mga patakarang pangkarapatang-sipi sa [[Kumpederasyong Aleman]] na ipinagbawal ang mga pagpaparami o reproduksiyon, maliban sa "mekanikal na mga pagpaparami." Tumulad kalaunan ang ibang mga estadong bahagi ng kumpederasyon, at noong 1876 tuluyan nang ipinatupad ng parlamento ng Alemanya ang karapatang ligal na ito sa buong kumpederasyon.<ref name=DulongDeRosnay/> ==Mga likhang dalawang-dimensiyonal== Sa mga bansa sa mundo, iba-iba ang tiyak na saklaw ng pahintulot na ito para makalikha ng mga retrato ng pampublikong mga lugar nang hindi na kailangang mag-alala hinggil sa mga gawang naipagsasanggalang ng karapatang-sipi na nasa larawan.<ref name="seiler"/> Sa karamihan ng mga bansa, tumutukoy lamang ito sa mga larawan ng mga likhang tatlong-dimensiyonal<ref name="uk_2">Tingnan ang ''e.g.'' Lydiate.</ref> na palagiang nakapuwesto sa isang pampublikong lugar, ang karaniwang ibig sabihin ng "palagian" ay "para sa likas na tanang buhay ng gawa."<ref name="ch"/><ref name="dix">{{cite web|last=Dix|first=Bruno|url=http://www.rechtpraktisch.de/artikel.html?id=519|title=Christo und der verhüllte Reichstag|date=2002-02-21|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20020722213717/http://www.rechtpraktisch.de/artikel.html?id=519|archive-date=2002-07-22|access-date=2020-05-18}}</ref> Sa [[Suwisa]], pinapayagan ang pagkuha at paglathala ng mga larawan ng mga likhang dalawang-dimensiyonal tulad ng mga miyural (mga larawang nakapinta sa pader) o graffiti, ngunit ang gayong mga larawan ay hindi maaring gamitin para sa layuning kapareho sa mga orihinal.<ref name="ch"/> ==Pampublikong espasyo== Maraming mga batas ay may mailap na pagkakaiba ukol sa pampublikong espasyo (''public space'') at pampribadong ari-arian. Sa [[Austria]] walang kaugnayan sa pahintulot na kalayaan sa panorama ang kinaroroonan ng retratista ,<ref name="seiler"/> ngunit sa [[Alemanya]] ang gayong pahintulot ay kumakapit lamang kapag ang larawan ay kinunan mula sa pampublikong lupa, at walang karagdagang mga gamit tulad ng mga hagdan, platapormang pambuhat, eroplano, atbp.<ref name="de"/> Sa ilang pagkakataon, umaabot din ang saklaw ng pahintulot sa tunay na mga lupang pampribado, halimbawa ay ang pampribadong mga liwasan at kastilyo na mapapasukan ng publiko at walang kontroladong mga pasukan, subalit may katakdaan na maaaring humingi ang may-ari ng bayad para sa komersiyal na paggamit ng mga larawan.<ref>{{cite web|url=http://juris.bundesgerichtshof.de/cgi-bin/rechtsprechung/document.py?Gericht=bgh&Art=pm&Datum=2010&Sort=3&nr=54399&pos=0&anz=241|title=Decision of the German Federal Court in favour of the Stiftung Preußische Schlösser und Gärten, December 17, 2010|publisher=Juris.bundesgerichtshof.de|date=2010-12-17|access-date=2012-07-20|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20131014190054/http://juris.bundesgerichtshof.de/cgi-bin/rechtsprechung/document.py?Gericht=bgh&Art=pm&Datum=2010&Sort=3&nr=54399&pos=0&anz=241|archive-date=2013-10-14}}</ref> Sa maraming mga bansa sa [[Silangang Europa]], nililimitahan lamang ng mga batas sa karapatang-sipi ang pahintulot na ito sa hindi pangkomersiyo na paggamit ng mga larawan.<ref name="elst">Tingnan ang Rusya bilang halimbawa: {{cite book|last=Elst|first=Michiel|title=Copyright, Freedom of Speech, and Cultural Policy in the Russian Federation|page=432f|publisher=Martinus Nijhoff|location=Leiden/Boston|year=2005|isbn=90-04-14087-5}}</ref> Mayroon ding pandaigdigang mga pagkakaiba sa tiyak na kahulugan ng isang "pampublikong espasyo." Sa maraming mga bansa, kinabibilangan lamang nito ang mga espasyo sa labas (halimbawa, sa Alemanya),<ref name="de"/> habang kasama naman sa ilan sa ibang mga bansa ang espasyo sa loob tulad ng pampublikong mga museo (halimbawa nito ay ang kaso sa [[United Kingdom|UK]]<ref name="uk"/> at sa [[Rusya]]).<ref name="ru">Elst p. 432, footnote 268. Tingnan din [http://www.consultant.ru/popular/gkrf4/ article 1276 of part IV of the Civil Code] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120607021156/http://www.consultant.ru/popular/gkrf4/|date=2012-06-07}} (in force as of January 1, 2008), na nagbibigay-linaw rito.</ref> ==Pandaigdigang mga kasunduan== Walang litaw na mga tuntunin hinggil sa kalayaan sa panorama sa alinman sa pandaigdigang mga kasunduan sa karapatang-sipi, tulad ng [[Kumbensiyong Berne]], [[Tratado sa Karapatang-sipi ng WIPO]], [[Unibersal na Kumbensiyon sa Karapatang-sipi]], at [[Kasunduang TRIPS]]. Gayunpaman, malimit na nagbibigay ang mga kasunduang ito ng isang [[tatlong-hakbang na pagsusulit]] (''three-step test'') bilang isang pangkalahatang takda na dapat pagbatayan laban sa pambansang mga tadhana sa kalayaan sa panorama, tulad ng ikalawang talata ng artikulong 10 ng Tratado ng WIPO, artikulong 13 ng TRIPS, at ikalawang talata ng artikulong 9 ng binagong Kumbensiyong Berne (bagamat para lamang sa pagpaparami).<ref>Reto M. Hilty at Sylvie Nérisson, ''Overview,'' sa: (ed.) na ito, ''Balancing Copyright,'' 2012, op. cit., mga pahinang 1–78, pahinang 24 f hinggil dito.</ref> May binanggit si [[Ralph Oman]], dating Direktor sa Karapatang-sipi (''Register of Copyrights'') ng {{ILL|Tanggapan sa Karapatang-sipi ng Estados Unidos|en|United States Copyright Office}}, tungkol sa isang pinagsamang pagsisikap ng [[Pandaigdigang Organisasyon sa Ari-ariang Intelektuwal]] at [[UNESCO]] noong dekada-1980 para sa isang ''Draft Model Copyright Law'', na kinabibilangan ng ilang mga simulain sa borador na nakatuon sa mga gawang pang-arkitektura. Nasa Simulaing WA7 ang tadhanang katulad ng kalayaan sa panorama: "Hindi kailangan ng pahintulot ng mga manlilikha ang pagpaparami ng panlabas na mga larawan ng arkitektura sa pamamagitan ng potograpiya, pelikula, pinta, lilok, drowing o mga kahalintulad na paraan kung para lamang ito sa pansariling layunin, o para sa layuning pangkomersiyo kapag nakatayo sa pampublikong kalye, daanan, liwasan o ibang mga lugar na karaniwang napupuntahan ng publiko ang mga gawang pang-arkitektura. Halo-halo ang mga puna hinggil dito: isang panukalang isali sa simulain ang mga larawan na kinunan mula sa himpapawid at satelayt, mga katanungan kung dapat bang isali ang panloob na arkitektura, at batikos dahil sa labis na pagsuko ng mga karapatan ng mga arkitekto sa publiko at hindi paglalaan ng kondisyon ng kabayaran sa pangkomersiyo na mga paggamit ng panlabas na mga larawan ng arkitektura. Hindi nakakuha ng sapat na pagsang-ayon ang mga panukalang ito, at ginawa ang simulaing hinggil sa panorama nang "walang mga pagbabago" ayon sa Komite ng mga Dalubhasa ng Pamahalaan.<ref>{{Cite report |url=https://www.copyright.gov/reports/architecture.pdf |title=THE REPORT OF THE REGISTER OF COPYRIGHTS ON WORKS OF ARCHITECTURE |publisher=US Copyright Office |location=Estados Unidos |date=Hunyo 19, 1989 |access-date=Mayo 30, 2025 |ISBN=0-8444-0653-8 |pages=148–155}}</ref> ==Katayuan sa iba-ibang mga bansa== Maraming mga bansa ang may kahalintulad na mga tadhanang nililimitahan ang saklaw ng batas sa karapatang-sipi upang malinaw na payagan ang mga retratong nagpapakita ng mga tanawin ng pampublikong mga lugar o tanawing kinunan mula sa pampublikong mga lugar. Ngunit magkaiba ang kahulugan ng mga bansa hinggil sa prinsipyo ng kalayaan sa panorama.<ref name="seiler"/> [[Talaksan:Freedom of Panorama world map.svg|thumb|none|650px|Katayuan ng kalayaan sa panorama sa buong daigdig para sa mga larawang ginagamit sa mga layuning pangkomersiyo.]] [[Talaksan:Tallest buildings 2022 whether or not FoP.png|thumb|none|650px|Nangungunang 11 pinakamatayog na mga gusali sa mundo noong 2022, at ang katayuan ng kalayaan sa panorama ng mga bansang kinaroroonan ng mga ito: [[Talaksan:SemiPD-icon.svg|30px]] – mayroong kalayaan sa panorama ([[Malaysia]], [[Tsina]], [[Taiwan]], [[Estados Unidos]]) [[Talaksan:Red copyright.svg|30px]] – walang kalayaan sa panorama ([[Saudi Arabia]], [[Timog Korea]], [[United Arab Emirates]])]] ===Pilipinas=== Nakasaad sa Seksiyong 172 ng Kodigo ng Ari-Ariang Intelektuwal ng Pilipinas (''Intellectual Property Code of the Philippines'' o Batas Republika Blg. 8293), nakapamagat na "''Literary and Artistic Works''", na isinasanggalang ang mga "likhang sining", tulad ng arkitektura at eskultura. Walang anumang probisyon ng kalayaan sa panorama sa Seksiyong 184 ("''Limitations on Copyright''") na nagtatala ng mga gawaing hindi itinuturing na paglabag sa karapatang-sipi ng mga gumawa o nagdisenyo ng mga gusali, eskultura, atbp. mga obra, ngunit nagbibigay ang probisyong (d) ng kataliwasan sa karapatang-sipi kung ang reproduksiyon ng "mga gawang pampanitikan, pansiyentipiko, at pansining" ay "bilang bahagi ng pag-ulat ng kasalukuyang mga kaganapan sa pamamagitan ng potograpiya, sinematograpiya, o pamamahayag hanggang sa kinakailangang saklaw para sa layuning ito." Ang probisyong (e) naman ay nagbibigay ng probisyong [[patas na paggamit]] (''fair use'') sa pagsasali ng isang akda o gawa sa "isang publikasyon, brodkast, o ibang uri ng komunikasyon sa madla," kung para lamang sa layunin ng pagtuturo.<ref name=PHIpo>{{cite web |url=https://drive.google.com/file/d/0B2or2OrWYpIfN3BnNVNILUFjUmM/view?ts=58057027 |accessdate=3 Hunyo 2020 |title=Intellectual Property Code of the Philippines (Republic Act No. 8293) (2015 Edition) |publisher=Intellectual Property Office of the Philippines}}</ref> Kapuwang hindi malaya para sa [[Wikimedia Commons]], ang imbakan ng mga talaksang (''files'') nasa malayang mga lisensiya o pampublikong dominyo, tulad ng mga retratong ginagamit sa [[Wikipedia]]. Nakasanayan na ng pamunuan nito na [[c:Category:Philippine FOP cases/deleted|magbura]] ng mga retrato ng bagong mga estruktura at pampublikong sining sa bansa, tulad ng mga gusali, lilok, bantayog, at memoryal.{{efn|''Halimbawang mga patunay sa mga pagbura:'' ganap na bagong mga estruktura - [[c:Commons:Deletion requests/Files in Category:SM Mall of Asia|SM Mall of Asia]]; mga estrukturang nilikha o ginawa ng mga alagad ng sining na maaring buhay pa o pumanaw na ngunit hindi pa umaabot sa 50 taon ang nakararaan mula nang sila'y pumanaw - [[c:Commons:Deletion requests/Files in Category:SAF 44 Mamasapano clash (Special Action Force Monument, Angeles City, Pampanga)|Bantayog ng SAF 44 sa Angeles]] at [[c:Commons:Deletion requests/Files in Category:Leyte Landing Memorial|Bantayog ng Paglapag sa Leyte]].}} Ito ay dahil hindi pinapayagan sa Wikimedia Commons ang mga talaksang naaangkop lamang sa tadhanang patas na paggamit. ===Ibang bahagi ng Timog-silangang Asya=== [[Talaksan:Freedom of panorama in Southeast Asia.svg|thumb|350px|Katayuan ng kalayaan sa panorama sa Timog-silangang Asya]] ====Biyetnam==== Walang ganap na kalayaan sa panorama sa Biyetnam. Ayon sa Artikulong 25(h) ng kanilang bagong-amyendang batas sa karapatang-sipi ng Biyetnam (2022), maari ang potograpiya at pagsasahimpapawid sa telebisyon ng mga obrang hinulma, arkitektura, at obrang napapakinabangan na nakadispley sa publiko, "para sa layon ng pagpapakita o pagprisinta ng mga larawan ng mga obrang ito, hindi sa layuning pangkomersiyo."<ref>{{cite web|url=https://thuvienphapluat.vn/van-ban/So-huu-tri-tue/Luat-So-huu-tri-tue-sua-doi-2022-458435.aspx?v=d |title=Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi 2022 |access-date=Oktubre 14, 2022}}</ref> ====Brunei==== Nakalahad sa Seksiyong 66 ng batas sa karapatang-sipi ng Brunei ang kanilang kalayaan sa panorama, na pinahihintulutan ang pagsasalarawan ng mga likhang gusali, lilok, modelo ng mga gusali, at obra ng masining na pagkakagawa sa pampublikong mga lugar, sa pamamagitan ng pagguhit, potograpiya, sinematograpiya, at pagsasahimpapawid sa telebisyon.<ref>{{cite web|url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/bn/bn002en.pdf |title=Emergency (Copyright) Order, 1999 |author=Brunei |website=WIPO Lex |access-date=Mayo 23, 2021}}</ref> ====Cambodia==== Sa Cambodia, nakasaad sa Artikulong 25 ang limitadong kalayaan sa panorama. Pinapayagan lamang ang tadhanang ito kung ang pagpaparami ng obrang grapiko o hinulma (mga lilok) sa pampublikong lugar ay hindi pangunahing paksa ng sumunod na reproduksiyon, tulad ng mga retrato. Kapag naging pangunahing paksa ng sumunod na pagpaparami ang pampublikong mga obra, hindi ito maaaring gamitin sa anumang layunin maliban lamang sa pansarili (pampamilya at pangkaibigan) na paggamit at sa mga layuning pang-edukasyon na hindi nakikinabang (''non-profit educational purposes'').<ref>{{cite web|url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/kh/kh003en.pdf |title=Law on Copyright and Related Rights |year=2003 |author=Cambodia |access-date=Mayo 23, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref> ====Indonesya==== Walang tiyak na pagbanggit ng kalayaan sa panorama sa [[batas sa karapatang-sipi ng Indonesya]], bagamat umiiral ang isang kahalintulad subalit limitadong tadhana sa Artikulong 15 na pinagkakalooban ang mga may-ari ng obra, kabilang na ang arkitektura at lilok, ang karapatan na magsagawa ng pampublikong displey, sa paraang paglalathala man o pagpaparami sa isang katalogo. Nagbibigay naman ang Artikulong 43(d) ng pahintulot para sa pamamahagi ng mga nilalamang isinasanggalang ng karapatang-sipi sa teknolohiyang pang-impormasyon at midyang pangkomunikasyon, kung ang mga nabanggit na midyum ng pamamahagi ay "hindi komersiyal at/o walang halaga para sa Manlilikha o kaugnay na mga partido."<ref>{{cite web |url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/id/id064en.pdf |title=Law of the Republic of Indonesia No. 28 of 2014 on Copyright |author=Indonesia |access-date=Mayo 12, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref> ====Laos==== Walang kalayaan sa panorama sa Laos, ngunit may kahalintulad na probisyon sa Artikulong 115 ang kanilang batas sa karapatang-sipi, subalit nakapamagat na "''Acts Consistent with Fair Use''" ang artikulo. Nakasaad sa pangatlong sugnay ng artikulo na maaaring isipi sa pamamagitan ng potograpiya at sinematograpita ang mga obrang niyari na at nakadispley sa publiko, tulad ng pinong sining, arkitektura, at nalalapat na sining, kung ang mga obrang ito ay hindi paksa ng pagpaparami. Pinapayagan din sa artikulo ang pagpaparami ng mga obra para sa layunin ng pag-uulat ng kasalukuyang mga kaganapan, subalit hanggang sa layuning paghahatid ng balita't impormasyon lamang.<ref>{{cite web|url=https://sblaw.vn/wp-content/uploads/2018/07/Law-on-Intellectual-Property-Amended-2017-ENG-ProofreadCLEAN.pdf |title=Law on Intellectual Property |author=Lao People's Democratic Republic |access-date=Mayo 23, 2021 |website=SB Law}}</ref> ====Malaysia==== {{multiple image | align = right | image1 = Petronas Towers, Kuala Lumpur.jpg | image2 = Kota Kinabalu City Centre 0001.jpg | footer = ''Kaliwa:'' [[Toreng Petronas]] na dinisenyo ni arkitekto [[César Pelli]]. ''Kanan:'' Estatwa ng Merlin sa [[Kota Kinabalu]] }} Tinitiyak ng [[Batas sa Karapatang-sipi ng 1987 (Malaysia)|batas sa karapatang-sipi ng 1987 ng Malaysia]] ang kalayaan sa panorama sa pampublikong mga lugar. Nakasaad sa seksiyong 13(2)(d) na hindi isang paglabag sa karapatang-sipi ang reproduksiyon o pamamahagi ng mga kopya ng anumang obra na palagiang nakatayo sa isang pampublikong lugar. Tinutukoy ng Seksiyong 3 ang "mga likhang sining" bilang anumang gawang grapiko, retrato, lilok, kolyahe (''collage''), at gawa ng arkitektura o masining na artesaniya. Hindi kasama sa natatanging tadhanang ito ang mga disenyong plano ng mga [[sirkitong integrado]].<ref>{{cite web|title=COPYRIGHT ACT 1987|url=http://www.myipo.gov.my/documents/10192/2322945/CopyrightAct1987asat1-7-2012.pdf|website=Intellectual Property Corporation of Malaysia|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161029091611/http://www.myipo.gov.my/documents/10192/2322945/CopyrightAct1987asat1-7-2012.pdf|archivedate=2016-10-29|language=en|date=2012-07-01}}</ref><ref>{{cite book|editor=祁希元|others=曲三强|title=马来西亚经济贸易法律指南|url=https://books.google.com/books?id=pY9zOMv2A24C&pg=PA152|accessdate=2016-10-29|edition=1|date=2006-10-01|publisher=中国法制出版社|language=zh-cn|isbn=978-7-80226-571-4|page=152}}</ref> ====Singapore==== [[Talaksan:Merlion - 2013.04 - panoramio.jpg|thumb|left|Ang rebultong [[Merlion]] sa harap, obra ni Lim Nang Seng (namatay 1987) noong 1972. Sa likod naman ang [[Marina Bay Sands]], obra ni arkitekto [[Moshe Safdie]] noong 2010.]] Tinitiyak ng batas sa karapatang-sipi ng Singapore ang kalayaan sa panoramang kumakapit sa mga likhang [[tatlong dimensiyonal]] at ilang mga gawang grapiko. Pinahihintulutan ng Artikulong 63 ng batas ang paggamit ng mga lilok at masining na pagkakagawa na nakatayo sa isang pampublikong lugar nang hindi pansamantala lamang, at hindi nilalabagan ng paggawa ng pinta, drowing, klitse, o retrato ng gawa o pagsasali ng gawa sa isang pelikulang sinematograpo o sa isang brodkast ng telebisyon ang karapatang-sipi ng mga gawang ito. Isinasaad sa Artikulong 64 na kumakapit ang gayong kalayaan sa mga gusali o modelo ng gusali, at walang pagbabawal hinggil sa kinaroroonan ng gayong mga estruktura. Gayunpaman, hindi sakop ng kalayaan sa panorama ang mga likhang dalawang-dimensiyonal.<ref>{{cite web|title=COPYRIGHT ACT 1987 |url=http://statutes.agc.gov.sg/aol/download/0/0/pdf/binaryFile/pdfFile.pdf?CompId:9fd29843-7bce-41fc-960a-94103b004401 |website=Singapore Statutes Online |accessdate=2016-10-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161029102409/http://statutes.agc.gov.sg/aol/download/0/0/pdf/binaryFile/pdfFile.pdf?CompId%3A9fd29843-7bce-41fc-960a-94103b004401 |archivedate=2016-10-29 |language=en |date=1987-02-20 |deadurl=yes }}</ref> ====Thailand==== Itinatalakay ang kalayaan sa panorama sa mga Seksiyong 37–39 ng batas sa karapatang-sipi ng Thailand. Pinapayagan ng mga Seksiyong 37 at 38 ang mga representasyon ng mga obra sa pampublikong mga lugar at arkitektura sa pamamagitan ng "drowing, pinta, konstruksiyon, klitse, moldura, paglililok, litograpiya, potograpiya, sinematograpiya, at pamamahayag ng video", habang pinapayagan ng Seksiyong 39 ang panlarawan at pangvideo na mga representasyon ng "isang likha kung saang bahagi ang isang masining na obra."<ref>{{cite web |url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/th/th042en.pdf |title=Copyright Act B.E. 2537 (1994) (as amended up to Copyright Act B.E. 2561 (2018)) |author=Thailand |website=WIPO Lex |access-date=Mayo 14, 2021 |archive-date=Mayo 14, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210514080326/https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/th/th042en.pdf |url-status=dead }}</ref> ===Alherya=== Nagbibigay ng eksepsiyong kalayaan sa panorama ang ''Ordinansa Blg. 03-05 ng ika-19 Hulyo 2003 hinggil sa Karapatang-sipi at Kaugnay na mga Karapatan''. Sa ilalim ng Artikulo 50 ng nasabing batas, pinahihintulutang magparami ng mga larawan ng mga gawang pang-arkitektura, pampinong sining, pang-nalalapat na sining, at pampotograpiya na palagiang matatagpuan sa pampublikong mga lugar, maliban sa mga obra na matatagpuan sa mga galeriya, museo, at natukoy na mga sityong pangkultura at pangkalikasan ("''classified cultural and natural sites''").<ref>{{cite web |url=https://www.joradp.dz/FTP/jo-francais/2003/F2003044.pdf |title=Ordonnance n°03-05 du 19 Juillet 2003, relative aux droits d'auteur et aux droits |language=fr |work=Journal Officiel de la Republique Algerienne Democratique et Populaire |access-date=Marso 12, 2025 |page=8}}</ref> ===Australya=== [[Talaksan:Sydney Opera House 2 (30595141941).jpg|thumb|[[Sydney Opera House]], na dinisenyo ng arkitektong Dinamarkes na si [[Jørn Utzon]]]] Sa [[Australya]], tinatalakay ang kalayaan sa panorama sa pederal na ''[[Batas sa karapatang-sipi ng Australya|Copyright Act 1968]]'', mga seksiyong 65 hanggang 68. Inilalaan ng Seksiyong 65: "Ang karapatang-sipi sa isang gawa ... na matatagpuan sa isang pampublikong lugar, o sa mga premisang bukas sa publiko, ay hindi nilalabagan ng paglikha ng isang pinta, drowing, klitse (''engraving''), o retrato ng gawa o ang pagsasali ng gawa sa isang sinematograpong pelikula o sa isang brodkast pantelebisyon, maliban kung pansamantala lamang (ang kinaroroonan nito)." Kumakapit ito sa anumang "masining na gawa" na binigyang-kahulugan sa talatang (c) ng bahaging 10: isang "obra ng masining na pagkakagawa" (pero hindi isang ''circuit layout'').<ref name="AU">{{Cite Legislation AU|Cth|act|ca1968133|Copyright Act 1968}}</ref> Nagbibigay ang Seksiyong 66 ng Batas ang hindi pagsasali sa paglabag sa karapatang-sipi ang mga retrato at larawan ng mga gusali at modelo ng mga gusali.<ref name="AU" /> Walang karapatang sumipi ng mga obrang hindi saklaw ng mga probisyong ito. Nangangahulugan itong maaring makalabang sa karapatang-sipi ang pagpaparami ng mga larawan ng "[[sining sa kalye]]".<ref name="G124v01">{{cite web|url=http://www.copyright.org.au/acc_prod/AsiCommon/Controls/BSA/Downloader.aspx?iDocumentStorageKey=62a2e433-4cab-4d6f-8dd2-dc4af24277e7&iFileTypeCode=PDF&iFileName=Street%20Art%20&%20Copyright|title=Street Art & Copyright|publisher=[[Australian Copyright Council]]|work=Information Sheet G124v01|date=Setyembre 2014|access-date=2016-05-08|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160322193002/http://www.copyright.org.au/acc_prod/AsiCommon/Controls/BSA/Downloader.aspx?iDocumentStorageKey=62a2e433-4cab-4d6f-8dd2-dc4af24277e7&iFileTypeCode=PDF&iFileName=Street%20Art%20&%20Copyright|archive-date=2016-03-22}}</ref><ref>{{cite web|title=Street photographer's rights|url=http://www.artslaw.com.au/info-sheets/info-sheet/street-photographers-rights/|website=Arts Law Information Sheet|publisher=Arts Law Centre of Australia|access-date=2016-05-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20140630101936/http://www.artslaw.com.au/info-sheets/info-sheet/street-photographers-rights/|archive-date=2014-06-30|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|title=Photographers & Copyright|edition=17|url=http://www.copyright.org.au/admin/cms-acc1/_images/732757805533a4bbed9e2a.pdf|publisher=Australian Copyright Council|access-date=2014-10-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20140702180313/http://www.copyright.org.au/admin/cms-acc1/_images/732757805533a4bbed9e2a.pdf|archive-date=2014-07-02|url-status=live|page=7|date=Enero 2014|quote=''You will generally need permission to photograph other public art, such as murals.''}}</ref> ===Bagong Silandiya=== Ang ''Copyright Act (1994)'' ng [[New Zealand|Bagong Silandiya]] ay nagbibigay ng mga pagkakapuwera para sa malayang pamamahagi ng mga retrato ng ilang mga likha gaya ng mga lilok, ngunit hindi nagbibigay ng mga pagkakapuwera para sa mga obrang grapiko tulad ng mga miyural at sining sa kalye, kahit na nasa pampublikong mga espasyo ang mga ito. Nagngangahulugan ito na kailangang kumuha ng pahintulot mula sa mga arteista o tagahawak ng karapatang-sipi para makapagkuha ng mga retrato ng gayong mga likha nang malaya para sa mga layuning pamamahagi, lalo na kung may komersiyal na pakay. Subalit binabalewala ang restriksiyon na ito, patunay rito ang patuloy na pamamahagi ng gayong mga retrato sa [[hatirang pangmadla]] at ang paggamit ng mga ''marketing company'' ng mga obrang grapiko bilang likurang mga elemento sa kanilang mga patalastas.<ref>{{cite web |url=https://theconversation.com/yes-street-art-is-on-public-display-but-that-doesnt-mean-we-should-share-it-without-credit-132000 |title=Yes, street art is on public display — but that doesn’t mean we should share it without credit |last1=Dickison |first1=Mike |last2=White |first2=Bruce |date=Hulyo 9, 2020 |website=The Conversation |access-date=Marso 18, 2021}}</ref> Kamakailan lamang, noong 2019, inihayag ng arteistang si Xoë Hall ang kaniyang pagkadismaya sa paggamit ng [[Whitcoulls]] ng mga larawan ng kaniyang miyural sa [[Wellington]] sa kanilang mga kalendaryo, at iminungkahi ang kapuwa niyang mga miyuralista sa bansa na "magkaroon ng kontrata para sa bawat dingding na kanilang ipinipinta at isinasaad kung sino ang nagmamay-ari ng karapatang-sipi, at isali ito sa miyural kalakip ng pangalan ng arteista."<ref>{{cite news |url=https://www.rnz.co.nz/news/national/406415/artist-xoe-hall-outraged-over-work-featured-on-calendar-s-cover |title=Artist Xoë Hall outraged over work featured on calendar's cover |last=Cook |first=Charlotte |date=Disyembre 30, 2019 |access-date=Marso 18, 2021 |work=[[Radio New Zealand]]}}</ref> ===Brasil=== [[Talaksan:Minha Janela, Cristo Redendor.JPG|thumb|Hinggil sa kaso ng tanyag na rebultong [[Kristo ang Tagapagtubos]], sinabi ni Abogado Frullani Lopes na "bagamat pribado ang pag-aari ng lugar na kinatatayuan nito, hindi hinahadlang ang pampublikong pagpasok, at hindi maipagwawalang-bahala na bahagi ito ng tanawin ng [[Rio de Janeiro]]. Sa gayong pananaw, ang lugar na kinatatayuan nito ay dapat na ituring na pampublikong lugar."<ref>{{cite web |language=pt |url=https://www.conjur.com.br/2014-ago-23/marcelo-lopes-representacao-cristo-redentor-filme-nao-vetada |title=Representação do Cristo Redentor em filme não pode ser vetada |date=23 Agosto 2014 |author=Marcelo Frullani Lopes|quote=apesar de a área ser de propriedade privada, o acesso público ao local não é restrito. Não se pode ignorar, também, que o Cristo Redentor integra a paisagem do Rio de Janeiro. Por esse ponto de vista, o local em que a obra se encontra deve ser considerado logradouro público para fins de aplicação desse dispositivo.}}</ref>]] Pinahihintulutan sa Artikulong 48 ng [https://web.archive.org/web/20110604224823/http://www.wipo.int/wipolex/en/text.jsp?file_id=125392 batas sa karapatang-sipi ng Brazil] (Blg. 9.610 / Pebrero 19, 1998) ang malayang pagpinta, potograpiya, at paggawa ng video ng anumang gawa na palagiang nakapuwesto sa isang pampublikong lugar, sa kabila ng pagiging protektado ng karapatang-sipi ang gayong mga gawa.<ref>{{cite web|title=LEI Nº 9.610, DE 19 DE FEVEREIRO DE 1998.|url=https://www.planalto.gov.br/ccivil_03/leis/L9610.htm|website=Presidência da República|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161028220538/http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/leis/l9610.htm|archivedate=2016-10-28|language=pt|quote=Art. 48. As obras situadas permanentemente em logradouros públicos podem ser representadas livremente, por meio de pinturas, desenhos, fotografias e procedimentos audiovisuais.}}</ref><ref>{{cite web|title=Law No. 9610 of February 19, 1998, on Copyright and Neighboring Rights|url=http://www.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/br/br002en.pdf|website=World Intellectual Property Organization|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160408030416/http://www.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/br/br002en.pdf|archivedate=2016-04-08|page=12|language=en|format=PDF|date=1998-02-19|quote=48. Works permanently located in public places may be freely represented by painting, drawing, photography and audiovisual processes.}}</ref> Ang tadhanang ito ay itinuturing na nagbibigay ng katamtamang malawak na kalayaan sa panorama.<ref>{{cite journal|last1=Newell|first1=Bryce Clayton|title=Freedom of Panorama: A Comparative Look at International Restrictions on Public Photography|journal=Creighton Law Review|date=2011|volume=44|pages=421|url=http://hdl.handle.net/10504/40711|accessdate=2016-10-29|language=en|issn=0011-1155|quote=Brazilian copyright law provides very broad panorama freedom. Indeed, Article 48 of Law No. 9610 of February 19, 1998, on Copyright and Neighboring Rights provides}}</ref> ===Canada=== Isinasaad ng Seksiyong 32.2(1) ng Batas sa Karapatang-sipi (Canada) ang mga sumusunod: {{quote|Hindi lumalabag sa karapatang-sipi (''It is not an infringement of copyright'') {{block indent|(b) ang sinumang nagpaparami, sa isang pinta, drowing, klitse, retrato, o gawang sinematograpiko (''for any person to reproduce, in a painting, drawing, engraving, photograph or cinematographic work'') {{block indent|(i) ng isang gawang pang-arkitektura, sa kondisyong hindi sa kalikasan ng isang drowing o planong pang-arkitektura ang sipi, o (''an architectural work, provided the copy is not in the nature of an architectural drawing or plan, or'')}} {{block indent|(ii) isang lilok o likha ng masining na pagkakagawa o isang hulma o modelo ng isang lilok o likha ng masining na pagkakagawa, na palagiang matatagpuan sa isang pampublikong lugar o gusali; (''a sculpture or work of artistic craftsmanship or a cast or model of a sculpture or work of artistic craftsmanship, that is permanently situated in a public place or building;'')}}}}}} Inilalaan din ng Batas sa Karapatang-sipi ang tiyak na proteksiyon para sa nagkataong pagsasali ng isa pang gawa na makikita sa likod ng isang retrato (halimbawa, isang gusali sa malayuang dako ng isang retrato). Hindi lumalabag sa karapatang-sipi ang mga retratong kasali ang gayong mga gawa nang "nagkataon at hindi sinadya." ===Côte d'Ivoire=== Hindi kinikilala sa [[Côte d'Ivoire]] (o Baybaying Garing) ang kalayaan sa panorama. Batay sa Artikulo 27 ng ''Batas Blg. 2016-555 ng ika-26 ng Hulyo 2016'', pinahihintulutang magparami ng mga larawan ng nagawa nang mga gawang pang-arkitektura, mga gawang panlilok, at mga grapikong sining, ngunit alinsunod sa sumusunod na mga kondisyon: #Pagpaparami ng nabanggit na mga gawa sa pamamagitan ng mga lathalain, midyang awdiyo-biswal, o Internet, para lamang sa layunin ng pagpapalaganap ng impormasyon. #Pagpaparami ng mga larawan ng mga obra na inilaan upang lumabas sa mga katalogo ng mga pagbebenta ng mga obra sa loob ng bansa sa ligal na paraan, para lamang sa layuning ilarawan ang nabanggit na mga obra. #Pagpaparami ng nabanggit na mga gawa sa pamamagitan ng midyang awdiyo-biswal kung palagiang matatagpuan sa mga pampublikong espasyo ang nabanggit na mga gawa, subalit sa paraang nagkataon lamang ang pagpapakita ng mga gawa sa mga larawan. Dagdag ng probisyon: "Anumang paggamit ng nabanggit na mga pagpaparami sa artikulong ito na may layuning kumita ay napapailalim sa paunang pahintulot mula sa manlilikha."<ref>{{cite web |url=https://culture.gouv.ci/wp-content/uploads/2023/06/Loi-n%C2%B0-2016-555-du-26-JUIL.-2016-DROIT-DAUTEUR-ET-DV.pdf |title=loi n° 2016-555 du 26 juillet 2016 - relative au droit d'auteur et aux droits voisins |website=Ministère de la Culture et de la Francophonie |access-date=Marso 8, 2025 |language=fr}}</ref> ===Demokratikong Republika ng Konggo=== Labis na limitado ang kalayaan sa panorama na nakapaloob sa batas sa karapatang-sipi ng [[Demokratikong Republika ng Konggo]] na ipinasa noong 1986. Pinahihintulutan lamang ng Artikulo 28 ang potograpiya, sinematograpiya, at pagpapalabas sa telebisyon ng mga gawang pang-arkitektura, subalit maaari lamang gamitin sa ligal na paraan ang mga retrato sa mga pahayagan, diyornal, at batayang aklat na pampaaralan. Tumatalakay naman ang Artikulo 29 sa "pampigurang mga gawang sining na habambuhay na matatagpuan sa pampublikong lugar," datapwat maaari lamang ilarawan ang mga gawang ito sa mga pelikula at palabas sa telebisyon.<ref>{{cite web |url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/cd/cd005en.pdf |title=Ordinance-Law No. 86-033 of April 5, 1986 on the Protection of Copyright and Neighboring Rights |author=Democratic Republic of the Congo |website=WIPO Lex |access-date=Mayo 12, 2021}}</ref> ===Estados Unidos=== Isinasanggalang ng karapatang-sipi ang mga gusali sa Estados Unidos na itinayo mula noong ika-1 ng Disyembre, 1990 hanggang sa kasalukuyan, pati ang mga gusaling buhat sa mga disenyong natapos bago mag-ika-1 ng Disyembre, 1990 pero itinayo sa pagitan ng ika-30 ng Nobyembre, 1990 at ika-31 ng Disyembre, 2002.<ref>{{cite web |url=https://guides.library.cornell.edu/copyright/publicdomain |title=Copyright Services: Copyright Term and the Public Domain |website=Cornell University Library |access-date=Abril 6, 2025}}</ref> Gayunpaman, taglay ng [[batas sa karapatang-sipi ng Estados Unidos]] ang sumusunod na tadhana, na ipinatupad ng ''Architectural Works Copyright Protection Act (AWCPA)'' ng 1990: {{quote|Hindi kasama sa karapatang-sipi ng isang nakatayo nang gawang pang-arkitektura ang karapatang hadlangan ang paggawa, pamamahagi, o pagpapakita sa publiko ng mga larawan, pinta, retrato, o iba pang malarawang mga representasyon ng gawa, kung ang gusali na kumakatawan sa nasabing gawa ay matatagpuan sa pampublikong lugar o karaniwang makikita mula rito.|[[:wikisource:United States Code/Title 17/Chapter 1/Section 120|17 U.S.&nbsp;Code §&nbsp;120(a)]]<ref>{{cite web|title=17 U.S. Code § 120 - Scope of exclusive rights in architectural works|url=https://www.law.cornell.edu/uscode/text/17/120|access-date=2016-04-04|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160419101318/https://www.law.cornell.edu/uscode/text/17/120|archive-date=2016-04-19}}</ref>}} ====Batayan at kahulugan==== {{multiple image | align = right | direction = vertical | total_width = 250 | image1 = NYC, WTC.jpg | caption1 = ''[[One World Trade Center]]'' sa [[Lungsod ng New York]], na natapos noong 2013. Gawa ni [[David Childs]] ng [[SOM (kompanyang pang-arkitektura)|Skidmore, Owings & Merrill LLP]]. | image2 = Walt Disney Concert Hall 2013.jpg | caption2 = ''[[Bulwagang Konsiyerto ng Walt Disney]]'' sa [[Los Angeles]], gawa ni [[Frank Gehry]] at natapos noong 2003. | image3 = Calatrava - Milwaukee Art Museum, Quadracci Pavilion (S).jpg | caption3 = ''Pabilyong Quadracci'' na matatagpuan sa [[Museo ng Sining ng Milwaukee]]. Gawa ni [[Santiago Calatrava]] at natapos noong 2001. }} Ipinalagay ng Ulat Komite Blg. 101-735 ng [[Kapulungan ng mga Kinatawan ng Estados Unidos]] na hindi lumalabag ang tadhanang ito sa pagtalima ng bansa sa Kumbensiyong Berne at binigyang-diin nito na nagbibigay ng kawangis na mga karapatan ang ilan sa iba pang mga bansang lumagda sa kasunduan. Tinanggihan ang mungkahi mula sa {{ILL|Surian ng Amerika sa mga Arkitekto|en|American Institute of Architects}} (AIA) na higpitan ang paglikha ng mga larawan na nilayong "isulong ang hindi pinahihintulutang disenyo at pagtatayo ng isang kahalintulad na gawang pang-arkitektura"; tumutol ang mga pangkat ng mga retratista tulad ng {{ILL|Samahan ng Amerika sa mga Retratistang Pangmidya|en|American Society of Media Photographers}} (ASMP) sa panukala ng AIA na kanilang iginiit na maaaring "makasagabal sa masining at hindi mapagkompitensiyang pagsusuri ng mga gawang pang-arkitektura, gayon din sa kakayahan ng mga retratista na isulong ang kanilang kabuhayan."<ref>{{cite web |url=https://www.copyright.gov/reports/copyright-amendments-act-of-1990.pdf |title=Copyright Amendments Act of 1990 – Report 101-735 |website=U.S. Copyright Office |access-date=Hulyo 28, 2024}}</ref> Binanggit ni Zimand (2024) ang isa pang mungkahi mula kay David Daileda, isang kinatawan ng AIA, upang pahintulutan lamang ang mga larawan sa mga kasong "hindi pangunahing paksa ang mga gawang pang-arkitektura" sa mga larawan; tinanggihan din ng kanilang tagapagbatas ang mungkahing ito na hinango sa mga batas sa Pransiya.<ref name=Zimand>{{cite journal |last=Zimand |first=Margalit |url=https://journals.library.columbia.edu/index.php/lawandarts/article/view/12495/6180 |title=Deconstructing the Blueprint for Infringement: Remedying Flawed Interpretations of the § 120(a) Exception to Architecture Copyrights |volume=47 |issue=1 |year=2024 |pages=151–152 |journal=The Columbia Journal of Law & the Arts |access-date=Agosto 23, 2024 |doi=10.52214/jla.v47i1.12495|doi-access=free }}</ref> Ang kahulugan ng "gawang pang-arkitektura" sa kalagayang ito ay isang gusali,<ref>{{cite web|title=17 U.S. Code § 101|url=https://www.law.cornell.edu/uscode/text/17/101|access-date=2016-04-08|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160430034315/https://www.law.cornell.edu/uscode/text/17/101|archive-date=2016-04-30}}</ref> na binigyang-kahulugan bilang "mga estrukturang matitirhan ng tao na nilayong maging palagian at hindi nagagalaw (''permanent and stationary''), tulad ng mga bahay at gusaling pang-opisina, at ibang palagian at nakapirme na mga estrukturang idinisenyo para matutuluyan ng mga tao, kabilang na ang, ngunit hindi limitado sa, mga simbahan, museo, mirador (''gazebo''), at pabilyon ng hardin."<ref>{{cite web|title=37 CFR 202.11(b)|url=https://www.law.cornell.edu/cfr/text/37/202.11|access-date=2016-04-08|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160307212357/https://www.law.cornell.edu/cfr/text/37/202.11|archive-date=2016-03-07}}</ref> ====Ibang mga gawa==== Gayunpaman, hindi saklaw ng kalayaan sa panorama sa Estados Unidos ang ibang mga obra na naipagsasanggalang ng karapatang-sipi, tulad ng mga lilok. Maaring maging paglabag sa karapatang-sipi ng manlilikha ng isang obra kapag ginamit ang mga retrato ng kaniyang gawa sa layuning pangkomersiyo. Ipinaliwanag ni Charlie Damschen, abogado mula sa Hamilton IP Law sa [[Iowa]], na hawak pa rin ng manlilikha ang karapatang-sipi sa isang likhang sining kahit na ginawa ito upang maitayo sa pampublikong mga lugar. Malimit na pag-usapan ang usaping ito dahil sa dumaraming mga paggamit ng isinanggalang na mga sining sa [[hatirang pangmadla]] at midyang digital. Gayunpaman, umiiral ang batayan na [[patas na paggamit]] na nagpapahintulot sa "binagong" mga paggamit (o ''transformative uses'') ng protektadong mga gawa, tulad ng komentaryo, pagsusuri, balita, at parodya. Subalit kung pinarami ang gawa sa pamamagitan ng potograpiya o videograpiya at ginawa ang pagpaparaming ito na may layuning kumita, hindi na ito sakop ng depensang patas na paggamit.<ref>{{cite news |url=https://www.desmoinesregister.com/story/money/business/2019/08/26/des-moines-artist-sues-hy-vee-using-his-mural-super-bowl-ad-copyright-infringement-hyvee-commercial/2008639001/ |title=Who owns public art? Des Moines artist sues Hy-Vee for using his mural in Super Bowl ad |last=Ta |first=Linh |date=Agosto 25, 2019 |access-date=Nobyembre 27, 2023 |work=Des Moines Register}}</ref> ;Kilalang mga kaso Isang kilalang kaso ng paglabag sa karapatang-sipi ng mga obra sa Estados Unidos ay ang ''Gaylord v. United States, No.'' 09-5044. Ito ay hinggil sa paggamit ng [[United States Postal Service]] ng isang larawan ng 14 sa 19 na mga estatwa ng sundalo sa [[Korean War Veterans Memorial]] para sa kanilang [[selyo]] bilang paggunita sa ika-50 anibersaryo ng armistisyo ng [[Digmaang Koreano]] noong 2003. Walang pahintulot mula kay [[Frank Gaylord]], manlililok ng nasabing obra na kilala bilang ''The Column'', ang naturang paggamit ng U.S. Postal Service ng mga larawan ng kaniyang obra sa kanilang selyong nagkakahalaga ng 37 cents.<ref>{{cite web|url=http://www.copyright.gov/fair-use/summaries/gaylord-us-fedcir2010.pdf |title=Gaylord v. United States, 595 F.3d 1364 (Fed. Cir. 2010) |access-date=Disyembre 21, 2020}}</ref> Inireklamo niya ang U.S. Postal Service noong 2006 dahil sa ginawa nitong paglabag sa kaniyang karapatang-sipi sa lilok. Kasama rin sa kaso ang retratista ng larawan na si John Alli, isang dating Marine. Kalaunan, naging maayos ang areglo sa retratista nang pumayag si Alli na magbabayad ng 10% bayad para sa susunod pang mga benta ng kaniyang mga larawan ng lilok.<ref>{{cite news|url=https://www.usatoday.com/story/news/nation/2013/09/20/korea-memorial-sculptor-wins-settlement-in-copyright-case-/2845143/ |title=Korea memorial sculptor wins copyright case |last=D'Ambrosio |first=Dan |work=USA Today |date=Setyembre 20, 2013 |access-date=Disyembre 21, 2020}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.washingtonpost.com/news/federal-eye/wp/2015/02/10/court-upholds-540000-judgement-against-usps-for-korean-war-stamp/ |title=Court upholds $540,000 judgment against USPS for Korean War stamp |work=Washington Post |date=Pebrero 10, 2015 |last=Rein |first=Lisa |access-date=Disyembre 21, 2020}}</ref> Sa hatol ng Court of Federal Claims noong 2008, ipinasya na hindi nilabag ng U.S. Postal Service ang karapatang-sipi ni Gaylord sapagkat pasok umano ito sa "[[patas na paggamit]]" (''fair use''). Gayunpaman, ipinasya ng hukom na hindi sakop ng ''Architectural Works Copyright Protection Act'' (AWCPA) ang ''The Column'' sapagkat hindi ito isang gawang pang-arkitektura. Umapela ang panig ng manlililok, at noong Pebrero 25, 2010 binaligtad ng Federal Circuit ang naunang pasya hinggil sa patas na paggamit. Hindi maituturing na patas na paggamit ang paggamit ng U.S. Postal Service ng larawan ng ''The Column'' sa kanilang selyo sapagkat hindi ''transformative'' ang kalikasan nito (pareho ang konteksto at kahulugan ng selyo sa mismong lilok). Mahalaga rin ang presensiya ng obra sa selyo kaya hindi pa rin ito pasok sa patas na paggamit. Maituturing na komersiyal ang layunin ng U.S. Postal Service, dahil kumita ito ng $17 milyon mula sa pagbenta nito ng halos 48 milyong selyong taglay ang larawan ng lilok. Ipinagtibay naman ng Federal Circuit ang naunang pasya ng Court of Federal Claims na hindi isang gawang pang-arkitektura ang ''The Column''. Noong Setyembre 20, 2013, pagkaraang ibinalik ng Federal Circuit ang kaso sa Court of Federal Claims, iginawad ng huling nabanggit na hukuman ang $684,844.94 na halaga ng bayad-pinsala na babayaran ng U.S. Postal Service kay Gaylord.<ref>{{cite web |url=https://www.finnegan.com/en/tools/gaylord-v-u-s-1/analysis.html |title=Gaylord v. U.S. |work=Finnegan, Henderson, Farabow, Garrett & Dunner, LLP |access-date=Disyembre 21, 2020 |archive-date=2021-01-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210121234026/https://www.finnegan.com/en/tools/gaylord-v-u-s-1/analysis.html |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.uscfc.uscourts.gov/sites/default/files/opinions/WHEELER.GAYLORD092013.pdf |title=Archive copy |access-date=2020-12-21 |archive-date=2014-04-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140419014614/http://www.uscfc.uscourts.gov/sites/default/files/opinions/WHEELER.GAYLORD092013.pdf |url-status=dead }}</ref> [[Talaksan:Korean War Veterans Memorial Without Soldiers.jpg|thumb|Korean War Veterans Memorial, kalakip ng sinensurang larawan ng mga estatuwang isinasanggalang ng karapatang-sipi]] Dinemanda muli ang USPS hinggil sa kanilang paggamit ng isang larawang buhat sa [[Getty Images|Getty]] ng replika ng Istatwa ng Kalayaan sa [[New York-New York Hotel & Casino]] sa [[Las Vegas]] sa kanilang mga selyo. Bagamat nagbigay sila ng atribusyon sa retratista, hindi sila nagbigay ng atribusyon kay Robert Davidson, manlililok ng replika. Nakapagbenta ang USPS ng humigit-kumulang 4.9 bilyong selyong taglay ang replika, mula Disyembre 2010 hanggang Enero 2014, na nagkakahalaga ng humigit-kumulang $2.1 bilyon. Bagamat nabatid nila noong Marso 2011 na hindi sa orihinal na [[Istatwa ng Kalayaan]] ang nasa larawang ginamit nila, hindi gumawa ng hakbang ang USPS. Nagsampa si Davidson ng kaso laban sa USPS noong 2013. Itinaguyod ng hukuman ang paninindigan ni Davidson na orihinal ang kaniyang replika upang magkaroon ng proteksiyon ng karapatang-sipi dahil sa pagkakaroon ng mas-makabago at pambabaeng hitsura ng mukha nito. Nabigo ang USPS sa mga panuntunang "layunin" at "bahaging ginamit" sa patas na paggamit, bagamat nakapasa sila sa panuntunang "epekto ng paggamit" dahil sinabi ni Davidson na wala siyang balak na kumita sa kaniyang lilok. Hindi kinatigan ang kapuwang panig para sa panuntunang "kalikasan ng gawang may karapatang-sipi" sa patas na paggamit. Napatunayan ng hukuman na nagkasala ang USPS sa pagsuway ng karapatang-sipi, at iginawad ang $3.5 milyong halaga ng pinsalang babayaran ng USPS kay Davidson.<ref>{{cite web |url=https://infusionlawyers.com/the-united-states-v-davidson-copyright-infringement-of-a-replica-statue-of-liberty-copyright-for-creative-copycats/ |title=The United States v Davidson—Copyright infringement of a Replica Statue of Liberty. Copyright for creative copycats? |website=Infusion Lawyers |access-date=Pebrero 24, 2021}}</ref> Inangkin ng manlililok na si [[Arturo Di Modica]] ang karapatang-sipi sa kilalang lilok na ''[[Charging Bull]]'' sa [[Ibabang Manhattan]] ng [[Lungsod ng New York]].<ref>{{cite web |url=https://www.techdirt.com/articles/20170412/11215937137/bull-statue-copyright-claim-is-ridiculous-heres-why-it-just-might-work.shtml |title=The Bull Statue Copyright Claim Is Ridiculous... But Here's Why It Just Might Work |website=Techdirt |last=Masnick |first=Mike |date=Abril 12, 2017 |access-date=Pebrero 8, 2021}}</ref> Nagsampa siya ng iba't ibang mga kaso laban sa iba-ibang mga entidad na gumamit ng kaniyang lilok na toro para sa mga layuning pangkomersiyo, tulad ng [[Walmart]] noong 2006 dahil sa pagbenta ng mga litograpo nito, [[North Fork Bank]] noong 2006 din dahil sa pagsasali ng lilok sa isang pambansang patalastas sa telebisyon, at [[Random House]] noong 2009 hinggil sa paggamit ng isang larawan ng lilok sa pabalat ng isang aklat nila tungkol sa pagbagsak ng [[Lehman Brothers]].<ref>{{cite news |url=https://www.nytimes.com/2006/09/23/arts/arts-briefly-sculptor-files-lawsuit-against-walmart.html |title=Arts, Briefly; Sculptor Files Lawsuit Against Wal-Mart |date=Setyembre 23, 2006 |last=Kennedy |first=Randy |access-date=Marso 3, 2021 |work=[[New York Times]]}}</ref><ref>{{cite news |url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-2006-sep-22-fi-wrap22.1-story.html |title=Suit Alleges Illegal Use of ‘Charging Bull’ Image |date=Setyembre 22, 2006 |access-date=Marso 3, 2021 |work=[[Los Angeles Times]]}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.liveauctioneers.com/news/top-news/crime-and-litigation/artist-sues-random-house-in-nyc-over-book-cover/ |title=Artist sues Random House in NYC over book cover |date=Agosto 4, 2009 |access-date=Marso 3, 2021 |website=Auction Central News}}</ref> Natapos ang mga kasong ito sa pamamagitan ng mga areglo.<ref>{{cite news|url=https://www.usatoday.com/story/money/2017/04/12/charging-bull-artist-says-fearless-girl-violated-his-rights/100378556/ |title='Charging Bull' artist says 'Fearless Girl' violated his rights |last1=Bowerman |first1=Mary |last2=McCoy |first2=Kevin |work=[[USA Today]] |date=Abril 12, 2017 |access-date=Pebrero 24, 2021}}</ref> Masidhing isinasanggalang ng manlililok na si [[Raymond Kaskey]] ang kaniyang karapatang-sipi sa ikalawang pinakamalaking rebulto na yari sa "minartilyong tanso" sa bansa, ang ''[[Portlandia (rebulto)|Portlandia]]''. Binabantaan niyang kakasuhan ang sinumang nagnanais na gumamit ng anumang larawan ng lilok sa mga midya o kagamitang pangkomersiyo, tulad ng mga postkard at disenyo sa mga kamiseta. Nag-areglo ang [[Laurelwood Pub and Brewery]] (na nakabase sa [[Portland, Oregon|Portland]]) kay Kaskey pagkaraang inireklamo sila ng manlililok dahil sa paggamit nila ng isang larawan ng rebulto sa leybel ng kanilang serbesang Portlandia Pils noong 2012.<ref>{{cite web |url=https://www.techdirt.com/articles/20140911/06455028491/sculptor-says-capitalism-drives-his-aggressive-enforcement-rights-to-publicly-funded-portlandia-statue.shtml |title=Sculptor Says 'Capitalism' Drives His Aggressive Enforcement Of Rights To Publicly-Funded 'Portlandia' Statue |date=Setyembre 12, 2014 |last=Cushing |first=Tim |access-date=Marso 5, 2021 |website=Techdirt}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.wweek.com/portland/article-23062-so-sue-us.html |title=So Sue Us: Why the Portlandia Statue Failed to Become an Icon |last=Locanthi |first=John |date=Setyembre 9, 2014 |access-date=Marso 5, 2021 |website=Willamette Week}}</ref> ====Mga pagtanggap at batikos==== Sa kasagsagan ng mga talakayan sa Kongreso hinggil sa AWCPA, sinuportahan ni Richard Carney ng Pundasyong Frank Lloyd Wright ang eksepsiyong panorama para sa mga gawang pang-arkitektura, sa kondisyong hindi nito sakop ang mga guhit pang-arkitektura.<ref name=Zimand/> Sa dalawang magkahiwalay na panayam noong Nobyembre 2003, parehong "ikinalugod" nina Brian Schermer, katuwang na propesor ng Kagawaran ng Arkitektura ng [[Unibersidad ng Wisconsin–Milwaukee]], at arkitekto Patricia Frost ng Pace Architects, "ang pagkakataon na kunan ng retrato ang mga gawa ng ibang arkitekto nang walang pangamba sa alalahanin ng paglabag sa karapatang-sipi." Kaugnay nito, "bahagi ng likas na gantimpala ng arkitekto" ang isang gusaling lantad sa publiko sa pampublikong lugar, at nagbibigay ito sa kanila ng pagkakataong maipakita sa kanilang mga tagasunod ang kanilang mga gusali.<ref>{{cite journal |last=Vacca |first=Antoinette |date=2005 |title=The Architectural Works Copyright Protection Act: Much Ado About Something? |url=https://scholarship.law.marquette.edu/iplr/vol9/iss1/5/ |journal=Marquette Intellectual Property Law Review |volume=9 |issue=1 |article-number=5 |pages=126 |access-date=Agosto 21, 2024}}</ref> Sa kabilang banda, ipinahayag ni [[Jane C. Ginsburg]] ng Columbia Law School ang kaniyang pag-aalala sa eksepsiyong panorama. Ayon sa kaniya, ipinagkakaitan nito ang karapatan ng mga arkitekto na kontrolin ang mga pagpaparami ng mga larawan ng kanilang mga gusali sa hindi awtorisadong mga bagay na pangkomersiyo tulad ng mga paskil, kamiseta, at disenyo ng mga lalagyan ng pagkaing pantanghalian; sinabi rin niya na maaaring hindi ito naayon sa Kumbensiyong Berne.<ref>{{cite journal |last=Ginsberg |first=Jane C. |date=1990 |title=Copyright in the 101st Congress: Commentary on the Visual Artists Rights Act and the Architectural Works Copyright Protection Act of 1990 |url=https://scholarship.law.columbia.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=4751&context=faculty_scholarship |journal=Scholarship Archive |publisher=Columbia Law School |volume=14 |issue= |pages=494–496 |doi= |access-date=Pebrero 16, 2024}}</ref> Inulit ni arkitekto Clark T. Thiel noong 1996 ang batikos na ito; iminungkahi pa niyang buwagin ang Seksiyon 120(a).<ref>{{cite journal |last=Thiel |first=Clark T. |url=https://via.library.depaul.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1351&context=jatip |title=The Architectural Works Copyright Protection Gesture of 1990, Or, "Hey, That Looks Like My Building!" |volume=7 |issue=1 |year=1996 |pages=32–35 |journal=DePaul Journal of Art, Technology & Intellectual Property Law |access-date=Mayo 23, 2024}}</ref> Iminungkahi naman ni Sierra Epke noong 2024 na higpitan na lamang ang probisyon sa hindi pangkomersiyo na mga paggamit. Iginiit niyang masasanggalang nito ang sining sa kalye na panghabambuhay na pininta sa panlabas na mga dingding ng mga gusali, sa kabila ng pagtaas ng mga kaso hinggil sa malalaking mga kompanya sa Amerika na gumagamit ng mga larawan ng mga miyural at grapiti at ginagamit ang eksepsiyong panorama bilang palusot. Sinabi ni Epke na ang unang layunin ng Kongreso nang dinagdag nila ang Seksiyong 120(a) – para makagamit ang mga iskolar at turista ng gayong mga larawan – "ay walang pangkalahatang kaisipan na ginawa [ang probisyon] sa mga may layuning kumita."<ref>{{cite journal |last=Epke |first=Sierra |date=2024 |title=No Flash Photography Please: An Analysis of Corporate Use of Street Art Under Section 120(a) of the AWCPA |url=https://repository.law.miami.edu/umlr/vol78/iss3/7 |journal=University of Miami Law Review |publisher=University of Miami School of Law |volume=78 |issue= |pages=1006–1013 |doi= |access-date=Hulyo 18, 2024}}</ref> Tungkol naman sa mga gawa na hindi pang-arkitektura, iginiit ni Andrew Inesi ng Mattel Overseas Operations Ltd. na dapat palawigin sa pampublikong sining ang probisyon sa panorama, dahil "hindi handa" ang batas na pakitunguhan ang mga pagkakataong gumagamit ang publiko ng mga larawan ng mga bantayog sa gitna ng nagbabagong mga teknolohiya na binibigyang kapangyarihan ang karaniwang mga tagagamit na magsagawa ng mga gawaing dating nakalaan sa mga propesyonal.<ref>{{cite journal |last=Inesi |first=Andrew |date=2005 |title=Images of Public Places: Extending the Copyright Exemption for Pictorial Representations of Architectural Works to Other Copyrighted Works |url=https://jipl.scholasticahq.com/article/70628-images-of-public-places-extending-the-copyright-exemption-for-pictorial-representations-of-architectural-works-to-other-copyrighted-works |journal=Journal of Intellectual Property Law |publisher=University of Georgia School of Law |volume=13 |issue=1 |pages=101 |doi= |access-date=Pebrero 16, 2024}}</ref> ===Gitnang Amerika=== Karamihan sa mga bansa sa [[Gitnang Amerika]] na pangunahing gumagamit ng wikang Kastila ay hindi nagbibigay ng malawak na kalayaan sa panorama. Pinahihintulutan lamang ng mga batas sa karapatang-sipi ng [[Guatemala]],<ref>{{cite web |url=https://www.mineco.gob.gt/sites/default/files/pdfs/ley33-98.pdf |title=LEY DE DERECHO DE AUTOR Y DERECHOS CONEXOS Y SUS REFORMAS DECRETO NO. 33-98 |access-date=Nobyembre 22, 2022 |work=Ministerio de Economía |lang=es |quote=ARTÍCULO 64.40 Respecto de las obras ya divulgadas también es permitida, sin autorización del autor, además de lo dispuesto en el artículo 32: ... d) La reproducción para uso personal de una obra de arte expuesta en forma permanente en lugares públicos o en la fachada exterior de edificios, ejecutada por medio de un arte que sea distinto al empleado para la elaboración del original, siempre que se indique el nombre del autor, si se conociere, así como el título de la obra, si lo tiene, y el lugar donde se encuentra. |archive-date=2022-11-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221118011209/https://www.mineco.gob.gt/sites/default/files/pdfs/ley33-98.pdf |url-status=dead }}</ref> [[Honduras]],<ref>{{cite web |url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/es/hn/hn015es.pdf |title=Ley del Derecho de Autor y de los Derechos Conexos (aprobada por Decreto Nº 4-99-E, y según modificada por el Decreto N° 16-2006) |access-date=Nobyembre 22, 2022 |website=WIPO Lex |author=Honduras |lang=es |quote=ARTÍCULO 52. Es lícita, para uso personal, la reproducción de una obra de arte expuesta permanentemente en las calles, plazas u otros lugares públicos, por medio de un arte diverso al empleado para la elaboración del original. Respecto de los edificios, dicha facultad se limita a la fachada exterior.}}</ref> at [[Nicaragua]]<ref>{{cite web |url=http://legislacion.asamblea.gob.ni/normaweb.nsf/9e314815a08d4a6206257265005d21f9/87b347bc9bf5803c0625875e0076c6d9?OpenDocument |title=TEXTO CONSOLIDADO, LEY DE DERECHO DE AUTOR Y DERECHOS CONEXOS |work=Asamblea Nacional de la República de Nicaragua |lang=es |access-date=Nobyembre 22, 2022 |quote=Artículo 43. Las obras situadas permanentemente en parques, calles, plazas u otras vías públicas pueden ser reproducidas, sin autorización del autor, por medio de la pintura, el dibujo, la fotografía y las grabaciones audiovisuales para uso personal. En cuanto a las obras de arquitectura, el artículo anterior sólo se aplicará a su aspecto exterior.}}</ref> ang pansariling mga gamit ng mga larawan ng pampublikong obra na palagiang matatagpuan sa mga lansangan, plasa, at iba pang pampublikong mga espasyo, pati ang mga anyong panlabas ng mga likhang pang-arkitektura. Pinahihintulutan naman ng Artikulong 71 ng batas sa karapatang-sipi ng [[Costa Rica]] ang pagkuha ng mga retrato ng pampublikong mga obra sa pampublikong mga espasyo tulad ng mga bantayog at estatwa, pero para lamang sa mga layuning hindi pangkomersiyo.<ref>{{cite web |url=http://www.pgrweb.go.cr/scij/Busqueda/Normativa/Normas/nrm_texto_completo.aspx?param1=NRTC&nValor1=1&nValor2=3396&nValor3=80724&strTipM=TC |title=Ley sobre Derechos de Autor y Derechos Conexos N° 6683 |work=Sistema Costarricense de Información Jurídica |lang=es |access-date=Nobyembre 22, 2022 |quote=Artículo 71°. – Es lícita la reproducción fotográfica o por otros procesos pictóricos, cuando esta reproducción sea sin fines comerciales, de las estatuas, monumentos y otras obras de arte protegidas por derechos de autor, adquiridos por el poder público, expuestos en las calles, los jardines y los museos. |archive-date=2022-11-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221122101858/http://www.pgrweb.go.cr/scij/Busqueda/Normativa/Normas/nrm_texto_completo.aspx?param1=NRTC&nValor1=1&nValor2=3396&nValor3=80724&strTipM=TC |url-status=dead }}</ref> Walang gayong mga paghihigpit sa mga probisyon ng kalayaan sa panorama ng mga batas sa karapatang-sipi ng [[El Salvador]]<ref>{{cite web |url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/es/sv/sv043es.pdf |title=Ley de Propiedad Intelectual (modificada por el Decreto Legislativo N° 611, de 15 de febrero de 2017) |website=WIPO Lex |author=El Salvador |lang=es |access-date=Nobyembre 22, 2022 |quote=Art. 45. – Respecto de las obras ya divulgadas lícitamente, es permitida sin autorización del autor ni remuneración: ... f) La reproducción de una obra de arte expuesta permanentemente en las calles, plazas u otros lugares públicos, por medio de un arte diverso al empleado para la elaboración del original. Respecto de los edificios, dicha facultad se limita a la fachada exterior.}}</ref> at [[Panama]].<ref>{{cite web |url=https://cerlalc.org/laws_rules/ley-64-de-10-de-octubre-de-2012-sobre-derecho-de-autor-y-derechos-conexos/ |title=Ley 64 de 10 de Octubre de 2012 Sobre Derecho de Autor y Derechos Conexos |work=[[Cerlalc]] |lang=es |access-date=Nobyembre 22, 2022 |quote=Artículo 69. También en relación con las obras ya divulgadas lícitamente se permite sin autorización del autor: ... 3. La reproducción, emisión por radiodifusión o transmisión pública por cable de la imagen de una obra arquitectónica, de una obra de las bellas artes, de una obra fotográfica o de una obra de artes aplicadas que se encuentre situada en forma permanente en un lugar abierto al público. Respecto a los edificios, esta facultad se limita a la fachada exterior. |archive-date=2022-11-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221122101903/https://cerlalc.org/laws_rules/ley-64-de-10-de-octubre-de-2012-sobre-derecho-de-autor-y-derechos-conexos/ |url-status=dead }}</ref> Malinaw na pinahihintulutan ng Seksiyong 78 ng ''Copyright Act'' ng [[Belize]] ang pagsasalarawan ng mga likha ng arkitektura, lilok, at masining na mga gawa (''artistic craftsmanship'') sa mga pinta, retrato, pelikila, o brodkast, hangga't palagiang makikita ang mga ito sa pampublikong mga lugar o mga lugar na mapapasukan ng publiko.<ref>{{cite web |url=https://www.belipo.bz/wp-content/uploads/2024/01/Cap_252_Copyright_Act-Revised-2020.pdf |title=COPYRIGHT ACT CHAPTER 252 REVISED EDITION 2020 |work=BELIPO |access-date=Marso 20, 2025}}</ref> ===Hapon=== Nagbibigay ng kaunting kalayaan sa panorama para sa panlabas na mga obra at ganap na kalayaan sa panorama para sa mga gusali ang [[batas sa karapatang-sipi ng Hapon]]. Pinapayagan ng Artikulong 46 ng ''Copyright Act (Act No. 48 of May 6, 1970, as amended 2020)'' ang paggamit at pagpaparami ng mga obrang "palagiang nakapuwesto sa isang lantad na lokasyon" at mga likhang pang-arkitektura para sa anumang layunin, ngunit may apat na mga pagpupuwera na hindi sakop ng kalayaang ito. Isa sa mga ito – nasa (iv) – ay kapag ginawa ang pagpaparami "para sa tangkang pagbebenta ng mga sipi nito, o pagbebenta ng gayong mga sipi."<ref>{{cite web |url=https://wipolex.wipo.int/en/text/577555 |title=Copyright Act (Act No. 48 of May 6, 1970, as amended 2020) |author=Japan |access-date=May 9, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref> Ipinag-uutos ng Artikulong 48 ang mga gagamit ng gayong mga likha na tukuyin ang pinagmulan ng nasabing likha kung mayroon at naaayon sa kaugalian.<ref>{{cite web|script-title=ja:著作権法|url=http://law.e-gov.go.jp/htmldata/S45/S45HO048.html|website={{lang|ja|法令データ提供システム}}|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161028075422/http://law.e-gov.go.jp/htmldata/S45/S45HO048.html|archivedate=2016-10-28|language=ja|date=2008-05-27}}</ref> Makabubuting pansinin ang isang pasya ng Osaka District Tribunal noong 2003, na nagsasabing kasali lamang sa gayong mga "naipagsasanggalang gawa" na isinasanggalang ng batas ang mga gusaling may taglay na mga katangiang estetika at pagkamalikhain.<ref>{{cite web|script-title=ja:著作権侵害差止等請求事件|url=http://www.courts.go.jp/app/files/hanrei_jp/737/010737_hanrei.pdf|website=裁判所|publisher=大阪地方裁判所|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161029061305/http://www.courts.go.jp/app/files/hanrei_jp/737/010737_hanrei.pdf|archivedate=2016-10-29|page=12|language=ja|format=PDF|date=2003-07-08|quote={{lang|ja|著作権法により「建築の著作物」として保護される建築物は、同法２条１項１号の定める著作物の定義に照らして、美的な表現における創作性を有するものであることを要することは当然である。したがって、通常のありふれた建築物は、著作権法で保護される「建築の著作物」には当たらないというべきある。}}}}</ref> Mayroon ding mga pananaw na nagsasabing dapat ituring na mga gawang pansining ang ilang mga gusali sa Hapon, tulad ng {{ILL|Tore ng Araw|en|Tower of the Sun}} na ginamit sa [[Expo '70]] na idinaos sa [[Suita]], [[Prepektura ng Osaka]] noong 1970. Nagngangahulugan itong hindi maaaring gamitin sa mga layuning komersiyal ang mga retratong nagpapakita ng mga gusaling ito kahit na may tadhanang kalayaan sa panorama.<ref>{{cite web|script-title=ja:建築に関する著作物について|url=http://www.murata-law.jp/kigyou/cs-kenchiku.html|website=村田法律事務所|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090901103724/http://www.murata-law.jp/kigyou/cs-kenchiku.html|archivedate=2009-09-01|language=ja}}</ref><ref>{{cite web|script-title=ja:著作物とは|url=http://www.chosakukenhou.jp/10work/1020copyrighttype/1020copyrighttype01.html|website={{lang|ja|虎ノ門法律特許事務所著作権法相談室}}|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161029063255/http://www.chosakukenhou.jp/10work/1020copyrighttype/1020copyrighttype01.html|archivedate=2016-10-29|language=ja|quote={{lang|ja|岡本太郎の「太陽の塔」などは、一般的には建築の著作物ではなく、美術の著作物であると言えます。}}}}</ref> ===Hilagang Korea=== May sapat na tadhana sa kalayaan sa panorama sa ilalim ng [[batas sa karapatang-sipi ng Hilagang Korea]]. Ayon sa artikulong 32(8), hindi kailangan ng pahintulot mula sa mga mayhawak ng karapatang-sipi ang pagpaparami ng mga likhang sining na "nakalagay sa pampublikong mga lugar".<ref>{{cite web |url=https://www.lawandnorthkorea.com/laws/copyright-law-2012 |title=Copyright Law of the Democratic People's Republic of Korea (2012) |website=Law and North Korea |last=Gang |first=Daye |year=2012 |access-date=Hunyo 3, 2025}}</ref> ===Iceland=== Hindi nagbibigay ng ganap na kalayaan sa panorama ang batas sa karapatang-sipi ng Iceland. Pinahihintulutan ng Artikulong 16 ang potograpiya at pagprisinta ng bungang mga larawan ng mga gusali at pampublikong obra na nasa lantad na lugar, ngunit kapag ang mga likhang ito ay naging pangunahing paksa ng mga larawan at ginamit ang mga larawan na ito sa komersiyal na paraan, "kailangang bayaran" ang manlilikha ng mga gusali at pampublikong obra. Hindi kailangan ang gayong remunerasyon kung ang gagamit ng mga larawang ito ay isang tagapaglathala ng pahayagan o brodkaster sa telebisyon.<ref>{{cite web |url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/is/is/is122is.pdf |title=Höfundalög nr. 73/1972 frá 29. maí 1972 (eins og henni var síast breytt með lögum nr. 88/2019 frá 27. júní 2019) |author=Iceland |website=WIPO Lex |access-date=Mayo 12, 2021 |language=is}}</ref> === India === {{multiple image | align = right | total_width = 300 | image1 = Assembly 09.jpg | image2 = Statue of Unity.jpg | footer = ''Sa kaliwa:'' Ang [[Palasyo ng Asamblea (Chandigarh)|Palasyo ng Asamblea sa Chandigarh]] na inilikha ni [[Le Corbusier]]. Isa itong [[Pandaigdigang Pamanang Pook]] mula noong 2016. ''Sa kanan:'' ''[[Estatwa ng Pagkakaisa]]'', ang pinakamatayog na estatwa sa mundo na natapos noong 2018 at idinisenyo ng manlililok na si [[Ram V. Sutar]]. }} Tinatalakay ang kalayaan sa panorama sa Seksiyong 52, s–u(i) ng [[batas sa karapatang-sipi ng India]]. Kapuwa nalalapat ang (s) at (t) ng seksiyong 52 sa mga representasyon ng arkitektura, lilok, at mga obra ng masining na pagkakagawa sa pamamagitan ng pagguhit, pagpinta, klitse, at potographiya, habang ang (u)(i) ay nalalapat sa sinematograpikong pagsasali ng lahat ng uri ng mga obra. Magagamit lamang ang mga tadhanang ito kapag ang likha ay "palagiang matatagpuan sa isang pampublikong lugar o anumang premisang mapupuntahan ng publiko." Ang (u)(ii) ay para sa nagkataong pagsasali ng mga obrang wala sa pampublikong mga espasyo sa mga pelikula.<ref>{{cite web|url=https://copyright.gov.in/Copyright_Act_1957/chapter_xi.html |title=CHAPTER XI |author=Intellectual Property India |access-date=Setyembre 18, 2024 |website=Copyright Office}}</ref> Tungkol ang kasong ''The Daily Calendar Supplying v. The United Concern'' (1958) sa komersiyal na pamamahagi ng ''Daily Calendar Supplying Bureau'' ng bahagyang binagong mga kopya ng isang gawa sa langis na pinta ni Panginoong Subramania ng kompanyang ''United Concern''. Unang nakakuha ng kompanya ang mga karapatan sa sining sa pinta mula sa manlilikhang si T. M. Subramaniam, pagkaraan ng paglikha ng pinta noong 1947. Inutusan ang tagagamit na magbayad ng 1,000 mga rupee bilang kabayaran sa pinsala sa kompanya. Tinanggihan ng [[Mataas na Hukuman ng Madras]] ang katuwiran ng ''Daily Calendar Supplying'' sa kanilang apela noong 1964 na sakop ng Seksyiong 52(t) ang kanilang kilos, dahil nasa pampribadong pangangalaga pa ng manlilikha ang orihinal na kopya ng gawa kahit na naipapamahagi na ang mga kopyang walang bayad sa ilang mga templo sa timog ng India. "Hindi katumbas ng paglalagay ng kaniyang orihinal na gawa sa isang pampublikong lugar" ang pamamahaging ito.<ref>{{cite web |url=https://indiankanoon.org/doc/1613396/ |title=The Daily Calendar Supplying ... vs The United Concern on 16 January, 1964 |last=Ramakrishnan |first=J. |website=Indian Kanoon |access-date=Disyembre 27, 2021}}</ref> === Israel === Ang kalayaan sa panorama ng Israel ay matatagpuan sa seksiyong 23 ng ''Copyright Act, 2007 (as amended on July 28, 2011)''. Nakasaad dito na pinahihintulutan ang biswal na representasyon ng mga likhang pang-arkitektura, lilok, at sining na mapapakinabangan sa pamamagitan ng mga drowing, pagguhit, potographiya, at pamamahayag, kung ang gayong mga likha ay "palagiang matatagpuan sa isang pampublikong lugar."<ref>{{cite web|url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/il/il033en.pdf |title=Copyright Act, 2007 (as amended on July 28, 2011) |author=Israel |access-date=Mayo 10, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref> === Lebanon === Limitado lamang sa paglathala ng "midya" ng mga larawan ng arkitektura, sining biswal, retrato, o sining na napapakinabangan (''applied art'') ang kalayaan sa panorama sa Lebanon, alinsunod sa Artikulong 31 ng ''Law No. 75 of April 3, 1999, on the Protection of Literary and Artistic Property''.<ref>{{cite web |url=https://www.sabaip.com/wp-content/uploads/2018/04/Lebanon-Copyright-Law.pdf |title=Law on the Protection of Literary and Artistic Property (No. 75 of April 3, 1999) |work=Saba & Co. Intellectual Property |access-date=Nobyembre 23, 2022}}</ref> Hindi tiyak kung anong uri ng "midya" ang tinutukoy nito. === Mehiko === Nagbibigay ng tadhanang kalayaan sa panorama ang Artikulong 148(VII) ng Pederal na Batas sa Karapatang-sipi ng Mehiko:<ref>{{cite web |url=https://wipolex.wipo.int/en/text/578998 |title=Ley Federal del Derecho de Autor (texto refundido publicado en el Diario Oficial de la Federación el 01 de julio de 2020) |author=Mehiko |website=WIPO Lex |access-date=Hulyo 12, 2021 |lang=es |quote=Artículo 148. - Las obras literarias y artísticas ya divulgadas podrán utilizarse, siempre que no se afecte la explotación normal de la obra, sin autorización del titular del derecho patrimonial y sin remuneración, citando invariablemente la fuente y sin alterar la obra, sólo en los siguientes casos:...VII. Reproducción, comunicación y distribución por medio de dibujos, pinturas, fotografías y procedimientos audiovisuales de las obras que sean visibles desde lugares públicos.}}</ref> {{quote|Ang mga likhang pampanitikan at pansining na ibinunyag na ay maaring gamitin nang walang pagpayag ng may-ari ng mga karapatang ekonomiko at nang walang bayad, sa kondisyong hindi maaapektuhan ang may-ari sa karaniwang paggamit ng likha, at sa kondisyon ding palagiang babanggitin ang pinagmulan ng likha at walang mangyayaring pagbabago sa likha {{block indent|VII. Pagpaparami, talastasan, at pamamahagi sa pamamagitan ng mga drowing, pinta, retrato, at prosesong awdiyo-biswal ng mga obrang makikita mula sa pampublikong mga lugar }}}} === Moroko === Hindi naglalaan ng ganap na kalayaan sa panorama ang batas sa karapatang-sipi ng [[Moroko]]. Sa ilalim ng Seksiyon 20, pinahihintulutan ang pagpaparami at paglalathala, pagsasahimpapawid, at komunikasyon sa publiko ng mga larawan ng arkitektura, mga gawa ng pinong sining, mga gawang panretrato, at mga gawa ng nilapatang sining na palagiang matatagpuan sa pampublikong lugar, kung hindi pangunahing paksa ng larawan ang ipinapakitang gawa. Kapag naging pangunahing paksa ito, hindi maaaring gamitin sa pangkomersiyong layunin ang larawan.<ref>{{cite web |url=https://www.haca.ma/fr/dahir-n%C2%B0-1-00-20-du-15-f%C3%A9vrier-2000 |title=Dahir n° 1-00-20 du 15 février 2000 |website=HACA |access-date=Abril 19, 2025}}</ref> Ipinasya ng Hukuman ng Apelasyon ng Rabat noong ika-12 ng Disyembre 1955 na "hindi kaakibat ng pagkawala ng mga karapatan ng masining na pag-aari [ng arkitekto] ang pagtatayo ng isang gawang pang-arkitektura sa isang pampublikong lugar."<ref>{{cite web |url=http://www.wipo.int/edocs/pubdocs/fr/copyright/120/wipo_pub_120_1956_09.pdf |title=CA Rabat, 12 décembre 1955, jurisprudence reproduite page 131 de revue Le Droit D'auteur de l'OMPI |language=fr}}</ref> ===Niherya=== Walang kalayaan sa panorama sa Niherya. Sa ilalim ng Seksiyong 20(1)(e) ng ''Copyright Act'' (2022) ng bansa, limitado ito sa "pagsasali sa isang likhang awdiyo-biswal o programa [sa telebisyon] ng isang obrang matatagpuan sa isang lugar na makikita ito ng publiko." Walang pagbanggit ng mga retrato.<ref>{{cite web |url=https://placng.org/i/wp-content/uploads/2023/04/Copyright-Act-2022.pdf |title=Copyright Act 2022 |lang=en |access-date=Hulyo 3, 2023 |website=Policy and Legal Advocacy Centre |archive-date=Hunyo 8, 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230608161049/https://placng.org/i/wp-content/uploads/2023/04/Copyright-Act-2022.pdf |url-status=dead }}</ref> ===Noruwega=== Nagbibigay ng limitadong kalayaan sa panorama ang Seksiyong 31 ng batas sa karapatang-sipi ng [[Noruwega]] para sa mga obrang palagiang matatagpuan sa pampublikong mga espasyo. Maaari lamang gamitin ang mga ito sa hindi pangkomersiyo na mga pagpaparami kapag naging pangunahing mga paksa ng mga larawan ang mga obrang ito. Ngunit maaaring paramihin nang malaya ang mga larawan ng arkitektura anuman ang layunin ng pagpaparami.<ref>{{cite web |url=https://wipolex.wipo.int/en/text/504083 |title=LOV-2018-06-15-40: Lov om opphavsrett til åndsverk m.v. (åndsverkloven) (konsolidert versjon av 20. desember 2018) |website=WIPO Lex |author=Norway |access-date=Disyembre 23, 2021 |lang=no}}</ref> ===Pakistan=== Nagbibigay ng kalayaan sa panorama ang Seksiyong 57 ng batas sa karapatang-sipi ng Pakistan:<ref>{{cite web |url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/pk/pk005en.pdf |title=The Copyright Ordinance, 1962 (Act No. XXXIV) |author=Pakistan |access-date=Disyembre 23, 2021 |website=WIPO Lex |lang=en}}</ref> {{Quote|(1) Hindi maituturing na paglabag sa karapatang-sipi ang sumusunod na mga gawain: {{Block indent|(r) ang paglikha o paglathala ng pinta, guhit, klitse, o retrato ng isang obrang pang-arkitektura;}} {{Block indent|(s) ang paglikha o paglathala ng pinta, guhit, klitse, o retrato ng isang lilok o ibang obra kung habambuhay na matatagpuan ang gayong likha sa isang pampublikong lugar o anumang loobang may karapatang makapasok ang publiko;}} {{Block indent|(t) ang pagsasali sa isang obrang sinematograpiko ng — {{Block indent|(i) anumang obrang habambuhay na matatagpuan sa isang pampublikong lugar o anumang loobang may karapatang makapasok ang publiko; o}} {{Block indent|(ii) anumang ibang uri ng obra, kung nasa likuran lamang ang pagsasali o kung hindi, kaalinsabay sa pangunahing mga paksang inilalarawan sa obra[ng sinematograpiko];}} }} }} === Reyno Unido === [[Talaksan:Paddington Bear in bronze (19456891620).jpg|thumb|left|[[Estatwa ng Oso ng Paddington]] sa [[estasyon ng London Paddington]], obra ng eskultor na si [[Marcus Cornish]]. Sakop ito ng kalayaan sa panorama ng Reyno Unido.]] Sa ilalim ng batas ng [[United Kingdom|Reyno Unido]] (UK), sumasaklaw ang kalayaan sa panorama sa lahat ng mga gusali pati ang karamihan sa mga likhang tatlong-dimensiyonal na palagiang nakapuwesto sa pampublikong lugar, tulad ng mga lilok. Karaniwang hindi sakop ang kalayaan sa panoramang ito ang mga likhang dalawang-dimensiyonal na naipagsasanggalang pa rin ng karapatang-sipi, tulad ng mga miyural at poster. Ang isang retratong nakikinabang sa kalayaang ito ay maaaring gamitin o ilathala sa anumang paraan (kahit pangkomersiyo) nang hindi lumalabag sa karapatang-sipi ng mga nabanggit na gawa. Ipinaliliwanang ang kalayaan sa panorama sa seksiyong 62 ng [[Batas sa Karapatang-sipi, mga Disenyo at Patente ng 1988]] (''Copyright, Designs and Patents Act 1988'').<ref name="uk">{{cite web|url=http://www.artquest.org.uk/articles/view/advertising-and-marketing-art-copyright-confusion1|title=Advertising and marketing art: Copyright confusion|last=Lydiate|first=Henry|work=Artquest|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20111027233307/http://www.artquest.org.uk/articles/view/advertising-and-marketing-art-copyright-confusion1|archive-date=2011-10-27|access-date=2020-05-18}} Tingnan din: {{cite web|url=http://www.opsi.gov.uk/acts/acts1988/Ukpga_19880048_en_4.htm#mdiv62|title=Section 62 of the Copyright, Designs and Patents Act 1988|publisher=Office of Public Sector Information|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20091210143342/http://www.opsi.gov.uk/acts/acts1988/Ukpga_19880048_en_4.htm|archive-date=2009-12-10|access-date=2020-05-18}}</ref> Mas-malawak ang sakop nito kung ihahambing sa katumbas na mga probisyong kalayaan sa panorama sa ibang mga bansa, at pumapahintulot sa mga retratistang kumuha ng mga retrato ng mga gusali, na binigyang-kahulugan sa seksiyong 4(2) bilang "anumang nakapirming estruktura, at bahagi ng isang gusali o nakapirming estruktura." Walang rekisito na dapat nasa pampublikong lugar ang isang gusali, o nakalimita lamang ang kalayaan sa panorama sa panlabas na mga tanawin ng gusali. [[Talaksan:Angel of the North 2016 009.jpg|thumb|Lilok na ''[[Angel of the North]]'' sa Gateshead, kondado ng [[Tyne and Wear]], obra ni Sir [[Antony Gormley]]. Sakop ito ng kalayaan sa panorama ng Reyno Unido.]] Pinapayagan din ang mga retrato ng ilang mga obra na palagiang matatagpuan sa isang pampublikong lugar o sa mga premisang bukas sa publiko, tulad ng mga lilok, modelo ng mga gusali, at "mga obra ng masining na pagkakagawa" ("''works of artistic craftsmanship''"). Ayon sa pamantayang akdang sanggunian hinggil sa karapatang-sipi, ''Copinger and Skone James'', marahil kasali sa pahayag na "bukas sa publiko" ang mga premisang pinapapasok lamang ang publiko sa pamamagitan ng lisensiya o bayarin.<ref name="Copinger9-266">{{Cite book |title=Copinger and Skone James on Copyright |date=2016 |publisher=Sweet & Maxwell |edition=17th |volume=1 |at=paragraph 9-266}}</ref> Gayunpaman, mas-malawak pa rin ito sa kahulugan ng "pampublikong lugar" sa ibang mga bansa, at walang restriksiyon sa mga gawang nasa lantad na lugar. Sa ilalim ng pampook na pakikitungo sa karapatang-sipi sa UK, ibinukod ang kahulugan ng "mga obra ng masining na pagkakagawa" sa mga "gawang grapiko" (''graphic works''), at hindi sumasakop sa huling nabanggit ang kalayaan sa seksiyong 62. Binibigyang-kahulugan sa seksiyong 62 ang mga "gawang grapiko" bilang anumang mga pinta, drowing, dayagram, mapa, tsart o plano, anumang klitse, ''etching'',{{efn|'''''Etching''''' - sa kahulugan ng [http://gabbydictionary.com GabbyDictionary], ito ay ang "pagdidisenyo o pagguhit sa metal na gamit ang asido"}} litograpiya, lilok na yari sa kahoy, o anumang kahalintulad na gawa. Ayon sa nararapat, hindi maaaring kunan ng retrato ang mga gawa o obrang ito, pati ang mga miyural at poster, kahit na palagiang nakapuwesto ang mga ito sa isang pampublikong lugar. Hindi pa naitatag sa mga hukuman ang konsistenteng batayang kaso para sa tiyak na kahulugan ng "obra ng masining na pagkakagawa", ngunit ipinahihiwatig sa ''Copinger'' na dapat na kapuwang artesano at alagad ng sining ang taong lumikha ng naturang obra.<ref name="Copinger3-129">{{Cite book |title=Copinger and Skone James on Copyright |date=2016 |publisher=Sweet & Maxwell |edition=17th |volume=1 |at=paragraph 3-129}}</ref> Mahalaga ang katibayan sa mga layunin ng lumikha ng gawa, at ayon sa kasong ''Hensher v Restawile'' [1976] AC 64 sa House of Lords, "may katuturan at mahalaga ito, bagamat hindi isang pangunahing konsiderasyon," kung ang lumikha ay may mulat na pakay sa paglikha ng isang obra. Hindi kinakailangang ilarawan ang isang gawa bilang pinong sining. Sa gayong kaso, may binigay na mga halimbawa na karaniwang mga obra na maituturing na "obra ng masining na pagkakagawa": mga baldosang pininta ng kamay, kinulayang mga salamin ng bintana, mga tarangkahang yari sa hinubog na bakal, at mga produkto ng de-kalidad na pag-imprenta, kubyertos, paghahabi, at paggawa ng aparador. Ang ibang mga obrang binanggit sa ''Copinger'' na pinaniniwalaang nakapaloob sa kahulugang ito ay mga suweter na habing-kamay at yari sa lana, telang teksturado nang husto kasama na ang mga elementong tatlong-dimensiyonal, mga losa, at mga kasangkapan sa paghahain ng pagkain. Ang kaugnay na mga kaso ay (ayon sa pagkakasunod-sunod): ''Bonz v Cooke'' [1994] 3 NZLR 216 (Bagong Selanda), ''Coogi Australia v Hyrdrosport'' (1988) 157 ALR 247 (Australya), ''Walter Enterprises v Kearns'' (Zimbabwe) noted at [1990] 4 EntLR E-61, at ''Commissioner of Taxation v Murray'' (1990) 92 ALR 671 (Australya). Ang ''[[Design and Artists Copyright Society]]'' at ''Artquest'' ay nagbibigay ng karagdagang kabatiran hinggil sa kalayaan sa panorama sa Reyno Unido.<ref name="DACSfactsheet">{{Cite web |title=Sculpture and works of artistic craftmanship on public display |url=https://www.dacs.org.uk/knowledge-base/factsheets/sculpture-and-works-of-artistic-craftsmanship-on-p.aspx |access-date=27 November 2020 |website=DACS |archive-date=18 Abril 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210418025250/https://www.dacs.org.uk/knowledge-base/factsheets/sculpture-and-works-of-artistic-craftsmanship-on-p.aspx |url-status=dead }}</ref><ref name="ArtQuest">{{Cite web |last=Lydiate |first=Henry |date=1991 |title=Advertising and marketing art: Copyright confusion |url=http://www.artquest.org.uk/artlaw/copyright/confusion.htm |website=Artquest |access-date=2020-12-12 |archive-date=2006-04-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20060427214137/http://www.artquest.org.uk/artlaw/copyright/confusion.htm |url-status=bot: unknown }}</ref> ===Ruwanda=== Hindi pinahihintulutan sa batas ng [[Ruwanda]] ang kalayaan sa panorama. Sa ilalim ng Artikulo 298 ng kanilang batas sa karapatang-sipi noong 2024, pinahihintulutang paramihin at isahimpapawid sa publiko ang mga larawan ng mga gawang pang-arkitektura, sining na napapakinabangan, at retratong habambuhay na matatagpuan sa pampublikong mga espasyo. Ngunit "kung ang imahe ng nasabing gawa ay ang pangunahing paksa ng naturang pagpaparami, pagsasahimpapawid o komunikasyon at ginamit ito sa mga layuning pangkomersiyo, kinakailangan ang [paunang] pahintulot at pagbabayad ng mga ''royalty'' [sa manlilikha]."<ref>{{cite web |url=https://org.rdb.rw/wp-content/uploads/2024/09/official-gazette-IP-2024-1.pdf |title=Official Gazette n° Special of 31/07/2024 |pages=322–323 |access-date=Abril 4, 2025}}</ref> ===Sri Lanka=== Hindi naglalaman ng probisyong kalayaan sa panorama ang ''Intellectual Property Act, No. 36 of 2003'', sa talaan ng mga limitasyon sa karapatang-sipi sa Seksiyong 12.<ref>{{cite web |url=https://www.nipo.gov.lk/web/images/pdf_downloads/Intellectual_Property_Act_No_36_of_2003.pdf |title=INTELLECTUAL PROPERTY ACT, No. 36 OF 2003 |website=National Intellectual Property Office |access-date=Hulyo 13, 2022}}</ref> Pinawalang-bisa ng batas ang ''Code of Intellectual Property Act No. 52 of 1979'', na may probisyon ng isang limitadong kalayaan sa panorama sa Seksiyong 13(d) na nagbigay sa mga gumagawa ng pelikula at tagapagsahimpapawid sa telebisyon ng karapatang magpalarawan ng mga likha ng sining at arkitektura "na palagiang matatagpuan sa isang lugar kung saang maaaring tingnan ang mga ito ng publiko."<ref>{{cite web |url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/lk/lk001en.pdf |title=Code of Intellectual Property Act No. 52 of 1979 (as amended by Act No. 30 of 1980, No. 2 of 1983, No. 17 of 1990, No. 13 of 1997 and No. 40 of 2000) |website=WIPO Lex |author=Sri Lanka |access-date=Hulyo 13, 2022}}</ref> ===Suwisa=== Ipinaliliwanang ang kalayaan sa panorama sa Suwisa sa artikulong 27 ng kanilang ''[[Batas sa karapatang-sipi ng Suwisa|Urheberrechtsgesetz]]''.<ref name="ch">{{cite book|last=Rehbinder|first=Manfred|title=Schweizerisches Urheberrecht|edition=3rd|page=158|publisher=Stämpfli Verlag|location=Berne|date=2000|isbn=3-7272-0923-2}} Tingnan din: {{cite web|url=https://www.fedlex.admin.ch/eli/cc/1993/1798_1798_1798/de#a27 |title=URG (Switzerland) |language=de |access-date=Pebrero 11, 2023}}</ref> Nakasaad dito na maaaring ilarawan ang mga likhang panghabambuhay na matatagpuan sa pampublikong mga espasyo para sa anumang layunin, hangga't hindi sa anyong tatlong-dimensiyonal ang imahen ng likha at hindi maaaring gamitin ang imaheng ito "sa layuning kapareho sa unang layunin [ng likha]." ===Taiwan (Republika ng Tsina o ROC)=== [[Talaksan:Taipei 101, Dec 2024 (2).jpg|thumb|[[Taipei 101]], likha nina arkitektong [[Chu-Yuan Lee]] at [[C. P. Wang]].]] Tinitiyak ng [[:wikisource:zh:著作權法 (中華民國)|Batas sa Karapatang-sipi ng Republika ng Tsina]] ang bahagyang kalayaan sa panorama sa pampublikong mga lugar. Pinahihintulutan ng Artikulong 58 ang paggamit ng mga likhang sining at likhang pang-arkitektura na nasa pampublikong mga lugar, ngunit itinadhana na ang paggamit ng mga likhang sining ay hindi para lamang sa layuning pagbebenta ng mga sipi. Nakasaad sa Artikulong 64 ng parehong Batas na dapat malinaw na itukoy ng mga gagamit ng gayong mga likha ang pinagmulan ng mga ito, tulad ng pangalan ng manlilikha.<ref>{{cite web|title=著作權法 |url=http://law.moj.gov.tw/LawClass/LawAll.aspx?PCode=J0070017 |website=全國法規資料庫 |accessdate=2016-10-29 |archiveurl=https://archive.today/20161029141208/http://law.moj.gov.tw/LawClass/LawAll.aspx?PCode=J0070017 |archivedate=2016-10-29 |language=zh-tw |date=2014-01-22 |deadurl=yes }}</ref> === Tanzania === Pinahihintulutan lamang ng seksiyong 12(6) ng batas sa karapatang-sipi ng Tanzania ng taong 1999 ang pagpaparami ng mga gawang pang-arkitektura at pansining na habambuhay nakapuwesto sa pampublikong mga lugar "sa pamamagitan ng mga rekording pang-awdio-biswal o pangvideo". Sa kabilang banda, pinapayagan lamang ng seksiyong 26(d) ng nabanggit na batas ang "pahapyaw na paggamit" ("''incidental utilization''") ng mga bagay na naglalaman ng pagpapahayag ng kuwentong-bayan sa mga retrato, pelikula, at telebisyon, kung palagiang matatagpuan ang mga bagay na iyon sa pampublikong mga lugar.<ref>{{cite web |url=http://parliament.go.tz/polis/uploads/bills/acts/1457511754-ActNo-7-1999.pdf |title=THE COPYRIGHT AND NEIGHBOURING RIGHTS ACT, 1999 |website=Parliament of Tanzania |access-date=Abril 24, 2025}}</ref> === Timog Aprika === [[Talaksan:Late Nelson Mandela Statue, Pretoria South Africa Redux.png|thumb|left|Dahil sa kawalan ng kalayaan sa panorama sa Timog Aprika, kailangang sensurin ang bantayog ni [[Nelson Mandela]] sa [[Pretoria]]]] Walang ganap na kalayaan sa panorama sa Timog Aprika. Inilalahad sa Artikulong 15 (3) ng Batas sa Karapatang-sipi ng Timog Aprika (1978) ang mga hindi pagsasali ng proteksiyong karapatang-sipi sa masining na mga gawa, ngunit binanggit lamang dito ang paggamit ng mga sipi sa mga pelikula, telebisyon, at mga "serbisyong pangkomunikasyon." Ngunit binigyang-kahulugan sa Artikulong 1 ang "serbisyong pangkomunikasyon" bilang isang tiyak na serbisyo sa telekomunikasyon, hindi sa potograpiya.<ref>{{cite web|title=COPYRIGHT ACT|url=http://www.cipro.co.za/legislation%20forms/Copyright/Copyright%20Act.pdf|website=Companies and Intellectual Property Office|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160303202547/http://www.cipro.co.za/legislation%20forms/Copyright/Copyright%20Act.pdf|archivedate=2016-03-03|language=en}}</ref> Dahil diyan, maaaring ituring na paglabag sa karapatang-sipi ang pagkuha ng mga retrato ng mga gusali o mga obra sa pampublikong mga lugar.<ref>{{cite web|title=Copyright: Wiki Loves Monuments Notice!|url=http://mapmyway.co.za/copyright-wiki-loves-monuments-notice/|website=mapmyway.co.za|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161029130232/http://mapmyway.co.za/copyright-wiki-loves-monuments-notice/|archivedate=2016-10-29|language=en}}</ref> ===Timog Korea=== Nagbibigay ng tadhanang kalayaan sa panorama ang Artikulong 35(2) ng [[batas sa karapatang-sipi ng Timog Korea]], subalit limitado lamang ito sa mga layuning di-komersiyal. Sa ilalim ng nasabing probisyon, maaaring gamitin ang mga obra at ibang mga likha na palagiang matatagpuan sa bukas na mga lugar para sa anumang layunin, maliban sa mga kasong "ginawa ang pagpaparami para sa tangkang pagbebenta ng mga larawang ito."<ref>{{cite web|url=https://www.copyright.or.kr/master/file/downloadFileLibrary.do?filegroupno=51180 |title=COPYRIGHT ACT |website=Korea Copyright Commission |access-date=Abril 8, 2025 }}</ref> May isang kaso kaugnay sa kalayaan sa panorama sa Timog Korea noong 2008, hinggil sa paggamit ng isang ''production company'' ng isang gusali ng teatro sa isang patalastas nang walang pahintulot. Ipinasya ng [[Hukuman ng Distritong Sentral ng Seoul]] na nilabag ng Pomato Co., Ltd. ang karapatang-sipi ni arkitekto Min Gyu-am sa "UV House", na matatagpuan sa [[Paju]] at tinapos noong 2004, sa pamamagitan ng pagsasali nila ng gusali bilang elementong ''background'' sa isang patalastas pantelebisyon at pang-Internet ng [[Kookmin Bank]] noong 2005. Nakatanggap ang arkitekto ng bayad para sa arkila sa lugar, ngunit hindi siya nagbigay ng pahintulot ng paggamit ng karapatang-sipi ng gusaling ito. Matapos mailabas ang mga patalastas, sinabi ng arkitekto na ginamit nila ang obrang pang-arkitektura nang walang pahintulot mula sa kaniya, kaya humingi siya ng bayad-pinsala. Sa unang paglilitis, ipinasya ng Hukumang ng Distritong Sentral ng Seoul na maliit na bahagi ng gusali lamang ang ginamit patalastas at hindi ang kabuoang gusali, kaya hindi maituturing na paglabag ito ng karapatang-sipi.<ref>Seoul Central District Court, Decision of 12 September 2007, 2006GaDan208142.</ref> Noong Nobyembre 7, 2008, sa ikalawang paglilitis, sumang-ayon ang parehong panig sa kabayaran. Dahil diyan, winakasan ang ikalawang paglilitis nang walang pasya, sa pamamamagitan ng mediasyon.<ref>{{cite web |url=https://www.lawtimes.co.kr/Legal-News/Legal-News-View?serial=48365 |title=[2008년 분야별 중요판례분석] (21)지적재산권 |date=Agosto 6, 2009 |access-date=Hulyo 12, 2021 |work=Beomnyul Sinmun (법률신문) |language=ko}}</ref> Nangangailangan ng paunang pahintulot mula sa Korea Data Agency (K-DATA) at pagbabayad ng mga royalti ang paggamit ng mga larawan ng mga estatuwa ni Almirante [[Yi Sun-sin]] at [[Sejong ang Dakila|Hari Sejong]] sa [[Liwasang Gwanghwamun]] ng Seoul sa mga layuning pangkomersiyo, tulad ng patalastas at potograpiyang pangkomersiyo. Bahagi ito ng kasunduan sa pagitan ng [[Pamahalaang Metropolitano ng Seoul]] at mga mayhawak ng karapatang-sipi sa mga bantayog: sina {{ill|Kim Yeong-won|ko|김영원 (조각가)}} na tagahulma ng estatuwa ni Hari Sejong at {{ILL|Kim Namjo|ko|김남조}} na balo ng tagahulma ng estatuwa ni Yi Sun-sin. Kasabay ito ng pagpaparehistro ng mga nabanggit na estatuwa sa [[Komisyon sa Karapatang-sipi ng Korea]]. Inilalaan ang mga nakukuhang bayad sa "mga proyekto para sa kapakanan ng lipunan at bayan ayon sa naisin ng mga mayhawak ng karapatang-sipi." Hindi kailangan ng paunang pahintulot para sa mga retratong pansarili lamang.<ref>{{cite news |url=https://www.seoul.co.kr/news/society/2011/12/05/20111205010005 |title=광화문 세종·이순신 동상 상업적 촬영땐 저작권료 |date=Disyembre 5, 2011 |author=Cho Hyun-suk |work=Seoul Shinmun |access-date=Abril 8, 2025 |language=ko}}</ref> Mula noong 2013, inilipat ang pangangasiwa ng mga lisensiya sa [[Korean Culture and Information Service]] (KOCIS) ng [[Ministeryo ng Kultura, Palakasan at Turismo (Timog Korea)|Ministeryo ng Kultura, Palakasan at Turismo]]; pinawalang-bisa nito ang tungkulin ng K-DATA sa mga paglilingkod hinggil sa pampublikong pamamahala ng karapatang-sipi.<ref>{{cite web |url=https://www.kogl.or.kr/news/noticeView.do?dataIdx=31&jkouttype=external&cPage=15 |title=공지사항 |date=Hulyo 4, 2013 |website=Korea Open Government License |access-date=Abril 8, 2025 |language=ko}}</ref> ===Tsina, Republikang Bayan ng (PRC)=== [[Talaksan:青岛五四广场五月的风雕塑夜景 2013-07-21.jpg|thumb|left|Eskulturang May Wind ({{lang|zh|五月的风雕塑}}) sa [[Liwasang Ika-apat na Mayo]] ng lungsod ng [[Qingdao]]]] Nagbibigay ng sapat na kalayaan sa panorama ang Artikulo 22(10) ng [[batas sa karapatang-sipi ng Tsina]]. Ayon dito, pinahihintulutan ang paggamit ng isang obra "na matatagpuan o naka-displey sa isang panlabas na pampublikong lugar" sa pamamagitan ng pagguhit, potograpiya, o videograpiya nang walang pahintulot mula sa o remunerasyon sa mayhawak ng karaptang-sipi, "sa kondisyong itutukoy ang pangalan ng manlilikha at pamagat ng obra."<ref>{{cite web |url=https://wipolex.wipo.int/en/text/466268 |title=Copyright Law of the People’s Republic of China (as amended up to the Decision of February 26, 2010, by the Standing Committee of the National People's Congress on Amending the Copyright Law of the People's Republic of China) |author=China |access-date=Mayo 9, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref> Ayon sa isang liham tugon mula sa [[Kataas-taasang Hukumang Bayan]] hinggil sa kaso ng eskulturang "''[[Liwasang Ikaapat na Mayo|May Wind]]''" sa [[Qingdao]], kahit na para sa pakinabang (''profit'') ito, ang muling paggamit ng nabanggit na gawa ay isang [[patas na paggamit]],<ref>{{cite wikisource |title=最高人民法院关于对山东省高级人民法院《关于山东天笠广告有限责任公司与青岛海信通信有限公司侵犯著作权纠纷一案的请示报告》的复函 |wslink=最高人民法院关于对山东省高级人民法院《关于山东天笠广告有限责任公司与青岛海信通信有限公司侵犯著作权纠纷一案的请示报告》的复函 |wslanguage=zh |last=中华人民共和国最高人民法院 |first= |authorlink=中华人民共和国最高人民法院 |coauthors= |year= |publisher= |location= |page= |pages= |scan=|date=2004-08-24|language=zh-cn}}</ref> ngunit pinagtatalunan ng pamayanang akademiko ang pagiging tumpak ng pagpapasyang ito,<ref>{{cite journal|last1=孟|first1=奇勋|title=室外艺术作品合理使用司法认定标准之反思|journal=武汉理工大学学报（社会科学版）|date=2013-06|volume=26|issue=3|page=457|doi=10.3963/j.issn.1671-6477.2013.03.025|url=http://www.whxbsk.net:8080/sse/showFileCount?filename=D:/sse/2013/2012-01660.pdf&title=2012-01660|accessdate=2016-10-28|trans_title=Reflections on Judicial Cognizance of Fair Use of Outdoor Art Works|publisher=武汉理工大学期刊社|language=zh-cn|issn=1671-6477|quote=当前，学术界对室外艺术作品合理使用的认定标准尚未形成共识，主要体现在对商业性使用是否属于合理使用的认识有所不同。部分学者坚持认为不能将营利性再使用纳入合理使用制度范围。|author=|archive-url=https://web.archive.org/web/20170222144856/http://www.whxbsk.net:8080/sse/showFileCount?filename=D%3A%2Fsse%2F2013%2F2012-01660.pdf&title=2012-01660|archive-date=2017-02-22|dead-url=yes}}</ref> at may nangyayari ding "magkaibang mga pasiya" sa paghatol sa usaping ito.<ref>{{cite journal|last1=詹|first1=启智|last2=张|first2=灵溪|title=室外公共场所艺术作品合理使用探析|journal=法制与社会|date=2014|issue=22|pages=267-269|doi=10.3969/j.issn.1009-0592.2014.22.133|url=http://www.lunwendata.com/thesis/2015/50416.html|accessdate=2016-10-28|publisher=云南法制与社会杂志社|language=zh-cn|issn=1009-0592|author=|archive-url=https://web.archive.org/web/20180205000700/http://www.lunwendata.com/thesis/2015/50416.html|archive-date=2018-02-05|dead-url=no}}</ref> Dahil sa kaugnay na mga palakad ng [[isang bansa, dalawang mga sistema]], hindi ipinatutupad ang nasabing mga batas sa [[Hong Kong]] at [[Macau]].<ref>{{cite web|title=中華人民共和國香港特別行政區基本法|url=http://www.basiclaw.gov.hk/tc/basiclawtext/images/basiclaw_full_text_tc.pdf|website=基本法|publisher=香港特別行政區政府政制及內地事務局|accessdate=2016-10-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151117030209/http://www.basiclaw.gov.hk/tc/basiclawtext/images/basiclaw_full_text_tc.pdf|archivedate=2015-11-17|language=zh-hk|format=PDF|date=2015-03}}</ref><ref>{{cite web|title=中華人民共和國澳門特別行政區基本法|url=http://bo.io.gov.mo/bo/i/1999/leibasica/index_cn.asp|website=澳門特別行政區政府印務局|accessdate=2016-10-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160426055414/http://bo.io.gov.mo/bo/i/1999/leibasica/index_cn.asp|archivedate=2016-04-26|language=zh-mo|date=1999-12-20}}</ref> ==== Hong Kong ==== [[Talaksan:Bank of China Hong Kong.jpg|thumb|[[Toreng Bank of China (Hong Kong)|Toreng Bank of China]], dinisenyo ni arkitekto [[I. M. Pei]] (namatay noong 2019)]] Tinitiyak ng Kautusan sa Karapatang-sipi ng Hong Kong ang kalayaan sa panorama sa pampublikong mga lugar. Kumakapit ito sa kapuwa mga likhang tatlong-dimensiyonal at masining na pagkakagawa. Pinahihintulutan ng mga regulasyon sa Artikulong 71 ang pagpaparami at pamamahayag ng larawan ng mga gusali, lilok, modelo ng mga gusali, at mga masining na pagkakagawa, at hindi isang pagsuway sa karapatang-sipi ang pampublikong pagbabahagi ng gayong mga larawan. Gayunpaman, nakasaad sa Seksiyong 5 na iba ang mga obra ng masining na pagkakagawa (''works of artistic craftsmanship'') sa gawang grapiko (''graphic work''), at ibig sabihin nito hindi sakop ng tadhanang kalayaan sa panorama ang huling binanggit na uri ng gawa, na maaring pinta, drowing, dayagram, o mga gawang klitse, litograpo, grabado sa kahoy, atbp..<ref>{{cite web|title=第528章 《版權條例》 |url=http://www.legislation.gov.hk/blis_pdf.nsf/6799165D2FEE3FA94825755E0033E532/9849EA415F543AAA482575EF0014C04F/$FILE/CAP_528_c_b5.pdf |website=律政司: 雙語法例資料系統 |accessdate=2016-10-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160411220758/http://www.legislation.gov.hk/blis_pdf.nsf/6799165D2FEE3FA94825755E0033E532/9849EA415F543AAA482575EF0014C04F/%24FILE/CAP_528_c_b5.pdf |archivedate=2016-04-11 |language=zh-hk |date=1997-06-30 |deadurl=yes }}</ref> ==== Macau ==== Tinitiyak ng Derekto Blg. 43/99/M ang kalayaan sa panorama sa pampublikong mga lugar. Pinapayagan ng Artikulong 61 ang pagkuha ng mga obra na nakalagay sa pampublikong mga lugar sa pamamagitan ng potograpiya o videograpiya.<ref>{{cite web|title=第43/99/M號法令|url=http://bo.io.gov.mo/bo/i/99/33/declei43_cn.asp|website=澳門特別行政區政府印務局|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160323120248/http://bo.io.gov.mo/bo/i/99/33/declei43_cn.asp|archivedate=2016-03-23|language=zh-mo|date=1999-08-16}}</ref><ref>{{cite book|last1=马|first1=海涛|last2=李|first2=亮|title=国际法学法理与实践|url=https://books.google.com/books?id=ZMQ7vQ_wTpEC&pg=PA401|accessdate=2016-10-29|edition=1|date=2006-11|publisher=中国法制出版社|language=zh-cn|isbn=978-7-80226-323-9|pages=401–402|chapter=中国内地与澳门著作权法律制度之比较研究}}</ref> Gayunpaman, sinasabi sa Artikulong 62 na hindi dapat makompromiso ng kalayaang ito ang mga kapakanan ng gawa at ng mayhawak ng karapatang-sipi nito, at kailangang itukoy ang manlilikha at pangalan ng obra hangga't maari.<ref>{{cite news|title=葡韻惹火遭禁拍攝建築物實在無理|url=http://www.shimindaily.net/v1/news/macau/%EF%BC%88%E7%89%B9%E5%AF%AB%EF%BC%89%E8%91%A1%E9%9F%BB%E6%83%B9%E7%81%AB%E9%81%AD%E7%A6%81%E6%8B%8D%E6%94%9D%E5%BB%BA%E7%AF%89%E7%89%A9%E5%AF%A6%E5%9C%A8%E7%84%A1%E7%90%86/|accessdate=2016-10-29|publisher=市民日报|date=2016-08-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161029043248/http://www.shimindaily.net/v1/news/macau/%EF%BC%88%E7%89%B9%E5%AF%AB%EF%BC%89%E8%91%A1%E9%9F%BB%E6%83%B9%E7%81%AB%E9%81%AD%E7%A6%81%E6%8B%8D%E6%94%9D%E5%BB%BA%E7%AF%89%E7%89%A9%E5%AF%A6%E5%9C%A8%E7%84%A1%E7%90%86/|archivedate=2016-10-29|language=zh-mo}}</ref> === Uganda === Umiiral ang kalayaan sa panorama sa Seksiyong 15(1)(f) ng ''The Copyright and Neighbouring Rights Act, 2006'' ng Uganda, na isinasaad na maaaring isipi at ikomunika sa madla ang mga likhang arkitektura at sining na palagiang matatagpuan sa pampublikong lugar, sa pamamagitan ng potograpiya, mga likhang awdiyo-biswal, at pagsasahimpapawid sa telebisyon. Malawak ang kahulugan ng "pampublikong lugar" sa ilalim ng Seksiyong 2 ng batas, at nagngangahulugan itong "anumang gusali o daanan na ang publiko ay may pansamantalang karapatan o pahintulot para makapasok, may bayad man o wala." Kabilang dito ang mga sinehan, restoran, pasilidad ng palakasan, at liwaliwan (''resorts'').<ref>{{cite web|url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/ug/ug001en.pdf |title=The Copyright and Neighbouring Rights Act, 2006 |author=Uganda |access-date=Oktubre 3, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref> === United Arab Emirates === Hindi nagbibigay ng kalayaan sa panorama ang Artikulo 22(7) ng ''Federal Law No. 38 of 2021 on Copyrights and Neighboring Rights''. Pinahahintulutan lamang nito ang pagpapakita ng mga pinong sining, nalalapat na sining, hinulmang sining, at sining pang-arkitektura na palagiang matatagpuan sa pampublikong mga lugar "sa mga brodkast" lamang.<ref>{{cite web |url=https://www.moec.gov.ae/documents/20121/376326/copyright.pdf |title=Federal Decree-Law no. (38) of 2021 |access-date=Hulyo 4, 2022 |publisher=Ministry of Economy of the United Arab Emirates |date=Setyembre 20, 2021}}</ref> Ang Artikulo 22(7) ng pinawalang-bisa na ''Federal Law No. 7 of 2002 on Copyrights and Neighboring Rights'' ay nagbibigay ng kawangis na limitadong karapatang-ligal.<ref>{{cite web|url=https://wipolex.wipo.int/en/text/124611 |title=Federal Law No. 7 of 2002 on Copyrights and Neighboring Rights |author=United Arab Emirates |website=WIPO Lex |access-date=Mayo 7, 2021}}</ref> Kabilang sa mga gawa sa United Arab Emirates na isinasanggalang ng karapatang-sipi ang [[Burj Al Arab]], [[Burj Khalifa]], at [[Moske ng Sheikh Zayed]]. Inalis ang isinumiteng mga larawan na nagpapakita ng makabagong arkitektura ng bansa na walang maayos na mga pahintulot sa katapusan ng unang edisyon ng kampanyang ''Wiki Loves Emirates'' noong 2018, sanhi ng mahigpit na mga alituntunin sa paglilisensiya ng Wikimedia.<ref>{{cite web|url=https://www.thenationalnews.com/arts-culture/art/uae-wikipedia-marathon-community-effort-finally-gives-the-emirates-a-proper-place-1.722097 |title=UAE Wikipedia: Marathon community effort finally gives the Emirates a proper place |date=Abril 16, 2018 |last=Gronlund |first=Melissa |access-date=Mayo 7, 2021 |work=[[The National (Abu Dhabi)|The National]]}}</ref> ===Unyong Europeo=== [[Talaksan:Freedom of Panorama in Europe.svg|thumb|350px|Katayuan ng kalayaan sa panorama sa Europa {{legend|#12a53e|Okey, kasama ang mga gusali, obra at mga pampublikong loob ng mga gusali}} {{legend|#5fe442|Okey, kasama ang mga gusali at obra, ngunit hindi okey sa mga pampublikong loob ng mga gusali}} {{legend|#ffd619|Okey para lamang sa mga gusali, at hindi okey sa mga pampublikong obra}} {{legend|#f5443b|Hindi okey, o okey lamang sa hindi pangkomersiyo na paggamit}} {{legend|#bbef2e|Okey, kasama ang mga gusali, obra at ilang mga loob ng mga gusali}} {{legend|#bbb|Hindi tiyak}} ]] Sa [[Unyong Europeo]], inilalaan ng [[Direktiba 2001/29/EC]] ang posilibilidad para sa kasaping mga estado na magkaroon ng sugnay hinggil sa kalayaan sa panorama sa kanilang mga batas sa karapatang-sipi, ngunit hindi ito sapilitan.<ref name="eu">{{cite web|author=N.N.|url=http://www.fotocommunity.de/info/Panoramafreiheit#Europa_hilft|title=Panoramafreiheit|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150418173225/http://www.fotocommunity.de/info/Panoramafreiheit|archive-date=2015-04-18|access-date=2020-05-18}} Tingnan din [http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:32001L0029:EN:HTML Article 5(3)(h) of 2001/29/EC].</ref><ref>{{cite web|url=http://ipkitten.blogspot.co.uk/2015/06/freedom-of-panorama-what-is-going-on-at.html|title=The IPKat|work=ipkitten.blogspot.co.uk|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150626204251/http://ipkitten.blogspot.co.uk/2015/06/freedom-of-panorama-what-is-going-on-at.html|archive-date=2015-06-26}}</ref> Noong 2015, iminungkahi ni [[Felix Reda]], dating kasapi ng [[Parlamentong Europeo]] (''MEP'') mula Alemanya, na ilapat ang kalayaan sa panorama sa lahat ng mga bansa ng Unyong Europeo. Ipinahayag niya na sa pamamagitan ng karapatang ito, malayang maibabahagi ng mga tao ang kanilang mga larawan ng mga pampublikong espasyo na maaaring maglaman ng mga gusali at pampublikong sining, upang "ipahayag at ibahagi ang kanilang mga karanasan at saloobin" at "mapangalagaan ang ating mga paglalakbay at mangasiwaan ang ating mga impresyon para sa susunod na mga salinlahi."<ref name=EUparl>{{cite web |url=https://www.europarl.europa.eu/news/en/headlines/security/20150701STO72903/debate-should-the-freedom-of-panorama-be-introduced-all-over-the-eu |title=Debate: should the freedom of panorama be introduced all over the EU? |date=Hulyo 2, 2015 |access-date=Pebrero 11, 2021}}</ref> Binatikos ni [[Jean-Marie Cavada]], dating ''MEP'' mula Pransiya, ang kaniyang mungkahi, at sa halip ay naghain ng isang kahaliling panukala na naglalayong paghigpitan ang kalayaan sa panorama ng lahat ng mga kasapi ng Unyong Europeo sa hindi pangkomersiyo na mga gamit lamang.<ref name=EuroNewsFOP1>{{cite news|url=https://www.euronews.com/2015/07/08/fight-for-freedom-of-panorama-savepos-wikipedia |title=The bitter fight for Freedom of Panorama |last=Seymat |first=Thomas |date=Hulyo 8, 2015 |work=[[Euronews]] |access-date=Pebrero 11, 2021}}</ref> Sinabi ni Cavada na nakapipinsala ang pangkomersiyo na kalayaan sa panorama sa mga karapatan ng mga manlilikha ng mga sining pang-arkitektura at pampublikong sining dahil binibigyan ito ng pahintulot sa mga korporasyon tulad ng [[Pundasyong Wikimedia|Wikimedia]] at [[Meta Platforms|Facebook]] na pakinabangan ang nabanggit na mga sining nang walang kabayaran sa mga manlilikha.<ref name=EUparl/> Idinagdag ng kaniyang tanggapan na hindi maka-aapekto ang di-komersiyal na kalayaan sa panorama sa [[Internet]], bagkus tinitiyak lamang nito na "nagbibigay ang mga platapormang pang-Internet tulad ng [[Facebook]], [[Instagram]], at [[Flickr]] ng makatarungang kabayaran sa mga manlilikha."<ref name=DWFOP1>{{cite news |url=https://www.dw.com/en/freedom-of-panorama-will-the-eu-ban-landmark-photography/a-18554383 |title="Freedom of Panorama": Will the EU ban landmark photography? |date=Hunyo 30, 2015 |last=Tost |first=Olaf |work=[[Deutsche Welle]] |access-date=Pebrero 11, 2021}}</ref> May nauna nang mga kasunduan ang [[Dailymotion]] at [[YouTube]] sa {{ill|ADAGP|fr|Société des auteurs dans les arts graphiques et plastiques}}, noong 2008 para sa Dailymotion at 2010 para sa YouTube, para sa ligal na paggamit ng mga larawan ng mga gusali at pampublikong sining sa kanilang mga plataporma. Iginiit ng ADAGP, isang samahan ng mga manlilikha ng pampublikong sining na nakahimpil sa Pransiya, na hahantong ang kalayaan sa panorama sa "pagkawala ng 3 hanggang 6 milyong euro, o 10 hanggang 19 na bahagdan ng taunang koleksiyon" sa Pransiya pa lamang.<ref>{{cite news |url=https://www.lesechos.fr/2015/07/bataille-autour-de-la-liberte-de-photographier-dans-lespace-public-267827 |title=Bataille autour de la liberté de photographier dans l'espace public |work=[[Les Echos (Pransiya)|Les Echos]] |last=Moutot |first=Anaïs |date=Hulyo 9, 2015 |access-date=Nobyembre 25, 2024 |language=fr}}</ref> Ang pagpuna ng mga netizen sa panukala ni Cavada ay nauwi sa isang online na petisyon ng mga aktibista sa karapatan sa Internet kalakip ang hashtag na #SaveFOP; nakakuha ito ng higit sa 460,000 mga lagda sa loob ng dalawang linggo matapos itong ilunsad.<ref name=EuroNewsFOP1/> Ayon sa mamamahayag ng ''[[The Register]]'' sa larangan ng [[teknolohiyang pang-impormasyon]] na si [[Andrew Orlowski]], "huwad at mapanlinlang" ang pakikialam ng Wikipedia sa usapin.<ref>{{cite news |url=https://www.theregister.com/2015/07/02/wikipedia_jumps_on_bogus_photo_scare_to_tell_us_the_internet_is_breaking_again/ |title=Wikipedia jumps aboard the bogus 'freedom of panorama' bandwagon |date=Hulyo 2, 2015 |access-date=Disyembre 9, 2021 |last=Orlowski |first=Andrew |work=[[The Register]]}}</ref> Ayon naman sa ''[[Full Fact]]'', isang websayt sa Reyno Unido na nagsusuri ng mga impormasyon, ang [[Komisyong Europeo]] lamang ang may kapangyarihang gumawa ng bagong batas, at hindi maaaring makaimpluwensiya sa komisyon ang anumang rekomendasyong inaprobahan ng parlamento.<ref>{{cite web |url=https://fullfact.org/europe/eu-gherkin-and-freedom-panorama/ |title=The EU, the Gherkin and 'freedom of panorama' |date=Hunyo 29, 2015 |website=[[Full Fact]] |access-date=Disyembre 1, 2024}}</ref> Ibinasura ng plenaryo ng Parlamentong Europeo ang mga panukala nina Reda at Cavada noong ika-9 ng Hulyo, 2015, at napanatili sa gayon ang katayuan ng kalayaan sa panorama sa buong Unyong Europeo.<ref>{{cite news |title=European Parliament as it happened: 9 July 2015 |url=https://www.bbc.com/news/live/uk-politics-33412173 |date=Hulyo 9, 2015 |access-date=Pebrero 11, 2021}}</ref> ==== Alemanya ==== Ipinaliliwanang ang ''{{lang|de|Panoramafreiheit}}'' sa artikulong 59 ng ''{{lang|de|Urheberrechtsgesetz}}''.<ref name="de">{{cite web|url=http://www.fotorecht.de/publikationen/gebaeude.html|title=Fotografieren von und in Gebäuden|last=Seiler|first=David|work=visuell|date=2001-06-24|issue=5/2001|page=50|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20070930161320/http://www.fotorecht.de/publikationen/gebaeude.html|archive-date=2007-09-30|access-date=2020-05-18}} Tingnan din: {{cite web|url=http://bundesrecht.juris.de/urhg/__59.html|title=§59 UrhG (Germany)|language=de|url-status=live|archive-url=http://archive.wikiwix.com/cache/20110223132716/http://bundesrecht.juris.de/urhg/__59.html|archive-date=2011-02-23|access-date=2007-09-20}}</ref> Ayon sa 59(1), "pinahihintulutang magparami at ipamahagi, sa pamamagitan ng pinta, drowing, potograpiya, o sinematograpiya, ang mga obra na palagiang matatagpuan sa pampublikong mga daanan, kalye, o lugar at maipamahagi at maikomunika ang gayong mga sipi. Para sa mga gawang pang-arkitektura, umiiral lamang ang tadhanang ito sa panlabas na anyo [ng gusali]." Mula pa sa bersiyon ng batas noong ika-1 ng Enero, 1966 ang kasalukuyang sugnay na ito.<ref>Tingnan din: Thomas Fuchs, {{cite web |url=http://lexetius.com/UrhG/59 |title=Gesetz über Urheberrecht und verwandte Schutzrechte (Urheberrechtsgesetz) vom 9. September 1965. §&nbsp;59 |website=Historisch-synoptische Edition 1965–2016 |language=de |access-date=Abril 30, 2017}}</ref> Sa isang pasya noong 2002, tinanggihan ng {{ILL|Hukumang Pederal ng Katarungan|en|Federal Court of Justice}} ang ''panoramafreiheit'' sa mga postkard ng ''[[Wrapped Reichstag]]'', obra nina [[Christo at Jeanne-Claude]], na nilathala ng isang tagapaglathalang nakabase sa Berlin. Ayon sa hukuman, hindi pampalagian ang pagtatanghal ng obrang pang-arkitektura. Ipinalagay ng hukuman na pinahihintulutan sa batas ang pribadong paggamit ng mga larawan nito nang walang pahintulot mula sa nabanggit na mga manlilikha.<ref>{{cite web |url=https://juris.bundesgerichtshof.de/cgi-bin/rechtsprechung/document.py?Gericht=bgh&Art=pm&Datum=2002-1&nr=13376&pos=1&anz=8&Blank=1 |title=Keine Panoramafreiheit für Verhüllten Reichstag |author=Pressestelle des Bundesgerichtshofs |date=Enero 24, 2002 |access-date=Oktubre 29, 2024 |language=de}}</ref> Isang halimbawa ng [[paglilitis]] dahil sa sari-saring pagbabatas sa EU ay ang ''{{lang|de|[[:de:Hundertwasserentscheidung|Hundertwasserentscheidung]]}}'' (pasyang Hundertwasser), isang kaso sa Alemanya na naipanalo ni [[Friedensreich Hundertwasser]] laban sa isang kompanyang Aleman hinggil sa paggamit ng isang retrato ng isang gusaling [[Austria|Awstriyan]].<ref>{{cite web|url=https://dejure.org/dienste/vernetzung/rechtsprechung?Text=I%20ZR%20192/00|title=Rechtsprechung – BGH, 05.06.2003 - I ZR 192/00|website=dejure.org|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160820052628/https://dejure.org/dienste/vernetzung/rechtsprechung?Text=I%20ZR%20192%2F00|archive-date=2016-08-20|access-date=2020-05-18}}</ref> [[Talaksan:Die Sonnenuhr auf der der Halde Schwerin.jpg|thumb|''Sonnenuhr mit Geokreuz'' ("Sundial na may kalakip na Heo-Krus"), isang lilok ni {{ILL|Jan Bormann|de}} noong 1994 sa lungsod ng [[Castrop-Rauxel]]. Nasangkot ito sa pasya ng Hukumang Pederal ng Katarungan noong 2024 na ipinagkait ang kalayaan sa panorama sa pangkalakalang mga gamit ng mga larawan ng pampublikong sining na kinunan gamit ang mga ''drone''.<ref name=WDRDronePano/>]] Alinsunod sa isang pasya ng Hukumang Pederal ng Katarungan noong 2024, hindi sakop ng ''panoramafreiheit'' ang mga larawang kuha sa ''drone'' ng mga pampublikong sining na naipagsasanggalang pa rin ng karapatang-sipi. Sang-ayon ito sa pasya ng Nakatataas na Hukumang Panrehiyon ng Hamm noong isang taon, na sumang-ayon naman sa naunang desisyon ng Hukumang Panrehiyon ng Bochum. May kaugnayan ito sa isang tagapaglathalang nakabase sa [[Ruhr]] na nagbenta ng mga aklat na naglalaman ng mga larawan ng mga ''art installation'' na kinuha gamit ang ''drone''. Kinatawan ng nagsasakdal na ''Verwertungsgesellschaft Bild-Kunst'', isang samahan ng mga arteista, ang mga manlilikha ng nasabing mga obra. Ayon sa hukuman, pinoprotektahan lamang ng ''panoramafreiheit'', ang mga larawan ng mga obra na kinunan mula sa kalye, at hindi ang mga larawan ng kaparehong mga obra na ginamitan ng natatanging mga kagamitan tulad ng mga hagdan. Ang mga larawan na ginamitan ng mga ''drone'' ay mula sa himpapawid na "karaniwang hindi madaling puntahan ng publiko" at hindi dapat ipamahagi o ibenta sa publiko ang gayong mga larawan.<ref>{{cite web |url=https://haerting.de/en/insights/olg-hamm-drohnenperspektive-wird-nicht-von-der-panoramenfreiheit-gedeckt/ |title=OLG Hamm: Drone perspective is not covered by freedom of panoramas |website=HÄRTING Rechtsanwälte |date=Hunyo 5, 2023 |access-date=Nobyembre 3, 2023}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.heise.de/en/news/Bundesgerichtshof-Freedom-of-panorama-does-not-apply-to-all-drone-footage-9993735.html |title=Bundesgerichtshof: Freedom of panorama does not apply to all drone footage |date=Oktubre 24, 2024 |last=Krempl |first=Stefan |access-date=Oktubre 30, 2024 |website=Heise Online}}</ref> Ipinalagay ng abogadong si Arndt Kempgens na sakop din ng hatol ang mga tagalikha ng mga nilalaman (''content creator'') na gumagamit ng gayong mga obra sa mga plataporma katulad ng YouTube at [[TikTok]] sa pamamagitan ng potograpiya sa mga ''drone''; ipinalagay din niyang apektado ang mga larawang kuha sa ''drone'' na ginamit sa pangkomersiyo na layunin bago ang hatol, na nagpapahiwatig ng isang retroaktibong bisa ng nabanggit na hatol.<ref name=WDRDronePano>{{cite news |url=https://www1.wdr.de/nachrichten/ruhrgebiet/bgh-urteil-urheberrecht-kunst-drohnenbilder-100.html |title=BGH-Urteil: Verlag soll für Drohnenbilder von Kunstwerken bezahlen |date=Oktubre 23, 2024 |last=Wilger |first=Von Martin |work=[[Westdeutscher Rundfunk|WDR]] |access-date=Mayo 10, 2025 |language=de}}</ref> ==== Belhika ==== [[Talaksan:Atomium (UnorthodoxY) - Flickr.jpg|thumb|left|[[Atomium]] sa Bruselas]] Ipinatupad ang kalayaan sa panorama sa [[Belhika]] noong 2016. Ipinasa ng kanilang lehislatura ang probisyong XI.190 2/1° na idinagdag sa kanilang batas sa karapatang-sipi, ang Kodigo ng Batas Ekonomiko (''Code of Economic Law'') noong Hunyo 27, 2016, at sinimulan ang pagpapatupad nito noong Hulyo 15, 2016, pagkaraang nilagdaan ito ng kanilang hari at nilathala ito sa kanilang opisyal na lathalaing ''State Gazette''.<ref name=ManagingIPBelFOP>{{cite web|url=https://www.managingip.com/article/b1kbpg5bpx2rhw/belgium-freedom-of-panorama-a-new-copyright-exception |title=Belgium: Freedom of panorama – a new copyright exception |date=Setyembre 27, 2016 |access-date=Disyembre 15, 2020}}</ref><ref name=InfojusticeBelFOP>{{cite web|url=http://infojustice.org/archives/36318 |title=THERE IS NOW FREEDOM OF PANORAMA IN BELGIUM |date=Hulyo 19, 2016 |access-date=Disyembre 15, 2020}}</ref> Nakasaad sa probisyong ito na hindi maaaring hadlangan ng mga manlilikha (maaaring mga arkitekto o arteista) "ang reproduksiyon at komunikasyon sa publiko ng mga obrang biswal, grapiko, at pang-arkitektura na nilayong ipuwesto nang palagian sa pampublikong lugar, sa kondisyong tulad ng sa pagsasalarawan nito ang reproduksiyon at komunikasyon sa publiko ng naturang gawa at hindi magdudulot ang nasabing reproduksiyon at komunikasyon sa publiko ng di-makatuwirang pinsala sa tunay na karapatan ng manlilikha."<ref name=ManagingIPBelFOP/> Kasunod ng pagpasa nito, malaya na ang pagkuha ng mga retrato ng tanyag na [[Atomium]] sa [[Bruselas]], pati na ang paglathala ng mga retrato nito sa anumang midya, kabilang na ang midyang pangkomersiyo at [[hatirang pangmadla]], nang hindi inalalahanan ang maaaring hakbanging ligal mula sa mga eredero/eredera ng lumikha nitong si [[André Waterkeyn]].<ref name=ManagingIPBelFOP/><ref name=ExpertPhotoFOP>{{cite web|url=https://expertphotography.com/freedom-of-panorama-photography/ |title=Freedom of Panorama – What It Means for Photography |last=Hull |first=Craig |access-date=Disyembre 15, 2020}}</ref> ==== Dinamarka ==== Ayon sa Artikulong 24(2) ng batas sa karapatang-sipi ng [[Dinamarka]], maaring paramihin ang mga larawan (tulad ng retrato) ng anumang obrang matatagpuan sa pampublikong lugar, ngunit sa hindi pangkomersiyo na layunin lamang. Sa Artikulong 24(3) naman nakasaad na maaring isipi nang malaya ang mga gusali sa kaanyuang larawan, sa anumang layunin.<ref>{{cite web| url=http://www.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/dk/dk091en.pdf |title=Consolidated Act on Copyright (Consolidated Act No. 1144 of October 23, 2014) |website=WIPO Lex |access-date=Disyembre 20, 2020 | lang=en}}</ref> [[Talaksan:Petite sirène de Copenhague (conforme à la loi danoise).JPG|thumb|Sinalang retrato ng ''The Little Mermaid'']] Hindi pa rin ganap ang kalayaan sa panorama sa Dinamarka para sa mga obrang hindi pang-arkitektura. Naipagsasanggalang ng karapatang-sipi ang lilok na ''[[The Little Mermaid (estatwa)|The Little Mermaid]]'', obra ni [[Edvard Eriksen]] (namatay 1959), hanggang taong 2034, at kilalang litihiyoso ang pamilya ng manlililok.<ref name=ExpertPhotoFOP/> Pinagmultahan ang ilang mga pahayagang Dinamarkes dahil sa paggamit ng mga retrato ng lilok nang walang pahintulot mula sa pamilyang Eriksen. Itinuturing na komersiyal ang layunin ng midya sa bansa. Winika ni Søren Lorentzen, ''photo editor'' ng ''[[Berlingske]]'' na kabilang sa mga pahayagang pinagmultahan, "Gumamit kami ng isang retrato nang walang pahintulot. Iyon ay malinaw na paglabag sa batas sa karapatang-sipi, kahit na nahihirapan akong intindihin kung bakit hindi maaring gumamit ang sinuman ng mga retrato ng isang pambansang yaman gaya ng ''Little Mermaid'' nang hindi lumalabag sa batas sa karapatang-sipi." Depensa ni Alice Eriksen, ang apo ng manlililok, ang gayong pagbabawal ay pagtalima lamang sa mga batas ng bansa. Dagdag pa niya, "pareho lamang ito sa pagtanggap ng bayad kapag itinutugtog ang isang awit."<ref>{{cite news|url=https://www.thelocal.dk/20140816/denmarks-iconic-symbol-that-we-cant-show-you |title=Denmark's icon... that we can't show you |work=The Local |date=Agosto 16, 2014 |access-date=Disyembre 20, 2020}}</ref><ref>{{cite web |url=https://petapixel.com/2014/08/20/try-publish-picture-statue-denmark-youd-better-ready-pay/ |title=If You Try to Publish a Picture of this Statue in Denmark, You’d Better be Ready to Pay Up |last=Burgett |first=Gannon |website=PetaPixel |date=Agosto 20, 2014 |access-date=Disyembre 20, 2020}}</ref> ==== Eslobenya ==== Isinasaad ng Artikulong 55 ng ''Copyright and Related Rights Act'' ng Eslobenya na "Ang mga likhang palagiang matatagpuan sa mga parke, kalye, liwasan, o ibang mga lugar na pangkalahatang mapupuntahan ng publiko ay maaaring gamitin," ngunit ipinagbabawal ito kung ang layon ng paggamit ay upang kumita.<ref>{{cite document| url=https://www.uradni-list.si/1/content?id=78529 |title=Zakon o avtorski in sorodnih pravicah (uradno prečiščeno besedilo) (ZASP-UPB3) |work=Uradni list RS |issue=16/2007 |date=Pebrero 23, 2007 |lang=sl |pages=1805}}</ref> Subalit sa gawa, nagngangahulugan itong ang mga bagay sa pampublikong espasyo, tulad ng mga gusali at rebulto, na naipagsasanggalang pa ng karapatang-sipi ay maaaring kunan ng retrato para lamang sa pansariling gamit kung walang pahintulot mula sa mga manlilikha ng gayong mga obra, at ipinagbabawal ang paglathala ng gayong mga larawan sa isang portada ng turismo (''tourism portal'') o sa isang pahayagan (sapagkat itinuturing na komersiyal ang paglilimbag ng mga pahayagan).<ref>{{cite news |url=https://www.rtvslo.si/evropska-unija/ali-bo-unija-omejila-objavo-slik-javnih-stavb-na-druzbenih-omrezjih/368889 |title=Ali bo Unija omejila objavo slik javnih stavb na družbenih omrežjih? |publisher=MMC RTV Slovenija |date=Hulyo 5, 2015 |first=Gregor |last=Cerar |lang=sl}}</ref> ==== Espanya ==== Nagbibigay ng tadhanang kalayaan sa panorama ang [[batas sa karapatang-sipi ng Espanya]]. Nakasaad sa Artikulo 35(2) na "ang mga likha na palagiang matatagpuan sa mga parke, kalye, liwasan o iba pang pampublikong mga daanan ay maaaring sipiin, ipamahagi at iparating nang malaya sa pamamagitan ng mga pinta, drowing, retrato, at mga pamamaraang awdiyo-biswal."<ref>{{cite web |url=https://wipolex.wipo.int/en/text/577658 |title=Consolidated Text of the Law on Intellectual Property, Regularizing, Clarifying and Harmonizing the Applicable Statutory Provisions (approved by Royal Legislative Decree No. 1/1996 of April 12, 1996, and amended up to Royal Decree-Law No. 26/2020 of July 7, 2020) |author=Spain |lang=es |access-date=Setyembre 28, 2021 |website=WIPO Lex |quote=Las obras situadas permanentemente en parques, calles, plazas u otras vías públicas pueden ser reproducidas, distribuidas y comunicadas libremente por medio de pinturas, dibujos, fotografías y procedimientos audiovisuales. |archive-date=Septiyembre 28, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210928025004/https://wipolex.wipo.int/en/text/577658 |url-status=dead }}</ref> ==== Estonya ==== Limitado ang kalayaan sa panorama sa Estonya sa di-komersiyal na paggamit ng mga larawan ng mga likhang pang-arkitektura, sining biswal, sining na napapakinabangan, at retrato na panghabambuhay na matatagpuan sa mga lugar na napapasukan ng publiko. Makikita ang probisyon sa Seksiyon 20¹ ng kanilang batas sa karapatang-sipi. Gayundin, hindi dapat maging pangunahing mga paksa ng mga larawan ang nasabing mga likha. May isang napakalimitadong probisyon para sa komersiyal na paggamit ng arkitektura na makikita sa Seksiyon 20²; limitado lamang ito sa mga "''real estate advertisement''".<ref>{{cite web |url=https://www.riigiteataja.ee/akt/119032019055 |title=Autoriõiguse seadus |website=Riigi Teataja |language=et |access-date=Pebrero 17, 2023}}</ref> ==== Gresya ==== Hindi umiiral ang kalayaan sa panorama sa Gresya. Nagbibigay lamang ng maghigpit ngunit hindi malinaw na eksepsiyon ang kanilang batas sa karapatang-sipi, ang Batas Blg. 2121/1993 sa Karapatang-sipi, Kaugnay na mga Karapatan, at mga Bagay Pangkalinangan, na huling inamyenda noong 2021. Pinahihintulutan lamang ang "paminsan-minsang pagpaparami at pagkomunika sa midyang pangmadla ng mga larawan ng mga likhang pang-arkitektura, pinong sining, retrato, o mga sining na napapakinabangan na panghabambuhay na nakapuwesto sa pampublikong mga lugar."<ref>{{cite web |url=https://www.opi.gr/en/library/law-2121-1993#a26 |title=Law 2121/1993 |website=Hellenic Copyright Organization |access-date=Disyembre 31, 2022 |quote=''The occasional reproduction and communication by the mass media of images of architectural works, fine art works, photographs or works of applied art, which are sited permanently in a public place.'' |archive-date=Disyembre 31, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221231022238/https://www.opi.gr/en/library/law-2121-1993#a26 |url-status=dead }}</ref> ==== Italya ==== Walang umiiral na kalayaan sa panorama sa [[Italya]].<ref name="it">{{cite news|url=http://punto-informatico.it/2030219/PI/News/wikipedia-cede-al-diritto-autore-italiota.aspx|title=Wikipedia cede al diritto d'autore|last=Spinelli|first=Luca|work=Punto Informatico|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20080929014738/http://punto-informatico.it/2030219/PI/News/wikipedia-cede-al-diritto-autore-italiota.aspx|archive-date=2008-09-29|access-date=2020-05-18}}</ref> Sa kabila ng maraming opisyal na mga protesta<ref>{{cite web|url=http://www.grillini.it/show.php?4884|title=Interrogazione - Diritto di panorama|trans-title=Interrogation - panorama right|last1=Grillini|first1=Franco|website=Grillini.it|language=it|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20081025001151/http://www.grillini.it/show.php?4884|archive-date=2008-10-25|access-date=2020-05-18}}</ref> at isang pambansang inisyatibang<ref>{{cite web|url=http://www.diritto.it/all.php?file=25583.pdf|title=Dare un senso al degrado|last1=Scorza|first1=Guido|last2=Spinelli|first2=Luca|date=2007-03-03|location=Rome|format=PDF|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20090708045222/http://www.diritto.it/all.php?file=25583.pdf|archive-date=2009-07-08|access-date=2020-05-18}}</ref> pinamunuan ng abogadong si Guido Scorza at mamamahayag na si [[Luca Spinelli]] (na tinampok ang usapin),<ref name="it"/> pinagbabawal pa rin ang paglalathala ng larawan ng pampublikong mga lugar, alinsunod sa lumang mga batas sa karapatang-sipi ng bansa.<ref>{{cite web|url=http://www.normattiva.it/uri-res/N2Ls?urn:nir:stato:legge:1941-04-22;633!vig=|title=Legge 22 aprile 1941 n. 633|language=it|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20141223012833/http://www.normattiva.it/uri-res/N2Ls?urn:nir:stato:legge:1941-04-22;633!vig=|archive-date=2014-12-23|access-date=2020-05-18}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.camera.it/parlam/leggi/deleghe/testi/04042dl.htm|title=Decreto Legislativo 22 gennaio 2004, n. 42|language=it|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20081024122502/http://www.camera.it/parlam/leggi/deleghe/Testi/04042dl.htm|archive-date=2008-10-24|access-date=2020-05-18}}</ref> Mayroon din isang batas na tinatawag na "''{{lang|it|[[Codice Urbani]]}}''" na buhat pa sa 2004. Bukod sa ibang mga tadhana, nakasaad dito na upang makapaglathala ng mga larawan ng "pangkalinangang mga bagay" (''cultural goods'', sa teoriya lahat ng mga bagay na may katangiang pangkalinangan at pansining tulad ng mga gusali) para sa mga layuning pangkomersiyo, kailangan munang kumuha ng pahintulot mula sa pampook na sangay ng Ministeryo ng mga Sining at Pamanang Pangkultura, ang ''{{lang|it|Soprintendenza}}''. ==== Latbiya ==== Walang ganap na kalayaan sa panorama sa [[Latbiya]]. Sa Tsapter V ng kanilang Batas sa Karapatang-sipi ("''Autortiesību likums''"), nakasaad na maaring gamitin ang anumang larawan ng isang obrang biswal at pang-arkitektura para lamang sa mga sumusunod na layunin: pansarili, pang-impormasyon sa balitaan o mga palatuntunan hinggil sa kasalukuyang mga pangyayari (''current affairs''), at mga akdang hindi pangkomersiyo.<ref>{{cite web|url=http://likumi.lv/doc.php?id=5138 |title=Autortiesību likums |lang=lv}}</ref> ==== Luksemburgo ==== Walang kalayaan sa panorama sa [[Luksemburgo]]. Pinahihintulutan ng Artikulong 10(7°) ng kanilang batas sa karapatang-sipi ang pagsasalarawan ng pampublikong obra na matatagpuan sa mga lugar na mapapasukan ng publiko, kung ang mga likhang iyon "ay hindi pangunahing paksa ng pagpaparami o komunikasyon."<ref>{{cite web |url=https://legilux.public.lu/eli/etat/leg/loi/2001/04/18/n2/jo |title=Loi du 18 avril 2001 sur les droits d'auteur, les droits voisins et les bases de données. |lang=fr |website=Legilux |accessdate=Disyembre 21, 2022}}</ref> ====Polonya==== May sapat na kalayaan sa panorama sa [[Polonya]], na tinitiyak ng Artikulong 33(1) ng ''Act on Copyright and Related Rights''. Nakasaad dito na "mapapahintulutan ang pamamahagi ng mga obrang palagiang nakapuwesto sa madaraanang mga daan, kalye, liwasan, o hardin, ngunit hindi sa parehong paggamit." Ang pamamahagi ay sa pamamagitan ng paggamit ng mga retrato o malarawang representasyon ng mga obra (tulad ng mga gusali at pampublikong lilok) sa anumang midya, kabilang ang komersiyal na mga larong video. Dahil hindi katulad sa orihinal na pakay ng pagtatatag ng isang obra ang layunin ng isang retrato ng naturang obra (tulad ng isang gusaling pang-opisina, isang ''shopping mall'', o isang tulay), ito ay isang mapapahintulutang paggamit sa ilalim ng batas sa karapatang-sipi ng bansa.<ref>{{cite web |url=http://www.codozasady.pl/en/freedom-of-panorama/ |title=Freedom of panorama |last=Marcinoska |first=Lena |website=In Principle - Codozasady.pl |date=Oktubre 22, 2015 |access-date=Disyembre 28, 2020 |archive-date=2021-01-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210116100428/http://www.codozasady.pl/en/freedom-of-panorama/ |url-status=dead }}</ref> ====Pinlandiya==== Limtado ang kalayaan sa panorama ng Pinlandiya pagdating sa pampublikong sining. Matatagpuan ang probisyon sa ikatlo at ika-apat na mga talata ng Artikulong 25a ng kanilang batas sa karapatang-sipi. Hindi maaaring kunan ng retrato ang mga likhang panghabambuhay na matatagpuan sa pampublikong mga lugar para sa mga layuning komersiyal kapag naging pangunahing mga paksa ng mga retrato ang nasabing mga likha. Ngunit pinahihintulutan ng nasabing probisyon ang mga tagapaglathala ng mga pahayagan at magasin na gamitin nang lubos ang pampublikong sining, sa kondisyong may katuwang na mga kapsiyon ang nilathalang mga larawan. Salungat sa alituntuning ito ang malayang pagkuha ng mga retrato ng mga gusali, na walang anumang mga paghihigpit sa mga layunin ng mga tagagamit.<ref>{{cite web |url=https://www.finlex.fi/fi/laki/ajantasa/1961/19610404#L2P25a |title=8.7.1961/404 |access-date=Nobyembre 23, 2022 |website=FINLEX |lang=fi |archive-date=2021-01-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210128162218/https://www.finlex.fi/fi/laki/ajantasa/1961/19610404#L2P25a |url-status=dead }}</ref> ====Pransiya==== Magmula noong Oktubre 7, 2016, inilalaan ng artikulong L122-5 ng Kodigo ng Ari-Ariang Intelektuwal ng [[Pransiya]] ang isang limitadong kalayaan sa panorama para sa mga gawa ng arkitektura at lilok. Pinahihintulutan ng kodigo ang "mga sipi at representasyon ng mga obra ng arkitektura at lilok na palagiang nakapuwesto sa pampublikong mga lugar (''voie publique'') at nilikha ng mga {{ILL|likas na tao|en|Natural person}},{{efn|'''Likas na tao''' (''{{lang|en|natural person}}'') - sa konteksto ng batas, isang indibiduwal na tao, taliwas sa isang ligal tao (''legal person'') na maaari isang pampribado (iyan ay, entidad sa negosyo o [[organisasyong di-pampamahalaan]]) o pampublikong (iyan ay, pamahalaan) organisasyon.}} maliban sa anumang paggamit na may katangiang pangkomersiyo".<ref>{{Cite web|url=https://www.legifrance.gouv.fr/affichCodeArticle.do;jsessionid=5DD8F8800CB25AA883378CE851D89A7D.tpdila13v_2?idArticle=LEGIARTI000033219336&cidTexte=LEGITEXT000006069414&categorieLien=id&dateTexte=|title=Article 5, section 11 of Code on Intellectual Property|access-date=2016-12-26|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170127170315/https://www.legifrance.gouv.fr/affichCodeArticle.do|archive-date=2017-01-27}}</ref> Malamig noon ang mga mambabatas at politikong Pranses sa pagtanggap ng kalayaan sa panorama; tinawag pa ni [[Patrick Bloche]], dating kasapi ng [[Pambansang Asambleya (Pransiya)|Pambansang Asambleya]], na "amendement Wikipédia" ang kalayaan sa panorama noong 2011.<ref>{{cite web|url=http://komodo.regardscitoyens.org/public/22-panoramas/ |title=Débats de l'Assemblée nationale sur l'amendement 22 « panoramas » au projet de loi sur la copie privée (23/11/11)}}</ref> {{multiple image | align = right | image1 = Louvre pyramid - blackout.jpg | image2 = Censored-Arche de la Défense-Paris.PNG | footer = Sinalang mga larawan ng [[Piramide ng Louvre]] (sa kaliwa, gawa ni [[I. M. Pei]]) at [[Grande Arche]] (sa kanan, gawa ni [[Johan Otto von Spreckelsen]]), kapuwa isinasanggalang ng pang-arkitektura na karapatang-sipi }} May matinding dulot ang gayong mga paghihigpit sa kalayaan sa panorama sa Pransiya sa mga artikulo ng Wikipedia hinggil sa arkitektura ng bansa. Nakasanayan na ng mga tagapangasiwa sa [[Wikimedia Commons]] na [[:Commons:Category:French FOP cases/deleted|burahin]] ang anumang mga retrato ng bagong mga arkitekturang Pranses, sa kabila ng mga pagbabago sa batas, dahil hindi pinahihintulutan ng Commons ang mga retrato ng mga obrang pang-arkitektura ng mga bansang ipinagbabawal ang komersiyal na paggamit. Isinasanggalang ng karapatang-sipi ang sari-saring mga arkitekturang kontemporaneo ng Pransiya, at maaring maging paglabag sa karapatang-sipi ang pagpaparaming gawa ng mga retratista, tagagawa ng pelikula, disenyador grapiko, at iba pang mga tagagamit mula sa ikatlong panig na may layuning pangkalakalan na walang pahintulot mula sa arkitekto o entidad na ipinalipatan niya ng kaniyang karapatang patrimonyal o ekonomiko. Ipinasiya sa dalawang hiwalay na mga kaso noong 1990 na ang hindi awtorisadong mga postkard na nagpapakita ng [[Grande Arche]] at [[La Géode]] bilang pangunahing mga paksa ay lumalabag sa karapatang-sipi. Ilan pa sa kilalang mga gusaling isinasanggalang ng karapatang-sipi ay ang [[Piramide ng Louvre]], ang [[Opéra Bastille]], at ang [[Bibliothèque nationale de France#Bagong mga gusali|bagong mga gusali ng Bibliothèque nationale de France]].<ref name=JournalIPFranceBldg/> [[Talaksan:Place des Terreaux Lyon.jpg|thumb|[[Place des Terreaux]] na may suplementaryong pagsasali ng mga obra tulad ng inayos na {{ILL|Puwente Bartholdi|en|Fontaine Bartholdi}} at ng 14 na mga haliging granito]] Gayunpaman, ikinokonsidera ng hurisprudensiyang Pranses na hindi lumalabag sa karapatang-sipi ang isang larawan kapag ito ay isang elementong "[[De minimis#Karapatang-sipi|aksesorya]]" o suplementaryo sa kabuoang paksa na inilalarawan nito. Sa isang kaso noong 2005 hinggil sa mga postkard ng [[Place des Terreaux]] ng [[Lyon]], pinairal ng ''[[Hukuman ng Kasasyon (Pransiya)|Cour de cassation]]'' (katumbas ng [[Kataas-taasang Hukuman ng Pilipinas]]) ang mga pasiya ng mas-mababang mga hukuman sa pansuplementaryong pagsasali ng makabagong mga instalasyong artistiko ng plasa sa mga postkard. Ayon sa kanila, humalo ang mga obrang ito sa pampublikong dominyo na arkitektura sa palibot ng liwasan, at "ang obra ay pangalawa lamang sa paksang inilalarawan", ang plasa mismo.<ref name=JournalIPFranceBldg>{{cite web |url=http://www.harlaylaw.com/wp-content/uploads/2016/08/Journal-of-Intellectual-Property-Law-Practice-2012-Lipovetsky-jiplp_jps078.pdf |title=The protection of the image of a building under French law: where judges create law |last1=Lipovetsky |first1=Sabine |last2=de Dampierre |first2=Emmanuèle |date=Mayo 24, 2012 |work=Journal of Intellectual Property Law & Practice |publisher=Oxford University Press |access-date=Marso 23, 2021}}</ref> Bilang karagdagan sa pahintulot sa pagkuha ng pelikula, nangangailangan ng karagdagang pahintulot mula sa arkitekto o kanilang kinatawan o inatasang tagapangasiwa ang pagkuha ng pelikula sa Pransiya na kinasasangkutan ng pagsasali ng isang gusaling isinasanggalang pa rin ng pang-arkitektura na karapatang-sipi. Isinasaalang-alang sa pagtantiya ng halagang babayaran sa paggamit ng gawang pang-arkitektura ang tagal ng panahon ng paggamit ng mismong gusali, ang uri ng pelikula o gawang awdiyo-biswal, ang uri ng paggamit, at ang paraan kung paanong ginamit ng mga gumagawa ng pelikula ang hitsura ng gusali. Hindi kinakailangan ng nabanggit na pahintulot kung "hindi pangunahing layunin" ng pelikula ang arkitektura.<ref>{{cite web |url=https://www.filmfrance.net/en/guidance/filming-in-france-faq/ |title=FILMING IN FRANCE – FAQ |website=Film France |access-date=Disyembre 23, 2024}}</ref> ==== Portugal ==== Matatagpuan sa Artikulong 75, talata 2, puntong q. ng ''Code of Authors' Rights and Neighbouring Rights'' ng Portugal ang kalayaan sa panorama para sa mga obra nila. Sakop nito ang panghabambuhay na mga obra sa pampublikong mga lugar tulad ng arkitektura at mga lilok. Ngunit kinakailangang ipatungkol sa manlilikha at itukoy ang pangalan ng obra sa bawat malayang paggamit ng anumang larawan o video ng gayong obra, alinsunod sa Artikulong 76, talata 1, puntong a..<ref>{{cite web |url=http://www.communia-association.org/wp-content/uploads/2016/06/BCS_Communia_FoP_study.pdf |title=Best Case Scenarios for Copyright: Freedom of Panorama in Portugal |last=Nobre |first=Teresa |work=COMMUNIA |date=Hunyo 2016 |access-date=Enero 12, 2022}}</ref> ==== Romania ==== [[Talaksan:Palatul Parlamentului, București.jpg|thumb|left|Sinalang retrato ng [[Palasyo ng Parlamento]] sa [[Bucharest]], Romania]] Walang ganap na kalayaan sa panorama sa [[Romania]]. Nakatala sa Artikulo 35 ng Tsapter VI ("Mga Limitasyon sa Pagpapatupad ng Karapatan ng Manlilikha") ng kanilang batas sa karapatang-sipi ang mga gawain na hindi na nangangailangan ng pahintulot mula sa manlilikha at pagbayad ng remunerasyon sa kanila. Ayon sa (f), maaring isipi, ipamahagi, at magkomunika sa publiko ang mga larawan ng mga likhang arkitektura, lilok, retrato, at ''applied art'' na palagiang matatagpuan sa pampublikong lugar, '''maliban na lamang''' kung ang larawan ng likhang iyon ay siyang pangunahing paksa ng pagpaparami, pamamahagi, o pagkomunikasyon, at kung ang larawang ito ay ginamit sa mga layuning pangkomersiyo.<ref>{{cite web|url=http://legislatie.just.ro/Public/DetaliiDocument/7816 |title=LEGEA nr. 8 din 14 martie 1996 (*republicată*) |website=Ministerul Justiției |access-date=Marso 22, 2021 |lang=ro}}</ref> Dinemanda ng mga tagapagmana ni [[Anca Petrescu]], arkitekto ng napakalaking [[Palasyo ng Parlamento]], ang [[Parlamento ng Romania]] dahil sa pagbebenta ng mga retrato at ibang mga [[paalaala]] (''souvenir'') kalakip ang larawan ng masagisag na gusali.<ref>{{Cite news|url=https://stirileprotv.ro/stiri/actualitate/familia-arhitectei-casei-poporului-vrea-2-din-castigurile-pe-care-camera-deputatilor-le-incaseaza.html|title=Bătălia pentru imaginea Palatului Parlamentului. Decizia luată de OSIM|lang=ro|work=Stirileprotv.ro|date=Marso 15, 2018|access-date=Mayo 6, 2022}}</ref> Kasalukuyang isinasagawa pa rin ang paglilitis hinggil sa [[pagsuway sa karapatang-sipi]] na ginawa ng Parlamento.<ref>{{Cite news |url=https://pandects.dpvue.com/2018/10/taking-photos-of-palace-of-parliament.html |title=Taking photos of the Palace of Parliament can be considered illegal |website=Pandects dpVUE |date=Oktubre 8, 2018 |access-date=Disyembre 19, 2020 |language=en-US |archive-date=Nobiyembre 26, 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201126012836/https://pandects.dpvue.com/2018/10/taking-photos-of-palace-of-parliament.html |url-status=dead }}</ref>{{better source needed|date=Mayo 2022}} ==== Suwesya ==== Noong Abril 4, 2016, nagpasiya ang {{ILL|Kataas-taasang Hukuman ng Suwesya|en|Supreme Court of Sweden}} na nilabag ng [[Talaan ng mga sangay ng Wikimedia|Wikimedia Sweden]] ang karapatang-sipi ng mga alagad ng sining ng pampublikong obra sa pamamagitan ng paglikha ng isang websayt at database ng pampublikong mga obra sa [[Suwesya]] na naglalaman ng mga larawan ng pampublikong obra na ikinarga o inupload ng publiko.<ref name="falkvinge-2016">{{cite web|first=Rick|last=Falkvinge|author-link=Rick Falkvinge|title=Supreme Court: Wikimedia violates copyright by posting its own photos of public, taxpayer-funded art|date=2016-04-04|website=Privacy Online News|location=Los Angeles, CA, USA|url=https://www.privateinternetaccess.com/blog/2016/04/supreme-court-wikipedia-violates-copyright-posting-photos-public-art/|access-date=2016-09-08}}{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref>{{cite news|title=Wikimedia Sweden art map 'violated copyright'|url=https://www.bbc.com/news/technology-35969734|access-date=2016-09-09|work=BBC News|date=2016-04-05|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160923151732/http://www.bbc.com/news/technology-35969734|archive-date=2016-09-23}}</ref><ref>{{cite web|last1=Paulson|first1=Michelle|title=A strike against freedom of panorama: Swedish court rules against Wikimedia Sverige|url=https://blog.wikimedia.org/2016/04/04/strike-against-freedom-panorama/|website=Wikimedia Foundation blog|access-date=2016-09-09|date=2016-04-04|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160921153722/https://blog.wikimedia.org/2016/04/04/strike-against-freedom-panorama/|archive-date=2016-09-21}}</ref> Taglay ng batas sa karapatang-sipi ng Suwesya ang isang kataliwasan sa tanging karapatan ng mayhawak ng karapatang-sipi upang madaling makakita ng publiko ang pampublikong obra.<ref name="Wikimedia Sweden decision">{{cite court|litigants=Bildupphovsrätt i Sverige ek. för. v. Wikimedia Svierge|vol=|reporter=|opinion=|pinpoint=|court=[[Supreme Court of Sweden]]|date=04-04-2016|url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/foundation/e/ec/TheSwedishSupremeCourtsDecisionBUSvWikimediaFINAL-English_Translation.pdf|access-date=09-09-2016|quote=}}</ref>{{Rp|2-5}} Gumamit ang Kataas-taasang Hukuman ng Suwesya ng isang restriktibong pananaw ng kataliwasang ito sa karapatang-sipi.<ref name="Wikimedia Sweden decision"/>{{Rp|6}} Ipinasiya ng Hukuman na walang halagang pangkomersiyo ang database, para sa kapuwang nagpapatakbo nito o sa mga gumagamit ng database, at ang "halagang ito ay dapat na mapanatili sa mga manlilikha ng mga obra. Wala nang kaugnayan kung may layuning pangkomersiyo ang nagpapatakbo ng database."<ref name="Wikimedia Sweden decision"/>{{Rp|6}} Ibinalik ang kaso sa isang mababang hukuman upang malaman ang pinsalang may pananagutan ang Wikimedia Sweden sa ''Bildkonst Upphovsrätt i Sverige'' (BUS), isang ahensiya ng {{ILL|pangasiwaan ng kolektibong mga karapatan|en|Collective rights management}} na naglunsad ng demanda alang-alang sa mga alagad ng sining na kumakatawan sa kanila.<ref name="Wikimedia Sweden decision"/>{{Rp|2,7}} ==== Unggarya ==== Nakasaad sa Artikulo 68(1) ng batas sa karapatang-sipi ng Unggarya na maaaring gumawa at gamitin ang mga pagsasalarawan ng pinong sining, mga sining pang-arkitektura at sining na napapakinabangan (''applied arts'') na palagiang matatagpuan sa pampublikong lantad na mga lugar, nang walang pahintulot mula at remunerasyon sa mga manlilikha ng nasabing mga obra.<ref>{{cite web| url=https://www.sztnh.gov.hu/sites/default/files/szjt_lxxvi_1999_en_rev_1.pdf |title=Act LXXVI of 1999 on copyright |website=Hungarian Intellectual Property Office |year=2018 |access-date=Disyembre 3, 2022}}</ref> ===Mga bansang bahagi rati ng Unyong Sobyet=== Walang kalayaan sa panorama ang halos lahat ng mga bansang kabahagi ng dating [[Unyong Sobyet]], puwera na lamang sa tatlong mga bansa na kamakailang binago ang kanilang mga batas sa karapatang-sipi. Ang una ay [[Moldova]] noong Hulyo 2010, nang pinareho nila ang kanilang batas sa karapatang-sipi sa mga pamantayang EU.<ref>{{cite web|author1=Eugene Stuart|author2=Eduardo Fano|author3=Linda Scales|author4=Gerda Leonaviciene|author5=Anna Lazareva|title=Intellectual Property Law and Policy. Law approximation to EU standards in the Republic of Moldova|date=July 2010|publisher=IBF International Consulting, DMI, IRZ, Nomisma, INCOM, Institute of Public Policy|url=http://www.ncu.moldova.md/public/files/publication/armonizare/SLAG_IP_ENG.pdf|access-date=2015-06-29|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20150630171236/http://www.ncu.moldova.md/public/files/publication/armonizare/SLAG_IP_ENG.pdf|archive-date=2015-06-30}}</ref> Sinundan sila ng [[Armenya]] noong Abril 2013 kalakip ng isinapanahong [[:wikisource:Armenia. Law on Copyright and Related Rights|batas sa karapatang-sipi ng Armenya]].<ref>{{cite web|title=Legislation: National Assembly of RA|language=Armenian|publisher=parliament.am|url=http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=4717|access-date=2015-06-28|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150701073128/http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=4717|archive-date=2015-07-01}}</ref> Bahagyang ipinasa ang tadhanang kalayaan sa panorama sa [[Rusya]] noong Oktubre 1, 2014; mula sa araw na iyon, maaring kumuha ang sinuman ng mga retrato ng mga gusali at hardin na makikita mula sa pampublikong mga lugar, ngunit hindi kasali rito ang mga lilok at iba pang mga likhang tatlong-dimensiyonal.<ref>{{cite web|title=О внесении изменений в части первую, вторую и четвертую Гражданского кодекса Российской Федерации и отдельные законодательные акты Российской Федерации. Статья 3, cтраница 2|language=Russian|work=[[State Duma]]|date=2014-03-05|url=http://pravo.gov.ru/proxy/ips/?docbody=&nd=102171743&rdk=&backlink=1|access-date=2015-06-29|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150630234615/http://pravo.gov.ru/proxy/ips/?docbody=&nd=102171743&rdk=&backlink=1|archive-date=2015-06-30}}</ref> === Mga bansang kasapi ng OAPI === Limitado ang kalayaan sa panorama sa ilalim ng ''[[Organisation Africaine de la Propriété Intellectuelle]]'' (OAPI), na binubuo ng mga kasaping-bansa na [[Benin]], [[Burkina Faso]], [[Cameroon]], [[Republika ng Gitnang Aprika]], [[Chad]], [[Comoros]], [[Republika ng Congo|Congo]], [[Baybaying Garing]], [[Equatorial Guinea]], [[Gabon]], [[Guinea]], [[Guinea-Bissau]], [[Mali]], [[Mauritania]], [[Niger]], [[Senegal]], at [[Togo]]. Alinsunod sa ''Annex VII, Part I, Article 16'' ng Kasunduang Bangui, pinahihintulutan ang pamamahagi at pagpapakalat ng mga larawan ng arkitektura, pinong sining, retrato, o sining na napapakinabangan na palagiang matatagpuan sa pampublikong mga lugar, pero hindi sa mga layuning pangkomersiyo kapag naging pangunahing mga paksa ng mga larawan ang nabanggit na mga likha.<ref>{{cite web |url=https://www.sgg.cg/txts-droit-reg/oapi-accord-de-bangui-instituant-une-organisation-africaine-de-la-proprit-intellectuelle-acte-du-14-dcembre-2015.pdf |title=ORGANISATION AFRICAINE DE LA PROPRIETE INTELLECTUELLE (OAPI) – ACCORD DE BANGUI INSTITUANT UNE ORGANISATION AFRICAINE DE LA PROPRIETE INTELLECTUELLE, ACTE DU 14 DECEMBRE 2015 |p=153 |access-date=Enero 2, 2023 |lang=fr}}</ref> ==Tingnan din== * [[Copyleft]] * [[Malayang nilalaman]] * [[Potograpiya at batas]] * [[Pampublikong dominyo]] * [[Tatak-pangkalakal]] ==Talababa== {{notelist}} ==Mga sanggunian== {{Reflist|30em}} ==Panlabas na mga link== {{commons category|Freedom of panorama}} * [https://web.archive.org/web/20070912005656/http://www.asmp.org/commerce/legal/copyright/publicbldg.php Photographing public buildings], from the [[American Society of Media Photographers]]. * [https://web.archive.org/web/20071013151300/http://chicagoist.com/2005/02/17/millennium_park_photography_the_official_scoop.php Millennium Park Photography: The Official Scoop], ''The Chicagoist'', February 17, 2005. * MacPherson, L.: ''[http://www.sirimo.co.uk/media/UKPhotographersRights.pdf Photographer's Rights in the UK] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090325212727/http://www.sirimo.co.uk/media/UKPhotographersRights.pdf |date=2009-03-25 }}''. * {{Cite journal|url=https://washington.academia.edu/BryceNewell/Papers/535200/Freedom_of_Panorama_A_Comparative_Look_at_International_Restrictions_on_Public_Photography|archive-url=https://archive.today/20121202073320/http://washington.academia.edu/BryceNewell/Papers/535200/Freedom_of_Panorama_A_Comparative_Look_at_International_Restrictions_on_Public_Photography|archive-date=Disyembre 2, 2012|title=Freedom of Panorama: A Comparative Look at International Restrictions on Public Photography|first=Bryce Clayton|last=Newell|volume=44|journal=Creighton Law Review|pages=405–427|year=2011}}{{Dead link|date=August 2021}} ;Ilang mga pahinang Wikimedia na tumatalakay sa kalayaan sa panorama *[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2015-06-17/In focus|Wikipedia:Wikipedia Signpost/2015-06-17/In focus - ''The Signpost'' ng Wikipediang Ingles]] (hinggil sa usapin ng kalayaan sa panorama sa Europa) *[[c:Commons:Freedom of panorama|Freedom of panorama sa Wikimedia Commons]] *[[:meta:Freedom of Panorama in Europe in 2015|Freedom of Panorama in Europe in 2015 - Meta Wikimedia]] {{Authority control}} [[Kategorya:Batas sa karapatang-sipi]] [[Kategorya:Potograpiya]] 6ss80jxhk5hv2zys32x5emyxx846g9a 2164316 2164314 2025-06-10T06:15:18Z JWilz12345 77302 /* Estados Unidos */ 2164316 wikitext text/x-wiki {{Good article}}{{hatnote|Para sa gabay hinggil sa paggamit ng mga larawan sa Wikipedia sa ilalim ng mga tadhanang "kalayaan sa panorama", pakitingnan ang [[c:Commons:Freedom of panorama]].}} [[Talaksan:Image demonstrating freedom of panorama.jpg|thumb|Isang larawan na nagpapakita ng mga [[eskultura]] ni Sergej Alexander Dott, tinawag na ''Himmelsblumen'' at ginawa noong 2003, na matatagpuan malapit sa estasyong [[Gleisdreieck (Berlin U-Bahn)|Gleisdreieck]] ng [[Berlin U-Bahn|metro]] ng [[Berlin]], Alemanya. Angkop sa mga probisyon ng kalayaan sa panorama sa bansa ang paglathala nito sa pamamagitan ng malayang lisensiya.]] [[Talaksan:Two Statues Gugulethu Seven Memorial Redux.png|thumb|right|Walang kalayaan sa panorama sa [[Timog Aprika]], kaya kinakailangang sensurin ang estatwang ito dahil sakop ito ng mahigpit na kahulugan ng batas sa karapatang-sipi sa bansa.]] Ang '''kalayaan sa panorama''' ({{Langx|en|freedom of panorama}}, dinaglat na '''FoP''') ay isang tadhanang nakapaloob sa mga batas sa [[karapatang-sipi]] ng maraming mga hurisdiksiyon. Pinahihintulutan nito ang pagkuha ng mga [[retrato]] at [[video]] at paglikha ng ibang mga larawan (tulad ng mga [[pinta]]) ng mga [[gusali]] at kung minsan mga [[lilok]] at ibang mga gawang sining na palagiang matatagpuan sa isang [[pampublikong lugar]] nang hindi lumalabag sa anumang karapatang-sipi na maaaring manatili sa gayong mga gawa, at ang paglalathala ng gayong mga larawan.<ref name="seiler">Seiler, D.: ''[http://www.fotorecht.de/publikationen/hundertwasserhaus3.html Gebäudefotografie in der EU – Neues vom Hundertwasserhaus] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070930160856/http://www.fotorecht.de/publikationen/hundertwasserhaus3.html |date=2007-09-30 }}'', in ''Photopresse'' 1/2 (2006), p.&nbsp;16. URL last accessed 2007-09-20.</ref><ref name=DulongDeRosnay>{{Cite journal|last=Rosnay|first=Mélanie Dulong de|last2=Langlais|first2=Pierre-Carl|date=2017-02-16|title=Public artworks and the freedom of panorama controversy: a case of Wikimedia influence|url=https://policyreview.info/articles/analysis/public-artworks-and-freedom-panorama-controversy-case-wikimedia-influence|journal=Internet Policy Review|volume=6|issue=1|issn=2197-6775|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180118012615/https://policyreview.info/articles/analysis/public-artworks-and-freedom-panorama-controversy-case-wikimedia-influence|archivedate=2018-01-18|df=}}</ref> Nililimitahan ng mga batas o kaso ng batas ng kalayaan sa panorama ang mga mayhawak ng karapatang-sipi sa paggawa ng ligal na hakbang dahil sa paglabag ng karapatang-sipi laban sa mga tagalikha o tagapamahagi ng gayong mga larawan. Isa itong kataliwasan sa karaniwang alituntunin na ang mayhawak ng karapatang-sipi ay may tanging karapatan sa pagbibigay ng kapangyarihan sa paglikha at pamamahagi ng mga [[hinangong likha]] (''derivative works''). Hango ang parirala sa salitang [[Wikang Aleman|Aleman]] na ''{{lang|de|Panoramafreiheit}}'' ("kalayaan sa panorama" o "''panorama freedom''" sa Ingles). ==Mga pinagmulan== Ipinagbawal nang husto ang potograpiya at ibang mga paraan ng pagsasalarawan ng pampublikong espasyo noong nakaraan, sa mga kadahilanang hindi kaugnay sa karapatan ng mga manlilikha ng pampublikong mga obra. Ipinagbawal ng Pransiya ang gayong mga gawain noong ika-19 na dantaon para sa pagtatanggol ng pribasidad. Sinimulang ipagbawal ng Italya ang pagsasalarawan ng mga pook arkeolohiko noong ika-18 dantaon, kahit na nasa pampublikong mga lugar ang mga pook na ito, bilang proteksiyon sa kanilang pamanang pangkalinangan.<ref name=DulongDeRosnay/> Nagsimula ang kaisipan ng kalayaan sa panorama noong ika-19 na dantaon sa Alemanya. Ipinakilala ng [[Kaharian ng Bavaria]] noong 1840 ang isang kahalintulad na eksepsyon para sa piktorikong mga paglalarawan ng "mga likha ng sining at arkitektura sa panlabas na mga anyo ng mga ito" sa pampublikong mga espasyo. Nilayon nitong bawasan ang kahigpitan ng bagong mga patakarang pangkarapatang-sipi sa [[Kumpederasyong Aleman]] na ipinagbawal ang mga pagpaparami o reproduksiyon, maliban sa "mekanikal na mga pagpaparami." Tumulad kalaunan ang ibang mga estadong bahagi ng kumpederasyon, at noong 1876 tuluyan nang ipinatupad ng parlamento ng Alemanya ang karapatang ligal na ito sa buong kumpederasyon.<ref name=DulongDeRosnay/> ==Mga likhang dalawang-dimensiyonal== Sa mga bansa sa mundo, iba-iba ang tiyak na saklaw ng pahintulot na ito para makalikha ng mga retrato ng pampublikong mga lugar nang hindi na kailangang mag-alala hinggil sa mga gawang naipagsasanggalang ng karapatang-sipi na nasa larawan.<ref name="seiler"/> Sa karamihan ng mga bansa, tumutukoy lamang ito sa mga larawan ng mga likhang tatlong-dimensiyonal<ref name="uk_2">Tingnan ang ''e.g.'' Lydiate.</ref> na palagiang nakapuwesto sa isang pampublikong lugar, ang karaniwang ibig sabihin ng "palagian" ay "para sa likas na tanang buhay ng gawa."<ref name="ch"/><ref name="dix">{{cite web|last=Dix|first=Bruno|url=http://www.rechtpraktisch.de/artikel.html?id=519|title=Christo und der verhüllte Reichstag|date=2002-02-21|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20020722213717/http://www.rechtpraktisch.de/artikel.html?id=519|archive-date=2002-07-22|access-date=2020-05-18}}</ref> Sa [[Suwisa]], pinapayagan ang pagkuha at paglathala ng mga larawan ng mga likhang dalawang-dimensiyonal tulad ng mga miyural (mga larawang nakapinta sa pader) o graffiti, ngunit ang gayong mga larawan ay hindi maaring gamitin para sa layuning kapareho sa mga orihinal.<ref name="ch"/> ==Pampublikong espasyo== Maraming mga batas ay may mailap na pagkakaiba ukol sa pampublikong espasyo (''public space'') at pampribadong ari-arian. Sa [[Austria]] walang kaugnayan sa pahintulot na kalayaan sa panorama ang kinaroroonan ng retratista ,<ref name="seiler"/> ngunit sa [[Alemanya]] ang gayong pahintulot ay kumakapit lamang kapag ang larawan ay kinunan mula sa pampublikong lupa, at walang karagdagang mga gamit tulad ng mga hagdan, platapormang pambuhat, eroplano, atbp.<ref name="de"/> Sa ilang pagkakataon, umaabot din ang saklaw ng pahintulot sa tunay na mga lupang pampribado, halimbawa ay ang pampribadong mga liwasan at kastilyo na mapapasukan ng publiko at walang kontroladong mga pasukan, subalit may katakdaan na maaaring humingi ang may-ari ng bayad para sa komersiyal na paggamit ng mga larawan.<ref>{{cite web|url=http://juris.bundesgerichtshof.de/cgi-bin/rechtsprechung/document.py?Gericht=bgh&Art=pm&Datum=2010&Sort=3&nr=54399&pos=0&anz=241|title=Decision of the German Federal Court in favour of the Stiftung Preußische Schlösser und Gärten, December 17, 2010|publisher=Juris.bundesgerichtshof.de|date=2010-12-17|access-date=2012-07-20|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20131014190054/http://juris.bundesgerichtshof.de/cgi-bin/rechtsprechung/document.py?Gericht=bgh&Art=pm&Datum=2010&Sort=3&nr=54399&pos=0&anz=241|archive-date=2013-10-14}}</ref> Sa maraming mga bansa sa [[Silangang Europa]], nililimitahan lamang ng mga batas sa karapatang-sipi ang pahintulot na ito sa hindi pangkomersiyo na paggamit ng mga larawan.<ref name="elst">Tingnan ang Rusya bilang halimbawa: {{cite book|last=Elst|first=Michiel|title=Copyright, Freedom of Speech, and Cultural Policy in the Russian Federation|page=432f|publisher=Martinus Nijhoff|location=Leiden/Boston|year=2005|isbn=90-04-14087-5}}</ref> Mayroon ding pandaigdigang mga pagkakaiba sa tiyak na kahulugan ng isang "pampublikong espasyo." Sa maraming mga bansa, kinabibilangan lamang nito ang mga espasyo sa labas (halimbawa, sa Alemanya),<ref name="de"/> habang kasama naman sa ilan sa ibang mga bansa ang espasyo sa loob tulad ng pampublikong mga museo (halimbawa nito ay ang kaso sa [[United Kingdom|UK]]<ref name="uk"/> at sa [[Rusya]]).<ref name="ru">Elst p. 432, footnote 268. Tingnan din [http://www.consultant.ru/popular/gkrf4/ article 1276 of part IV of the Civil Code] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120607021156/http://www.consultant.ru/popular/gkrf4/|date=2012-06-07}} (in force as of January 1, 2008), na nagbibigay-linaw rito.</ref> ==Pandaigdigang mga kasunduan== Walang litaw na mga tuntunin hinggil sa kalayaan sa panorama sa alinman sa pandaigdigang mga kasunduan sa karapatang-sipi, tulad ng [[Kumbensiyong Berne]], [[Tratado sa Karapatang-sipi ng WIPO]], [[Unibersal na Kumbensiyon sa Karapatang-sipi]], at [[Kasunduang TRIPS]]. Gayunpaman, malimit na nagbibigay ang mga kasunduang ito ng isang [[tatlong-hakbang na pagsusulit]] (''three-step test'') bilang isang pangkalahatang takda na dapat pagbatayan laban sa pambansang mga tadhana sa kalayaan sa panorama, tulad ng ikalawang talata ng artikulong 10 ng Tratado ng WIPO, artikulong 13 ng TRIPS, at ikalawang talata ng artikulong 9 ng binagong Kumbensiyong Berne (bagamat para lamang sa pagpaparami).<ref>Reto M. Hilty at Sylvie Nérisson, ''Overview,'' sa: (ed.) na ito, ''Balancing Copyright,'' 2012, op. cit., mga pahinang 1–78, pahinang 24 f hinggil dito.</ref> May binanggit si [[Ralph Oman]], dating Direktor sa Karapatang-sipi (''Register of Copyrights'') ng {{ILL|Tanggapan sa Karapatang-sipi ng Estados Unidos|en|United States Copyright Office}}, tungkol sa isang pinagsamang pagsisikap ng [[Pandaigdigang Organisasyon sa Ari-ariang Intelektuwal]] at [[UNESCO]] noong dekada-1980 para sa isang ''Draft Model Copyright Law'', na kinabibilangan ng ilang mga simulain sa borador na nakatuon sa mga gawang pang-arkitektura. Nasa Simulaing WA7 ang tadhanang katulad ng kalayaan sa panorama: "Hindi kailangan ng pahintulot ng mga manlilikha ang pagpaparami ng panlabas na mga larawan ng arkitektura sa pamamagitan ng potograpiya, pelikula, pinta, lilok, drowing o mga kahalintulad na paraan kung para lamang ito sa pansariling layunin, o para sa layuning pangkomersiyo kapag nakatayo sa pampublikong kalye, daanan, liwasan o ibang mga lugar na karaniwang napupuntahan ng publiko ang mga gawang pang-arkitektura. Halo-halo ang mga puna hinggil dito: isang panukalang isali sa simulain ang mga larawan na kinunan mula sa himpapawid at satelayt, mga katanungan kung dapat bang isali ang panloob na arkitektura, at batikos dahil sa labis na pagsuko ng mga karapatan ng mga arkitekto sa publiko at hindi paglalaan ng kondisyon ng kabayaran sa pangkomersiyo na mga paggamit ng panlabas na mga larawan ng arkitektura. Hindi nakakuha ng sapat na pagsang-ayon ang mga panukalang ito, at ginawa ang simulaing hinggil sa panorama nang "walang mga pagbabago" ayon sa Komite ng mga Dalubhasa ng Pamahalaan.<ref>{{Cite report |url=https://www.copyright.gov/reports/architecture.pdf |title=THE REPORT OF THE REGISTER OF COPYRIGHTS ON WORKS OF ARCHITECTURE |publisher=US Copyright Office |location=Estados Unidos |date=Hunyo 19, 1989 |access-date=Mayo 30, 2025 |ISBN=0-8444-0653-8 |pages=148–155}}</ref> ==Katayuan sa iba-ibang mga bansa== Maraming mga bansa ang may kahalintulad na mga tadhanang nililimitahan ang saklaw ng batas sa karapatang-sipi upang malinaw na payagan ang mga retratong nagpapakita ng mga tanawin ng pampublikong mga lugar o tanawing kinunan mula sa pampublikong mga lugar. Ngunit magkaiba ang kahulugan ng mga bansa hinggil sa prinsipyo ng kalayaan sa panorama.<ref name="seiler"/> [[Talaksan:Freedom of Panorama world map.svg|thumb|none|650px|Katayuan ng kalayaan sa panorama sa buong daigdig para sa mga larawang ginagamit sa mga layuning pangkomersiyo.]] [[Talaksan:Tallest buildings 2022 whether or not FoP.png|thumb|none|650px|Nangungunang 11 pinakamatayog na mga gusali sa mundo noong 2022, at ang katayuan ng kalayaan sa panorama ng mga bansang kinaroroonan ng mga ito: [[Talaksan:SemiPD-icon.svg|30px]] – mayroong kalayaan sa panorama ([[Malaysia]], [[Tsina]], [[Taiwan]], [[Estados Unidos]]) [[Talaksan:Red copyright.svg|30px]] – walang kalayaan sa panorama ([[Saudi Arabia]], [[Timog Korea]], [[United Arab Emirates]])]] ===Pilipinas=== Nakasaad sa Seksiyong 172 ng Kodigo ng Ari-Ariang Intelektuwal ng Pilipinas (''Intellectual Property Code of the Philippines'' o Batas Republika Blg. 8293), nakapamagat na "''Literary and Artistic Works''", na isinasanggalang ang mga "likhang sining", tulad ng arkitektura at eskultura. Walang anumang probisyon ng kalayaan sa panorama sa Seksiyong 184 ("''Limitations on Copyright''") na nagtatala ng mga gawaing hindi itinuturing na paglabag sa karapatang-sipi ng mga gumawa o nagdisenyo ng mga gusali, eskultura, atbp. mga obra, ngunit nagbibigay ang probisyong (d) ng kataliwasan sa karapatang-sipi kung ang reproduksiyon ng "mga gawang pampanitikan, pansiyentipiko, at pansining" ay "bilang bahagi ng pag-ulat ng kasalukuyang mga kaganapan sa pamamagitan ng potograpiya, sinematograpiya, o pamamahayag hanggang sa kinakailangang saklaw para sa layuning ito." Ang probisyong (e) naman ay nagbibigay ng probisyong [[patas na paggamit]] (''fair use'') sa pagsasali ng isang akda o gawa sa "isang publikasyon, brodkast, o ibang uri ng komunikasyon sa madla," kung para lamang sa layunin ng pagtuturo.<ref name=PHIpo>{{cite web |url=https://drive.google.com/file/d/0B2or2OrWYpIfN3BnNVNILUFjUmM/view?ts=58057027 |accessdate=3 Hunyo 2020 |title=Intellectual Property Code of the Philippines (Republic Act No. 8293) (2015 Edition) |publisher=Intellectual Property Office of the Philippines}}</ref> Kapuwang hindi malaya para sa [[Wikimedia Commons]], ang imbakan ng mga talaksang (''files'') nasa malayang mga lisensiya o pampublikong dominyo, tulad ng mga retratong ginagamit sa [[Wikipedia]]. Nakasanayan na ng pamunuan nito na [[c:Category:Philippine FOP cases/deleted|magbura]] ng mga retrato ng bagong mga estruktura at pampublikong sining sa bansa, tulad ng mga gusali, lilok, bantayog, at memoryal.{{efn|''Halimbawang mga patunay sa mga pagbura:'' ganap na bagong mga estruktura - [[c:Commons:Deletion requests/Files in Category:SM Mall of Asia|SM Mall of Asia]]; mga estrukturang nilikha o ginawa ng mga alagad ng sining na maaring buhay pa o pumanaw na ngunit hindi pa umaabot sa 50 taon ang nakararaan mula nang sila'y pumanaw - [[c:Commons:Deletion requests/Files in Category:SAF 44 Mamasapano clash (Special Action Force Monument, Angeles City, Pampanga)|Bantayog ng SAF 44 sa Angeles]] at [[c:Commons:Deletion requests/Files in Category:Leyte Landing Memorial|Bantayog ng Paglapag sa Leyte]].}} Ito ay dahil hindi pinapayagan sa Wikimedia Commons ang mga talaksang naaangkop lamang sa tadhanang patas na paggamit. ===Ibang bahagi ng Timog-silangang Asya=== [[Talaksan:Freedom of panorama in Southeast Asia.svg|thumb|350px|Katayuan ng kalayaan sa panorama sa Timog-silangang Asya]] ====Biyetnam==== Walang ganap na kalayaan sa panorama sa Biyetnam. Ayon sa Artikulong 25(h) ng kanilang bagong-amyendang batas sa karapatang-sipi ng Biyetnam (2022), maari ang potograpiya at pagsasahimpapawid sa telebisyon ng mga obrang hinulma, arkitektura, at obrang napapakinabangan na nakadispley sa publiko, "para sa layon ng pagpapakita o pagprisinta ng mga larawan ng mga obrang ito, hindi sa layuning pangkomersiyo."<ref>{{cite web|url=https://thuvienphapluat.vn/van-ban/So-huu-tri-tue/Luat-So-huu-tri-tue-sua-doi-2022-458435.aspx?v=d |title=Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi 2022 |access-date=Oktubre 14, 2022}}</ref> ====Brunei==== Nakalahad sa Seksiyong 66 ng batas sa karapatang-sipi ng Brunei ang kanilang kalayaan sa panorama, na pinahihintulutan ang pagsasalarawan ng mga likhang gusali, lilok, modelo ng mga gusali, at obra ng masining na pagkakagawa sa pampublikong mga lugar, sa pamamagitan ng pagguhit, potograpiya, sinematograpiya, at pagsasahimpapawid sa telebisyon.<ref>{{cite web|url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/bn/bn002en.pdf |title=Emergency (Copyright) Order, 1999 |author=Brunei |website=WIPO Lex |access-date=Mayo 23, 2021}}</ref> ====Cambodia==== Sa Cambodia, nakasaad sa Artikulong 25 ang limitadong kalayaan sa panorama. Pinapayagan lamang ang tadhanang ito kung ang pagpaparami ng obrang grapiko o hinulma (mga lilok) sa pampublikong lugar ay hindi pangunahing paksa ng sumunod na reproduksiyon, tulad ng mga retrato. Kapag naging pangunahing paksa ng sumunod na pagpaparami ang pampublikong mga obra, hindi ito maaaring gamitin sa anumang layunin maliban lamang sa pansarili (pampamilya at pangkaibigan) na paggamit at sa mga layuning pang-edukasyon na hindi nakikinabang (''non-profit educational purposes'').<ref>{{cite web|url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/kh/kh003en.pdf |title=Law on Copyright and Related Rights |year=2003 |author=Cambodia |access-date=Mayo 23, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref> ====Indonesya==== Walang tiyak na pagbanggit ng kalayaan sa panorama sa [[batas sa karapatang-sipi ng Indonesya]], bagamat umiiral ang isang kahalintulad subalit limitadong tadhana sa Artikulong 15 na pinagkakalooban ang mga may-ari ng obra, kabilang na ang arkitektura at lilok, ang karapatan na magsagawa ng pampublikong displey, sa paraang paglalathala man o pagpaparami sa isang katalogo. Nagbibigay naman ang Artikulong 43(d) ng pahintulot para sa pamamahagi ng mga nilalamang isinasanggalang ng karapatang-sipi sa teknolohiyang pang-impormasyon at midyang pangkomunikasyon, kung ang mga nabanggit na midyum ng pamamahagi ay "hindi komersiyal at/o walang halaga para sa Manlilikha o kaugnay na mga partido."<ref>{{cite web |url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/id/id064en.pdf |title=Law of the Republic of Indonesia No. 28 of 2014 on Copyright |author=Indonesia |access-date=Mayo 12, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref> ====Laos==== Walang kalayaan sa panorama sa Laos, ngunit may kahalintulad na probisyon sa Artikulong 115 ang kanilang batas sa karapatang-sipi, subalit nakapamagat na "''Acts Consistent with Fair Use''" ang artikulo. Nakasaad sa pangatlong sugnay ng artikulo na maaaring isipi sa pamamagitan ng potograpiya at sinematograpita ang mga obrang niyari na at nakadispley sa publiko, tulad ng pinong sining, arkitektura, at nalalapat na sining, kung ang mga obrang ito ay hindi paksa ng pagpaparami. Pinapayagan din sa artikulo ang pagpaparami ng mga obra para sa layunin ng pag-uulat ng kasalukuyang mga kaganapan, subalit hanggang sa layuning paghahatid ng balita't impormasyon lamang.<ref>{{cite web|url=https://sblaw.vn/wp-content/uploads/2018/07/Law-on-Intellectual-Property-Amended-2017-ENG-ProofreadCLEAN.pdf |title=Law on Intellectual Property |author=Lao People's Democratic Republic |access-date=Mayo 23, 2021 |website=SB Law}}</ref> ====Malaysia==== {{multiple image | align = right | image1 = Petronas Towers, Kuala Lumpur.jpg | image2 = Kota Kinabalu City Centre 0001.jpg | footer = ''Kaliwa:'' [[Toreng Petronas]] na dinisenyo ni arkitekto [[César Pelli]]. ''Kanan:'' Estatwa ng Merlin sa [[Kota Kinabalu]] }} Tinitiyak ng [[Batas sa Karapatang-sipi ng 1987 (Malaysia)|batas sa karapatang-sipi ng 1987 ng Malaysia]] ang kalayaan sa panorama sa pampublikong mga lugar. Nakasaad sa seksiyong 13(2)(d) na hindi isang paglabag sa karapatang-sipi ang reproduksiyon o pamamahagi ng mga kopya ng anumang obra na palagiang nakatayo sa isang pampublikong lugar. Tinutukoy ng Seksiyong 3 ang "mga likhang sining" bilang anumang gawang grapiko, retrato, lilok, kolyahe (''collage''), at gawa ng arkitektura o masining na artesaniya. Hindi kasama sa natatanging tadhanang ito ang mga disenyong plano ng mga [[sirkitong integrado]].<ref>{{cite web|title=COPYRIGHT ACT 1987|url=http://www.myipo.gov.my/documents/10192/2322945/CopyrightAct1987asat1-7-2012.pdf|website=Intellectual Property Corporation of Malaysia|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161029091611/http://www.myipo.gov.my/documents/10192/2322945/CopyrightAct1987asat1-7-2012.pdf|archivedate=2016-10-29|language=en|date=2012-07-01}}</ref><ref>{{cite book|editor=祁希元|others=曲三强|title=马来西亚经济贸易法律指南|url=https://books.google.com/books?id=pY9zOMv2A24C&pg=PA152|accessdate=2016-10-29|edition=1|date=2006-10-01|publisher=中国法制出版社|language=zh-cn|isbn=978-7-80226-571-4|page=152}}</ref> ====Singapore==== [[Talaksan:Merlion - 2013.04 - panoramio.jpg|thumb|left|Ang rebultong [[Merlion]] sa harap, obra ni Lim Nang Seng (namatay 1987) noong 1972. Sa likod naman ang [[Marina Bay Sands]], obra ni arkitekto [[Moshe Safdie]] noong 2010.]] Tinitiyak ng batas sa karapatang-sipi ng Singapore ang kalayaan sa panoramang kumakapit sa mga likhang [[tatlong dimensiyonal]] at ilang mga gawang grapiko. Pinahihintulutan ng Artikulong 63 ng batas ang paggamit ng mga lilok at masining na pagkakagawa na nakatayo sa isang pampublikong lugar nang hindi pansamantala lamang, at hindi nilalabagan ng paggawa ng pinta, drowing, klitse, o retrato ng gawa o pagsasali ng gawa sa isang pelikulang sinematograpo o sa isang brodkast ng telebisyon ang karapatang-sipi ng mga gawang ito. Isinasaad sa Artikulong 64 na kumakapit ang gayong kalayaan sa mga gusali o modelo ng gusali, at walang pagbabawal hinggil sa kinaroroonan ng gayong mga estruktura. Gayunpaman, hindi sakop ng kalayaan sa panorama ang mga likhang dalawang-dimensiyonal.<ref>{{cite web|title=COPYRIGHT ACT 1987 |url=http://statutes.agc.gov.sg/aol/download/0/0/pdf/binaryFile/pdfFile.pdf?CompId:9fd29843-7bce-41fc-960a-94103b004401 |website=Singapore Statutes Online |accessdate=2016-10-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161029102409/http://statutes.agc.gov.sg/aol/download/0/0/pdf/binaryFile/pdfFile.pdf?CompId%3A9fd29843-7bce-41fc-960a-94103b004401 |archivedate=2016-10-29 |language=en |date=1987-02-20 |deadurl=yes }}</ref> ====Thailand==== Itinatalakay ang kalayaan sa panorama sa mga Seksiyong 37–39 ng batas sa karapatang-sipi ng Thailand. Pinapayagan ng mga Seksiyong 37 at 38 ang mga representasyon ng mga obra sa pampublikong mga lugar at arkitektura sa pamamagitan ng "drowing, pinta, konstruksiyon, klitse, moldura, paglililok, litograpiya, potograpiya, sinematograpiya, at pamamahayag ng video", habang pinapayagan ng Seksiyong 39 ang panlarawan at pangvideo na mga representasyon ng "isang likha kung saang bahagi ang isang masining na obra."<ref>{{cite web |url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/th/th042en.pdf |title=Copyright Act B.E. 2537 (1994) (as amended up to Copyright Act B.E. 2561 (2018)) |author=Thailand |website=WIPO Lex |access-date=Mayo 14, 2021 |archive-date=Mayo 14, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210514080326/https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/th/th042en.pdf |url-status=dead }}</ref> ===Alherya=== Nagbibigay ng eksepsiyong kalayaan sa panorama ang ''Ordinansa Blg. 03-05 ng ika-19 Hulyo 2003 hinggil sa Karapatang-sipi at Kaugnay na mga Karapatan''. Sa ilalim ng Artikulo 50 ng nasabing batas, pinahihintulutang magparami ng mga larawan ng mga gawang pang-arkitektura, pampinong sining, pang-nalalapat na sining, at pampotograpiya na palagiang matatagpuan sa pampublikong mga lugar, maliban sa mga obra na matatagpuan sa mga galeriya, museo, at natukoy na mga sityong pangkultura at pangkalikasan ("''classified cultural and natural sites''").<ref>{{cite web |url=https://www.joradp.dz/FTP/jo-francais/2003/F2003044.pdf |title=Ordonnance n°03-05 du 19 Juillet 2003, relative aux droits d'auteur et aux droits |language=fr |work=Journal Officiel de la Republique Algerienne Democratique et Populaire |access-date=Marso 12, 2025 |page=8}}</ref> ===Australya=== [[Talaksan:Sydney Opera House 2 (30595141941).jpg|thumb|[[Sydney Opera House]], na dinisenyo ng arkitektong Dinamarkes na si [[Jørn Utzon]]]] Sa [[Australya]], tinatalakay ang kalayaan sa panorama sa pederal na ''[[Batas sa karapatang-sipi ng Australya|Copyright Act 1968]]'', mga seksiyong 65 hanggang 68. Inilalaan ng Seksiyong 65: "Ang karapatang-sipi sa isang gawa ... na matatagpuan sa isang pampublikong lugar, o sa mga premisang bukas sa publiko, ay hindi nilalabagan ng paglikha ng isang pinta, drowing, klitse (''engraving''), o retrato ng gawa o ang pagsasali ng gawa sa isang sinematograpong pelikula o sa isang brodkast pantelebisyon, maliban kung pansamantala lamang (ang kinaroroonan nito)." Kumakapit ito sa anumang "masining na gawa" na binigyang-kahulugan sa talatang (c) ng bahaging 10: isang "obra ng masining na pagkakagawa" (pero hindi isang ''circuit layout'').<ref name="AU">{{Cite Legislation AU|Cth|act|ca1968133|Copyright Act 1968}}</ref> Nagbibigay ang Seksiyong 66 ng Batas ang hindi pagsasali sa paglabag sa karapatang-sipi ang mga retrato at larawan ng mga gusali at modelo ng mga gusali.<ref name="AU" /> Walang karapatang sumipi ng mga obrang hindi saklaw ng mga probisyong ito. Nangangahulugan itong maaring makalabang sa karapatang-sipi ang pagpaparami ng mga larawan ng "[[sining sa kalye]]".<ref name="G124v01">{{cite web|url=http://www.copyright.org.au/acc_prod/AsiCommon/Controls/BSA/Downloader.aspx?iDocumentStorageKey=62a2e433-4cab-4d6f-8dd2-dc4af24277e7&iFileTypeCode=PDF&iFileName=Street%20Art%20&%20Copyright|title=Street Art & Copyright|publisher=[[Australian Copyright Council]]|work=Information Sheet G124v01|date=Setyembre 2014|access-date=2016-05-08|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160322193002/http://www.copyright.org.au/acc_prod/AsiCommon/Controls/BSA/Downloader.aspx?iDocumentStorageKey=62a2e433-4cab-4d6f-8dd2-dc4af24277e7&iFileTypeCode=PDF&iFileName=Street%20Art%20&%20Copyright|archive-date=2016-03-22}}</ref><ref>{{cite web|title=Street photographer's rights|url=http://www.artslaw.com.au/info-sheets/info-sheet/street-photographers-rights/|website=Arts Law Information Sheet|publisher=Arts Law Centre of Australia|access-date=2016-05-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20140630101936/http://www.artslaw.com.au/info-sheets/info-sheet/street-photographers-rights/|archive-date=2014-06-30|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|title=Photographers & Copyright|edition=17|url=http://www.copyright.org.au/admin/cms-acc1/_images/732757805533a4bbed9e2a.pdf|publisher=Australian Copyright Council|access-date=2014-10-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20140702180313/http://www.copyright.org.au/admin/cms-acc1/_images/732757805533a4bbed9e2a.pdf|archive-date=2014-07-02|url-status=live|page=7|date=Enero 2014|quote=''You will generally need permission to photograph other public art, such as murals.''}}</ref> ===Bagong Silandiya=== Ang ''Copyright Act (1994)'' ng [[New Zealand|Bagong Silandiya]] ay nagbibigay ng mga pagkakapuwera para sa malayang pamamahagi ng mga retrato ng ilang mga likha gaya ng mga lilok, ngunit hindi nagbibigay ng mga pagkakapuwera para sa mga obrang grapiko tulad ng mga miyural at sining sa kalye, kahit na nasa pampublikong mga espasyo ang mga ito. Nagngangahulugan ito na kailangang kumuha ng pahintulot mula sa mga arteista o tagahawak ng karapatang-sipi para makapagkuha ng mga retrato ng gayong mga likha nang malaya para sa mga layuning pamamahagi, lalo na kung may komersiyal na pakay. Subalit binabalewala ang restriksiyon na ito, patunay rito ang patuloy na pamamahagi ng gayong mga retrato sa [[hatirang pangmadla]] at ang paggamit ng mga ''marketing company'' ng mga obrang grapiko bilang likurang mga elemento sa kanilang mga patalastas.<ref>{{cite web |url=https://theconversation.com/yes-street-art-is-on-public-display-but-that-doesnt-mean-we-should-share-it-without-credit-132000 |title=Yes, street art is on public display — but that doesn’t mean we should share it without credit |last1=Dickison |first1=Mike |last2=White |first2=Bruce |date=Hulyo 9, 2020 |website=The Conversation |access-date=Marso 18, 2021}}</ref> Kamakailan lamang, noong 2019, inihayag ng arteistang si Xoë Hall ang kaniyang pagkadismaya sa paggamit ng [[Whitcoulls]] ng mga larawan ng kaniyang miyural sa [[Wellington]] sa kanilang mga kalendaryo, at iminungkahi ang kapuwa niyang mga miyuralista sa bansa na "magkaroon ng kontrata para sa bawat dingding na kanilang ipinipinta at isinasaad kung sino ang nagmamay-ari ng karapatang-sipi, at isali ito sa miyural kalakip ng pangalan ng arteista."<ref>{{cite news |url=https://www.rnz.co.nz/news/national/406415/artist-xoe-hall-outraged-over-work-featured-on-calendar-s-cover |title=Artist Xoë Hall outraged over work featured on calendar's cover |last=Cook |first=Charlotte |date=Disyembre 30, 2019 |access-date=Marso 18, 2021 |work=[[Radio New Zealand]]}}</ref> ===Brasil=== [[Talaksan:Minha Janela, Cristo Redendor.JPG|thumb|Hinggil sa kaso ng tanyag na rebultong [[Kristo ang Tagapagtubos]], sinabi ni Abogado Frullani Lopes na "bagamat pribado ang pag-aari ng lugar na kinatatayuan nito, hindi hinahadlang ang pampublikong pagpasok, at hindi maipagwawalang-bahala na bahagi ito ng tanawin ng [[Rio de Janeiro]]. Sa gayong pananaw, ang lugar na kinatatayuan nito ay dapat na ituring na pampublikong lugar."<ref>{{cite web |language=pt |url=https://www.conjur.com.br/2014-ago-23/marcelo-lopes-representacao-cristo-redentor-filme-nao-vetada |title=Representação do Cristo Redentor em filme não pode ser vetada |date=23 Agosto 2014 |author=Marcelo Frullani Lopes|quote=apesar de a área ser de propriedade privada, o acesso público ao local não é restrito. Não se pode ignorar, também, que o Cristo Redentor integra a paisagem do Rio de Janeiro. Por esse ponto de vista, o local em que a obra se encontra deve ser considerado logradouro público para fins de aplicação desse dispositivo.}}</ref>]] Pinahihintulutan sa Artikulong 48 ng [https://web.archive.org/web/20110604224823/http://www.wipo.int/wipolex/en/text.jsp?file_id=125392 batas sa karapatang-sipi ng Brazil] (Blg. 9.610 / Pebrero 19, 1998) ang malayang pagpinta, potograpiya, at paggawa ng video ng anumang gawa na palagiang nakapuwesto sa isang pampublikong lugar, sa kabila ng pagiging protektado ng karapatang-sipi ang gayong mga gawa.<ref>{{cite web|title=LEI Nº 9.610, DE 19 DE FEVEREIRO DE 1998.|url=https://www.planalto.gov.br/ccivil_03/leis/L9610.htm|website=Presidência da República|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161028220538/http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/leis/l9610.htm|archivedate=2016-10-28|language=pt|quote=Art. 48. As obras situadas permanentemente em logradouros públicos podem ser representadas livremente, por meio de pinturas, desenhos, fotografias e procedimentos audiovisuais.}}</ref><ref>{{cite web|title=Law No. 9610 of February 19, 1998, on Copyright and Neighboring Rights|url=http://www.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/br/br002en.pdf|website=World Intellectual Property Organization|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160408030416/http://www.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/br/br002en.pdf|archivedate=2016-04-08|page=12|language=en|format=PDF|date=1998-02-19|quote=48. Works permanently located in public places may be freely represented by painting, drawing, photography and audiovisual processes.}}</ref> Ang tadhanang ito ay itinuturing na nagbibigay ng katamtamang malawak na kalayaan sa panorama.<ref>{{cite journal|last1=Newell|first1=Bryce Clayton|title=Freedom of Panorama: A Comparative Look at International Restrictions on Public Photography|journal=Creighton Law Review|date=2011|volume=44|pages=421|url=http://hdl.handle.net/10504/40711|accessdate=2016-10-29|language=en|issn=0011-1155|quote=Brazilian copyright law provides very broad panorama freedom. Indeed, Article 48 of Law No. 9610 of February 19, 1998, on Copyright and Neighboring Rights provides}}</ref> ===Canada=== Isinasaad ng Seksiyong 32.2(1) ng Batas sa Karapatang-sipi (Canada) ang mga sumusunod: {{quote|Hindi lumalabag sa karapatang-sipi (''It is not an infringement of copyright'') {{block indent|(b) ang sinumang nagpaparami, sa isang pinta, drowing, klitse, retrato, o gawang sinematograpiko (''for any person to reproduce, in a painting, drawing, engraving, photograph or cinematographic work'') {{block indent|(i) ng isang gawang pang-arkitektura, sa kondisyong hindi sa kalikasan ng isang drowing o planong pang-arkitektura ang sipi, o (''an architectural work, provided the copy is not in the nature of an architectural drawing or plan, or'')}} {{block indent|(ii) isang lilok o likha ng masining na pagkakagawa o isang hulma o modelo ng isang lilok o likha ng masining na pagkakagawa, na palagiang matatagpuan sa isang pampublikong lugar o gusali; (''a sculpture or work of artistic craftsmanship or a cast or model of a sculpture or work of artistic craftsmanship, that is permanently situated in a public place or building;'')}}}}}} Inilalaan din ng Batas sa Karapatang-sipi ang tiyak na proteksiyon para sa nagkataong pagsasali ng isa pang gawa na makikita sa likod ng isang retrato (halimbawa, isang gusali sa malayuang dako ng isang retrato). Hindi lumalabag sa karapatang-sipi ang mga retratong kasali ang gayong mga gawa nang "nagkataon at hindi sinadya." ===Côte d'Ivoire=== Hindi kinikilala sa [[Côte d'Ivoire]] (o Baybaying Garing) ang kalayaan sa panorama. Batay sa Artikulo 27 ng ''Batas Blg. 2016-555 ng ika-26 ng Hulyo 2016'', pinahihintulutang magparami ng mga larawan ng nagawa nang mga gawang pang-arkitektura, mga gawang panlilok, at mga grapikong sining, ngunit alinsunod sa sumusunod na mga kondisyon: #Pagpaparami ng nabanggit na mga gawa sa pamamagitan ng mga lathalain, midyang awdiyo-biswal, o Internet, para lamang sa layunin ng pagpapalaganap ng impormasyon. #Pagpaparami ng mga larawan ng mga obra na inilaan upang lumabas sa mga katalogo ng mga pagbebenta ng mga obra sa loob ng bansa sa ligal na paraan, para lamang sa layuning ilarawan ang nabanggit na mga obra. #Pagpaparami ng nabanggit na mga gawa sa pamamagitan ng midyang awdiyo-biswal kung palagiang matatagpuan sa mga pampublikong espasyo ang nabanggit na mga gawa, subalit sa paraang nagkataon lamang ang pagpapakita ng mga gawa sa mga larawan. Dagdag ng probisyon: "Anumang paggamit ng nabanggit na mga pagpaparami sa artikulong ito na may layuning kumita ay napapailalim sa paunang pahintulot mula sa manlilikha."<ref>{{cite web |url=https://culture.gouv.ci/wp-content/uploads/2023/06/Loi-n%C2%B0-2016-555-du-26-JUIL.-2016-DROIT-DAUTEUR-ET-DV.pdf |title=loi n° 2016-555 du 26 juillet 2016 - relative au droit d'auteur et aux droits voisins |website=Ministère de la Culture et de la Francophonie |access-date=Marso 8, 2025 |language=fr}}</ref> ===Demokratikong Republika ng Konggo=== Labis na limitado ang kalayaan sa panorama na nakapaloob sa batas sa karapatang-sipi ng [[Demokratikong Republika ng Konggo]] na ipinasa noong 1986. Pinahihintulutan lamang ng Artikulo 28 ang potograpiya, sinematograpiya, at pagpapalabas sa telebisyon ng mga gawang pang-arkitektura, subalit maaari lamang gamitin sa ligal na paraan ang mga retrato sa mga pahayagan, diyornal, at batayang aklat na pampaaralan. Tumatalakay naman ang Artikulo 29 sa "pampigurang mga gawang sining na habambuhay na matatagpuan sa pampublikong lugar," datapwat maaari lamang ilarawan ang mga gawang ito sa mga pelikula at palabas sa telebisyon.<ref>{{cite web |url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/cd/cd005en.pdf |title=Ordinance-Law No. 86-033 of April 5, 1986 on the Protection of Copyright and Neighboring Rights |author=Democratic Republic of the Congo |website=WIPO Lex |access-date=Mayo 12, 2021}}</ref> ===Estados Unidos=== Isinasanggalang ng karapatang-sipi ang mga gusali sa Estados Unidos na itinayo mula noong ika-1 ng Disyembre, 1990 hanggang sa kasalukuyan, pati ang mga gusaling buhat sa mga disenyong natapos bago mag-ika-1 ng Disyembre, 1990 pero itinayo sa pagitan ng ika-30 ng Nobyembre, 1990 at ika-31 ng Disyembre, 2002.<ref>{{cite web |url=https://guides.library.cornell.edu/copyright/publicdomain |title=Copyright Services: Copyright Term and the Public Domain |website=Cornell University Library |access-date=Abril 6, 2025}}</ref> Gayunpaman, taglay ng [[batas sa karapatang-sipi ng Estados Unidos]] ang sumusunod na tadhana, na ipinatupad ng ''Architectural Works Copyright Protection Act (AWCPA)'' ng 1990: {{quote|Hindi kasama sa karapatang-sipi ng isang nakatayo nang gawang pang-arkitektura ang karapatang hadlangan ang paggawa, pamamahagi, o pagpapakita sa publiko ng mga larawan, pinta, retrato, o iba pang malarawang mga representasyon ng gawa, kung ang gusali na kumakatawan sa nasabing gawa ay matatagpuan sa pampublikong lugar o karaniwang makikita mula rito.|[[:wikisource:United States Code/Title 17/Chapter 1/Section 120|17 U.S.&nbsp;Code §&nbsp;120(a)]]<ref>{{cite web|title=17 U.S. Code § 120 - Scope of exclusive rights in architectural works|url=https://www.law.cornell.edu/uscode/text/17/120|access-date=2016-04-04|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160419101318/https://www.law.cornell.edu/uscode/text/17/120|archive-date=2016-04-19}}</ref>}} ====Batayan at kahulugan==== {{multiple image | align = right | direction = vertical | total_width = 250 | image1 = NYC, WTC.jpg | caption1 = ''[[One World Trade Center]]'' sa [[Lungsod ng New York]], na natapos noong 2013. Gawa ni [[David Childs]] ng [[SOM (kompanyang pang-arkitektura)|Skidmore, Owings & Merrill LLP]]. | image2 = Walt Disney Concert Hall 2013.jpg | caption2 = ''[[Bulwagang Konsiyerto ng Walt Disney]]'' sa [[Los Angeles]], gawa ni [[Frank Gehry]] at natapos noong 2003. | image3 = Milwaukee Art Museum 18.jpg | caption3 = ''Pabilyong Quadracci'' na matatagpuan sa [[Museo ng Sining ng Milwaukee]]. Gawa ni [[Santiago Calatrava]] at natapos noong 2001. }} Ipinalagay ng Ulat Komite Blg. 101-735 ng [[Kapulungan ng mga Kinatawan ng Estados Unidos]] na hindi lumalabag ang tadhanang ito sa pagtalima ng bansa sa Kumbensiyong Berne at binigyang-diin nito na nagbibigay ng kawangis na mga karapatan ang ilan sa iba pang mga bansang lumagda sa kasunduan. Tinanggihan ang mungkahi mula sa {{ILL|Surian ng Amerika sa mga Arkitekto|en|American Institute of Architects}} (AIA) na higpitan ang paglikha ng mga larawan na nilayong "isulong ang hindi pinahihintulutang disenyo at pagtatayo ng isang kahalintulad na gawang pang-arkitektura"; tumutol ang mga pangkat ng mga retratista tulad ng {{ILL|Samahan ng Amerika sa mga Retratistang Pangmidya|en|American Society of Media Photographers}} (ASMP) sa panukala ng AIA na kanilang iginiit na maaaring "makasagabal sa masining at hindi mapagkompitensiyang pagsusuri ng mga gawang pang-arkitektura, gayon din sa kakayahan ng mga retratista na isulong ang kanilang kabuhayan."<ref>{{cite web |url=https://www.copyright.gov/reports/copyright-amendments-act-of-1990.pdf |title=Copyright Amendments Act of 1990 – Report 101-735 |website=U.S. Copyright Office |access-date=Hulyo 28, 2024}}</ref> Binanggit ni Zimand (2024) ang isa pang mungkahi mula kay David Daileda, isang kinatawan ng AIA, upang pahintulutan lamang ang mga larawan sa mga kasong "hindi pangunahing paksa ang mga gawang pang-arkitektura" sa mga larawan; tinanggihan din ng kanilang tagapagbatas ang mungkahing ito na hinango sa mga batas sa Pransiya.<ref name=Zimand>{{cite journal |last=Zimand |first=Margalit |url=https://journals.library.columbia.edu/index.php/lawandarts/article/view/12495/6180 |title=Deconstructing the Blueprint for Infringement: Remedying Flawed Interpretations of the § 120(a) Exception to Architecture Copyrights |volume=47 |issue=1 |year=2024 |pages=151–152 |journal=The Columbia Journal of Law & the Arts |access-date=Agosto 23, 2024 |doi=10.52214/jla.v47i1.12495|doi-access=free }}</ref> Ang kahulugan ng "gawang pang-arkitektura" sa kalagayang ito ay isang gusali,<ref>{{cite web|title=17 U.S. Code § 101|url=https://www.law.cornell.edu/uscode/text/17/101|access-date=2016-04-08|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160430034315/https://www.law.cornell.edu/uscode/text/17/101|archive-date=2016-04-30}}</ref> na binigyang-kahulugan bilang "mga estrukturang matitirhan ng tao na nilayong maging palagian at hindi nagagalaw (''permanent and stationary''), tulad ng mga bahay at gusaling pang-opisina, at ibang palagian at nakapirme na mga estrukturang idinisenyo para matutuluyan ng mga tao, kabilang na ang, ngunit hindi limitado sa, mga simbahan, museo, mirador (''gazebo''), at pabilyon ng hardin."<ref>{{cite web|title=37 CFR 202.11(b)|url=https://www.law.cornell.edu/cfr/text/37/202.11|access-date=2016-04-08|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160307212357/https://www.law.cornell.edu/cfr/text/37/202.11|archive-date=2016-03-07}}</ref> ====Ibang mga gawa==== Gayunpaman, hindi saklaw ng kalayaan sa panorama sa Estados Unidos ang ibang mga obra na naipagsasanggalang ng karapatang-sipi, tulad ng mga lilok. Maaring maging paglabag sa karapatang-sipi ng manlilikha ng isang obra kapag ginamit ang mga retrato ng kaniyang gawa sa layuning pangkomersiyo. Ipinaliwanag ni Charlie Damschen, abogado mula sa Hamilton IP Law sa [[Iowa]], na hawak pa rin ng manlilikha ang karapatang-sipi sa isang likhang sining kahit na ginawa ito upang maitayo sa pampublikong mga lugar. Malimit na pag-usapan ang usaping ito dahil sa dumaraming mga paggamit ng isinanggalang na mga sining sa [[hatirang pangmadla]] at midyang digital. Gayunpaman, umiiral ang batayan na [[patas na paggamit]] na nagpapahintulot sa "binagong" mga paggamit (o ''transformative uses'') ng protektadong mga gawa, tulad ng komentaryo, pagsusuri, balita, at parodya. Subalit kung pinarami ang gawa sa pamamagitan ng potograpiya o videograpiya at ginawa ang pagpaparaming ito na may layuning kumita, hindi na ito sakop ng depensang patas na paggamit.<ref>{{cite news |url=https://www.desmoinesregister.com/story/money/business/2019/08/26/des-moines-artist-sues-hy-vee-using-his-mural-super-bowl-ad-copyright-infringement-hyvee-commercial/2008639001/ |title=Who owns public art? Des Moines artist sues Hy-Vee for using his mural in Super Bowl ad |last=Ta |first=Linh |date=Agosto 25, 2019 |access-date=Nobyembre 27, 2023 |work=Des Moines Register}}</ref> Isinasanggalang ng karapatang-sipi ang ilang mga bantayog na matatagpuan sa ''National Mall'' sa [[Washington, D.C.]], at nangangailangan ng mga retratista na humingi ng pahintulot mula sa mga manlilikha o tagapangalaga ng mga bantayog para kumita sila sa kanilang mga larawan. Ayon sa {{ILL|Palingkuran ng Pambansang Liwasan|en|National Park Service}}, kabilang sa protektadong mga bantayog doon ay ang mga lilok sa [[Memoryal ni Franklin Delano Roosevelt]] na nilikha nina [[George Segal (manlilikha)|George Segal]], [[Tom Hardy (manlililok)|Tom Hardy]], [[Neil Estern]], [[Robert Graham (manlililok)|Robert Graham Studio]], [[Leonard Baskin]], at [[John Benson (artesano)|John Benson]]; ang [[Memoryal sa mga Beterano ng Digmaang Koreano]]; ang [[Pandigmaang Memoryal sa Hukbong Kawal Pandagat]]; ang [[Memoryal ni Martin Luther King Jr.]]; at ang [[Memoryal sa mga Beterano ng Digmaang Biyetnam]] na kinabibilangan ng estatwa ng ''[[Three Soldiers (estatwa)|Three Soldiers]]'' at ng estatwa ng ''[[Vietnam Women's Memorial]]''.<ref>{{cite web |url=https://www.nps.gov/nama/planyourvisit/filming-and-photography-permits.htm |title=Filming and Photography Permits |website=National Park Service |access-date=Disyembre 22, 2024}}</ref> Tahasang pinapayagan ng kasalukuyang tagapangalaga ng ''Vietnam Women's Memorial'' ang di-awtorisadong mga retrato ng estatwa para sa pansariling gamit at layuning pag-uulat, ngunit binibigyang-diin nito na dapat na banggitin nang maayos ng mga mamamahayag ang paunawa ng karapatang-sipi ng bantayog. Nananatili kay [[Glenna Goodacre]] na manlilikha nito ang karapatang-sipi sa bantayog. Nangangailangan ng paunang pahintulot ang pangkomersiyong mga paggamit at maaaring humiling ang pamunuan ng mga bayad sa paglilisensiya, at ang mga hakbang na ito ay upang maiwasan ang binansagan ng tagapangalaga na "walang-pakundangang mga paggamit" ng bantayog.<ref>{{cite web |url=https://vietnamwomensmemorial.org/faq/ |title=FAQ |website=Vietnam Women's Memorial |access-date=Disyembre 22, 2024}}</ref> ;Kilalang mga kaso Isang kilalang kaso ng paglabag sa karapatang-sipi ng mga obra sa Estados Unidos ay ang ''Gaylord v. United States, No.'' 09-5044. Ito ay hinggil sa paggamit ng [[United States Postal Service]] ng isang larawan ng 14 sa 19 na mga estatwa ng sundalo sa Memoryal sa mga Beterano ng Digmaang Koreano para sa kanilang [[selyo]] bilang paggunita sa ika-50 anibersaryo ng armistisyo ng [[Digmaang Koreano]] noong 2003. Walang pahintulot mula kay [[Frank Gaylord]], manlililok ng nasabing obra na kilala bilang ''The Column'', ang naturang paggamit ng U.S. Postal Service ng mga larawan ng kaniyang obra sa kanilang selyong nagkakahalaga ng 37 cents.<ref>{{cite web|url=http://www.copyright.gov/fair-use/summaries/gaylord-us-fedcir2010.pdf |title=Gaylord v. United States, 595 F.3d 1364 (Fed. Cir. 2010) |access-date=Disyembre 21, 2020}}</ref> Inireklamo niya ang U.S. Postal Service noong 2006 dahil sa ginawa nitong paglabag sa kaniyang karapatang-sipi sa lilok. Kasama rin sa kaso ang retratista ng larawan na si John Alli, isang dating Marine. Kalaunan, naging maayos ang areglo sa retratista nang pumayag si Alli na magbabayad ng 10% bayad para sa susunod pang mga benta ng kaniyang mga larawan ng lilok.<ref>{{cite news|url=https://www.usatoday.com/story/news/nation/2013/09/20/korea-memorial-sculptor-wins-settlement-in-copyright-case-/2845143/ |title=Korea memorial sculptor wins copyright case |last=D'Ambrosio |first=Dan |work=USA Today |date=Setyembre 20, 2013 |access-date=Disyembre 21, 2020}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.washingtonpost.com/news/federal-eye/wp/2015/02/10/court-upholds-540000-judgement-against-usps-for-korean-war-stamp/ |title=Court upholds $540,000 judgment against USPS for Korean War stamp |work=Washington Post |date=Pebrero 10, 2015 |last=Rein |first=Lisa |access-date=Disyembre 21, 2020}}</ref> [[Talaksan:Korean War Veterans Memorial Without Soldiers.jpg|thumb|Memoryal sa mga Beterano ng Digmaang Koreano, kalakip ng sinensurang larawan ng mga estatuwang isinasanggalang ng karapatang-sipi]] Sa hatol ng Court of Federal Claims noong 2008, ipinasya na hindi nilabag ng U.S. Postal Service ang karapatang-sipi ni Gaylord sapagkat pasok umano ito sa "[[patas na paggamit]]" (''fair use''). Gayunpaman, ipinasya ng hukom na hindi sakop ng ''Architectural Works Copyright Protection Act'' (AWCPA) ang ''The Column'' sapagkat hindi ito isang gawang pang-arkitektura. Umapela ang panig ng manlililok, at noong Pebrero 25, 2010 binaligtad ng Federal Circuit ang naunang pasya hinggil sa patas na paggamit. Hindi maituturing na patas na paggamit ang paggamit ng U.S. Postal Service ng larawan ng ''The Column'' sa kanilang selyo sapagkat hindi ''transformative'' ang kalikasan nito (pareho ang konteksto at kahulugan ng selyo sa mismong lilok). Mahalaga rin ang presensiya ng obra sa selyo kaya hindi pa rin ito pasok sa patas na paggamit. Maituturing na komersiyal ang layunin ng U.S. Postal Service, dahil kumita ito ng US$17 milyon mula sa pagbenta nito ng halos 48 milyong selyong taglay ang larawan ng lilok. Ipinagtibay naman ng Federal Circuit ang naunang pasya ng Court of Federal Claims na hindi isang gawang pang-arkitektura ang ''The Column''. Noong Setyembre 20, 2013, pagkaraang ibinalik ng Federal Circuit ang kaso sa Court of Federal Claims, iginawad ng huling nabanggit na hukuman ang US$684,844.94 na halaga ng bayad-pinsala na babayaran ng U.S. Postal Service kay Gaylord.<ref>{{cite web |url=https://www.finnegan.com/en/tools/gaylord-v-u-s-1/analysis.html |title=Gaylord v. U.S. |work=Finnegan, Henderson, Farabow, Garrett & Dunner, LLP |access-date=Disyembre 21, 2020 |archive-date=2021-01-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210121234026/https://www.finnegan.com/en/tools/gaylord-v-u-s-1/analysis.html |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.uscfc.uscourts.gov/sites/default/files/opinions/WHEELER.GAYLORD092013.pdf |title=Archive copy |access-date=2020-12-21 |archive-date=2014-04-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140419014614/http://www.uscfc.uscourts.gov/sites/default/files/opinions/WHEELER.GAYLORD092013.pdf |url-status=dead }}</ref> Dinemanda muli ang USPS hinggil sa kanilang paggamit ng isang larawang buhat sa [[Getty Images]] ng replika ng [[Estatwa ng Kalayaan]] sa [[New York-New York Hotel & Casino]] sa [[Las Vegas]] sa kanilang mga selyo. Bagamat nagbigay sila ng patungkol sa retratista, hindi sila nagbigay ng patungkol kay Robert Davidson, manlililok ng replika. Mula Disyembre 2010 hanggang Enero 2014, nakapagbenta ang USPS ng humigit-kumulang 4.9 bilyong selyong taglay ang replika na nagkakahalaga ng humigit-kumulang US$2.1 bilyon. Bagamat nabatid nila noong Marso 2011 na hindi sa orihinal na Estatwa ng Kalayaan ang larawang ginamit nila, hindi sila gumawa ng hakbang. Nagsampa si Davidson ng kaso laban sa USPS noong 2013. Itinaguyod ng hukuman ang paninindigan ni Davidson na orihinal ang kaniyang replika upang magkaroon ng proteksiyon ng karapatang-sipi dahil sa pagkakaroon ng mas-makabago at pambabaeng hitsura ng mukha nito. Nabigo ang USPS sa mga panuntunang "layunin" at "bahaging ginamit" sa patas na paggamit, bagamat nakapasa sila sa panuntunang "epekto ng paggamit" dahil sinabi ni Davidson na wala siyang balak na kumita sa kaniyang estatwa. Hindi kinatigan ang kapuwang panig para sa panuntunang "kalikasan ng gawang may karapatang-sipi" sa patas na paggamit. Napatunayan ng hukuman na nagkasala ang USPS sa pagsuway ng karapatang-sipi, at iginawad ang US$3.5 milyong halaga ng pinsalang babayaran ng USPS kay Davidson.<ref>{{cite web |url=https://infusionlawyers.com/the-united-states-v-davidson-copyright-infringement-of-a-replica-statue-of-liberty-copyright-for-creative-copycats/ |title=The United States v Davidson—Copyright infringement of a Replica Statue of Liberty. Copyright for creative copycats? |website=Infusion Lawyers |access-date=Pebrero 24, 2021}}</ref> Inangkin ng manlililok na si [[Arturo Di Modica]] ang karapatang-sipi sa kilalang lilok na ''[[Charging Bull]]'' sa [[Ibabang Manhattan]] ng [[Lungsod ng New York]].<ref>{{cite web |url=https://www.techdirt.com/articles/20170412/11215937137/bull-statue-copyright-claim-is-ridiculous-heres-why-it-just-might-work.shtml |title=The Bull Statue Copyright Claim Is Ridiculous... But Here's Why It Just Might Work |website=Techdirt |last=Masnick |first=Mike |date=Abril 12, 2017 |access-date=Pebrero 8, 2021}}</ref> Nagsampa siya ng iba't ibang mga kaso laban sa iba-ibang mga entidad na gumamit ng kaniyang lilok na toro para sa mga layuning pangkomersiyo, tulad ng [[Walmart]] noong 2006 dahil sa pagbenta ng mga litograpo nito, [[North Fork Bank]] noong 2006 din dahil sa pagsasali ng lilok sa isang pambansang patalastas sa telebisyon, at [[Random House]] noong 2009 hinggil sa paggamit ng isang larawan ng lilok sa pabalat ng isang aklat nila tungkol sa pagbagsak ng [[Lehman Brothers]].<ref>{{cite news |url=https://www.nytimes.com/2006/09/23/arts/arts-briefly-sculptor-files-lawsuit-against-walmart.html |title=Arts, Briefly; Sculptor Files Lawsuit Against Wal-Mart |date=Setyembre 23, 2006 |last=Kennedy |first=Randy |access-date=Marso 3, 2021 |work=[[New York Times]]}}</ref><ref>{{cite news |url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-2006-sep-22-fi-wrap22.1-story.html |title=Suit Alleges Illegal Use of ‘Charging Bull’ Image |date=Setyembre 22, 2006 |access-date=Marso 3, 2021 |work=[[Los Angeles Times]]}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.liveauctioneers.com/news/top-news/crime-and-litigation/artist-sues-random-house-in-nyc-over-book-cover/ |title=Artist sues Random House in NYC over book cover |date=Agosto 4, 2009 |access-date=Marso 3, 2021 |website=Auction Central News}}</ref> Natapos ang mga kasong ito sa pamamagitan ng mga areglo.<ref>{{cite news|url=https://www.usatoday.com/story/money/2017/04/12/charging-bull-artist-says-fearless-girl-violated-his-rights/100378556/ |title='Charging Bull' artist says 'Fearless Girl' violated his rights |last1=Bowerman |first1=Mary |last2=McCoy |first2=Kevin |work=[[USA Today]] |date=Abril 12, 2017 |access-date=Pebrero 24, 2021}}</ref> Masidhing isinasanggalang ng manlililok na si [[Raymond Kaskey]] ang kaniyang karapatang-sipi sa ikalawang pinakamalaking rebulto na yari sa "minartilyong tanso" sa bansa, ang ''[[Portlandia (rebulto)|Portlandia]]''. Binabantaan niyang kakasuhan ang sinumang nagnanais na gumamit ng anumang larawan ng lilok sa mga midya o kagamitang pangkomersiyo, tulad ng mga postkard at disenyo sa mga kamiseta. Nag-areglo ang [[Laurelwood Pub and Brewery]] (na nakabase sa [[Portland, Oregon|Portland]]) kay Kaskey pagkaraang inireklamo sila ng manlililok dahil sa paggamit nila ng isang larawan ng rebulto sa leybel ng kanilang serbesang Portlandia Pils noong 2012.<ref>{{cite web |url=https://www.techdirt.com/articles/20140911/06455028491/sculptor-says-capitalism-drives-his-aggressive-enforcement-rights-to-publicly-funded-portlandia-statue.shtml |title=Sculptor Says 'Capitalism' Drives His Aggressive Enforcement Of Rights To Publicly-Funded 'Portlandia' Statue |date=Setyembre 12, 2014 |last=Cushing |first=Tim |access-date=Marso 5, 2021 |website=Techdirt}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.wweek.com/portland/article-23062-so-sue-us.html |title=So Sue Us: Why the Portlandia Statue Failed to Become an Icon |last=Locanthi |first=John |date=Setyembre 9, 2014 |access-date=Marso 5, 2021 |website=Willamette Week}}</ref> ====Mga pagtanggap at batikos==== Sa kasagsagan ng mga talakayan sa Kongreso hinggil sa AWCPA, sinuportahan ni Richard Carney ng Pundasyong Frank Lloyd Wright ang eksepsiyong panorama para sa mga gawang pang-arkitektura, sa kondisyong hindi nito sakop ang mga guhit pang-arkitektura.<ref name=Zimand/> Sa dalawang magkahiwalay na panayam noong Nobyembre 2003, parehong "ikinalugod" nina Brian Schermer, katuwang na propesor ng Kagawaran ng Arkitektura ng [[Unibersidad ng Wisconsin–Milwaukee]], at arkitekto Patricia Frost ng Pace Architects, "ang pagkakataon na kunan ng retrato ang mga gawa ng ibang arkitekto nang walang pangamba sa alalahanin ng paglabag sa karapatang-sipi." Kaugnay nito, "bahagi ng likas na gantimpala ng arkitekto" ang isang gusaling lantad sa publiko sa pampublikong lugar, at nagbibigay ito sa kanila ng pagkakataong maipakita sa kanilang mga tagasunod ang kanilang mga gusali.<ref>{{cite journal |last=Vacca |first=Antoinette |date=2005 |title=The Architectural Works Copyright Protection Act: Much Ado About Something? |url=https://scholarship.law.marquette.edu/iplr/vol9/iss1/5/ |journal=Marquette Intellectual Property Law Review |volume=9 |issue=1 |article-number=5 |pages=126 |access-date=Agosto 21, 2024}}</ref> Sa kabilang banda, ipinahayag ni [[Jane C. Ginsburg]] ng Columbia Law School ang kaniyang pag-aalala sa eksepsiyong panorama. Ayon sa kaniya, ipinagkakaitan nito ang karapatan ng mga arkitekto na kontrolin ang mga pagpaparami ng mga larawan ng kanilang mga gusali sa hindi awtorisadong mga bagay na pangkomersiyo tulad ng mga paskil, kamiseta, at disenyo ng mga lalagyan ng pagkaing pantanghalian; sinabi rin niya na maaaring hindi ito naayon sa Kumbensiyong Berne.<ref>{{cite journal |last=Ginsberg |first=Jane C. |date=1990 |title=Copyright in the 101st Congress: Commentary on the Visual Artists Rights Act and the Architectural Works Copyright Protection Act of 1990 |url=https://scholarship.law.columbia.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=4751&context=faculty_scholarship |journal=Scholarship Archive |publisher=Columbia Law School |volume=14 |issue= |pages=494–496 |doi= |access-date=Pebrero 16, 2024}}</ref> Inulit ni arkitekto Clark T. Thiel noong 1996 ang batikos na ito; iminungkahi pa niyang buwagin ang Seksiyon 120(a).<ref>{{cite journal |last=Thiel |first=Clark T. |url=https://via.library.depaul.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1351&context=jatip |title=The Architectural Works Copyright Protection Gesture of 1990, Or, "Hey, That Looks Like My Building!" |volume=7 |issue=1 |year=1996 |pages=32–35 |journal=DePaul Journal of Art, Technology & Intellectual Property Law |access-date=Mayo 23, 2024}}</ref> Iminungkahi naman ni Sierra Epke noong 2024 na higpitan na lamang ang probisyon sa hindi pangkomersiyo na mga paggamit. Iginiit niyang masasanggalang nito ang sining sa kalye na panghabambuhay na pininta sa panlabas na mga dingding ng mga gusali, sa kabila ng pagtaas ng mga kaso hinggil sa malalaking mga kompanya sa Amerika na gumagamit ng mga larawan ng mga miyural at grapiti at ginagamit ang eksepsiyong panorama bilang palusot. Sinabi ni Epke na ang unang layunin ng Kongreso nang dinagdag nila ang Seksiyong 120(a) – para makagamit ang mga iskolar at turista ng gayong mga larawan – "ay walang pangkalahatang kaisipan na ginawa [ang probisyon] sa mga may layuning kumita."<ref>{{cite journal |last=Epke |first=Sierra |date=2024 |title=No Flash Photography Please: An Analysis of Corporate Use of Street Art Under Section 120(a) of the AWCPA |url=https://repository.law.miami.edu/umlr/vol78/iss3/7 |journal=University of Miami Law Review |publisher=University of Miami School of Law |volume=78 |issue= |pages=1006–1013 |doi= |access-date=Hulyo 18, 2024}}</ref> Tungkol naman sa mga gawa na hindi pang-arkitektura, iginiit ni Andrew Inesi ng Mattel Overseas Operations Ltd. na dapat palawigin sa pampublikong sining ang probisyon sa panorama, dahil "hindi handa" ang batas na pakitunguhan ang mga pagkakataong gumagamit ang publiko ng mga larawan ng mga bantayog sa gitna ng nagbabagong mga teknolohiya na binibigyang kapangyarihan ang karaniwang mga tagagamit na magsagawa ng mga gawaing dating nakalaan sa mga propesyonal.<ref>{{cite journal |last=Inesi |first=Andrew |date=2005 |title=Images of Public Places: Extending the Copyright Exemption for Pictorial Representations of Architectural Works to Other Copyrighted Works |url=https://jipl.scholasticahq.com/article/70628-images-of-public-places-extending-the-copyright-exemption-for-pictorial-representations-of-architectural-works-to-other-copyrighted-works |journal=Journal of Intellectual Property Law |publisher=University of Georgia School of Law |volume=13 |issue=1 |pages=101 |doi= |access-date=Pebrero 16, 2024}}</ref> ===Gitnang Amerika=== Karamihan sa mga bansa sa [[Gitnang Amerika]] na pangunahing gumagamit ng wikang Kastila ay hindi nagbibigay ng malawak na kalayaan sa panorama. Pinahihintulutan lamang ng mga batas sa karapatang-sipi ng [[Guatemala]],<ref>{{cite web |url=https://www.mineco.gob.gt/sites/default/files/pdfs/ley33-98.pdf |title=LEY DE DERECHO DE AUTOR Y DERECHOS CONEXOS Y SUS REFORMAS DECRETO NO. 33-98 |access-date=Nobyembre 22, 2022 |work=Ministerio de Economía |lang=es |quote=ARTÍCULO 64.40 Respecto de las obras ya divulgadas también es permitida, sin autorización del autor, además de lo dispuesto en el artículo 32: ... d) La reproducción para uso personal de una obra de arte expuesta en forma permanente en lugares públicos o en la fachada exterior de edificios, ejecutada por medio de un arte que sea distinto al empleado para la elaboración del original, siempre que se indique el nombre del autor, si se conociere, así como el título de la obra, si lo tiene, y el lugar donde se encuentra. |archive-date=2022-11-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221118011209/https://www.mineco.gob.gt/sites/default/files/pdfs/ley33-98.pdf |url-status=dead }}</ref> [[Honduras]],<ref>{{cite web |url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/es/hn/hn015es.pdf |title=Ley del Derecho de Autor y de los Derechos Conexos (aprobada por Decreto Nº 4-99-E, y según modificada por el Decreto N° 16-2006) |access-date=Nobyembre 22, 2022 |website=WIPO Lex |author=Honduras |lang=es |quote=ARTÍCULO 52. Es lícita, para uso personal, la reproducción de una obra de arte expuesta permanentemente en las calles, plazas u otros lugares públicos, por medio de un arte diverso al empleado para la elaboración del original. Respecto de los edificios, dicha facultad se limita a la fachada exterior.}}</ref> at [[Nicaragua]]<ref>{{cite web |url=http://legislacion.asamblea.gob.ni/normaweb.nsf/9e314815a08d4a6206257265005d21f9/87b347bc9bf5803c0625875e0076c6d9?OpenDocument |title=TEXTO CONSOLIDADO, LEY DE DERECHO DE AUTOR Y DERECHOS CONEXOS |work=Asamblea Nacional de la República de Nicaragua |lang=es |access-date=Nobyembre 22, 2022 |quote=Artículo 43. Las obras situadas permanentemente en parques, calles, plazas u otras vías públicas pueden ser reproducidas, sin autorización del autor, por medio de la pintura, el dibujo, la fotografía y las grabaciones audiovisuales para uso personal. En cuanto a las obras de arquitectura, el artículo anterior sólo se aplicará a su aspecto exterior.}}</ref> ang pansariling mga gamit ng mga larawan ng pampublikong obra na palagiang matatagpuan sa mga lansangan, plasa, at iba pang pampublikong mga espasyo, pati ang mga anyong panlabas ng mga likhang pang-arkitektura. Pinahihintulutan naman ng Artikulong 71 ng batas sa karapatang-sipi ng [[Costa Rica]] ang pagkuha ng mga retrato ng pampublikong mga obra sa pampublikong mga espasyo tulad ng mga bantayog at estatwa, pero para lamang sa mga layuning hindi pangkomersiyo.<ref>{{cite web |url=http://www.pgrweb.go.cr/scij/Busqueda/Normativa/Normas/nrm_texto_completo.aspx?param1=NRTC&nValor1=1&nValor2=3396&nValor3=80724&strTipM=TC |title=Ley sobre Derechos de Autor y Derechos Conexos N° 6683 |work=Sistema Costarricense de Información Jurídica |lang=es |access-date=Nobyembre 22, 2022 |quote=Artículo 71°. – Es lícita la reproducción fotográfica o por otros procesos pictóricos, cuando esta reproducción sea sin fines comerciales, de las estatuas, monumentos y otras obras de arte protegidas por derechos de autor, adquiridos por el poder público, expuestos en las calles, los jardines y los museos. |archive-date=2022-11-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221122101858/http://www.pgrweb.go.cr/scij/Busqueda/Normativa/Normas/nrm_texto_completo.aspx?param1=NRTC&nValor1=1&nValor2=3396&nValor3=80724&strTipM=TC |url-status=dead }}</ref> Walang gayong mga paghihigpit sa mga probisyon ng kalayaan sa panorama ng mga batas sa karapatang-sipi ng [[El Salvador]]<ref>{{cite web |url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/es/sv/sv043es.pdf |title=Ley de Propiedad Intelectual (modificada por el Decreto Legislativo N° 611, de 15 de febrero de 2017) |website=WIPO Lex |author=El Salvador |lang=es |access-date=Nobyembre 22, 2022 |quote=Art. 45. – Respecto de las obras ya divulgadas lícitamente, es permitida sin autorización del autor ni remuneración: ... f) La reproducción de una obra de arte expuesta permanentemente en las calles, plazas u otros lugares públicos, por medio de un arte diverso al empleado para la elaboración del original. Respecto de los edificios, dicha facultad se limita a la fachada exterior.}}</ref> at [[Panama]].<ref>{{cite web |url=https://cerlalc.org/laws_rules/ley-64-de-10-de-octubre-de-2012-sobre-derecho-de-autor-y-derechos-conexos/ |title=Ley 64 de 10 de Octubre de 2012 Sobre Derecho de Autor y Derechos Conexos |work=[[Cerlalc]] |lang=es |access-date=Nobyembre 22, 2022 |quote=Artículo 69. También en relación con las obras ya divulgadas lícitamente se permite sin autorización del autor: ... 3. La reproducción, emisión por radiodifusión o transmisión pública por cable de la imagen de una obra arquitectónica, de una obra de las bellas artes, de una obra fotográfica o de una obra de artes aplicadas que se encuentre situada en forma permanente en un lugar abierto al público. Respecto a los edificios, esta facultad se limita a la fachada exterior. |archive-date=2022-11-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221122101903/https://cerlalc.org/laws_rules/ley-64-de-10-de-octubre-de-2012-sobre-derecho-de-autor-y-derechos-conexos/ |url-status=dead }}</ref> Malinaw na pinahihintulutan ng Seksiyong 78 ng ''Copyright Act'' ng [[Belize]] ang pagsasalarawan ng mga likha ng arkitektura, lilok, at masining na mga gawa (''artistic craftsmanship'') sa mga pinta, retrato, pelikila, o brodkast, hangga't palagiang makikita ang mga ito sa pampublikong mga lugar o mga lugar na mapapasukan ng publiko.<ref>{{cite web |url=https://www.belipo.bz/wp-content/uploads/2024/01/Cap_252_Copyright_Act-Revised-2020.pdf |title=COPYRIGHT ACT CHAPTER 252 REVISED EDITION 2020 |work=BELIPO |access-date=Marso 20, 2025}}</ref> ===Hapon=== Nagbibigay ng kaunting kalayaan sa panorama para sa panlabas na mga obra at ganap na kalayaan sa panorama para sa mga gusali ang [[batas sa karapatang-sipi ng Hapon]]. Pinapayagan ng Artikulong 46 ng ''Copyright Act (Act No. 48 of May 6, 1970, as amended 2020)'' ang paggamit at pagpaparami ng mga obrang "palagiang nakapuwesto sa isang lantad na lokasyon" at mga likhang pang-arkitektura para sa anumang layunin, ngunit may apat na mga pagpupuwera na hindi sakop ng kalayaang ito. Isa sa mga ito – nasa (iv) – ay kapag ginawa ang pagpaparami "para sa tangkang pagbebenta ng mga sipi nito, o pagbebenta ng gayong mga sipi."<ref>{{cite web |url=https://wipolex.wipo.int/en/text/577555 |title=Copyright Act (Act No. 48 of May 6, 1970, as amended 2020) |author=Japan |access-date=May 9, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref> Ipinag-uutos ng Artikulong 48 ang mga gagamit ng gayong mga likha na tukuyin ang pinagmulan ng nasabing likha kung mayroon at naaayon sa kaugalian.<ref>{{cite web|script-title=ja:著作権法|url=http://law.e-gov.go.jp/htmldata/S45/S45HO048.html|website={{lang|ja|法令データ提供システム}}|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161028075422/http://law.e-gov.go.jp/htmldata/S45/S45HO048.html|archivedate=2016-10-28|language=ja|date=2008-05-27}}</ref> Makabubuting pansinin ang isang pasya ng Osaka District Tribunal noong 2003, na nagsasabing kasali lamang sa gayong mga "naipagsasanggalang gawa" na isinasanggalang ng batas ang mga gusaling may taglay na mga katangiang estetika at pagkamalikhain.<ref>{{cite web|script-title=ja:著作権侵害差止等請求事件|url=http://www.courts.go.jp/app/files/hanrei_jp/737/010737_hanrei.pdf|website=裁判所|publisher=大阪地方裁判所|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161029061305/http://www.courts.go.jp/app/files/hanrei_jp/737/010737_hanrei.pdf|archivedate=2016-10-29|page=12|language=ja|format=PDF|date=2003-07-08|quote={{lang|ja|著作権法により「建築の著作物」として保護される建築物は、同法２条１項１号の定める著作物の定義に照らして、美的な表現における創作性を有するものであることを要することは当然である。したがって、通常のありふれた建築物は、著作権法で保護される「建築の著作物」には当たらないというべきある。}}}}</ref> Mayroon ding mga pananaw na nagsasabing dapat ituring na mga gawang pansining ang ilang mga gusali sa Hapon, tulad ng {{ILL|Tore ng Araw|en|Tower of the Sun}} na ginamit sa [[Expo '70]] na idinaos sa [[Suita]], [[Prepektura ng Osaka]] noong 1970. Nagngangahulugan itong hindi maaaring gamitin sa mga layuning komersiyal ang mga retratong nagpapakita ng mga gusaling ito kahit na may tadhanang kalayaan sa panorama.<ref>{{cite web|script-title=ja:建築に関する著作物について|url=http://www.murata-law.jp/kigyou/cs-kenchiku.html|website=村田法律事務所|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090901103724/http://www.murata-law.jp/kigyou/cs-kenchiku.html|archivedate=2009-09-01|language=ja}}</ref><ref>{{cite web|script-title=ja:著作物とは|url=http://www.chosakukenhou.jp/10work/1020copyrighttype/1020copyrighttype01.html|website={{lang|ja|虎ノ門法律特許事務所著作権法相談室}}|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161029063255/http://www.chosakukenhou.jp/10work/1020copyrighttype/1020copyrighttype01.html|archivedate=2016-10-29|language=ja|quote={{lang|ja|岡本太郎の「太陽の塔」などは、一般的には建築の著作物ではなく、美術の著作物であると言えます。}}}}</ref> ===Hilagang Korea=== May sapat na tadhana sa kalayaan sa panorama sa ilalim ng [[batas sa karapatang-sipi ng Hilagang Korea]]. Ayon sa artikulong 32(8), hindi kailangan ng pahintulot mula sa mga mayhawak ng karapatang-sipi ang pagpaparami ng mga likhang sining na "nakalagay sa pampublikong mga lugar".<ref>{{cite web |url=https://www.lawandnorthkorea.com/laws/copyright-law-2012 |title=Copyright Law of the Democratic People's Republic of Korea (2012) |website=Law and North Korea |last=Gang |first=Daye |year=2012 |access-date=Hunyo 3, 2025}}</ref> ===Iceland=== Hindi nagbibigay ng ganap na kalayaan sa panorama ang batas sa karapatang-sipi ng Iceland. Pinahihintulutan ng Artikulong 16 ang potograpiya at pagprisinta ng bungang mga larawan ng mga gusali at pampublikong obra na nasa lantad na lugar, ngunit kapag ang mga likhang ito ay naging pangunahing paksa ng mga larawan at ginamit ang mga larawan na ito sa komersiyal na paraan, "kailangang bayaran" ang manlilikha ng mga gusali at pampublikong obra. Hindi kailangan ang gayong remunerasyon kung ang gagamit ng mga larawang ito ay isang tagapaglathala ng pahayagan o brodkaster sa telebisyon.<ref>{{cite web |url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/is/is/is122is.pdf |title=Höfundalög nr. 73/1972 frá 29. maí 1972 (eins og henni var síast breytt með lögum nr. 88/2019 frá 27. júní 2019) |author=Iceland |website=WIPO Lex |access-date=Mayo 12, 2021 |language=is}}</ref> === India === {{multiple image | align = right | total_width = 300 | image1 = Assembly 09.jpg | image2 = Statue of Unity.jpg | footer = ''Sa kaliwa:'' Ang [[Palasyo ng Asamblea (Chandigarh)|Palasyo ng Asamblea sa Chandigarh]] na inilikha ni [[Le Corbusier]]. Isa itong [[Pandaigdigang Pamanang Pook]] mula noong 2016. ''Sa kanan:'' ''[[Estatwa ng Pagkakaisa]]'', ang pinakamatayog na estatwa sa mundo na natapos noong 2018 at idinisenyo ng manlililok na si [[Ram V. Sutar]]. }} Tinatalakay ang kalayaan sa panorama sa Seksiyong 52, s–u(i) ng [[batas sa karapatang-sipi ng India]]. Kapuwa nalalapat ang (s) at (t) ng seksiyong 52 sa mga representasyon ng arkitektura, lilok, at mga obra ng masining na pagkakagawa sa pamamagitan ng pagguhit, pagpinta, klitse, at potographiya, habang ang (u)(i) ay nalalapat sa sinematograpikong pagsasali ng lahat ng uri ng mga obra. Magagamit lamang ang mga tadhanang ito kapag ang likha ay "palagiang matatagpuan sa isang pampublikong lugar o anumang premisang mapupuntahan ng publiko." Ang (u)(ii) ay para sa nagkataong pagsasali ng mga obrang wala sa pampublikong mga espasyo sa mga pelikula.<ref>{{cite web|url=https://copyright.gov.in/Copyright_Act_1957/chapter_xi.html |title=CHAPTER XI |author=Intellectual Property India |access-date=Setyembre 18, 2024 |website=Copyright Office}}</ref> Tungkol ang kasong ''The Daily Calendar Supplying v. The United Concern'' (1958) sa komersiyal na pamamahagi ng ''Daily Calendar Supplying Bureau'' ng bahagyang binagong mga kopya ng isang gawa sa langis na pinta ni Panginoong Subramania ng kompanyang ''United Concern''. Unang nakakuha ng kompanya ang mga karapatan sa sining sa pinta mula sa manlilikhang si T. M. Subramaniam, pagkaraan ng paglikha ng pinta noong 1947. Inutusan ang tagagamit na magbayad ng 1,000 mga rupee bilang kabayaran sa pinsala sa kompanya. Tinanggihan ng [[Mataas na Hukuman ng Madras]] ang katuwiran ng ''Daily Calendar Supplying'' sa kanilang apela noong 1964 na sakop ng Seksyiong 52(t) ang kanilang kilos, dahil nasa pampribadong pangangalaga pa ng manlilikha ang orihinal na kopya ng gawa kahit na naipapamahagi na ang mga kopyang walang bayad sa ilang mga templo sa timog ng India. "Hindi katumbas ng paglalagay ng kaniyang orihinal na gawa sa isang pampublikong lugar" ang pamamahaging ito.<ref>{{cite web |url=https://indiankanoon.org/doc/1613396/ |title=The Daily Calendar Supplying ... vs The United Concern on 16 January, 1964 |last=Ramakrishnan |first=J. |website=Indian Kanoon |access-date=Disyembre 27, 2021}}</ref> === Israel === Ang kalayaan sa panorama ng Israel ay matatagpuan sa seksiyong 23 ng ''Copyright Act, 2007 (as amended on July 28, 2011)''. Nakasaad dito na pinahihintulutan ang biswal na representasyon ng mga likhang pang-arkitektura, lilok, at sining na mapapakinabangan sa pamamagitan ng mga drowing, pagguhit, potographiya, at pamamahayag, kung ang gayong mga likha ay "palagiang matatagpuan sa isang pampublikong lugar."<ref>{{cite web|url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/il/il033en.pdf |title=Copyright Act, 2007 (as amended on July 28, 2011) |author=Israel |access-date=Mayo 10, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref> === Lebanon === Limitado lamang sa paglathala ng "midya" ng mga larawan ng arkitektura, sining biswal, retrato, o sining na napapakinabangan (''applied art'') ang kalayaan sa panorama sa Lebanon, alinsunod sa Artikulong 31 ng ''Law No. 75 of April 3, 1999, on the Protection of Literary and Artistic Property''.<ref>{{cite web |url=https://www.sabaip.com/wp-content/uploads/2018/04/Lebanon-Copyright-Law.pdf |title=Law on the Protection of Literary and Artistic Property (No. 75 of April 3, 1999) |work=Saba & Co. Intellectual Property |access-date=Nobyembre 23, 2022}}</ref> Hindi tiyak kung anong uri ng "midya" ang tinutukoy nito. === Mehiko === Nagbibigay ng tadhanang kalayaan sa panorama ang Artikulong 148(VII) ng Pederal na Batas sa Karapatang-sipi ng Mehiko:<ref>{{cite web |url=https://wipolex.wipo.int/en/text/578998 |title=Ley Federal del Derecho de Autor (texto refundido publicado en el Diario Oficial de la Federación el 01 de julio de 2020) |author=Mehiko |website=WIPO Lex |access-date=Hulyo 12, 2021 |lang=es |quote=Artículo 148. - Las obras literarias y artísticas ya divulgadas podrán utilizarse, siempre que no se afecte la explotación normal de la obra, sin autorización del titular del derecho patrimonial y sin remuneración, citando invariablemente la fuente y sin alterar la obra, sólo en los siguientes casos:...VII. Reproducción, comunicación y distribución por medio de dibujos, pinturas, fotografías y procedimientos audiovisuales de las obras que sean visibles desde lugares públicos.}}</ref> {{quote|Ang mga likhang pampanitikan at pansining na ibinunyag na ay maaring gamitin nang walang pagpayag ng may-ari ng mga karapatang ekonomiko at nang walang bayad, sa kondisyong hindi maaapektuhan ang may-ari sa karaniwang paggamit ng likha, at sa kondisyon ding palagiang babanggitin ang pinagmulan ng likha at walang mangyayaring pagbabago sa likha {{block indent|VII. Pagpaparami, talastasan, at pamamahagi sa pamamagitan ng mga drowing, pinta, retrato, at prosesong awdiyo-biswal ng mga obrang makikita mula sa pampublikong mga lugar }}}} === Moroko === Hindi naglalaan ng ganap na kalayaan sa panorama ang batas sa karapatang-sipi ng [[Moroko]]. Sa ilalim ng Seksiyon 20, pinahihintulutan ang pagpaparami at paglalathala, pagsasahimpapawid, at komunikasyon sa publiko ng mga larawan ng arkitektura, mga gawa ng pinong sining, mga gawang panretrato, at mga gawa ng nilapatang sining na palagiang matatagpuan sa pampublikong lugar, kung hindi pangunahing paksa ng larawan ang ipinapakitang gawa. Kapag naging pangunahing paksa ito, hindi maaaring gamitin sa pangkomersiyong layunin ang larawan.<ref>{{cite web |url=https://www.haca.ma/fr/dahir-n%C2%B0-1-00-20-du-15-f%C3%A9vrier-2000 |title=Dahir n° 1-00-20 du 15 février 2000 |website=HACA |access-date=Abril 19, 2025}}</ref> Ipinasya ng Hukuman ng Apelasyon ng Rabat noong ika-12 ng Disyembre 1955 na "hindi kaakibat ng pagkawala ng mga karapatan ng masining na pag-aari [ng arkitekto] ang pagtatayo ng isang gawang pang-arkitektura sa isang pampublikong lugar."<ref>{{cite web |url=http://www.wipo.int/edocs/pubdocs/fr/copyright/120/wipo_pub_120_1956_09.pdf |title=CA Rabat, 12 décembre 1955, jurisprudence reproduite page 131 de revue Le Droit D'auteur de l'OMPI |language=fr}}</ref> ===Niherya=== Walang kalayaan sa panorama sa Niherya. Sa ilalim ng Seksiyong 20(1)(e) ng ''Copyright Act'' (2022) ng bansa, limitado ito sa "pagsasali sa isang likhang awdiyo-biswal o programa [sa telebisyon] ng isang obrang matatagpuan sa isang lugar na makikita ito ng publiko." Walang pagbanggit ng mga retrato.<ref>{{cite web |url=https://placng.org/i/wp-content/uploads/2023/04/Copyright-Act-2022.pdf |title=Copyright Act 2022 |lang=en |access-date=Hulyo 3, 2023 |website=Policy and Legal Advocacy Centre |archive-date=Hunyo 8, 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230608161049/https://placng.org/i/wp-content/uploads/2023/04/Copyright-Act-2022.pdf |url-status=dead }}</ref> ===Noruwega=== Nagbibigay ng limitadong kalayaan sa panorama ang Seksiyong 31 ng batas sa karapatang-sipi ng [[Noruwega]] para sa mga obrang palagiang matatagpuan sa pampublikong mga espasyo. Maaari lamang gamitin ang mga ito sa hindi pangkomersiyo na mga pagpaparami kapag naging pangunahing mga paksa ng mga larawan ang mga obrang ito. Ngunit maaaring paramihin nang malaya ang mga larawan ng arkitektura anuman ang layunin ng pagpaparami.<ref>{{cite web |url=https://wipolex.wipo.int/en/text/504083 |title=LOV-2018-06-15-40: Lov om opphavsrett til åndsverk m.v. (åndsverkloven) (konsolidert versjon av 20. desember 2018) |website=WIPO Lex |author=Norway |access-date=Disyembre 23, 2021 |lang=no}}</ref> ===Pakistan=== Nagbibigay ng kalayaan sa panorama ang Seksiyong 57 ng batas sa karapatang-sipi ng Pakistan:<ref>{{cite web |url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/pk/pk005en.pdf |title=The Copyright Ordinance, 1962 (Act No. XXXIV) |author=Pakistan |access-date=Disyembre 23, 2021 |website=WIPO Lex |lang=en}}</ref> {{Quote|(1) Hindi maituturing na paglabag sa karapatang-sipi ang sumusunod na mga gawain: {{Block indent|(r) ang paglikha o paglathala ng pinta, guhit, klitse, o retrato ng isang obrang pang-arkitektura;}} {{Block indent|(s) ang paglikha o paglathala ng pinta, guhit, klitse, o retrato ng isang lilok o ibang obra kung habambuhay na matatagpuan ang gayong likha sa isang pampublikong lugar o anumang loobang may karapatang makapasok ang publiko;}} {{Block indent|(t) ang pagsasali sa isang obrang sinematograpiko ng — {{Block indent|(i) anumang obrang habambuhay na matatagpuan sa isang pampublikong lugar o anumang loobang may karapatang makapasok ang publiko; o}} {{Block indent|(ii) anumang ibang uri ng obra, kung nasa likuran lamang ang pagsasali o kung hindi, kaalinsabay sa pangunahing mga paksang inilalarawan sa obra[ng sinematograpiko];}} }} }} === Reyno Unido === [[Talaksan:Paddington Bear in bronze (19456891620).jpg|thumb|left|[[Estatwa ng Oso ng Paddington]] sa [[estasyon ng London Paddington]], obra ng eskultor na si [[Marcus Cornish]]. Sakop ito ng kalayaan sa panorama ng Reyno Unido.]] Sa ilalim ng batas ng [[United Kingdom|Reyno Unido]] (UK), sumasaklaw ang kalayaan sa panorama sa lahat ng mga gusali pati ang karamihan sa mga likhang tatlong-dimensiyonal na palagiang nakapuwesto sa pampublikong lugar, tulad ng mga lilok. Karaniwang hindi sakop ang kalayaan sa panoramang ito ang mga likhang dalawang-dimensiyonal na naipagsasanggalang pa rin ng karapatang-sipi, tulad ng mga miyural at poster. Ang isang retratong nakikinabang sa kalayaang ito ay maaaring gamitin o ilathala sa anumang paraan (kahit pangkomersiyo) nang hindi lumalabag sa karapatang-sipi ng mga nabanggit na gawa. Ipinaliliwanang ang kalayaan sa panorama sa seksiyong 62 ng [[Batas sa Karapatang-sipi, mga Disenyo at Patente ng 1988]] (''Copyright, Designs and Patents Act 1988'').<ref name="uk">{{cite web|url=http://www.artquest.org.uk/articles/view/advertising-and-marketing-art-copyright-confusion1|title=Advertising and marketing art: Copyright confusion|last=Lydiate|first=Henry|work=Artquest|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20111027233307/http://www.artquest.org.uk/articles/view/advertising-and-marketing-art-copyright-confusion1|archive-date=2011-10-27|access-date=2020-05-18}} Tingnan din: {{cite web|url=http://www.opsi.gov.uk/acts/acts1988/Ukpga_19880048_en_4.htm#mdiv62|title=Section 62 of the Copyright, Designs and Patents Act 1988|publisher=Office of Public Sector Information|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20091210143342/http://www.opsi.gov.uk/acts/acts1988/Ukpga_19880048_en_4.htm|archive-date=2009-12-10|access-date=2020-05-18}}</ref> Mas-malawak ang sakop nito kung ihahambing sa katumbas na mga probisyong kalayaan sa panorama sa ibang mga bansa, at pumapahintulot sa mga retratistang kumuha ng mga retrato ng mga gusali, na binigyang-kahulugan sa seksiyong 4(2) bilang "anumang nakapirming estruktura, at bahagi ng isang gusali o nakapirming estruktura." Walang rekisito na dapat nasa pampublikong lugar ang isang gusali, o nakalimita lamang ang kalayaan sa panorama sa panlabas na mga tanawin ng gusali. [[Talaksan:Angel of the North 2016 009.jpg|thumb|Lilok na ''[[Angel of the North]]'' sa Gateshead, kondado ng [[Tyne and Wear]], obra ni Sir [[Antony Gormley]]. Sakop ito ng kalayaan sa panorama ng Reyno Unido.]] Pinapayagan din ang mga retrato ng ilang mga obra na palagiang matatagpuan sa isang pampublikong lugar o sa mga premisang bukas sa publiko, tulad ng mga lilok, modelo ng mga gusali, at "mga obra ng masining na pagkakagawa" ("''works of artistic craftsmanship''"). Ayon sa pamantayang akdang sanggunian hinggil sa karapatang-sipi, ''Copinger and Skone James'', marahil kasali sa pahayag na "bukas sa publiko" ang mga premisang pinapapasok lamang ang publiko sa pamamagitan ng lisensiya o bayarin.<ref name="Copinger9-266">{{Cite book |title=Copinger and Skone James on Copyright |date=2016 |publisher=Sweet & Maxwell |edition=17th |volume=1 |at=paragraph 9-266}}</ref> Gayunpaman, mas-malawak pa rin ito sa kahulugan ng "pampublikong lugar" sa ibang mga bansa, at walang restriksiyon sa mga gawang nasa lantad na lugar. Sa ilalim ng pampook na pakikitungo sa karapatang-sipi sa UK, ibinukod ang kahulugan ng "mga obra ng masining na pagkakagawa" sa mga "gawang grapiko" (''graphic works''), at hindi sumasakop sa huling nabanggit ang kalayaan sa seksiyong 62. Binibigyang-kahulugan sa seksiyong 62 ang mga "gawang grapiko" bilang anumang mga pinta, drowing, dayagram, mapa, tsart o plano, anumang klitse, ''etching'',{{efn|'''''Etching''''' - sa kahulugan ng [http://gabbydictionary.com GabbyDictionary], ito ay ang "pagdidisenyo o pagguhit sa metal na gamit ang asido"}} litograpiya, lilok na yari sa kahoy, o anumang kahalintulad na gawa. Ayon sa nararapat, hindi maaaring kunan ng retrato ang mga gawa o obrang ito, pati ang mga miyural at poster, kahit na palagiang nakapuwesto ang mga ito sa isang pampublikong lugar. Hindi pa naitatag sa mga hukuman ang konsistenteng batayang kaso para sa tiyak na kahulugan ng "obra ng masining na pagkakagawa", ngunit ipinahihiwatig sa ''Copinger'' na dapat na kapuwang artesano at alagad ng sining ang taong lumikha ng naturang obra.<ref name="Copinger3-129">{{Cite book |title=Copinger and Skone James on Copyright |date=2016 |publisher=Sweet & Maxwell |edition=17th |volume=1 |at=paragraph 3-129}}</ref> Mahalaga ang katibayan sa mga layunin ng lumikha ng gawa, at ayon sa kasong ''Hensher v Restawile'' [1976] AC 64 sa House of Lords, "may katuturan at mahalaga ito, bagamat hindi isang pangunahing konsiderasyon," kung ang lumikha ay may mulat na pakay sa paglikha ng isang obra. Hindi kinakailangang ilarawan ang isang gawa bilang pinong sining. Sa gayong kaso, may binigay na mga halimbawa na karaniwang mga obra na maituturing na "obra ng masining na pagkakagawa": mga baldosang pininta ng kamay, kinulayang mga salamin ng bintana, mga tarangkahang yari sa hinubog na bakal, at mga produkto ng de-kalidad na pag-imprenta, kubyertos, paghahabi, at paggawa ng aparador. Ang ibang mga obrang binanggit sa ''Copinger'' na pinaniniwalaang nakapaloob sa kahulugang ito ay mga suweter na habing-kamay at yari sa lana, telang teksturado nang husto kasama na ang mga elementong tatlong-dimensiyonal, mga losa, at mga kasangkapan sa paghahain ng pagkain. Ang kaugnay na mga kaso ay (ayon sa pagkakasunod-sunod): ''Bonz v Cooke'' [1994] 3 NZLR 216 (Bagong Selanda), ''Coogi Australia v Hyrdrosport'' (1988) 157 ALR 247 (Australya), ''Walter Enterprises v Kearns'' (Zimbabwe) noted at [1990] 4 EntLR E-61, at ''Commissioner of Taxation v Murray'' (1990) 92 ALR 671 (Australya). Ang ''[[Design and Artists Copyright Society]]'' at ''Artquest'' ay nagbibigay ng karagdagang kabatiran hinggil sa kalayaan sa panorama sa Reyno Unido.<ref name="DACSfactsheet">{{Cite web |title=Sculpture and works of artistic craftmanship on public display |url=https://www.dacs.org.uk/knowledge-base/factsheets/sculpture-and-works-of-artistic-craftsmanship-on-p.aspx |access-date=27 November 2020 |website=DACS |archive-date=18 Abril 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210418025250/https://www.dacs.org.uk/knowledge-base/factsheets/sculpture-and-works-of-artistic-craftsmanship-on-p.aspx |url-status=dead }}</ref><ref name="ArtQuest">{{Cite web |last=Lydiate |first=Henry |date=1991 |title=Advertising and marketing art: Copyright confusion |url=http://www.artquest.org.uk/artlaw/copyright/confusion.htm |website=Artquest |access-date=2020-12-12 |archive-date=2006-04-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20060427214137/http://www.artquest.org.uk/artlaw/copyright/confusion.htm |url-status=bot: unknown }}</ref> ===Ruwanda=== Hindi pinahihintulutan sa batas ng [[Ruwanda]] ang kalayaan sa panorama. Sa ilalim ng Artikulo 298 ng kanilang batas sa karapatang-sipi noong 2024, pinahihintulutang paramihin at isahimpapawid sa publiko ang mga larawan ng mga gawang pang-arkitektura, sining na napapakinabangan, at retratong habambuhay na matatagpuan sa pampublikong mga espasyo. Ngunit "kung ang imahe ng nasabing gawa ay ang pangunahing paksa ng naturang pagpaparami, pagsasahimpapawid o komunikasyon at ginamit ito sa mga layuning pangkomersiyo, kinakailangan ang [paunang] pahintulot at pagbabayad ng mga ''royalty'' [sa manlilikha]."<ref>{{cite web |url=https://org.rdb.rw/wp-content/uploads/2024/09/official-gazette-IP-2024-1.pdf |title=Official Gazette n° Special of 31/07/2024 |pages=322–323 |access-date=Abril 4, 2025}}</ref> ===Sri Lanka=== Hindi naglalaman ng probisyong kalayaan sa panorama ang ''Intellectual Property Act, No. 36 of 2003'', sa talaan ng mga limitasyon sa karapatang-sipi sa Seksiyong 12.<ref>{{cite web |url=https://www.nipo.gov.lk/web/images/pdf_downloads/Intellectual_Property_Act_No_36_of_2003.pdf |title=INTELLECTUAL PROPERTY ACT, No. 36 OF 2003 |website=National Intellectual Property Office |access-date=Hulyo 13, 2022}}</ref> Pinawalang-bisa ng batas ang ''Code of Intellectual Property Act No. 52 of 1979'', na may probisyon ng isang limitadong kalayaan sa panorama sa Seksiyong 13(d) na nagbigay sa mga gumagawa ng pelikula at tagapagsahimpapawid sa telebisyon ng karapatang magpalarawan ng mga likha ng sining at arkitektura "na palagiang matatagpuan sa isang lugar kung saang maaaring tingnan ang mga ito ng publiko."<ref>{{cite web |url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/lk/lk001en.pdf |title=Code of Intellectual Property Act No. 52 of 1979 (as amended by Act No. 30 of 1980, No. 2 of 1983, No. 17 of 1990, No. 13 of 1997 and No. 40 of 2000) |website=WIPO Lex |author=Sri Lanka |access-date=Hulyo 13, 2022}}</ref> ===Suwisa=== Ipinaliliwanang ang kalayaan sa panorama sa Suwisa sa artikulong 27 ng kanilang ''[[Batas sa karapatang-sipi ng Suwisa|Urheberrechtsgesetz]]''.<ref name="ch">{{cite book|last=Rehbinder|first=Manfred|title=Schweizerisches Urheberrecht|edition=3rd|page=158|publisher=Stämpfli Verlag|location=Berne|date=2000|isbn=3-7272-0923-2}} Tingnan din: {{cite web|url=https://www.fedlex.admin.ch/eli/cc/1993/1798_1798_1798/de#a27 |title=URG (Switzerland) |language=de |access-date=Pebrero 11, 2023}}</ref> Nakasaad dito na maaaring ilarawan ang mga likhang panghabambuhay na matatagpuan sa pampublikong mga espasyo para sa anumang layunin, hangga't hindi sa anyong tatlong-dimensiyonal ang imahen ng likha at hindi maaaring gamitin ang imaheng ito "sa layuning kapareho sa unang layunin [ng likha]." ===Taiwan (Republika ng Tsina o ROC)=== [[Talaksan:Taipei 101, Dec 2024 (2).jpg|thumb|[[Taipei 101]], likha nina arkitektong [[Chu-Yuan Lee]] at [[C. P. Wang]].]] Tinitiyak ng [[:wikisource:zh:著作權法 (中華民國)|Batas sa Karapatang-sipi ng Republika ng Tsina]] ang bahagyang kalayaan sa panorama sa pampublikong mga lugar. Pinahihintulutan ng Artikulong 58 ang paggamit ng mga likhang sining at likhang pang-arkitektura na nasa pampublikong mga lugar, ngunit itinadhana na ang paggamit ng mga likhang sining ay hindi para lamang sa layuning pagbebenta ng mga sipi. Nakasaad sa Artikulong 64 ng parehong Batas na dapat malinaw na itukoy ng mga gagamit ng gayong mga likha ang pinagmulan ng mga ito, tulad ng pangalan ng manlilikha.<ref>{{cite web|title=著作權法 |url=http://law.moj.gov.tw/LawClass/LawAll.aspx?PCode=J0070017 |website=全國法規資料庫 |accessdate=2016-10-29 |archiveurl=https://archive.today/20161029141208/http://law.moj.gov.tw/LawClass/LawAll.aspx?PCode=J0070017 |archivedate=2016-10-29 |language=zh-tw |date=2014-01-22 |deadurl=yes }}</ref> === Tanzania === Pinahihintulutan lamang ng seksiyong 12(6) ng batas sa karapatang-sipi ng Tanzania ng taong 1999 ang pagpaparami ng mga gawang pang-arkitektura at pansining na habambuhay nakapuwesto sa pampublikong mga lugar "sa pamamagitan ng mga rekording pang-awdio-biswal o pangvideo". Sa kabilang banda, pinapayagan lamang ng seksiyong 26(d) ng nabanggit na batas ang "pahapyaw na paggamit" ("''incidental utilization''") ng mga bagay na naglalaman ng pagpapahayag ng kuwentong-bayan sa mga retrato, pelikula, at telebisyon, kung palagiang matatagpuan ang mga bagay na iyon sa pampublikong mga lugar.<ref>{{cite web |url=http://parliament.go.tz/polis/uploads/bills/acts/1457511754-ActNo-7-1999.pdf |title=THE COPYRIGHT AND NEIGHBOURING RIGHTS ACT, 1999 |website=Parliament of Tanzania |access-date=Abril 24, 2025}}</ref> === Timog Aprika === [[Talaksan:Late Nelson Mandela Statue, Pretoria South Africa Redux.png|thumb|left|Dahil sa kawalan ng kalayaan sa panorama sa Timog Aprika, kailangang sensurin ang bantayog ni [[Nelson Mandela]] sa [[Pretoria]]]] Walang ganap na kalayaan sa panorama sa Timog Aprika. Inilalahad sa Artikulong 15 (3) ng Batas sa Karapatang-sipi ng Timog Aprika (1978) ang mga hindi pagsasali ng proteksiyong karapatang-sipi sa masining na mga gawa, ngunit binanggit lamang dito ang paggamit ng mga sipi sa mga pelikula, telebisyon, at mga "serbisyong pangkomunikasyon." Ngunit binigyang-kahulugan sa Artikulong 1 ang "serbisyong pangkomunikasyon" bilang isang tiyak na serbisyo sa telekomunikasyon, hindi sa potograpiya.<ref>{{cite web|title=COPYRIGHT ACT|url=http://www.cipro.co.za/legislation%20forms/Copyright/Copyright%20Act.pdf|website=Companies and Intellectual Property Office|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160303202547/http://www.cipro.co.za/legislation%20forms/Copyright/Copyright%20Act.pdf|archivedate=2016-03-03|language=en}}</ref> Dahil diyan, maaaring ituring na paglabag sa karapatang-sipi ang pagkuha ng mga retrato ng mga gusali o mga obra sa pampublikong mga lugar.<ref>{{cite web|title=Copyright: Wiki Loves Monuments Notice!|url=http://mapmyway.co.za/copyright-wiki-loves-monuments-notice/|website=mapmyway.co.za|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161029130232/http://mapmyway.co.za/copyright-wiki-loves-monuments-notice/|archivedate=2016-10-29|language=en}}</ref> ===Timog Korea=== Nagbibigay ng tadhanang kalayaan sa panorama ang Artikulong 35(2) ng [[batas sa karapatang-sipi ng Timog Korea]], subalit limitado lamang ito sa mga layuning di-komersiyal. Sa ilalim ng nasabing probisyon, maaaring gamitin ang mga obra at ibang mga likha na palagiang matatagpuan sa bukas na mga lugar para sa anumang layunin, maliban sa mga kasong "ginawa ang pagpaparami para sa tangkang pagbebenta ng mga larawang ito."<ref>{{cite web|url=https://www.copyright.or.kr/master/file/downloadFileLibrary.do?filegroupno=51180 |title=COPYRIGHT ACT |website=Korea Copyright Commission |access-date=Abril 8, 2025 }}</ref> May isang kaso kaugnay sa kalayaan sa panorama sa Timog Korea noong 2008, hinggil sa paggamit ng isang ''production company'' ng isang gusali ng teatro sa isang patalastas nang walang pahintulot. Ipinasya ng [[Hukuman ng Distritong Sentral ng Seoul]] na nilabag ng Pomato Co., Ltd. ang karapatang-sipi ni arkitekto Min Gyu-am sa "UV House", na matatagpuan sa [[Paju]] at tinapos noong 2004, sa pamamagitan ng pagsasali nila ng gusali bilang elementong ''background'' sa isang patalastas pantelebisyon at pang-Internet ng [[Kookmin Bank]] noong 2005. Nakatanggap ang arkitekto ng bayad para sa arkila sa lugar, ngunit hindi siya nagbigay ng pahintulot ng paggamit ng karapatang-sipi ng gusaling ito. Matapos mailabas ang mga patalastas, sinabi ng arkitekto na ginamit nila ang obrang pang-arkitektura nang walang pahintulot mula sa kaniya, kaya humingi siya ng bayad-pinsala. Sa unang paglilitis, ipinasya ng Hukumang ng Distritong Sentral ng Seoul na maliit na bahagi ng gusali lamang ang ginamit patalastas at hindi ang kabuoang gusali, kaya hindi maituturing na paglabag ito ng karapatang-sipi.<ref>Seoul Central District Court, Decision of 12 September 2007, 2006GaDan208142.</ref> Noong Nobyembre 7, 2008, sa ikalawang paglilitis, sumang-ayon ang parehong panig sa kabayaran. Dahil diyan, winakasan ang ikalawang paglilitis nang walang pasya, sa pamamamagitan ng mediasyon.<ref>{{cite web |url=https://www.lawtimes.co.kr/Legal-News/Legal-News-View?serial=48365 |title=[2008년 분야별 중요판례분석] (21)지적재산권 |date=Agosto 6, 2009 |access-date=Hulyo 12, 2021 |work=Beomnyul Sinmun (법률신문) |language=ko}}</ref> Nangangailangan ng paunang pahintulot mula sa Korea Data Agency (K-DATA) at pagbabayad ng mga royalti ang paggamit ng mga larawan ng mga estatuwa ni Almirante [[Yi Sun-sin]] at [[Sejong ang Dakila|Hari Sejong]] sa [[Liwasang Gwanghwamun]] ng Seoul sa mga layuning pangkomersiyo, tulad ng patalastas at potograpiyang pangkomersiyo. Bahagi ito ng kasunduan sa pagitan ng [[Pamahalaang Metropolitano ng Seoul]] at mga mayhawak ng karapatang-sipi sa mga bantayog: sina {{ill|Kim Yeong-won|ko|김영원 (조각가)}} na tagahulma ng estatuwa ni Hari Sejong at {{ILL|Kim Namjo|ko|김남조}} na balo ng tagahulma ng estatuwa ni Yi Sun-sin. Kasabay ito ng pagpaparehistro ng mga nabanggit na estatuwa sa [[Komisyon sa Karapatang-sipi ng Korea]]. Inilalaan ang mga nakukuhang bayad sa "mga proyekto para sa kapakanan ng lipunan at bayan ayon sa naisin ng mga mayhawak ng karapatang-sipi." Hindi kailangan ng paunang pahintulot para sa mga retratong pansarili lamang.<ref>{{cite news |url=https://www.seoul.co.kr/news/society/2011/12/05/20111205010005 |title=광화문 세종·이순신 동상 상업적 촬영땐 저작권료 |date=Disyembre 5, 2011 |author=Cho Hyun-suk |work=Seoul Shinmun |access-date=Abril 8, 2025 |language=ko}}</ref> Mula noong 2013, inilipat ang pangangasiwa ng mga lisensiya sa [[Korean Culture and Information Service]] (KOCIS) ng [[Ministeryo ng Kultura, Palakasan at Turismo (Timog Korea)|Ministeryo ng Kultura, Palakasan at Turismo]]; pinawalang-bisa nito ang tungkulin ng K-DATA sa mga paglilingkod hinggil sa pampublikong pamamahala ng karapatang-sipi.<ref>{{cite web |url=https://www.kogl.or.kr/news/noticeView.do?dataIdx=31&jkouttype=external&cPage=15 |title=공지사항 |date=Hulyo 4, 2013 |website=Korea Open Government License |access-date=Abril 8, 2025 |language=ko}}</ref> ===Tsina, Republikang Bayan ng (PRC)=== [[Talaksan:青岛五四广场五月的风雕塑夜景 2013-07-21.jpg|thumb|left|Eskulturang May Wind ({{lang|zh|五月的风雕塑}}) sa [[Liwasang Ika-apat na Mayo]] ng lungsod ng [[Qingdao]]]] Nagbibigay ng sapat na kalayaan sa panorama ang Artikulo 22(10) ng [[batas sa karapatang-sipi ng Tsina]]. Ayon dito, pinahihintulutan ang paggamit ng isang obra "na matatagpuan o naka-displey sa isang panlabas na pampublikong lugar" sa pamamagitan ng pagguhit, potograpiya, o videograpiya nang walang pahintulot mula sa o remunerasyon sa mayhawak ng karaptang-sipi, "sa kondisyong itutukoy ang pangalan ng manlilikha at pamagat ng obra."<ref>{{cite web |url=https://wipolex.wipo.int/en/text/466268 |title=Copyright Law of the People’s Republic of China (as amended up to the Decision of February 26, 2010, by the Standing Committee of the National People's Congress on Amending the Copyright Law of the People's Republic of China) |author=China |access-date=Mayo 9, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref> Ayon sa isang liham tugon mula sa [[Kataas-taasang Hukumang Bayan]] hinggil sa kaso ng eskulturang "''[[Liwasang Ikaapat na Mayo|May Wind]]''" sa [[Qingdao]], kahit na para sa pakinabang (''profit'') ito, ang muling paggamit ng nabanggit na gawa ay isang [[patas na paggamit]],<ref>{{cite wikisource |title=最高人民法院关于对山东省高级人民法院《关于山东天笠广告有限责任公司与青岛海信通信有限公司侵犯著作权纠纷一案的请示报告》的复函 |wslink=最高人民法院关于对山东省高级人民法院《关于山东天笠广告有限责任公司与青岛海信通信有限公司侵犯著作权纠纷一案的请示报告》的复函 |wslanguage=zh |last=中华人民共和国最高人民法院 |first= |authorlink=中华人民共和国最高人民法院 |coauthors= |year= |publisher= |location= |page= |pages= |scan=|date=2004-08-24|language=zh-cn}}</ref> ngunit pinagtatalunan ng pamayanang akademiko ang pagiging tumpak ng pagpapasyang ito,<ref>{{cite journal|last1=孟|first1=奇勋|title=室外艺术作品合理使用司法认定标准之反思|journal=武汉理工大学学报（社会科学版）|date=2013-06|volume=26|issue=3|page=457|doi=10.3963/j.issn.1671-6477.2013.03.025|url=http://www.whxbsk.net:8080/sse/showFileCount?filename=D:/sse/2013/2012-01660.pdf&title=2012-01660|accessdate=2016-10-28|trans_title=Reflections on Judicial Cognizance of Fair Use of Outdoor Art Works|publisher=武汉理工大学期刊社|language=zh-cn|issn=1671-6477|quote=当前，学术界对室外艺术作品合理使用的认定标准尚未形成共识，主要体现在对商业性使用是否属于合理使用的认识有所不同。部分学者坚持认为不能将营利性再使用纳入合理使用制度范围。|author=|archive-url=https://web.archive.org/web/20170222144856/http://www.whxbsk.net:8080/sse/showFileCount?filename=D%3A%2Fsse%2F2013%2F2012-01660.pdf&title=2012-01660|archive-date=2017-02-22|dead-url=yes}}</ref> at may nangyayari ding "magkaibang mga pasiya" sa paghatol sa usaping ito.<ref>{{cite journal|last1=詹|first1=启智|last2=张|first2=灵溪|title=室外公共场所艺术作品合理使用探析|journal=法制与社会|date=2014|issue=22|pages=267-269|doi=10.3969/j.issn.1009-0592.2014.22.133|url=http://www.lunwendata.com/thesis/2015/50416.html|accessdate=2016-10-28|publisher=云南法制与社会杂志社|language=zh-cn|issn=1009-0592|author=|archive-url=https://web.archive.org/web/20180205000700/http://www.lunwendata.com/thesis/2015/50416.html|archive-date=2018-02-05|dead-url=no}}</ref> Dahil sa kaugnay na mga palakad ng [[isang bansa, dalawang mga sistema]], hindi ipinatutupad ang nasabing mga batas sa [[Hong Kong]] at [[Macau]].<ref>{{cite web|title=中華人民共和國香港特別行政區基本法|url=http://www.basiclaw.gov.hk/tc/basiclawtext/images/basiclaw_full_text_tc.pdf|website=基本法|publisher=香港特別行政區政府政制及內地事務局|accessdate=2016-10-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151117030209/http://www.basiclaw.gov.hk/tc/basiclawtext/images/basiclaw_full_text_tc.pdf|archivedate=2015-11-17|language=zh-hk|format=PDF|date=2015-03}}</ref><ref>{{cite web|title=中華人民共和國澳門特別行政區基本法|url=http://bo.io.gov.mo/bo/i/1999/leibasica/index_cn.asp|website=澳門特別行政區政府印務局|accessdate=2016-10-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160426055414/http://bo.io.gov.mo/bo/i/1999/leibasica/index_cn.asp|archivedate=2016-04-26|language=zh-mo|date=1999-12-20}}</ref> ==== Hong Kong ==== [[Talaksan:Bank of China Hong Kong.jpg|thumb|[[Toreng Bank of China (Hong Kong)|Toreng Bank of China]], dinisenyo ni arkitekto [[I. M. Pei]] (namatay noong 2019)]] Tinitiyak ng Kautusan sa Karapatang-sipi ng Hong Kong ang kalayaan sa panorama sa pampublikong mga lugar. Kumakapit ito sa kapuwa mga likhang tatlong-dimensiyonal at masining na pagkakagawa. Pinahihintulutan ng mga regulasyon sa Artikulong 71 ang pagpaparami at pamamahayag ng larawan ng mga gusali, lilok, modelo ng mga gusali, at mga masining na pagkakagawa, at hindi isang pagsuway sa karapatang-sipi ang pampublikong pagbabahagi ng gayong mga larawan. Gayunpaman, nakasaad sa Seksiyong 5 na iba ang mga obra ng masining na pagkakagawa (''works of artistic craftsmanship'') sa gawang grapiko (''graphic work''), at ibig sabihin nito hindi sakop ng tadhanang kalayaan sa panorama ang huling binanggit na uri ng gawa, na maaring pinta, drowing, dayagram, o mga gawang klitse, litograpo, grabado sa kahoy, atbp..<ref>{{cite web|title=第528章 《版權條例》 |url=http://www.legislation.gov.hk/blis_pdf.nsf/6799165D2FEE3FA94825755E0033E532/9849EA415F543AAA482575EF0014C04F/$FILE/CAP_528_c_b5.pdf |website=律政司: 雙語法例資料系統 |accessdate=2016-10-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160411220758/http://www.legislation.gov.hk/blis_pdf.nsf/6799165D2FEE3FA94825755E0033E532/9849EA415F543AAA482575EF0014C04F/%24FILE/CAP_528_c_b5.pdf |archivedate=2016-04-11 |language=zh-hk |date=1997-06-30 |deadurl=yes }}</ref> ==== Macau ==== Tinitiyak ng Derekto Blg. 43/99/M ang kalayaan sa panorama sa pampublikong mga lugar. Pinapayagan ng Artikulong 61 ang pagkuha ng mga obra na nakalagay sa pampublikong mga lugar sa pamamagitan ng potograpiya o videograpiya.<ref>{{cite web|title=第43/99/M號法令|url=http://bo.io.gov.mo/bo/i/99/33/declei43_cn.asp|website=澳門特別行政區政府印務局|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160323120248/http://bo.io.gov.mo/bo/i/99/33/declei43_cn.asp|archivedate=2016-03-23|language=zh-mo|date=1999-08-16}}</ref><ref>{{cite book|last1=马|first1=海涛|last2=李|first2=亮|title=国际法学法理与实践|url=https://books.google.com/books?id=ZMQ7vQ_wTpEC&pg=PA401|accessdate=2016-10-29|edition=1|date=2006-11|publisher=中国法制出版社|language=zh-cn|isbn=978-7-80226-323-9|pages=401–402|chapter=中国内地与澳门著作权法律制度之比较研究}}</ref> Gayunpaman, sinasabi sa Artikulong 62 na hindi dapat makompromiso ng kalayaang ito ang mga kapakanan ng gawa at ng mayhawak ng karapatang-sipi nito, at kailangang itukoy ang manlilikha at pangalan ng obra hangga't maari.<ref>{{cite news|title=葡韻惹火遭禁拍攝建築物實在無理|url=http://www.shimindaily.net/v1/news/macau/%EF%BC%88%E7%89%B9%E5%AF%AB%EF%BC%89%E8%91%A1%E9%9F%BB%E6%83%B9%E7%81%AB%E9%81%AD%E7%A6%81%E6%8B%8D%E6%94%9D%E5%BB%BA%E7%AF%89%E7%89%A9%E5%AF%A6%E5%9C%A8%E7%84%A1%E7%90%86/|accessdate=2016-10-29|publisher=市民日报|date=2016-08-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161029043248/http://www.shimindaily.net/v1/news/macau/%EF%BC%88%E7%89%B9%E5%AF%AB%EF%BC%89%E8%91%A1%E9%9F%BB%E6%83%B9%E7%81%AB%E9%81%AD%E7%A6%81%E6%8B%8D%E6%94%9D%E5%BB%BA%E7%AF%89%E7%89%A9%E5%AF%A6%E5%9C%A8%E7%84%A1%E7%90%86/|archivedate=2016-10-29|language=zh-mo}}</ref> === Uganda === Umiiral ang kalayaan sa panorama sa Seksiyong 15(1)(f) ng ''The Copyright and Neighbouring Rights Act, 2006'' ng Uganda, na isinasaad na maaaring isipi at ikomunika sa madla ang mga likhang arkitektura at sining na palagiang matatagpuan sa pampublikong lugar, sa pamamagitan ng potograpiya, mga likhang awdiyo-biswal, at pagsasahimpapawid sa telebisyon. Malawak ang kahulugan ng "pampublikong lugar" sa ilalim ng Seksiyong 2 ng batas, at nagngangahulugan itong "anumang gusali o daanan na ang publiko ay may pansamantalang karapatan o pahintulot para makapasok, may bayad man o wala." Kabilang dito ang mga sinehan, restoran, pasilidad ng palakasan, at liwaliwan (''resorts'').<ref>{{cite web|url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/ug/ug001en.pdf |title=The Copyright and Neighbouring Rights Act, 2006 |author=Uganda |access-date=Oktubre 3, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref> === United Arab Emirates === Hindi nagbibigay ng kalayaan sa panorama ang Artikulo 22(7) ng ''Federal Law No. 38 of 2021 on Copyrights and Neighboring Rights''. Pinahahintulutan lamang nito ang pagpapakita ng mga pinong sining, nalalapat na sining, hinulmang sining, at sining pang-arkitektura na palagiang matatagpuan sa pampublikong mga lugar "sa mga brodkast" lamang.<ref>{{cite web |url=https://www.moec.gov.ae/documents/20121/376326/copyright.pdf |title=Federal Decree-Law no. (38) of 2021 |access-date=Hulyo 4, 2022 |publisher=Ministry of Economy of the United Arab Emirates |date=Setyembre 20, 2021}}</ref> Ang Artikulo 22(7) ng pinawalang-bisa na ''Federal Law No. 7 of 2002 on Copyrights and Neighboring Rights'' ay nagbibigay ng kawangis na limitadong karapatang-ligal.<ref>{{cite web|url=https://wipolex.wipo.int/en/text/124611 |title=Federal Law No. 7 of 2002 on Copyrights and Neighboring Rights |author=United Arab Emirates |website=WIPO Lex |access-date=Mayo 7, 2021}}</ref> Kabilang sa mga gawa sa United Arab Emirates na isinasanggalang ng karapatang-sipi ang [[Burj Al Arab]], [[Burj Khalifa]], at [[Moske ng Sheikh Zayed]]. Inalis ang isinumiteng mga larawan na nagpapakita ng makabagong arkitektura ng bansa na walang maayos na mga pahintulot sa katapusan ng unang edisyon ng kampanyang ''Wiki Loves Emirates'' noong 2018, sanhi ng mahigpit na mga alituntunin sa paglilisensiya ng Wikimedia.<ref>{{cite web|url=https://www.thenationalnews.com/arts-culture/art/uae-wikipedia-marathon-community-effort-finally-gives-the-emirates-a-proper-place-1.722097 |title=UAE Wikipedia: Marathon community effort finally gives the Emirates a proper place |date=Abril 16, 2018 |last=Gronlund |first=Melissa |access-date=Mayo 7, 2021 |work=[[The National (Abu Dhabi)|The National]]}}</ref> ===Unyong Europeo=== [[Talaksan:Freedom of Panorama in Europe.svg|thumb|350px|Katayuan ng kalayaan sa panorama sa Europa {{legend|#12a53e|Okey, kasama ang mga gusali, obra at mga pampublikong loob ng mga gusali}} {{legend|#5fe442|Okey, kasama ang mga gusali at obra, ngunit hindi okey sa mga pampublikong loob ng mga gusali}} {{legend|#ffd619|Okey para lamang sa mga gusali, at hindi okey sa mga pampublikong obra}} {{legend|#f5443b|Hindi okey, o okey lamang sa hindi pangkomersiyo na paggamit}} {{legend|#bbef2e|Okey, kasama ang mga gusali, obra at ilang mga loob ng mga gusali}} {{legend|#bbb|Hindi tiyak}} ]] Sa [[Unyong Europeo]], inilalaan ng [[Direktiba 2001/29/EC]] ang posilibilidad para sa kasaping mga estado na magkaroon ng sugnay hinggil sa kalayaan sa panorama sa kanilang mga batas sa karapatang-sipi, ngunit hindi ito sapilitan.<ref name="eu">{{cite web|author=N.N.|url=http://www.fotocommunity.de/info/Panoramafreiheit#Europa_hilft|title=Panoramafreiheit|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150418173225/http://www.fotocommunity.de/info/Panoramafreiheit|archive-date=2015-04-18|access-date=2020-05-18}} Tingnan din [http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:32001L0029:EN:HTML Article 5(3)(h) of 2001/29/EC].</ref><ref>{{cite web|url=http://ipkitten.blogspot.co.uk/2015/06/freedom-of-panorama-what-is-going-on-at.html|title=The IPKat|work=ipkitten.blogspot.co.uk|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150626204251/http://ipkitten.blogspot.co.uk/2015/06/freedom-of-panorama-what-is-going-on-at.html|archive-date=2015-06-26}}</ref> Noong 2015, iminungkahi ni [[Felix Reda]], dating kasapi ng [[Parlamentong Europeo]] (''MEP'') mula Alemanya, na ilapat ang kalayaan sa panorama sa lahat ng mga bansa ng Unyong Europeo. Ipinahayag niya na sa pamamagitan ng karapatang ito, malayang maibabahagi ng mga tao ang kanilang mga larawan ng mga pampublikong espasyo na maaaring maglaman ng mga gusali at pampublikong sining, upang "ipahayag at ibahagi ang kanilang mga karanasan at saloobin" at "mapangalagaan ang ating mga paglalakbay at mangasiwaan ang ating mga impresyon para sa susunod na mga salinlahi."<ref name=EUparl>{{cite web |url=https://www.europarl.europa.eu/news/en/headlines/security/20150701STO72903/debate-should-the-freedom-of-panorama-be-introduced-all-over-the-eu |title=Debate: should the freedom of panorama be introduced all over the EU? |date=Hulyo 2, 2015 |access-date=Pebrero 11, 2021}}</ref> Binatikos ni [[Jean-Marie Cavada]], dating ''MEP'' mula Pransiya, ang kaniyang mungkahi, at sa halip ay naghain ng isang kahaliling panukala na naglalayong paghigpitan ang kalayaan sa panorama ng lahat ng mga kasapi ng Unyong Europeo sa hindi pangkomersiyo na mga gamit lamang.<ref name=EuroNewsFOP1>{{cite news|url=https://www.euronews.com/2015/07/08/fight-for-freedom-of-panorama-savepos-wikipedia |title=The bitter fight for Freedom of Panorama |last=Seymat |first=Thomas |date=Hulyo 8, 2015 |work=[[Euronews]] |access-date=Pebrero 11, 2021}}</ref> Sinabi ni Cavada na nakapipinsala ang pangkomersiyo na kalayaan sa panorama sa mga karapatan ng mga manlilikha ng mga sining pang-arkitektura at pampublikong sining dahil binibigyan ito ng pahintulot sa mga korporasyon tulad ng [[Pundasyong Wikimedia|Wikimedia]] at [[Meta Platforms|Facebook]] na pakinabangan ang nabanggit na mga sining nang walang kabayaran sa mga manlilikha.<ref name=EUparl/> Idinagdag ng kaniyang tanggapan na hindi maka-aapekto ang di-komersiyal na kalayaan sa panorama sa [[Internet]], bagkus tinitiyak lamang nito na "nagbibigay ang mga platapormang pang-Internet tulad ng [[Facebook]], [[Instagram]], at [[Flickr]] ng makatarungang kabayaran sa mga manlilikha."<ref name=DWFOP1>{{cite news |url=https://www.dw.com/en/freedom-of-panorama-will-the-eu-ban-landmark-photography/a-18554383 |title="Freedom of Panorama": Will the EU ban landmark photography? |date=Hunyo 30, 2015 |last=Tost |first=Olaf |work=[[Deutsche Welle]] |access-date=Pebrero 11, 2021}}</ref> May nauna nang mga kasunduan ang [[Dailymotion]] at [[YouTube]] sa {{ill|ADAGP|fr|Société des auteurs dans les arts graphiques et plastiques}}, noong 2008 para sa Dailymotion at 2010 para sa YouTube, para sa ligal na paggamit ng mga larawan ng mga gusali at pampublikong sining sa kanilang mga plataporma. Iginiit ng ADAGP, isang samahan ng mga manlilikha ng pampublikong sining na nakahimpil sa Pransiya, na hahantong ang kalayaan sa panorama sa "pagkawala ng 3 hanggang 6 milyong euro, o 10 hanggang 19 na bahagdan ng taunang koleksiyon" sa Pransiya pa lamang.<ref>{{cite news |url=https://www.lesechos.fr/2015/07/bataille-autour-de-la-liberte-de-photographier-dans-lespace-public-267827 |title=Bataille autour de la liberté de photographier dans l'espace public |work=[[Les Echos (Pransiya)|Les Echos]] |last=Moutot |first=Anaïs |date=Hulyo 9, 2015 |access-date=Nobyembre 25, 2024 |language=fr}}</ref> Ang pagpuna ng mga netizen sa panukala ni Cavada ay nauwi sa isang online na petisyon ng mga aktibista sa karapatan sa Internet kalakip ang hashtag na #SaveFOP; nakakuha ito ng higit sa 460,000 mga lagda sa loob ng dalawang linggo matapos itong ilunsad.<ref name=EuroNewsFOP1/> Ayon sa mamamahayag ng ''[[The Register]]'' sa larangan ng [[teknolohiyang pang-impormasyon]] na si [[Andrew Orlowski]], "huwad at mapanlinlang" ang pakikialam ng Wikipedia sa usapin.<ref>{{cite news |url=https://www.theregister.com/2015/07/02/wikipedia_jumps_on_bogus_photo_scare_to_tell_us_the_internet_is_breaking_again/ |title=Wikipedia jumps aboard the bogus 'freedom of panorama' bandwagon |date=Hulyo 2, 2015 |access-date=Disyembre 9, 2021 |last=Orlowski |first=Andrew |work=[[The Register]]}}</ref> Ayon naman sa ''[[Full Fact]]'', isang websayt sa Reyno Unido na nagsusuri ng mga impormasyon, ang [[Komisyong Europeo]] lamang ang may kapangyarihang gumawa ng bagong batas, at hindi maaaring makaimpluwensiya sa komisyon ang anumang rekomendasyong inaprobahan ng parlamento.<ref>{{cite web |url=https://fullfact.org/europe/eu-gherkin-and-freedom-panorama/ |title=The EU, the Gherkin and 'freedom of panorama' |date=Hunyo 29, 2015 |website=[[Full Fact]] |access-date=Disyembre 1, 2024}}</ref> Ibinasura ng plenaryo ng Parlamentong Europeo ang mga panukala nina Reda at Cavada noong ika-9 ng Hulyo, 2015, at napanatili sa gayon ang katayuan ng kalayaan sa panorama sa buong Unyong Europeo.<ref>{{cite news |title=European Parliament as it happened: 9 July 2015 |url=https://www.bbc.com/news/live/uk-politics-33412173 |date=Hulyo 9, 2015 |access-date=Pebrero 11, 2021}}</ref> ==== Alemanya ==== Ipinaliliwanang ang ''{{lang|de|Panoramafreiheit}}'' sa artikulong 59 ng ''{{lang|de|Urheberrechtsgesetz}}''.<ref name="de">{{cite web|url=http://www.fotorecht.de/publikationen/gebaeude.html|title=Fotografieren von und in Gebäuden|last=Seiler|first=David|work=visuell|date=2001-06-24|issue=5/2001|page=50|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20070930161320/http://www.fotorecht.de/publikationen/gebaeude.html|archive-date=2007-09-30|access-date=2020-05-18}} Tingnan din: {{cite web|url=http://bundesrecht.juris.de/urhg/__59.html|title=§59 UrhG (Germany)|language=de|url-status=live|archive-url=http://archive.wikiwix.com/cache/20110223132716/http://bundesrecht.juris.de/urhg/__59.html|archive-date=2011-02-23|access-date=2007-09-20}}</ref> Ayon sa 59(1), "pinahihintulutang magparami at ipamahagi, sa pamamagitan ng pinta, drowing, potograpiya, o sinematograpiya, ang mga obra na palagiang matatagpuan sa pampublikong mga daanan, kalye, o lugar at maipamahagi at maikomunika ang gayong mga sipi. Para sa mga gawang pang-arkitektura, umiiral lamang ang tadhanang ito sa panlabas na anyo [ng gusali]." Mula pa sa bersiyon ng batas noong ika-1 ng Enero, 1966 ang kasalukuyang sugnay na ito.<ref>Tingnan din: Thomas Fuchs, {{cite web |url=http://lexetius.com/UrhG/59 |title=Gesetz über Urheberrecht und verwandte Schutzrechte (Urheberrechtsgesetz) vom 9. September 1965. §&nbsp;59 |website=Historisch-synoptische Edition 1965–2016 |language=de |access-date=Abril 30, 2017}}</ref> Sa isang pasya noong 2002, tinanggihan ng {{ILL|Hukumang Pederal ng Katarungan|en|Federal Court of Justice}} ang ''panoramafreiheit'' sa mga postkard ng ''[[Wrapped Reichstag]]'', obra nina [[Christo at Jeanne-Claude]], na nilathala ng isang tagapaglathalang nakabase sa Berlin. Ayon sa hukuman, hindi pampalagian ang pagtatanghal ng obrang pang-arkitektura. Ipinalagay ng hukuman na pinahihintulutan sa batas ang pribadong paggamit ng mga larawan nito nang walang pahintulot mula sa nabanggit na mga manlilikha.<ref>{{cite web |url=https://juris.bundesgerichtshof.de/cgi-bin/rechtsprechung/document.py?Gericht=bgh&Art=pm&Datum=2002-1&nr=13376&pos=1&anz=8&Blank=1 |title=Keine Panoramafreiheit für Verhüllten Reichstag |author=Pressestelle des Bundesgerichtshofs |date=Enero 24, 2002 |access-date=Oktubre 29, 2024 |language=de}}</ref> Isang halimbawa ng [[paglilitis]] dahil sa sari-saring pagbabatas sa EU ay ang ''{{lang|de|[[:de:Hundertwasserentscheidung|Hundertwasserentscheidung]]}}'' (pasyang Hundertwasser), isang kaso sa Alemanya na naipanalo ni [[Friedensreich Hundertwasser]] laban sa isang kompanyang Aleman hinggil sa paggamit ng isang retrato ng isang gusaling [[Austria|Awstriyan]].<ref>{{cite web|url=https://dejure.org/dienste/vernetzung/rechtsprechung?Text=I%20ZR%20192/00|title=Rechtsprechung – BGH, 05.06.2003 - I ZR 192/00|website=dejure.org|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160820052628/https://dejure.org/dienste/vernetzung/rechtsprechung?Text=I%20ZR%20192%2F00|archive-date=2016-08-20|access-date=2020-05-18}}</ref> [[Talaksan:Die Sonnenuhr auf der der Halde Schwerin.jpg|thumb|''Sonnenuhr mit Geokreuz'' ("Sundial na may kalakip na Heo-Krus"), isang lilok ni {{ILL|Jan Bormann|de}} noong 1994 sa lungsod ng [[Castrop-Rauxel]]. Nasangkot ito sa pasya ng Hukumang Pederal ng Katarungan noong 2024 na ipinagkait ang kalayaan sa panorama sa pangkalakalang mga gamit ng mga larawan ng pampublikong sining na kinunan gamit ang mga ''drone''.<ref name=WDRDronePano/>]] Alinsunod sa isang pasya ng Hukumang Pederal ng Katarungan noong 2024, hindi sakop ng ''panoramafreiheit'' ang mga larawang kuha sa ''drone'' ng mga pampublikong sining na naipagsasanggalang pa rin ng karapatang-sipi. Sang-ayon ito sa pasya ng Nakatataas na Hukumang Panrehiyon ng Hamm noong isang taon, na sumang-ayon naman sa naunang desisyon ng Hukumang Panrehiyon ng Bochum. May kaugnayan ito sa isang tagapaglathalang nakabase sa [[Ruhr]] na nagbenta ng mga aklat na naglalaman ng mga larawan ng mga ''art installation'' na kinuha gamit ang ''drone''. Kinatawan ng nagsasakdal na ''Verwertungsgesellschaft Bild-Kunst'', isang samahan ng mga arteista, ang mga manlilikha ng nasabing mga obra. Ayon sa hukuman, pinoprotektahan lamang ng ''panoramafreiheit'', ang mga larawan ng mga obra na kinunan mula sa kalye, at hindi ang mga larawan ng kaparehong mga obra na ginamitan ng natatanging mga kagamitan tulad ng mga hagdan. Ang mga larawan na ginamitan ng mga ''drone'' ay mula sa himpapawid na "karaniwang hindi madaling puntahan ng publiko" at hindi dapat ipamahagi o ibenta sa publiko ang gayong mga larawan.<ref>{{cite web |url=https://haerting.de/en/insights/olg-hamm-drohnenperspektive-wird-nicht-von-der-panoramenfreiheit-gedeckt/ |title=OLG Hamm: Drone perspective is not covered by freedom of panoramas |website=HÄRTING Rechtsanwälte |date=Hunyo 5, 2023 |access-date=Nobyembre 3, 2023}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.heise.de/en/news/Bundesgerichtshof-Freedom-of-panorama-does-not-apply-to-all-drone-footage-9993735.html |title=Bundesgerichtshof: Freedom of panorama does not apply to all drone footage |date=Oktubre 24, 2024 |last=Krempl |first=Stefan |access-date=Oktubre 30, 2024 |website=Heise Online}}</ref> Ipinalagay ng abogadong si Arndt Kempgens na sakop din ng hatol ang mga tagalikha ng mga nilalaman (''content creator'') na gumagamit ng gayong mga obra sa mga plataporma katulad ng YouTube at [[TikTok]] sa pamamagitan ng potograpiya sa mga ''drone''; ipinalagay din niyang apektado ang mga larawang kuha sa ''drone'' na ginamit sa pangkomersiyo na layunin bago ang hatol, na nagpapahiwatig ng isang retroaktibong bisa ng nabanggit na hatol.<ref name=WDRDronePano>{{cite news |url=https://www1.wdr.de/nachrichten/ruhrgebiet/bgh-urteil-urheberrecht-kunst-drohnenbilder-100.html |title=BGH-Urteil: Verlag soll für Drohnenbilder von Kunstwerken bezahlen |date=Oktubre 23, 2024 |last=Wilger |first=Von Martin |work=[[Westdeutscher Rundfunk|WDR]] |access-date=Mayo 10, 2025 |language=de}}</ref> ==== Belhika ==== [[Talaksan:Atomium (UnorthodoxY) - Flickr.jpg|thumb|left|[[Atomium]] sa Bruselas]] Ipinatupad ang kalayaan sa panorama sa [[Belhika]] noong 2016. Ipinasa ng kanilang lehislatura ang probisyong XI.190 2/1° na idinagdag sa kanilang batas sa karapatang-sipi, ang Kodigo ng Batas Ekonomiko (''Code of Economic Law'') noong Hunyo 27, 2016, at sinimulan ang pagpapatupad nito noong Hulyo 15, 2016, pagkaraang nilagdaan ito ng kanilang hari at nilathala ito sa kanilang opisyal na lathalaing ''State Gazette''.<ref name=ManagingIPBelFOP>{{cite web|url=https://www.managingip.com/article/b1kbpg5bpx2rhw/belgium-freedom-of-panorama-a-new-copyright-exception |title=Belgium: Freedom of panorama – a new copyright exception |date=Setyembre 27, 2016 |access-date=Disyembre 15, 2020}}</ref><ref name=InfojusticeBelFOP>{{cite web|url=http://infojustice.org/archives/36318 |title=THERE IS NOW FREEDOM OF PANORAMA IN BELGIUM |date=Hulyo 19, 2016 |access-date=Disyembre 15, 2020}}</ref> Nakasaad sa probisyong ito na hindi maaaring hadlangan ng mga manlilikha (maaaring mga arkitekto o arteista) "ang reproduksiyon at komunikasyon sa publiko ng mga obrang biswal, grapiko, at pang-arkitektura na nilayong ipuwesto nang palagian sa pampublikong lugar, sa kondisyong tulad ng sa pagsasalarawan nito ang reproduksiyon at komunikasyon sa publiko ng naturang gawa at hindi magdudulot ang nasabing reproduksiyon at komunikasyon sa publiko ng di-makatuwirang pinsala sa tunay na karapatan ng manlilikha."<ref name=ManagingIPBelFOP/> Kasunod ng pagpasa nito, malaya na ang pagkuha ng mga retrato ng tanyag na [[Atomium]] sa [[Bruselas]], pati na ang paglathala ng mga retrato nito sa anumang midya, kabilang na ang midyang pangkomersiyo at [[hatirang pangmadla]], nang hindi inalalahanan ang maaaring hakbanging ligal mula sa mga eredero/eredera ng lumikha nitong si [[André Waterkeyn]].<ref name=ManagingIPBelFOP/><ref name=ExpertPhotoFOP>{{cite web|url=https://expertphotography.com/freedom-of-panorama-photography/ |title=Freedom of Panorama – What It Means for Photography |last=Hull |first=Craig |access-date=Disyembre 15, 2020}}</ref> ==== Dinamarka ==== Ayon sa Artikulong 24(2) ng batas sa karapatang-sipi ng [[Dinamarka]], maaring paramihin ang mga larawan (tulad ng retrato) ng anumang obrang matatagpuan sa pampublikong lugar, ngunit sa hindi pangkomersiyo na layunin lamang. Sa Artikulong 24(3) naman nakasaad na maaring isipi nang malaya ang mga gusali sa kaanyuang larawan, sa anumang layunin.<ref>{{cite web| url=http://www.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/dk/dk091en.pdf |title=Consolidated Act on Copyright (Consolidated Act No. 1144 of October 23, 2014) |website=WIPO Lex |access-date=Disyembre 20, 2020 | lang=en}}</ref> [[Talaksan:Petite sirène de Copenhague (conforme à la loi danoise).JPG|thumb|Sinalang retrato ng ''The Little Mermaid'']] Hindi pa rin ganap ang kalayaan sa panorama sa Dinamarka para sa mga obrang hindi pang-arkitektura. Naipagsasanggalang ng karapatang-sipi ang lilok na ''[[The Little Mermaid (estatwa)|The Little Mermaid]]'', obra ni [[Edvard Eriksen]] (namatay 1959), hanggang taong 2034, at kilalang litihiyoso ang pamilya ng manlililok.<ref name=ExpertPhotoFOP/> Pinagmultahan ang ilang mga pahayagang Dinamarkes dahil sa paggamit ng mga retrato ng lilok nang walang pahintulot mula sa pamilyang Eriksen. Itinuturing na komersiyal ang layunin ng midya sa bansa. Winika ni Søren Lorentzen, ''photo editor'' ng ''[[Berlingske]]'' na kabilang sa mga pahayagang pinagmultahan, "Gumamit kami ng isang retrato nang walang pahintulot. Iyon ay malinaw na paglabag sa batas sa karapatang-sipi, kahit na nahihirapan akong intindihin kung bakit hindi maaring gumamit ang sinuman ng mga retrato ng isang pambansang yaman gaya ng ''Little Mermaid'' nang hindi lumalabag sa batas sa karapatang-sipi." Depensa ni Alice Eriksen, ang apo ng manlililok, ang gayong pagbabawal ay pagtalima lamang sa mga batas ng bansa. Dagdag pa niya, "pareho lamang ito sa pagtanggap ng bayad kapag itinutugtog ang isang awit."<ref>{{cite news|url=https://www.thelocal.dk/20140816/denmarks-iconic-symbol-that-we-cant-show-you |title=Denmark's icon... that we can't show you |work=The Local |date=Agosto 16, 2014 |access-date=Disyembre 20, 2020}}</ref><ref>{{cite web |url=https://petapixel.com/2014/08/20/try-publish-picture-statue-denmark-youd-better-ready-pay/ |title=If You Try to Publish a Picture of this Statue in Denmark, You’d Better be Ready to Pay Up |last=Burgett |first=Gannon |website=PetaPixel |date=Agosto 20, 2014 |access-date=Disyembre 20, 2020}}</ref> ==== Eslobenya ==== Isinasaad ng Artikulong 55 ng ''Copyright and Related Rights Act'' ng Eslobenya na "Ang mga likhang palagiang matatagpuan sa mga parke, kalye, liwasan, o ibang mga lugar na pangkalahatang mapupuntahan ng publiko ay maaaring gamitin," ngunit ipinagbabawal ito kung ang layon ng paggamit ay upang kumita.<ref>{{cite document| url=https://www.uradni-list.si/1/content?id=78529 |title=Zakon o avtorski in sorodnih pravicah (uradno prečiščeno besedilo) (ZASP-UPB3) |work=Uradni list RS |issue=16/2007 |date=Pebrero 23, 2007 |lang=sl |pages=1805}}</ref> Subalit sa gawa, nagngangahulugan itong ang mga bagay sa pampublikong espasyo, tulad ng mga gusali at rebulto, na naipagsasanggalang pa ng karapatang-sipi ay maaaring kunan ng retrato para lamang sa pansariling gamit kung walang pahintulot mula sa mga manlilikha ng gayong mga obra, at ipinagbabawal ang paglathala ng gayong mga larawan sa isang portada ng turismo (''tourism portal'') o sa isang pahayagan (sapagkat itinuturing na komersiyal ang paglilimbag ng mga pahayagan).<ref>{{cite news |url=https://www.rtvslo.si/evropska-unija/ali-bo-unija-omejila-objavo-slik-javnih-stavb-na-druzbenih-omrezjih/368889 |title=Ali bo Unija omejila objavo slik javnih stavb na družbenih omrežjih? |publisher=MMC RTV Slovenija |date=Hulyo 5, 2015 |first=Gregor |last=Cerar |lang=sl}}</ref> ==== Espanya ==== Nagbibigay ng tadhanang kalayaan sa panorama ang [[batas sa karapatang-sipi ng Espanya]]. Nakasaad sa Artikulo 35(2) na "ang mga likha na palagiang matatagpuan sa mga parke, kalye, liwasan o iba pang pampublikong mga daanan ay maaaring sipiin, ipamahagi at iparating nang malaya sa pamamagitan ng mga pinta, drowing, retrato, at mga pamamaraang awdiyo-biswal."<ref>{{cite web |url=https://wipolex.wipo.int/en/text/577658 |title=Consolidated Text of the Law on Intellectual Property, Regularizing, Clarifying and Harmonizing the Applicable Statutory Provisions (approved by Royal Legislative Decree No. 1/1996 of April 12, 1996, and amended up to Royal Decree-Law No. 26/2020 of July 7, 2020) |author=Spain |lang=es |access-date=Setyembre 28, 2021 |website=WIPO Lex |quote=Las obras situadas permanentemente en parques, calles, plazas u otras vías públicas pueden ser reproducidas, distribuidas y comunicadas libremente por medio de pinturas, dibujos, fotografías y procedimientos audiovisuales. |archive-date=Septiyembre 28, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210928025004/https://wipolex.wipo.int/en/text/577658 |url-status=dead }}</ref> ==== Estonya ==== Limitado ang kalayaan sa panorama sa Estonya sa di-komersiyal na paggamit ng mga larawan ng mga likhang pang-arkitektura, sining biswal, sining na napapakinabangan, at retrato na panghabambuhay na matatagpuan sa mga lugar na napapasukan ng publiko. Makikita ang probisyon sa Seksiyon 20¹ ng kanilang batas sa karapatang-sipi. Gayundin, hindi dapat maging pangunahing mga paksa ng mga larawan ang nasabing mga likha. May isang napakalimitadong probisyon para sa komersiyal na paggamit ng arkitektura na makikita sa Seksiyon 20²; limitado lamang ito sa mga "''real estate advertisement''".<ref>{{cite web |url=https://www.riigiteataja.ee/akt/119032019055 |title=Autoriõiguse seadus |website=Riigi Teataja |language=et |access-date=Pebrero 17, 2023}}</ref> ==== Gresya ==== Hindi umiiral ang kalayaan sa panorama sa Gresya. Nagbibigay lamang ng maghigpit ngunit hindi malinaw na eksepsiyon ang kanilang batas sa karapatang-sipi, ang Batas Blg. 2121/1993 sa Karapatang-sipi, Kaugnay na mga Karapatan, at mga Bagay Pangkalinangan, na huling inamyenda noong 2021. Pinahihintulutan lamang ang "paminsan-minsang pagpaparami at pagkomunika sa midyang pangmadla ng mga larawan ng mga likhang pang-arkitektura, pinong sining, retrato, o mga sining na napapakinabangan na panghabambuhay na nakapuwesto sa pampublikong mga lugar."<ref>{{cite web |url=https://www.opi.gr/en/library/law-2121-1993#a26 |title=Law 2121/1993 |website=Hellenic Copyright Organization |access-date=Disyembre 31, 2022 |quote=''The occasional reproduction and communication by the mass media of images of architectural works, fine art works, photographs or works of applied art, which are sited permanently in a public place.'' |archive-date=Disyembre 31, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221231022238/https://www.opi.gr/en/library/law-2121-1993#a26 |url-status=dead }}</ref> ==== Italya ==== Walang umiiral na kalayaan sa panorama sa [[Italya]].<ref name="it">{{cite news|url=http://punto-informatico.it/2030219/PI/News/wikipedia-cede-al-diritto-autore-italiota.aspx|title=Wikipedia cede al diritto d'autore|last=Spinelli|first=Luca|work=Punto Informatico|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20080929014738/http://punto-informatico.it/2030219/PI/News/wikipedia-cede-al-diritto-autore-italiota.aspx|archive-date=2008-09-29|access-date=2020-05-18}}</ref> Sa kabila ng maraming opisyal na mga protesta<ref>{{cite web|url=http://www.grillini.it/show.php?4884|title=Interrogazione - Diritto di panorama|trans-title=Interrogation - panorama right|last1=Grillini|first1=Franco|website=Grillini.it|language=it|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20081025001151/http://www.grillini.it/show.php?4884|archive-date=2008-10-25|access-date=2020-05-18}}</ref> at isang pambansang inisyatibang<ref>{{cite web|url=http://www.diritto.it/all.php?file=25583.pdf|title=Dare un senso al degrado|last1=Scorza|first1=Guido|last2=Spinelli|first2=Luca|date=2007-03-03|location=Rome|format=PDF|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20090708045222/http://www.diritto.it/all.php?file=25583.pdf|archive-date=2009-07-08|access-date=2020-05-18}}</ref> pinamunuan ng abogadong si Guido Scorza at mamamahayag na si [[Luca Spinelli]] (na tinampok ang usapin),<ref name="it"/> pinagbabawal pa rin ang paglalathala ng larawan ng pampublikong mga lugar, alinsunod sa lumang mga batas sa karapatang-sipi ng bansa.<ref>{{cite web|url=http://www.normattiva.it/uri-res/N2Ls?urn:nir:stato:legge:1941-04-22;633!vig=|title=Legge 22 aprile 1941 n. 633|language=it|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20141223012833/http://www.normattiva.it/uri-res/N2Ls?urn:nir:stato:legge:1941-04-22;633!vig=|archive-date=2014-12-23|access-date=2020-05-18}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.camera.it/parlam/leggi/deleghe/testi/04042dl.htm|title=Decreto Legislativo 22 gennaio 2004, n. 42|language=it|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20081024122502/http://www.camera.it/parlam/leggi/deleghe/Testi/04042dl.htm|archive-date=2008-10-24|access-date=2020-05-18}}</ref> Mayroon din isang batas na tinatawag na "''{{lang|it|[[Codice Urbani]]}}''" na buhat pa sa 2004. Bukod sa ibang mga tadhana, nakasaad dito na upang makapaglathala ng mga larawan ng "pangkalinangang mga bagay" (''cultural goods'', sa teoriya lahat ng mga bagay na may katangiang pangkalinangan at pansining tulad ng mga gusali) para sa mga layuning pangkomersiyo, kailangan munang kumuha ng pahintulot mula sa pampook na sangay ng Ministeryo ng mga Sining at Pamanang Pangkultura, ang ''{{lang|it|Soprintendenza}}''. ==== Latbiya ==== Walang ganap na kalayaan sa panorama sa [[Latbiya]]. Sa Tsapter V ng kanilang Batas sa Karapatang-sipi ("''Autortiesību likums''"), nakasaad na maaring gamitin ang anumang larawan ng isang obrang biswal at pang-arkitektura para lamang sa mga sumusunod na layunin: pansarili, pang-impormasyon sa balitaan o mga palatuntunan hinggil sa kasalukuyang mga pangyayari (''current affairs''), at mga akdang hindi pangkomersiyo.<ref>{{cite web|url=http://likumi.lv/doc.php?id=5138 |title=Autortiesību likums |lang=lv}}</ref> ==== Luksemburgo ==== Walang kalayaan sa panorama sa [[Luksemburgo]]. Pinahihintulutan ng Artikulong 10(7°) ng kanilang batas sa karapatang-sipi ang pagsasalarawan ng pampublikong obra na matatagpuan sa mga lugar na mapapasukan ng publiko, kung ang mga likhang iyon "ay hindi pangunahing paksa ng pagpaparami o komunikasyon."<ref>{{cite web |url=https://legilux.public.lu/eli/etat/leg/loi/2001/04/18/n2/jo |title=Loi du 18 avril 2001 sur les droits d'auteur, les droits voisins et les bases de données. |lang=fr |website=Legilux |accessdate=Disyembre 21, 2022}}</ref> ====Polonya==== May sapat na kalayaan sa panorama sa [[Polonya]], na tinitiyak ng Artikulong 33(1) ng ''Act on Copyright and Related Rights''. Nakasaad dito na "mapapahintulutan ang pamamahagi ng mga obrang palagiang nakapuwesto sa madaraanang mga daan, kalye, liwasan, o hardin, ngunit hindi sa parehong paggamit." Ang pamamahagi ay sa pamamagitan ng paggamit ng mga retrato o malarawang representasyon ng mga obra (tulad ng mga gusali at pampublikong lilok) sa anumang midya, kabilang ang komersiyal na mga larong video. Dahil hindi katulad sa orihinal na pakay ng pagtatatag ng isang obra ang layunin ng isang retrato ng naturang obra (tulad ng isang gusaling pang-opisina, isang ''shopping mall'', o isang tulay), ito ay isang mapapahintulutang paggamit sa ilalim ng batas sa karapatang-sipi ng bansa.<ref>{{cite web |url=http://www.codozasady.pl/en/freedom-of-panorama/ |title=Freedom of panorama |last=Marcinoska |first=Lena |website=In Principle - Codozasady.pl |date=Oktubre 22, 2015 |access-date=Disyembre 28, 2020 |archive-date=2021-01-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210116100428/http://www.codozasady.pl/en/freedom-of-panorama/ |url-status=dead }}</ref> ====Pinlandiya==== Limtado ang kalayaan sa panorama ng Pinlandiya pagdating sa pampublikong sining. Matatagpuan ang probisyon sa ikatlo at ika-apat na mga talata ng Artikulong 25a ng kanilang batas sa karapatang-sipi. Hindi maaaring kunan ng retrato ang mga likhang panghabambuhay na matatagpuan sa pampublikong mga lugar para sa mga layuning komersiyal kapag naging pangunahing mga paksa ng mga retrato ang nasabing mga likha. Ngunit pinahihintulutan ng nasabing probisyon ang mga tagapaglathala ng mga pahayagan at magasin na gamitin nang lubos ang pampublikong sining, sa kondisyong may katuwang na mga kapsiyon ang nilathalang mga larawan. Salungat sa alituntuning ito ang malayang pagkuha ng mga retrato ng mga gusali, na walang anumang mga paghihigpit sa mga layunin ng mga tagagamit.<ref>{{cite web |url=https://www.finlex.fi/fi/laki/ajantasa/1961/19610404#L2P25a |title=8.7.1961/404 |access-date=Nobyembre 23, 2022 |website=FINLEX |lang=fi |archive-date=2021-01-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210128162218/https://www.finlex.fi/fi/laki/ajantasa/1961/19610404#L2P25a |url-status=dead }}</ref> ====Pransiya==== Magmula noong Oktubre 7, 2016, inilalaan ng artikulong L122-5 ng Kodigo ng Ari-Ariang Intelektuwal ng [[Pransiya]] ang isang limitadong kalayaan sa panorama para sa mga gawa ng arkitektura at lilok. Pinahihintulutan ng kodigo ang "mga sipi at representasyon ng mga obra ng arkitektura at lilok na palagiang nakapuwesto sa pampublikong mga lugar (''voie publique'') at nilikha ng mga {{ILL|likas na tao|en|Natural person}},{{efn|'''Likas na tao''' (''{{lang|en|natural person}}'') - sa konteksto ng batas, isang indibiduwal na tao, taliwas sa isang ligal tao (''legal person'') na maaari isang pampribado (iyan ay, entidad sa negosyo o [[organisasyong di-pampamahalaan]]) o pampublikong (iyan ay, pamahalaan) organisasyon.}} maliban sa anumang paggamit na may katangiang pangkomersiyo".<ref>{{Cite web|url=https://www.legifrance.gouv.fr/affichCodeArticle.do;jsessionid=5DD8F8800CB25AA883378CE851D89A7D.tpdila13v_2?idArticle=LEGIARTI000033219336&cidTexte=LEGITEXT000006069414&categorieLien=id&dateTexte=|title=Article 5, section 11 of Code on Intellectual Property|access-date=2016-12-26|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170127170315/https://www.legifrance.gouv.fr/affichCodeArticle.do|archive-date=2017-01-27}}</ref> Malamig noon ang mga mambabatas at politikong Pranses sa pagtanggap ng kalayaan sa panorama; tinawag pa ni [[Patrick Bloche]], dating kasapi ng [[Pambansang Asambleya (Pransiya)|Pambansang Asambleya]], na "amendement Wikipédia" ang kalayaan sa panorama noong 2011.<ref>{{cite web|url=http://komodo.regardscitoyens.org/public/22-panoramas/ |title=Débats de l'Assemblée nationale sur l'amendement 22 « panoramas » au projet de loi sur la copie privée (23/11/11)}}</ref> {{multiple image | align = right | image1 = Louvre pyramid - blackout.jpg | image2 = Censored-Arche de la Défense-Paris.PNG | footer = Sinalang mga larawan ng [[Piramide ng Louvre]] (sa kaliwa, gawa ni [[I. M. Pei]]) at [[Grande Arche]] (sa kanan, gawa ni [[Johan Otto von Spreckelsen]]), kapuwa isinasanggalang ng pang-arkitektura na karapatang-sipi }} May matinding dulot ang gayong mga paghihigpit sa kalayaan sa panorama sa Pransiya sa mga artikulo ng Wikipedia hinggil sa arkitektura ng bansa. Nakasanayan na ng mga tagapangasiwa sa [[Wikimedia Commons]] na [[:Commons:Category:French FOP cases/deleted|burahin]] ang anumang mga retrato ng bagong mga arkitekturang Pranses, sa kabila ng mga pagbabago sa batas, dahil hindi pinahihintulutan ng Commons ang mga retrato ng mga obrang pang-arkitektura ng mga bansang ipinagbabawal ang komersiyal na paggamit. Isinasanggalang ng karapatang-sipi ang sari-saring mga arkitekturang kontemporaneo ng Pransiya, at maaring maging paglabag sa karapatang-sipi ang pagpaparaming gawa ng mga retratista, tagagawa ng pelikula, disenyador grapiko, at iba pang mga tagagamit mula sa ikatlong panig na may layuning pangkalakalan na walang pahintulot mula sa arkitekto o entidad na ipinalipatan niya ng kaniyang karapatang patrimonyal o ekonomiko. Ipinasiya sa dalawang hiwalay na mga kaso noong 1990 na ang hindi awtorisadong mga postkard na nagpapakita ng [[Grande Arche]] at [[La Géode]] bilang pangunahing mga paksa ay lumalabag sa karapatang-sipi. Ilan pa sa kilalang mga gusaling isinasanggalang ng karapatang-sipi ay ang [[Piramide ng Louvre]], ang [[Opéra Bastille]], at ang [[Bibliothèque nationale de France#Bagong mga gusali|bagong mga gusali ng Bibliothèque nationale de France]].<ref name=JournalIPFranceBldg/> [[Talaksan:Place des Terreaux Lyon.jpg|thumb|[[Place des Terreaux]] na may suplementaryong pagsasali ng mga obra tulad ng inayos na {{ILL|Puwente Bartholdi|en|Fontaine Bartholdi}} at ng 14 na mga haliging granito]] Gayunpaman, ikinokonsidera ng hurisprudensiyang Pranses na hindi lumalabag sa karapatang-sipi ang isang larawan kapag ito ay isang elementong "[[De minimis#Karapatang-sipi|aksesorya]]" o suplementaryo sa kabuoang paksa na inilalarawan nito. Sa isang kaso noong 2005 hinggil sa mga postkard ng [[Place des Terreaux]] ng [[Lyon]], pinairal ng ''[[Hukuman ng Kasasyon (Pransiya)|Cour de cassation]]'' (katumbas ng [[Kataas-taasang Hukuman ng Pilipinas]]) ang mga pasiya ng mas-mababang mga hukuman sa pansuplementaryong pagsasali ng makabagong mga instalasyong artistiko ng plasa sa mga postkard. Ayon sa kanila, humalo ang mga obrang ito sa pampublikong dominyo na arkitektura sa palibot ng liwasan, at "ang obra ay pangalawa lamang sa paksang inilalarawan", ang plasa mismo.<ref name=JournalIPFranceBldg>{{cite web |url=http://www.harlaylaw.com/wp-content/uploads/2016/08/Journal-of-Intellectual-Property-Law-Practice-2012-Lipovetsky-jiplp_jps078.pdf |title=The protection of the image of a building under French law: where judges create law |last1=Lipovetsky |first1=Sabine |last2=de Dampierre |first2=Emmanuèle |date=Mayo 24, 2012 |work=Journal of Intellectual Property Law & Practice |publisher=Oxford University Press |access-date=Marso 23, 2021}}</ref> Bilang karagdagan sa pahintulot sa pagkuha ng pelikula, nangangailangan ng karagdagang pahintulot mula sa arkitekto o kanilang kinatawan o inatasang tagapangasiwa ang pagkuha ng pelikula sa Pransiya na kinasasangkutan ng pagsasali ng isang gusaling isinasanggalang pa rin ng pang-arkitektura na karapatang-sipi. Isinasaalang-alang sa pagtantiya ng halagang babayaran sa paggamit ng gawang pang-arkitektura ang tagal ng panahon ng paggamit ng mismong gusali, ang uri ng pelikula o gawang awdiyo-biswal, ang uri ng paggamit, at ang paraan kung paanong ginamit ng mga gumagawa ng pelikula ang hitsura ng gusali. Hindi kinakailangan ng nabanggit na pahintulot kung "hindi pangunahing layunin" ng pelikula ang arkitektura.<ref>{{cite web |url=https://www.filmfrance.net/en/guidance/filming-in-france-faq/ |title=FILMING IN FRANCE – FAQ |website=Film France |access-date=Disyembre 23, 2024}}</ref> ==== Portugal ==== Matatagpuan sa Artikulong 75, talata 2, puntong q. ng ''Code of Authors' Rights and Neighbouring Rights'' ng Portugal ang kalayaan sa panorama para sa mga obra nila. Sakop nito ang panghabambuhay na mga obra sa pampublikong mga lugar tulad ng arkitektura at mga lilok. Ngunit kinakailangang ipatungkol sa manlilikha at itukoy ang pangalan ng obra sa bawat malayang paggamit ng anumang larawan o video ng gayong obra, alinsunod sa Artikulong 76, talata 1, puntong a..<ref>{{cite web |url=http://www.communia-association.org/wp-content/uploads/2016/06/BCS_Communia_FoP_study.pdf |title=Best Case Scenarios for Copyright: Freedom of Panorama in Portugal |last=Nobre |first=Teresa |work=COMMUNIA |date=Hunyo 2016 |access-date=Enero 12, 2022}}</ref> ==== Romania ==== [[Talaksan:Palatul Parlamentului, București.jpg|thumb|left|Sinalang retrato ng [[Palasyo ng Parlamento]] sa [[Bucharest]], Romania]] Walang ganap na kalayaan sa panorama sa [[Romania]]. Nakatala sa Artikulo 35 ng Tsapter VI ("Mga Limitasyon sa Pagpapatupad ng Karapatan ng Manlilikha") ng kanilang batas sa karapatang-sipi ang mga gawain na hindi na nangangailangan ng pahintulot mula sa manlilikha at pagbayad ng remunerasyon sa kanila. Ayon sa (f), maaring isipi, ipamahagi, at magkomunika sa publiko ang mga larawan ng mga likhang arkitektura, lilok, retrato, at ''applied art'' na palagiang matatagpuan sa pampublikong lugar, '''maliban na lamang''' kung ang larawan ng likhang iyon ay siyang pangunahing paksa ng pagpaparami, pamamahagi, o pagkomunikasyon, at kung ang larawang ito ay ginamit sa mga layuning pangkomersiyo.<ref>{{cite web|url=http://legislatie.just.ro/Public/DetaliiDocument/7816 |title=LEGEA nr. 8 din 14 martie 1996 (*republicată*) |website=Ministerul Justiției |access-date=Marso 22, 2021 |lang=ro}}</ref> Dinemanda ng mga tagapagmana ni [[Anca Petrescu]], arkitekto ng napakalaking [[Palasyo ng Parlamento]], ang [[Parlamento ng Romania]] dahil sa pagbebenta ng mga retrato at ibang mga [[paalaala]] (''souvenir'') kalakip ang larawan ng masagisag na gusali.<ref>{{Cite news|url=https://stirileprotv.ro/stiri/actualitate/familia-arhitectei-casei-poporului-vrea-2-din-castigurile-pe-care-camera-deputatilor-le-incaseaza.html|title=Bătălia pentru imaginea Palatului Parlamentului. Decizia luată de OSIM|lang=ro|work=Stirileprotv.ro|date=Marso 15, 2018|access-date=Mayo 6, 2022}}</ref> Kasalukuyang isinasagawa pa rin ang paglilitis hinggil sa [[pagsuway sa karapatang-sipi]] na ginawa ng Parlamento.<ref>{{Cite news |url=https://pandects.dpvue.com/2018/10/taking-photos-of-palace-of-parliament.html |title=Taking photos of the Palace of Parliament can be considered illegal |website=Pandects dpVUE |date=Oktubre 8, 2018 |access-date=Disyembre 19, 2020 |language=en-US |archive-date=Nobiyembre 26, 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201126012836/https://pandects.dpvue.com/2018/10/taking-photos-of-palace-of-parliament.html |url-status=dead }}</ref>{{better source needed|date=Mayo 2022}} ==== Suwesya ==== Noong Abril 4, 2016, nagpasiya ang {{ILL|Kataas-taasang Hukuman ng Suwesya|en|Supreme Court of Sweden}} na nilabag ng [[Talaan ng mga sangay ng Wikimedia|Wikimedia Sweden]] ang karapatang-sipi ng mga alagad ng sining ng pampublikong obra sa pamamagitan ng paglikha ng isang websayt at database ng pampublikong mga obra sa [[Suwesya]] na naglalaman ng mga larawan ng pampublikong obra na ikinarga o inupload ng publiko.<ref name="falkvinge-2016">{{cite web|first=Rick|last=Falkvinge|author-link=Rick Falkvinge|title=Supreme Court: Wikimedia violates copyright by posting its own photos of public, taxpayer-funded art|date=2016-04-04|website=Privacy Online News|location=Los Angeles, CA, USA|url=https://www.privateinternetaccess.com/blog/2016/04/supreme-court-wikipedia-violates-copyright-posting-photos-public-art/|access-date=2016-09-08}}{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref>{{cite news|title=Wikimedia Sweden art map 'violated copyright'|url=https://www.bbc.com/news/technology-35969734|access-date=2016-09-09|work=BBC News|date=2016-04-05|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160923151732/http://www.bbc.com/news/technology-35969734|archive-date=2016-09-23}}</ref><ref>{{cite web|last1=Paulson|first1=Michelle|title=A strike against freedom of panorama: Swedish court rules against Wikimedia Sverige|url=https://blog.wikimedia.org/2016/04/04/strike-against-freedom-panorama/|website=Wikimedia Foundation blog|access-date=2016-09-09|date=2016-04-04|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160921153722/https://blog.wikimedia.org/2016/04/04/strike-against-freedom-panorama/|archive-date=2016-09-21}}</ref> Taglay ng batas sa karapatang-sipi ng Suwesya ang isang kataliwasan sa tanging karapatan ng mayhawak ng karapatang-sipi upang madaling makakita ng publiko ang pampublikong obra.<ref name="Wikimedia Sweden decision">{{cite court|litigants=Bildupphovsrätt i Sverige ek. för. v. Wikimedia Svierge|vol=|reporter=|opinion=|pinpoint=|court=[[Supreme Court of Sweden]]|date=04-04-2016|url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/foundation/e/ec/TheSwedishSupremeCourtsDecisionBUSvWikimediaFINAL-English_Translation.pdf|access-date=09-09-2016|quote=}}</ref>{{Rp|2-5}} Gumamit ang Kataas-taasang Hukuman ng Suwesya ng isang restriktibong pananaw ng kataliwasang ito sa karapatang-sipi.<ref name="Wikimedia Sweden decision"/>{{Rp|6}} Ipinasiya ng Hukuman na walang halagang pangkomersiyo ang database, para sa kapuwang nagpapatakbo nito o sa mga gumagamit ng database, at ang "halagang ito ay dapat na mapanatili sa mga manlilikha ng mga obra. Wala nang kaugnayan kung may layuning pangkomersiyo ang nagpapatakbo ng database."<ref name="Wikimedia Sweden decision"/>{{Rp|6}} Ibinalik ang kaso sa isang mababang hukuman upang malaman ang pinsalang may pananagutan ang Wikimedia Sweden sa ''Bildkonst Upphovsrätt i Sverige'' (BUS), isang ahensiya ng {{ILL|pangasiwaan ng kolektibong mga karapatan|en|Collective rights management}} na naglunsad ng demanda alang-alang sa mga alagad ng sining na kumakatawan sa kanila.<ref name="Wikimedia Sweden decision"/>{{Rp|2,7}} ==== Unggarya ==== Nakasaad sa Artikulo 68(1) ng batas sa karapatang-sipi ng Unggarya na maaaring gumawa at gamitin ang mga pagsasalarawan ng pinong sining, mga sining pang-arkitektura at sining na napapakinabangan (''applied arts'') na palagiang matatagpuan sa pampublikong lantad na mga lugar, nang walang pahintulot mula at remunerasyon sa mga manlilikha ng nasabing mga obra.<ref>{{cite web| url=https://www.sztnh.gov.hu/sites/default/files/szjt_lxxvi_1999_en_rev_1.pdf |title=Act LXXVI of 1999 on copyright |website=Hungarian Intellectual Property Office |year=2018 |access-date=Disyembre 3, 2022}}</ref> ===Mga bansang bahagi rati ng Unyong Sobyet=== Walang kalayaan sa panorama ang halos lahat ng mga bansang kabahagi ng dating [[Unyong Sobyet]], puwera na lamang sa tatlong mga bansa na kamakailang binago ang kanilang mga batas sa karapatang-sipi. Ang una ay [[Moldova]] noong Hulyo 2010, nang pinareho nila ang kanilang batas sa karapatang-sipi sa mga pamantayang EU.<ref>{{cite web|author1=Eugene Stuart|author2=Eduardo Fano|author3=Linda Scales|author4=Gerda Leonaviciene|author5=Anna Lazareva|title=Intellectual Property Law and Policy. Law approximation to EU standards in the Republic of Moldova|date=July 2010|publisher=IBF International Consulting, DMI, IRZ, Nomisma, INCOM, Institute of Public Policy|url=http://www.ncu.moldova.md/public/files/publication/armonizare/SLAG_IP_ENG.pdf|access-date=2015-06-29|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20150630171236/http://www.ncu.moldova.md/public/files/publication/armonizare/SLAG_IP_ENG.pdf|archive-date=2015-06-30}}</ref> Sinundan sila ng [[Armenya]] noong Abril 2013 kalakip ng isinapanahong [[:wikisource:Armenia. Law on Copyright and Related Rights|batas sa karapatang-sipi ng Armenya]].<ref>{{cite web|title=Legislation: National Assembly of RA|language=Armenian|publisher=parliament.am|url=http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=4717|access-date=2015-06-28|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150701073128/http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=4717|archive-date=2015-07-01}}</ref> Bahagyang ipinasa ang tadhanang kalayaan sa panorama sa [[Rusya]] noong Oktubre 1, 2014; mula sa araw na iyon, maaring kumuha ang sinuman ng mga retrato ng mga gusali at hardin na makikita mula sa pampublikong mga lugar, ngunit hindi kasali rito ang mga lilok at iba pang mga likhang tatlong-dimensiyonal.<ref>{{cite web|title=О внесении изменений в части первую, вторую и четвертую Гражданского кодекса Российской Федерации и отдельные законодательные акты Российской Федерации. Статья 3, cтраница 2|language=Russian|work=[[State Duma]]|date=2014-03-05|url=http://pravo.gov.ru/proxy/ips/?docbody=&nd=102171743&rdk=&backlink=1|access-date=2015-06-29|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150630234615/http://pravo.gov.ru/proxy/ips/?docbody=&nd=102171743&rdk=&backlink=1|archive-date=2015-06-30}}</ref> === Mga bansang kasapi ng OAPI === Limitado ang kalayaan sa panorama sa ilalim ng ''[[Organisation Africaine de la Propriété Intellectuelle]]'' (OAPI), na binubuo ng mga kasaping-bansa na [[Benin]], [[Burkina Faso]], [[Cameroon]], [[Republika ng Gitnang Aprika]], [[Chad]], [[Comoros]], [[Republika ng Congo|Congo]], [[Baybaying Garing]], [[Equatorial Guinea]], [[Gabon]], [[Guinea]], [[Guinea-Bissau]], [[Mali]], [[Mauritania]], [[Niger]], [[Senegal]], at [[Togo]]. Alinsunod sa ''Annex VII, Part I, Article 16'' ng Kasunduang Bangui, pinahihintulutan ang pamamahagi at pagpapakalat ng mga larawan ng arkitektura, pinong sining, retrato, o sining na napapakinabangan na palagiang matatagpuan sa pampublikong mga lugar, pero hindi sa mga layuning pangkomersiyo kapag naging pangunahing mga paksa ng mga larawan ang nabanggit na mga likha.<ref>{{cite web |url=https://www.sgg.cg/txts-droit-reg/oapi-accord-de-bangui-instituant-une-organisation-africaine-de-la-proprit-intellectuelle-acte-du-14-dcembre-2015.pdf |title=ORGANISATION AFRICAINE DE LA PROPRIETE INTELLECTUELLE (OAPI) – ACCORD DE BANGUI INSTITUANT UNE ORGANISATION AFRICAINE DE LA PROPRIETE INTELLECTUELLE, ACTE DU 14 DECEMBRE 2015 |p=153 |access-date=Enero 2, 2023 |lang=fr}}</ref> ==Tingnan din== * [[Copyleft]] * [[Malayang nilalaman]] * [[Potograpiya at batas]] * [[Pampublikong dominyo]] * [[Tatak-pangkalakal]] ==Talababa== {{notelist}} ==Mga sanggunian== {{Reflist|30em}} ==Panlabas na mga link== {{commons category|Freedom of panorama}} * [https://web.archive.org/web/20070912005656/http://www.asmp.org/commerce/legal/copyright/publicbldg.php Photographing public buildings], from the [[American Society of Media Photographers]]. * [https://web.archive.org/web/20071013151300/http://chicagoist.com/2005/02/17/millennium_park_photography_the_official_scoop.php Millennium Park Photography: The Official Scoop], ''The Chicagoist'', February 17, 2005. * MacPherson, L.: ''[http://www.sirimo.co.uk/media/UKPhotographersRights.pdf Photographer's Rights in the UK] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090325212727/http://www.sirimo.co.uk/media/UKPhotographersRights.pdf |date=2009-03-25 }}''. * {{Cite journal|url=https://washington.academia.edu/BryceNewell/Papers/535200/Freedom_of_Panorama_A_Comparative_Look_at_International_Restrictions_on_Public_Photography|archive-url=https://archive.today/20121202073320/http://washington.academia.edu/BryceNewell/Papers/535200/Freedom_of_Panorama_A_Comparative_Look_at_International_Restrictions_on_Public_Photography|archive-date=Disyembre 2, 2012|title=Freedom of Panorama: A Comparative Look at International Restrictions on Public Photography|first=Bryce Clayton|last=Newell|volume=44|journal=Creighton Law Review|pages=405–427|year=2011}}{{Dead link|date=August 2021}} ;Ilang mga pahinang Wikimedia na tumatalakay sa kalayaan sa panorama *[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2015-06-17/In focus|Wikipedia:Wikipedia Signpost/2015-06-17/In focus - ''The Signpost'' ng Wikipediang Ingles]] (hinggil sa usapin ng kalayaan sa panorama sa Europa) *[[c:Commons:Freedom of panorama|Freedom of panorama sa Wikimedia Commons]] *[[:meta:Freedom of Panorama in Europe in 2015|Freedom of Panorama in Europe in 2015 - Meta Wikimedia]] {{Authority control}} [[Kategorya:Batas sa karapatang-sipi]] [[Kategorya:Potograpiya]] 3u3m7hag01xmjjvxj98uzg6n6rd8fhl 0 303340 2164324 2154564 2025-06-10T06:42:21Z Ivan P. Clarin 84769 /* 2025 */ 2164324 wikitext text/x-wiki Ang '''Panahon ng bagyo sa Pilipinas''' ay isang dekadang napapanahon sa loob ng [[Pilipinas]] at [[Philippine Area of Responsibility]], taong 2000 ay nagpulungan at nag paligsahan ang [[PAGASA]] sa bawat ipapangalan sa mga [[bagyo]]ng dadaan at papasok sa Pilipinas sa natatakdang panahon, ito ay binigyang daan upang malaman ang lawak ng pinsala, fatality at nawalang gross sa mga lugar na dinaanan ng bagyo, Ito ay nakahanay sa alpabetikong "A" hanggang "Z" maliban sa letrang "X" na hindi na binigyang pansin. Ang bawat bagyo ay binigyan rin ng bawat kategorya. At dinagdagan ng Auxiliary names at list.<ref>http://www.travel-philippines.com/general-info/weather.htm</ref><ref>hypotheticalhurricanes.fandom.com/wiki/2021_Hypothetical_Pacific_Typhoon_Season_(KenMC)</ref><ref>https://www.transcontinentaltimes.com/an-active-typhoon-season-expected-in-the-philippines.html</ref> ==Daantaon== {{Warning|'''[[Bagyo]]'''}} {{Main|Bagyo sa Pilipinas}} '''{{Color box|lightyellow|border=darkgray}}''' '''Mga Rinetirong pangalan''' <br>Milyon milyon ang mga nasisirang Imprastraktura, Mga pang kabuhayan ang mga nasira nang mga nagdaang bagyo taon-taon, tinatayang aabot sa bilyon bilyon ang napinsala. Kaya't gumawa nang listahan nang mga retiradong bagyo rito sa Pilipinas.<ref>http://bagong.pagasa.dost.gov.ph/climate/tropical-cyclone-information</ref><ref>https://hypotheticalhurricanes.fandom.com/wiki/2020_Hypothetical_Pacific_Typhoon_Season_(KenMC)</ref> ==Dekada 1990== ===1990=== {| class="wikitable" align=right |- ! colspan=5| 1990 Philippine storm & typhoons<br>A–U |- | Akang || Bising || Klaring || Deling || Emang |- | Gading || Heling || Iliang || Loleng || Miding |- | Norming || Oyang || Pasing || Ritang || Susang |- | Tering || Uding || {{tcname unused|Weling}} || {{tcname unused|Yaning}} || |- ! colspan="5" style="background-color:green;"|Auxiliary list (1990) |- | || || || || {{tcname unused|Aning}} |- | {{tcname unused|Bidang}} || {{tcname unused|Katring}} || {{tcname unused|Delang}} || {{tcname unused|Esang}} || {{tcname unused|Garding}} |} {{clear}} ===1991=== {| class="wikitable" align=right |- ! colspan=5| 1991 Philippine storm & typhoons<br>A–Y |- | Auring || Bebeng || Karing || Diding || Etang |- | Gening || Helming || Ising || Luding || Mameng |- | Neneng || Oniang || Pepang || [[Super Bagyong Rosing|Rosing]] || Sendang |- | Trining || Ulding || Warling || Yayang || |- ! colspan="5" style="background-color:skyblue;"|Auxiliary list (1991) |- | || || || || {{tcname unused|Ading}} |- | {{tcname unused|Barang}} || {{tcname unused|Krising}} || {{tcname unused|Dadang}} || {{tcname unused|Erling}} || {{tcname unused|Goying}} |} {{clear}} ===1992=== {| class="wikitable" align=right |- ! colspan=5| 1992 Philippine storm & typhoons<br>A–S |- | Asiang || Biring || Konsing || Ditang || Edeng |- | Gloring || Huaning || Isang || Lusing || Maring |- | Ningning || Osang || Paring || Reming || Seniang |- | {{tcname unused|Toyang}} || {{tcname unused|Ulpiang}} || {{tcname unused|Welpring}} || {{tcname unused|Yerling}} || |- ! colspan="5" style="background-color:orange;"|Auxiliary list (1992) |- | || || || || {{tcname unused|Apiang}} |- | {{tcname unused|Basiang}} || {{tcname unused|Kayang}} || {{tcname unused|Dorang}} || {{tcname unused|Enang}} || {{tcname unused|Grasing}} |} {{clear}} ===1993=== {| class="wikitable" align=right |- ! colspan=5| 1993 Philippine storm & typhoons<br>A–T |- | Atring || Bining || Kuring || Daling || Elang |- | Goring || Huling || Ibiang || Luming || Miling |- | Narsing || Openg || Pining || Rubing || {{tcname unused|Saling}} |- | {{tcname unused|Tasing}} || {{tcname unused|Ulding}} || {{tcname unused|Walding}} || {{tcname unused|Yeyeng}} || |- ! colspan="5" style="background-color:yellow;"|Auxiliary list (1993) |- | || || || || {{tcname unused|Anding}} |- | {{tcname unused|Binang}} || {{tcname unused|Kadiang}} || {{tcname unused|Dinang}} || {{tcname unused|Epang}} || {{tcname unused|Gundang}} |} {{clear}} ===1994=== {| class="wikitable" align=right |- ! colspan=5| 1994 Philippine storm & typhoons<br>A–Y |- | Akang || Bising || Klaring || Deling || Emang |- | Gading || Heling || Iliang || Loleng || Miding |- | Norming || Oyang || Pasing || Ritang || Susang |- | Tering || Uding || Weling || Yaning || |- ! colspan="5" style="background-color:green;"|Auxiliary list (1994) |- | || || || || {{tcname unused|Aning}} |- | {{tcname unused|Bidang}} || {{tcname unused|Katring}} || {{tcname unused|Delang}} || {{tcname unused|Esang}} || {{tcname unused|Garding}} |} {{clear}} ===1995=== {| class="wikitable" align=right |- ! colspan=5| 1995 Philippine storm & typhoons<br>A–T |- | Auring || Bebeng || Karing || Diding || Etang |- | Gening || Helming || Ising || Luding || Mameng |- | Neneng || Oniang || Pepang || [[Super Bagyong Rosing|Rosing]] || Sendang |- | Trining || {{tcname unused|Ulding}} || {{tcname unused|Warling}} || {{tcname unused|Yayang}} || |- ! colspan="5" style="background-color:skyblue;"|Auxiliary list (1995) |- | || || || || {{tcname unused|Ading}} |- | {{tcname unused|Barang}} || {{tcname unused|Krising}} || {{tcname unused|Dadang}} || {{tcname unused|Erling}} || {{tcname unused|Goying}} |} {{clear}} ===1996=== {| class="wikitable" align=right |- ! colspan=5| 1996 Philippine storm & typhoons<br>A–U |- | Asiang || Biring || Konsing || Ditang || Edeng |- | Gloring || Huaning || Isang || Lusing || Maring |- | Ningning || Osang || Paring || Reming || Seniang |- | Toyang || Ulpiang || {{tcname unused|Welpring}} || {{tcname unused|Yerling}} || |- ! colspan="5" style="background-color:orange;"|Auxiliary list (1996) |- | || || || || {{tcname unused|Apiang}} |- | {{tcname unused|Basiang}} || {{tcname unused|Kayang}} || {{tcname unused|Dorang}} || {{tcname unused|Enang}} || {{tcname unused|Grasing}} |} {{clear}} ===1997=== {| class="wikitable" align=right |- ! colspan=5| 1997 Philippine storm & typhoons<br>A–R |- | Atring || Bining || Kuring || Daling || Elang |- | Goring || Huling || Ibiang || Luming || Miling |- | Narsing || Openg || Pining || Rubing || {{tcname unused|Saling}} |- | {{tcname unused|Tasing}} || {{tcname unused|Unsing}} || {{tcname unused|Walding}} || {{tcname unused|Yeyeng}} || |- ! colspan="5" style="background-color:yellow;"|Auxiliary list (1997) |- | || || || || {{tcname unused|Anding}} |- | {{tcname unused|Binang}} || {{tcname unused|Kadiang}} || {{tcname unused|Dinang}} || {{tcname unused|Epang}} || {{tcname unused|Gundang}} |} {{clear}} ===1998=== {| class="wikitable" align=right |- ! colspan=5| 1998 Philippine storm & typhoons<br>A–N |- | Akang || Bising || Klaring || Deling || Emang |- | Gading || Heling || Iliang || Loleng || Miding |- | Norming || {{tcname unused|Oyang}} || {{tcname unused|Pasing}} || {{tcname unused|Ritang}} || {{tcname unused|Susang}} |- | {{tcname unused|Tering}} || {{tcname unused|Uding}} || {{tcname unused|Weling}} || {{tcname unused|Yaning}} || |- ! colspan="5" style="background-color:green;"|Auxiliary list (1998) |- | || || || || {{tcname unused|Aning}} |- | {{tcname unused|Bidang}} || {{tcname unused|Katring}} || {{tcname unused|Delang}} || {{tcname unused|Esang}} || {{tcname unused|Garding}} |} {{clear}} ===1999=== {| class="wikitable" align=right |- ! colspan=5| 1999 Philippine storm & typhoons<br>A–T |- | Auring || Bebeng || Karing || Diding || Etang |- | Gening || Helming || Ising || Luding || Mameng |- | Neneng || Oniang || Pepang || Rening || Sendang |- | Trining || {{tcname unused|Ulding}} || {{tcname unused|Warling}} || {{tcname unused|Yayang}} || |- ! colspan="5" style="background-color:skyblue;"|Auxiliary list (1999) |- | || || || || {{tcname unused|Ading}} |- | {{tcname unused|Barang}} || {{tcname unused|Krising}} || {{tcname unused|Dadang}} || {{tcname unused|Erling}} || {{tcname unused|Goying}} |} {{clear}} ==Dekada 2000== ===2000=== {{Empty section|date=Oktubre 2020}} {| class="wikitable" align=right;" |- ! colspan=5| 2000 Philippine storm & typhoons<br>A–W |- | ASIANG || BIRING || KONSING || DITANG || EDENG |- | GLORING || HUANING || ISANG || LUSING || MARING |- | NINGNING || OSANG || PARING || REMING || SENIANG |- | TOYANG || ULPIANG || WELPRING || {{tcname unused|YERLING}} || |- ! colspan="5" style="background-color:orange;"|Auxiliary list (2000) |- | || || || || {{tcname unused|Aring}} |- | {{tcname unused|Basiang}} || {{tcname unused|Kadiang}} || {{tcname unused|Dorang}} || {{tcname unused|Enang}} || {{tcname unused|Grasing}} |} {{clear}} ===2001=== {{Empty section|date=Oktubre 2020}} {| class="wikitable" align=right;" |- ! colspan=5| 2001 Philippine storm & typhoons<br>A–Q |- | AURING || BAROK || CRISING || DARNA || EMONG |- | FERIA || GORIO || HUANING || ISANG || JOLINA |- | KIKO || LABUYO || MARING || NANANG || ONDOY |- | PABLING || QUEDAN || {{tcname unused|ROLETA}} || {{tcname unused|SIBAK}} || {{tcname unused|TALAHIB}} |- | {{tcname unused|UBBENG}} || {{tcname unused|VINTA}} || {{tcname unused|WILMA}} || {{tcname unused|YANING}} || {{tcname unused|ZUMA}} |- ! colspan="5" style="background-color:yellow;"|Auxiliary list (2001) |- | {{tcname unused|Alamid}} || {{tcname unused|Bruno}} || {{tcname unused|Conching}} || {{tcname unused|Dolor}} || {{tcname unused|Ernie}} |- | {{tcname unused|Florante}} || {{tcname unused|Gerardo}} || {{tcname unused|Hernan}} || {{tcname unused|Isko}} || {{tcname unused|Jerome}} |} {{clear}} ===2002=== {{Empty section|date=Oktubre 2020}} {| class="wikitable" style="float:right;" |- ! colspan=5| 2002 Philippine storm & typhoons<br>A–M |- | AGATON || BASYANG || CALOY || DAGUL || ESPADA |- | FLORITA || style="background-color:lightyellow;"|'''GLORIA''' || HAMBALOS || INDAY || JUAN |- | KAKA || LAGALAG || MILENYO || {{tcname unused|NENENG}} || {{tcname unused|OMPONG}} |- | {{tcname unused|PALOMA}} || {{tcname unused|QUADRO}} || {{tcname unused|RAPIDO}} || {{tcname unused|SIBASIB}} || {{tcname unused|TAGBANWA}} |- | {{tcname unused|USMAN}} || {{tcname unused|VENUS}} || {{tcname unused|WISIK}} || {{tcname unused|YAYANG}} || {{tcname unused|ZENY}} |- ! colspan="5" style="background-color:green;"|Auxiliary list (2002) |- | {{tcname unused|Agila}} || {{tcname unused|Bagwis}} || {{tcname unused|Ciriaco}} || {{tcname unused|Diego}} || {{tcname unused|Elena}} |- | {{tcname unused|Forte}} || {{tcname unused|Gunding}} || {{tcname unused|Hunyango}} || {{tcname unused|Itoy}} || {{tcname unused|Jessa}} |} {{clear}} ===2003=== {{Empty section|date=Oktubre 2020}} {| class="wikitable" align=right;" |- ! colspan=5| 2003 Philippine storm & typhoons<br>A–Z |- | AMANG || BATIBOT || CHEDENG || DODONG || EGAY |- | FALCON || GILAS || style="background-color:lightyellow;"|HARUROT || INENG || JUANING |- | KABAYAN || LAKAY || MANANG || NIÑA || ONYOK |- | style="background-color:lightyellow;"|POGI || QUIEL || ROSKAS || SIKAT || TISOY |- | URSULA || [[Bagyong Viring (2003)|VIRING]] || [[Bagyong Weng|WENG]] || '''[[Bagyong Yoyoy|YOYOY]]''' || ZIGZAG |- ! colspan="5" style="background-color:skyblue;"|Auxiliary list (2003) |- | {{tcname unused|Abe}} || {{tcname unused|Berto}} || {{tcname unused|Charing}} || {{tcname unused|Danggit}} || {{tcname unused|Estoy}} |- | {{tcname unused|Fuago}} || {{tcname unused|Gening}} || {{tcname unused|Hantik}} || {{tcname unused|Irog}} || {{tcname unused|Jaime}} |} {{clear}} ===2004=== {{Empty section|date=Oktubre 2020}} {| class="wikitable" align=right;" |- ! colspan=5| 2004 Philippine storm & typhoons<br>A–Z |- | AMBO || BUTCHOY || COSME || DINDO || ENTENG |- | FRANK || GENER || HELEN || IGME || JULIAN |- | KAREN || LAWIN || MARCE || NINA || OFEL |- | PABLO || QUINTA || '''[[Bagyong Rolly (2004)|ROLLY]]''' || SIONY || TONYO |- | style="background-color:lightyellow;"| [[Bagyong Unding|UNDING]] || style="background-color:lightyellow;"|[[Bagyong Violeta|VIOLETA]] || style="background-color:lightyellow;"|[[Bagyong Winnie|WINNIE]] || [[Bagyong Yoyong|YOYONG]] || ZOSIMO |- ! colspan="5" style="background-color:orange;"|Auxiliary list (2004) |- | {{tcname unused|Alakdan}} || {{tcname unused|Baldo}} || {{tcname unused|Clara}} || {{tcname unused|Dencio}} || {{tcname unused|Estong}} |- | {{tcname unused|Felipe}} || {{tcname unused|Gardo}} || {{tcname unused|Heling}} || {{tcname unused|Ismael}} || {{tcname unused|Julio}} |} {{clear}} ===2005=== {{Empty section|date=Oktubre 2020}} {| class="wikitable" align=right;" |- ! colspan=5| 2005 Philippine storm & typhoons<br>A–Q |- | AURING || BISING || CRISING || DANTE || '''EMONG''' |- | FERIA || GORIO || HUANING || ISANG || JOLINA |- | KIKO || LABUYO || MARING || NANDO || ONDOY |- | PEPENG || QUEDAN ||{{tcname unused|RAMIL}} || {{tcname unused|SANTI}} || {{tcname unused|TINO}} |- | {{tcname unused|UNDANG}} || {{tcname unused|VINTA}} || {{tcname unused|WILMA}} || {{tcname unused|YOLANDA}} || {{tcname unused|ZORAIDA}} |- ! colspan="5" style="background-color:yellow;"|Auxiliary list (2005) |- | {{tcname unused|Alamid}} || {{tcname unused|Bruno}} || {{tcname unused|Conching}} || {{tcname unused|Dolor}} || {{tcname unused|Ernie}} |- | {{tcname unused|Florante}} || {{tcname unused|Gerardo}} || {{tcname unused|Hernan}} || {{tcname unused|Isko}} || {{tcname unused|Jerome}} |} {{clear}} ===2006=== {{Empty section|date=Oktubre 2020}} {| class="wikitable" style="float:right;" |- ! colspan=5| 2006 Philippine storm & typhoons<br>A–T |- | AGATON || BASYANG || CALOY || DOMENG|| ESTER |- | FLORITA || GLENDA || HENRY || INDAY || JUAN |- | KATRING || LUIS || style="background-color:lightyellow;"|[[Bagyong Milenyo|MILENYO]] || NENENG || OMPONG |- | PAENG || QUEENIE || style="background-color:lightyellow;"|'''[[Bagyong Reming|REMING]]''' || SENIANG || TOMAS |- | {{tcname unused|USMAN}} || {{tcname unused|VENUS}} || {{tcname unused|WALDO}} || {{tcname unused|YAYANG}} || {{tcname unused|ZENY}} |- ! colspan="5" style="background-color:green;"|Auxiliary list (2006) |- | {{tcname unused|Agila}} || {{tcname unused|Bagwis}} || {{tcname unused|Chito}} || {{tcname unused|Diego}} || {{tcname unused|Elena}} |- | {{tcname unused|Felino}} || {{tcname unused|Gunding}} || {{tcname unused|Harriet}} || {{tcname unused|Indang}} || {{tcname unused|Jessa}} |} {{clear}} ===2007=== {{Empty section|date=Oktubre 2020}} {| class="wikitable" align=right;" |- ! colspan=5| 2007 Philippine storm & typhoons<br>A–M |- | AMANG || BEBENG || CHEDENG || DODONG || EGAY |- | FALCON || '''GORING''' || HANNA || INENG || JUANING |- | KABAYAN || LANDO || MINA || {{tcname unused|NONOY}} || {{tcname unused|ONYOK}} |- | {{tcname unused|PEDRING}} || {{tcname unused|QUIEL}} || {{tcname unused|RAMON}} || {{tcname unused|SENDONG}} || {{tcname unused|TISOY}} |- | {{tcname unused|URSULA}} || {{tcname unused|VIRING}} || {{tcname unused|WENG}} || {{tcname unused|YOYOY}} || {{tcname unused|ZIGZAG}} |- ! colspan="5" style="background-color:skyblue;"|Auxiliary list (2007) |- | {{tcname unused|Abe}} || {{tcname unused|Berto}} || {{tcname unused|Charo}} || {{tcname unused|Dado}} || {{tcname unused|Estoy}} |- | {{tcname unused|Felion}} || {{tcname unused|Gening}} || {{tcname unused|Herman}} || {{tcname unused|Irma}} || {{tcname unused|Jaime}} |} {{clear}} ===2008=== {{See|Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2008}} Ang '''Panahon ng bagyo sa hilagang- kanlurang Pasipiko ng 2008''', ay walang opisyal na hangganan, ngunit karamihan ng mga bagyo (tropical cyclones) ay kadalasang nabubuo tuwing buwan ng Mayo hanggang Nobyembre. Ang saklaw ng artikulong ito ay limitado lamang sa [[Karagatang Pasipiko]], hilaga ng ekwador, at kanluran ng International Date Line. Ang mga bagyo na nabubuo sa silangan ng International Date Line, hilaga ng ekwador ay tinatawag na hurricane o unos. Ang mga bagyong mabubuo sa hilagang-kanlurang Pasipiko ay binibigyan ng pangalan ng Japan Metrological Agency. {| class="wikitable" align=right;" |- ! colspan=5| 2008 Philippine storm & typhoons<br>A–U |- | AMBO || BUTCHOY || style="background-color:lightyellow;"|[[Bagyong Cosme|COSME]] || DINDO || ENTENG |- | '''[[Bagyong Frank|FRANK]]''' || GENER || HELEN || IGME || JULIAN |- | KAREN || LAWIN || MARCE || NINA || OFEL |- | PABLO || QUINTA || ROLLY || SIONY || TONYO |- | ULYSSES || {{tcname unused|VICKY}} || {{tcname unused|WARREN}} || {{tcname unused|YOYONG}} || {{tcname unused|ZOSIMO}} |- ! colspan="5" style="background-color:orange;"|Auxiliary list (2008) |- | {{tcname unused|Alakdan}} || {{tcname unused|Baldo}} || {{tcname unused|Clara}} || {{tcname unused|Dencio}} || {{tcname unused|Estong}} |- | {{tcname unused|Felipe}} || {{tcname unused|Gardo}} || {{tcname unused|Heling}} || {{tcname unused|Ismael}} || {{tcname unused|Julio}} |} {{clear}} ===2009=== {{See|Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2009}} Simula nang taong 2000, ang Laboratory for Atmospheric Research sa City of University sa Hong Kong ay naglalabas ng tinatayang dami ng bagyo, mabibigyang pangalan na bagyo, at mga bagyong may kategorya bilang Typhoon. Ito ay inilabas noong Abril at Hunyo. Ngayong taon, tinataya ng CityUHK ang normal na dami ng bago. Ang normal na dami ng bagyo ayon sa CityUHK ay 31 na bagyo, 27 ang mabibigyan ng pangalan, at 18 ang magiging Typhoon. Noong Abril, inaasahan nila na 4 na bagyo ang maaaring direktang tatama sa katimugang Tsina, lahat ng ito ay inaasahang tatama mula Mayo hanggang Agosto. Sa normal ng pagkakataon, 5 bagyo ang inaasahang tatama dito, 3 dito ay sa umpisa ng Panahon at ang 2 ay mula Siyeptembre hanggang Disyembre. Noong ika-15 Hunyo, inulat ng PAGASA na 7 hanggang 10 bagyo inaasahan nilang dumating sa Pilipinas sa unang tatlong buwan. {| class="wikitable" align=right;" |- ! colspan=5| 2009 Philippine storm & typhoons<br>A–V |- | [[Bagyong Auring (2009)|AURING]] || BISING || CRISING || DANTE || [[Bagyong Emong (2009)|EMONG]] |- | FERIA || GORIO || HUANING || ISANG || JOLINA |- | KIKO || LABUYO || MARING || NANDO || style="background-color:lightyellow;"|[[Bagyong Ondoy|ONDOY]] |- | style="background-color:lightyellow;"|[[Bagyong Pepeng|PEPENG]] || QUEDAN || RAMIL || SANTI || TINO |- | URDUJA || VINTA || {{tcname unused|WILMA}} || {{tcname unused|YOLANDA}} || {{tcname unused|ZORAIDA}} |- ! colspan="5" style="background-color:yellow;"|Auxiliary list (2009) |- | {{tcname unused|Alamid}} || {{tcname unused|Bruno}} || {{tcname unused|Conching}} || {{tcname unused|Dolor}} || {{tcname unused|Ernie}} |- | {{tcname unused|Florante}} || {{tcname unused|Gerardo}} || {{tcname unused|Hernan}} || {{tcname unused|Isko}} || {{tcname unused|Jerome}} |} {{clear}} ==Dekada 2010== ===2010=== {{See|Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2010}} Ang '''Panahon ng bagyo sa hilagang-kanlurang Pasipiko ng 2010''', ay walang opisyal na hangganan, ngunit karamihan ng mga bagyo (tropical cyclones) ay kadalasang nabubuo tuwing buwan ng Mayo hanggang Nobyembre. Sa mga petsang ito kadalasan madalas mabuo ang mga bagyo sa hilagang-kanlurang Pasipiko. Ang saklaw ng artikulong ito ay limitado lamang sa Karagatang Pasipiko, hilaga ng ekwador, at kanluran ng International Date Line. Ang mga bagyo na nabubuo sa silangan ng International Date Line, hilaga ng ekwador ay tinatawag na typhoon o bagyo. Ang mga bagyong mabubuo sa hilagang-kanlurang Pasipiko ay binibigyan ng pangalan ng Japan Metrological Agency. {| class="wikitable" align=right;" |- ! colspan=5| 2010 Philippine storm & typhoons<br>A–K |- | AGATON || BASYANG || CALOY || DOMENG || ESTER |- | FLORITA || GLENDA || HENRY || INDAY || style="background-color:lightyellow;"|'''[[Super Bagyong Juan|JUAN]]''' |- | style="background-color:lightyellow;"|KATRING || {{tcname unused|LUIS}} || {{tcname unused|MARIO}} || {{tcname unused|NENENG}} || {{tcname unused|OMPONG}} |- | {{tcname unused|PAENG}} || {{tcname unused|QUEENIE}} || {{tcname unused|RUBY}} || {{tcname unused|SENIANG}} || {{tcname unused|TOMAS}} |- | {{tcname unused|USMAN}} || {{tcname unused|VENUS}} || {{tcname unused|WALDO}} || {{tcname unused|YAYANG}} || {{tcname unused|ZENY}} |- ! colspan="5" style="background-color:green;"|Auxiliary list (2010) |- | {{tcname unused|Agila}} || {{tcname unused|Bagwis}} || {{tcname unused|Chito}} || {{tcname unused|Diego}} || {{tcname unused|Elena}} |- | {{tcname unused|Felino}} || {{tcname unused|Gunding}} || {{tcname unused|Harriet}} || {{tcname unused|Indang}} || {{tcname unused|Jessa}} |} {{clear}} ===2011=== {{See|Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2011}} Ang '''Panahon ng bagyo sa hilagang-kanlurang Pasipiko ng 2011''', ay walang opisyal na hangganan, ngunit karamihan ng mga bagyo (tropical cyclones) ay kadalasang nabubuo tuwing buwan ng Mayo hanggang Nobyembre.[1] Sa mga petsang ito kadalasan madalas mabuo ang mga bagyo sa hilagang-kanlurang Pasipiko. Ang saklaw ng artikulong ito ay limitado lamang sa Karagatang Pasipiko, hilaga ng ekwador, at kanluran ng International Date Line. Ang mga bagyo na nabubuo sa silangan ng International Date Line, hilaga ng ekwador ay tinatawag na hurricane o bagyo. Ang mga bagyong mabubuo sa hilagang-kanlurang Pasipiko ay binibigyan ng pangalan ng Japan Metrological Agency. {| class="wikitable" align=right;" |- ! colspan=5| 2011 Philippine storm & typhoons<br>A–S |- | AMAMG || BEBENG || CHEDENG || DODONG || EGAY |- | FALCON || GORING || HANNA || INENG || JUANING |- | KABAYAN || LANDO || style="background-color:lightyellow;"|'''[[Bagyong Mina|MINA]]''' || NONOY || ONYOK |- | style="background-color:lightyellow;"|[[Bagyong Pedring|PEDRING]] || [[Bagyong Quiel (2011)|QUIEL]] || RAMON || style="background-color:lightyellow;"|[[Bagyong Sendong|SENDONG]] || {{tcname unused|TISOY}} |- | {{tcname unused|URSULA}} || {{tcname unused|VIRING}} || {{tcname unused|WENG}} || {{tcname unused|YOYOY}} || {{tcname unused|ZIGZAG}} |- ! colspan="5" style="background-color:skyblue;"|Auxiliary list (2011) |- | {{tcname unused|Abe}} || {{tcname unused|Berto}} || {{tcname unused|Charo}} || {{tcname unused|Dado}} || {{tcname unused|Estoy}} |- | {{tcname unused|Felion}} || {{tcname unused|Gening}} || {{tcname unused|Herman}} || {{tcname unused|Irma}} || {{tcname unused|Jaime}} |} {{clear}} ===2012=== {{See|Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2012}} {{Empty section|date=Oktubre 2020}} {| class="wikitable" style="float:right;" |- ! colspan=5| 2012 Philippine storm & typhoons<br>A-Q |- | AMBO || BUTCHOY || CARINA || DINDO || ENTENG |- | FERDIE || GENER || HELEN || IGME || JULIAN |- | KAREN || LAWIN || MARCE || NINA || OFEL |- | style="background-color:lightyellow;"|'''[[Bagyong Pablo|PABLO]]''' || QUINTA || {{tcname unused|ROLLY}} || {{tcname unused|SIONY}} || {{tcname unused|TONYO}} |- | {{tcname unused|ULYSSES}} || {{tcname unused|VICKY}} || {{tcname unused|WARREN}} || {{tcname unused|YOYONG}} || {{tcname unused|ZOSIMO}} |- ! colspan="5" style="background-color:orange;"|Auxiliary list (2012) |- | {{tcname unused|Alakdan}} || {{tcname unused|Baldo}} || {{tcname unused|Clara}} || {{tcname unused|Dencio}} || {{tcname unused|Estong}} |- | {{tcname unused|Felipe}} || {{tcname unused|Gardo}} || {{tcname unused|Heling}} || {{tcname unused|Ismael}} || {{tcname unused|Julio}} |} {{clear}} ===2013=== {{See also|Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2013}} {{Empty section|date=Oktubre 2020}} {| class="wikitable" align=right;" |- ! colspan=5| 2013 Philippine storm & typhoons<br>A–Z |- | AURING || BISING || CRISING || DANTE || EMONG |- | FABIAN || GORIO || HUANING || ISANG || JOLINA |- | KIKO || style="background-color:lightyellow;"|[[Bagyong Labuyo|LABUYO]] || MARING || NANDO || ODETTE |- | PAOLO || QUEDAN || RAMIL || style="background-color:lightyellow;"|[[Bagyong Santi|SANTI]] || TINO |- | URDUJA || [[Bagyong Vinta (2013)|VINTA]] || [[Bagyong Wilma at BOB 05|WILMA]] || style="background-color:lightyellow;"|'''[[Super Bagyong Yolanda|YOLANDA]]''' || [[Bagyong Zoraida (2013)|ZORAIDA]] |- ! colspan="5" style="background-color:yellow;"|Auxiliary list (2013) |- | {{tcname unused|Alamid}} || {{tcname unused|Bruno}} || {{tcname unused|Conching}} || {{tcname unused|Dolor}} || {{tcname unused|Ernie}} |- | {{tcname unused|Florante}} || {{tcname unused|Gerardo}} || {{tcname unused|Hernan}} || {{tcname unused|Isko}} || {{tcname unused|Jerome}} |} {{clear}} ===2014=== {{See also|Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2014}} {{Empty section|date=Oktubre 2020}} {| class="wikitable" style="float:right;" |- ! colspan=5| 2014 Philippine storm & typhoons<br>A–S |- | AGATON || BASYANG || CALOY || DOMENG || ESTER |- |FLORITA || style="background-color:lightyellow;"|[[Bagyong Glenda|GLENDA]] || HENRY || INDAY || style="background-color:lightyellow;"| JOSE |- |KARDING || LUIS || style="background-color:lightyellow;"| [[Bagyong Mario|MARIO]] || NENENG || OMPONG |- | PAENG || QUEENIE || style="background-color:lightyellow;"|'''[[Bagyong Ruby|RUBY]]''' || [[Bagyong Seniang (2014)|SENIANG]] || {{tcname unused|TOMAS}} |- | {{tcname unused|USMAN}} || {{tcname unused|VENUS}} || {{tcname unused|WALDO}} || {{tcname unused|YAYANG}} || {{tcname unused|ZENY}} |- ! colspan="5" style="background-color:green;"|Auxiliary list (2014) |- | {{tcname unused|Agila}} || {{tcname unused|Bagwis}} || {{tcname unused|Chito}} || {{tcname unused|Diego}} || {{tcname unused|Elena}} |- | {{tcname unused|Felino}} || {{tcname unused|Gunding}} || {{tcname unused|Harriet}} || {{tcname unused|Indang}} || {{tcname unused|Jessa}} |} {{clear}} ===2015=== {{See also|Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2015}} {{Empty section|date=Oktubre 2020}} {| class="wikitable" style="float:right;" |- ! colspan=5| 2015 Philippine storm & typhoons<br>A–O |- | AMANG || BETTY || '''CHEDENG''' || DODONG || EGAY |- | FALCON || GORING || [[Bagyong Hanna (2015)|HANNA]] || INENG || JENNY |- | KABAYAN || style="background-color:lightyellow;"|[[Bagyong Lando|LANDO]] || MARILYN || style="background-color:lightyellow;"|[[Bagyong Nona|NONA]] || ONYOK |- | {{tcname unused|PERLA}} || {{tcname unused|QUIEL}} || {{tcname unused|RAMON}} || {{tcname unused|SARAH}} || {{tcname unused|TISOY}} |- | {{tcname unused|URSULA}} || {{tcname unused|VIRING}} || {{tcname unused|WENG}} || {{tcname unused|YOYOY}} || {{tcname unused|ZIGZAG}} |- ! colspan="5" style="background-color:skyblue;"|Auxiliary list (2015) |- | {{tcname unused|Abe}} || {{tcname unused|Berto}} || {{tcname unused|Charo}} || {{tcname unused|Dado}} || {{tcname unused|Estoy}} |- | {{tcname unused|Felion}} || {{tcname unused|Gening}} || {{tcname unused|Herman}} || {{tcname unused|Irma}} || {{tcname unused|Jaime}} |} {{clear}} ===2016=== {{See also|Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2016}} {{Empty section|date=Oktubre 2020}} {| class="wikitable" style="float:right;" |- ! colspan=5| 2016 Philippine storm & typhoons<br>A–N |- | AMBO || BUTCHOY || CARINA || DINDO || ENTENG |- | FERDIE || GENER || HELEN || IGME || JULIAN |- | style="background-color:lightyellow;"|[[Bagyong Karen|KAREN]] || style="background-color:lightyellow;"|'''[[Super Bagyong Lawin|LAWIN]]''' || MARCE || style="background-color:lightyellow;"|[[Bagyong Nina (2016)|NINA]] || {{tcname unused|OFEL}} |- | {{tcname unused|PEPITO}} || {{tcname unused|QUINTA}} || {{tcname unused|ROLLY}} || {{tcname unused|SIONY}} || {{tcname unused|TONYO}} |- | {{tcname unused|ULYSSES}} || {{tcname unused|VICKY}} || {{tcname unused|WARREN}} || {{tcname unused|YOYONG}} || {{tcname unused|ZOSIMO}} |- ! colspan="5" style="background-color:orange;"|Auxiliary list (2016) |- | {{tcname unused|Alakdan}} || {{tcname unused|Baldo}} || {{tcname unused|Clara}} || {{tcname unused|Dencio}} || {{tcname unused|Estong}} |- | {{tcname unused|Felipe}} || {{tcname unused|Gomer}} || {{tcname unused|Heling}} || {{tcname unused|Ismael}} || {{tcname unused|Julio}} |} {{clear}} ===2017=== {{See also|Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2017}} Ang Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2017, Walang nakatalagang hangganan ang panahon ng mga bagyo sa 2017. Karamihan ng mga bagyo ay nabubuo sa hilagang-kanluran ng Dagat Pasipiko mula Mayo hanggang Nobyembre. Ang mga bagyo na nabubuo sa Kanlurang Pasipiko ay binabansagan ng Japan Meteorological Agency. Ito ang international name. Kapag pumasok ang bagyo sa lugar na pananagutan ng Pilipinas (Philippine Area of Responsibility), ito ay pinapangalanan din ng Philippine Atmospheric, Geophysical and Astronomical Services Administration (PAGASA) Ang panahon ng bagyo ay medyo hindi matatag, na may mga bagyo na nagwawasak ng karamihan sa kanluran, ang karamihan sa mga bagyo na nakakaapekto sa mainland, bansa at teritoryo, na nagiging sanhi ng partikular na malubhang pinsala sa Tsina. , Japan, Vietnam. Mayroong kabuuang 41 tropikal na cyclones kung saan lumalaki ang 27 na bagyo, higit sa kalahati ay pumasok sa South China Sea. {| class="wikitable" style="float:right;" |- ! colspan=5| 2017 Philippine storm & typhoons<br>A–V |- | AURING || BISING || CRISING || DANTE || EMONG |- | FABIAN || [[Bagyong Gorio (2017)|GORIO]] || HUANING || [[Bagyong Isang (2017)|ISANG]] || [[Bagyong Jolina (2017)|JOLINA]] |- | KIKO || '''LANNIE''' || [[Bagyong Maring (2017)|MARING]] || NANDO || [[Bagyong Odette (2017)|ODETTE]] |- | PAOLO || QUEDAN || RAMIL || SALOME || [[Bagyong Tino (2017)|TINO]] |- | style="background-color:lightyellow;"|[[Bagyong Urduja|URDUJA]] || style="background-color:lightyellow;"|[[Bagyong Vinta|VINTA]] || {{tcname unused|WILMA}} || {{tcname unused|YASMIN}} || {{tcname unused|ZORAIDA}} |- ! colspan="5" style="background-color:yellow;"|Auxiliary list (2017) |- | {{tcname unused|Alamid}} || {{tcname unused|Bruno}} || {{tcname unused|Conching}} || {{tcname unused|Dolor}} || {{tcname unused|Ernie}} |- | {{tcname unused|Florante}} || {{tcname unused|Gerardo}} || {{tcname unused|Herman}} || {{tcname unused|Isko}} || {{tcname unused|Jerome}} |} {{clear}} ===2018=== {{See also|Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2018}} Ang '''Panahon ng bagyo sa hilagang-kanlurang Pasipiko ng 2018''', ay isang mas mataas na panahon na nagdulot ng 29 bagyo, 13 bagyo, at 7 na bagyo. Ito ay isang kaganapan sa taunang pag-ikot ng tropikal na pagbuo ng bagyo, kung saan bumubuo ang tropikal na mga bagyo sa kanlurang Karagatang Pasipiko. Ang panahon ay tumatakbo sa buong 2018, bagaman ang karamihan sa tropikal na mga cyclone ay kadalasang bumubuo sa pagitan ng Mayo at Oktubre. Ang unang pinangalanang bagyo ng Bolaven, na binuo noong Enero 3, habang ang huling tinaguriang bagyo, Man-yi, ay nawala noong Nobyembre 28. Ang unang bagyo ng panahon, ang Jelawat, ay umabot sa katayuan ng bagyo noong Marso 29, at naging unang super typhoon ng ang taon sa susunod na araw. {| class="wikitable" style="float:right;" |- ! colspan=5| 2018 Philippine storm & typhoons<br>A–U |- | AGATON || BASYANG || CALOY || DOMENG || ESTER |- | FLORITA || GARDO || HENRY || INDAY || JOSIE |- | KARDING || LUIS || MAYMAY || NENENG || style="background-color:lightyellow;"|'''[[Super Bagyong Ompong|OMPONG]]''' |- | PAENG || QUEENIE || style="background-color:lightyellow;"|[[Bagyong Rosita|ROSITA]] || [[Bagyong Samuel|SAMUEL]] || TOMAS |- | style="background-color:lightyellow;"|[[Bagyong Usman|USMAN]] || {{tcname unused|VENUS}} || {{tcname unused|WALDO}} || {{tcname unused|YAYANG}} || {{tcname unused|ZENY}} |- ! colspan="5" style="background-color:green;"|Auxiliary list (2018) |- | {{tcname unused|Agila}} || {{tcname unused|Bagwis}} || {{tcname unused|Chito}} || {{tcname unused|Diego}} || {{tcname unused|Elena}} |- | {{tcname unused|Felino}} || {{tcname unused|Gunding}} || {{tcname unused|Harriet}} || {{tcname unused|Indang}} || {{tcname unused|Jessa}} |} {{clear}} ===2019=== {{See also|Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2019}} Ang '''Panahon ng bagyo sa hilagang-kanlurang Pasipiko ng 2019''', ay isang kaganapan na kung saan tropikal na cyclones nabuo sa Pacific Northwest sa 2019, higit sa lahat mula Mayo hanggang Disyembre. Ang artikulong ito ay tumutukoy lamang sa mga bagyo na bumubuo sa loob ng Pacific sa North Hemisphere at ang mga salita meridian 100 hanggang 180 degree. Ang tropikal na mga bagyo na nabuo sa buong Pacific Northwest ay pinangalanan ng Japan Meteorological Agency JMA. Ang tropical depression ay Typhoon Warning Center ang JTWC track ay magkakaroon ng "W" na suffix pagkatapos ng kanilang numero. Ang mga tropikal na depresyon na bumubuo o lumipat sa lugar na Pilipinas na mga track ay tatawaging din ng Philippine Astronomical, Geophysical and Administration Department PAGASA. Iyan ang dahilan kung bakit sa maraming kaso, ang isang bagyo ay may dalawang magkakaibang pangalan. Ito rin ang ikalawang magkakasunod na panahon ng bagyo na ang unang atake ay nabuo mula sa mga huling araw ng nakaraang taon (season). {| class="wikitable" style="float:right;" |- ! colspan=5| 2019 Philippine storm & typhoons<br>A–U |- | AMANG || BETTY || CHEDENG || DODONG || EGAY |- | FALCON || GORING || HANNA || INENG || [[Bagyong Jenny (2019)|JENNY]] |- | KABAYAN || [[Bagyong Liwayway (2019)|LIWAYWAY]] || MARILYN || NIMFA || ONYOK |- | PERLA || [[Bagyong Quiel (2019)|QUIEL]] || [[Bagyong Ramon (2019)|RAMON]] || [[Bagyong Sarah (2019)|SARAH]] || style="background-color:lightyellow;"|'''[[Bagyong Tisoy|TISOY]]''' |- | style="background-color:lightyellow;"|[[Bagyong Ursula|URSULA]] || {{tcname unused|VIRING}} || {{tcname unused|WENG}} || {{tcname unused|YOYOY}} || {{tcname unused|ZIGZAG}} |- ! colspan="5" style="background-color:skyblue;"|Auxiliary list (2019) |- | {{tcname unused|Abe}} || {{tcname unused|Berto}} || {{tcname unused|Charo}} || {{tcname unused|Dado}} || {{tcname unused|Estoy}} |- | {{tcname unused|Felion}} || {{tcname unused|Gening}} || {{tcname unused|Herman}} || {{tcname unused|Irma}} || {{tcname unused|Jaime}} |} {{clear}} ==Dekada 2020== ===2020=== {{See also|Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2020}} Ang '''Panahon ng bagyo sa hilagang-kanlurang Pasipiko ng 2020''', ay ang kasalukuyang panahon sa taunang pamumuo ng mga bagyo sa hilagang-kanlurang bahagi ng Karagatang Pasipiko. Buong taon ito, kahit na madalas nabubuo ang mga bagyo mula Mayo hanggang Oktubre. Di natural ang katahimikan ng panahong ito, kung saan tanging 21 bagyong tropikal lang at 16 na pinangalanang sama ng panahon ang nabuo simula pa noong ika-8 ng Mayo. Dagdag pa rito, ito ang kauna-unahang panahon na walang naitalang ni isang bagyo sa buwan ng Hulyo simula pa noong unang nagsimula ang maasahang pagtatala sa mga ito. Unang naitala ang bagyo ng panahong ito noong ika-8 ng Mayo, ang ikaanim na pinakanahuling simula sa kasaysayan ng lugar - mas maaga nang kaunti kaysa noong taong 1973, at ang pinakanahuling simula simula pa noong 2016. Medyo hindi aktibo ang bahaging ito ng Pasipiko kaysa sa [[Karagatang Atlantiko]] sa taong ito, na tanging nangyari lamang noong mga taong 2010 at 2005. {| class="wikitable" style="float:right;" |- ! colspan=5| 2020 Philippine storm & typhoons<br>A–V |- | style="background-color:lightyellow;"|[[Bagyong Ambo (2020)|AMBO]] || [[Bagyong Butchoy (2020)|BUTCHOY]] || CARINA || [[Bagyong Dindo (2020)|DINDO]] || ENTENG |- | [[Bagyong Ferdie (2020)|FERDIE]] || GENER || [[Bagyong Helen|HELEN]] || IGME || [[Bagyong Julian (2020)|JULIAN]] |- | [[Bagyong Kristine (2020)|KRISTINE]] || [[Bagyong Leon (2020)|LEON]] || MARCE || [[Bagyong Nika (2020)|NIKA]] || [[Bagyong Ofel (2020)|OFEL]] |- | [[Bagyong Pepito (2020)|PEPITO]] || style="background-color:lightyellow;"| [[Bagyong Quinta|QUINTA]] || style="background-color:lightyellow;"| '''[[Super Bagyong Rolly|ROLLY]]''' || [[Bagyong Siony (2020)|SIONY]] || [[Bagyong Tonyo (2020)|TONYO]] |- | style="background-color:lightyellow;"| [[Bagyong Ulysses|ULYSSES]] || [[Bagyong Vicky (2020)|VICKY]] || {{tcname unused|WARREN}} || {{tcname unused|YOYONG}} || {{tcname unused|ZOSIMO}} |- ! colspan="5" style="background-color:orange;"|Auxiliary list (2020) |- | {{tcname unused|Alakdan}} || {{tcname unused|Baldo}} || {{tcname unused|Clara}} || {{tcname unused|Dencio}} || {{tcname unused|Estong}} |- | {{tcname unused|Felipe}} || {{tcname unused|Gomer}} || {{tcname unused|Heling}} || {{tcname unused|Ismael}} || {{tcname unused|Julio}} |} {{clear}} ===2021=== {{See also|Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2021}} Ang panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2021 ay ang kasalukuyang panahon ng bagyo na taunang nagaganap sa hilagang-kanlurang bahagi ng Karagatang Pasipiko. Bagamat taunan, nagiging aktibo ito pagsapit ng buwan ng Mayo. Limitado ang artikulong ito sa Karagatang Pasipikong nasa itaas ng ekwador sa pagitan ng 100° silangan at ika-180 meridyan. Sa loob ng bahaging ito ng Pasipiko, may dalawang pangunahing ahensiyang nagpapangalan sa mga bagyo na nagiging dahilan para magkaroon ng dalawang pangalan ang iisang bagyo. {| class="wikitable" style="float:right;" |- ! colspan=5| 2021 Philippine storm & typhoons<br>A–O |- | [[Bagyong Auring (2021)|AURING]] || [[Super Bagyong Bising|BISING]] || [[Bagyong Crising (2021)|CRISING]] || DANTE || EMONG |- | [[Bagyong Fabian (2021)|FABIAN]] || [[Bagyong Gorio (2021)|GORIO]] || [[Bagyong Huaning (2021)|HUANING]] || ISANG || style="background-color:lightyellow;"| [[Bagyong Jolina (2021)|JOLINA]] |- | [[Bagyong Kiko (2021)|KIKO]] || [[Bagyong Lannie (2021)|LANNIE]] || style="background-color:lightyellow;"| MARING || [[Bagyong Nando (2021)|NANDO]] || style="background-color:lightyellow;"| '''[[Super Bagyong Odette|ODETTE]]''' |- | {{tcname unused|PAOLO}} || {{tcname unused|QUEDAN}} || {{tcname unused|RAMIL}} || {{tcname unused|SALOME}} || {{tcname unused|TINO}} |- | {{tcname unused|UWAN}} || {{tcname unused|VERBENA}} || {{tcname unused|WILMA}} || {{tcname unused|YASMIN}} || {{tcname unused|ZORAIDA}} |- ! colspan="5" style="background-color:yellow;"|Auxiliary list (2021) |- | {{tcname unused|Alamid}} || {{tcname unused|Bruno}} || {{tcname unused|Conching}} || {{tcname unused|Dolor}} || {{tcname unused|Ernie}} |- | {{tcname unused|Florante}} || {{tcname unused|Gerardo}} || {{tcname unused|Herman}} || {{tcname unused|Isko}} || {{tcname unused|Jerome}} |} {{clear}} ===2022=== {{See also|Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2022}} Ang Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2022 ay ang panahon ng mga mag dadaang bagyo mula sa [[Karagatang Pasipiko]] na kadalasang nabubuo sa mga buwan ng Abril, Oktubre o hanggang Disyembre, Katuwang ang (JMA) Japan Meteorological Agency, (JTWC), Joint Typhoon Warning Center at ang [[PAGASA]]. {| class="wikitable" style="float:right;" |- ! colspan=5| 2022 Philippine storm & typhoons<br>A–R |- | style="background-color:lightyellow;"|[[Bagyong Agaton|AGATON]] || [[Bagyong Basyang (2022)|BASYANG]] || CALOY || DOMENG || [[Bagyong Ester (2022)|ESTER]] |- | style="background-color:lightyellow;"|[[Bagyong Florita (2022)|FLORITA]] || [[Bagyong Gardo (2022)|GARDO]] || [[Super Bagyong Henry|HENRY]] || [[Bagyong Inday (2022)|INDAY]] || JOSIE |- | style="background-color:lightyellow;"|'''[[Bagyong Karding|KARDING]]''' || LUIS || [[Bagyong Maymay (2022)|MAYMAY]] || [[Bagyong Neneng (2022)|NENENG]] || OBET |- | style="background-color:lightyellow;"|[[Bagyong Paeng|PAENG]] || QUEENIE || ROSAL || {{tcname unused|SAMUEL}} || {{tcname unused|TOMAS}} |- | {{tcname unused|UMBERTO}} || {{tcname unused|VENUS}} || {{tcname unused|WALDO}} || {{tcname unused|YAYANG}} || {{tcname unused|ZENY}} |- ! colspan="5" style="background-color:green;"|Auxiliary list (2022) |- | {{tcname unused|Agila}} || {{tcname unused|Bagwis}} || {{tcname unused|Chito}} || {{tcname unused|Diego}} || {{tcname unused|Elena}} |- | {{tcname unused|Felino}} || {{tcname unused|Gunding}} || {{tcname unused|Harriet}} || {{tcname unused|Indang}} || {{tcname unused|Jessa}} |} {{clear}} ===2023=== {{See also|Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2023}} Ang Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2023 ay ang panahon ng mga mag dadaang bagyo mula sa [[Karagatang Pasipiko]], Ang bagyo sa Pilipinas sa ika taon 2023 ay may bilang ng bagyong nasa onse (11) mula sa letrang "A" (Amang) hanggang "K", Kabayan na may kaparehong taon mula sa taong [[Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2010|2010]] mula sa pangalang "Agaton" hanggang "Katring". {| class="wikitable" style="float:right;" |- ! colspan=5| 2023 Philippine storm & typhoons<br>A–K |- | AMANG || [[Super Bagyong Betty|BETTY]] || CHEDENG || [[Bagyong Dodong|DODONG]] || style="background-color:lightyellow;"|'''[[Super Bagyong Egay|EGAY]]''' |- | [[Bagyong Falcon|FALCON]] || style="background-color:lightyellow;"|[[Bagyong Goring|GORING]] || HANNA || INENG || JENNY |- | KABAYAN || {{tcname unused|LIWAYWAY}} || {{tcname unused|MARILYN}} || {{tcname unused|NIMFA}} || {{tcname unused|ONYOK}} |- | {{tcname unused|PERLA}} || {{tcname unused|QUIEL}} || {{tcname unused|RAMON}} || {{tcname unused|SARAH}} || {{tcname unused|TAMARAW}} |- | {{tcname unused|UGONG}} || {{tcname unused|VIRING}} || {{tcname unused|WENG}} || {{tcname unused|YOYOY}} || {{tcname unused|ZIGZAG}} |- ! colspan="5" style="background-color:skyblue;"| Auxiliary list (2023) |- | {{tcname unused|Abe}} || {{tcname unused|Berto}} || {{tcname unused|Charo}} || {{tcname unused|Dado}} || {{tcname unused|Estoy}} |- | {{tcname unused|Felion}} || {{tcname unused|Gening}} || {{tcname unused|Herman}} || {{tcname unused|Irma}} || {{tcname unused|Jaime}} |- |} {{clear}} ===2024=== {{See also|Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2024}} Ang Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2024 ay ang kasalukuyang panahon ng mga bagyo sa bansang [[Pilipinas]]. {| class="wikitable" style="float:right;" |- ! colspan=5| 2024 Philippine storm & typhoons<br>A–R |- | style="background-color:lightyellow;"|[[Bagyong Aghon (2024)|AGHON]] || BUTCHOY || [[Bagyong Carina|CARINA]] || DINDO || style="background-color:lightyellow;"|'''[[Bagyong Enteng (2024)|ENTENG]]''' |- | FERDIE || GENER || HELEN || IGME || style="background-color:lightyellow;"| [[Bagyong Julian (2024)|JULIAN]] |- | style="background-color:lightyellow;"|[[Bagyong Kristine|KRISTINE]] || style="background-color:lightyellow;"|[[Bagyong Leon (2024)|LEON]] || [[Bagyong Marce|MARCE]] || style="background-color:lightyellow;"|[[Bagyong Nika|NIKA]] || style="background-color:lightyellow;"|[[Bagyong Ofel|OFEL]] |- | style="background-color:lightyellow;"|[[Super Bagyong Pepito|PEPITO]] || [[Bagyong Querubin (2024)|QUERUBIN]] || [[Bagyong Romina (2024)|ROMINA]] || {{tcname unused|SIONY}} || {{tcname unused|TONYO}} |- | {{tcname unused|UPANG}} || {{tcname unused|VICKY}} || {{tcname unused|WARREN}} || {{tcname unused|YOYONG}} || {{tcname unused|ZOSIMO}} |- ! colspan="5" style="background-color:orange;"| Auxiliary list (2024) |- | {{tcname unused|Alakdan}} || {{tcname unused|Baldo}} || {{tcname unused|Clara}} || {{tcname unused|Dencio}} || {{tcname unused|Estong}} |- | {{tcname unused|Felipe}} || {{tcname unused|Gomer}} || {{tcname unused|Heling}} || {{tcname unused|Ismael}} || {{tcname unused|Julio}} |- |} {{clear}} ===2025=== {{See also|Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2025}} {| class="wikitable" style="float:right;" |- ! colspan=5| 2025 Philippine storm & typhoons |- | {{tcname active|AURING}} || {{tcname unused|BISING}} || {{tcname unused|CRISING}} || {{tcname unused|DANTE}} || {{tcname unused|EMONG}} |- | {{tcname unused|FABIAN}} || {{tcname unused|GORIO}} || {{tcname unused|HUANING}} || {{tcname unused|ISANG}} || {{tcname unused|JACINTO}} |- | {{tcname unused|KIKO}} || {{tcname unused|LANNIE}} || {{tcname unused|MIRASOL}} || {{tcname unused|NANDO}} || {{tcname unused|OPONG}} |- | {{tcname unused|PAOLO}} || {{tcname unused|QUEDAN}} || {{tcname unused|RAMIL}} || {{tcname unused|SALOME}} || {{tcname unused|TINO}} |- | {{tcname unused|UWAN}} || {{tcname unused|VERBENA}} || {{tcname unused|WILMA}} || {{tcname unused|YASMIN}} || {{tcname unused|ZORAIDA}} |- ! colspan="5" style="background-color:yellow;"|Auxiliary list (2025) |- | {{tcname unused|Alamid}} || {{tcname unused|Bruno}} || {{tcname unused|Conching}} || {{tcname unused|Dolor}} || {{tcname unused|Ernie}} |- | {{tcname unused|Florante}} || {{tcname unused|Gerardo}} || {{tcname unused|Herman}} || {{tcname unused|Isko}} || {{tcname unused|Jerome}} |} {{clear}} ===2026=== {{See also|Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2026}} Ang Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2026 ay ang panahon ng mga mag dadaang bagyo mula sa Karagatang Pasipiko maging sa Pilipinas. {| class="wikitable" style="float:right;" |- ! colspan=5| 2026 Philippine storm & typhoons |- | {{tcname unused|ADA}} || {{tcname unused|BASYANG}} || {{tcname unused|CALOY}} || {{tcname unused|DOMENG}} || {{tcname unused|ESTER}} |- | {{tcname unused|FRANCISCO}} || {{tcname unused|GARDO}} || {{tcname unused|HENRY}} || {{tcname unused|INDAY}} || {{tcname unused|JOSIE}} |- | {{tcname unused|KIYAPO}} || {{tcname unused|LUIS}} || {{tcname unused|MAYMAY}} || {{tcname unused|NENENG}} || {{tcname unused|OBET}} |- | {{tcname unused|PILANDOK}} || {{tcname unused|QUEENIE}} || {{tcname unused|ROSAL}} || {{tcname unused|SAMUEL}} || {{tcname unused|TOMAS}} |- | {{tcname unused|UMBERTO}} || {{tcname unused|VENUS}} || {{tcname unused|WALDO}} || {{tcname unused|YAYANG}} || {{tcname unused|ZENY}} |- ! colspan="5" style="background-color:green;"|Auxiliary list (2026) |- | {{tcname unused|Agila}} || {{tcname unused|Bagwis}} || {{tcname unused|Chito}} || {{tcname unused|Diego}} || {{tcname unused|Elena}} |- | {{tcname unused|Felino}} || {{tcname unused|Gunding}} || {{tcname unused|Harriet}} || {{tcname unused|Indang}} || {{tcname unused|Jessa}} |} {{clear}} ===2027=== {{See also|Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2027}} Ang Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2027 ay ang panahon ng mga mag dadaang bagyo mula sa Karagatang Pasipiko maging sa Pilipinas. {| class="wikitable" style="float:right;" |- ! colspan=5| 2027 Philippine storm & typhoons |- | {{tcname unused|AMANG}} || {{tcname unused|BETTY}} || {{tcname unused|CHEDENG}} || {{tcname unused|DODONG}} || {{tcname unused|EMIL}} |- | {{tcname unused|FALCON}} || {{tcname unused|GAVINO}} || {{tcname unused|HANNA}} || {{tcname unused|INENG}} || {{tcname unused|JENNY}} |- | {{tcname unused|KABAYAN}} || {{tcname unused|LIWAYWAY}} || {{tcname unused|MARILYN}} || {{tcname unused|NIMFA}} || {{tcname unused|ONYOK}} |- | {{tcname unused|PERLA}} || {{tcname unused|QUIEL}} || {{tcname unused|RAMON}} || {{tcname unused|SARAH}} || {{tcname unused|TAMARAW}} |- | {{tcname unused|UGONG}} || {{tcname unused|VIRING}} || {{tcname unused|WENG}} || {{tcname unused|YOYOY}} || {{tcname unused|ZIGZAG}} |- ! colspan="5" style="background-color:skyblue;"| Auxiliary list (2027) |- | {{tcname unused|Abe}} || {{tcname unused|Berto}} || {{tcname unused|Charo}} || {{tcname unused|Dado}} || {{tcname unused|Estoy}} |- | {{tcname unused|Felion}} || {{tcname unused|Gening}} || {{tcname unused|Herman}} || {{tcname unused|Irma}} || {{tcname unused|Jaime}} |- |} {{clear}} ===2028=== {{See also|Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2028}} Ang Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2028 ay ang panahon ng mga mag dadaang bagyo mula sa Karagatang Pasipiko maging sa Pilipinas. {| class="wikitable" style="float:right;" |- ! colspan=5| 2028 Philippine storm & thyphoons |- | {{tcname unused|AMUYAO}} || {{tcname unused|BUTCHOY}} || {{tcname unused|CARINA}} || {{tcname unused|DINDO}} || {{tcname unused|EDRING}} |- | {{tcname unused|FERDIE}} || {{tcname unused|GENER}} || {{tcname unused|HELEN}} || {{tcname unused|IGME}} || {{tcname unused|JOSEFA}} |- | {{tcname unused|KIDUL}} || {{tcname unused|LEKEP}} || {{tcname unused|MARCE}} || {{tcname unused|NANOLAY}} || {{tcname unused|ONOS}} |- | {{tcname unused|PUWOK}} || {{tcname unused|QUERUBIN}} || {{tcname unused|ROMINA}} || {{tcname unused|SIONY}} || {{tcname unused|TONYO}} |- | {{tcname unused|UPANG}} || {{tcname unused|VICKY}} || {{tcname unused|WARREN}} || {{tcname unused|YOYONG}} || {{tcname unused|ZOSIMO}} |- ! colspan="5" style="background-color:orange;"|Auxiliary list (2020) |- | {{tcname unused|Alakdan}} || {{tcname unused|Baldo}} || {{tcname unused|Clara}} || {{tcname unused|Dencio}} || {{tcname unused|Estong}} |- | {{tcname unused|Felipe}} || {{tcname unused|Gomer}} || {{tcname unused|Heling}} || {{tcname unused|Ismael}} || {{tcname unused|Julio}} |} {{clear}} ===Mga pangalan at palayaw ng bawat bagyo=== Ang mga pangalan ng bawat bagyo ay ibinibigay sa ilalim ng PAGASA, ito ay pinapalitan kapag ang isang bagyo ay nakapinsala ng mahigit sa bilyon at nakapatay mula 200 pataas, ngunit ang mga pangalan na hindi umabot sa binangit ay uulitin bawat apat na taon. {|class="collapsible collapsed wikitable toccolours" width=60% |- !style="background: white" colspan=4 align="center" |Talaan ng mga pangalan at palayaw ng bawat bagyo |- ! style="background-color:silver"| '''Pangalang Ingles (53)''' ! style="background-color:silver"| '''Taon''' ! style="background-color:silver"| '''Kasarian''' |- | [[Bagyong Betty|Betty]] || 2019 || rowspan="3"| Babae |- | <s>Carina</s> || 2020 |- | [[Bagyong Ester|Ester]] || 2018 |- | Fabian || 2021 || Lalake |- | <s>Florita</s> || 2022 || Babae |- | Falcon || 2023 || [[Agila]] |- | [[Bagyong Ferdie|Ferdie]] || 2024 || rowspan="2"| Lalake |- | <s>Frank</s> || 2008 |- | <s>Glenda</s> || 2014 || Babae |- | [[Bagyong Gorio|Gorio]] || 2021 || rowspan="3"| Lalake |- | Gener || 2024 |- | [[Bagyong Henry|Henry]] || 2022 |- | [[Bagyong Hanna|Hanna]] || 2023 || Babae |- | <s>Jose</s> || 2014 || Lalake |- | <s>[[Bagyong Jolina|Jolina]]</s> || 2021 || rowspan="2"| Babae |- | Jenny || 2023 |- | <s>Julian</s> || rowspan="2"| 2024 || Unisex |- | <s>Kristine</s> || Babae |- | [[Bagyong Luis|Luis]] || 2022 || Lalake |- | <s>Leon</s> || 2024 || [[Leon]] |- | Marilyn || 2023 || Babae |- | Marce || 2024 || rowspan="2"| Lalake |- | <s>Mario</s> || 2014 |- | Nimfa || 2023 || rowspan="5"| Babae |- | <s>Nika</s> || 2024 |- | <s>Nina</s> || 2016 |- | <s>[[Bagyong Odette|Odette]]</s> || 2021 |- | <s>[[Bagyong Ofel|Ofel]]</s> || 2024 |- | [[Bagyong Paolo|Paolo]] || 2021 || Lalake |- | [[Bagyong Queenie|Queenie]] || 2022 || rowspan="2"| Babae |- | <s>[[Bagyong Quinta (paglilinaw)|Quinta]]</s> || 2020 |- | [[Bagyong Quiel|Quiel]] || 2023 || Lalake |- | Querubin || 2024 || [[Anghel]] |- | <s>[[Bagyong Rolly|Rolly]]</s> || 2020 || Lalake |- | <s>Ruby</s> || 2014 || Bato/Babae |- | Rosal || 2022 || [[Bulaklak]] |- | Romina || 2024 || rowspan="3"| Babae |- | Sarah || 2023 |- | [[Bagyong Siony|Siony]] || 2024 |- | {{tcname unused|Umberto}} || 2022 || rowspan="2"| Lalake |- | <s>[[Bagyong Ulysses (paglilinaw)|Ulysses]]</s> || 2020 |- | <s>[[Bagyong Urduja (paglilinaw)|Urduja]]</s> || 2017 || rowspan="2"| Babae |- | <s>Ursula</s> || 2019 |- | {{tcname unused|Verbena}} || 2021 || [[Bulaklak]] |- | {{tcname unused|Venus}} || 2022 || Babae/[[Planeta]] |- | [[Bagyong Vicky (paglilinaw)|Vicky]] || 2024 || Babae |- | <s>[[Bagyong Vinta (paglilinaw)|Vinta]]</s> || 2017 || [[Bangka]] |- | Wilma || 2021 || Babae |- | {{tcname unused|Warren}} || 2024 || Lalake |- | {{tcname unused|Yasmin}} || 2021 || rowspan="4"| Babae |- | <s>Yolanda</s> || 2013 |- | Zoraida || 2021 |- | {{tcname unused|Zeny}} || 2022 |- ! style="background-color:lightyellow"| '''Pangalang Tagalog (56)''' ! style="background-color:lightyellow"| '''Taon''' ! style="background-color:lightyellow"| '''Kasarian''' |- | <s>[[Bagyong Agaton (paglilinaw)|Agaton]]</s> || 2022 || rowspan="10"| Lalake |- | <s>Aghon</s> || 2024 |- | {{tcname unused|Amuyao}} || 2028 |- | <s>[[Bagyong Ambo|Ambo]]</s> || 2020 |- | [[Bagyong Butchoy|Butchoy]] || 2024 |- | [[Bagyong Caloy|Caloy]] || 2022 |- | <s>Cosme</s> || 2008 |- | [[Bagyong Dante|Dante]] || 2021 |- | [[Bagyong Dindo|Dindo]] || 2024 |- | <s>Egay</s> || 2022 |- | <s>Gloria</s> || 2002 || Babae |- | Gardo || 2022 || Lalake |- | <s>Harurot</s> || 2003 || --- |- | Helen || 2024 || Babae |- | Igme || 2024 || Lalake |- | Josie || 2022 || rowspan="2"| Babae |- | {{tcname unused|Josefa}} || 2028 |- | <s>Juan</s> || 2010 || rowspan="3"| Lalake |- | Kiko || 2021 |- | Kabayan || 2022 |- | <s>Karen</s> || 2016 || Babae |- | <s>Labuyo</s> || 2013 || [[Sili]] |- | <s>Lando</s> || 2015 || Lalake |- | <s>Lawin</s> || 2016 || [[Ibon]] |- | {{tcname unused|Kidul}} || 2028 |- | Lannie || 2021 || rowspan="3"| Babae |- | {{tcname unused|Lekep}} || 2028 |- | Liwayway || 2023 |- | [[Bagyong Maymay|Maymay]] || 2022 |- | <s>Milenyo</s> || 2006 || Milenyum |- | <s>Mina</s> || 2011 || Babae |- | {{tcname unused|Mirasol}} || 2025 || Babae/[[Bulaklak]] |- | [[Bagyong Nando|Nando]] || 2021 || Lalake |- | {{tcname unused|Nanolay}} || 2028 |- | <s>Nona</s> || 2015 || Babae |- | Obet || 2022 || rowspan="6"| Lalake |- | <s>[[Bagyong Ompong|Ompong]]</s> || 2018 |- | <s>Ondoy</s> || 2009 |- | {{tcname unused|Onos}} || 2028 |- | [[Bagyong Onyok|Onyok]] || 2023 |- | {{tcname unused|Opong}} || 2025 |- | <s>Pablo</s> || 2012 |- | <s>Paeng</s> || 2022 |- | Perla || 2023 || Babae |- | <s>Pepito</s> || 2024 || rowspan="4"| Lalake |- | {{tcname unused|Puwok}} || 2028 |- | [[Bagyong Quedan|Quedan]] || 2022 |- | [[Bagyong Ramil|Ramil]] || 2021 |- | [[Bagyong Ramon|Ramon]] || 2023 |- | <s>Rosita</s> || 2018 || Babae |- | <s>[[Bagyong Santi (paglilinaw)|Santi]]</s> || 2013 || Lalake |- | Salome || 2021 || Babae |- | [[Bagyong Samuel (paglilinaw)|Samuel]] || 2022 || rowspan="3"| Lalake |- | [[Bagyong Tino|Tino]] || 2021 |- | <s>Tisoy</s> || 2019 |- | {{tcname unused|Tamaraw}} || 2023 || Kalabaw |- | [[Bagyong Tomas|Tomas]] || 2022 || Lalake |- | [[Bagyong Tonyo (paglilinaw)|Tonyo]] || 2024 || rowspan="3"| Lalake |- | <s>Usman</s> || 2018 |- | {{tcname unused|Uwan}} || 2021 |- | <s>Violeta</s> || 2004 || Babae/[[Kulay]] |- | {{tcname unused|Waldo}} || 2022 || rowspan="2"| Lalake |- | Yoyoy || 2023 |- | Zigzag || 2023 || --- |- | Zosimo || 2024 || Lalake |- ! style="background-color:lightblue"| '''Pangalang Palayaw (56)''' ! style="background-color:lightblue"| '''Taon''' ! style="background-color:lightblue"| '''Kasarian''' |- | [[Bagyong Amang|Amang]] || 2023 || rowspan="2"| Lalake |- | <s>Atang</s> || 1978 |- | Auring || 2021 || rowspan="6"| Babae |- | [[Bagyong Basyang|Basyang]] || 2022 |- | <s>Bebeng</s> || 2011 |- | [[Bagyong Bising|Bising]] || rowspan="2"| 2021 |- | [[Bagyong Crising|Crising]] |- | [[Bagyong Chedeng|Chedeng]] || 2023 |- | <s>Dading</s> || 1964 || Lalake |- | <s>Diding</s> || 1976 || Babae |- | [[Bagyong Domeng|Domeng]] || 2022 || rowspan="5"| Lalake |- | Dodong || 2023 |- | {{tcname unused|Edring}} || 2028 |- | [[Bagyong Emong|Emong]] || 2021 |- | <s>Enteng</s> || 2024 |- | <s>Goring</s> || 2023 || rowspan="7"| Babae |- | <s>Herming</s> || 1987 |- | [[Bagyong Huaning|Huaning]] || 2021 |- | <s>Iliang</s> || 1998 |- | Inday || 2022 |- | [[Bagyong Isang|Isang]] || 2021 |- | <s>Juaning</s> || 2011 |- | <s>Karding</s> || 2021 || rowspan="2"| Lalake |- | <s>Kading</s> || 1978 |- | <s>Loleng</s> || 1998 || rowspan="4"| Babae |- | [[Bagyong Maring|Maring]] || 2021 |- | <s>Monang</s> || --- |- | <s>Nitang</s> || 1984 |- | [[Bagyong Neneng|Neneng]] ||rowspan="2"| 2022 || Babae |- | <s>Paeng</s> || rowspan="3"| Lalake |- | <s>Pedring</s> || 2011 |- | <s>Pepeng</s> || 2009 |- | <s>Pitang</s> || 1970 || rowspan="3"| Babae |- | <s>Reming</s> || 2006 |- | <s>Rosing</s> || 1995 |- | <s>Ruping</s> || 1990 || rowspan="2"| Lalake |- | <s>Sendong</s> || 2011 |- | <s>Seniang</s> || 2014 || rowspan="4"| Babae |- | <s>Sening</s> || rowspan="3"| 1970 |- | <s>Sisang</s> |- | <s>Titang</s> |- | {{tcname unused|Ugong}} || 2023 || Tunog |- | <s>Undang</s> || 1984 || Babae |- | <s>Unding</s> || 2004 || Lalake |- | <s>Unsang</s> || 1988 || rowspan="4"| Babae |- | <s>Uring</s> || 1991 |- | {{tcname unused|Upang}} || 2024 |- | Viring || rowspan="2"| 2023 |- | Weng || Unisex |- | <s>Warling</s> || 1979 || rowspan="6"| Babae |- | <s>Welming</s> || 1967 |- | <s>Wening</s> || 1974 |- | Yayang || 2022 |- | <s>Yoling</s> || 1970 |- | <s>Yoning</s> || 1988 |- | Yoyong || 2024 || Lalake |} ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Bagyo sa Pilipinas]] [[Kategorya:Pilipinas]] [[Kategorya:Panahon]] fgi3ukn4lku1xmem6ohqj3g4qbx57fl 0 309442 2164311 2130754 2025-06-10T05:13:43Z JWilz12345 77302 2164311 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Social media icon.png|thumb|Mga halimbawa ng hatirang pangmadla. Mula kaliwa pakanan, taas pababa: [[Facebook]], [[Instagram]], [[Twitter]], [[Reddit]], [[WhatsApp]], [[YouTube]], at [[Google Plus]].]] Ang '''hatirang pangmadla''' {{efn|Ginamit sa isang batayang aklat gayundin sa opisyal na Gabay Pangkurikulum na inilabas ng [[Kagawaran ng Edukasyon]] para sa ikasampung baitang noong 2019.<ref>{{cite web|url=https://www.deped.gov.ph/wp-content/uploads/2019/01/Filipino-CG.pdf |title=K to 12 Gabay Pangkurikulum – FILIPINO (Baitang 1 - 10) |date=Mayo 2016 |publisher=[[Kagawaran ng Edukasyon (Pilipinas)|Kagawaran ng Edukasyon]] |page=178 |access-date=Marso 20, 2021|quote=''Ang mag-aaral ay nakapaglalathala ng sariling akda sa hatirang pangmadla (''social media'')...''}}</ref><ref>{{cite book |author=<!--Staff writer(s); no by-line.--> |title=Bulwagan – Kamalayan sa Gramatika at Panitikan (Baitang 10) |url= |location= |publisher=Abiva Publishing House, Inc. |page=188 |date=2017 |isbn=978-621-405-060-4}}</ref>}} o '''sosyal medya''' ({{langx|en|social media}}) ay ang tawag sa mga interaktibong [[Teknolohiyang pang-impormasyon|teknolohiya]] na nagsisilbing tagapamagitan sa pagpapalitan, [[pamamahagi]], at paglilikha ng mga [[impormasyon]], kaisipan, interes, at iba pang uri ng mga pahayag sa mundong digital, sa pamamagitan ng mga birtwal na pamayanan at network.<ref name="Kietzmann">{{cite journal|last=Kietzmann|first=Jan H.|author2=Kristopher Hermkens|title=Social media? Get serious! Understanding the functional building blocks of social media|journal=Business Horizons|year=2011|volume=54|issue=3|pages=241–251|doi=10.1016/j.bushor.2011.01.005|url=http://summit.sfu.ca/item/18103|type=Submitted manuscript}}</ref><ref name="SMDefinition">{{cite journal|last1=Obar|first1=Jonathan A.|last2=Wildman|first2=Steve|title=Social media definition and the governance challenge: An introduction to the special issue|journal=Telecommunications Policy|date=2015|volume=39|issue=9|pages=745–750|doi=10.1016/j.telpol.2015.07.014|ssrn=2647377}}</ref> Bagamat may mga pagtatalo sa pagpapakahulugan nito dahil na rin sa lawak at saklaw ng mga kasalukuyang hatirang pangmadla sa Internet, may mga magkakapareho itong mga katangian:<ref name="SMDefinition" /> # Mga interaktibong aplikasyong nakabatay sa Internet na Web 2.0 ang mga hatirang pangmadla.<ref name="SMDefinition" /><ref name="Kaplan">{{cite journal|author1=Kaplan Andreas M.|author2=Haenlein Michael|year=2010|title=Users of the world, unite! The challenges and opportunities of social media|url=http://michaelhaenlein.eu/Publications/Kaplan,%20Andreas%20-%20Users%20of%20the%20world,%20unite.pdf|journal=Business Horizons|volume=53|issue=1|page=61|doi=10.1016/j.bushor.2009.09.003|archive-url=https://web.archive.org/web/20111124233421/http://michaelhaenlein.eu/Publications/Kaplan,%20Andreas%20-%20Users%20of%20the%20world,%20unite.pdf|archive-date=2011-11-24|access-date=2016-12-07|url-status=dead}}</ref> # Mahalaga sa mga ito ang mga pinapasok na nilalaman ng mga tagagamit nito — tulad ng mga paskil o ''post'', teksto, at komento, gayundin ng mga larawan o bidyo, pati na rin ang mga datos na nabuo sa pamamagitan ng pakikipag-ugnayan sa iba online.<ref name="SMDefinition" /><ref name="Kaplan" /> # Gumagawa ng isang ''profile'' ang bawat tagagamit nito na dinisenyo at pinapanatili ng mga organisasyong gumawa nito.<ref name="SMDefinition" /><ref name="boydEllison">{{cite journal|last1=boyd|first1=danah m.|last2=Ellison|first2=Nicole B.|year=2007|title=Social Network Sites: Definition, History, and Scholarship|journal=Journal of Computer-Mediated Communication|volume=13|issue=1|pages=210–30|doi=10.1111/j.1083-6101.2007.00393.x|doi-access=free}}</ref> # Pinadadali ng mga hatirang pangmadla ang pagbubuo ng mga online na social network sa pamamagitan ng pag-uugnay ng profile ng isang tagagamit sa ibang mga profile ng mga indibidwal o pangkat.<ref name="SMDefinition" /><ref name="boydEllison" /> Para magamit ang mga ito, madalas pumupunta ang mga tagagamit sa web-based na app sa mga desktop at laptop, o di kaya'y nagda-download ng mga serbisyo na nagbibigay ng kakayahan sa kanila na magamit ito sa mga kanilang mobile device tulad ng [[smartphone]] at tablet. Habang gumagamit ang mga tagagamit ng ganitong mga serbisyong [[elektronika]], lumilikha sila ng napaka-interaktibong mga plataporma kung saan ang mga indibidwal, pamayanan, o organisasyon ay maaring mamahagi, mag-co-create, mag-usap, makilahok, at magbago ng mga nilalamang binuo ng mga tagagamit o sariling-ayos na mga nilalamang ipinaskil online.<ref name="Kietzmann"/> Bilang karagdagan, ginagamit ang hatirang pangmadla upang itala ang mga alaala; makatuto at siyasatin ang mga bagay-bagay; ianunsiyo ang sarili; at makabuo ng mga pagkakaibigan kasabay ng pag-unlad ng mga kaisipan mula sa paglikha ng mga [[blog]], [[podcast]], bidyo, at gaming site.<ref>{{Cite journal|last1=O'Keeffe|first1=Gwenn Schurgin|last2=Clarke-Pearson|first2=Kathleen|last3=Media|first3=Council on Communications and|date=Abril 1, 2011|title=The Impact of Social Media on Children, Adolescents, and Families|url=http://pediatrics.aappublications.org/content/127/4/800|journal=Pediatrics|language=en|volume=127|issue=4|pages=800–804|doi=10.1542/peds.2011-0054|issn=0031-4005|pmid=21444588|doi-access=free}}</ref> Ang nagbabagong ugnayan sa pagitan ng tao at teknolohiya ay ang sentro ng umuusbong na larangan ng {{ILL|mga pag-aaral na teknohumano|en|Technoself studies}}. Ilan sa tanyag na hatirang pangmadla na mga websayt na may higit sa 100 milyong nakarehistrong mga tagagamit ay [[Facebook]] (at ang kaugnay nitong [[Facebook Messenger]]), [[TikTok]], [[WeChat]], [[Instagram]], [[Qzone|QZone]], [[Sina Weibo|Weibo]], [[Twitter]], [[Tumblr]], [[Baidu Tieba]], at [[LinkedIn]]. Depende sa pagkahulugan, ang ibang kilalang mga plataporma na minsang tinukoy bilang mga serbisyong hatirang pangmadla ay [[YouTube]], [[Tencent QQ|QQ]], [[Quora]], [[Telegram (sopwer)|Telegram]], [[WhatsApp]], [[Line (sopwer)|LINE]], [[Snapchat]], [[Pinterest]], [[Viber]], [[Reddit]], [[Discord (sopwer)|Discord]], [[VK (social networking)|VK]], [[Microsoft Teams]], at marami pa. Ang mga [[Wiki]] ay halimbawa ng kolaboratibong paglikha ng mga nilalaman. Naiiba ang mga outlet ng hatirang pangmadla sa [[Lumang midya|nakagisnang midya]] (tulad ng nakaimprentang mga [[magasin]] at [[pahayagan]], at [[Pagsasahimpapawid|pagsasahimpapawid ng telebisyon]] at [[Pagsasahimpapawid ng radyo|radyo]]) sa maraming paraan, tulad ng kalidad,<ref name="qualitymedia">{{cite journal |last=Agichtein |first=Eugene |author2=Carlos Castillo. Debora Donato |author3=Aristides Gionis |author4=Gilad Mishne |title=Finding high-quality content in social media |journal=WISDOM – Proceedings of the 2008 International Conference on Web Search and Data Mining |year=2008 |pages=183–193 |url=http://184pc128.csie.ntnu.edu.tw/presentation/09-03-09/Finding%20High-Quality%20Content%20in%20Social%20Media.pdf |access-date=2021-03-20 |archive-date=2023-05-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230523090540/http://184pc128.csie.ntnu.edu.tw/presentation/09-03-09/Finding%20High-Quality%20Content%20in%20Social%20Media.pdf |url-status=dead }}</ref> [[Abot (pagpapatalastas)|abot o saklaw]], [[Dalasan|dalas]], utilidad, kakagyatan, at pagkapermanente.<ref>{{Cite journal|last=Xiaohui Tao; Wei Huang; Xiangming Mu; Haoran Xie|date=18 November 2016|title=Special issue on knowledge management of web social media|url=https://content.iospress.com/download/web-intelligence/web343?id=web-intelligence%2Fweb343|journal=Web Intelligence|volume=14|issue=4|pages=273–274|doi=10.3233/WEB-160343|via=Lingnan scholars}}</ref> Bukod dito, gumagana ang mga outlet ng hatirang pangmadla sa isang ''[[diyalohiko]]ng'' sistema ng transmisyon (iyan ay, mula sa maraming mga tagapag-imporma patungo sa maraming mga tagatanggap), samantalang gumagana ang mga outlet ng nakagisnang midya sa ''monolohiko'' na modelo ng transmisyon (isang pinagmumulan patungo sa maraming mga tagatanggap). Halimbawa, dinadala ang isang pahayagan sa maraming mga suskriptor at ang isang himpilan ng radyo ay nagsasahimpapawid ng parehong mga palatuntunan sa isang buong lungsod.<ref>{{cite book |last=Pavlik & MacIntoch |first=John and Shawn |date=2015 |title=Converging Media 4th Edition |url=https://archive.org/details/convergingmedian0000pavl |location=New York, NY |publisher=Oxford University Press |page=[https://archive.org/details/convergingmedian0000pavl/page/189 189] |isbn=978-0-19-934230-3 }}</ref> Maraming mga indibidwal ang nakakapansin sa malawak na saklaw ng mga positibo at negatibong epekto ng paggamit ng ''social media''. Maaari itong makatulong upang mapabuti ang koneksyon ng isang indibidwal sa mga tunay o ''online'' na komunidad at maaaring maging isang epektibong kagamitan para sa komunikasyon (o ''marketing'') ng mga [[korporasyon]], [[negosyante]], [[organisasyon]], mga grupo ng adbokasiya, mga [[Partidong pampolitika|partidong pampulitika]], at [[pamahalaan]]. Nakikita rin nila ang pagkakaroon ng pagtaas sa mga kilusang pakikibaka at panlipunan gamit ang ''social media'' bilang isang kasangkapan para sa pakikipag-usap at pag-oorganisa sa tuwing may mga kaguluhan sa pulitika at lipunan. ==Tingnan din==<!-- {{div col|colwidth=18em}} * [[Augmented reality]] * [[Citizen media]] * [[Coke Zero Facial Profiler]] * [[Connectivism (learning theory)]] * [[Connectivity (media)]] * [[Culture jamming]] * [[Deplatforming]] * [[Human impact of Internet use]] * [[Internet#Politics and political revolutions|Internet politics]] * [[List of photo sharing websites]] * [[List of online video platforms]] * [[List of social bookmarking websites]] * [[List of social networking services]] * [[Metcalfe's law]] * [[MMORPG]] * [[Networked learning]] * [[Online presence management]] * [[Online research community]] * [[Participatory media]] * [[Social media and the Arab Spring]] * [[Social media marketing]] * [[Social media mining]] * [[Social media optimization]] * [[Social media surgery]] * [[Social media detoxification]] --> * [[Bagong midya]] *[[Midyang pangmasa]] *[[Pahayagan]] * [[Hatirang pangmadla at sikolohiya]]<!-- <!--{{div col end}}--> *[[Pangmadlang komunikasyon]] *[[Talaan ng mga hatirang pangmadla na may higit 100 milyong mga aktibong gumagamit]] ==Talababa== {{notelist}} ==Mga sanggunian== {{Reflist}} ==Mga karagdagang babasahin== * {{cite book |title=The Hype Machine: How Social Media Disrupts Our Elections, Our Economy, and Our Health—and How We Must Adapt |url=https://archive.org/details/hypemachinehowso0000aral |year=2020 |first=Sinan |last=Aral |isbn=978-0525574514 |publisher=Currency}} * {{cite book |title=The Wealth of Networks |last=Benkler |first=Yochai |author-link=Yochai Benkler |year=2006 |publisher=Yale University Press |location=New Haven |isbn=978-0-300-11056-2 |oclc=61881089|title-link=The Wealth of Networks }} * {{cite book|title=Social Media: A Critical Introduction|last=Fuchs|first=Christian|year=2014|publisher=Sage|location=London|author-link=Christian Fuchs (sociologist)|isbn=978-1-4462-5731-9}} * {{cite book |last=Gentle |first=Anne |year=2012 |title=Conversation and Community: The Social Web for Documentation |url=https://archive.org/details/conversationcomm0000anne |publisher=XML Press |location=Laguna Hills, CA |isbn=978-1-937434-10-6 |oclc=794490599 |edition=2nd}} * {{cite journal|doi=10.1080/08838151.2017.1309417|title='You too, Second Screeners?' Second Screeners' Echo Chambers During the 2016 U.S. Elections Primaries|journal=Journal of Broadcasting & Electronic Media|volume=61|issue=2|pages=291–308|year=2017|last1=Hayat|first1=Tsahi|last2=Samuel-Azran|first2=Tal|s2cid=148973729}} * {{cite book |title=Everything Bad Is Good for You |last=Johnson |first=Steven Berlin |author-link=Steven Berlin Johnson |year=2005 |publisher=Riverhead Books |location=New York |isbn=978-1-57322-307-2 |oclc=57514882|title-link=Everything Bad Is Good for You }} * {{cite book |last=Jue |first=Arthur L., Jackie Alcalde Marr, Mary Ellen Kassotakis |title=Social media at work : how networking tools propel organizational performance |year=2010 |publisher=Jossey-Bass |location=San Francisco, CA |isbn=978-0-470-40543-7 |edition=1st |url=https://archive.org/details/socialmediaatwor0000juea }} * {{cite book |last1=Lardi |first1=Kamales |last2=Fuchs |first2=Rainer |year=2013 |title=Social Media Strategy – A step-by-step guide to building your social business |publisher=vdf |location=Zurich |isbn=978-3-7281-3557-5 |edition=1st}} * {{cite book |last1=Li |first1=Charlene |last2=Bernoff |first2=Josh |year=2008 |title=Groundswell: Winning in a World Transformed by Social Technologies |publisher=Harvard Business Press |location=Boston |isbn=978-1-4221-2500-7 |oclc=423555651|title-link=Groundswell (book) }} * {{Cite book |last1=McHale |first1=Robert |last2=Garulay |first2=Eric |year=2012 |title=Navigating Social Media Legal Risks: Safeguarding Your Business |url=http://books.slashdot.org/story/12/08/13/1315256/book-review-navigating-social-media-legal-risks/ |publisher=Que |isbn=978-0-7897-4953-6 }} * {{Cite book |last=Piskorski |first=Mikołaj Jan |author-link=Mikolaj Piskorski |year=2014 |title=A Social Strategy: How We Profit from Social Media |url=https://archive.org/details/socialstrategyho0000pisk |location=Princeton, NJ |publisher=[[Princeton University Press]] |isbn=978-0-691-15339-1 }} * {{cite book |last1=Powell |first1=Guy R. |last2=Groves |first2=Steven W. |last3=Dimos |first3=Jerry |year=2011 |title=ROI of Social Media: How to improve the return on your social marketing investment |url=https://archive.org/details/roiofocialmediah0000powe |url-access=registration |publisher=John Wiley & Sons |location=New York |isbn=978-0-470-82741-3 |oclc=0470827416}} * {{cite book |last=Rheingold |first=Howard |title=Smart mobs: The next social revolution |year=2002 |publisher=Perseus Pub. |location=Cambridge, MA |isbn=978-0-7382-0608-0 |page=[https://archive.org/details/smartmobsnextsoc00rhei/page/288 288] |edition=1st printing |url=https://archive.org/details/smartmobsnextsoc00rhei/page/288 }} * {{cite book |last1=Scoble |first1=Robert |author-link1=Robert Scoble |last2=Israel |first2=Shel |author-link2=Shel Israel |year=2006 |title=Naked Conversations: How Blogs are Changing the Way Businesses Talk with Customers |publisher=John Wiley |location=Hoboken, NJ |isbn=978-0-471-74719-2 |oclc=61757953|title-link=Naked Conversations: How Blogs are Changing the Way Businesses Talk with Customers }} * {{cite book |last=Shirky |first=Clay |author-link=Clay Shirky |year=2008 |title=Here Comes Everybody |publisher=Penguin Press |location=New York |isbn=978-1-59420-153-0 |oclc=458788924|title-link=Here Comes Everybody }} * {{cite news |work=Psychology Tomorrow |url=http://psychologytomorrowmagazine.com/how-social-media-affects-our-relationships/ |date=September 7, 2015 |title=How Social Media Affects Our Relationships |author=Siegel, Alyssa }}{{Dead link|date=Hulyo 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * {{cite book |last=Surowiecki |first=James |author-link=James Surowiecki |year=2004 |title=The Wisdom of Crowds |publisher=Anchor Books |location=New York |isbn=978-0-385-72170-7 |oclc=156770258|title-link=The Wisdom of Crowds }} * {{cite book |last1=Tapscott |first1=Don |author-link1=Don Tapscott |last2=Williams |first2=Anthony D. |author-link2=Anthony D. Williams (author) |year=2006 |title=Wikinomics |publisher=Portfolio |location=New York |isbn=978-1-59184-138-8 |oclc=318389282|title-link=Wikinomics }} * {{cite book |last=Watts |first=Duncan J. |title=Six degrees: The science of a connected age |year=2003 |publisher=Vintage |location=London |isbn=978-0-09-944496-1 |page=368 }} * {{cite web |last=Tedesco |first=Laura Anne |date=October 2000 |title=Lascaux (ca. 15,000 B.C.) |website=Heilbrunn Timeline of Art History |location=New York |publisher=The Metropolitan Museum of Art |url=http://www.metmuseum.org/toah/hd/lasc/hd_lasc.htm}} * {{cite journal |last=Agozzino |first=Alisa |year=2012 |title=Building A Personal Relationship Through Social Media: A Study Of Millenial Students' Brand Engagement |journal=Ohio Communication Journal |volume=50 |pages=181–204}} *{{cite journal |doi=10.1108/IntR-06-2013-0115 |title=The power of prediction with social media |journal=Internet Research |volume=23 |issue=5 |pages=528–543 |year=2013 |last1=Schoen |first1=Harald |last2=Gayo-Avello |first2=Daniel |last3=Takis Metaxas |first3=Panagiotis |last4=Mustafaraj |first4=Eni |last5=Strohmaier |first5=Markus |last6=Gloor |first6=Peter |citeseerx=10.1.1.460.3885 }} * {{Cite journal |url=https://www.academia.edu/3248766 |author=Mateus, Samuel |date=2012 |title=Social Networks Scopophilic dimension – social belonging through spectatorship|journal=Observatorio (OBS*) Journal |issue=Special Issue}} * {{cite web |url=http://marketingland.com/use-seo-data-social-media-strategy-219705 |author=Jordan, Kasteler |date=2017 |title=How to use SEO data in your social media strategy}} * {{Cite book | last1 = Schrape | first1 = JF | title = Society, Regulation and Governance | year = 2017 | chapter = Reciprocal irritations: Social media, mass media and the public sphere | url = https://www.researchgate.net/publication/318723400 | journal = New Modes of Shaping Social Change? | pages = 138–150 | doi=10.4337/9781786438386.00016| isbn = 978-1-78643-838-6 }} * {{cite journal | last1 = O'Keeffe | first1 = G.S. | last2 = Clarke-Pearson | first2 = K. | year = 2011 | title = The impact of social media on children, adolescents, and families | url = http://pediatrics.aappublications.org/content/127/4/800.full | journal = Pediatrics | volume = 127 | issue = 4| pages = 800–804 | doi=10.1542/peds.2011-0054 | pmid=21444588| doi-access = free }} * {{cite journal | last1 = Blankenship | first1 = M | year = 2011 | title = How social media can and should impact higher education | url = https://archive.org/details/sim_education-digest_2011-03_76_7/page/39 | journal = The Education Digest | volume = 76 | issue = 7| page = 39 | id = {{ProQuest|848431918}} }} * {{cite journal|last1=Al-Rahmi|first1=Waleed Mugahed|last2=Othman|first2=Mohd Shahizan|date=2013|title=The Impact of Social Media use on Academic Performance among university students: A Pilot Study|url=https://www.researchgate.net/publication/283723637|journal=Journal of Information Systems Research and Innovation|pages=1–10}} * {{cite journal|doi=10.1007/s12103-016-9380-4|title=Effectiveness of Police Social Media Use|journal=American Journal of Criminal Justice|volume=42|issue=3|pages=489–501|year=2016|last1=Beshears|first1=Michael L.|s2cid=151928750}} ==Mga kawing panlabas== {{Scholia|topic|social media}} *{{Commons category-inline|Social media}} {{Authority control}} {{DEFAULTSORT:Hatirang pangmadla}} [[Kategorya:Hatirang pangmadla| ]] [[Kategorya:Kolaboratibong mga proyekto]] [[Kategorya:Mga social network]] qd756092ylufcncq7b61r4ccg90dycl 2164312 2164311 2025-06-10T05:14:46Z JWilz12345 77302 2164312 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Social media icon.png|thumb|Mga halimbawa ng hatirang pangmadla. Mula kaliwa pakanan, taas pababa: [[Facebook]], [[Instagram]], [[Twitter]], [[Reddit]], [[WhatsApp]], [[YouTube]], at [[Google Plus]].]] Ang '''hatirang pangmadla'''{{efn|Ginamit sa isang batayang aklat gayundin sa opisyal na Gabay Pangkurikulum na inilabas ng [[Kagawaran ng Edukasyon]] para sa ikasampung baitang noong 2019.<ref>{{cite web|url=https://www.deped.gov.ph/wp-content/uploads/2019/01/Filipino-CG.pdf |title=K to 12 Gabay Pangkurikulum – FILIPINO (Baitang 1 - 10) |date=Mayo 2016 |publisher=[[Kagawaran ng Edukasyon (Pilipinas)|Kagawaran ng Edukasyon]] |page=178 |access-date=Marso 20, 2021|quote=''Ang mag-aaral ay nakapaglalathala ng sariling akda sa hatirang pangmadla (''social media'')...''}}</ref><ref>{{cite book |author=<!--Staff writer(s); no by-line.--> |title=Bulwagan – Kamalayan sa Gramatika at Panitikan (Baitang 10) |url= |location= |publisher=Abiva Publishing House, Inc. |page=188 |date=2017 |isbn=978-621-405-060-4}}</ref>}} o '''sosyal medya''' ({{langx|en|social media}}) ay ang tawag sa mga interaktibong [[Teknolohiyang pang-impormasyon|teknolohiya]] na nagsisilbing tagapamagitan sa pagpapalitan, [[pamamahagi]], at paglilikha ng mga [[impormasyon]], kaisipan, interes, at iba pang uri ng mga pahayag sa mundong digital, sa pamamagitan ng mga birtwal na pamayanan at network.<ref name="Kietzmann">{{cite journal|last=Kietzmann|first=Jan H.|author2=Kristopher Hermkens|title=Social media? Get serious! Understanding the functional building blocks of social media|journal=Business Horizons|year=2011|volume=54|issue=3|pages=241–251|doi=10.1016/j.bushor.2011.01.005|url=http://summit.sfu.ca/item/18103|type=Submitted manuscript}}</ref><ref name="SMDefinition">{{cite journal|last1=Obar|first1=Jonathan A.|last2=Wildman|first2=Steve|title=Social media definition and the governance challenge: An introduction to the special issue|journal=Telecommunications Policy|date=2015|volume=39|issue=9|pages=745–750|doi=10.1016/j.telpol.2015.07.014|ssrn=2647377}}</ref> Bagamat may mga pagtatalo sa pagpapakahulugan nito dahil na rin sa lawak at saklaw ng mga kasalukuyang hatirang pangmadla sa Internet, may mga magkakapareho itong mga katangian:<ref name="SMDefinition" /> # Mga interaktibong aplikasyong nakabatay sa Internet na Web 2.0 ang mga hatirang pangmadla.<ref name="SMDefinition" /><ref name="Kaplan">{{cite journal|author1=Kaplan Andreas M.|author2=Haenlein Michael|year=2010|title=Users of the world, unite! The challenges and opportunities of social media|url=http://michaelhaenlein.eu/Publications/Kaplan,%20Andreas%20-%20Users%20of%20the%20world,%20unite.pdf|journal=Business Horizons|volume=53|issue=1|page=61|doi=10.1016/j.bushor.2009.09.003|archive-url=https://web.archive.org/web/20111124233421/http://michaelhaenlein.eu/Publications/Kaplan,%20Andreas%20-%20Users%20of%20the%20world,%20unite.pdf|archive-date=2011-11-24|access-date=2016-12-07|url-status=dead}}</ref> # Mahalaga sa mga ito ang mga pinapasok na nilalaman ng mga tagagamit nito — tulad ng mga paskil o ''post'', teksto, at komento, gayundin ng mga larawan o bidyo, pati na rin ang mga datos na nabuo sa pamamagitan ng pakikipag-ugnayan sa iba online.<ref name="SMDefinition" /><ref name="Kaplan" /> # Gumagawa ng isang ''profile'' ang bawat tagagamit nito na dinisenyo at pinapanatili ng mga organisasyong gumawa nito.<ref name="SMDefinition" /><ref name="boydEllison">{{cite journal|last1=boyd|first1=danah m.|last2=Ellison|first2=Nicole B.|year=2007|title=Social Network Sites: Definition, History, and Scholarship|journal=Journal of Computer-Mediated Communication|volume=13|issue=1|pages=210–30|doi=10.1111/j.1083-6101.2007.00393.x|doi-access=free}}</ref> # Pinadadali ng mga hatirang pangmadla ang pagbubuo ng mga online na social network sa pamamagitan ng pag-uugnay ng profile ng isang tagagamit sa ibang mga profile ng mga indibidwal o pangkat.<ref name="SMDefinition" /><ref name="boydEllison" /> Para magamit ang mga ito, madalas pumupunta ang mga tagagamit sa web-based na app sa mga desktop at laptop, o di kaya'y nagda-download ng mga serbisyo na nagbibigay ng kakayahan sa kanila na magamit ito sa mga kanilang mobile device tulad ng [[smartphone]] at tablet. Habang gumagamit ang mga tagagamit ng ganitong mga serbisyong [[elektronika]], lumilikha sila ng napaka-interaktibong mga plataporma kung saan ang mga indibidwal, pamayanan, o organisasyon ay maaring mamahagi, mag-co-create, mag-usap, makilahok, at magbago ng mga nilalamang binuo ng mga tagagamit o sariling-ayos na mga nilalamang ipinaskil online.<ref name="Kietzmann"/> Bilang karagdagan, ginagamit ang hatirang pangmadla upang itala ang mga alaala; makatuto at siyasatin ang mga bagay-bagay; ianunsiyo ang sarili; at makabuo ng mga pagkakaibigan kasabay ng pag-unlad ng mga kaisipan mula sa paglikha ng mga [[blog]], [[podcast]], bidyo, at gaming site.<ref>{{Cite journal|last1=O'Keeffe|first1=Gwenn Schurgin|last2=Clarke-Pearson|first2=Kathleen|last3=Media|first3=Council on Communications and|date=Abril 1, 2011|title=The Impact of Social Media on Children, Adolescents, and Families|url=http://pediatrics.aappublications.org/content/127/4/800|journal=Pediatrics|language=en|volume=127|issue=4|pages=800–804|doi=10.1542/peds.2011-0054|issn=0031-4005|pmid=21444588|doi-access=free}}</ref> Ang nagbabagong ugnayan sa pagitan ng tao at teknolohiya ay ang sentro ng umuusbong na larangan ng {{ILL|mga pag-aaral na teknohumano|en|Technoself studies}}. Ilan sa tanyag na hatirang pangmadla na mga websayt na may higit sa 100 milyong nakarehistrong mga tagagamit ay [[Facebook]] (at ang kaugnay nitong [[Facebook Messenger]]), [[TikTok]], [[WeChat]], [[Instagram]], [[Qzone|QZone]], [[Sina Weibo|Weibo]], [[Twitter]], [[Tumblr]], [[Baidu Tieba]], at [[LinkedIn]]. Depende sa pagkahulugan, ang ibang kilalang mga plataporma na minsang tinukoy bilang mga serbisyong hatirang pangmadla ay [[YouTube]], [[Tencent QQ|QQ]], [[Quora]], [[Telegram (sopwer)|Telegram]], [[WhatsApp]], [[Line (sopwer)|LINE]], [[Snapchat]], [[Pinterest]], [[Viber]], [[Reddit]], [[Discord (sopwer)|Discord]], [[VK (social networking)|VK]], [[Microsoft Teams]], at marami pa. Ang mga [[Wiki]] ay halimbawa ng kolaboratibong paglikha ng mga nilalaman. Naiiba ang mga outlet ng hatirang pangmadla sa [[Lumang midya|nakagisnang midya]] (tulad ng nakaimprentang mga [[magasin]] at [[pahayagan]], at [[Pagsasahimpapawid|pagsasahimpapawid ng telebisyon]] at [[Pagsasahimpapawid ng radyo|radyo]]) sa maraming paraan, tulad ng kalidad,<ref name="qualitymedia">{{cite journal |last=Agichtein |first=Eugene |author2=Carlos Castillo. Debora Donato |author3=Aristides Gionis |author4=Gilad Mishne |title=Finding high-quality content in social media |journal=WISDOM – Proceedings of the 2008 International Conference on Web Search and Data Mining |year=2008 |pages=183–193 |url=http://184pc128.csie.ntnu.edu.tw/presentation/09-03-09/Finding%20High-Quality%20Content%20in%20Social%20Media.pdf |access-date=2021-03-20 |archive-date=2023-05-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230523090540/http://184pc128.csie.ntnu.edu.tw/presentation/09-03-09/Finding%20High-Quality%20Content%20in%20Social%20Media.pdf |url-status=dead }}</ref> [[Abot (pagpapatalastas)|abot o saklaw]], [[Dalasan|dalas]], utilidad, kakagyatan, at pagkapermanente.<ref>{{Cite journal|last=Xiaohui Tao; Wei Huang; Xiangming Mu; Haoran Xie|date=18 November 2016|title=Special issue on knowledge management of web social media|url=https://content.iospress.com/download/web-intelligence/web343?id=web-intelligence%2Fweb343|journal=Web Intelligence|volume=14|issue=4|pages=273–274|doi=10.3233/WEB-160343|via=Lingnan scholars}}</ref> Bukod dito, gumagana ang mga outlet ng hatirang pangmadla sa isang ''[[diyalohiko]]ng'' sistema ng transmisyon (iyan ay, mula sa maraming mga tagapag-imporma patungo sa maraming mga tagatanggap), samantalang gumagana ang mga outlet ng nakagisnang midya sa ''monolohiko'' na modelo ng transmisyon (isang pinagmumulan patungo sa maraming mga tagatanggap). Halimbawa, dinadala ang isang pahayagan sa maraming mga suskriptor at ang isang himpilan ng radyo ay nagsasahimpapawid ng parehong mga palatuntunan sa isang buong lungsod.<ref>{{cite book |last=Pavlik & MacIntoch |first=John and Shawn |date=2015 |title=Converging Media 4th Edition |url=https://archive.org/details/convergingmedian0000pavl |location=New York, NY |publisher=Oxford University Press |page=[https://archive.org/details/convergingmedian0000pavl/page/189 189] |isbn=978-0-19-934230-3 }}</ref> Maraming mga indibidwal ang nakakapansin sa malawak na saklaw ng mga positibo at negatibong epekto ng paggamit ng ''social media''. Maaari itong makatulong upang mapabuti ang koneksyon ng isang indibidwal sa mga tunay o ''online'' na komunidad at maaaring maging isang epektibong kagamitan para sa komunikasyon (o ''marketing'') ng mga [[korporasyon]], [[negosyante]], [[organisasyon]], mga grupo ng adbokasiya, mga [[Partidong pampolitika|partidong pampulitika]], at [[pamahalaan]]. Nakikita rin nila ang pagkakaroon ng pagtaas sa mga kilusang pakikibaka at panlipunan gamit ang ''social media'' bilang isang kasangkapan para sa pakikipag-usap at pag-oorganisa sa tuwing may mga kaguluhan sa pulitika at lipunan. ==Tingnan din==<!-- {{div col|colwidth=18em}} * [[Augmented reality]] * [[Citizen media]] * [[Coke Zero Facial Profiler]] * [[Connectivism (learning theory)]] * [[Connectivity (media)]] * [[Culture jamming]] * [[Deplatforming]] * [[Human impact of Internet use]] * [[Internet#Politics and political revolutions|Internet politics]] * [[List of photo sharing websites]] * [[List of online video platforms]] * [[List of social bookmarking websites]] * [[List of social networking services]] * [[Metcalfe's law]] * [[MMORPG]] * [[Networked learning]] * [[Online presence management]] * [[Online research community]] * [[Participatory media]] * [[Social media and the Arab Spring]] * [[Social media marketing]] * [[Social media mining]] * [[Social media optimization]] * [[Social media surgery]] * [[Social media detoxification]] --> * [[Bagong midya]] *[[Midyang pangmasa]] *[[Pahayagan]] * [[Hatirang pangmadla at sikolohiya]]<!-- <!--{{div col end}}--> *[[Pangmadlang komunikasyon]] *[[Talaan ng mga hatirang pangmadla na may higit 100 milyong mga aktibong gumagamit]] ==Talababa== {{notelist}} ==Mga sanggunian== {{Reflist}} ==Mga karagdagang babasahin== * {{cite book |title=The Hype Machine: How Social Media Disrupts Our Elections, Our Economy, and Our Health—and How We Must Adapt |url=https://archive.org/details/hypemachinehowso0000aral |year=2020 |first=Sinan |last=Aral |isbn=978-0525574514 |publisher=Currency}} * {{cite book |title=The Wealth of Networks |last=Benkler |first=Yochai |author-link=Yochai Benkler |year=2006 |publisher=Yale University Press |location=New Haven |isbn=978-0-300-11056-2 |oclc=61881089|title-link=The Wealth of Networks }} * {{cite book|title=Social Media: A Critical Introduction|last=Fuchs|first=Christian|year=2014|publisher=Sage|location=London|author-link=Christian Fuchs (sociologist)|isbn=978-1-4462-5731-9}} * {{cite book |last=Gentle |first=Anne |year=2012 |title=Conversation and Community: The Social Web for Documentation |url=https://archive.org/details/conversationcomm0000anne |publisher=XML Press |location=Laguna Hills, CA |isbn=978-1-937434-10-6 |oclc=794490599 |edition=2nd}} * {{cite journal|doi=10.1080/08838151.2017.1309417|title='You too, Second Screeners?' Second Screeners' Echo Chambers During the 2016 U.S. Elections Primaries|journal=Journal of Broadcasting & Electronic Media|volume=61|issue=2|pages=291–308|year=2017|last1=Hayat|first1=Tsahi|last2=Samuel-Azran|first2=Tal|s2cid=148973729}} * {{cite book |title=Everything Bad Is Good for You |last=Johnson |first=Steven Berlin |author-link=Steven Berlin Johnson |year=2005 |publisher=Riverhead Books |location=New York |isbn=978-1-57322-307-2 |oclc=57514882|title-link=Everything Bad Is Good for You }} * {{cite book |last=Jue |first=Arthur L., Jackie Alcalde Marr, Mary Ellen Kassotakis |title=Social media at work : how networking tools propel organizational performance |year=2010 |publisher=Jossey-Bass |location=San Francisco, CA |isbn=978-0-470-40543-7 |edition=1st |url=https://archive.org/details/socialmediaatwor0000juea }} * {{cite book |last1=Lardi |first1=Kamales |last2=Fuchs |first2=Rainer |year=2013 |title=Social Media Strategy – A step-by-step guide to building your social business |publisher=vdf |location=Zurich |isbn=978-3-7281-3557-5 |edition=1st}} * {{cite book |last1=Li |first1=Charlene |last2=Bernoff |first2=Josh |year=2008 |title=Groundswell: Winning in a World Transformed by Social Technologies |publisher=Harvard Business Press |location=Boston |isbn=978-1-4221-2500-7 |oclc=423555651|title-link=Groundswell (book) }} * {{Cite book |last1=McHale |first1=Robert |last2=Garulay |first2=Eric |year=2012 |title=Navigating Social Media Legal Risks: Safeguarding Your Business |url=http://books.slashdot.org/story/12/08/13/1315256/book-review-navigating-social-media-legal-risks/ |publisher=Que |isbn=978-0-7897-4953-6 }} * {{Cite book |last=Piskorski |first=Mikołaj Jan |author-link=Mikolaj Piskorski |year=2014 |title=A Social Strategy: How We Profit from Social Media |url=https://archive.org/details/socialstrategyho0000pisk |location=Princeton, NJ |publisher=[[Princeton University Press]] |isbn=978-0-691-15339-1 }} * {{cite book |last1=Powell |first1=Guy R. |last2=Groves |first2=Steven W. |last3=Dimos |first3=Jerry |year=2011 |title=ROI of Social Media: How to improve the return on your social marketing investment |url=https://archive.org/details/roiofocialmediah0000powe |url-access=registration |publisher=John Wiley & Sons |location=New York |isbn=978-0-470-82741-3 |oclc=0470827416}} * {{cite book |last=Rheingold |first=Howard |title=Smart mobs: The next social revolution |year=2002 |publisher=Perseus Pub. |location=Cambridge, MA |isbn=978-0-7382-0608-0 |page=[https://archive.org/details/smartmobsnextsoc00rhei/page/288 288] |edition=1st printing |url=https://archive.org/details/smartmobsnextsoc00rhei/page/288 }} * {{cite book |last1=Scoble |first1=Robert |author-link1=Robert Scoble |last2=Israel |first2=Shel |author-link2=Shel Israel |year=2006 |title=Naked Conversations: How Blogs are Changing the Way Businesses Talk with Customers |publisher=John Wiley |location=Hoboken, NJ |isbn=978-0-471-74719-2 |oclc=61757953|title-link=Naked Conversations: How Blogs are Changing the Way Businesses Talk with Customers }} * {{cite book |last=Shirky |first=Clay |author-link=Clay Shirky |year=2008 |title=Here Comes Everybody |publisher=Penguin Press |location=New York |isbn=978-1-59420-153-0 |oclc=458788924|title-link=Here Comes Everybody }} * {{cite news |work=Psychology Tomorrow |url=http://psychologytomorrowmagazine.com/how-social-media-affects-our-relationships/ |date=September 7, 2015 |title=How Social Media Affects Our Relationships |author=Siegel, Alyssa }}{{Dead link|date=Hulyo 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * {{cite book |last=Surowiecki |first=James |author-link=James Surowiecki |year=2004 |title=The Wisdom of Crowds |publisher=Anchor Books |location=New York |isbn=978-0-385-72170-7 |oclc=156770258|title-link=The Wisdom of Crowds }} * {{cite book |last1=Tapscott |first1=Don |author-link1=Don Tapscott |last2=Williams |first2=Anthony D. |author-link2=Anthony D. Williams (author) |year=2006 |title=Wikinomics |publisher=Portfolio |location=New York |isbn=978-1-59184-138-8 |oclc=318389282|title-link=Wikinomics }} * {{cite book |last=Watts |first=Duncan J. |title=Six degrees: The science of a connected age |year=2003 |publisher=Vintage |location=London |isbn=978-0-09-944496-1 |page=368 }} * {{cite web |last=Tedesco |first=Laura Anne |date=October 2000 |title=Lascaux (ca. 15,000 B.C.) |website=Heilbrunn Timeline of Art History |location=New York |publisher=The Metropolitan Museum of Art |url=http://www.metmuseum.org/toah/hd/lasc/hd_lasc.htm}} * {{cite journal |last=Agozzino |first=Alisa |year=2012 |title=Building A Personal Relationship Through Social Media: A Study Of Millenial Students' Brand Engagement |journal=Ohio Communication Journal |volume=50 |pages=181–204}} *{{cite journal |doi=10.1108/IntR-06-2013-0115 |title=The power of prediction with social media |journal=Internet Research |volume=23 |issue=5 |pages=528–543 |year=2013 |last1=Schoen |first1=Harald |last2=Gayo-Avello |first2=Daniel |last3=Takis Metaxas |first3=Panagiotis |last4=Mustafaraj |first4=Eni |last5=Strohmaier |first5=Markus |last6=Gloor |first6=Peter |citeseerx=10.1.1.460.3885 }} * {{Cite journal |url=https://www.academia.edu/3248766 |author=Mateus, Samuel |date=2012 |title=Social Networks Scopophilic dimension – social belonging through spectatorship|journal=Observatorio (OBS*) Journal |issue=Special Issue}} * {{cite web |url=http://marketingland.com/use-seo-data-social-media-strategy-219705 |author=Jordan, Kasteler |date=2017 |title=How to use SEO data in your social media strategy}} * {{Cite book | last1 = Schrape | first1 = JF | title = Society, Regulation and Governance | year = 2017 | chapter = Reciprocal irritations: Social media, mass media and the public sphere | url = https://www.researchgate.net/publication/318723400 | journal = New Modes of Shaping Social Change? | pages = 138–150 | doi=10.4337/9781786438386.00016| isbn = 978-1-78643-838-6 }} * {{cite journal | last1 = O'Keeffe | first1 = G.S. | last2 = Clarke-Pearson | first2 = K. | year = 2011 | title = The impact of social media on children, adolescents, and families | url = http://pediatrics.aappublications.org/content/127/4/800.full | journal = Pediatrics | volume = 127 | issue = 4| pages = 800–804 | doi=10.1542/peds.2011-0054 | pmid=21444588| doi-access = free }} * {{cite journal | last1 = Blankenship | first1 = M | year = 2011 | title = How social media can and should impact higher education | url = https://archive.org/details/sim_education-digest_2011-03_76_7/page/39 | journal = The Education Digest | volume = 76 | issue = 7| page = 39 | id = {{ProQuest|848431918}} }} * {{cite journal|last1=Al-Rahmi|first1=Waleed Mugahed|last2=Othman|first2=Mohd Shahizan|date=2013|title=The Impact of Social Media use on Academic Performance among university students: A Pilot Study|url=https://www.researchgate.net/publication/283723637|journal=Journal of Information Systems Research and Innovation|pages=1–10}} * {{cite journal|doi=10.1007/s12103-016-9380-4|title=Effectiveness of Police Social Media Use|journal=American Journal of Criminal Justice|volume=42|issue=3|pages=489–501|year=2016|last1=Beshears|first1=Michael L.|s2cid=151928750}} ==Mga kawing panlabas== {{Scholia|topic|social media}} *{{Commons category-inline|Social media}} {{Authority control}} {{DEFAULTSORT:Hatirang pangmadla}} [[Kategorya:Hatirang pangmadla| ]] [[Kategorya:Kolaboratibong mga proyekto]] [[Kategorya:Mga social network]] 504fky8o40ut0y2xso3qfc0o6ps77fh 2164313 2164312 2025-06-10T05:21:26Z JWilz12345 77302 based on KWF orthography 2164313 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Social media icon.png|thumb|Mga halimbawa ng hatirang pangmadla. Mula kaliwa pakanan, taas pababa: [[Facebook]], [[Instagram]], [[Twitter]], [[Reddit]], [[WhatsApp]], [[YouTube]], at [[Google Plus]].]] Ang '''hatirang pangmadla'''{{efn|Ginamit sa isang batayang aklat gayundin sa opisyal na Gabay Pangkurikulum na inilabas ng [[Kagawaran ng Edukasyon]] para sa ikasampung baitang noong 2019.<ref>{{cite web|url=https://www.deped.gov.ph/wp-content/uploads/2019/01/Filipino-CG.pdf |title=K to 12 Gabay Pangkurikulum – FILIPINO (Baitang 1 - 10) |date=Mayo 2016 |publisher=[[Kagawaran ng Edukasyon (Pilipinas)|Kagawaran ng Edukasyon]] |page=178 |access-date=Marso 20, 2021|quote=''Ang mag-aaral ay nakapaglalathala ng sariling akda sa hatirang pangmadla (''social media'')...''}}</ref><ref>{{cite book |author=<!--Staff writer(s); no by-line.--> |title=Bulwagan – Kamalayan sa Gramatika at Panitikan (Baitang 10) |url= |location= |publisher=Abiva Publishing House, Inc. |page=188 |date=2017 |isbn=978-621-405-060-4}}</ref>}} o '''sosyal medya''' ({{langx|en|social media}}) ay ang tawag sa mga interaktibong [[Teknolohiyang pang-impormasyon|teknolohiya]] na nagsisilbing tagapamagitan sa pagpapalitan, [[pamamahagi]], at paglilikha ng mga [[impormasyon]], kaisipan, interes, at iba pang uri ng mga pahayag sa mundong digital, sa pamamagitan ng mga birtwal na pamayanan at network.<ref name="Kietzmann">{{cite journal|last=Kietzmann|first=Jan H.|author2=Kristopher Hermkens|title=Social media? Get serious! Understanding the functional building blocks of social media|journal=Business Horizons|year=2011|volume=54|issue=3|pages=241–251|doi=10.1016/j.bushor.2011.01.005|url=http://summit.sfu.ca/item/18103|type=Submitted manuscript}}</ref><ref name="SMDefinition">{{cite journal|last1=Obar|first1=Jonathan A.|last2=Wildman|first2=Steve|title=Social media definition and the governance challenge: An introduction to the special issue|journal=Telecommunications Policy|date=2015|volume=39|issue=9|pages=745–750|doi=10.1016/j.telpol.2015.07.014|ssrn=2647377}}</ref> Bagamat may mga pagtatalo sa pagpapakahulugan nito dahil na rin sa lawak at saklaw ng mga kasalukuyang hatirang pangmadla sa Internet, may mga magkakapareho itong mga katangian:<ref name="SMDefinition" /> # Mga interaktibong aplikasyong nakabatay sa Internet na Web 2.0 ang mga hatirang pangmadla.<ref name="SMDefinition" /><ref name="Kaplan">{{cite journal|author1=Kaplan Andreas M.|author2=Haenlein Michael|year=2010|title=Users of the world, unite! The challenges and opportunities of social media|url=http://michaelhaenlein.eu/Publications/Kaplan,%20Andreas%20-%20Users%20of%20the%20world,%20unite.pdf|journal=Business Horizons|volume=53|issue=1|page=61|doi=10.1016/j.bushor.2009.09.003|archive-url=https://web.archive.org/web/20111124233421/http://michaelhaenlein.eu/Publications/Kaplan,%20Andreas%20-%20Users%20of%20the%20world,%20unite.pdf|archive-date=2011-11-24|access-date=2016-12-07|url-status=dead}}</ref> # Mahalaga sa mga ito ang mga pinapasok na nilalaman ng mga tagagamit nito — tulad ng mga paskil o ''post'', teksto, at komento, gayundin ng mga larawan o bidyo, pati na rin ang mga datos na nabuo sa pamamagitan ng pakikipag-ugnayan sa iba online.<ref name="SMDefinition" /><ref name="Kaplan" /> # Gumagawa ng isang ''profile'' ang bawat tagagamit nito na dinisenyo at pinapanatili ng mga organisasyong gumawa nito.<ref name="SMDefinition" /><ref name="boydEllison">{{cite journal|last1=boyd|first1=danah m.|last2=Ellison|first2=Nicole B.|year=2007|title=Social Network Sites: Definition, History, and Scholarship|journal=Journal of Computer-Mediated Communication|volume=13|issue=1|pages=210–30|doi=10.1111/j.1083-6101.2007.00393.x|doi-access=free}}</ref> # Pinadadali ng mga hatirang pangmadla ang pagbubuo ng mga online na social network sa pamamagitan ng pag-uugnay ng profile ng isang tagagamit sa ibang mga profile ng mga indibidwal o pangkat.<ref name="SMDefinition" /><ref name="boydEllison" /> Para magamit ang mga ito, madalas pumupunta ang mga tagagamit sa web-based na app sa mga desktop at laptop, o di kaya'y nagda-download ng mga serbisyo na nagbibigay ng kakayahan sa kanila na magamit ito sa mga kanilang mobile device tulad ng [[smartphone]] at tablet. Habang gumagamit ang mga tagagamit ng ganitong mga serbisyong [[elektronika]], lumilikha sila ng napaka-interaktibong mga plataporma kung saan ang mga indibidwal, pamayanan, o organisasyon ay maaring mamahagi, mag-co-create, mag-usap, makilahok, at magbago ng mga nilalamang binuo ng mga tagagamit o sariling-ayos na mga nilalamang ipinaskil online.<ref name="Kietzmann"/> Bilang karagdagan, ginagamit ang hatirang pangmadla upang itala ang mga alaala; makatuto at siyasatin ang mga bagay-bagay; ianunsiyo ang sarili; at makabuo ng mga pagkakaibigan kasabay ng pag-unlad ng mga kaisipan mula sa paglikha ng mga [[blog]], [[podcast]], bidyo, at gaming site.<ref>{{Cite journal|last1=O'Keeffe|first1=Gwenn Schurgin|last2=Clarke-Pearson|first2=Kathleen|last3=Media|first3=Council on Communications and|date=Abril 1, 2011|title=The Impact of Social Media on Children, Adolescents, and Families|url=http://pediatrics.aappublications.org/content/127/4/800|journal=Pediatrics|language=en|volume=127|issue=4|pages=800–804|doi=10.1542/peds.2011-0054|issn=0031-4005|pmid=21444588|doi-access=free}}</ref> Ang nagbabagong ugnayan sa pagitan ng tao at teknolohiya ay ang sentro ng umuusbong na larangan ng {{ILL|mga pag-aaral na teknohumano|en|Technoself studies}}. Ilan sa tanyag na hatirang pangmadla na mga websayt na may higit sa 100 milyong nakarehistrong mga tagagamit ay [[Facebook]] (at ang kaugnay nitong [[Facebook Messenger]]), [[TikTok]], [[WeChat]], [[Instagram]], [[Qzone|QZone]], [[Sina Weibo|Weibo]], [[Twitter]], [[Tumblr]], [[Baidu Tieba]], at [[LinkedIn]]. Depende sa pagkahulugan, ang ibang kilalang mga plataporma na minsang tinukoy bilang mga serbisyong hatirang pangmadla ay [[YouTube]], [[Tencent QQ|QQ]], [[Quora]], [[Telegram (sopwer)|Telegram]], [[WhatsApp]], [[Line (sopwer)|LINE]], [[Snapchat]], [[Pinterest]], [[Viber]], [[Reddit]], [[Discord (sopwer)|Discord]], [[VK (social networking)|VK]], [[Microsoft Teams]], at marami pa. Ang mga [[Wiki]] ay halimbawa ng kolaboratibong paglikha ng mga nilalaman. Naiiba ang mga outlet ng hatirang pangmadla sa [[Lumang midya|nakagisnang midya]] (tulad ng nakaimprentang mga [[magasin]] at [[pahayagan]], at [[Pagsasahimpapawid|pagsasahimpapawid ng telebisyon]] at [[Pagsasahimpapawid ng radyo|radyo]]) sa maraming paraan, tulad ng kalidad,<ref name="qualitymedia">{{cite journal |last=Agichtein |first=Eugene |author2=Carlos Castillo. Debora Donato |author3=Aristides Gionis |author4=Gilad Mishne |title=Finding high-quality content in social media |journal=WISDOM – Proceedings of the 2008 International Conference on Web Search and Data Mining |year=2008 |pages=183–193 |url=http://184pc128.csie.ntnu.edu.tw/presentation/09-03-09/Finding%20High-Quality%20Content%20in%20Social%20Media.pdf |access-date=2021-03-20 |archive-date=2023-05-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230523090540/http://184pc128.csie.ntnu.edu.tw/presentation/09-03-09/Finding%20High-Quality%20Content%20in%20Social%20Media.pdf |url-status=dead }}</ref> [[Abot (pagpapatalastas)|abot o saklaw]], [[Dalasan|dalas]], utilidad, kakagyatan, at pagkapermanente.<ref>{{Cite journal|last=Xiaohui Tao; Wei Huang; Xiangming Mu; Haoran Xie|date=18 November 2016|title=Special issue on knowledge management of web social media|url=https://content.iospress.com/download/web-intelligence/web343?id=web-intelligence%2Fweb343|journal=Web Intelligence|volume=14|issue=4|pages=273–274|doi=10.3233/WEB-160343|via=Lingnan scholars}}</ref> Bukod dito, gumagana ang mga outlet ng hatirang pangmadla sa isang ''[[diyalohiko]]ng'' sistema ng transmisyon (iyan ay, mula sa maraming mga tagapag-imporma patungo sa maraming mga tagatanggap), samantalang gumagana ang mga outlet ng nakagisnang midya sa ''monolohiko'' na modelo ng transmisyon (isang pinagmumulan patungo sa maraming mga tagatanggap). Halimbawa, dinadala ang isang pahayagan sa maraming mga suskriptor at ang isang himpilan ng radyo ay nagsasahimpapawid ng parehong mga palatuntunan sa isang buong lungsod.<ref>{{cite book |last=Pavlik & MacIntoch |first=John and Shawn |date=2015 |title=Converging Media 4th Edition |url=https://archive.org/details/convergingmedian0000pavl |location=New York, NY |publisher=Oxford University Press |page=[https://archive.org/details/convergingmedian0000pavl/page/189 189] |isbn=978-0-19-934230-3 }}</ref> Maraming mga indibidwal ang nakapapansin sa malawak na saklaw ng mga positibo at negatibong epekto ng paggamit ng ''social media''. Maaari itong makatulong upang mapabuti ang koneksyon ng isang indibidwal sa mga tunay o ''online'' na komunidad at maaaring maging isang epektibong kagamitan para sa komunikasyon (o ''marketing'') ng mga [[korporasyon]], [[negosyante]], [[organisasyon]], mga grupo ng adbokasiya, mga [[Partidong pampolitika|partidong pampulitika]], at [[pamahalaan]]. Nakikita rin nila ang pagkakaroon ng pagtaas sa mga kilusang pakikibaka at panlipunan gamit ang ''social media'' bilang isang kasangkapan para sa pakikipag-usap at pag-oorganisa sa tuwing may mga kaguluhan sa pulitika at lipunan. ==Tingnan din==<!-- {{div col|colwidth=18em}} * [[Augmented reality]] * [[Citizen media]] * [[Coke Zero Facial Profiler]] * [[Connectivism (learning theory)]] * [[Connectivity (media)]] * [[Culture jamming]] * [[Deplatforming]] * [[Human impact of Internet use]] * [[Internet#Politics and political revolutions|Internet politics]] * [[List of photo sharing websites]] * [[List of online video platforms]] * [[List of social bookmarking websites]] * [[List of social networking services]] * [[Metcalfe's law]] * [[MMORPG]] * [[Networked learning]] * [[Online presence management]] * [[Online research community]] * [[Participatory media]] * [[Social media and the Arab Spring]] * [[Social media marketing]] * [[Social media mining]] * [[Social media optimization]] * [[Social media surgery]] * [[Social media detoxification]] --> * [[Bagong midya]] *[[Midyang pangmasa]] *[[Pahayagan]] * [[Hatirang pangmadla at sikolohiya]]<!-- <!--{{div col end}}--> *[[Pangmadlang komunikasyon]] *[[Talaan ng mga hatirang pangmadla na may higit 100 milyong mga aktibong gumagamit]] ==Talababa== {{notelist}} ==Mga sanggunian== {{Reflist}} ==Mga karagdagang babasahin== * {{cite book |title=The Hype Machine: How Social Media Disrupts Our Elections, Our Economy, and Our Health—and How We Must Adapt |url=https://archive.org/details/hypemachinehowso0000aral |year=2020 |first=Sinan |last=Aral |isbn=978-0525574514 |publisher=Currency}} * {{cite book |title=The Wealth of Networks |last=Benkler |first=Yochai |author-link=Yochai Benkler |year=2006 |publisher=Yale University Press |location=New Haven |isbn=978-0-300-11056-2 |oclc=61881089|title-link=The Wealth of Networks }} * {{cite book|title=Social Media: A Critical Introduction|last=Fuchs|first=Christian|year=2014|publisher=Sage|location=London|author-link=Christian Fuchs (sociologist)|isbn=978-1-4462-5731-9}} * {{cite book |last=Gentle |first=Anne |year=2012 |title=Conversation and Community: The Social Web for Documentation |url=https://archive.org/details/conversationcomm0000anne |publisher=XML Press |location=Laguna Hills, CA |isbn=978-1-937434-10-6 |oclc=794490599 |edition=2nd}} * {{cite journal|doi=10.1080/08838151.2017.1309417|title='You too, Second Screeners?' Second Screeners' Echo Chambers During the 2016 U.S. Elections Primaries|journal=Journal of Broadcasting & Electronic Media|volume=61|issue=2|pages=291–308|year=2017|last1=Hayat|first1=Tsahi|last2=Samuel-Azran|first2=Tal|s2cid=148973729}} * {{cite book |title=Everything Bad Is Good for You |last=Johnson |first=Steven Berlin |author-link=Steven Berlin Johnson |year=2005 |publisher=Riverhead Books |location=New York |isbn=978-1-57322-307-2 |oclc=57514882|title-link=Everything Bad Is Good for You }} * {{cite book |last=Jue |first=Arthur L., Jackie Alcalde Marr, Mary Ellen Kassotakis |title=Social media at work : how networking tools propel organizational performance |year=2010 |publisher=Jossey-Bass |location=San Francisco, CA |isbn=978-0-470-40543-7 |edition=1st |url=https://archive.org/details/socialmediaatwor0000juea }} * {{cite book |last1=Lardi |first1=Kamales |last2=Fuchs |first2=Rainer |year=2013 |title=Social Media Strategy – A step-by-step guide to building your social business |publisher=vdf |location=Zurich |isbn=978-3-7281-3557-5 |edition=1st}} * {{cite book |last1=Li |first1=Charlene |last2=Bernoff |first2=Josh |year=2008 |title=Groundswell: Winning in a World Transformed by Social Technologies |publisher=Harvard Business Press |location=Boston |isbn=978-1-4221-2500-7 |oclc=423555651|title-link=Groundswell (book) }} * {{Cite book |last1=McHale |first1=Robert |last2=Garulay |first2=Eric |year=2012 |title=Navigating Social Media Legal Risks: Safeguarding Your Business |url=http://books.slashdot.org/story/12/08/13/1315256/book-review-navigating-social-media-legal-risks/ |publisher=Que |isbn=978-0-7897-4953-6 }} * {{Cite book |last=Piskorski |first=Mikołaj Jan |author-link=Mikolaj Piskorski |year=2014 |title=A Social Strategy: How We Profit from Social Media |url=https://archive.org/details/socialstrategyho0000pisk |location=Princeton, NJ |publisher=[[Princeton University Press]] |isbn=978-0-691-15339-1 }} * {{cite book |last1=Powell |first1=Guy R. |last2=Groves |first2=Steven W. |last3=Dimos |first3=Jerry |year=2011 |title=ROI of Social Media: How to improve the return on your social marketing investment |url=https://archive.org/details/roiofocialmediah0000powe |url-access=registration |publisher=John Wiley & Sons |location=New York |isbn=978-0-470-82741-3 |oclc=0470827416}} * {{cite book |last=Rheingold |first=Howard |title=Smart mobs: The next social revolution |year=2002 |publisher=Perseus Pub. |location=Cambridge, MA |isbn=978-0-7382-0608-0 |page=[https://archive.org/details/smartmobsnextsoc00rhei/page/288 288] |edition=1st printing |url=https://archive.org/details/smartmobsnextsoc00rhei/page/288 }} * {{cite book |last1=Scoble |first1=Robert |author-link1=Robert Scoble |last2=Israel |first2=Shel |author-link2=Shel Israel |year=2006 |title=Naked Conversations: How Blogs are Changing the Way Businesses Talk with Customers |publisher=John Wiley |location=Hoboken, NJ |isbn=978-0-471-74719-2 |oclc=61757953|title-link=Naked Conversations: How Blogs are Changing the Way Businesses Talk with Customers }} * {{cite book |last=Shirky |first=Clay |author-link=Clay Shirky |year=2008 |title=Here Comes Everybody |publisher=Penguin Press |location=New York |isbn=978-1-59420-153-0 |oclc=458788924|title-link=Here Comes Everybody }} * {{cite news |work=Psychology Tomorrow |url=http://psychologytomorrowmagazine.com/how-social-media-affects-our-relationships/ |date=September 7, 2015 |title=How Social Media Affects Our Relationships |author=Siegel, Alyssa }}{{Dead link|date=Hulyo 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * {{cite book |last=Surowiecki |first=James |author-link=James Surowiecki |year=2004 |title=The Wisdom of Crowds |publisher=Anchor Books |location=New York |isbn=978-0-385-72170-7 |oclc=156770258|title-link=The Wisdom of Crowds }} * {{cite book |last1=Tapscott |first1=Don |author-link1=Don Tapscott |last2=Williams |first2=Anthony D. |author-link2=Anthony D. Williams (author) |year=2006 |title=Wikinomics |publisher=Portfolio |location=New York |isbn=978-1-59184-138-8 |oclc=318389282|title-link=Wikinomics }} * {{cite book |last=Watts |first=Duncan J. |title=Six degrees: The science of a connected age |year=2003 |publisher=Vintage |location=London |isbn=978-0-09-944496-1 |page=368 }} * {{cite web |last=Tedesco |first=Laura Anne |date=October 2000 |title=Lascaux (ca. 15,000 B.C.) |website=Heilbrunn Timeline of Art History |location=New York |publisher=The Metropolitan Museum of Art |url=http://www.metmuseum.org/toah/hd/lasc/hd_lasc.htm}} * {{cite journal |last=Agozzino |first=Alisa |year=2012 |title=Building A Personal Relationship Through Social Media: A Study Of Millenial Students' Brand Engagement |journal=Ohio Communication Journal |volume=50 |pages=181–204}} *{{cite journal |doi=10.1108/IntR-06-2013-0115 |title=The power of prediction with social media |journal=Internet Research |volume=23 |issue=5 |pages=528–543 |year=2013 |last1=Schoen |first1=Harald |last2=Gayo-Avello |first2=Daniel |last3=Takis Metaxas |first3=Panagiotis |last4=Mustafaraj |first4=Eni |last5=Strohmaier |first5=Markus |last6=Gloor |first6=Peter |citeseerx=10.1.1.460.3885 }} * {{Cite journal |url=https://www.academia.edu/3248766 |author=Mateus, Samuel |date=2012 |title=Social Networks Scopophilic dimension – social belonging through spectatorship|journal=Observatorio (OBS*) Journal |issue=Special Issue}} * {{cite web |url=http://marketingland.com/use-seo-data-social-media-strategy-219705 |author=Jordan, Kasteler |date=2017 |title=How to use SEO data in your social media strategy}} * {{Cite book | last1 = Schrape | first1 = JF | title = Society, Regulation and Governance | year = 2017 | chapter = Reciprocal irritations: Social media, mass media and the public sphere | url = https://www.researchgate.net/publication/318723400 | journal = New Modes of Shaping Social Change? | pages = 138–150 | doi=10.4337/9781786438386.00016| isbn = 978-1-78643-838-6 }} * {{cite journal | last1 = O'Keeffe | first1 = G.S. | last2 = Clarke-Pearson | first2 = K. | year = 2011 | title = The impact of social media on children, adolescents, and families | url = http://pediatrics.aappublications.org/content/127/4/800.full | journal = Pediatrics | volume = 127 | issue = 4| pages = 800–804 | doi=10.1542/peds.2011-0054 | pmid=21444588| doi-access = free }} * {{cite journal | last1 = Blankenship | first1 = M | year = 2011 | title = How social media can and should impact higher education | url = https://archive.org/details/sim_education-digest_2011-03_76_7/page/39 | journal = The Education Digest | volume = 76 | issue = 7| page = 39 | id = {{ProQuest|848431918}} }} * {{cite journal|last1=Al-Rahmi|first1=Waleed Mugahed|last2=Othman|first2=Mohd Shahizan|date=2013|title=The Impact of Social Media use on Academic Performance among university students: A Pilot Study|url=https://www.researchgate.net/publication/283723637|journal=Journal of Information Systems Research and Innovation|pages=1–10}} * {{cite journal|doi=10.1007/s12103-016-9380-4|title=Effectiveness of Police Social Media Use|journal=American Journal of Criminal Justice|volume=42|issue=3|pages=489–501|year=2016|last1=Beshears|first1=Michael L.|s2cid=151928750}} ==Mga kawing panlabas== {{Scholia|topic|social media}} *{{Commons category-inline|Social media}} {{Authority control}} {{DEFAULTSORT:Hatirang pangmadla}} [[Kategorya:Hatirang pangmadla| ]] [[Kategorya:Kolaboratibong mga proyekto]] [[Kategorya:Mga social network]] p563lllcsgonj2fl1zh37evxt2zt5yn 2 317584 2164285 2164120 2025-06-10T01:28:39Z Allyriana000 119761 2164285 wikitext text/x-wiki {{userboxtop|align=right|backgroundcolor=#cedff2|bordercolor=#4E78A0 solid 5px;|extra-css=border-radius: 8px; padding-bottom:3px; padding-top:5px;|textcolor=black|toptext='''Allyriana000'''}} {{User en}} {{User Wikipedian For|year=2022|month=05|day=13}} {{User contrib|15,390}} {{Userboxbottom}}Magandang araw Pilipinas! Ako si Allyriana, at ako ay mahilig sa pagsubaybay sa mga patimapalak pagandahan tulad ng Miss Universe, Miss World, Miss Earth, at Miss International. Nagsimula akong mag-edit sa English Wikipedia noong Abril 4, 2021, subalit nagsimula lamang ako sa Wikipedia Tagalog noong Mayo 13, 2022. Ako ay ipinanganak sa [[Lungsod Quezon]], kung saan ako lumaki. Ang aking mga hilig ay gumuhit ng mga ''portrait'' ng mga tao at ng mga estruktura, manood ng mga Netflix ''series'' tulad ng RuPaul's Drag Race, The Crown, Money Heist at Grey's Anatomy, at kumanta. Ang aking mga paboritong kulay ay itim, ''navy blue'', ''beige'', ''pink'', at luntian. == Mga nagawang artikulo == === Talaan ng mga artikulo === Ang mga artikulong naka-'''''bold''''' ay ang mga artikulong '''tapos nang ilikha''' o may mga '''sapat na sanggunian''' na para sa mga nilalaman ng artikulo. Ang mga artikulong hindi naka-''bold'' ay ang mga artikulo kinakailangan pang dagdagan ng sapat na impormasyon at sanggunian. Lahat na ng mga artikulo mula sa Cycle 1 ang naka-''bold''. 177 artikulo ang tapos na. Ang mga artikulong may asterisk ay mga artikulong naka-arkibo na ang mga sanggunian. ==== Cycle 1: 2021-2022 <small>(53 artikulo)</small> ==== {{hidden begin|border=#aaa 1px solid|titlestyle=text-align:center |title= Talaan ng mga artikulo mula sa Cycle 1}} {{col-begin}} {{col-2}} {| ! Hunyo |- | *'''[[Nadia Ferreira]]''' (10)* *'''[[Miss Universe Philippines]]''' (11)* |- ! Agosto |- | *'''[[Miss World 2023]]''' (2)* *'''[[Miss World 2018]]''' (3) *'''[[Miss World 2019]]''' (5) |- ! Setyembre |- | *'''[[Francisco Mañosa]]''' (1) *'''[[Andrea Meza]]''' (19) |- ! Oktubre |- | *'''[[Miss Universe 1952]]''' (4)* *'''[[Miss Universe 1953]]''' (6)* *'''[[Miss Universe 1954]]''' (7)* *'''[[Miss Universe 1955]]''' (10)* *'''[[Miss Universe 1956]]''' (10)* *'''[[Miss Universe 1957]]''' (11)* *'''[[Miss Universe 1958]]''' (12)* *'''[[Miss Universe 1959]]''' (24)* |- ! Nobyembre |- | *'''[[Miss Universe 1960]]''' (5) *'''[[Miss Universe 1961]]''' (6) *'''[[Miss Universe 1962]]''' (7) *'''[[Miss Universe 1963]]''' (8) *'''[[Miss World 1951]]''' (8) *'''[[Miss Universe 1964]]''' (9) *'''[[Miss Universe 1965]]''' (21) *'''[[Miss Universe 1966]]''' (25) *'''[[Miss Universe 1967]]''' (29) |} {{col-2}} {| |- ! Disyembre |- | *'''[[Miss Universe 1968]]''' (5)* *'''[[Miss Universe 1969]]''' (8) *'''[[Miss World 1952]]''' (8) *'''[[Miss World 1953]]''' (10) *'''[[Miss Universe 1970]]''' (11) *'''[[Miss Universe 1971]]''' (11) *'''[[Miss Universe 1972]]''' (12) *'''[[Miss Universe 1973]]''' (12) *'''[[Miss Universe 1974]]''' (13) *'''[[Miss World 1954]]''' (22) *'''[[Miss World 1955]]''' (23) *'''[[Miss Universe 1975]]''' (23) *'''[[Miss Universe 1976]]''' (23) *'''[[Miss Universe 1977]]''' (24) *'''[[Miss Universe 2012]]''' (24) *'''[[Miss Universe 1978]]''' (25) *'''[[Miss Universe 1979]]''' (25) *'''[[Miss Universe 1980]]''' (27) *'''[[Miss Universe 1981]]''' (27) *'''[[Miss Universe 1982]]''' (28) *'''[[Miss Universe 1983]]''' (28) *'''[[Miss Universe 1984]]''' (28) *'''[[Miss Universe 1985]]''' (30) *'''[[Miss Universe 1986]]''' (30) *'''[[Miss Universe 1987]]''' (30) *'''[[Miss Universe 1988]]''' (30) *'''[[Miss Universe 1989]]''' (30) *'''[[Miss Universe 2011]]''' (30) *'''[[Miss Universe 1990]]''' (31) |} {{col-end}} {{hidden end}} ==== Cycle 2: 2023 <small>(86 artikulo)</small> ==== {{hidden begin|border=#aaa 1px solid|titlestyle=text-align:center |title= Talaan ng mga artikulo mula sa Cycle 2}} {{col-begin}} {{col-2}} {| |- ! Enero |- | *'''[[Miss Universe 1991]]''' (3) *'''[[Miss World 1956]]''' (4) *'''[[Marisol Malaret]]''' (4) *'''[[Miss Universe 2023]]''' (5) *[[Miss World 2003]] (5) *'''[[Fenty Beauty]]''' (5) *'''[[Miss Universe 1992]]''' (8) *'''[[Miss Universe 2010]]''' (8) *[[Miss World 2005]] (8) *'''[[Miss Universe 1993]]''' (9) *'''[[Miss Universe 1999]]''' (9) *'''[[Miss Universe 1994]]''' (12) *'''[[Miss Universe 1995]]''' (12) *'''[[Miss Universe 1996]]''' (12) *'''[[Miss Universe 2000]]''' (12) *'''[[Miss Universe 2001]]''' (12) *'''[[Miss Universe 1997]]''' (13) *'''[[Miss Universe 1998]]''' (13) *'''[[Miss Universe 2002]]''' (13) *'''[[Miss Universe 2003]]''' (13) *'''[[Miss Universe 2004]]''' (13) *'''[[Miss Universe 2005]]''' (13) *'''[[Miss Universe 2006]]''' (13) *'''[[Miss Universe 2007]]''' (13) *'''[[R'Bonney Gabriel]]''' (15) *[[Mariam Habach]] (18) *'''[[Binibining Pilipinas 1964]]''' (23) *'''[[Binibining Pilipinas 1965]]''' (25) *'''[[Miss Universe 2008]]''' (25) *'''[[Miss World 1971]]''' (31) *'''[[Miss International 2023]]''' (31) |- ! Pebrero |- | *'''[[Binibining Pilipinas 1966]]''' (2) *'''[[Binibining Pilipinas 1967]]''' (2) *'''[[Anna Sueangam-iam]]''' (3) *'''[[Miss USA 1952]]''' (4) *'''[[Binibining Pilipinas 2023]]''' (6) *'''[[Miss World 1960]]''' (7) *'''[[Miss Universe Philippines 2023]]''' (18) *[[Julia Gama]] (22) *[[Binibining Pilipinas 1968]] (24) |- ! Marso |- | *[[Binibining Pilipinas 1969]] (4) *'''[[Miss World 1961]]''' (7) *'''[[Miss World 1962]]''' (22) *'''[[Miss World 1963]]''' (26) *'''[[Miss World 1967]]''' (30) |- ! Abril |- | *[[Miss World 2011]] (12) |} {{col-2}} *[[Miss World 2012]] (14) *[[Miss World 2013]] (14) *[[Miss World 2014]] (18) *[[Miss World 2015]] (20) *'''[[Binibining Pilipinas 2021]]''' (20) {| |- ! Mayo |- | *[[Kapuluang Mamanuca]] (1) *'''[[Miss World 1964]]''' (8) *'''[[Miss World 1976]]''' (10) *'''[[Miss World 1977]]''' (12) *'''[[Miss World 1978]]''' (12) |- ! Hunyo |- | *'''[[Miss Universe 2009]]''' (1) *'''[[Miss World 1965]]''' (1) *'''[[Miss World 1979]]''' (1) *'''[[Miss World 1966]]''' (3) *'''[[Miss World 1968]]''' (3) *'''[[Miss World 1969]]''' (3) *'''[[Miss World 1970]]''' (3) *'''[[Miss World 1972]]''' (3) *'''[[Miss World 1980]]''' (5) *'''[[Miss World 1973]]''' (6) *'''[[Miss World 1974]]''' (6) *'''[[Miss World 1981]]''' (6) *'''[[Miss World 1982]]''' (6) *'''[[Miss World 1983]]''' (7) *'''[[Miss World 1984]]''' (7) *'''[[Miss Universe Philippines 2024]]''' (10) *'''[[Miss World 1985]]''' (13) *[[Auckland]] (17) *'''[[Miss World 1986]]''' (26) |- ! Hulyo |- | *[[Zozibini Tunzi]] (6) *'''[[Miss World 1987]]''' (16) *'''[[Miss World 1988]]''' (31) |- ! Agosto |- | *'''[[Miss World 1989]]''' (1) *'''[[Miss World 2017]]''' (10) *'''[[Miss International 1960]]''' (10)* |- ! Setyembre |- | *[[Lalela Mswane]] (7) *'''[[Miss World 1990]]''' (19) |- ! Nobyembre |- | *'''[[Sheynnis Palacios]]''' (19) *'''[[Miss Universe 2024]]''' (19) |- ! Disyembre |- | *[[Miss International 2019]] (1) *'''[[Miss International 2024]]''' (12) |} {{col-end}} {{hidden end}} '''Cycle 3: 2024 <small>(95 artikulo + 2 artikulong Ingles)</small>'''{{hidden begin|border=#aaa 1px solid|titlestyle=text-align:center |title= Talaan ng mga artikulo mula sa Cycle 3}} {{col-begin}} {{col-2}} {| |- ! Enero |- | *'''[[Miss World 1991]]''' (8) *'''[[Miss World 1992]]''' (13) *'''[[Miss World 1993]]''' (14) *'''[[Miss World 1975]]''' (14) *[[Demi-Leigh Tebow]] (17) *''[[Iris Mittenaere]]'' (17) *[[Charlie Puth]] (18) *[[Gabriela Isler]] (18) *'''[[Miss World 1994]]''' (27) *'''[[Miss World 1995]]''' (27) *'''[[Miss World 1996]]''' (28) |- ! Pebrero |- | *'''[[Miss World 1997]]''' (10) |- ! Marso |- | *'''[[Miss World 1998]]''' (2)* *'''[[Miss World 1999]]''' (3) *'''[[Miss World 2000]]''' (3) *[[Miss Earth 2024]] (3) *[[Arkitekturang bernakular]] (4) *[[Miss World 2024]] (6) *'''[[Miss World 2001]]''' (8) *[[Karolina Bielawska]] (10) *[[Krystyna Pyszková]] (13) *[[Miss World 2002]] (15) *[[Nguyễn Huỳnh Kim Duyên]] (17) *[[Talaan ng mga bansa sa Miss Universe]] (17) *[[Shopee]] (21) |- ! Abril |- | *[[Ella Mai]] (3) *[[Binibining Pilipinas 2024]] (5) *[[Miss World 2004]] (8) *[[Miss World 2006]] (9) *[[Miss World 2007]] (10) *[[Miss World 2008]] (13) *[[Miss World 2016]] (20) *[[Tahanang Pilipino]] (24) |- ! Mayo |- | *[[Lacoste]] (6) *[[Adrastea (buwan)|Adrastea]] (6) *[[66391 Moshup]] (6) *[[3015 Candy]] (7) *[[3031 Houston]] (7) *[[Loewe (tatak ng moda)|Loewe]] (8) *[[Drita Ziri]] (9) *[[Bretman Rock]] (9) *[[Miss International 2018]] (10) *[[Chelsea Anne Manalo]] (23) *[[Miss Universe Philippines 2025]] (23) *[[Kim Kardashian]] (23) |- ! Hunyo |- | *'''Miss World Philippines 2024''' (4; sa Ingles) *[[Noelia Voigt]] (17) *'''Miss Universe Thailand 2024''' (19; sa Ingles) |} {{col-2}} {| *[[Binibining Pilipinas 2009]] (26) *[[Binibining Pilipinas 2019]] (27) *[[Angelica Lopez]] (30) |- ! Hulyo |- | *[[Miss Earth 2003]] (5) *[[Miss Supranational 2024]] (6) *[[Myrna Esguerra]] (8) *[[Alice Guo]] (16) *[[Krishnah Gravidez]] (20) *[[Pinoy Big Brother: Gen 11]] (21) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 10001–11000]]''' (21) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 11001–12000]]''' (21) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 12001–13000]]''' (21) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 13001–14000]]''' (22) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 14001–15000]]''' (23) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 15001–16000]]''' (23) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 16001–17000]]''' (24) *[[EJ Obiena]] (26) |- ! Agosto |- | *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 17001–18000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 18001–19000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 19001–20000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 20001–21000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 21001–22000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 22001–23000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 23001–24000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 24001–25000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 25001–26000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 26001–27000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 27001–28000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 28001–29000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 29001–30000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 30001–31000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 31001–32000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 32001–33000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 33001–34000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 34001–35000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 35001–36000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 36001–37000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 37001–38000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 38001–39000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 39001–40000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 40001–41000]]''' (22) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 41001–42000]]''' (22) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 42001–43000]]''' (22) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 43001–44000]]''' (22) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 44001–45000]]''' (22) |- ! Oktubre |- | *'''[[Miss International 1961]]''' (15) |- ! Nobyembre |- | *[[Miss Universe 2025]] (21) *[[Victoria Kjær Theilvig]] (21) |- ! Disyembre |- | *[[Miss International 1962]] (30) |}{{col-end}} {{hidden end}}'''Cycle 4: 2025 <small>(61 artikulo + 2 artikulong Ingles)</small>'''{{hidden begin|border=#aaa 1px solid|titlestyle=text-align:center |title= Talaan ng mga artikulo mula sa Cycle 4}} {{col-begin}} {{col-2}} {| |- ! Enero |- | *Miss USA 2025 (8; sa Ingles) *[[Miss Universe Philippines 2021]] (27) *[[Miss Universe Thailand]] (31) |- ! Pebrero |- | *[[Yllana Aduana]] (3) *[[Maison Schiaparelli]] (8) *[[Miss Grand International 2024]] (14) *[[CJ Opiaza]] (14) *[[Miss International 2025]] (21) |- ! Marso |- | *[[Miss Supranational 2025]] (3) *[[Pinoy Big Brother: Celebrity Collab Edition]] (9) *[[Sabrina Carpenter]] (21) *'''[[Aiah]]''' (23) *'''[[Colet (mang-aawit)|Colet]]''' (23) *Binibining Pilipinas 2025 (24; sa Ingles) |- ! Abril |- | *[[Miss International 1963]] (11) *[[Miss International 1964]] (11) *[[Miss International 1965]] (12) *[[Miss International 1967]] (13) *[[Miss International 1968]] (14) *[[Miss International 1969]] (14) *[[Miss International 1970]] (16) *[[Miss International 1971]] (17) *[[Miss International 1979]] (17) *[[Aurora Pijuan]] (17) *[[Miss International 1972]] (18) *[[Miss International 1973]] (21) *[[Miss International 1974]] (29) *[[Miss International 1975]] (29) *[[Miss International 1976]] (29) *[[Miss International 1977]] (29) *[[Miss International 1978]] (29) *[[Miss International 1980]] (30) |} {{col-2}} {| |- ! Mayo |- | *[[Binibining Pilipinas 2025]] (1) *[[Miss International 1981]] (1) *[[Miss International 1982]] (2) *[[Miss International 1983]] (5) *[[Miss International 1984]] (5) *[[Miss International 1985]] (5) *[[Miss International 1986]] (5) *[[Papa Leon XIV]] (9) *[[Miss International 1987]] (11) *[[Miss International 1988]] (12) *[[Miss International 1989]] (12) *[[Miss International 1990]] (19) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 45001–46000]]''' (23) *[[Miss International 1991]] (26) *[[Miss International 1992]] (28) *[[Miss International 1993]] (29) *[[Miss International 1994]] (29) *[[Miss International 1995]] (29) *[[Miss International 1996]] (29) *[[Miss International 1997]] (29) *[[Miss International 1998]] (29) *[[Miss International 1999]] (29) *[[Miss International 2000]] (31) *[[Miss International 2001]] (31) |- ! Hunyo |- | *[[Miss International 2002]] (3) *[[Miss International 2003]] (4) *[[Miss International 2004]] (7) *[[Miss International 2005]] (7) *[[Miss International 2006]] (7) *[[Miss International 2007]] (7) *[[Miss International 2008]] (7) *[[Miss International 2009]] (8) *[[Miss International 2010]] (8) *[[Miss International 2011]] (9) *[[Miss International 2012]] (9) |}{{col-end}} {{hidden end}} r4j9b9w65cj0z2hybx7zzzl1f0eir5k 0 318267 2164342 2136552 2025-06-10T10:14:39Z Cloverangel237 149506 Nagkumpuni 2164342 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = Zeinab Harake | image = Zeinab Harake Kampon.jpg | caption = Si Zeinab Harake (nasa gitna) | birth_name = Zeinab Mohammad Ocampo Harake | birth_date = {{birth date and age|1998|12|11}} | birth_place = [[Bacoor]], [[Cavite]], [[Pilipinas]] | nationality = [[Pilipino]] | occupation = [[YouTube]]r | other_names = Zeinab, Zebby | years_active = 2017–kasalukuyan | height = {{height|m=1.73}} | family = Mohammad Harake (ama)<br>Mariafe Ocampo (ina)<br>Wessam Harake (kapatid)<br>Tara Harake (kapatid)<br>Rana Harake (ate) | partner = Bobby Ray Parks Jr. (2023-kasalukuyan) | children = Zebbiana Harake (daughter)<br>Lucas Harake (son) | net_worth = | education = St. Peregrine Institute | website = {{Instagram|zeinab.harake.official}} }} Si '''Zeinab Harake''' o simpleng '''Zebby''' ay isang tanyag na tao sa hatiran{{efn|internet}} sa pagiging [[YouTube]]r, social media influencer, vlogger, content creator, at namumuhunan sa [[Pilipinas]]. Siya ay gumagawa ng mga bidyo sa YouTube sa paraan ng pagprank at mga masiyang mga bidyo.<ref>{{Cite web |url=https://www.famousss.com/profile/zeinab-harake |title=Archive copy |access-date=2022-07-16 |archive-date=2022-06-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220628190103/https://www.famousss.com/profile/zeinab-harake/ |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web |last=Baylon |first=Khryzztine Joy |title=Zeinab Harake, binalikan ang sakit na naranasan kay Skusta Clee: “Kulang na lang luhod‑luhuran ko siya para 'wag niya kami iwan” |url=https://www.pep.ph/news/local/167017/zeinab-harake-skusta-clee-a5132-20220713 |website=PEP.ph |publisher=Philippine Entertainment Portal |date=13 Hulyo 2022}}</ref> Siya ay kasama nina ''Donnalyn Bartolome'', at ''Jelai Andres'' na mga tanyag na YouTuber sa hatirang pangmadla.<ref>{{cite web |title=Zeinab Harake – Age, Family, Bio |url=https://www.famousbirthdays.com/people/zeinab-harake.html |website=Famous Birthdays}}</ref> ==Talambuhay== Si Zeinab ay ipinanganak noong 11, Disyembre 1998. Siya ang pangatlo sa magkakapatid na Harake kasama sina Wessam at Rana. Ang kaniyang ate na si Rana ay isa rin sa mga influencer sa hatirang pangmadla. ==Mga sanggunian== {{reflist}} ==Mga kawing panlabas== * {{IMDb name|11138915}} {{DEFAULTSORT:Harake, Zeinab}} [[Kategorya:Ipinanganak noong 1998]] [[Kategorya:Mga Pilipino]] [[Kategorya:Mga Tagalog]] [[Kategorya:Mga YouTuber sa Pilipinas]] 9y6y2y2hfpqnsatcf1cif6imxq0tdj8 2164343 2164342 2025-06-10T10:19:39Z Cloverangel237 149506 Nagkumpuni 2164343 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = Zeinab Harake | image = Zeinab Harake Kampon.jpg | caption = Si Zeinab Harake (nasa gitna) | birth_name = Zeinab Mohammad Ocampo Harake | birth_date = {{birth date and age|1998|12|11}} | birth_place = [[Bacoor]], [[Cavite]], [[Pilipinas]] | nationality = [[Pilipino]] | occupation = [[YouTube]]r | other_names = Zeinab, Zebby | years_active = 2017–kasalukuyan | height = {{height|m=1.73}} | family = Mohammad Harake (ama)<br>Mariafe Ocampo (ina)<br>Wessam Harake (kapatid)<br>Tara Harake (kapatid)<br>Rana Harake (ate) | partner = Bobby Ray Parks Jr. (2023-kasalukuyan) | children = Zebbiana Harake (daughter)<br>Lucas Harake (son) | net_worth = | education = St. Peregrine Institute | website = {{Instagram|zeinab.harake.official}} }} Si '''Zeinab Harake''' o sa palayaw niya na '''Zebby''' ay isang tanyag na tao sa hatiran{{efn|internet}} sa pagiging [[YouTube]]r, influencer sa [[hatirang pangmadla]], vlogger, content creator, at namumuhunan sa [[Pilipinas]]. Siya ay gumagawa ng mga bidyo sa YouTube sa paraan ng pagprank at mga masiyang mga bidyo.<ref>{{Cite web |url=https://www.famousss.com/profile/zeinab-harake |title=Archive copy |access-date=2022-07-16 |archive-date=2022-06-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220628190103/https://www.famousss.com/profile/zeinab-harake/ |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web |last=Baylon |first=Khryzztine Joy |title=Zeinab Harake, binalikan ang sakit na naranasan kay Skusta Clee: “Kulang na lang luhod‑luhuran ko siya para 'wag niya kami iwan” |url=https://www.pep.ph/news/local/167017/zeinab-harake-skusta-clee-a5132-20220713 |website=PEP.ph |publisher=Philippine Entertainment Portal |date=13 Hulyo 2022}}</ref> Siya ay kasama nina ''Donnalyn Bartolome'', at ''Jelai Andres'' na mga tanyag na YouTuber sa [[hatirang pangmadla]].<ref>{{cite web |title=Zeinab Harake – Age, Family, Bio |url=https://www.famousbirthdays.com/people/zeinab-harake.html |website=Famous Birthdays}}</ref> ==Talambuhay== Si Zeinab ay ipinanganak noong 11, Disyembre 1998. Siya ang pangatlo sa magkakapatid na Harake kasama sina Wessam at Rana. Ang kaniyang ate na si Rana ay isa rin sa mga influencer sa [[hatirang pangmadla]]. ==Mga sanggunian== {{reflist}} ==Mga pananda== {{notelist}} ==Mga kawing panlabas== * {{IMDb name|11138915}} {{DEFAULTSORT:Harake, Zeinab}} [[Kategorya:Ipinanganak noong 1998]] [[Kategorya:Mga Pilipino]] [[Kategorya:Mga Tagalog]] [[Kategorya:Mga YouTuber sa Pilipinas]] pw7jm5rqoimlfdkmo9nbwfmmglxqy5z 0 324972 2164286 2151755 2025-06-10T01:30:15Z Superastig 11141 Update. 2164286 wikitext text/x-wiki {{About|kasalukuyang inkarnasyon ng DZMM na pinamamahala ng Media Serbisyo Production Corporation|dating inkarnasyon ng DZMM ng ABS-CBN mula 1986 hanggang 2020|DZMM}} {{Infobox radio station | name = Radyo Patrol | callsign = DWPM | city = [[Lungsod Quezon]] | area = [[Malawakang Maynila]] at mga karatig na lugar | branding = DZMM Radyo Patrol 630 | airdate = {{start date|2023|6|30}} | format = [[News radio|News]], [[:en:Public affairs (broadcasting)|Public Affairs]], [[Talk radio|Talk]] | language = [[Wikang Filipino|Filipino]] | licensing_authority = [[National Telecommunications Commission (Philippines)|NTC]] | power = 10,000 watts | callsign_meaning = '''P'''rime '''M'''edia | owner = [[Philippine Collective Media Corporation]] | operator = Media Serbisyo Production Corporation <br> {{small|(joint venture ng Philippine Collective Media Corporation at [[ABS-CBN Corporation]])}} }} Ang '''DWPM''' (630 [[:en:AM broadcasting|AM]]), sumasahimpapawid bilang '''DZMM Radyo Patrol 630''', ay isang himpilan ng radyo na pagmamay-ari ng [[Philippine Collective Media Corporation]] at pinamamahalaan sa pamamagitan ng joint venture nila ng [[ABS-CBN Corporation]] bilang Media Serbisyo Production Corporation. Ang estudyo nito ay matatagpuan sa ABS-CBN Broadcasting Center, Sgt. Esguerra Ave. cor. Mother Ignacia St., Brgy. South Triangle, Diliman, [[Lungsod Quezon]]; ang transmiter nito ay matatagpuan sa kahabaan ng F. Navarette St., Brgy. Panghulo, [[Obando, Bulacan]]. Dati nang itinalaga ang talapihitang ito sa [[DZMM-AM|DZMM]] na pag-aari ng ABS-CBN. ==Kasaysayan== ===Pinagmulan=== Noong Mayo 23, 2023, inanunsyo ng [[ABS-CBN Corporation]] na nagkaroon sila ng joint venture kasama ang [[Philippine Collective Media Corporation]] ng Prime Media Holdings, Inc., na pag-aari ni House Speaker Representative [[Martin Romualdez]], upang makagawa at magdala ng iba't ibang programa sa himpapawid. Kabilang sa mga plano nito ay ang posibleng pagbabalik ng DZMM sa dati nitong talapihitan na 630 kHz.<ref>{{cite web|title=Goodbye TeleRadyo, but DZMM 630 to rise from the dead|url=https://www.rappler.com/business/goodbye-teleradyo-dzmm-630-am-radio-to-rise|website=[[Rappler]]|date=May 24, 2023|access-date=June 26, 2023}}</ref><ref>{{cite web|title=ABS-CBN's Lopez strikes deal with Prime Media to bring back DZMM on the airwaves|url=https://bilyonaryo.com/2023/05/23/abs-cbns-lopez-strikes-deal-with-prime-medias-romualdez-to-bring-back-dzmm-on-the-airwaves/business|website=Bilyonaryo|date=May 23, 2023|access-date=June 26, 2023}}</ref> ===2023-2025: Radyo 630=== Noong Hunyo 26, 2023, nagsimulang umere ang talapihitang ito bilang bahagi ng pagsusuri. sa ilalim ng DWPM.<ref>{{cite news|title=Former ABS-CBN radio 630 in AM band back on air as DWPM|url=https://www.rappler.com/business/former-abs-cbn-radio-dzmm-630-back-dwpm|website=[[Rappler]]|date=June 26, 2023|access-date=June 27, 2023}}</ref> Inilunsad ito noong Hunyo 30, 2023 bilang '''Radyo 630'''.<ref>{{cite web|last=de Castro|first=Isagani Jr.|title=The politics of radio: New station DWPM Radyo 630 is born|url=https://www.rappler.com/business/new-radio-station-dpwm-630/|website=[[Rappler]]|date=June 30, 2023|access-date=June 30, 2023}}</ref> Noong nakaraang araw, nagpaalam ang mga host ng ilang mga programa mula sa TeleRadyo ay nagpaalala sa kanilang mga tagapagnood na subaybayan ang himpilang ito sa susunod na araw. Kasabay nito ang muling paglulunsad ng TeleRadyo bilang TeleRadyo Serbisyo, na ngayon'y bahagi ng joint venture.<ref>{{cite news |last1=de Castro |first1=Isagani, Jr. |title='Wag kayo bibitiw,' ABS-CBN show Sakto hosts tell supporters prior to TeleRadyo closure |url=https://www.rappler.com/business/abs-cbn-show-sakto-hosts-message-supporters-prior-teleradyo-closure-june-29-2023/ |access-date=29 June 2023 |website=Rappler |date=29 June 2023}}</ref> Ito ay may opisyal na paglulunsad noong Hulyo 17, kasama ang pasinaya ng mga programa nito sa hapon at gabi.<ref>{{cite news |last1=Clarin |first1=Alyssa Mae |title=Employees bid goodbye to TeleRadyo as ABS-CBN's joint venture welcomes new radio |url=https://www.bulatlat.com/2023/06/30/employees-bid-goodbye-to-teleradyo-as-abs-cbns-joint-venture-welcomes-new-radio/ |access-date=July 4, 2023 |website=Bulatlat |date=June 30, 2023}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.rappler.com/business/dwpm-radyo-630-launches-whole-day-programming/|title=Radyo 630 launches whole-day programming|date=July 17, 2023|accessdate=July 17, 2023|last=De Castro|first=Isagani Jr.|website=[[Rappler]]}}</ref> Noong Agosto 5, ipinakilala nito ang mga programa nito tuwing Sabado at Linggo. ===2025-kasalukuyan: Ang pagbabalik ng Radyo Patrol=== Noong Mayo 21, 2025, sa kalagitnaan ng mga balita tungkol sa pagkalugi ng Media Serbisyo Production Corporation dahil sa kakulangan ng mga advertiser ng himpilang ito, nagkaroon sila ng planong ibalik ang pangalan na DZMM.<ref>{{cite web |last1=Camus |first1=Miguel R. |title=ABS-CBN, Prime Media plan funding boost for TeleRadyo Serbisyo after P51M loss |url=https://insiderph.com/abs-cbn-prime-media-plan-funding-boost-for-teleradyo-serbisyo-after-p51m-loss |website=InsiderPH |access-date=June 6, 2025 |date=May 3, 2025}}</ref><ref>{{cite web |last1=Camus |first1=Miguel R. |title=Trusted DZMM brand makes nostalgic return to stem losses |url=https://insiderph.com/trusted-dzmm-brand-makes-nostalgic-return-to-stem-losses |website=InsiderPH |access-date=June 6, 2025 |date=May 30, 2025}}</ref> Noong Mayo 29, 2025 sa ganap ng 8:00 PM, muling inilunsad ang himpilang ito sa dati nitong pangalan na ''DZMM Radyo Patrol 630''. Kasabay nito ang muling pagpalit ng pangalan ng TeleRadyo Serbisyo sa dati nitong pangalan na [[DZMM TeleRadyo]] at ang paglunsad ng bagong kanta nito ni [[Martin Nievera]]. Sa kabila ng mga pagbabago nito, nananatiling call letters ang DWPM batay sa kasalukuyang listahan ng NTC. Noong Hunyo 2, nananatili pa rin ang mga programa nito, bumalik ang mga dating programa ng DZMM na ''[[Maalaala Mo Kaya|Maalaala Mo Kaya sa DZMM]]'', ''[[Aksyon Ngayon]]'' at ''Radyo Patrol Balita''.<ref>{{cite news |last1=Baizas |first1=Gaby |title=DZMM, Teleradyo return after 2 years|url=https://www.rappler.com/nation/dzmm-teleradyo-comeback-may-2025/ |access-date=May 29, 2025 |work=[[Rappler]] |date=May 29, 2025}}</ref><ref>{{cite news|last=Krishnan|first=Ganiel|title=DZMM Radyo Patrol 630 returns on air|url=https://www.abs-cbn.com/news/public-service/2025/5/29/dzmm-radyo-patrol-630-returns-on-air-2012|website=[[ABS-CBN News]]|date=May 29, 2025|access-date=May 29, 2025|url-status=live}}</ref> ==Mga sanggunnian== {{reflist}} {{Metro Manila Radio}} [[Kategorya:Mga himpilang panradyo sa Kalakhang Maynila]] bav6xptopc0bkhozojzgagk75cakijq 0 330499 2164277 2143113 2025-06-09T18:04:39Z Cloverangel237 149506 Nagsaayos 2164277 wikitext text/x-wiki {{multiple issues| {{primary sources|date=Setyembre 2024}} {{MOS|date=Setyembre 2024}} {{cleanup|date=Setyembre 2024|reason=Kailangang ayusin ang balarila at pagkakasulat. Kailangan isalin ang mga banyagang salita tulad ng World War II}} }} Ang '''''Pulang Araw''''' ay isang palabas sa telebisyon sa taong 2024 sa Pilipinas na tungkol sa digmaan na pangserye na ipinalabas sa [[GMA Network|GMA Netwok]]. Sa direksyon ni [[Dominic Zapata]], pinagbibidahan ito nina [[Barbie Forteza]], [[Sanya Lopez]], [[David Licauco]], [[Alden Richards]] at [[Dennis Trillo]]. Nagsimula ito noong Hulyo 29, 2024, sa Prime line up ng himpilan na pinapalitan ang Black Rider. Magtatapos ang serye sa Disyembre 24, 2024 na may 110 episodes. {{Infobox television|name=Pulang Araw|genre=Drama ng digmaan|creator=[[Suzette Doctolero]]|writer=Suzette Doctolero<br>Onay Sales<br>Anna Aleta Nadela|director=[[Dominic Zapata]]|starring=[[Barbie Forteza]]<br>[[Sanya Lopez]]<br>[[David Licauco]]<br>[[Alden Richards]]<br>[[Dennis Trillo]]|theme_music_composer=Paulo Guico<br>Miguel Guico<br>Pablo Nase|open_theme="Kapangyarihan" by Ben&Ben and SB19|country=Pilipinas|language=Tagalog|num_episodes=100|producer=Rosie Lyn M. Atienza|location=[[Manila]]<br>[[Quezon]]<br>[[Batangas]]<br>[[Laguna]]<br>[[Bulacan]]<br>[[Pampanga]]|cinematography=Roman Theodossis|editor=Benedict Lavastida<br>Robert Ryan Reyes<br>Vince Valenzuela|camera=Pag-set up ng maramihang camera|runtime=23–42 minuto|network=[[GMA Network]]|released=Hulyo 29, 2024 – kasalukuyan|company=GMA Entertainment Group|picture_format=[[1080i]] ([[HDTV]])}} Ang serye ay mapapanood sa hatiran sa [[Netflix]]<ref>{{Cite web |date=July 26, 2024 |title=Pulang Araw |url=https://www.netflix.com/ph/title/81728601?preventIntent=true |website=Netflix |access-date=Septiyembre 16, 2024 |archive-date=Septiyembre 16, 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240916060103/https://www.netflix.com/ph/title/81728601?preventIntent=true |url-status=dead }}</ref> at [[YouTube]]<ref>[https://youtube.com/playlist?list=PLGRhcC_vtOraMLXKAVUZ5EJd8RXmEH4Ju&feature=shared Pulang Araw] Youtube. Hulyo 30, 2024.</ref> ==Mga magtatanghal at mga gampan== '''Pangunahing Tauhan''' * [[Barbie Forteza]] bilang Adelina "Chinita" D. Borromeo ** Cassy Lavarias bilang batang Adelina dela Cruz Ang nakababatang kapatid na babae ni Eduardo, ay may matinding pagkamuhi sa mga Amerikano. Nang magsimula ang World War II, pinili niyang pumanig sa mga Hapon.<ref>[https://www.pep.ph/news/local/177368/alden-barbie-sanya-david-pulang-araw-a5132-20231124 "Alden Richards, Barbie Forteza, Sanya Lopez, David Licauco headline historical action-drama Pulang Araw"] ''PEP. Nobyembre 24, 2023''</ref> * [[Sanya Lopez]] bilang Teresita "Morena" Borromeo: ** Cheska Maranan bilang batang Teresita Borromeo Ang nakatatandang kapatid na babae ni Adelina, si Teresita Borromeo, ay may hangarin na maging isang vaudeville star. Siya ay anak nina Carmela at Julio Borromeo.<ref name=":0">[https://www.gmanetwork.com/news/showbiz/chikaminute/912817/pulang-araw-cast-of-characters-teaser-trailer/story/?amp "Pulang Araw introduces full cast of characters in new teaser trailer"] ''[[GMA Network]]''. Hulyo 9, 2024</ref> * [[David Licauco]] bilang Hiroshi Tanaka: ** Miguel Diokno bilang batang Hiroshi Tanaka Ang anak ng mga Japanese immigrants, pumunta siya sa Japan para mag-aral at kalaunan ay bumalik sa Pilipinas, kung saan muli niyang nakasama ang kanyang mga kababata niyang mga kaibigan na sina Adelina, Teresita at Eduardo.<ref>[https://www.pep.ph/news/local/177368/alden-barbie-sanya-david-pulang-araw-a5132-20231124 "Alden Richards, Barbie Forteza, Sanya Lopez, David Licauco headline historical action-drama Pulang Araw"] ''PEP. Nobyembre 24, 2023''</ref> * [[Alden Richards]] bilang Eduardo dela Cruz: ** Franchesco Maafi bilang Eduardo dela Cruz Nagtataglay ng sama ng loob sa kaniyang ama na Amerikano, na lumalapastangan sa kaniyang ina. Ang nakatatandang kapatid ni Adelina at may mabugsong damdamin para kay Teresita. Pinili niyang hindi pumanig sa mga Amerikano o Hapon, sumapi siya sa mga kalakasan ng gerilya.<ref name=":0" /> * [[Dennis Trillo]] bilang Yuta Saitoh: Isang kinatawan ng [[Hukbong Imperyal ng Hapon]] na ang tangka ay sakupin ang Pilipinas, kalaunan ay nagkaroon siya ng damdamin para kay Teresita.<ref>[https://www.pep.ph/news/local/177368/alden-barbie-sanya-david-pulang-araw-a5132-20231124 "Alden Richards, Barbie Forteza, Sanya Lopez, David Licauco headline historical action-drama Pulang Araw"] PEP. Nobyembre 24, 2023</ref> '''Tagataguyod na tauhan''' * [[Epy Quizon]] bilang Julio Borromeo * [[Angelu de Leon]] bilang Carmela Borromeo * [[Ashley Ortega]] bilang Manuela Apolonio<ref>[https://entertainment.inquirer.net/546608/meeting-with-surviving-comfort-women-moves-ashley-ortega-to-tears "Meeting with surviving comfort women moves Ashley Ortega to tears"] ''Philippine Daily Inquirer.'' March 15, 2024</ref> * [[Rochelle Pangilinan]] bilang Amalia Dimalanta-Torres * [[Mikoy Morales]] bilang Tasyo * Brianna Advincula bilang Luisa Dimalanta-Torres * Isay Alvarez bilang Dolores<ref>[https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/videos/all#237122 "Pulang Araw: Ang Pagpapakilala (Official AVP)"] GMA Network. Marso 15, 2024</ref> * [[Jay Arcilla]] bilang Dado<ref>[https://www.facebook.com/netflixph/videos/pulang-araw-date-announcement/462088699740338/ "Pulang Araw: Date Announcement | I am seated for the biggest Pinoy historical action-drama set in World War ✌️ Barbie Forteza, Sanya Lopez, David Licauco, and Alden Richards with Dennis... | By Netflix"] ''[[Facebook]]'' Hunyo 10, 2024</ref> * Don Melvin Boongaling bilang Juanito * [[Sef Cadayona]] bilang Luis * Skye Chua bilang Yuki * Tyro Dylusan bilang Juan * Joyce Glorioso bilang Rosing * Karenina Haniel bilang Meding * Issa Litton bilang Bettina * Joanne Morallos bilang Yolanda * Ryoichi Nagatsuka bilang Ryu * Jay Ortega bilang Akio Watanabe * Bombi Plata bilang Francisco * Armson Panesa bilang Isko * Angeli Nicole Sanoy bilang Lorena * Robert Seña bilang Johnny * [[Neil Ryan Sese]] bilang Lauro Torres<ref>[https://www.pep.ph/pepalerts/pep-troika/181188/pulang-araw-netflix-a4118-20240610 "Pulang Araw ng GMA-7, unang mapapanood sa Netflix"] ''PEP.'' June 10, 2024</ref> * Aidan Veneracion bilang Mario Santos * Yuki Horikoshi bilang Yamamoto '''Guest cast''' * [[Rhian Ramos]] bilang Filipina "Fina" dela Cruz * Jacky Woo bilang Chikara Tanaka * [[Maria Ozawa]] bilang Haruka Tanaka * Billy Ray Gallion bilang Tyler Campbell * [[Julie Anne San Jose]] bilang Katy de la Cruz * [[Derrick Monasterio]] bilang Marcel * Zephanie Dimaranan bilang Chichay * Waynona Collings bilang Mary Walter * Lauren King bilang Etang Discher * [[Rabiya Mateo]] bilang Rosalia * Abraham Lawyer bilang isang Amerikanong sundalo. ==Mga yugto== {{Episode table | caption = {{Lang|tl|Pulang Araw}} episodes | show_caption = | overall = | title = | airdate = | airdateT = Original release date{{efn|[[Netflix]] releases the episodes, ahead of its television broadcast.<ref name=date/>}} | episodes = {{Episode list | EpisodeNumber = 1<ref>{{cite web|url=https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/239785/pulang-araw-pasilip-sa-episode-1 |title=''Pulang Araw'': Pasilip sa Episode 1 |date=July 29, 2024 |website=[[GMA Network (company)|GMA Network]] |access-date=July 29, 2024 |archive-date=August 2, 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240802000752/https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/239785/pulang-araw-pasilip-sa-episode-1 |url-status=live}}</ref> | Title = World TV Premiere | OriginalAirDate = {{Start date|2024|7|29}} }} {{Episode list | EpisodeNumber = 2<ref>{{cite web|url=https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/239876/pulang-araw-welcome-to-cine-borromeo-episode-2 |title=''Pulang Araw'': Welcome to Cine Borromeo! {{!}} (Episode 2) |date=July 30, 2024 |website=[[GMA Network (company)|GMA Network]] |access-date=July 30, 2024}}</ref> | Title = Bodabil | RTitle = {{sp}} ({{translation|vaudeville}}) | OriginalAirDate = {{Start date|2024|7|30}} }} {{Episode list | EpisodeNumber = 3<ref>{{cite web|url=https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/240066/pulang-araw-giyera-sa-buhay-nina-eduardo-at-adelina-episode-3 |title=''Pulang Araw'': Giyera sa buhay nina Eduardo at Adelina (Episode 3) |date=July 31, 2024 |website=[[GMA Network (company)|GMA Network]] |access-date=July 31, 2024 |archive-date=August 2, 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240802000754/https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/240066/pulang-araw-giyera-sa-buhay-nina-eduardo-at-adelina-episode-3 |url-status=live}}</ref> | Title = Magkadugo | RTitle = {{sp}} ({{translation|blood-related}}) | OriginalAirDate = {{Start date|2024|7|31}} }} {{Episode list | EpisodeNumber = 4<ref>{{cite web|url=https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/home/pulang-araw-mga-bata-laban-lang-episode-4 |title=''Pulang Araw'': Mga bata, laban lang! (Episode 4) |date=August 1, 2024 |website=[[GMA Network (company)|GMA Network]] |access-date=August 1, 2024 |archive-date=August 1, 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240801120258/https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/home/pulang-araw-mga-bata-laban-lang-episode-4 |url-status=live}}</ref> | Title = Mag-Aama | RTitle = {{sp}} ({{translation|father and son}}) | OriginalAirDate = {{Start date|2024|8|1}} }} {{Episode list | EpisodeNumber = 5<ref>{{cite web|url=https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/240337/pulang-araw-walang-susuko-laban-lang-episode-5 |title=''Pulang Araw'': Walang susuko, laban lang! {{!}} (Episode 5) |date=August 2, 2024 |website=GMA Network |access-date=August 2, 2024}}</ref> | Title = Home on the Range | OriginalAirDate = {{Start date|2024|8|2}} }} {{Episode list | EpisodeNumber = 6<ref>{{cite web|url=https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/240653/pulang-araw-parating-na-ang-kalaban-episode-6 |title=''Pulang Araw'': Parating na ang kalaban! {{!}} (Episode 6) |date=August 5, 2024 |website=GMA Network |access-date=August 5, 2024 |archive-date=September 6, 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240906141109/https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/240653/pulang-araw-parating-na-ang-kalaban-episode-6 |url-status=live}}</ref> | Title = Parating na ang Kalaban! | RTitle = {{sp}} ({{translation|the enemy is coming!}}) | OriginalAirDate = {{Start date|2024|8|5}} }} {{Episode list | EpisodeNumber = 7<ref>{{cite web|url=https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/240865/pulang-araw-mawawasak-na-pangarap-episode-7/video |title=Pangako |date=August 5, 2024 |website=GMA Network |access-date=August 6, 2024 |archive-date=September 6, 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240906141703/https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/240865/pulang-araw-mawawasak-na-pangarap-episode-7/video |url-status=live}}</ref> | Title = Pangako | RTitle = {{sp}} ({{translation|promise}}) | OriginalAirDate = {{Start date|2024|8|6}} }} {{Episode list | EpisodeNumber = 8<ref>{{cite web|url=https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/241051/pulang-araw-ipaglaban-ang-nararamdaman-episode-8 |title=''Pulang Araw'': Ipaglaban ang nararamdaman {{!}} (Episode 8) |date=August 7, 2024 |website=GMA Network |access-date=August 12, 2024 |archive-date=August 12, 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240812122538/https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/241051/pulang-araw-ipaglaban-ang-nararamdaman-episode-8 |url-status=live}}</ref> | Title = Panindigan | RTitle = {{sp}} ({{translation|affirmation}}) | OriginalAirDate = {{Start date|2024|8|7}} }} {{Episode list | EpisodeNumber = 9<ref>{{cite web|url=https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/241202/pulang-araw-banta-ng-kalaban-episode-9 |title=''Pulang Araw'': Banta ng kalaban{{!}} (Episode 9) |date=August 8, 2024 |website=GMA Network |access-date=August 12, 2024 |archive-date=August 12, 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240812122651/https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/241202/pulang-araw-banta-ng-kalaban-episode-9 |url-status=live}}</ref> | Title = Kenkoy | OriginalAirDate = {{Start date|2024|8|8}} }} {{Episode list | EpisodeNumber = 10<ref>{{cite web|url=https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/241375/pulang-araw-palaban-na-magkapatid-episode-10 |title=''Pulang Araw'': Palaban na magkapatid {{!}} (Episode 10) |date=August 9, 2024 |website=GMA Network |access-date=August 12, 2024 |archive-date=August 12, 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240812122402/https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/241375/pulang-araw-palaban-na-magkapatid-episode-10 |url-status=live}}</ref> | Title = Galit ni Eduardo | RTitle = {{sp}} ({{translation|Eduardo's anger}}) | OriginalAirDate = {{Start date|2024|8|9}} }} {{Episode list | EpisodeNumber = 11<ref>{{cite web|url=https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/241724/pulang-araw-karma-ni-carmela-episode-11 |title=''Pulang Araw'': Karma ni Carmela {{!}} (Episode 11) |date=August 12, 2024 |website=GMA Network |access-date=August 13, 2024 |archive-date=August 13, 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240813120008/https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/241724/pulang-araw-karma-ni-carmela-episode-11 |url-status=live}}</ref> | Title = Pakiusap | RTitle = {{sp}} ({{translation|request}}) | OriginalAirDate = {{Start date|2024|8|12}} }} {{Episode list | EpisodeNumber = 12<ref>{{cite web|url=https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/241912/pulang-araw-ang-pagbabalik-ni-hiroshi-episode-12 |title=''Pulang Araw'': Ang pagbabalik ni Hiroshi {{!}} (Episode 12) |date=August 13, 2024 |website=GMA Network |access-date=August 13, 2024 |archive-date=August 13, 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240813120011/https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/241912/pulang-araw-ang-pagbabalik-ni-hiroshi-episode-12 |url-status=live}}</ref> | Title = Hiroshi Returns | OriginalAirDate = {{Start date|2024|8|13}} }} {{Episode list | EpisodeNumber = 13<ref>{{cite web|url=https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/242078/pulang-araw-ang-pagbabalik-episode-13 |title=''Pulang Araw'': Ang pagbabalik {{!}} (Episode 13) |date=August 14, 2024 |website=GMA Network |access-date=August 17, 2024 |archive-date=August 28, 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240828084150/https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/242078/pulang-araw-ang-pagbabalik-episode-13 |url-status=live}}</ref> | Title = Reunited | OriginalAirDate = {{Start date|2024|8|14}} }} {{Episode list | EpisodeNumber = 14<ref>{{cite web|url=https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/242270/pulang-araw-pagpapahirap-kay-eduardo-episode-14 |title=''Pulang Araw'': Pagpapahirap kay Eduardo {{!}} (Episode 14) |date=August 15, 2024 |website=GMA Network |access-date=August 17, 2024 |archive-date=August 28, 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240828084153/https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/242270/pulang-araw-pagpapahirap-kay-eduardo-episode-14 |url-status=live}}</ref> | Title = Ambush | OriginalAirDate = {{Start date|2024|8|15}} }} {{Episode list | EpisodeNumber = 15<ref>{{cite web|url=https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/242484/pulang-araw-ang-muling-pagkikita-episode-15 |title=''Pulang Araw'': Ang muling pagkikita {{!}} (Episode 15) |date=August 16, 2024 |website=GMA Network |access-date=August 17, 2024 |archive-date=August 28, 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240828084152/https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/242484/pulang-araw-ang-muling-pagkikita-episode-15 |url-status=live}}</ref> | Title = Marriage Proposal | OriginalAirDate = {{Start date|2024|8|16}} }} {{Episode list | EpisodeNumber = 16<ref>{{cite web|url=https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/242814/pulang-araw-parating-na-ang-digmaan-episode-16 |title=''Pulang Araw'': Parating na ang digmaan {{!}} (Episode 16) |date=August 19, 2024 |website=GMA Network |access-date=August 23, 2024 |archive-date=August 28, 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240828090551/https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/242814/pulang-araw-parating-na-ang-digmaan-episode-16 |url-status=live}}</ref> | Title = Pagtitimpi | RTitle = {{sp}} ({{translation|self-control}}) | OriginalAirDate = {{Start date|2024|8|19}} }} {{Episode list | EpisodeNumber = 17<ref>{{cite web|url=https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/242942/pulang-araw-pag-ibig-ng-apat-episode-17 |title=''Pulang Araw'': Pag-ibig ng apat {{!}} (Episode 17) |date=August 20, 2024 |website=GMA Network |access-date=August 23, 2024 |archive-date=August 28, 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240828090557/https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/242942/pulang-araw-pag-ibig-ng-apat-episode-17 |url-status=live}}</ref> | Title = Pag-amin | RTitle = {{sp}} ({{translation|confession}}) | OriginalAirDate = {{Start date|2024|8|20}} }} {{Episode list | EpisodeNumber = 18<ref>{{cite web|url=https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/243162/pulang-araw-kasunduang-kasal-episode-18 |title=''Pulang Araw'': Kasunduang kasal {{!}} (Episode 18) |date=August 21, 2024 |website=GMA Network |access-date=August 23, 2024 |archive-date=August 28, 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240828090553/https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/243162/pulang-araw-kasunduang-kasal-episode-18 |url-status=live}}</ref> | Title = Yuta in Manila | OriginalAirDate = {{Start date|2024|8|21}} }} {{Episode list | EpisodeNumber = 19<ref>{{cite web|url=https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/243342/pulang-araw-magulang-o-pag-ibig-episode-19 |title=''Pulang Araw'': Magulang o Pag-ibig? (Episode 19) |date=August 22, 2024 |website=GMA Network |access-date=August 23, 2024 |archive-date=August 28, 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240828090556/https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/243342/pulang-araw-magulang-o-pag-ibig-episode-19 |url-status=live}}</ref> | Title = Paghihiwalay | RTitle = {{sp}} ({{translation|separation}}) | OriginalAirDate = {{Start date|2024|8|22}} }} {{Episode list | EpisodeNumber = 20<ref>{{cite web|url=https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/243453/pulang-araw-pag-atake-sa-pearl-harbor-episode-20 |title=''Pulang Araw'': Pag-atake sa Pearl Harbor {{!}} (Episode 20) |date=August 23, 2024 |website=GMA Network |access-date=August 23, 2024 |archive-date=August 28, 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240828090559/https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/243453/pulang-araw-pag-atake-sa-pearl-harbor-episode-20 |url-status=live}}</ref> | Title = War Begins | OriginalAirDate = {{Start date|2024|8|23}} }} {{Episode list | EpisodeNumber = 21<ref>{{cite web|url=https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/243857/pulang-araw-araw-na-kinatatakutan-episode-21 |title=''Pulang Araw'': Araw na kinatatakutan {{!}} (Episode 21) |date=August 26, 2024 |website=GMA Network |access-date=August 28, 2024 |archive-date=August 28, 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240828090605/https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/243857/pulang-araw-araw-na-kinatatakutan-episode-21 |url-status=live}}</ref> | Title = Kill Eduardo | OriginalAirDate = {{Start date|2024|8|26}} }} {{Episode list | EpisodeNumber = 22<ref>{{cite web|url=https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/244025/pulang-araw-ang-pagdakip-kay-hiroshi-episode-22 |title=''Pulang Araw'': Ang pagdakip kay Hiroshi {{!}} (Episode 22) |date=August 27, 2024 |website=GMA Network |access-date=August 28, 2024 |archive-date=August 28, 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240828090608/https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/244025/pulang-araw-ang-pagdakip-kay-hiroshi-episode-22 |url-status=live}}</ref> | Title = Pagdakip | RTitle = {{sp}} ({{translation|capture}}) | OriginalAirDate = {{Start date|2024|8|27}} }} {{Episode list | EpisodeNumber = 23<ref>{{cite web|url=https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/244191/pulang-araw-panganib-kay-hiroshi-episode-23 |title=''Pulang Araw'': Panganib kay Hiroshi {{!}} (Episode 23) |date=August 28, 2024 |website=GMA Network |access-date=August 29, 2024 |archive-date=August 30, 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240830143837/https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/244191/pulang-araw-panganib-kay-hiroshi-episode-23 |url-status=live}}</ref> | Title = Finding Hiroshi | OriginalAirDate = {{Start date|2024|8|28}} }} {{Episode list | EpisodeNumber = 24<ref>{{cite web|url=https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/244377/pulang-araw-giyera-ng-puso-episode-24 |title=''Pulang Araw'': Giyera ng Puso {{!}} (Episode 24) |date=August 29, 2024 |website=GMA Network |access-date=August 29, 2024 |archive-date=September 6, 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240906141605/https://hde.tynt.com/deb/?m=xch&rt=html&id=0010b00002T3JniAAF&ru=https%3A%2F%2Fsync.adtelligent.com%2Fcsync%3Ft%3Dg%26ep%3D58%26traffic_source%3Dsnippet%26session%3D85EDCD60FCBC2B29%26sp%3D700045%26pb%3D312731%26c%3D488210%26a%3D304056%26domain%3Dhttps%3A%2F%2Fwww.gmanetwork.com%2Fentertainment%2Ftv%2Fpulang_araw%2F244377%2Fpulang-araw-giyera-ng-puso-episode-24%26extuid%3D33XUSERID33X&b=1 |url-status=live}}</ref> | Title = Pagpahirap | RTitle = {{sp}} ({{translation|hardwork}}) | OriginalAirDate = {{Start date|2024|8|29}} }} {{Episode list | EpisodeNumber = 25<ref>{{cite web|url=https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/244601/pulang-araw-ang-paglusob-episode-25 |title=''Pulang Araw'': Ang Paglusob {{!}} (Episode 25) |date=August 30, 2024 |website=GMA Network |access-date=August 30, 2024 |archive-date=August 30, 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240830143842/https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/244601/pulang-araw-ang-paglusob-episode-25 |url-status=live}}</ref> | Title = Pagbomba | RTitle = {{sp}} ({{translation|bombing}}) | OriginalAirDate = {{Start date|2024|8|30}} }} {{Episode list | EpisodeNumber = 26<ref>{{cite web|url=https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/244922/pulang-araw-giyera-na-episode-26 |title=''Pulang Araw'': Giyera na {{!}} (Episode 26) |date=September 2, 2024 |website=GMA Network |access-date=September 3, 2024 |archive-date=September 4, 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240904034206/https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/244922/pulang-araw-giyera-na-episode-26 |url-status=live}}</ref> | Title = Giyera Na sa GMA Prime | RTitle = {{sp}} ({{translation|Time for War on GMA Prime}}) | OriginalAirDate = {{Start date|2024|9|2}} }} {{Episode list | EpisodeNumber = 27<ref>{{cite web|url=https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/245094/pulang-araw-ang-traydor-episode-27 |title=''Pulang Araw'': Ang Paglusob {{!}} (Episode 27) |date=September 3, 2024 |website=GMA Network |access-date=September 3, 2024 |archive-date=September 4, 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240904034206/https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/245094/pulang-araw-ang-traydor-episode-27 |url-status=live}}</ref> | Title = Panguusig | RTitle = {{sp}} ({{translation|persecution}}) | OriginalAirDate = {{Start date|2024|9|3}} }} {{Episode list | EpisodeNumber = 28<ref>{{cite web|url=https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/245292/pulang-araw-patawad-hiroshi-episode-28/video |title=''Pulang Araw'': Patawad, Hiroshi {{!}} (Episode 28) |date=September 4, 2024 |website=GMA Network |access-date=September 6, 2024 |archive-date=September 5, 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240905005437/https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/245292/pulang-araw-patawad-hiroshi-episode-28/video |url-status=live}}</ref> | Title = Guilt | OriginalAirDate = {{Start date|2024|9|4}} }} {{Episode list | EpisodeNumber = 29<ref>{{cite web|url=https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/245457/pulang-araw-ang-pagtakas-episode-29/video |title=''Pulang Araw'': Ang pagtakas {{!}} (Episode 29) |date=September 5, 2024 |website=GMA Network |access-date=September 6, 2024 |archive-date=September 6, 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240906010329/https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/245457/pulang-araw-ang-pagtakas-episode-29/video |url-status=live}}</ref> | Title = Pagtakas | RTitle = {{sp}} ({{translation|escape}}) | OriginalAirDate = {{Start date|2024|9|5}} }} {{Episode list | EpisodeNumber = 30<ref>{{cite web|url=https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/245669/pulang-araw-ang-malaking-desisyon-episode-30/video |title=''Pulang Araw'': Ang malaking desisyon {{!}} (Episode 30) |date=September 6, 2024 |website=GMA Network |access-date=September 6, 2024 |archive-date=September 6, 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240906141552/https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/245669/pulang-araw-ang-malaking-desisyon-episode-30/video |url-status=live}}</ref> | Title = Paghaharap | RTitle = {{sp}} ({{translation|confrontation}}) | OriginalAirDate = {{Start date|2024|9|6}} }} {{Episode list | EpisodeNumber = 31<ref>{{cite web|url=https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/245988/pulang-araw-simula-ng-pananakop-episode-31/video |title=''Pulang Araw'': Simula ng pananakop {{!}} (Episode 31) |date=September 9, 2024|website=GMA Network |access-date=September 10, 2024}}</ref> | Title = Labanan ang Kalaban | RTitle = {{sp}} ({{translation|fight the enemy}}) | OriginalAirDate = {{Start date|2024|9|9}} }} {{Episode list | EpisodeNumber = 32<ref>{{cite web|url=https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/246180/pulang-araw-tuloy-ang-kasal-episode-32/video |title=''Pulang Araw'': Tuloy ang kasal? {{!}} (Episode 32) |date=September 10, 2024 |website=GMA Network |access-date=September 10, 2024}}</ref> | Title = Pagtutol | RTitle = {{sp}} ({{translation|objection}}) | OriginalAirDate = {{Start date|2024|9|10}} }} {{Episode list | EpisodeNumber = 33<ref>{{cite web|url=https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/246351/pulang-araw-kaibigan-o-kalaban-episode-33/video |title=''Pulang Araw'': Kaibigan o kalaban? {{!}} (Episode 33) |date=September 11, 2024 |website=GMA Network |access-date=September 13, 2024}}</ref> | Title = Take Over | OriginalAirDate = {{Start date|2024|9|11}} }} {{Episode list | EpisodeNumber = 34<ref>{{cite web|url=https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/246503/pulang-araw-puso-ang-kalaban-episode-34/video |title=''Pulang Araw'': Puso ang kalaban {{!}} (Episode 34) |date=September 12, 2024 |website=GMA Network |access-date=September 13, 2024}}</ref> | Title = Hinagpis | RTitle = {{sp}} ({{translation|sorrow}}) | OriginalAirDate = {{Start date|2024|9|12}} }} {{Episode list | EpisodeNumber = 35<ref>{{cite web|url=https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/246683/pulang-araw-yuta-meets-teresita-episode-35/video |title=''Pulang Araw'': Yuta meets Teresita {{!}} (Episode 35) |date=September 13, 2024 |website=GMA Network |access-date=September 13, 2024}}</ref> | Title = Song for Yuta | OriginalAirDate = {{Start date|2024|9|13}} }} }} ==Pag-unlad== Ang manunulat na si Suzette Doctolero ay nagsimulang magkonsepto ng Pulang Araw sa pagitan ng 2012 at 2013. Noong 2023, ang serye ay inihayag, kung saan si Doctolero ang nagsisilbing punong manunulat. Ang galak ni Doctolero sa pagsulat ng isang salaysay na itinakda noong panahon ng pananakop ng mga Hapones sa Pilipinas ay bunga ng karanasan ng kaniyang mga nuno bilang mga mandirigmang gerilya at mga magtatanghal ng vaudeville. Siya ay nagsaliksik at nakapanayam ng mga beterano ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, mga magtatanghal sa vaudeville at mga babaeng aliw para sa serye. '''Paghahagis''' Noong Nobyembre 2023, inihayag ang cast ng serye. Noong Disyembre, sumali si Abraham Lawyer sa cast. Noong Hulyo 2024, inihayag ang mga karagdagang miyembro ng cast na sina Robert Seña, Neil Ryan Sese , Jay Arcilla , Sef Cadayona at Tyro Daylusan. Julie Anne San Jose , Derrick Monasterio , Isay Alvarez, Rabiya Mateo , Jacky Woo, Maria Ozawa and Billy Ray Gallon were announced for a guest role. ==Pagyari== Nagsimula ang pangunahing pagkuha ng litrato noong Disyembre 1, 2023. Naganap ang pagbuo ng pelikula sa Maynila, Quezon, Batangas, Laguna, Bulacan, at Pampanga. Ang mga makasaysayang pook na hindi na umiiral ay muling binuhay gamit ang CGI. ==Himig== "Kapangyarihan" ni Ben&Ben at SB19 ang pangunahing paksa ng pamagat ng serye. Ang mga awit para sa Pulang Araw ay ginawa ni Rocky Gacho gamit ang mga akda mula sa yugto ng panahon, lalo na nina Shelton Brooks, Nicanor Abelardo, Brewster Higley , at Daniel E. Kelley . Isang soundtrack album ang inilabas noong Agosto 9, 2024, ng GMA Playlist, na nagtatampok sa mga awiting inawit ng cast. ==Palayain== Ang pasimunong yugto ng Pulang Araw ay ipinalabas sa Netflix noong Hulyo 26, 2024, habang ang pasinaya nito sa telebisyon sa GMA Network ay nasahimpapawid noong Hulyo 29, 2024. Ang serye sana ay bubuo ng 100 na yugto ngunit humaba ng sampo pang yugto. ==Mga tingin== Ayon sa AGB Nielsen Philippines ' Nationwide Urban Television Audience Measurement People in Television Homes, nakakamit ng 12.8% tingin ang pasimunong yugto ng Pulang Araw . ==Mga sanggunian== {{reflist}} ==Mga pananda== {{notelist}} ==Mga panlabas na kawing== *[https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw ''Pulang Araw''] sa [[GMA Network]] * {{IMDb title|31381986}} [[Kategorya:Mga listahan ng episode na gumagamit ng default na LineColor]] [[Kategorya:GMA Network]] [[Kategorya:Mga seryeng pantelebisyon mula sa Pilipinas]] ft1eut9h0feff5u2qip8aotb5uqa6e1 0 330956 2164272 2134324 2025-06-09T13:36:06Z Superastig 11141 Ayusin. 2164272 wikitext text/x-wiki {{Infobox radio station | name = Subic Bay Radio | callsign = DWSB | logo = | logo_size = | city = [[Olongapo]] | area = Kanlurang [[Gitnang Luzon]] | branding = 89.5 Subic Bay Radio | airdate = January 1, 2007 | frequency = 89.5 MHz | format = [[:en:Adult Top 40|Adult Top 40]], [[:en:Government Radio|Government Radio]] | language = [[English language|English]], [[Filipino language|Filipino]] | licensing_authority = [[National Telecommunications Commission (Philippines)|NTC]] | power = 5,000 watts | erp = 15,000 watts | class = A and B | callsign_meaning = '''S'''ubic '''B'''ay | owner = [[Pangasiwaang Panlungsod ng Subic Bay]] | affiliations = [[Presidential Broadcast Service]] | website = [http://turntheradioon-bayfm.blogspot.com/ 89.5 Subic Bay Radio Web] | webcast = [https://895subicbay.radio12345.com/?fbclid=IwAR0qkHgGje-VVcl9aqesrCh8_RmYnsx5QnLLlggnrZIxuV7LeqpvTJz3eq0/ 89.5 Subic Bay Radio Live] }} Ang '''DWSB''' (89.5 [[:en:FM broadcasting|FM]]), sumasahimpapawid bilang '''89.5 Subic Bay Radio''', ay isang himpilan ng radyo na pagmamay-ari at pinamamahalaan ng [[Pangasiwaang Panlungsod ng Subic Bay]]. Ang estudyo at transmiter nito ay matatagpuan sa Bldg. N, Quezon Street, Subic Bay Freeport Zone, [[Olongapo]].<ref>[https://businessmirror.com.ph/2017/02/05/olongapo-tames-down-its-sound-but-keeps-rocking/ Olongapo tames down its sound, but keeps rocking]</ref><ref>[https://www.sunstar.com.ph/article/415379 SBMA seeks regular passport processing in Subic Freeport]</ref> == Mga sanggunian == {{Reflist}} {{Olongapo Radio}} [[Kategorya:Mga himpilang panradyo sa Zambales]] bc99wcqwyyuj3tc59e78sr0agj89rp2 0 331331 2164291 2157525 2025-06-10T01:49:25Z Ivan P. Clarin 84769 /* Pilipinas */ 2164291 wikitext text/x-wiki {{Infobox hurricane season |Basin=WPac |Year=2025 |First storm formed= Pebrero 11, 2025 |Last storm dissipated= Patuloy ang panahon |Track= JMA TD 01 2025 path.png |Strongest storm name= |Strongest storm pressure= |Strongest storm winds= |Average wind speed= |Total depressions= |Total storms= |Total hurricanes= 0 |Total intense=0 {{small|(di-opisyal)}} |Fatalities=Hindi pa tukoy |Damages= | Damagespost = [[Piso ng Pilipinas|PHP]] | five seasons = [[Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2023|2023]], [[Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2024|2024]], '''2025''', ''[[Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2026|2026]]'', [[Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2027|2027]]'' }} Ang '''Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2025''' ay isang patuloy na kaganapan sa taunang siklo ng [[Bagyo|bagyong]] pagbubuo sa kanlurang [[Karagatang Pasipiko]] . Ang season ay tatakbo sa buong 2025, kahit na ang karamihan sa mga tropikal na bagyo ay karaniwang nagkakaroon sa pagitan ng Mayo at Oktubre. Ang saklaw ng artikulong ito ay limitado sa Karagatang Pasipiko sa hilaga ng ekwador sa pagitan ng 100°E at ika-180 meridian. Sa loob ng hilagang-kanlurang Karagatang Pasipiko, mayroong dalawang magkahiwalay na ahensya na nagtatalaga ng mga pangalan sa mga tropikal na bagyo na kadalasang maaaring magresulta sa isang bagyo na may dalawang pangalan. Pangalanan ng [[Japan Meteorological Agency]] (JMA) ang isang [[Bagyo|bagyo]] kung mayroon itong 10 minutong napapanatiling bilis ng hangin na hindi bababa sa 65 km/h (40 mph) saanman sa basin. Ang [[Pangasiwaan ng Pilipinas sa Serbisyong Atmosperiko, Heopisiko at Astronomiko|Pangasiwaan ng Pilipinas sa Serbisyong Atmosperiko, Heopisiko at Astronomiko]] o sa Ingles pa ay [[Pangasiwaan ng Pilipinas sa Serbisyong Atmosperiko, Heopisiko at Astronomiko|Philippine Atmospheric, Geophysical, Astronomical Services Administration]] (PAGASA), ay nagtatalaga ng mga pangalan sa mga bagyo na lumilipat o nabubuo bilang isang tropikal depresyon sa [[Sakop na Responsibilidad ng Pilipinas|Sakop na Responsibilidad ng Pilipinas]] , kilala rin sa [[Wikang Ingles|Ingles]] bilang [[Sakop na Responsibilidad ng Pilipinas|Philippine Area of Responsibility]] (PAR), na matatagpuan sa pagitan ng 135°E at 115°E at sa pagitan ng 5°N–25°N, hindi alintana kung ang isang tropical cyclone ay nabigyan na o hindi ng JMA. Ang mga tropikal na depresyon na sinusubaybayan ng United States' Joint Typhoon Warning Center (JTWC) ay binibigyan ng numerong may "W" na suffix; W ibig sabihin kanluran, isang sanggunian sa kanlurang rehiyon ng Pasipiko. {{clear}} ==Pana-panahong mga pagtataya== ==Buod ng panahon== {{center|<timeline> ImageSize = width:1000 height:290 PlotArea = top:10 bottom:80 right:25 left:20 Legend = columns:3 left:30 top:58 columnwidth:270 AlignBars = early DateFormat = dd/mm/yyyy Period = from:01/02/2025 till:31/12/2025 TimeAxis = orientation:horizontal ScaleMinor = grid:black unit:month increment:1 start:01/02/2025 Colors = id:canvas value:gray(0.88) id:GP value:red id:TD value:rgb(0.38,0.73,1) legend:Tropical_Depression_=_≤62_km/h_(≤39_mph) id:TS value:rgb(0,0.98,0.96) legend:Tropical_Storm_=_63-88_km/h_(39-54_mph) id:ST value:rgb(0.80,1,1) legend:Severe_Tropical_Storm_=_89-117_km/h_(55-73_mph) id:TY value:rgb(0.99,0.69,0.6) legend:Typhoon_=_≥118_km/h_(≥74_mph Backgroundcolors = canvas:canvas BarData = barset:Hurricane bar:month PlotData = barset:Hurricane width:11 align:left fontsize:S shift:(4,-4) anchor:till from:11/02/2025 till:15/02/2025 color:TD text: barset:break from:16/02/2025 till:17/02/2025 color:TD text:"TD" bar:Month width:5 align:center fontsize:S shift:(0,-20) anchor:middle color:canvas from:01/02/2025 till:28/02/2025 text:February from:01/03/2025 till:31/03/2025 text:March from:01/04/2025 till:30/04/2025 text:April from:01/05/2025 till:31/05/2025 text:May from:01/06/2025 till:30/06/2025 text:June from:01/07/2025 till:31/07/2025 text:July from:01/08/2025 till:31/08/2025 text:August from:01/09/2025 till:30/09/2025 text:September from:01/10/2025 till:31/10/2025 text:October from:01/11/2025 till:30/11/2025 text:November from:01/12/2025 till:31/12/2025 text:December </timeline>}} <!-- from:01/05/2025 till:31/05/2025 text:May from:01/06/2025 till:30/06/2025 text:June from:01/07/2025 till:31/07/2025 text:July from:01/08/2025 till:31/08/2025 text:August from:01/09/2025 till:30/09/2025 text:September from:01/10/2025 till:31/10/2025 text:October from:01/11/2025 till:30/11/2025 text:November from:01/12/2025 till:31/12/2025 text:December --> ==Mga sistema== ===Nasa loob ng Sakop na Responsibilidad ng Pilipinas=== ===Nasa labas ng Sakop na Responsibilidad ng Pilipinas=== {{clear}} ===Iba pang Sistema=== [[Talaksan:93W 2025-02-11 0100Z.jpg|150px|thumb|right|Isang bagyong aktibo noong Pebrero 11.]] Noong Pebrero 11, binanggit ng Japan Meteorological Agency (JMA) na isang tropikal na depresyon ang nabuo sa kanluran ng Pilipinas. Kinabukasan, sinimulan ng Joint Typhoon Warning Center (JTWC) na subaybayan ang system sa paligid ng 267 nautical miles (494 km) kanluran-hilagang-kanluran ng Spratly Islands, na binanggit na ito ay nasa isang hindi kanais-nais na kapaligiran para sa pag-unlad, na may makabuluhang wind shear na 25–30 mph (35–45 km/h) at marginal na ibabaw ng dagat (9 S6ST) na temperatura (2 S6ST na ibabaw ng dagat). °F). Bilang isang resulta, ang JTWC ay huminto sa pagsubaybay sa system sa susunod na araw, na napansin na ito ay nawala. Ang JMA ay patuloy na sinusubaybayan ang depresyon hanggang sa ito ay mawala noong Pebrero 15. Bagaman, ito ay muling nabuo sa susunod na araw, ang JMA ay tumigil sa pagsubaybay nito noong Pebrero 17. Sa tabi ng low-pressure trough na dumadaan sa Vietnam, ang mga pag-ulan mula sa depression ay nagdulot ng ilang rehiyon sa timog-silangang bahagi ng bansa na masira ang mga unseasonal na rekord ng pag-ulan para sa buwan ng Pebrero, kung saan naitala ng Ho Chi Minh City ang pinakamalakas na pag-ulan nito sa nakalipas na 20 taon. Sa bayan ng Long Thanh, 175 mm (6.9 in) ang naitala. Ang ilang mga bayan, tulad ng Nhà Bè, ay nakakita ng kanilang pinakamataas na pag-ulan sa loob ng 41 taon. Sa Hon Doc Island, umabot sa 128.2 mm (5.05 in) ang pag-ulan noong unang bahagi ng umaga ng Pebrero 16, ang pinakamataas sa Southwest na rehiyon na naitala.Sa loob ng ilang araw, ang mga residente ng Puerto Princesa at iba pang bahagi ng Palawan ay nahaharap sa matinding pagbaha na may malalim na tubig habang patuloy ang pag-ulan mula sa shear line at intertropical convergence zone sa lalawigan. {{clear}} ==Pagpapangalan== ===Pilipinas=== {{See also|Talaan ng mga rinetirong pangalan bagyo sa Pilipinas}} Ngayong panahon, gagamit ang [[Pangasiwaan ng Pilipinas sa Serbisyong Atmosperiko, Heopisiko at Astronomiko|PAGASA]] ng sarili nitong pamamaraan ng pagbibigay ng pangalan para sa mga bagyong bubuo sa o papasok sa kanilang tinukoy sa sariling [[Sakop na Responsibilidad ng Pilipinas|sakop na responsibilidad]]. Sa panahon na ito, ginagamit ng PAGASA ang sumusunod na listahan ng mga pangalan, na huling ginamit noong [[Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2021|2021]] at muling gagamitin noong 2029, na na-update na may mga pagpapalit ng mga retiradong pangalan, kung mayroon man. Ang lahat ng mga pangalan ay pareho noong 2021 maliban kay ''Jacinto'', ''Mirasol'' at ''Opong'', na pinalitan ang mga pangalang ''[[Bagyong Jolina (2021)|Jolina]]'', ''Maring'' at ''[[Super Bagyong Odette|Odette]] '' pagkatapos nilang magretiro. {| style="width:100%;" | *{{tcname unused|AURING}} *{{tcname unused|BISING}} *{{tcname unused|CRISING}} *{{tcname unused|DANTE}} *{{tcname unused|EMONG}} | *{{tcname unused|FABIAN}} *{{tcname unused|GORIO}} *{{tcname unused|HUANING}} *{{tcname unused|ISANG}} *{{tcname unused|JACINTO}} | *{{tcname unused|KIKO}} *{{tcname unused|LANNIE}} *{{tcname unused|MIRASOL}} *{{tcname unused|NANDO}} *{{tcname unused|OPONG}} | *{{tcname unused|PAOLO}} *{{tcname unused|QUEDAN}} *{{tcname unused|RAMIL}} *{{tcname unused|SALOME}} *{{tcname unused|TINO}} | *{{tcname unused|UWAN}} *{{tcname unused|VERBENA}} *{{tcname unused|WILMA}} *{{tcname unused|YASMIN}} *{{tcname unused|ZORAIDA}} |} <div style="text-align:center">'''Auxiliary list'''</div> {| style="width:90%;" | * {{tcname unused|Alamid}} * {{tcname unused|Bruno}} * {{tcname unused|Conching}} * {{tcname unused|Dolor}} * {{tcname unused|Ernie}} | * {{tcname unused|Florante}} * {{tcname unused|Gerardo}} * {{tcname unused|Hernan}} * {{tcname unused|Isko}} * {{tcname unused|Jerome}} |} {{clear}} ===Internasyonal=== Ang isang [[Bagyo|bagyo]] ay pinangalanan kapag ito ay hinuhusgahan na may 10 minutong napapanatiling bilis ng hangin na 65 km/h (40 mph). Pinili ng JMA ang mga pangalan mula sa isang listahan ng 140 pangalan, na binuo ng 14 na miyembrong bansa at teritoryo ng ESCAP/WMO Typhoon Committee. Ang mga retiradong pangalan, kung mayroon man, ay iaanunsyo ng WMO sa 2026, bagama't ang mga kapalit na pangalan ay iaanunsyo sa 2027. Ang susunod na 28 na pangalan sa listahan ng pagbibigay ng pangalan ay nakalista dito kasama ng kanilang internasyonal na pagtatalaga ng numero, kung gagamitin ang mga ito. Magkapareho ang lahat ng pangalan sa listahan, maliban sa ''Co-May'', ''Nongfa'', ''Ragasa'', ''Koto'' at ''Nokaen'', na pumalit kay ''Lekima'', ''Faxai'', ''[[Bagyong Hagibis (2019)|Hagibis]]'', ''[[Bagyong Tisoy|Kammuri]] '', at ''[[Bagyong Ursula|Phanfone]] '' pagkatapos ng [[Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2019| 2019 season]] . {| style="width:100%;" | * {{tcname unused|Wutip}} * {{tcname unused|Sepat}} * {{tcname unused|Mun}} * {{tcname unused|Danas}} * {{tcname unused|Nari}} * {{tcname unused|Wipha}} | * {{tcname unused|Francisco}} * {{tcname unused|May}} * {{tcname unused|Krosa}} * {{tcname unused|Bailu}} * {{tcname unused|Podul}} * {{tcname unused|Lingling}} | * {{tcname unused|Kajiki}} * {{tcname unused|Nongfa}} * {{tcname unused|Peipah}} * {{tcname unused|Tapah}} * {{tcname unused|Mitag}} | * {{tcname unused|Neoguri}} * {{tcname unused|Bualoi}} * {{tcname unused|Matmo}} * {{tcname unused|Halong}} * {{tcname unused|Nakri}} | * {{tcname unused|Fengshen}} * {{tcname unused|Kalmaegi}} * {{tcname unused|Fung-wong}} * {{tcname unused|Nokaen}} * {{tcname unused|Penha}} |} ==Mga epekto sa panahon== Binubuod ng talahanayang ito ang lahat ng system na nabuo sa loob o lumipat sa North Pacific Ocean, sa kanluran ng International Date Line noong 2025. Nagbibigay din ang mga talahanayan ng pangkalahatang-ideya ng intensity, tagal, mga lugar ng lupain na apektado, at anumang pagkamatay o pinsalang nauugnay sa system. {{Pacific areas affected (Top)|year=2025}} |- | TD || {{Sort|250211|February 11–17}} || style="background:#{{storm color|depression}}" | {{Sort|0|Tropical depression}} || style="background:#{{storm color|depression}}" | Not Specified || style="background:#{{storm color|depression}}" | {{convert|1006|hPa|inHg|abbr=on|sigfig=4|comma=off}} || [[Vietnam]], [[Malaysia]], [[Singapore]]|| Wala || Wala || {{TC Areas affected (Bottom)|TC's=1&nbsp;systems|dates=Pebrero 11 – Patuloy ang panahon|winds={{convert|0|kn|km/h mph|round=5|order=out|abbr=on|sortable=on}}|pres={{convert|1006|hPa|inHg|abbr=on|sigfig=4|comma=off}}|damage=Wala|deaths=Wala|Refs=}} [[Kategorya:Bagyo sa Pasipiko]] qbrmupdlb4q86a3uzf84rw8k6pgqtt2 0 331812 2164341 2158081 2025-06-10T10:06:11Z Superastig 11141 Ayusin. 2164341 wikitext text/x-wiki {{Infobox radio station | name = DYDC | logo = DYDC FM104.7 Official Logo.png | city = [[Baybay, Leyte|Baybay]] | area = [[Baybay, Leyte|Baybay]] at mga karatig na lugar | branding = DYDC 104.7 | airdate = 1982 (sa AM)<br>Hunyo 9, 2014 (sa FM) | frequency = 104.7 MHz | format = [[College radio]] | language = [[Waray language|Baybay]], [[Filipino language|Filipino]], [[English language|English]] | licensing_authority = [[National Telecommunications Commission (Philippines)|NTC]] | power = 1,000 watts | erp = | callsign_meaning = '''D'''evelopment '''C'''ampus | former_callsigns = DYAC (1982–2013) | former_frequencies = 1449 kHz (1982–2013) | affiliations = [[Presidential Broadcast Service]] | owner = [[Pampamahalaang Unibersidad ng Visayas]] | website = [http://dydc.vsu.edu.ph] }} '''Ang DYDC''' (104.7 [[:en:FM broadcasting|FM]]) ay isang himpilan ng radyo na pagmamay-aari at pinamamahalaan ng [[Pampamahalaang Unibersidad ng Visayas]]. Ang estudyo nito ay matatagpuan sa 2nd Floor, ADE Bldg., Visayas State University, Brgy. Pangasugan, [[Baybay, Leyte|Baybay]].<ref>{{Cite web |url=https://www.amaranthvsu.com/views/12-editorial/3-90-years-of-vsu-ready-set-steady |title=90 years of VSU: ready, set, steady? |access-date=2024-12-13 |archive-date=2022-08-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220809100554/https://amaranthvsu.com/views/12-editorial/3-90-years-of-vsu-ready-set-steady |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite web |title=Reviving Abaca: The National Abaca Summit Held at SLSU |url=http://slsuonline.edu.ph/v4/index.php/en/joomla/content/list-all-category/45-rde-news/495-reviving-abaca-the-national-abaca-summit-held-at-slsu |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20220804075753/http://slsuonline.edu.ph/v4/index.php/en/joomla/content/list-all-category/45-rde-news/495-reviving-abaca-the-national-abaca-summit-held-at-slsu |archive-date=2022-08-04 |access-date=2020-05-27}}</ref><ref>[https://baybaycity.gov.ph/wp-content/uploads/2017/01/CO007A-1.pdf City Ordinance No. 007]</ref><ref>{{Cite web |title=WorldFish launches abaca rehab coalition in Sogod, So. Leyte &#124; Visayas State University |url=http://www.vsu.edu.ph/articles/news/11-news-obelisk/580-worldfish-launches-abaca-rehab-coalition-in-sogod-so-leyte |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170312063240/http://www.vsu.edu.ph/articles/news/11-news-obelisk/580-worldfish-launches-abaca-rehab-coalition-in-sogod-so-leyte |archive-date=2017-03-12 |access-date=2017-03-09}}</ref> == Kasaysayan == Itinatag ang DYDC noong 1982 sa 1449 kHz sa AM. Ang iba't ibang programang pangkaunlaran sa [[agrikultura]] ay nakinabang ng ilang magsasaka.<ref>{{Cite web |title=DOST-8 leads the inception meeting for STCBF abaca project &#124; Visayas State University |url=http://www.vsu.edu.ph/articles/news/11-news-obelisk/589-dost-8-leads-the-inception-meeting-for-stcbf-abaca-project |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170312041738/http://www.vsu.edu.ph/articles/news/11-news-obelisk/589-dost-8-leads-the-inception-meeting-for-stcbf-abaca-project |archive-date=2017-03-12 |access-date=2017-03-09}}</ref> Noong 2013, nawala ito sa ere pagkatapos nung winasak ng [[Super Bagyong Yolanda|Bagyong Yolanda]] ang transmiter nito. Sa muling pagtatayo sa himpilang ito, binigyan ng [[Komisyon sa Mas Mataas na Edukasyon|Commission on Higher Education]] ang VSU ng P1 milyong para sa pagsasaayos nito. Noong Hunyo 9, 2014, bumalik ito sa ere sa FM.<ref>{{Cite web |url=http://amaranthvsu.com/index.php/feature/26-people-events/13-vsu-is-back-on-air |title=VSU's campus radio is back on air |access-date=2024-12-13 |archive-date=2017-12-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171201035044/http://amaranthvsu.com/index.php/feature/26-people-events/13-vsu-is-back-on-air |url-status=dead }}</ref> == Mga sanggunian == {{Reflist}} {{Tacloban Radio}} [[Kategorya:Mga himpilang panradyo sa Lalawigan ng Leyte]] 91cx9pfklkfhcbzr9ylm0iqc2yciv1j 0 331889 2164270 2142001 2025-06-09T13:30:05Z Superastig 11141 Ayusin. 2164270 wikitext text/x-wiki {{Infobox radio station | name = DWCI | logo = | city = [[Piddig]] | area = [[Ilocos Norte]] at mga karatig na lugar | branding = 105.1 Adjo FM | airdate = Disyembre 18, 2014 | frequency = 105.1 MHz | format = [[Community radio]] | language = [[Ilocano language|Ilocano]], [[Filipino language|Filipino]] | licensing_authority = [[National Telecommunications Commission (Philippines)|NTC]] | power = 5,000 watts | erp = | class = | callsign_meaning = | affiliations = [[Presidential Broadcast Service]] | owner = Pamahalaang Munisipyo ng Piddig | website = }} Ang '''DWCI''' (105.1 [[:en:FM broadcasting|FM]]), sumasahimpapawid bilang '''105.1 Adjo FM''', ay isang himpilan ng radyo na pagmamay-ari at pinamamahalaan ng Pamahalaang Munisipyo ng [[Piddig]]. Ang estudyo nito ay matatagpuan sa Municipal Hall Complex, Brgy. Anao, [[Piddig]]. Ito ang nagsisilbing himpilang pangkomunidad ng bayan ng Piddig.<ref>[http://extension.mmsu.edu.ph/announcements/show/17/school-on-the-air-now-on-air School-on-the-Air, Now on Air!]</ref><ref>{{Cite web |title=2016 BEST AGRICULTURE RADIO PROGRAM OR SEGMENT |url=https://brightleafawards.com/2016-best-agriculture-radio-program-or-segment/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180929183655/http://www.brightleafawards.com/2016-best-agriculture-radio-program-or-segment/ |archive-date=2018-09-29 |access-date=2018-10-26}}</ref><ref>[http://www.pna.gov.ph/articles/1053991 575 Ilocos farmers learn agri technology]</ref><ref>[https://www.pressreader.com/philippines/bannawag/20180416/281517931706161 School-On-The-Air | Bannawag]</ref> == Mga sanggunian == {{Reflist}} {{Laoag Radio}} [[Kategorya:Mga himpilang panradyo sa Ilocos Norte]] 65ku8hlirl3ntrcuwwpqqwukgm4itzc 0 331892 2164281 2159341 2025-06-09T21:22:21Z Buszmail 67296 /* Talaan */ 2164281 wikitext text/x-wiki {{short description|Jazz record label sa Britanya}} {{multiple issues| {{COI|date=Disyembre 2024}} {{MOS|date=Disyembre 2024}} {{cleanup|date=Disyembre 2024|reason=Kailangan ayusin ang pagkakasulat at pagkakaayos ng artikulo.}} }} == Kasaysayan == Ang '''CANDID''' na tatak ng [[jazz]] ay itinatag sa [[New York]] noong 1960 bilang sanga ng ''Cadence Records'', na pinagmamay-ari ng direktor ng musika na si Archie Bleyer. ang sibil na si Nat Hentoff<ref>{{Citation|title=Nat Hentoff: on his life as a jazz critic, and memories of John Coltrane's A Love Supreme {{!}} Jerry Jazz Musician|date=20 November 2001 |url=https://jerryjazzmusician.com/2001/11/nat-hentoff-on-his-life-as-a-jazz-critic-and-memories-of-john-coltranes-a-love-supreme/#His_work_on_Candid_Records|language=en}}</ref> ay ang naging direktor ng kumpanya at, dahil dito, sinubukan niyang lumikha ng isang katalogo na kumakatawan sa laganap na musikang jazz noong araw hanggang ito ay naubusan ng mapagkukunan at natigil. === Paglipat sa UK === Noong 1989, ang '''Candid Records''' na katalogo ni Archie Bleyer ay binili ng prodyuser na si Alan Bates<ref>{{Citation|title=Alan Bates {{!}} Allmusic.com |url=https://www.allmusic.com/artist/alan-bates-mn0000623015#biography |language=en}}</ref> ng ''Black Lion Productions'' sa Britanya<ref>{{Citation|title=LABEL GUIDE: CANDID {{!}} CVINYL|url=http://www.cvinyl.com/labelguides/candid.php|language=en}}</ref> at muling inilabas nito ang mga makasaysayang [[Phonograph record#Microgroove and vinyl era|plaka ]] sa panibagong [[CD|Compact Disc]] na ''format'', at higit pang inangkop ang pamamahagi nito patungo sa mga tinatawag na ''"download"'' sa mga sumunod na dekada. Kasunod nito, ang muling pagkabuhay ng ''Candid Records'' ay gumawa ng mga panibago at kontemporaryong mga ''jazz recording'' upang higit pang mapalawak ang kanyang mga tumatangkilik. === Pagbalik sa Estados Unidos === Ang panibagong buhay na niranas ng Candid sa Britanya ay lumago at naging laganap sa buong mundo. Subalit nito, ang pagmamay-ari at pangangasiwa ni Alan Bates sa katalogo ay tumagal lamang hanggang 2019 nang siyaý nagpasya na ipagbili ito sa ''Exceleration Music'',<ref>{{Citation|title=Meet a new indie powerhouse {{!}} |url=https://www.musicbusinessworldwide.com/meet-the-industrys-newest-indie-powerhouse-exceleration-music-launched-by-glen-barros-dave-hansen-charles-caldas-amy-dietz-and-john-burk/|language=en}}</ref> base sa [[Estados Unidos]]<ref>{{Citation|title=The past, present and future of Candid Records {{!}} WBGO |url=https://www.wbgo.org/music/2023-01-04/the-past-present-and-future-of-candid-records-a-conversation-with-mark-wexler|language=en}}</ref> at ang Candid ay naging Amerikanong kumpanya muli.<ref>{{Citation|title=Revinylization #34: The Reintroduction of Candid Records {{!}} Stereophile.com |url=https://www.stereophile.com/content/revinylization-34-reintroduction-candid-records |language=en}}</ref> Yumao si Bates noong 2023 sa pagkalungkot ng pamayanang jazz sa maraming bansa.<ref>{{Citation|title=ALAN BATES: 26/08/1925 – 30/01/2023 {{!}} |url=https://www.jazzwise.com/news/article/alan-bates-26-08-1925-30-01-2023|language=en}}</ref><br> == Talaan == <small> {| class="wikitable sortable" ! Taga-sining ! Album ! Katalogo <ref>{{Citation |title=Candid Artist Roster {{!}} candidrecords.com |url=http://store.candidrecords.com/index.php?route=product/category&path=61 |language= |access-date=2024-12-18 |archive-date=2021-05-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210518181725/http://store.candidrecords.com/index.php?route=product/category&path=61 |url-status=dead }}</ref><ref>{{Citation|title=Candid Records Categories {{!}} store.candidrecords.com|url=http://store.candidrecords.com/index.php?route=product/category&path=61_108|language=en|access-date=2024-12-27|archive-date=2022-01-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20220126102043/http://store.candidrecords.com/index.php?route=product/category&path=61_108|url-status=dead}}</ref> ! Taon <small>ng paglabas ng [[CD]]</small><ref>{{Citation|title=Candid Records, years of release {{!}} discogs.com|url=https://www.discogs.com/label/63138-Candid|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Candid-Music-CDs {{!}} eBay |url=https://www.ebay.ie/b/Candid-Music-CDs/176984/bn_3306858|language=en}}</ref> |- |- | Abbey Lincoln | Straight Ahead <ref>{{Citation|title=Abbey Lincoln - Straight Ahead {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/straight-ahead-mw0000195764|language=en}}</ref> | CCD 79015 | 2000 |- | Air, featuring Henry Threadgill | Air Song | WNCD 79403 | 2009 |- | Air Air, featuring Henry Threadgill | Air Raid | WNCD 79413 | 2010 |- | Al Haig & Jimmy Raney | Freedom Jazz Dance <ref>{{Citation|title=Al Haig & Jimmy Raney - Freedom Jazz Dance {{!}} Allmusic|url=https://www.allmusic.com/album/release/freedom-jazz-dance-mr0002935817|language=en}}</ref> | CHCD 71010 | 2010 |- | Alec Dankworth | If You're Passing By | CCD 79773 | 2003 |- | Alex Wilson | Afro Saxon | BCCD 79201 | 1998 |- | Alex Wilson | Anglo Cubano | BCCD 79205 | 1999 |- | Alex Wilson | R & B Latino <ref>{{Citation|title=Alex Wilson - R & B Latino {{!}} BBC.co.uk|url=https://www.bbc.co.uk/radio3/jazzlineup/pip/q06t4/|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Alex Wilson - R & B Latino {{!}} Womex.com|url=https://www.womex.com/virtual/alex_wilson/alex_wilson/r_b_latino |language=en}}</ref> | ZOCD 78502 | 2001 |- | Art Hodes | Keepin' Out of Mischief Now <ref>{{Citation|title=Art Hodes - Keepin' Out of Mischief Now {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/keepin-out-of-mischief-now-mw0000646147|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Art Hodes - Keepin' Out of Mischief Now {{!}} Discogs|url=https://www.discogs.com/Art-Hodes-Keepin-Out-Of-Mischief-Now/release/10699387|language=en}}</ref> | CCD 79717 | 1995 |- | Art Hodes | Pagin' Mr. Jelly | CCD 79037 | 1989 |- | As Meninas | Bon Dia | CCD 79207 | 2000 |- | Barry Harris Kenny Barron Quartet | Confirmation | CCD 79519 | 1992 |- | Ben Webster | In a Mellotone <ref>{{Citation|title=Ben Webster - In a Mellotone, Recorded live at Ronnie Scott’s Club {{!}} Candid|url=http://store.candidrecords.com/index.php?route=product/product&product_id=207|language=en|access-date=2024-12-27|archive-date=2021-09-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20210921023546/http://store.candidrecords.com/index.php?route=product/product&product_id=207|url-status=dead}}</ref> | CCS 79106 | 2012 |- | Benny Bailey | Big Brass<ref>{{Citation|title=Benny Bailey - Big Brass {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/mw0000651474|language=en}}</ref> | CCD 79011 | 2002 |- | Bill Evans Trio | Autumn Leaves <ref>{{Citation|title=Bill Evans - Autumn Leaves {{!}} PrestoJazz|url=https://www.prestomusic.com/jazz/products/8650721--autumn-leaves|language=en|access-date=2024-12-27|archive-date=2021-06-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210610144259/https://www.prestomusic.com/jazz/products/8650721--autumn-leaves|url-status=dead}}</ref> | CCD 79565 | 2014 |- | Bill Perkins | Spring Swing | CCD 79752 | 2013 |- | Bill Perkins With The Metropole Orchestra | I Wished on the Moon | CCD 79524 | 1992 |- | Blue Mitchell | Stablemates <ref>{{Citation|title=Blue Mitchell - Stablemates {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/stablemates-mw0000420750|language=en}}</ref> | CCD 79553 | |- | Bob Brookmayer & Tom Harrell | Shadow Box | CHCD 71021 | |- | Bob Dorough | Small Day Tomorrow | CCD 79844 | |- | Booker Ervin | That's It! <ref>{{Citation|title=Booker Ervin - That's It! {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/thats-it-mw0000196833|language=en}}</ref> | CCD 79014 | 1988 |- | Booker Little | Out Front <ref>{{Citation|title=Booker Little - Out Front {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/out-front-mw0000197893|language=en}}</ref> | CCD 79027 | 1989 |- | Brian Trainor | Portraits | CCD 79731 | 1996 |- | Bruce Forman | Coast To Coast | CHCD 71026 | |- | Bud Shank | I Told You So! | CCD 79533 | 1993 |- | Bud Shank | Live At The Haig | CHCD 71030 | 2007 |- | Bud Shank | New Gold | CCD 79707 | |- | Bud Shank | The Doctor Is In | CCD 79520 | |- | Buddy Childers Big Band | Just Buddy's | CCD 79761 | 2001 |- | Buddy Childers Big Band | What's Happening Now! | CCD 79749 | 2000 |- | Buddy Childers with the Russ Garcia Strings | Artistry in Jazz | CCD 79735 | 1996 |- | Buddy deFranco | Free Fall | CHCD 71008 | 1996 |- | Buddy deFranco | Lush Life | CHCD 71017 | |- | Buddy Featherstonhaugh & The Radio Rhythm Club Sextet | RAF Bomb | CYCD 74508 | |- | Buddy Greco | Jazz Grooves | CCD 79755 | |- | Buddy Greco | Route 66: A Tribute to Nat King Cole | CYCD 71901 | |- | Cal Massey | Blues to Coltrane | CCD 79029 | |- | Cameron Pierre | Friday Night | CCD 79743 | 1997 |- | Cameron Pierre | Return To The Source | BCCD 79202 | |- | Cameron Pierre | The Other Side of Notting Hill | BCCD 79211 | 2002 |- | Candid Jazz Masters <ref>The Candid Jazz Masters: Claudio Roditi, Donald Harrison, Ricky Ford, Kenny Barron, Larry Gales, and Joe Chambers</ref> | For Miles | CCD 79710 | 1995 |- | Carol Sloane | Something Cool | CHCD 71025 | |- | Catherine Tuttle | What They Will Find <ref>{{Citation|title=Catherine Tuttle - What They Will Find {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/what-they-will-find-mw0000260242|language=en}}</ref> | ZOCD 78505 | |- | Cecil Taylor | Jumpin' Punkins <ref>{{Citation|title=Cecil Taylor - Jumpin' Punkins {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/jumpin-punkins-mw0000197894|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Cecil Taylor - Jumpin' Punkins {{!}} Discogs|url=https://www.discogs.com/Cecil-Taylor-Jumpin-Punkins/release/6151566|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Cecil Taylor - Jumpin' Punkins {{!}} Oldies|url=https://www.oldies.com/product-view/18981M.html|language=en}}</ref> | CCD 79013 | 2000 |- | Cecil Taylor | The World Of Cecil Taylor <ref>{{Citation|title=Cecil Taylor - The World Of Cecil Taylor {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/the-world-of-cecil-taylor-mw0000193915|language=en}}</ref> | CCD 79006 | 1989 |- | Cecil Taylor | Air <ref>{{Citation|title=Cecil Taylor - Air {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/air-mw0000093297|language=en}}</ref> | CCD 79046 | 1990 |- | Cecil Taylor All Stars featuring Buell Neidlinger | New York City R & B <ref>{{Citation|title=Cecil Taylor - New York City R & B {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/new-york-city-r-b-mw0000206939|language= }}</ref> | CCD 79017 | 1989 |- | Cecil Taylor All Stars featuring Buell Neidlinger | Cell Walk For Celeste <ref>{{Citation|title=Cecil Taylor - Cell Walk For Celeste {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/cell-walk-for-celeste-mw0000269214|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Cecil Taylor - Cell Walk For Celeste {{!}} PrestoMusic|url=https://www.prestomusic.com/jazz/products/8637001--cell-walk-for-celeste|language=en|access-date=2024-12-27|archive-date=2021-06-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20210614062133/https://www.prestomusic.com/jazz/products/8637001--cell-walk-for-celeste|url-status=dead}}</ref> | CCD 79034 | 2000 |- | Chamber Jazz Sextet | Plays Pal Joey | CCD 79030 | 1989 |- | Charles Mingus | Reincarnation Of A Love Bird <ref>{{Citation|title=Charles Mingus - Reincarnation Of A Love Bird {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/reincarnation-of-a-lovebird-mw0000196834|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Charles Mingus - Reincarnation Of A Love Bird {{!}} Discogs|url=https://www.discogs.com/Charles-Mingus-Reincarnation-Of-A-Love-Bird/release/2074702|language=en}}</ref> | CCD 79026 | 1988 |- | Charles Mingus | Charles Mingus Presents Charles Mingus <ref>{{Citation|title=Charles Mingus - Charles Mingus Presents Charles Mingus {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/charles-mingus-presents-charles-mingus-mw0000651477|language=en}}</ref> | CCD 79005 | 1989 |- | Charles Mingus | Mysterious Blues <ref>{{Citation|title=Charles Mingus - Mysterious Blues {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/mysterious-blues-mw0000318113|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Charles Mingus - Mysterious Blues {{!}} Discogs|url=https://www.discogs.com/Charles-Mingus-Mysterious-Blues/release/4131333|language=en}}</ref> | CCD 79042 | 1990 |- | Charles Mingus | Charles Mingus and the Newport Rebels <ref>{{cite journal |journal=American Quarterly (American Studies Association) September 2001 |title=Outrageous Freedom: Charles Mingus and the Invention of the Jazz Workshop |last1=Saul |first1=Scott |date=June 7, 2021 |volume= 53 |issue=3 |pages=387–419 |publisher=University of Virginia (The Johns Hopkins University Press) |jstor=30041899 }}</ref> | CCD 79022 | 1991 |- | Charles Mingus | Mingus <ref>{{Citation|title=Charles Mingus - Mingus {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/mingus%21-mw0000196193|language=en}}</ref> | CCD 79021 | 1999 |- | Charles Sullivan | Re-Entry | WNCD 79409 | |- | Chet Baker | Milestones | CHCD 71042 | 2010 |- | Chico Freeman | Lord Riff And Me <ref>{{Citation|title=Chico Freeman Discography {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/artist/chico-freeman-mn0000110829/discography|language=en}}</ref> | WNCD 79421 | 2010 |- | Chuck Wayne & Joe Puma | Interactions | CHCD 71004 | |- | Clare Teal | That's The Way It Is | CCD 79767 | 2001 |- | Clare Teal | Orsino's Songs | CCD 79783 | 2002 |- | Clare Teal | The Road Less Travelled <ref>{{Citation|title=Clare Teal - The Road Less Travelled {{!}} BBC.co.uk|url=https://www.bbc.co.uk/radio3/jazzlineup/pip/q06t4/|language=en}}</ref> | CCD 79794 | 2003 |- | Clark Terry | Color Changes <ref>{{Citation|title=Clark Terry - Color Changes {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/color-changes-mw0000193775|language=en}}</ref> | CCD 79009 | 2000 |- | Clark Terry | The Hymn <ref>{{Citation|title=Clark Terry - The Hymn {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/the-hymn-mw0000027240|language=en}}</ref> | CCD 79770 | 2001 |- | Clark Terry | The Incomparable | CCD 71808 | 2015 |- | Claudio Roditi | Milestones | CCD 79515 | 1992 |- | Claudio Roditi | Two of Swords | CCD 79804 | |- | Cormac Kenevey | The Art of Dreaming | CCD 79853 | |- | Cormac Kenevey | This Is Living | CCD 79846 | |- | Count Basie, The Atomic Band | In A Mellotone | CCD 79558 | 2012 |- | Craig Bailey | A New Journey | CCD 79725 | 1995 |- | Dave Brubeck featuring Paul Desmond | Gone with the Wind | CCD 79563 | 2013 |- | Dave Liebman | Classic Ballads <ref>{{Citation|title=Dave Liebman - Discography {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/artist/david-liebman-mn0000175407/discography|language=en}}</ref> | CCD 79512 | 1991 |- | Dave Liebman | Joy: The Music of John Coltrane <ref>{{Citation|title=Dave Liebman Discography {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/artist/david-liebman-mn0000175407/discography|language=en}}</ref> | CCD 79531 | 1993 |- | Dave O'Higgins | Big Shake Up | BCCD 79208 | |- | Dave O'Higgins | Fast Foot Shuffle | CCD 79772 | 2002 |- | David Jean-Baptiste | Feeling Tones <ref>{{Citation|title=David Jean-Baptiste - Feeling Tones {{!}} Invubu|url=https://www.invubu.com/music/show/album/David-Jean--Baptiste/Feeling-Tones.html|language=en}}</ref> | CCD 79744 | 1997 |- | David Jean-Baptiste | Neuriba <ref>{{Citation|title=David Jean-Baptiste - Neuriba {{!}} Invubu|url=https://www.invubu.com/music/show/album/David-Jean--Baptiste/Neuriba.html|language=en}}</ref> | BCCD 79204 | 1998 |- | David "Fathead" Newman Quintet plus Clifford Jordan | Blue Head <ref>{{Citation|title=David Newman - Blue Head {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/mw0000262882|language=en}}</ref> | CCD 79041 | 1990 |- | David Newton | 12TH of the 12TH, A Portrait of [[Frank Sinatra]] | CCD 79728 | 1995 |- | David Newton | DNA | CCD 79742 | 1997 |- | David Newton Trio | In Good Company | CCD 79714 | 1995 |- | Dimitri Vassilakis | Across The Universe | ZOCD 78507 | 2010 |- | Dimitri Vassilakis | Labyrinth / Daedalus Project | CCD 79776 | 2001 |- | Dimitri Vassilakis | Parallel Lines | CCD 79792 | 2005 |- | Dimitri Vassilakis | Secret Path | CCD 79765 | 1998 |- | Dizzy Gillespie Big Band | Groovin' High | CCD 79556 | 2011 |- | Don Bennett | Chicago Calling | CCD 79713 | 1995 |- | Don Bennett | Simplexity | CCD 79733 | |- | Don Bennett | Solar | CCD 79723 | |- | Don Ellis | How Time Passes | CCD 79004 | 2006 |- | Don Ellis | Out of Nowhere <ref>{{Citation|title=Don Ellis - Out of Nowhere {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/out-of-nowhere-mw0000202922|language=en}}</ref> | CCD 79032 | 1989 |- | Don Pullen | Plays Monk | WNCD 79418 | |- | Donald Harrison | For Art's Sake | CCD 79501 | 1991 |- | Donald Harrison | Kind Of New | CCD 79768 | 2002 |- | Donald Harrison, Jr. | Spirits Of Congo Square | CCD 79759 | 2000 |- | Donald Harrison featuring Dr. John | Indian Blues | CCD 79514 | 1992 |- | Donald Smith | Luv | WNCD 79411 | |- | Dr. John Meets Donald Harrison | New Orleans Gumbo | CCD 71806 | 2013 |- | Duke Ellington | Flying Home | CCD 79557 | 2011 |- | Eddie Daniels with Bucky Pizzarelli | Blue Bossa <ref>{{Citation|title=Eddie Daniels - Blue Bossa {{!}} Jazztimes|url=https://jazztimes.com/archives/eddie-daniels-and-bucky-pizzarelli-blue-bossa|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Eddie Daniels - Blue Bossa {{!}} Discogs|url=https://www.discogs.com/Eddie-Daniels-With-Bucky-Pizzarelli-Blue-Bossa/release/12006551|language=en}}</ref> | CHCD 71002 | 2004 |- | Elisabetta Antonini | The Beat Goes On | CCD 79868 | 2015 |- | Eric Dolphy | Candid Dolphy <ref>{{Citation|title=Eric Dolphy - Candid Dolphy {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/candid-dolphy-mw0000309640|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Eric Dolphy - Candid Dolphy {{!}} Grooves|url=https://www.grooves-inc.com/eric-dolphy-candid-dolphy-candid-cd-pZZa1-1898653095.html|language=en}}</ref><ref>{{cite journal |journal=Jazz & Culture |title=Eric Dolphy: A Musical Analysis of Three Pieces with a Brief Biography (MA Thesis in Ethnomusicology) |last1=Allen |first1=Geri Antoinette |date=June 7, 2021 |volume= 3 |issue=2 |pages=21–65 |publisher=University of Pittsburgh |doi=10.5406/jazzculture.3.2.0021 |jstor=10.5406/jazzculture.3.2.0021 }}</ref> |CCD 79033 | 1989 |- | Erica Lindsay | Dreamer | CCD 79040 | 1989 |- | Erroll Garner Trio | Coast To Coast | CCD 79566 | 2014 |- | Flip Philips | Spanish Eyes | CHCD 71013 | |- | Gary Bartz | There Goes the Neighborhood! | CCD 79806 | |- | Gary Bartz | West 42nd Street | CCD 79049 | |- | Gene DiNovi | Live At The Montreal Bistro | CCD 79726 | 1995 |- | Gene DiNovi | Renaissance Of Jazz | CCD 79708 | |- | Geoff Gascoyne | Keep It To Yourself | CCD 79798 | 2007 |- | George Cables | Why Not? | WNCD 79402 | |- | George Melly | Ultimate Melly | CCD 79843 | |- | Gerry Mulligan Quartet | Moonlight in Vermont | CCD 79559 | 2011 |- | Get The Blessing | All Is Yes | CACD 78550 | 2008 |- | Get The Blessing | Bugs in Amber | CACD 78558 | 2009 |- | Gilson | Lampiao | CCD 79790 | 2005 |- | Greg Abate Quartet | Bop City, Live at Birdland | CCD 79513 | 1991 |- | Greg Abate | Straight Ahead | CCD 79530 | |- | Greg Abate Quintet featuring Richie Cole | Dr. Jekyll & Mr. Hyde | CCD 79715 | 1995 |- | Guillermo Klein | El Minotauro | CCD 79706 | |- | Gustavo Marques y Pororocas | Jazz Popular Brasileira | CCD 79793 | 2005 |- | Harry Edison | Swing Summit | CCD 79050 | |- | Hector Martignon | A Portrait In Black & White | CCD 79727 | 1996 |- | Hector Martignon | Foreign Affair | CCD 79746 | |- | Hendrik Meurkens | Dig This Samba | CCD 79747 | 1998 |- | Hilton Ruiz | Live At Birdland | CCD 79532 | 1992 |- | Ingrid Laubrock | Who Is It? | CCD 79745 | 1998 |- | Ingrid Laubrock | Some Times | CCD 79774 | 2001 |- | Irene Kral | The Gentle Rain | CHCD 71020 | 2001 |- | Irene Kral | Where Is Love? | CHCD 71012 | |- | Jacqui Dankworth | As The Sun Shines Down On Me | CCD 79788 | 2001 |- | Jacqui Dankworth | Detour Ahead | CCD 79796 | 2004 |- | Jaki Byard | Blues for Smoke | CCD 79018 | 1989 |- | Jamie Cullum | Pointless Nostalgic | CCD 79782 | 2002 |- | Jamie Cullum & Friends <ref>Recorded with the following friends: Ben Castle (tenor sax - tracks: 1, 2, 5 to 8, 10), Bruce Wright (viola - tracks: 3, 4), Dave Daniels (cello - tracks: 3, 4), Sebastiaan De Krom (drums), [[Gavin Wright (violinist)|Gavin Wright]] (violin - tracks: 3, 4), Geoff Gascoyne (bass), Jackie Shave (violin - tracks: 3, 4), Martin Gladdish (trombone - tracks: 1, 2, 5 to 8, 10), Martin Shaw (flugelhorn - tracks: 3, 4; trumpet - tracks: 1 to 8, 10), Matt Wates (alto sax - tracks: 1, 2, 5 to 8, 10), Steve Kaldestad (alto sax and tenor sax - tracks: 3, 4), and Tom Cawley (piano - tracks: 3, 4)</ref> | Devil May Care | CCD 79351 | 2010 |- | Jazz Artists Guild <ref>The Jazz Artists Guild: Abbey Lincoln (vocal), Benny Bailey (trumpet), Booker Little (trumpet), Charles Mingus (bass), Eric Dolphy (alto saxophone), Jimmy Knepper (trombone), Jo Jones (drums), Julian Priester (trombone), Kenny Dorham (piano), Peck Morrison (bass), Roy Eldrige (trumpet), Tommy Flanagan (piano), and Walter Benton (tenor saxophone)</ref> | Newport Rebels | CCD 79022 | |- | Jeff Jerolamon | Introducing | CCD 79522 | 1992 |- | Jeff Jerolamon | Swing Thing! | CCD 79538 | |- | Jessica Williams | Ain't Misbehavin | CCD 79763 | 2000 |- | Jessica Williams | Gratitude | CCD 79721 | 1996 |- | Jessica Williams | Higher Standards | CCD 79736 | 1997 |- | Jessica Williams | Jazz In The Afternoon | CCD 79750 | |- | Jim Tomlinson | Only Trust Your Heart <ref>{{Citation|title=Jim Tomlinson - Only Trust Your Heart {{!}} Songdata.io|url=https://songdata.io/album/1V1SHo8vH7gZJWiJLJWYVZ/Only-Trust-Your-Heart-by-Jim-Tomlinson|language=en}}</ref> | CCD 79758 | 1999 |- | Jim Tomlinson | Brazilian Sketches <ref>{{Citation|title=Jim Tomlinson - Brazilian Sketches {{!}} Discogs|url=https://www.discogs.com/master/618737-Jim-Tomlinson-Brazilian-Sketches|language=en}}</ref> | CCD 79769 | 2001 |- | Jimmy Giuffre | The Train And The River | CHCD 71011 | |- | Jimmy Rowles Trio | The Chess Players | CHCD 71023 | |- | Jimmy Rowles Trio | Jam Face | CHCD 71014 | |- | Joanne Brackeen | Six Ate | CHCD 71009 | |- | Joanne Brackeen | Tring-a-Ling <ref>{{Citation|title=Joanne Brackeen - Tring-a-Ling {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/mw0000895190|language=en}}</ref> | CHCD 71016 | 2009 |- | Joanne Brackeen | Meets Eddie Gomez | CHCD 71024 | |- | Joe Chambers | Phantom of the City | CCD 79517 | 1992 |- | Joe Lee Wilson | Feelin' Good | BCCD 79210 | |- | Joe Lee Wilson | Shout For Trane | WNCD 79408 | |- | Joe Stilgoe | I Like This One | CCD 79851 | 2008 |- | Joseph Bonner | Triangle | WNCD79405 | |- | Kenny Barron | Confirmation | CCD 79819 | |- | Kenny Barron | Flight Path | CCD 71809 | |- | Kenny Barron | Live! | WNCD 79417 | 2010 |- | Kenny Barron | Rhythm-a-Ning | CCD 79044 | |- | Kenny Barron Trio | Lemuria Seascape | CCD 79508 | 1991 |- | Klaus Ignatzek | All Systems Go! | CCD 79738 | 1997 |- | Klaus Ignatzek | Return Voyage | CCD 79716 | |- | Klaus Ignatzek | Silent Horns | CCD 79729 | |- | Klaus Ignatzek | The Answer | CCD 79534 | |- | Kyle Eastwood | Paris Blue | CCD 79789 | 2005 |- | Kyle Eastwood | NOW | CCD 79845 | 2006 |- | Kyle Eastwood | Metropolitain | CCD 79856 | 2009 |- | Kyle Eastwood | Songs From The Chateau | CCD 79867 | 2011 |- | Larry Gales | A Message From Monk | CCD 79503 | 1991 |- | Lee Konitz | Lullaby of Birdland | CCD 79709 | 1995 |- | Lee Konitz | Wild As Springtime | CCD 79734 | |- | Lee Konitz | Tenorlee | CHCD 71019 | 2000 |- | Lee Morgan with Art Blakey & The Jazz Messengers | I Remember Clifford | CCD 79555 | 2011 |- | Leee John | Feel My Soul | CCD 79787 | 2005 |- | Lenny Popkin | 317 East 32ND | CHCD 71027 | |- | Léo Gandelman | Bossa Rara | CCD 79994 | 2005 |- | Lester Young | Too Marvellous For Words <ref>{{Citation|title=Lester Young- Too Marvellous For Words {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/release/too-marvellous-for-words-mr0003563491|language=en}}</ref> | CCD 79560 | |- | Lezlie Anders | With Love, Lezlie | CYCD 74801 | |- | Lightnin' Hopkins | Lightnin' In New York <ref>{{Citation|title=Lightnin' Hopkins - Lightnin' In New York {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/mw0000651718|language=en}}</ref> | CCD 79010 | 1989 |- | Luis Bonilla | Escucha! | CCD 79748 | 1999 |- | Luis Bonilla & The Latin Jazz All-Stars | Pasos Gigantes | CCD 79507 | 1991 |- | Louis Hayes | The Crawl | CCD 79045 | |- | Lucky Thompson | Lord, Lord, Am I Ever Gonna Know? | CCD 79035 | 1997 |- | Marco Marconi | Mosaico | CCD 79991 | 2015 |- | Mark Morganelli | Speak Low | CCD 79054 | 2000 |- | Mark Morganelli | Speak Low | CCD 79054 | |- | Marty Paich | The Picasso Of Big Band Jazz | CCD 79031 | |- | Max Roach | Candid Roach | CCD 79038 | 2009 |- | Max Roach | We Insist! <ref>{{Citation|title=Max Roach - We Insist! {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/we-insist!-max-roachs-freedom-now-suite-mw0000194826|language=en}}</ref><ref>{{cite journal |journal=Jazz and Culture |title="Music Is No More Than a Reflection of Its Times": Max Roach and Marion Brown on Jazz and Politics in the 1960s and Beyond. |last1=Hersch |first1=Charles |date=June 7, 2021 |volume= 2 |issue=2 |pages=84–100 |publisher=University of Illinois Press |doi=10.5406/jazzculture.2.2019.0084 |jstor=10.5406/jazzculture.2.2019.0084 }}</ref> | CCD 79002 | |- | Memphis Slim | A Tribute To [[Big Bill Broonzy]] | CCD 79023 | 2001 |- | Memphis Slim | Memphis Slim, U.S.A. | CCD 79024 | 2000 |- | Manhattan Graffiti Four (MG4) | Manhattan Graffiti Four <ref>{{Citation|title=Manhattan Graffiti Four - Manhattan Graffiti Four {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/manhattan-graffiti-four-mw0001199396|language=en}}</ref> | WNCD 79419 | 1988 |- | Mike Cain | Strange Omen <ref>{{Citation|title=Mike Cain - Strange Omen {{!}} Discogs|url=https://www.discogs.com/Mike-Cain-With-Glen-Velez-Bruce-Saunders-Strange-Omen/release/13526736|language=en}}</ref> | CCD 79505 | 1991 |- | Mike Cain | What Means This? <ref>{{Citation|title=Mike Cain - What Means This? {{!}} Discogs|url=https://www.discogs.com/Mike-Cain-What-Means-This/release/10425211|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Mike Cain - What Means This? {{!}} Allmusic|url=https://www.allmusic.com/album/what-means-this-mw0000100971|language=en}}</ref> | CCD 79529 | 1992 |- | Mina Agossi | Simple Things | CCD 79864 | |- | Mina Agossi | Well You Needn't | CCD 79841 | |- | Mina Agossi | Who Wants Love | CCD 79855 | |- | Mina Agossi | Zaboum! | CCD 79800 | 2005 |- | Modern Jazz Quartet | Round Midnight | CCD 79564 | |- | Mongo Santamaria | Brazilian Sunset | CCD 79703 | 1995 |- | Alfreda Benge, Monica Vasconcelos & Nóis | Oferenda | CCD 79791 | 2002 |- | Monty Waters | The Black Cat | WNCD 79406 | 2010 |- | Muhal Richard Abrams | Afrisong <ref>{{Citation|title=Muhal Richard Abrams - Afrisong {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/afrisong-mw0000754203|language=en}}</ref> | WNCD 79404 | 2009 |- | Nancy Harrow | Wild Women Don't Have The Blues | CCD 79008 | |- | Nate Najar Trio | This Is Nate Najar | CCD 79979 | 2016 |- | Nate Najar Trio | Aquarela do Brasil | CCD 79988 | 2014 |- | Nate Najar Trio | A Collection of Classic Love Songs | CCD 79992 | 2013 |- | Nate Najar Trio | Blues For Night People | CCD 79992 | 2012 |- | Nelli Rees | Jazz Noir | ZOCD 78503 | 2003 |- | Neil Cowley Trio | Loud Louder Stop | CACD 78551 | 2008 |- | Nicki Leighton-Thomas | Forbidden Games | CCD 79778 | 2001 |- | Nóis 4 | Bom Dia | CCD 79779 | |- | Nóis 4 | Gente | CCD 79784 | 2005 |- | Olga Konkova | Her Point of View | CCD 79757 | 1999 |- | Olga Konkova | Some Things From Home | CCD 79777 | |- | Olga Konkova, Per Mathisen | Northern Crossings <ref>{{Citation|title=Northern Crossings - Olga Konkova {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/northern-crossings-mw0000587100|language=en}}</ref> | CCD 79766 | 2000 |- | Omar Valle | Españolada Con Swing | BCCD 79203 | |- | Otis Spann | Otis Spann Is the Blues <ref>{{Citation|title=Don Ellis - Otis Spann Is the Blues {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/mw0000310275|language=en}}</ref> | CCD 79001 | 1989 |- | Otis Spann | Walking the Blues | CCD 79025 | |- | Paquito D'Rivera | Who's Smoking?! | CCD 79823 | 2007 |- | Pee Wee Russell - Coleman Hawkins | Jazz Reunion | CCD 79020 | 2000 |- | Phil Woods | Rights of Swing | CCD 79016 | |- | Quincy Jones Big Band | Free And Easy! Live in Sweden 1960 | CCD 79561 | 2013 |- | Ray Crawford | Smooth Groove | CCD 79028 | |- | Richard Williams | New Horn In Town | CCD 79003 | 1989 |- | Rickey Woodward | California Cooking! | CCD 79509 | 1991 |- | Rickey Woodward | California Cooking #2 | CCD 79762 | 2001 |- | Rickey Woodward | Tokyo Express | CCD 79527 | |- | Ricky Ford | American-African Blues <ref>{{Citation|title=Ricky Ford - American-African Blues {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/american-african-blues-mw0000783666|language=en}}</ref> | CCD 79528 | 1993 |- | Ricky Ford | Ebony Rhapsody | CCD 79053 | 1990 |- | Ricky Ford | Hot Brass | CCD 79518 | 1992 |- | Ricky Ford | Manhattan Blues | CCD 79036 | 1989 |- | Robun McKelle | Introducing | CCD 79996 | |- | Rod Blake | Step Into The Light | BCCD 79206 | |- | Roger Kellaway | Ain't Misbehavin' | CHCD 71033 | 2009 |- | Roland Hanna | Sir Elf | CHCD 71003 | |- | Roland Hanna | Sir Elf Plus One | CHCD 71018 | 2013 |- | Roland Kirk | Gifts And Messages | CCS 79105 | 2010 |- | Ronnie Scott | Secret Love | CCS 79103 | |- | Ruby Braff | As Time Goes By | CCD 79741 | 2000 |- | Sarah Mitchell | You Give Me Something | CCD 79857 | 2009 |- | Seldon Powell | End Play | CCD 79732 | |- | Shanti Paul Jayasinha | Round Trip | CCD 79848 | |- | Sheila Cooper | Tales Of Love And Longing | CCD 79849 | |- | Shirley Scott | À Walking Thing | CCD 79719 | 1996 |- | Shirley Scott | Blues Everywhere | CCD 79525 | 1992 |- | Shirley Scott Trio | Skylark | CCD 79705 | 2000 |- | Shorty Rogers, Bud Shank, & The Lighthouse All Stars | Eight Brothers | CCD 79821 | 1992 |- | Shorty Rogers, Bud Shank, & The Lighthouse All Stars | America The Beautiful | CCD 79810 | 1991 |- | Sonny Fortune | Invitation | WNCD 79420 | 2010 |- | Stacey Kent | Close Your Eyes | CCD 79737 | 1997 |- | Stacey Kent | Love Is...The Tender Trap | | 1999 |- | Stacey Kent | Let Yourself Go: Celebrating Fred Astaire | CCD 79764 | 2000 |- | Stacey Kent | Dreamsville | CCD 79775 | 2001 |- | Stacey Kent | In Love Again: The Music of Richard Rodgers | CCD 79786 | 2002 |- | Stacey Kent | Collection | CCD 79999 | 2002 |- | Stacey Kent | The Boy Next Door <ref>{{Citation|title=Stacey Kent - The Boy Next Door {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/the-boy-next-door-mw0000314615|language=en}}</ref> | CCD 79797 | 2003 |- | Stacey Kent | The Boy Next Door (Special Edition) | CCD 79993 | 2003 |- | Stacey Kent | Collection II | CCD 79997 | 2007 |- | Stacey Kent | Collection III | CCD 79995 | 2009 |- | Stacey Kent & Jim Tomlinson | A Fine Romance | CCD 79354 | 2010 |- | Stacey Kent | Hushabye Mountain | CCD 71804 | 2011 |- | Stacey Kent | Candid Moments <ref>{{Citation|title=Stacey Kent - Candid Moments {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/candid-moments-mw0002568660|language=en}}</ref> | CCD 79901 | 2011 |- | Stacey Kent | It's A Wonderful World <ref>{{Citation|title=Stacey Kent - It's A Wonderful World {{!}} JazzMessengers|url=https://www.jazzmessengers.com/en/35383/stacey-kent/its-a-wonderful-world-3cd-digipak|language=en}}</ref> | CSET 70501 | 2012 |- | Stan Getz | Born To Be Blue | CCD 79562 | 2013 |- | Stan Kenton | One Night Stand | CHCD 71051 | 2002 |- | Steve Hobbs | On The Lower East Side | CCD 79758 | 1993 |- | Steve Hobbs | Second Encounter <ref>{{Citation|title=Steve Hobbs - Second Encounter {{!}} Discogs|url=https://www.discogs.com/Steve-Hobbs-Second-Encounter/release/10482468|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Steve Hobbs - Second Encounter {{!}} ProperMusic|url=https://www.propermusic.com/ccd79760-second-encounter.html|language=en}}</ref> | CCD 79760 | 2001 |- | [[Sumi Tonooka]] | Here Comes Kai | CCD 79516 | 1992 |- | Sumi Tonooka | Taking Time | CCD 79502 | |- | Ted Curson | Blue Piccolo | WNCD 79410 | 2010 |- | Terell Stafford | Centripetal Force | CCD 79718 | 1997 |- | Terell Stafford | Time To Let Go | CCD 79702 | 2000 |- | The Basie Alumni <ref>The Basie Alumni: Sir Roland Hanna, Bucky Pizzarelli, Mitt Hinton and Bobby Durham, Clark Terry and Harry "Sweets" Edison</ref> | Swing For The Count | CCD 79724 | |- | The Great British Jazz Band | A British Jazz Odyssey | CCD 79740 | 1999 |- | The Great British Jazz Band | Jubilee | CCD 79720 | 1995 |- | The Great British Jazz Band | Swing That Music! | CCD 79780 | |- | The New York Guitar Ensemble | Four On Six | CHCD 71031 | |- | The Ryoko Trio | Bonsai Bop | CCD 79852 | 2008 |- | Thelonious Monk | The Classic Quartet <ref>{{Citation|title=Thelonious Monk - The Classic Quartet {{!}} Discogs|url=https://www.discogs.com/Thelonious-Monk-The-Classic-Quartet/release/7560082|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Thelonious Monk - The Classic Quartet {{!}} AllAboutJazz|url=https://www.allaboutjazz.com/the-classic-quartet-thelonious-monk-candid-records-review-by-chris-may.php|language=en}}</ref> | CCD 79551 | 2006 |- | Toshiko-Mariano Quartet | The Toshiko–Mariano Quartet <ref>{{Citation|title=Toshiko Akiyoshi - The Toshiko–Mariano Quartet {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/toshiko-mariano-quartet-mw0000201096|language=en}}</ref> | CCD 79012 | 2001 |- | Tom Richards | Smoke And Mirrors | CCD 79850 | |- | Toots Thielemans | Images | CHCD 71007 | 2001 |- | Tubby Hayes | Inventivity | CCS 79101/2 | 2010 |- | Tubby Hayes | Tubby's New Groove | CCD 79554 | 2011 |- | Tubby Hayes | Night And Day | CCD 79108 | 2013 |- | Various Artists <ref>Recordings by: Alex Wilson, Cameron Pierre, David Jean-Baptiste, Ingrid Laubrock, Merengada, and Omar Valle</ref> | Big City Grooves | BCCD 71200 | 2000 |- | Various Artists <ref>Recordings by: Buddy Childers and Russ Garcia Strings, Buddy Greco, Carol Sloane, Chamber Jazz Sextet, Chet Baker, Dizzy Gillespie, Flip Phillips, Irene Kral, Nancy Harrow, Ruby Braff, Seldon Powell, and Stacey Kent</ref> | Cool Jazz for Hot Nights | CCD 71802 | 2000 |- | Various Artists <ref>Recordings by: Alex Wilson, Brian White and the Magna Jazz Band, Cameron Pierre, Ciyo Brown, Claire Martin, Hamish Stuart, Liane Carroll, Mornington Lockett, Omar L. Valle, Peter King, Robin Jones</ref> | Green Cuts (A Selection Of Tracks From Jazz On The Green) | CCD 71801 | 1998 |- | Various Artists <ref>Recordings by: Clare Teal, [[Guinga]], Gustavo Márquez & Heidi Vogel, Ingrid Laubrock, Irene Kral, Jacqui Dankworth, Mishka Adams, Mônica Vasconcelos, Nóis 4, and Stacey Kent & Jim Tomlinson</ref> | A Bossa Nova Love Affair <ref>{{Citation|title=A Bossa Nova Love Affair - Various Artists {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/a-bossa-nova-love-affair-mw0002433239|language=en}}</ref> | CCD 71805 | 2013 |- | Various Artists <ref>Recordings by: As Meninas, Buddy Childers, Buddy Greco, Gilson, Hector Martignon, Jim Tomlinson, Mônica Vasconcelos, Nate Najar, Nóis 4, Shirley Scott, and Stacey Kent</ref> | The Magic of Jobim: The Enchanting Melodies of [[Antonio Carlos Jobim]]<ref>{{Citation|title=Various Artists - The Enchanting Melodies of Antonio Carlos Jobim {{!}} daddykool|url=https://daddykool.com/UPC/708857180721|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=The Magic of Jobim: The Enchanting Melodies of Antonio Carlos Jobim - Various Artists {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/the-magic-of-jobim-the-enchanting-melodies-of-antonio-carlos-jobim-mw0002688216|language=en}}</ref> | CCD 71807 | 2014 |- | Vic Lewis The West Coast All-Stars | Shake Down The Stars: The Music of Jimmy Van Heusen <ref>{{Citation|title=Vic Lewis - Shake Down The Stars: The Music of Jimmy Van Heusen {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/shake-down-the-stars-the-music-of-jimmy-van-heusen-mw0000110555|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Vic Lewis - Shake Down The Stars: The Music of Jimmy Van Heusen {{!}} Discogs|url=https://www.discogs.com/Vic-Lewis-West-Coast-All-Stars-Shake-Down-The-Stars-The-Music-Of-Jimmy-Van-Heusen/release/6164440|language=en}}</ref> | CCD 79526 | 1992 |- | Vic Lewis The West Coast All-Stars | Plays Bill Hollman | CCD 79535 | 1993 |- | Vic Lewis | Presents A Celebration Of Contemporary West Coast Jazz | CCD 79711/12 | 1994 |- | Vic Lewis The West Coast All-Stars | Me & You! | CCD 79739 | 1997 |- | Vic Lewis | The Golden Years <ref>{{Citation|title=Vic Lewis - The Golden Years {{!}} KKbox|url=https://www.kkbox.com/my/en/album/cwmsjsobzcI8cO0FBwb30091-index.html|language=en}}</ref> | CCD 79754 | 1999 |- | Victor Feldman with Tom Scott | Seven Steps To Heaven <ref>{{Citation|title=Victor Feldman with Tom Scott - Seven Steps To Heaven {{!}} Discogs|url=https://www.discogs.com/Victor-Feldman-With-Tom-Scott-Seven-Steps-To-Heaven/release/7213483|language=en}}</ref> | CHCD 71005 | 2009 |- | Victor Feldman | Swinging On A Star | CCD 79107 | 2013 |- | Walt Dickerson | 1976 | WNCD 79414 | |- | Walt Dickerson | Tell Us Only The Beautiful Things | WNCD 79401 | |- | Wes Montgomery | Body And Soul <ref>{{Citation|title=Wes Montgomery - Catalog {{!}} JAZZDISCO.org|url=https://www.jazzdisco.org/wes-montgomery/catalog/#rsjh-music-jhas-604|language=en}}</ref> | CCS 79104 | 2010 |- | New York Jazz Guitar Ensemble | Four On Six: A Tribute To [[Wes Montgomery]] | CHCD 71031 | 2012 |- | Wilton "Bogey" Gaynair | Africa Calling | CCD 79552 | 2006 |- | Woody Herman | One Night Stand | CHCD 71053 | |- | Zoot Sims | Getting' Sentimental | CHCD 71006 | |} </small> ==Mga Pilipino na isinama ng Candid Records (UK)== Ang kaugnayan ng mga Pilipino sa Candid Records ay humimpil sa pagyao ng prodyuser na si Alan Bates.<ref>{{Citation|title=RIP Alan Bates {{!}} UK Jazz News |url=https://ukjazznews.com/rip-alan-bates-black-lion-candid-records/ |language=en}}</ref> <small> {| class="wikitable sortable" ! Taga-sining ! Album ! Katalogo ! Taon <small>ng paglabas ng [[CD]]</small> |- | Ladine Roxas | How Can I Make You Love Me? <ref>{{Citation|title=Ladine Roxas - How Can I Make You Love Me? {{!}} PhilDigest|url=http://phildigest.jp/ladine-roxas-the-voice-of-asia/|language=en|access-date=2025-01-02|archive-date=2021-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20211104194218/http://phildigest.jp/ladine-roxas-the-voice-of-asia/|url-status=dead}}</ref> | ZOCD 74501 | 2002 |- | [[Johnny Alegre]] | Jazzhound <ref>{{Citation|title=Johnny Alegre Affinity - Jazzhound {{!}} daddykool|url=https://daddykool.com/UPC/708857984220|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Johnny Alegre Affinity - Jazzhound {{!}} Discogs|url=https://www.discogs.com/release/20797921-Johnny-Alegre-AFFINITY-Jazzhound|language=en}}</ref> | CCD 79842 | 2005 |- |- | Mishka Arellano Adams | God Bless The Child | CCD 79799 | 2005 |- | Mishka Arellano Adams | Space <ref>{{Citation|title=Mishka Adams Space {{!}} Discogs|url=https://www.discogs.com/Mishka-Adams-Space/release/11528770|language=en}}</ref> | CCD 79847 | 2007 |- | Mishka Arellano Adams | Willow Weep For Me | CCD 79352 | 2010 |- | Mishka Arellano Adams | Stranger On The Shore <ref>{{Citation|title=Mishka Adams - Stranger on the Shore {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/stranger-on-the-shore-mw0002433266|language=en}}</ref> | CCD 79858 | 2012 |- |} </small> ==Mga panlabas na link== *[https://web.archive.org/web/20210518181725/http://store.candidrecords.com/index.php?route=product/category&path=61 Candid Records (UK)] *[https://web.archive.org/web/20240107074723/https://candidrecords.com/pages/the-candid-story The Candid Story] == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Mga kompositor mula sa Pilipinas]] [[Kategorya:Mga gitarista mula sa Pilipinas]] [[Kategorya:Mga mang-aawit mula sa Pilipinas]] 7ubsu0qvht4hzzrryzrxu5abzjo6obf 2164282 2164281 2025-06-09T21:28:06Z Buszmail 67296 /* Kasaysayan */ 2164282 wikitext text/x-wiki {{short description|Jazz record label sa Britanya}} {{multiple issues| {{COI|date=Disyembre 2024}} {{MOS|date=Disyembre 2024}} {{cleanup|date=Disyembre 2024|reason=Kailangan ayusin ang pagkakasulat at pagkakaayos ng artikulo.}} }} == Kasaysayan == Ang '''CANDID''' na tatak ng [[jazz]] ay itinatag sa [[New York]] noong 1960 bilang sanga ng ''Cadence Records'', na pinagmamay-ari ng direktor ng musika na si Archie Bleyer. Si Nat Hentoff, na kilalang manunulat ng jazz, <ref>{{Citation|title=Nat Hentoff: on his life as a jazz critic, and memories of John Coltrane's A Love Supreme {{!}} Jerry Jazz Musician|date=20 November 2001 |url=https://jerryjazzmusician.com/2001/11/nat-hentoff-on-his-life-as-a-jazz-critic-and-memories-of-john-coltranes-a-love-supreme/#His_work_on_Candid_Records|language=en}}</ref> ay ang naging direktor ng kumpanya at, dahil dito, sinubukan nilang lumikha ng isang katalogo na kumakatawan sa laganap na musikang jazz noong panahong iyon hanggang ito ay naubusan ng mapagkukunan. === Paglipat sa UK === Noong 1989, ang '''Candid Records''' na katalogo ni Archie Bleyer ay binili ng prodyuser na si Alan Bates<ref>{{Citation|title=Alan Bates {{!}} Allmusic.com |url=https://www.allmusic.com/artist/alan-bates-mn0000623015#biography |language=en}}</ref> ng ''Black Lion Productions'' sa Britanya<ref>{{Citation|title=LABEL GUIDE: CANDID {{!}} CVINYL|url=http://www.cvinyl.com/labelguides/candid.php|language=en}}</ref> at muling inilabas nito ang mga makasaysayang [[Phonograph record#Microgroove and vinyl era|plaka ]] sa panibagong [[CD|Compact Disc]] na ''format'', at higit pang inangkop ang pamamahagi nito patungo sa mga tinatawag na ''"download"'' sa mga sumunod na dekada. Kasunod nito, ang muling pagkabuhay ng ''Candid Records'' ay gumawa ng mga panibago at kontemporaryong mga ''jazz recording'' upang higit pang mapalawak ang kanyang mga tumatangkilik. === Pagbalik sa Estados Unidos === Ang panibagong buhay na niranas ng Candid sa Britanya ay lumago at naging laganap sa buong mundo. Subalit nito, ang pagmamay-ari at pangangasiwa ni Alan Bates sa katalogo ay tumagal lamang hanggang 2019 nang siyaý nagpasya na ipagbili ito sa ''Exceleration Music'',<ref>{{Citation|title=Meet a new indie powerhouse {{!}} |url=https://www.musicbusinessworldwide.com/meet-the-industrys-newest-indie-powerhouse-exceleration-music-launched-by-glen-barros-dave-hansen-charles-caldas-amy-dietz-and-john-burk/|language=en}}</ref> base sa [[Estados Unidos]]<ref>{{Citation|title=The past, present and future of Candid Records {{!}} WBGO |url=https://www.wbgo.org/music/2023-01-04/the-past-present-and-future-of-candid-records-a-conversation-with-mark-wexler|language=en}}</ref> at ang Candid ay naging Amerikanong kumpanya muli.<ref>{{Citation|title=Revinylization #34: The Reintroduction of Candid Records {{!}} Stereophile.com |url=https://www.stereophile.com/content/revinylization-34-reintroduction-candid-records |language=en}}</ref> Yumao si Bates noong 2023 sa pagkalungkot ng pamayanang jazz sa maraming bansa.<ref>{{Citation|title=ALAN BATES: 26/08/1925 – 30/01/2023 {{!}} |url=https://www.jazzwise.com/news/article/alan-bates-26-08-1925-30-01-2023|language=en}}</ref><br> == Talaan == <small> {| class="wikitable sortable" ! Taga-sining ! Album ! Katalogo <ref>{{Citation |title=Candid Artist Roster {{!}} candidrecords.com |url=http://store.candidrecords.com/index.php?route=product/category&path=61 |language= |access-date=2024-12-18 |archive-date=2021-05-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210518181725/http://store.candidrecords.com/index.php?route=product/category&path=61 |url-status=dead }}</ref><ref>{{Citation|title=Candid Records Categories {{!}} store.candidrecords.com|url=http://store.candidrecords.com/index.php?route=product/category&path=61_108|language=en|access-date=2024-12-27|archive-date=2022-01-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20220126102043/http://store.candidrecords.com/index.php?route=product/category&path=61_108|url-status=dead}}</ref> ! Taon <small>ng paglabas ng [[CD]]</small><ref>{{Citation|title=Candid Records, years of release {{!}} discogs.com|url=https://www.discogs.com/label/63138-Candid|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Candid-Music-CDs {{!}} eBay |url=https://www.ebay.ie/b/Candid-Music-CDs/176984/bn_3306858|language=en}}</ref> |- |- | Abbey Lincoln | Straight Ahead <ref>{{Citation|title=Abbey Lincoln - Straight Ahead {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/straight-ahead-mw0000195764|language=en}}</ref> | CCD 79015 | 2000 |- | Air, featuring Henry Threadgill | Air Song | WNCD 79403 | 2009 |- | Air Air, featuring Henry Threadgill | Air Raid | WNCD 79413 | 2010 |- | Al Haig & Jimmy Raney | Freedom Jazz Dance <ref>{{Citation|title=Al Haig & Jimmy Raney - Freedom Jazz Dance {{!}} Allmusic|url=https://www.allmusic.com/album/release/freedom-jazz-dance-mr0002935817|language=en}}</ref> | CHCD 71010 | 2010 |- | Alec Dankworth | If You're Passing By | CCD 79773 | 2003 |- | Alex Wilson | Afro Saxon | BCCD 79201 | 1998 |- | Alex Wilson | Anglo Cubano | BCCD 79205 | 1999 |- | Alex Wilson | R & B Latino <ref>{{Citation|title=Alex Wilson - R & B Latino {{!}} BBC.co.uk|url=https://www.bbc.co.uk/radio3/jazzlineup/pip/q06t4/|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Alex Wilson - R & B Latino {{!}} Womex.com|url=https://www.womex.com/virtual/alex_wilson/alex_wilson/r_b_latino |language=en}}</ref> | ZOCD 78502 | 2001 |- | Art Hodes | Keepin' Out of Mischief Now <ref>{{Citation|title=Art Hodes - Keepin' Out of Mischief Now {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/keepin-out-of-mischief-now-mw0000646147|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Art Hodes - Keepin' Out of Mischief Now {{!}} Discogs|url=https://www.discogs.com/Art-Hodes-Keepin-Out-Of-Mischief-Now/release/10699387|language=en}}</ref> | CCD 79717 | 1995 |- | Art Hodes | Pagin' Mr. Jelly | CCD 79037 | 1989 |- | As Meninas | Bon Dia | CCD 79207 | 2000 |- | Barry Harris Kenny Barron Quartet | Confirmation | CCD 79519 | 1992 |- | Ben Webster | In a Mellotone <ref>{{Citation|title=Ben Webster - In a Mellotone, Recorded live at Ronnie Scott’s Club {{!}} Candid|url=http://store.candidrecords.com/index.php?route=product/product&product_id=207|language=en|access-date=2024-12-27|archive-date=2021-09-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20210921023546/http://store.candidrecords.com/index.php?route=product/product&product_id=207|url-status=dead}}</ref> | CCS 79106 | 2012 |- | Benny Bailey | Big Brass<ref>{{Citation|title=Benny Bailey - Big Brass {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/mw0000651474|language=en}}</ref> | CCD 79011 | 2002 |- | Bill Evans Trio | Autumn Leaves <ref>{{Citation|title=Bill Evans - Autumn Leaves {{!}} PrestoJazz|url=https://www.prestomusic.com/jazz/products/8650721--autumn-leaves|language=en|access-date=2024-12-27|archive-date=2021-06-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210610144259/https://www.prestomusic.com/jazz/products/8650721--autumn-leaves|url-status=dead}}</ref> | CCD 79565 | 2014 |- | Bill Perkins | Spring Swing | CCD 79752 | 2013 |- | Bill Perkins With The Metropole Orchestra | I Wished on the Moon | CCD 79524 | 1992 |- | Blue Mitchell | Stablemates <ref>{{Citation|title=Blue Mitchell - Stablemates {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/stablemates-mw0000420750|language=en}}</ref> | CCD 79553 | |- | Bob Brookmayer & Tom Harrell | Shadow Box | CHCD 71021 | |- | Bob Dorough | Small Day Tomorrow | CCD 79844 | |- | Booker Ervin | That's It! <ref>{{Citation|title=Booker Ervin - That's It! {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/thats-it-mw0000196833|language=en}}</ref> | CCD 79014 | 1988 |- | Booker Little | Out Front <ref>{{Citation|title=Booker Little - Out Front {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/out-front-mw0000197893|language=en}}</ref> | CCD 79027 | 1989 |- | Brian Trainor | Portraits | CCD 79731 | 1996 |- | Bruce Forman | Coast To Coast | CHCD 71026 | |- | Bud Shank | I Told You So! | CCD 79533 | 1993 |- | Bud Shank | Live At The Haig | CHCD 71030 | 2007 |- | Bud Shank | New Gold | CCD 79707 | |- | Bud Shank | The Doctor Is In | CCD 79520 | |- | Buddy Childers Big Band | Just Buddy's | CCD 79761 | 2001 |- | Buddy Childers Big Band | What's Happening Now! | CCD 79749 | 2000 |- | Buddy Childers with the Russ Garcia Strings | Artistry in Jazz | CCD 79735 | 1996 |- | Buddy deFranco | Free Fall | CHCD 71008 | 1996 |- | Buddy deFranco | Lush Life | CHCD 71017 | |- | Buddy Featherstonhaugh & The Radio Rhythm Club Sextet | RAF Bomb | CYCD 74508 | |- | Buddy Greco | Jazz Grooves | CCD 79755 | |- | Buddy Greco | Route 66: A Tribute to Nat King Cole | CYCD 71901 | |- | Cal Massey | Blues to Coltrane | CCD 79029 | |- | Cameron Pierre | Friday Night | CCD 79743 | 1997 |- | Cameron Pierre | Return To The Source | BCCD 79202 | |- | Cameron Pierre | The Other Side of Notting Hill | BCCD 79211 | 2002 |- | Candid Jazz Masters <ref>The Candid Jazz Masters: Claudio Roditi, Donald Harrison, Ricky Ford, Kenny Barron, Larry Gales, and Joe Chambers</ref> | For Miles | CCD 79710 | 1995 |- | Carol Sloane | Something Cool | CHCD 71025 | |- | Catherine Tuttle | What They Will Find <ref>{{Citation|title=Catherine Tuttle - What They Will Find {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/what-they-will-find-mw0000260242|language=en}}</ref> | ZOCD 78505 | |- | Cecil Taylor | Jumpin' Punkins <ref>{{Citation|title=Cecil Taylor - Jumpin' Punkins {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/jumpin-punkins-mw0000197894|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Cecil Taylor - Jumpin' Punkins {{!}} Discogs|url=https://www.discogs.com/Cecil-Taylor-Jumpin-Punkins/release/6151566|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Cecil Taylor - Jumpin' Punkins {{!}} Oldies|url=https://www.oldies.com/product-view/18981M.html|language=en}}</ref> | CCD 79013 | 2000 |- | Cecil Taylor | The World Of Cecil Taylor <ref>{{Citation|title=Cecil Taylor - The World Of Cecil Taylor {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/the-world-of-cecil-taylor-mw0000193915|language=en}}</ref> | CCD 79006 | 1989 |- | Cecil Taylor | Air <ref>{{Citation|title=Cecil Taylor - Air {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/air-mw0000093297|language=en}}</ref> | CCD 79046 | 1990 |- | Cecil Taylor All Stars featuring Buell Neidlinger | New York City R & B <ref>{{Citation|title=Cecil Taylor - New York City R & B {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/new-york-city-r-b-mw0000206939|language= }}</ref> | CCD 79017 | 1989 |- | Cecil Taylor All Stars featuring Buell Neidlinger | Cell Walk For Celeste <ref>{{Citation|title=Cecil Taylor - Cell Walk For Celeste {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/cell-walk-for-celeste-mw0000269214|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Cecil Taylor - Cell Walk For Celeste {{!}} PrestoMusic|url=https://www.prestomusic.com/jazz/products/8637001--cell-walk-for-celeste|language=en|access-date=2024-12-27|archive-date=2021-06-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20210614062133/https://www.prestomusic.com/jazz/products/8637001--cell-walk-for-celeste|url-status=dead}}</ref> | CCD 79034 | 2000 |- | Chamber Jazz Sextet | Plays Pal Joey | CCD 79030 | 1989 |- | Charles Mingus | Reincarnation Of A Love Bird <ref>{{Citation|title=Charles Mingus - Reincarnation Of A Love Bird {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/reincarnation-of-a-lovebird-mw0000196834|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Charles Mingus - Reincarnation Of A Love Bird {{!}} Discogs|url=https://www.discogs.com/Charles-Mingus-Reincarnation-Of-A-Love-Bird/release/2074702|language=en}}</ref> | CCD 79026 | 1988 |- | Charles Mingus | Charles Mingus Presents Charles Mingus <ref>{{Citation|title=Charles Mingus - Charles Mingus Presents Charles Mingus {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/charles-mingus-presents-charles-mingus-mw0000651477|language=en}}</ref> | CCD 79005 | 1989 |- | Charles Mingus | Mysterious Blues <ref>{{Citation|title=Charles Mingus - Mysterious Blues {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/mysterious-blues-mw0000318113|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Charles Mingus - Mysterious Blues {{!}} Discogs|url=https://www.discogs.com/Charles-Mingus-Mysterious-Blues/release/4131333|language=en}}</ref> | CCD 79042 | 1990 |- | Charles Mingus | Charles Mingus and the Newport Rebels <ref>{{cite journal |journal=American Quarterly (American Studies Association) September 2001 |title=Outrageous Freedom: Charles Mingus and the Invention of the Jazz Workshop |last1=Saul |first1=Scott |date=June 7, 2021 |volume= 53 |issue=3 |pages=387–419 |publisher=University of Virginia (The Johns Hopkins University Press) |jstor=30041899 }}</ref> | CCD 79022 | 1991 |- | Charles Mingus | Mingus <ref>{{Citation|title=Charles Mingus - Mingus {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/mingus%21-mw0000196193|language=en}}</ref> | CCD 79021 | 1999 |- | Charles Sullivan | Re-Entry | WNCD 79409 | |- | Chet Baker | Milestones | CHCD 71042 | 2010 |- | Chico Freeman | Lord Riff And Me <ref>{{Citation|title=Chico Freeman Discography {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/artist/chico-freeman-mn0000110829/discography|language=en}}</ref> | WNCD 79421 | 2010 |- | Chuck Wayne & Joe Puma | Interactions | CHCD 71004 | |- | Clare Teal | That's The Way It Is | CCD 79767 | 2001 |- | Clare Teal | Orsino's Songs | CCD 79783 | 2002 |- | Clare Teal | The Road Less Travelled <ref>{{Citation|title=Clare Teal - The Road Less Travelled {{!}} BBC.co.uk|url=https://www.bbc.co.uk/radio3/jazzlineup/pip/q06t4/|language=en}}</ref> | CCD 79794 | 2003 |- | Clark Terry | Color Changes <ref>{{Citation|title=Clark Terry - Color Changes {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/color-changes-mw0000193775|language=en}}</ref> | CCD 79009 | 2000 |- | Clark Terry | The Hymn <ref>{{Citation|title=Clark Terry - The Hymn {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/the-hymn-mw0000027240|language=en}}</ref> | CCD 79770 | 2001 |- | Clark Terry | The Incomparable | CCD 71808 | 2015 |- | Claudio Roditi | Milestones | CCD 79515 | 1992 |- | Claudio Roditi | Two of Swords | CCD 79804 | |- | Cormac Kenevey | The Art of Dreaming | CCD 79853 | |- | Cormac Kenevey | This Is Living | CCD 79846 | |- | Count Basie, The Atomic Band | In A Mellotone | CCD 79558 | 2012 |- | Craig Bailey | A New Journey | CCD 79725 | 1995 |- | Dave Brubeck featuring Paul Desmond | Gone with the Wind | CCD 79563 | 2013 |- | Dave Liebman | Classic Ballads <ref>{{Citation|title=Dave Liebman - Discography {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/artist/david-liebman-mn0000175407/discography|language=en}}</ref> | CCD 79512 | 1991 |- | Dave Liebman | Joy: The Music of John Coltrane <ref>{{Citation|title=Dave Liebman Discography {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/artist/david-liebman-mn0000175407/discography|language=en}}</ref> | CCD 79531 | 1993 |- | Dave O'Higgins | Big Shake Up | BCCD 79208 | |- | Dave O'Higgins | Fast Foot Shuffle | CCD 79772 | 2002 |- | David Jean-Baptiste | Feeling Tones <ref>{{Citation|title=David Jean-Baptiste - Feeling Tones {{!}} Invubu|url=https://www.invubu.com/music/show/album/David-Jean--Baptiste/Feeling-Tones.html|language=en}}</ref> | CCD 79744 | 1997 |- | David Jean-Baptiste | Neuriba <ref>{{Citation|title=David Jean-Baptiste - Neuriba {{!}} Invubu|url=https://www.invubu.com/music/show/album/David-Jean--Baptiste/Neuriba.html|language=en}}</ref> | BCCD 79204 | 1998 |- | David "Fathead" Newman Quintet plus Clifford Jordan | Blue Head <ref>{{Citation|title=David Newman - Blue Head {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/mw0000262882|language=en}}</ref> | CCD 79041 | 1990 |- | David Newton | 12TH of the 12TH, A Portrait of [[Frank Sinatra]] | CCD 79728 | 1995 |- | David Newton | DNA | CCD 79742 | 1997 |- | David Newton Trio | In Good Company | CCD 79714 | 1995 |- | Dimitri Vassilakis | Across The Universe | ZOCD 78507 | 2010 |- | Dimitri Vassilakis | Labyrinth / Daedalus Project | CCD 79776 | 2001 |- | Dimitri Vassilakis | Parallel Lines | CCD 79792 | 2005 |- | Dimitri Vassilakis | Secret Path | CCD 79765 | 1998 |- | Dizzy Gillespie Big Band | Groovin' High | CCD 79556 | 2011 |- | Don Bennett | Chicago Calling | CCD 79713 | 1995 |- | Don Bennett | Simplexity | CCD 79733 | |- | Don Bennett | Solar | CCD 79723 | |- | Don Ellis | How Time Passes | CCD 79004 | 2006 |- | Don Ellis | Out of Nowhere <ref>{{Citation|title=Don Ellis - Out of Nowhere {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/out-of-nowhere-mw0000202922|language=en}}</ref> | CCD 79032 | 1989 |- | Don Pullen | Plays Monk | WNCD 79418 | |- | Donald Harrison | For Art's Sake | CCD 79501 | 1991 |- | Donald Harrison | Kind Of New | CCD 79768 | 2002 |- | Donald Harrison, Jr. | Spirits Of Congo Square | CCD 79759 | 2000 |- | Donald Harrison featuring Dr. John | Indian Blues | CCD 79514 | 1992 |- | Donald Smith | Luv | WNCD 79411 | |- | Dr. John Meets Donald Harrison | New Orleans Gumbo | CCD 71806 | 2013 |- | Duke Ellington | Flying Home | CCD 79557 | 2011 |- | Eddie Daniels with Bucky Pizzarelli | Blue Bossa <ref>{{Citation|title=Eddie Daniels - Blue Bossa {{!}} Jazztimes|url=https://jazztimes.com/archives/eddie-daniels-and-bucky-pizzarelli-blue-bossa|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Eddie Daniels - Blue Bossa {{!}} Discogs|url=https://www.discogs.com/Eddie-Daniels-With-Bucky-Pizzarelli-Blue-Bossa/release/12006551|language=en}}</ref> | CHCD 71002 | 2004 |- | Elisabetta Antonini | The Beat Goes On | CCD 79868 | 2015 |- | Eric Dolphy | Candid Dolphy <ref>{{Citation|title=Eric Dolphy - Candid Dolphy {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/candid-dolphy-mw0000309640|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Eric Dolphy - Candid Dolphy {{!}} Grooves|url=https://www.grooves-inc.com/eric-dolphy-candid-dolphy-candid-cd-pZZa1-1898653095.html|language=en}}</ref><ref>{{cite journal |journal=Jazz & Culture |title=Eric Dolphy: A Musical Analysis of Three Pieces with a Brief Biography (MA Thesis in Ethnomusicology) |last1=Allen |first1=Geri Antoinette |date=June 7, 2021 |volume= 3 |issue=2 |pages=21–65 |publisher=University of Pittsburgh |doi=10.5406/jazzculture.3.2.0021 |jstor=10.5406/jazzculture.3.2.0021 }}</ref> |CCD 79033 | 1989 |- | Erica Lindsay | Dreamer | CCD 79040 | 1989 |- | Erroll Garner Trio | Coast To Coast | CCD 79566 | 2014 |- | Flip Philips | Spanish Eyes | CHCD 71013 | |- | Gary Bartz | There Goes the Neighborhood! | CCD 79806 | |- | Gary Bartz | West 42nd Street | CCD 79049 | |- | Gene DiNovi | Live At The Montreal Bistro | CCD 79726 | 1995 |- | Gene DiNovi | Renaissance Of Jazz | CCD 79708 | |- | Geoff Gascoyne | Keep It To Yourself | CCD 79798 | 2007 |- | George Cables | Why Not? | WNCD 79402 | |- | George Melly | Ultimate Melly | CCD 79843 | |- | Gerry Mulligan Quartet | Moonlight in Vermont | CCD 79559 | 2011 |- | Get The Blessing | All Is Yes | CACD 78550 | 2008 |- | Get The Blessing | Bugs in Amber | CACD 78558 | 2009 |- | Gilson | Lampiao | CCD 79790 | 2005 |- | Greg Abate Quartet | Bop City, Live at Birdland | CCD 79513 | 1991 |- | Greg Abate | Straight Ahead | CCD 79530 | |- | Greg Abate Quintet featuring Richie Cole | Dr. Jekyll & Mr. Hyde | CCD 79715 | 1995 |- | Guillermo Klein | El Minotauro | CCD 79706 | |- | Gustavo Marques y Pororocas | Jazz Popular Brasileira | CCD 79793 | 2005 |- | Harry Edison | Swing Summit | CCD 79050 | |- | Hector Martignon | A Portrait In Black & White | CCD 79727 | 1996 |- | Hector Martignon | Foreign Affair | CCD 79746 | |- | Hendrik Meurkens | Dig This Samba | CCD 79747 | 1998 |- | Hilton Ruiz | Live At Birdland | CCD 79532 | 1992 |- | Ingrid Laubrock | Who Is It? | CCD 79745 | 1998 |- | Ingrid Laubrock | Some Times | CCD 79774 | 2001 |- | Irene Kral | The Gentle Rain | CHCD 71020 | 2001 |- | Irene Kral | Where Is Love? | CHCD 71012 | |- | Jacqui Dankworth | As The Sun Shines Down On Me | CCD 79788 | 2001 |- | Jacqui Dankworth | Detour Ahead | CCD 79796 | 2004 |- | Jaki Byard | Blues for Smoke | CCD 79018 | 1989 |- | Jamie Cullum | Pointless Nostalgic | CCD 79782 | 2002 |- | Jamie Cullum & Friends <ref>Recorded with the following friends: Ben Castle (tenor sax - tracks: 1, 2, 5 to 8, 10), Bruce Wright (viola - tracks: 3, 4), Dave Daniels (cello - tracks: 3, 4), Sebastiaan De Krom (drums), [[Gavin Wright (violinist)|Gavin Wright]] (violin - tracks: 3, 4), Geoff Gascoyne (bass), Jackie Shave (violin - tracks: 3, 4), Martin Gladdish (trombone - tracks: 1, 2, 5 to 8, 10), Martin Shaw (flugelhorn - tracks: 3, 4; trumpet - tracks: 1 to 8, 10), Matt Wates (alto sax - tracks: 1, 2, 5 to 8, 10), Steve Kaldestad (alto sax and tenor sax - tracks: 3, 4), and Tom Cawley (piano - tracks: 3, 4)</ref> | Devil May Care | CCD 79351 | 2010 |- | Jazz Artists Guild <ref>The Jazz Artists Guild: Abbey Lincoln (vocal), Benny Bailey (trumpet), Booker Little (trumpet), Charles Mingus (bass), Eric Dolphy (alto saxophone), Jimmy Knepper (trombone), Jo Jones (drums), Julian Priester (trombone), Kenny Dorham (piano), Peck Morrison (bass), Roy Eldrige (trumpet), Tommy Flanagan (piano), and Walter Benton (tenor saxophone)</ref> | Newport Rebels | CCD 79022 | |- | Jeff Jerolamon | Introducing | CCD 79522 | 1992 |- | Jeff Jerolamon | Swing Thing! | CCD 79538 | |- | Jessica Williams | Ain't Misbehavin | CCD 79763 | 2000 |- | Jessica Williams | Gratitude | CCD 79721 | 1996 |- | Jessica Williams | Higher Standards | CCD 79736 | 1997 |- | Jessica Williams | Jazz In The Afternoon | CCD 79750 | |- | Jim Tomlinson | Only Trust Your Heart <ref>{{Citation|title=Jim Tomlinson - Only Trust Your Heart {{!}} Songdata.io|url=https://songdata.io/album/1V1SHo8vH7gZJWiJLJWYVZ/Only-Trust-Your-Heart-by-Jim-Tomlinson|language=en}}</ref> | CCD 79758 | 1999 |- | Jim Tomlinson | Brazilian Sketches <ref>{{Citation|title=Jim Tomlinson - Brazilian Sketches {{!}} Discogs|url=https://www.discogs.com/master/618737-Jim-Tomlinson-Brazilian-Sketches|language=en}}</ref> | CCD 79769 | 2001 |- | Jimmy Giuffre | The Train And The River | CHCD 71011 | |- | Jimmy Rowles Trio | The Chess Players | CHCD 71023 | |- | Jimmy Rowles Trio | Jam Face | CHCD 71014 | |- | Joanne Brackeen | Six Ate | CHCD 71009 | |- | Joanne Brackeen | Tring-a-Ling <ref>{{Citation|title=Joanne Brackeen - Tring-a-Ling {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/mw0000895190|language=en}}</ref> | CHCD 71016 | 2009 |- | Joanne Brackeen | Meets Eddie Gomez | CHCD 71024 | |- | Joe Chambers | Phantom of the City | CCD 79517 | 1992 |- | Joe Lee Wilson | Feelin' Good | BCCD 79210 | |- | Joe Lee Wilson | Shout For Trane | WNCD 79408 | |- | Joe Stilgoe | I Like This One | CCD 79851 | 2008 |- | Joseph Bonner | Triangle | WNCD79405 | |- | Kenny Barron | Confirmation | CCD 79819 | |- | Kenny Barron | Flight Path | CCD 71809 | |- | Kenny Barron | Live! | WNCD 79417 | 2010 |- | Kenny Barron | Rhythm-a-Ning | CCD 79044 | |- | Kenny Barron Trio | Lemuria Seascape | CCD 79508 | 1991 |- | Klaus Ignatzek | All Systems Go! | CCD 79738 | 1997 |- | Klaus Ignatzek | Return Voyage | CCD 79716 | |- | Klaus Ignatzek | Silent Horns | CCD 79729 | |- | Klaus Ignatzek | The Answer | CCD 79534 | |- | Kyle Eastwood | Paris Blue | CCD 79789 | 2005 |- | Kyle Eastwood | NOW | CCD 79845 | 2006 |- | Kyle Eastwood | Metropolitain | CCD 79856 | 2009 |- | Kyle Eastwood | Songs From The Chateau | CCD 79867 | 2011 |- | Larry Gales | A Message From Monk | CCD 79503 | 1991 |- | Lee Konitz | Lullaby of Birdland | CCD 79709 | 1995 |- | Lee Konitz | Wild As Springtime | CCD 79734 | |- | Lee Konitz | Tenorlee | CHCD 71019 | 2000 |- | Lee Morgan with Art Blakey & The Jazz Messengers | I Remember Clifford | CCD 79555 | 2011 |- | Leee John | Feel My Soul | CCD 79787 | 2005 |- | Lenny Popkin | 317 East 32ND | CHCD 71027 | |- | Léo Gandelman | Bossa Rara | CCD 79994 | 2005 |- | Lester Young | Too Marvellous For Words <ref>{{Citation|title=Lester Young- Too Marvellous For Words {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/release/too-marvellous-for-words-mr0003563491|language=en}}</ref> | CCD 79560 | |- | Lezlie Anders | With Love, Lezlie | CYCD 74801 | |- | Lightnin' Hopkins | Lightnin' In New York <ref>{{Citation|title=Lightnin' Hopkins - Lightnin' In New York {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/mw0000651718|language=en}}</ref> | CCD 79010 | 1989 |- | Luis Bonilla | Escucha! | CCD 79748 | 1999 |- | Luis Bonilla & The Latin Jazz All-Stars | Pasos Gigantes | CCD 79507 | 1991 |- | Louis Hayes | The Crawl | CCD 79045 | |- | Lucky Thompson | Lord, Lord, Am I Ever Gonna Know? | CCD 79035 | 1997 |- | Marco Marconi | Mosaico | CCD 79991 | 2015 |- | Mark Morganelli | Speak Low | CCD 79054 | 2000 |- | Mark Morganelli | Speak Low | CCD 79054 | |- | Marty Paich | The Picasso Of Big Band Jazz | CCD 79031 | |- | Max Roach | Candid Roach | CCD 79038 | 2009 |- | Max Roach | We Insist! <ref>{{Citation|title=Max Roach - We Insist! {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/we-insist!-max-roachs-freedom-now-suite-mw0000194826|language=en}}</ref><ref>{{cite journal |journal=Jazz and Culture |title="Music Is No More Than a Reflection of Its Times": Max Roach and Marion Brown on Jazz and Politics in the 1960s and Beyond. |last1=Hersch |first1=Charles |date=June 7, 2021 |volume= 2 |issue=2 |pages=84–100 |publisher=University of Illinois Press |doi=10.5406/jazzculture.2.2019.0084 |jstor=10.5406/jazzculture.2.2019.0084 }}</ref> | CCD 79002 | |- | Memphis Slim | A Tribute To [[Big Bill Broonzy]] | CCD 79023 | 2001 |- | Memphis Slim | Memphis Slim, U.S.A. | CCD 79024 | 2000 |- | Manhattan Graffiti Four (MG4) | Manhattan Graffiti Four <ref>{{Citation|title=Manhattan Graffiti Four - Manhattan Graffiti Four {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/manhattan-graffiti-four-mw0001199396|language=en}}</ref> | WNCD 79419 | 1988 |- | Mike Cain | Strange Omen <ref>{{Citation|title=Mike Cain - Strange Omen {{!}} Discogs|url=https://www.discogs.com/Mike-Cain-With-Glen-Velez-Bruce-Saunders-Strange-Omen/release/13526736|language=en}}</ref> | CCD 79505 | 1991 |- | Mike Cain | What Means This? <ref>{{Citation|title=Mike Cain - What Means This? {{!}} Discogs|url=https://www.discogs.com/Mike-Cain-What-Means-This/release/10425211|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Mike Cain - What Means This? {{!}} Allmusic|url=https://www.allmusic.com/album/what-means-this-mw0000100971|language=en}}</ref> | CCD 79529 | 1992 |- | Mina Agossi | Simple Things | CCD 79864 | |- | Mina Agossi | Well You Needn't | CCD 79841 | |- | Mina Agossi | Who Wants Love | CCD 79855 | |- | Mina Agossi | Zaboum! | CCD 79800 | 2005 |- | Modern Jazz Quartet | Round Midnight | CCD 79564 | |- | Mongo Santamaria | Brazilian Sunset | CCD 79703 | 1995 |- | Alfreda Benge, Monica Vasconcelos & Nóis | Oferenda | CCD 79791 | 2002 |- | Monty Waters | The Black Cat | WNCD 79406 | 2010 |- | Muhal Richard Abrams | Afrisong <ref>{{Citation|title=Muhal Richard Abrams - Afrisong {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/afrisong-mw0000754203|language=en}}</ref> | WNCD 79404 | 2009 |- | Nancy Harrow | Wild Women Don't Have The Blues | CCD 79008 | |- | Nate Najar Trio | This Is Nate Najar | CCD 79979 | 2016 |- | Nate Najar Trio | Aquarela do Brasil | CCD 79988 | 2014 |- | Nate Najar Trio | A Collection of Classic Love Songs | CCD 79992 | 2013 |- | Nate Najar Trio | Blues For Night People | CCD 79992 | 2012 |- | Nelli Rees | Jazz Noir | ZOCD 78503 | 2003 |- | Neil Cowley Trio | Loud Louder Stop | CACD 78551 | 2008 |- | Nicki Leighton-Thomas | Forbidden Games | CCD 79778 | 2001 |- | Nóis 4 | Bom Dia | CCD 79779 | |- | Nóis 4 | Gente | CCD 79784 | 2005 |- | Olga Konkova | Her Point of View | CCD 79757 | 1999 |- | Olga Konkova | Some Things From Home | CCD 79777 | |- | Olga Konkova, Per Mathisen | Northern Crossings <ref>{{Citation|title=Northern Crossings - Olga Konkova {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/northern-crossings-mw0000587100|language=en}}</ref> | CCD 79766 | 2000 |- | Omar Valle | Españolada Con Swing | BCCD 79203 | |- | Otis Spann | Otis Spann Is the Blues <ref>{{Citation|title=Don Ellis - Otis Spann Is the Blues {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/mw0000310275|language=en}}</ref> | CCD 79001 | 1989 |- | Otis Spann | Walking the Blues | CCD 79025 | |- | Paquito D'Rivera | Who's Smoking?! | CCD 79823 | 2007 |- | Pee Wee Russell - Coleman Hawkins | Jazz Reunion | CCD 79020 | 2000 |- | Phil Woods | Rights of Swing | CCD 79016 | |- | Quincy Jones Big Band | Free And Easy! Live in Sweden 1960 | CCD 79561 | 2013 |- | Ray Crawford | Smooth Groove | CCD 79028 | |- | Richard Williams | New Horn In Town | CCD 79003 | 1989 |- | Rickey Woodward | California Cooking! | CCD 79509 | 1991 |- | Rickey Woodward | California Cooking #2 | CCD 79762 | 2001 |- | Rickey Woodward | Tokyo Express | CCD 79527 | |- | Ricky Ford | American-African Blues <ref>{{Citation|title=Ricky Ford - American-African Blues {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/american-african-blues-mw0000783666|language=en}}</ref> | CCD 79528 | 1993 |- | Ricky Ford | Ebony Rhapsody | CCD 79053 | 1990 |- | Ricky Ford | Hot Brass | CCD 79518 | 1992 |- | Ricky Ford | Manhattan Blues | CCD 79036 | 1989 |- | Robun McKelle | Introducing | CCD 79996 | |- | Rod Blake | Step Into The Light | BCCD 79206 | |- | Roger Kellaway | Ain't Misbehavin' | CHCD 71033 | 2009 |- | Roland Hanna | Sir Elf | CHCD 71003 | |- | Roland Hanna | Sir Elf Plus One | CHCD 71018 | 2013 |- | Roland Kirk | Gifts And Messages | CCS 79105 | 2010 |- | Ronnie Scott | Secret Love | CCS 79103 | |- | Ruby Braff | As Time Goes By | CCD 79741 | 2000 |- | Sarah Mitchell | You Give Me Something | CCD 79857 | 2009 |- | Seldon Powell | End Play | CCD 79732 | |- | Shanti Paul Jayasinha | Round Trip | CCD 79848 | |- | Sheila Cooper | Tales Of Love And Longing | CCD 79849 | |- | Shirley Scott | À Walking Thing | CCD 79719 | 1996 |- | Shirley Scott | Blues Everywhere | CCD 79525 | 1992 |- | Shirley Scott Trio | Skylark | CCD 79705 | 2000 |- | Shorty Rogers, Bud Shank, & The Lighthouse All Stars | Eight Brothers | CCD 79821 | 1992 |- | Shorty Rogers, Bud Shank, & The Lighthouse All Stars | America The Beautiful | CCD 79810 | 1991 |- | Sonny Fortune | Invitation | WNCD 79420 | 2010 |- | Stacey Kent | Close Your Eyes | CCD 79737 | 1997 |- | Stacey Kent | Love Is...The Tender Trap | | 1999 |- | Stacey Kent | Let Yourself Go: Celebrating Fred Astaire | CCD 79764 | 2000 |- | Stacey Kent | Dreamsville | CCD 79775 | 2001 |- | Stacey Kent | In Love Again: The Music of Richard Rodgers | CCD 79786 | 2002 |- | Stacey Kent | Collection | CCD 79999 | 2002 |- | Stacey Kent | The Boy Next Door <ref>{{Citation|title=Stacey Kent - The Boy Next Door {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/the-boy-next-door-mw0000314615|language=en}}</ref> | CCD 79797 | 2003 |- | Stacey Kent | The Boy Next Door (Special Edition) | CCD 79993 | 2003 |- | Stacey Kent | Collection II | CCD 79997 | 2007 |- | Stacey Kent | Collection III | CCD 79995 | 2009 |- | Stacey Kent & Jim Tomlinson | A Fine Romance | CCD 79354 | 2010 |- | Stacey Kent | Hushabye Mountain | CCD 71804 | 2011 |- | Stacey Kent | Candid Moments <ref>{{Citation|title=Stacey Kent - Candid Moments {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/candid-moments-mw0002568660|language=en}}</ref> | CCD 79901 | 2011 |- | Stacey Kent | It's A Wonderful World <ref>{{Citation|title=Stacey Kent - It's A Wonderful World {{!}} JazzMessengers|url=https://www.jazzmessengers.com/en/35383/stacey-kent/its-a-wonderful-world-3cd-digipak|language=en}}</ref> | CSET 70501 | 2012 |- | Stan Getz | Born To Be Blue | CCD 79562 | 2013 |- | Stan Kenton | One Night Stand | CHCD 71051 | 2002 |- | Steve Hobbs | On The Lower East Side | CCD 79758 | 1993 |- | Steve Hobbs | Second Encounter <ref>{{Citation|title=Steve Hobbs - Second Encounter {{!}} Discogs|url=https://www.discogs.com/Steve-Hobbs-Second-Encounter/release/10482468|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Steve Hobbs - Second Encounter {{!}} ProperMusic|url=https://www.propermusic.com/ccd79760-second-encounter.html|language=en}}</ref> | CCD 79760 | 2001 |- | [[Sumi Tonooka]] | Here Comes Kai | CCD 79516 | 1992 |- | Sumi Tonooka | Taking Time | CCD 79502 | |- | Ted Curson | Blue Piccolo | WNCD 79410 | 2010 |- | Terell Stafford | Centripetal Force | CCD 79718 | 1997 |- | Terell Stafford | Time To Let Go | CCD 79702 | 2000 |- | The Basie Alumni <ref>The Basie Alumni: Sir Roland Hanna, Bucky Pizzarelli, Mitt Hinton and Bobby Durham, Clark Terry and Harry "Sweets" Edison</ref> | Swing For The Count | CCD 79724 | |- | The Great British Jazz Band | A British Jazz Odyssey | CCD 79740 | 1999 |- | The Great British Jazz Band | Jubilee | CCD 79720 | 1995 |- | The Great British Jazz Band | Swing That Music! | CCD 79780 | |- | The New York Guitar Ensemble | Four On Six | CHCD 71031 | |- | The Ryoko Trio | Bonsai Bop | CCD 79852 | 2008 |- | Thelonious Monk | The Classic Quartet <ref>{{Citation|title=Thelonious Monk - The Classic Quartet {{!}} Discogs|url=https://www.discogs.com/Thelonious-Monk-The-Classic-Quartet/release/7560082|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Thelonious Monk - The Classic Quartet {{!}} AllAboutJazz|url=https://www.allaboutjazz.com/the-classic-quartet-thelonious-monk-candid-records-review-by-chris-may.php|language=en}}</ref> | CCD 79551 | 2006 |- | Toshiko-Mariano Quartet | The Toshiko–Mariano Quartet <ref>{{Citation|title=Toshiko Akiyoshi - The Toshiko–Mariano Quartet {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/toshiko-mariano-quartet-mw0000201096|language=en}}</ref> | CCD 79012 | 2001 |- | Tom Richards | Smoke And Mirrors | CCD 79850 | |- | Toots Thielemans | Images | CHCD 71007 | 2001 |- | Tubby Hayes | Inventivity | CCS 79101/2 | 2010 |- | Tubby Hayes | Tubby's New Groove | CCD 79554 | 2011 |- | Tubby Hayes | Night And Day | CCD 79108 | 2013 |- | Various Artists <ref>Recordings by: Alex Wilson, Cameron Pierre, David Jean-Baptiste, Ingrid Laubrock, Merengada, and Omar Valle</ref> | Big City Grooves | BCCD 71200 | 2000 |- | Various Artists <ref>Recordings by: Buddy Childers and Russ Garcia Strings, Buddy Greco, Carol Sloane, Chamber Jazz Sextet, Chet Baker, Dizzy Gillespie, Flip Phillips, Irene Kral, Nancy Harrow, Ruby Braff, Seldon Powell, and Stacey Kent</ref> | Cool Jazz for Hot Nights | CCD 71802 | 2000 |- | Various Artists <ref>Recordings by: Alex Wilson, Brian White and the Magna Jazz Band, Cameron Pierre, Ciyo Brown, Claire Martin, Hamish Stuart, Liane Carroll, Mornington Lockett, Omar L. Valle, Peter King, Robin Jones</ref> | Green Cuts (A Selection Of Tracks From Jazz On The Green) | CCD 71801 | 1998 |- | Various Artists <ref>Recordings by: Clare Teal, [[Guinga]], Gustavo Márquez & Heidi Vogel, Ingrid Laubrock, Irene Kral, Jacqui Dankworth, Mishka Adams, Mônica Vasconcelos, Nóis 4, and Stacey Kent & Jim Tomlinson</ref> | A Bossa Nova Love Affair <ref>{{Citation|title=A Bossa Nova Love Affair - Various Artists {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/a-bossa-nova-love-affair-mw0002433239|language=en}}</ref> | CCD 71805 | 2013 |- | Various Artists <ref>Recordings by: As Meninas, Buddy Childers, Buddy Greco, Gilson, Hector Martignon, Jim Tomlinson, Mônica Vasconcelos, Nate Najar, Nóis 4, Shirley Scott, and Stacey Kent</ref> | The Magic of Jobim: The Enchanting Melodies of [[Antonio Carlos Jobim]]<ref>{{Citation|title=Various Artists - The Enchanting Melodies of Antonio Carlos Jobim {{!}} daddykool|url=https://daddykool.com/UPC/708857180721|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=The Magic of Jobim: The Enchanting Melodies of Antonio Carlos Jobim - Various Artists {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/the-magic-of-jobim-the-enchanting-melodies-of-antonio-carlos-jobim-mw0002688216|language=en}}</ref> | CCD 71807 | 2014 |- | Vic Lewis The West Coast All-Stars | Shake Down The Stars: The Music of Jimmy Van Heusen <ref>{{Citation|title=Vic Lewis - Shake Down The Stars: The Music of Jimmy Van Heusen {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/shake-down-the-stars-the-music-of-jimmy-van-heusen-mw0000110555|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Vic Lewis - Shake Down The Stars: The Music of Jimmy Van Heusen {{!}} Discogs|url=https://www.discogs.com/Vic-Lewis-West-Coast-All-Stars-Shake-Down-The-Stars-The-Music-Of-Jimmy-Van-Heusen/release/6164440|language=en}}</ref> | CCD 79526 | 1992 |- | Vic Lewis The West Coast All-Stars | Plays Bill Hollman | CCD 79535 | 1993 |- | Vic Lewis | Presents A Celebration Of Contemporary West Coast Jazz | CCD 79711/12 | 1994 |- | Vic Lewis The West Coast All-Stars | Me & You! | CCD 79739 | 1997 |- | Vic Lewis | The Golden Years <ref>{{Citation|title=Vic Lewis - The Golden Years {{!}} KKbox|url=https://www.kkbox.com/my/en/album/cwmsjsobzcI8cO0FBwb30091-index.html|language=en}}</ref> | CCD 79754 | 1999 |- | Victor Feldman with Tom Scott | Seven Steps To Heaven <ref>{{Citation|title=Victor Feldman with Tom Scott - Seven Steps To Heaven {{!}} Discogs|url=https://www.discogs.com/Victor-Feldman-With-Tom-Scott-Seven-Steps-To-Heaven/release/7213483|language=en}}</ref> | CHCD 71005 | 2009 |- | Victor Feldman | Swinging On A Star | CCD 79107 | 2013 |- | Walt Dickerson | 1976 | WNCD 79414 | |- | Walt Dickerson | Tell Us Only The Beautiful Things | WNCD 79401 | |- | Wes Montgomery | Body And Soul <ref>{{Citation|title=Wes Montgomery - Catalog {{!}} JAZZDISCO.org|url=https://www.jazzdisco.org/wes-montgomery/catalog/#rsjh-music-jhas-604|language=en}}</ref> | CCS 79104 | 2010 |- | New York Jazz Guitar Ensemble | Four On Six: A Tribute To [[Wes Montgomery]] | CHCD 71031 | 2012 |- | Wilton "Bogey" Gaynair | Africa Calling | CCD 79552 | 2006 |- | Woody Herman | One Night Stand | CHCD 71053 | |- | Zoot Sims | Getting' Sentimental | CHCD 71006 | |} </small> ==Mga Pilipino na isinama ng Candid Records (UK)== Ang kaugnayan ng mga Pilipino sa Candid Records ay humimpil sa pagyao ng prodyuser na si Alan Bates.<ref>{{Citation|title=RIP Alan Bates {{!}} UK Jazz News |url=https://ukjazznews.com/rip-alan-bates-black-lion-candid-records/ |language=en}}</ref> <small> {| class="wikitable sortable" ! Taga-sining ! Album ! Katalogo ! Taon <small>ng paglabas ng [[CD]]</small> |- | Ladine Roxas | How Can I Make You Love Me? <ref>{{Citation|title=Ladine Roxas - How Can I Make You Love Me? {{!}} PhilDigest|url=http://phildigest.jp/ladine-roxas-the-voice-of-asia/|language=en|access-date=2025-01-02|archive-date=2021-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20211104194218/http://phildigest.jp/ladine-roxas-the-voice-of-asia/|url-status=dead}}</ref> | ZOCD 74501 | 2002 |- | [[Johnny Alegre]] | Jazzhound <ref>{{Citation|title=Johnny Alegre Affinity - Jazzhound {{!}} daddykool|url=https://daddykool.com/UPC/708857984220|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Johnny Alegre Affinity - Jazzhound {{!}} Discogs|url=https://www.discogs.com/release/20797921-Johnny-Alegre-AFFINITY-Jazzhound|language=en}}</ref> | CCD 79842 | 2005 |- |- | Mishka Arellano Adams | God Bless The Child | CCD 79799 | 2005 |- | Mishka Arellano Adams | Space <ref>{{Citation|title=Mishka Adams Space {{!}} Discogs|url=https://www.discogs.com/Mishka-Adams-Space/release/11528770|language=en}}</ref> | CCD 79847 | 2007 |- | Mishka Arellano Adams | Willow Weep For Me | CCD 79352 | 2010 |- | Mishka Arellano Adams | Stranger On The Shore <ref>{{Citation|title=Mishka Adams - Stranger on the Shore {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/stranger-on-the-shore-mw0002433266|language=en}}</ref> | CCD 79858 | 2012 |- |} </small> ==Mga panlabas na link== *[https://web.archive.org/web/20210518181725/http://store.candidrecords.com/index.php?route=product/category&path=61 Candid Records (UK)] *[https://web.archive.org/web/20240107074723/https://candidrecords.com/pages/the-candid-story The Candid Story] == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Mga kompositor mula sa Pilipinas]] [[Kategorya:Mga gitarista mula sa Pilipinas]] [[Kategorya:Mga mang-aawit mula sa Pilipinas]] 2aal1f5unkej32xxwabn6397o86slqj 2164283 2164282 2025-06-09T21:30:38Z Buszmail 67296 2164283 wikitext text/x-wiki {{short description|Jazz record label sa Britanya}} {{multiple issues| {{COI|date=Disyembre 2024}} {{MOS|date=Disyembre 2024}} {{cleanup|date=Disyembre 2024|reason=Kailangan ayusin ang pagkakasulat at pagkakaayos ng artikulo.}} }} == Kasaysayan == Ang '''CANDID''' na tatak ng [[jazz]] ay itinatag sa [[New York]] noong 1960 bilang sanga ng ''Cadence Records'', na pinagmamay-ari ng direktor ng musika na si Archie Bleyer. Si Nat Hentoff, na kilalang manunulat ng jazz, <ref>{{Citation|title=Nat Hentoff: on his life as a jazz critic, and memories of John Coltrane's A Love Supreme {{!}} Jerry Jazz Musician|date=20 November 2001 |url=https://jerryjazzmusician.com/2001/11/nat-hentoff-on-his-life-as-a-jazz-critic-and-memories-of-john-coltranes-a-love-supreme/#His_work_on_Candid_Records|language=en}}</ref> ay ang naging direktor ng kumpanya at, dahil dito, sinubukan nilang lumikha ng isang katalogo na kumakatawan sa laganap na musikang jazz noong panahong iyon hanggang ito ay naubusan ng mapagkukunan. === Paglipat sa UK === Noong 1989, ang '''Candid Records''' na katalogo ni Archie Bleyer ay binili ng prodyuser na si Alan Bates<ref>{{Citation|title=Alan Bates {{!}} Allmusic.com |url=https://www.allmusic.com/artist/alan-bates-mn0000623015#biography |language=en}}</ref> ng ''Black Lion Productions'' sa Britanya<ref>{{Citation|title=LABEL GUIDE: CANDID {{!}} CVINYL|url=http://www.cvinyl.com/labelguides/candid.php|language=en}}</ref> at muling inilabas nito ang mga makasaysayang [[Phonograph record#Microgroove and vinyl era|plaka ]] sa panibagong [[CD|Compact Disc]] na ''format'', at higit pang inangkop ang pamamahagi nito patungo sa mga tinatawag na ''"download"'' sa mga sumunod na dekada. Kasunod nito, ang muling pagkabuhay ng ''Candid Records'' ay gumawa ng mga panibago at kontemporaryong mga ''jazz recording'' upang higit pang mapalawak ang kanyang mga tumatangkilik. === Pagbalik sa Estados Unidos === Ang panibagong buhay na niranas ng Candid sa Britanya ay lumago at naging laganap sa buong mundo. Subalit nito, ang pagmamay-ari at pangangasiwa ni Alan Bates sa katalogo ay tumagal lamang hanggang 2019 nang siyaý nagpasya na ipagbili ito sa ''Exceleration Music'',<ref>{{Citation|title=Meet a new indie powerhouse {{!}} |url=https://www.musicbusinessworldwide.com/meet-the-industrys-newest-indie-powerhouse-exceleration-music-launched-by-glen-barros-dave-hansen-charles-caldas-amy-dietz-and-john-burk/|language=en}}</ref> base sa [[Estados Unidos]]<ref>{{Citation|title=The past, present and future of Candid Records {{!}} WBGO |url=https://www.wbgo.org/music/2023-01-04/the-past-present-and-future-of-candid-records-a-conversation-with-mark-wexler|language=en}}</ref> at ang Candid ay naging Amerikanong kumpanya muli.<ref>{{Citation|title=Revinylization #34: The Reintroduction of Candid Records {{!}} Stereophile.com |url=https://www.stereophile.com/content/revinylization-34-reintroduction-candid-records |language=en}}</ref> Yumao si Bates noong 2023 sa pagkalungkot ng pamayanang jazz sa maraming bansa.<ref>{{Citation|title=ALAN BATES: 26/08/1925 – 30/01/2023 {{!}} |url=https://www.jazzwise.com/news/article/alan-bates-26-08-1925-30-01-2023|language=en}}</ref><br> == Talaan == <small> {| class="wikitable sortable" ! Taga-sining ! Album ! Katalogo <ref>{{Citation |title=Candid Artist Roster {{!}} candidrecords.com |url=http://store.candidrecords.com/index.php?route=product/category&path=61 |language= |access-date=2024-12-18 |archive-date=2021-05-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210518181725/http://store.candidrecords.com/index.php?route=product/category&path=61 |url-status=dead }}</ref><ref>{{Citation|title=Candid Records Categories {{!}} store.candidrecords.com|url=http://store.candidrecords.com/index.php?route=product/category&path=61_108|language=en|access-date=2024-12-27|archive-date=2022-01-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20220126102043/http://store.candidrecords.com/index.php?route=product/category&path=61_108|url-status=dead}}</ref> ! Taon <small>ng paglabas ng [[CD]]</small><ref>{{Citation|title=Candid Records, years of release {{!}} discogs.com|url=https://www.discogs.com/label/63138-Candid|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Candid-Music-CDs {{!}} eBay |url=https://www.ebay.ie/b/Candid-Music-CDs/176984/bn_3306858|language=en}}</ref> |- |- | Abbey Lincoln | Straight Ahead <ref>{{Citation|title=Abbey Lincoln - Straight Ahead {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/straight-ahead-mw0000195764|language=en}}</ref> | CCD 79015 | 2000 |- | Air, featuring Henry Threadgill | Air Song | WNCD 79403 | 2009 |- | Air Air, featuring Henry Threadgill | Air Raid | WNCD 79413 | 2010 |- | Al Haig & Jimmy Raney | Freedom Jazz Dance <ref>{{Citation|title=Al Haig & Jimmy Raney - Freedom Jazz Dance {{!}} Allmusic|url=https://www.allmusic.com/album/release/freedom-jazz-dance-mr0002935817|language=en}}</ref> | CHCD 71010 | 2010 |- | Alec Dankworth | If You're Passing By | CCD 79773 | 2003 |- | Alex Wilson | Afro Saxon | BCCD 79201 | 1998 |- | Alex Wilson | Anglo Cubano | BCCD 79205 | 1999 |- | Alex Wilson | R & B Latino <ref>{{Citation|title=Alex Wilson - R & B Latino {{!}} BBC.co.uk|url=https://www.bbc.co.uk/radio3/jazzlineup/pip/q06t4/|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Alex Wilson - R & B Latino {{!}} Womex.com|url=https://www.womex.com/virtual/alex_wilson/alex_wilson/r_b_latino |language=en}}</ref> | ZOCD 78502 | 2001 |- | Art Hodes | Keepin' Out of Mischief Now <ref>{{Citation|title=Art Hodes - Keepin' Out of Mischief Now {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/keepin-out-of-mischief-now-mw0000646147|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Art Hodes - Keepin' Out of Mischief Now {{!}} Discogs|url=https://www.discogs.com/Art-Hodes-Keepin-Out-Of-Mischief-Now/release/10699387|language=en}}</ref> | CCD 79717 | 1995 |- | Art Hodes | Pagin' Mr. Jelly | CCD 79037 | 1989 |- | As Meninas | Bon Dia | CCD 79207 | 2000 |- | Barry Harris Kenny Barron Quartet | Confirmation | CCD 79519 | 1992 |- | Ben Webster | In a Mellotone <ref>{{Citation|title=Ben Webster - In a Mellotone, Recorded live at Ronnie Scott’s Club {{!}} Candid|url=http://store.candidrecords.com/index.php?route=product/product&product_id=207|language=en|access-date=2024-12-27|archive-date=2021-09-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20210921023546/http://store.candidrecords.com/index.php?route=product/product&product_id=207|url-status=dead}}</ref> | CCS 79106 | 2012 |- | Benny Bailey | Big Brass<ref>{{Citation|title=Benny Bailey - Big Brass {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/mw0000651474|language=en}}</ref> | CCD 79011 | 2002 |- | Bill Evans Trio | Autumn Leaves <ref>{{Citation|title=Bill Evans - Autumn Leaves {{!}} PrestoJazz|url=https://www.prestomusic.com/jazz/products/8650721--autumn-leaves|language=en|access-date=2024-12-27|archive-date=2021-06-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210610144259/https://www.prestomusic.com/jazz/products/8650721--autumn-leaves|url-status=dead}}</ref> | CCD 79565 | 2014 |- | Bill Perkins | Spring Swing | CCD 79752 | 2013 |- | Bill Perkins With The Metropole Orchestra | I Wished on the Moon | CCD 79524 | 1992 |- | Blue Mitchell | Stablemates <ref>{{Citation|title=Blue Mitchell - Stablemates {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/stablemates-mw0000420750|language=en}}</ref> | CCD 79553 | |- | Bob Brookmayer & Tom Harrell | Shadow Box | CHCD 71021 | |- | Bob Dorough | Small Day Tomorrow | CCD 79844 | |- | Booker Ervin | That's It! <ref>{{Citation|title=Booker Ervin - That's It! {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/thats-it-mw0000196833|language=en}}</ref> | CCD 79014 | 1988 |- | Booker Little | Out Front <ref>{{Citation|title=Booker Little - Out Front {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/out-front-mw0000197893|language=en}}</ref> | CCD 79027 | 1989 |- | Brian Trainor | Portraits | CCD 79731 | 1996 |- | Bruce Forman | Coast To Coast | CHCD 71026 | |- | Bud Shank | I Told You So! | CCD 79533 | 1993 |- | Bud Shank | Live At The Haig | CHCD 71030 | 2007 |- | Bud Shank | New Gold | CCD 79707 | |- | Bud Shank | The Doctor Is In | CCD 79520 | |- | Buddy Childers Big Band | Just Buddy's | CCD 79761 | 2001 |- | Buddy Childers Big Band | What's Happening Now! | CCD 79749 | 2000 |- | Buddy Childers with the Russ Garcia Strings | Artistry in Jazz | CCD 79735 | 1996 |- | Buddy deFranco | Free Fall | CHCD 71008 | 1996 |- | Buddy deFranco | Lush Life | CHCD 71017 | |- | Buddy Featherstonhaugh & The Radio Rhythm Club Sextet | RAF Bomb | CYCD 74508 | |- | Buddy Greco | Jazz Grooves | CCD 79755 | |- | Buddy Greco | Route 66: A Tribute to Nat King Cole | CYCD 71901 | |- | Cal Massey | Blues to Coltrane | CCD 79029 | |- | Cameron Pierre | Friday Night | CCD 79743 | 1997 |- | Cameron Pierre | Return To The Source | BCCD 79202 | |- | Cameron Pierre | The Other Side of Notting Hill | BCCD 79211 | 2002 |- | Candid Jazz Masters <ref>The Candid Jazz Masters: Claudio Roditi, Donald Harrison, Ricky Ford, Kenny Barron, Larry Gales, and Joe Chambers</ref> | For Miles | CCD 79710 | 1995 |- | Carol Sloane | Something Cool | CHCD 71025 | |- | Catherine Tuttle | What They Will Find <ref>{{Citation|title=Catherine Tuttle - What They Will Find {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/what-they-will-find-mw0000260242|language=en}}</ref> | ZOCD 78505 | |- | Cecil Taylor | Jumpin' Punkins <ref>{{Citation|title=Cecil Taylor - Jumpin' Punkins {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/jumpin-punkins-mw0000197894|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Cecil Taylor - Jumpin' Punkins {{!}} Discogs|url=https://www.discogs.com/Cecil-Taylor-Jumpin-Punkins/release/6151566|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Cecil Taylor - Jumpin' Punkins {{!}} Oldies|url=https://www.oldies.com/product-view/18981M.html|language=en}}</ref> | CCD 79013 | 2000 |- | Cecil Taylor | The World Of Cecil Taylor <ref>{{Citation|title=Cecil Taylor - The World Of Cecil Taylor {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/the-world-of-cecil-taylor-mw0000193915|language=en}}</ref> | CCD 79006 | 1989 |- | Cecil Taylor | Air <ref>{{Citation|title=Cecil Taylor - Air {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/air-mw0000093297|language=en}}</ref> | CCD 79046 | 1990 |- | Cecil Taylor All Stars featuring Buell Neidlinger | New York City R & B <ref>{{Citation|title=Cecil Taylor - New York City R & B {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/new-york-city-r-b-mw0000206939|language= }}</ref> | CCD 79017 | 1989 |- | Cecil Taylor All Stars featuring Buell Neidlinger | Cell Walk For Celeste <ref>{{Citation|title=Cecil Taylor - Cell Walk For Celeste {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/cell-walk-for-celeste-mw0000269214|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Cecil Taylor - Cell Walk For Celeste {{!}} PrestoMusic|url=https://www.prestomusic.com/jazz/products/8637001--cell-walk-for-celeste|language=en|access-date=2024-12-27|archive-date=2021-06-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20210614062133/https://www.prestomusic.com/jazz/products/8637001--cell-walk-for-celeste|url-status=dead}}</ref> | CCD 79034 | 2000 |- | Chamber Jazz Sextet | Plays Pal Joey | CCD 79030 | 1989 |- | Charles Mingus | Reincarnation Of A Love Bird <ref>{{Citation|title=Charles Mingus - Reincarnation Of A Love Bird {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/reincarnation-of-a-lovebird-mw0000196834|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Charles Mingus - Reincarnation Of A Love Bird {{!}} Discogs|url=https://www.discogs.com/Charles-Mingus-Reincarnation-Of-A-Love-Bird/release/2074702|language=en}}</ref> | CCD 79026 | 1988 |- | Charles Mingus | Charles Mingus Presents Charles Mingus <ref>{{Citation|title=Charles Mingus - Charles Mingus Presents Charles Mingus {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/charles-mingus-presents-charles-mingus-mw0000651477|language=en}}</ref> | CCD 79005 | 1989 |- | Charles Mingus | Mysterious Blues <ref>{{Citation|title=Charles Mingus - Mysterious Blues {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/mysterious-blues-mw0000318113|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Charles Mingus - Mysterious Blues {{!}} Discogs|url=https://www.discogs.com/Charles-Mingus-Mysterious-Blues/release/4131333|language=en}}</ref> | CCD 79042 | 1990 |- | Charles Mingus | Charles Mingus and the Newport Rebels <ref>{{cite journal |journal=American Quarterly (American Studies Association) September 2001 |title=Outrageous Freedom: Charles Mingus and the Invention of the Jazz Workshop |last1=Saul |first1=Scott |date=June 7, 2021 |volume= 53 |issue=3 |pages=387–419 |publisher=University of Virginia (The Johns Hopkins University Press) |jstor=30041899 }}</ref> | CCD 79022 | 1991 |- | Charles Mingus | Mingus <ref>{{Citation|title=Charles Mingus - Mingus {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/mingus%21-mw0000196193|language=en}}</ref> | CCD 79021 | 1999 |- | Charles Sullivan | Re-Entry | WNCD 79409 | |- | Chet Baker | Milestones | CHCD 71042 | 2010 |- | Chico Freeman | Lord Riff And Me <ref>{{Citation|title=Chico Freeman Discography {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/artist/chico-freeman-mn0000110829/discography|language=en}}</ref> | WNCD 79421 | 2010 |- | Chuck Wayne & Joe Puma | Interactions | CHCD 71004 | |- | Clare Teal | That's The Way It Is | CCD 79767 | 2001 |- | Clare Teal | Orsino's Songs | CCD 79783 | 2002 |- | Clare Teal | The Road Less Travelled <ref>{{Citation|title=Clare Teal - The Road Less Travelled {{!}} BBC.co.uk|url=https://www.bbc.co.uk/radio3/jazzlineup/pip/q06t4/|language=en}}</ref> | CCD 79794 | 2003 |- | Clark Terry | Color Changes <ref>{{Citation|title=Clark Terry - Color Changes {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/color-changes-mw0000193775|language=en}}</ref> | CCD 79009 | 2000 |- | Clark Terry | The Hymn <ref>{{Citation|title=Clark Terry - The Hymn {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/the-hymn-mw0000027240|language=en}}</ref> | CCD 79770 | 2001 |- | Clark Terry | The Incomparable | CCD 71808 | 2015 |- | Claudio Roditi | Milestones | CCD 79515 | 1992 |- | Claudio Roditi | Two of Swords | CCD 79804 | |- | Cormac Kenevey | The Art of Dreaming | CCD 79853 | |- | Cormac Kenevey | This Is Living | CCD 79846 | |- | Count Basie, The Atomic Band | In A Mellotone | CCD 79558 | 2012 |- | Craig Bailey | A New Journey | CCD 79725 | 1995 |- | Dave Brubeck featuring Paul Desmond | Gone with the Wind | CCD 79563 | 2013 |- | Dave Liebman | Classic Ballads <ref>{{Citation|title=Dave Liebman - Discography {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/artist/david-liebman-mn0000175407/discography|language=en}}</ref> | CCD 79512 | 1991 |- | Dave Liebman | Joy: The Music of John Coltrane <ref>{{Citation|title=Dave Liebman Discography {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/artist/david-liebman-mn0000175407/discography|language=en}}</ref> | CCD 79531 | 1993 |- | Dave O'Higgins | Big Shake Up | BCCD 79208 | |- | Dave O'Higgins | Fast Foot Shuffle | CCD 79772 | 2002 |- | David Jean-Baptiste | Feeling Tones <ref>{{Citation|title=David Jean-Baptiste - Feeling Tones {{!}} Invubu|url=https://www.invubu.com/music/show/album/David-Jean--Baptiste/Feeling-Tones.html|language=en}}</ref> | CCD 79744 | 1997 |- | David Jean-Baptiste | Neuriba <ref>{{Citation|title=David Jean-Baptiste - Neuriba {{!}} Invubu|url=https://www.invubu.com/music/show/album/David-Jean--Baptiste/Neuriba.html|language=en}}</ref> | BCCD 79204 | 1998 |- | David "Fathead" Newman Quintet plus Clifford Jordan | Blue Head <ref>{{Citation|title=David Newman - Blue Head {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/mw0000262882|language=en}}</ref> | CCD 79041 | 1990 |- | David Newton | 12TH of the 12TH, A Portrait of [[Frank Sinatra]] | CCD 79728 | 1995 |- | David Newton | DNA | CCD 79742 | 1997 |- | David Newton Trio | In Good Company | CCD 79714 | 1995 |- | Dimitri Vassilakis | Across The Universe | ZOCD 78507 | 2010 |- | Dimitri Vassilakis | Labyrinth / Daedalus Project | CCD 79776 | 2001 |- | Dimitri Vassilakis | Parallel Lines | CCD 79792 | 2005 |- | Dimitri Vassilakis | Secret Path | CCD 79765 | 1998 |- | Dizzy Gillespie Big Band | Groovin' High | CCD 79556 | 2011 |- | Don Bennett | Chicago Calling | CCD 79713 | 1995 |- | Don Bennett | Simplexity | CCD 79733 | |- | Don Bennett | Solar | CCD 79723 | |- | Don Ellis | How Time Passes | CCD 79004 | 2006 |- | Don Ellis | Out of Nowhere <ref>{{Citation|title=Don Ellis - Out of Nowhere {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/out-of-nowhere-mw0000202922|language=en}}</ref> | CCD 79032 | 1989 |- | Don Pullen | Plays Monk | WNCD 79418 | |- | Donald Harrison | For Art's Sake | CCD 79501 | 1991 |- | Donald Harrison | Kind Of New | CCD 79768 | 2002 |- | Donald Harrison, Jr. | Spirits Of Congo Square | CCD 79759 | 2000 |- | Donald Harrison featuring Dr. John | Indian Blues | CCD 79514 | 1992 |- | Donald Smith | Luv | WNCD 79411 | |- | Dr. John Meets Donald Harrison | New Orleans Gumbo | CCD 71806 | 2013 |- | Duke Ellington | Flying Home | CCD 79557 | 2011 |- | Eddie Daniels with Bucky Pizzarelli | Blue Bossa <ref>{{Citation|title=Eddie Daniels - Blue Bossa {{!}} Jazztimes|url=https://jazztimes.com/archives/eddie-daniels-and-bucky-pizzarelli-blue-bossa|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Eddie Daniels - Blue Bossa {{!}} Discogs|url=https://www.discogs.com/Eddie-Daniels-With-Bucky-Pizzarelli-Blue-Bossa/release/12006551|language=en}}</ref> | CHCD 71002 | 2004 |- | Elisabetta Antonini | The Beat Goes On | CCD 79868 | 2015 |- | Eric Dolphy | Candid Dolphy <ref>{{Citation|title=Eric Dolphy - Candid Dolphy {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/candid-dolphy-mw0000309640|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Eric Dolphy - Candid Dolphy {{!}} Grooves|url=https://www.grooves-inc.com/eric-dolphy-candid-dolphy-candid-cd-pZZa1-1898653095.html|language=en}}</ref><ref>{{cite journal |journal=Jazz & Culture |title=Eric Dolphy: A Musical Analysis of Three Pieces with a Brief Biography (MA Thesis in Ethnomusicology) |last1=Allen |first1=Geri Antoinette |date=June 7, 2021 |volume= 3 |issue=2 |pages=21–65 |publisher=University of Pittsburgh |doi=10.5406/jazzculture.3.2.0021 |jstor=10.5406/jazzculture.3.2.0021 }}</ref> |CCD 79033 | 1989 |- | Erica Lindsay | Dreamer | CCD 79040 | 1989 |- | Erroll Garner Trio | Coast To Coast | CCD 79566 | 2014 |- | Flip Philips | Spanish Eyes | CHCD 71013 | |- | Gary Bartz | There Goes the Neighborhood! | CCD 79806 | |- | Gary Bartz | West 42nd Street | CCD 79049 | |- | Gene DiNovi | Live At The Montreal Bistro | CCD 79726 | 1995 |- | Gene DiNovi | Renaissance Of Jazz | CCD 79708 | |- | Geoff Gascoyne | Keep It To Yourself | CCD 79798 | 2007 |- | George Cables | Why Not? | WNCD 79402 | |- | George Melly | Ultimate Melly | CCD 79843 | |- | Gerry Mulligan Quartet | Moonlight in Vermont | CCD 79559 | 2011 |- | Get The Blessing | All Is Yes | CACD 78550 | 2008 |- | Get The Blessing | Bugs in Amber | CACD 78558 | 2009 |- | Gilson | Lampiao | CCD 79790 | 2005 |- | Greg Abate Quartet | Bop City, Live at Birdland | CCD 79513 | 1991 |- | Greg Abate | Straight Ahead | CCD 79530 | |- | Greg Abate Quintet featuring Richie Cole | Dr. Jekyll & Mr. Hyde | CCD 79715 | 1995 |- | Guillermo Klein | El Minotauro | CCD 79706 | |- | Gustavo Marques y Pororocas | Jazz Popular Brasileira | CCD 79793 | 2005 |- | Harry Edison | Swing Summit | CCD 79050 | |- | Hector Martignon | A Portrait In Black & White | CCD 79727 | 1996 |- | Hector Martignon | Foreign Affair | CCD 79746 | |- | Hendrik Meurkens | Dig This Samba | CCD 79747 | 1998 |- | Hilton Ruiz | Live At Birdland | CCD 79532 | 1992 |- | Ingrid Laubrock | Who Is It? | CCD 79745 | 1998 |- | Ingrid Laubrock | Some Times | CCD 79774 | 2001 |- | Irene Kral | The Gentle Rain | CHCD 71020 | 2001 |- | Irene Kral | Where Is Love? | CHCD 71012 | |- | Jacqui Dankworth | As The Sun Shines Down On Me | CCD 79788 | 2001 |- | Jacqui Dankworth | Detour Ahead | CCD 79796 | 2004 |- | Jaki Byard | Blues for Smoke | CCD 79018 | 1989 |- | Jamie Cullum | Pointless Nostalgic | CCD 79782 | 2002 |- | Jamie Cullum & Friends <ref>Recorded with the following friends: Ben Castle (tenor sax - tracks: 1, 2, 5 to 8, 10), Bruce Wright (viola - tracks: 3, 4), Dave Daniels (cello - tracks: 3, 4), Sebastiaan De Krom (drums), [[Gavin Wright (violinist)|Gavin Wright]] (violin - tracks: 3, 4), Geoff Gascoyne (bass), Jackie Shave (violin - tracks: 3, 4), Martin Gladdish (trombone - tracks: 1, 2, 5 to 8, 10), Martin Shaw (flugelhorn - tracks: 3, 4; trumpet - tracks: 1 to 8, 10), Matt Wates (alto sax - tracks: 1, 2, 5 to 8, 10), Steve Kaldestad (alto sax and tenor sax - tracks: 3, 4), and Tom Cawley (piano - tracks: 3, 4)</ref> | Devil May Care | CCD 79351 | 2010 |- | Jazz Artists Guild <ref>The Jazz Artists Guild: Abbey Lincoln (vocal), Benny Bailey (trumpet), Booker Little (trumpet), Charles Mingus (bass), Eric Dolphy (alto saxophone), Jimmy Knepper (trombone), Jo Jones (drums), Julian Priester (trombone), Kenny Dorham (piano), Peck Morrison (bass), Roy Eldrige (trumpet), Tommy Flanagan (piano), and Walter Benton (tenor saxophone)</ref> | Newport Rebels | CCD 79022 | |- | Jeff Jerolamon | Introducing | CCD 79522 | 1992 |- | Jeff Jerolamon | Swing Thing! | CCD 79538 | |- | Jessica Williams | Ain't Misbehavin | CCD 79763 | 2000 |- | Jessica Williams | Gratitude | CCD 79721 | 1996 |- | Jessica Williams | Higher Standards | CCD 79736 | 1997 |- | Jessica Williams | Jazz In The Afternoon | CCD 79750 | |- | Jim Tomlinson | Only Trust Your Heart <ref>{{Citation|title=Jim Tomlinson - Only Trust Your Heart {{!}} Songdata.io|url=https://songdata.io/album/1V1SHo8vH7gZJWiJLJWYVZ/Only-Trust-Your-Heart-by-Jim-Tomlinson|language=en}}</ref> | CCD 79758 | 1999 |- | Jim Tomlinson | Brazilian Sketches <ref>{{Citation|title=Jim Tomlinson - Brazilian Sketches {{!}} Discogs|url=https://www.discogs.com/master/618737-Jim-Tomlinson-Brazilian-Sketches|language=en}}</ref> | CCD 79769 | 2001 |- | Jimmy Giuffre | The Train And The River | CHCD 71011 | |- | Jimmy Rowles Trio | The Chess Players | CHCD 71023 | |- | Jimmy Rowles Trio | Jam Face | CHCD 71014 | |- | Joanne Brackeen | Six Ate | CHCD 71009 | |- | Joanne Brackeen | Tring-a-Ling <ref>{{Citation|title=Joanne Brackeen - Tring-a-Ling {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/mw0000895190|language=en}}</ref> | CHCD 71016 | 2009 |- | Joanne Brackeen | Meets Eddie Gomez | CHCD 71024 | |- | Joe Chambers | Phantom of the City | CCD 79517 | 1992 |- | Joe Lee Wilson | Feelin' Good | BCCD 79210 | |- | Joe Lee Wilson | Shout For Trane | WNCD 79408 | |- | Joe Stilgoe | I Like This One | CCD 79851 | 2008 |- | Joseph Bonner | Triangle | WNCD79405 | |- | Kenny Barron | Confirmation | CCD 79819 | |- | Kenny Barron | Flight Path | CCD 71809 | |- | Kenny Barron | Live! | WNCD 79417 | 2010 |- | Kenny Barron | Rhythm-a-Ning | CCD 79044 | |- | Kenny Barron Trio | Lemuria Seascape | CCD 79508 | 1991 |- | Klaus Ignatzek | All Systems Go! | CCD 79738 | 1997 |- | Klaus Ignatzek | Return Voyage | CCD 79716 | |- | Klaus Ignatzek | Silent Horns | CCD 79729 | |- | Klaus Ignatzek | The Answer | CCD 79534 | |- | Kyle Eastwood | Paris Blue | CCD 79789 | 2005 |- | Kyle Eastwood | NOW | CCD 79845 | 2006 |- | Kyle Eastwood | Metropolitain | CCD 79856 | 2009 |- | Kyle Eastwood | Songs From The Chateau | CCD 79867 | 2011 |- | Larry Gales | A Message From Monk | CCD 79503 | 1991 |- | Lee Konitz | Lullaby of Birdland | CCD 79709 | 1995 |- | Lee Konitz | Wild As Springtime | CCD 79734 | |- | Lee Konitz | Tenorlee | CHCD 71019 | 2000 |- | Lee Morgan with Art Blakey & The Jazz Messengers | I Remember Clifford | CCD 79555 | 2011 |- | Leee John | Feel My Soul | CCD 79787 | 2005 |- | Lenny Popkin | 317 East 32ND | CHCD 71027 | |- | Léo Gandelman | Bossa Rara | CCD 79994 | 2005 |- | Lester Young | Too Marvellous For Words <ref>{{Citation|title=Lester Young- Too Marvellous For Words {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/release/too-marvellous-for-words-mr0003563491|language=en}}</ref> | CCD 79560 | |- | Lezlie Anders | With Love, Lezlie | CYCD 74801 | |- | Lightnin' Hopkins | Lightnin' In New York <ref>{{Citation|title=Lightnin' Hopkins - Lightnin' In New York {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/mw0000651718|language=en}}</ref> | CCD 79010 | 1989 |- | Luis Bonilla | Escucha! | CCD 79748 | 1999 |- | Luis Bonilla & The Latin Jazz All-Stars | Pasos Gigantes | CCD 79507 | 1991 |- | Louis Hayes | The Crawl | CCD 79045 | |- | Lucky Thompson | Lord, Lord, Am I Ever Gonna Know? | CCD 79035 | 1997 |- | Marco Marconi | Mosaico | CCD 79991 | 2015 |- | Mark Morganelli | Speak Low | CCD 79054 | 2000 |- | Mark Morganelli | Speak Low | CCD 79054 | |- | Marty Paich | The Picasso Of Big Band Jazz | CCD 79031 | |- | Max Roach | Candid Roach | CCD 79038 | 2009 |- | Max Roach | We Insist! <ref>{{Citation|title=Max Roach - We Insist! {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/we-insist!-max-roachs-freedom-now-suite-mw0000194826|language=en}}</ref><ref>{{cite journal |journal=Jazz and Culture |title="Music Is No More Than a Reflection of Its Times": Max Roach and Marion Brown on Jazz and Politics in the 1960s and Beyond. |last1=Hersch |first1=Charles |date=June 7, 2021 |volume= 2 |issue=2 |pages=84–100 |publisher=University of Illinois Press |doi=10.5406/jazzculture.2.2019.0084 |jstor=10.5406/jazzculture.2.2019.0084 }}</ref> | CCD 79002 | |- | Memphis Slim | A Tribute To Big Bill Broonzy | CCD 79023 | 2001 |- | Memphis Slim | Memphis Slim, U.S.A. | CCD 79024 | 2000 |- | Manhattan Graffiti Four (MG4) | Manhattan Graffiti Four <ref>{{Citation|title=Manhattan Graffiti Four - Manhattan Graffiti Four {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/manhattan-graffiti-four-mw0001199396|language=en}}</ref> | WNCD 79419 | 1988 |- | Mike Cain | Strange Omen <ref>{{Citation|title=Mike Cain - Strange Omen {{!}} Discogs|url=https://www.discogs.com/Mike-Cain-With-Glen-Velez-Bruce-Saunders-Strange-Omen/release/13526736|language=en}}</ref> | CCD 79505 | 1991 |- | Mike Cain | What Means This? <ref>{{Citation|title=Mike Cain - What Means This? {{!}} Discogs|url=https://www.discogs.com/Mike-Cain-What-Means-This/release/10425211|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Mike Cain - What Means This? {{!}} Allmusic|url=https://www.allmusic.com/album/what-means-this-mw0000100971|language=en}}</ref> | CCD 79529 | 1992 |- | Mina Agossi | Simple Things | CCD 79864 | |- | Mina Agossi | Well You Needn't | CCD 79841 | |- | Mina Agossi | Who Wants Love | CCD 79855 | |- | Mina Agossi | Zaboum! | CCD 79800 | 2005 |- | Modern Jazz Quartet | Round Midnight | CCD 79564 | |- | Mongo Santamaria | Brazilian Sunset | CCD 79703 | 1995 |- | Alfreda Benge, Monica Vasconcelos & Nóis | Oferenda | CCD 79791 | 2002 |- | Monty Waters | The Black Cat | WNCD 79406 | 2010 |- | Muhal Richard Abrams | Afrisong <ref>{{Citation|title=Muhal Richard Abrams - Afrisong {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/afrisong-mw0000754203|language=en}}</ref> | WNCD 79404 | 2009 |- | Nancy Harrow | Wild Women Don't Have The Blues | CCD 79008 | |- | Nate Najar Trio | This Is Nate Najar | CCD 79979 | 2016 |- | Nate Najar Trio | Aquarela do Brasil | CCD 79988 | 2014 |- | Nate Najar Trio | A Collection of Classic Love Songs | CCD 79992 | 2013 |- | Nate Najar Trio | Blues For Night People | CCD 79992 | 2012 |- | Nelli Rees | Jazz Noir | ZOCD 78503 | 2003 |- | Neil Cowley Trio | Loud Louder Stop | CACD 78551 | 2008 |- | Nicki Leighton-Thomas | Forbidden Games | CCD 79778 | 2001 |- | Nóis 4 | Bom Dia | CCD 79779 | |- | Nóis 4 | Gente | CCD 79784 | 2005 |- | Olga Konkova | Her Point of View | CCD 79757 | 1999 |- | Olga Konkova | Some Things From Home | CCD 79777 | |- | Olga Konkova, Per Mathisen | Northern Crossings <ref>{{Citation|title=Northern Crossings - Olga Konkova {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/northern-crossings-mw0000587100|language=en}}</ref> | CCD 79766 | 2000 |- | Omar Valle | Españolada Con Swing | BCCD 79203 | |- | Otis Spann | Otis Spann Is the Blues <ref>{{Citation|title=Don Ellis - Otis Spann Is the Blues {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/mw0000310275|language=en}}</ref> | CCD 79001 | 1989 |- | Otis Spann | Walking the Blues | CCD 79025 | |- | Paquito D'Rivera | Who's Smoking?! | CCD 79823 | 2007 |- | Pee Wee Russell - Coleman Hawkins | Jazz Reunion | CCD 79020 | 2000 |- | Phil Woods | Rights of Swing | CCD 79016 | |- | Quincy Jones Big Band | Free And Easy! Live in Sweden 1960 | CCD 79561 | 2013 |- | Ray Crawford | Smooth Groove | CCD 79028 | |- | Richard Williams | New Horn In Town | CCD 79003 | 1989 |- | Rickey Woodward | California Cooking! | CCD 79509 | 1991 |- | Rickey Woodward | California Cooking #2 | CCD 79762 | 2001 |- | Rickey Woodward | Tokyo Express | CCD 79527 | |- | Ricky Ford | American-African Blues <ref>{{Citation|title=Ricky Ford - American-African Blues {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/american-african-blues-mw0000783666|language=en}}</ref> | CCD 79528 | 1993 |- | Ricky Ford | Ebony Rhapsody | CCD 79053 | 1990 |- | Ricky Ford | Hot Brass | CCD 79518 | 1992 |- | Ricky Ford | Manhattan Blues | CCD 79036 | 1989 |- | Robun McKelle | Introducing | CCD 79996 | |- | Rod Blake | Step Into The Light | BCCD 79206 | |- | Roger Kellaway | Ain't Misbehavin' | CHCD 71033 | 2009 |- | Roland Hanna | Sir Elf | CHCD 71003 | |- | Roland Hanna | Sir Elf Plus One | CHCD 71018 | 2013 |- | Roland Kirk | Gifts And Messages | CCS 79105 | 2010 |- | Ronnie Scott | Secret Love | CCS 79103 | |- | Ruby Braff | As Time Goes By | CCD 79741 | 2000 |- | Sarah Mitchell | You Give Me Something | CCD 79857 | 2009 |- | Seldon Powell | End Play | CCD 79732 | |- | Shanti Paul Jayasinha | Round Trip | CCD 79848 | |- | Sheila Cooper | Tales Of Love And Longing | CCD 79849 | |- | Shirley Scott | À Walking Thing | CCD 79719 | 1996 |- | Shirley Scott | Blues Everywhere | CCD 79525 | 1992 |- | Shirley Scott Trio | Skylark | CCD 79705 | 2000 |- | Shorty Rogers, Bud Shank, & The Lighthouse All Stars | Eight Brothers | CCD 79821 | 1992 |- | Shorty Rogers, Bud Shank, & The Lighthouse All Stars | America The Beautiful | CCD 79810 | 1991 |- | Sonny Fortune | Invitation | WNCD 79420 | 2010 |- | Stacey Kent | Close Your Eyes | CCD 79737 | 1997 |- | Stacey Kent | Love Is...The Tender Trap | | 1999 |- | Stacey Kent | Let Yourself Go: Celebrating Fred Astaire | CCD 79764 | 2000 |- | Stacey Kent | Dreamsville | CCD 79775 | 2001 |- | Stacey Kent | In Love Again: The Music of Richard Rodgers | CCD 79786 | 2002 |- | Stacey Kent | Collection | CCD 79999 | 2002 |- | Stacey Kent | The Boy Next Door <ref>{{Citation|title=Stacey Kent - The Boy Next Door {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/the-boy-next-door-mw0000314615|language=en}}</ref> | CCD 79797 | 2003 |- | Stacey Kent | The Boy Next Door (Special Edition) | CCD 79993 | 2003 |- | Stacey Kent | Collection II | CCD 79997 | 2007 |- | Stacey Kent | Collection III | CCD 79995 | 2009 |- | Stacey Kent & Jim Tomlinson | A Fine Romance | CCD 79354 | 2010 |- | Stacey Kent | Hushabye Mountain | CCD 71804 | 2011 |- | Stacey Kent | Candid Moments <ref>{{Citation|title=Stacey Kent - Candid Moments {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/candid-moments-mw0002568660|language=en}}</ref> | CCD 79901 | 2011 |- | Stacey Kent | It's A Wonderful World <ref>{{Citation|title=Stacey Kent - It's A Wonderful World {{!}} JazzMessengers|url=https://www.jazzmessengers.com/en/35383/stacey-kent/its-a-wonderful-world-3cd-digipak|language=en}}</ref> | CSET 70501 | 2012 |- | Stan Getz | Born To Be Blue | CCD 79562 | 2013 |- | Stan Kenton | One Night Stand | CHCD 71051 | 2002 |- | Steve Hobbs | On The Lower East Side | CCD 79758 | 1993 |- | Steve Hobbs | Second Encounter <ref>{{Citation|title=Steve Hobbs - Second Encounter {{!}} Discogs|url=https://www.discogs.com/Steve-Hobbs-Second-Encounter/release/10482468|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Steve Hobbs - Second Encounter {{!}} ProperMusic|url=https://www.propermusic.com/ccd79760-second-encounter.html|language=en}}</ref> | CCD 79760 | 2001 |- | [[Sumi Tonooka]] | Here Comes Kai | CCD 79516 | 1992 |- | Sumi Tonooka | Taking Time | CCD 79502 | |- | Ted Curson | Blue Piccolo | WNCD 79410 | 2010 |- | Terell Stafford | Centripetal Force | CCD 79718 | 1997 |- | Terell Stafford | Time To Let Go | CCD 79702 | 2000 |- | The Basie Alumni <ref>The Basie Alumni: Sir Roland Hanna, Bucky Pizzarelli, Mitt Hinton and Bobby Durham, Clark Terry and Harry "Sweets" Edison</ref> | Swing For The Count | CCD 79724 | |- | The Great British Jazz Band | A British Jazz Odyssey | CCD 79740 | 1999 |- | The Great British Jazz Band | Jubilee | CCD 79720 | 1995 |- | The Great British Jazz Band | Swing That Music! | CCD 79780 | |- | The New York Guitar Ensemble | Four On Six | CHCD 71031 | |- | The Ryoko Trio | Bonsai Bop | CCD 79852 | 2008 |- | Thelonious Monk | The Classic Quartet <ref>{{Citation|title=Thelonious Monk - The Classic Quartet {{!}} Discogs|url=https://www.discogs.com/Thelonious-Monk-The-Classic-Quartet/release/7560082|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Thelonious Monk - The Classic Quartet {{!}} AllAboutJazz|url=https://www.allaboutjazz.com/the-classic-quartet-thelonious-monk-candid-records-review-by-chris-may.php|language=en}}</ref> | CCD 79551 | 2006 |- | Toshiko-Mariano Quartet | The Toshiko–Mariano Quartet <ref>{{Citation|title=Toshiko Akiyoshi - The Toshiko–Mariano Quartet {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/toshiko-mariano-quartet-mw0000201096|language=en}}</ref> | CCD 79012 | 2001 |- | Tom Richards | Smoke And Mirrors | CCD 79850 | |- | Toots Thielemans | Images | CHCD 71007 | 2001 |- | Tubby Hayes | Inventivity | CCS 79101/2 | 2010 |- | Tubby Hayes | Tubby's New Groove | CCD 79554 | 2011 |- | Tubby Hayes | Night And Day | CCD 79108 | 2013 |- | Various Artists <ref>Recordings by: Alex Wilson, Cameron Pierre, David Jean-Baptiste, Ingrid Laubrock, Merengada, and Omar Valle</ref> | Big City Grooves | BCCD 71200 | 2000 |- | Various Artists <ref>Recordings by: Buddy Childers and Russ Garcia Strings, Buddy Greco, Carol Sloane, Chamber Jazz Sextet, Chet Baker, Dizzy Gillespie, Flip Phillips, Irene Kral, Nancy Harrow, Ruby Braff, Seldon Powell, and Stacey Kent</ref> | Cool Jazz for Hot Nights | CCD 71802 | 2000 |- | Various Artists <ref>Recordings by: Alex Wilson, Brian White and the Magna Jazz Band, Cameron Pierre, Ciyo Brown, Claire Martin, Hamish Stuart, Liane Carroll, Mornington Lockett, Omar L. Valle, Peter King, Robin Jones</ref> | Green Cuts (A Selection Of Tracks From Jazz On The Green) | CCD 71801 | 1998 |- | Various Artists <ref>Recordings by: Clare Teal, [[Guinga]], Gustavo Márquez & Heidi Vogel, Ingrid Laubrock, Irene Kral, Jacqui Dankworth, Mishka Adams, Mônica Vasconcelos, Nóis 4, and Stacey Kent & Jim Tomlinson</ref> | A Bossa Nova Love Affair <ref>{{Citation|title=A Bossa Nova Love Affair - Various Artists {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/a-bossa-nova-love-affair-mw0002433239|language=en}}</ref> | CCD 71805 | 2013 |- | Various Artists <ref>Recordings by: As Meninas, Buddy Childers, Buddy Greco, Gilson, Hector Martignon, Jim Tomlinson, Mônica Vasconcelos, Nate Najar, Nóis 4, Shirley Scott, and Stacey Kent</ref> | The Magic of Jobim: The Enchanting Melodies of [[Antonio Carlos Jobim]]<ref>{{Citation|title=Various Artists - The Enchanting Melodies of Antonio Carlos Jobim {{!}} daddykool|url=https://daddykool.com/UPC/708857180721|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=The Magic of Jobim: The Enchanting Melodies of Antonio Carlos Jobim - Various Artists {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/the-magic-of-jobim-the-enchanting-melodies-of-antonio-carlos-jobim-mw0002688216|language=en}}</ref> | CCD 71807 | 2014 |- | Vic Lewis The West Coast All-Stars | Shake Down The Stars: The Music of Jimmy Van Heusen <ref>{{Citation|title=Vic Lewis - Shake Down The Stars: The Music of Jimmy Van Heusen {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/shake-down-the-stars-the-music-of-jimmy-van-heusen-mw0000110555|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Vic Lewis - Shake Down The Stars: The Music of Jimmy Van Heusen {{!}} Discogs|url=https://www.discogs.com/Vic-Lewis-West-Coast-All-Stars-Shake-Down-The-Stars-The-Music-Of-Jimmy-Van-Heusen/release/6164440|language=en}}</ref> | CCD 79526 | 1992 |- | Vic Lewis The West Coast All-Stars | Plays Bill Hollman | CCD 79535 | 1993 |- | Vic Lewis | Presents A Celebration Of Contemporary West Coast Jazz | CCD 79711/12 | 1994 |- | Vic Lewis The West Coast All-Stars | Me & You! | CCD 79739 | 1997 |- | Vic Lewis | The Golden Years <ref>{{Citation|title=Vic Lewis - The Golden Years {{!}} KKbox|url=https://www.kkbox.com/my/en/album/cwmsjsobzcI8cO0FBwb30091-index.html|language=en}}</ref> | CCD 79754 | 1999 |- | Victor Feldman with Tom Scott | Seven Steps To Heaven <ref>{{Citation|title=Victor Feldman with Tom Scott - Seven Steps To Heaven {{!}} Discogs|url=https://www.discogs.com/Victor-Feldman-With-Tom-Scott-Seven-Steps-To-Heaven/release/7213483|language=en}}</ref> | CHCD 71005 | 2009 |- | Victor Feldman | Swinging On A Star | CCD 79107 | 2013 |- | Walt Dickerson | 1976 | WNCD 79414 | |- | Walt Dickerson | Tell Us Only The Beautiful Things | WNCD 79401 | |- | Wes Montgomery | Body And Soul <ref>{{Citation|title=Wes Montgomery - Catalog {{!}} JAZZDISCO.org|url=https://www.jazzdisco.org/wes-montgomery/catalog/#rsjh-music-jhas-604|language=en}}</ref> | CCS 79104 | 2010 |- | New York Jazz Guitar Ensemble | Four On Six: A Tribute To [[Wes Montgomery]] | CHCD 71031 | 2012 |- | Wilton "Bogey" Gaynair | Africa Calling | CCD 79552 | 2006 |- | Woody Herman | One Night Stand | CHCD 71053 | |- | Zoot Sims | Getting' Sentimental | CHCD 71006 | |} </small> ==Mga Pilipino na isinama ng Candid Records (UK)== Ang kaugnayan ng mga Pilipino sa Candid Records ay humimpil sa pagyao ng prodyuser na si Alan Bates.<ref>{{Citation|title=RIP Alan Bates {{!}} UK Jazz News |url=https://ukjazznews.com/rip-alan-bates-black-lion-candid-records/ |language=en}}</ref> <small> {| class="wikitable sortable" ! Taga-sining ! Album ! Katalogo ! Taon <small>ng paglabas ng [[CD]]</small> |- | Ladine Roxas | How Can I Make You Love Me? <ref>{{Citation|title=Ladine Roxas - How Can I Make You Love Me? {{!}} PhilDigest|url=http://phildigest.jp/ladine-roxas-the-voice-of-asia/|language=en|access-date=2025-01-02|archive-date=2021-11-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20211104194218/http://phildigest.jp/ladine-roxas-the-voice-of-asia/|url-status=dead}}</ref> | ZOCD 74501 | 2002 |- | [[Johnny Alegre]] | Jazzhound <ref>{{Citation|title=Johnny Alegre Affinity - Jazzhound {{!}} daddykool|url=https://daddykool.com/UPC/708857984220|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Johnny Alegre Affinity - Jazzhound {{!}} Discogs|url=https://www.discogs.com/release/20797921-Johnny-Alegre-AFFINITY-Jazzhound|language=en}}</ref> | CCD 79842 | 2005 |- |- | Mishka Arellano Adams | God Bless The Child | CCD 79799 | 2005 |- | Mishka Arellano Adams | Space <ref>{{Citation|title=Mishka Adams Space {{!}} Discogs|url=https://www.discogs.com/Mishka-Adams-Space/release/11528770|language=en}}</ref> | CCD 79847 | 2007 |- | Mishka Arellano Adams | Willow Weep For Me | CCD 79352 | 2010 |- | Mishka Arellano Adams | Stranger On The Shore <ref>{{Citation|title=Mishka Adams - Stranger on the Shore {{!}} AllMusic|url=https://www.allmusic.com/album/stranger-on-the-shore-mw0002433266|language=en}}</ref> | CCD 79858 | 2012 |- |} </small> ==Mga panlabas na link== *[https://web.archive.org/web/20210518181725/http://store.candidrecords.com/index.php?route=product/category&path=61 Candid Records (UK)] *[https://web.archive.org/web/20240107074723/https://candidrecords.com/pages/the-candid-story The Candid Story] == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Mga kompositor mula sa Pilipinas]] [[Kategorya:Mga gitarista mula sa Pilipinas]] [[Kategorya:Mga mang-aawit mula sa Pilipinas]] b8upk06s7h7rf3d9709cd448752emuy 0 332514 2164340 2162978 2025-06-10T10:03:05Z Superastig 11141 Ayusin. 2164340 wikitext text/x-wiki {{Infobox radio station | name = Radyo Kahilwayan | callsign = DYIS | city = [[Santa Barbara, Iloilo|Santa Barbara]] | area = [[Iloilo]], ilang bahagi ng [[Guimaras]] | branding = Radyo Kahilwayan 106.7 | frequency = {{Frequency|106.7|MHz}} | airdate = 2002 | format = [[Community radio]] | language = [[Hiligaynon language|Hiligaynon]], [[Filipino language|Filipino]] | licensing_authority = [[National Telecommunications Commission (Philippines)|NTC]] | power = 5 kW | erp = | class = | callsign_meaning = '''I'''loilo '''S'''tate College of Fisheries (dating may-ari) | former_names = {{ubl|ISCOF Radio (2002–2015)|Radyo Ugyon (2015–2018)}} | affiliations = [[Presidential Broadcast Service]] | owner = Municipal Government of Santa Barbara | webcast = <!-- [URL Listen Live] --> | website = <!-- {{URL|example.com}} --> }} Ang '''DYIS''' (106.7 [[:en:FM broadcasting|FM]]), sumasahimpapawid bilang '''Radyo Kahilwayan 106.7''', ay isang himpilan ng radyo na pag-aari at pinamamahalaan ng Pamahalaang Bayan ng Santa Barbara. Ang estudyo at transmiter nito ay matatagpuan sa kahabaan ng Merlo St., [[Santa Barbara, Iloilo]].<ref>{{Cite web |title=2019 NTC FM Stations |url=http://storage.googleapis.com/request-attachments/AV4y9qh3QvqYRdiDILKyN9nVIEnGnFovM9uuKB8iRaRW7PRrO633PGaXjSEULkqvEmjorBtVejJ00OBQf6uq5cH0nMZNFTt12UrY/FM%20STATIONS_2019.pdf |access-date=2020-07-29 |website=[[Freedom of Information Order (Philippines)|foi.gov.ph]]}}</ref><ref>{{Cite web |title=26th National Statistics Month |url=http://psa.gov.ph/sites/default/files/26th%20NSM%20Calendar%20of%20Activities.pdf |access-date=2020-07-29 |website=[[Philippine Statistics Authority|psa.gov.ph]]}}</ref> == Kasaysayan == Itinatag ang himpilang ito noong 2002 bilang '''ISCOF Radio''', isang himpilang pangkolehiyo ng [[Iloilo State College of Fisheries]].<ref>{{Citation |title=TABLE 20.7a |url=https://psa.gov.ph/sites/default/files/2011PY_Communications.pdf |work=2011 Philippine Yearbook |pages=18–45 |publisher=[[Philippine Statistics Authority]] |access-date=2020-07-29}}</ref> Noong 2016, nakipagugnay ito sa Pamahalaang Bayan ng Santa Barbara at naging '''Radyo Ugyon''' ito. Noong Disyembre 2019, kinuha ng Pamahalaang Bayan ng Santa Barbara ang buong operasyon nito na naging '''Radyo Kahilwayan'''. Kasalukuyan ito kaanib ng [[Presidential Broadcast Service]]. == Mga sanggunian == {{Reflist}} {{Iloilo City Radio}} [[Kategorya:Mga himpilang panradyo sa Iloilo]] ig4aporsrfz4c7ef41tfwhgez58w9oo 0 332954 2164271 2148358 2025-06-09T13:33:04Z Superastig 11141 Ayusin. 2164271 wikitext text/x-wiki {{Infobox radio station | name = El Oro Radyo | callsign = DWPA | logo = | city = [[Aroroy]] | area = [[Masbate]] at mga karatig na lugar | branding = El Oro Radyo 97.5 | airdate = December 11, 2012 | frequency = 97.5 MHz | format = [[Community radio]] | language = [[Wikang Masbatenyo|Masbateño]], [[Filipino language|Filipino]] | licensing_authority = [[National Telecommunications Commission (Philippines)|NTC]] | power = 1,000 watts | erp = | class = | callsign_meaning = | affiliations = [[Presidential Broadcast Service]] | owner = [[Aroroy|Pamahalaan ng Aroroy]] | website = }} Ang '''DWPA''' (97.5 [[:en:FM broadcasting|FM]]), sumasahimpapawid bilang '''El Oro Radyo 97.5''', ay isang istasyon ng radyo na pagmamay-ari at pinamamahalaan ng Pamahalaan ng [[Aroroy]]. Ang estudyo at transmiter nito ay matatagpuan sa kahabaan ng Don Pablo dela Rosa St., Brgy. Poblacion, [[Aroroy]].<ref>{{Cite web |title=2015 ANNUAL PERFORMANCE REPORT {{!}} NTC Region 8 |url=http://ntc5.ntc.gov.ph/wp-content/uploads/2016/04/2015-Annual-Performance-Report.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20221025131109/https://ntc5.ntc.gov.ph/wp-content/uploads/2016/04/2015-Annual-Performance-Report.pdf |archive-date=October 25, 2022 |access-date=July 29, 2019}}</ref><ref>[http://aroroy.masbate.gov.ph/mdrrmcs-sophisticated-early-warning-device-system-fm-radio/ EL ORO RADYO: Aroroy’s FM Radio]</ref><ref>{{Cite web |title=CDC faculty pre-test info materials in Masbate and N. Samar |url=http://www.devcom.edu.ph/site/cdc-faculty-pre-test-info-materials-in-masbate-and-n-samar.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190729144638/http://www.devcom.edu.ph/site/cdc-faculty-pre-test-info-materials-in-masbate-and-n-samar.html |archive-date=July 29, 2019 |access-date=July 29, 2019}}</ref> == Mga sanggunian == {{Reflist}} {{Masbate Radio}} [[Kategorya:Mga himpilang panradyo sa Masbate]] 4lbkbb22ttbmhnjal12p95m74krzq7n 10 333093 2164335 2149575 2025-06-10T08:45:56Z MountainKing514 146350 2164335 wikitext text/x-wiki {{Navbox |name = Rehiyon ng Sagaing |title = [[Rehiyon ng Sagaing]] |state = {{{state|expanded}}} |listclass = hlist |above = '''Kabisera''': [[Monywa]] |image = [[Image:Flag of Sagaing Region (2019).svg|120px]]<br>[[Image:Burma Sagaing locator map.png|120px]] |group1 = [[Distrito ng Hkamti]] |list1 = * '''[[Hkamti Township]]''' ([[Singkaling Hkamti]]) |group2 = [[Distrito ng Homalin ]] |list2 = * '''[[Homalin Township]]''' ([[Homalin]]) |group3 = [[Distrito ng Kale ]] |list3 = * '''[[Kale Township]]''' ([[Kalaymyo]]) * '''[[Kalewa Township]]''' ([[Kalewa]]) * '''[[Mingin Township]]''' ([[Mingin, Myanmar|Mingin]]) |group4 = [[Distrito ng Kanbalu ]] |list4 = * '''[[Kanbalu Township]]''' ([[Kanbalu]]) * '''[[Kyunhla Township]]''' ([[Kyunhla]]) |group5 = [[Distrito ng Katha ]] |list5 = * '''[[Kabayanan ng Banmauk]]''' ([[Banmauk]]) * '''[[Htigyaing Township]]''' ([[Htigyaing]]) * '''[[Indaw Township]]''' ([[Indaw]]) * '''[[Katha Township]]''' ([[Katha, Myanmar|Katha]]) |group6= [[Distrito ng Kawlin ]] |list6= * '''[[Kawlin Township]]''' ([[Kawlin]]) * '''[[Pinlebu Township]]''' ([[Pinlebu]]) * '''[[Wuntho Township]]''' ([[Wuntho, Burma|Wuntho]]) |group7 = [[Distrito ng Mawlaik ]] |list7 = * '''[[Mawlaik Township]]''' ([[Mawlaik]]) * '''[[Paungbyin Township]]''' ([[Paungbyin]]) |group8 = [[Distrito ng Monywa ]] |list8 = * '''[[Ayadaw Township]]''' ([[Ayadaw]]) * '''[[Budalin Township]]''' ([[Budalin]]) * '''[[Chaung-U Township]]''' ([[Chaung-U]]) * '''[[Monywa Township]]''' ([[Monywa]]) |group9 = [[Sona ng Sariling Pangangasiwa ng Naga]] |list9 = * '''[[Lahe Township]]''' ([[Lahe, Burma|Lahe]]) * '''[[Leshi Township]]''' ([[Leshi]]) * '''[[Nanyun Township]]''' ([[Nanyun]]) |group10 = [[Distrito ng Sagaing ]] |list10 = * '''[[Myaung Township]]''' ([[Myaung]]) * '''[[Myinmu Township]]''' ([[Myinmu]]) * '''[[Sagaing Township]]''' ([[Sagaing]]) |group11 = [[Distrito ng Shwebo ]] |list11 = * '''[[Khin-U Township]]''' ([[Khin-U]]) * '''[[Shwebo Township]]''' ([[Shwebo]]) * '''[[Wetlet Township]]''' ([[Wetlet]]) |group12 = [[Distrito ng Tamu ]] |list12 = * '''[[Tamu Township]]''' ([[Tamu, Burma|Tamu]]) |group13 = [[Distrito ng Ye-U ]] |list13 = * '''[[Tabayin Township]]''' ([[Tabayin]]) * '''[[Taze Township]]''' ([[Taze, Burma|Taze]]) * '''[[Ye-U Township]]''' ([[Ye-U]]) |group14 = [[Distrito ng Yinmabin ]] |list14 = * '''[[Kani Township]]''' ([[Kani, Myanmar|Kani]]) * '''[[Pale Township]]''' ([[Pale, Myanmar|Pale]]) * '''[[Salingyi Township]]''' ([[Salingyi]]) * '''[[Yinmabin Township]]''' ([[Yinmabin]]) | }}<noinclude> {{collapsible option}} [[Category:Myanmar subdivision templates]] </noinclude> 38e5qugo33k89zs5qmygl9lpzg68ldi 0 333755 2164309 2163561 2025-06-10T04:54:19Z JWilz12345 77302 2164309 wikitext text/x-wiki Ang [[karapatang-sipi]] ({{Lang-en|copyright}})<ref>{{Cite web |title=Glossary of Terms - Copyright |url=https://www.ipophil.gov.ph/glosaryo-ng-yamang-isip/glossary-of-terms-copyright/ |access-date=Abril 9, 2025 |website=Intellectual Property Office of the Philippines}}</ref> ay ang ligal na pananggalang na ibinibigay sa may-ari ng karapatan sa isang orihinal na gawa.<ref name=":0">{{Cite web |title=ABOUT COPYRIGHT |url=http://www.ipophil.gov.ph/services/copyright/ownership-and-rights |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170420045827/http://www.ipophil.gov.ph/services/copyright/ownership-and-rights |archive-date=Abril 20, 2017 |access-date=Abril 9, 2017 |website=ipophil.gov.ph}}</ref> Sumasaklaw ang orihinal na gawa sa mga gawang [[Panitikan|pampanitikan]], [[Agham|pansiyentipiko]], at [[Sining|pansining]].<ref name=":0"/> Ang [[Tanggapan ng Ari-ariang Intelektuwal ng Pilipinas]] (IPOPHL) ay nangunguna sa pangangasiwa sa pagpaparehistro ng mga gawa at sa paglutas ng salungatan ng mga karapatan sa yamang isip, gayon din sa pagpapatupad ang mga batas sa karapatang-sipi.<ref>{{Cite web |title=ABOUT INTELLECTUAL PROPERTY OFFICE |url=http://www.ipophil.gov.ph/ip-knowledge2/about-intellectual-property-office |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170420045649/http://www.ipophil.gov.ph/ip-knowledge2/about-intellectual-property-office |archive-date=Abril 20, 2017 |access-date=Abril 15, 2017 |website=ipophil.gov.ph}}</ref> Itinatag ang IPOPHL sa bisa ng '''Batas Republika Blg. 8293''' o ang '''Batas sa Yamang Isip ng Pilipinas''' ({{Lang-en|Intellectual Property Code of the Philippines}}) na ipinatupad noong ika-1 ng Enero, 1998, sa ilalim ng pamumuno ni dating Pangulong [[Fidel V. Ramos]].<ref>{{Cite web |title=ABOUT INTELLECTUAL PROPERTY OFFICE |url=http://www.ipophil.gov.ph/ip-knowledge2/about-intellectual-property-office |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170420045649/http://www.ipophil.gov.ph/ip-knowledge2/about-intellectual-property-office |archive-date=Abril 20, 2017 |access-date=Abril 15, 2017 |website=ipophl.gov.ph}}</ref> Sa ilalim ng Kodigo sa [[Yamang isip|Yamang Isip]] ng [[Pilipinas]], kabilang sa mga gawang pampanitikan at pansining ang mga [[aklat]], sulatin, gawang pangmusika, [[pelikula]], pinta, at iba pang mga gawa tulad ng mga [[Programang pangkompyuter|programa sa kompyuter]].<ref name=":0"/> Isinasanggalang ang mga gawa sa katunayan ng mismong paglikha ng mga ito, anuman ang paraan o anyo ng pagpapahayag ng mga ito pati na rin ang nilalaman ng mga ito, ang kalidad ng nasabing nilalaman, at layunin ng mga gawa.<ref name=":0"/> == Kalayaan sa panorama == {{Excerpt|Kalayaan sa panorama|Pilipinas|paragraph=1}} == Kasaysayan == Ipinatupad ang '''Batas ng Espanya sa Yamang Isip''' ({{Lang-en|Spanish Law on Intellectual Property}}) noong 1880. Ito ay ang unang kilalang batas sa yamang isip sa Pilipinas. May binanggit ang [[Kasunduan sa Paris (1898)|Kasunduan sa Paris]], na inilipat sa Estados Unidos ang pamumuno sa Pilipinas, hinggil sa mga karapatan sa yamang isip: "Patuloy na igagalang ang mga karapatan sa yamang sinanggalang ng mga karapatang-sipi at patente na nakuha ng mga Kastila sa Pulo ng Cuba at sa Porto Riko, Pilipinas at iba pang mga teritoryong isinuko, sa panahon ng pagpapalitan ng mga pagpapatibay ng kasunduang ito...." Noong 1924, ipinatupad ang '''Batas Blg. 3134''', o ang '''Batas para Protektahan ang Yamang Isip''' ({{Lang-en|An Act to Protect Intellectual Property}}) na ibinatay sa [[Batas sa Karapatang-sipi ng 1909|Batas sa Karapatang-sipi ng Estados Unidos noong 1909]]. Pinalitan ito ng '''Atas Pampangulo Blg. 49''' ({{Lang-en|Presidential Decree No. 49}}) sa panahon ng rehimen ni dating Pangulong [[Ferdinand Marcos]]. Ipinasa ang Batas Republika Blg. 8293, ang kasalukuyang batas sa karapatang-sipi, noong 1998.<ref>{{Cite web |title=The intellectual property system: a brief history |url=https://www.ipophil.gov.ph/news/the-intellectual-property-system-a-brief-history/ |access-date=Mayo 31, 2023 |website=Intellectual Property Office of the Philippines}}</ref> == Mga kamakailang kaganapan == === Mga usapin sa karapatang-sipi sa Pilipinas === Sa kaniyang pahayag noong 2011, nanawagan si dating Senador [[Manny Villar]] ng pagsusog sa Kodigo sa Ari-Ariang Intelektuwal, kasabay ng kaniyang mga pag-alala ukol sa hindi sapat na pananggalang sa mga artista. Binanggit niya ang isang reklamo noong 2001 na inihain ng isang tagalathala ng musika laban kay [[Freddie Aguilar]] hinggil sa ''Anak'' na siya mismo ang unang bumuo. Ipinalagay din ni Villar na hindi mamamatay na mahirap si [[Levi Celerio]] kung nabigyan sana ng pananggalang ang kaniyang mga gawa tulad ng ''Ang Pasko ay Sumapit''.<ref>{{Cite web |date=Disyembre 7, 2011 |title=Villar: Protect Filipino artists, amend IP law |url=https://legacy.senate.gov.ph/press_release/2011/1207_villar3.asp |access-date=Disyembre 20, 2024 |website=Senate of the Philippines}}</ref> Nagbabala noong 2022 si Rowel Barba, tagapagpaganap-heneral ng IPOPHL, na lumalabag sa batas sa karapatang-sipi ang simpleng pagbanggit na "''CTTO''" o "''Credits to the Owner''" bilang pagpapatungkol sa manlilikha ng isang gawa ng sining na itinampok sa isang ''meme'' o klip ng pelikula. Binigyang-diin niya na mangyari pa ring humingi ng pahintulot sa mga manlilikha ng mga pinta, retrato, sanaysay, tula, o lathalain bago gamitin ang mga ito sa mga ''meme'' o klip.<ref>{{Cite news |last=Llemit |first=Kathleen A. |date=Oktubre 10, 2022 |title='CTTO' can still put you into trouble: Intellectual Property officer warns meme makers |work=The Philippine Star |url=https://www.philstar.com/lifestyle/arts-and-culture/2022/10/10/2214928/ctto-can-still-put-you-trouble-intellectual-property-officer-warns-meme-makers |access-date=Abril 5, 2025}}</ref> Ipinalagay ni Mario Cerilles Jr. ng ''Cerilles and Fernan Intellectual Property Law'' noong 2023 na maaaring maiwasan ng mga tagalikha ng nilalaman ''(content creator'') ang mga reklamo ukol sa {{ILL|plahiyo|en|Plagiarism}} kung naglalagay sila ng mga pariralang tulad ng "''CTTO''" o "''no copyright infringement intended''", ngunit hindi nila maiiwaan ang mga reklamo ukol sa pagsuway sa karapatang-sipi. Bagamat maaaring sumamo ang mga tagalikha ng patas na paggamit bilang depensa sa gayong mga reklamo, nakasalalay pa rin ang kanilang tagumpay sa mga kalagayan ng kanilang paggamit ng gawa. Ayon kay Cerilles, mas mataas ang tiyansa ng tagumpay sa tagalikha kung hindi siya kumita sa kaniyang bidyo at gumamit lamang ng maliit na bahagi ng isang awit na sinanggalang ng karapatang-sipi, sa halip ng kabuoan nito.<ref>{{Cite news |last=Cerilles Jr. |first=Mario A. |date=Agosto 11, 2023 |title=How to avoid copyright infringement |work=Inquirer.net |url=https://opinion.inquirer.net/165475/how-to-avoid-copyright-infringement |access-date=Abril 5, 2025}}</ref> == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * [https://web.archive.org/web/20081030041515/http://www.congress.gov.ph/download/ra_10/RA08293.pdf Ang Batas sa Ari-ariang Intelektuwal ng Pilipinas] * [https://web.archive.org/web/20031127040325/http://www.gov.ph/faqs/copyright.asp Mga malimit na katanungan hinggil sa batas ng Pilipinas sa karapatang-sipi] [[Kategorya:Batas sa Pilipinas]] [[Kategorya:Batas sa karapatang-sipi ayon sa bansa|Pilipinas]] p5x2epbv23m2tjaqq0jxsvzne533tec 0 334116 2164346 2163418 2025-06-10T10:41:43Z EmausBot 20162 Robot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Anito]] 2164346 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Anito]] 0mclolghd1ed1hr6wkte8f6fucvcq08 0 334223 2164250 2162378 2025-06-09T12:15:18Z 58.69.101.132 Add Latin, Italian, and Spanish Translation 2164250 wikitext text/x-wiki {{short description|Ika-267 Papa ng Simbahang Katolika}} {{Infobox Christian leader |type=pope |honorific-prefix = [[Papa]] |name=Leon XIV |image=Pope Leo XIV 3 (3x4 cropped).png |caption=Leon XIV |title=[[Bishop of Rome|Obispo ng Roma]] |term_start=8 Mayo 2025 |term_end= |predecessor=[[Papa Francisco]] |successor= |previous_post = {{indented plainlist| * Priyor Heneral ng Orden ni San Agustin (2001–2013) * Obispong Titular ng Sufar (2014–2015) * Tagapangasiwang Apostoliko ng [[Diyosesis ng Chiclayo]] (2014–2015) * Obispo ng Chiclayo (2015–2023) * Diyakonong Kardenal ng Santa Monica degli Agostiniani (2023–2025) * Prefekto ng Dikasterya para sa mga Obispo (2023–2025) * Pangulo ng Komisyong Pontipikal para sa America Latina (2023–2025) * Obispong Kardenal ng Suburbikaryong Diyosesis ng Albano (2025)}} |ordination=19 Hunyo 1982 |ordained_by=Jean Jadot |consecration=12 Disyembre 2014 |consecrated_by=James Patrick Green |cardinal=20 Setyembre 2023 |created_cardinal_by =[[Pope Francis|Francis]] |rank={{plainlist| * Diyakonong kardenal (2023–2025) * Obispong kardenal (2025)}} |birth_name=Robert Francis Prevost |birth_date={{Birth date and age|1955|09|14}} |birth_place=[[Chicago, Illinois]], Estados Unidos |nationality = {{Unbulleted list|Estados Unidos|Peru (mula 2015)<!--|Vatican City (since 2025)-->}} |education = {{indented plainlist| * Pamantasang Villanova (Batsilyer ng Agham) * Catholic Theological Union (Master ng Dibinidad) * Pamantasang Pontipikal ng Santo Tomas Aquino (Lisensiyado sa Batas Kanoniko,&nbsp;Doktorado sa batas Kanoniko)}} |motto = ''In illo Uno unum''</br>Sa yaóng [[Hesus|Isa]], may pagkakaisa |coat_of_arms=Coat of Arms of Pope Leo XIV.svg |signature=Signature of Pope Leo XIV.svg<!-- RELIABLE source: https://x.com/lacapital/status/1920587855778492826 --> }} Si '''Papa Leon XIV''' ({{lang-la|Leo PP. XIV}}; {{lang-it|Leone XIV}}; {{lang-es|Leon XIV}}, ipinanganak bilang '''Robert Francis Prevost'''; 14 Setyembre 1955), ang kasalukuyang pinuno ng [[Simbahang Katoliko Romano|Simbahang Katolika]] at soberano ng [[Lungsod ng Vaticano|Estado ng Lungsod ng Vaticano]]. Inihalal siya sa [[Kongklabeng Pampapa ng 2025|kongklabeng pampapa ng 2025]] noong 8 Mayo bilang kahalili ni [[Papa Francisco]]. Taál ng [[Chicago|Chicago, Illinois]], si Prevost ay naging prayle ng Orden ni San Agustin noong 1977 at inordenang pari noong 1982. Bilang misyonero sa sumunod na dalawang dekada, nanilbihan siyang pastor sa parokya, opisyal ng diyosesis, guro sa seminaryo, at administrador. Mula 2001 hanggang 2013, nanilbihan siyang priyor heneral ng Orden ni San Agustin. Bumalik siya sa Peru noong 2015 bilang Obispo ng Chiclayo hanggang 2023. Noong 2023, itinalaga siya ni [[Papa Francisco]] bilang Prefekto ng Dikasteryo para sa mga Obispo at pangulo ng Komisyong Pontipikal para sa America Latina, at hinirang siyang kardenal sa parehong taon.<ref>{{Cite web |last=Arceo |first=Acor |date=10 Mayo 2025 |title=For US Cardinal Prevost, road to becoming Pope Leo was paved in Peru |url=https://www.rappler.com/world/global-affairs/cardinal-robert-prevost-road-becoming-pope-leo-xiv-paved-peru/ |access-date=21 Mayo 2025 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref> Bilang kardenal, pinanindigan niya ang sinodalidad, diyalogong misyonero, at ugnayan patungkol sa mga isyung panlipunan at panteknolohiya. Tinalakay din niya ang mga isyu tulad ng pagbabago ng klima, pandaigdigang migrasyon, pamamahala sa simbahan, at karapatang pantao. Nagpamalas rin siya ng pagsang-ayon sa mga reporma ng [[Ikalawang Konsilyong Vaticano]]. Mamamayang Amerikano sa bisa ng sinilangang bayan, si Leo XIV ang unang papa na pinanganak sa [[Hilagang Amerika]] at may pagkamamamayang Peruviano (matapos maging naturalisado noong 2015). Siya rin ang pangalawang papa mula sa [[Kaamerikahan]] (kasunod ni Francisco), at ang unang papa mula sa Orden ni San Agustin. Ang kaniyang pangalang pampapa ay hango kay [[Papa Leon XIII]], na siyang nagpaunlad ng modernong katuruang panlipunang Katoliko sa gitna ng [[Ikalawang Rebolusyong Industriyal]]. Naniniwala si Leo XIV na ang kasalukuyang Ikaapat na Rebolusyong Industriyal, partikular na ang pag-unlad ng artificial intelligence at robotiks, ay nagpapamalas ng "panibagong hamon para sa pagtatanggol ng dignidad pantao, hustisiya, at paggawa."<ref>{{cite web |last1=Wells |first1=Christopher |date=14 Mayo 2025 |title=Leo XIII's times and our own - Vatican News |url=https://www.vaticannews.va/en/church/news/2025-05/leo-xiii-s-times-and-our-own.html |access-date=14 Mayo 2025 |website=vaticannews.va |language=en}}</ref> == Maagang buhay, pamilya, at pag-aaral == === Kaligiran at lipi === Pinanganak si Robert Francis Prevost noong 14 Setyembre 1955 sa Mercy Hospital sa [[Chicago]], Illinois.<ref name="FitzPatrick 2025">{{cite news |last=FitzPatrick |first=Lauren |date=3 Mayo 2025 |title=From Chicago's south suburbs to helping choose the next pope |language=en |newspaper=Chicago Sun-Times |url=https://chicago.suntimes.com/religion/2025/05/03/robert-prevost-pope-francis-conclave-catholic-church-dolton-saint-mary-assumption-parish |url-status=dead |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508173008/https://chicago.suntimes.com/religion/2025/05/03/robert-prevost-pope-francis-conclave-catholic-church-dolton-saint-mary-assumption-parish |archive-date=8 Mayo 2025}}</ref><ref name="Bosman 2025">{{cite news |last=Bosman |first=Julie |date=8 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV Grew Up in the Chicago Area |language=en |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/2025/05/08/us/pope-leo-xiv-chicago.html |url-status=dead |url-access=subscription |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508204328/https://www.nytimes.com/2025/05/08/us/pope-leo-xiv-chicago.html |archive-date=8 Mayo 2025 |issn=0362-4331}}</ref><ref>{{cite news |last1=Ward |first1=Joe |last2=Mercado |first2=Melody |last3=Hernandez |first3=Alex V. |last4=Filbin |first4=Patrick |date=8 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV Named First American Pope — And He's From Chicago |language=en |newspaper=Block Club Chicago |url=https://blockclubchicago.org/2025/05/08/pope-leo-xiv-named-first-american-pope-and-hes-from-chicago/ |url-status=dead |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508184055/https://blockclubchicago.org/2025/05/08/pope-leo-xiv-named-first-american-pope-and-hes-from-chicago/ |archive-date=8 Mayo 2025}}</ref> Taál ng Ikapitong Pasagi ng New Orleans ang kaniyang ina na si Mildred (née Martínez) Prevost, na nagtapos sa DePaul University na may batsilyer sa ''library science'' noong 1947,<ref name="Chicago Tribune 1990">{{cite news |date=20 Hunyo 1990 |title=Obituary for Mildred Prevost |language=en |page=28 |work=Chicago Tribune |url=https://www.newspapers.com/article/chicago-tribune-obituary-for-mildred-pre/171971476/ |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508210650/https://www.newspapers.com/article/chicago-tribune-obituary-for-mildred-pre/171971476/ |archive-date=8 Mayo 2025 |via=Newspapers.com}}</ref><ref>{{Cite magazine |last=Burack |first=Emily |date=8 Mayo 2025 |title=A Guide to Pope Leo XIV's Family |url=https://www.townandcountrymag.com/society/money-and-power/a64716116/pope-leo-xiv-family-explained/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20250509092128/https://www.townandcountrymag.com/society/money-and-power/a64716116/pope-leo-xiv-family-explained/ |archive-date=9 Mayo 2025 |access-date=10 Mayo 2025 |magazine=Town & Country |language=en}}</ref> at ang kaniyang ama na si Louis Marius Prevost ay isang superintendente ng Brookwood School District 167 sa Glenwood, Illinois.<ref name="Chicago Tribune-1997">{{cite news |date=10 Nobyembre 1997 |title=Obituary for Louis M. Prevost |language=en |page=6 |newspaper=Chicago Tribune |url=https://www.newspapers.com/article/chicago-tribune-obituary-for-louis-m-pr/171963827/ |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508202031/https://www.newspapers.com/article/chicago-tribune-obituary-for-louis-m-pr/171963827/ |archive-date=May 8, 2025 |via=Newspapers.com}}</ref><ref>{{cite news |last=de Senneville |first=Loup Besmond |date=30 Enero 2023 |title=Démission du cardinal Ouellet : un évêque américain placé à la tête du dicastère pour les évêques |language=fr |trans-title=Resignation of Cardinal Ouellet: an American bishop appointed to head the dicastery for bishops |newspaper=La Croix |url=https://www.la-croix.com/Religion/Demission-cardinal-Ouellet-eveque-americain-place-tete-dicastere-eveques-2023-01-30-1201252968 |url-status=dead |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508201838/https://www.la-croix.com/Religion/Demission-cardinal-Ouellet-eveque-americain-place-tete-dicastere-eveques-2023-01-30-1201252968 |archive-date=8 Mayo 2025}}</ref><ref>{{Cite web |last=Musik |first=Morley |date=16 Mayo 2025 |title=From Hyde Park to the papacy: Pope Leo's local roots |url=https://www.hpherald.com/evening_digest/from-hyde-park-to-the-papacy-pope-leo-s-local-roots/article_4203c68e-f5ad-4d13-9972-66d45a62f17b.html?fbclid=IwY2xjawKVlV1leHRuA2FlbQIxMQBicmlkETFBTHdWY2FEVFVBanVjYVI1AR5HjTYkafIo0qFOF6yZ3sYv9OOZXjyU5r-r87gXFku0pQ4K49XS6NRnqWX5uQ_aem_vl60Hdg9BH1xtMCgXTS8oA |access-date=20 Mayo 2025 |website=Hyde Park Herald |language=en}}</ref> Siya rin ay isang beterano ng Hukbong Dagat ng Estados Unidos noong [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] kung saan isa siya sa unang nanguna sa isang sasakyang pang-ilog ng mga sundalo sa mga palapag ng Normandiya at kalaunan ay lumahok sa ''Operation Dragoon'' sa katimugang Pransiya.<ref name="Vergun 2025">{{Cite news |last=Vergun |first=David |date=9 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV's Father Served in the Navy During World War II |language=en |publisher=United States Department of Defense |url=https://www.defense.gov/News/News-Stories/Article/Article/4180629/pope-leo-xivs-father-served-in-the-navy-during-world-war-ii/ |access-date=20 Mayo 2025}}</ref> Mayroon siyang dalawang nakatatandang kapatid na lalaki si Prevost na sina Louis at John.<ref name="FitzPatrick 2025" /><ref name="Griffin 2025">{{cite news |last1=Griffin |first1=Jake |date=8 Mayo 2025 |title='It was a shocking moment': New pope's brother lives in New Lenox |language=en |work=Chicago Daily Herald |url=https://www.dailyherald.com/20250508/news/it-was-a-shocking-moment-new-popes-brother-lives-in-new-lenox/ |url-status=dead |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250509071047/https://www.dailyherald.com/20250508/news/it-was-a-shocking-moment-new-popes-brother-lives-in-new-lenox/ |archive-date=9 Mayo 2025}}</ref> === Maagang buhay at pag-aaral === [[File:Pope_Leo_XIV_childhood_home.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pope_Leo_XIV_childhood_home.jpg|alt=A front view of a one-story, red brick, detached house|left|thumb|202x202px|Tahanan ni Prevost sa kaniyang kabataan sa Dolton, Illinois]] Pinalaki sa Dolton, Illinois, isang [[naik]] sa Chicago, lumaki si Prevost sa parokya ng St. Mary of the Assumption, kung saan siya nag-aral, umawit sa koro, at nagsilbing sakristan.<ref name="FitzPatrick 2025" /> Hinangad ni Prevost ang pagkapari noong siya ay bata pa at naglalaro ng kunwaring misa sa bahay kasama ang kaniyang mga kapatid. Kilala bilang "Bob" o "Rob" sa kaniyang mga kababata at mga magulang,<ref>{{cite news |last1=Mervosh |first1=Sarah |last2=Maag |first2=Christopher |date=9 Mayo 2025 |title=Two Priests Reflect on Their Longtime Friend Bob, Now Pope Leo XIV |language=en |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/2025/05/08/us/pope-leo-bob-villanova.html |url-status=dead |url-access=subscription |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250509103738/https://www.nytimes.com/2025/05/08/us/pope-leo-bob-villanova.html |archive-date=9 Mayo 2025 |issn=0362-4331}}</ref> nagtapos siya ng [[edukasyong sekundarya]] sa St. Augustine Seminary High School sa Holland, Michigan noong 1973,<ref>{{cite news |last1=Van Gilder |first1=Rachel |last2=Sanchez |first2=Josh |date=8 Mayo 2025 |title=New pope attended Catholic high school in West Michigan |language=en |publisher=WOOD-TV |url=https://www.woodtv.com/news/allegan-county/new-pope-attended-catholic-school-in-west-michigan/ |url-status=dead |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250509061043/https://www.woodtv.com/news/allegan-county/new-pope-attended-catholic-school-in-west-michigan/ |archive-date=9 Mayo 2025}}</ref> kung saan nakakamit siya ng Liham ng Papuri para sa kahusayan sa akademya, patuloy na pagiging mag-aaral na may karangalan, at pagsilbi bilang púnong patnugot sa kanilang anwaryo, kalihim sa konseho ng mag-aaral, at miyembro ng [[National Honor Society]].<ref>{{cite news |date=7 Oktubre 1972 |title=Robert Prevost is Commended |language=en |pages=5 |newspaper=The Holland Sentinel |url=https://www.newspapers.com/article/the-holland-evening-sentinel-robert-prev/171971875/ |url-status=dead |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508202601/https://www.newspapers.com/article/the-holland-evening-sentinel-robert-prev/171971875/ |archive-date=8 Mayo 2025 |via=Newspapers.com}}</ref><ref>{{cite news |date=February 20, 1974 |title=St. Augustine Wins 1973 Yearbook Award |pages=17 |newspaper=The Holland Sentinel |url=https://www.newspapers.com/article/the-holland-evening-sentinel-st-augusti/171973007/ |url-status=dead |access-date=May 8, 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508202833/https://www.newspapers.com/article/the-holland-evening-sentinel-st-augusti/171973007/ |archive-date=May 8, 2025}}</ref> Lumahok din siya sa mga timpalak-bigkasan at debate, kung saan lumahok siya sa Congressional Debate.<ref>{{Cite news |date=24 Oktubre 1972 |title=Attends State Forensic Congress in Lansing |language=en |newspaper=The Holland Sentinel |url=https://www.newspapers.com/article/the-holland-evening-sentinel-robert-pre/171978267/ |url-status=dead |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250509093655/https://www.newspapers.com/article/the-holland-evening-sentinel-robert-pre/171978267/ |archive-date=9 Mayo 2025 |via=Newspapers.com}}</ref> === Unibersidad === Nagtapos sa kolehiyo si Prevost sa Villanova University, isang kolehiyong Agustino, noong 1977 na may katibayan na Batsilyer sa Agham sa matematika.<ref name="Mervosh 2025">{{cite news |last=Mervosh |first=Sarah |date=8 Mayo 2025 |title=The Pope Is a Graduate of Villanova, Where the Church Bells Won't Stop Ringing |language=en |newspaper=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2025/05/08/world/europe/villanova-pope-leo-xiv.html |url-status=live |url-access=subscription |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508233134/https://www.nytimes.com/2025/05/08/world/europe/villanova-pope-leo-xiv.html |archive-date=8 Mayo 2025}}</ref><ref>{{Cite web |last=Arceo |first=Acor |date=10 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV gives Pennsylvania’s Villanova University another reason to cheer |url=https://www.rappler.com/world/us-canada/pope-leo-xiv-villanova-university-celebration/ |access-date=10 Mayo 2025 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref><ref name="Vatican News 2025">{{cite web |date=8 Mayo 2025 |title=Biography of Pope Leo XIV, born Robert Francis Prevost |url=https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-05/biography-of-robert-francis-prevost-pope-leo-xiv.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250509044847/https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-05/biography-of-robert-francis-prevost-pope-leo-xiv.html |archive-date=9 Mayo 2025 |access-date=10 Mayo 2025 |website=Vatican News |language=en}}</ref> Nakatamo siya ng Masterado ng Dibinidad mula sa Catholic Theological Union sa Chicago noong 1982, at nagsilbi rin bilang guro ng pisika at matematika sa St. Rita of Cascia High School sa Chicago sa panahon ng kaniyang pag-aaral.<ref name="Rich, Dias & Horowitz 2025">{{cite news |last1=Rich |first1=Motoko |last2=Dias |first2=Elizabeth |last3=Horowitz |first3=Jason |date=8 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV, the First American Pontiff, Took a Global Route to the Top Post |language=en |newspaper=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2025/05/08/world/europe/pope-leo-xiv-robert-francis-prevost.html |url-access=subscription |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508234950/https://www.nytimes.com/2025/05/08/world/europe/pope-leo-xiv-robert-francis-prevost.html |archive-date=8 Mayo 2025}}</ref> Natamo niya ang Lisensiyado sa Batas Kanoniko noong 1984, na sinundan ng katibayan bilang Doktor sa Batas Kanoniko noong 1987 sa Pontifical University of Saint Thomas Aquinas sa [[Roma]].<ref name="Vatican News 2025" /> Sa panahong ito, siya ay nanirahan sa tirahan ng Orden ni San Agustin sa unang pagkakataon at trinabaho ang kaniyang mga kasanayan sa wikang Italyano.<ref name="Horowitz, Bosman, Dias, Graham, Romero & Taj 2025">{{cite news |last1=Horowitz |first1=Jason |last2=Bosman |first2=Julie |last3=Dias |first3=Elizabeth |last4=Graham |first4=Ruth |last5=Romero |first5=Simon |last6=Taj |first6=Mitra |date=17 Mayo 2025 |title=Long Drives and Short Homilies: How Father Bob Became Pope Leo |language=en |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/2025/05/17/world/europe/robert-prevost-pope-leo-xiv.html |url-access=registration |access-date=20 Mayo 2025}}</ref> Ang kaniyang tesis sa doktorado ay isang pag-aaral tungkol sa papel ng lokal na priyor sa Orden ni San Agustin.<ref name="Vatican News 2025" /> Ginawaran siya ng Villanova University ng titulong Doktor sa Humanidades noong 2014.<ref name="Mervosh 2025" /> == Maagang karera (1977-1998) == [[File:Immaculate_Conception_Church_Lafayette_at_Longfellow_St._Louis_MO.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Immaculate_Conception_Church_Lafayette_at_Longfellow_St._Louis_MO.jpg|thumb|Ginugol ni Prevost ang kaniyang unang taon bilang Agustino sa Simbahan ng Imnaculada Concepcion sa St. Louis, Missouri.]] === Pagbuo at maagang pagkapari === Noong 1 Setyembre 1977, sumapi si Prevost sa Orden ni San Agustin bilang nobisyado at nanirahan sa Simbahan ng Imnaculada Concepcion sa Compton Heights, St. Louis, Missouri.<ref>{{Citeweb |last=Kukuljan |first=Steph |date=8 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV in St. Louis: 'Bob' Prevost started his papal journey here |url=https://www.stltoday.com/news/local/metro/article_89d4062b-75e0-495e-8b30-a91e8a0ac920.html |access-date=10 Mayo 2025 |website=STLtoday.com |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=8 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV Lived In St. Louis While Preparing For The Priesthood |url=https://www.stlmag.com/news/pope-leo-xiv-lived-in-st-louis/ |access-date=10 Mayo 2025 |website=St. Louis Magazine |language=en-US}}</ref> Ipinahayag niya ang kaniyang mga paunang panata noong Setyembre 1978, at ang kaniyang mga maanyong panata noong Agosto 1981.<ref name="Catholic-Hierarchy">{{Cite web |title=Pope Leo XIV (Robert Francis Prevost) |url=https://www.catholic-hierarchy.org/bishop/bprevost.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250125025948/https://www.catholic-hierarchy.org/bishop/bprevost.html |archive-date=25 Enero 2025 |access-date=10 Mayo 2025 |website=Catholic-Hierarchy |language=en}}</ref> Naordinahan bilang pari si Prevost sa Roma, sa simbahan ni Santa Monica degli Agostiniani ni Arsobispo Jean Jadot noong 19 Hunyo 1982.<ref name="Scaramuzzi 2025">{{cite web |last=Scaramuzzi |first=Iacopo |date=25 Abril 2025 |title=Prevost, il cardinale americano cosmopolita e schivo che può essere l'outsider |trans-title=Prevost, the cosmopolitan and shy American cardinal who could be the outsider |url=https://www.repubblica.it/esteri/2025/04/26/news/robert_francis_prevost_cardinale_conclave_papabili-424147258/ |access-date=20 Mayo 2025 |website=La Repubblica |language=it}}</ref> === Gawaing misyonero sa Peru === Sumali si Prevost sa misyong Agustino sa Peru noong 1985, kung saan nagsilbi siya bilang kanselor ng Prelatura Teritoryal ng Chulucanas mula 1985 hanggang 1986.<ref name="Moral Antón 20142">{{cite web |last=Moral Antón |first=Alejandro |date=3 Nobyembre 2014 |title=Robert F. Prevost nombrado Administrador Apostólico en Chiclayo |trans-title=Robert F. Prevost appointed Apostolic Administrator in Chiclayo |url=http://augustinians.net/index.php?mact=News,cntnt01,detail,0&cntnt01articleid=483&cntnt01returnid=49 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304191403/http://augustinians.net/index.php?mact=News,cntnt01,detail,0&cntnt01articleid=483&cntnt01returnid=49 |archive-date=4 Marso 2016 |access-date=20 Mayo 2025 |website=Augustinians.net |language=es}}</ref> Noong 1987, matapos ipagtanggol ang kaniyang tesis sa doktorado, siya ay naging direktor ng bokasyon at direktor ng misyon ng Agustinong Pamprobinsiya ng Ina ng Mabuting Payo sa Olympia Fields, Illinois, at nagtrabaho sa kaguruan ng Nobisyadang Agustino sa Oconomowoc, Wisconsin, bago bumalik sa Peru noong 1988.<ref>{{cite web |date=28 Setyembre 2023 |title=Augustinian Archbishop Robert Francis Prevost, O.S.A., to become Cardinal |url=https://mendelchs.org/blog/2023/09/28/watch-archbishop-robert-prevost-o-s-a-becomes-a-cardinal-this-weekend/ |access-date=20 Mayo 2025 |website=Mendel Catholic Prep Alumni Association |language=en}}</ref> Sa kaniyang panahon sa Peru, nakilala at pinahahalagahan ni Prevost ang paring Dominikano at teologo na si Gustavo Gutierrez, isang tagapagtatag ng teolohiya ng pagpapalaya.<ref name="Scaramuzzi 20252">{{cite web |last=Scaramuzzi |first=Iacopo |date=25 Abril 2025 |title=Prevost, il cardinale americano cosmopolita e schivo che può essere l'outsider |trans-title=Prevost, the cosmopolitan and shy American cardinal who could be the outsider |url=https://www.repubblica.it/esteri/2025/04/26/news/robert_francis_prevost_cardinale_conclave_papabili-424147258/ |access-date=20 Mayo 2025 |website=La Repubblica |language=it}}</ref> Natutunan din niya at pinagkadalubhasaan ang wikang Espanyol sa panahong ito.<ref name="Horowitz, Bosman, Dias, Graham, Romero & Taj 2025" /> Gumugol ng isang dekada si Prevost sa pamumuno sa isang seminaryong Agustino sa Trujillo, kung saan siya ay nagtuturo ng batas kanoniko sa seminaryong diyosesis, kapitan ng pag-aaral, nagsilbi bilang isang hukom sa hukumang panrehiyon ng simbahan, at nagtatrabaho sa ministeryo ng parokya sa labas ng lungsod.<ref>{{cite book |last=Kelly |first=John J. |url=https://archive.org/details/adventureinfaith0000kell/mode/1up |title=Adventure in Faith: The Story of the Chulucanas Prelature |date=1989 |publisher=Augustinian Historical Institute, Villanova University |isbn=978-0-941491-42-6 |access-date=20 Mayo 2025 |via=Internet Archive}}</ref> Siya ay napatunayang matagumpay sa mga pagsisikap ng mga Agustino na kumuha ng mga Peruano para sa pagkapari at pamumuno sa orden.<ref>{{cite news |last=Winters |first=Michael Sean |date=8 Mayo 2025 |title=Prevost is new pope, an American cardinal committed to the reforms Pope Francis began |language=en |work=National Catholic Reporter |url=https://www.ncronline.org/opinion/prevost-new-pope-american-cardinal-committed-reforms-pope-francis-began |access-date=21 Mayo 2025}}</ref> Sa kasagsagan ng kapanahunang ''Fujimato'', Pinuna ni Prevost ang mga gawain ng noo'y pangulo na si Alberto Fujimori, na naglagay ng natatanging diin sa mga biktima ng Hukbong Peruano, lalo na ang ''Colina Group'', sa panahon ng terorismo sa Peru, gayundin sa pampulitikang katiwalian.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=28 Disyembre 2017 |title=Peru's President pardons Alberto Fujimori. Heated protests in the country, even for the Bishops it is inappropriate |url=https://fides.org/en/news/63466-AMERICA_PERU_Peru_s_President_pardons_Alberto_Fujimori_Heated_protests_in_the_country_even_for_the_Bishops_it_is_inappropriate |access-date=21 Mayo 2025 |website=Agenzia Fides |language=en}}</ref> Noong 2017, pinuna niya ang pasya ni Pangulong Pedro Pablo Kuczynski na patawarin si Fujimori, at nanawagan kay Fujimori na "personal na humingi ng paumanhin para sa ilan sa mga malalaking kawalang-katarungan na nagawa".<ref>{{cite web |date=8 Mayo 2025 |title=El Papa León XIV y su relación con Perú, el país que adoptó como hogar y al que dedicó parte de su discurso |trans-title=Pope Leo XIV and his relationship with Peru, the country he adopted as his home and to which he dedicated part of his speech |url=https://www.perfil.com/noticias/protagonistas/papa-leon-xiv-y-su-relacion-con-peru-el-pais-que-adopto-como-su-hogar-y-a-quien-dedico-parte-de-su-discurso.phtml |access-date=21 Mayo 2025 |website=Perfil |language=es}}</ref> Ang kaniyang mga taon sa Peru ay nagbigay sa kaniya ng pansariling kaalaman tungkol sa pampulitikang karahasan at hindi pagkakapantay-pantay sa Peru, maging hanggang sa paglalakbay sa pamamagitan ng kabayo sa matatarik na kalsada dahil sa kaniyang mga pangakong misyonero sa mga nakabukod na pamayanan sa mga lambak ng Lambayeque.<ref>{{Cite web |last=Angulo |first=Jazmine |date=8 Mayo 2025 |title=El paso del Papa León XIV por Chiclayo: se trasladaba a caballo para ir hasta las zonas más alejadas del país |trans-title=Pope Leo XIV's passage through Chiclayo: he traveled on horseback to reach the most remote areas of the country |url=https://www.infobae.com/peru/2025/05/08/el-paso-del-papa-leon-xiv-por-chiclayo-se-trasladaba-a-caballo-para-ir-hasta-las-zonas-mas-alejadas-del-pais/ |access-date=21 Mayo 2025 |website=Infobae |language=es-ES}}</ref> Namumukod-tangi rin siya bilang tagapagtanggol ng karapatang pantao ng tipon ng rehiyon ng Norte Chico laban sa karahasan ng katipunang gerilya na [[Marxismo–Leninismo|Marxista–Leninista–Maoista]] na ''Shining Path''.<ref>{{cite web |last=Páez |first=Angel |date=May 8, 2025 |title=León XIV: el 'papa de Chiclayo' que vivió la violencia terrorista en Perú, acompañó a los humildes y se enfrentó al ex presidente Alberto Fujimori |trans-title=Leo XIV: The 'Pope of Chiclayo' who lived through terrorist violence in Peru, stood up for the poor, and confronted former President Alberto Fujimori. |url=https://www.clarin.com/mundo/leon-xiv-papa-chiclayo-vivio-violencia-terrorista-peru-acompano-humildes-enfrento-ex-presidente-alberto-fujimori_0_Tbln4pMRlQ.html?srsltid=AfmBOoo5zQtXI25EGIAO0Ag6u-tgFtVtqAn9fbwd-5WmoYs0kdczhWuc |access-date=May 9, 2025 |website=Clarín |language=es}}</ref><ref>{{cite web |date=May 8, 2025 |title=León XIV: El Papa que enfrentó a Alberto Fujimori cuando era obispo en Chiclayo |trans-title=Leo XIV: The Pope who confronted Alberto Fujimori when he was bishop in Chiclayo |url=https://www.atv.pe/noticia/leon-xiv-el-papa-que-enfrento-a-alberto-fujimori-cuando-era-obispo-en-chiclayo/ |access-date=May 9, 2025 |website=ATV – Atrevámonos |language=es}}</ref> == Priyor panlalawigan at priyor heneral (1998–2013) == Noong 1998, inahalal si Prevost bilang priyor panlalawigan ng Agustinong Pamprobinsiya ng Ina ng Mabuting Payo sa Chicago, at pormal na iniluklok sa puwesto noong 8 Marso 1999.<ref name="Vatican News 2025" /> Inihalal siyang priyor heneral ng Orden ni San Agustin noong 2001. Nanilbihan siya sa puwesto hanggang 2013, sa loob ng dalawang tig-anim na taong termino.<ref>{{cite news |date=11 Setyembre 2007 |title=Augustinians re-elect current Prior General at Chapter meeting |agency=[[Catholic News Agency]] |location=Rome, Italy |url=https://www.catholicnewsagency.com/news/10353/augustinians-re-elect-current-prior-general-at-chapter-meeting |access-date=20 Mayo 2025}}</ref> Bilang priyor heneral, nanirahan at nagtrabaho si Prevost sa Roma, ngunit madalang siyang naglakbay sa iba't ibang panig ng mundo. Bumalik si Prevost sa Estados Unidos noong 2013, kung saan nanilbihan siyang direktor ng pormasyon sa Kumbento ni San Agustin sa Chicago, at unang konsehal at bikaryo panlalawigan ng Agustinong Pamprobinsiya ng Ina ng Mabuting Payo.<ref name="Vatican News 2025" /> == Obispo ng Chiclayo (2015–2023) == [[File:Bishop_of_Chiclayo_Robert_Prevost_on_extreme_poverty_in_the_region_(2018).webm|thumb|Si Prevost bilang Obispo ng Chiclayo noong 2018, nagkokomento tungkol sa kahirapan sa rehiyon (sa wikang Espanyol).]]Noong 3 Nobyembre 2014, hinirang ni Papa Francisco si Prevost bilang tagapangasiwang apostoliko ng Diyosesis ng Chiclayo sa hilagang Peru at obispo titular ng Sufar.<ref>{{cite press release|title=Rinunce e nomine, 03.11.2014|trans-title=Resignations and Appointments, 03.11.2014|date=3 Nobyembre 2014|publisher=[[Holy See Press Office]]|url=https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2014/11/03/0814/01717.html|language=it|access-date=22 Mayo 2025|archive-date=26 Hunyo 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230626190210/https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2014/11/03/0814/01717.html|url-status=live}}</ref> Ang konsagrasyon niya ay ginanap noong 12 Disyembre 2014 sa Katedral ni Sta. Maria sa Chiclayo at pinamunuan ni Arsobispo James Green, ang nunsiyo para sa Peru.<ref>{{cite web |date=8 Mayo 2025 |title=Pope Francis' successor/ Who is Pope Leo XIV, who was elected today by the Conclave? |url=https://www.cna.al/english/kosova-bota/pasardhesi-i-papa-franceskut-kush-eshte-papa-leoni-xiv-qe-u-zgjodh-s-i429415 |access-date=22 Mayo 2025 |website=CNA}}</ref><ref>{{cite web |date=9 Mayo 2025 |title=US cardinal Prevost is new pope, chooses name Leo XIV |url=https://www.pna.gov.ph/index.php/articles/1249738 |access-date=22 Mayo 2025 |work=Philippine News Agency}}</ref> Noong 26 Setyembre 2015, pinangalanan siyang Obispo ng Chiclayo.<ref>{{cite web |date=26 Hulyo 1980 |title=Conventio Acuerdo entre la Santa Sede y la Republica del Perú |url=https://www.vatican.va/roman_curia/secretariat_state/archivio/documents/rc_seg-st_19800726_santa-sede-peru_sp.html |access-date=22 Mayo 2025 |website=Secretariat of State, Holy See |language=es}}</ref> Alinsunod sa kasunduan ng Santa Sede at Peru noong 1980, naging naturalisadong mamamayan muna sa Prevost bago maging obispo.<ref name="Rich, Dias & Horowitz 2025">{{cite news |last1=Rich |first1=Motoko |last2=Dias |first2=Elizabeth |last3=Horowitz |first3=Jason |date=8 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV, the First American Pontiff, Took a Global Route to the Top Post |newspaper=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/2025/05/08/world/europe/pope-leo-xiv-robert-francis-prevost.html |url-status=live |url-access=limited |access-date=22 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508234950/https://www.nytimes.com/2025/05/08/world/europe/pope-leo-xiv-robert-francis-prevost.html |archive-date=8 Mayo 2025}}</ref> Dahil sa mga lungsod ng Trujillo at Chulcanas naunang nagministro si Prevost, hindi siya pamilyar sa mga klerigo at layko ng kaniyang bagong diyosesis. Gayunman, napansin ng mga pari ng Chiclayo ang kakayahan ni Prevost sa wikang Espanyol kumpara sa mga Amerikanong pari na dati nang nanilbihan sa kanilang rehiyon.<ref name="Beltrán">{{Cite news |last=Beltrán |first=Edgar |date=20 Mayo 2025 |title='Great charity and great clarity' - How Pope Leo is remembered in Chiclayo |language=en |work=The Pillar |url=https://www.pillarcatholic.com/p/great-charity-and-great-clarity-how |access-date=22 Mayo 2025}}</ref> Noong 13 Hulyo 2019, itinilagang miyembro si Prevost bilang kasapi ng Kongregasyon para sa mga Klerigo,<ref>{{cite press release|title=Rinunce e nomine, 13.07.2019|trans-title=Resignations and Appointments, 13-07.2019|date=13 Hulyo 2019|publisher=[[Holy See Press Office]]|url=https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2019/07/13/0589/01216.html|language=it|access-date=22 Mayo 2025|archive-date=28 Hulyo 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230728135715/https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2019/07/13/0589/01216.html|url-status=live}}</ref> at noong 15 Abril 2020, naging tagapangasiwang apostoliko ng Callao.<ref>{{Cite press release|title=Rinunce e nomine, 15.04.2020|trans-title=Resignations and Appointments, 15.04.2020|date=15 Abril 2020|publisher=[[Holy See Press Office]]|url=https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2020/04/15/0227/00504.html|language=it|access-date=22 Mayo 2025|archive-date=3 Hunyo 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230603173622/https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2020/04/15/0227/00504.html|url-status=live}}</ref> Noong 21 Nobyembre 2020, sinapi siya sa Kongregasyon para sa mga Obispo.<ref>{{cite press release|title=Rinunce e nomine, 21.11.2020|trans-title=Resignations and Appointments, 21.11.2020|date=21 Nobyembre 2020|publisher=[[Holy See Press Office]]|url=https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2020/11/21/0601/01405.html|language=it|access-date=22 Mayo 2025|archive-date=15 Hulyo 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230715174350/https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2020/11/21/0601/01405.html|url-status=live}}</ref> Sa Kapulungan ng mga Obispo sa Peru, nagsilbi siya sa permanenteng konseho (2018–2020) at nahalal bilang pangulo ng kanilang Komisyon para sa Edukasyon at Kultura noong 2019, habang kasapi rin ng Caritas Peru.<ref name="Wells, Olmo & Sullivan 2025">{{cite news |last1=Wells |first1=Ione |last2=Olmo |first2=Guillermo D. |last3=Sullivan |first3=Helen |date=9 Mayo 2025 |title=Peru celebrates Pope Leo XIV as one of their own |work=[[BBC News]] |url=https://www.bbc.com/news/articles/cewdl4e57v7o |access-date=22 Mayo 2025}}</ref><ref>{{cite web |date=8 Mayo 2025 |title=In-depth: A look at the man who has become Leo XIV |url=https://aleteia.org/2025/05/08/in-depth-a-look-at-the-man-who-has-become-leo-xiv |access-date=22 Mayo 2025 |website=Aleteia}}</ref>. Bilang obispo, nagtatag siya ng pang-diyosesis na Komisyon para sa Ekolohiyang Integral at nagtalaga ng isang babae upang pangunahan ito.<ref>{{cite news |last=Olmo |first=Guillermo D. |date=8 Mayo 2025 |title="Mi querida Diócesis de Chiclayo": la estrecha relación con Perú del nuevo papa León XIV |language=es |trans-title="My beloved Diocese of Chiclayo": the new Pope Leo XIV's close relationship with Peru |work=[[BBC News]] Mundo |url=https://www.bbc.com/mundo/articles/czdypv1j86go.amp |access-date=22 Mayo 2025}}</ref> Nakipagpulong ng pribado si Prevost at Papa Francisco noong 1 Marso 2021,<ref>{{cite press release|title=Audiences, 01.03.2021|date=1 Marso 2021|publisher=[[Holy See Press Office]]|url=https://press.vatican.va/content/salastampa/en/bollettino/pubblico/2021/03/01/210301a.html|access-date=31 Mayo 2021|archive-date=9 Hunyo 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230609152208/https://press.vatican.va/content/salastampa/en/bollettino/pubblico/2021/03/01/210301a.html|url-status=live}}</ref> na nagsiklab ng haka-haka tungkol sa posibleng bagong puwesto sa Chicago o Roma.<ref>{{cite news |last=Gagliarducci |first=Andrea |date=6 Marso 2021 |title=Curial speculation follows papal meetings with bishops |agency=[[Catholic News Agency]] |url=https://www.catholicnewsagency.com/news/246724/curial-speculation-follows-papal-meetings-with-bishops |url-status=live |access-date=31 Mayo 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20230206000950/https://www.catholicnewsagency.com/news/246724/curial-speculation-follows-papal-meetings-with-bishops |archive-date=6 Pebrero 2023}}</ref> == Dikasteryo para sa mga Obispo at pagkakardenal (2023–2025) == Noong 30 Enero 2023, itinalaga ni Papa Francisco si Prevost bilang prefekto ng Dikasterya para sa mga Obispo.<ref>{{cite press release|title=Resignations and Appointments, 30.01.2023|date=30 Enero 2023|publisher=[[Holy See Press Office]]|url=https://press.vatican.va/content/salastampa/en/bollettino/pubblico/2023/01/30/230130b.html|access-date=22 Mayo 2025|archive-date=9 Hunyo 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230609041216/https://press.vatican.va/content/salastampa/en/bollettino/pubblico/2023/01/30/230130b.html|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news |date=30 Enero 2023 |title=Pope Francis names Chicago native head of Vatican bishops' department |work=[[The Pillar]] |url=https://www.pillarcatholic.com/p/pope-francis-names-bishop-robert-prevost-to-head-of-vatican-bishops-department |url-status=live |access-date=22 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508211009/https://www.pillarcatholic.com/p/pope-francis-names-bishop-robert-prevost-to-head-of-vatican-bishops-department |archive-date=22 Mayo 2025}}</ref> Bagama't ninais niyang manatili sa Peru, tinanggap niya ang bagong puwesto at paglipat sa Roma.<ref name="Bubola2">{{cite news |last=Bubola |first=Emma |date=9 Mayo 2025 |title=Francis Connected With Leo Long Ago and Boosted His Career |newspaper=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/2025/05/09/world/europe/pope-leo-francis.html |url-access=limited |access-date=22 Mayo 2025}}</ref> Noong 30 Setyembre 2023, hinirang na kardenal si Prevost, kasapi sa orden ng mga diyakonong kardenal. Itinalaga sa kaniya ang Kapilya ni Santa Monica ng mga Agustino.<ref>{{cite press release|title=Assignation of Titles and Deaconries to the new Cardinals, 30.09.2023|date=30 Setyembre 2023|publisher=[[Holy See Press Office]]|url=https://press.vatican.va/content/salastampa/en/bollettino/pubblico/2023/09/30/230930b.html|access-date=22 Mayo 2025|archive-date=1 Oktubre 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20231001021954/https://press.vatican.va/content/salastampa/en/bollettino/pubblico/2023/09/30/230930b.html|url-status=live}}</ref> Bilang prefekto, pinangunahan niya ang pagbusisi at pagrekomenda ng mga kandidato para sa pagka-obispo sa iba't ibang panig ng daigdig, kaya naman mas lalo siyang nakilala sa Simbahang Katolika.<ref>{{cite web |last=Wooden |first=Cindy |date=30 Abril 2025 |title=U.S. cardinal's résumé, demeanor land him on 'papabile' lists |url=https://angelusnews.com/news/vatican/cardinals-prevost/ |access-date=22 Mayo 2025 |website=Angelus}}</ref> Ito rin ang dahilan kung bakit naging bantog siyang ''[[papabile]]'' sa [[Kongklabeng Pampapa ng 2025|kongklabe]].<ref name="NCR 20252">{{cite web |last=White |first=Christopher |date=30 Abril 2025 |title=The first American pope? This cardinal has the best chance of making history in this conclave |url=https://www.ncronline.org/vatican/vatican-news/papal-front-runner-interest-polyglot-us-cardinal-prevost-rises-italian |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20250509061128/https://www.ncronline.org/vatican/vatican-news/papal-front-runner-interest-polyglot-us-cardinal-prevost-rises-italian |archive-date=9 Mayo 2025 |access-date=22 Mayo 2025 |work=[[National Catholic Reporter]]}}</ref><ref>{{cite news |date=2 Mayo 2025 |title=Who will be pope? Meet some possible contenders |work=PBS News Hour |url=https://www.pbs.org/newshour/world/who-will-be-pope-meet-some-possible-contenders |url-status=live |access-date=22 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250503001025/https://www.pbs.org/newshour/world/who-will-be-pope-meet-some-possible-contenders |archive-date=3 Mayo 2025}}</ref><ref>{{cite magazine |last=Baker |first=Aryn |date=6 Mayo 2025 |title=Who Could Be the Next Pope? These Are the Names to Know |url=https://time.com/7282843/next-pope-candidates-zuppi-parolin-tagle-turkson-erdo/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250506211100/https://time.com/7282843/next-pope-candidates-zuppi-parolin-tagle-turkson-erdo/ |archive-date=6 Mayo 2025 |access-date=22 Mayo 2025 |magazine=Time}}</ref> Noong 2023 Oktubre, itinalaga si Prevost bilang kasapi ng pito pang dikasteryo sa [[Kuryang Romano]] at sa Komisyong Pontipikal para sa Estado ng Vaticano.<ref name="Vatican News 202532">{{cite web |date=8 Mayo 2025 |title=Biography of Pope Leo XIV, born Robert Francis Prevost |url=https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-05/biography-of-robert-francis-prevost-pope-leo-xiv.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250509044847/https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-05/biography-of-robert-francis-prevost-pope-leo-xiv.html |archive-date=9 Mayo 2025 |access-date=22 Mayo 2025 |website=vaticannews.va}}</ref> Noong 6 Pebrero 2025, inasenso ni Francisco si Prevost sa orden ng mga obispong kardenal, at itinalaga siyang obispong titular ng Suburbikaryanong Diyosesis ng Albano.<ref>{{cite press release|title=Resignations and Appointments, 06.02.2025|date=6 Pebrero 2025|publisher=[[Holy See Press Office]]|url=https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2025/02/06/0113/00233.html|access-date=22 Mayo 2025|archive-date=23 Pebrero 2025|archive-url=https://web.archive.org/web/20250223233859/https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2025/02/06/0113/00233.html|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |date=6 Pebrero 2025 |title=College of Cardinals: Pope extends terms of dean and vice-dean |url=https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-02/college-of-cardinals-pope-extends-terms-of-dean-and-vice-dean.html |access-date=22 Mayo 2025 |website=[[Vatican News]]}}</ref> == Pagkapapa (2025–kasalukuyan) == === Pagkahalal === Inihalal si Prevost bilang papa noong 8 Mayo 2025, sa pangalawang araw ng kongklabe, at sa ika-apat na balota. Sinenyales ng puting usok mula sa [[Kapilya Sistina]], bandang alas sais sa Roma, na mayroon nang napiling papa.<ref>{{cite news |date=8 Mayo 2025 |title=Just In: White smoke pours from the Sistine Chapel chimney, signaling a pope has been elected to lead the Catholic Church |work=[[Associated Press News]] |url=https://apnews.com/live/conclave-pope-catholic-church-updates-5-8-2025#00000196-b0a9-dbbd-a7b6-f6bb3f4f0000 |access-date=20 Mayo 2025}}</ref> Matapos tanggapin ang kaniyang pagkahalal at piliin ang kaniyang pangalan bilang papa, niyakap ni Leon ang kaniyang mga kapwa kardenal pagkalabas ng Kapilya Sistina. Si Dominique Mamberti, bilang kardenal protodiyakono, ang nagpahayag ng kinaugaliang pagpapahayag sa [[Wikang Latin|Latin]], ''[[Habemvs papam|Habemus papam]]'', upang ipakilala si Papa Leon XIV sa madla mula sa gitnang balkonahe ng [[Basilika ni San Pedro]].<ref>{{cite news |last1=Deliso |first1=Meredith |last2=Forrester |first2=Megan |date=8 Mayo 2025 |title=What we know about Leo XIV, the new American pope |agency=ABC News |url=https://abcnews.go.com/International/new-american-pope-leo-xiv-robert-prevost/story?id=121604332 |access-date=20 Mayo 2025}}</ref><ref name="Galeazzi 2025">{{cite web |last=Galeazzi |first=Giacomo |date=8 Mayo 2025 |title=Leone, nome forte contro i potenti. Un omaggio alla dottrina sociale |trans-title=Leo, a strong name against the powerful. A tribute to social doctrine |url=https://www.lastampa.it/cronaca/speciali/conclave/2025/05/09/news/leone_nome_forte_contro_i_potenti-15138555/ |access-date=20 Mayo 2025 |website=La Stampa |language=it}}</ref> [[Talaksan:Pope_Leo_XIV_on_the_loggia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pope_Leo_XIV_on_the_loggia.jpg|thumb|Si Papa Leon&nbsp;XIV, kumakaway mula sa gitnang balkonahe ng Basilika ni San Pedro sa unang pagkakataon bilang papa.]] Sinuot ni Leon ang kinaugaliang estola pampapa at mozzetta,<ref>{{cite web |last=Wooden |first=Cindy |date=8 Mayo 2025 |title=Chicago native Cardinal Prevost elected pope, takes name Leo XIV |url=https://www.usccb.org/news/2025/chicago-native-cardinal-prevost-elected-pope-takes-name-leo-xiv |access-date=20 Mayo 2025 |publisher=United States Conference of Catholic Bishops}}</ref> mga kasuotang hindi ginamit ni [[Papa Francisco]] noong ipinakilala siya sa madla. Ibinihagi niya ang kaniyang unang talumpati sa wikang Italyano at Espanyol, at ipinagkaloob ang bendisyong ''Urbi et Orbi'' sa unang pagkakataon sa wikang Latin. Si Leon ang ika-267 papa ng Simbahang Katolika,<ref>{{cite web |last1=Watling |first1=Tom |last2=Bedigan |first2=Mike |date=8 Mayo 2025 |title=Chicago-born Robert Prevost appointed 267th Pope |url=https://www.independent.co.uk/news/world/europe/new-pope-robert-prevost-conclave-catholic-b2746517.html |access-date=20 Mayo 2025 |website=The Independent}}</ref> ang unang papa mula sa Orden ni San Agustin, at ang pangalawang papa mula sa [[Kaamerikahan]] (kasunod ni Papa Francisco).<ref name="Vatican News 20252">{{cite web |date=8 Mayo 2025 |title=Biography of Pope Leo XIV, born Robert Francis Prevost |url=https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-05/biography-of-robert-francis-prevost-pope-leo-xiv.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250509044847/https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-05/biography-of-robert-francis-prevost-pope-leo-xiv.html |archive-date=9 Mayo 2025 |access-date=20 Mayo 2025 |website=vaticannews.va}}</ref><ref name="Kirby & Wells 2025">{{cite news |last1=Kirby |first1=Paul |last2=Wells |first2=Ione |date=9 Mayo 2025 |title=Who is Robert Prevost, the new Pope Leo XIV? |work=[[BBC News]] |url=https://www.bbc.com/news/articles/c0ln80lzk7ko |access-date=20 Mayo 2025}}</ref> Siya ay dalawahang mamamayan ng Peru at Estados Unidos.<ref>{{cite news |last1=Horowitz |first1=Jason |last2=Rich |first2=Motoko |last3=Dias |first3=Elizabeth |date=8 Mayo 2025 |title=Robert Francis Prevost, Now Leo XIV, Is First American Pope |newspaper=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/live/2025/05/08/world/pope-conclave-news |access-date=20 Mayo 2025 |issn=0362-4331}}</ref> Itinuturing siyang unang Amerikanong papa<ref>{{cite news |last=Robecco |first=Valeria |date=9 Mayo 2025 |title=Donald tra stupore e orgoglio: 'Spero di vederlo presto'. Festa per lo 'yankee latino' |language=it |trans-title=Donald between amazement and pride: 'I hope to see him soon'. Celebration for the 'Latin Yankee' |work=Il Giornale |url=https://www.ilgiornale.it/news/politica-estera/donald-stupore-e-orgoglio-spero-vederlo-presto-festa-yankee-2476468.html |url-status=live |access-date=20 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250510151036/https://www.ilgiornale.it/news/politica-estera/donald-stupore-e-orgoglio-spero-vederlo-presto-festa-yankee-2476468.html |archive-date=10 Mayo 2025}}</ref> sa bisa ng pagkakapanganak sa Estados Unidos.<ref>{{cite news |last1=Horowitz |first1=Jason |last2=Rich |first2=Motoko |last3=Dias |first3=Elizabeth |date=8 Mayo 2025 |title=Robert Francis Prevost, Now Leo XIV, Is First American Pope |newspaper=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/live/2025/05/08/world/pope-conclave-news |access-date=20 Mayo 2025 |issn=0362-4331}}</ref><ref>{{cite news |last1=Faiola |first1=Anthony |last2=Boorstein |first2=Michelle |last3=Pitrelli |first3=Stefano |date=8 Mayo 2025 |title=Leo XIV, elevated by Francis, becomes first American pope |newspaper=The Washington Post |url=https://www.washingtonpost.com/world/2025/05/08/pope-leo-robert-prevost-conclave-catholic/ |access-date=20 Mayo 2025 |issn=0190-8286}}</ref><ref>{{cite web |date=9 Mayo 2025 |title=Robert Francis Prevost becomes first U.S.-born pope |url=https://www.nbcnews.com/world/the-vatican/live-blog/conclave-2025-live-updates-rcna205525 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508170131/https://www.nbcnews.com/world/the-vatican/live-blog/conclave-2025-live-updates-rcna205525 |archive-date=8 Mayo 2025 |access-date=20 Mayo 2025 |publisher=NBC News}}</ref> Siya rin ang pangalawang papa na katutubong mananalita ng wikang Ingles, kasunod ni Papa Adrian IV.<ref>{{cite web |last=Sporzynski |first=Darius von Guttner |date=9 Mayo 2025 |title='Peace be with all of you': how Pope Leo XIV embodies a living dialogue between tradition and modernity |url=https://theconversation.com/peace-be-with-all-of-you-how-pope-leo-xiv-embodies-a-living-dialogue-between-tradition-and-modernity-256084 |access-date=20 Mayo 2025 |website=The Conversation}}</ref> Si Leon rin ang unang papa na isinilang pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] at sa kasagsagan ng [[Digmaang Malamig]]. Bagkus, siya rin ang unang papa na pinanganak sa henerasyong ''Baby Boomer''. Bagama't si Leon ang unang papa mula sa Orden ni San Agustin,<ref>{{cite press release|title=Augustinian Friar and Villanova University Alumnus Elected Pope|date=8 Mayo 2025|url=https://www1.villanova.edu/university/media/press-releases/2025/pope.html|access-date=20 Mayo 2025|publisher=[[Villanova University]]}}</ref><ref>{{cite web |last=Giesen |first=Greg |date=8 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV is first Augustinian pope. What is the Augustinian order? |url=https://www.yahoo.com/news/pope-leo-xiv-first-augustinian-194122012.html |access-date=20 Mayo 2025 |via=[[Yahoo News]] |newspaper=[[The News Journal]]}}</ref> pampito siya sa mga relihiyosong papa na tagasunod ng Tuntuning Agustino.<ref>{{cite news |last=Byfield |first=Erica |date=8 Mayo 2025 |title=What is the Order of St. Augustine, which counts Pope Leo XIV as a member? |publisher=[[WNBC]] |url=https://www.nbcnewyork.com/news/what-is-the-order-of-st-augustine-pope-leo-xiv/6257174/ |access-date=20 Mayo 2025}}</ref>[[Talaksan:Secretary_Rubio_Attends_Papal_Inauguration_Mass_(54527762460).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Secretary_Rubio_Attends_Papal_Inauguration_Mass_(54527762460).jpg|right|thumb|Unang biyahe ni Papa Leon XIV sa popemobile bago ang kaniyang inagurasyon.]] === Mga sumunod na pangyayari === Noong 9 Mayo, isang araw pagkatapos ng kaniyang pagkahalal, ipinagdiriwang ni Leon ang kaniyang unang [[Misa]] bilang papa sa Kapilya Sistina kasama ang mga kardenal. Sa kaniyang homiliya, binatikos niya ang kawalan ng pananampalataya sa mundo, at nangarap ng simbahang nagsisilbing "tanglaw na nagbibigay-liwanag sa madidilim na gabi sa mundo".<ref>{{cite news |last=Mao |first=Frances |date=9 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV calls Church 'a beacon to illuminate dark nights' in first mass |work=BBC News |url=https://www.bbc.com/news/articles/c4g3dydj3e3o.amp |access-date=20 Mayo 2025}}</ref> Ibinalita na maninirahan si Leo sa [[Apostolikong Palasyo]] sa halip na sa Kasa Santa Marta, kung saan nanirahan si Francsico.<ref>{{Cite news |last1=McElwee |first1=Joshua |last2=Pullella |first2=Philip |date=17 Mayo 2025 |title=Moving back in: Pope Leo expected to live at Vatican's Apostolic Palace |work=Reuters |url=https://www.reuters.com/world/europe/moving-back-pope-leo-expected-live-vaticans-apostolic-palace-2025-05-16/ |url-status=live |access-date=20 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250516233545/https://www.reuters.com/world/europe/moving-back-pope-leo-expected-live-vaticans-apostolic-palace-2025-05-16/ |archive-date=16 Mayo 2025}}</ref><ref>{{cite web |last=Hernández |first=Virginia |date=9 Mayo 2025 |title=Adiós a Santa Marta: León XIV residirá en el Palacio Apostólico y la Misa de inicio de su Pontificado será el 18 de mayo |url=https://www.elmundo.es/internacional/2025/05/09/681e0e03e4d4d8d2758b4578.html |access-date=20 Mayo 2025 |website=El Mundo |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |date=12 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV set to move into long-abandoned papal apartment |url=https://international.la-croix.com/opinions/pope-leo-xiv-set-to-move-into-long-abandoned-papal-apartment |access-date=20 Mayo 2025 |website=La Croix International}}</ref> Ipinagdiriwang ang Misa inagurasyon ni Leo noong 18 Mayo sa [[Plaza ni San Pedro]].<ref>{{cite web |date=9 Mayo 2025 |title=Inauguration Mass of Pope Leo XIV to be held on May 18 |url=https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-05/inaugural-mass-of-pope-leo-xiv-to-be-held-on-may-18.html |access-date=20 Mayo 2025 |website=Vatican News}}</ref><ref name="Vatican-Inauguration-20252">{{cite web |last=Lubov |first=Deborah Castellano |title=Vatican releases Pope Leo XIV's liturgical celebrations for May |url=https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-05/pope-leo-xiv-s-liturgical-celebrations-this-may.html |access-date=20 Mayo 2025 |publisher=[[Vatican News]]}}</ref><ref name="Petrine2">{{cite web |last=Campisi |first=Tiziana |date=16 Mayo 2025 |title=The rite for the Inauguration of the Petrine Ministry of Leo XIV |url=https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-05/rite-inauguration-petrine-ministry-leo-xiv-symbolism-rites.html |access-date=20 Mayo 2025 |publisher=[[Vatican News]]}}</ref> Tinanggap niya sa Misa ang pallium at ang kaniyang [[Singsing ng Mangingisda]], tanda ng pagka-Obispo ng Roma at kahalili ni [[San Pedro]]. Labing-dalawang kinatawan ng Bayan ng Diyos, kabilang ang mga kardenal at obispo, ang bumati at nanumpa ng katapatan sa bagong papa.<ref>{{cite news |last1=Giuffrida |first1=Angela |date=18 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV holds inaugural Mass at St Peter's Square in front of 250,000 |language=en |newspaper=[[The Irish Times]] |url=https://www.irishtimes.com/world/europe/2025/05/18/pope-leo-xiv-inaugural-mass-st-peters-square-rome/ |access-date=20 Mayo 2025}}</ref> == Mga pananaw == [[File:Papa_Leone_XIII.jpeg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Papa_Leone_XIII.jpeg|thumb|Pinili ni Prevost ang pangalang pampapa na Leon bilang parangal kay [[Papa Leon XIII]] dahil sa kaniyang panlipunang pagtuturo at pagsulat.]] Ang pangalan ng paghahari ni Prevost ay pinili bilang parangal kay [[Papa Leon XIII]] (r. 1878–1903),<ref>{{Cite news |date=8 Mayo 2025 |title=Who is Pope Leo XIV and why does he overcome a taboo against a US pontiff? |language=en |agency=ABC News |url=https://www.abc.net.au/news/2025-05-09/who-is-pope-leo-xiv/105271844 |access-date=20 Mayo 2025}}</ref> na siyang sumulat ng ensiklikadang ''[[Rerum novarum]]'' na nagtatag ng makabagong Katolikong panlipunang pagtuturo at itinataguyod ang mga karapatan sa paggawa.<ref name="Galeazzi 20252">{{cite web |last=Galeazzi |first=Giacomo |date=8 Mayo 2025 |title=Leone, nome forte contro i potenti. Un omaggio alla dottrina sociale |trans-title=Leo, a strong name against the powerful. A tribute to social doctrine |url=https://www.lastampa.it/cronaca/speciali/conclave/2025/05/09/news/leone_nome_forte_contro_i_potenti-15138555/ |access-date=20 Mayo 2025 |website=La Stampa |language=it}}</ref><ref>{{Cite web |date=10 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV to Cardinals: Church must respond to digital revolution |url=https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-05/pope-leo-xiv-addresses-cardinals-10-may-2025-vatican.html |access-date=20 Mayo 2025 |website=Vatican News |language=en}}</ref> Ayon sa direktor ng Kawanihan ng Balita ng Banal na Luklukan na si Matteo Bruni, ang pagpili ng pangalang "Leon" ay "malinaw na isang sanggunian sa buhay ng mga kalalakihan at kababaihan, sa kanilang trabaho – kahit sa isang kapanahunan na minarkahan ng [[artipisyal na katalinuhan]]".<ref>{{cite web |last=Merlo |first=Francesca |date=8 Mayo 2025 |title=Matteo Bruni: Pope Leo XIV's name choice highlights the Church's mission |url=https://www.vaticannews.va/en/vatican-city/news/2025-05/matteo-bruni-holy-see-press-office-conference-leo-xiv-pope-elect.html |access-date=20 Mayo 2025 |website=Vatican News |language=en}}</ref> Ayon kay Kardinal Fernando Chomalí ng Tsile, sinabi sa kanya ni Leon na ang pagpili ng kaniyang pangalang pampapa ay batay sa kanyang pag-aalala tungkol sa mga pagbabago sa kalinangan ng daigdig, isang uri ng rebolusyong Copernican na kinasasangkutan ng artipisyal na katalinuhan at robotika. Sinabi ni Chomalí: "Siya ay binigyang inspirasyon ni Leon XIII, na sa gitna ng [[Rebolusyong Industriyal]] ay sumulat ng ''[[Rerum novarum]]'' na naglulunsad ng isang mahalagang palitang-usap sa pagitan ng simbahan at ng makabagong mundo."<ref>{{cite news |last=San Martin |first=Ines |date=9 Mayo 2025 |title=Chilean cardinal gives insight to the conclave |language=en |publisher=Our Sunday Visitor |url=https://www.osvnews.com/chilean-cardinal-gives-insight-to-the-conclave-that-elected-pope-leo-xiv/ |access-date=22 Mayo 2025}}</ref> Ipinaliwanag mismo ni Leon na "ang simbahan ay nag-aalok sa lahat ng kaban ng kaniyang panlipunang pagtuturo bilang tugon sa isa pang rebolusyong industriyal at sa mga pag-unlad sa larangan ng artipisyal na katalinuhan na nagdudulot ng mga bagong hamon para sa pagtatanggol sa karangalan ng tao, katarungan at paggawa."<ref name="Kent 2025">{{cite news |last=Kent |first=Lauren |date=10 Mayo 2025 |title=Pope Leo signals he will closely follow Francis and says AI represents challenge for humanity |language=en |publisher=[[CNN]] |url=https://edition.cnn.com/2025/05/10/europe/pope-leo-prevost-cardinals-artificial-intelligence-intl |access-date=22 Mayo 2025}}</ref><ref name="Winfield 2025">{{cite news |last=Winfield |first=Nicole |date=10 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV pledges to pursue the reforms of Pope Francis |language=en |newspaper=National Catholic Reporter |url=https://www.ncronline.org/vatican/vatican-news/pope-leo-xiv-pledges-pursue-reforms-pope-francis |access-date=22 Mayo 2025}}</ref> Sa isang panayam noong Mayo 2023, binigyang-diin ni Prevost ang pangangailangan para sa kahinahunan at tungkulin sa paggamit ng [[hatirang pangmadla]] upang maiwasan ang "pagpatong ng mga pagkakahti at alitan" at paggawa ng "pagkasira sa pakikipagniig ng Simbahan."<ref name="Tornielli 2023">{{cite web |last=Tornielli |first=Andrea |date=12 Mayo 2023 |title=The bishop is a pastor not a manager |url=https://www.osservatoreromano.va/en/news/2023-05/ing-019/the-bishop-is-a-pastor-not-a-manager.html |access-date=22 Mayo 2025 |website=L'Osservatore Romano |publisher= |language=en}}</ref> Ang pananaw na ito ay naaayon sa kaniyang ugali na magsalita nang "may pag-iingat at masusing pag-iisip" at "matibay na pagpapasiya at kalinawan" gaya ng inilarawan sa kaniya ni Christopher White, ang koresponden sa Lungsod ng Vaticano ng ''National Catholic Reporter''.<ref name="White 2025">{{cite news |last1=White |first1=Christopher |date=30 Abril 2025 |title=The first American pope? This cardinal has the best chance of making history in this conclave |language=en |newspaper=National Catholic Reporter |url=https://www.ncronline.org/vatican/vatican-news/papal-front-runner-interest-polyglot-us-cardinal-prevost-rises-italian |url-status=live |access-date=22 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250509061128/https://www.ncronline.org/vatican/vatican-news/papal-front-runner-interest-polyglot-us-cardinal-prevost-rises-italian |archive-date=9 Mayo 2025}}</ref> Sinaad ng National Catholic Reporter na si Pope Leo XIV ay nakatuon sa [[ekumenismo]] kasama ng iba pang mga denominasyong Kristiyano.<ref name="Reese2025">{{cite web |last1=Reese |first1=Thomas |date=14 Mayo 2025 |title=Can Pope Leo XIV be a compassionate pastor and a hard-nosed administrator? |url=https://www.ncronline.org/opinion/guest-voices/can-pope-leo-xiv-be-compassionate-pastor-and-hard-nosed-administrator |access-date=22 Mayo 2025 |publisher=National Catholic Reporter |language=en}}</ref> Sa pagpapasinaya ni Papa Leon XIV, tinukoy niya ang "mga kapatid na Kristiyanong Simbahan" at nanalangin para sa "isang nagkakaisang simbahan, isang tanda ng pagkakaisa at komunyon, na nagiging isang lebadura para sa isang mundong pinagkasundo."<ref name="Collins2025">{{cite web |last1=Collins |first1=Charles |date=18 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV calls for "unity" during his official inauguration |url=https://cruxnow.com/vatican/2025/05/pope-leo-xiv-calls-for-unity-during-his-official-inauguration |access-date=22 Mayo 2025 |website=Crux |publisher= |language=en}}</ref><ref name="WCC2025">{{cite web |date=19 Mayo 2025 |title=As Pope Leo XIV is inaugurated, WCC celebrates unity of humanity |url=https://www.oikoumene.org/news/as-pope-leo-xiv-is-inaugurated-wcc-celebrates-unity-of-humanity |access-date=22 Mayo 2025 |publisher=World Council of Churches |language=en}}</ref> == Mga sanggunian == {{Reflist}} ==Mga panlabas na kawing== {{Sister project links}} *[http://www.vatican.va/ ''Vatican: the Holy See'']&nbsp;– websayt ng Batikano <table width = 75% border = 2 align="center"><tr><td width = 35% align="center"> Sinundan ni:<br />[[Papa Francisco|Francisco]] (2013-2025)</td> <td width = 30% align="center">[[Kronolohikong tala ng mga Papa]] (2025-)</td> <td width = 35% align="center">Humalili:<br />Kasalukuyan </td></tr></table> {{Popes}} {{DEFAULTSORT:Leo 14}} [[Kategorya:Nabubuhay na mga tao]] [[Kategorya:Ipinanganak noong 1955]] [[Kategorya:Mga papa ng Simbahang Katoliko Romano]] 8kzp0y7fk7zd84n3atdwc46fhbu366m 2164258 2164250 2025-06-09T12:24:44Z 58.69.101.132 ADD English Name 2164258 wikitext text/x-wiki {{short description|Ika-267 Papa ng Simbahang Katolika}} {{Infobox Christian leader |type=pope |honorific-prefix = [[Papa]] |name=Leon XIV |image=Pope Leo XIV 3 (3x4 cropped).png |caption=Leon XIV |title=[[Bishop of Rome|Obispo ng Roma]] |term_start=8 Mayo 2025 |term_end= |predecessor=[[Papa Francisco]] |successor= |previous_post = {{indented plainlist| * Priyor Heneral ng Orden ni San Agustin (2001–2013) * Obispong Titular ng Sufar (2014–2015) * Tagapangasiwang Apostoliko ng [[Diyosesis ng Chiclayo]] (2014–2015) * Obispo ng Chiclayo (2015–2023) * Diyakonong Kardenal ng Santa Monica degli Agostiniani (2023–2025) * Prefekto ng Dikasterya para sa mga Obispo (2023–2025) * Pangulo ng Komisyong Pontipikal para sa America Latina (2023–2025) * Obispong Kardenal ng Suburbikaryong Diyosesis ng Albano (2025)}} |ordination=19 Hunyo 1982 |ordained_by=Jean Jadot |consecration=12 Disyembre 2014 |consecrated_by=James Patrick Green |cardinal=20 Setyembre 2023 |created_cardinal_by =[[Pope Francis|Francis]] |rank={{plainlist| * Diyakonong kardenal (2023–2025) * Obispong kardenal (2025)}} |birth_name=Robert Francis Prevost |birth_date={{Birth date and age|1955|09|14}} |birth_place=[[Chicago, Illinois]], Estados Unidos |nationality = {{Unbulleted list|Estados Unidos|Peru (mula 2015)<!--|Vatican City (since 2025)-->}} |education = {{indented plainlist| * Pamantasang Villanova (Batsilyer ng Agham) * Catholic Theological Union (Master ng Dibinidad) * Pamantasang Pontipikal ng Santo Tomas Aquino (Lisensiyado sa Batas Kanoniko,&nbsp;Doktorado sa batas Kanoniko)}} |motto = ''In illo Uno unum''</br>Sa yaóng [[Hesus|Isa]], may pagkakaisa |coat_of_arms=Coat of Arms of Pope Leo XIV.svg |signature=Signature of Pope Leo XIV.svg<!-- RELIABLE source: https://x.com/lacapital/status/1920587855778492826 --> }} Si '''Papa Leon XIV''' ({{lang-la|Leo PP. XIV}}; {{lang-it|Leone XIV}}; {{lang-es|Leon XIV}}; {{lang-en|Leo XIV}}, ipinanganak bilang '''Robert Francis Prevost'''; 14 Setyembre 1955), ang kasalukuyang pinuno ng [[Simbahang Katoliko Romano|Simbahang Katolika]] at soberano ng [[Lungsod ng Vaticano|Estado ng Lungsod ng Vaticano]]. Inihalal siya sa [[Kongklabeng Pampapa ng 2025|kongklabeng pampapa ng 2025]] noong 8 Mayo bilang kahalili ni [[Papa Francisco]]. Taál ng [[Chicago|Chicago, Illinois]], si Prevost ay naging prayle ng Orden ni San Agustin noong 1977 at inordenang pari noong 1982. Bilang misyonero sa sumunod na dalawang dekada, nanilbihan siyang pastor sa parokya, opisyal ng diyosesis, guro sa seminaryo, at administrador. Mula 2001 hanggang 2013, nanilbihan siyang priyor heneral ng Orden ni San Agustin. Bumalik siya sa Peru noong 2015 bilang Obispo ng Chiclayo hanggang 2023. Noong 2023, itinalaga siya ni [[Papa Francisco]] bilang Prefekto ng Dikasteryo para sa mga Obispo at pangulo ng Komisyong Pontipikal para sa America Latina, at hinirang siyang kardenal sa parehong taon.<ref>{{Cite web |last=Arceo |first=Acor |date=10 Mayo 2025 |title=For US Cardinal Prevost, road to becoming Pope Leo was paved in Peru |url=https://www.rappler.com/world/global-affairs/cardinal-robert-prevost-road-becoming-pope-leo-xiv-paved-peru/ |access-date=21 Mayo 2025 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref> Bilang kardenal, pinanindigan niya ang sinodalidad, diyalogong misyonero, at ugnayan patungkol sa mga isyung panlipunan at panteknolohiya. Tinalakay din niya ang mga isyu tulad ng pagbabago ng klima, pandaigdigang migrasyon, pamamahala sa simbahan, at karapatang pantao. Nagpamalas rin siya ng pagsang-ayon sa mga reporma ng [[Ikalawang Konsilyong Vaticano]]. Mamamayang Amerikano sa bisa ng sinilangang bayan, si Leo XIV ang unang papa na pinanganak sa [[Hilagang Amerika]] at may pagkamamamayang Peruviano (matapos maging naturalisado noong 2015). Siya rin ang pangalawang papa mula sa [[Kaamerikahan]] (kasunod ni Francisco), at ang unang papa mula sa Orden ni San Agustin. Ang kaniyang pangalang pampapa ay hango kay [[Papa Leon XIII]], na siyang nagpaunlad ng modernong katuruang panlipunang Katoliko sa gitna ng [[Ikalawang Rebolusyong Industriyal]]. Naniniwala si Leo XIV na ang kasalukuyang Ikaapat na Rebolusyong Industriyal, partikular na ang pag-unlad ng artificial intelligence at robotiks, ay nagpapamalas ng "panibagong hamon para sa pagtatanggol ng dignidad pantao, hustisiya, at paggawa."<ref>{{cite web |last1=Wells |first1=Christopher |date=14 Mayo 2025 |title=Leo XIII's times and our own - Vatican News |url=https://www.vaticannews.va/en/church/news/2025-05/leo-xiii-s-times-and-our-own.html |access-date=14 Mayo 2025 |website=vaticannews.va |language=en}}</ref> == Maagang buhay, pamilya, at pag-aaral == === Kaligiran at lipi === Pinanganak si Robert Francis Prevost noong 14 Setyembre 1955 sa Mercy Hospital sa [[Chicago]], Illinois.<ref name="FitzPatrick 2025">{{cite news |last=FitzPatrick |first=Lauren |date=3 Mayo 2025 |title=From Chicago's south suburbs to helping choose the next pope |language=en |newspaper=Chicago Sun-Times |url=https://chicago.suntimes.com/religion/2025/05/03/robert-prevost-pope-francis-conclave-catholic-church-dolton-saint-mary-assumption-parish |url-status=dead |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508173008/https://chicago.suntimes.com/religion/2025/05/03/robert-prevost-pope-francis-conclave-catholic-church-dolton-saint-mary-assumption-parish |archive-date=8 Mayo 2025}}</ref><ref name="Bosman 2025">{{cite news |last=Bosman |first=Julie |date=8 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV Grew Up in the Chicago Area |language=en |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/2025/05/08/us/pope-leo-xiv-chicago.html |url-status=dead |url-access=subscription |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508204328/https://www.nytimes.com/2025/05/08/us/pope-leo-xiv-chicago.html |archive-date=8 Mayo 2025 |issn=0362-4331}}</ref><ref>{{cite news |last1=Ward |first1=Joe |last2=Mercado |first2=Melody |last3=Hernandez |first3=Alex V. |last4=Filbin |first4=Patrick |date=8 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV Named First American Pope — And He's From Chicago |language=en |newspaper=Block Club Chicago |url=https://blockclubchicago.org/2025/05/08/pope-leo-xiv-named-first-american-pope-and-hes-from-chicago/ |url-status=dead |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508184055/https://blockclubchicago.org/2025/05/08/pope-leo-xiv-named-first-american-pope-and-hes-from-chicago/ |archive-date=8 Mayo 2025}}</ref> Taál ng Ikapitong Pasagi ng New Orleans ang kaniyang ina na si Mildred (née Martínez) Prevost, na nagtapos sa DePaul University na may batsilyer sa ''library science'' noong 1947,<ref name="Chicago Tribune 1990">{{cite news |date=20 Hunyo 1990 |title=Obituary for Mildred Prevost |language=en |page=28 |work=Chicago Tribune |url=https://www.newspapers.com/article/chicago-tribune-obituary-for-mildred-pre/171971476/ |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508210650/https://www.newspapers.com/article/chicago-tribune-obituary-for-mildred-pre/171971476/ |archive-date=8 Mayo 2025 |via=Newspapers.com}}</ref><ref>{{Cite magazine |last=Burack |first=Emily |date=8 Mayo 2025 |title=A Guide to Pope Leo XIV's Family |url=https://www.townandcountrymag.com/society/money-and-power/a64716116/pope-leo-xiv-family-explained/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20250509092128/https://www.townandcountrymag.com/society/money-and-power/a64716116/pope-leo-xiv-family-explained/ |archive-date=9 Mayo 2025 |access-date=10 Mayo 2025 |magazine=Town & Country |language=en}}</ref> at ang kaniyang ama na si Louis Marius Prevost ay isang superintendente ng Brookwood School District 167 sa Glenwood, Illinois.<ref name="Chicago Tribune-1997">{{cite news |date=10 Nobyembre 1997 |title=Obituary for Louis M. Prevost |language=en |page=6 |newspaper=Chicago Tribune |url=https://www.newspapers.com/article/chicago-tribune-obituary-for-louis-m-pr/171963827/ |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508202031/https://www.newspapers.com/article/chicago-tribune-obituary-for-louis-m-pr/171963827/ |archive-date=May 8, 2025 |via=Newspapers.com}}</ref><ref>{{cite news |last=de Senneville |first=Loup Besmond |date=30 Enero 2023 |title=Démission du cardinal Ouellet : un évêque américain placé à la tête du dicastère pour les évêques |language=fr |trans-title=Resignation of Cardinal Ouellet: an American bishop appointed to head the dicastery for bishops |newspaper=La Croix |url=https://www.la-croix.com/Religion/Demission-cardinal-Ouellet-eveque-americain-place-tete-dicastere-eveques-2023-01-30-1201252968 |url-status=dead |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508201838/https://www.la-croix.com/Religion/Demission-cardinal-Ouellet-eveque-americain-place-tete-dicastere-eveques-2023-01-30-1201252968 |archive-date=8 Mayo 2025}}</ref><ref>{{Cite web |last=Musik |first=Morley |date=16 Mayo 2025 |title=From Hyde Park to the papacy: Pope Leo's local roots |url=https://www.hpherald.com/evening_digest/from-hyde-park-to-the-papacy-pope-leo-s-local-roots/article_4203c68e-f5ad-4d13-9972-66d45a62f17b.html?fbclid=IwY2xjawKVlV1leHRuA2FlbQIxMQBicmlkETFBTHdWY2FEVFVBanVjYVI1AR5HjTYkafIo0qFOF6yZ3sYv9OOZXjyU5r-r87gXFku0pQ4K49XS6NRnqWX5uQ_aem_vl60Hdg9BH1xtMCgXTS8oA |access-date=20 Mayo 2025 |website=Hyde Park Herald |language=en}}</ref> Siya rin ay isang beterano ng Hukbong Dagat ng Estados Unidos noong [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] kung saan isa siya sa unang nanguna sa isang sasakyang pang-ilog ng mga sundalo sa mga palapag ng Normandiya at kalaunan ay lumahok sa ''Operation Dragoon'' sa katimugang Pransiya.<ref name="Vergun 2025">{{Cite news |last=Vergun |first=David |date=9 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV's Father Served in the Navy During World War II |language=en |publisher=United States Department of Defense |url=https://www.defense.gov/News/News-Stories/Article/Article/4180629/pope-leo-xivs-father-served-in-the-navy-during-world-war-ii/ |access-date=20 Mayo 2025}}</ref> Mayroon siyang dalawang nakatatandang kapatid na lalaki si Prevost na sina Louis at John.<ref name="FitzPatrick 2025" /><ref name="Griffin 2025">{{cite news |last1=Griffin |first1=Jake |date=8 Mayo 2025 |title='It was a shocking moment': New pope's brother lives in New Lenox |language=en |work=Chicago Daily Herald |url=https://www.dailyherald.com/20250508/news/it-was-a-shocking-moment-new-popes-brother-lives-in-new-lenox/ |url-status=dead |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250509071047/https://www.dailyherald.com/20250508/news/it-was-a-shocking-moment-new-popes-brother-lives-in-new-lenox/ |archive-date=9 Mayo 2025}}</ref> === Maagang buhay at pag-aaral === [[File:Pope_Leo_XIV_childhood_home.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pope_Leo_XIV_childhood_home.jpg|alt=A front view of a one-story, red brick, detached house|left|thumb|202x202px|Tahanan ni Prevost sa kaniyang kabataan sa Dolton, Illinois]] Pinalaki sa Dolton, Illinois, isang [[naik]] sa Chicago, lumaki si Prevost sa parokya ng St. Mary of the Assumption, kung saan siya nag-aral, umawit sa koro, at nagsilbing sakristan.<ref name="FitzPatrick 2025" /> Hinangad ni Prevost ang pagkapari noong siya ay bata pa at naglalaro ng kunwaring misa sa bahay kasama ang kaniyang mga kapatid. Kilala bilang "Bob" o "Rob" sa kaniyang mga kababata at mga magulang,<ref>{{cite news |last1=Mervosh |first1=Sarah |last2=Maag |first2=Christopher |date=9 Mayo 2025 |title=Two Priests Reflect on Their Longtime Friend Bob, Now Pope Leo XIV |language=en |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/2025/05/08/us/pope-leo-bob-villanova.html |url-status=dead |url-access=subscription |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250509103738/https://www.nytimes.com/2025/05/08/us/pope-leo-bob-villanova.html |archive-date=9 Mayo 2025 |issn=0362-4331}}</ref> nagtapos siya ng [[edukasyong sekundarya]] sa St. Augustine Seminary High School sa Holland, Michigan noong 1973,<ref>{{cite news |last1=Van Gilder |first1=Rachel |last2=Sanchez |first2=Josh |date=8 Mayo 2025 |title=New pope attended Catholic high school in West Michigan |language=en |publisher=WOOD-TV |url=https://www.woodtv.com/news/allegan-county/new-pope-attended-catholic-school-in-west-michigan/ |url-status=dead |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250509061043/https://www.woodtv.com/news/allegan-county/new-pope-attended-catholic-school-in-west-michigan/ |archive-date=9 Mayo 2025}}</ref> kung saan nakakamit siya ng Liham ng Papuri para sa kahusayan sa akademya, patuloy na pagiging mag-aaral na may karangalan, at pagsilbi bilang púnong patnugot sa kanilang anwaryo, kalihim sa konseho ng mag-aaral, at miyembro ng [[National Honor Society]].<ref>{{cite news |date=7 Oktubre 1972 |title=Robert Prevost is Commended |language=en |pages=5 |newspaper=The Holland Sentinel |url=https://www.newspapers.com/article/the-holland-evening-sentinel-robert-prev/171971875/ |url-status=dead |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508202601/https://www.newspapers.com/article/the-holland-evening-sentinel-robert-prev/171971875/ |archive-date=8 Mayo 2025 |via=Newspapers.com}}</ref><ref>{{cite news |date=February 20, 1974 |title=St. Augustine Wins 1973 Yearbook Award |pages=17 |newspaper=The Holland Sentinel |url=https://www.newspapers.com/article/the-holland-evening-sentinel-st-augusti/171973007/ |url-status=dead |access-date=May 8, 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508202833/https://www.newspapers.com/article/the-holland-evening-sentinel-st-augusti/171973007/ |archive-date=May 8, 2025}}</ref> Lumahok din siya sa mga timpalak-bigkasan at debate, kung saan lumahok siya sa Congressional Debate.<ref>{{Cite news |date=24 Oktubre 1972 |title=Attends State Forensic Congress in Lansing |language=en |newspaper=The Holland Sentinel |url=https://www.newspapers.com/article/the-holland-evening-sentinel-robert-pre/171978267/ |url-status=dead |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250509093655/https://www.newspapers.com/article/the-holland-evening-sentinel-robert-pre/171978267/ |archive-date=9 Mayo 2025 |via=Newspapers.com}}</ref> === Unibersidad === Nagtapos sa kolehiyo si Prevost sa Villanova University, isang kolehiyong Agustino, noong 1977 na may katibayan na Batsilyer sa Agham sa matematika.<ref name="Mervosh 2025">{{cite news |last=Mervosh |first=Sarah |date=8 Mayo 2025 |title=The Pope Is a Graduate of Villanova, Where the Church Bells Won't Stop Ringing |language=en |newspaper=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2025/05/08/world/europe/villanova-pope-leo-xiv.html |url-status=live |url-access=subscription |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508233134/https://www.nytimes.com/2025/05/08/world/europe/villanova-pope-leo-xiv.html |archive-date=8 Mayo 2025}}</ref><ref>{{Cite web |last=Arceo |first=Acor |date=10 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV gives Pennsylvania’s Villanova University another reason to cheer |url=https://www.rappler.com/world/us-canada/pope-leo-xiv-villanova-university-celebration/ |access-date=10 Mayo 2025 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref><ref name="Vatican News 2025">{{cite web |date=8 Mayo 2025 |title=Biography of Pope Leo XIV, born Robert Francis Prevost |url=https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-05/biography-of-robert-francis-prevost-pope-leo-xiv.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250509044847/https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-05/biography-of-robert-francis-prevost-pope-leo-xiv.html |archive-date=9 Mayo 2025 |access-date=10 Mayo 2025 |website=Vatican News |language=en}}</ref> Nakatamo siya ng Masterado ng Dibinidad mula sa Catholic Theological Union sa Chicago noong 1982, at nagsilbi rin bilang guro ng pisika at matematika sa St. Rita of Cascia High School sa Chicago sa panahon ng kaniyang pag-aaral.<ref name="Rich, Dias & Horowitz 2025">{{cite news |last1=Rich |first1=Motoko |last2=Dias |first2=Elizabeth |last3=Horowitz |first3=Jason |date=8 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV, the First American Pontiff, Took a Global Route to the Top Post |language=en |newspaper=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2025/05/08/world/europe/pope-leo-xiv-robert-francis-prevost.html |url-access=subscription |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508234950/https://www.nytimes.com/2025/05/08/world/europe/pope-leo-xiv-robert-francis-prevost.html |archive-date=8 Mayo 2025}}</ref> Natamo niya ang Lisensiyado sa Batas Kanoniko noong 1984, na sinundan ng katibayan bilang Doktor sa Batas Kanoniko noong 1987 sa Pontifical University of Saint Thomas Aquinas sa [[Roma]].<ref name="Vatican News 2025" /> Sa panahong ito, siya ay nanirahan sa tirahan ng Orden ni San Agustin sa unang pagkakataon at trinabaho ang kaniyang mga kasanayan sa wikang Italyano.<ref name="Horowitz, Bosman, Dias, Graham, Romero & Taj 2025">{{cite news |last1=Horowitz |first1=Jason |last2=Bosman |first2=Julie |last3=Dias |first3=Elizabeth |last4=Graham |first4=Ruth |last5=Romero |first5=Simon |last6=Taj |first6=Mitra |date=17 Mayo 2025 |title=Long Drives and Short Homilies: How Father Bob Became Pope Leo |language=en |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/2025/05/17/world/europe/robert-prevost-pope-leo-xiv.html |url-access=registration |access-date=20 Mayo 2025}}</ref> Ang kaniyang tesis sa doktorado ay isang pag-aaral tungkol sa papel ng lokal na priyor sa Orden ni San Agustin.<ref name="Vatican News 2025" /> Ginawaran siya ng Villanova University ng titulong Doktor sa Humanidades noong 2014.<ref name="Mervosh 2025" /> == Maagang karera (1977-1998) == [[File:Immaculate_Conception_Church_Lafayette_at_Longfellow_St._Louis_MO.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Immaculate_Conception_Church_Lafayette_at_Longfellow_St._Louis_MO.jpg|thumb|Ginugol ni Prevost ang kaniyang unang taon bilang Agustino sa Simbahan ng Imnaculada Concepcion sa St. Louis, Missouri.]] === Pagbuo at maagang pagkapari === Noong 1 Setyembre 1977, sumapi si Prevost sa Orden ni San Agustin bilang nobisyado at nanirahan sa Simbahan ng Imnaculada Concepcion sa Compton Heights, St. Louis, Missouri.<ref>{{Citeweb |last=Kukuljan |first=Steph |date=8 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV in St. Louis: 'Bob' Prevost started his papal journey here |url=https://www.stltoday.com/news/local/metro/article_89d4062b-75e0-495e-8b30-a91e8a0ac920.html |access-date=10 Mayo 2025 |website=STLtoday.com |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=8 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV Lived In St. Louis While Preparing For The Priesthood |url=https://www.stlmag.com/news/pope-leo-xiv-lived-in-st-louis/ |access-date=10 Mayo 2025 |website=St. Louis Magazine |language=en-US}}</ref> Ipinahayag niya ang kaniyang mga paunang panata noong Setyembre 1978, at ang kaniyang mga maanyong panata noong Agosto 1981.<ref name="Catholic-Hierarchy">{{Cite web |title=Pope Leo XIV (Robert Francis Prevost) |url=https://www.catholic-hierarchy.org/bishop/bprevost.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250125025948/https://www.catholic-hierarchy.org/bishop/bprevost.html |archive-date=25 Enero 2025 |access-date=10 Mayo 2025 |website=Catholic-Hierarchy |language=en}}</ref> Naordinahan bilang pari si Prevost sa Roma, sa simbahan ni Santa Monica degli Agostiniani ni Arsobispo Jean Jadot noong 19 Hunyo 1982.<ref name="Scaramuzzi 2025">{{cite web |last=Scaramuzzi |first=Iacopo |date=25 Abril 2025 |title=Prevost, il cardinale americano cosmopolita e schivo che può essere l'outsider |trans-title=Prevost, the cosmopolitan and shy American cardinal who could be the outsider |url=https://www.repubblica.it/esteri/2025/04/26/news/robert_francis_prevost_cardinale_conclave_papabili-424147258/ |access-date=20 Mayo 2025 |website=La Repubblica |language=it}}</ref> === Gawaing misyonero sa Peru === Sumali si Prevost sa misyong Agustino sa Peru noong 1985, kung saan nagsilbi siya bilang kanselor ng Prelatura Teritoryal ng Chulucanas mula 1985 hanggang 1986.<ref name="Moral Antón 20142">{{cite web |last=Moral Antón |first=Alejandro |date=3 Nobyembre 2014 |title=Robert F. Prevost nombrado Administrador Apostólico en Chiclayo |trans-title=Robert F. Prevost appointed Apostolic Administrator in Chiclayo |url=http://augustinians.net/index.php?mact=News,cntnt01,detail,0&cntnt01articleid=483&cntnt01returnid=49 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304191403/http://augustinians.net/index.php?mact=News,cntnt01,detail,0&cntnt01articleid=483&cntnt01returnid=49 |archive-date=4 Marso 2016 |access-date=20 Mayo 2025 |website=Augustinians.net |language=es}}</ref> Noong 1987, matapos ipagtanggol ang kaniyang tesis sa doktorado, siya ay naging direktor ng bokasyon at direktor ng misyon ng Agustinong Pamprobinsiya ng Ina ng Mabuting Payo sa Olympia Fields, Illinois, at nagtrabaho sa kaguruan ng Nobisyadang Agustino sa Oconomowoc, Wisconsin, bago bumalik sa Peru noong 1988.<ref>{{cite web |date=28 Setyembre 2023 |title=Augustinian Archbishop Robert Francis Prevost, O.S.A., to become Cardinal |url=https://mendelchs.org/blog/2023/09/28/watch-archbishop-robert-prevost-o-s-a-becomes-a-cardinal-this-weekend/ |access-date=20 Mayo 2025 |website=Mendel Catholic Prep Alumni Association |language=en}}</ref> Sa kaniyang panahon sa Peru, nakilala at pinahahalagahan ni Prevost ang paring Dominikano at teologo na si Gustavo Gutierrez, isang tagapagtatag ng teolohiya ng pagpapalaya.<ref name="Scaramuzzi 20252">{{cite web |last=Scaramuzzi |first=Iacopo |date=25 Abril 2025 |title=Prevost, il cardinale americano cosmopolita e schivo che può essere l'outsider |trans-title=Prevost, the cosmopolitan and shy American cardinal who could be the outsider |url=https://www.repubblica.it/esteri/2025/04/26/news/robert_francis_prevost_cardinale_conclave_papabili-424147258/ |access-date=20 Mayo 2025 |website=La Repubblica |language=it}}</ref> Natutunan din niya at pinagkadalubhasaan ang wikang Espanyol sa panahong ito.<ref name="Horowitz, Bosman, Dias, Graham, Romero & Taj 2025" /> Gumugol ng isang dekada si Prevost sa pamumuno sa isang seminaryong Agustino sa Trujillo, kung saan siya ay nagtuturo ng batas kanoniko sa seminaryong diyosesis, kapitan ng pag-aaral, nagsilbi bilang isang hukom sa hukumang panrehiyon ng simbahan, at nagtatrabaho sa ministeryo ng parokya sa labas ng lungsod.<ref>{{cite book |last=Kelly |first=John J. |url=https://archive.org/details/adventureinfaith0000kell/mode/1up |title=Adventure in Faith: The Story of the Chulucanas Prelature |date=1989 |publisher=Augustinian Historical Institute, Villanova University |isbn=978-0-941491-42-6 |access-date=20 Mayo 2025 |via=Internet Archive}}</ref> Siya ay napatunayang matagumpay sa mga pagsisikap ng mga Agustino na kumuha ng mga Peruano para sa pagkapari at pamumuno sa orden.<ref>{{cite news |last=Winters |first=Michael Sean |date=8 Mayo 2025 |title=Prevost is new pope, an American cardinal committed to the reforms Pope Francis began |language=en |work=National Catholic Reporter |url=https://www.ncronline.org/opinion/prevost-new-pope-american-cardinal-committed-reforms-pope-francis-began |access-date=21 Mayo 2025}}</ref> Sa kasagsagan ng kapanahunang ''Fujimato'', Pinuna ni Prevost ang mga gawain ng noo'y pangulo na si Alberto Fujimori, na naglagay ng natatanging diin sa mga biktima ng Hukbong Peruano, lalo na ang ''Colina Group'', sa panahon ng terorismo sa Peru, gayundin sa pampulitikang katiwalian.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=28 Disyembre 2017 |title=Peru's President pardons Alberto Fujimori. Heated protests in the country, even for the Bishops it is inappropriate |url=https://fides.org/en/news/63466-AMERICA_PERU_Peru_s_President_pardons_Alberto_Fujimori_Heated_protests_in_the_country_even_for_the_Bishops_it_is_inappropriate |access-date=21 Mayo 2025 |website=Agenzia Fides |language=en}}</ref> Noong 2017, pinuna niya ang pasya ni Pangulong Pedro Pablo Kuczynski na patawarin si Fujimori, at nanawagan kay Fujimori na "personal na humingi ng paumanhin para sa ilan sa mga malalaking kawalang-katarungan na nagawa".<ref>{{cite web |date=8 Mayo 2025 |title=El Papa León XIV y su relación con Perú, el país que adoptó como hogar y al que dedicó parte de su discurso |trans-title=Pope Leo XIV and his relationship with Peru, the country he adopted as his home and to which he dedicated part of his speech |url=https://www.perfil.com/noticias/protagonistas/papa-leon-xiv-y-su-relacion-con-peru-el-pais-que-adopto-como-su-hogar-y-a-quien-dedico-parte-de-su-discurso.phtml |access-date=21 Mayo 2025 |website=Perfil |language=es}}</ref> Ang kaniyang mga taon sa Peru ay nagbigay sa kaniya ng pansariling kaalaman tungkol sa pampulitikang karahasan at hindi pagkakapantay-pantay sa Peru, maging hanggang sa paglalakbay sa pamamagitan ng kabayo sa matatarik na kalsada dahil sa kaniyang mga pangakong misyonero sa mga nakabukod na pamayanan sa mga lambak ng Lambayeque.<ref>{{Cite web |last=Angulo |first=Jazmine |date=8 Mayo 2025 |title=El paso del Papa León XIV por Chiclayo: se trasladaba a caballo para ir hasta las zonas más alejadas del país |trans-title=Pope Leo XIV's passage through Chiclayo: he traveled on horseback to reach the most remote areas of the country |url=https://www.infobae.com/peru/2025/05/08/el-paso-del-papa-leon-xiv-por-chiclayo-se-trasladaba-a-caballo-para-ir-hasta-las-zonas-mas-alejadas-del-pais/ |access-date=21 Mayo 2025 |website=Infobae |language=es-ES}}</ref> Namumukod-tangi rin siya bilang tagapagtanggol ng karapatang pantao ng tipon ng rehiyon ng Norte Chico laban sa karahasan ng katipunang gerilya na [[Marxismo–Leninismo|Marxista–Leninista–Maoista]] na ''Shining Path''.<ref>{{cite web |last=Páez |first=Angel |date=May 8, 2025 |title=León XIV: el 'papa de Chiclayo' que vivió la violencia terrorista en Perú, acompañó a los humildes y se enfrentó al ex presidente Alberto Fujimori |trans-title=Leo XIV: The 'Pope of Chiclayo' who lived through terrorist violence in Peru, stood up for the poor, and confronted former President Alberto Fujimori. |url=https://www.clarin.com/mundo/leon-xiv-papa-chiclayo-vivio-violencia-terrorista-peru-acompano-humildes-enfrento-ex-presidente-alberto-fujimori_0_Tbln4pMRlQ.html?srsltid=AfmBOoo5zQtXI25EGIAO0Ag6u-tgFtVtqAn9fbwd-5WmoYs0kdczhWuc |access-date=May 9, 2025 |website=Clarín |language=es}}</ref><ref>{{cite web |date=May 8, 2025 |title=León XIV: El Papa que enfrentó a Alberto Fujimori cuando era obispo en Chiclayo |trans-title=Leo XIV: The Pope who confronted Alberto Fujimori when he was bishop in Chiclayo |url=https://www.atv.pe/noticia/leon-xiv-el-papa-que-enfrento-a-alberto-fujimori-cuando-era-obispo-en-chiclayo/ |access-date=May 9, 2025 |website=ATV – Atrevámonos |language=es}}</ref> == Priyor panlalawigan at priyor heneral (1998–2013) == Noong 1998, inahalal si Prevost bilang priyor panlalawigan ng Agustinong Pamprobinsiya ng Ina ng Mabuting Payo sa Chicago, at pormal na iniluklok sa puwesto noong 8 Marso 1999.<ref name="Vatican News 2025" /> Inihalal siyang priyor heneral ng Orden ni San Agustin noong 2001. Nanilbihan siya sa puwesto hanggang 2013, sa loob ng dalawang tig-anim na taong termino.<ref>{{cite news |date=11 Setyembre 2007 |title=Augustinians re-elect current Prior General at Chapter meeting |agency=[[Catholic News Agency]] |location=Rome, Italy |url=https://www.catholicnewsagency.com/news/10353/augustinians-re-elect-current-prior-general-at-chapter-meeting |access-date=20 Mayo 2025}}</ref> Bilang priyor heneral, nanirahan at nagtrabaho si Prevost sa Roma, ngunit madalang siyang naglakbay sa iba't ibang panig ng mundo. Bumalik si Prevost sa Estados Unidos noong 2013, kung saan nanilbihan siyang direktor ng pormasyon sa Kumbento ni San Agustin sa Chicago, at unang konsehal at bikaryo panlalawigan ng Agustinong Pamprobinsiya ng Ina ng Mabuting Payo.<ref name="Vatican News 2025" /> == Obispo ng Chiclayo (2015–2023) == [[File:Bishop_of_Chiclayo_Robert_Prevost_on_extreme_poverty_in_the_region_(2018).webm|thumb|Si Prevost bilang Obispo ng Chiclayo noong 2018, nagkokomento tungkol sa kahirapan sa rehiyon (sa wikang Espanyol).]]Noong 3 Nobyembre 2014, hinirang ni Papa Francisco si Prevost bilang tagapangasiwang apostoliko ng Diyosesis ng Chiclayo sa hilagang Peru at obispo titular ng Sufar.<ref>{{cite press release|title=Rinunce e nomine, 03.11.2014|trans-title=Resignations and Appointments, 03.11.2014|date=3 Nobyembre 2014|publisher=[[Holy See Press Office]]|url=https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2014/11/03/0814/01717.html|language=it|access-date=22 Mayo 2025|archive-date=26 Hunyo 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230626190210/https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2014/11/03/0814/01717.html|url-status=live}}</ref> Ang konsagrasyon niya ay ginanap noong 12 Disyembre 2014 sa Katedral ni Sta. Maria sa Chiclayo at pinamunuan ni Arsobispo James Green, ang nunsiyo para sa Peru.<ref>{{cite web |date=8 Mayo 2025 |title=Pope Francis' successor/ Who is Pope Leo XIV, who was elected today by the Conclave? |url=https://www.cna.al/english/kosova-bota/pasardhesi-i-papa-franceskut-kush-eshte-papa-leoni-xiv-qe-u-zgjodh-s-i429415 |access-date=22 Mayo 2025 |website=CNA}}</ref><ref>{{cite web |date=9 Mayo 2025 |title=US cardinal Prevost is new pope, chooses name Leo XIV |url=https://www.pna.gov.ph/index.php/articles/1249738 |access-date=22 Mayo 2025 |work=Philippine News Agency}}</ref> Noong 26 Setyembre 2015, pinangalanan siyang Obispo ng Chiclayo.<ref>{{cite web |date=26 Hulyo 1980 |title=Conventio Acuerdo entre la Santa Sede y la Republica del Perú |url=https://www.vatican.va/roman_curia/secretariat_state/archivio/documents/rc_seg-st_19800726_santa-sede-peru_sp.html |access-date=22 Mayo 2025 |website=Secretariat of State, Holy See |language=es}}</ref> Alinsunod sa kasunduan ng Santa Sede at Peru noong 1980, naging naturalisadong mamamayan muna sa Prevost bago maging obispo.<ref name="Rich, Dias & Horowitz 2025">{{cite news |last1=Rich |first1=Motoko |last2=Dias |first2=Elizabeth |last3=Horowitz |first3=Jason |date=8 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV, the First American Pontiff, Took a Global Route to the Top Post |newspaper=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/2025/05/08/world/europe/pope-leo-xiv-robert-francis-prevost.html |url-status=live |url-access=limited |access-date=22 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508234950/https://www.nytimes.com/2025/05/08/world/europe/pope-leo-xiv-robert-francis-prevost.html |archive-date=8 Mayo 2025}}</ref> Dahil sa mga lungsod ng Trujillo at Chulcanas naunang nagministro si Prevost, hindi siya pamilyar sa mga klerigo at layko ng kaniyang bagong diyosesis. Gayunman, napansin ng mga pari ng Chiclayo ang kakayahan ni Prevost sa wikang Espanyol kumpara sa mga Amerikanong pari na dati nang nanilbihan sa kanilang rehiyon.<ref name="Beltrán">{{Cite news |last=Beltrán |first=Edgar |date=20 Mayo 2025 |title='Great charity and great clarity' - How Pope Leo is remembered in Chiclayo |language=en |work=The Pillar |url=https://www.pillarcatholic.com/p/great-charity-and-great-clarity-how |access-date=22 Mayo 2025}}</ref> Noong 13 Hulyo 2019, itinilagang miyembro si Prevost bilang kasapi ng Kongregasyon para sa mga Klerigo,<ref>{{cite press release|title=Rinunce e nomine, 13.07.2019|trans-title=Resignations and Appointments, 13-07.2019|date=13 Hulyo 2019|publisher=[[Holy See Press Office]]|url=https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2019/07/13/0589/01216.html|language=it|access-date=22 Mayo 2025|archive-date=28 Hulyo 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230728135715/https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2019/07/13/0589/01216.html|url-status=live}}</ref> at noong 15 Abril 2020, naging tagapangasiwang apostoliko ng Callao.<ref>{{Cite press release|title=Rinunce e nomine, 15.04.2020|trans-title=Resignations and Appointments, 15.04.2020|date=15 Abril 2020|publisher=[[Holy See Press Office]]|url=https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2020/04/15/0227/00504.html|language=it|access-date=22 Mayo 2025|archive-date=3 Hunyo 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230603173622/https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2020/04/15/0227/00504.html|url-status=live}}</ref> Noong 21 Nobyembre 2020, sinapi siya sa Kongregasyon para sa mga Obispo.<ref>{{cite press release|title=Rinunce e nomine, 21.11.2020|trans-title=Resignations and Appointments, 21.11.2020|date=21 Nobyembre 2020|publisher=[[Holy See Press Office]]|url=https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2020/11/21/0601/01405.html|language=it|access-date=22 Mayo 2025|archive-date=15 Hulyo 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230715174350/https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2020/11/21/0601/01405.html|url-status=live}}</ref> Sa Kapulungan ng mga Obispo sa Peru, nagsilbi siya sa permanenteng konseho (2018–2020) at nahalal bilang pangulo ng kanilang Komisyon para sa Edukasyon at Kultura noong 2019, habang kasapi rin ng Caritas Peru.<ref name="Wells, Olmo & Sullivan 2025">{{cite news |last1=Wells |first1=Ione |last2=Olmo |first2=Guillermo D. |last3=Sullivan |first3=Helen |date=9 Mayo 2025 |title=Peru celebrates Pope Leo XIV as one of their own |work=[[BBC News]] |url=https://www.bbc.com/news/articles/cewdl4e57v7o |access-date=22 Mayo 2025}}</ref><ref>{{cite web |date=8 Mayo 2025 |title=In-depth: A look at the man who has become Leo XIV |url=https://aleteia.org/2025/05/08/in-depth-a-look-at-the-man-who-has-become-leo-xiv |access-date=22 Mayo 2025 |website=Aleteia}}</ref>. Bilang obispo, nagtatag siya ng pang-diyosesis na Komisyon para sa Ekolohiyang Integral at nagtalaga ng isang babae upang pangunahan ito.<ref>{{cite news |last=Olmo |first=Guillermo D. |date=8 Mayo 2025 |title="Mi querida Diócesis de Chiclayo": la estrecha relación con Perú del nuevo papa León XIV |language=es |trans-title="My beloved Diocese of Chiclayo": the new Pope Leo XIV's close relationship with Peru |work=[[BBC News]] Mundo |url=https://www.bbc.com/mundo/articles/czdypv1j86go.amp |access-date=22 Mayo 2025}}</ref> Nakipagpulong ng pribado si Prevost at Papa Francisco noong 1 Marso 2021,<ref>{{cite press release|title=Audiences, 01.03.2021|date=1 Marso 2021|publisher=[[Holy See Press Office]]|url=https://press.vatican.va/content/salastampa/en/bollettino/pubblico/2021/03/01/210301a.html|access-date=31 Mayo 2021|archive-date=9 Hunyo 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230609152208/https://press.vatican.va/content/salastampa/en/bollettino/pubblico/2021/03/01/210301a.html|url-status=live}}</ref> na nagsiklab ng haka-haka tungkol sa posibleng bagong puwesto sa Chicago o Roma.<ref>{{cite news |last=Gagliarducci |first=Andrea |date=6 Marso 2021 |title=Curial speculation follows papal meetings with bishops |agency=[[Catholic News Agency]] |url=https://www.catholicnewsagency.com/news/246724/curial-speculation-follows-papal-meetings-with-bishops |url-status=live |access-date=31 Mayo 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20230206000950/https://www.catholicnewsagency.com/news/246724/curial-speculation-follows-papal-meetings-with-bishops |archive-date=6 Pebrero 2023}}</ref> == Dikasteryo para sa mga Obispo at pagkakardenal (2023–2025) == Noong 30 Enero 2023, itinalaga ni Papa Francisco si Prevost bilang prefekto ng Dikasterya para sa mga Obispo.<ref>{{cite press release|title=Resignations and Appointments, 30.01.2023|date=30 Enero 2023|publisher=[[Holy See Press Office]]|url=https://press.vatican.va/content/salastampa/en/bollettino/pubblico/2023/01/30/230130b.html|access-date=22 Mayo 2025|archive-date=9 Hunyo 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230609041216/https://press.vatican.va/content/salastampa/en/bollettino/pubblico/2023/01/30/230130b.html|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news |date=30 Enero 2023 |title=Pope Francis names Chicago native head of Vatican bishops' department |work=[[The Pillar]] |url=https://www.pillarcatholic.com/p/pope-francis-names-bishop-robert-prevost-to-head-of-vatican-bishops-department |url-status=live |access-date=22 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508211009/https://www.pillarcatholic.com/p/pope-francis-names-bishop-robert-prevost-to-head-of-vatican-bishops-department |archive-date=22 Mayo 2025}}</ref> Bagama't ninais niyang manatili sa Peru, tinanggap niya ang bagong puwesto at paglipat sa Roma.<ref name="Bubola2">{{cite news |last=Bubola |first=Emma |date=9 Mayo 2025 |title=Francis Connected With Leo Long Ago and Boosted His Career |newspaper=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/2025/05/09/world/europe/pope-leo-francis.html |url-access=limited |access-date=22 Mayo 2025}}</ref> Noong 30 Setyembre 2023, hinirang na kardenal si Prevost, kasapi sa orden ng mga diyakonong kardenal. Itinalaga sa kaniya ang Kapilya ni Santa Monica ng mga Agustino.<ref>{{cite press release|title=Assignation of Titles and Deaconries to the new Cardinals, 30.09.2023|date=30 Setyembre 2023|publisher=[[Holy See Press Office]]|url=https://press.vatican.va/content/salastampa/en/bollettino/pubblico/2023/09/30/230930b.html|access-date=22 Mayo 2025|archive-date=1 Oktubre 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20231001021954/https://press.vatican.va/content/salastampa/en/bollettino/pubblico/2023/09/30/230930b.html|url-status=live}}</ref> Bilang prefekto, pinangunahan niya ang pagbusisi at pagrekomenda ng mga kandidato para sa pagka-obispo sa iba't ibang panig ng daigdig, kaya naman mas lalo siyang nakilala sa Simbahang Katolika.<ref>{{cite web |last=Wooden |first=Cindy |date=30 Abril 2025 |title=U.S. cardinal's résumé, demeanor land him on 'papabile' lists |url=https://angelusnews.com/news/vatican/cardinals-prevost/ |access-date=22 Mayo 2025 |website=Angelus}}</ref> Ito rin ang dahilan kung bakit naging bantog siyang ''[[papabile]]'' sa [[Kongklabeng Pampapa ng 2025|kongklabe]].<ref name="NCR 20252">{{cite web |last=White |first=Christopher |date=30 Abril 2025 |title=The first American pope? This cardinal has the best chance of making history in this conclave |url=https://www.ncronline.org/vatican/vatican-news/papal-front-runner-interest-polyglot-us-cardinal-prevost-rises-italian |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20250509061128/https://www.ncronline.org/vatican/vatican-news/papal-front-runner-interest-polyglot-us-cardinal-prevost-rises-italian |archive-date=9 Mayo 2025 |access-date=22 Mayo 2025 |work=[[National Catholic Reporter]]}}</ref><ref>{{cite news |date=2 Mayo 2025 |title=Who will be pope? Meet some possible contenders |work=PBS News Hour |url=https://www.pbs.org/newshour/world/who-will-be-pope-meet-some-possible-contenders |url-status=live |access-date=22 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250503001025/https://www.pbs.org/newshour/world/who-will-be-pope-meet-some-possible-contenders |archive-date=3 Mayo 2025}}</ref><ref>{{cite magazine |last=Baker |first=Aryn |date=6 Mayo 2025 |title=Who Could Be the Next Pope? These Are the Names to Know |url=https://time.com/7282843/next-pope-candidates-zuppi-parolin-tagle-turkson-erdo/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250506211100/https://time.com/7282843/next-pope-candidates-zuppi-parolin-tagle-turkson-erdo/ |archive-date=6 Mayo 2025 |access-date=22 Mayo 2025 |magazine=Time}}</ref> Noong 2023 Oktubre, itinalaga si Prevost bilang kasapi ng pito pang dikasteryo sa [[Kuryang Romano]] at sa Komisyong Pontipikal para sa Estado ng Vaticano.<ref name="Vatican News 202532">{{cite web |date=8 Mayo 2025 |title=Biography of Pope Leo XIV, born Robert Francis Prevost |url=https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-05/biography-of-robert-francis-prevost-pope-leo-xiv.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250509044847/https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-05/biography-of-robert-francis-prevost-pope-leo-xiv.html |archive-date=9 Mayo 2025 |access-date=22 Mayo 2025 |website=vaticannews.va}}</ref> Noong 6 Pebrero 2025, inasenso ni Francisco si Prevost sa orden ng mga obispong kardenal, at itinalaga siyang obispong titular ng Suburbikaryanong Diyosesis ng Albano.<ref>{{cite press release|title=Resignations and Appointments, 06.02.2025|date=6 Pebrero 2025|publisher=[[Holy See Press Office]]|url=https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2025/02/06/0113/00233.html|access-date=22 Mayo 2025|archive-date=23 Pebrero 2025|archive-url=https://web.archive.org/web/20250223233859/https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2025/02/06/0113/00233.html|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |date=6 Pebrero 2025 |title=College of Cardinals: Pope extends terms of dean and vice-dean |url=https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-02/college-of-cardinals-pope-extends-terms-of-dean-and-vice-dean.html |access-date=22 Mayo 2025 |website=[[Vatican News]]}}</ref> == Pagkapapa (2025–kasalukuyan) == === Pagkahalal === Inihalal si Prevost bilang papa noong 8 Mayo 2025, sa pangalawang araw ng kongklabe, at sa ika-apat na balota. Sinenyales ng puting usok mula sa [[Kapilya Sistina]], bandang alas sais sa Roma, na mayroon nang napiling papa.<ref>{{cite news |date=8 Mayo 2025 |title=Just In: White smoke pours from the Sistine Chapel chimney, signaling a pope has been elected to lead the Catholic Church |work=[[Associated Press News]] |url=https://apnews.com/live/conclave-pope-catholic-church-updates-5-8-2025#00000196-b0a9-dbbd-a7b6-f6bb3f4f0000 |access-date=20 Mayo 2025}}</ref> Matapos tanggapin ang kaniyang pagkahalal at piliin ang kaniyang pangalan bilang papa, niyakap ni Leon ang kaniyang mga kapwa kardenal pagkalabas ng Kapilya Sistina. Si Dominique Mamberti, bilang kardenal protodiyakono, ang nagpahayag ng kinaugaliang pagpapahayag sa [[Wikang Latin|Latin]], ''[[Habemvs papam|Habemus papam]]'', upang ipakilala si Papa Leon XIV sa madla mula sa gitnang balkonahe ng [[Basilika ni San Pedro]].<ref>{{cite news |last1=Deliso |first1=Meredith |last2=Forrester |first2=Megan |date=8 Mayo 2025 |title=What we know about Leo XIV, the new American pope |agency=ABC News |url=https://abcnews.go.com/International/new-american-pope-leo-xiv-robert-prevost/story?id=121604332 |access-date=20 Mayo 2025}}</ref><ref name="Galeazzi 2025">{{cite web |last=Galeazzi |first=Giacomo |date=8 Mayo 2025 |title=Leone, nome forte contro i potenti. Un omaggio alla dottrina sociale |trans-title=Leo, a strong name against the powerful. A tribute to social doctrine |url=https://www.lastampa.it/cronaca/speciali/conclave/2025/05/09/news/leone_nome_forte_contro_i_potenti-15138555/ |access-date=20 Mayo 2025 |website=La Stampa |language=it}}</ref> [[Talaksan:Pope_Leo_XIV_on_the_loggia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pope_Leo_XIV_on_the_loggia.jpg|thumb|Si Papa Leon&nbsp;XIV, kumakaway mula sa gitnang balkonahe ng Basilika ni San Pedro sa unang pagkakataon bilang papa.]] Sinuot ni Leon ang kinaugaliang estola pampapa at mozzetta,<ref>{{cite web |last=Wooden |first=Cindy |date=8 Mayo 2025 |title=Chicago native Cardinal Prevost elected pope, takes name Leo XIV |url=https://www.usccb.org/news/2025/chicago-native-cardinal-prevost-elected-pope-takes-name-leo-xiv |access-date=20 Mayo 2025 |publisher=United States Conference of Catholic Bishops}}</ref> mga kasuotang hindi ginamit ni [[Papa Francisco]] noong ipinakilala siya sa madla. Ibinihagi niya ang kaniyang unang talumpati sa wikang Italyano at Espanyol, at ipinagkaloob ang bendisyong ''Urbi et Orbi'' sa unang pagkakataon sa wikang Latin. Si Leon ang ika-267 papa ng Simbahang Katolika,<ref>{{cite web |last1=Watling |first1=Tom |last2=Bedigan |first2=Mike |date=8 Mayo 2025 |title=Chicago-born Robert Prevost appointed 267th Pope |url=https://www.independent.co.uk/news/world/europe/new-pope-robert-prevost-conclave-catholic-b2746517.html |access-date=20 Mayo 2025 |website=The Independent}}</ref> ang unang papa mula sa Orden ni San Agustin, at ang pangalawang papa mula sa [[Kaamerikahan]] (kasunod ni Papa Francisco).<ref name="Vatican News 20252">{{cite web |date=8 Mayo 2025 |title=Biography of Pope Leo XIV, born Robert Francis Prevost |url=https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-05/biography-of-robert-francis-prevost-pope-leo-xiv.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250509044847/https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-05/biography-of-robert-francis-prevost-pope-leo-xiv.html |archive-date=9 Mayo 2025 |access-date=20 Mayo 2025 |website=vaticannews.va}}</ref><ref name="Kirby & Wells 2025">{{cite news |last1=Kirby |first1=Paul |last2=Wells |first2=Ione |date=9 Mayo 2025 |title=Who is Robert Prevost, the new Pope Leo XIV? |work=[[BBC News]] |url=https://www.bbc.com/news/articles/c0ln80lzk7ko |access-date=20 Mayo 2025}}</ref> Siya ay dalawahang mamamayan ng Peru at Estados Unidos.<ref>{{cite news |last1=Horowitz |first1=Jason |last2=Rich |first2=Motoko |last3=Dias |first3=Elizabeth |date=8 Mayo 2025 |title=Robert Francis Prevost, Now Leo XIV, Is First American Pope |newspaper=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/live/2025/05/08/world/pope-conclave-news |access-date=20 Mayo 2025 |issn=0362-4331}}</ref> Itinuturing siyang unang Amerikanong papa<ref>{{cite news |last=Robecco |first=Valeria |date=9 Mayo 2025 |title=Donald tra stupore e orgoglio: 'Spero di vederlo presto'. Festa per lo 'yankee latino' |language=it |trans-title=Donald between amazement and pride: 'I hope to see him soon'. Celebration for the 'Latin Yankee' |work=Il Giornale |url=https://www.ilgiornale.it/news/politica-estera/donald-stupore-e-orgoglio-spero-vederlo-presto-festa-yankee-2476468.html |url-status=live |access-date=20 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250510151036/https://www.ilgiornale.it/news/politica-estera/donald-stupore-e-orgoglio-spero-vederlo-presto-festa-yankee-2476468.html |archive-date=10 Mayo 2025}}</ref> sa bisa ng pagkakapanganak sa Estados Unidos.<ref>{{cite news |last1=Horowitz |first1=Jason |last2=Rich |first2=Motoko |last3=Dias |first3=Elizabeth |date=8 Mayo 2025 |title=Robert Francis Prevost, Now Leo XIV, Is First American Pope |newspaper=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/live/2025/05/08/world/pope-conclave-news |access-date=20 Mayo 2025 |issn=0362-4331}}</ref><ref>{{cite news |last1=Faiola |first1=Anthony |last2=Boorstein |first2=Michelle |last3=Pitrelli |first3=Stefano |date=8 Mayo 2025 |title=Leo XIV, elevated by Francis, becomes first American pope |newspaper=The Washington Post |url=https://www.washingtonpost.com/world/2025/05/08/pope-leo-robert-prevost-conclave-catholic/ |access-date=20 Mayo 2025 |issn=0190-8286}}</ref><ref>{{cite web |date=9 Mayo 2025 |title=Robert Francis Prevost becomes first U.S.-born pope |url=https://www.nbcnews.com/world/the-vatican/live-blog/conclave-2025-live-updates-rcna205525 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508170131/https://www.nbcnews.com/world/the-vatican/live-blog/conclave-2025-live-updates-rcna205525 |archive-date=8 Mayo 2025 |access-date=20 Mayo 2025 |publisher=NBC News}}</ref> Siya rin ang pangalawang papa na katutubong mananalita ng wikang Ingles, kasunod ni Papa Adrian IV.<ref>{{cite web |last=Sporzynski |first=Darius von Guttner |date=9 Mayo 2025 |title='Peace be with all of you': how Pope Leo XIV embodies a living dialogue between tradition and modernity |url=https://theconversation.com/peace-be-with-all-of-you-how-pope-leo-xiv-embodies-a-living-dialogue-between-tradition-and-modernity-256084 |access-date=20 Mayo 2025 |website=The Conversation}}</ref> Si Leon rin ang unang papa na isinilang pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] at sa kasagsagan ng [[Digmaang Malamig]]. Bagkus, siya rin ang unang papa na pinanganak sa henerasyong ''Baby Boomer''. Bagama't si Leon ang unang papa mula sa Orden ni San Agustin,<ref>{{cite press release|title=Augustinian Friar and Villanova University Alumnus Elected Pope|date=8 Mayo 2025|url=https://www1.villanova.edu/university/media/press-releases/2025/pope.html|access-date=20 Mayo 2025|publisher=[[Villanova University]]}}</ref><ref>{{cite web |last=Giesen |first=Greg |date=8 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV is first Augustinian pope. What is the Augustinian order? |url=https://www.yahoo.com/news/pope-leo-xiv-first-augustinian-194122012.html |access-date=20 Mayo 2025 |via=[[Yahoo News]] |newspaper=[[The News Journal]]}}</ref> pampito siya sa mga relihiyosong papa na tagasunod ng Tuntuning Agustino.<ref>{{cite news |last=Byfield |first=Erica |date=8 Mayo 2025 |title=What is the Order of St. Augustine, which counts Pope Leo XIV as a member? |publisher=[[WNBC]] |url=https://www.nbcnewyork.com/news/what-is-the-order-of-st-augustine-pope-leo-xiv/6257174/ |access-date=20 Mayo 2025}}</ref>[[Talaksan:Secretary_Rubio_Attends_Papal_Inauguration_Mass_(54527762460).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Secretary_Rubio_Attends_Papal_Inauguration_Mass_(54527762460).jpg|right|thumb|Unang biyahe ni Papa Leon XIV sa popemobile bago ang kaniyang inagurasyon.]] === Mga sumunod na pangyayari === Noong 9 Mayo, isang araw pagkatapos ng kaniyang pagkahalal, ipinagdiriwang ni Leon ang kaniyang unang [[Misa]] bilang papa sa Kapilya Sistina kasama ang mga kardenal. Sa kaniyang homiliya, binatikos niya ang kawalan ng pananampalataya sa mundo, at nangarap ng simbahang nagsisilbing "tanglaw na nagbibigay-liwanag sa madidilim na gabi sa mundo".<ref>{{cite news |last=Mao |first=Frances |date=9 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV calls Church 'a beacon to illuminate dark nights' in first mass |work=BBC News |url=https://www.bbc.com/news/articles/c4g3dydj3e3o.amp |access-date=20 Mayo 2025}}</ref> Ibinalita na maninirahan si Leo sa [[Apostolikong Palasyo]] sa halip na sa Kasa Santa Marta, kung saan nanirahan si Francsico.<ref>{{Cite news |last1=McElwee |first1=Joshua |last2=Pullella |first2=Philip |date=17 Mayo 2025 |title=Moving back in: Pope Leo expected to live at Vatican's Apostolic Palace |work=Reuters |url=https://www.reuters.com/world/europe/moving-back-pope-leo-expected-live-vaticans-apostolic-palace-2025-05-16/ |url-status=live |access-date=20 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250516233545/https://www.reuters.com/world/europe/moving-back-pope-leo-expected-live-vaticans-apostolic-palace-2025-05-16/ |archive-date=16 Mayo 2025}}</ref><ref>{{cite web |last=Hernández |first=Virginia |date=9 Mayo 2025 |title=Adiós a Santa Marta: León XIV residirá en el Palacio Apostólico y la Misa de inicio de su Pontificado será el 18 de mayo |url=https://www.elmundo.es/internacional/2025/05/09/681e0e03e4d4d8d2758b4578.html |access-date=20 Mayo 2025 |website=El Mundo |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |date=12 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV set to move into long-abandoned papal apartment |url=https://international.la-croix.com/opinions/pope-leo-xiv-set-to-move-into-long-abandoned-papal-apartment |access-date=20 Mayo 2025 |website=La Croix International}}</ref> Ipinagdiriwang ang Misa inagurasyon ni Leo noong 18 Mayo sa [[Plaza ni San Pedro]].<ref>{{cite web |date=9 Mayo 2025 |title=Inauguration Mass of Pope Leo XIV to be held on May 18 |url=https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-05/inaugural-mass-of-pope-leo-xiv-to-be-held-on-may-18.html |access-date=20 Mayo 2025 |website=Vatican News}}</ref><ref name="Vatican-Inauguration-20252">{{cite web |last=Lubov |first=Deborah Castellano |title=Vatican releases Pope Leo XIV's liturgical celebrations for May |url=https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-05/pope-leo-xiv-s-liturgical-celebrations-this-may.html |access-date=20 Mayo 2025 |publisher=[[Vatican News]]}}</ref><ref name="Petrine2">{{cite web |last=Campisi |first=Tiziana |date=16 Mayo 2025 |title=The rite for the Inauguration of the Petrine Ministry of Leo XIV |url=https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-05/rite-inauguration-petrine-ministry-leo-xiv-symbolism-rites.html |access-date=20 Mayo 2025 |publisher=[[Vatican News]]}}</ref> Tinanggap niya sa Misa ang pallium at ang kaniyang [[Singsing ng Mangingisda]], tanda ng pagka-Obispo ng Roma at kahalili ni [[San Pedro]]. Labing-dalawang kinatawan ng Bayan ng Diyos, kabilang ang mga kardenal at obispo, ang bumati at nanumpa ng katapatan sa bagong papa.<ref>{{cite news |last1=Giuffrida |first1=Angela |date=18 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV holds inaugural Mass at St Peter's Square in front of 250,000 |language=en |newspaper=[[The Irish Times]] |url=https://www.irishtimes.com/world/europe/2025/05/18/pope-leo-xiv-inaugural-mass-st-peters-square-rome/ |access-date=20 Mayo 2025}}</ref> == Mga pananaw == [[File:Papa_Leone_XIII.jpeg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Papa_Leone_XIII.jpeg|thumb|Pinili ni Prevost ang pangalang pampapa na Leon bilang parangal kay [[Papa Leon XIII]] dahil sa kaniyang panlipunang pagtuturo at pagsulat.]] Ang pangalan ng paghahari ni Prevost ay pinili bilang parangal kay [[Papa Leon XIII]] (r. 1878–1903),<ref>{{Cite news |date=8 Mayo 2025 |title=Who is Pope Leo XIV and why does he overcome a taboo against a US pontiff? |language=en |agency=ABC News |url=https://www.abc.net.au/news/2025-05-09/who-is-pope-leo-xiv/105271844 |access-date=20 Mayo 2025}}</ref> na siyang sumulat ng ensiklikadang ''[[Rerum novarum]]'' na nagtatag ng makabagong Katolikong panlipunang pagtuturo at itinataguyod ang mga karapatan sa paggawa.<ref name="Galeazzi 20252">{{cite web |last=Galeazzi |first=Giacomo |date=8 Mayo 2025 |title=Leone, nome forte contro i potenti. Un omaggio alla dottrina sociale |trans-title=Leo, a strong name against the powerful. A tribute to social doctrine |url=https://www.lastampa.it/cronaca/speciali/conclave/2025/05/09/news/leone_nome_forte_contro_i_potenti-15138555/ |access-date=20 Mayo 2025 |website=La Stampa |language=it}}</ref><ref>{{Cite web |date=10 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV to Cardinals: Church must respond to digital revolution |url=https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-05/pope-leo-xiv-addresses-cardinals-10-may-2025-vatican.html |access-date=20 Mayo 2025 |website=Vatican News |language=en}}</ref> Ayon sa direktor ng Kawanihan ng Balita ng Banal na Luklukan na si Matteo Bruni, ang pagpili ng pangalang "Leon" ay "malinaw na isang sanggunian sa buhay ng mga kalalakihan at kababaihan, sa kanilang trabaho – kahit sa isang kapanahunan na minarkahan ng [[artipisyal na katalinuhan]]".<ref>{{cite web |last=Merlo |first=Francesca |date=8 Mayo 2025 |title=Matteo Bruni: Pope Leo XIV's name choice highlights the Church's mission |url=https://www.vaticannews.va/en/vatican-city/news/2025-05/matteo-bruni-holy-see-press-office-conference-leo-xiv-pope-elect.html |access-date=20 Mayo 2025 |website=Vatican News |language=en}}</ref> Ayon kay Kardinal Fernando Chomalí ng Tsile, sinabi sa kanya ni Leon na ang pagpili ng kaniyang pangalang pampapa ay batay sa kanyang pag-aalala tungkol sa mga pagbabago sa kalinangan ng daigdig, isang uri ng rebolusyong Copernican na kinasasangkutan ng artipisyal na katalinuhan at robotika. Sinabi ni Chomalí: "Siya ay binigyang inspirasyon ni Leon XIII, na sa gitna ng [[Rebolusyong Industriyal]] ay sumulat ng ''[[Rerum novarum]]'' na naglulunsad ng isang mahalagang palitang-usap sa pagitan ng simbahan at ng makabagong mundo."<ref>{{cite news |last=San Martin |first=Ines |date=9 Mayo 2025 |title=Chilean cardinal gives insight to the conclave |language=en |publisher=Our Sunday Visitor |url=https://www.osvnews.com/chilean-cardinal-gives-insight-to-the-conclave-that-elected-pope-leo-xiv/ |access-date=22 Mayo 2025}}</ref> Ipinaliwanag mismo ni Leon na "ang simbahan ay nag-aalok sa lahat ng kaban ng kaniyang panlipunang pagtuturo bilang tugon sa isa pang rebolusyong industriyal at sa mga pag-unlad sa larangan ng artipisyal na katalinuhan na nagdudulot ng mga bagong hamon para sa pagtatanggol sa karangalan ng tao, katarungan at paggawa."<ref name="Kent 2025">{{cite news |last=Kent |first=Lauren |date=10 Mayo 2025 |title=Pope Leo signals he will closely follow Francis and says AI represents challenge for humanity |language=en |publisher=[[CNN]] |url=https://edition.cnn.com/2025/05/10/europe/pope-leo-prevost-cardinals-artificial-intelligence-intl |access-date=22 Mayo 2025}}</ref><ref name="Winfield 2025">{{cite news |last=Winfield |first=Nicole |date=10 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV pledges to pursue the reforms of Pope Francis |language=en |newspaper=National Catholic Reporter |url=https://www.ncronline.org/vatican/vatican-news/pope-leo-xiv-pledges-pursue-reforms-pope-francis |access-date=22 Mayo 2025}}</ref> Sa isang panayam noong Mayo 2023, binigyang-diin ni Prevost ang pangangailangan para sa kahinahunan at tungkulin sa paggamit ng [[hatirang pangmadla]] upang maiwasan ang "pagpatong ng mga pagkakahti at alitan" at paggawa ng "pagkasira sa pakikipagniig ng Simbahan."<ref name="Tornielli 2023">{{cite web |last=Tornielli |first=Andrea |date=12 Mayo 2023 |title=The bishop is a pastor not a manager |url=https://www.osservatoreromano.va/en/news/2023-05/ing-019/the-bishop-is-a-pastor-not-a-manager.html |access-date=22 Mayo 2025 |website=L'Osservatore Romano |publisher= |language=en}}</ref> Ang pananaw na ito ay naaayon sa kaniyang ugali na magsalita nang "may pag-iingat at masusing pag-iisip" at "matibay na pagpapasiya at kalinawan" gaya ng inilarawan sa kaniya ni Christopher White, ang koresponden sa Lungsod ng Vaticano ng ''National Catholic Reporter''.<ref name="White 2025">{{cite news |last1=White |first1=Christopher |date=30 Abril 2025 |title=The first American pope? This cardinal has the best chance of making history in this conclave |language=en |newspaper=National Catholic Reporter |url=https://www.ncronline.org/vatican/vatican-news/papal-front-runner-interest-polyglot-us-cardinal-prevost-rises-italian |url-status=live |access-date=22 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250509061128/https://www.ncronline.org/vatican/vatican-news/papal-front-runner-interest-polyglot-us-cardinal-prevost-rises-italian |archive-date=9 Mayo 2025}}</ref> Sinaad ng National Catholic Reporter na si Pope Leo XIV ay nakatuon sa [[ekumenismo]] kasama ng iba pang mga denominasyong Kristiyano.<ref name="Reese2025">{{cite web |last1=Reese |first1=Thomas |date=14 Mayo 2025 |title=Can Pope Leo XIV be a compassionate pastor and a hard-nosed administrator? |url=https://www.ncronline.org/opinion/guest-voices/can-pope-leo-xiv-be-compassionate-pastor-and-hard-nosed-administrator |access-date=22 Mayo 2025 |publisher=National Catholic Reporter |language=en}}</ref> Sa pagpapasinaya ni Papa Leon XIV, tinukoy niya ang "mga kapatid na Kristiyanong Simbahan" at nanalangin para sa "isang nagkakaisang simbahan, isang tanda ng pagkakaisa at komunyon, na nagiging isang lebadura para sa isang mundong pinagkasundo."<ref name="Collins2025">{{cite web |last1=Collins |first1=Charles |date=18 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV calls for "unity" during his official inauguration |url=https://cruxnow.com/vatican/2025/05/pope-leo-xiv-calls-for-unity-during-his-official-inauguration |access-date=22 Mayo 2025 |website=Crux |publisher= |language=en}}</ref><ref name="WCC2025">{{cite web |date=19 Mayo 2025 |title=As Pope Leo XIV is inaugurated, WCC celebrates unity of humanity |url=https://www.oikoumene.org/news/as-pope-leo-xiv-is-inaugurated-wcc-celebrates-unity-of-humanity |access-date=22 Mayo 2025 |publisher=World Council of Churches |language=en}}</ref> == Mga sanggunian == {{Reflist}} ==Mga panlabas na kawing== {{Sister project links}} *[http://www.vatican.va/ ''Vatican: the Holy See'']&nbsp;– websayt ng Batikano <table width = 75% border = 2 align="center"><tr><td width = 35% align="center"> Sinundan ni:<br />[[Papa Francisco|Francisco]] (2013-2025)</td> <td width = 30% align="center">[[Kronolohikong tala ng mga Papa]] (2025-)</td> <td width = 35% align="center">Humalili:<br />Kasalukuyan </td></tr></table> {{Popes}} {{DEFAULTSORT:Leo 14}} [[Kategorya:Nabubuhay na mga tao]] [[Kategorya:Ipinanganak noong 1955]] [[Kategorya:Mga papa ng Simbahang Katoliko Romano]] 2f3a1xrfllnkmcqlyue4x3oc2d45vpu 2164267 2164258 2025-06-09T12:38:36Z 58.69.101.132 Edit Latin and Spanish Translations 2164267 wikitext text/x-wiki {{short description|Ika-267 Papa ng Simbahang Katolika}} {{Infobox Christian leader |type=pope |honorific-prefix = [[Papa]] |name=Leon XIV |image=Pope Leo XIV 3 (3x4 cropped).png |caption=Leon XIV |title=[[Bishop of Rome|Obispo ng Roma]] |term_start=8 Mayo 2025 |term_end= |predecessor=[[Papa Francisco]] |successor= |previous_post = {{indented plainlist| * Priyor Heneral ng Orden ni San Agustin (2001–2013) * Obispong Titular ng Sufar (2014–2015) * Tagapangasiwang Apostoliko ng [[Diyosesis ng Chiclayo]] (2014–2015) * Obispo ng Chiclayo (2015–2023) * Diyakonong Kardenal ng Santa Monica degli Agostiniani (2023–2025) * Prefekto ng Dikasterya para sa mga Obispo (2023–2025) * Pangulo ng Komisyong Pontipikal para sa America Latina (2023–2025) * Obispong Kardenal ng Suburbikaryong Diyosesis ng Albano (2025)}} |ordination=19 Hunyo 1982 |ordained_by=Jean Jadot |consecration=12 Disyembre 2014 |consecrated_by=James Patrick Green |cardinal=20 Setyembre 2023 |created_cardinal_by =[[Pope Francis|Francis]] |rank={{plainlist| * Diyakonong kardenal (2023–2025) * Obispong kardenal (2025)}} |birth_name=Robert Francis Prevost |birth_date={{Birth date and age|1955|09|14}} |birth_place=[[Chicago, Illinois]], Estados Unidos |nationality = {{Unbulleted list|Estados Unidos|Peru (mula 2015)<!--|Vatican City (since 2025)-->}} |education = {{indented plainlist| * Pamantasang Villanova (Batsilyer ng Agham) * Catholic Theological Union (Master ng Dibinidad) * Pamantasang Pontipikal ng Santo Tomas Aquino (Lisensiyado sa Batas Kanoniko,&nbsp;Doktorado sa batas Kanoniko)}} |motto = ''In illo Uno unum''</br>Sa yaóng [[Hesus|Isa]], may pagkakaisa |coat_of_arms=Coat of Arms of Pope Leo XIV.svg |signature=Signature of Pope Leo XIV.svg<!-- RELIABLE source: https://x.com/lacapital/status/1920587855778492826 --> }} Si '''Papa Leon XIV''' ({{lang-la|Leo PP. XIV}}/Leo Decimus Quartus; {{lang-it|Leone XIV}}; {{lang-es|Leon XIV}}/Leon Decimocuarto; {{lang-en|Leo XIV}}, ipinanganak bilang '''Robert Francis Prevost'''; 14 Setyembre 1955), ang kasalukuyang pinuno ng [[Simbahang Katoliko Romano|Simbahang Katolika]] at soberano ng [[Lungsod ng Vaticano|Estado ng Lungsod ng Vaticano]]. Inihalal siya sa [[Kongklabeng Pampapa ng 2025|kongklabeng pampapa ng 2025]] noong 8 Mayo bilang kahalili ni [[Papa Francisco]]. Taál ng [[Chicago|Chicago, Illinois]], si Prevost ay naging prayle ng Orden ni San Agustin noong 1977 at inordenang pari noong 1982. Bilang misyonero sa sumunod na dalawang dekada, nanilbihan siyang pastor sa parokya, opisyal ng diyosesis, guro sa seminaryo, at administrador. Mula 2001 hanggang 2013, nanilbihan siyang priyor heneral ng Orden ni San Agustin. Bumalik siya sa Peru noong 2015 bilang Obispo ng Chiclayo hanggang 2023. Noong 2023, itinalaga siya ni [[Papa Francisco]] bilang Prefekto ng Dikasteryo para sa mga Obispo at pangulo ng Komisyong Pontipikal para sa America Latina, at hinirang siyang kardenal sa parehong taon.<ref>{{Cite web |last=Arceo |first=Acor |date=10 Mayo 2025 |title=For US Cardinal Prevost, road to becoming Pope Leo was paved in Peru |url=https://www.rappler.com/world/global-affairs/cardinal-robert-prevost-road-becoming-pope-leo-xiv-paved-peru/ |access-date=21 Mayo 2025 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref> Bilang kardenal, pinanindigan niya ang sinodalidad, diyalogong misyonero, at ugnayan patungkol sa mga isyung panlipunan at panteknolohiya. Tinalakay din niya ang mga isyu tulad ng pagbabago ng klima, pandaigdigang migrasyon, pamamahala sa simbahan, at karapatang pantao. Nagpamalas rin siya ng pagsang-ayon sa mga reporma ng [[Ikalawang Konsilyong Vaticano]]. Mamamayang Amerikano sa bisa ng sinilangang bayan, si Leo XIV ang unang papa na pinanganak sa [[Hilagang Amerika]] at may pagkamamamayang Peruviano (matapos maging naturalisado noong 2015). Siya rin ang pangalawang papa mula sa [[Kaamerikahan]] (kasunod ni Francisco), at ang unang papa mula sa Orden ni San Agustin. Ang kaniyang pangalang pampapa ay hango kay [[Papa Leon XIII]], na siyang nagpaunlad ng modernong katuruang panlipunang Katoliko sa gitna ng [[Ikalawang Rebolusyong Industriyal]]. Naniniwala si Leo XIV na ang kasalukuyang Ikaapat na Rebolusyong Industriyal, partikular na ang pag-unlad ng artificial intelligence at robotiks, ay nagpapamalas ng "panibagong hamon para sa pagtatanggol ng dignidad pantao, hustisiya, at paggawa."<ref>{{cite web |last1=Wells |first1=Christopher |date=14 Mayo 2025 |title=Leo XIII's times and our own - Vatican News |url=https://www.vaticannews.va/en/church/news/2025-05/leo-xiii-s-times-and-our-own.html |access-date=14 Mayo 2025 |website=vaticannews.va |language=en}}</ref> == Maagang buhay, pamilya, at pag-aaral == === Kaligiran at lipi === Pinanganak si Robert Francis Prevost noong 14 Setyembre 1955 sa Mercy Hospital sa [[Chicago]], Illinois.<ref name="FitzPatrick 2025">{{cite news |last=FitzPatrick |first=Lauren |date=3 Mayo 2025 |title=From Chicago's south suburbs to helping choose the next pope |language=en |newspaper=Chicago Sun-Times |url=https://chicago.suntimes.com/religion/2025/05/03/robert-prevost-pope-francis-conclave-catholic-church-dolton-saint-mary-assumption-parish |url-status=dead |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508173008/https://chicago.suntimes.com/religion/2025/05/03/robert-prevost-pope-francis-conclave-catholic-church-dolton-saint-mary-assumption-parish |archive-date=8 Mayo 2025}}</ref><ref name="Bosman 2025">{{cite news |last=Bosman |first=Julie |date=8 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV Grew Up in the Chicago Area |language=en |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/2025/05/08/us/pope-leo-xiv-chicago.html |url-status=dead |url-access=subscription |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508204328/https://www.nytimes.com/2025/05/08/us/pope-leo-xiv-chicago.html |archive-date=8 Mayo 2025 |issn=0362-4331}}</ref><ref>{{cite news |last1=Ward |first1=Joe |last2=Mercado |first2=Melody |last3=Hernandez |first3=Alex V. |last4=Filbin |first4=Patrick |date=8 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV Named First American Pope — And He's From Chicago |language=en |newspaper=Block Club Chicago |url=https://blockclubchicago.org/2025/05/08/pope-leo-xiv-named-first-american-pope-and-hes-from-chicago/ |url-status=dead |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508184055/https://blockclubchicago.org/2025/05/08/pope-leo-xiv-named-first-american-pope-and-hes-from-chicago/ |archive-date=8 Mayo 2025}}</ref> Taál ng Ikapitong Pasagi ng New Orleans ang kaniyang ina na si Mildred (née Martínez) Prevost, na nagtapos sa DePaul University na may batsilyer sa ''library science'' noong 1947,<ref name="Chicago Tribune 1990">{{cite news |date=20 Hunyo 1990 |title=Obituary for Mildred Prevost |language=en |page=28 |work=Chicago Tribune |url=https://www.newspapers.com/article/chicago-tribune-obituary-for-mildred-pre/171971476/ |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508210650/https://www.newspapers.com/article/chicago-tribune-obituary-for-mildred-pre/171971476/ |archive-date=8 Mayo 2025 |via=Newspapers.com}}</ref><ref>{{Cite magazine |last=Burack |first=Emily |date=8 Mayo 2025 |title=A Guide to Pope Leo XIV's Family |url=https://www.townandcountrymag.com/society/money-and-power/a64716116/pope-leo-xiv-family-explained/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20250509092128/https://www.townandcountrymag.com/society/money-and-power/a64716116/pope-leo-xiv-family-explained/ |archive-date=9 Mayo 2025 |access-date=10 Mayo 2025 |magazine=Town & Country |language=en}}</ref> at ang kaniyang ama na si Louis Marius Prevost ay isang superintendente ng Brookwood School District 167 sa Glenwood, Illinois.<ref name="Chicago Tribune-1997">{{cite news |date=10 Nobyembre 1997 |title=Obituary for Louis M. Prevost |language=en |page=6 |newspaper=Chicago Tribune |url=https://www.newspapers.com/article/chicago-tribune-obituary-for-louis-m-pr/171963827/ |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508202031/https://www.newspapers.com/article/chicago-tribune-obituary-for-louis-m-pr/171963827/ |archive-date=May 8, 2025 |via=Newspapers.com}}</ref><ref>{{cite news |last=de Senneville |first=Loup Besmond |date=30 Enero 2023 |title=Démission du cardinal Ouellet : un évêque américain placé à la tête du dicastère pour les évêques |language=fr |trans-title=Resignation of Cardinal Ouellet: an American bishop appointed to head the dicastery for bishops |newspaper=La Croix |url=https://www.la-croix.com/Religion/Demission-cardinal-Ouellet-eveque-americain-place-tete-dicastere-eveques-2023-01-30-1201252968 |url-status=dead |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508201838/https://www.la-croix.com/Religion/Demission-cardinal-Ouellet-eveque-americain-place-tete-dicastere-eveques-2023-01-30-1201252968 |archive-date=8 Mayo 2025}}</ref><ref>{{Cite web |last=Musik |first=Morley |date=16 Mayo 2025 |title=From Hyde Park to the papacy: Pope Leo's local roots |url=https://www.hpherald.com/evening_digest/from-hyde-park-to-the-papacy-pope-leo-s-local-roots/article_4203c68e-f5ad-4d13-9972-66d45a62f17b.html?fbclid=IwY2xjawKVlV1leHRuA2FlbQIxMQBicmlkETFBTHdWY2FEVFVBanVjYVI1AR5HjTYkafIo0qFOF6yZ3sYv9OOZXjyU5r-r87gXFku0pQ4K49XS6NRnqWX5uQ_aem_vl60Hdg9BH1xtMCgXTS8oA |access-date=20 Mayo 2025 |website=Hyde Park Herald |language=en}}</ref> Siya rin ay isang beterano ng Hukbong Dagat ng Estados Unidos noong [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] kung saan isa siya sa unang nanguna sa isang sasakyang pang-ilog ng mga sundalo sa mga palapag ng Normandiya at kalaunan ay lumahok sa ''Operation Dragoon'' sa katimugang Pransiya.<ref name="Vergun 2025">{{Cite news |last=Vergun |first=David |date=9 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV's Father Served in the Navy During World War II |language=en |publisher=United States Department of Defense |url=https://www.defense.gov/News/News-Stories/Article/Article/4180629/pope-leo-xivs-father-served-in-the-navy-during-world-war-ii/ |access-date=20 Mayo 2025}}</ref> Mayroon siyang dalawang nakatatandang kapatid na lalaki si Prevost na sina Louis at John.<ref name="FitzPatrick 2025" /><ref name="Griffin 2025">{{cite news |last1=Griffin |first1=Jake |date=8 Mayo 2025 |title='It was a shocking moment': New pope's brother lives in New Lenox |language=en |work=Chicago Daily Herald |url=https://www.dailyherald.com/20250508/news/it-was-a-shocking-moment-new-popes-brother-lives-in-new-lenox/ |url-status=dead |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250509071047/https://www.dailyherald.com/20250508/news/it-was-a-shocking-moment-new-popes-brother-lives-in-new-lenox/ |archive-date=9 Mayo 2025}}</ref> === Maagang buhay at pag-aaral === [[File:Pope_Leo_XIV_childhood_home.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pope_Leo_XIV_childhood_home.jpg|alt=A front view of a one-story, red brick, detached house|left|thumb|202x202px|Tahanan ni Prevost sa kaniyang kabataan sa Dolton, Illinois]] Pinalaki sa Dolton, Illinois, isang [[naik]] sa Chicago, lumaki si Prevost sa parokya ng St. Mary of the Assumption, kung saan siya nag-aral, umawit sa koro, at nagsilbing sakristan.<ref name="FitzPatrick 2025" /> Hinangad ni Prevost ang pagkapari noong siya ay bata pa at naglalaro ng kunwaring misa sa bahay kasama ang kaniyang mga kapatid. Kilala bilang "Bob" o "Rob" sa kaniyang mga kababata at mga magulang,<ref>{{cite news |last1=Mervosh |first1=Sarah |last2=Maag |first2=Christopher |date=9 Mayo 2025 |title=Two Priests Reflect on Their Longtime Friend Bob, Now Pope Leo XIV |language=en |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/2025/05/08/us/pope-leo-bob-villanova.html |url-status=dead |url-access=subscription |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250509103738/https://www.nytimes.com/2025/05/08/us/pope-leo-bob-villanova.html |archive-date=9 Mayo 2025 |issn=0362-4331}}</ref> nagtapos siya ng [[edukasyong sekundarya]] sa St. Augustine Seminary High School sa Holland, Michigan noong 1973,<ref>{{cite news |last1=Van Gilder |first1=Rachel |last2=Sanchez |first2=Josh |date=8 Mayo 2025 |title=New pope attended Catholic high school in West Michigan |language=en |publisher=WOOD-TV |url=https://www.woodtv.com/news/allegan-county/new-pope-attended-catholic-school-in-west-michigan/ |url-status=dead |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250509061043/https://www.woodtv.com/news/allegan-county/new-pope-attended-catholic-school-in-west-michigan/ |archive-date=9 Mayo 2025}}</ref> kung saan nakakamit siya ng Liham ng Papuri para sa kahusayan sa akademya, patuloy na pagiging mag-aaral na may karangalan, at pagsilbi bilang púnong patnugot sa kanilang anwaryo, kalihim sa konseho ng mag-aaral, at miyembro ng [[National Honor Society]].<ref>{{cite news |date=7 Oktubre 1972 |title=Robert Prevost is Commended |language=en |pages=5 |newspaper=The Holland Sentinel |url=https://www.newspapers.com/article/the-holland-evening-sentinel-robert-prev/171971875/ |url-status=dead |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508202601/https://www.newspapers.com/article/the-holland-evening-sentinel-robert-prev/171971875/ |archive-date=8 Mayo 2025 |via=Newspapers.com}}</ref><ref>{{cite news |date=February 20, 1974 |title=St. Augustine Wins 1973 Yearbook Award |pages=17 |newspaper=The Holland Sentinel |url=https://www.newspapers.com/article/the-holland-evening-sentinel-st-augusti/171973007/ |url-status=dead |access-date=May 8, 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508202833/https://www.newspapers.com/article/the-holland-evening-sentinel-st-augusti/171973007/ |archive-date=May 8, 2025}}</ref> Lumahok din siya sa mga timpalak-bigkasan at debate, kung saan lumahok siya sa Congressional Debate.<ref>{{Cite news |date=24 Oktubre 1972 |title=Attends State Forensic Congress in Lansing |language=en |newspaper=The Holland Sentinel |url=https://www.newspapers.com/article/the-holland-evening-sentinel-robert-pre/171978267/ |url-status=dead |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250509093655/https://www.newspapers.com/article/the-holland-evening-sentinel-robert-pre/171978267/ |archive-date=9 Mayo 2025 |via=Newspapers.com}}</ref> === Unibersidad === Nagtapos sa kolehiyo si Prevost sa Villanova University, isang kolehiyong Agustino, noong 1977 na may katibayan na Batsilyer sa Agham sa matematika.<ref name="Mervosh 2025">{{cite news |last=Mervosh |first=Sarah |date=8 Mayo 2025 |title=The Pope Is a Graduate of Villanova, Where the Church Bells Won't Stop Ringing |language=en |newspaper=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2025/05/08/world/europe/villanova-pope-leo-xiv.html |url-status=live |url-access=subscription |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508233134/https://www.nytimes.com/2025/05/08/world/europe/villanova-pope-leo-xiv.html |archive-date=8 Mayo 2025}}</ref><ref>{{Cite web |last=Arceo |first=Acor |date=10 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV gives Pennsylvania’s Villanova University another reason to cheer |url=https://www.rappler.com/world/us-canada/pope-leo-xiv-villanova-university-celebration/ |access-date=10 Mayo 2025 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref><ref name="Vatican News 2025">{{cite web |date=8 Mayo 2025 |title=Biography of Pope Leo XIV, born Robert Francis Prevost |url=https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-05/biography-of-robert-francis-prevost-pope-leo-xiv.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250509044847/https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-05/biography-of-robert-francis-prevost-pope-leo-xiv.html |archive-date=9 Mayo 2025 |access-date=10 Mayo 2025 |website=Vatican News |language=en}}</ref> Nakatamo siya ng Masterado ng Dibinidad mula sa Catholic Theological Union sa Chicago noong 1982, at nagsilbi rin bilang guro ng pisika at matematika sa St. Rita of Cascia High School sa Chicago sa panahon ng kaniyang pag-aaral.<ref name="Rich, Dias & Horowitz 2025">{{cite news |last1=Rich |first1=Motoko |last2=Dias |first2=Elizabeth |last3=Horowitz |first3=Jason |date=8 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV, the First American Pontiff, Took a Global Route to the Top Post |language=en |newspaper=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2025/05/08/world/europe/pope-leo-xiv-robert-francis-prevost.html |url-access=subscription |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508234950/https://www.nytimes.com/2025/05/08/world/europe/pope-leo-xiv-robert-francis-prevost.html |archive-date=8 Mayo 2025}}</ref> Natamo niya ang Lisensiyado sa Batas Kanoniko noong 1984, na sinundan ng katibayan bilang Doktor sa Batas Kanoniko noong 1987 sa Pontifical University of Saint Thomas Aquinas sa [[Roma]].<ref name="Vatican News 2025" /> Sa panahong ito, siya ay nanirahan sa tirahan ng Orden ni San Agustin sa unang pagkakataon at trinabaho ang kaniyang mga kasanayan sa wikang Italyano.<ref name="Horowitz, Bosman, Dias, Graham, Romero & Taj 2025">{{cite news |last1=Horowitz |first1=Jason |last2=Bosman |first2=Julie |last3=Dias |first3=Elizabeth |last4=Graham |first4=Ruth |last5=Romero |first5=Simon |last6=Taj |first6=Mitra |date=17 Mayo 2025 |title=Long Drives and Short Homilies: How Father Bob Became Pope Leo |language=en |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/2025/05/17/world/europe/robert-prevost-pope-leo-xiv.html |url-access=registration |access-date=20 Mayo 2025}}</ref> Ang kaniyang tesis sa doktorado ay isang pag-aaral tungkol sa papel ng lokal na priyor sa Orden ni San Agustin.<ref name="Vatican News 2025" /> Ginawaran siya ng Villanova University ng titulong Doktor sa Humanidades noong 2014.<ref name="Mervosh 2025" /> == Maagang karera (1977-1998) == [[File:Immaculate_Conception_Church_Lafayette_at_Longfellow_St._Louis_MO.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Immaculate_Conception_Church_Lafayette_at_Longfellow_St._Louis_MO.jpg|thumb|Ginugol ni Prevost ang kaniyang unang taon bilang Agustino sa Simbahan ng Imnaculada Concepcion sa St. Louis, Missouri.]] === Pagbuo at maagang pagkapari === Noong 1 Setyembre 1977, sumapi si Prevost sa Orden ni San Agustin bilang nobisyado at nanirahan sa Simbahan ng Imnaculada Concepcion sa Compton Heights, St. Louis, Missouri.<ref>{{Citeweb |last=Kukuljan |first=Steph |date=8 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV in St. Louis: 'Bob' Prevost started his papal journey here |url=https://www.stltoday.com/news/local/metro/article_89d4062b-75e0-495e-8b30-a91e8a0ac920.html |access-date=10 Mayo 2025 |website=STLtoday.com |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=8 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV Lived In St. Louis While Preparing For The Priesthood |url=https://www.stlmag.com/news/pope-leo-xiv-lived-in-st-louis/ |access-date=10 Mayo 2025 |website=St. Louis Magazine |language=en-US}}</ref> Ipinahayag niya ang kaniyang mga paunang panata noong Setyembre 1978, at ang kaniyang mga maanyong panata noong Agosto 1981.<ref name="Catholic-Hierarchy">{{Cite web |title=Pope Leo XIV (Robert Francis Prevost) |url=https://www.catholic-hierarchy.org/bishop/bprevost.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250125025948/https://www.catholic-hierarchy.org/bishop/bprevost.html |archive-date=25 Enero 2025 |access-date=10 Mayo 2025 |website=Catholic-Hierarchy |language=en}}</ref> Naordinahan bilang pari si Prevost sa Roma, sa simbahan ni Santa Monica degli Agostiniani ni Arsobispo Jean Jadot noong 19 Hunyo 1982.<ref name="Scaramuzzi 2025">{{cite web |last=Scaramuzzi |first=Iacopo |date=25 Abril 2025 |title=Prevost, il cardinale americano cosmopolita e schivo che può essere l'outsider |trans-title=Prevost, the cosmopolitan and shy American cardinal who could be the outsider |url=https://www.repubblica.it/esteri/2025/04/26/news/robert_francis_prevost_cardinale_conclave_papabili-424147258/ |access-date=20 Mayo 2025 |website=La Repubblica |language=it}}</ref> === Gawaing misyonero sa Peru === Sumali si Prevost sa misyong Agustino sa Peru noong 1985, kung saan nagsilbi siya bilang kanselor ng Prelatura Teritoryal ng Chulucanas mula 1985 hanggang 1986.<ref name="Moral Antón 20142">{{cite web |last=Moral Antón |first=Alejandro |date=3 Nobyembre 2014 |title=Robert F. Prevost nombrado Administrador Apostólico en Chiclayo |trans-title=Robert F. Prevost appointed Apostolic Administrator in Chiclayo |url=http://augustinians.net/index.php?mact=News,cntnt01,detail,0&cntnt01articleid=483&cntnt01returnid=49 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304191403/http://augustinians.net/index.php?mact=News,cntnt01,detail,0&cntnt01articleid=483&cntnt01returnid=49 |archive-date=4 Marso 2016 |access-date=20 Mayo 2025 |website=Augustinians.net |language=es}}</ref> Noong 1987, matapos ipagtanggol ang kaniyang tesis sa doktorado, siya ay naging direktor ng bokasyon at direktor ng misyon ng Agustinong Pamprobinsiya ng Ina ng Mabuting Payo sa Olympia Fields, Illinois, at nagtrabaho sa kaguruan ng Nobisyadang Agustino sa Oconomowoc, Wisconsin, bago bumalik sa Peru noong 1988.<ref>{{cite web |date=28 Setyembre 2023 |title=Augustinian Archbishop Robert Francis Prevost, O.S.A., to become Cardinal |url=https://mendelchs.org/blog/2023/09/28/watch-archbishop-robert-prevost-o-s-a-becomes-a-cardinal-this-weekend/ |access-date=20 Mayo 2025 |website=Mendel Catholic Prep Alumni Association |language=en}}</ref> Sa kaniyang panahon sa Peru, nakilala at pinahahalagahan ni Prevost ang paring Dominikano at teologo na si Gustavo Gutierrez, isang tagapagtatag ng teolohiya ng pagpapalaya.<ref name="Scaramuzzi 20252">{{cite web |last=Scaramuzzi |first=Iacopo |date=25 Abril 2025 |title=Prevost, il cardinale americano cosmopolita e schivo che può essere l'outsider |trans-title=Prevost, the cosmopolitan and shy American cardinal who could be the outsider |url=https://www.repubblica.it/esteri/2025/04/26/news/robert_francis_prevost_cardinale_conclave_papabili-424147258/ |access-date=20 Mayo 2025 |website=La Repubblica |language=it}}</ref> Natutunan din niya at pinagkadalubhasaan ang wikang Espanyol sa panahong ito.<ref name="Horowitz, Bosman, Dias, Graham, Romero & Taj 2025" /> Gumugol ng isang dekada si Prevost sa pamumuno sa isang seminaryong Agustino sa Trujillo, kung saan siya ay nagtuturo ng batas kanoniko sa seminaryong diyosesis, kapitan ng pag-aaral, nagsilbi bilang isang hukom sa hukumang panrehiyon ng simbahan, at nagtatrabaho sa ministeryo ng parokya sa labas ng lungsod.<ref>{{cite book |last=Kelly |first=John J. |url=https://archive.org/details/adventureinfaith0000kell/mode/1up |title=Adventure in Faith: The Story of the Chulucanas Prelature |date=1989 |publisher=Augustinian Historical Institute, Villanova University |isbn=978-0-941491-42-6 |access-date=20 Mayo 2025 |via=Internet Archive}}</ref> Siya ay napatunayang matagumpay sa mga pagsisikap ng mga Agustino na kumuha ng mga Peruano para sa pagkapari at pamumuno sa orden.<ref>{{cite news |last=Winters |first=Michael Sean |date=8 Mayo 2025 |title=Prevost is new pope, an American cardinal committed to the reforms Pope Francis began |language=en |work=National Catholic Reporter |url=https://www.ncronline.org/opinion/prevost-new-pope-american-cardinal-committed-reforms-pope-francis-began |access-date=21 Mayo 2025}}</ref> Sa kasagsagan ng kapanahunang ''Fujimato'', Pinuna ni Prevost ang mga gawain ng noo'y pangulo na si Alberto Fujimori, na naglagay ng natatanging diin sa mga biktima ng Hukbong Peruano, lalo na ang ''Colina Group'', sa panahon ng terorismo sa Peru, gayundin sa pampulitikang katiwalian.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=28 Disyembre 2017 |title=Peru's President pardons Alberto Fujimori. Heated protests in the country, even for the Bishops it is inappropriate |url=https://fides.org/en/news/63466-AMERICA_PERU_Peru_s_President_pardons_Alberto_Fujimori_Heated_protests_in_the_country_even_for_the_Bishops_it_is_inappropriate |access-date=21 Mayo 2025 |website=Agenzia Fides |language=en}}</ref> Noong 2017, pinuna niya ang pasya ni Pangulong Pedro Pablo Kuczynski na patawarin si Fujimori, at nanawagan kay Fujimori na "personal na humingi ng paumanhin para sa ilan sa mga malalaking kawalang-katarungan na nagawa".<ref>{{cite web |date=8 Mayo 2025 |title=El Papa León XIV y su relación con Perú, el país que adoptó como hogar y al que dedicó parte de su discurso |trans-title=Pope Leo XIV and his relationship with Peru, the country he adopted as his home and to which he dedicated part of his speech |url=https://www.perfil.com/noticias/protagonistas/papa-leon-xiv-y-su-relacion-con-peru-el-pais-que-adopto-como-su-hogar-y-a-quien-dedico-parte-de-su-discurso.phtml |access-date=21 Mayo 2025 |website=Perfil |language=es}}</ref> Ang kaniyang mga taon sa Peru ay nagbigay sa kaniya ng pansariling kaalaman tungkol sa pampulitikang karahasan at hindi pagkakapantay-pantay sa Peru, maging hanggang sa paglalakbay sa pamamagitan ng kabayo sa matatarik na kalsada dahil sa kaniyang mga pangakong misyonero sa mga nakabukod na pamayanan sa mga lambak ng Lambayeque.<ref>{{Cite web |last=Angulo |first=Jazmine |date=8 Mayo 2025 |title=El paso del Papa León XIV por Chiclayo: se trasladaba a caballo para ir hasta las zonas más alejadas del país |trans-title=Pope Leo XIV's passage through Chiclayo: he traveled on horseback to reach the most remote areas of the country |url=https://www.infobae.com/peru/2025/05/08/el-paso-del-papa-leon-xiv-por-chiclayo-se-trasladaba-a-caballo-para-ir-hasta-las-zonas-mas-alejadas-del-pais/ |access-date=21 Mayo 2025 |website=Infobae |language=es-ES}}</ref> Namumukod-tangi rin siya bilang tagapagtanggol ng karapatang pantao ng tipon ng rehiyon ng Norte Chico laban sa karahasan ng katipunang gerilya na [[Marxismo–Leninismo|Marxista–Leninista–Maoista]] na ''Shining Path''.<ref>{{cite web |last=Páez |first=Angel |date=May 8, 2025 |title=León XIV: el 'papa de Chiclayo' que vivió la violencia terrorista en Perú, acompañó a los humildes y se enfrentó al ex presidente Alberto Fujimori |trans-title=Leo XIV: The 'Pope of Chiclayo' who lived through terrorist violence in Peru, stood up for the poor, and confronted former President Alberto Fujimori. |url=https://www.clarin.com/mundo/leon-xiv-papa-chiclayo-vivio-violencia-terrorista-peru-acompano-humildes-enfrento-ex-presidente-alberto-fujimori_0_Tbln4pMRlQ.html?srsltid=AfmBOoo5zQtXI25EGIAO0Ag6u-tgFtVtqAn9fbwd-5WmoYs0kdczhWuc |access-date=May 9, 2025 |website=Clarín |language=es}}</ref><ref>{{cite web |date=May 8, 2025 |title=León XIV: El Papa que enfrentó a Alberto Fujimori cuando era obispo en Chiclayo |trans-title=Leo XIV: The Pope who confronted Alberto Fujimori when he was bishop in Chiclayo |url=https://www.atv.pe/noticia/leon-xiv-el-papa-que-enfrento-a-alberto-fujimori-cuando-era-obispo-en-chiclayo/ |access-date=May 9, 2025 |website=ATV – Atrevámonos |language=es}}</ref> == Priyor panlalawigan at priyor heneral (1998–2013) == Noong 1998, inahalal si Prevost bilang priyor panlalawigan ng Agustinong Pamprobinsiya ng Ina ng Mabuting Payo sa Chicago, at pormal na iniluklok sa puwesto noong 8 Marso 1999.<ref name="Vatican News 2025" /> Inihalal siyang priyor heneral ng Orden ni San Agustin noong 2001. Nanilbihan siya sa puwesto hanggang 2013, sa loob ng dalawang tig-anim na taong termino.<ref>{{cite news |date=11 Setyembre 2007 |title=Augustinians re-elect current Prior General at Chapter meeting |agency=[[Catholic News Agency]] |location=Rome, Italy |url=https://www.catholicnewsagency.com/news/10353/augustinians-re-elect-current-prior-general-at-chapter-meeting |access-date=20 Mayo 2025}}</ref> Bilang priyor heneral, nanirahan at nagtrabaho si Prevost sa Roma, ngunit madalang siyang naglakbay sa iba't ibang panig ng mundo. Bumalik si Prevost sa Estados Unidos noong 2013, kung saan nanilbihan siyang direktor ng pormasyon sa Kumbento ni San Agustin sa Chicago, at unang konsehal at bikaryo panlalawigan ng Agustinong Pamprobinsiya ng Ina ng Mabuting Payo.<ref name="Vatican News 2025" /> == Obispo ng Chiclayo (2015–2023) == [[File:Bishop_of_Chiclayo_Robert_Prevost_on_extreme_poverty_in_the_region_(2018).webm|thumb|Si Prevost bilang Obispo ng Chiclayo noong 2018, nagkokomento tungkol sa kahirapan sa rehiyon (sa wikang Espanyol).]]Noong 3 Nobyembre 2014, hinirang ni Papa Francisco si Prevost bilang tagapangasiwang apostoliko ng Diyosesis ng Chiclayo sa hilagang Peru at obispo titular ng Sufar.<ref>{{cite press release|title=Rinunce e nomine, 03.11.2014|trans-title=Resignations and Appointments, 03.11.2014|date=3 Nobyembre 2014|publisher=[[Holy See Press Office]]|url=https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2014/11/03/0814/01717.html|language=it|access-date=22 Mayo 2025|archive-date=26 Hunyo 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230626190210/https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2014/11/03/0814/01717.html|url-status=live}}</ref> Ang konsagrasyon niya ay ginanap noong 12 Disyembre 2014 sa Katedral ni Sta. Maria sa Chiclayo at pinamunuan ni Arsobispo James Green, ang nunsiyo para sa Peru.<ref>{{cite web |date=8 Mayo 2025 |title=Pope Francis' successor/ Who is Pope Leo XIV, who was elected today by the Conclave? |url=https://www.cna.al/english/kosova-bota/pasardhesi-i-papa-franceskut-kush-eshte-papa-leoni-xiv-qe-u-zgjodh-s-i429415 |access-date=22 Mayo 2025 |website=CNA}}</ref><ref>{{cite web |date=9 Mayo 2025 |title=US cardinal Prevost is new pope, chooses name Leo XIV |url=https://www.pna.gov.ph/index.php/articles/1249738 |access-date=22 Mayo 2025 |work=Philippine News Agency}}</ref> Noong 26 Setyembre 2015, pinangalanan siyang Obispo ng Chiclayo.<ref>{{cite web |date=26 Hulyo 1980 |title=Conventio Acuerdo entre la Santa Sede y la Republica del Perú |url=https://www.vatican.va/roman_curia/secretariat_state/archivio/documents/rc_seg-st_19800726_santa-sede-peru_sp.html |access-date=22 Mayo 2025 |website=Secretariat of State, Holy See |language=es}}</ref> Alinsunod sa kasunduan ng Santa Sede at Peru noong 1980, naging naturalisadong mamamayan muna sa Prevost bago maging obispo.<ref name="Rich, Dias & Horowitz 2025">{{cite news |last1=Rich |first1=Motoko |last2=Dias |first2=Elizabeth |last3=Horowitz |first3=Jason |date=8 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV, the First American Pontiff, Took a Global Route to the Top Post |newspaper=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/2025/05/08/world/europe/pope-leo-xiv-robert-francis-prevost.html |url-status=live |url-access=limited |access-date=22 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508234950/https://www.nytimes.com/2025/05/08/world/europe/pope-leo-xiv-robert-francis-prevost.html |archive-date=8 Mayo 2025}}</ref> Dahil sa mga lungsod ng Trujillo at Chulcanas naunang nagministro si Prevost, hindi siya pamilyar sa mga klerigo at layko ng kaniyang bagong diyosesis. Gayunman, napansin ng mga pari ng Chiclayo ang kakayahan ni Prevost sa wikang Espanyol kumpara sa mga Amerikanong pari na dati nang nanilbihan sa kanilang rehiyon.<ref name="Beltrán">{{Cite news |last=Beltrán |first=Edgar |date=20 Mayo 2025 |title='Great charity and great clarity' - How Pope Leo is remembered in Chiclayo |language=en |work=The Pillar |url=https://www.pillarcatholic.com/p/great-charity-and-great-clarity-how |access-date=22 Mayo 2025}}</ref> Noong 13 Hulyo 2019, itinilagang miyembro si Prevost bilang kasapi ng Kongregasyon para sa mga Klerigo,<ref>{{cite press release|title=Rinunce e nomine, 13.07.2019|trans-title=Resignations and Appointments, 13-07.2019|date=13 Hulyo 2019|publisher=[[Holy See Press Office]]|url=https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2019/07/13/0589/01216.html|language=it|access-date=22 Mayo 2025|archive-date=28 Hulyo 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230728135715/https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2019/07/13/0589/01216.html|url-status=live}}</ref> at noong 15 Abril 2020, naging tagapangasiwang apostoliko ng Callao.<ref>{{Cite press release|title=Rinunce e nomine, 15.04.2020|trans-title=Resignations and Appointments, 15.04.2020|date=15 Abril 2020|publisher=[[Holy See Press Office]]|url=https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2020/04/15/0227/00504.html|language=it|access-date=22 Mayo 2025|archive-date=3 Hunyo 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230603173622/https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2020/04/15/0227/00504.html|url-status=live}}</ref> Noong 21 Nobyembre 2020, sinapi siya sa Kongregasyon para sa mga Obispo.<ref>{{cite press release|title=Rinunce e nomine, 21.11.2020|trans-title=Resignations and Appointments, 21.11.2020|date=21 Nobyembre 2020|publisher=[[Holy See Press Office]]|url=https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2020/11/21/0601/01405.html|language=it|access-date=22 Mayo 2025|archive-date=15 Hulyo 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230715174350/https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2020/11/21/0601/01405.html|url-status=live}}</ref> Sa Kapulungan ng mga Obispo sa Peru, nagsilbi siya sa permanenteng konseho (2018–2020) at nahalal bilang pangulo ng kanilang Komisyon para sa Edukasyon at Kultura noong 2019, habang kasapi rin ng Caritas Peru.<ref name="Wells, Olmo & Sullivan 2025">{{cite news |last1=Wells |first1=Ione |last2=Olmo |first2=Guillermo D. |last3=Sullivan |first3=Helen |date=9 Mayo 2025 |title=Peru celebrates Pope Leo XIV as one of their own |work=[[BBC News]] |url=https://www.bbc.com/news/articles/cewdl4e57v7o |access-date=22 Mayo 2025}}</ref><ref>{{cite web |date=8 Mayo 2025 |title=In-depth: A look at the man who has become Leo XIV |url=https://aleteia.org/2025/05/08/in-depth-a-look-at-the-man-who-has-become-leo-xiv |access-date=22 Mayo 2025 |website=Aleteia}}</ref>. Bilang obispo, nagtatag siya ng pang-diyosesis na Komisyon para sa Ekolohiyang Integral at nagtalaga ng isang babae upang pangunahan ito.<ref>{{cite news |last=Olmo |first=Guillermo D. |date=8 Mayo 2025 |title="Mi querida Diócesis de Chiclayo": la estrecha relación con Perú del nuevo papa León XIV |language=es |trans-title="My beloved Diocese of Chiclayo": the new Pope Leo XIV's close relationship with Peru |work=[[BBC News]] Mundo |url=https://www.bbc.com/mundo/articles/czdypv1j86go.amp |access-date=22 Mayo 2025}}</ref> Nakipagpulong ng pribado si Prevost at Papa Francisco noong 1 Marso 2021,<ref>{{cite press release|title=Audiences, 01.03.2021|date=1 Marso 2021|publisher=[[Holy See Press Office]]|url=https://press.vatican.va/content/salastampa/en/bollettino/pubblico/2021/03/01/210301a.html|access-date=31 Mayo 2021|archive-date=9 Hunyo 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230609152208/https://press.vatican.va/content/salastampa/en/bollettino/pubblico/2021/03/01/210301a.html|url-status=live}}</ref> na nagsiklab ng haka-haka tungkol sa posibleng bagong puwesto sa Chicago o Roma.<ref>{{cite news |last=Gagliarducci |first=Andrea |date=6 Marso 2021 |title=Curial speculation follows papal meetings with bishops |agency=[[Catholic News Agency]] |url=https://www.catholicnewsagency.com/news/246724/curial-speculation-follows-papal-meetings-with-bishops |url-status=live |access-date=31 Mayo 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20230206000950/https://www.catholicnewsagency.com/news/246724/curial-speculation-follows-papal-meetings-with-bishops |archive-date=6 Pebrero 2023}}</ref> == Dikasteryo para sa mga Obispo at pagkakardenal (2023–2025) == Noong 30 Enero 2023, itinalaga ni Papa Francisco si Prevost bilang prefekto ng Dikasterya para sa mga Obispo.<ref>{{cite press release|title=Resignations and Appointments, 30.01.2023|date=30 Enero 2023|publisher=[[Holy See Press Office]]|url=https://press.vatican.va/content/salastampa/en/bollettino/pubblico/2023/01/30/230130b.html|access-date=22 Mayo 2025|archive-date=9 Hunyo 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230609041216/https://press.vatican.va/content/salastampa/en/bollettino/pubblico/2023/01/30/230130b.html|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news |date=30 Enero 2023 |title=Pope Francis names Chicago native head of Vatican bishops' department |work=[[The Pillar]] |url=https://www.pillarcatholic.com/p/pope-francis-names-bishop-robert-prevost-to-head-of-vatican-bishops-department |url-status=live |access-date=22 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508211009/https://www.pillarcatholic.com/p/pope-francis-names-bishop-robert-prevost-to-head-of-vatican-bishops-department |archive-date=22 Mayo 2025}}</ref> Bagama't ninais niyang manatili sa Peru, tinanggap niya ang bagong puwesto at paglipat sa Roma.<ref name="Bubola2">{{cite news |last=Bubola |first=Emma |date=9 Mayo 2025 |title=Francis Connected With Leo Long Ago and Boosted His Career |newspaper=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/2025/05/09/world/europe/pope-leo-francis.html |url-access=limited |access-date=22 Mayo 2025}}</ref> Noong 30 Setyembre 2023, hinirang na kardenal si Prevost, kasapi sa orden ng mga diyakonong kardenal. Itinalaga sa kaniya ang Kapilya ni Santa Monica ng mga Agustino.<ref>{{cite press release|title=Assignation of Titles and Deaconries to the new Cardinals, 30.09.2023|date=30 Setyembre 2023|publisher=[[Holy See Press Office]]|url=https://press.vatican.va/content/salastampa/en/bollettino/pubblico/2023/09/30/230930b.html|access-date=22 Mayo 2025|archive-date=1 Oktubre 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20231001021954/https://press.vatican.va/content/salastampa/en/bollettino/pubblico/2023/09/30/230930b.html|url-status=live}}</ref> Bilang prefekto, pinangunahan niya ang pagbusisi at pagrekomenda ng mga kandidato para sa pagka-obispo sa iba't ibang panig ng daigdig, kaya naman mas lalo siyang nakilala sa Simbahang Katolika.<ref>{{cite web |last=Wooden |first=Cindy |date=30 Abril 2025 |title=U.S. cardinal's résumé, demeanor land him on 'papabile' lists |url=https://angelusnews.com/news/vatican/cardinals-prevost/ |access-date=22 Mayo 2025 |website=Angelus}}</ref> Ito rin ang dahilan kung bakit naging bantog siyang ''[[papabile]]'' sa [[Kongklabeng Pampapa ng 2025|kongklabe]].<ref name="NCR 20252">{{cite web |last=White |first=Christopher |date=30 Abril 2025 |title=The first American pope? This cardinal has the best chance of making history in this conclave |url=https://www.ncronline.org/vatican/vatican-news/papal-front-runner-interest-polyglot-us-cardinal-prevost-rises-italian |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20250509061128/https://www.ncronline.org/vatican/vatican-news/papal-front-runner-interest-polyglot-us-cardinal-prevost-rises-italian |archive-date=9 Mayo 2025 |access-date=22 Mayo 2025 |work=[[National Catholic Reporter]]}}</ref><ref>{{cite news |date=2 Mayo 2025 |title=Who will be pope? Meet some possible contenders |work=PBS News Hour |url=https://www.pbs.org/newshour/world/who-will-be-pope-meet-some-possible-contenders |url-status=live |access-date=22 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250503001025/https://www.pbs.org/newshour/world/who-will-be-pope-meet-some-possible-contenders |archive-date=3 Mayo 2025}}</ref><ref>{{cite magazine |last=Baker |first=Aryn |date=6 Mayo 2025 |title=Who Could Be the Next Pope? These Are the Names to Know |url=https://time.com/7282843/next-pope-candidates-zuppi-parolin-tagle-turkson-erdo/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250506211100/https://time.com/7282843/next-pope-candidates-zuppi-parolin-tagle-turkson-erdo/ |archive-date=6 Mayo 2025 |access-date=22 Mayo 2025 |magazine=Time}}</ref> Noong 2023 Oktubre, itinalaga si Prevost bilang kasapi ng pito pang dikasteryo sa [[Kuryang Romano]] at sa Komisyong Pontipikal para sa Estado ng Vaticano.<ref name="Vatican News 202532">{{cite web |date=8 Mayo 2025 |title=Biography of Pope Leo XIV, born Robert Francis Prevost |url=https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-05/biography-of-robert-francis-prevost-pope-leo-xiv.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250509044847/https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-05/biography-of-robert-francis-prevost-pope-leo-xiv.html |archive-date=9 Mayo 2025 |access-date=22 Mayo 2025 |website=vaticannews.va}}</ref> Noong 6 Pebrero 2025, inasenso ni Francisco si Prevost sa orden ng mga obispong kardenal, at itinalaga siyang obispong titular ng Suburbikaryanong Diyosesis ng Albano.<ref>{{cite press release|title=Resignations and Appointments, 06.02.2025|date=6 Pebrero 2025|publisher=[[Holy See Press Office]]|url=https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2025/02/06/0113/00233.html|access-date=22 Mayo 2025|archive-date=23 Pebrero 2025|archive-url=https://web.archive.org/web/20250223233859/https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2025/02/06/0113/00233.html|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |date=6 Pebrero 2025 |title=College of Cardinals: Pope extends terms of dean and vice-dean |url=https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-02/college-of-cardinals-pope-extends-terms-of-dean-and-vice-dean.html |access-date=22 Mayo 2025 |website=[[Vatican News]]}}</ref> == Pagkapapa (2025–kasalukuyan) == === Pagkahalal === Inihalal si Prevost bilang papa noong 8 Mayo 2025, sa pangalawang araw ng kongklabe, at sa ika-apat na balota. Sinenyales ng puting usok mula sa [[Kapilya Sistina]], bandang alas sais sa Roma, na mayroon nang napiling papa.<ref>{{cite news |date=8 Mayo 2025 |title=Just In: White smoke pours from the Sistine Chapel chimney, signaling a pope has been elected to lead the Catholic Church |work=[[Associated Press News]] |url=https://apnews.com/live/conclave-pope-catholic-church-updates-5-8-2025#00000196-b0a9-dbbd-a7b6-f6bb3f4f0000 |access-date=20 Mayo 2025}}</ref> Matapos tanggapin ang kaniyang pagkahalal at piliin ang kaniyang pangalan bilang papa, niyakap ni Leon ang kaniyang mga kapwa kardenal pagkalabas ng Kapilya Sistina. Si Dominique Mamberti, bilang kardenal protodiyakono, ang nagpahayag ng kinaugaliang pagpapahayag sa [[Wikang Latin|Latin]], ''[[Habemvs papam|Habemus papam]]'', upang ipakilala si Papa Leon XIV sa madla mula sa gitnang balkonahe ng [[Basilika ni San Pedro]].<ref>{{cite news |last1=Deliso |first1=Meredith |last2=Forrester |first2=Megan |date=8 Mayo 2025 |title=What we know about Leo XIV, the new American pope |agency=ABC News |url=https://abcnews.go.com/International/new-american-pope-leo-xiv-robert-prevost/story?id=121604332 |access-date=20 Mayo 2025}}</ref><ref name="Galeazzi 2025">{{cite web |last=Galeazzi |first=Giacomo |date=8 Mayo 2025 |title=Leone, nome forte contro i potenti. Un omaggio alla dottrina sociale |trans-title=Leo, a strong name against the powerful. A tribute to social doctrine |url=https://www.lastampa.it/cronaca/speciali/conclave/2025/05/09/news/leone_nome_forte_contro_i_potenti-15138555/ |access-date=20 Mayo 2025 |website=La Stampa |language=it}}</ref> [[Talaksan:Pope_Leo_XIV_on_the_loggia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pope_Leo_XIV_on_the_loggia.jpg|thumb|Si Papa Leon&nbsp;XIV, kumakaway mula sa gitnang balkonahe ng Basilika ni San Pedro sa unang pagkakataon bilang papa.]] Sinuot ni Leon ang kinaugaliang estola pampapa at mozzetta,<ref>{{cite web |last=Wooden |first=Cindy |date=8 Mayo 2025 |title=Chicago native Cardinal Prevost elected pope, takes name Leo XIV |url=https://www.usccb.org/news/2025/chicago-native-cardinal-prevost-elected-pope-takes-name-leo-xiv |access-date=20 Mayo 2025 |publisher=United States Conference of Catholic Bishops}}</ref> mga kasuotang hindi ginamit ni [[Papa Francisco]] noong ipinakilala siya sa madla. Ibinihagi niya ang kaniyang unang talumpati sa wikang Italyano at Espanyol, at ipinagkaloob ang bendisyong ''Urbi et Orbi'' sa unang pagkakataon sa wikang Latin. Si Leon ang ika-267 papa ng Simbahang Katolika,<ref>{{cite web |last1=Watling |first1=Tom |last2=Bedigan |first2=Mike |date=8 Mayo 2025 |title=Chicago-born Robert Prevost appointed 267th Pope |url=https://www.independent.co.uk/news/world/europe/new-pope-robert-prevost-conclave-catholic-b2746517.html |access-date=20 Mayo 2025 |website=The Independent}}</ref> ang unang papa mula sa Orden ni San Agustin, at ang pangalawang papa mula sa [[Kaamerikahan]] (kasunod ni Papa Francisco).<ref name="Vatican News 20252">{{cite web |date=8 Mayo 2025 |title=Biography of Pope Leo XIV, born Robert Francis Prevost |url=https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-05/biography-of-robert-francis-prevost-pope-leo-xiv.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250509044847/https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-05/biography-of-robert-francis-prevost-pope-leo-xiv.html |archive-date=9 Mayo 2025 |access-date=20 Mayo 2025 |website=vaticannews.va}}</ref><ref name="Kirby & Wells 2025">{{cite news |last1=Kirby |first1=Paul |last2=Wells |first2=Ione |date=9 Mayo 2025 |title=Who is Robert Prevost, the new Pope Leo XIV? |work=[[BBC News]] |url=https://www.bbc.com/news/articles/c0ln80lzk7ko |access-date=20 Mayo 2025}}</ref> Siya ay dalawahang mamamayan ng Peru at Estados Unidos.<ref>{{cite news |last1=Horowitz |first1=Jason |last2=Rich |first2=Motoko |last3=Dias |first3=Elizabeth |date=8 Mayo 2025 |title=Robert Francis Prevost, Now Leo XIV, Is First American Pope |newspaper=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/live/2025/05/08/world/pope-conclave-news |access-date=20 Mayo 2025 |issn=0362-4331}}</ref> Itinuturing siyang unang Amerikanong papa<ref>{{cite news |last=Robecco |first=Valeria |date=9 Mayo 2025 |title=Donald tra stupore e orgoglio: 'Spero di vederlo presto'. Festa per lo 'yankee latino' |language=it |trans-title=Donald between amazement and pride: 'I hope to see him soon'. Celebration for the 'Latin Yankee' |work=Il Giornale |url=https://www.ilgiornale.it/news/politica-estera/donald-stupore-e-orgoglio-spero-vederlo-presto-festa-yankee-2476468.html |url-status=live |access-date=20 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250510151036/https://www.ilgiornale.it/news/politica-estera/donald-stupore-e-orgoglio-spero-vederlo-presto-festa-yankee-2476468.html |archive-date=10 Mayo 2025}}</ref> sa bisa ng pagkakapanganak sa Estados Unidos.<ref>{{cite news |last1=Horowitz |first1=Jason |last2=Rich |first2=Motoko |last3=Dias |first3=Elizabeth |date=8 Mayo 2025 |title=Robert Francis Prevost, Now Leo XIV, Is First American Pope |newspaper=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/live/2025/05/08/world/pope-conclave-news |access-date=20 Mayo 2025 |issn=0362-4331}}</ref><ref>{{cite news |last1=Faiola |first1=Anthony |last2=Boorstein |first2=Michelle |last3=Pitrelli |first3=Stefano |date=8 Mayo 2025 |title=Leo XIV, elevated by Francis, becomes first American pope |newspaper=The Washington Post |url=https://www.washingtonpost.com/world/2025/05/08/pope-leo-robert-prevost-conclave-catholic/ |access-date=20 Mayo 2025 |issn=0190-8286}}</ref><ref>{{cite web |date=9 Mayo 2025 |title=Robert Francis Prevost becomes first U.S.-born pope |url=https://www.nbcnews.com/world/the-vatican/live-blog/conclave-2025-live-updates-rcna205525 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508170131/https://www.nbcnews.com/world/the-vatican/live-blog/conclave-2025-live-updates-rcna205525 |archive-date=8 Mayo 2025 |access-date=20 Mayo 2025 |publisher=NBC News}}</ref> Siya rin ang pangalawang papa na katutubong mananalita ng wikang Ingles, kasunod ni Papa Adrian IV.<ref>{{cite web |last=Sporzynski |first=Darius von Guttner |date=9 Mayo 2025 |title='Peace be with all of you': how Pope Leo XIV embodies a living dialogue between tradition and modernity |url=https://theconversation.com/peace-be-with-all-of-you-how-pope-leo-xiv-embodies-a-living-dialogue-between-tradition-and-modernity-256084 |access-date=20 Mayo 2025 |website=The Conversation}}</ref> Si Leon rin ang unang papa na isinilang pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] at sa kasagsagan ng [[Digmaang Malamig]]. Bagkus, siya rin ang unang papa na pinanganak sa henerasyong ''Baby Boomer''. Bagama't si Leon ang unang papa mula sa Orden ni San Agustin,<ref>{{cite press release|title=Augustinian Friar and Villanova University Alumnus Elected Pope|date=8 Mayo 2025|url=https://www1.villanova.edu/university/media/press-releases/2025/pope.html|access-date=20 Mayo 2025|publisher=[[Villanova University]]}}</ref><ref>{{cite web |last=Giesen |first=Greg |date=8 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV is first Augustinian pope. What is the Augustinian order? |url=https://www.yahoo.com/news/pope-leo-xiv-first-augustinian-194122012.html |access-date=20 Mayo 2025 |via=[[Yahoo News]] |newspaper=[[The News Journal]]}}</ref> pampito siya sa mga relihiyosong papa na tagasunod ng Tuntuning Agustino.<ref>{{cite news |last=Byfield |first=Erica |date=8 Mayo 2025 |title=What is the Order of St. Augustine, which counts Pope Leo XIV as a member? |publisher=[[WNBC]] |url=https://www.nbcnewyork.com/news/what-is-the-order-of-st-augustine-pope-leo-xiv/6257174/ |access-date=20 Mayo 2025}}</ref>[[Talaksan:Secretary_Rubio_Attends_Papal_Inauguration_Mass_(54527762460).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Secretary_Rubio_Attends_Papal_Inauguration_Mass_(54527762460).jpg|right|thumb|Unang biyahe ni Papa Leon XIV sa popemobile bago ang kaniyang inagurasyon.]] === Mga sumunod na pangyayari === Noong 9 Mayo, isang araw pagkatapos ng kaniyang pagkahalal, ipinagdiriwang ni Leon ang kaniyang unang [[Misa]] bilang papa sa Kapilya Sistina kasama ang mga kardenal. Sa kaniyang homiliya, binatikos niya ang kawalan ng pananampalataya sa mundo, at nangarap ng simbahang nagsisilbing "tanglaw na nagbibigay-liwanag sa madidilim na gabi sa mundo".<ref>{{cite news |last=Mao |first=Frances |date=9 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV calls Church 'a beacon to illuminate dark nights' in first mass |work=BBC News |url=https://www.bbc.com/news/articles/c4g3dydj3e3o.amp |access-date=20 Mayo 2025}}</ref> Ibinalita na maninirahan si Leo sa [[Apostolikong Palasyo]] sa halip na sa Kasa Santa Marta, kung saan nanirahan si Francsico.<ref>{{Cite news |last1=McElwee |first1=Joshua |last2=Pullella |first2=Philip |date=17 Mayo 2025 |title=Moving back in: Pope Leo expected to live at Vatican's Apostolic Palace |work=Reuters |url=https://www.reuters.com/world/europe/moving-back-pope-leo-expected-live-vaticans-apostolic-palace-2025-05-16/ |url-status=live |access-date=20 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250516233545/https://www.reuters.com/world/europe/moving-back-pope-leo-expected-live-vaticans-apostolic-palace-2025-05-16/ |archive-date=16 Mayo 2025}}</ref><ref>{{cite web |last=Hernández |first=Virginia |date=9 Mayo 2025 |title=Adiós a Santa Marta: León XIV residirá en el Palacio Apostólico y la Misa de inicio de su Pontificado será el 18 de mayo |url=https://www.elmundo.es/internacional/2025/05/09/681e0e03e4d4d8d2758b4578.html |access-date=20 Mayo 2025 |website=El Mundo |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |date=12 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV set to move into long-abandoned papal apartment |url=https://international.la-croix.com/opinions/pope-leo-xiv-set-to-move-into-long-abandoned-papal-apartment |access-date=20 Mayo 2025 |website=La Croix International}}</ref> Ipinagdiriwang ang Misa inagurasyon ni Leo noong 18 Mayo sa [[Plaza ni San Pedro]].<ref>{{cite web |date=9 Mayo 2025 |title=Inauguration Mass of Pope Leo XIV to be held on May 18 |url=https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-05/inaugural-mass-of-pope-leo-xiv-to-be-held-on-may-18.html |access-date=20 Mayo 2025 |website=Vatican News}}</ref><ref name="Vatican-Inauguration-20252">{{cite web |last=Lubov |first=Deborah Castellano |title=Vatican releases Pope Leo XIV's liturgical celebrations for May |url=https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-05/pope-leo-xiv-s-liturgical-celebrations-this-may.html |access-date=20 Mayo 2025 |publisher=[[Vatican News]]}}</ref><ref name="Petrine2">{{cite web |last=Campisi |first=Tiziana |date=16 Mayo 2025 |title=The rite for the Inauguration of the Petrine Ministry of Leo XIV |url=https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-05/rite-inauguration-petrine-ministry-leo-xiv-symbolism-rites.html |access-date=20 Mayo 2025 |publisher=[[Vatican News]]}}</ref> Tinanggap niya sa Misa ang pallium at ang kaniyang [[Singsing ng Mangingisda]], tanda ng pagka-Obispo ng Roma at kahalili ni [[San Pedro]]. Labing-dalawang kinatawan ng Bayan ng Diyos, kabilang ang mga kardenal at obispo, ang bumati at nanumpa ng katapatan sa bagong papa.<ref>{{cite news |last1=Giuffrida |first1=Angela |date=18 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV holds inaugural Mass at St Peter's Square in front of 250,000 |language=en |newspaper=[[The Irish Times]] |url=https://www.irishtimes.com/world/europe/2025/05/18/pope-leo-xiv-inaugural-mass-st-peters-square-rome/ |access-date=20 Mayo 2025}}</ref> == Mga pananaw == [[File:Papa_Leone_XIII.jpeg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Papa_Leone_XIII.jpeg|thumb|Pinili ni Prevost ang pangalang pampapa na Leon bilang parangal kay [[Papa Leon XIII]] dahil sa kaniyang panlipunang pagtuturo at pagsulat.]] Ang pangalan ng paghahari ni Prevost ay pinili bilang parangal kay [[Papa Leon XIII]] (r. 1878–1903),<ref>{{Cite news |date=8 Mayo 2025 |title=Who is Pope Leo XIV and why does he overcome a taboo against a US pontiff? |language=en |agency=ABC News |url=https://www.abc.net.au/news/2025-05-09/who-is-pope-leo-xiv/105271844 |access-date=20 Mayo 2025}}</ref> na siyang sumulat ng ensiklikadang ''[[Rerum novarum]]'' na nagtatag ng makabagong Katolikong panlipunang pagtuturo at itinataguyod ang mga karapatan sa paggawa.<ref name="Galeazzi 20252">{{cite web |last=Galeazzi |first=Giacomo |date=8 Mayo 2025 |title=Leone, nome forte contro i potenti. Un omaggio alla dottrina sociale |trans-title=Leo, a strong name against the powerful. A tribute to social doctrine |url=https://www.lastampa.it/cronaca/speciali/conclave/2025/05/09/news/leone_nome_forte_contro_i_potenti-15138555/ |access-date=20 Mayo 2025 |website=La Stampa |language=it}}</ref><ref>{{Cite web |date=10 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV to Cardinals: Church must respond to digital revolution |url=https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-05/pope-leo-xiv-addresses-cardinals-10-may-2025-vatican.html |access-date=20 Mayo 2025 |website=Vatican News |language=en}}</ref> Ayon sa direktor ng Kawanihan ng Balita ng Banal na Luklukan na si Matteo Bruni, ang pagpili ng pangalang "Leon" ay "malinaw na isang sanggunian sa buhay ng mga kalalakihan at kababaihan, sa kanilang trabaho – kahit sa isang kapanahunan na minarkahan ng [[artipisyal na katalinuhan]]".<ref>{{cite web |last=Merlo |first=Francesca |date=8 Mayo 2025 |title=Matteo Bruni: Pope Leo XIV's name choice highlights the Church's mission |url=https://www.vaticannews.va/en/vatican-city/news/2025-05/matteo-bruni-holy-see-press-office-conference-leo-xiv-pope-elect.html |access-date=20 Mayo 2025 |website=Vatican News |language=en}}</ref> Ayon kay Kardinal Fernando Chomalí ng Tsile, sinabi sa kanya ni Leon na ang pagpili ng kaniyang pangalang pampapa ay batay sa kanyang pag-aalala tungkol sa mga pagbabago sa kalinangan ng daigdig, isang uri ng rebolusyong Copernican na kinasasangkutan ng artipisyal na katalinuhan at robotika. Sinabi ni Chomalí: "Siya ay binigyang inspirasyon ni Leon XIII, na sa gitna ng [[Rebolusyong Industriyal]] ay sumulat ng ''[[Rerum novarum]]'' na naglulunsad ng isang mahalagang palitang-usap sa pagitan ng simbahan at ng makabagong mundo."<ref>{{cite news |last=San Martin |first=Ines |date=9 Mayo 2025 |title=Chilean cardinal gives insight to the conclave |language=en |publisher=Our Sunday Visitor |url=https://www.osvnews.com/chilean-cardinal-gives-insight-to-the-conclave-that-elected-pope-leo-xiv/ |access-date=22 Mayo 2025}}</ref> Ipinaliwanag mismo ni Leon na "ang simbahan ay nag-aalok sa lahat ng kaban ng kaniyang panlipunang pagtuturo bilang tugon sa isa pang rebolusyong industriyal at sa mga pag-unlad sa larangan ng artipisyal na katalinuhan na nagdudulot ng mga bagong hamon para sa pagtatanggol sa karangalan ng tao, katarungan at paggawa."<ref name="Kent 2025">{{cite news |last=Kent |first=Lauren |date=10 Mayo 2025 |title=Pope Leo signals he will closely follow Francis and says AI represents challenge for humanity |language=en |publisher=[[CNN]] |url=https://edition.cnn.com/2025/05/10/europe/pope-leo-prevost-cardinals-artificial-intelligence-intl |access-date=22 Mayo 2025}}</ref><ref name="Winfield 2025">{{cite news |last=Winfield |first=Nicole |date=10 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV pledges to pursue the reforms of Pope Francis |language=en |newspaper=National Catholic Reporter |url=https://www.ncronline.org/vatican/vatican-news/pope-leo-xiv-pledges-pursue-reforms-pope-francis |access-date=22 Mayo 2025}}</ref> Sa isang panayam noong Mayo 2023, binigyang-diin ni Prevost ang pangangailangan para sa kahinahunan at tungkulin sa paggamit ng [[hatirang pangmadla]] upang maiwasan ang "pagpatong ng mga pagkakahti at alitan" at paggawa ng "pagkasira sa pakikipagniig ng Simbahan."<ref name="Tornielli 2023">{{cite web |last=Tornielli |first=Andrea |date=12 Mayo 2023 |title=The bishop is a pastor not a manager |url=https://www.osservatoreromano.va/en/news/2023-05/ing-019/the-bishop-is-a-pastor-not-a-manager.html |access-date=22 Mayo 2025 |website=L'Osservatore Romano |publisher= |language=en}}</ref> Ang pananaw na ito ay naaayon sa kaniyang ugali na magsalita nang "may pag-iingat at masusing pag-iisip" at "matibay na pagpapasiya at kalinawan" gaya ng inilarawan sa kaniya ni Christopher White, ang koresponden sa Lungsod ng Vaticano ng ''National Catholic Reporter''.<ref name="White 2025">{{cite news |last1=White |first1=Christopher |date=30 Abril 2025 |title=The first American pope? This cardinal has the best chance of making history in this conclave |language=en |newspaper=National Catholic Reporter |url=https://www.ncronline.org/vatican/vatican-news/papal-front-runner-interest-polyglot-us-cardinal-prevost-rises-italian |url-status=live |access-date=22 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250509061128/https://www.ncronline.org/vatican/vatican-news/papal-front-runner-interest-polyglot-us-cardinal-prevost-rises-italian |archive-date=9 Mayo 2025}}</ref> Sinaad ng National Catholic Reporter na si Pope Leo XIV ay nakatuon sa [[ekumenismo]] kasama ng iba pang mga denominasyong Kristiyano.<ref name="Reese2025">{{cite web |last1=Reese |first1=Thomas |date=14 Mayo 2025 |title=Can Pope Leo XIV be a compassionate pastor and a hard-nosed administrator? |url=https://www.ncronline.org/opinion/guest-voices/can-pope-leo-xiv-be-compassionate-pastor-and-hard-nosed-administrator |access-date=22 Mayo 2025 |publisher=National Catholic Reporter |language=en}}</ref> Sa pagpapasinaya ni Papa Leon XIV, tinukoy niya ang "mga kapatid na Kristiyanong Simbahan" at nanalangin para sa "isang nagkakaisang simbahan, isang tanda ng pagkakaisa at komunyon, na nagiging isang lebadura para sa isang mundong pinagkasundo."<ref name="Collins2025">{{cite web |last1=Collins |first1=Charles |date=18 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV calls for "unity" during his official inauguration |url=https://cruxnow.com/vatican/2025/05/pope-leo-xiv-calls-for-unity-during-his-official-inauguration |access-date=22 Mayo 2025 |website=Crux |publisher= |language=en}}</ref><ref name="WCC2025">{{cite web |date=19 Mayo 2025 |title=As Pope Leo XIV is inaugurated, WCC celebrates unity of humanity |url=https://www.oikoumene.org/news/as-pope-leo-xiv-is-inaugurated-wcc-celebrates-unity-of-humanity |access-date=22 Mayo 2025 |publisher=World Council of Churches |language=en}}</ref> == Mga sanggunian == {{Reflist}} ==Mga panlabas na kawing== {{Sister project links}} *[http://www.vatican.va/ ''Vatican: the Holy See'']&nbsp;– websayt ng Batikano <table width = 75% border = 2 align="center"><tr><td width = 35% align="center"> Sinundan ni:<br />[[Papa Francisco|Francisco]] (2013-2025)</td> <td width = 30% align="center">[[Kronolohikong tala ng mga Papa]] (2025-)</td> <td width = 35% align="center">Humalili:<br />Kasalukuyan </td></tr></table> {{Popes}} {{DEFAULTSORT:Leo 14}} [[Kategorya:Nabubuhay na mga tao]] [[Kategorya:Ipinanganak noong 1955]] [[Kategorya:Mga papa ng Simbahang Katoliko Romano]] 6a9wvq1jiyxkdtf4ffky9cvm7s7fyze 2164348 2164267 2025-06-10T10:45:44Z Cloverangel237 149506 Hindi ito kailangang isama rito dahil ang mga ito ay walang kinalaman sa Tagalog 2164348 wikitext text/x-wiki {{short description|Ika-267 Papa ng Simbahang Katolika}} {{Infobox Christian leader |type=pope |honorific-prefix = [[Papa]] |name=Leon XIV |image=Pope Leo XIV 3 (3x4 cropped).png |caption=Leon XIV |title=[[Bishop of Rome|Obispo ng Roma]] |term_start=8 Mayo 2025 |term_end= |predecessor=[[Papa Francisco]] |successor= |previous_post = {{indented plainlist| * Priyor Heneral ng Orden ni San Agustin (2001–2013) * Obispong Titular ng Sufar (2014–2015) * Tagapangasiwang Apostoliko ng [[Diyosesis ng Chiclayo]] (2014–2015) * Obispo ng Chiclayo (2015–2023) * Diyakonong Kardenal ng Santa Monica degli Agostiniani (2023–2025) * Prefekto ng Dikasterya para sa mga Obispo (2023–2025) * Pangulo ng Komisyong Pontipikal para sa America Latina (2023–2025) * Obispong Kardenal ng Suburbikaryong Diyosesis ng Albano (2025)}} |ordination=19 Hunyo 1982 |ordained_by=Jean Jadot |consecration=12 Disyembre 2014 |consecrated_by=James Patrick Green |cardinal=20 Setyembre 2023 |created_cardinal_by =[[Pope Francis|Francis]] |rank={{plainlist| * Diyakonong kardenal (2023–2025) * Obispong kardenal (2025)}} |birth_name=Robert Francis Prevost |birth_date={{Birth date and age|1955|09|14}} |birth_place=[[Chicago, Illinois]], Estados Unidos |nationality = {{Unbulleted list|Estados Unidos|Peru (mula 2015)<!--|Vatican City (since 2025)-->}} |education = {{indented plainlist| * Pamantasang Villanova (Batsilyer ng Agham) * Catholic Theological Union (Master ng Dibinidad) * Pamantasang Pontipikal ng Santo Tomas Aquino (Lisensiyado sa Batas Kanoniko,&nbsp;Doktorado sa batas Kanoniko)}} |motto = ''In illo Uno unum''</br>Sa yaóng [[Hesus|Isa]], may pagkakaisa |coat_of_arms=Coat of Arms of Pope Leo XIV.svg |signature=Signature of Pope Leo XIV.svg<!-- RELIABLE source: https://x.com/lacapital/status/1920587855778492826 --> }} Si '''Papa Leon XIV''' (ipinanganak bilang '''Robert Francis Prevost'''; 14 Setyembre 1955), ang kasalukuyang pinuno ng [[Simbahang Katoliko Romano|Simbahang Katolika]] at soberano ng [[Lungsod ng Vaticano|Estado ng Lungsod ng Vaticano]]. Inihalal siya sa [[Kongklabeng Pampapa ng 2025|kongklabeng pampapa ng 2025]] noong 8 Mayo bilang kahalili ni [[Papa Francisco]]. Taál ng [[Chicago|Chicago, Illinois]], si Prevost ay naging prayle ng Orden ni San Agustin noong 1977 at inordenang pari noong 1982. Bilang misyonero sa sumunod na dalawang dekada, nanilbihan siyang pastor sa parokya, kinatawan ng diyosesis, guro sa seminaryo, at administrador. Mula 2001 hanggang 2013, nanilbihan siyang priyor heneral ng Orden ni San Agustin. Bumalik siya sa Peru noong 2015 bilang Obispo ng Chiclayo hanggang 2023. Noong 2023, itinalaga siya ni [[Papa Francisco]] bilang Prefekto ng Dikasteryo para sa mga Obispo at pangulo ng Komisyong Pontipikal para sa America Latina, at hinirang siyang kardenal sa parehong taon.<ref>{{Cite web |last=Arceo |first=Acor |date=10 Mayo 2025 |title=For US Cardinal Prevost, road to becoming Pope Leo was paved in Peru |url=https://www.rappler.com/world/global-affairs/cardinal-robert-prevost-road-becoming-pope-leo-xiv-paved-peru/ |access-date=21 Mayo 2025 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref> Bilang kardenal, pinanindigan niya ang sinodalidad, diyalogong misyonero, at ugnayan patungkol sa mga isyung panlipunan at panteknolohiya. Tinalakay din niya ang mga isyu tulad ng pagbabago ng klima, pandaigdigang migrasyon, pamamahala sa simbahan, at karapatang pantao. Nagpamalas rin siya ng pagsang-ayon sa mga reporma ng [[Ikalawang Konsilyong Vaticano]]. Mamamayang Amerikano sa bisa ng sinilangang bayan, si Leo XIV ang unang papa na pinanganak sa [[Hilagang Amerika]] at may pagkamamamayang Peruviano (matapos maging naturalisado noong 2015). Siya rin ang pangalawang papa mula sa [[Kaamerikahan]] (kasunod ni Francisco), at ang unang papa mula sa Orden ni San Agustin. Ang kaniyang pangalang pampapa ay hango kay [[Papa Leon XIII]], na siyang nagpaunlad ng modernong katuruang panlipunang Katoliko sa gitna ng [[Ikalawang Rebolusyong Industriyal]]. Naniniwala si Leo XIV na ang kasalukuyang Ikaapat na Rebolusyong Industriyal, partikular na ang pag-unlad ng artificial intelligence at robotiks, ay nagpapamalas ng "panibagong hamon para sa pagtatanggol ng dignidad pantao, hustisiya, at paggawa."<ref>{{cite web |last1=Wells |first1=Christopher |date=14 Mayo 2025 |title=Leo XIII's times and our own - Vatican News |url=https://www.vaticannews.va/en/church/news/2025-05/leo-xiii-s-times-and-our-own.html |access-date=14 Mayo 2025 |website=vaticannews.va |language=en}}</ref> == Maagang buhay, pamilya, at pag-aaral == === Kaligiran at lipi === Pinanganak si Robert Francis Prevost noong 14 Setyembre 1955 sa Mercy Hospital sa [[Chicago]], Illinois.<ref name="FitzPatrick 2025">{{cite news |last=FitzPatrick |first=Lauren |date=3 Mayo 2025 |title=From Chicago's south suburbs to helping choose the next pope |language=en |newspaper=Chicago Sun-Times |url=https://chicago.suntimes.com/religion/2025/05/03/robert-prevost-pope-francis-conclave-catholic-church-dolton-saint-mary-assumption-parish |url-status=dead |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508173008/https://chicago.suntimes.com/religion/2025/05/03/robert-prevost-pope-francis-conclave-catholic-church-dolton-saint-mary-assumption-parish |archive-date=8 Mayo 2025}}</ref><ref name="Bosman 2025">{{cite news |last=Bosman |first=Julie |date=8 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV Grew Up in the Chicago Area |language=en |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/2025/05/08/us/pope-leo-xiv-chicago.html |url-status=dead |url-access=subscription |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508204328/https://www.nytimes.com/2025/05/08/us/pope-leo-xiv-chicago.html |archive-date=8 Mayo 2025 |issn=0362-4331}}</ref><ref>{{cite news |last1=Ward |first1=Joe |last2=Mercado |first2=Melody |last3=Hernandez |first3=Alex V. |last4=Filbin |first4=Patrick |date=8 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV Named First American Pope — And He's From Chicago |language=en |newspaper=Block Club Chicago |url=https://blockclubchicago.org/2025/05/08/pope-leo-xiv-named-first-american-pope-and-hes-from-chicago/ |url-status=dead |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508184055/https://blockclubchicago.org/2025/05/08/pope-leo-xiv-named-first-american-pope-and-hes-from-chicago/ |archive-date=8 Mayo 2025}}</ref> Taál ng Ikapitong Pasagi ng New Orleans ang kaniyang ina na si Mildred (née Martínez) Prevost, na nagtapos sa DePaul University na may batsilyer sa ''library science'' noong 1947,<ref name="Chicago Tribune 1990">{{cite news |date=20 Hunyo 1990 |title=Obituary for Mildred Prevost |language=en |page=28 |work=Chicago Tribune |url=https://www.newspapers.com/article/chicago-tribune-obituary-for-mildred-pre/171971476/ |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508210650/https://www.newspapers.com/article/chicago-tribune-obituary-for-mildred-pre/171971476/ |archive-date=8 Mayo 2025 |via=Newspapers.com}}</ref><ref>{{Cite magazine |last=Burack |first=Emily |date=8 Mayo 2025 |title=A Guide to Pope Leo XIV's Family |url=https://www.townandcountrymag.com/society/money-and-power/a64716116/pope-leo-xiv-family-explained/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20250509092128/https://www.townandcountrymag.com/society/money-and-power/a64716116/pope-leo-xiv-family-explained/ |archive-date=9 Mayo 2025 |access-date=10 Mayo 2025 |magazine=Town & Country |language=en}}</ref> at ang kaniyang ama na si Louis Marius Prevost ay isang superintendente ng Brookwood School District 167 sa Glenwood, Illinois.<ref name="Chicago Tribune-1997">{{cite news |date=10 Nobyembre 1997 |title=Obituary for Louis M. Prevost |language=en |page=6 |newspaper=Chicago Tribune |url=https://www.newspapers.com/article/chicago-tribune-obituary-for-louis-m-pr/171963827/ |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508202031/https://www.newspapers.com/article/chicago-tribune-obituary-for-louis-m-pr/171963827/ |archive-date=May 8, 2025 |via=Newspapers.com}}</ref><ref>{{cite news |last=de Senneville |first=Loup Besmond |date=30 Enero 2023 |title=Démission du cardinal Ouellet : un évêque américain placé à la tête du dicastère pour les évêques |language=fr |trans-title=Resignation of Cardinal Ouellet: an American bishop appointed to head the dicastery for bishops |newspaper=La Croix |url=https://www.la-croix.com/Religion/Demission-cardinal-Ouellet-eveque-americain-place-tete-dicastere-eveques-2023-01-30-1201252968 |url-status=dead |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508201838/https://www.la-croix.com/Religion/Demission-cardinal-Ouellet-eveque-americain-place-tete-dicastere-eveques-2023-01-30-1201252968 |archive-date=8 Mayo 2025}}</ref><ref>{{Cite web |last=Musik |first=Morley |date=16 Mayo 2025 |title=From Hyde Park to the papacy: Pope Leo's local roots |url=https://www.hpherald.com/evening_digest/from-hyde-park-to-the-papacy-pope-leo-s-local-roots/article_4203c68e-f5ad-4d13-9972-66d45a62f17b.html?fbclid=IwY2xjawKVlV1leHRuA2FlbQIxMQBicmlkETFBTHdWY2FEVFVBanVjYVI1AR5HjTYkafIo0qFOF6yZ3sYv9OOZXjyU5r-r87gXFku0pQ4K49XS6NRnqWX5uQ_aem_vl60Hdg9BH1xtMCgXTS8oA |access-date=20 Mayo 2025 |website=Hyde Park Herald |language=en}}</ref> Siya rin ay isang beterano ng Hukbong Dagat ng Estados Unidos noong [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] kung saan isa siya sa unang nanguna sa isang sasakyang pang-ilog ng mga sundalo sa mga palapag ng Normandiya at kalaunan ay lumahok sa ''Operation Dragoon'' sa katimugang Pransiya.<ref name="Vergun 2025">{{Cite news |last=Vergun |first=David |date=9 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV's Father Served in the Navy During World War II |language=en |publisher=United States Department of Defense |url=https://www.defense.gov/News/News-Stories/Article/Article/4180629/pope-leo-xivs-father-served-in-the-navy-during-world-war-ii/ |access-date=20 Mayo 2025}}</ref> Mayroon siyang dalawang nakatatandang kapatid na lalaki si Prevost na sina Louis at John.<ref name="FitzPatrick 2025" /><ref name="Griffin 2025">{{cite news |last1=Griffin |first1=Jake |date=8 Mayo 2025 |title='It was a shocking moment': New pope's brother lives in New Lenox |language=en |work=Chicago Daily Herald |url=https://www.dailyherald.com/20250508/news/it-was-a-shocking-moment-new-popes-brother-lives-in-new-lenox/ |url-status=dead |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250509071047/https://www.dailyherald.com/20250508/news/it-was-a-shocking-moment-new-popes-brother-lives-in-new-lenox/ |archive-date=9 Mayo 2025}}</ref> === Maagang buhay at pag-aaral === [[File:Pope_Leo_XIV_childhood_home.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pope_Leo_XIV_childhood_home.jpg|alt=A front view of a one-story, red brick, detached house|left|thumb|202x202px|Tahanan ni Prevost sa kaniyang kabataan sa Dolton, Illinois]] Pinalaki sa Dolton, Illinois, isang [[naik]] sa Chicago, lumaki si Prevost sa parokya ng St. Mary of the Assumption, kung saan siya nag-aral, umawit sa koro, at nagsilbing sakristan.<ref name="FitzPatrick 2025" /> Hinangad ni Prevost ang pagkapari noong siya ay bata pa at naglalaro ng kunwaring misa sa bahay kasama ang kaniyang mga kapatid. Kilala bilang "Bob" o "Rob" sa kaniyang mga kababata at mga magulang,<ref>{{cite news |last1=Mervosh |first1=Sarah |last2=Maag |first2=Christopher |date=9 Mayo 2025 |title=Two Priests Reflect on Their Longtime Friend Bob, Now Pope Leo XIV |language=en |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/2025/05/08/us/pope-leo-bob-villanova.html |url-status=dead |url-access=subscription |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250509103738/https://www.nytimes.com/2025/05/08/us/pope-leo-bob-villanova.html |archive-date=9 Mayo 2025 |issn=0362-4331}}</ref> nagtapos siya ng [[edukasyong sekundarya]] sa St. Augustine Seminary High School sa Holland, Michigan noong 1973,<ref>{{cite news |last1=Van Gilder |first1=Rachel |last2=Sanchez |first2=Josh |date=8 Mayo 2025 |title=New pope attended Catholic high school in West Michigan |language=en |publisher=WOOD-TV |url=https://www.woodtv.com/news/allegan-county/new-pope-attended-catholic-school-in-west-michigan/ |url-status=dead |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250509061043/https://www.woodtv.com/news/allegan-county/new-pope-attended-catholic-school-in-west-michigan/ |archive-date=9 Mayo 2025}}</ref> kung saan nakakamit siya ng Liham ng Papuri para sa kahusayan sa akademya, patuloy na pagiging mag-aaral na may karangalan, at pagsilbi bilang púnong patnugot sa kanilang anwaryo, kalihim sa konseho ng mag-aaral, at miyembro ng [[National Honor Society]].<ref>{{cite news |date=7 Oktubre 1972 |title=Robert Prevost is Commended |language=en |pages=5 |newspaper=The Holland Sentinel |url=https://www.newspapers.com/article/the-holland-evening-sentinel-robert-prev/171971875/ |url-status=dead |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508202601/https://www.newspapers.com/article/the-holland-evening-sentinel-robert-prev/171971875/ |archive-date=8 Mayo 2025 |via=Newspapers.com}}</ref><ref>{{cite news |date=February 20, 1974 |title=St. Augustine Wins 1973 Yearbook Award |pages=17 |newspaper=The Holland Sentinel |url=https://www.newspapers.com/article/the-holland-evening-sentinel-st-augusti/171973007/ |url-status=dead |access-date=May 8, 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508202833/https://www.newspapers.com/article/the-holland-evening-sentinel-st-augusti/171973007/ |archive-date=May 8, 2025}}</ref> Lumahok din siya sa mga timpalak-bigkasan at debate, kung saan lumahok siya sa Congressional Debate.<ref>{{Cite news |date=24 Oktubre 1972 |title=Attends State Forensic Congress in Lansing |language=en |newspaper=The Holland Sentinel |url=https://www.newspapers.com/article/the-holland-evening-sentinel-robert-pre/171978267/ |url-status=dead |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250509093655/https://www.newspapers.com/article/the-holland-evening-sentinel-robert-pre/171978267/ |archive-date=9 Mayo 2025 |via=Newspapers.com}}</ref> === Unibersidad === Nagtapos sa kolehiyo si Prevost sa Villanova University, isang kolehiyong Agustino, noong 1977 na may katibayan na Batsilyer sa Agham sa matematika.<ref name="Mervosh 2025">{{cite news |last=Mervosh |first=Sarah |date=8 Mayo 2025 |title=The Pope Is a Graduate of Villanova, Where the Church Bells Won't Stop Ringing |language=en |newspaper=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2025/05/08/world/europe/villanova-pope-leo-xiv.html |url-status=live |url-access=subscription |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508233134/https://www.nytimes.com/2025/05/08/world/europe/villanova-pope-leo-xiv.html |archive-date=8 Mayo 2025}}</ref><ref>{{Cite web |last=Arceo |first=Acor |date=10 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV gives Pennsylvania’s Villanova University another reason to cheer |url=https://www.rappler.com/world/us-canada/pope-leo-xiv-villanova-university-celebration/ |access-date=10 Mayo 2025 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref><ref name="Vatican News 2025">{{cite web |date=8 Mayo 2025 |title=Biography of Pope Leo XIV, born Robert Francis Prevost |url=https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-05/biography-of-robert-francis-prevost-pope-leo-xiv.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250509044847/https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-05/biography-of-robert-francis-prevost-pope-leo-xiv.html |archive-date=9 Mayo 2025 |access-date=10 Mayo 2025 |website=Vatican News |language=en}}</ref> Nakatamo siya ng Masterado ng Dibinidad mula sa Catholic Theological Union sa Chicago noong 1982, at nagsilbi rin bilang guro ng pisika at matematika sa St. Rita of Cascia High School sa Chicago sa panahon ng kaniyang pag-aaral.<ref name="Rich, Dias & Horowitz 2025">{{cite news |last1=Rich |first1=Motoko |last2=Dias |first2=Elizabeth |last3=Horowitz |first3=Jason |date=8 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV, the First American Pontiff, Took a Global Route to the Top Post |language=en |newspaper=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2025/05/08/world/europe/pope-leo-xiv-robert-francis-prevost.html |url-access=subscription |access-date=10 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508234950/https://www.nytimes.com/2025/05/08/world/europe/pope-leo-xiv-robert-francis-prevost.html |archive-date=8 Mayo 2025}}</ref> Natamo niya ang Lisensiyado sa Batas Kanoniko noong 1984, na sinundan ng katibayan bilang Doktor sa Batas Kanoniko noong 1987 sa Pontifical University of Saint Thomas Aquinas sa [[Roma]].<ref name="Vatican News 2025" /> Sa panahong ito, siya ay nanirahan sa tirahan ng Orden ni San Agustin sa unang pagkakataon at trinabaho ang kaniyang mga kasanayan sa wikang Italyano.<ref name="Horowitz, Bosman, Dias, Graham, Romero & Taj 2025">{{cite news |last1=Horowitz |first1=Jason |last2=Bosman |first2=Julie |last3=Dias |first3=Elizabeth |last4=Graham |first4=Ruth |last5=Romero |first5=Simon |last6=Taj |first6=Mitra |date=17 Mayo 2025 |title=Long Drives and Short Homilies: How Father Bob Became Pope Leo |language=en |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/2025/05/17/world/europe/robert-prevost-pope-leo-xiv.html |url-access=registration |access-date=20 Mayo 2025}}</ref> Ang kaniyang tesis sa doktorado ay isang pag-aaral tungkol sa papel ng lokal na priyor sa Orden ni San Agustin.<ref name="Vatican News 2025" /> Ginawaran siya ng Villanova University ng titulong Doktor sa Humanidades noong 2014.<ref name="Mervosh 2025" /> == Maagang karera (1977-1998) == [[File:Immaculate_Conception_Church_Lafayette_at_Longfellow_St._Louis_MO.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Immaculate_Conception_Church_Lafayette_at_Longfellow_St._Louis_MO.jpg|thumb|Ginugol ni Prevost ang kaniyang unang taon bilang Agustino sa Simbahan ng Imnaculada Concepcion sa St. Louis, Missouri.]] === Pagbuo at maagang pagkapari === Noong 1 Setyembre 1977, sumapi si Prevost sa Orden ni San Agustin bilang nobisyado at nanirahan sa Simbahan ng Imnaculada Concepcion sa Compton Heights, St. Louis, Missouri.<ref>{{Citeweb |last=Kukuljan |first=Steph |date=8 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV in St. Louis: 'Bob' Prevost started his papal journey here |url=https://www.stltoday.com/news/local/metro/article_89d4062b-75e0-495e-8b30-a91e8a0ac920.html |access-date=10 Mayo 2025 |website=STLtoday.com |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=8 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV Lived In St. Louis While Preparing For The Priesthood |url=https://www.stlmag.com/news/pope-leo-xiv-lived-in-st-louis/ |access-date=10 Mayo 2025 |website=St. Louis Magazine |language=en-US}}</ref> Ipinahayag niya ang kaniyang mga paunang panata noong Setyembre 1978, at ang kaniyang mga maanyong panata noong Agosto 1981.<ref name="Catholic-Hierarchy">{{Cite web |title=Pope Leo XIV (Robert Francis Prevost) |url=https://www.catholic-hierarchy.org/bishop/bprevost.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250125025948/https://www.catholic-hierarchy.org/bishop/bprevost.html |archive-date=25 Enero 2025 |access-date=10 Mayo 2025 |website=Catholic-Hierarchy |language=en}}</ref> Naordinahan bilang pari si Prevost sa Roma, sa simbahan ni Santa Monica degli Agostiniani ni Arsobispo Jean Jadot noong 19 Hunyo 1982.<ref name="Scaramuzzi 2025">{{cite web |last=Scaramuzzi |first=Iacopo |date=25 Abril 2025 |title=Prevost, il cardinale americano cosmopolita e schivo che può essere l'outsider |trans-title=Prevost, the cosmopolitan and shy American cardinal who could be the outsider |url=https://www.repubblica.it/esteri/2025/04/26/news/robert_francis_prevost_cardinale_conclave_papabili-424147258/ |access-date=20 Mayo 2025 |website=La Repubblica |language=it}}</ref> === Gawaing misyonero sa Peru === Sumali si Prevost sa misyong Agustino sa Peru noong 1985, kung saan nagsilbi siya bilang kanselor ng Prelatura Teritoryal ng Chulucanas mula 1985 hanggang 1986.<ref name="Moral Antón 20142">{{cite web |last=Moral Antón |first=Alejandro |date=3 Nobyembre 2014 |title=Robert F. Prevost nombrado Administrador Apostólico en Chiclayo |trans-title=Robert F. Prevost appointed Apostolic Administrator in Chiclayo |url=http://augustinians.net/index.php?mact=News,cntnt01,detail,0&cntnt01articleid=483&cntnt01returnid=49 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304191403/http://augustinians.net/index.php?mact=News,cntnt01,detail,0&cntnt01articleid=483&cntnt01returnid=49 |archive-date=4 Marso 2016 |access-date=20 Mayo 2025 |website=Augustinians.net |language=es}}</ref> Noong 1987, matapos ipagtanggol ang kaniyang tesis sa doktorado, siya ay naging direktor ng bokasyon at direktor ng misyon ng Agustinong Pamprobinsiya ng Ina ng Mabuting Payo sa Olympia Fields, Illinois, at nagtrabaho sa kaguruan ng Nobisyadang Agustino sa Oconomowoc, Wisconsin, bago bumalik sa Peru noong 1988.<ref>{{cite web |date=28 Setyembre 2023 |title=Augustinian Archbishop Robert Francis Prevost, O.S.A., to become Cardinal |url=https://mendelchs.org/blog/2023/09/28/watch-archbishop-robert-prevost-o-s-a-becomes-a-cardinal-this-weekend/ |access-date=20 Mayo 2025 |website=Mendel Catholic Prep Alumni Association |language=en}}</ref> Sa kaniyang panahon sa Peru, nakilala at pinahahalagahan ni Prevost ang paring Dominikano at teologo na si Gustavo Gutierrez, isang tagapagtatag ng teolohiya ng pagpapalaya.<ref name="Scaramuzzi 20252">{{cite web |last=Scaramuzzi |first=Iacopo |date=25 Abril 2025 |title=Prevost, il cardinale americano cosmopolita e schivo che può essere l'outsider |trans-title=Prevost, the cosmopolitan and shy American cardinal who could be the outsider |url=https://www.repubblica.it/esteri/2025/04/26/news/robert_francis_prevost_cardinale_conclave_papabili-424147258/ |access-date=20 Mayo 2025 |website=La Repubblica |language=it}}</ref> Natutunan din niya at pinagkadalubhasaan ang wikang Espanyol sa panahong ito.<ref name="Horowitz, Bosman, Dias, Graham, Romero & Taj 2025" /> Gumugol ng isang dekada si Prevost sa pamumuno sa isang seminaryong Agustino sa Trujillo, kung saan siya ay nagtuturo ng batas kanoniko sa seminaryong diyosesis, kapitan ng pag-aaral, nagsilbi bilang isang hukom sa hukumang panrehiyon ng simbahan, at nagtatrabaho sa ministeryo ng parokya sa labas ng lungsod.<ref>{{cite book |last=Kelly |first=John J. |url=https://archive.org/details/adventureinfaith0000kell/mode/1up |title=Adventure in Faith: The Story of the Chulucanas Prelature |date=1989 |publisher=Augustinian Historical Institute, Villanova University |isbn=978-0-941491-42-6 |access-date=20 Mayo 2025 |via=Internet Archive}}</ref> Siya ay napatunayang matagumpay sa mga pagsisikap ng mga Agustino na kumuha ng mga Peruano para sa pagkapari at pamumuno sa orden.<ref>{{cite news |last=Winters |first=Michael Sean |date=8 Mayo 2025 |title=Prevost is new pope, an American cardinal committed to the reforms Pope Francis began |language=en |work=National Catholic Reporter |url=https://www.ncronline.org/opinion/prevost-new-pope-american-cardinal-committed-reforms-pope-francis-began |access-date=21 Mayo 2025}}</ref> Sa kasagsagan ng kapanahunang ''Fujimato'', Pinuna ni Prevost ang mga gawain ng noo'y pangulo na si Alberto Fujimori, na naglagay ng natatanging diin sa mga biktima ng Hukbong Peruano, lalo na ang ''Colina Group'', sa panahon ng terorismo sa Peru, gayundin sa pampulitikang katiwalian.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=28 Disyembre 2017 |title=Peru's President pardons Alberto Fujimori. Heated protests in the country, even for the Bishops it is inappropriate |url=https://fides.org/en/news/63466-AMERICA_PERU_Peru_s_President_pardons_Alberto_Fujimori_Heated_protests_in_the_country_even_for_the_Bishops_it_is_inappropriate |access-date=21 Mayo 2025 |website=Agenzia Fides |language=en}}</ref> Noong 2017, pinuna niya ang pasya ni Pangulong Pedro Pablo Kuczynski na patawarin si Fujimori, at nanawagan kay Fujimori na "personal na humingi ng paumanhin para sa ilan sa mga malalaking kawalang-katarungan na nagawa".<ref>{{cite web |date=8 Mayo 2025 |title=El Papa León XIV y su relación con Perú, el país que adoptó como hogar y al que dedicó parte de su discurso |trans-title=Pope Leo XIV and his relationship with Peru, the country he adopted as his home and to which he dedicated part of his speech |url=https://www.perfil.com/noticias/protagonistas/papa-leon-xiv-y-su-relacion-con-peru-el-pais-que-adopto-como-su-hogar-y-a-quien-dedico-parte-de-su-discurso.phtml |access-date=21 Mayo 2025 |website=Perfil |language=es}}</ref> Ang kaniyang mga taon sa Peru ay nagbigay sa kaniya ng pansariling kaalaman tungkol sa pampulitikang karahasan at hindi pagkakapantay-pantay sa Peru, maging hanggang sa paglalakbay sa pamamagitan ng kabayo sa matatarik na kalsada dahil sa kaniyang mga pangakong misyonero sa mga nakabukod na pamayanan sa mga lambak ng Lambayeque.<ref>{{Cite web |last=Angulo |first=Jazmine |date=8 Mayo 2025 |title=El paso del Papa León XIV por Chiclayo: se trasladaba a caballo para ir hasta las zonas más alejadas del país |trans-title=Pope Leo XIV's passage through Chiclayo: he traveled on horseback to reach the most remote areas of the country |url=https://www.infobae.com/peru/2025/05/08/el-paso-del-papa-leon-xiv-por-chiclayo-se-trasladaba-a-caballo-para-ir-hasta-las-zonas-mas-alejadas-del-pais/ |access-date=21 Mayo 2025 |website=Infobae |language=es-ES}}</ref> Namumukod-tangi rin siya bilang tagapagtanggol ng karapatang pantao ng tipon ng rehiyon ng Norte Chico laban sa karahasan ng katipunang gerilya na [[Marxismo–Leninismo|Marxista–Leninista–Maoista]] na ''Shining Path''.<ref>{{cite web |last=Páez |first=Angel |date=May 8, 2025 |title=León XIV: el 'papa de Chiclayo' que vivió la violencia terrorista en Perú, acompañó a los humildes y se enfrentó al ex presidente Alberto Fujimori |trans-title=Leo XIV: The 'Pope of Chiclayo' who lived through terrorist violence in Peru, stood up for the poor, and confronted former President Alberto Fujimori. |url=https://www.clarin.com/mundo/leon-xiv-papa-chiclayo-vivio-violencia-terrorista-peru-acompano-humildes-enfrento-ex-presidente-alberto-fujimori_0_Tbln4pMRlQ.html?srsltid=AfmBOoo5zQtXI25EGIAO0Ag6u-tgFtVtqAn9fbwd-5WmoYs0kdczhWuc |access-date=May 9, 2025 |website=Clarín |language=es}}</ref><ref>{{cite web |date=May 8, 2025 |title=León XIV: El Papa que enfrentó a Alberto Fujimori cuando era obispo en Chiclayo |trans-title=Leo XIV: The Pope who confronted Alberto Fujimori when he was bishop in Chiclayo |url=https://www.atv.pe/noticia/leon-xiv-el-papa-que-enfrento-a-alberto-fujimori-cuando-era-obispo-en-chiclayo/ |access-date=May 9, 2025 |website=ATV – Atrevámonos |language=es}}</ref> == Priyor panlalawigan at priyor heneral (1998–2013) == Noong 1998, inahalal si Prevost bilang priyor panlalawigan ng Agustinong Pamprobinsiya ng Ina ng Mabuting Payo sa Chicago, at pormal na iniluklok sa puwesto noong 8 Marso 1999.<ref name="Vatican News 2025" /> Inihalal siyang priyor heneral ng Orden ni San Agustin noong 2001. Nanilbihan siya sa puwesto hanggang 2013, sa loob ng dalawang tig-anim na taong termino.<ref>{{cite news |date=11 Setyembre 2007 |title=Augustinians re-elect current Prior General at Chapter meeting |agency=[[Catholic News Agency]] |location=Rome, Italy |url=https://www.catholicnewsagency.com/news/10353/augustinians-re-elect-current-prior-general-at-chapter-meeting |access-date=20 Mayo 2025}}</ref> Bilang priyor heneral, nanirahan at nagtrabaho si Prevost sa Roma, ngunit madalang siyang naglakbay sa iba't ibang panig ng mundo. Bumalik si Prevost sa Estados Unidos noong 2013, kung saan nanilbihan siyang direktor ng pormasyon sa Kumbento ni San Agustin sa Chicago, at unang konsehal at bikaryo panlalawigan ng Agustinong Pamprobinsiya ng Ina ng Mabuting Payo.<ref name="Vatican News 2025" /> == Obispo ng Chiclayo (2015–2023) == [[File:Bishop_of_Chiclayo_Robert_Prevost_on_extreme_poverty_in_the_region_(2018).webm|thumb|Si Prevost bilang Obispo ng Chiclayo noong 2018, nagkokomento tungkol sa kahirapan sa rehiyon (sa wikang Espanyol).]]Noong 3 Nobyembre 2014, hinirang ni Papa Francisco si Prevost bilang tagapangasiwang apostoliko ng Diyosesis ng Chiclayo sa hilagang Peru at obispo titular ng Sufar.<ref>{{cite press release|title=Rinunce e nomine, 03.11.2014|trans-title=Resignations and Appointments, 03.11.2014|date=3 Nobyembre 2014|publisher=[[Holy See Press Office]]|url=https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2014/11/03/0814/01717.html|language=it|access-date=22 Mayo 2025|archive-date=26 Hunyo 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230626190210/https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2014/11/03/0814/01717.html|url-status=live}}</ref> Ang konsagrasyon niya ay ginanap noong 12 Disyembre 2014 sa Katedral ni Sta. Maria sa Chiclayo at pinamunuan ni Arsobispo James Green, ang nunsiyo para sa Peru.<ref>{{cite web |date=8 Mayo 2025 |title=Pope Francis' successor/ Who is Pope Leo XIV, who was elected today by the Conclave? |url=https://www.cna.al/english/kosova-bota/pasardhesi-i-papa-franceskut-kush-eshte-papa-leoni-xiv-qe-u-zgjodh-s-i429415 |access-date=22 Mayo 2025 |website=CNA}}</ref><ref>{{cite web |date=9 Mayo 2025 |title=US cardinal Prevost is new pope, chooses name Leo XIV |url=https://www.pna.gov.ph/index.php/articles/1249738 |access-date=22 Mayo 2025 |work=Philippine News Agency}}</ref> Noong 26 Setyembre 2015, pinangalanan siyang Obispo ng Chiclayo.<ref>{{cite web |date=26 Hulyo 1980 |title=Conventio Acuerdo entre la Santa Sede y la Republica del Perú |url=https://www.vatican.va/roman_curia/secretariat_state/archivio/documents/rc_seg-st_19800726_santa-sede-peru_sp.html |access-date=22 Mayo 2025 |website=Secretariat of State, Holy See |language=es}}</ref> Alinsunod sa kasunduan ng Santa Sede at Peru noong 1980, naging naturalisadong mamamayan muna sa Prevost bago maging obispo.<ref name="Rich, Dias & Horowitz 2025">{{cite news |last1=Rich |first1=Motoko |last2=Dias |first2=Elizabeth |last3=Horowitz |first3=Jason |date=8 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV, the First American Pontiff, Took a Global Route to the Top Post |newspaper=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/2025/05/08/world/europe/pope-leo-xiv-robert-francis-prevost.html |url-status=live |url-access=limited |access-date=22 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508234950/https://www.nytimes.com/2025/05/08/world/europe/pope-leo-xiv-robert-francis-prevost.html |archive-date=8 Mayo 2025}}</ref> Dahil sa mga lungsod ng Trujillo at Chulcanas naunang nagministro si Prevost, hindi siya pamilyar sa mga klerigo at layko ng kaniyang bagong diyosesis. Gayunman, napansin ng mga pari ng Chiclayo ang kakayahan ni Prevost sa wikang Espanyol kumpara sa mga Amerikanong pari na dati nang nanilbihan sa kanilang rehiyon.<ref name="Beltrán">{{Cite news |last=Beltrán |first=Edgar |date=20 Mayo 2025 |title='Great charity and great clarity' - How Pope Leo is remembered in Chiclayo |language=en |work=The Pillar |url=https://www.pillarcatholic.com/p/great-charity-and-great-clarity-how |access-date=22 Mayo 2025}}</ref> Noong 13 Hulyo 2019, itinilagang miyembro si Prevost bilang kasapi ng Kongregasyon para sa mga Klerigo,<ref>{{cite press release|title=Rinunce e nomine, 13.07.2019|trans-title=Resignations and Appointments, 13-07.2019|date=13 Hulyo 2019|publisher=[[Holy See Press Office]]|url=https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2019/07/13/0589/01216.html|language=it|access-date=22 Mayo 2025|archive-date=28 Hulyo 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230728135715/https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2019/07/13/0589/01216.html|url-status=live}}</ref> at noong 15 Abril 2020, naging tagapangasiwang apostoliko ng Callao.<ref>{{Cite press release|title=Rinunce e nomine, 15.04.2020|trans-title=Resignations and Appointments, 15.04.2020|date=15 Abril 2020|publisher=[[Holy See Press Office]]|url=https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2020/04/15/0227/00504.html|language=it|access-date=22 Mayo 2025|archive-date=3 Hunyo 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230603173622/https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2020/04/15/0227/00504.html|url-status=live}}</ref> Noong 21 Nobyembre 2020, sinapi siya sa Kongregasyon para sa mga Obispo.<ref>{{cite press release|title=Rinunce e nomine, 21.11.2020|trans-title=Resignations and Appointments, 21.11.2020|date=21 Nobyembre 2020|publisher=[[Holy See Press Office]]|url=https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2020/11/21/0601/01405.html|language=it|access-date=22 Mayo 2025|archive-date=15 Hulyo 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230715174350/https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2020/11/21/0601/01405.html|url-status=live}}</ref> Sa Kapulungan ng mga Obispo sa Peru, nagsilbi siya sa permanenteng konseho (2018–2020) at nahalal bilang pangulo ng kanilang Komisyon para sa Edukasyon at Kultura noong 2019, habang kasapi rin ng Caritas Peru.<ref name="Wells, Olmo & Sullivan 2025">{{cite news |last1=Wells |first1=Ione |last2=Olmo |first2=Guillermo D. |last3=Sullivan |first3=Helen |date=9 Mayo 2025 |title=Peru celebrates Pope Leo XIV as one of their own |work=[[BBC News]] |url=https://www.bbc.com/news/articles/cewdl4e57v7o |access-date=22 Mayo 2025}}</ref><ref>{{cite web |date=8 Mayo 2025 |title=In-depth: A look at the man who has become Leo XIV |url=https://aleteia.org/2025/05/08/in-depth-a-look-at-the-man-who-has-become-leo-xiv |access-date=22 Mayo 2025 |website=Aleteia}}</ref>. Bilang obispo, nagtatag siya ng pang-diyosesis na Komisyon para sa Ekolohiyang Integral at nagtalaga ng isang babae upang pangunahan ito.<ref>{{cite news |last=Olmo |first=Guillermo D. |date=8 Mayo 2025 |title="Mi querida Diócesis de Chiclayo": la estrecha relación con Perú del nuevo papa León XIV |language=es |trans-title="My beloved Diocese of Chiclayo": the new Pope Leo XIV's close relationship with Peru |work=[[BBC News]] Mundo |url=https://www.bbc.com/mundo/articles/czdypv1j86go.amp |access-date=22 Mayo 2025}}</ref> Nakipagpulong ng pribado si Prevost at Papa Francisco noong 1 Marso 2021,<ref>{{cite press release|title=Audiences, 01.03.2021|date=1 Marso 2021|publisher=[[Holy See Press Office]]|url=https://press.vatican.va/content/salastampa/en/bollettino/pubblico/2021/03/01/210301a.html|access-date=31 Mayo 2021|archive-date=9 Hunyo 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230609152208/https://press.vatican.va/content/salastampa/en/bollettino/pubblico/2021/03/01/210301a.html|url-status=live}}</ref> na nagsiklab ng haka-haka tungkol sa posibleng bagong puwesto sa Chicago o Roma.<ref>{{cite news |last=Gagliarducci |first=Andrea |date=6 Marso 2021 |title=Curial speculation follows papal meetings with bishops |agency=[[Catholic News Agency]] |url=https://www.catholicnewsagency.com/news/246724/curial-speculation-follows-papal-meetings-with-bishops |url-status=live |access-date=31 Mayo 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20230206000950/https://www.catholicnewsagency.com/news/246724/curial-speculation-follows-papal-meetings-with-bishops |archive-date=6 Pebrero 2023}}</ref> == Dikasteryo para sa mga Obispo at pagkakardenal (2023–2025) == Noong 30 Enero 2023, itinalaga ni Papa Francisco si Prevost bilang prefekto ng Dikasterya para sa mga Obispo.<ref>{{cite press release|title=Resignations and Appointments, 30.01.2023|date=30 Enero 2023|publisher=[[Holy See Press Office]]|url=https://press.vatican.va/content/salastampa/en/bollettino/pubblico/2023/01/30/230130b.html|access-date=22 Mayo 2025|archive-date=9 Hunyo 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230609041216/https://press.vatican.va/content/salastampa/en/bollettino/pubblico/2023/01/30/230130b.html|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news |date=30 Enero 2023 |title=Pope Francis names Chicago native head of Vatican bishops' department |work=[[The Pillar]] |url=https://www.pillarcatholic.com/p/pope-francis-names-bishop-robert-prevost-to-head-of-vatican-bishops-department |url-status=live |access-date=22 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508211009/https://www.pillarcatholic.com/p/pope-francis-names-bishop-robert-prevost-to-head-of-vatican-bishops-department |archive-date=22 Mayo 2025}}</ref> Bagama't ninais niyang manatili sa Peru, tinanggap niya ang bagong puwesto at paglipat sa Roma.<ref name="Bubola2">{{cite news |last=Bubola |first=Emma |date=9 Mayo 2025 |title=Francis Connected With Leo Long Ago and Boosted His Career |newspaper=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/2025/05/09/world/europe/pope-leo-francis.html |url-access=limited |access-date=22 Mayo 2025}}</ref> Noong 30 Setyembre 2023, hinirang na kardenal si Prevost, kasapi sa orden ng mga diyakonong kardenal. Itinalaga sa kaniya ang Kapilya ni Santa Monica ng mga Agustino.<ref>{{cite press release|title=Assignation of Titles and Deaconries to the new Cardinals, 30.09.2023|date=30 Setyembre 2023|publisher=[[Holy See Press Office]]|url=https://press.vatican.va/content/salastampa/en/bollettino/pubblico/2023/09/30/230930b.html|access-date=22 Mayo 2025|archive-date=1 Oktubre 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20231001021954/https://press.vatican.va/content/salastampa/en/bollettino/pubblico/2023/09/30/230930b.html|url-status=live}}</ref> Bilang prefekto, pinangunahan niya ang pagbusisi at pagrekomenda ng mga kandidato para sa pagka-obispo sa iba't ibang panig ng daigdig, kaya naman mas lalo siyang nakilala sa Simbahang Katolika.<ref>{{cite web |last=Wooden |first=Cindy |date=30 Abril 2025 |title=U.S. cardinal's résumé, demeanor land him on 'papabile' lists |url=https://angelusnews.com/news/vatican/cardinals-prevost/ |access-date=22 Mayo 2025 |website=Angelus}}</ref> Ito rin ang dahilan kung bakit naging bantog siyang ''[[papabile]]'' sa [[Kongklabeng Pampapa ng 2025|kongklabe]].<ref name="NCR 20252">{{cite web |last=White |first=Christopher |date=30 Abril 2025 |title=The first American pope? This cardinal has the best chance of making history in this conclave |url=https://www.ncronline.org/vatican/vatican-news/papal-front-runner-interest-polyglot-us-cardinal-prevost-rises-italian |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20250509061128/https://www.ncronline.org/vatican/vatican-news/papal-front-runner-interest-polyglot-us-cardinal-prevost-rises-italian |archive-date=9 Mayo 2025 |access-date=22 Mayo 2025 |work=[[National Catholic Reporter]]}}</ref><ref>{{cite news |date=2 Mayo 2025 |title=Who will be pope? Meet some possible contenders |work=PBS News Hour |url=https://www.pbs.org/newshour/world/who-will-be-pope-meet-some-possible-contenders |url-status=live |access-date=22 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250503001025/https://www.pbs.org/newshour/world/who-will-be-pope-meet-some-possible-contenders |archive-date=3 Mayo 2025}}</ref><ref>{{cite magazine |last=Baker |first=Aryn |date=6 Mayo 2025 |title=Who Could Be the Next Pope? These Are the Names to Know |url=https://time.com/7282843/next-pope-candidates-zuppi-parolin-tagle-turkson-erdo/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250506211100/https://time.com/7282843/next-pope-candidates-zuppi-parolin-tagle-turkson-erdo/ |archive-date=6 Mayo 2025 |access-date=22 Mayo 2025 |magazine=Time}}</ref> Noong 2023 Oktubre, itinalaga si Prevost bilang kasapi ng pito pang dikasteryo sa [[Kuryang Romano]] at sa Komisyong Pontipikal para sa Estado ng Vaticano.<ref name="Vatican News 202532">{{cite web |date=8 Mayo 2025 |title=Biography of Pope Leo XIV, born Robert Francis Prevost |url=https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-05/biography-of-robert-francis-prevost-pope-leo-xiv.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250509044847/https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-05/biography-of-robert-francis-prevost-pope-leo-xiv.html |archive-date=9 Mayo 2025 |access-date=22 Mayo 2025 |website=vaticannews.va}}</ref> Noong 6 Pebrero 2025, inasenso ni Francisco si Prevost sa orden ng mga obispong kardenal, at itinalaga siyang obispong titular ng Suburbikaryanong Diyosesis ng Albano.<ref>{{cite press release|title=Resignations and Appointments, 06.02.2025|date=6 Pebrero 2025|publisher=[[Holy See Press Office]]|url=https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2025/02/06/0113/00233.html|access-date=22 Mayo 2025|archive-date=23 Pebrero 2025|archive-url=https://web.archive.org/web/20250223233859/https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2025/02/06/0113/00233.html|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |date=6 Pebrero 2025 |title=College of Cardinals: Pope extends terms of dean and vice-dean |url=https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-02/college-of-cardinals-pope-extends-terms-of-dean-and-vice-dean.html |access-date=22 Mayo 2025 |website=[[Vatican News]]}}</ref> == Pagkapapa (2025–kasalukuyan) == === Pagkahalal === Inihalal si Prevost bilang papa noong 8 Mayo 2025, sa pangalawang araw ng kongklabe, at sa ika-apat na balota. Sinenyales ng puting usok mula sa [[Kapilya Sistina]], bandang alas sais sa Roma, na mayroon nang napiling papa.<ref>{{cite news |date=8 Mayo 2025 |title=Just In: White smoke pours from the Sistine Chapel chimney, signaling a pope has been elected to lead the Catholic Church |work=[[Associated Press News]] |url=https://apnews.com/live/conclave-pope-catholic-church-updates-5-8-2025#00000196-b0a9-dbbd-a7b6-f6bb3f4f0000 |access-date=20 Mayo 2025}}</ref> Matapos tanggapin ang kaniyang pagkahalal at piliin ang kaniyang pangalan bilang papa, niyakap ni Leon ang kaniyang mga kapwa kardenal pagkalabas ng Kapilya Sistina. Si Dominique Mamberti, bilang kardenal protodiyakono, ang nagpahayag ng kinaugaliang pagpapahayag sa [[Wikang Latin|Latin]], ''[[Habemvs papam|Habemus papam]]'', upang ipakilala si Papa Leon XIV sa madla mula sa gitnang balkonahe ng [[Basilika ni San Pedro]].<ref>{{cite news |last1=Deliso |first1=Meredith |last2=Forrester |first2=Megan |date=8 Mayo 2025 |title=What we know about Leo XIV, the new American pope |agency=ABC News |url=https://abcnews.go.com/International/new-american-pope-leo-xiv-robert-prevost/story?id=121604332 |access-date=20 Mayo 2025}}</ref><ref name="Galeazzi 2025">{{cite web |last=Galeazzi |first=Giacomo |date=8 Mayo 2025 |title=Leone, nome forte contro i potenti. Un omaggio alla dottrina sociale |trans-title=Leo, a strong name against the powerful. A tribute to social doctrine |url=https://www.lastampa.it/cronaca/speciali/conclave/2025/05/09/news/leone_nome_forte_contro_i_potenti-15138555/ |access-date=20 Mayo 2025 |website=La Stampa |language=it}}</ref> [[Talaksan:Pope_Leo_XIV_on_the_loggia.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Pope_Leo_XIV_on_the_loggia.jpg|thumb|Si Papa Leon&nbsp;XIV, kumakaway mula sa gitnang balkonahe ng Basilika ni San Pedro sa unang pagkakataon bilang papa.]] Sinuot ni Leon ang kinaugaliang estola pampapa at mozzetta,<ref>{{cite web |last=Wooden |first=Cindy |date=8 Mayo 2025 |title=Chicago native Cardinal Prevost elected pope, takes name Leo XIV |url=https://www.usccb.org/news/2025/chicago-native-cardinal-prevost-elected-pope-takes-name-leo-xiv |access-date=20 Mayo 2025 |publisher=United States Conference of Catholic Bishops}}</ref> mga kasuotang hindi ginamit ni [[Papa Francisco]] noong ipinakilala siya sa madla. Ibinihagi niya ang kaniyang unang talumpati sa wikang Italyano at Espanyol, at ipinagkaloob ang bendisyong ''Urbi et Orbi'' sa unang pagkakataon sa wikang Latin. Si Leon ang ika-267 papa ng Simbahang Katolika,<ref>{{cite web |last1=Watling |first1=Tom |last2=Bedigan |first2=Mike |date=8 Mayo 2025 |title=Chicago-born Robert Prevost appointed 267th Pope |url=https://www.independent.co.uk/news/world/europe/new-pope-robert-prevost-conclave-catholic-b2746517.html |access-date=20 Mayo 2025 |website=The Independent}}</ref> ang unang papa mula sa Orden ni San Agustin, at ang pangalawang papa mula sa [[Kaamerikahan]] (kasunod ni Papa Francisco).<ref name="Vatican News 20252">{{cite web |date=8 Mayo 2025 |title=Biography of Pope Leo XIV, born Robert Francis Prevost |url=https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-05/biography-of-robert-francis-prevost-pope-leo-xiv.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250509044847/https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-05/biography-of-robert-francis-prevost-pope-leo-xiv.html |archive-date=9 Mayo 2025 |access-date=20 Mayo 2025 |website=vaticannews.va}}</ref><ref name="Kirby & Wells 2025">{{cite news |last1=Kirby |first1=Paul |last2=Wells |first2=Ione |date=9 Mayo 2025 |title=Who is Robert Prevost, the new Pope Leo XIV? |work=[[BBC News]] |url=https://www.bbc.com/news/articles/c0ln80lzk7ko |access-date=20 Mayo 2025}}</ref> Siya ay dalawahang mamamayan ng Peru at Estados Unidos.<ref>{{cite news |last1=Horowitz |first1=Jason |last2=Rich |first2=Motoko |last3=Dias |first3=Elizabeth |date=8 Mayo 2025 |title=Robert Francis Prevost, Now Leo XIV, Is First American Pope |newspaper=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/live/2025/05/08/world/pope-conclave-news |access-date=20 Mayo 2025 |issn=0362-4331}}</ref> Itinuturing siyang unang Amerikanong papa<ref>{{cite news |last=Robecco |first=Valeria |date=9 Mayo 2025 |title=Donald tra stupore e orgoglio: 'Spero di vederlo presto'. Festa per lo 'yankee latino' |language=it |trans-title=Donald between amazement and pride: 'I hope to see him soon'. Celebration for the 'Latin Yankee' |work=Il Giornale |url=https://www.ilgiornale.it/news/politica-estera/donald-stupore-e-orgoglio-spero-vederlo-presto-festa-yankee-2476468.html |url-status=live |access-date=20 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250510151036/https://www.ilgiornale.it/news/politica-estera/donald-stupore-e-orgoglio-spero-vederlo-presto-festa-yankee-2476468.html |archive-date=10 Mayo 2025}}</ref> sa bisa ng pagkakapanganak sa Estados Unidos.<ref>{{cite news |last1=Horowitz |first1=Jason |last2=Rich |first2=Motoko |last3=Dias |first3=Elizabeth |date=8 Mayo 2025 |title=Robert Francis Prevost, Now Leo XIV, Is First American Pope |newspaper=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/live/2025/05/08/world/pope-conclave-news |access-date=20 Mayo 2025 |issn=0362-4331}}</ref><ref>{{cite news |last1=Faiola |first1=Anthony |last2=Boorstein |first2=Michelle |last3=Pitrelli |first3=Stefano |date=8 Mayo 2025 |title=Leo XIV, elevated by Francis, becomes first American pope |newspaper=The Washington Post |url=https://www.washingtonpost.com/world/2025/05/08/pope-leo-robert-prevost-conclave-catholic/ |access-date=20 Mayo 2025 |issn=0190-8286}}</ref><ref>{{cite web |date=9 Mayo 2025 |title=Robert Francis Prevost becomes first U.S.-born pope |url=https://www.nbcnews.com/world/the-vatican/live-blog/conclave-2025-live-updates-rcna205525 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508170131/https://www.nbcnews.com/world/the-vatican/live-blog/conclave-2025-live-updates-rcna205525 |archive-date=8 Mayo 2025 |access-date=20 Mayo 2025 |publisher=NBC News}}</ref> Siya rin ang pangalawang papa na katutubong mananalita ng wikang Ingles, kasunod ni Papa Adrian IV.<ref>{{cite web |last=Sporzynski |first=Darius von Guttner |date=9 Mayo 2025 |title='Peace be with all of you': how Pope Leo XIV embodies a living dialogue between tradition and modernity |url=https://theconversation.com/peace-be-with-all-of-you-how-pope-leo-xiv-embodies-a-living-dialogue-between-tradition-and-modernity-256084 |access-date=20 Mayo 2025 |website=The Conversation}}</ref> Si Leon rin ang unang papa na isinilang pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] at sa kasagsagan ng [[Digmaang Malamig]]. Bagkus, siya rin ang unang papa na pinanganak sa henerasyong ''Baby Boomer''. Bagama't si Leon ang unang papa mula sa Orden ni San Agustin,<ref>{{cite press release|title=Augustinian Friar and Villanova University Alumnus Elected Pope|date=8 Mayo 2025|url=https://www1.villanova.edu/university/media/press-releases/2025/pope.html|access-date=20 Mayo 2025|publisher=[[Villanova University]]}}</ref><ref>{{cite web |last=Giesen |first=Greg |date=8 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV is first Augustinian pope. What is the Augustinian order? |url=https://www.yahoo.com/news/pope-leo-xiv-first-augustinian-194122012.html |access-date=20 Mayo 2025 |via=[[Yahoo News]] |newspaper=[[The News Journal]]}}</ref> pampito siya sa mga relihiyosong papa na tagasunod ng Tuntuning Agustino.<ref>{{cite news |last=Byfield |first=Erica |date=8 Mayo 2025 |title=What is the Order of St. Augustine, which counts Pope Leo XIV as a member? |publisher=[[WNBC]] |url=https://www.nbcnewyork.com/news/what-is-the-order-of-st-augustine-pope-leo-xiv/6257174/ |access-date=20 Mayo 2025}}</ref>[[Talaksan:Secretary_Rubio_Attends_Papal_Inauguration_Mass_(54527762460).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Secretary_Rubio_Attends_Papal_Inauguration_Mass_(54527762460).jpg|right|thumb|Unang biyahe ni Papa Leon XIV sa popemobile bago ang kaniyang inagurasyon.]] === Mga sumunod na pangyayari === Noong 9 Mayo, isang araw pagkatapos ng kaniyang pagkahalal, ipinagdiriwang ni Leon ang kaniyang unang [[Misa]] bilang papa sa Kapilya Sistina kasama ang mga kardenal. Sa kaniyang homiliya, binatikos niya ang kawalan ng pananampalataya sa mundo, at nangarap ng simbahang nagsisilbing "tanglaw na nagbibigay-liwanag sa madidilim na gabi sa mundo".<ref>{{cite news |last=Mao |first=Frances |date=9 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV calls Church 'a beacon to illuminate dark nights' in first mass |work=BBC News |url=https://www.bbc.com/news/articles/c4g3dydj3e3o.amp |access-date=20 Mayo 2025}}</ref> Ibinalita na maninirahan si Leo sa [[Apostolikong Palasyo]] sa halip na sa Kasa Santa Marta, kung saan nanirahan si Francsico.<ref>{{Cite news |last1=McElwee |first1=Joshua |last2=Pullella |first2=Philip |date=17 Mayo 2025 |title=Moving back in: Pope Leo expected to live at Vatican's Apostolic Palace |work=Reuters |url=https://www.reuters.com/world/europe/moving-back-pope-leo-expected-live-vaticans-apostolic-palace-2025-05-16/ |url-status=live |access-date=20 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250516233545/https://www.reuters.com/world/europe/moving-back-pope-leo-expected-live-vaticans-apostolic-palace-2025-05-16/ |archive-date=16 Mayo 2025}}</ref><ref>{{cite web |last=Hernández |first=Virginia |date=9 Mayo 2025 |title=Adiós a Santa Marta: León XIV residirá en el Palacio Apostólico y la Misa de inicio de su Pontificado será el 18 de mayo |url=https://www.elmundo.es/internacional/2025/05/09/681e0e03e4d4d8d2758b4578.html |access-date=20 Mayo 2025 |website=El Mundo |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |date=12 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV set to move into long-abandoned papal apartment |url=https://international.la-croix.com/opinions/pope-leo-xiv-set-to-move-into-long-abandoned-papal-apartment |access-date=20 Mayo 2025 |website=La Croix International}}</ref> Ipinagdiriwang ang Misa inagurasyon ni Leo noong 18 Mayo sa [[Plaza ni San Pedro]].<ref>{{cite web |date=9 Mayo 2025 |title=Inauguration Mass of Pope Leo XIV to be held on May 18 |url=https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-05/inaugural-mass-of-pope-leo-xiv-to-be-held-on-may-18.html |access-date=20 Mayo 2025 |website=Vatican News}}</ref><ref name="Vatican-Inauguration-20252">{{cite web |last=Lubov |first=Deborah Castellano |title=Vatican releases Pope Leo XIV's liturgical celebrations for May |url=https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-05/pope-leo-xiv-s-liturgical-celebrations-this-may.html |access-date=20 Mayo 2025 |publisher=[[Vatican News]]}}</ref><ref name="Petrine2">{{cite web |last=Campisi |first=Tiziana |date=16 Mayo 2025 |title=The rite for the Inauguration of the Petrine Ministry of Leo XIV |url=https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-05/rite-inauguration-petrine-ministry-leo-xiv-symbolism-rites.html |access-date=20 Mayo 2025 |publisher=[[Vatican News]]}}</ref> Tinanggap niya sa Misa ang pallium at ang kaniyang [[Singsing ng Mangingisda]], tanda ng pagka-Obispo ng Roma at kahalili ni [[San Pedro]]. Labing-dalawang kinatawan ng Bayan ng Diyos, kabilang ang mga kardenal at obispo, ang bumati at nanumpa ng katapatan sa bagong papa.<ref>{{cite news |last1=Giuffrida |first1=Angela |date=18 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV holds inaugural Mass at St Peter's Square in front of 250,000 |language=en |newspaper=[[The Irish Times]] |url=https://www.irishtimes.com/world/europe/2025/05/18/pope-leo-xiv-inaugural-mass-st-peters-square-rome/ |access-date=20 Mayo 2025}}</ref> == Mga pananaw == [[File:Papa_Leone_XIII.jpeg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Papa_Leone_XIII.jpeg|thumb|Pinili ni Prevost ang pangalang pampapa na Leon bilang parangal kay [[Papa Leon XIII]] dahil sa kaniyang panlipunang pagtuturo at pagsulat.]] Ang pangalan ng paghahari ni Prevost ay pinili bilang parangal kay [[Papa Leon XIII]] (r. 1878–1903),<ref>{{Cite news |date=8 Mayo 2025 |title=Who is Pope Leo XIV and why does he overcome a taboo against a US pontiff? |language=en |agency=ABC News |url=https://www.abc.net.au/news/2025-05-09/who-is-pope-leo-xiv/105271844 |access-date=20 Mayo 2025}}</ref> na siyang sumulat ng ensiklikadang ''[[Rerum novarum]]'' na nagtatag ng makabagong Katolikong panlipunang pagtuturo at itinataguyod ang mga karapatan sa paggawa.<ref name="Galeazzi 20252">{{cite web |last=Galeazzi |first=Giacomo |date=8 Mayo 2025 |title=Leone, nome forte contro i potenti. Un omaggio alla dottrina sociale |trans-title=Leo, a strong name against the powerful. A tribute to social doctrine |url=https://www.lastampa.it/cronaca/speciali/conclave/2025/05/09/news/leone_nome_forte_contro_i_potenti-15138555/ |access-date=20 Mayo 2025 |website=La Stampa |language=it}}</ref><ref>{{Cite web |date=10 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV to Cardinals: Church must respond to digital revolution |url=https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-05/pope-leo-xiv-addresses-cardinals-10-may-2025-vatican.html |access-date=20 Mayo 2025 |website=Vatican News |language=en}}</ref> Ayon sa direktor ng Kawanihan ng Balita ng Banal na Luklukan na si Matteo Bruni, ang pagpili ng pangalang "Leon" ay "malinaw na isang sanggunian sa buhay ng mga kalalakihan at kababaihan, sa kanilang trabaho – kahit sa isang kapanahunan na minarkahan ng [[artipisyal na katalinuhan]]".<ref>{{cite web |last=Merlo |first=Francesca |date=8 Mayo 2025 |title=Matteo Bruni: Pope Leo XIV's name choice highlights the Church's mission |url=https://www.vaticannews.va/en/vatican-city/news/2025-05/matteo-bruni-holy-see-press-office-conference-leo-xiv-pope-elect.html |access-date=20 Mayo 2025 |website=Vatican News |language=en}}</ref> Ayon kay Kardinal Fernando Chomalí ng Tsile, sinabi sa kanya ni Leon na ang pagpili ng kaniyang pangalang pampapa ay batay sa kanyang pag-aalala tungkol sa mga pagbabago sa kalinangan ng daigdig, isang uri ng rebolusyong Copernican na kinasasangkutan ng artipisyal na katalinuhan at robotika. Sinabi ni Chomalí: "Siya ay binigyang inspirasyon ni Leon XIII, na sa gitna ng [[Rebolusyong Industriyal]] ay sumulat ng ''[[Rerum novarum]]'' na naglulunsad ng isang mahalagang palitang-usap sa pagitan ng simbahan at ng makabagong mundo."<ref>{{cite news |last=San Martin |first=Ines |date=9 Mayo 2025 |title=Chilean cardinal gives insight to the conclave |language=en |publisher=Our Sunday Visitor |url=https://www.osvnews.com/chilean-cardinal-gives-insight-to-the-conclave-that-elected-pope-leo-xiv/ |access-date=22 Mayo 2025}}</ref> Ipinaliwanag mismo ni Leon na "ang simbahan ay nag-aalok sa lahat ng kaban ng kaniyang panlipunang pagtuturo bilang tugon sa isa pang rebolusyong industriyal at sa mga pag-unlad sa larangan ng artipisyal na katalinuhan na nagdudulot ng mga bagong hamon para sa pagtatanggol sa karangalan ng tao, katarungan at paggawa."<ref name="Kent 2025">{{cite news |last=Kent |first=Lauren |date=10 Mayo 2025 |title=Pope Leo signals he will closely follow Francis and says AI represents challenge for humanity |language=en |publisher=[[CNN]] |url=https://edition.cnn.com/2025/05/10/europe/pope-leo-prevost-cardinals-artificial-intelligence-intl |access-date=22 Mayo 2025}}</ref><ref name="Winfield 2025">{{cite news |last=Winfield |first=Nicole |date=10 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV pledges to pursue the reforms of Pope Francis |language=en |newspaper=National Catholic Reporter |url=https://www.ncronline.org/vatican/vatican-news/pope-leo-xiv-pledges-pursue-reforms-pope-francis |access-date=22 Mayo 2025}}</ref> Sa isang panayam noong Mayo 2023, binigyang-diin ni Prevost ang pangangailangan para sa kahinahunan at tungkulin sa paggamit ng [[hatirang pangmadla]] upang maiwasan ang "pagpatong ng mga pagkakahti at alitan" at paggawa ng "pagkasira sa pakikipagniig ng Simbahan."<ref name="Tornielli 2023">{{cite web |last=Tornielli |first=Andrea |date=12 Mayo 2023 |title=The bishop is a pastor not a manager |url=https://www.osservatoreromano.va/en/news/2023-05/ing-019/the-bishop-is-a-pastor-not-a-manager.html |access-date=22 Mayo 2025 |website=L'Osservatore Romano |publisher= |language=en}}</ref> Ang pananaw na ito ay naaayon sa kaniyang ugali na magsalita nang "may pag-iingat at masusing pag-iisip" at "matibay na pagpapasiya at kalinawan" gaya ng inilarawan sa kaniya ni Christopher White, ang koresponden sa Lungsod ng Vaticano ng ''National Catholic Reporter''.<ref name="White 2025">{{cite news |last1=White |first1=Christopher |date=30 Abril 2025 |title=The first American pope? This cardinal has the best chance of making history in this conclave |language=en |newspaper=National Catholic Reporter |url=https://www.ncronline.org/vatican/vatican-news/papal-front-runner-interest-polyglot-us-cardinal-prevost-rises-italian |url-status=live |access-date=22 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250509061128/https://www.ncronline.org/vatican/vatican-news/papal-front-runner-interest-polyglot-us-cardinal-prevost-rises-italian |archive-date=9 Mayo 2025}}</ref> Sinaad ng National Catholic Reporter na si Pope Leo XIV ay nakatuon sa [[ekumenismo]] kasama ng iba pang mga denominasyong Kristiyano.<ref name="Reese2025">{{cite web |last1=Reese |first1=Thomas |date=14 Mayo 2025 |title=Can Pope Leo XIV be a compassionate pastor and a hard-nosed administrator? |url=https://www.ncronline.org/opinion/guest-voices/can-pope-leo-xiv-be-compassionate-pastor-and-hard-nosed-administrator |access-date=22 Mayo 2025 |publisher=National Catholic Reporter |language=en}}</ref> Sa pagpapasinaya ni Papa Leon XIV, tinukoy niya ang "mga kapatid na Kristiyanong Simbahan" at nanalangin para sa "isang nagkakaisang simbahan, isang tanda ng pagkakaisa at komunyon, na nagiging isang lebadura para sa isang mundong pinagkasundo."<ref name="Collins2025">{{cite web |last1=Collins |first1=Charles |date=18 Mayo 2025 |title=Pope Leo XIV calls for "unity" during his official inauguration |url=https://cruxnow.com/vatican/2025/05/pope-leo-xiv-calls-for-unity-during-his-official-inauguration |access-date=22 Mayo 2025 |website=Crux |publisher= |language=en}}</ref><ref name="WCC2025">{{cite web |date=19 Mayo 2025 |title=As Pope Leo XIV is inaugurated, WCC celebrates unity of humanity |url=https://www.oikoumene.org/news/as-pope-leo-xiv-is-inaugurated-wcc-celebrates-unity-of-humanity |access-date=22 Mayo 2025 |publisher=World Council of Churches |language=en}}</ref> == Mga sanggunian == {{Reflist}} ==Mga panlabas na kawing== {{Sister project links}} *[http://www.vatican.va/ ''Vatican: the Holy See'']&nbsp;– websayt ng Batikano <table width = 75% border = 2 align="center"><tr><td width = 35% align="center"> Sinundan ni:<br />[[Papa Francisco|Francisco]] (2013-2025)</td> <td width = 30% align="center">[[Kronolohikong tala ng mga Papa]] (2025-)</td> <td width = 35% align="center">Humalili:<br />Kasalukuyan </td></tr></table> {{Popes}} {{DEFAULTSORT:Leo 14}} [[Kategorya:Nabubuhay na mga tao]] [[Kategorya:Ipinanganak noong 1955]] [[Kategorya:Mga papa ng Simbahang Katoliko Romano]] a2i5r10bc0zrqv0wj8nn5m3z7qsp2gb 0 334298 2164292 2161139 2025-06-10T04:08:58Z Jojit fb 38 Inilipat ni Jojit fb ang pahinang [[Dalakitnon (Engkanto)]] sa [[Dalaketnon]] 2161139 wikitext text/x-wiki Ang mga Dalaketnon ay masasamang engkanto. Ang mga Dalaketnon ay isang lahi ng mga mahiwagang nilalango o engkanto sa mitolohiya ng Pilipinas. Sa kulturang Bisaya, pinaniniwalaan silang mga makikisig at magagandang nilalang na kahawig ng mga maharlika at mga datu noong panahong bago dumating ang mga Kastila. Nananahan sila sa mga punong Dalakit (na kilala rin bilang Balete o Dakit), kaya't tinawag silang Dalaketnon, na ang ibig sabihin ay "mula sa punong Dalakit o Dakit." Ang mitolohikal na lahing ito ay nagpapakita ng kaibahan ng anyo batay sa kasarian (sexual dimorphism): ang mga lalaki ay mapuputi ang balat at may mahanang napakaitim na buhok, habang ang mga babae naman ay may tansong kayumangging balat at kayumangging buhok. Inilalarawan sila sa mga kuwento bilang may mga taingang hugis-dahon na matutulis ang dulo. 6nivh9idfiuuw66owzh523otst7kmjv 2164294 2164292 2025-06-10T04:37:00Z Jojit fb 38 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1292032591|Dalaketnon]]" 2164294 wikitext text/x-wiki {{Infobox mythical creature|Grouping=Masamang [[engkanto]]|Region=[[Pilipinas]]}} Ang '''Dalaketnon''' (hindi dapat ipagkamali sa ''Dalaguetenon'', ang katawagang [[Wikang Sebwano|Sebwano]] para sa mga katutubo mula sa lungsod ng [[Dalaguete]]), ay ang masamang [[engkanto]]. Ang mga Dalaketnon ay isang lahi ng mga nilalang na [[Engkanto (Elf)|mukhang duwende]] sa [[mitolohiya ng Pilipinas]]. Sa kulturang Bisaya, pinaniniwalaang sila ay guwapo at magagandang nilalang na kahawig ng mga maharlika at monarko ng Pilipinas bago ang [[Pananakop ng mga Kastila sa Pilipinas|pananakop ng mga Kastila]]. Naninirahan sila sa mga puno ng dalakit (kilala rin bilang [[Balete tree|balete]] o dakit), kaya ang pangalang Dalakitnon, ibig sabihin ay "mula sa puno ng dalakit o dakit." Ang mitolohiyang lahi na ito ay nagpapakita ng sekswal na dimorpismo, kung saan ang mga lalaki ay may mapusyaw na kulay ng balat at napakaitim na buhok, habang ang mga babae ay may bronseng-kayumanggi na balat at kayumangging buhok. Inilalarawan sila ng mga kuwento na may hugis-dahon, matulis na mga [[tainga]]. == Mga kontemporaryong paglalarawan == Mga misteryosong nilalang mula sa [[alamat]] ng [[Silangang Bisaya]] na naninirahan sa mga puno ng balete, na lumilitaw bilang kanilang mga engrandeng mansyon. Mukha silang matangkad, magagandang lalaki at babae na may makinis na puting balat, at magagarang damit na hinabi ng [[ginto]] at [[pilak]].<ref name=":1">{{Citation |title=Ramos-López, Maximo |date=2011-10-31 |url=https://doi.org/10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677 |work=Benezit Dictionary of Artists |publisher=Oxford University Press |doi=10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677 |access-date=2025-02-21}}</ref> Sa modernong mga paglalarawan, inilalarawan sila bilang mala-gotiko na matangkad, guwapong lalaki at magagandang babae. Naka-istilong pananamit, naninirahan sa mala-mansyon na mga tahanan na nakapagpapaalaala sa mga bahay na pinagmumultuhan, at nagtatangkang makisama sa mortal na [[lipunan]]. Naniniwala ang ilan na ang tanging paraan upang marating ang kanilang tirahan, ang Dalaket, ay sa pamamagitan ng pagpasok sa mga puno ng Dalaket. Ang mga nilalang na ito ay sinasabing dumukot ng mga tao, dinadala sila sa kanilang mundo, kung saan sila ay nagdaraos ng mga kapistahan para sa kanilang mga biktima at pinipilit silang kumain ng itim na [[kanin]], inilalagay sila sa ilalim ng kanilang [[gayuma]] at ginagawa silang kanilang mga bihag.<ref name=":1">{{Citation |title=Ramos-López, Maximo |date=2011-10-31 |url=https://doi.org/10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677 |work=Benezit Dictionary of Artists |publisher=Oxford University Press |doi=10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677 |access-date=2025-02-21}}<cite class="citation cs2" data-ve-ignore="true"><span class="id-lock-subscription" title="Paid subscription required">[[doi:10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677|"Ramos-López, Maximo"]]</span>, ''Benezit Dictionary of Artists'', Oxford University Press, 2011-10-31, [[doi]]:[[doi:10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677|10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677]]<span class="reference-accessdate">, retrieved <span class="nowrap">2025-02-21</span></span></cite></ref><ref name=":2">{{Cite journal |last=Zafra |first=Galileo |date=2016-04-30 |title=Ang Pagtuturo ng Wika at Kulturang Filipino sa Disiplinang Filipino (Konteksto ng K-12) |url=https://doi.org/10.13185/kat2016.00102 |journal=Katipunan: Journal Ng Mga Ng Mga Pag-aaral Sa Wika, Panitikan, Sining at Kulturang Filipino |issue=1 |pages=4–28 |doi=10.13185/kat2016.00102 |doi-broken-date=29 April 2025 |issn=2507-8348 |url-access=subscription}}</ref> Sa mga kontemporaryong paglalarawan, ang Dalaketnon ay madalas na inilalarawan bilang kapansin-pansing kaakit-akit, maputlang nilalang na pinalamutian ng malaharing kasuotan na nakapagpapaalaala sa prinsipalya o marangal na uri ng [[Kasaysayan ng Pilipinas (1565–1898)|Pilipinas na sinakop ng mga Espanyol]]. Kilala sila sa pagdaraos ng mga masaganang piging o hapunan, na tinutukso ang mga tao na makibahagi sa kanilang [[pagkain]]. Sa sandaling kainin ng isang tao ang kanilang pagkain, sila ay nabibitag o naaalipin sa hindi makamundo na kaharian. Ang mga Dalaketnon ay kilala sa kanilang kagandahan at elitismo.<ref name=":2">{{Cite journal |last=Zafra |first=Galileo |date=2016-04-30 |title=Ang Pagtuturo ng Wika at Kulturang Filipino sa Disiplinang Filipino (Konteksto ng K-12) |url=https://doi.org/10.13185/kat2016.00102 |journal=Katipunan: Journal Ng Mga Ng Mga Pag-aaral Sa Wika, Panitikan, Sining at Kulturang Filipino |issue=1 |pages=4–28 |doi=10.13185/kat2016.00102 |doi-broken-date=29 April 2025 |issn=2507-8348 |url-access=subscription}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFZafra2016">Zafra, Galileo (2016-04-30). <span class="id-lock-subscription" title="Paid subscription required">[[doi:10.13185/kat2016.00102|"Ang Pagtuturo ng Wika at Kulturang Filipino sa Disiplinang Filipino (Konteksto ng K-12)"]]</span>. ''Katipunan: Journal Ng Mga Ng Mga Pag-aaral Sa Wika, Panitikan, Sining at Kulturang Filipino'' (1): <span class="nowrap">4–</span>28. [[doi]]:[[doi:10.13185/kat2016.00102|10.13185/kat2016.00102]] (inactive 29 April 2025). [[Pandaigdigang Pamantayang Bilang ng mga Publikasyong Seryal|ISSN]]&nbsp;[https://search.worldcat.org/issn/2507-8348 2507-8348].</cite><span class="cs1-maint citation-comment" data-ve-ignore="true"><code class="cs1-code"><nowiki>{{</nowiki>[[Padron:Cite journal|cite journal]]<nowiki>}}</nowiki></code>: CS1 maint: DOI inactive as of April 2025 ([[:Category:CS1 maint: DOI inactive as of April 2025|link]])</span> [[Category:CS1 maint: DOI inactive as of April 2025]]</ref> Nagtataglay sila ng mga kakayahan tulad ng telekinesis (o kakayahang na galawin ang mga bagay sa isip lamang) at pagkopya ng kanilang sarili ng walang hanggang. Ang kanilang buhok at mga mata ay pumuputi kapag ang kanilang kapangyarihan ay nagpakita. <ref name=":3">{{Cite book |title=Mga Engkanto: A Bestiary of Filipino Fairies |publisher=eLf ideas Publication |year=2003 |location=Philippines}}</ref> Ang mga Dalaketnon ay nagpapanatili ng regular na pakikipag-ugnayan sa mga tao, na hindi alam ang kanilang tunay na kalikasan bilang engkanto. Ayon sa alamat, ang mga matatanda ay naniniwala na ang mga Dalaketnon ay nagtataglay ng kakayahan na baguhin ang mga ordinaryong tao sa mga nilalang na katulad nila, gamit ang mahiwagang itim na [[bigas]] para sa layuning ito. Inakala rin silang mga mortal na kaaway ng mabait na engkanto. Nagmula sa maharlikang lahi sa mga masasamang engkanto, sila ay nagsilbing kanilang mga pinuno. Nauugnay sila sa pagiging panginoon ng iba't ibang masasamang nilalang tulad ng [[Tiyanak]], [[Aswang]], Bal-Bal, Wak Wak, [[Manananggal]], Amalanhig, at maging ang [[Aswang|Tiktik]].<ref name=":3">{{Cite book |title=Mga Engkanto: A Bestiary of Filipino Fairies |publisher=eLf ideas Publication |year=2003 |location=Philippines}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true">''Mga Engkanto: A Bestiary of Filipino Fairies''. Philippines: eLf ideas Publication. 2003.</cite></ref> == Dalaketnon sa popular na kultura == Ang Dalaketnon ay isang lahi na itinampok sa seryeng ''[[Da Adventures of Pedro Penduko|Pedro Penduko]]''<ref>{{Cite journal |last=Famoso |first=Josephine May Grace Aclan |date=2021-04-30 |title=Pedro Penduko, Filipino Comic Superhero: comparative studies between comic and screen adaptation |url=https://doi.org/10.26555/bahastra.v41i1.19898 |journal=Bahastra |volume=41 |issue=1 |pages=80 |doi=10.26555/bahastra.v41i1.19898 |issn=2548-4583}}</ref> ''at [[Pedro Penduko at ang mga Engkantao|Pedro Penduko Engkantao]]'', na inilalarawan bilang mga [[Engkanto (Elf)|duwende]] na kadalasang nagsusuot ng kasuotang may inspirasyong gotiko at nagpapasinaya ng mga eleganteng, istilong [[Kasaysayan ng Pilipinas (1565–1898)|Espanyol]] na hapunan. Kilala sa kanilang kapansin-pansing kagandahan at elitistang pag-uugali, ang mga Dalaketnon ay parehong kaakit-akit at kakila-kilabot,<ref name=":0">{{Cite journal |last=Yapan |first=Alvin |date=January 2009 |title=Nang Mauso ang Pagpapantasya: Isang Pag-aaral sa Estado ng Kababalaghan sa Telebisyon |trans-title=When Fantasizing Trended: The Status of "Kababalaghan" in Philippine Television |url=https://www.researchgate.net/publication/350036411 |journal=Plaridel: A Journal of Philippine Communication, Media and Society |volume=6 |pages=37–52 |doi=10.52518/2009.6.1-02ypn}}</ref> isa sa mga pangunahing tauhan na si Josef ay walang eksepsyon. Medyo ''coño'', nagtataglay siya ng telekinesis at ang kakayahan ng duplikasyon ng sarili, na nagpapahintulot sa kanya na lumikha ng nahahawakan, buhay na mga kopya ng kanyang sarili nang walang katiyakan. Ang kanyang mga kapangyarihan ay minarkahan ng isang dramatikong pagbabago: ang kanyang buhok at mga mata ay nagiging puti sa tuwing sila ay aktibo. Gayunpaman, may masamang epekto ang kanyang kapangyarihan dahil ang kanyang ilong ay dumudugo bilang isang epeto ng kanilang paggamit nito.<ref name=":0" /> == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Mitolohiyang Bisaya]] l2jvbb44hsv5e1mn13y3nzk6qg17qgh 2164297 2164294 2025-06-10T04:40:02Z Jojit fb 38 2164297 wikitext text/x-wiki {{Infobox mythical creature|Grouping=Masamang [[engkanto]]|Region=[[Pilipinas]]}} Ang '''Dalaketnon''' (hindi dapat ipagkamali sa ''Dalaguetenon'', ang katawagang [[Wikang Sebwano|Sebwano]] para sa mga katutubo mula sa lungsod ng [[Dalaguete]]), ay ang masamang [[engkanto]]. Ang mga Dalaketnon ay isang lahi ng mga nilalang na [[Engkanto (Elf)|mukhang duwende]] sa [[mitolohiya ng Pilipinas]]. Sa kulturang Bisaya, pinaniniwalaang sila ay guwapo at magagandang nilalang na kahawig ng mga maharlika at monarko ng Pilipinas bago ang [[Pananakop ng mga Kastila sa Pilipinas|pananakop ng mga Kastila]]. Naninirahan sila sa mga puno ng dalakit (kilala rin bilang [[Balete tree|balete]] o dakit), kaya ang pangalang Dalakitnon, ibig sabihin ay "mula sa puno ng dalakit o dakit." Ang mitolohiyang lahi na ito ay nagpapakita ng sekswal na dimorpismo, kung saan ang mga lalaki ay may mapusyaw na kulay ng balat at napakaitim na buhok, habang ang mga babae ay may bronseng-kayumanggi na balat at kayumangging buhok. Inilalarawan sila ng mga kuwento na may hugis-dahon, matulis na mga [[tainga]]. == Mga kontemporaryong paglalarawan == Mga misteryosong nilalang mula sa [[alamat]] ng [[Silangang Bisaya]] na naninirahan sa mga puno ng balete, na lumilitaw bilang kanilang mga engrandeng mansyon. Mukha silang matangkad, magagandang lalaki at babae na may makinis na puting balat, at magagarang damit na hinabi ng [[ginto]] at [[pilak]].<ref name=":1"/> Sa modernong mga paglalarawan, inilalarawan sila bilang mala-gotiko na matangkad, guwapong lalaki at magagandang babae. Naka-istilong pananamit, naninirahan sa mala-mansyon na mga tahanan na nakapagpapaalaala sa mga bahay na pinagmumultuhan, at nagtatangkang makisama sa mortal na [[lipunan]]. Naniniwala ang ilan na ang tanging paraan upang marating ang kanilang tirahan, ang Dalaket, ay sa pamamagitan ng pagpasok sa mga puno ng Dalaket. Ang mga nilalang na ito ay sinasabing dumukot ng mga tao, dinadala sila sa kanilang mundo, kung saan sila ay nagdaraos ng mga kapistahan para sa kanilang mga biktima at pinipilit silang kumain ng itim na [[kanin]], inilalagay sila sa ilalim ng kanilang [[gayuma]] at ginagawa silang kanilang mga bihag.<ref name=":1"/><ref name=":2">{{Cite journal |last=Zafra |first=Galileo |date=2016-04-30 |title=Ang Pagtuturo ng Wika at Kulturang Filipino sa Disiplinang Filipino (Konteksto ng K-12) |url=https://doi.org/10.13185/kat2016.00102 |journal=Katipunan: Journal Ng Mga Ng Mga Pag-aaral Sa Wika, Panitikan, Sining at Kulturang Filipino |issue=1 |pages=4–28 |doi=10.13185/kat2016.00102 |doi-broken-date=29 April 2025 |issn=2507-8348 |url-access=subscription}}</ref> Sa mga kontemporaryong paglalarawan, ang Dalaketnon ay madalas na inilalarawan bilang kapansin-pansing kaakit-akit, maputlang nilalang na pinalamutian ng malaharing kasuotan na nakapagpapaalaala sa prinsipalya o marangal na uri ng [[Kasaysayan ng Pilipinas (1565–1898)|Pilipinas na sinakop ng mga Espanyol]]. Kilala sila sa pagdaraos ng mga masaganang piging o hapunan, na tinutukso ang mga tao na makibahagi sa kanilang [[pagkain]]. Sa sandaling kainin ng isang tao ang kanilang pagkain, sila ay nabibitag o naaalipin sa hindi makamundo na kaharian. Ang mga Dalaketnon ay kilala sa kanilang kagandahan at elitismo.<ref name=":2">{{Cite journal |last=Zafra |first=Galileo |date=2016-04-30 |title=Ang Pagtuturo ng Wika at Kulturang Filipino sa Disiplinang Filipino (Konteksto ng K-12) |url=https://doi.org/10.13185/kat2016.00102 |journal=Katipunan: Journal Ng Mga Ng Mga Pag-aaral Sa Wika, Panitikan, Sining at Kulturang Filipino |issue=1 |pages=4–28 |doi=10.13185/kat2016.00102 |doi-broken-date=29 April 2025 |issn=2507-8348 |url-access=subscription}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFZafra2016">Zafra, Galileo (2016-04-30). <span class="id-lock-subscription" title="Paid subscription required">[[doi:10.13185/kat2016.00102|"Ang Pagtuturo ng Wika at Kulturang Filipino sa Disiplinang Filipino (Konteksto ng K-12)"]]</span>. ''Katipunan: Journal Ng Mga Ng Mga Pag-aaral Sa Wika, Panitikan, Sining at Kulturang Filipino'' (1): <span class="nowrap">4–</span>28. [[doi]]:[[doi:10.13185/kat2016.00102|10.13185/kat2016.00102]] (inactive 29 April 2025). [[Pandaigdigang Pamantayang Bilang ng mga Publikasyong Seryal|ISSN]]&nbsp;[https://search.worldcat.org/issn/2507-8348 2507-8348].</cite><span class="cs1-maint citation-comment" data-ve-ignore="true"><code class="cs1-code"><nowiki>{{</nowiki>[[Padron:Cite journal|cite journal]]<nowiki>}}</nowiki></code>: CS1 maint: DOI inactive as of April 2025 ([[:Category:CS1 maint: DOI inactive as of April 2025|link]])</span> [[Category:CS1 maint: DOI inactive as of April 2025]]</ref> Nagtataglay sila ng mga kakayahan tulad ng telekinesis (o kakayahang na galawin ang mga bagay sa isip lamang) at pagkopya ng kanilang sarili ng walang hanggang. Ang kanilang buhok at mga mata ay pumuputi kapag ang kanilang kapangyarihan ay nagpakita. <ref name=":3">{{Cite book |title=Mga Engkanto: A Bestiary of Filipino Fairies |publisher=eLf ideas Publication |year=2003 |location=Philippines}}</ref> Ang mga Dalaketnon ay nagpapanatili ng regular na pakikipag-ugnayan sa mga tao, na hindi alam ang kanilang tunay na kalikasan bilang engkanto. Ayon sa alamat, ang mga matatanda ay naniniwala na ang mga Dalaketnon ay nagtataglay ng kakayahan na baguhin ang mga ordinaryong tao sa mga nilalang na katulad nila, gamit ang mahiwagang itim na [[bigas]] para sa layuning ito. Inakala rin silang mga mortal na kaaway ng mabait na engkanto. Nagmula sa maharlikang lahi sa mga masasamang engkanto, sila ay nagsilbing kanilang mga pinuno. Nauugnay sila sa pagiging panginoon ng iba't ibang masasamang nilalang tulad ng [[Tiyanak]], [[Aswang]], Bal-Bal, Wak Wak, [[Manananggal]], Amalanhig, at maging ang [[Aswang|Tiktik]].<ref name=":3">{{Cite book |title=Mga Engkanto: A Bestiary of Filipino Fairies |publisher=eLf ideas Publication |year=2003 |location=Philippines}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true">''Mga Engkanto: A Bestiary of Filipino Fairies''. Philippines: eLf ideas Publication. 2003.</cite></ref> == Dalaketnon sa popular na kultura == Ang Dalaketnon ay isang lahi na itinampok sa seryeng ''[[Da Adventures of Pedro Penduko|Pedro Penduko]]''<ref>{{Cite journal |last=Famoso |first=Josephine May Grace Aclan |date=2021-04-30 |title=Pedro Penduko, Filipino Comic Superhero: comparative studies between comic and screen adaptation |url=https://doi.org/10.26555/bahastra.v41i1.19898 |journal=Bahastra |volume=41 |issue=1 |pages=80 |doi=10.26555/bahastra.v41i1.19898 |issn=2548-4583}}</ref> ''at [[Pedro Penduko at ang mga Engkantao|Pedro Penduko Engkantao]]'', na inilalarawan bilang mga [[Engkanto (Elf)|duwende]] na kadalasang nagsusuot ng kasuotang may inspirasyong gotiko at nagpapasinaya ng mga eleganteng, istilong [[Kasaysayan ng Pilipinas (1565–1898)|Espanyol]] na hapunan. Kilala sa kanilang kapansin-pansing kagandahan at elitistang pag-uugali, ang mga Dalaketnon ay parehong kaakit-akit at kakila-kilabot,<ref name=":0">{{Cite journal |last=Yapan |first=Alvin |date=January 2009 |title=Nang Mauso ang Pagpapantasya: Isang Pag-aaral sa Estado ng Kababalaghan sa Telebisyon |trans-title=When Fantasizing Trended: The Status of "Kababalaghan" in Philippine Television |url=https://www.researchgate.net/publication/350036411 |journal=Plaridel: A Journal of Philippine Communication, Media and Society |volume=6 |pages=37–52 |doi=10.52518/2009.6.1-02ypn}}</ref> isa sa mga pangunahing tauhan na si Josef ay walang eksepsyon. Medyo ''coño'', nagtataglay siya ng telekinesis at ang kakayahan ng duplikasyon ng sarili, na nagpapahintulot sa kanya na lumikha ng nahahawakan, buhay na mga kopya ng kanyang sarili nang walang katiyakan. Ang kanyang mga kapangyarihan ay minarkahan ng isang dramatikong pagbabago: ang kanyang buhok at mga mata ay nagiging puti sa tuwing sila ay aktibo. Gayunpaman, may masamang epekto ang kanyang kapangyarihan dahil ang kanyang ilong ay dumudugo bilang isang epeto ng kanilang paggamit nito.<ref name=":0" /> == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Mitolohiyang Bisaya]] d1ni3qwp051z9rbcruyt64b7t0pgpzn 2164298 2164297 2025-06-10T04:40:27Z Jojit fb 38 Kinansela ang pagbabagong 2164297 ni [[Special:Contributions/Jojit fb|Jojit fb]] ([[User talk:Jojit fb|Usapan]]) 2164298 wikitext text/x-wiki {{Infobox mythical creature|Grouping=Masamang [[engkanto]]|Region=[[Pilipinas]]}} Ang '''Dalaketnon''' (hindi dapat ipagkamali sa ''Dalaguetenon'', ang katawagang [[Wikang Sebwano|Sebwano]] para sa mga katutubo mula sa lungsod ng [[Dalaguete]]), ay ang masamang [[engkanto]]. Ang mga Dalaketnon ay isang lahi ng mga nilalang na [[Engkanto (Elf)|mukhang duwende]] sa [[mitolohiya ng Pilipinas]]. Sa kulturang Bisaya, pinaniniwalaang sila ay guwapo at magagandang nilalang na kahawig ng mga maharlika at monarko ng Pilipinas bago ang [[Pananakop ng mga Kastila sa Pilipinas|pananakop ng mga Kastila]]. Naninirahan sila sa mga puno ng dalakit (kilala rin bilang [[Balete tree|balete]] o dakit), kaya ang pangalang Dalakitnon, ibig sabihin ay "mula sa puno ng dalakit o dakit." Ang mitolohiyang lahi na ito ay nagpapakita ng sekswal na dimorpismo, kung saan ang mga lalaki ay may mapusyaw na kulay ng balat at napakaitim na buhok, habang ang mga babae ay may bronseng-kayumanggi na balat at kayumangging buhok. Inilalarawan sila ng mga kuwento na may hugis-dahon, matulis na mga [[tainga]]. == Mga kontemporaryong paglalarawan == Mga misteryosong nilalang mula sa [[alamat]] ng [[Silangang Bisaya]] na naninirahan sa mga puno ng balete, na lumilitaw bilang kanilang mga engrandeng mansyon. Mukha silang matangkad, magagandang lalaki at babae na may makinis na puting balat, at magagarang damit na hinabi ng [[ginto]] at [[pilak]].<ref name=":1">{{Citation |title=Ramos-López, Maximo |date=2011-10-31 |url=https://doi.org/10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677 |work=Benezit Dictionary of Artists |publisher=Oxford University Press |doi=10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677 |access-date=2025-02-21}}</ref> Sa modernong mga paglalarawan, inilalarawan sila bilang mala-gotiko na matangkad, guwapong lalaki at magagandang babae. Naka-istilong pananamit, naninirahan sa mala-mansyon na mga tahanan na nakapagpapaalaala sa mga bahay na pinagmumultuhan, at nagtatangkang makisama sa mortal na [[lipunan]]. Naniniwala ang ilan na ang tanging paraan upang marating ang kanilang tirahan, ang Dalaket, ay sa pamamagitan ng pagpasok sa mga puno ng Dalaket. Ang mga nilalang na ito ay sinasabing dumukot ng mga tao, dinadala sila sa kanilang mundo, kung saan sila ay nagdaraos ng mga kapistahan para sa kanilang mga biktima at pinipilit silang kumain ng itim na [[kanin]], inilalagay sila sa ilalim ng kanilang [[gayuma]] at ginagawa silang kanilang mga bihag.<ref name=":1">{{Citation |title=Ramos-López, Maximo |date=2011-10-31 |url=https://doi.org/10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677 |work=Benezit Dictionary of Artists |publisher=Oxford University Press |doi=10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677 |access-date=2025-02-21}}<cite class="citation cs2" data-ve-ignore="true"><span class="id-lock-subscription" title="Paid subscription required">[[doi:10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677|"Ramos-López, Maximo"]]</span>, ''Benezit Dictionary of Artists'', Oxford University Press, 2011-10-31, [[doi]]:[[doi:10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677|10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677]]<span class="reference-accessdate">, retrieved <span class="nowrap">2025-02-21</span></span></cite></ref><ref name=":2">{{Cite journal |last=Zafra |first=Galileo |date=2016-04-30 |title=Ang Pagtuturo ng Wika at Kulturang Filipino sa Disiplinang Filipino (Konteksto ng K-12) |url=https://doi.org/10.13185/kat2016.00102 |journal=Katipunan: Journal Ng Mga Ng Mga Pag-aaral Sa Wika, Panitikan, Sining at Kulturang Filipino |issue=1 |pages=4–28 |doi=10.13185/kat2016.00102 |doi-broken-date=29 April 2025 |issn=2507-8348 |url-access=subscription}}</ref> Sa mga kontemporaryong paglalarawan, ang Dalaketnon ay madalas na inilalarawan bilang kapansin-pansing kaakit-akit, maputlang nilalang na pinalamutian ng malaharing kasuotan na nakapagpapaalaala sa prinsipalya o marangal na uri ng [[Kasaysayan ng Pilipinas (1565–1898)|Pilipinas na sinakop ng mga Espanyol]]. Kilala sila sa pagdaraos ng mga masaganang piging o hapunan, na tinutukso ang mga tao na makibahagi sa kanilang [[pagkain]]. Sa sandaling kainin ng isang tao ang kanilang pagkain, sila ay nabibitag o naaalipin sa hindi makamundo na kaharian. Ang mga Dalaketnon ay kilala sa kanilang kagandahan at elitismo.<ref name=":2">{{Cite journal |last=Zafra |first=Galileo |date=2016-04-30 |title=Ang Pagtuturo ng Wika at Kulturang Filipino sa Disiplinang Filipino (Konteksto ng K-12) |url=https://doi.org/10.13185/kat2016.00102 |journal=Katipunan: Journal Ng Mga Ng Mga Pag-aaral Sa Wika, Panitikan, Sining at Kulturang Filipino |issue=1 |pages=4–28 |doi=10.13185/kat2016.00102 |doi-broken-date=29 April 2025 |issn=2507-8348 |url-access=subscription}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFZafra2016">Zafra, Galileo (2016-04-30). <span class="id-lock-subscription" title="Paid subscription required">[[doi:10.13185/kat2016.00102|"Ang Pagtuturo ng Wika at Kulturang Filipino sa Disiplinang Filipino (Konteksto ng K-12)"]]</span>. ''Katipunan: Journal Ng Mga Ng Mga Pag-aaral Sa Wika, Panitikan, Sining at Kulturang Filipino'' (1): <span class="nowrap">4–</span>28. [[doi]]:[[doi:10.13185/kat2016.00102|10.13185/kat2016.00102]] (inactive 29 April 2025). [[Pandaigdigang Pamantayang Bilang ng mga Publikasyong Seryal|ISSN]]&nbsp;[https://search.worldcat.org/issn/2507-8348 2507-8348].</cite><span class="cs1-maint citation-comment" data-ve-ignore="true"><code class="cs1-code"><nowiki>{{</nowiki>[[Padron:Cite journal|cite journal]]<nowiki>}}</nowiki></code>: CS1 maint: DOI inactive as of April 2025 ([[:Category:CS1 maint: DOI inactive as of April 2025|link]])</span> [[Category:CS1 maint: DOI inactive as of April 2025]]</ref> Nagtataglay sila ng mga kakayahan tulad ng telekinesis (o kakayahang na galawin ang mga bagay sa isip lamang) at pagkopya ng kanilang sarili ng walang hanggang. Ang kanilang buhok at mga mata ay pumuputi kapag ang kanilang kapangyarihan ay nagpakita. <ref name=":3">{{Cite book |title=Mga Engkanto: A Bestiary of Filipino Fairies |publisher=eLf ideas Publication |year=2003 |location=Philippines}}</ref> Ang mga Dalaketnon ay nagpapanatili ng regular na pakikipag-ugnayan sa mga tao, na hindi alam ang kanilang tunay na kalikasan bilang engkanto. Ayon sa alamat, ang mga matatanda ay naniniwala na ang mga Dalaketnon ay nagtataglay ng kakayahan na baguhin ang mga ordinaryong tao sa mga nilalang na katulad nila, gamit ang mahiwagang itim na [[bigas]] para sa layuning ito. Inakala rin silang mga mortal na kaaway ng mabait na engkanto. Nagmula sa maharlikang lahi sa mga masasamang engkanto, sila ay nagsilbing kanilang mga pinuno. Nauugnay sila sa pagiging panginoon ng iba't ibang masasamang nilalang tulad ng [[Tiyanak]], [[Aswang]], Bal-Bal, Wak Wak, [[Manananggal]], Amalanhig, at maging ang [[Aswang|Tiktik]].<ref name=":3">{{Cite book |title=Mga Engkanto: A Bestiary of Filipino Fairies |publisher=eLf ideas Publication |year=2003 |location=Philippines}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true">''Mga Engkanto: A Bestiary of Filipino Fairies''. Philippines: eLf ideas Publication. 2003.</cite></ref> == Dalaketnon sa popular na kultura == Ang Dalaketnon ay isang lahi na itinampok sa seryeng ''[[Da Adventures of Pedro Penduko|Pedro Penduko]]''<ref>{{Cite journal |last=Famoso |first=Josephine May Grace Aclan |date=2021-04-30 |title=Pedro Penduko, Filipino Comic Superhero: comparative studies between comic and screen adaptation |url=https://doi.org/10.26555/bahastra.v41i1.19898 |journal=Bahastra |volume=41 |issue=1 |pages=80 |doi=10.26555/bahastra.v41i1.19898 |issn=2548-4583}}</ref> ''at [[Pedro Penduko at ang mga Engkantao|Pedro Penduko Engkantao]]'', na inilalarawan bilang mga [[Engkanto (Elf)|duwende]] na kadalasang nagsusuot ng kasuotang may inspirasyong gotiko at nagpapasinaya ng mga eleganteng, istilong [[Kasaysayan ng Pilipinas (1565–1898)|Espanyol]] na hapunan. Kilala sa kanilang kapansin-pansing kagandahan at elitistang pag-uugali, ang mga Dalaketnon ay parehong kaakit-akit at kakila-kilabot,<ref name=":0">{{Cite journal |last=Yapan |first=Alvin |date=January 2009 |title=Nang Mauso ang Pagpapantasya: Isang Pag-aaral sa Estado ng Kababalaghan sa Telebisyon |trans-title=When Fantasizing Trended: The Status of "Kababalaghan" in Philippine Television |url=https://www.researchgate.net/publication/350036411 |journal=Plaridel: A Journal of Philippine Communication, Media and Society |volume=6 |pages=37–52 |doi=10.52518/2009.6.1-02ypn}}</ref> isa sa mga pangunahing tauhan na si Josef ay walang eksepsyon. Medyo ''coño'', nagtataglay siya ng telekinesis at ang kakayahan ng duplikasyon ng sarili, na nagpapahintulot sa kanya na lumikha ng nahahawakan, buhay na mga kopya ng kanyang sarili nang walang katiyakan. Ang kanyang mga kapangyarihan ay minarkahan ng isang dramatikong pagbabago: ang kanyang buhok at mga mata ay nagiging puti sa tuwing sila ay aktibo. Gayunpaman, may masamang epekto ang kanyang kapangyarihan dahil ang kanyang ilong ay dumudugo bilang isang epeto ng kanilang paggamit nito.<ref name=":0" /> == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Mitolohiyang Bisaya]] l2jvbb44hsv5e1mn13y3nzk6qg17qgh 2164299 2164298 2025-06-10T04:41:08Z Jojit fb 38 2164299 wikitext text/x-wiki {{Infobox mythical creature|Grouping=Masamang [[engkanto]]|Region=[[Pilipinas]]}} Ang '''Dalaketnon''' (hindi dapat ipagkamali sa ''Dalaguetenon'', ang katawagang [[Wikang Sebwano|Sebwano]] para sa mga katutubo mula sa lungsod ng [[Dalaguete]]), ay ang masamang [[engkanto]]. Ang mga Dalaketnon ay isang lahi ng mga nilalang na [[Engkanto (Elf)|mukhang duwende]] sa [[mitolohiya ng Pilipinas]]. Sa kulturang Bisaya, pinaniniwalaang sila ay guwapo at magagandang nilalang na kahawig ng mga maharlika at monarko ng Pilipinas bago ang [[Pananakop ng mga Kastila sa Pilipinas|pananakop ng mga Kastila]]. Naninirahan sila sa mga puno ng dalakit (kilala rin bilang [[Balete tree|balete]] o dakit), kaya ang pangalang Dalakitnon, ibig sabihin ay "mula sa puno ng dalakit o dakit." Ang mitolohiyang lahi na ito ay nagpapakita ng sekswal na dimorpismo, kung saan ang mga lalaki ay may mapusyaw na kulay ng balat at napakaitim na buhok, habang ang mga babae ay may bronseng-kayumanggi na balat at kayumangging buhok. Inilalarawan sila ng mga kuwento na may hugis-dahon, matulis na mga [[tainga]]. == Mga kontemporaryong paglalarawan == Mga misteryosong nilalang mula sa [[alamat]] ng [[Silangang Bisaya]] na naninirahan sa mga puno ng balete, na lumilitaw bilang kanilang mga engrandeng mansyon. Mukha silang matangkad, magagandang lalaki at babae na may makinis na puting balat, at magagarang damit na hinabi ng [[ginto]] at [[pilak]].<ref name=":1">{{Citation |title=Ramos-López, Maximo |date=2011-10-31 |url=https://doi.org/10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677 |work=Benezit Dictionary of Artists |publisher=Oxford University Press |language=en |doi=10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677 |access-date=2025-02-21}}</ref> Sa modernong mga paglalarawan, inilalarawan sila bilang mala-gotiko na matangkad, guwapong lalaki at magagandang babae. Naka-istilong pananamit, naninirahan sa mala-mansyon na mga tahanan na nakapagpapaalaala sa mga bahay na pinagmumultuhan, at nagtatangkang makisama sa mortal na [[lipunan]]. Naniniwala ang ilan na ang tanging paraan upang marating ang kanilang tirahan, ang Dalaket, ay sa pamamagitan ng pagpasok sa mga puno ng Dalaket. Ang mga nilalang na ito ay sinasabing dumukot ng mga tao, dinadala sila sa kanilang mundo, kung saan sila ay nagdaraos ng mga kapistahan para sa kanilang mga biktima at pinipilit silang kumain ng itim na [[kanin]], inilalagay sila sa ilalim ng kanilang [[gayuma]] at ginagawa silang kanilang mga bihag.<ref name=":1">{{Citation |title=Ramos-López, Maximo |date=2011-10-31 |url=https://doi.org/10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677 |work=Benezit Dictionary of Artists |publisher=Oxford University Press |doi=10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677 |access-date=2025-02-21}}<cite class="citation cs2" data-ve-ignore="true"><span class="id-lock-subscription" title="Paid subscription required">[[doi:10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677|"Ramos-López, Maximo"]]</span>, ''Benezit Dictionary of Artists'', Oxford University Press, 2011-10-31, [[doi]]:[[doi:10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677|10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677]]<span class="reference-accessdate">, retrieved <span class="nowrap">2025-02-21</span></span></cite></ref><ref name=":2">{{Cite journal |last=Zafra |first=Galileo |date=2016-04-30 |title=Ang Pagtuturo ng Wika at Kulturang Filipino sa Disiplinang Filipino (Konteksto ng K-12) |url=https://doi.org/10.13185/kat2016.00102 |journal=Katipunan: Journal Ng Mga Ng Mga Pag-aaral Sa Wika, Panitikan, Sining at Kulturang Filipino |issue=1 |pages=4–28 |doi=10.13185/kat2016.00102 |doi-broken-date=29 April 2025 |issn=2507-8348 |url-access=subscription}}</ref> Sa mga kontemporaryong paglalarawan, ang Dalaketnon ay madalas na inilalarawan bilang kapansin-pansing kaakit-akit, maputlang nilalang na pinalamutian ng malaharing kasuotan na nakapagpapaalaala sa prinsipalya o marangal na uri ng [[Kasaysayan ng Pilipinas (1565–1898)|Pilipinas na sinakop ng mga Espanyol]]. Kilala sila sa pagdaraos ng mga masaganang piging o hapunan, na tinutukso ang mga tao na makibahagi sa kanilang [[pagkain]]. Sa sandaling kainin ng isang tao ang kanilang pagkain, sila ay nabibitag o naaalipin sa hindi makamundo na kaharian. Ang mga Dalaketnon ay kilala sa kanilang kagandahan at elitismo.<ref name=":2">{{Cite journal |last=Zafra |first=Galileo |date=2016-04-30 |title=Ang Pagtuturo ng Wika at Kulturang Filipino sa Disiplinang Filipino (Konteksto ng K-12) |url=https://doi.org/10.13185/kat2016.00102 |journal=Katipunan: Journal Ng Mga Ng Mga Pag-aaral Sa Wika, Panitikan, Sining at Kulturang Filipino |issue=1 |pages=4–28 |doi=10.13185/kat2016.00102 |doi-broken-date=29 April 2025 |issn=2507-8348 |url-access=subscription}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFZafra2016">Zafra, Galileo (2016-04-30). <span class="id-lock-subscription" title="Paid subscription required">[[doi:10.13185/kat2016.00102|"Ang Pagtuturo ng Wika at Kulturang Filipino sa Disiplinang Filipino (Konteksto ng K-12)"]]</span>. ''Katipunan: Journal Ng Mga Ng Mga Pag-aaral Sa Wika, Panitikan, Sining at Kulturang Filipino'' (1): <span class="nowrap">4–</span>28. [[doi]]:[[doi:10.13185/kat2016.00102|10.13185/kat2016.00102]] (inactive 29 April 2025). [[Pandaigdigang Pamantayang Bilang ng mga Publikasyong Seryal|ISSN]]&nbsp;[https://search.worldcat.org/issn/2507-8348 2507-8348].</cite><span class="cs1-maint citation-comment" data-ve-ignore="true"><code class="cs1-code"><nowiki>{{</nowiki>[[Padron:Cite journal|cite journal]]<nowiki>}}</nowiki></code>: CS1 maint: DOI inactive as of April 2025 ([[:Category:CS1 maint: DOI inactive as of April 2025|link]])</span> [[Category:CS1 maint: DOI inactive as of April 2025]]</ref> Nagtataglay sila ng mga kakayahan tulad ng telekinesis (o kakayahang na galawin ang mga bagay sa isip lamang) at pagkopya ng kanilang sarili ng walang hanggang. Ang kanilang buhok at mga mata ay pumuputi kapag ang kanilang kapangyarihan ay nagpakita. <ref name=":3">{{Cite book |title=Mga Engkanto: A Bestiary of Filipino Fairies |publisher=eLf ideas Publication |year=2003 |location=Philippines}}</ref> Ang mga Dalaketnon ay nagpapanatili ng regular na pakikipag-ugnayan sa mga tao, na hindi alam ang kanilang tunay na kalikasan bilang engkanto. Ayon sa alamat, ang mga matatanda ay naniniwala na ang mga Dalaketnon ay nagtataglay ng kakayahan na baguhin ang mga ordinaryong tao sa mga nilalang na katulad nila, gamit ang mahiwagang itim na [[bigas]] para sa layuning ito. Inakala rin silang mga mortal na kaaway ng mabait na engkanto. Nagmula sa maharlikang lahi sa mga masasamang engkanto, sila ay nagsilbing kanilang mga pinuno. Nauugnay sila sa pagiging panginoon ng iba't ibang masasamang nilalang tulad ng [[Tiyanak]], [[Aswang]], Bal-Bal, Wak Wak, [[Manananggal]], Amalanhig, at maging ang [[Aswang|Tiktik]].<ref name=":3">{{Cite book |title=Mga Engkanto: A Bestiary of Filipino Fairies |publisher=eLf ideas Publication |year=2003 |location=Philippines}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true">''Mga Engkanto: A Bestiary of Filipino Fairies''. Philippines: eLf ideas Publication. 2003.</cite></ref> == Dalaketnon sa popular na kultura == Ang Dalaketnon ay isang lahi na itinampok sa seryeng ''[[Da Adventures of Pedro Penduko|Pedro Penduko]]''<ref>{{Cite journal |last=Famoso |first=Josephine May Grace Aclan |date=2021-04-30 |title=Pedro Penduko, Filipino Comic Superhero: comparative studies between comic and screen adaptation |url=https://doi.org/10.26555/bahastra.v41i1.19898 |journal=Bahastra |volume=41 |issue=1 |pages=80 |doi=10.26555/bahastra.v41i1.19898 |issn=2548-4583}}</ref> ''at [[Pedro Penduko at ang mga Engkantao|Pedro Penduko Engkantao]]'', na inilalarawan bilang mga [[Engkanto (Elf)|duwende]] na kadalasang nagsusuot ng kasuotang may inspirasyong gotiko at nagpapasinaya ng mga eleganteng, istilong [[Kasaysayan ng Pilipinas (1565–1898)|Espanyol]] na hapunan. Kilala sa kanilang kapansin-pansing kagandahan at elitistang pag-uugali, ang mga Dalaketnon ay parehong kaakit-akit at kakila-kilabot,<ref name=":0">{{Cite journal |last=Yapan |first=Alvin |date=January 2009 |title=Nang Mauso ang Pagpapantasya: Isang Pag-aaral sa Estado ng Kababalaghan sa Telebisyon |trans-title=When Fantasizing Trended: The Status of "Kababalaghan" in Philippine Television |url=https://www.researchgate.net/publication/350036411 |journal=Plaridel: A Journal of Philippine Communication, Media and Society |volume=6 |pages=37–52 |doi=10.52518/2009.6.1-02ypn}}</ref> isa sa mga pangunahing tauhan na si Josef ay walang eksepsyon. Medyo ''coño'', nagtataglay siya ng telekinesis at ang kakayahan ng duplikasyon ng sarili, na nagpapahintulot sa kanya na lumikha ng nahahawakan, buhay na mga kopya ng kanyang sarili nang walang katiyakan. Ang kanyang mga kapangyarihan ay minarkahan ng isang dramatikong pagbabago: ang kanyang buhok at mga mata ay nagiging puti sa tuwing sila ay aktibo. Gayunpaman, may masamang epekto ang kanyang kapangyarihan dahil ang kanyang ilong ay dumudugo bilang isang epeto ng kanilang paggamit nito.<ref name=":0" /> == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Mitolohiyang Bisaya]] 080qittbms671v2d8k17b9nislo2yyv 2164300 2164299 2025-06-10T04:41:40Z Jojit fb 38 Kinansela ang pagbabagong 2164299 ni [[Special:Contributions/Jojit fb|Jojit fb]] ([[User talk:Jojit fb|Usapan]]) 2164300 wikitext text/x-wiki {{Infobox mythical creature|Grouping=Masamang [[engkanto]]|Region=[[Pilipinas]]}} Ang '''Dalaketnon''' (hindi dapat ipagkamali sa ''Dalaguetenon'', ang katawagang [[Wikang Sebwano|Sebwano]] para sa mga katutubo mula sa lungsod ng [[Dalaguete]]), ay ang masamang [[engkanto]]. Ang mga Dalaketnon ay isang lahi ng mga nilalang na [[Engkanto (Elf)|mukhang duwende]] sa [[mitolohiya ng Pilipinas]]. Sa kulturang Bisaya, pinaniniwalaang sila ay guwapo at magagandang nilalang na kahawig ng mga maharlika at monarko ng Pilipinas bago ang [[Pananakop ng mga Kastila sa Pilipinas|pananakop ng mga Kastila]]. Naninirahan sila sa mga puno ng dalakit (kilala rin bilang [[Balete tree|balete]] o dakit), kaya ang pangalang Dalakitnon, ibig sabihin ay "mula sa puno ng dalakit o dakit." Ang mitolohiyang lahi na ito ay nagpapakita ng sekswal na dimorpismo, kung saan ang mga lalaki ay may mapusyaw na kulay ng balat at napakaitim na buhok, habang ang mga babae ay may bronseng-kayumanggi na balat at kayumangging buhok. Inilalarawan sila ng mga kuwento na may hugis-dahon, matulis na mga [[tainga]]. == Mga kontemporaryong paglalarawan == Mga misteryosong nilalang mula sa [[alamat]] ng [[Silangang Bisaya]] na naninirahan sa mga puno ng balete, na lumilitaw bilang kanilang mga engrandeng mansyon. Mukha silang matangkad, magagandang lalaki at babae na may makinis na puting balat, at magagarang damit na hinabi ng [[ginto]] at [[pilak]].<ref name=":1">{{Citation |title=Ramos-López, Maximo |date=2011-10-31 |url=https://doi.org/10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677 |work=Benezit Dictionary of Artists |publisher=Oxford University Press |doi=10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677 |access-date=2025-02-21}}</ref> Sa modernong mga paglalarawan, inilalarawan sila bilang mala-gotiko na matangkad, guwapong lalaki at magagandang babae. Naka-istilong pananamit, naninirahan sa mala-mansyon na mga tahanan na nakapagpapaalaala sa mga bahay na pinagmumultuhan, at nagtatangkang makisama sa mortal na [[lipunan]]. Naniniwala ang ilan na ang tanging paraan upang marating ang kanilang tirahan, ang Dalaket, ay sa pamamagitan ng pagpasok sa mga puno ng Dalaket. Ang mga nilalang na ito ay sinasabing dumukot ng mga tao, dinadala sila sa kanilang mundo, kung saan sila ay nagdaraos ng mga kapistahan para sa kanilang mga biktima at pinipilit silang kumain ng itim na [[kanin]], inilalagay sila sa ilalim ng kanilang [[gayuma]] at ginagawa silang kanilang mga bihag.<ref name=":1">{{Citation |title=Ramos-López, Maximo |date=2011-10-31 |url=https://doi.org/10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677 |work=Benezit Dictionary of Artists |publisher=Oxford University Press |doi=10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677 |access-date=2025-02-21}}<cite class="citation cs2" data-ve-ignore="true"><span class="id-lock-subscription" title="Paid subscription required">[[doi:10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677|"Ramos-López, Maximo"]]</span>, ''Benezit Dictionary of Artists'', Oxford University Press, 2011-10-31, [[doi]]:[[doi:10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677|10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677]]<span class="reference-accessdate">, retrieved <span class="nowrap">2025-02-21</span></span></cite></ref><ref name=":2">{{Cite journal |last=Zafra |first=Galileo |date=2016-04-30 |title=Ang Pagtuturo ng Wika at Kulturang Filipino sa Disiplinang Filipino (Konteksto ng K-12) |url=https://doi.org/10.13185/kat2016.00102 |journal=Katipunan: Journal Ng Mga Ng Mga Pag-aaral Sa Wika, Panitikan, Sining at Kulturang Filipino |issue=1 |pages=4–28 |doi=10.13185/kat2016.00102 |doi-broken-date=29 April 2025 |issn=2507-8348 |url-access=subscription}}</ref> Sa mga kontemporaryong paglalarawan, ang Dalaketnon ay madalas na inilalarawan bilang kapansin-pansing kaakit-akit, maputlang nilalang na pinalamutian ng malaharing kasuotan na nakapagpapaalaala sa prinsipalya o marangal na uri ng [[Kasaysayan ng Pilipinas (1565–1898)|Pilipinas na sinakop ng mga Espanyol]]. Kilala sila sa pagdaraos ng mga masaganang piging o hapunan, na tinutukso ang mga tao na makibahagi sa kanilang [[pagkain]]. Sa sandaling kainin ng isang tao ang kanilang pagkain, sila ay nabibitag o naaalipin sa hindi makamundo na kaharian. Ang mga Dalaketnon ay kilala sa kanilang kagandahan at elitismo.<ref name=":2">{{Cite journal |last=Zafra |first=Galileo |date=2016-04-30 |title=Ang Pagtuturo ng Wika at Kulturang Filipino sa Disiplinang Filipino (Konteksto ng K-12) |url=https://doi.org/10.13185/kat2016.00102 |journal=Katipunan: Journal Ng Mga Ng Mga Pag-aaral Sa Wika, Panitikan, Sining at Kulturang Filipino |issue=1 |pages=4–28 |doi=10.13185/kat2016.00102 |doi-broken-date=29 April 2025 |issn=2507-8348 |url-access=subscription}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFZafra2016">Zafra, Galileo (2016-04-30). <span class="id-lock-subscription" title="Paid subscription required">[[doi:10.13185/kat2016.00102|"Ang Pagtuturo ng Wika at Kulturang Filipino sa Disiplinang Filipino (Konteksto ng K-12)"]]</span>. ''Katipunan: Journal Ng Mga Ng Mga Pag-aaral Sa Wika, Panitikan, Sining at Kulturang Filipino'' (1): <span class="nowrap">4–</span>28. [[doi]]:[[doi:10.13185/kat2016.00102|10.13185/kat2016.00102]] (inactive 29 April 2025). [[Pandaigdigang Pamantayang Bilang ng mga Publikasyong Seryal|ISSN]]&nbsp;[https://search.worldcat.org/issn/2507-8348 2507-8348].</cite><span class="cs1-maint citation-comment" data-ve-ignore="true"><code class="cs1-code"><nowiki>{{</nowiki>[[Padron:Cite journal|cite journal]]<nowiki>}}</nowiki></code>: CS1 maint: DOI inactive as of April 2025 ([[:Category:CS1 maint: DOI inactive as of April 2025|link]])</span> [[Category:CS1 maint: DOI inactive as of April 2025]]</ref> Nagtataglay sila ng mga kakayahan tulad ng telekinesis (o kakayahang na galawin ang mga bagay sa isip lamang) at pagkopya ng kanilang sarili ng walang hanggang. Ang kanilang buhok at mga mata ay pumuputi kapag ang kanilang kapangyarihan ay nagpakita. <ref name=":3">{{Cite book |title=Mga Engkanto: A Bestiary of Filipino Fairies |publisher=eLf ideas Publication |year=2003 |location=Philippines}}</ref> Ang mga Dalaketnon ay nagpapanatili ng regular na pakikipag-ugnayan sa mga tao, na hindi alam ang kanilang tunay na kalikasan bilang engkanto. Ayon sa alamat, ang mga matatanda ay naniniwala na ang mga Dalaketnon ay nagtataglay ng kakayahan na baguhin ang mga ordinaryong tao sa mga nilalang na katulad nila, gamit ang mahiwagang itim na [[bigas]] para sa layuning ito. Inakala rin silang mga mortal na kaaway ng mabait na engkanto. Nagmula sa maharlikang lahi sa mga masasamang engkanto, sila ay nagsilbing kanilang mga pinuno. Nauugnay sila sa pagiging panginoon ng iba't ibang masasamang nilalang tulad ng [[Tiyanak]], [[Aswang]], Bal-Bal, Wak Wak, [[Manananggal]], Amalanhig, at maging ang [[Aswang|Tiktik]].<ref name=":3">{{Cite book |title=Mga Engkanto: A Bestiary of Filipino Fairies |publisher=eLf ideas Publication |year=2003 |location=Philippines}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true">''Mga Engkanto: A Bestiary of Filipino Fairies''. Philippines: eLf ideas Publication. 2003.</cite></ref> == Dalaketnon sa popular na kultura == Ang Dalaketnon ay isang lahi na itinampok sa seryeng ''[[Da Adventures of Pedro Penduko|Pedro Penduko]]''<ref>{{Cite journal |last=Famoso |first=Josephine May Grace Aclan |date=2021-04-30 |title=Pedro Penduko, Filipino Comic Superhero: comparative studies between comic and screen adaptation |url=https://doi.org/10.26555/bahastra.v41i1.19898 |journal=Bahastra |volume=41 |issue=1 |pages=80 |doi=10.26555/bahastra.v41i1.19898 |issn=2548-4583}}</ref> ''at [[Pedro Penduko at ang mga Engkantao|Pedro Penduko Engkantao]]'', na inilalarawan bilang mga [[Engkanto (Elf)|duwende]] na kadalasang nagsusuot ng kasuotang may inspirasyong gotiko at nagpapasinaya ng mga eleganteng, istilong [[Kasaysayan ng Pilipinas (1565–1898)|Espanyol]] na hapunan. Kilala sa kanilang kapansin-pansing kagandahan at elitistang pag-uugali, ang mga Dalaketnon ay parehong kaakit-akit at kakila-kilabot,<ref name=":0">{{Cite journal |last=Yapan |first=Alvin |date=January 2009 |title=Nang Mauso ang Pagpapantasya: Isang Pag-aaral sa Estado ng Kababalaghan sa Telebisyon |trans-title=When Fantasizing Trended: The Status of "Kababalaghan" in Philippine Television |url=https://www.researchgate.net/publication/350036411 |journal=Plaridel: A Journal of Philippine Communication, Media and Society |volume=6 |pages=37–52 |doi=10.52518/2009.6.1-02ypn}}</ref> isa sa mga pangunahing tauhan na si Josef ay walang eksepsyon. Medyo ''coño'', nagtataglay siya ng telekinesis at ang kakayahan ng duplikasyon ng sarili, na nagpapahintulot sa kanya na lumikha ng nahahawakan, buhay na mga kopya ng kanyang sarili nang walang katiyakan. Ang kanyang mga kapangyarihan ay minarkahan ng isang dramatikong pagbabago: ang kanyang buhok at mga mata ay nagiging puti sa tuwing sila ay aktibo. Gayunpaman, may masamang epekto ang kanyang kapangyarihan dahil ang kanyang ilong ay dumudugo bilang isang epeto ng kanilang paggamit nito.<ref name=":0" /> == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Mitolohiyang Bisaya]] l2jvbb44hsv5e1mn13y3nzk6qg17qgh 2164301 2164300 2025-06-10T04:42:13Z Jojit fb 38 2164301 wikitext text/x-wiki {{Infobox mythical creature|Grouping=Masamang [[engkanto]]|Region=[[Pilipinas]]}} Ang '''Dalaketnon''' (hindi dapat ipagkamali sa ''Dalaguetenon'', ang katawagang [[Wikang Sebwano|Sebwano]] para sa mga katutubo mula sa lungsod ng [[Dalaguete]]), ay ang masamang [[engkanto]]. Ang mga Dalaketnon ay isang lahi ng mga nilalang na [[Engkanto (Elf)|mukhang duwende]] sa [[mitolohiya ng Pilipinas]]. Sa kulturang Bisaya, pinaniniwalaang sila ay guwapo at magagandang nilalang na kahawig ng mga maharlika at monarko ng Pilipinas bago ang [[Pananakop ng mga Kastila sa Pilipinas|pananakop ng mga Kastila]]. Naninirahan sila sa mga puno ng dalakit (kilala rin bilang [[Balete tree|balete]] o dakit), kaya ang pangalang Dalakitnon, ibig sabihin ay "mula sa puno ng dalakit o dakit." Ang mitolohiyang lahi na ito ay nagpapakita ng sekswal na dimorpismo, kung saan ang mga lalaki ay may mapusyaw na kulay ng balat at napakaitim na buhok, habang ang mga babae ay may bronseng-kayumanggi na balat at kayumangging buhok. Inilalarawan sila ng mga kuwento na may hugis-dahon, matulis na mga [[tainga]]. == Mga kontemporaryong paglalarawan == Mga misteryosong nilalang mula sa [[alamat]] ng [[Silangang Bisaya]] na naninirahan sa mga puno ng balete, na lumilitaw bilang kanilang mga engrandeng mansyon. Mukha silang matangkad, magagandang lalaki at babae na may makinis na puting balat, at magagarang damit na hinabi ng [[ginto]] at [[pilak]].<ref name=":1">{{Citation |title=Ramos-López, Maximo |date=2011-10-31 |url=https://doi.org/10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677 |work=Benezit Dictionary of Artists |publisher=Oxford University Press |doi=10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677 |access-date=2025-02-21}}</ref> Sa modernong mga paglalarawan, inilalarawan sila bilang mala-gotiko na matangkad, guwapong lalaki at magagandang babae. Naka-istilong pananamit, naninirahan sa mala-mansyon na mga tahanan na nakapagpapaalaala sa mga bahay na pinagmumultuhan, at nagtatangkang makisama sa mortal na [[lipunan]]. Naniniwala ang ilan na ang tanging paraan upang marating ang kanilang tirahan, ang Dalaket, ay sa pamamagitan ng pagpasok sa mga puno ng Dalaket. Ang mga nilalang na ito ay sinasabing dumukot ng mga tao, dinadala sila sa kanilang mundo, kung saan sila ay nagdaraos ng mga kapistahan para sa kanilang mga biktima at pinipilit silang kumain ng itim na [[kanin]], inilalagay sila sa ilalim ng kanilang [[gayuma]] at ginagawa silang kanilang mga bihag.<ref name=":1"/><ref name=":2">{{Cite journal |last=Zafra |first=Galileo |date=2016-04-30 |title=Ang Pagtuturo ng Wika at Kulturang Filipino sa Disiplinang Filipino (Konteksto ng K-12) |url=https://doi.org/10.13185/kat2016.00102 |journal=Katipunan: Journal Ng Mga Ng Mga Pag-aaral Sa Wika, Panitikan, Sining at Kulturang Filipino |issue=1 |pages=4–28 |doi=10.13185/kat2016.00102 |doi-broken-date=29 April 2025 |issn=2507-8348 |url-access=subscription}}</ref> Sa mga kontemporaryong paglalarawan, ang Dalaketnon ay madalas na inilalarawan bilang kapansin-pansing kaakit-akit, maputlang nilalang na pinalamutian ng malaharing kasuotan na nakapagpapaalaala sa prinsipalya o marangal na uri ng [[Kasaysayan ng Pilipinas (1565–1898)|Pilipinas na sinakop ng mga Espanyol]]. Kilala sila sa pagdaraos ng mga masaganang piging o hapunan, na tinutukso ang mga tao na makibahagi sa kanilang [[pagkain]]. Sa sandaling kainin ng isang tao ang kanilang pagkain, sila ay nabibitag o naaalipin sa hindi makamundo na kaharian. Ang mga Dalaketnon ay kilala sa kanilang kagandahan at elitismo.<ref name=":2">{{Cite journal |last=Zafra |first=Galileo |date=2016-04-30 |title=Ang Pagtuturo ng Wika at Kulturang Filipino sa Disiplinang Filipino (Konteksto ng K-12) |url=https://doi.org/10.13185/kat2016.00102 |journal=Katipunan: Journal Ng Mga Ng Mga Pag-aaral Sa Wika, Panitikan, Sining at Kulturang Filipino |issue=1 |pages=4–28 |doi=10.13185/kat2016.00102 |doi-broken-date=29 April 2025 |issn=2507-8348 |url-access=subscription}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFZafra2016">Zafra, Galileo (2016-04-30). <span class="id-lock-subscription" title="Paid subscription required">[[doi:10.13185/kat2016.00102|"Ang Pagtuturo ng Wika at Kulturang Filipino sa Disiplinang Filipino (Konteksto ng K-12)"]]</span>. ''Katipunan: Journal Ng Mga Ng Mga Pag-aaral Sa Wika, Panitikan, Sining at Kulturang Filipino'' (1): <span class="nowrap">4–</span>28. [[doi]]:[[doi:10.13185/kat2016.00102|10.13185/kat2016.00102]] (inactive 29 April 2025). [[Pandaigdigang Pamantayang Bilang ng mga Publikasyong Seryal|ISSN]]&nbsp;[https://search.worldcat.org/issn/2507-8348 2507-8348].</cite><span class="cs1-maint citation-comment" data-ve-ignore="true"><code class="cs1-code"><nowiki>{{</nowiki>[[Padron:Cite journal|cite journal]]<nowiki>}}</nowiki></code>: CS1 maint: DOI inactive as of April 2025 ([[:Category:CS1 maint: DOI inactive as of April 2025|link]])</span> [[Category:CS1 maint: DOI inactive as of April 2025]]</ref> Nagtataglay sila ng mga kakayahan tulad ng telekinesis (o kakayahang na galawin ang mga bagay sa isip lamang) at pagkopya ng kanilang sarili ng walang hanggang. Ang kanilang buhok at mga mata ay pumuputi kapag ang kanilang kapangyarihan ay nagpakita. <ref name=":3">{{Cite book |title=Mga Engkanto: A Bestiary of Filipino Fairies |publisher=eLf ideas Publication |year=2003 |location=Philippines}}</ref> Ang mga Dalaketnon ay nagpapanatili ng regular na pakikipag-ugnayan sa mga tao, na hindi alam ang kanilang tunay na kalikasan bilang engkanto. Ayon sa alamat, ang mga matatanda ay naniniwala na ang mga Dalaketnon ay nagtataglay ng kakayahan na baguhin ang mga ordinaryong tao sa mga nilalang na katulad nila, gamit ang mahiwagang itim na [[bigas]] para sa layuning ito. Inakala rin silang mga mortal na kaaway ng mabait na engkanto. Nagmula sa maharlikang lahi sa mga masasamang engkanto, sila ay nagsilbing kanilang mga pinuno. Nauugnay sila sa pagiging panginoon ng iba't ibang masasamang nilalang tulad ng [[Tiyanak]], [[Aswang]], Bal-Bal, Wak Wak, [[Manananggal]], Amalanhig, at maging ang [[Aswang|Tiktik]].<ref name=":3">{{Cite book |title=Mga Engkanto: A Bestiary of Filipino Fairies |publisher=eLf ideas Publication |year=2003 |location=Philippines}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true">''Mga Engkanto: A Bestiary of Filipino Fairies''. Philippines: eLf ideas Publication. 2003.</cite></ref> == Dalaketnon sa popular na kultura == Ang Dalaketnon ay isang lahi na itinampok sa seryeng ''[[Da Adventures of Pedro Penduko|Pedro Penduko]]''<ref>{{Cite journal |last=Famoso |first=Josephine May Grace Aclan |date=2021-04-30 |title=Pedro Penduko, Filipino Comic Superhero: comparative studies between comic and screen adaptation |url=https://doi.org/10.26555/bahastra.v41i1.19898 |journal=Bahastra |volume=41 |issue=1 |pages=80 |doi=10.26555/bahastra.v41i1.19898 |issn=2548-4583}}</ref> ''at [[Pedro Penduko at ang mga Engkantao|Pedro Penduko Engkantao]]'', na inilalarawan bilang mga [[Engkanto (Elf)|duwende]] na kadalasang nagsusuot ng kasuotang may inspirasyong gotiko at nagpapasinaya ng mga eleganteng, istilong [[Kasaysayan ng Pilipinas (1565–1898)|Espanyol]] na hapunan. Kilala sa kanilang kapansin-pansing kagandahan at elitistang pag-uugali, ang mga Dalaketnon ay parehong kaakit-akit at kakila-kilabot,<ref name=":0">{{Cite journal |last=Yapan |first=Alvin |date=January 2009 |title=Nang Mauso ang Pagpapantasya: Isang Pag-aaral sa Estado ng Kababalaghan sa Telebisyon |trans-title=When Fantasizing Trended: The Status of "Kababalaghan" in Philippine Television |url=https://www.researchgate.net/publication/350036411 |journal=Plaridel: A Journal of Philippine Communication, Media and Society |volume=6 |pages=37–52 |doi=10.52518/2009.6.1-02ypn}}</ref> isa sa mga pangunahing tauhan na si Josef ay walang eksepsyon. Medyo ''coño'', nagtataglay siya ng telekinesis at ang kakayahan ng duplikasyon ng sarili, na nagpapahintulot sa kanya na lumikha ng nahahawakan, buhay na mga kopya ng kanyang sarili nang walang katiyakan. Ang kanyang mga kapangyarihan ay minarkahan ng isang dramatikong pagbabago: ang kanyang buhok at mga mata ay nagiging puti sa tuwing sila ay aktibo. Gayunpaman, may masamang epekto ang kanyang kapangyarihan dahil ang kanyang ilong ay dumudugo bilang isang epeto ng kanilang paggamit nito.<ref name=":0" /> == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Mitolohiyang Bisaya]] hrhsic8rmnnfspw8u069d667u3o3jc1 2164302 2164301 2025-06-10T04:43:23Z Jojit fb 38 /* Mga kontemporaryong paglalarawan */ 2164302 wikitext text/x-wiki {{Infobox mythical creature|Grouping=Masamang [[engkanto]]|Region=[[Pilipinas]]}} Ang '''Dalaketnon''' (hindi dapat ipagkamali sa ''Dalaguetenon'', ang katawagang [[Wikang Sebwano|Sebwano]] para sa mga katutubo mula sa lungsod ng [[Dalaguete]]), ay ang masamang [[engkanto]]. Ang mga Dalaketnon ay isang lahi ng mga nilalang na [[Engkanto (Elf)|mukhang duwende]] sa [[mitolohiya ng Pilipinas]]. Sa kulturang Bisaya, pinaniniwalaang sila ay guwapo at magagandang nilalang na kahawig ng mga maharlika at monarko ng Pilipinas bago ang [[Pananakop ng mga Kastila sa Pilipinas|pananakop ng mga Kastila]]. Naninirahan sila sa mga puno ng dalakit (kilala rin bilang [[Balete tree|balete]] o dakit), kaya ang pangalang Dalakitnon, ibig sabihin ay "mula sa puno ng dalakit o dakit." Ang mitolohiyang lahi na ito ay nagpapakita ng sekswal na dimorpismo, kung saan ang mga lalaki ay may mapusyaw na kulay ng balat at napakaitim na buhok, habang ang mga babae ay may bronseng-kayumanggi na balat at kayumangging buhok. Inilalarawan sila ng mga kuwento na may hugis-dahon, matulis na mga [[tainga]]. == Mga kontemporaryong paglalarawan == Mga misteryosong nilalang mula sa [[alamat]] ng [[Silangang Bisaya]] na naninirahan sa mga puno ng balete, na lumilitaw bilang kanilang mga engrandeng mansyon. Mukha silang matangkad, magagandang lalaki at babae na may makinis na puting balat, at magagarang damit na hinabi ng [[ginto]] at [[pilak]].<ref name=":1">{{Citation |title=Ramos-López, Maximo |date=2011-10-31 |url=https://doi.org/10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677 |work=Benezit Dictionary of Artists |publisher=Oxford University Press |doi=10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677 |access-date=2025-02-21}}</ref> Sa modernong mga paglalarawan, inilalarawan sila bilang mala-gotiko na matangkad, guwapong lalaki at magagandang babae. Naka-istilong pananamit, naninirahan sa mala-mansyon na mga tahanan na nakapagpapaalaala sa mga bahay na pinagmumultuhan, at nagtatangkang makisama sa mortal na [[lipunan]]. Naniniwala ang ilan na ang tanging paraan upang marating ang kanilang tirahan, ang Dalaket, ay sa pamamagitan ng pagpasok sa mga puno ng Dalaket. Ang mga nilalang na ito ay sinasabing dumukot ng mga tao, dinadala sila sa kanilang mundo, kung saan sila ay nagdaraos ng mga kapistahan para sa kanilang mga biktima at pinipilit silang kumain ng itim na [[kanin]], inilalagay sila sa ilalim ng kanilang [[gayuma]] at ginagawa silang kanilang mga bihag.<ref name=":1"/><ref name=":2">{{Cite journal |last=Zafra |first=Galileo |date=2016-04-30 |title=Ang Pagtuturo ng Wika at Kulturang Filipino sa Disiplinang Filipino (Konteksto ng K-12) |url=https://doi.org/10.13185/kat2016.00102 |journal=Katipunan: Journal Ng Mga Ng Mga Pag-aaral Sa Wika, Panitikan, Sining at Kulturang Filipino |issue=1 |pages=4–28 |doi=10.13185/kat2016.00102 |doi-broken-date=29 April 2025 |issn=2507-8348 |url-access=subscription}}</ref> Sa mga kontemporaryong paglalarawan, ang Dalaketnon ay madalas na inilalarawan bilang kapansin-pansing kaakit-akit, maputlang nilalang na pinalamutian ng malaharing kasuotan na nakapagpapaalaala sa prinsipalya o marangal na uri ng [[Kasaysayan ng Pilipinas (1565–1898)|Pilipinas na sinakop ng mga Espanyol]]. Kilala sila sa pagdaraos ng mga masaganang piging o hapunan, na tinutukso ang mga tao na makibahagi sa kanilang [[pagkain]]. Sa sandaling kainin ng isang tao ang kanilang pagkain, sila ay nabibitag o naaalipin sa hindi makamundo na kaharian. Ang mga Dalaketnon ay kilala sa kanilang kagandahan at elitismo.<ref name=":2"/> Nagtataglay sila ng mga kakayahan tulad ng telekinesis (o kakayahang na galawin ang mga bagay sa isip lamang) at pagkopya ng kanilang sarili ng walang hanggang. Ang kanilang buhok at mga mata ay pumuputi kapag ang kanilang kapangyarihan ay nagpakita. <ref name=":3">{{Cite book |title=Mga Engkanto: A Bestiary of Filipino Fairies |publisher=eLf ideas Publication |year=2003 |location=Philippines}}</ref> Ang mga Dalaketnon ay nagpapanatili ng regular na pakikipag-ugnayan sa mga tao, na hindi alam ang kanilang tunay na kalikasan bilang engkanto. Ayon sa alamat, ang mga matatanda ay naniniwala na ang mga Dalaketnon ay nagtataglay ng kakayahan na baguhin ang mga ordinaryong tao sa mga nilalang na katulad nila, gamit ang mahiwagang itim na [[bigas]] para sa layuning ito. Inakala rin silang mga mortal na kaaway ng mabait na engkanto. Nagmula sa maharlikang lahi sa mga masasamang engkanto, sila ay nagsilbing kanilang mga pinuno. Nauugnay sila sa pagiging panginoon ng iba't ibang masasamang nilalang tulad ng [[Tiyanak]], [[Aswang]], Bal-Bal, Wak Wak, [[Manananggal]], Amalanhig, at maging ang [[Aswang|Tiktik]].<ref name=":3">{{Cite book |title=Mga Engkanto: A Bestiary of Filipino Fairies |publisher=eLf ideas Publication |year=2003 |location=Philippines}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true">''Mga Engkanto: A Bestiary of Filipino Fairies''. Philippines: eLf ideas Publication. 2003.</cite></ref> == Dalaketnon sa popular na kultura == Ang Dalaketnon ay isang lahi na itinampok sa seryeng ''[[Da Adventures of Pedro Penduko|Pedro Penduko]]''<ref>{{Cite journal |last=Famoso |first=Josephine May Grace Aclan |date=2021-04-30 |title=Pedro Penduko, Filipino Comic Superhero: comparative studies between comic and screen adaptation |url=https://doi.org/10.26555/bahastra.v41i1.19898 |journal=Bahastra |volume=41 |issue=1 |pages=80 |doi=10.26555/bahastra.v41i1.19898 |issn=2548-4583}}</ref> ''at [[Pedro Penduko at ang mga Engkantao|Pedro Penduko Engkantao]]'', na inilalarawan bilang mga [[Engkanto (Elf)|duwende]] na kadalasang nagsusuot ng kasuotang may inspirasyong gotiko at nagpapasinaya ng mga eleganteng, istilong [[Kasaysayan ng Pilipinas (1565–1898)|Espanyol]] na hapunan. Kilala sa kanilang kapansin-pansing kagandahan at elitistang pag-uugali, ang mga Dalaketnon ay parehong kaakit-akit at kakila-kilabot,<ref name=":0">{{Cite journal |last=Yapan |first=Alvin |date=January 2009 |title=Nang Mauso ang Pagpapantasya: Isang Pag-aaral sa Estado ng Kababalaghan sa Telebisyon |trans-title=When Fantasizing Trended: The Status of "Kababalaghan" in Philippine Television |url=https://www.researchgate.net/publication/350036411 |journal=Plaridel: A Journal of Philippine Communication, Media and Society |volume=6 |pages=37–52 |doi=10.52518/2009.6.1-02ypn}}</ref> isa sa mga pangunahing tauhan na si Josef ay walang eksepsyon. Medyo ''coño'', nagtataglay siya ng telekinesis at ang kakayahan ng duplikasyon ng sarili, na nagpapahintulot sa kanya na lumikha ng nahahawakan, buhay na mga kopya ng kanyang sarili nang walang katiyakan. Ang kanyang mga kapangyarihan ay minarkahan ng isang dramatikong pagbabago: ang kanyang buhok at mga mata ay nagiging puti sa tuwing sila ay aktibo. Gayunpaman, may masamang epekto ang kanyang kapangyarihan dahil ang kanyang ilong ay dumudugo bilang isang epeto ng kanilang paggamit nito.<ref name=":0" /> == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Mitolohiyang Bisaya]] batsv3mvr6m3n920g8p26n7gzwojr3w 2164303 2164302 2025-06-10T04:44:00Z Jojit fb 38 2164303 wikitext text/x-wiki {{Infobox mythical creature|Grouping=Masamang [[engkanto]]|Region=[[Pilipinas]]}} Ang '''Dalaketnon''' (hindi dapat ipagkamali sa ''Dalaguetenon'', ang katawagang [[Wikang Sebwano|Sebwano]] para sa mga katutubo mula sa lungsod ng [[Dalaguete]]), ay ang masamang [[engkanto]]. Ang mga Dalaketnon ay isang lahi ng mga nilalang na [[Engkanto (Elf)|mukhang duwende]] sa [[mitolohiya ng Pilipinas]]. Sa kulturang Bisaya, pinaniniwalaang sila ay guwapo at magagandang nilalang na kahawig ng mga maharlika at monarko ng Pilipinas bago ang [[Pananakop ng mga Kastila sa Pilipinas|pananakop ng mga Kastila]]. Naninirahan sila sa mga puno ng dalakit (kilala rin bilang [[Balete tree|balete]] o dakit), kaya ang pangalang Dalakitnon, ibig sabihin ay "mula sa puno ng dalakit o dakit." Ang mitolohiyang lahi na ito ay nagpapakita ng sekswal na dimorpismo, kung saan ang mga lalaki ay may mapusyaw na kulay ng balat at napakaitim na buhok, habang ang mga babae ay may bronseng-kayumanggi na balat at kayumangging buhok. Inilalarawan sila ng mga kuwento na may hugis-dahon, matulis na mga [[tainga]]. == Mga kontemporaryong paglalarawan == Mga misteryosong nilalang mula sa [[alamat]] ng [[Silangang Bisaya]] na naninirahan sa mga puno ng balete, na lumilitaw bilang kanilang mga engrandeng mansyon. Mukha silang matangkad, magagandang lalaki at babae na may makinis na puting balat, at magagarang damit na hinabi ng [[ginto]] at [[pilak]].<ref name=":1">{{Citation |title=Ramos-López, Maximo |date=2011-10-31 |url=https://doi.org/10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677 |work=Benezit Dictionary of Artists |publisher=Oxford University Press |doi=10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677 |access-date=2025-02-21}}</ref> Sa modernong mga paglalarawan, inilalarawan sila bilang mala-gotiko na matangkad, guwapong lalaki at magagandang babae. Naka-istilong pananamit, naninirahan sa mala-mansyon na mga tahanan na nakapagpapaalaala sa mga bahay na pinagmumultuhan, at nagtatangkang makisama sa mortal na [[lipunan]]. Naniniwala ang ilan na ang tanging paraan upang marating ang kanilang tirahan, ang Dalaket, ay sa pamamagitan ng pagpasok sa mga puno ng Dalaket. Ang mga nilalang na ito ay sinasabing dumukot ng mga tao, dinadala sila sa kanilang mundo, kung saan sila ay nagdaraos ng mga kapistahan para sa kanilang mga biktima at pinipilit silang kumain ng itim na [[kanin]], inilalagay sila sa ilalim ng kanilang [[gayuma]] at ginagawa silang kanilang mga bihag.<ref name=":1"/><ref name=":2">{{Cite journal |last=Zafra |first=Galileo |date=2016-04-30 |title=Ang Pagtuturo ng Wika at Kulturang Filipino sa Disiplinang Filipino (Konteksto ng K-12) |url=https://doi.org/10.13185/kat2016.00102 |journal=Katipunan: Journal Ng Mga Ng Mga Pag-aaral Sa Wika, Panitikan, Sining at Kulturang Filipino |issue=1 |pages=4–28 |doi=10.13185/kat2016.00102 |doi-broken-date=29 April 2025 |issn=2507-8348 |url-access=subscription}}</ref> Sa mga kontemporaryong paglalarawan, ang Dalaketnon ay madalas na inilalarawan bilang kapansin-pansing kaakit-akit, maputlang nilalang na pinalamutian ng malaharing kasuotan na nakapagpapaalaala sa prinsipalya o marangal na uri ng [[Kasaysayan ng Pilipinas (1565–1898)|Pilipinas na sinakop ng mga Espanyol]]. Kilala sila sa pagdaraos ng mga masaganang piging o hapunan, na tinutukso ang mga tao na makibahagi sa kanilang [[pagkain]]. Sa sandaling kainin ng isang tao ang kanilang pagkain, sila ay nabibitag o naaalipin sa hindi makamundo na kaharian. Ang mga Dalaketnon ay kilala sa kanilang kagandahan at elitismo.<ref name=":2"/> Nagtataglay sila ng mga kakayahan tulad ng telekinesis (o kakayahang na galawin ang mga bagay sa isip lamang) at pagkopya ng kanilang sarili ng walang hanggang. Ang kanilang buhok at mga mata ay pumuputi kapag ang kanilang kapangyarihan ay nagpakita. <ref name=":3">{{Cite book |title=Mga Engkanto: A Bestiary of Filipino Fairies |publisher=eLf ideas Publication |year=2003 |location=Philippines}}</ref> Ang mga Dalaketnon ay nagpapanatili ng regular na pakikipag-ugnayan sa mga tao, na hindi alam ang kanilang tunay na kalikasan bilang engkanto. Ayon sa alamat, ang mga matatanda ay naniniwala na ang mga Dalaketnon ay nagtataglay ng kakayahan na baguhin ang mga ordinaryong tao sa mga nilalang na katulad nila, gamit ang mahiwagang itim na [[bigas]] para sa layuning ito. Inakala rin silang mga mortal na kaaway ng mabait na engkanto. Nagmula sa maharlikang lahi sa mga masasamang engkanto, sila ay nagsilbing kanilang mga pinuno. Nauugnay sila sa pagiging panginoon ng iba't ibang masasamang nilalang tulad ng [[Tiyanak]], [[Aswang]], Bal-Bal, Wak Wak, [[Manananggal]], Amalanhig, at maging ang [[Aswang|Tiktik]].<ref name=":3"/> == Dalaketnon sa popular na kultura == Ang Dalaketnon ay isang lahi na itinampok sa seryeng ''[[Da Adventures of Pedro Penduko|Pedro Penduko]]''<ref>{{Cite journal |last=Famoso |first=Josephine May Grace Aclan |date=2021-04-30 |title=Pedro Penduko, Filipino Comic Superhero: comparative studies between comic and screen adaptation |url=https://doi.org/10.26555/bahastra.v41i1.19898 |journal=Bahastra |volume=41 |issue=1 |pages=80 |doi=10.26555/bahastra.v41i1.19898 |issn=2548-4583}}</ref> ''at [[Pedro Penduko at ang mga Engkantao|Pedro Penduko Engkantao]]'', na inilalarawan bilang mga [[Engkanto (Elf)|duwende]] na kadalasang nagsusuot ng kasuotang may inspirasyong gotiko at nagpapasinaya ng mga eleganteng, istilong [[Kasaysayan ng Pilipinas (1565–1898)|Espanyol]] na hapunan. Kilala sa kanilang kapansin-pansing kagandahan at elitistang pag-uugali, ang mga Dalaketnon ay parehong kaakit-akit at kakila-kilabot,<ref name=":0">{{Cite journal |last=Yapan |first=Alvin |date=January 2009 |title=Nang Mauso ang Pagpapantasya: Isang Pag-aaral sa Estado ng Kababalaghan sa Telebisyon |trans-title=When Fantasizing Trended: The Status of "Kababalaghan" in Philippine Television |url=https://www.researchgate.net/publication/350036411 |journal=Plaridel: A Journal of Philippine Communication, Media and Society |volume=6 |pages=37–52 |doi=10.52518/2009.6.1-02ypn}}</ref> isa sa mga pangunahing tauhan na si Josef ay walang eksepsyon. Medyo ''coño'', nagtataglay siya ng telekinesis at ang kakayahan ng duplikasyon ng sarili, na nagpapahintulot sa kanya na lumikha ng nahahawakan, buhay na mga kopya ng kanyang sarili nang walang katiyakan. Ang kanyang mga kapangyarihan ay minarkahan ng isang dramatikong pagbabago: ang kanyang buhok at mga mata ay nagiging puti sa tuwing sila ay aktibo. Gayunpaman, may masamang epekto ang kanyang kapangyarihan dahil ang kanyang ilong ay dumudugo bilang isang epeto ng kanilang paggamit nito.<ref name=":0" /> == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Mitolohiyang Bisaya]] jerrc988wbmfmpjngab85wf0vlxwy7k 2164305 2164303 2025-06-10T04:46:26Z Jojit fb 38 2164305 wikitext text/x-wiki {{Infobox mythical creature|Grouping=Masamang [[engkanto]]|Region=[[Pilipinas]]}} Ang '''Dalaketnon''' (hindi dapat ipagkamali sa ''Dalaguetenon'', ang katawagang [[Wikang Sebwano|Sebwano]] para sa mga katutubo mula sa lungsod ng [[Dalaguete]]), ay lahi ng masamang [[engkanto]] sa [[Mitolohiyang Pilipino|mitolohiyang]] [[Silangang Kabisayaan|Silangang Bisaya]]. Ang mga Dalaketnon ay isang lahi ng mga nilalang na [[Engkanto (Elf)|mukhang duwende]] sa [[mitolohiya ng Pilipinas]]. Sa kulturang Bisaya, pinaniniwalaang sila ay guwapo at magagandang nilalang na kahawig ng mga maharlika at monarko ng Pilipinas bago ang [[Pananakop ng mga Kastila sa Pilipinas|pananakop ng mga Kastila]]. Naninirahan sila sa mga puno ng dalakit (kilala rin bilang [[Balete tree|balete]] o dakit), kaya ang pangalang Dalakitnon, ibig sabihin ay "mula sa puno ng dalakit o dakit." Ang mitolohiyang lahi na ito ay nagpapakita ng sekswal na dimorpismo, kung saan ang mga lalaki ay may mapusyaw na kulay ng balat at napakaitim na buhok, habang ang mga babae ay may bronseng-kayumanggi na balat at kayumangging buhok. Inilalarawan sila ng mga kuwento na may hugis-dahon, matulis na mga [[tainga]]. == Mga kontemporaryong paglalarawan == Mga misteryosong nilalang mula sa [[alamat]] ng [[Silangang Bisaya]] na naninirahan sa mga puno ng balete, na lumilitaw bilang kanilang mga engrandeng mansyon. Mukha silang matangkad, magagandang lalaki at babae na may makinis na puting balat, at magagarang damit na hinabi ng [[ginto]] at [[pilak]].<ref name=":1">{{Citation |title=Ramos-López, Maximo |date=2011-10-31 |url=https://doi.org/10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677 |work=Benezit Dictionary of Artists |publisher=Oxford University Press |doi=10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677 |access-date=2025-02-21}}</ref> Sa modernong mga paglalarawan, inilalarawan sila bilang mala-gotiko na matangkad, guwapong lalaki at magagandang babae. Naka-istilong pananamit, naninirahan sa mala-mansyon na mga tahanan na nakapagpapaalaala sa mga bahay na pinagmumultuhan, at nagtatangkang makisama sa mortal na [[lipunan]]. Naniniwala ang ilan na ang tanging paraan upang marating ang kanilang tirahan, ang Dalaket, ay sa pamamagitan ng pagpasok sa mga puno ng Dalaket. Ang mga nilalang na ito ay sinasabing dumukot ng mga tao, dinadala sila sa kanilang mundo, kung saan sila ay nagdaraos ng mga kapistahan para sa kanilang mga biktima at pinipilit silang kumain ng itim na [[kanin]], inilalagay sila sa ilalim ng kanilang [[gayuma]] at ginagawa silang kanilang mga bihag.<ref name=":1"/><ref name=":2">{{Cite journal |last=Zafra |first=Galileo |date=2016-04-30 |title=Ang Pagtuturo ng Wika at Kulturang Filipino sa Disiplinang Filipino (Konteksto ng K-12) |url=https://doi.org/10.13185/kat2016.00102 |journal=Katipunan: Journal Ng Mga Ng Mga Pag-aaral Sa Wika, Panitikan, Sining at Kulturang Filipino |issue=1 |pages=4–28 |doi=10.13185/kat2016.00102 |doi-broken-date=29 April 2025 |issn=2507-8348 |url-access=subscription}}</ref> Sa mga kontemporaryong paglalarawan, ang Dalaketnon ay madalas na inilalarawan bilang kapansin-pansing kaakit-akit, maputlang nilalang na pinalamutian ng malaharing kasuotan na nakapagpapaalaala sa prinsipalya o marangal na uri ng [[Kasaysayan ng Pilipinas (1565–1898)|Pilipinas na sinakop ng mga Espanyol]]. Kilala sila sa pagdaraos ng mga masaganang piging o hapunan, na tinutukso ang mga tao na makibahagi sa kanilang [[pagkain]]. Sa sandaling kainin ng isang tao ang kanilang pagkain, sila ay nabibitag o naaalipin sa hindi makamundo na kaharian. Ang mga Dalaketnon ay kilala sa kanilang kagandahan at elitismo.<ref name=":2"/> Nagtataglay sila ng mga kakayahan tulad ng telekinesis (o kakayahang na galawin ang mga bagay sa isip lamang) at pagkopya ng kanilang sarili ng walang hanggang. Ang kanilang buhok at mga mata ay pumuputi kapag ang kanilang kapangyarihan ay nagpakita. <ref name=":3">{{Cite book |title=Mga Engkanto: A Bestiary of Filipino Fairies |publisher=eLf ideas Publication |year=2003 |location=Philippines}}</ref> Ang mga Dalaketnon ay nagpapanatili ng regular na pakikipag-ugnayan sa mga tao, na hindi alam ang kanilang tunay na kalikasan bilang engkanto. Ayon sa alamat, ang mga matatanda ay naniniwala na ang mga Dalaketnon ay nagtataglay ng kakayahan na baguhin ang mga ordinaryong tao sa mga nilalang na katulad nila, gamit ang mahiwagang itim na [[bigas]] para sa layuning ito. Inakala rin silang mga mortal na kaaway ng mabait na engkanto. Nagmula sa maharlikang lahi sa mga masasamang engkanto, sila ay nagsilbing kanilang mga pinuno. Nauugnay sila sa pagiging panginoon ng iba't ibang masasamang nilalang tulad ng [[Tiyanak]], [[Aswang]], Bal-Bal, Wak Wak, [[Manananggal]], Amalanhig, at maging ang [[Aswang|Tiktik]].<ref name=":3"/> == Dalaketnon sa popular na kultura == Ang Dalaketnon ay isang lahi na itinampok sa seryeng ''[[Da Adventures of Pedro Penduko|Pedro Penduko]]''<ref>{{Cite journal |last=Famoso |first=Josephine May Grace Aclan |date=2021-04-30 |title=Pedro Penduko, Filipino Comic Superhero: comparative studies between comic and screen adaptation |url=https://doi.org/10.26555/bahastra.v41i1.19898 |journal=Bahastra |volume=41 |issue=1 |pages=80 |doi=10.26555/bahastra.v41i1.19898 |issn=2548-4583}}</ref> ''at [[Pedro Penduko at ang mga Engkantao|Pedro Penduko Engkantao]]'', na inilalarawan bilang mga [[Engkanto (Elf)|duwende]] na kadalasang nagsusuot ng kasuotang may inspirasyong gotiko at nagpapasinaya ng mga eleganteng, istilong [[Kasaysayan ng Pilipinas (1565–1898)|Espanyol]] na hapunan. Kilala sa kanilang kapansin-pansing kagandahan at elitistang pag-uugali, ang mga Dalaketnon ay parehong kaakit-akit at kakila-kilabot,<ref name=":0">{{Cite journal |last=Yapan |first=Alvin |date=January 2009 |title=Nang Mauso ang Pagpapantasya: Isang Pag-aaral sa Estado ng Kababalaghan sa Telebisyon |trans-title=When Fantasizing Trended: The Status of "Kababalaghan" in Philippine Television |url=https://www.researchgate.net/publication/350036411 |journal=Plaridel: A Journal of Philippine Communication, Media and Society |volume=6 |pages=37–52 |doi=10.52518/2009.6.1-02ypn}}</ref> isa sa mga pangunahing tauhan na si Josef ay walang eksepsyon. Medyo ''coño'', nagtataglay siya ng telekinesis at ang kakayahan ng duplikasyon ng sarili, na nagpapahintulot sa kanya na lumikha ng nahahawakan, buhay na mga kopya ng kanyang sarili nang walang katiyakan. Ang kanyang mga kapangyarihan ay minarkahan ng isang dramatikong pagbabago: ang kanyang buhok at mga mata ay nagiging puti sa tuwing sila ay aktibo. Gayunpaman, may masamang epekto ang kanyang kapangyarihan dahil ang kanyang ilong ay dumudugo bilang isang epeto ng kanilang paggamit nito.<ref name=":0" /> == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Mitolohiyang Bisaya]] n93fzpgmscevdzdwoim6mntuyumam4m 2164315 2164305 2025-06-10T06:11:10Z Jojit fb 38 /* Mga kontemporaryong paglalarawan */ a 2164315 wikitext text/x-wiki {{Infobox mythical creature|Grouping=Masamang [[engkanto]]|Region=[[Pilipinas]]}} Ang '''Dalaketnon''' (hindi dapat ipagkamali sa ''Dalaguetenon'', ang katawagang [[Wikang Sebwano|Sebwano]] para sa mga katutubo mula sa lungsod ng [[Dalaguete]]), ay lahi ng masamang [[engkanto]] sa [[Mitolohiyang Pilipino|mitolohiyang]] [[Silangang Kabisayaan|Silangang Bisaya]]. Ang mga Dalaketnon ay isang lahi ng mga nilalang na [[Engkanto (Elf)|mukhang duwende]] sa [[mitolohiya ng Pilipinas]]. Sa kulturang Bisaya, pinaniniwalaang sila ay guwapo at magagandang nilalang na kahawig ng mga maharlika at monarko ng Pilipinas bago ang [[Pananakop ng mga Kastila sa Pilipinas|pananakop ng mga Kastila]]. Naninirahan sila sa mga puno ng dalakit (kilala rin bilang [[Balete tree|balete]] o dakit), kaya ang pangalang Dalakitnon, ibig sabihin ay "mula sa puno ng dalakit o dakit." Ang mitolohiyang lahi na ito ay nagpapakita ng sekswal na dimorpismo, kung saan ang mga lalaki ay may mapusyaw na kulay ng balat at napakaitim na buhok, habang ang mga babae ay may bronseng-kayumanggi na balat at kayumangging buhok. Inilalarawan sila ng mga kuwento na may hugis-dahon, matulis na mga [[tainga]]. == Mga kontemporaryong paglalarawan == Mga misteryosong nilalang mula sa [[alamat]] ng [[Silangang Bisaya]] na naninirahan sa mga puno ng balete, na lumilitaw bilang kanilang mga engrandeng mansyon. Mukha silang matangkad, magagandang lalaki at babae na may makinis na puting balat, at magagarang damit na hinabi ng [[ginto]] at [[pilak]].<ref name=":1">{{Citation |title=Ramos-López, Maximo |date=2011-10-31 |url=https://doi.org/10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677 |work=Benezit Dictionary of Artists |publisher=Oxford University Press |doi=10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677 |access-date=2025-02-21}}</ref> Sa modernong mga paglalarawan, inilalarawan sila bilang mala-gotiko na matangkad, guwapong lalaki at magagandang babae. Naka-istilong pananamit, naninirahan sa mala-mansyon na mga tahanan na nakapagpapaalaala sa mga bahay na pinagmumultuhan, at nagtatangkang makisama sa mortal na [[lipunan]]. Naniniwala ang ilan na ang tanging paraan upang marating ang kanilang tirahan, ang Dalaket, ay sa pamamagitan ng pagpasok sa mga puno ng Dalaket. Ang mga nilalang na ito ay sinasabing dumukot ng mga tao, dinadala sila sa kanilang mundo, kung saan sila ay nagdaraos ng mga kapistahan para sa kanilang mga biktima at pinipilit silang kumain ng itim na [[kanin]], inilalagay sila sa ilalim ng kanilang [[gayuma]] at ginagawa silang kanilang mga bihag.<ref name=":1"/><ref name=":2">{{Cite journal |last=Zafra |first=Galileo |date=2016-04-30 |title=Ang Pagtuturo ng Wika at Kulturang Filipino sa Disiplinang Filipino (Konteksto ng K-12) |url=https://doi.org/10.13185/kat2016.00102 |journal=Katipunan: Journal Ng Mga Ng Mga Pag-aaral Sa Wika, Panitikan, Sining at Kulturang Filipino |issue=1 |pages=4–28 |doi=10.13185/kat2016.00102 |doi-broken-date=29 April 2025 |issn=2507-8348 |url-access=subscription}}</ref> Sa mga kontemporaryong paglalarawan, ang Dalaketnon ay madalas na inilalarawan bilang kapansin-pansing kaakit-akit, maputlang nilalang na pinalamutian ng malaharing kasuotan na nakapagpapaalaala sa prinsipalya o marangal na uri ng [[Kasaysayan ng Pilipinas (1565–1898)|Pilipinas na sinakop ng mga Espanyol]]. Kilala sila sa pagdaraos ng mga masaganang piging o hapunan, na tinutukso ang mga tao na makibahagi sa kanilang [[pagkain]]. Sa sandaling kainin ng isang tao ang kanilang pagkain, sila ay nabibitag o naaalipin sa hindi makamundo na kaharian. Ang mga Dalaketnon ay kilala sa kanilang kagandahan at elitismo.<ref name=":2"/> Nagtataglay sila ng mga kakayahan tulad ng telekinesis (o kakayahang na galawin ang mga bagay sa isip lamang) at pagkopya ng kanilang sarili ng walang hanggang. Ang kanilang buhok at mga mata ay pumuputi kapag ang kanilang kapangyarihan ay nagpakita.<ref name=":3">{{Cite book |title=Mga Engkanto: A Bestiary of Filipino Fairies |publisher=eLf ideas Publication |year=2003 |location=Philippines}}</ref> Ang mga Dalaketnon ay nagpapanatili ng regular na pakikipag-ugnayan sa mga tao, na hindi alam ang kanilang tunay na kalikasan bilang engkanto. Ayon sa alamat, ang mga matatanda ay naniniwala na ang mga Dalaketnon ay nagtataglay ng kakayahan na baguhin ang mga ordinaryong tao sa mga nilalang na katulad nila, gamit ang mahiwagang itim na [[bigas]] para sa layuning ito. Inakala rin silang mga mortal na kaaway ng mabait na engkanto. Nagmula sa maharlikang lahi sa mga masasamang engkanto, sila ay nagsilbing kanilang mga pinuno. Nauugnay sila sa pagiging panginoon ng iba't ibang masasamang nilalang tulad ng [[Tiyanak]], [[Aswang]], Bal-Bal, Wak Wak, [[Manananggal]], Amalanhig, at maging ang [[Aswang|Tiktik]].<ref name=":3"/> == Dalaketnon sa popular na kultura == Ang Dalaketnon ay isang lahi na itinampok sa seryeng ''[[Da Adventures of Pedro Penduko|Pedro Penduko]]''<ref>{{Cite journal |last=Famoso |first=Josephine May Grace Aclan |date=2021-04-30 |title=Pedro Penduko, Filipino Comic Superhero: comparative studies between comic and screen adaptation |url=https://doi.org/10.26555/bahastra.v41i1.19898 |journal=Bahastra |volume=41 |issue=1 |pages=80 |doi=10.26555/bahastra.v41i1.19898 |issn=2548-4583}}</ref> ''at [[Pedro Penduko at ang mga Engkantao|Pedro Penduko Engkantao]]'', na inilalarawan bilang mga [[Engkanto (Elf)|duwende]] na kadalasang nagsusuot ng kasuotang may inspirasyong gotiko at nagpapasinaya ng mga eleganteng, istilong [[Kasaysayan ng Pilipinas (1565–1898)|Espanyol]] na hapunan. Kilala sa kanilang kapansin-pansing kagandahan at elitistang pag-uugali, ang mga Dalaketnon ay parehong kaakit-akit at kakila-kilabot,<ref name=":0">{{Cite journal |last=Yapan |first=Alvin |date=January 2009 |title=Nang Mauso ang Pagpapantasya: Isang Pag-aaral sa Estado ng Kababalaghan sa Telebisyon |trans-title=When Fantasizing Trended: The Status of "Kababalaghan" in Philippine Television |url=https://www.researchgate.net/publication/350036411 |journal=Plaridel: A Journal of Philippine Communication, Media and Society |volume=6 |pages=37–52 |doi=10.52518/2009.6.1-02ypn}}</ref> isa sa mga pangunahing tauhan na si Josef ay walang eksepsyon. Medyo ''coño'', nagtataglay siya ng telekinesis at ang kakayahan ng duplikasyon ng sarili, na nagpapahintulot sa kanya na lumikha ng nahahawakan, buhay na mga kopya ng kanyang sarili nang walang katiyakan. Ang kanyang mga kapangyarihan ay minarkahan ng isang dramatikong pagbabago: ang kanyang buhok at mga mata ay nagiging puti sa tuwing sila ay aktibo. Gayunpaman, may masamang epekto ang kanyang kapangyarihan dahil ang kanyang ilong ay dumudugo bilang isang epeto ng kanilang paggamit nito.<ref name=":0" /> == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Mitolohiyang Bisaya]] 7py9z3jg19nuvtiw726gj78yg275qjh 2164317 2164315 2025-06-10T06:16:54Z Jojit fb 38 2164317 wikitext text/x-wiki {{Infobox mythical creature|Grouping=Masamang [[engkanto]]|Region=[[Pilipinas]]}} Ang '''Dalaketnon''' (hindi dapat ipagkamali sa ''Dalaguetenon'', ang katawagang [[Wikang Sebwano|Sebwano]] para sa mga katutubo mula sa lungsod ng [[Dalaguete]]), ay lahi ng masamang [[engkanto]] sa [[Mitolohiyang Pilipino|mitolohiyang]] [[Silangang Kabisayaan|Silangang Bisaya]]. Ang mga Dalaketnon ay isang lahi ng mga nilalang na [[Engkanto (Elf)|mukhang duwende]] sa [[mitolohiya ng Pilipinas]]. Sa kulturang Bisaya, pinaniniwalaang sila ay guwapo at magagandang nilalang na kahawig ng mga maharlika at monarko ng Pilipinas bago ang [[Pananakop ng mga Kastila sa Pilipinas|pananakop ng mga Kastila]]. Naninirahan sila sa mga puno ng dalakit (kilala rin bilang [[Balete tree|balete]] o dakit), kaya ang pangalang Dalakitnon, ibig sabihin ay "mula sa puno ng dalakit o dakit." Ang mitolohiyang lahi na ito ay nagpapakita ng sekswal na dimorpismo, kung saan ang mga lalaki ay may mapusyaw na kulay ng balat at napakaitim na buhok, habang ang mga babae ay may bronseng-kayumanggi na balat at kayumangging buhok. Inilalarawan sila ng mga kuwento na may hugis-dahon, matulis na mga [[tainga]]. == Mga kontemporaryong paglalarawan == Mga misteryosong nilalang mula sa [[alamat]] ng [[Silangang Bisaya]] na naninirahan sa mga puno ng balete, na lumilitaw bilang kanilang mga engrandeng mansyon. Mukha silang matangkad, magagandang lalaki at babae na may makinis na puting balat, at magagarang damit na hinabi ng [[ginto]] at [[pilak]].<ref name=":1">{{Citation |title=Ramos-López, Maximo |date=2011-10-31 |url=https://doi.org/10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677 |work=Benezit Dictionary of Artists |publisher=Oxford University Press |doi=10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677 |access-date=2025-02-21}}</ref> Sa modernong mga paglalarawan, inilalarawan sila bilang mala-gotiko na matangkad, guwapong lalaki at magagandang babae. Naka-istilong pananamit, naninirahan sa mala-mansyon na mga tahanan na nakapagpapaalaala sa mga bahay na pinagmumultuhan, at nagtatangkang makisama sa mortal na [[lipunan]]. Naniniwala ang ilan na ang tanging paraan upang marating ang kanilang tirahan, ang Dalaket, ay sa pamamagitan ng pagpasok sa mga puno ng Dalaket. Ang mga nilalang na ito ay sinasabing dumukot ng mga tao, dinadala sila sa kanilang mundo, kung saan sila ay nagdaraos ng mga kapistahan para sa kanilang mga biktima at pinipilit silang kumain ng itim na [[kanin]], inilalagay sila sa ilalim ng kanilang [[gayuma]] at ginagawa silang kanilang mga bihag.<ref name=":1"/><ref name=":2">{{Cite journal |last=Zafra |first=Galileo |date=2016-04-30 |title=Ang Pagtuturo ng Wika at Kulturang Filipino sa Disiplinang Filipino (Konteksto ng K-12) |url=https://doi.org/10.13185/kat2016.00102 |journal=Katipunan: Journal Ng Mga Ng Mga Pag-aaral Sa Wika, Panitikan, Sining at Kulturang Filipino |issue=1 |pages=4–28 |doi=10.13185/kat2016.00102 |doi-broken-date=29 Abril 2025 |issn=2507-8348 |url-access=subscription}}</ref> Sa mga kontemporaryong paglalarawan, ang Dalaketnon ay madalas na inilalarawan bilang kapansin-pansing kaakit-akit, maputlang nilalang na pinalamutian ng malaharing kasuotan na nakapagpapaalaala sa prinsipalya o marangal na uri ng [[Kasaysayan ng Pilipinas (1565–1898)|Pilipinas na sinakop ng mga Espanyol]]. Kilala sila sa pagdaraos ng mga masaganang piging o hapunan, na tinutukso ang mga tao na makibahagi sa kanilang [[pagkain]]. Sa sandaling kainin ng isang tao ang kanilang pagkain, sila ay nabibitag o naaalipin sa hindi makamundo na kaharian. Ang mga Dalaketnon ay kilala sa kanilang kagandahan at elitismo.<ref name=":2"/> Nagtataglay sila ng mga kakayahan tulad ng telekinesis (o kakayahang na galawin ang mga bagay sa isip lamang) at pagkopya ng kanilang sarili ng walang hanggang. Ang kanilang buhok at mga mata ay pumuputi kapag ang kanilang kapangyarihan ay nagpakita.<ref name=":3">{{Cite book |title=Mga Engkanto: A Bestiary of Filipino Fairies |publisher=eLf ideas Publication |year=2003 |location=Philippines}}</ref> Ang mga Dalaketnon ay nagpapanatili ng regular na pakikipag-ugnayan sa mga tao, na hindi alam ang kanilang tunay na kalikasan bilang engkanto. Ayon sa alamat, ang mga matatanda ay naniniwala na ang mga Dalaketnon ay nagtataglay ng kakayahan na baguhin ang mga ordinaryong tao sa mga nilalang na katulad nila, gamit ang mahiwagang itim na [[bigas]] para sa layuning ito. Inakala rin silang mga mortal na kaaway ng mabait na engkanto. Nagmula sa maharlikang lahi sa mga masasamang engkanto, sila ay nagsilbing kanilang mga pinuno. Nauugnay sila sa pagiging panginoon ng iba't ibang masasamang nilalang tulad ng [[Tiyanak]], [[Aswang]], Bal-Bal, Wak Wak, [[Manananggal]], Amalanhig, at maging ang [[Aswang|Tiktik]].<ref name=":3"/> == Dalaketnon sa popular na kultura == Ang Dalaketnon ay isang lahi na itinampok sa seryeng ''[[Da Adventures of Pedro Penduko|Pedro Penduko]]''<ref>{{Cite journal |last=Famoso |first=Josephine May Grace Aclan |date=2021-04-30 |title=Pedro Penduko, Filipino Comic Superhero: comparative studies between comic and screen adaptation |url=https://doi.org/10.26555/bahastra.v41i1.19898 |journal=Bahastra |volume=41 |issue=1 |pages=80 |doi=10.26555/bahastra.v41i1.19898 |issn=2548-4583}}</ref> ''at [[Pedro Penduko at ang mga Engkantao|Pedro Penduko Engkantao]]'', na inilalarawan bilang mga [[Engkanto (Elf)|duwende]] na kadalasang nagsusuot ng kasuotang may inspirasyong gotiko at nagpapasinaya ng mga eleganteng, istilong [[Kasaysayan ng Pilipinas (1565–1898)|Espanyol]] na hapunan. Kilala sa kanilang kapansin-pansing kagandahan at elitistang pag-uugali, ang mga Dalaketnon ay parehong kaakit-akit at kakila-kilabot,<ref name=":0">{{Cite journal |last=Yapan |first=Alvin |date=January 2009 |title=Nang Mauso ang Pagpapantasya: Isang Pag-aaral sa Estado ng Kababalaghan sa Telebisyon |trans-title=When Fantasizing Trended: The Status of "Kababalaghan" in Philippine Television |url=https://www.researchgate.net/publication/350036411 |journal=Plaridel: A Journal of Philippine Communication, Media and Society |volume=6 |pages=37–52 |doi=10.52518/2009.6.1-02ypn}}</ref> isa sa mga pangunahing tauhan na si Josef ay walang eksepsyon. Medyo ''coño'', nagtataglay siya ng telekinesis at ang kakayahan ng duplikasyon ng sarili, na nagpapahintulot sa kanya na lumikha ng nahahawakan, buhay na mga kopya ng kanyang sarili nang walang katiyakan. Ang kanyang mga kapangyarihan ay minarkahan ng isang dramatikong pagbabago: ang kanyang buhok at mga mata ay nagiging puti sa tuwing sila ay aktibo. Gayunpaman, may masamang epekto ang kanyang kapangyarihan dahil ang kanyang ilong ay dumudugo bilang isang epeto ng kanilang paggamit nito.<ref name=":0" /> == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Mitolohiyang Bisaya]] dcms9wf87vmpzpmf83sy81ol1xxf1l9 2164318 2164317 2025-06-10T06:17:39Z Jojit fb 38 2164318 wikitext text/x-wiki {{Infobox mythical creature|Grouping=Masamang [[engkanto]]|Region=[[Pilipinas]]}} Ang '''Dalaketnon''' (hindi dapat ipagkamali sa ''Dalaguetenon'', ang katawagang [[Wikang Sebwano|Sebwano]] para sa mga katutubo mula sa lungsod ng [[Dalaguete]]), ay lahi ng masamang [[engkanto]] sa [[Mitolohiyang Pilipino|mitolohiyang]] [[Silangang Kabisayaan|Silangang Bisaya]]. Ang mga Dalaketnon ay isang lahi ng mga nilalang na [[Engkanto (Elf)|mukhang duwende]] sa [[mitolohiya ng Pilipinas]]. Sa kulturang Bisaya, pinaniniwalaang sila ay guwapo at magagandang nilalang na kahawig ng mga maharlika at monarko ng Pilipinas bago ang [[Pananakop ng mga Kastila sa Pilipinas|pananakop ng mga Kastila]]. Naninirahan sila sa mga puno ng dalakit (kilala rin bilang [[Balete tree|balete]] o dakit), kaya ang pangalang Dalakitnon, ibig sabihin ay "mula sa puno ng dalakit o dakit." Ang mitolohiyang lahi na ito ay nagpapakita ng sekswal na dimorpismo, kung saan ang mga lalaki ay may mapusyaw na kulay ng balat at napakaitim na buhok, habang ang mga babae ay may bronseng-kayumanggi na balat at kayumangging buhok. Inilalarawan sila ng mga kuwento na may hugis-dahon, matulis na mga [[tainga]]. == Mga kontemporaryong paglalarawan == Mga misteryosong nilalang mula sa [[alamat]] ng [[Silangang Bisaya]] na naninirahan sa mga puno ng balete, na lumilitaw bilang kanilang mga engrandeng mansyon. Mukha silang matangkad, magagandang lalaki at babae na may makinis na puting balat, at magagarang damit na hinabi ng [[ginto]] at [[pilak]].<ref name=":1">{{Citation |title=Ramos-López, Maximo |date=2011-10-31 |url=https://doi.org/10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677 |work=Benezit Dictionary of Artists |publisher=Oxford University Press |doi=10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677 |access-date=2025-02-21}}</ref> Sa modernong mga paglalarawan, inilalarawan sila bilang mala-gotiko na matangkad, guwapong lalaki at magagandang babae. Naka-istilong pananamit, naninirahan sa mala-mansyon na mga tahanan na nakapagpapaalaala sa mga bahay na pinagmumultuhan, at nagtatangkang makisama sa mortal na [[lipunan]]. Naniniwala ang ilan na ang tanging paraan upang marating ang kanilang tirahan, ang Dalaket, ay sa pamamagitan ng pagpasok sa mga puno ng Dalaket. Ang mga nilalang na ito ay sinasabing dumukot ng mga tao, dinadala sila sa kanilang mundo, kung saan sila ay nagdaraos ng mga kapistahan para sa kanilang mga biktima at pinipilit silang kumain ng itim na [[kanin]], inilalagay sila sa ilalim ng kanilang [[gayuma]] at ginagawa silang kanilang mga bihag.<ref name=":1"/><ref name=":2">{{Cite journal |last=Zafra |first=Galileo |date=2016-04-30 |title=Ang Pagtuturo ng Wika at Kulturang Filipino sa Disiplinang Filipino (Konteksto ng K-12) |url=https://doi.org/10.13185/kat2016.00102 |journal=Katipunan: Journal Ng Mga Ng Mga Pag-aaral Sa Wika, Panitikan, Sining at Kulturang Filipino |issue=1 |pages=4–28 |doi=10.13185/kat2016.00102 |doi-broken-date=2025-04-29 |issn=2507-8348 |url-access=subscription}}</ref> Sa mga kontemporaryong paglalarawan, ang Dalaketnon ay madalas na inilalarawan bilang kapansin-pansing kaakit-akit, maputlang nilalang na pinalamutian ng malaharing kasuotan na nakapagpapaalaala sa prinsipalya o marangal na uri ng [[Kasaysayan ng Pilipinas (1565–1898)|Pilipinas na sinakop ng mga Espanyol]]. Kilala sila sa pagdaraos ng mga masaganang piging o hapunan, na tinutukso ang mga tao na makibahagi sa kanilang [[pagkain]]. Sa sandaling kainin ng isang tao ang kanilang pagkain, sila ay nabibitag o naaalipin sa hindi makamundo na kaharian. Ang mga Dalaketnon ay kilala sa kanilang kagandahan at elitismo.<ref name=":2"/> Nagtataglay sila ng mga kakayahan tulad ng telekinesis (o kakayahang na galawin ang mga bagay sa isip lamang) at pagkopya ng kanilang sarili ng walang hanggang. Ang kanilang buhok at mga mata ay pumuputi kapag ang kanilang kapangyarihan ay nagpakita.<ref name=":3">{{Cite book |title=Mga Engkanto: A Bestiary of Filipino Fairies |publisher=eLf ideas Publication |year=2003 |location=Philippines}}</ref> Ang mga Dalaketnon ay nagpapanatili ng regular na pakikipag-ugnayan sa mga tao, na hindi alam ang kanilang tunay na kalikasan bilang engkanto. Ayon sa alamat, ang mga matatanda ay naniniwala na ang mga Dalaketnon ay nagtataglay ng kakayahan na baguhin ang mga ordinaryong tao sa mga nilalang na katulad nila, gamit ang mahiwagang itim na [[bigas]] para sa layuning ito. Inakala rin silang mga mortal na kaaway ng mabait na engkanto. Nagmula sa maharlikang lahi sa mga masasamang engkanto, sila ay nagsilbing kanilang mga pinuno. Nauugnay sila sa pagiging panginoon ng iba't ibang masasamang nilalang tulad ng [[Tiyanak]], [[Aswang]], Bal-Bal, Wak Wak, [[Manananggal]], Amalanhig, at maging ang [[Aswang|Tiktik]].<ref name=":3"/> == Dalaketnon sa popular na kultura == Ang Dalaketnon ay isang lahi na itinampok sa seryeng ''[[Da Adventures of Pedro Penduko|Pedro Penduko]]''<ref>{{Cite journal |last=Famoso |first=Josephine May Grace Aclan |date=2021-04-30 |title=Pedro Penduko, Filipino Comic Superhero: comparative studies between comic and screen adaptation |url=https://doi.org/10.26555/bahastra.v41i1.19898 |journal=Bahastra |volume=41 |issue=1 |pages=80 |doi=10.26555/bahastra.v41i1.19898 |issn=2548-4583}}</ref> ''at [[Pedro Penduko at ang mga Engkantao|Pedro Penduko Engkantao]]'', na inilalarawan bilang mga [[Engkanto (Elf)|duwende]] na kadalasang nagsusuot ng kasuotang may inspirasyong gotiko at nagpapasinaya ng mga eleganteng, istilong [[Kasaysayan ng Pilipinas (1565–1898)|Espanyol]] na hapunan. Kilala sa kanilang kapansin-pansing kagandahan at elitistang pag-uugali, ang mga Dalaketnon ay parehong kaakit-akit at kakila-kilabot,<ref name=":0">{{Cite journal |last=Yapan |first=Alvin |date=January 2009 |title=Nang Mauso ang Pagpapantasya: Isang Pag-aaral sa Estado ng Kababalaghan sa Telebisyon |trans-title=When Fantasizing Trended: The Status of "Kababalaghan" in Philippine Television |url=https://www.researchgate.net/publication/350036411 |journal=Plaridel: A Journal of Philippine Communication, Media and Society |volume=6 |pages=37–52 |doi=10.52518/2009.6.1-02ypn}}</ref> isa sa mga pangunahing tauhan na si Josef ay walang eksepsyon. Medyo ''coño'', nagtataglay siya ng telekinesis at ang kakayahan ng duplikasyon ng sarili, na nagpapahintulot sa kanya na lumikha ng nahahawakan, buhay na mga kopya ng kanyang sarili nang walang katiyakan. Ang kanyang mga kapangyarihan ay minarkahan ng isang dramatikong pagbabago: ang kanyang buhok at mga mata ay nagiging puti sa tuwing sila ay aktibo. Gayunpaman, may masamang epekto ang kanyang kapangyarihan dahil ang kanyang ilong ay dumudugo bilang isang epeto ng kanilang paggamit nito.<ref name=":0" /> == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Mitolohiyang Bisaya]] donxwqbz5q71sjn7unbihageklucu4s 2164320 2164318 2025-06-10T06:30:59Z Jojit fb 38 /* Mga kontemporaryong paglalarawan */ 2164320 wikitext text/x-wiki {{Infobox mythical creature|Grouping=Masamang [[engkanto]]|Region=[[Pilipinas]]}} Ang '''Dalaketnon''' (hindi dapat ipagkamali sa ''Dalaguetenon'', ang katawagang [[Wikang Sebwano|Sebwano]] para sa mga katutubo mula sa lungsod ng [[Dalaguete]]), ay lahi ng masamang [[engkanto]] sa [[Mitolohiyang Pilipino|mitolohiyang]] [[Silangang Kabisayaan|Silangang Bisaya]]. Ang mga Dalaketnon ay isang lahi ng mga nilalang na [[Engkanto (Elf)|mukhang duwende]] sa [[mitolohiya ng Pilipinas]]. Sa kulturang Bisaya, pinaniniwalaang sila ay guwapo at magagandang nilalang na kahawig ng mga maharlika at monarko ng Pilipinas bago ang [[Pananakop ng mga Kastila sa Pilipinas|pananakop ng mga Kastila]]. Naninirahan sila sa mga puno ng dalakit (kilala rin bilang [[Balete tree|balete]] o dakit), kaya ang pangalang Dalakitnon, ibig sabihin ay "mula sa puno ng dalakit o dakit." Ang mitolohiyang lahi na ito ay nagpapakita ng sekswal na dimorpismo, kung saan ang mga lalaki ay may mapusyaw na kulay ng balat at napakaitim na buhok, habang ang mga babae ay may bronseng-kayumanggi na balat at kayumangging buhok. Inilalarawan sila ng mga kuwento na may hugis-dahon, matulis na mga [[tainga]]. == Mga kontemporaryong paglalarawan == Mga misteryosong nilalang mula sa [[alamat]] ng [[Silangang Bisaya]] na naninirahan sa mga puno ng balete ang dalaketnon, na lumilitaw bilang kanilang mga engrandeng mansyon. Mukha silang matangkad, magagandang lalaki at babae na may makinis na puting balat, at magagarang damit na hinabi ng [[ginto]] at [[pilak]].<ref name=":1">{{Citation |title=Ramos-López, Maximo |date=2011-10-31 |url=https://doi.org/10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677 |work=Benezit Dictionary of Artists |publisher=Oxford University Press |doi=10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677 |access-date=2025-02-21}}</ref> Sa modernong mga paglalarawan, inilalarawan sila bilang mala-gotiko na matangkad, guwapong lalaki at magagandang babae. Naka-istilong pananamit, naninirahan sa mala-mansyon na mga tahanan na nakapagpapaalaala sa mga bahay na pinagmumultuhan, at nagtatangkang makisama sa mortal na [[lipunan]]. Naniniwala ang ilan na ang tanging paraan upang marating ang kanilang tirahan, ang Dalaket, ay sa pamamagitan ng pagpasok sa mga puno ng Dalaket. Ang mga nilalang na ito ay sinasabing dumukot ng mga tao, dinadala sila sa kanilang mundo, kung saan sila ay nagdaraos ng mga kapistahan para sa kanilang mga biktima at pinipilit silang kumain ng itim na [[kanin]], inilalagay sila sa ilalim ng kanilang [[gayuma]] at ginagawa silang kanilang mga bihag.<ref name=":1"/><ref name=":2">{{Cite journal |last=Zafra |first=Galileo |date=2016-04-30 |title=Ang Pagtuturo ng Wika at Kulturang Filipino sa Disiplinang Filipino (Konteksto ng K-12) |url=https://doi.org/10.13185/kat2016.00102 |journal=Katipunan: Journal Ng Mga Ng Mga Pag-aaral Sa Wika, Panitikan, Sining at Kulturang Filipino |issue=1 |pages=4–28 |doi=10.13185/kat2016.00102 |doi-broken-date=2025-04-29 |issn=2507-8348 |url-access=subscription}}</ref> Sa mga kontemporaryong paglalarawan, ang Dalaketnon ay madalas na inilalarawan bilang kapansin-pansing kaakit-akit, maputlang nilalang na pinalamutian ng malaharing kasuotan na nakapagpapaalaala sa prinsipalya o marangal na uri ng [[Kasaysayan ng Pilipinas (1565–1898)|Pilipinas na sinakop ng mga Espanyol]]. Kilala sila sa pagdaraos ng mga masaganang piging o hapunan, na tinutukso ang mga tao na makibahagi sa kanilang [[pagkain]]. Sa sandaling kainin ng isang tao ang kanilang pagkain, sila ay nabibitag o naaalipin sa hindi makamundo na kaharian. Ang mga Dalaketnon ay kilala sa kanilang kagandahan at elitismo.<ref name=":2"/> Nagtataglay sila ng mga kakayahan tulad ng telekinesis (o kakayahang na galawin ang mga bagay sa isip lamang) at pagkopya ng kanilang sarili ng walang hanggang. Ang kanilang buhok at mga mata ay pumuputi kapag ang kanilang kapangyarihan ay nagpakita.<ref name=":3">{{Cite book |title=Mga Engkanto: A Bestiary of Filipino Fairies |publisher=eLf ideas Publication |year=2003 |location=Philippines}}</ref> Ang mga Dalaketnon ay nagpapanatili ng regular na pakikipag-ugnayan sa mga tao, na hindi alam ang kanilang tunay na kalikasan bilang engkanto. Ayon sa alamat, ang mga matatanda ay naniniwala na ang mga Dalaketnon ay nagtataglay ng kakayahan na baguhin ang mga ordinaryong tao sa mga nilalang na katulad nila, gamit ang mahiwagang itim na [[bigas]] para sa layuning ito. Inakala rin silang mga mortal na kaaway ng mabait na engkanto. Nagmula sa maharlikang lahi sa mga masasamang engkanto, sila ay nagsilbing kanilang mga pinuno. Nauugnay sila sa pagiging panginoon ng iba't ibang masasamang nilalang tulad ng [[Tiyanak]], [[Aswang]], Bal-Bal, Wak Wak, [[Manananggal]], Amalanhig, at maging ang [[Aswang|Tiktik]].<ref name=":3"/> == Dalaketnon sa popular na kultura == Ang Dalaketnon ay isang lahi na itinampok sa seryeng ''[[Da Adventures of Pedro Penduko|Pedro Penduko]]''<ref>{{Cite journal |last=Famoso |first=Josephine May Grace Aclan |date=2021-04-30 |title=Pedro Penduko, Filipino Comic Superhero: comparative studies between comic and screen adaptation |url=https://doi.org/10.26555/bahastra.v41i1.19898 |journal=Bahastra |volume=41 |issue=1 |pages=80 |doi=10.26555/bahastra.v41i1.19898 |issn=2548-4583}}</ref> ''at [[Pedro Penduko at ang mga Engkantao|Pedro Penduko Engkantao]]'', na inilalarawan bilang mga [[Engkanto (Elf)|duwende]] na kadalasang nagsusuot ng kasuotang may inspirasyong gotiko at nagpapasinaya ng mga eleganteng, istilong [[Kasaysayan ng Pilipinas (1565–1898)|Espanyol]] na hapunan. Kilala sa kanilang kapansin-pansing kagandahan at elitistang pag-uugali, ang mga Dalaketnon ay parehong kaakit-akit at kakila-kilabot,<ref name=":0">{{Cite journal |last=Yapan |first=Alvin |date=January 2009 |title=Nang Mauso ang Pagpapantasya: Isang Pag-aaral sa Estado ng Kababalaghan sa Telebisyon |trans-title=When Fantasizing Trended: The Status of "Kababalaghan" in Philippine Television |url=https://www.researchgate.net/publication/350036411 |journal=Plaridel: A Journal of Philippine Communication, Media and Society |volume=6 |pages=37–52 |doi=10.52518/2009.6.1-02ypn}}</ref> isa sa mga pangunahing tauhan na si Josef ay walang eksepsyon. Medyo ''coño'', nagtataglay siya ng telekinesis at ang kakayahan ng duplikasyon ng sarili, na nagpapahintulot sa kanya na lumikha ng nahahawakan, buhay na mga kopya ng kanyang sarili nang walang katiyakan. Ang kanyang mga kapangyarihan ay minarkahan ng isang dramatikong pagbabago: ang kanyang buhok at mga mata ay nagiging puti sa tuwing sila ay aktibo. Gayunpaman, may masamang epekto ang kanyang kapangyarihan dahil ang kanyang ilong ay dumudugo bilang isang epeto ng kanilang paggamit nito.<ref name=":0" /> == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Mitolohiyang Bisaya]] dqnq6x8aa7omjtxfb0j94m8spa7ofms 2164321 2164320 2025-06-10T06:39:02Z Jojit fb 38 2164321 wikitext text/x-wiki {{Infobox mythical creature |Creature_name=Dalaketnon |Grouping=Masamang [[engkanto]] |Region=[[Pilipinas]] }} Ang '''Dalaketnon''' (hindi dapat ipagkamali sa ''Dalaguetenon'', ang katawagang [[Wikang Sebwano|Sebwano]] para sa mga katutubo mula sa lungsod ng [[Dalaguete]]), ay lahi ng masamang [[engkanto]] sa [[Mitolohiyang Pilipino|mitolohiyang]] [[Silangang Kabisayaan|Silangang Bisaya]]. Ang mga Dalaketnon ay isang lahi ng mga nilalang na [[Engkanto (Elf)|mukhang duwende]] sa [[mitolohiya ng Pilipinas]]. Sa kulturang Bisaya, pinaniniwalaang sila ay guwapo at magagandang nilalang na kahawig ng mga maharlika at monarko ng Pilipinas bago ang [[Pananakop ng mga Kastila sa Pilipinas|pananakop ng mga Kastila]]. Naninirahan sila sa mga puno ng dalakit (kilala rin bilang [[Balete tree|balete]] o dakit), kaya ang pangalang Dalakitnon, ibig sabihin ay "mula sa puno ng dalakit o dakit." Ang mitolohiyang lahi na ito ay nagpapakita ng sekswal na dimorpismo, kung saan ang mga lalaki ay may mapusyaw na kulay ng balat at napakaitim na buhok, habang ang mga babae ay may bronseng-kayumanggi na balat at kayumangging buhok. Inilalarawan sila ng mga kuwento na may hugis-dahon, matulis na mga [[tainga]]. == Mga kontemporaryong paglalarawan == Mga misteryosong nilalang mula sa [[alamat]] ng [[Silangang Bisaya]] na naninirahan sa mga puno ng balete ang dalaketnon, na lumilitaw bilang kanilang mga engrandeng mansyon. Mukha silang matangkad, magagandang lalaki at babae na may makinis na puting balat, at magagarang damit na hinabi ng [[ginto]] at [[pilak]].<ref name=":1">{{Citation |title=Ramos-López, Maximo |date=2011-10-31 |url=https://doi.org/10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677 |work=Benezit Dictionary of Artists |publisher=Oxford University Press |doi=10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677 |access-date=2025-02-21}}</ref> Sa modernong mga paglalarawan, inilalarawan sila bilang mala-gotiko na matangkad, guwapong lalaki at magagandang babae. Naka-istilong pananamit, naninirahan sa mala-mansyon na mga tahanan na nakapagpapaalaala sa mga bahay na pinagmumultuhan, at nagtatangkang makisama sa mortal na [[lipunan]]. Naniniwala ang ilan na ang tanging paraan upang marating ang kanilang tirahan, ang Dalaket, ay sa pamamagitan ng pagpasok sa mga puno ng Dalaket. Ang mga nilalang na ito ay sinasabing dumukot ng mga tao, dinadala sila sa kanilang mundo, kung saan sila ay nagdaraos ng mga kapistahan para sa kanilang mga biktima at pinipilit silang kumain ng itim na [[kanin]], inilalagay sila sa ilalim ng kanilang [[gayuma]] at ginagawa silang kanilang mga bihag.<ref name=":1"/><ref name=":2">{{Cite journal |last=Zafra |first=Galileo |date=2016-04-30 |title=Ang Pagtuturo ng Wika at Kulturang Filipino sa Disiplinang Filipino (Konteksto ng K-12) |url=https://doi.org/10.13185/kat2016.00102 |journal=Katipunan: Journal Ng Mga Ng Mga Pag-aaral Sa Wika, Panitikan, Sining at Kulturang Filipino |issue=1 |pages=4–28 |doi=10.13185/kat2016.00102 |doi-broken-date=2025-04-29 |issn=2507-8348 |url-access=subscription}}</ref> Sa mga kontemporaryong paglalarawan, ang Dalaketnon ay madalas na inilalarawan bilang kapansin-pansing kaakit-akit, maputlang nilalang na pinalamutian ng malaharing kasuotan na nakapagpapaalaala sa prinsipalya o marangal na uri ng [[Kasaysayan ng Pilipinas (1565–1898)|Pilipinas na sinakop ng mga Espanyol]]. Kilala sila sa pagdaraos ng mga masaganang piging o hapunan, na tinutukso ang mga tao na makibahagi sa kanilang [[pagkain]]. Sa sandaling kainin ng isang tao ang kanilang pagkain, sila ay nabibitag o naaalipin sa hindi makamundo na kaharian. Ang mga Dalaketnon ay kilala sa kanilang kagandahan at elitismo.<ref name=":2"/> Nagtataglay sila ng mga kakayahan tulad ng telekinesis (o kakayahang na galawin ang mga bagay sa isip lamang) at pagkopya ng kanilang sarili ng walang hanggang. Ang kanilang buhok at mga mata ay pumuputi kapag ang kanilang kapangyarihan ay nagpakita.<ref name=":3">{{Cite book |title=Mga Engkanto: A Bestiary of Filipino Fairies |publisher=eLf ideas Publication |year=2003 |location=Philippines}}</ref> Ang mga Dalaketnon ay nagpapanatili ng regular na pakikipag-ugnayan sa mga tao, na hindi alam ang kanilang tunay na kalikasan bilang engkanto. Ayon sa alamat, ang mga matatanda ay naniniwala na ang mga Dalaketnon ay nagtataglay ng kakayahan na baguhin ang mga ordinaryong tao sa mga nilalang na katulad nila, gamit ang mahiwagang itim na [[bigas]] para sa layuning ito. Inakala rin silang mga mortal na kaaway ng mabait na engkanto. Nagmula sa maharlikang lahi sa mga masasamang engkanto, sila ay nagsilbing kanilang mga pinuno. Nauugnay sila sa pagiging panginoon ng iba't ibang masasamang nilalang tulad ng [[Tiyanak]], [[Aswang]], Bal-Bal, Wak Wak, [[Manananggal]], Amalanhig, at maging ang [[Aswang|Tiktik]].<ref name=":3"/> == Dalaketnon sa popular na kultura == Ang Dalaketnon ay isang lahi na itinampok sa seryeng ''[[Da Adventures of Pedro Penduko|Pedro Penduko]]''<ref>{{Cite journal |last=Famoso |first=Josephine May Grace Aclan |date=2021-04-30 |title=Pedro Penduko, Filipino Comic Superhero: comparative studies between comic and screen adaptation |url=https://doi.org/10.26555/bahastra.v41i1.19898 |journal=Bahastra |volume=41 |issue=1 |pages=80 |doi=10.26555/bahastra.v41i1.19898 |issn=2548-4583}}</ref> ''at [[Pedro Penduko at ang mga Engkantao|Pedro Penduko Engkantao]]'', na inilalarawan bilang mga [[Engkanto (Elf)|duwende]] na kadalasang nagsusuot ng kasuotang may inspirasyong gotiko at nagpapasinaya ng mga eleganteng, istilong [[Kasaysayan ng Pilipinas (1565–1898)|Espanyol]] na hapunan. Kilala sa kanilang kapansin-pansing kagandahan at elitistang pag-uugali, ang mga Dalaketnon ay parehong kaakit-akit at kakila-kilabot,<ref name=":0">{{Cite journal |last=Yapan |first=Alvin |date=January 2009 |title=Nang Mauso ang Pagpapantasya: Isang Pag-aaral sa Estado ng Kababalaghan sa Telebisyon |trans-title=When Fantasizing Trended: The Status of "Kababalaghan" in Philippine Television |url=https://www.researchgate.net/publication/350036411 |journal=Plaridel: A Journal of Philippine Communication, Media and Society |volume=6 |pages=37–52 |doi=10.52518/2009.6.1-02ypn}}</ref> isa sa mga pangunahing tauhan na si Josef ay walang eksepsyon. Medyo ''coño'', nagtataglay siya ng telekinesis at ang kakayahan ng duplikasyon ng sarili, na nagpapahintulot sa kanya na lumikha ng nahahawakan, buhay na mga kopya ng kanyang sarili nang walang katiyakan. Ang kanyang mga kapangyarihan ay minarkahan ng isang dramatikong pagbabago: ang kanyang buhok at mga mata ay nagiging puti sa tuwing sila ay aktibo. Gayunpaman, may masamang epekto ang kanyang kapangyarihan dahil ang kanyang ilong ay dumudugo bilang isang epeto ng kanilang paggamit nito.<ref name=":0" /> == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Mitolohiyang Bisaya]] 7gqbahfb43j5qakgskfut1g8i35q97m 2164322 2164321 2025-06-10T06:39:17Z Jojit fb 38 2164322 wikitext text/x-wiki {{Infobox mythical creature |Creature_Name=Dalaketnon |Grouping=Masamang [[engkanto]] |Region=[[Pilipinas]] }} Ang '''Dalaketnon''' (hindi dapat ipagkamali sa ''Dalaguetenon'', ang katawagang [[Wikang Sebwano|Sebwano]] para sa mga katutubo mula sa lungsod ng [[Dalaguete]]), ay lahi ng masamang [[engkanto]] sa [[Mitolohiyang Pilipino|mitolohiyang]] [[Silangang Kabisayaan|Silangang Bisaya]]. Ang mga Dalaketnon ay isang lahi ng mga nilalang na [[Engkanto (Elf)|mukhang duwende]] sa [[mitolohiya ng Pilipinas]]. Sa kulturang Bisaya, pinaniniwalaang sila ay guwapo at magagandang nilalang na kahawig ng mga maharlika at monarko ng Pilipinas bago ang [[Pananakop ng mga Kastila sa Pilipinas|pananakop ng mga Kastila]]. Naninirahan sila sa mga puno ng dalakit (kilala rin bilang [[Balete tree|balete]] o dakit), kaya ang pangalang Dalakitnon, ibig sabihin ay "mula sa puno ng dalakit o dakit." Ang mitolohiyang lahi na ito ay nagpapakita ng sekswal na dimorpismo, kung saan ang mga lalaki ay may mapusyaw na kulay ng balat at napakaitim na buhok, habang ang mga babae ay may bronseng-kayumanggi na balat at kayumangging buhok. Inilalarawan sila ng mga kuwento na may hugis-dahon, matulis na mga [[tainga]]. == Mga kontemporaryong paglalarawan == Mga misteryosong nilalang mula sa [[alamat]] ng [[Silangang Bisaya]] na naninirahan sa mga puno ng balete ang dalaketnon, na lumilitaw bilang kanilang mga engrandeng mansyon. Mukha silang matangkad, magagandang lalaki at babae na may makinis na puting balat, at magagarang damit na hinabi ng [[ginto]] at [[pilak]].<ref name=":1">{{Citation |title=Ramos-López, Maximo |date=2011-10-31 |url=https://doi.org/10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677 |work=Benezit Dictionary of Artists |publisher=Oxford University Press |doi=10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677 |access-date=2025-02-21}}</ref> Sa modernong mga paglalarawan, inilalarawan sila bilang mala-gotiko na matangkad, guwapong lalaki at magagandang babae. Naka-istilong pananamit, naninirahan sa mala-mansyon na mga tahanan na nakapagpapaalaala sa mga bahay na pinagmumultuhan, at nagtatangkang makisama sa mortal na [[lipunan]]. Naniniwala ang ilan na ang tanging paraan upang marating ang kanilang tirahan, ang Dalaket, ay sa pamamagitan ng pagpasok sa mga puno ng Dalaket. Ang mga nilalang na ito ay sinasabing dumukot ng mga tao, dinadala sila sa kanilang mundo, kung saan sila ay nagdaraos ng mga kapistahan para sa kanilang mga biktima at pinipilit silang kumain ng itim na [[kanin]], inilalagay sila sa ilalim ng kanilang [[gayuma]] at ginagawa silang kanilang mga bihag.<ref name=":1"/><ref name=":2">{{Cite journal |last=Zafra |first=Galileo |date=2016-04-30 |title=Ang Pagtuturo ng Wika at Kulturang Filipino sa Disiplinang Filipino (Konteksto ng K-12) |url=https://doi.org/10.13185/kat2016.00102 |journal=Katipunan: Journal Ng Mga Ng Mga Pag-aaral Sa Wika, Panitikan, Sining at Kulturang Filipino |issue=1 |pages=4–28 |doi=10.13185/kat2016.00102 |doi-broken-date=2025-04-29 |issn=2507-8348 |url-access=subscription}}</ref> Sa mga kontemporaryong paglalarawan, ang Dalaketnon ay madalas na inilalarawan bilang kapansin-pansing kaakit-akit, maputlang nilalang na pinalamutian ng malaharing kasuotan na nakapagpapaalaala sa prinsipalya o marangal na uri ng [[Kasaysayan ng Pilipinas (1565–1898)|Pilipinas na sinakop ng mga Espanyol]]. Kilala sila sa pagdaraos ng mga masaganang piging o hapunan, na tinutukso ang mga tao na makibahagi sa kanilang [[pagkain]]. Sa sandaling kainin ng isang tao ang kanilang pagkain, sila ay nabibitag o naaalipin sa hindi makamundo na kaharian. Ang mga Dalaketnon ay kilala sa kanilang kagandahan at elitismo.<ref name=":2"/> Nagtataglay sila ng mga kakayahan tulad ng telekinesis (o kakayahang na galawin ang mga bagay sa isip lamang) at pagkopya ng kanilang sarili ng walang hanggang. Ang kanilang buhok at mga mata ay pumuputi kapag ang kanilang kapangyarihan ay nagpakita.<ref name=":3">{{Cite book |title=Mga Engkanto: A Bestiary of Filipino Fairies |publisher=eLf ideas Publication |year=2003 |location=Philippines}}</ref> Ang mga Dalaketnon ay nagpapanatili ng regular na pakikipag-ugnayan sa mga tao, na hindi alam ang kanilang tunay na kalikasan bilang engkanto. Ayon sa alamat, ang mga matatanda ay naniniwala na ang mga Dalaketnon ay nagtataglay ng kakayahan na baguhin ang mga ordinaryong tao sa mga nilalang na katulad nila, gamit ang mahiwagang itim na [[bigas]] para sa layuning ito. Inakala rin silang mga mortal na kaaway ng mabait na engkanto. Nagmula sa maharlikang lahi sa mga masasamang engkanto, sila ay nagsilbing kanilang mga pinuno. Nauugnay sila sa pagiging panginoon ng iba't ibang masasamang nilalang tulad ng [[Tiyanak]], [[Aswang]], Bal-Bal, Wak Wak, [[Manananggal]], Amalanhig, at maging ang [[Aswang|Tiktik]].<ref name=":3"/> == Dalaketnon sa popular na kultura == Ang Dalaketnon ay isang lahi na itinampok sa seryeng ''[[Da Adventures of Pedro Penduko|Pedro Penduko]]''<ref>{{Cite journal |last=Famoso |first=Josephine May Grace Aclan |date=2021-04-30 |title=Pedro Penduko, Filipino Comic Superhero: comparative studies between comic and screen adaptation |url=https://doi.org/10.26555/bahastra.v41i1.19898 |journal=Bahastra |volume=41 |issue=1 |pages=80 |doi=10.26555/bahastra.v41i1.19898 |issn=2548-4583}}</ref> ''at [[Pedro Penduko at ang mga Engkantao|Pedro Penduko Engkantao]]'', na inilalarawan bilang mga [[Engkanto (Elf)|duwende]] na kadalasang nagsusuot ng kasuotang may inspirasyong gotiko at nagpapasinaya ng mga eleganteng, istilong [[Kasaysayan ng Pilipinas (1565–1898)|Espanyol]] na hapunan. Kilala sa kanilang kapansin-pansing kagandahan at elitistang pag-uugali, ang mga Dalaketnon ay parehong kaakit-akit at kakila-kilabot,<ref name=":0">{{Cite journal |last=Yapan |first=Alvin |date=January 2009 |title=Nang Mauso ang Pagpapantasya: Isang Pag-aaral sa Estado ng Kababalaghan sa Telebisyon |trans-title=When Fantasizing Trended: The Status of "Kababalaghan" in Philippine Television |url=https://www.researchgate.net/publication/350036411 |journal=Plaridel: A Journal of Philippine Communication, Media and Society |volume=6 |pages=37–52 |doi=10.52518/2009.6.1-02ypn}}</ref> isa sa mga pangunahing tauhan na si Josef ay walang eksepsyon. Medyo ''coño'', nagtataglay siya ng telekinesis at ang kakayahan ng duplikasyon ng sarili, na nagpapahintulot sa kanya na lumikha ng nahahawakan, buhay na mga kopya ng kanyang sarili nang walang katiyakan. Ang kanyang mga kapangyarihan ay minarkahan ng isang dramatikong pagbabago: ang kanyang buhok at mga mata ay nagiging puti sa tuwing sila ay aktibo. Gayunpaman, may masamang epekto ang kanyang kapangyarihan dahil ang kanyang ilong ay dumudugo bilang isang epeto ng kanilang paggamit nito.<ref name=":0" /> == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Mitolohiyang Bisaya]] 2idmkzf54j1m1sl0ino80p39b5ev6ps 2164323 2164322 2025-06-10T06:41:58Z Jojit fb 38 /* Dalaketnon sa popular na kultura */ 2164323 wikitext text/x-wiki {{Infobox mythical creature |Creature_Name=Dalaketnon |Grouping=Masamang [[engkanto]] |Region=[[Pilipinas]] }} Ang '''Dalaketnon''' (hindi dapat ipagkamali sa ''Dalaguetenon'', ang katawagang [[Wikang Sebwano|Sebwano]] para sa mga katutubo mula sa lungsod ng [[Dalaguete]]), ay lahi ng masamang [[engkanto]] sa [[Mitolohiyang Pilipino|mitolohiyang]] [[Silangang Kabisayaan|Silangang Bisaya]]. Ang mga Dalaketnon ay isang lahi ng mga nilalang na [[Engkanto (Elf)|mukhang duwende]] sa [[mitolohiya ng Pilipinas]]. Sa kulturang Bisaya, pinaniniwalaang sila ay guwapo at magagandang nilalang na kahawig ng mga maharlika at monarko ng Pilipinas bago ang [[Pananakop ng mga Kastila sa Pilipinas|pananakop ng mga Kastila]]. Naninirahan sila sa mga puno ng dalakit (kilala rin bilang [[Balete tree|balete]] o dakit), kaya ang pangalang Dalakitnon, ibig sabihin ay "mula sa puno ng dalakit o dakit." Ang mitolohiyang lahi na ito ay nagpapakita ng sekswal na dimorpismo, kung saan ang mga lalaki ay may mapusyaw na kulay ng balat at napakaitim na buhok, habang ang mga babae ay may bronseng-kayumanggi na balat at kayumangging buhok. Inilalarawan sila ng mga kuwento na may hugis-dahon, matulis na mga [[tainga]]. == Mga kontemporaryong paglalarawan == Mga misteryosong nilalang mula sa [[alamat]] ng [[Silangang Bisaya]] na naninirahan sa mga puno ng balete ang dalaketnon, na lumilitaw bilang kanilang mga engrandeng mansyon. Mukha silang matangkad, magagandang lalaki at babae na may makinis na puting balat, at magagarang damit na hinabi ng [[ginto]] at [[pilak]].<ref name=":1">{{Citation |title=Ramos-López, Maximo |date=2011-10-31 |url=https://doi.org/10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677 |work=Benezit Dictionary of Artists |publisher=Oxford University Press |doi=10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677 |access-date=2025-02-21}}</ref> Sa modernong mga paglalarawan, inilalarawan sila bilang mala-gotiko na matangkad, guwapong lalaki at magagandang babae. Naka-istilong pananamit, naninirahan sa mala-mansyon na mga tahanan na nakapagpapaalaala sa mga bahay na pinagmumultuhan, at nagtatangkang makisama sa mortal na [[lipunan]]. Naniniwala ang ilan na ang tanging paraan upang marating ang kanilang tirahan, ang Dalaket, ay sa pamamagitan ng pagpasok sa mga puno ng Dalaket. Ang mga nilalang na ito ay sinasabing dumukot ng mga tao, dinadala sila sa kanilang mundo, kung saan sila ay nagdaraos ng mga kapistahan para sa kanilang mga biktima at pinipilit silang kumain ng itim na [[kanin]], inilalagay sila sa ilalim ng kanilang [[gayuma]] at ginagawa silang kanilang mga bihag.<ref name=":1"/><ref name=":2">{{Cite journal |last=Zafra |first=Galileo |date=2016-04-30 |title=Ang Pagtuturo ng Wika at Kulturang Filipino sa Disiplinang Filipino (Konteksto ng K-12) |url=https://doi.org/10.13185/kat2016.00102 |journal=Katipunan: Journal Ng Mga Ng Mga Pag-aaral Sa Wika, Panitikan, Sining at Kulturang Filipino |issue=1 |pages=4–28 |doi=10.13185/kat2016.00102 |doi-broken-date=2025-04-29 |issn=2507-8348 |url-access=subscription}}</ref> Sa mga kontemporaryong paglalarawan, ang Dalaketnon ay madalas na inilalarawan bilang kapansin-pansing kaakit-akit, maputlang nilalang na pinalamutian ng malaharing kasuotan na nakapagpapaalaala sa prinsipalya o marangal na uri ng [[Kasaysayan ng Pilipinas (1565–1898)|Pilipinas na sinakop ng mga Espanyol]]. Kilala sila sa pagdaraos ng mga masaganang piging o hapunan, na tinutukso ang mga tao na makibahagi sa kanilang [[pagkain]]. Sa sandaling kainin ng isang tao ang kanilang pagkain, sila ay nabibitag o naaalipin sa hindi makamundo na kaharian. Ang mga Dalaketnon ay kilala sa kanilang kagandahan at elitismo.<ref name=":2"/> Nagtataglay sila ng mga kakayahan tulad ng telekinesis (o kakayahang na galawin ang mga bagay sa isip lamang) at pagkopya ng kanilang sarili ng walang hanggang. Ang kanilang buhok at mga mata ay pumuputi kapag ang kanilang kapangyarihan ay nagpakita.<ref name=":3">{{Cite book |title=Mga Engkanto: A Bestiary of Filipino Fairies |publisher=eLf ideas Publication |year=2003 |location=Philippines}}</ref> Ang mga Dalaketnon ay nagpapanatili ng regular na pakikipag-ugnayan sa mga tao, na hindi alam ang kanilang tunay na kalikasan bilang engkanto. Ayon sa alamat, ang mga matatanda ay naniniwala na ang mga Dalaketnon ay nagtataglay ng kakayahan na baguhin ang mga ordinaryong tao sa mga nilalang na katulad nila, gamit ang mahiwagang itim na [[bigas]] para sa layuning ito. Inakala rin silang mga mortal na kaaway ng mabait na engkanto. Nagmula sa maharlikang lahi sa mga masasamang engkanto, sila ay nagsilbing kanilang mga pinuno. Nauugnay sila sa pagiging panginoon ng iba't ibang masasamang nilalang tulad ng [[Tiyanak]], [[Aswang]], Bal-Bal, Wak Wak, [[Manananggal]], Amalanhig, at maging ang [[Aswang|Tiktik]].<ref name=":3"/> == Dalaketnon sa popular na kultura == Ang Dalaketnon ay isang lahi na itinampok sa seryeng ''[[Da Adventures of Pedro Penduko|Pedro Penduko]]''<ref>{{Cite journal |last=Famoso |first=Josephine May Grace Aclan |date=2021-04-30 |title=Pedro Penduko, Filipino Comic Superhero: comparative studies between comic and screen adaptation |url=https://doi.org/10.26555/bahastra.v41i1.19898 |journal=Bahastra |volume=41 |issue=1 |pages=80 |doi=10.26555/bahastra.v41i1.19898 |issn=2548-4583}}</ref> ''at [[Pedro Penduko at ang mga Engkantao|Pedro Penduko Engkantao]]'', na inilalarawan bilang mga [[Engkanto (Elf)|duwende]] na kadalasang nagsusuot ng kasuotang may inspirasyong gotiko at nagpapasinaya ng mga eleganteng, istilong [[Kasaysayan ng Pilipinas (1565–1898)|Espanyol]] na hapunan. Kilala sa kanilang kapansin-pansing kagandahan at elitistang pag-uugali, ang mga Dalaketnon ay parehong kaakit-akit at kakila-kilabot,<ref name=":0">{{Cite journal |last=Yapan |first=Alvin |date=January 2009 |title=Nang Mauso ang Pagpapantasya: Isang Pag-aaral sa Estado ng Kababalaghan sa Telebisyon |trans-title=When Fantasizing Trended: The Status of "Kababalaghan" in Philippine Television |url=https://www.researchgate.net/publication/350036411 |journal=Plaridel: A Journal of Philippine Communication, Media and Society |volume=6 |pages=37–52 |doi=10.52518/2009.6.1-02ypn}}</ref> isa sa mga pangunahing tauhan na si Josef ay walang eksepsyon. Medyo ''coño'', nagtataglay siya ng telekinesis at ang kakayahan ng duplikasyon ng sarili, na nagpapahintulot sa kanya na lumikha ng nahahawakan, buhay na mga kopya ng kanyang sarili nang walang katiyakan. Ang kanyang mga kapangyarihan ay minarkahan ng isang dramatikong pagbabago: ang kanyang buhok at mga mata ay nagiging puti sa tuwing sila ay aktibo. Gayunpaman, may masamang epekto ang kanyang kapangyarihan dahil ang kanyang ilong ay dumudugo bilang isang epketo ng kanilang paggamit nito.<ref name=":0" /> == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Mitolohiyang Bisaya]] 3y2n9n44mswcy6couzcv11wz39qn5jh 2164325 2164323 2025-06-10T06:42:25Z Jojit fb 38 /* Mga kontemporaryong paglalarawan */ 2164325 wikitext text/x-wiki {{Infobox mythical creature |Creature_Name=Dalaketnon |Grouping=Masamang [[engkanto]] |Region=[[Pilipinas]] }} Ang '''Dalaketnon''' (hindi dapat ipagkamali sa ''Dalaguetenon'', ang katawagang [[Wikang Sebwano|Sebwano]] para sa mga katutubo mula sa lungsod ng [[Dalaguete]]), ay lahi ng masamang [[engkanto]] sa [[Mitolohiyang Pilipino|mitolohiyang]] [[Silangang Kabisayaan|Silangang Bisaya]]. Ang mga Dalaketnon ay isang lahi ng mga nilalang na [[Engkanto (Elf)|mukhang duwende]] sa [[mitolohiya ng Pilipinas]]. Sa kulturang Bisaya, pinaniniwalaang sila ay guwapo at magagandang nilalang na kahawig ng mga maharlika at monarko ng Pilipinas bago ang [[Pananakop ng mga Kastila sa Pilipinas|pananakop ng mga Kastila]]. Naninirahan sila sa mga puno ng dalakit (kilala rin bilang [[Balete tree|balete]] o dakit), kaya ang pangalang Dalakitnon, ibig sabihin ay "mula sa puno ng dalakit o dakit." Ang mitolohiyang lahi na ito ay nagpapakita ng sekswal na dimorpismo, kung saan ang mga lalaki ay may mapusyaw na kulay ng balat at napakaitim na buhok, habang ang mga babae ay may bronseng-kayumanggi na balat at kayumangging buhok. Inilalarawan sila ng mga kuwento na may hugis-dahon, matulis na mga [[tainga]]. == Mga kontemporaryong paglalarawan == Mga misteryosong nilalang mula sa [[alamat]] ng [[Silangang Bisaya]] na naninirahan sa mga puno ng balete ang dalaketnon, na lumilitaw bilang kanilang mga engrandeng mansyon. Mukha silang matangkad, magagandang lalaki at babae na may makinis na puting balat, at magagarang damit na hinabi ng [[ginto]] at [[pilak]].<ref name=":1">{{Citation |title=Ramos-López, Maximo |date=2011-10-31 |url=https://doi.org/10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677 |work=Benezit Dictionary of Artists |publisher=Oxford University Press |language=en |doi=10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677 |access-date=2025-02-21}}</ref> Sa modernong mga paglalarawan, inilalarawan sila bilang mala-gotiko na matangkad, guwapong lalaki at magagandang babae. Naka-istilong pananamit, naninirahan sa mala-mansyon na mga tahanan na nakapagpapaalaala sa mga bahay na pinagmumultuhan, at nagtatangkang makisama sa mortal na [[lipunan]]. Naniniwala ang ilan na ang tanging paraan upang marating ang kanilang tirahan, ang Dalaket, ay sa pamamagitan ng pagpasok sa mga puno ng Dalaket. Ang mga nilalang na ito ay sinasabing dumukot ng mga tao, dinadala sila sa kanilang mundo, kung saan sila ay nagdaraos ng mga kapistahan para sa kanilang mga biktima at pinipilit silang kumain ng itim na [[kanin]], inilalagay sila sa ilalim ng kanilang [[gayuma]] at ginagawa silang kanilang mga bihag.<ref name=":1"/><ref name=":2">{{Cite journal |last=Zafra |first=Galileo |date=2016-04-30 |title=Ang Pagtuturo ng Wika at Kulturang Filipino sa Disiplinang Filipino (Konteksto ng K-12) |url=https://doi.org/10.13185/kat2016.00102 |journal=Katipunan: Journal Ng Mga Ng Mga Pag-aaral Sa Wika, Panitikan, Sining at Kulturang Filipino |issue=1 |pages=4–28 |doi=10.13185/kat2016.00102 |doi-broken-date=2025-04-29 |issn=2507-8348 |url-access=subscription}}</ref> Sa mga kontemporaryong paglalarawan, ang Dalaketnon ay madalas na inilalarawan bilang kapansin-pansing kaakit-akit, maputlang nilalang na pinalamutian ng malaharing kasuotan na nakapagpapaalaala sa prinsipalya o marangal na uri ng [[Kasaysayan ng Pilipinas (1565–1898)|Pilipinas na sinakop ng mga Espanyol]]. Kilala sila sa pagdaraos ng mga masaganang piging o hapunan, na tinutukso ang mga tao na makibahagi sa kanilang [[pagkain]]. Sa sandaling kainin ng isang tao ang kanilang pagkain, sila ay nabibitag o naaalipin sa hindi makamundo na kaharian. Ang mga Dalaketnon ay kilala sa kanilang kagandahan at elitismo.<ref name=":2"/> Nagtataglay sila ng mga kakayahan tulad ng telekinesis (o kakayahang na galawin ang mga bagay sa isip lamang) at pagkopya ng kanilang sarili ng walang hanggang. Ang kanilang buhok at mga mata ay pumuputi kapag ang kanilang kapangyarihan ay nagpakita.<ref name=":3">{{Cite book |title=Mga Engkanto: A Bestiary of Filipino Fairies |publisher=eLf ideas Publication |year=2003 |location=Philippines}}</ref> Ang mga Dalaketnon ay nagpapanatili ng regular na pakikipag-ugnayan sa mga tao, na hindi alam ang kanilang tunay na kalikasan bilang engkanto. Ayon sa alamat, ang mga matatanda ay naniniwala na ang mga Dalaketnon ay nagtataglay ng kakayahan na baguhin ang mga ordinaryong tao sa mga nilalang na katulad nila, gamit ang mahiwagang itim na [[bigas]] para sa layuning ito. Inakala rin silang mga mortal na kaaway ng mabait na engkanto. Nagmula sa maharlikang lahi sa mga masasamang engkanto, sila ay nagsilbing kanilang mga pinuno. Nauugnay sila sa pagiging panginoon ng iba't ibang masasamang nilalang tulad ng [[Tiyanak]], [[Aswang]], Bal-Bal, Wak Wak, [[Manananggal]], Amalanhig, at maging ang [[Aswang|Tiktik]].<ref name=":3"/> == Dalaketnon sa popular na kultura == Ang Dalaketnon ay isang lahi na itinampok sa seryeng ''[[Da Adventures of Pedro Penduko|Pedro Penduko]]''<ref>{{Cite journal |last=Famoso |first=Josephine May Grace Aclan |date=2021-04-30 |title=Pedro Penduko, Filipino Comic Superhero: comparative studies between comic and screen adaptation |url=https://doi.org/10.26555/bahastra.v41i1.19898 |journal=Bahastra |volume=41 |issue=1 |pages=80 |doi=10.26555/bahastra.v41i1.19898 |issn=2548-4583}}</ref> ''at [[Pedro Penduko at ang mga Engkantao|Pedro Penduko Engkantao]]'', na inilalarawan bilang mga [[Engkanto (Elf)|duwende]] na kadalasang nagsusuot ng kasuotang may inspirasyong gotiko at nagpapasinaya ng mga eleganteng, istilong [[Kasaysayan ng Pilipinas (1565–1898)|Espanyol]] na hapunan. Kilala sa kanilang kapansin-pansing kagandahan at elitistang pag-uugali, ang mga Dalaketnon ay parehong kaakit-akit at kakila-kilabot,<ref name=":0">{{Cite journal |last=Yapan |first=Alvin |date=January 2009 |title=Nang Mauso ang Pagpapantasya: Isang Pag-aaral sa Estado ng Kababalaghan sa Telebisyon |trans-title=When Fantasizing Trended: The Status of "Kababalaghan" in Philippine Television |url=https://www.researchgate.net/publication/350036411 |journal=Plaridel: A Journal of Philippine Communication, Media and Society |volume=6 |pages=37–52 |doi=10.52518/2009.6.1-02ypn}}</ref> isa sa mga pangunahing tauhan na si Josef ay walang eksepsyon. Medyo ''coño'', nagtataglay siya ng telekinesis at ang kakayahan ng duplikasyon ng sarili, na nagpapahintulot sa kanya na lumikha ng nahahawakan, buhay na mga kopya ng kanyang sarili nang walang katiyakan. Ang kanyang mga kapangyarihan ay minarkahan ng isang dramatikong pagbabago: ang kanyang buhok at mga mata ay nagiging puti sa tuwing sila ay aktibo. Gayunpaman, may masamang epekto ang kanyang kapangyarihan dahil ang kanyang ilong ay dumudugo bilang isang epketo ng kanilang paggamit nito.<ref name=":0" /> == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Mitolohiyang Bisaya]] 8eu0h56dgmjc97vfelgmap55kyvqxeh 2164326 2164325 2025-06-10T06:45:13Z Jojit fb 38 /* Mga kontemporaryong paglalarawan */ 2164326 wikitext text/x-wiki {{Infobox mythical creature |Creature_Name=Dalaketnon |Grouping=Masamang [[engkanto]] |Region=[[Pilipinas]] }} Ang '''Dalaketnon''' (hindi dapat ipagkamali sa ''Dalaguetenon'', ang katawagang [[Wikang Sebwano|Sebwano]] para sa mga katutubo mula sa lungsod ng [[Dalaguete]]), ay lahi ng masamang [[engkanto]] sa [[Mitolohiyang Pilipino|mitolohiyang]] [[Silangang Kabisayaan|Silangang Bisaya]]. Ang mga Dalaketnon ay isang lahi ng mga nilalang na [[Engkanto (Elf)|mukhang duwende]] sa [[mitolohiya ng Pilipinas]]. Sa kulturang Bisaya, pinaniniwalaang sila ay guwapo at magagandang nilalang na kahawig ng mga maharlika at monarko ng Pilipinas bago ang [[Pananakop ng mga Kastila sa Pilipinas|pananakop ng mga Kastila]]. Naninirahan sila sa mga puno ng dalakit (kilala rin bilang [[Balete tree|balete]] o dakit), kaya ang pangalang Dalakitnon, ibig sabihin ay "mula sa puno ng dalakit o dakit." Ang mitolohiyang lahi na ito ay nagpapakita ng sekswal na dimorpismo, kung saan ang mga lalaki ay may mapusyaw na kulay ng balat at napakaitim na buhok, habang ang mga babae ay may bronseng-kayumanggi na balat at kayumangging buhok. Inilalarawan sila ng mga kuwento na may hugis-dahon, matulis na mga [[tainga]]. == Mga kontemporaryong paglalarawan == Mga misteryosong nilalang mula sa [[alamat]] ng [[Silangang Bisaya]] na naninirahan sa mga puno ng balete ang dalaketnon, na lumilitaw bilang kanilang mga engrandeng mansyon. Mukha silang matangkad, magagandang lalaki at babae na may makinis na puting balat, at magagarang damit na hinabi ng [[ginto]] at [[pilak]].<ref name=":1">{{Citation |title=Ramos-López, Maximo |date=2011-10-31 |url=https://doi.org/10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677 |work=Benezit Dictionary of Artists |publisher=Oxford University Press |language=en |doi=10.1093/benz/9780199773787.article.b00148677 |access-date=2025-02-21}}</ref> Sa modernong mga paglalarawan, inilalarawan sila bilang mala-gotiko na matangkad, guwapong lalaki at magagandang babae. Naka-istilong pananamit, naninirahan sa mala-mansyon na mga tahanan na nakapagpapaalaala sa mga bahay na pinagmumultuhan, at nagtatangkang makisama sa mortal na [[lipunan]]. Naniniwala ang ilan na ang tanging paraan upang marating ang kanilang tirahan, ang Dalaket, ay sa pamamagitan ng pagpasok sa mga puno ng Dalaket. Ang mga nilalang na ito ay sinasabing dumukot ng mga tao, dinadala sila sa kanilang mundo, kung saan sila ay nagdaraos ng mga kapistahan para sa kanilang mga biktima at pinipilit silang kumain ng itim na [[kanin]], inilalagay sila sa ilalim ng kanilang [[gayuma]] at ginagawa silang kanilang mga bihag.<ref name=":1"/><ref name=":2">{{Cite journal |last=Zafra |first=Galileo |date=2016-04-30 |title=Ang Pagtuturo ng Wika at Kulturang Filipino sa Disiplinang Filipino (Konteksto ng K-12) |url=https://doi.org/10.13185/kat2016.00102 |journal=Katipunan: Journal Ng Mga Ng Mga Pag-aaral Sa Wika, Panitikan, Sining at Kulturang Filipino |issue=1 |pages=4–28 |doi=10.13185/kat2016.00102 |doi-broken-date=2025-04-29 |issn=2507-8348 |url-access=subscription}}</ref> Sa mga kontemporaryong paglalarawan, ang Dalaketnon ay madalas na inilalarawan bilang kapansin-pansing kaakit-akit, maputlang nilalang na pinalamutian ng malaharing kasuotan na nakapagpapaalaala sa prinsipalya o marangal na uri ng [[Kasaysayan ng Pilipinas (1565–1898)|Pilipinas na sinakop ng mga Espanyol]]. Kilala sila sa pagdaraos ng mga masaganang piging o hapunan, na tinutukso ang mga tao na makibahagi sa kanilang [[pagkain]]. Sa sandaling kainin ng isang tao ang kanilang pagkain, sila ay nabibitag o naaalipin sa hindi makamundo na kaharian. Ang mga Dalaketnon ay kilala sa kanilang kagandahan at elitismo.<ref name=":2"/> Nagtataglay sila ng mga kakayahan tulad ng telekinesis (o kakayahang na galawin ang mga bagay sa isip lamang) at pagkopya ng kanilang sarili ng walang hanggang. Ang kanilang buhok at mga mata ay pumuputi kapag ang kanilang kapangyarihan ay nagpakita.<ref name=":3">{{Cite book |title=Mga Engkanto: A Bestiary of Filipino Fairies |publisher=eLf ideas Publication |year=2003 |location=Philippines |language=en}}</ref> Ang mga Dalaketnon ay nagpapanatili ng regular na pakikipag-ugnayan sa mga tao, na hindi alam ang kanilang tunay na kalikasan bilang engkanto. Ayon sa alamat, ang mga matatanda ay naniniwala na ang mga Dalaketnon ay nagtataglay ng kakayahan na baguhin ang mga ordinaryong tao sa mga nilalang na katulad nila, gamit ang mahiwagang itim na [[bigas]] para sa layuning ito. Inakala rin silang mga mortal na kaaway ng mabait na engkanto. Nagmula sa maharlikang lahi sa mga masasamang engkanto, sila ay nagsilbing kanilang mga pinuno. Nauugnay sila sa pagiging panginoon ng iba't ibang masasamang nilalang tulad ng [[Tiyanak]], [[Aswang]], Bal-Bal, Wak Wak, [[Manananggal]], Amalanhig, at maging ang [[Aswang|Tiktik]].<ref name=":3"/> == Dalaketnon sa popular na kultura == Ang Dalaketnon ay isang lahi na itinampok sa seryeng ''[[Da Adventures of Pedro Penduko|Pedro Penduko]]''<ref>{{Cite journal |last=Famoso |first=Josephine May Grace Aclan |date=2021-04-30 |title=Pedro Penduko, Filipino Comic Superhero: comparative studies between comic and screen adaptation |url=https://doi.org/10.26555/bahastra.v41i1.19898 |journal=Bahastra |language=en |volume=41 |issue=1 |pages=80 |doi=10.26555/bahastra.v41i1.19898 |issn=2548-4583}}</ref> ''at [[Pedro Penduko at ang mga Engkantao|Pedro Penduko Engkantao]]'', na inilalarawan bilang mga [[Engkanto (Elf)|duwende]] na kadalasang nagsusuot ng kasuotang may inspirasyong gotiko at nagpapasinaya ng mga eleganteng, istilong [[Kasaysayan ng Pilipinas (1565–1898)|Espanyol]] na hapunan. Kilala sa kanilang kapansin-pansing kagandahan at elitistang pag-uugali, ang mga Dalaketnon ay parehong kaakit-akit at kakila-kilabot,<ref name=":0">{{Cite journal |last=Yapan |first=Alvin |date=Enero 2009 |title=Nang Mauso ang Pagpapantasya: Isang Pag-aaral sa Estado ng Kababalaghan sa Telebisyon |trans-title=When Fantasizing Trended: The Status of "Kababalaghan" in Philippine Television |url=https://www.researchgate.net/publication/350036411 |journal=Plaridel: A Journal of Philippine Communication, Media and Society |language=en |volume=6 |pages=37–52 |doi=10.52518/2009.6.1-02ypn}}</ref> isa sa mga pangunahing tauhan na si Josef ay walang eksepsyon. Medyo ''coño'', nagtataglay siya ng telekinesis at ang kakayahan ng duplikasyon ng sarili, na nagpapahintulot sa kanya na lumikha ng nahahawakan, buhay na mga kopya ng kanyang sarili nang walang katiyakan. Ang kanyang mga kapangyarihan ay minarkahan ng isang dramatikong pagbabago: ang kanyang buhok at mga mata ay nagiging puti sa tuwing sila ay aktibo. Gayunpaman, may masamang epekto ang kanyang kapangyarihan dahil ang kanyang ilong ay dumudugo bilang isang epketo ng kanilang paggamit nito.<ref name=":0" /> == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Mitolohiyang Bisaya]] ox2m9n5s9gyu2q2j5be9xxvbtav577f 0 334495 2164345 2163413 2025-06-10T10:41:31Z EmausBot 20162 Robot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Anito]] 2164345 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Anito]] 0mclolghd1ed1hr6wkte8f6fucvcq08 0 334573 2164284 2164104 2025-06-09T23:14:29Z EmausBot 20162 Bot: Migrating 1 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:Q133250]] 2164284 wikitext text/x-wiki {{Reflist}} [[Talaksan:Cauchy_sequence_illustration2.svg|right|thumb|350x350px| Isang bahagi ng isang walang katapusang datig ng [[Tunay na bilang|mga tunay na bilang]] (sa bughaw), na na-index ng isang likas na bilang <math display="inline">n</math>. Ang pagkakasunud-sunod na ito ay hindi tumataas, bumababa, nagtatagpo, o Cauchy. Ito ay, gayumpaman, hinangganan ( ng mga pulang putol-putol na linya).]] Sa [[Loob-alaman|loob-alaming]] paliwanag, ang isang '''datig''' ({{Lang-en|sequence}}) ay isang "tala" ng mga bagay (na tinatawag na '''mulhagi''' o '''kadatig''') kung saan maaari silang maulit at mahalaga ang pagkasunud-sunod. Sa pamamaraang pormal, maituturing ang isang datig bilang isang [[Punsiyon (matematika)|kabisa]] mula sa tangkas ng mga [[likas na bilang]] (o sa mas lahatang pagtuturing, sa [[interbal]] ng mga [[buumbilang]]) na nagtatakda ng bawa't kadatig sa isang bilang bilang pananda ng posisyon nito.<ref>{{Cite book |last=Shanks |first=Merill E. |title=Pre-calculus Mathematics |last2=Fleenor |first2=Charles R. |last3=Brumfiel |first3=Charles L. |publisher=Addison-Wesley Publishing |year=1981 |isbn=0-201-07684-5 |location=Estados Unidos |trans-title=Dipa-Tayahang Sipnayan}}</ref> Karaniwang inilalagay sa [[panaklong]] ( ) ang mga mulhagi ng isang datig at itinatala batay sa pagkakasunud-sunod nila. Bilang paglalarawan, isang halimbawa ng datig ang (D, A, N, I , W), kung saan "D" ang unang kadatig at "W" naman ang huli. Sa mas tiyak na pamamaraan, ang datig na ito ay maituturing bilang sang kabisang {{Math|''f''}} sa mga likas na bilang kung saan {{Math|1=''f'' (1) = D}}, {{Math|1=''f'' (2) = A}}, {{Math|1=''f'' (3) = N}}, {{Math|1=''f'' (4) = I}} at {{Math|1=''f'' (5) = W}}. Ang mga datig ay maaaring ''[[may katapusan]]'', tulad ng sa mga binanggit sa itaas, o ''[[walang katapusan]]'', tulad ng datig ng lahat ng [[Kapantayan (matematika)|tukol]] na likas na bilang (2, 4, 6, ...). Tinatawag na '''bilnuro''' ang kinaroroonan ng isang kadatig; o ang mga mulhagi ng [[Sakop (matematika)|saklaw]] ''(domain)'' ng kabisang {{Math|''f''}}. Batay sa kumbensyon, karaniwang 0 o 1 ang itinatakdang bilang sa unang mulhagi. Sa [[Pagsusuring matematikal|sipnaying surian]], madalas na tinutukoy ng mga titik gaya ng sa <math>a_n</math>, <math>b_n</math> at <math>c_n</math>, kung saan ang ''subscript'' ''n'' ay tumutukoy sa ika-''n'' mulhagi ng datig; halimbawa, ang ika ''-n'' mulhagi ng [[Bilang na Fibonacci|datig Fibonacci]] ''<math>F</math>'' ay karaniwang tinutukoy bilang ''<math>F_n</math>''. Madalas na itinuturing ang walang-lamang datig&nbsp;(&nbsp;) bilang isang datig, nguni't minsan ay hindi ito isinasama batay sa konteksto. == Mga hanggan at paglapit == [[Talaksan:Converging_Sequence_example.svg|thumb|320x320px| Kinakatawan ng mga bughaw na tuldok ang [[Grap ng punsiyon|tunton]] ng isang palapit na datig ( ''a _n'' ). Mula rito, makikita natin na ang sequence ay nagtatagpo sa hanggang zero habang tumataas ang ''n.'']] === Tiyak na kahulugan ng paglapit === Sinasabing '''lumalapit''' ang isang datig ng tunay na bilang <math>(a_n)</math> sa <math>L</math> kung, sa lahat ng <math>\varepsilon > 0</math>, mayroong isang likas na bilang <math>N</math> kung saan sa lahat ng <math>n \geq N</math> mayroong<ref name="Gaughan">{{Cite book |last=Gaughan |first=Edward |title=Introduction to Analysis |publisher=AMS (2009) |year=2009 |isbn=978-0-8218-4787-9 |trans-title=Pambungad sa Surian |chapter=1.1 Sequences and Convergence |trans-chapter=1.1 Mga Datig at Paglapit}}</ref> : <math>|a_n - L| < \varepsilon.</math> === Mga lapat at mahahalagang kinalabasan === Kung parehong palapit na datig <math>(a_n)</math> at <math>(b_n)</math>, mayroon ang mga sumusunod na hanggan at matataya sa pamamagitan ng:<ref name="Gaughan">{{Cite book |last=Gaughan |first=Edward |title=Introduction to Analysis |publisher=AMS (2009) |year=2009 |isbn=978-0-8218-4787-9 |chapter=1.1 Sequences and Convergence}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFGaughan2009">Gaughan, Edward (2009). "1.1 Sequences and Convergence". ''Introduction to Analysis''. AMS (2009). [[Pandaigdigang Pamantayang Bilang ng Aklat|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/978-0-8218-4787-9|<bdi>978-0-8218-4787-9</bdi>]].</cite></ref><ref name="Dawkins">{{Cite web |last=Dawikins |first=Paul |title=Series and Sequences |trans-title=Mga Dalayray at Datig |url=http://tutorial.math.lamar.edu/Classes/CalcII/Sequences.aspx |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20121130095834/http://tutorial.math.lamar.edu/Classes/CalcII/Sequences.aspx |archive-date=30 Nobyembre 2012 |access-date=18 Disyembre 2012 |website=Paul's Online Math Notes/Calc II (notes)}}</ref> * <math>\lim_{n\to\infty} (a_n \pm b_n) = \lim_{n\to\infty} a_n \pm \lim_{n\to\infty} b_n</math> * <math>\lim_{n\to\infty} c a_n = c \lim_{n\to\infty} a_n</math> para sa lahat ng tunay na bilang <math>c</math> * <math>\lim_{n\to\infty} (a_n b_n) = \bigl( \lim_{n\to\infty} a_n \bigr) \bigl( \lim_{n\to\infty} b_n \bigr)</math> * <math>\lim_{n\to\infty} \frac{a_n} {b_n} = \bigl( \lim \limits_{n\to\infty} a_n \bigr) \big/ \bigl( \lim \limits_{n\to\infty} b_n \bigr)</math>, sa pasubaling <math>\lim_{n\to\infty} b_n \ne 0</math> * <math>\lim_{n\to\infty} a_n^p = \bigl( \lim_{n\to\infty} a_n \bigr)^p</math> sa lahat ng <math>p > 0</math> at <math>a_n > 0</math> == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na kawing == * {{Springer|title=Sequence|id=p/s084550}} * [[oeis:|The On-Line Encyclopedia of Integer Sequences]] * [http://www.cs.uwaterloo.ca/journals/JIS/index.html Journal of Integer Sequences] (libre) [[Kategorya:Mga sekwensiya]] [[Kategorya:Elementaryong matematika]] grnaz8o2hvhvo81wc8dwkeqz2ahp3v7 0 334591 2164336 2164150 2025-06-10T09:24:35Z Glennznl 73709 added [[Category:Asimilasyong pangkultura]] using [[WP:HC|HotCat]] 2164336 wikitext text/x-wiki '''Rusipikasyon''' (Wikang Ruso. '''Русификация, обрусение, русификационная политика''') ang opisyal na patakarang sinusunod ng [[Imperyong Ruso]] at [[Unyong Sobyetiko]], at sa ilang lawak ng modernong Rusya, sa lahat ng mga taong hindi Ruso. Kasama dito ang paglilipat ng katutubong wika ng ilang mga tao, ang pagpapakilala ng wikang Ruso, at, sa huli, ang kumpletong pagbura ng pagkakakilanlan ng ilang mga tao at ang kanilang asimilasyon sa Rusya [[Talaksan:Russian language status and proficiency in the World.svg|thumb|280px|Ang Ruso ay ang katutubong wika ng 120 milyong tao, at 150 milyon ang nagsasalita nito bilang pangalawang wika, karamihan sa mga dating kolonya ng Rusya.]] [[Talaksan:Маскалізацыя (русіфікацыя). Горадня. Фара Вітаўта.jpg|thumb|280px|Isa sa mga muling itinayong simbahan ng Biyelorusya mula sa European hanggang sa istilong Ruso.]] Sa pangkalahatan, ang [[Biyelorusya]] ay higit na nagdusa mula sa Rusipikasyon. Pangalawa ang [[Ukranya]]. Dahil ang mga taong ito, tulad ng mga Ruso, ay kabilang din sa grupo ng mga silangan Mga Slav, sa dalawang bansang ito na aktibong ginamit ng mga Ruso ang kanilang impluwensya sa pamamagitan ng malayong relasyon sa mga taong ito. Sa isang maliit na lawak, ang patakarang ito ay isinasagawa sa mga kalapit na bansa, ngunit hindi ito matagumpay doon, dahil ang mga taong ito ay walang kaugnayan sa mga Ruso, at ang mga pagbabago ay limitado sa mga gawaing papel at administratibo. == Rusipikasyon ng Biyelorusya == [[Talaksan:Маскалізацыя (русіфікацыя). Полацак.jpg|thumb|230px|Kronolohiya ng pagkasira ng pamana ng arkitektura ng pinakalumang lungsod sa bansa - Polotsk: 1812, 1912 at 2006]] Matapos ang pagkahati ng Puola, na kinabibilangan ng maraming mga etnikong lupain, ang Biyelorusya ay naging bahagi ng Imperyong Ruso, pagkatapos ay sinimulan ng mga awtoridad ng Rusya na arestuhin ang maraming mga kinatawan ng Belarusian elite at pinalitan sila ng mga Ruso. Noong 1772, nilagdaan ni Emperatris Catherine II ang isang utos ayon sa kung saan ang mga dokumento sa annexed na mga teritoryo ay iguguhit lamang sa wikang Ruso, at noong 1773 ay nilagdaan niya ang isa pang utos na "Sa Pagtatatag ng mga Lokal na Hukuman", na muling naglaan para sa ipinag-uutos na paggamit ng wikang Ruso sa sistema ng hudikatura<ref>Уладзімер Арлоў. Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае. — KALLIGRAM, 2012. С. 330.</ref> [[Talaksan:Siemaszko01.jpg|thumb|160px|Semashko]] Pagkatapos ay nagsimula ang pang-aalipin - sa panahon ng paghahari ni Emperatris Catherine II lamang, kalahating milyong libreng Biyelorusya na magsasaka ang ginawang pag-aari ng maharlikang Ruso. Pana-panahong sumiklab ang mga paghihimagsik sa mga lupain ng Biyelorusya, ngunit lahat sila ay brutal na sinupil. Sa partikular, pagkatapos ng pagsugpo sa pag-aalsa ng Tadeusz Kosciuszko noong 1795, nakatanggap si Alexander Suvorov ng 25 libong alipin bilang gantimpala<ref>Філатава А. Нацыянальнае пытанне і палітыка царскага ўраду ў Беларусі (канец XVIII — першая палова ХІХ ст.) // Беларускі Гістарычны Агляд. Т. 7, Сш. 1, 2000.</ref> Ang panitikang Biyelorusya mula sa mga monasteryo at mga aklatan ay sinunog din sa lahat ng dako; maraming mga libro ang sinunog sa utos ni Joseph Semashko. Ang Rusipikasyon ay ipinakita din sa arkitektura: nagsimula ang pagkawasak ng mga sagradong gusali mula sa panahon ng liettualainen, lalo na ang mga bahay ng pag-imprenta, mga tapat at ang mga sumusuporta sa wikang Biyelorusya. Sa lugar ng mga nawasak na gusali, itinayo ang tinatawag na mga simbahan ng Muraviov, na pinangalanan sa gobernador ng "Kanluran teritoryo" na si Mykhail Muraviov, na kilala sa kanyang mga krimen laban sa mga Biyeloruso at ang pagsugpo sa pag-aalsa noong 1864 <ref>Швед В. Эвалюцыя расейскай урадавай палітыкі адносна земляў Беларусі (1772—1863 г.)</ref>. Ang kanyang slogan na "Kung ano ang hindi ginawa ng bayonet ng Rusya, gagawin ng opisyal ng Rusya, ang paaralan ng Rusya at ang pari ng Rusya" ay naging napakapopular<ref>Філатава А. Нацыянальнае пытанне і палітыка царскага ўраду ў Беларусі (канец XVIII — першая палова ХІХ ст.) // Беларускі Гістарычны Агляд. Т. 7, Сш. 1, 2000.</ref>. [[File:Kosciuszko (5871133) (cropped).jpg|thumb|160px|Tadeusz Kosciuszko]] 1795. Opisyal na itinanggi ng Rusya ang pagkakaroon ng bansang Belarusian at wikang Biyelorusya. 1825. Matapos ang pagdating sa kapangyarihan ni Emperador Nicholas I, ang pag-aalsa noong 1830-1831 ay napigilan 1831. Paglikha ng "Kanluran Committee", na ang gawain ay "balansehin ang kanlurang teritoryo sa lahat ng aspeto sa mga panloob na lalawigan ng Rusya". Ang Ministro ng Panloob ng Imperyo ng Rusya, si Pyotr Valuev, ay naghanda para sa nabanggit na komisyon ng isang "Espesyal na Sanaysay sa Paraan ng Rusipikasyon ng Kanlurang Rehiyon" (Ruso: Очерк о средствах обрусения Западного края)<ref>Филиппов М. Игры интеграции: Белоруссия и Россия в поисках друг друга // Неприкосновенный запас. — 2007.</ref> 1832. Ang mga paaralang nagpapanatili sa wika at kultura ng Biyelorusya ay higit na inalis. Ang kontrol ng Simbahang Ruso sa edukasyon ay pinalakas, na humantong sa pagkawasak nito<ref>Арлоў У. Як беларусы змагаліся супраць расейскага панавання? // Modèle:Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі С. 51—52.</ref>. 1840. Naglabas si Emperador Nicholas I ng isang atas na nagbabawal sa paggamit ng mga salitang "Biyelorusya sa mga opisyal na dokumento. Ang Biyelorusya ay pinalitan ng pangalan na "Kanluran teritoryo" (Ruso: Северо-Западный край)<ref> Арлоў У. Дзесяць вякоў беларускай гісторыі (862―1918): Падзеі. Даты. Ілюстрацыі. / У. Арлоў, Г. Сагановіч. ― Вільня: «Наша Будучыня», 1999</ref> <ref>Гісторыя Беларусі (у кантэксьце сусьветных цывілізацыяў) С. 237</ref>. [[Talaksan:Муравьёв-Виленский литография.jpg|thumb|180px|Mikhail Muravyov]] 1864. Si Mikhail Muraviov (1796-1866) ay naging Gobernador-Heneral ng "Kanluran teritoryo". Sa partikular, sa kanyang mga utos, ang isang Biyelorusya na batang lalaki na tumangging magdasal sa wikang Ruso ay hinagupit ng 200 beses, pagkatapos nito ay nagbalik-loob siya sa simbahan ng Rusya at namatay sa impeksyon<ref>Комзолова А. А. Политика самодержавия в Северо-Западном крае во второй половине 1850-х — 1870-х годах. М. 2003</ref><ref>Калубовіч А. Мова ў гісторыі беларускага пісьменства. Клыўлэнд, 1978</ref>. Sa kabila ng pang-aapi ng Rusya, patuloy na pagpapatapon ng mga hindi kanais-nais sa Siberia, at mga paghihigpit sa paggamit ng wikang Biyelorusya sa press, na inalis lamang sa pagtatapos ng ika-19 na siglo, sa panahong ito ay lihim na nabuo ang malikhaing istilo ng ilan sa mga pinakakilalang manunulat ng Biyelorusya, kabilang si Yanka Kupala<ref>Герасімчык В., Забіць Мураўёва // Наша гісторыя, № 2, 2018, с. 16-17. ISBN 2617—2305</ref>. Noong 1900, itinakda ng Ministri ng Edukasyon ng Imperyong Ruso ang sumusunod na gawain para sa lahat ng mga paaralan sa bansa: "Ang mga bata ng iba't ibang nasyonalidad ay dapat tumanggap lamang ng oryentasyong Ruso at maghanda para sa ganap na pagsasama sa bansang Ruso."<ref>Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012) С. 327.</ref> 1914. Ang mga taong Biyeloruso ay hindi binanggit sa Ruso kongreso ng edukasyon. Sa pangkalahatan, sa buong panahon ng pamamahala nito sa Biyelorusya, hindi pinahintulutan ng Imperyong Ruso ang pagbubukas ng isang solong paaralan ng Biyeloruso<ref>Катлярчук А. Прадмова да «літоўскага» нумару // Arche № 9, 2009</ref>. 1929. Pagtatapos ng patakaran ng pagtataguyod ng mga katutubong wika sa Unyong Sobyetiko, simula ng malakihang pampulitikang panunupil<ref>Клімчук Ф. Старадаўняя пісьменнасць і палескія гаворкі [archive] // Беларуская лінгвістыка. Вып. 50., 2001. С. 19—24.</ref> 1930. Sa Unyong Sobyetiko, sa ilalim ng dahilan ng "labanan laban sa relihiyon", ang malawakang pagkawasak ng mga natatanging monumento ng arkitektura ay nagsisimula<ref>Бекус Н. Тэрапія альтэрнатывай, або Беларусь, уяўленая інакш // Arche. № 2 (31), 2004.</ref> [[Talaksan:Kurapaty - 01.jpg|thumb|250px|Kurapati]] 1937. Sa pamamagitan ng utos ng mga awtoridad ng Sobyet, ang lahat ng mga kinatawan ng Biyelorusya intelligentsia noong panahong iyon ay binaril, katulad ng mga kaganapan sa Ukranya, at ang kanilang mga labi ay inilibing sa kagubatan ng Kurapati, kung saan pagkatapos ng pagbagsak ng Unyong Sobyetiko, tulad ng sa Ukranya, isang malaking alaala ang nilikha<ref>Пацюпа Ю. Занядбаная старонка правапісу: прапановы пісаньня прыназоўніка у/ў перад словамі, што пачынаюцца з галоснай // Arche. № 6 (29), 2003.</ref>. 1942. Si Yanka Kupala, ang nangungunang manunulat ng bansa, siyentipiko at klasiko ng panitikang Biyeloruso, ay pinatay ng NKVD 1948. Si Alesya Furs, isang karaniwang tao, ay sinentensiyahan ng 25 taon sa bilangguan dahil sa pagpapakita ng pambansang sagisag ng Biyelorusya na "Pahonia"<ref>[https://web.archive.org/web/20170905001658/https://news.tut.by/society/556639.html Памерла беларуская патрыётка Алеся Фурс. У маладосці яна атрымала 25 гадоў лагера за "Пагоню"281 комментарий]</ref> 1960. Pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, sa ilalim ng pagkukunwari ng malakihang mga programa sa pagpapanumbalik at muling pagtatayo ng lunsod, nagpatuloy ang pagsira ng mga monumento ng arkitektura<ref>Касперович Л. Местные бабушки плакали: "Оставьте нам церковь". Деревянные храмы Беларуси, которые нужно увидеть</ref> 1995. Matapos mamuno si Alexander Lukashenko, ang mga pambansang simbolo ng Biyelorusya - ang puting-pula-puting watawat at ang makasaysayang coat of arms - ay pinalitan ng binagong mga simbolo ng Sobyet, at binago din ang awit. Ang Ruso ay ginagamit sa lahat ng mga institusyong pang-edukasyon at sa media; ayon sa UNESCO, ang wikang Biyeloruso ay nasa ilalim ng banta ng pagkalipol<ref>Мікуліч Т. Мова і этнічная самасвядомасць. — Modèle:Менск (Мінск): Навука і тэхніка, 1996. — 159 с. </ref> [[File:2020 Belarusian protests, Minsk, 25 October p17.jpg|thumb|200pz|Mga protesta sa 2020, kapansin-pansing paggamit ng mga ipinagbabawal na pambansang watawat]] 2010s. Ang mga nagpoprotesta sa Minsk noong 2010 ay brutal na binugbog ng mga pwersang panseguridad at ngayon ay nakakulong, kung saan sila ay patuloy na pinahihirapan. 2020 - Matapos ang pagsupil sa mga protesta, tumaas ang presyon at kontrol sa wika. Ang wikang Belarusian ay inuusig sa suporta ng rehimeng Putin sa Rusya. == Rusipikasyon ng Ukranya == [[Talaksan:Ukraine census 2001 Ukrainian.svg|thumb|250px|Katutubong wika ayon sa 2001 census]] 1690. Pagbabawal ng Simbahang Ruso na mag-print ng mga aklat ng simbahan sa Ukranyo at ang mga unang kaso ng kanilang pagkawasak<ref>[https://web.archive.org/web/20201027050204/http://movahistory.org.ua/wiki/XVII_%D1%81%D1%82#1690 XVII ст]</ref> 1700. Dekreto ni Emperor Pyotr I sa pagbabawal ng pag-print ng mga libro sa Ukranya sa mga bahay ng pag-print ng Kyiv at Chernigiv<ref>[http://litopys.org.ua/ohienko/oh14.htm XIVЯК МОСКВА ЗНИЩИЛА ВОЛЮ ДРУКУ КИЄВО-ПЕЧЕРСЬКОЇ ЛАВРИ]</ref> 1764. Dekreto ni Catherine II sa Rusipikasyon ng Ukranyano [[File:Viktor Kovalyov (mid-19th century) Last Rada on Sich.jpg|thumb|230px|Ang huling pagpupulong sa kuta ng Ukranya Kosako (Sich) na nawasak ng mga tropang Ruso]] 1775. Pagkasira ng Ukranya Kosako. 1778. Dekreto ng Simbahang Ruso sa pagkumpiska ng mga aklat ng simbahang Ukranya mula sa populasyon. 1786. Pagbabawal sa paggamit ng wikang Ukranya sa mas mataas na institusyong pang-edukasyon ng Imperyong Ruso<ref>[https://archive.org/details/sirio007/page/n389/mode/1up?view=theater Собственноручное наставление Екатерины II князю Вяземскому при вступлении им в должность генерал-прокурора (1764 года)]</ref>. 1831. Pag-aalis ng Magdeburg Law sa mga lungsod, na naging imposible na magsagawa ng mga legal na paglilitis sa wikang Ukranya. 1862. Ang paglalathala ng Ukranyo literary, scientific at political journal na "Osnova" ay hindi na ipinagpatuloy. 1863. Decree of Minister Pyotr Valuev (Rus. Валуевский циркуляр), kung saan ipinahayag niya na "ang wikang Ukranyano ay hindi umiiral, at sinumang hindi sumasang-ayon sa pahayag na ito ay isang kaaway ng Russia."<ref>[https://archive.org/details/OtmStMalPechSl1905/1905/page/n5/mode/1up?view=theater Об отмене стеснений малорусского печатного слова]</ref> [[File:Ems Ukaz plaque in Bad Ems.JPG|thumb|200px|Plaka ng alaala]] 1876. Ems Decree (Эмский указ). Ipinagbawal ang pag-import ng mga aklat ng Ukranyano mula sa ibang bansa, ipinagbawal ang pagganap ng mga dulang Ukranyano. Ang koro ni Mykola Lysenko ay napilitang kumanta ng mga awiting katutubong Ukranyano sa Pranses<ref>[http://resource.history.org.ua/cgi-bin/eiu/history.exe?&I21DBN=EIU&P21DBN=EIU&S21STN=1&S21REF=10&S21FMT=eiu_all&C21COM=S&S21CNR=20&S21P01=0&S21P02=0&S21P03=TRN=&S21COLORTERMS=0&S21STR=Valuievskyj_tsyrkuliar ВАЛУЄВСЬКИЙ ЦИРКУЛЯР]</ref>. 1882. Inutusan ng gobyerno ng Rusya ang mga censor na maingat na subaybayan ang pagpigil sa mga pagsasaling pampanitikan ng Ukranyano ng mga dayuhang panitikan. 1887. Ibinalik ng Ruso censor ang teksto ng gramatika ng wikang Ukranyano sa may-akda nang hindi ito binabasa, na sumusulat sa may-akda na "hindi kinakailangan na pahintulutan ang paglalathala ng gramatika ng wikang ito, na tiyak na mawala." 1888. Decree of Emperor Alexander III "Sa pagbabawal ng paggamit ng wikang Ukranyano sa mga opisyal na institusyon." 1889. Sa Kyiv, sa isang archaeological congress, pinahintulutang gamitin ang lahat ng wika maliban sa Ukranyano kapag nagsasalita. 1895. Pagbawal sa paglalathala ng mga aklat ng mga bata sa Ukranya. 1903. Sa pagbubukas ng monumento sa manunulat na si Ivan Kotlyarevsky sa Poltava, hindi pinapayagan na magbasa ng isang talumpati sa Ukranyano. 1905. Tinanggihan ng Konseho ng mga Ministro ng Rusya ang kahilingan ng mga unibersidad ng Kyiv at Kharkiv na alisin ang pagbabawal sa wikang Ukrainian, na tinawag itong "hindi naaangkop". [[Talaksan:Depiction of the Valuev Circular at a performance against Russification of Ukraine.jpg|thumb|200px|Martsa bilang parangal sa batas ni Pyotr Valuev na nagbabawal sa katutubong wika, 2015]] 1906 at 1907. Pagsara ng pahayagan na "Prosvita" sa Odesa at Mykolaiv. 1908. Dekreto ng gobyerno ng Rusya, na nagsasaad na "ang pagpapabuti ng edukasyon sa Ukranyano ay mapanganib para sa Rusya." 1910. Decree of Minister Stolypin sa pagsasama ng mga Ukranyano sa komposisyon ng mga dayuhan at ang pagbabawal sa mga aktibidad ng lahat ng mga organisasyong pampulitika ng Ukranya. 1914. Pagbabawal ni Emperor Nicholas II sa pagdiriwang ng ika-100 anibersaryo ng kapanganakan ng dakilang manunulat na Ukranyano na si Taras Shevchenko <ref>[https://kpi.ua/shevchenko-revolt Ювілей Т.Г. Шевченка і студентські заворушення в Києві 100 років тому]</ref> 1929. Ang mga pag-aresto sa mga intelektwal at aktibista (lumalabas na ang "patakaran ng pagtataguyod ng mga katutubong wika" sa Sobyet Unyon noong 1920s ay nilikha na may layuning makilala ang mga hinaharap na biktima ng panunupil)<ref>Репресовані кінематографісти. Актуальна пам'ять: Статті й документи /Кінематографічні студії. Випуск п'ятий. — К.: «Кіно-Театр»; «АРТ КНИГА», 2017. — 176 с.</ref> 1932. Ang simula ng isang artipisyal na sanhi ng taggutom na kumitil ng hanggang 10 milyong buhay (Holodomor) Ang telegrama ni Stalin ay inilathala tungkol sa pagtatapos ng patakaran ng pagsuporta sa wikang Ukranyano<ref>Корніеєнко Агніешка Розстріляне відродження / Rozstrzeelane odrodzenie, Краків-Перемишль 2010 (пол.), 272 с.</ref> <ref>Репресовані кінематографісти. Актуальна пам'ять: Статті й документи /Кінематографічні студії. Випуск п'ятий. — К.: «Кіно-Театр»; «АРТ КНИГА», 2017. — 176 с.</ref> [[Talaksan:Kyiv Bykivnia central monument.JPG|thumb|220px|Ang Bikivnia ay ang pinakamalaking sementeryo para sa mga biktima ng pampulitikang panunupil sa bansa.]] 1937. Pagbitay sa Ukranyano intelligentsia ng NKVD<ref>Історія української літератури XX століття: у 2 кн.: 1910—1930-ті роки: Навч. посібник/ за ред. В. Г. Дончика. — Кн. 1. — К.: Либідь, 1993. — С. 21.</ref> 1938-1958. Dekreto ng Presidium ng Partido Komunista sa paglipat ng mga paaralang Ukrainian sa wikang pagtuturo ng Ruso 1961. Ika-22 Kongreso ng Partido Komunista ng Unyong Sobyet - bagong programa ng partido sa "pagsasama-sama ng mga bansa sa iisang mamamayang Sobyet"<ref>[https://web.archive.org/web/20220508234920/https://www.bbc.com/ukrainian/ukraine_in_russian/2016/10/161027_ru_s_ukrainian_in_donetsk Школы "ДНР": как изучают украинскую историю и язык?]</ref> 2014. Sa mga teritoryong sinakop ng Rusya sa silangang Ukranyo, ang mga paaralan ay napipilitang lumipat sa wikang panturo ng Ruso. Pag-agaw at pagsunog sa publiko ng mga aklat at simbolo ng Ukranyano ng mga armadong pwersa ng Rusya. Pagkasira ng mga monumento sa Ukranyano figure<ref>[https://web.archive.org/web/20220509000046/https://ru.krymr.com/a/29219102.html Искоренить идентичность: как из крымских школ выдавливают украинский]]</ref> [[Talaksan:Cemetery in Izium made during Russian occupation (25).jpg|thumb|220px|Katawan ng mga mamamayang Ukranya na pinatay ng mga Ruso]] 2022. Inagaw at winasak ng mga tropang Ruso sa mga pansamantalang sinasakop na teritoryo ang mga aklat-aralin at aklat ng kasaysayan ng Ukranyano, at pinilit ang mga guro ng lungsod na magturo sa mga paaralan sa wikang Ruso lamang. Ang mga Ruso ay nag-aalis ng mga aklat na Ukranyanp mula sa mga pampublikong aklatan at mga koleksyon ng paaralan at sinusunog ang mga ito sa mga boiler room<ref>[https://web.archive.org/web/20220509000048/https://ru.krymr.com/a/news-v-krimu-ne-ostalos-shkol-s-obucheniem-na-ukrainskom-yazike/29842791.html В Крыму не осталось ни одной школы с обучением на украинском языке – правозащитники]</ref> <ref>[https://web.archive.org/web/20220405005345/https://www.radiosvoboda.org/a/novyny-pryazovya-okupatsiya-peresliduvannya-vchyteliv/31782322.html Змушують вчити російською». На півдні України військові РФ полюють на освітян]</ref> <ref>[https://m.censor.net/ua/news/3342092/v_melitopoli_okupanty_nyschat_knygy_z_istoriyi_ukrayiny В Мелітополі окупанти нищать книги з історії України]</ref><ref>[https://sprotyv.mod.gov.ua/okupanty-spalyuyut-na-tot-ukrayinski-knygy-v-kotelnyah/ Окупанти спалюють на ТОТ українські книги в котельнях]</ref>. == Sanggunian == [[Kategorya:Asimilasyong pangkultura]] hxc6edj10wnybcdb5f7ih068gbn15tq 0 334601 2164269 2164121 2025-06-09T13:07:51Z Allyriana000 119761 2164269 wikitext text/x-wiki {{Infobox beauty pageant|photo=2011 Miss International.jpg|caption=Fernanda Cornejo|winner='''[[Fernanda Cornejo]]'''|represented={{flagu|Ekwador}}|date=6 Nobyembre 2011|venue=International Tennis Center, [[Chengdu]], Tsina|entrants=67|placements=15|presenters=|acts=|broadcaster=|debuts={{Hlist|Belis|Estonya|Simbabwe}}|withdraws={{Hlist|Bahamas|Gresya|Hamayka|Kanada|Kenya|Litwanya|Martinika|Mawrisyo|Nikaragwa|Noruwega|Republikang Tseko|Reyno Unido|Serbiya|Sri Lanka|Tsile}}|returns={{Hlist|El Salvador|Honduras|Kirgistan|Kuba|Portugal|Rumanya|Tansaniya|Trinidad at Tobago|Unggarya}}|before=[[Miss International 2010|2010]]|next=[[Miss International 2012|2012]]|image size=200px|congeniality=Shanna Nakamura<br>{{flagu|Hawaii}}<br>Karen Higuera<br>{{flagu|Mehiko}}|photogenic=Jessica Barboza<br>{{flagu|Beneswela}}|best national costume=Kantapat Peerdachainarin<br>{{flagu|Taylandiya}}}} Ang '''Miss International 2011''' ay ang ika-51 edisyon ng [[Miss International]] pageant, na ginanap sa International Tennis Center sa [[Chengdu]], Tsina, noong 6 Nobyembre 2011. Pagkatapos ng kompetisyon, kinoronahan ni Elizabeth Mosquera ng Beneswela si Fernanda Cornejo ng Ekwador bilang Miss International 2011. Ito ang unang pagkakataon na nanalo ang Ekwador bilang Miss International. Nagtapos bilang first runner-up si Jessica Barboza ng Beneswela, habang nagtapos bilang second runner-up si Tugsuu Idersaikhan ng Mongolya. Mga kandidata mula sa animnapu't-pitong bansa at teritoryo ang lumahok sa kompetisyong ito. == Mga resulta == === Mga pagkakalagay === {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" !Pagkakalagay !Kandidata |- | '''Miss International 2011''' | * {{flagicon|ECU}} [[Ecuador|'''Ekwador''']] – [[María Fernanda Cornejo|'''Fernanda Cornejo''']]<ref name=":0">{{Cite web |date=8 Nobyembre 2011 |title=Reflecting on Miss International winner and runner-up, María Fernanda Cornejo and Jessica Barboza |url=https://lucire.com/insider/20111108/reecting-on-miss-international-winner-and-runner-up-maria-fernanda-cornejo-and-jessica-barboza/ |access-date=8 Hunyo 2025 |website=Lucire |language=en-GB}}</ref> |- | 1st runner-up | * '''{{flagicon|VEN}}''' [[Venezuela|Beneswela]] – Jessica Barboza<ref name=":0" /> |- | 2nd runner-up | * {{flagicon|MNG}} [[Mongolya]] – Tugsuu Idersaikhan |- | 3rd runner-up | * {{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]] – Desirée Del Río |- | 4th runner-up | * {{Flagicon|PAN}} [[Panama]] – Keity Drennan |- | Top 15 | * {{flagicon|VNM}} [[Vietnam|Biyetnam]] – Trương Tri Trúc Diễm'''<ref name=":2">{{Cite web |last=Santiago |first=Erwin |date=6 Nobyembre 2011 |title=Kasama ni Dianne Necio sa Top 15 sa Miss International 2011 ang mga kandidata mula sa Brazil, Ecuador |url=https://www.pep.ph/pepalerts/6218/kasama-ni-dianne-necio-sa-top-15-sa-miss-international-2011-ang-mga-kandidata-mula-sa-brazil-ecuado |access-date=8 Hunyo 2025 |website=PEP.ph |language=en}}</ref>''' * {{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]] – Gabriella Marcelino'''<ref name=":2" />''' * {{flagicon|LVA}} [[Letonya]] – Lelde Paulsone'''<ref name=":2" />''' * {{flagicon|LBN}} [[Lebanon|Libano]] – Maria Farah'''<ref name=":2" />''' * {{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]] – Talitha Hertsenberg'''<ref name=":2" />''' * {{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]] – Dianne Necio'''<ref name=":2" />''' * {{flagicon|RUS}} [[Rusya]] – Elena Chepilchenko'''<ref name=":2" />''' * {{flagicon|SWE}} [[Suwesya]] – Denice Andrée'''<ref name=":2" />''' * {{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]] – Kantapat Peerdachainarin'''<ref name=":2" />''' * {{flagicon|TTO}} [[Trinidad at Tobago]] – Renee Bhagwandeen'''<ref name=":2" />''' |} === Mga natatanging parangal === {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" !Parangal !Kandidata |- | Miss Friendship | * {{flagicon|Hawaii}} [[Hawaii]] – Shanna Nakamura * {{flagicon|MEX}} [[Mehiko]] – Karen Higuera |- | Miss Photogenic | * {{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]] – Jessica Barboza |- |Best National Costume | * {{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]] – Kantapat Peerdachainarin |- | Miss Talent | * {{flagicon|CHN}} [[Tsina]] – Baixue Yuting |- | Miss Internet Popularity | * {{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]] – Dianne Necio |- | Miss Goodwill Ambassador | * {{flagicon|ABW}} [[Aruba]] – Vivian Chow |- | Miss Panda Angel | * {{flagicon|LVA}} [[Letonya]] – Lelde Paulsone |- | Miss Active | * {{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]] – Desirée Del Río |- | Miss Expressive | * {{Flagicon|ZIM}} [[Simbabwe]] – Lisa Morgan |- | Miss Elegance | * {{flagicon|RUS}} [[Rusya]] – Elena Chepilchenko |- | Miss Beauty | * {{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]] – [[María Fernanda Cornejo|Fernanda Cornejo]] |- | Miss Stature | * {{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]] – [[María Fernanda Cornejo|Fernanda Cornejo]] |} == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na kawing == * {{Official website|https://www.missinternational.org/en/}} {{Miss International}} [[Kategorya:Miss International]] bsnx0h7lmgr1gzdz35a99u07apxbvml 0 334615 2164268 2025-06-09T13:07:22Z Allyriana000 119761 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1294550938|Miss International 2012]]" 2164268 wikitext text/x-wiki {{Infobox beauty pageant|photo=Ikumi Yoshimatsu.jpeg|caption=[[Ikumi Yoshimatsu]]|winner='''[[Ikumi Yoshimatsu]]'''|represented={{flagu|Hapon}}|date=21 Oktubre 2012|venue=Okinawa Prefectural Budokan Arena Building, [[Naha]], [[Okinawa Prefecture|Okinawa]], Hapon|debuts={{Hlist|Hayti|Hibraltar|Kamerun|Kapuluang Birhen ng Estados Unidos|Namibya}}|withdrawals={{Hlist|Aruba|Biyetnam|Hawaii|Heorhiya|Kirgistan|Kuba|Olanda|Rumanya|Simbabwe|Timog Aprika|Tansaniya|Trinidad at Tobago|Tsina}}|returns={{Hlist|Arhentina|Gabon|Israel|Kanada|Mawrisyo|Myanmar|Nikaragwa|Reyno Unido|Sri Lanka|Suriname}}|presenters=|acts={{Hlist|Ryoko Sunakawa|Toshiro Gourobe}}|broadcaster={{Hlist|[[UStream]] (webcast)}}|entrants=69|placements=15|before=[[Miss International 2011|2011]]|next=[[Miss International 2013|2013]]}} Ang '''Miss International 2012''' ay ang ika-52 edisyon ng [[Miss International]] pageant, na ginanap sa Okinawa Prefectural Budokan Arena Building sa [[Prepektura ng Okinawa|Okinawa]], Hapon noong 21 Oktubre 2012. Pagkatapos ng kompetisyon, kinoronahan ni Fernanda Cornejo ng Ekwador si Ikumi Yoshimatsu ng Hapon bilang Miss International 2012. Ito ang unang pagkakataon na nanalo ang Hapon bilang Miss International. Nagtapos bilang first runner-up si Viivi Suominen ng Pinlandiya, habang nagtapos bilang second runner-up si Madusha Mayadunne ng Sri Lanka. Napatalsik si Yoshimatsu sa kaniyang titulo ilang sandali bago matapos ang kaniyang panunungkulan, ngunit hindi siya pinalitan.<ref>{{Cite news |last= |date=17 Disyembre 2013 |title=Japanese Miss International 2012, dethroned after harassment scandal |language=en |work=Tokyo Times |url=https://www.tokyotimes.com/japanese-miss-international-2012-dethroned-after-harassment-scandal/ |access-date=9 Hunyo 2025}}</ref><ref>{{Cite news |last=Ornos |first=Riza |date=17 Disyembre 2013 |title=No Farewell Walk for Miss International 2012 Reigning Queen Ikumi Yoshimatsu |language=en |work=International Business Times |url=http://www.ibtimes.com.au/no-farewell-walk-miss-international-2012-reigning-queen-ikumi-yoshimatsu-1327067 |access-date=9 Hunyo 2025}}</ref><ref>{{Cite news |last=Adalia |first=JB |date=17 Disyembre 2013 |title=Miss Philippines Wins Miss International 2013 |language=en |work=Kicker Daily |url=http://kickerdaily.com/posts/2013/12/miss-philippines-wins-miss-international-2013/ |url-status=dead |access-date=9 Hunyo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180116081117/http://kickerdaily.com/posts/2013/12/miss-philippines-wins-miss-international-2013/ |archive-date=16 Enero 2018}}</ref> Siya ay inutusan ng International Culture Association na laktawan ang pinal na kompetisyon dahil sa takot sa iskandalo.<ref>{{Cite news |last=Adelstein |first=Jake |date=25 Disyembre 2013 |title=First lady scrutinizes blackballing of beauty queen |language=en |work=The Japan Times |url=https://www.japantimes.co.jp/news/2013/12/25/national/first-lady-scrutinizes-blackballing-of-beauty-queen/#.Wly1fkmWySN |access-date=9 Hunyo 2025}}</ref> Mga kandidata mula sa animnapu't-siyam na bansa at teritoryo ang lumahok sa kompetisyong ito. Pinangunahan nina Ryoko Sunakawa at Toshiro Gourobe ang kompetisyon. == Mga resulta == === Mga pagkakalagay === {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" !Pagkakalagay !Kandidata |- | '''Miss International 2012''' | * {{flagicon|JPN}} '''[[Hapon]]''' – [[Ikumi Yoshimatsu|'''Ikumi Yoshimatsu''']] |- |1st runner-up | * {{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]] – Viivi Suominen |- |2nd runner-up | * {{flagicon|SRI}} [[Sri Lanka]] – Madusha Mayadunne |- | 3rd runner-up | * {{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]] – Melody Mir |- | 4th runner-up | * {{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]] – Nicole Huber |- | Top 15 | * {{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]] – Blanca Aljibes * {{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]] – Rafaela Butarelli * '''{{flagicon|USA}}''' [[Estados Unidos]] – Amanda Renee Delgado * {{flagicon|HTI}} [[Hayti]] – Anedie Azael * {{flagicon|IND}} [[Indiya]] – Rochelle Rao * {{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]] – Melissa Varón * {{flagicon|MEX}} [[Mehiko]] – Jessica García Formenti * {{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]] – Paulina Malulu * {{flagicon|PHI}} [[Binibining Pilipinas|Pilipinas]] – Nicole Schmitz * {{flagicon|GBR}} [[United Kingdom|Reyno Unido]] – Alize Lily Mounter |} == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na kawing == * {{Official website|https://www.missinternational.org/en/}} {{Miss International}} o4yjy8exu6ihyb4ioeit153kt3vh5ve 2164351 2164268 2025-06-10T11:16:38Z Allyriana000 119761 2164351 wikitext text/x-wiki {{Infobox beauty pageant|photo=Ikumi Yoshimatsu.jpeg|caption=[[Ikumi Yoshimatsu]]|winner='''[[Ikumi Yoshimatsu]]'''|represented={{flagu|Hapon}}|date=21 Oktubre 2012|venue=Okinawa Prefectural Budokan Arena Building, [[Naha]], [[Okinawa Prefecture|Okinawa]], Hapon|debuts={{Hlist|Hayti|Hibraltar|Kamerun|Kapuluang Birhen ng Estados Unidos|Namibya}}|withdrawals={{Hlist|Aruba|Biyetnam|Hawaii|Heorhiya|Kirgistan|Kuba|Olanda|Rumanya|Simbabwe|Timog Aprika|Tansaniya|Trinidad at Tobago|Tsina}}|returns={{Hlist|Arhentina|Gabon|Israel|Kanada|Mawrisyo|Myanmar|Nikaragwa|Reyno Unido|Sri Lanka|Suriname}}|presenters=|acts={{Hlist|Ryoko Sunakawa|Toshiro Gourobe}}|broadcaster={{Hlist|[[UStream]] (webcast)}}|entrants=69|placements=15|before=[[Miss International 2011|2011]]|next=[[Miss International 2013|2013]]}} Ang '''Miss International 2012''' ay ang ika-52 edisyon ng [[Miss International]] pageant, na ginanap sa Okinawa Prefectural Budokan Arena Building sa [[Prepektura ng Okinawa|Okinawa]], Hapon noong 21 Oktubre 2012. Pagkatapos ng kompetisyon, kinoronahan ni Fernanda Cornejo ng Ekwador si Ikumi Yoshimatsu ng Hapon bilang Miss International 2012. Ito ang unang pagkakataon na nanalo ang Hapon bilang Miss International. Nagtapos bilang first runner-up si Viivi Suominen ng Pinlandiya, habang nagtapos bilang second runner-up si Madusha Mayadunne ng Sri Lanka. Napatalsik si Yoshimatsu sa kaniyang titulo ilang sandali bago matapos ang kaniyang panunungkulan, ngunit hindi siya pinalitan.<ref>{{Cite news |last= |date=17 Disyembre 2013 |title=Japanese Miss International 2012, dethroned after harassment scandal |language=en |work=Tokyo Times |url=https://www.tokyotimes.com/japanese-miss-international-2012-dethroned-after-harassment-scandal/ |access-date=9 Hunyo 2025}}</ref><ref>{{Cite news |last=Ornos |first=Riza |date=17 Disyembre 2013 |title=No Farewell Walk for Miss International 2012 Reigning Queen Ikumi Yoshimatsu |language=en |work=International Business Times |url=http://www.ibtimes.com.au/no-farewell-walk-miss-international-2012-reigning-queen-ikumi-yoshimatsu-1327067 |access-date=9 Hunyo 2025}}</ref><ref>{{Cite news |last=Adalia |first=JB |date=17 Disyembre 2013 |title=Miss Philippines Wins Miss International 2013 |language=en |work=Kicker Daily |url=http://kickerdaily.com/posts/2013/12/miss-philippines-wins-miss-international-2013/ |url-status=dead |access-date=9 Hunyo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180116081117/http://kickerdaily.com/posts/2013/12/miss-philippines-wins-miss-international-2013/ |archive-date=16 Enero 2018}}</ref> Siya ay inutusan ng International Culture Association na laktawan ang pinal na kompetisyon dahil sa takot sa iskandalo.<ref>{{Cite news |last=Adelstein |first=Jake |date=25 Disyembre 2013 |title=First lady scrutinizes blackballing of beauty queen |language=en |work=The Japan Times |url=https://www.japantimes.co.jp/news/2013/12/25/national/first-lady-scrutinizes-blackballing-of-beauty-queen/#.Wly1fkmWySN |access-date=9 Hunyo 2025}}</ref> Mga kandidata mula sa animnapu't-siyam na bansa at teritoryo ang lumahok sa kompetisyong ito. Pinangunahan nina Ryoko Sunakawa at Toshiro Gourobe ang kompetisyon. == Mga resulta == === Mga pagkakalagay === {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" !Pagkakalagay !Kandidata |- | '''Miss International 2012''' | * {{flagicon|JPN}} '''[[Hapon]]''' – [[Ikumi Yoshimatsu|'''Ikumi Yoshimatsu''']] |- |1st runner-up | * {{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]] – Viivi Suominen |- |2nd runner-up | * {{flagicon|SRI}} [[Sri Lanka]] – Madusha Mayadunne |- | 3rd runner-up | * {{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]] – Melody Mir |- | 4th runner-up | * {{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]] – Nicole Huber |- | Top 15 | * {{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]] – Blanca Aljibes * {{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]] – Rafaela Butarelli * '''{{flagicon|USA}}''' [[Estados Unidos]] – Amanda Renee Delgado * {{flagicon|HTI}} [[Hayti]] – Anedie Azael * {{flagicon|IND}} [[Indiya]] – Rochelle Rao * {{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]] – Melissa Varón * {{flagicon|MEX}} [[Mehiko]] – Jessica García Formenti * {{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]] – Paulina Malulu * {{flagicon|PHI}} [[Binibining Pilipinas|Pilipinas]] – Nicole Schmitz * {{flagicon|GBR}} [[United Kingdom|Reyno Unido]] – Alize Lily Mounter |} == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na kawing == * {{Official website|https://www.missinternational.org/en/}} {{Miss International}} td9eaitxnnpj8s5u4ewaqlaf7iyv8dr 0 334616 2164293 2025-06-10T04:08:58Z Jojit fb 38 Inilipat ni Jojit fb ang pahinang [[Dalakitnon (Engkanto)]] sa [[Dalaketnon]] 2164293 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Dalaketnon]] nbx3rajyncy4tutgji2qou2ofrudj25 10 334617 2164295 2025-06-10T04:37:19Z JWilz12345 77302 Bagong pahina: <includeonly>{{#invoke:Halaw|main | 1 = {{{article|{{{page|{{{1}}}}}}}}} | 2 = {{{section|{{{fragment|{{{2|}}}}}}}}} }}</includeonly><noinclude>{{Documentation}}</noinclude> 2164295 wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#invoke:Halaw|main | 1 = {{{article|{{{page|{{{1}}}}}}}}} | 2 = {{{section|{{{fragment|{{{2|}}}}}}}}} }}</includeonly><noinclude>{{Documentation}}</noinclude> spop3im0my266un7ivjvnrykchxji9d 2164308 2164295 2025-06-10T04:47:33Z JWilz12345 77302 Ikinakarga sa [[Padron:Excerpt]] 2164308 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Padron:Excerpt]] nmk7q8wupdayqxnjpn44ftxanrh3mx1 14 334618 2164296 2025-06-10T04:38:31Z Jojit fb 38 Bagong pahina: [[Kategorya:Mitolohiyang Pilipino]] 2164296 wikitext text/x-wiki [[Kategorya:Mitolohiyang Pilipino]] tpxp6gyhz1gz2j91ps31athkfhi0tbd 10 334619 2164304 2025-06-10T04:44:48Z JWilz12345 77302 Bagong pahina: {{Documentation subpage}} {{Lua|Module:Excerpt}} Ginagamit ang padrong ito sa paghango ng (mga) bahagi ng mga pahina sa ibang mga pahina. == Paggamit == * <code><nowiki>{{Halaw|Pamagat ng pahina}}</nowiki></code> – Halawin ang pangunahing seksiyon. * <code><nowiki>{{Halaw|Pamagat ng pahina|Pamagat ng seksiyon}}</nowiki></code> – Halawin ang tiyak na seksiyon, hindi kasali ang anumang mga subseksiyon. == Tingnan din == * [[Module:Excerpt]] * [[Module:Excerpt/config]] * [... 2164304 wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} {{Lua|Module:Excerpt}} Ginagamit ang padrong ito sa paghango ng (mga) bahagi ng mga pahina sa ibang mga pahina. == Paggamit == * <code><nowiki>{{Halaw|Pamagat ng pahina}}</nowiki></code> – Halawin ang pangunahing seksiyon. * <code><nowiki>{{Halaw|Pamagat ng pahina|Pamagat ng seksiyon}}</nowiki></code> – Halawin ang tiyak na seksiyon, hindi kasali ang anumang mga subseksiyon. == Tingnan din == * [[Module:Excerpt]] * [[Module:Excerpt/config]] * [[Module:Transcluder]] <includeonly>{{sandbox other|| <!-- Categories go below this line; interwikis go to Wikidata. --> [[Kategorya:Wikipedia page-section templates]] [[Kategorya:Transclude page content templates]] }}</includeonly> lbrzwroh99j81v93j6xkh9i24n377fq 2164306 2164304 2025-06-10T04:46:35Z JWilz12345 77302 Ikinakarga sa [[Padron:Excerpt/doc]] 2164306 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Padron:Excerpt/doc]] j2jc12ocab0fep5mh022hppvmsrp1ot 10 334620 2164307 2025-06-10T04:47:05Z JWilz12345 77302 Bagong pahina: {{Documentation subpage}} {{Lua|Module:Excerpt}} Ginagamit ang padrong ito sa paghango ng (mga) bahagi ng mga pahina sa ibang mga pahina. == Paggamit == * <code><nowiki>{{Excerpt|Pamagat ng pahina}}</nowiki></code> – Halawin ang pangunahing seksiyon. * <code><nowiki>{{Excerpt|Pamagat ng pahina|Pamagat ng seksiyon}}</nowiki></code> – Halawin ang tiyak na seksiyon, hindi kasali ang anumang mga subseksiyon. == Tingnan din == * [[Module:Excerpt]] * [[Module:Excerpt/config]]... 2164307 wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} {{Lua|Module:Excerpt}} Ginagamit ang padrong ito sa paghango ng (mga) bahagi ng mga pahina sa ibang mga pahina. == Paggamit == * <code><nowiki>{{Excerpt|Pamagat ng pahina}}</nowiki></code> – Halawin ang pangunahing seksiyon. * <code><nowiki>{{Excerpt|Pamagat ng pahina|Pamagat ng seksiyon}}</nowiki></code> – Halawin ang tiyak na seksiyon, hindi kasali ang anumang mga subseksiyon. == Tingnan din == * [[Module:Excerpt]] * [[Module:Excerpt/config]] * [[Module:Transcluder]] <includeonly>{{sandbox other|| <!-- Categories go below this line; interwikis go to Wikidata. --> [[Kategorya:Wikipedia page-section templates]] [[Kategorya:Transclude page content templates]] }}</includeonly> hhbos7drme5kd9pcca66bdphi0iiwcy 14 334621 2164319 2025-06-10T06:18:28Z Jojit fb 38 Bagong pahina: {{hiddencat}} 2164319 wikitext text/x-wiki {{hiddencat}} mdqcre2adnm3tk2f0vjo85c3plgs38y 0 334622 2164329 2025-06-10T07:07:19Z Jojit fb 38 Inilipat ni Jojit fb ang pahinang [[Diwata at Anito]] sa [[Anito]]: match en version 2164329 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Anito]] 0mclolghd1ed1hr6wkte8f6fucvcq08 14 334623 2164337 2025-06-10T09:24:53Z Glennznl 73709 Bagong pahina: [[Kategorya:Asimilasyon]] 2164337 wikitext text/x-wiki [[Kategorya:Asimilasyon]] iapjtkmvwundpv6e89lxc7lxn9hrvw5 2164338 2164337 2025-06-10T09:28:53Z Glennznl 73709 removed [[Category:Asimilasyon]]; added [[Category:Etnisidad]] using [[WP:HC|HotCat]] 2164338 wikitext text/x-wiki [[Kategorya:Etnisidad]] raf1c481hm6nrjbiwrb170314wbgkjs 0 334624 2164352 2025-06-10T11:28:22Z Allyriana000 119761 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1294604101|Miss International 2013]]" 2164352 wikitext text/x-wiki {{Infobox beauty pageant|photo=|name=Miss International 2013|image=Miss International 2013 Bea Santiago.jpg|caption=Bea Santiago|winner='''[[Bea Santiago]]'''|represented={{flagu|Pilipinas}}|venue=Shinagawa Prince Hotel Hall, [[Tokyo]], Hapon|date=17 Disyembre 2013|presenters={{Hlist|Chris Peppler|Akiko Abe}}|broadcaster={{Hlist|[[UStream]]<ref>{{cite web|url=http://www.ustream.tv/channel/mibp|title=ミス・インターナショナル世界大会/Miss International Beauty Pageant|work=Ustream|access-date=10 Hunyo 2025|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20160101174850/http://www.ustream.tv/channel/mibp|archive-date=1 Enero 2016}}</ref>}}|debuts={{Hlist|Timog Sudan}}|withdrawals={{Hlist|Arhentina|Belis|Biyelorusya|Dinamarka|Honduras|Israel|Kamerun|Kapuluang Birhen ng Estados Unidos|Letonya|Mawrisyo|Namibya|Pransiya|Sri Lanka|Turkiya}}|returns={{Hlist|Aruba|Biyetnam|Kirgistan|Litwanya|Luksemburgo|Lupangyelo|Olanda|Rumanya|Timog Aprika|Tsina|Tunisya}}|entrants=67|placements=15|before=[[Miss International 2012|2012]]|next=[[Miss International 2014|2014]]}} Ang '''Miss International 2013''' ay ang ika-53 edisyon ng [[Miss International]] pageant, na ginanap sa Shinagawa Prince Hotel Hall sa [[Tokyo]], Hapon noong 17 Disyembre 2013. Ito ang ikalawang sunod na taon na nagho-host [[Hapon|ang Japan]] sa pageant. Pagkatapos ng kompetisyon, kinoronahan ni [[Miss International 2008]] [[Alejandra Andreu]] ng Espanya si [[Bea Santiago|Bea Rose Santiago]] ng Pilipinas bilang Miss International 2013.<ref name="international">{{Cite news |date=17 Disyembre 2013 |title=Miss Philippines wins Miss International 2013 |language=en |work=[[Rappler]] |url=https://www.rappler.com/life-and-style/46111-miss-international-2013/#:~:text=The%20Top%2015%20were%20Gibraltar%2C%20Brazil%2C%20Puerto%20Rico%2C,Zealand%2C%20Lithuania%2C%20Iceland%2C%20Colombia%2C%20Russia%2C%20Thailand%2C%20and%20Spain. |access-date=10 Hunyo 2025}}</ref> Ito ang ikalimang pagkakataon na nanalo ang Pilipinas bilang Miss International. Hindi nakadalo si Miss International Ikumi Yoshimatsu ng Hapon matapos itong madawit sa isang iskandalo.<ref name=":0">{{Cite news |last= |date=17 Disyembre 2013 |title=Japanese Miss International 2012, dethroned after harassment scandal |language=en |work=Tokyo Times |url=https://www.tokyotimes.com/japanese-miss-international-2012-dethroned-after-harassment-scandal/ |access-date=10 Hunyo 2025}}</ref> Mga kandidata mula sa animnapu't-pitong bansa at teritoryo ang lumahok sa kompetisyong ito. Pinangunahan nina Chris Peppler at Akiko Abe ang kompetisyon. == Mga resulta == === Mga pagkakalagay === {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" !Pagkakalagay !Kandidata |- |'''Miss International 2013''' | * {{flagicon|PHI}} '''[[Pilipinas]]''' – [[Bea Santiago|'''Bea Santiago''']]<ref name=":0" /> |- |1st runner-up | * {{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]] – Nathalie den Dekker<ref name=":0" /> |- |2nd runner-up | * {{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Nuweba Selandiya]] – Casey Radley<ref name=":0" /> |- |3rd runner-up | * {{flagicon|HUN}} [[Hungary|Unggarya]] – Brigitta Otvos<ref name=":0" /> |- |4th runner-up | * {{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]] – Lorena Hermida<ref name=":0" /> |- |Top 15 | * {{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]] – Cristina Alve<ref name=":0" /> * {{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]] – Nathaly Arroba<ref name=":0" /> * {{flagicon|SPA}} [[Espanya]] – Araceli Carrilero<ref name=":0" /> * {{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]] – Andrea Neu<ref name=":0" /> * {{flagicon|GIB}} [[Gibraltar|Hibraltar]] – Jamielee Randall<ref name=":0" /> § * {{flagicon|LIT}} [[Litwanya]] – Elma Segzdaviciute<ref name=":0" /> * {{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]] – Sigrún Eva Ármannsdóttir<ref name=":0" /> * {{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]] – Ashley Beth Pérez<ref name=":0" /> * {{flagicon|RUS}} [[Rusya]] – Olga Gaidabura<ref name=":0" /> * {{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]] – Chointicha Tiengtham<ref name=":0" /> |} <small>'''§''' – Binoto ng mga manonood upang mapabilang sa Top 15</small> == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na kawing == * {{Official website|https://www.missinternational.org/en/}} {{Miss International}} [[Kategorya:Miss International]] do5wghjwuhsy6wgcklfp0zsx5tu8hrv