Wikipedia tlwiki https://tl.wikipedia.org/wiki/Unang_Pahina MediaWiki 1.45.0-wmf.7 first-letter Midya Natatangi Usapan Tagagamit Usapang tagagamit Wikipedia Usapang Wikipedia Talaksan Usapang talaksan MediaWiki Usapang MediaWiki Padron Usapang padron Tulong Usapang tulong Kategorya Usapang kategorya Portada Usapang Portada TimedText TimedText talk Module Module talk Event Event talk 0 882 2166396 2166324 2025-06-27T00:25:09Z Cloverangel237 149506 Kinansela ang pagbabagong 2166324 ni [[Special:Contributions/Rude.Atmosphere1163|Rude.Atmosphere1163]] ([[User talk:Rude.Atmosphere1163|Usapan]]) Vandalism 2166396 wikitext text/x-wiki :''Ito ang akda tungkol sa bayaning Pilipino. Para sa pelikula tungkol sa kaniya, silipin ang [[Jose Rizal (pelikula)]]. Para sa ibang gamit ng Rizal, silipin ang [[Rizal (paglilinaw)]].'' {{Infobox revolution biography |dateofbirth= 19 Hunyo 1861 |placeofbirth= [[Calamba, Laguna]] |dateofdeath= {{Death date and age|exact=y|1896|12|30|1861|06|19}} |placeofdeath= Bagumbayan ([[Luneta]] ngayon), [[Maynila]], [[Pilipinas]] |image= [[Talaksan:Jose Rizal full.jpg|250px]] |caption= Isang larawan ni José Rizal, Pambasang bayani ng Pilipinas. |name= José Rizal |alternate name=José Rizal |movement= |organizations= [[Kilusang Propaganda]], [[La Liga Filipina]] |monuments= [[Liwasang Rizal]] |prizes= |religion= |influences= |influenced= |footnotes= }} Si '''Dr. José Protacio Rizal Mercado y Alonzo Realonda ''' <ref>{{cite book|author1=José Rizal|author2=José Rizal National Centennial Commission|title=El filibusterismo|url=http://books.google.com/books?id=9oBGVXO2vc8C|year=1961|publisher=Linkgua digital|isbn=978-84-9953-093-2|pages=[http://books.google.com/books?id=9oBGVXO2vc8C&pg=PA9 9]|language=Spanish}}</ref> ([[Hunyo 19|19 Hunyo 1861–]] [[Disyembre 30|30 Disyembre 1896]]) ay isang [[Mga Pilipino|Pilipinong]] bayani at isa sa pinakatanyag na tagapagtaguyod ng pagbabago sa Pilipinas noong panahon ng pananakop ng mga Kastila. Siya ang kinikilala bilang pinakamahusay na bayani at itinala bilang isa sa mga [[pambansang bayani ng Pilipinas]] ng Lupon ng mga Pambansang Bayani.<ref name="national">{{cite web|url=http://www.congress.gov.ph/download/researches/rrb_0301_1.pdf|title=Selection and Proclamation of National Heroes and Laws Honoring Filipino Historical Figures|accessdate=8 Setyembre 2009|publisher=Reference and Research Bureau Legislative Research Service, House of Congress|archive-date=2011-06-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20110604034938/http://www.congress.gov.ph/download/researches/rrb_0301_1.pdf|url-status=dead}}</ref> Ipinanganak si Rizal sa isang mayamang angkan sa [[Calamba, Laguna]] at ikapito siya sa labin-isang anak ng mag-asawang Francisco Engracio Rizal Mercado y Alejandro at Teodora Morales Alonzo Realonda y Quintos. Nag-aral siya sa [[Pamantasan ng Ateneo de Manila|Ateneo Municipal de Manila]], at nakakuha ng diploma sa [[Batsilyer ng Sining]] at nag-aral ng medisina sa [[Pamantasan ng Santo Tomas]] sa [[Maynila]]. Ipinagpatuloy niya ang kaniyang pag-aaral sa [[Unibersidad ng Madrid Complutense|Universidad Central de Madrid]] sa [[Madrid]], [[Espanya]], at nakakuha ng ''Lisensiya sa Medisina'', na nagbigay sa kaniya ng karapatan na magsagawa ng panggagamot. Nag-aral din siya sa [[Pamantasan ng Paris]] at [[Pamantasan ng Heidelberg]]. [[File:Jose Rizal autograph.svg|thumb|Pirma ni Rizal]] Isang napakahusay na tao si Rizal; maliban sa medisina ay mahusay siya sa pagpinta, pagguhit, paglilok, at pag-ukit. Siya ay isang makata, manunulat, at nobelista na ang pinakatanyag sa kaniyang mga likha ay ang nobela na ''[[Noli Me Tángere]]'', at ang kasunod nitong ''[[El filibusterismo]]''.{{#tag:ref|Ang nobela niyang ''Noli'' ay sa kauna-unahang nobela sa Asya na isinulat sa labas ng bansang Hapon at Tsina at isa sa mga unang nobelang laban sa rebelyong anti-kolonyal. Basahin ang: [http://newleftreview.org/A2510].|group=note}}<ref>''Noli Me Tángere'', isinalin ni Soledad Locsin (Manila: Ateneo de Manila, 1996) ISBN 971-569-188-9.</ref> Maraming kayang bigkasing wika si Rizal, na nakakaunawa ng dalawampu't dalawang wika.{{#tag:ref|Mahusay siya sa mga Kastila, Pranses, Latin, Griyego, Aleman, Portuges, Italyano, Ingles, Olandes at Hapon. Gumawa rin si Rizal ng mga pagsasalin mula sa wikang Arabe, Suwesya, Ruso, Tsino, Griyego, Ebre at [[Sanskrit]]. Sinalin niya ang tula ni [[Friedrich Schiller|Schiller]] sa [[wikang Tagalog|Tagalog]]. Maliban dito may kaalaman din siya sa wikang [[wikang Malay|Malay]], [[Chavacano]], [[wikang Cebuano|Cebuano]], [[wikang Ilokano|Ilokano]] at Subanun.|group=note}}{{#tag:ref|In his essay, "Reflections of a Filipino", (''La Solidaridad'', c.1888), he wrote: "Man is multiplied by the number of languages he possesses and speaks."|group=note}}<ref name="Laubach">[[Frank Laubach]], ''Rizal: Man and Martyr'' (Manila: Community Publishers, 1936)</ref><ref>Witmer, Christoper (2001-06-02). [http://www.lewrockwell.com/orig/witmer1.html "Noli Me Tangere (Touch Me Not)"]. LewRockwell.com. Retrieved on 2012-09-29.</ref> Itinatag ni José Rizal ang ''[[La Liga Filipina]]'', na samahan na naging daan sa pagkabuo ng [[Katipunan]] na pinamunuan ni [[Andrés Bonifacio]],{{#tag:ref|Kasapi si Bonifacio ng La Liga Filipina. Matapos ang paghuli at pagpapatapon kay Rizal, nabuwag ang samahan at nahati ang pangkat sa dalawa; ang higit na radikal na pangkat ay nabuo bilang Katipunan, ang mga militante ng himagsikan.<ref>[http://www.boondocksnet.com/centennial/sctexts/esj_97d_b.html]. Nakuha 10 Enero 2007.</ref> |group=note}} na isang lihim na samahan na nagpasimula ng [[Himagsikang Pilipino]] laban sa Espanya na naging saligan ng [[Unang Republika ng Pilipinas]] sa ilalim ni [[Emilio Aguinaldo]]. Isa siyang tagapagtaguyod ng pagkakaroon ng sariling pamahalaan ng Pilipinas sa mapayapang paraan, sa halip na isang marahas na pag-aalsa na tataguyod lamang sa karahasan bilang huling paraan.<ref>{{cite web|last=Trillana III|first=Dr. Pablo S.|title=2 historical events led to birth of modern RP|url=http://www.inquirer.net/specialfeatures/independenceday/view.php?db=1&article=20070611-70586|work=Philippine Daily Inquirer|accessdate=11 Hunyo 2007|archive-date=2012-01-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20120120171104/http://www.inquirer.net/specialfeatures/independenceday/view.php?db=1&article=20070611-70586|url-status=dead}}</ref> Naniniwala si Rizal na ang tanging katwiran sa pagpapalaya sa Pilipinas at pagkakaroon nito ng sariling pamahalaan ay ang pagbabalik ng karangalan ng mga mamamayan,{{efn|Sa anotasyon ni Rizal sa ''Sucesos de las islas Filipinas'' (1609) ni Morga, kung saan niya tinulad galing sa [[Museong Britanya]] at nilimbag, tinawagan niya ng pansin ang pinaglumaan nang aklat, at binigyang patotoo sa malago nang kabihasnan ng Pilipinas bago pa man dumating ang mga Kastila. Sa kaniyang sanaysay na "The Indolence of the Filipino" (Sa Kabatuganan ng mga Pilipino), binanggit ni Rizal na walang halos nagawa ang tatlong dantaon ng pamumuno ng mga Kastila upang isulong ang kaniyang kababayan; at sa halip hinila nila ito ng paurong. Ang kawalan ng moral na pantulong, kawalan ng bagay na panghimok, ang pagtanggal ng moral, na hindi dapat humihiwalay ang ''indio'' mula sa kaniyang kalabaw, ang walang-hanggang digmaan, ang kawalan ng pambansang damdamin, ang pamimirata ng mga Intsik -- lahat ng ito, ayon kay Rizal, ang tumulong sa mga mananakop na magtagumpay upang ilagay ang mga ''indio'' sa 'hanay ng mga halimaw'.(Read English translation by [[Charles Derbyshire]] at [http://www.gutenberg.org/etext/6885 Project Gutenberg].)|group=note}} at winika niya "Bakit kalayaan, kung ang mga alipin ngayon ay magiging maniniil ng hinaharap?"<ref>{{cite book|author=José Rizal|title=The Reign of Greed|url=http://books.google.com/books?id=vVqHsHxLsXMC|year=2007|publisher=Echo Library|isbn=978-1-4068-3936-4|pages=[http://books.google.com/books?id=vVqHsHxLsXMC&pg=PA231 231]}}</ref> Ang pangkahalatang napagsang-ayunan ng mga bihasa sa buhay ni Rizal ay ang pagbitay sa kaniya ang nagtulak upang magsimula ang [[Himagsikang Pilipino]]. [[Talaksan:Calamba City, 003.jpg|thumbnail|Ang Bahay ni Rizal sa [[Calamba]],Laguna]] ==Ang mag-anak ni Rizal== [[Talaksan:Francisco r mercado.jpg|200px|thumb|right|Si Francisco Rizal Mercado (1818–1897)]] [[Talaksan:Theodora alonzo quintos.jpg|180px|thumb|left|Si Teodora Alonzo, ang ina ni Dr. José Rizal]] Anak si Rizal nina Francisco Rizal Mercado (1818–1897)<ref name="Rizalname">[http://www.nhi.gov.ph/index.php?option=content&task=view&id=122 National Historical Institute "...added “Rizal” to the family surname..."] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090701074715/http://www.nhi.gov.ph/index.php?option=content&task=view&id=122 |date=2009-07-01 }}{{Registration required}}</ref> at Teodora Morales Alonzo y Quintos (1827-1911; na ang pamilya nila ay pinalitan ang kanilang apelyido bilang "Realonda"),<ref name=autogenerated2>[http://www.nhi.gov.ph/index.php?option=content&task=view&id=122 National Historical Institute "...Francisco Engracio Mercado added “Rizal” to the family surname..."] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090701074715/http://www.nhi.gov.ph/index.php?option=content&task=view&id=122 |date=2009-07-01 }}{{Registration required}}</ref> na parehong masaganang magsasaka na pinagkalooban ng upa sa isang ''[[asyenda|hacienda]]'' at kaakibat nitong palayan ng mga Dominikano. Ikapito sa labing-isang magkakapatid si Rizal: sina Saturnina (Neneng) (1850–1913), [[Paciano Rizal|Paciano]] (1851–1930), Narcisa (Sisa) (1852–1939), Olympia (1855–1887), Lucia (1857–1919), María (Biang) (1859–1945), José Protasio<!---Ang Protacio ay MALI. HUWAG BAGUHIN. Pakitignan ang mga sanggunian sa ibaba. Isinunod kay San Protasio(Saint Protasius/Protase)---> (1861–1896), Concepción (Concha) (1862–1865), Josefa (Panggoy) (1865–1945), Trinidad (Trining) (1868–1951) at Soledad (Choleng) (1870–1929). [[File:Family tree made by Jose Rizal.jpg|thumb|Nilikhang puno ng pamilya (''family tree'') ni Rizal, ginawa noong siya'y nasa Dapitan, {{circa|1890s}}]] Ikalimang salinlahi na si Rizal sa inanak ni Domingo Lam-co [[Quanzhou]] noong kalagitnaan ng ika-17 dantaon.<ref>[http://www.seasite.niu.edu/Tagalog/Tagalog_Default_files/Philippine_national_heroes.htm Rizal's ''rags-to-riches'' ancestor from South China] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131002202045/http://www.seasite.niu.edu/Tagalog/Tagalog_Default_files/Philippine_national_heroes.htm |date=2013-10-02 }}. Nakuha 18 Pebrero 2007.</ref> Napangasawa ni Lam-co si Inez de la Rosa, na isang [[Sangley]] ng Luzon.<ref>Craig 1914, pg. 31.</ref> Mayroon ding lahing Kastila at Hapones si José Rizal. Ang kanyang lolo na ama ni Teodora ay kalahating Kastila at isang inhinyero na ang ngalan ay Lorenzo Alberto Alonzo.<ref>{{cite book | title=José Rizal: life, works, and writings | publisher=Villanueva | author=F. Zaide, Gregorio | year=1957 | pages=5}}</ref> Ang kanyang lolo sa talampakan sa ina ay si Eugenio Ursua, na inanak ng isang Hapones. Ang ina ni Rizal ay siyang kaniyang unang guro at nagturo sa kaniya ng abakada noong siya ay tatlong taon pa lamang. Noong siya naman ay tumuntong ng siyam na taon ay ipinadala siya sa [[Biñan, Laguna]] upang mag-aral sa ilalim ng pamamatnubay ni Justiano Aquino Cruz. Ilang buwan ang nakalipas, pinayuhan niya ang mga magulang ni Rizal na pag-aralin siya sa [[Maynila]]. Noong nagsimula siyang mag-aral sa [[Pamantasan ng Ateneo de Manila|Ateneo Municipal de Manila]], inalis niya ang tatlong huling pangalan na bumubuo sa kaniyang buong pangalan, sa payo ng kaniyang kapatid na si [[Paciano Rizal]] at ng pamilyang Mercado-Rizal, kaya ang kaniyang pangalan ay naging "Jose Protasio Rizal". Dahil dito, minsang naisulat ni Rizal na nagmistula siyang "hindi tunay na anak".<ref name="repositories.cdlib.org">Vicente L. Rafael [http://escholarship.org/uc/item/4j11p6c1 On Rizal's El Filibusterismo], University of Washington, Dept. of History</ref> Ginawa ang pagbabagong ito upang mas malayang makapaglakbay si Rizal, at mailayo ang kaniyang koneksyon sa kaniyang kapatid na minsan nang nagkaroon ng ugnayan sa Gomburza. Mula pagkabata ay nakakarinig na si Jose at Paciano ng mga hindi pa naririnig na mga kaisipang pambatas ukol sa kalayaan at karapatang pantao na kinagagalit ng pamahalaan.{{#tag:ref|Noong bininyagan si Jose, naisulat sa mga talaan ang kaniyang mga magulang bilang sina Francisco Rizal Mercado at Teodora Realonda.[http://www.webcitation.org/query?url=http://www.geocities.com/mcc_joserizal/life_lineage1.html&date=2009-10-26+02:25:55 "José Rizal’s Lineage"]|group=note}}{{#tag:ref|Sa edadn na 8 (noong 1869) naisulat niya ang tulang ''Sa aking mga Kabata'' na mayroong tema ng pagmamahal sa sariling wika.<ref>Montemayor, Teofilo H. (2004). [http://www.joserizal.ph/bg01.html "Jose Rizal: A Biographical Sketch"]. José Rizal University. Retrieved 2007-01-10.</ref>|group=note}} Sa kabila ng pagbabago sa kaniyang pangalan, naging kilala din si Jose bilang "Rizal" sa mga patimpalak sa pagtutula, kung saan humanga ang kaniyang mga guro sa wikang Kastila at iba pang mga banyagang wika, at kinalaunan, sa pagsusulat ng mga sanaysay na kritikal sa mga sanaysay ng mga Kastila ukol sa sinaunang lipunang Pilipino. ==Pag-aaral== Ang ''[[Pamantasang Ateneo de Manila|Ateneo Municipal de Manila]]'' ang unang paaralan sa Maynila na pinasukan niya noong ikadalawampu ng [[Enero]] 1872. Sa pananatili niya sa paaralang ito ay natanggap niya ang lahat ng mga pangunahing medalya at notang sobresaliente sa lahat ng [[aklat]]. Sa paaralan ding ito niya natanggap ang kaniyang Batsilyer sa [[Sining]] na may notang sobresalyente kalakip ang pinakamataas na karangalan. Nang sumunod na taon, siya ay kumuha ng [[Pilosopiya]] at [[Panitikan]] sa [[Unibersidad ng Santo Tomas]]. Sa Ateneo, kasabay niyang kinuha ang [[agham]] ng [[Pagsasaka]]. Pagkaraan, kinuha niya ang kursong [[panggagamot]] sa Santo Tomas pagkatapos mabatid na ang kaniyang ina ay tinubuan ng katarata. Noong 5 Mayo 1882, nang dahil sa hindi na niya matanggap ang tagibang at mapansuring pakikitungo ng mga paring Kastila sa mga katutubong mag-aaral, nagtungo siya sa [[Espanya]]. Doon pumasok siya sa [[Universidad Central de Madrid|Pamantasan Sentral ng]] [[Madrid]], kung saan, sa ikalawang taon ay natapos niya ang karerang Medisina, bilang "napakahusay". Nang sumunod na taon, nakamit niya ang titulo sa Pilosopiya-at-Titik. Naglakbay siya sa [[Pransiya]] at nagpakabihasa sa paggamot ng sakit sa mata sa isang klinika roon. Pagkatapos ay tumungo siya sa [[Heidelberg]], [[Alemanya]], kung saan nakatamo pa siya ng isang titulo. Sa taon din ng kaniyang pagtatapos ng Medisina, siya ay nag-aral ng [[wikang Ingles]], bilang karagdagan sa mga wikang kaniya nang nalalaman gaya ng [[Wikang Pranses|Pranses]]. Dalubwika si Rizal na nakaaalam ng [[Wikang Arabe|Arabe]], [[Wikang Katalan|Katalan]], [[Wikang Tsino|Tsino]], [[Wikang Inggles|Inggles]], [[Wikang French|Pranses]], [[Wikang Aleman|Aleman]], [[Wikang Griyego|Griyego]], [[Wikang Ebreo|Ebreo]], [[Wikang Italyano|Italyano]], [[Wikang Hapon|Hapon]], [[Wikang Latin|Latin]], [[Wikang Portuges|Portuges]], [[Wikang Ruso|Ruso]], [[Wikang Sanskrit|Sanskrit]], [[Wikang Espanyol|Espanyol]], [[Wikang Tagalog|Tagalog]], at iba pang mga katutubong [[mga wika ng Pilipinas|wika ng Pilipinas]]. ==Pansariling buhay== Marahil ang buhay ni Rizal ang pinakanatala sa mga Pilipinong nabuhay noong ika-19 siglo dahil sa maraming mga talang isinulat niya at ukol sa kaniya.<ref name="Rizalino">Kalaw, Teodoro."Epistolario Rizalino: 4 volumes, 1400 letters to and from Rizal". Bureau of Printing, Manila.</ref> Halos bawat ukit sa kaniyang buhay ay naitala, dahil sa kaniyang araw-arawing pagsulat sa kaniyang talaarawan at dahil din sa kaniyang pagiging manunulat, at ang karamihan sa mga kagamitan na ito ay nananatili pa rin. Naging mahirap sa mga tagatalambuhay ang pagsasalin ng mga likha niya dahil sa ugali ni Rizal na pagpapalit ng wika. Kabilang sa mga nilalalaman ng mga tala ni Rizal ang pananaw ng isang Asyano na nakarating sa Kanluran sa unang pagkakataon. Kabilang dito ang kaniyang mga lakbayin sa Yuropa, Hapon at Estados Unidos, at pati narin ang kaniyang pananatili sa Hong Kong. Matapos siyang makapagtapos mula sa [[Pamantasang Ateneo de Manila|Ateneo Municipal de Manila]], bumisita si Rizal at ang isang kaibigang si Mariano Katigbak upang kamustahin ang lola ni Rizal sa ina na naninirahan sa Tondo, Maynila. Isinama ni Mariano ang kaniyang kapatid na si '''Segunda Katigbak''', na isang 14-taong Batangueña mula Lipa, Batangas. Karamihan sa mga panauhin ng lola ni Rizal ay mga mag-aaral sa pamantasan, at alam nila na mahusay sa pagpipinta si Rizal. Pinakiusapan siya na gumawa siya ng larawan ni Segunda. Bagaman tumanggi si Rizal noong una, ginawan din niya ng guhit si Segunda. Sa kasamaang palad, may kasintahan na si Katigbak na ang pangalan ay Manuel Luz.<ref>{{cite book|last=Zaide|first=Gregorio|title=Rizal's Life, Works and Writings|year=1957|publisher=Villanueva Book Store|location=Manila, Philippines|pages=43–44}}</ref> Mula Disyembre 1891 hanggang Hunyo 1892, nanirahan si Rizal at kaniyang mga pamilya sa Blng 2&nbsp;ng Rednaxela Terrace, sa isla ng Hong Kong. Nangupahan si Rizal sa 5 kalye D'Aguilar, Distritong ''Central'', Isla ng Hong Kong bilang kaniyang klinika sa mata mula 2&nbsp;ng hapon hanggang 6&nbsp;ng gabi. Kabilang sa mga naitala sa bahagi nito ng kaniyang buhay ay ang kaniyang mga pagkahanga na kung saan siyam ang nakilala. Sila ay sina Gertrue Beckett, na taga Londres, Nelly Boustead na nagmula sa pamilyang mangangalakal galing Inglatera at Iberia, Seiko Usui (na tinatawag ding O-Sei-san) na kabilang sa lahi ng maharlikang Hapon, ang kaniyang naunang mga pagkakaibigang sina Segunda Katigbak, Leonor Valenzuela, at ang kaniyang panliligaw sa kaniyang malayong pinsan na si Leonor Rivera, na sinasabing kinuhanan ng inspirasyon sa karakter na ''[[Maria Clara]]'' sa ''[[Noli Me Tangere]]''. ===Leonor Rivera=== '''''Makikita ang malaking bahagi ni Leonor Rivera sa buhay ni Rizal sa mga sulating kagaya ng “If Dreams Must Die” at “The Love of Leonor Rivera” ni Severino Montana. Kung saan kapwa nagpapakita ng imahe ng isang dalagitang umiibig sa bata nitong puso, isang kolehiyala na naihahalintulad kay Maria Clara, at isang walang-hanggang pag-ibig ni Rizal. Sinasabing inspirasyon ni Rizal si Leonor Rivera para sa kaniyang tauhan na Maria Clara sa ''Noli me Tangere'' at ''El FIlibusterismo''.<ref name="inquirer">Martinez-Clemente, Jo (200-06-20) [http://newsinfo.inquirer.net/16626/keeping-up-with-legacy-of-rizal%E2%80%99s-%E2%80%98true-love%E2%80%99 Keeping up with legacy of Rizal’s ‘true love’] ''Inquirer Central Luzon'' at inquirer.net. Retrieved on 2011-12-03.</ref> Unang nagkita si Rizal at Rivera sa Maynila noong 14 taong gulang pa lang si Rivera. Noong lumuwas si Rizal sa Europa nong 3 Mayo 1882, si Rivera ay 16 taong gulang pa lamang. Nagsimula ang kanilang pagtatalastasan noong nag-iwan si Rizal ng tula para kay Rivera na namamaalam.<ref name="JR" /> Nananatiling nakatuon si Rizal sa kaniyang pag-aaral sa Europa dahil sa kaniyang pakikipagtalastasan kay Rivera. Dahil hindi nais ng nanay ni Rivera si Rizal ay gumagamit sila ng kodigo sa kanilang mga sulat. Sa sulat ni Mariano Katigbak na nakapetsa sa 27 Hunyo 1884, binanggit si Rivera bilang "katipan" ni Rizal. Nilarawan ni Katigbak si Rivera bilang lubhang nadamay sa paglisan ni Rizal, na palaging may sakit dahil sa ''insomnia''. Noong umuwi si Rizal sa Pilipinas noong 5 Agosto 1887, bumalik na si Rivera at kaniyang pamilya sa [[Dagupan, Pangasinan]]. Pinagbawalan si Rizal ng kaniyang amang si Francisco Mercado na makipagkita kay Rivera upang huwag mailagay ang pamilyang Rivera sa panganib, dahil sa mga araw na iyon binansagan na si Rizal ng pamahalaang Kastila bilang ''filibustero'' o mapanghimagsik<ref name="JR" /> dahil sa kaniyang nobelang ''Noli Me Tangere''. Nais pakasalan ni Rizal si Rivera habang siya ay nasa Pilipinas pa dahil sa lubusang katapatan ni Rivera. Muli, pinakiusapan ni Rizal ang kaniyang ama bago ang kaniyang muling paglisan sa Pilipinas. Ngunit hindi naganap ang pagkikita. Noong 1888, hindi na pinapadalhan ng sulat si Rizal galing kay Rivera ng isang taon, sa kabila ng patuloy na pagpapadala ni Rizal ng liham sa kaniya. Ang dahilan ng pananahimik ni Rivera ay dahil sa kasunduan ng ina ni Rivera at ng isang Ingles na nagngangalang Henry Kipping, isang inhenyero sa daangbakal na nabighani kay Rivera at mas sinasang-ayunan ng ina ni Rivera.<ref name="JR">[http://www.joserizal.ph/lv01.html Leonor Rivera], José Rizal University, joserizal.ph</ref><ref name="Coates">Coates, Austin. "Leonor Rivera", ''[[Rizal: Philippine Nationalist and Martyr]]'', Oxford University Press (Hong Kong), pages 52–54, 60, 84, 124, 134–136, 143, 169, 185–188, and 258.</ref> Lubusang nasaktan si Rizal noong nabalitaan niyang nagpakasal na si Rivera kay Kipping. Itinabi ng mga kaibigan ni Rizal ang halos lahat ng mga bagay na binigay niya, kabilang ang mga guhit sa mga tapyas ng papel. Ang ilan sa mga bagay na ito ay mga ohales at panyo na may guhit at sulatin na binigay sa mga Blumentritt, na kalaunan ay binigay din sa mag-anak ni Rizal. Kabilang sa mga namangha kay Rizal ay ang anak ng isang liberal na Kastila na si Pedro Ortiga y Perez; at maging si Dr. Reinhold Rost ng [[Museong Britanya]] kung saan siya naging regular na panauhin sa kaniyang tahanan habang siya'y nagsasaliksik sa mga sulat ni Morga sa Londres, kung saan binansagan siya bilang "hiyas ng isang tao".<ref name="Rizalino" />{{#tag:ref|Si Dr. Reinhold Rost ay tagapamahala ng Tanggapang Indyano ng Museong Britanya at kilalang pilologo noong ika-19 siglo.|group=note}} ===Josephine Bracken=== Sa buhay ng pagkabayani ni Rizal ay may dalawang babae na kapwa nagkaroon ng mahalagang bahagi, ito ay ang kaniyang ina at si Josephine Bracken. Si Donya Teodora Alonzo ay isang mapagmahal at mapagkalingang ina, na nagpakita ng mga katangian ng isang huwarang inang Pilipino. Isang parokyano ng Kristiyanismo, para sa kaniya ay isang pagtalikod o kasalanan sa paniniwala ang pag-aaral ng agham at pag-ibig kay Josephine Bracken. Samantalang makikita si Leonor Rivera kay Maria Clara, si Josephine Bracken naman ay kay Salome. Si Salome ang karakter ni Rizal sa Noli Me Tangere na hindi isinama sa nilimbag kaya iilan lamang ang maybatid. Si Salome ay ang iniibig ni Elias, isang babaeng kakikitaan ng malayang pag-uugali sa pagsasalita, pagkilos, at pananaw sa siping. Ang usapan nina Elias at Salome ay isang senaryong kakikitaan ng lubusang pagtukoy sa pagnanasa bago pa ang mga sulatin ni Jose Garcia Villa. Maitutulad din si Josephine Bracken kina Magdalene, Mata Hari, Kitty O’Shea, Sadie Thompson, at Joan of Arc. Si Josephine Bracken ang naging daan upang makita ang liberalismo ni Rizal ng ina nito at mga kapatid. Isa na rito ang naging pagtatalo ni Rizal at ng kanyang ina tungkol sa pagsasama nila ni Josephine Bracken kahit na walang basbas ng simbahan. Bukod sa pagiging liberal taglay din ni Josephine Bracken ang mga ugali kagaya ng pagiging matatag at may tatag sa pakikipaglaban ng kaniyang mga pinaniniwalaan. Ayon kay John Foreman, si Josephine Bracken ay maihahalintulad kina Gabriela Silang at Joan of Arc sa kanyang walang hanggang pakikibaka sa laban ng mga Katipuneros kahit sa pagkamatay ni Rizal. Unang nakita si Josephine sa Asamblea sa Imus, Kabite noong 29 Disyembre. Kasama niyang dumating sa pagtitipon si Paciano Rizal at iba pang kabilang sa pamilya Rizal. Ayon pa kay General Ricarte, hindi rin matatawaran ang pagsali ni Josephine sa paggagamot sa bahay sa Tejeros kung saan naging nurse at inspirasyon siya sa mga may sugat at iba pang nagpupunta dito. Gayundin ay makikita ang pagsali ni Josephine sa “Battles of Silang” st “Battle of Dasmariñas” noong 27 Pebrero. Makikita ang lubhang katatagan ni Josephine Bracken sa Rebolusyon, nang panahon kung kailan dadakipin na siya ng mga Espanyol. Kung saan naglakad siyang dumudugo ang mga paa mula sa Maragondon hanggang Laguna hanggang makarating siya sa daungan patungong Maynila. Si Josephine Bracken ay isang malaking bahagi ng kasasayan ng Pilipinas hanggang sa kanyang kamatayan noong taong 1902 sa sakit na tubercolosis. Ang kaniyang kusa na pakikibahagi sa Rebolusyon at patuloy na pagtulong sa mga Pilipino sa kabila ng hindi pagkilala ng mga ito sa kanya noong una ay sadyang kahanga-hangang kaugaliang napatunayan ni Josephine Bracken sa loob ng mahabang panahon.''''' Noong Pebrero 1895 nagkita si Rizal kay Josephine Bracken isang babaeng Irlandes mula Hong Kong, noong sinamahan niya ang kaniyang bulag na amang si George Taufer upang ipasuri ang kaniyang mga mata kay Rizal.<ref>Fadul 2008, p. 17.</ref> Matapos ang ilang mga pagparoon, nagkaibigan si Rizal at Bracken sa isa't isa. Nais nilang magpakasal, ngunit dahil sa reputasyon ni Rizal dahil sa kaniyang mga sinulat at pananaw pambatas, tumanggi ang lokal na kura na si Padre Obach na ikasal sila liban na lang kung makakakuha si Rizal ng pahintulot mula sa Arsobispo ng Cebu. Hindi sila makapagkasal sa simbahan dahil tumangging bumalik si Rizal sa Katolisismo.<!-- was this because of his Freemasonry ties or his politics? AllanBz --the answer is both-KaElin--><ref name="spouse">Fadul 2008, p.21.</ref> Matapos samahan ang kaniyang ama sa Maynila upang bumalik sa Hong Kong, at bago siya bumalik sa Dapitan upang tumira kay Rizal, pinakilala ni Josephine ang kaniyang sarili sa mag-anak ni Rizal sa Maynila. Minungkahi ng ina ni Rizal na magdaos sila ng kasalang malipon, upang hindi mabagabag ang bait ni Rizal ukol sa kaniyang pambatas na pananaw upang makakuha ng pahintulot mula sa isang Obispo.<ref name="Craig215">Craig 1914, p.215</ref> Naikasal si Rizal at Josephine sa pamamagitan ng kasalang sibil sa Talisay sa Dapitan. Sinasabing nagkaroon sila ng isang anak na nagngangalang Francisco, na namatay din agad pagkasilang.<ref>Fadul 2008, p. 38.</ref> == Sa Bruselas at Espanya (1890-1892) == Noong 1890, lumisan si Rizal sa Paris patungong [[Bruselas]] habang naghahanda sa paglilimbag ng kaniyang mga anotasyon ng ''[[Sucesos de las Islas Filipinas]]'' ni [[Antonio de Morga]]. Nanirahan siya sa isang pangupahang bahay ng magkapatid na Jacoby, sina Catherina at Suzanna, na mayroong pamangking nagngangalang Suzanna ("Thil") na may edad 16. Ayon sa tagasaysay na si [[Gregorio F. Zaide]], umibig si Rizal kay Suzanne Jacoby, 45 taong gulang, ngunit naniniwala ang Belgang si Pros Slachmuylders na umibig si Rizal sa 17 taong gulang na pamangking si Suzanna Thil.<ref name="Suzanne">Cuizon, Ahmed (2008-06-21). [http://globalnation.inquirer.net/cebudailynews/news/view/20080621-143971/Rizals-affair-with-la-petite-Suzanne "Rizal’s affair with 'la petite Suzanne'"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140226044021/http://globalnation.inquirer.net/cebudailynews/news/view/20080621-143971/Rizals-affair-with-la-petite-Suzanne |date=2014-02-26 }}, ''Inquirer/Cebu Daily'', Retrieved on 2012-09-20.</ref> Nakita niya ang mga talang naglilinaw sa kanilang mga ngalan at gulang. Saglit lang nanirahan si Rizal sa Bruselas; pagkatapos noon ay lumuwas siya patungong Madrid. Binigyan niya si Suzanna ng isang kahon ng tsokolate. Lumiham si Suzanna kay Rizal sa wikang Pranses, na sinasabing hindi siya kumuha ng kahit isang tapyas ng tsokolate, at halos mapudpod na ang kaniyang sapatos sa pagbabalik-panaog sa hulugan ng sulat upang tignan kung may liham na hatid sa kaniya, at hinihintay ang kaniyang muling pagbabalik.<ref name="Suzanne"/> Noong 2007, nilalakad na ng pangkat ni Slachmuylder na lagyan ng masaysay na tanda upang pumugay sa pananatili ni Rizal sa nasabing tahanan.<ref name="Suzanne" /> Nagbago ang mga nilalaman ng mga sinulat ni Rizal sa kaniyang dalawang katha, ang "Noli Me Tangere", na nilimbag sa Berlin noong 1887, at "El Filibusterismo", na nilimbag sa Ghent noong 1891. Para magkaroon ng pondo upang mailimbag ang huli ay nangutang si Rizal sa kaniyang mga kaibigan. Maraming mga Kastila at mga nakapag-aral na Pilipino ang nagalit sa kaniyang mga sinulat dahil sa mga sagisag na pinapakita rito. Mapulà ang mga nobelang ito sa mga prayleng Kastila at sa kapangyarihan ng simbahan. Ayon sa sulat ng kaibigan ni Rizal na si [[Ferdinand Blumentritt]], na isang guro at tagasaysay, ang mga tauhan sa mga nobelang ito ay hango sa totoong buhay at ang bawat mga pangyayari dito ay maaring mangyari sa anumang araw sa Pilipinas.<ref>{{cite book|author=Harry Sichrovsky|title=Ferdinand Blumentritt: an Austrian life for the Philippines : The Story of José Rizal's Closest Friend and Companion|url=http://books.google.com/books?id=-yBFKQAACAAJ|year=1987|isbn=978-971-13-6024-5|page=39}}{{Dead link|date=Oktubre 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Bagaman si Blumentritt ay apo ng Ingat-yaman ng Imperyo sa [[Vienna]] at matibay na tagapagtanggol ng pananampalatayang Katoliko, sinulat pa rin niya ang panimulang salita ng ''El Filibusterismo'' matapos niyang isalin ang ''Noli Me Tangere'' sa wikang Aleman. Gaya ng binabala ni Blumentritt, naging dahilan ang mga nobelang ito upang usigin si Rizal bilang pasimuno ng himagsikan. Kalaunan ay nilitis si Rizal ng militar at tuluyang binitay. Ngunit, ang kaniyang mga nobela ang nagbigay udyok sa mga Pilipino upang maglunsad ng Himagsikang Pilipino noong 1896. Bilang pinuno ng kilusang propaganda ng mga Pilipino sa Espanya, nagsulat si Rizal ng mga sanaysay, tula at editoryal sa pahayagang ''[[La Solidaridad]]'' sa Barcelona, kung saan ginamit niya ang sagisag-panulat na "Dimasalang". Ang karaniwang paksa ng kaniyang mga likha ay umiikot sa liberal at progresibong kaisipan ng karapatang pantao at kalayaan, lalo na para sa mga mamamayang Pilipino. Katulad ng kaniyang pananaw sa ibang mga kasapi ng kilusan, na ang Pilipinas ay humaharap sa, ayon sa tuwirang salita ni Rizal, na "Goliath na may dalawang mukha"—mga tiwaling prayle at masamang pamahalaan. Paulit-ulit na kaniyang binabanggit sa kaniyang puna ang mga nasa gaya ng mga sumusunod:{{#tag:ref|In his letter "Manifesto to Certain Filipinos" (Manila, 1896), he states: ''Reforms, if they are to bear fruit, must come from above; for reforms that come from below are upheavals both violent and transitory.''(''Epistolario Rizalino'', op cit)|group=note}} * Na ang Pilipinas ay gawing probinsya ng Espanya * May pagkakatawan sa Cortes * Mga Pilipinong pari sa halip na mga prayleng Kastila * Kalayaan sa pagtitipon at pananalita * Pantay-pantay na karapatan sa ilalim na batas sa pagitan ng mga Pilipino at Kastila Tumutol ang mga mananakop sa Pilipinas sa mga repormang ito. Hindi rin ito inendorso ng ilang mga masining na Kastila tulad nina Morayta, Umamuno, Pi y Margall at iba pa. GUmanti si Wenceslao Retana, isang politikal na komentador sa Espanya, sa pamamagitan ng pagsulat ng artikulo sa ''La Epoca'', isang pahayagan sa Madrid, na umiinsulot kay Rizal. Kinuwento niya ang ukol sa pagpapalayas ng pamilya ni Rizal mula sa kanilang lupa sa Calamba dahil sa hindi pagbabayad ng upa. Nag-ugat ang insidenteng ito mula sa pagkakakulong sa ina ni Rizal na si Teodora noong bata pa si Rizal, dahil sa bintang na pagtangkang paglason sa kaniyang hipag. Dahil sa pakikisabwatan ng mga prayle ay kinulong siya ng wala man lang [[paglilitis]]. Pinaglakad din siya ng sampung milya (16&nbsp;km) mula Calamba. Pinalaya din siya matapos ang dalawa at kalahating taong pakikipag-apela sa Kataas-taasang Hukuman.<ref name="Craig" /> Noong 1887, sumulat ng petisyon si Rizal sa ngalan ng mga nangungupahan sa Calamba, at noong taon ding iyon ay hinimok sila na magsalita laban sa tangka ng mga prayle na taasan ang upa. Humantong ito sa paglilitis na nauwi sa pagpapalayas ng mga Dominiko sa mga nangungupahan mula sa kanilang mga tahanan, kabilang dito ang pamilya ni Rizal. Pinamunuan ni Heneral Valeriano Weyler ang paggiba sa mga gusali ng sakahan. Pagkabasa ng akda, nagpadala si Rizal ng kinatawan upang hamunin si Retana sa sagupaan. Humingi ng tawad si Retana sa madla at kalaunan ay naging isa sa mga pinakamalaking tagahanga ni Rizal, na sumulat din ng isa sa pinakamahalagang talambuhay ni Rizal, ang ''Vida y Escritos del Jose Rizal'' (Ang buhay at nilimbag ni Jose Rizal).<ref>Retana, Wenceslao. ''Vida y Escritos del José Rizal''. Libreria General de Victoriano Suarez, Madrid 1907.</ref> == Pagbabalik sa Pilipinas (1892-1896) == ===Pagpapatapon sa Dapitan=== [[File:Regulations of the La Liga Filipina handwritten by Jose Rizal.jpg|thumb|Regulasyon ng "La Liga Filipina" sa mismong sulat-kamay ni Rizal]] Pagbalik sa Maynila noong 1892, binuo ni Rizal ang isang samahang ''La Liga Filipina''. Isinusulong ng samahang ito ang pagkakaroon ng pagkukumpuni sa pamamagitan ng wastong paraan, ngunit ito ay binuwag ng gobernador. Sa mga panahong iyon, tinuturing na siya bilang kalaban ng pamahalaang Kastila dahil sa kaniyang mga nobela. Nasangkot si Rizal sa mga gawaing mahimagsik at noong Hulyo 1892 ay pinatapon siya sa [[Dapitan]] sa probinsya ng [[Zamboanga]].<ref>[http://www.filipiniana.net/ArtifactView.do?artifactID=R2009LMC0093 "Appendix II: Decree Banishing Rizal. Governor-General Eulogio Despujol, Manila, July 7, 1892."] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090701074648/http://www.filipiniana.net/ArtifactView.do?artifactID=R2009LMC0093 |date=Hulyo 1, 2009 }} In ''Miscellaneous Correspondence of Dr. José Rizal / translated by Encarnacion Alzona''. (Manila: National Historical Institute.)</ref> Habang nasa Dapitan ay nagtayo siya ng isang paaralan, pagamutan, at isang sistema ng suplay ng tubig, at nagturo rin ng pagsasaka. Nagtayo si Rizal ng paaralan para sa mga batang lalaki. Sa paaralang ito, wikang Kastila ang ginagamit sa pagtuturo, at nagtuturo din ito ng Ingles bilang wikang banyaga. Ang layunin ng paaralang ito ay upang turuan ang mga mag-aaral ng pagiging maparaan sa buhay. {{Citation needed|date=January 2008}} Ang ilan sa mga mag-aaral ay naging matagumpay bilang mga magsasaka at tapat na kinatawan ng pamahalaan. Isang Muslim ang naging datu, at isa pa, si Jose Aseniero, ay naging gobernador ng Zamboanga. Nagkaroon ng tangka ang mga Heswita na pabalikin si Rizal mula sa Dapitan sa pamumuno ni Padre Sanchez, na dati niyang guro, ngunit nauwi ito sa kabiguan. Muli itong tinangka ni Padre Pastelles, na kilalang bahagi ng Orden. Naging tagapamagitan ang kaniyang matalik na kaibigang si [[Ferdinand Blumentritt]] sa kaniyang mga kaibigan sa Europa, at patuloy ang kaniyang pakikipagtalastasan sa kanila na siyang patuloy na nagpapadala ng mga liham na nakasulat sa mga wikang Olandes, Pranses, Aleman at Ingles na lumito sa mga sensura, kaya naantala ang kanilang mga pagpapadala. Sa pananatili ni Rizal sa Dapitan sa loob ng apat na taon ay umti-unti ding umusbong ang Rebolusyong Pilipino na kinalaunan ay nagpahamak sa kaniya. Bagaman tutol siya sa himagsikan, ginawa siyang pandangal na pangulo ng mga kasapi ng Katipunan at ginamit din ang kaniyang pangalan bilang sigaw sa digmaan, pakikibaka, at kalayaan.<ref>{{Cite web |url=http://definitelyfilipino.com/blog/2012/07/29/rizalismo-isang-sanaysay/ |title=Archive copy |access-date=2014-10-25 |archive-date=2015-03-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150328220920/http://definitelyfilipino.com/blog/2012/07/29/rizalismo-isang-sanaysay/ |url-status=dead }}</ref> ===Pagbaril sa Bagumbayan=== [[Talaksan:Rizal execution.jpg|350px|thumb|Isang larawan ng pagbaril kay Rizal sa [[Rizal Park|Bagumbayan]].]] Ang inatasan na bumaril kay Rizal ay isang hanay ng mga Pilipinong kasapi ng Hukbong Kastila, habang isa pang hanay ng mga Kastilang kasapi ng Hukbong Kastila ang nakahanda upang barilin ang sinuman sa kanila na susuway.<ref>{{cite book|last1=Russell|first1=Charles Edward |last2=Rodriguez|first2=Eulogio Balan |title=The hero of the Filipinos: the story of José Rizal, poet, patriot and martyr|url=http://books.google.com/books?id=BgsvAAAAIAAJ|year=1923|publisher=The Century co.|page=308}}</ref> Kinunan ng manggagamot ng Hukbong Kastila ang pintig ni Rizal at ito ay pangkaraniwan. Pinatahimik ng sarhento ang mga Kastilang hukbo nang magsimula na silang sumigaw ng "Viva" at iba pang mga katagang sang-ayon sa Kastila kasama ang mga manonood na karamihan ay mga Peninsulares at mga Mestisong Kastila. Ang kaniyang huling salita ay isa sa mga huling salita ni Jesucristo: "Consummatum est"—natapos na.<ref name="Laubach" /><ref name="autogenerated1">[[Austin Coates]], ''Rizal: Philippine Nationalist and Martyr'' (London: Oxford University Press, 1968) ISBN 0-19-581519-X</ref>{{#tag:ref|Kahit sa mga prominenteng mga Kastila, sinasabing kalapastanganan ang ginawang paglilitis kay Rizal. Matapos ang kaniyang pagbitay, isang pilosopo na nagngangalang [[Miguel de Unamuno]] ang kumilala kay Rizal bilang isang "Kastila": "malalim at kilalang Kastila, mas Kastila pa kaysa mga abang taong iyon - patawarin nawa sila ng Panginoon, dahil hindi nila nalalaman ang kanilang mga ginagawa - mga abang taong iyan, na sa ibabaw ng kaniyang mainit pang katawan ay bumato palangit na may pag-insulto ng isang pangungusong na sigaw: 'Viva Espana!'" Epilogo ni Miguel de Unamuno sa ''Visa y Escritos del Dr. Jose Rizal'' ni Wenceslao Retana. (Retana, op.cit.)|group=note}} Lihim siyang nilibing sa Libingang [[Paco, Maynila|Paco]] sa Maynila ng wala man lang tanda sa libingan. Nilibot ng kaniyang kapatid na si Narcisa ang lahat ng maaaring libingan at natagpuan ang bagong baong lupa sa isang libingan na may mga bantay sa tarangkahan. Sa kaniyang paniwala na maaring ito nga ang pinaglibingan, at wala pang ibang mga nilibing, nagbigay siya ng handog sa taga-ingat upang ukitan ng tanda ang nasabing lugar na "RPJ" - mga daglat ni Rizal na saliwa. Nakatago naman sa lampara ang kaniyang tulang ''[[Mi ultimo adios]] na pinaniniwalaang sinulat ilang araw bago ang kaniyang pagbitay, at binigay ito sa kaniyang mag-anak kasama ang ilan niyang mga natirang pag-aari, kabilang na ang kaniyang mga huling liham at huling habilin.<ref name="Alvarez">Alvarez, S.V., 1992, Recalling the Revolution, Madison: Center for Southeast Asia Studies, University of Wisconsin-Madison, ISBN 1-881261-05-0</ref>{{rp|91}} Sa kanilang pagbisita, pinaalalahanan ni Rizal ang kaniyang mga kapatid sa wikang Ingles na mayroong isang bagay sa loob ng lamparang binigay ni Pardo de Taveras na ibabalik din pagkabitay, upang bigyang-diin ang kalahagahan ng tula. Ang sumunod na habilin ay, "Tingnan din ang aking sapatos", kung saan isa pang bagay ang nakasuksok. Noong hinukay ang kaniyang labi noong Agosto 1898, sa panahon na ng pananakop ng mga Amerikano, nalaman na hindi siya isinilid sa ataul, at nilibing siya hindi sa 'lupa ng mga banal', at anuman ang nakasiksik sa kaniyang sapatos ay nalusaw.<ref name="Craig">Austin Craig, [http://books.google.com/books?id=eKgtAAAAMAAJ ''Lineage, Life and Labors of Rizal'']. Google Books. Retrieved on 2007-01-10.</ref>'' Sa kaniyang liham sa kaniyang pamilya ay kaniyang isinulat: ''"Turingan ang may-gulang nating magulang kagaya ng nasa niyong maturing... Mahalin silang lubos sa aking alaala... 30 Disyembre, 1896."''<ref name="Rizalino" /> Nagbigay siya ng habilin sa kaniyang pamilya ukol sa kaniyang libing: ''"Ilibing ninyo ako sa lupa. Maglagay ng bato at krus sa ibabaw. Pangalan ko, petsa ng kapanganakan ko at kamatayan ko. Wala nang iba. Kung nais niyong bakuran ang aking libingan maari niyong gawin. Walang paggunita."''<ref>[http://joserizal.info/Writings/Letters/Family/1896-f-letters.htm "Letters Between Rizal and his Family, #223"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111006155045/http://joserizal.info/Writings/Letters/Family/1896-f-letters.htm |date=2011-10-06 }}. The Life and Writings of José Rizal. Retrieved on 2012-09-29</ref> Sa kaniyang huling sulat kay Blumentritt: ''"Bukas, sa ganap na 7, ay babarilin ako; ngunit ako ay walang-sala sa pagkasala ng paghihimagsik. Mamamatay ako ng may tahimik na konsiyensiya."''<ref name="Rizalino" /> Pinaniniwalaan na si Rizal ang unang mapaghasik na Pilipino na namatay dahil sa kaniyang mga gawa bilang manunulat, at dahil sa kaniyang panlipunang pagsuway ay matagumpay niyang natibag ang moral na pamumuno ng Espanya. Nagbigay din siya ng isang aklat sa isang ''matalik at minamahal na kaibigan''. Noong natanggap ito ni Blumentritt sa Leimeritz siya ay umiyak. == Mga katha == Si Rizal ay nakilala sa dahil sa kaniyang dalawang nobela, ang ''[[Noli Me Tangere]],'' na nilimbag sa [[Berlin]], [[Alemanya]] (1886) sa tulong ni Dr. Maximo Viola, at ang ''[[El Filibusterismo]]'', na nilathala sa Gante, [[Belgica]] (1891); pinahiram siya ni Valentin Ventura ng 300 piso sa pagpapalimbag ng El Filibusterismo. Naglalaman ang mga ito ng mga paglalarawan at pagpuna sa mga nagaganap na pangyayari sa lipunang Pilipino ng mga panahong iyon. Ang mga aklat na ito ay halaw sa [[Don Quixote]] ni [[Miguel Cervantes]], manunulat na Espanyol. Ang mga ito ang naging daan upang magising ang puso at diwa ng mga Pilipino. ==Mga pamana sa lahi== Si Jose P. Rizal, na lalong kilalang Pepe ay isang Pilipinong tagapagbago para sa isang lipunang malaya at hindi isang mapaghasik na naghahangad ng [[Pagpapahayag ng kasarinlan ng Pilipinas|kasarinlan]]. Bilang pinuno ng Kilusan ng Pagbabago ng Pilipinas na itinatag ng mga Pilipino sa [[Barcelona]], Espanya, nagbigay siya ng kaniyang ambag sa ''La Solidaridad''. Ang kanilang mga mithiin: # na ang Pilipinas ay maging bahaging-lalawigan ng Espanya; # na magkaroon ng mga kinatawan sa Batasan ng Espanya (Parlyamento); # na magkaroon ng mga namumunong paring Pilipino o magkaroon ng sekularisasyon; # kalayaan sa pagtitipon-tipon at pamamahayag; # pantay na karapatan sa harap ng batas, maging Pilipino man o Kastila. Hindi matanggap ng mga maykapangyarihang kinatawan ang mga pagbabagong iyon, sapagkat nangangahulugan ng pagkawala ng pangingibabaw ng Kastila. Kaya sa pagbabalik ni Rizal sa Maynila mula sa Espanya, pinaratangan siya ng paghahasik ng gulo dahil sa pagtatatag ng La Liga Filipina, kaya siya ay nilitis at ipinatapon sa Lungsod ng Dapitan/Dapitan, Zamboanga del Norte/Zamboanga noong 1892. Doon, nagtayo siya ng isang paaralang pambata, at isang pagamutan. Bukod dito, nagsagawa rin siya ng isang pambayang sistema ng daluyan-tubig. ==Tingnan din== * [[Mga lugar sa Pilipinas na may pangalang Rizal]] *[https://mgabayani.ph/kilalanin-ang-bayani-na-si-jose-rizal/ Kilalanin ang Pambansang Bayani na si Jose Rizal] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190626071108/https://mgabayani.ph/kilalanin-ang-bayani-na-si-jose-rizal/ |date=2019-06-26 }} ==Mga sanggunian== {{Reflist|colwidth=30em}} ==Mga pananda== {{Reflist|group=note}} == Mga kawing panlabas == {{Commonscat|José Rizal}} * [http://www.inq7.net/globalnation/col_gln/2005/jan10.htm Rizal the OFW], artikulo tungkol kay Rizal sa INQ7 * [http://www.joserizal.ph/ Rizal's official web pages] * [http://www.univie.ac.at/Voelkerkunde/apsis/aufi.htm prof. Ferdinand Blumentritt's web pages, Rizal's friend] + [http://www.blumentritt.uni.hu/ Lea-Katharina Steller: Ferdinand Blumentritt] * [http://www.knightsofrizal.org The knights of Jose Rizal, Order] {{reflist}} {{Authority control}} {{SulatinRizal}} {{Himagsikang Pilipino}} {{BD|1861|1896|Rizal, Jose}} {{DEFAULTSORT:Rizal, Jose}} [[Kategorya:Mga Tagalog|Rizal, Jose]] [[Kategorya:Himagsikang Pilipino]] [[Kategorya:Mga manunulat mula sa Pilipinas]] [[Kategorya:Mga Pilipinong liping-Intsik|Rizal, Jose]] [[Kategorya:Mga Pilipinong liping-Hapon|Rizal, Jose]] [[Kategorya:Mga Pilipinong liping-Kastila|Rizal, Jose]] [[Kategorya:Kasaysayan ng Pilipinas|Rizal, Jose]] [[Kategorya:Mga makata|Rizal, Jose]] [[Kategorya:Mga Pilipinong manggagamot]] [[Kategorya:Mga nobelista]] [[Kategorya:Mga pintor mula sa Pilipinas]] [[Kategorya:Pilipinong manlilikha]] [[Kategorya:Mga rebolusyonaryo mula sa Pilipinas]] fft4634wiximiu4d6pr71zdjzp8yxi7 0 2041 2166407 2166325 2025-06-27T03:04:55Z AsianStuff03 125864 Kinansela ang pagbabagong 2166325 ni [[Special:Contributions/Rude.Atmosphere1163|Rude.Atmosphere1163]] ([[User talk:Rude.Atmosphere1163|Usapan]]): Bandalismo 2166407 wikitext text/x-wiki [[File:1873_Pierre_Auguste_Cot_-_Spring.jpg|thumb|Pierre Auguste Cot (1873)]] :''Ang artikulong ito ay tungkol sa pag-ibig bilang emosyon. Tingnan ang [[Pag-IBIG Fund]] para sa impormasyon tungkol sa organisasyong pabahay ng [[Pamahalaan|gobyerno]] ng Pilipinas.'' {{Love sidebar}} Ang '''pag-ibig''' ay maraming kahulugan mula sa ilang bagay na nagbibigay konting ligaya ("naibigan ang isang pelikula") hanggang sa pagbuwis ng buhay ([[pagkabayani]]). Maaari na isang masidhing damdamin ng [[pagtingin]] ang kahulugan nito, isang [[emosyon]] o nasa estado ng emosyon. Sa pangkaraniwang gamit, madalas na tumutukoy ito sa puppy love o interpersonal na pagmamahal. Marahil sa malaking kaugnayan nito sa [[sikolohiya]], karaniwang tema ito sa [[sining]]. Mayroong kuwentong pag-ibig ang karamihan sa modernong mga [[pelikula]] at tungkol din sa pag-ibig ang karamihan sa mga awiting sikat o [[pop music|musikang pop]]. Ang pag ibig ay gawa gawa lamang ng mga illuminati. Sa [[relihiyon]], partikular na sa [[Kristiyanismo]], ang pag-ibig ang pinakadakilang biyaya o regalo ng [[Diyos]] sa [[tao]]; ayon sa [[Bibliya]] walang tao ang nabubuhay ng walang pag-ibig. == Mga pagbanggit == Ayon sa aklat ni [[San Pablo]] sa kaniyang [[Unang Sulat sa mga Taga-Corinto]] 13: 1-13: {{Quote|"''Ang pag-ibig ay matiisin... may magandang loob;... Ang pag-ibig ay handang ibuwis ang kanyang buhay para sa Kanyang mianmahal... hindi nananaghili, hindi nagmamapuri, hindi palalo; hindi lumalabag sa kagandahang-asal, di naghahanap ng para sa sarili, di nagagalit, di nag-iisip ng masama; hindi natutuwa sa kasamaan, ngunit ikinagagalak ang katotohanan...''" Idinagdag pa niyang "''Ang pag-ibig ay di kailanman magmamaliw...''" Ayon pa rin kay San Pablo, may tatlong bagay na mananatili: ang [[pananampalataya]], ang [[pag-asa]], at ang pag-ibig; subalit pinakadakila sa mga ito ang pinakahuli: ang pag-ibig.<ref name=Biblia>{{cite-Biblia|Tungkol sa Pag-ibig, 1 Corinto 13: 1-13}}, pahina 1679.</ref>}} == Mga uri ng pag-ibig ayon sa Lumang Griyego == * ''Eros'' - pagmamahalan sa pagitan ng dalawang tao * ''[[Storge]]'' - pagmamahal sa pamilya * ''[[Philia]]'' - pagmamahal sa pagitan ng magkakaibigan * ''[[Agape]]'' - pagmamahal sa Diyos * ''Filial'' - nagmamahal sapagkat siya rin ay minamahal bilang kapalit == Mga wika ng pag-ibig == * ''Haplos o Haplos ng Pagmamahal'' * ''Regalo, Pagbibigay ng Regalo o Pagtanggap ng Regalo'' * ''Paglilingkod'' * ''Pasalita'' * ''Oras'' * ''Pagtatalik'' * ''Pamilya'' ==Tingnan din== *[[Nais]] == Mga sanggunian == {{reflist}} {{stub|Pag-ibig}} [[Kaurian:Pansariling buhay|Ibigpag]] [[Kaurian:Pag-ibig| ]] 7zgffbq2ex9y1fdd55whdm08k2wp9g3 0 2306 2166472 2107168 2025-06-27T07:38:42Z JhayAr23 151522 Ginawang “ay nagbibigay-daan” ang “magbigay daan” para sa tamang banghay ng pandiwa, at inayos ang pagkakasunod ng “medyo” para sa wastong pag-uugnay sa pang-uri. 2166472 wikitext text/x-wiki {{Infobox country | conventional_long_name = Republika ng Austria | common_name = Austria | native_name = {{native name|de|Republik Österreich}} | image_flag = Flag of Austria.svg | image_coat = Austria Bundesadler.svg | anthem = {{nowrap|{{lang|de|[[Bundeshymne der Republik Österreich]]}}}}<br/>"Himnong Pederal ng Republika ng Austria"{{parabr}}{{center|[[File:Land der Berge Land am Strome instrumental.ogg]]}} | image_map = [[File:EU-Austria.svg|upright=1.15|frameless]] | capital = [[Viena]] | coordinates = {{Coord|48|12|N|16|21|E|type:city(2,000,000)_region:AT-9}} | largest_city = kabisera | official_languages = [[Wikang Aleman|Aleman]] | demonym = [[#Demograpiya|Austriano]] | government_type = [[Parlamentaryong]] [[republikang]] [[pederal]] | leader_title1 = [[Pangulo ng Austria|Pangulo]] | leader_name1 = [[Alexander Van der Bellen]] | leader_title2 = [[Kansilyer ng Austria|Kansilyer]] | leader_name2 = [[Karl Nehammer]] | legislature = [[Parlamento ng Austria|Parlamento]] | upper_house = [[Konsehong Pederal ng Austria|Konsehong Pederal]] | lower_house = [[Pambansang Konseho ng Austria|Pambansang Konseho]] | sovereignty_type = [[Kasaysayan ng Austria|Kasaysayan]] | established_event1 = [[Dukado ng Austria|Dukado]] | established_date1 = 17 Setyembre 1156 | established_event2 = [[Arkidukado ng Austria|Arkidukado]] | established_date2 = 6 Enero 1453 | established_event3 = [[Imperyong Austriano|Imperyo]] | established_date3 = 11 Agosto 1804 | established_event4 = [[Austria-Hungriya]] | established_date4 = 30 Marso 1867 | established_event5 = [[Unang Republika ng Austria|Unang Republika]] | established_date5 = 10 Setyembre 1919 | established_event6 = [[Estadong Pederal ng Austria|Estadong Pederal]] | established_date6 = 1 Mayo 1934 | established_event7 = [[Anschluss]] | established_date7 = 13 Marso 1938 | established_event10 = [[History of Austria#The Second Republic (since 1945)|Second Republic]] | established_date10 = 27 April 1945 | established_event11 = [[Austrian State Treaty|State Treaty]] | established_date11 = 27 July 1955 | established_event12 = [[1995 enlargement of the European Union|Joined]] the [[European Union]] | established_date12 = 1 January 1995 | area_km2 = 83879 | area_rank = 113th | area_sq_mi = | percent_water = 0.84 (2015) | population_estimate = {{IncreaseNeutral}} 9,027,999<ref name="statistik-population">{{Cite web |date=8 June 2022 |title=Population by Year-/Quarter-beginning |url=https://www.statistik.at/en/statistics/population-and-society/population/population-stock/population-at-beginning-of-year/quarter |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150612161754/http://www.statistik.at/web_de/statistiken/menschen_und_gesellschaft/bevoelkerung/bevoelkerungsstand_und_veraenderung/bevoelkerung_zu_jahres-_quartalsanfang/023582.html |archive-date=12 June 2015 |access-date=8 June 2022}}</ref> | population_estimate_year = April 2022 | population_estimate_rank = 98th | population_density_km2 = 107.6 | population_density_sq_mi = 278.7 <!--Do not remove per [[Wikipedia:Manual of Style/Dates and numbers]]--> | population_density_rank = 106th | GDP_PPP = {{Increase}} $626.458&nbsp;billion<ref name="IMFWEO.AT">{{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2023/October/weo-report?c=122,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2020&ey=2028&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |title=World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Austria) |publisher=[[International Monetary Fund]] |website=IMF.org |date=10 October 2023 |access-date=11 October 2023}}</ref> | GDP_PPP_year = 2023 | GDP_PPP_rank = 43rd | GDP_PPP_per_capita = {{Increase}} $69,069<ref name="IMFWEO.AT" /> | GDP_PPP_per_capita_rank = 14th | GDP_nominal = {{Increase}} $526.182&nbsp;billion<ref name="IMFWEO.AT" /> | GDP_nominal_year = 2023 | GDP_nominal_rank = 33rd | GDP_nominal_per_capita = {{Increase}} $58,013<ref name="IMFWEO.AT" /> | GDP_nominal_per_capita_rank = 17th | Gini = 26.7 | Gini_year = 2021 | Gini_change = decrease | Gini_ref = <ref name="eurogini">{{Cite web |title=Gini coefficient of equivalised disposable income – EU-SILC survey |url=https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/tessi190/default/table?lang=en |access-date=21 June 2022 |publisher=[[Eurostat]]}}</ref> | HDI = 0.916 | HDI_year = 2021 | HDI_change = increase | HDI_ref = <ref name="UNHDR">{{Cite web |date=8 September 2022 |title=Human Development Report 2021/2022 |url=https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2021-22pdf_1.pdf |access-date=8 September 2022 |publisher=[[United Nations Development Programme]] |language=en}}</ref> | HDI_rank = 25th | currency = [[Euro]] ([[Euro sign|€]]) | currency_code = EUR | time_zone = [[Central European Time|CET]] | utc_offset = +1 | utc_offset_DST = +2 | time_zone_DST = [[Central European Summer Time|CEST]] | date_format = dd/mm/yyyy | drives_on = right | calling_code = [[Telephone numbers in Austria|+43]] | cctld = [[.at]] }} Ang '''Republika ng Austria'''<ref name=UPDF>{{cite-UPDF|Austria}}</ref> (bigkas: /ós·tri·ya/, {{Lang-de|Republik Österreich}}) ay isang bansa sa [[Gitnang Europa]]. [[Vienna]] ang kabisera nito. Napapaligiran ito ng mga bansang [[Alemanya]] at [[Tsekya]] sa hilaga, [[Islobakya]] at [[Unggarya]] sa silangan, [[Islobenya]] at [[Italya]] at timog at [[Suwisa]] at Prinsipado ng [[Liechtenstein]] sa kanluran. == Heograpiya == Ang Austria ay isang higit sa lahat bulubundukin bansa dahil sa lokasyon nito sa [[Alpes|Alps]]. Ang Central Eastern Alps, Northern Limestone Alps at Southern Limestone Alps ay ang lahat bahagyang sa Austria. Sa kabuuang lugar ng Austria (83,883&nbsp;km2 o 32,385&nbsp;sq&nbsp;mi), lamang tungkol sa isang apat maaaring ituring mababang nakahiga, at tanging 32&nbsp;ng bansa ay sa ibaba 500&nbsp;metro (1,640&nbsp;talampakan). Ang Alps ng kanlurang Austria ay nagbibigay-daan sa medyo mababang lupain at kapatagan sa silangang bahagi ng bansa. Ang pinakamahabang ilog ay [[Danubio]]. Ang pinakamalaking lawa sa Austria ay lawa Neusiedl.<gallery heights="80"> Talaksan:Dachstein with Unterer Eissee, Taubenkogel und Hallstätter Gletscher.jpg|Alps, Dachstein Talaksan:Donau Linz Abend.jpg|Danubio sa Linz Talaksan:Lake Neusiedl, Rust, Burgenland, sunrise, 20220428 0548 5664.jpg|Lawa Neusiedl </gallery> == Mga lungsod == Ang pinakamalaking lungsod ay [[Viena]], Graz at Linz.<gallery heights="80"> Talaksan:Naturhistorisches Museum, Wien - Blick von Museumsquartier-9895.jpg|Viena Talaksan:16-07-06-Rathaus Graz Turmblick-RR2 0275.jpg|Graz Talaksan:Linz, Hauptplatz.jpg|Linz </gallery> ==Pamamahala== ===Mga paghahating pang-administratibo=== Bilang isang [[republikang pederal]], ang Austria ay nahahati sa [[Mga estado ng Austria|siyam na estado]] ([[Wikang Aleman|Aleman]]: Bundesländer). [[file:The States of Austria Numbered.svg|thumb|left|siyam na estado]] [[Talaksan:Austria satellite-map.jpg|thumb|Mapa Ng Austria]] [[Talaksan:Oesterreich topo.png|thumb|Isang topographic map ng Austria nagpapakita mga lungsod na may higit sa 100,000 mga naninirahan.]] {| class="wikitable sortable" style=font-size:95% |- ! # !![[Mga estado ng Austria|Estado]] !!Kabesera ! Lawak<br />{{smaller|([[Kilometrong parisukat|km²]])}} !!Popu&shy;lasyon<br />(2023) |- | 1 ||[[Burgenland]] ||[[Eisenstadt]] |style=text-align:right| 3,965 ||style=text-align:right| 301,250 |- | 2 ||[[Carinthia (estado)|Carinthia]] ||[[Klagenfurt am Wörthersee]] |style=text-align:right| 9,537 ||style=text-align:right| 568,984 |- | 3 ||[[Mababang Austria]] ||[[Sankt Pölten]] |style=text-align:right| 19,180 ||style=text-align:right| 1,718,373 |- | 4 ||[[Mataas na Austria]] ||[[Linz]] |style=text-align:right| 11,980 ||style=text-align:right| 1,428,075 |- | 5 ||[[Salzburg (estado)|Salzburg]] ||[[Salzburg]] |style=text-align:right| 7,155 ||style=text-align:right| 568,346 |- | 6 ||[[Styria]] ||[[Graz]] |style=text-align:right| 16,399 ||style=text-align:right| 1,265,198 |- | 7 ||[[Tyrol (estado)|Tyrol]] ||[[Innsbruck]] |style=text-align:right| 12,648 ||style=text-align:right| 771,304 |- | 8 ||[[Vorarlberg]] ||[[Bregenz]] |style=text-align:right| 2,602 ||style=text-align:right| 406,395 |- | 9 ||colspan=2| [[Vienna]] |style=text-align:right| 415 ||style=text-align:right| 1,982,097 |} == Mga sanggunian == {{reflist}} {{EU countries and candidates}} {{Europa}} [[Kategorya:Austria| ]] [[Kategorya:Mga estadong-kasapi ng Unyong Europeo]] [[Kategorya:Mga bansa sa Europa]] {{stub|Bansa|Awstriya}} prsugh9ui9vf8zwzwzv7138nq3lb0mv 0 2426 2166419 2154668 2025-06-27T03:36:10Z AsianStuff03 125864 /* Pamahalaan */Capital letter 2166419 wikitext text/x-wiki {{Infobox country | conventional_long_name = Republika ng Albanya | common_name = Albanya | native_name = {{native name|sq|Republika e Shqipërisë}} | image_flag = Flag of Albania.svg | image_coat = [[File:Coat of arms of Albania.svg|60px]] | motto = {{lang|sq|Ti Shqipëri, më jep nder, më jep emrin Shqipëtar}}<br/>"Ikaw Albanya, nagbibigay sa'kin dangal, nagbibigay sa'kin ng ngalang Albanes" | anthem = {{lang|sq|[[Himni i Flamurit]]}}<br>"Himno sa Watawat"{{parabr}}{{center|[[File:Hymni i Flamurit instrumental.ogg]]}} | image_map = [[File:Location_Albania_Europe.png|225px|frameless]] | capital = [[Tirana]] | coordinates = {{Coord|41|19|N|19|49|E|type:city(557,000)_region:AL-11}} | largest_city = kabisera | official_languages = [[Wikang Albanes|Albanes]] | demonym = [[#Demograpiya|Albanes]] | government_type = {{nowrap|[[Unitaryong]] [[republikang]]}} [[parlamentaryo]] | leader_title1 = [[Pangulo ng Albanya|Pangulo]] | leader_name1 = [[Bajram Begaj]] | leader_title2 = [[Punong Ministro ng Albanya|Punong Ministro]] | leader_name2 = [[Edi Rama]] | legislature = [[Parlamento ng Albanya|Parlamento]] | sovereignty_type = [[Kasarinlan]] | sovereignty_note = mula sa {{flagicon|Ottoman Empire}} [[Imperyong Otomano]] | established_event1 = [[Pagpapahayag ng Kasarinlan ng Albanya|Deklarasyon]] | established_date1 = 28 Nobyembre 1912 | established_event2 = [[Prinsipalidad ng Albanya|Prinsipalidad]] | established_date2 = 7 Marso 1914 | established_event3 = Prinsipalidad | established_date3 = 31 Enero 1925 | established_event4 = Republika | established_date4 = 2 March 1444 | established_event5 = Kaharian | established_date5 = 1 Setyembre 1928 | established_event6 = Protektoradong Italyano | established_date6 = 9 Abril 1939 | established_event7 = Okupasyong Nazi | established_date7 = 14 Setyembre 1943 | established_event8 = [[Sosyalistang Republikang Bayan ng Albanya|Sosyalistang Estado]] | established_date8 = 11 Enero 1946 | established_event9 = Kasalukuyang Republika | established_date9 = 29 Abril 1991 | area_km2 = 28,748 | area_sq_mi = 11,100 | area_rank = ika-140 <!-- Area rank should match [[List of countries and dependencies by area]] --> | percent_water = 4.7 | population_estimate = {{DecreaseNeutral}} 2,793,592 | population_estimate_year = January 2022 | population_census = 2,821,977 | population_census_year = 2011 | population_density_km2 = 97 | population_density_sq_mi = 252 | population_density_rank = | GDP_PPP = {{increase}} $51.1&nbsp;bilyon | GDP_PPP_rank = ika-118 | GDP_PPP_year = 2022 | GDP_PPP_per_capita = {{increase}} $17,858 | GDP_PPP_per_capita_rank = ika-85 | GDP_nominal = {{decrease}} $18.25&nbsp;bilyon | GDP_nominal_rank = ika-125 | GDP_nominal_year = 2022 | GDP_nominal_per_capita = {{decrease}} $6,369 | GDP_nominal_per_capita_rank = ika-96 | Gini_year = 2019 | Gini = 34.3<!-- number only --> | Gini_change = decrease | HDI_year = 2021<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year --> | HDI_change = increase<!-- increase/decrease/steady --> | HDI = 0.796<!-- number only --> | HDI_rank = ika-67 | currency = [[Lek ng Albanya|Lek]] | currency_code = ALL | patron_saint = [[Our Lady of Good Counsel]] | time_zone = [[Central European Time|CET]] | utc_offset = +1 | time_zone_DST = [[Central European Summer Time|CEST]] | utc_offset_DST = +2 | drives_on = kanan | calling_code = +355 | cctld = [[.al]] }} Ang '''Albanya''' ([[Wikang Albanes|Albanes]]: ''Shqipëri'' o ''Shqipëria''), opisyal na '''Republika ng Albanya''', ay bansang nasa [[Balkanikong Tangway]] ng [[Timog-Silangang Europa]]. Matatagpuan ito sa [[Dagat Adriatiko]] at [[Dagat Honiko|Honiko]] sa loob ng [[Mediteraneo]], at hinahangganan ng [[Montenegro]] sa hilagang-kanluran, [[Kosovo]] sa hilagang-silangan, [[Hilagang Masedonya]] sa silangan, at [[Gresya]] sa timog; nagbabahagi rin ito ng mga limitasyong maritimo sa [[Italya]] sa kanluran. Sumasaklaw ito ng lawak na 28,748&nbsp;km² at tinatahanan ng 2.7 milyong mamamayan. Ang kabisera at pinakamalaking lungsod nito ay [[Tirana]]. == Pamahalaan == Ang Albanya ay nahahati sa 12 administratibong kondado o prepektura at 373 munisipalidad. [[File:AlbaniaNumberedPrefectures.svg|right|380px|Mga kondado ng Albanya]] {| class="wikitable" |- ! !! [[Mga kondado ng Albanya|Mga kondado]] ! [[Mga distrito ng Albanya|Mga distrito]] ! [[Mga distrito ng Albanya|Mga munisipalidad]] ! [[Talaan ng mga lungsod ng Albanya|Mga lungsod]] ! [[Mga pamayanan ng Albanya|Mga lokalidad]] |- | 1 || [[Kondado ng Berat|Berat]] | [[Distrito ng Berat|Berat]]<br/>[[Distrito ng Kuçovë|Kuçovë]]<br/>[[Distrito ng Skrapar|Skrapar]] | 2<br/>1<br/>2 | 10<br/>2<br/>8 | 122<br/>18<br/>105 |- | 2 || [[Kondado ng Dibër|Dibër]] | [[Distrito ng Bulqizë|Bulqizë]]<br/>[[Distrito ng Dibër|Dibër]]<br/>[[Distrito ng Mat|Mat]] | 1<br/>1<br/>2 | 7<br/>14<br/>10 | 63<br/>141<br/>76 |- | 3 || [[Kondado ng Durrës|Durrës]] | [[Distrito ng Durrës|Durrës]]<br/>[[Distrito ng Krujë|Krujë]] | 4<br/>2 | 6<br/>4 | 62<br/>44 |- | 4 || [[Kondado ng Elbasan|Elbasan]] | [[Distrito ng Elbasan|Elbasan]]<br/>[[Distrito ng Gramsh|Gramsh]]<br/>[[Distrito ng Librazhd|Librazhd]]<br/>[[Distrito ng Peqin|Peqin]] | 3<br/>1<br/>2<br/>1 | 20<br/>9<br/>9<br/>5 | 177<br/>95<br/>75<br/>49 |- | 5 || [[Kondado ng Fier|Fier]] | [[Distrito ng Fier|Fier]]<br/>[[Distrito ng Lushnjë|Lushnjë]]<br/>[[Distrito ng Mallakastër|Mallakastër]] | 3<br/>2<br/>1 | 14<br/>14<br/>8 | 117<br/>121<br/>40 |- | 6 || [[Kondado ng Gjirokastër|Gjirokastër]] | [[Distrito ng Gjirokastër|Gjirokastër]]<br/>[[Distrito ng Përmet|Përmet]]<br/>[[Distrito ng Tepelenë|Tepelenë]] | 2<br/>2<br/>2 | 11<br/>7<br/>8 | 96<br/>98<br/>77 |- | 7 || [[Kondado ng Korçë|Korçë]] | [[Distrito ng Devoll|Devoll]]<br/>[[Distrito ng Kolonjë|Kolonjë]]<br/>[[Distrito ng Korçë|Korçë]]<br/>[[Distrito ng Pogradec|Pogradec]] | 1<br/>2<br/>2<br/>1 | 4<br/>6<br/>14<br/>7 | 44<br/>76<br/>153<br/>72 |- | 8 || [[Kondado ng Kukës|Kukës]] | [[Distrito ng Has|Has]]<br/>[[Distrito ng Kukës|Kukës]]<br/>[[Distrito ng Tropojë|Tropojë]] | 1<br/>1<br/>1 | 3<br/>14<br/>7 | 30<br/>89<br/>68 |- | 9 || [[Kondado ng Lezhë|Lezhë]] | [[Distrito ng Kurbin|Kurbin]]<br/>[[Distrito ng Lezhë|Lezhë]]<br/>[[Distrito ng Mirditë|Mirditë]] | 3<br/>1<br/>2 | 4<br/>9<br/>5 | 26<br/>62<br/>80 |- | 10 || [[Kondado ng Shkodër|Shkodër]] | [[Distrito ng Malësi e Madhe|Malësi e Madhe]]<br/>[[Distrito ng Pukë|Pukë]]<br/>[[Distrito ng Shkodër|Shkodër]] | 1<br/>2<br/>2 | 5<br/>8<br/>15 | 56<br/>75<br/>141 |- | 11 || [[Kondado ng Tirana|Tirana]] | [[Distrito ng Kavajë|Kavajë]]<br/>[[Distrito ng Tirana|Tirana]] | 2<br/>3 | 8<br/>16 | 65<br/>154 |- | 12 || [[Kondado ng Vlorë|Vlorë]] | [[Distrito ng Delvinë|Delvinë]]<br/>[[Distrito ng Sarandë|Sarandë]]<br/>[[Distrito ng Vlorë|Vlorë]] | 1<br/>2<br/>4 | 3<br/>7<br/>9 | 38<br/>62<br/>99 |} [[Talaksan:Albania space.jpg|thumb]] == Albanya sa panitikan == Sa ''[[Florante at Laura]]'' ni [[Francisco Balagtas|Balagtas]], ang ''Albanya'' ang bansa nina Florante, Laura, at [[Konde]] Adolfo. == Mga sanggunian == {{reflist}} {{Europa}} [[Kategorya:Albanya]] [[Kategorya:Mga bansa sa Europa]] {{stub|Bansa|Heograpiya|Panitikan}} l3j1c9htilegujmms2k8v0ttauewdgp 0 2544 2166477 2156518 2025-06-27T07:45:37Z JhayAr23 151522 Inalis ang gitling sa “ika-apat” para sa tamang baybay, at idinagdag ang “sa” upang buuin ang pariralang “paggugol sa panghukbo.” 2166477 wikitext text/x-wiki {{Infobox country | common_name = Reyno Unido | conventional_long_name = Reyno Unido ng Gran Britanya at Hilagang Irlanda | native_name = {{native name|en|United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland}} | image_flag = Flag of the United Kingdom.svg | image_coat = Royal Coat of Arms of the United Kingdom.svg | anthem = ''[[God Save the King]]''<br />"Diyos Iligtas ang Hari" <br /><div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">[[File:United States Navy Band - God Save the Queen.oga]]</div> | image_map = [[File:Europe-UK.svg|200px]] | map_caption = Pangunahing lupain ng Reyno Unido. <br />[[File:Territorial waters - United Kingdom.svg|frameless|upright=1.15]]<br/>Pandaigdigang teritoryong saklaw ng Reyno Unido kasama ang mga dependensiya ng korona, teritoryo sa ibayong dagat, at pag-aangkin nito sa [[Antartika]]. | capital = [[Londres]] | coordinates = {{coord|51|30|N|0|7|W|type:city}} | largest_city = [[Londres]] | languages_type = Wikang opisyal<br /> {{nobold|at pambansa}} | languages = [[Wikang Ingles|Ingles]] | ethnic_groups = {{Unbulleted list|item_style=white-space:nowrap; |87.1% Puti |7.0% Asyatiko |3.0% Itim |2.0% Halo-Halo |0.9% Iba pa }} | ethnic_groups_year = woqq | religion = {{Unbulleted list|59.5% [[Kristiyanismo]]|25.7% Irelihiyoso|4.4% [[Islam]]|1.3% [[Hinduismo]]|0.7% [[Sikhismo]]|0.4% [[Hudaismo]]|0.4% [[Budismo]]|0.4% Iba pa|7.2% Walang Kasagutan}} | religion_year = 2011 | p1 = Reyno Unido ng Gran Britanya at Irlanda | demonym = Britaniko | membership = [[Inglatera]]{{*}}[[Eskosya]]<br />[[Gales]]{{*}}[[Hilagang Irlanda]] | membership_type = Bayang konstituyente | government_type = {{nowrap|[[Estadong unitaryo|Unitaryong]] [[parlamento|parlamentaryong]]}}<br />[[monarkiyang konstitusyonal]] | leader_title1 = Monarko | leader_name1 = [[Carlos III ng Reyno Unido|Carlos III]] | leader_title2 = [[Punong Ministro ng Reyno Unido|Punong Ministro]] | leader_name2 = [[Keir Starmer]] | legislature = Parlamento | upper_house = Kapulungan ng mga Panginoon | lower_house = Kapulungan ng mga Karaniwan | sovereignty_type = [[History of the formation of the United Kingdom|Formation]] | established_event1 = [[Laws in Wales Acts]] | established_date1 = 1535 and 1542 | established_event2 = [[Union of the Crowns]] | established_date2 = 24 March 1603 | established_event3 = [[Acts of Union of England and Scotland]] | established_date3 = 1 May 1707 | established_event4 = [[Acts of Union of Great Britain and Ireland]] | established_date4 = 1 January 1801 | established_event5 = [[Irish Free State Constitution Act]] | established_date5 = 5 December 1922 | area_km2 = 242495 | area_rank = ika-78 | area_sq_mi = 93628 | percent_water = 1.51 (2015) | population_estimate = {{IncreaseNeutral}} 67,081,000 | population_census = 63,182,178 | population_estimate_year = 2020 | population_estimate_rank = ika-21 | population_census_year = 2011 | population_census_rank = ika-22 | population_density_km2 = 270.7 | population_density_sq_mi = 701.2 | population_density_rank = ika-50 | GDP_PPP = {{increase}} $3.752&nbsp;trilyon | GDP_PPP_year = 2022 | GDP_PPP_rank = ika-8 | GDP_PPP_per_capita = {{increase}} $55,301 | GDP_PPP_per_capita_rank = ika-28 | GDP_nominal = {{increase}} $3.376&nbsp;trilyon | GDP_nominal_year = 2022 | GDP_nominal_rank = ika-6 | GDP_nominal_per_capita = {{increase}} $49,761 | GDP_nominal_per_capita_rank = ika-25 | Gini = 36.6 | Gini_year = 2019 | Gini_change = increase | Gini_rank = ika-33 | HDI = 0.932 | HDI_year = 2019 | HDI_change = increase | HDI_rank = ika-13 | currency = [[Librang esterlina]] | currency_code = GBP | utc_offset = {{sp}} | time_zone = [[Greenwich Mean Time]], [[Western European Time|WET]] | utc_offset_DST = +1 | time_zone_DST = [[British Summer Time]], [[Western European Summer Time|WEST]] | date_format = {{abbr|dd|day}}/{{abbr|mm|month}}/{{abbr|yyyy|year}}<br />{{abbr|yyyy|year}}-{{abbr|mm|month}}-{{abbr|dd|day}}&nbsp;([[Anno Domini|AD]]) | drives_on = kaliwa<br />kanan (sa [[Gibraltar]] at [[Teritoryong Britaniko ng Karagatang Indiko]]) | calling_code = [[Numerong pantelepono ng Reyno Unido|+44]] | cctld = [[.uk]] | flag_p1 = Flag of the United Kingdom.svg | today = }} Ang '''Reyno Unido''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''United Kingdom''), opisyal na '''Reyno Unido ng Gran Britanya at Hilagang Irlanda''', karaniwang tinatawag na '''Britanya''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''Britain''), at dinadaglat bilang '''RU''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''UK''), ay bansang kapuluan na pangunahing matatagpuan sa hilagang-kanlurang [[Europa|Europang kontinental]]. Pinapaligiran ito ng [[Karagatang Atlantiko]] sa hilaga't kanluran, [[Dagat Hilaga]] sa silangan, [[Dagat Irlandes]] sa kanluran, at [[Bambang ng Inglatera]] sa timog, nagbabahagi rin ito ng limitasyong lupain sa [[Republika ng Irlanda]]. Sumasaklaw ng halos 242,495 km², ito ang pinakamalaking bansa sa [[Europa]] at [[Kanlurang Emisperyo]]. Mayroon itong populasyon ng mahigit 67 milyong tao. Ang kabisera at pinakamalaking lungsod nito ay [[Londres]]. Ang UK ay isang kahariang may saligang-batas na may [[Pambatasang Pamamaraan|pambatasang pamamaraan]]. Ang pununglunsod nito ay [[Londres]]. Ito ay binubuo ng apat na danay: [[Ingglatera|Inglatera]], [[Eskosya]], [[Gales]], at [[Hilagang Irlanda]]. Ang huling tatlo ay may mga kinatawang pangasiwaan, na may kanya-kanyang kapangyarihan,<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/education/7859034.stm |title= Fall in UK university students |work= BBC News |date = 29 Enero 2009}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.transport-research.info/web/countryprofiles/uk.cfm |title=Country Overviews: United Kingdom |publisher=Transport Research Knowledge Centre |accessdate=28 Marso 2010 |archive-date=4 Abril 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100404062853/http://www.transport-research.info/web/countryprofiles/uk.cfm |url-status=dead }}</ref> sa kani-kanilang mga pununglunsod, [[Edinburgh|Edimburgo]], [[Cardiff]], at [[Belfast]]. Mayroong tatlong [[Sakupbayan ng Kaputungan]] ang UK. Ito ay ang [[Guernsey]], [[Jersey]], at ang [[Pulo ng Man]].<ref>{{cite web |url=http://www.direct.gov.uk/en/Governmentcitizensandrights/LivingintheUK/DG_10012517 |title=Key facts about the United Kingdom |accessdate=3 Mayo 2011 |publisher=[[Directgov]] |quote=The full title of this country is 'the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland'. 'The UK' is made up of England, Scotland, Wales, and Northern Ireland. 'Britain' is used informally, usually meaning the United Kingdom. 'Great Britain' is made up of England, Scotland and Wales. The Channel Islands and the Isle of Man are not part of the UK. |archive-date=15 Oktubre 2012 |archive-url=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20121015000000/http://www.direct.gov.uk/en/Governmentcitizensandrights/LivingintheUK/DG_10012517 |url-status=dead }}</ref> Ngunit ang mga ito ay hindi bahagi ng UK ayon sa saligang-batas. Mayroon ding labing-apat na mga [[Sakupbayan ng Britanya sa Ibayong-dagat]].<ref>{{cite web |url= http://www.fco.gov.uk/en/about-us/what-we-do/overseas-territories |title= Working with Overseas Territories |publisher= [[Foreign and Commonwealth Office]] |accessdate= 3 Mayo 2011}}</ref> Ito ay ang mga nalabi ng Sasakharing Britaniko na noong ika-19 hanggang ika-20 dantaon, ay ito ang pinakamalaking sasakhari sa kasaysayan kung kailan nasakop nito ang halos isang-kapat na bahagi ng daigdig. Hanggang ngayon, makikita pa rin ang pangingibabaw ng kapangyarihan ng Britanya sa [[Wikang Ingles|wika]], [[Kultura ng United Kingdom|kalinangan]], at [[Batas Panlahat|pamamaraang pambatas]] sa mga dating sakupbayan nito. Ang UK ay isang [[maunlad na bansa]]. Ito ay ika-6 sa may pinakamalaking agimat sa pasapyaw na [[Kabuuan ng Gawang Katutubo|KGK]] at ika-8 sa may [[Kapantayan ng Lakas ng Pagbili]] (KLP). Ito ang kauna-unahang bansa na naging maunlad at pinakamakapangyarihan noong ika-19 at unang bahagi ng ika-20 dantaon.<ref>{{cite book |title= The First Industrial Nation: the Economic History of Britain, 1700–1914 |url= https://archive.org/details/firstindustrialn00unse |publisher= Routledge |location =London |author=Mathias, P. |year=2001 |isbn=0-415-26672-6}}</ref> Matatawag pa ring makapangyarihan ang UK na may mapakukundanganang kapangyarihan sa agimat, kalinangan, panghukbo, agham, at banwahan ng daigdig.<ref>{{cite news |url= http://www.theaustralian.com.au/news/opinion/cameron-has-chance-to-make-uk-great-again/story-e6frg6zo-1225866975992 |author=Sheridan, Greg |title=Cameron has chance to make UK great again |accessdate=23 Mayo 2011 |work=The Australian |location =Sydney |date =15 Mayo 2010}}</ref><ref>{{cite news |url= http://www.independent.co.uk/news/uk/home-news/britain-is-now-most-powerful-nation-on-earth-8326452.html |author=Dugan, Emily |title=Britain is now most powerful nation on earth |accessdate= 18 Nobyembre 2012 |work=The Independent |location =London |date = 18 Nobyembre 2012}}</ref> Kinikilala ito bilang bansang may sandatang nuklear. Ito rin ang ikaapat sa daigdig na may pinakamalaking paggugol sa panghukbo.<ref>{{cite web |url=http://www.sipri.org/research/armaments/milex/resultoutput/15majorspenders |title=The 15 Major Spender Countries in 2011 |work=Military Expenditures |publisher=[[Stockholm International Peace Research Institute]] |accessdate=3 Mayo 2012 |archive-date=28 Marso 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100328104327/http://www.sipri.org/research/armaments/milex/resultoutput/15majorspenders |url-status=dead }}</ref> Ang UK ay [[Mga Panatilihang Kasapi ng Kapulungang Pangkatiwasayan ng Mga Nagkakaisang Bansa|panatilihang kasapi]] ng [[Kapulungang Pangkatiwasayan ng Mga Nagkakaisang Bansa]] simula sa pagkakatatag nito noong 1946. Simula noong 1973, naging kasapi rin ito ng [[Pamayanang Agimat ng Europa]] at ang humalinhin dito, ang [[Samahang Europeo]]. Ang iba pa nitong kinasasapian ay ang [[Kapamansaan ng mga Bansa]], [[Konseho ng Europa|Kapulungan ng Europa]], [[Pangkat ng Pito (P7)|P7]], [[Pangkat ng Walo (P8)|P8]], [[Pangkat ng Dalawampu (P20)|P20]], [[Kapisanan ng Kasunduan sa Hilagang Atlantiko|KKHA]], [[Kapisanan para sa Pakikipagtulungan sa Ekonomiya at Pagpapaunlad|KPEP]], at ang [[Kapisanan ng Pandaigdigang Kalakalan|KPK]]. == Palamuhatan at katawagan == {{anchor|Etymology}}<!--linked-->{{See also|Britanya (ngalan ng pook)|Katawagan sa Kalakhang Britanya|Katawagan sa Kapuluang Britaniko}} Nakahayag sa [[Mga Batas ng Samahan 1707]] na ang Ingglatera at Eskosya ay "kasapi sa iisang kaharian sa Ngalan ng Kalakhang Britanya".<ref>{{cite web |url= http://www.scotshistoryonline.co.uk/union.html |title= Treaty of Union, 1706 |publisher= Scots History Online |accessdate= 23 Agosto 2011 |archive-date= 12 Hulyo 2002 |archive-url= https://web.archive.org/web/20020712045730/http://www.scotshistoryonline.co.uk/union.html |url-status= dead }}</ref><ref>{{cite book |url= http://books.google.com/?id=LYc1tSYonrQC&pg=PA165 |title= Constitutional & Administrative Law |page=165 |author= Barnett, Hilaire |author2=Jago, Robert |edition=8th |year=2011 |isbn=978-0-415-56301-7 |publisher=Routledge |location =Abingdon }}</ref><ref group="tala">Ihambing sa bahagi 1 ng [[Mga Batas ng Samahan 1800]]: "ang mga Kaharian ng Kalakhang Britanya at Ireland ay...pagbubuklurin sa iisang Kaharian sa Ngalan ng "United Kingdom ng Kalakhang Britanya at Ireland"".</ref> Noong ika-18 dantaon, impormal ang paggamit ng "Pinagkaisang Kaharian" at minsanan na ring tinukoy ang UK bilang "Pinagkaisang Kaharian ng Kalakhang Britanya".<ref>{{cite web |url= http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ab07 |title=History of Great Britain (from 1707) |authorlink=Bamber Gascoigne |author=Gascoigne, Bamber |publisher=History World |accessdate= 18 Hulyo 2011}}</ref> Noong 1801, pinagkaisa ng [[Mga Batas ng Samahan 1800]] ang mga kaharian ng [[Kaharian ng Gran Britanya|Kalakhang Britanya]] at [[Kaharian ng Ireland|Irlanda]]. Dito unang ginamit ang katawagang Nagkakaisang Kaharian ng Kalakhang Britanya at Irlanda.<ref>{{cite web |url= http://www.parliament.uk/about/living-heritage/evolutionofparliament/legislativescrutiny/ |title=Acts of Union 1707 |publisher=UK Parliament |accessdate= 21 Hulyo 2011}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.scottish.parliament.uk/vli/visitingHolyrood/union_exhibition.pdf |title=Making the Act of Union 1707 |publisher=Scottish Parliament |accessdate= 21 Hulyo 2011}}</ref><ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/country_profiles/7327029.stm |title=England&nbsp;– Profile |publisher=BBC |accessdate=21 Hulyo 2011 |date= 10 Pebrero 2011}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.history.org.uk/resources/he_resource_730_9.html |title=The Creation of the United Kingdom of Great Britain in 1707 |publisher=[[Historical Association]] |accessdate=21 Hulyo 2011 |archive-date=2011-05-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110515023116/http://www.history.org.uk/resources/he_resource_730_9.html |url-status=dead }}</ref> Ang katawagang "Nagkakaisang Kaharian ng Kalakhang Britanya at Kahilagaang Irlanda" ay ginamit noong 1927 ayon sa [[Batas sa Karapatang Makahari at Parlamentaryo|Batas sa Karapatang Maharlika at Pambatasan]]. Ito ang nagsilbing pagkilala sa [[kasarinlan]] ng [[Malayang Pamahalaang Irlandes]] at sa pagkakahati ng Irlanda noong 1922. Dahil dito, ang Kahilagaang Irlanda ay ang tanging bahagi ng pulo ng Irlanda na nananatiling sakop ng UK.<ref>{{cite book | title=The Irish Civil War 1922–23 | url=https://archive.org/details/irishcivilwar1920000cott | author=Cottrell, P. | year=2008 | page=[https://archive.org/details/irishcivilwar1920000cott/page/85 85] | isbn=1-84603-270-9}}</ref> Bagaman tinatawag ang Nagkakaisang Kaharian bilang isang ganap na malayang bansa, ang Ingglatera, Eskosya, Gales, at (mas pinagtatalunang) Kahilagaang Irlanda ay tinatawag ding mga 'bansa' kahit hindi ito mga malalaya.<ref>[http://books.google.com/?id=gPkDAQAAIAAJ Population Trends, Issues 75&ndash;82, p.38], 1994, UK Office of Population Censuses and Surveys</ref> Ang Eskosya, Gales, at Kahilagaang Irlanda ay may mga sari-sariling pamahalaan. Ayon sa pook-sapot ng Punong Tagapangasiwa, ginamit ang katagang "mga bansa sa loob ng isang bansa" upang isalarawan ang Nagkakaisang Kaharian. Ang pagsasalaysay sa katawagan sa Kahilagaang Irlanda ay "maaaring maging puno ng pagtatalo at kung anuman ang napiling gamitin ng isa ay maisisiwalat ang kanyang hinihirang kabanwahan."<ref>{{Cite book |last1 =Whyte |first1 =John |authorlink1=John Henry Whyte|last2= FitzGerald |first2 =Garret| authorlink2=Garret FitzGerald|year=1991 |title= Interpreting Northern Ireland |location= Oxford |publisher= Clarendon Press |isbn= 978-0-19-827380-6}}</ref> Mas naaangkop gamitin sa Kahilagaang Irlanda ang mga katawagang "danay" o "lalawigan" . Ang Britanya naman ay ginagamit bilang maikling katawagan sa Nagkakaisang Kaharian. Ang [[Kalakhang Britanya]] ay mariing tumutukoy lamang sa pangunahing pulo ng Ingglatera, Eskosya, at Gales.<ref>{{cite news | url=http://www.guardian.co.uk/styleguide/page/0,,184840,00.html | title=Guardian Unlimited Style Guide | publisher=Guardian News and Media Limited | year=2007 | accessdate=23 Agosto 2011 | location=London | date=19 Disyembre 2008 | archiveurl=https://archive.today/20120524233858/http://www.guardian.co.uk/styleguide/b | archivedate=2012-05-24 | url-status=live }}</ref><ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/programmes/radio_newsroom/1099593.stm#g| title=BBC style guide (Great Britain)| accessdate=23 Agosto 2011 |work=BBC News| date= 19 Agosto 2002}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.direct.gov.uk/en/Governmentcitizensandrights/LivingintheUK/DG_10012517 |title=Key facts about the United Kingdom |accessdate=24 Agosto 2011 |work=Government, citizens and rights |publisher=HM Government |archive-date=15 Oktubre 2012 |archive-url=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20121015000000/http://www.direct.gov.uk/en/Governmentcitizensandrights/LivingintheUK/DG_10012517 |url-status=dead }}</ref> Gayunman, sa banyagang pagtutukoy, lalo na sa Nagkakaisang Pamahalaan, ang Kalakhang Britanya ay maaaring singkahulugan ng Nagkakaisang Kaharian.<ref>[http://www.merriam-webster.com/dictionary/great%20britain Merriam-Webster Dictionary Online Definition of ''Great Britain'']</ref><ref>[[New Oxford American Dictionary]]: "Great Britain: England, Wales, and Scotland considered as a unit. The name is also often used loosely to refer to the United Kingdom."</ref> Ang GB at GBR ay ang mga [[Pandaigdigang Kapisanan para sa Pagpapamantayan|pamantayan]] sa pagtatala ng bansa (tignan ang [[PKP 3166-2]] at [[PKP 3166-1 alpha-3]]). Gayon din, ang pangkat Olimpiko ng UK ay nakikipaligsahan sa katawagang "Kalakhang Britanya" o "Pangkat GB".<ref>{{cite web |title= Great Britain |url= http://www.olympic.org/great-britain|publisher=International Olympic Committee |accessdate= 10 Mayo 2011}}</ref> Ang pang-uring Britaniko ay madalas gamitin para sa mga bagay na may kaugnayan sa Nagkakaisang Kaharian. Ito ay walang tiyak na pakahulugan sa batas, bagaman ito ay ginagamit upang tukuyin ang pagkamamamayan at [[Batas sa Kabansaan ng Britanya|kabansaan]] ng UK. Gumagamit ang mga [[Lahing Britaniko|Britaniko]] ng maraming katawagan sa pagkakakilanlan ng kanilang lahi. Maaari nilang gamitin ang Britaniko, Inggles, Eskoses, Galés, Hilagang Irlandes, o Irlandes;<ref>{{cite web |url=http://www.ark.ac.uk/nilt/2010/Community_Relations/NINATID.html |title=Which of these best describes the way you think of yourself? |year=2010 |work=Northern Ireland Life and Times Survey 2010 |publisher=ARK&nbsp;– Access Research Knowledge |accessdate=1 Hulyo 2010 |archive-date=23 Septiyembre 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150923175111/http://www.ark.ac.uk/nilt/2010/Community_Relations/NINATID.html |url-status=dead }}</ref> o kapwa alinman sa dalawa.<ref>{{cite book |url= http://books.google.com/?id=u8gZklxHTMUC&pg=PA275 |title= Regionalism after regionalisation: Spain, France and the United Kingdom |pages=275&ndash;277 |author=Schrijver, Frans |publisher=Amsterdam University Press |year=2006 |isbn=978-90-5629-428-1 }}</ref> Nagpalabas ng bagong anyo ng [[Pasaporte ng Britanya|pasaporte]] ang UK noong 2006.<ref>{{cite news| url=http://www.guardian.co.uk/commentisfree/2010/dec/11/ian-jack-saddened-by-scotland-going-gaelic | location=London | work=The Guardian | first=Ian | last=Jack | title=Why I'm saddened by Scotland going Gaelic | date= 11 Disyembre 2010}}</ref> Sa unang dahon nito nakasaad sa wikang Inggles, [[Wikang Gales|Galés]], at [[Wikang Geliko Eskoses|Geliko Eskoses]] ang mahabang katawagan sa UK. Sa Gales, ito ay ''"Teyrnas Unedig Prydain Fawr a Gogledd Iwerddon"'' at ''"Teyrnas Unedig"'' naman ang sa maikli.<ref>[http://www.direct.gov.uk/cy/Governmentcitizensandrights/LivingintheUK/DG_10012517CY Ffeithiau allweddol am y Deyrnas Unedig : Directgov - Llywodraeth, dinasyddion a hawliau<!-- Bot generated title -->]</ref> Sa Geliko Eskoses, ito ay ''"Rìoghachd Aonaichte na Breatainne Mòire is Èireann a Tuath"'' at ''"Rìoghachd Aonaichte"'' naman ang sa maikli. == Kasaysayan == {{See also|Kasaysayan ng Kapuluang Britaniko}} === Bago ang taong 1707 === [[Talaksan:Stonehenge2007 07 30.jpg|thumb|right|Tinatayang tinayo ang [[Stonehenge]] sa [[Wiltshire]] noong 2500 BKP]] {{main|Kasaysayan ng Inglatera|Kasaysayan ng Gales|Kasaysayan ng Eskosya|Kasaysayan ng Irlanda|Kasaysayan ng pagkakabuo ng United Kingdom}} Ang mga [[Sinaunang Paninirahan ng Pulo ng Britaniko|daluyong ng paninirahan]] ng mga [[Taong Kro-Manyon|makabagong tao]] sa NK ay nagsimula noong 30,000 taong nakalipas.<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/wales/south_west/7069001.stm "Ancient skeleton was 'even older']". ''BBC News''. 30 Oktubre 2007. Retrieved 27 Abril 2011.</ref> Ang mga sinaunang taong ito ay tinatawag na [[Pampulong Seltiko]]. Sila ay binubuo ng mga taong [[Britaniko (makasaysayan)|Britonikong Britanya]] at [[Gelikong Irlandes]].<ref>{{cite book | title= Celtic culture: A historical encyclopedia |page= 973 |author=Koch, John T. |isbn= 978-1-85109-440-0 |year=2006 |publisher= ABC-CLIO |location=Santa Barbara, CA}}</ref> Nagsimula ang [[Panlulupig ng Romano sa Britanya|panlulupig ng mga Romano]] noong taong 43 KP. Nagtagal ito ng 400 taong [[Romanong Britanya|pananakop sa katimugang Britanya]]. Sinundan naman ito ng pananalakay ng mga [[Lipi ng mga Alemaniko|Alemanikong]] [[Anglo-Sahon]] kung kailan pinaliit nito ang mga nasasakupan ng mga Britoniko na naging [[Gales]] na lamang.<ref>{{cite encyclopedia |editor1-first=John |editor1-last=Davies|editor1-link=John Davies (historian) |editor2-first=Nigel |editor2-last=Jenkins |editor2-link=Nigel Jenkins |editor3-first=Menna |editor3-last=Baines|editor4-first=Peredur I. |editor4-last=Lynch |editor4-link=Peredur Lynch |encyclopedia=[[Encyclopaedia of Wales|The Welsh Academy Encyclopaedia of Wales]] |year=2008 |publisher=University of Wales Press |location=Cardiff |isbn=978-0-7083-1953-6 |page=915}}</ref> Sa pagkakatatag ng mga [[Anglo-Sahong Inglatera|lupaing nasakop]] ng mga '''Anglo-Sahon''', ito ay naging [[Kaharian ng Inglatera|Kaharian ng Ingglatera]] noong ika-10 dantaon. Samantala, noong ika-9 na dantaon, ang mga [[Dal Riyata|Geliko sa hilagang kanluran ng Britanya]] ay nakiisa sa mga [[Pikto]] upang itatag ang [[Kaharian ng Eskosya]].<ref>{{cite book |author= Mackie, J.D. |authorlink= J.D. Mackie |title=A History of Scotland |url= https://archive.org/details/historyofscotlan00mack_0 |location =London |publisher=Penguin |year=1991 |isbn=978-0-14-013649-4 |pages=[https://archive.org/details/historyofscotlan00mack_0/page/18 18]–19}}</ref><ref>{{cite book |author= Campbell, Ewan |title= Saints and Sea-kings: The First Kingdom of the Scots |url= https://archive.org/details/saintsseakingsfi0000camp |publisher=Canongate |location=Edinburgh |year=1999 |isbn=0-86241-874-7 |pages=[https://archive.org/details/saintsseakingsfi0000camp/page/8 8]–15}}</ref><ref>{{cite book |last= Haigh |first= Christopher |title= The Cambridge Historical Encyclopedia of Great Britain and Ireland |publisher=Cambridge University Press |year= 1990 |page= 30 |isbn= 978-0-521-39552-6}}</ref> [[Talaksan:Bayeux Tapestry WillelmDux.jpg|thumb|left|Isinasalarawan sa [[Panabing ng Bayeux]] ang mga kaganapan sa [[Digmaan ng Hastings]]]] Linusob ng mga [[Normando]] ang Ingglatera noong 1066 at [[Panlulupig ng mga Normando sa Inglatera|nasakop]] ang kalakihan ng [[Pananakop ng mga Normando sa Wales|Gales]] at [[Pananakop ng mga Normando sa Ireland|Irlanda]].<ref>{{cite book |title=Feudalism |url=https://archive.org/details/feudalism0000gans_j4b5 |author=Ganshof, F.L. |page=[https://archive.org/details/feudalism0000gans_j4b5/page/165 165] |isbn= 978-0-8020-7158-3 |publisher=University of Toronto |year=1996}}</ref> [[Himagsikang Dabidyano|Nanirahan]] sila sa Eskosya. Sila ang nagtatag ng pamamaraang [[Pyudalismo|Pagkamalaalipin]] na naging huwaran sa Hilagang Pransiya at sa kalinangan ng Normandong Pranses. Dinala rin nila ang kanilang kalinangan sa Britanya, ngunit kalauna’y linagom din ang mga [[Anglo-Normando|pampook na kalinangan]].<ref>{{cite book |title= The debate on the Norman Conquest |url= https://archive.org/details/debateonnormanco0000marj |pages=[https://archive.org/details/debateonnormanco0000marj/page/115 115]–122 |author=Chibnall, Marjorie |year=1999 |publisher= Manchester University Press |isbn= 978-0-7190-4913-2}}</ref> Tinapos ng [[Pamahayan ng Plantagenet|mga hari sa Gitnang Panahon]] ang [[panlulupig sa Gales]] ngunit hindi nagtagumpay sa [[Digmaan sa Kasarinlang Eskoses|pagsasanib ng Eskosya]]. Pagkaraan noon, napanatili ng Eskosya ang kanilang kasarinlan bagaman may paulit-ulit na [[Digmaang Anglo-Eskoses|hidwaan sa Ingglatera]]. Dahil sa mga pagmana ng mga malalaking [[Imperyo ng Angebino|sakupbayan ng Pransiya]] at sa pag-angkin ng kaputungan nito, ang mga hari ng Ingglatera ay nagkaroon din ng malalalim na hidwaan sa Pransiya, lalo na noong [[Sandaang Taong Digmaan]].<ref>Keen, Maurice. [http://www.bbc.co.uk/history/british/middle_ages/hundred_years_war_01.shtml "The Hundred Years War"]. BBC History.</ref> Nagkaroon ng hidwaang panpananampalataya ang [[Maagang Kapanahunan ng Makabagong Britanya|maagang makabagong panahon]] na nag-ugat sa [[Pagbabago]] at sa panimula ng mga pambansang simbahang [[Protestantismo sa United Kingdom|Protestante]] sa bawat bansa.<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/479892/Protestantism/41558/The-Reformation-in-England-and-Scotland The Reformation in England and Scotland] and [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/293754/Ireland/22978/The-Reformation-period Ireland: The Reformation Period & Ireland under Elizabth I], Encyclopædia Britannica Online.</ref> Ang Gales ay tuluyang [[Pagsasabatas ng Batas Gales 1535-1542|nakiisa sa Kaharian ng Ingglatera]]. Ang Irlanda naman ay natatag bilang kaharian na may samahang pangsarili sa kaputungan ng Ingglatera. Sa Kahilagaang Irlanda, sinamsam ang mga malalayang lupain ng mga maririlag na Gelikong Katoliko at [[Pataniman ng Ulster|binigay sa mga naninirahang Protestanteng]] galing Ingglatera at Eskosya.<ref>{{cite book |last=Canny |first=Nicholas P. |title= Making Ireland British, 1580–1650 |pages=189–200 |publisher= Oxford University Press |year=2003 |isbn=978-0-19-925905-2}}</ref> Noong 1603, nang mamana ni [[Santiago VI, Hari ng mga Eskoses]], ang mga kaputungan ng Ingglatera at Irlanda, pinagkaisa ang mga kaharian ng Ingglatera, Eskosya, at Irlanda sa isang [[samahang personal|samahang pangsarili]].<ref>{{cite book |title= A history of the modern British Isles, 1529–1603: The two kingdoms |url= https://archive.org/details/historyofmodernb0000nich |pages=[https://archive.org/details/historyofmodernb0000nich/page/171 171]–172 |first=Mark |last=Nicholls |year=1999 |isbn= 978-0-631-19334-0 |publisher=Blackwell |location =Oxford}}</ref> Inilipat din niya sa Londres ang kaniyang looban sa Edimburgo. Gayon man, ang bawat kaharian ay nanatili pa ring isang hiwalay na mga lupon na may sari-sariling kalinangang kabanwahan.<ref name="J. Hearn, 2002 p. 104">Hearn, J. (2002). ''Claiming Scotland: National Identity and Liberal Culture''. Edinburgh University Press. p. 104. ISBN 1-902930-16-9</ref> Sa kalagitnaan ng ika-17 dantaon, ang tatlong kaharian ay nasangkot sa [[Digmaan ng Tatlong Kaharian|magkakaugnay na mga digmaan]] (kabilang na ang [[Digmaang Pambayan ng Ingles|Digmaang Pambayan ng Inggles]]). Panandaliang natalo ang kaharian kung kailan naitatag ang isang [[pangkaisahang republika]] ng [[Kapamansaan ng Inglatera, Eskosya, at Irlanda|Kapamansaan ng Ingglatera, Eskosya, at Irlanda]].<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/187936/English-Civil-Wars English Civil Wars]. Encyclopædia Britannica Online.</ref><ref>{{cite web |url=http://www.archontology.org/nations/scotland/01_laws.php |title=Scotland and the Commonwealth: 1651–1660 |publisher=Archontology.org |date=14 Marso 2010 |accessdate=20 Abril 2010 |archive-date=16 Hulyo 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120716194016/http://www.archontology.org/nations/uk/scotland/01_laws.php |url-status=dead }}</ref> Kakaiba sa kalakhang Europa, kahit naipanumbalik ang kaharian, tiniyak ng [[Maluwalhating Himagsikan]] ng 1688 na hindi mananaig ang isang [[lubusang kaharian]]. Bagkus, bumuo ito ng isang [[kahariang may saligang-batas]] at [[pamamaraang parlamentaryo|pambatasang pamamaraan]].<ref>{{cite book |last=Lodge |first=Richard| year=2007 |origyear=1910 |url= http://books.google.com/?id=EBSpvBxGyqcC |title=The History of England&nbsp;– From the Restoration to the Death of William III (1660&ndash;1702) |publisher=Read Books |page=8 |isbn=978-1-4067-0897-4}}</ref> Sa kapanahunan ding ito lininang ang [[Hukbong Pandagat ng Inglatera|kapangyarihang pandagat]]. At dahil na rin sa pagkawili sa mga [[Panahon ng Pagtuklas|paglalayag para sa pagtuklas]], naangkin at napanirhan nito ang mga [[Unang Imperyo ng Britanya|sakupbayan sa ibayong-dagat]] tulad ng Hilagang Amerika.<ref>{{cite web |url= http://www.royal-navy.org/lib/index.php?title=Tudor_Period_and_the_Birth_of_a_Regular_Navy_Part_Two |work= Royal Navy History |title= Tudor Period and the Birth of a Regular Navy |accessdate= 24 Disyembre 2010 |publisher= Institute of Naval History |archive-date= 27 Mayo 2012 |archive-url= https://www.webcitation.org/67yH1r2jw?url=http://www.royal-navy.org/lib/index.php?title=Tudor_Period_and_the_Birth_of_a_Regular_Navy_Part_Two |url-status= dead }}</ref><ref>{{Cite book |first=Nicholas |last=Canny |title=The Origins of Empire, The Oxford History of the British Empire Volume I |publisher= Oxford University Press |year=1998 |isbn= 0-19-924676-9 |url= http://books.google.com/?id=eQHSivGzEEMC |ref=refOHBEv1}}</ref> === Mula noong Mga Batas ng Samahan ng 1707 at 1801 === {{Main|Kasaysayan ng United Kingdom}} [[Talaksan:Treaty of Union.jpg|thumb|right|Pinag-isa ng [[Kasunduan ng Samahan]] ang mga kaharian sa buong Kalakhang Britanya.]] Naitatag ang [[kaharian ng Kalakhang Britanya]] noong 1 Mayo 1707 sa pamamagitan ng [[Mga Batas ng Samahan 1707|Mga Batas ng Samahan]]. Pinagkaisa nito ang mga kaharian ng Ingglatera at Eskosya.<ref>{{cite web |url= http://www.nationalarchives.gov.uk/pathways/citizenship/rise_parliament/docs/articles_union.htm |title=Articles of Union with Scotland 1707 |publisher=UK Parliament |accessdate=19 Oktubre 2008}}</ref><ref>{{cite web |url= http://www.parliament.uk/about/living-heritage/evolutionofparliament/legislativescrutiny/ |title=Acts of Union 1707 |publisher=UK Parliament |accessdate=6 Enero 2011}}</ref><ref>{{cite web |url= http://www.scotshistoryonline.co.uk/union.html |title= Treaty (act) of Union 1706 |publisher= Scottish History online |accessdate= 3 Pebrero 2011 |archive-date= 12 Hulyo 2002 |archive-url= https://web.archive.org/web/20020712045730/http://www.scotshistoryonline.co.uk/union.html |url-status= dead }}</ref> Maituturing na ang kauna-unahang punong tagapangasiwa ay si [[Roberto Walpole]], ang siyang naglinang ng pamahalaang may mga kagawaran noong ika-18 dantaon. Kabit-kabit na [[Paghihimagsik ng mga Hakobita]] ang naganap upang mapatalsik ang [[Pamahayan ng Hanover]] mula sa pagkakaluklok-hari nito sa Britanya at muling maitatag ang [[Pamahayan ng Stuart]]. Ngunit sila ay natalo sa [[Digmaan ng Culloden]] noong 1746 at malupit na linupig ang mga [[Taga-bulubunduking Eskoses]]. Ang mga sakupbayan sa Hilagang Amerika ay tumiwalag sa Britanya noong [[Digmaang Amerikano para sa Kasarinlan]] at naging Estados Unidos ng Amerika. Ang adhikaing imperyalismo ng Britanya ay natuon sa [[India]].<ref>Library of Congress, [http://books.google.com/?id=BQDgr_XvsHoC&pg=PA73 ''The Impact of the American Revolution Abroad''], p. 73.</ref> Nasangkot ang Britanya sa [[kalakaran ng mga alipin sa Atlantiko]] noong ika-18 dantaon. Bago ang pagbabawal dito, tinatayang may 2 angaw na mga alipin ang nakalakal ng Britanya mula sa Aprika patungong Kanlurang Indies<ref>Loosemore, Jo (2007). [http://www.bbc.co.uk/devon/content/articles/2007/03/20/abolition_navy_feature.shtml Sailing against slavery]. BBC Devon. 2007.</ref> Noong 1801, ang katawagang ‘Nagkakaisang Kaharian’ ay naging opisyal kung kailan nilagdaan ng mga batasan ng Britanya at Irlanda ang [[Mga Batas ng Samahan 1801|Batas ng Samahan]] at pinagkaisa ito upang maging [[United Kingdom ng Kalakhang Britanya at Ireland|Nagkakaisang Kaharian ng Kalakhang Britanya at Irlanda]].<ref>{{cite web |url=http://www.actofunion.ac.uk/actofunion.htm#act |title=The Act of Union |publisher=Act of Union Virtual Library |accessdate=15 Mayo 2006 |archive-date=27 Mayo 2012 |archive-url=https://www.webcitation.org/67yH4MBFc?url=http://www.actofunion.ac.uk/actofunion.htm#act |url-status=dead }}</ref> [[Talaksan:Battle of Waterloo 1815.PNG|thumb|left|Ang [[Digmaan ng Waterloo]] ang nagtapos ng [[Digmaang Napolyonika]] at nagpanimula ng [[Kapayapaang Britanika]].]] Sa panimula ng ika-19 na dantaon, pinangunahan ng Britanya and [[Himagsikang Kalalangin]] na nakapagpabago sa bansa. Unti-unting linipat nito ang kapangyarihang kabanwahan mula sa makalumang manoryalismong mga maririlag na [[Konserbador]] tungo sa mga makabagong mangangalalang. Ang pagtutulungan ng mga mangangalakal at mangangalalang, at ng mga [[Whig]] ay nagbigay-daan sa pagkakatatag ng bagong lapian, ang [[Lapiang Liberal (UK)|Lapiang Liberal]]. Ito ay may pangingisip ayon sa [[malayang kalakaran]] at ''[[laissez-faire]]''. Noong 1832, linagdaan ang Batas sa Malakihang Pagbabago upang mailipat ang kapangyarihang kabanwahan sa mga masa mula sa butikasan. Sa mga kabukiran, nawawalan ng kabuhayan ang mga hamak na magsasaka dahil sa [[pagsasabakuran]] ng mga lupain nito. Nagsimulang dumami sa mga bayan at lungsod ang isang bagong manggagawang panglungsod. Dahil walang karapatang humalal ang mga karaniwang manggagawa, bumuo sila ng sariling kapisanan, ang mga [[samahan sa kalakaran]]. Ang mga [[Kartista]] ay nakilaban din para sa pagbabagong kabanwahan ngunit hindi ito nagtagumpay. Matapos ang pagkatalo ng Pransiya sa [[Digmaang Himagsikang Pranses]] at [[Digmaang Napolyonika]] (1792-1815), nanguna ang NK sa kapangyarihang marangal at hukbong pandagat noong ika-19 na dantaon.<ref>Tellier, L.-N. (2009). ''Urban World History: an Economic and Geographical Perspective''. Quebec: PUQ. p. 463. ISBN 2-7605-1588-5.</ref> Ang Londres ang naging pinakamalaking lungsod sa daigdig simula noong 1830. Dahil [[Makaharing Hukbong Pandagat|walang makahamon]], ang pangingibabaw ng Britanya sa daigdig ay inilarawan bilang [[Kapayapaang Britanika]].<ref>Sondhaus, L. (2004). ''Navies in Modern World History''. London: Reaktion Books. p. 9. ISBN 1-86189-202-0.</ref><ref>{{Cite book| first=Andrew| last=Porter| title=The Nineteenth Century, The Oxford History of the British Empire Volume III| publisher=Oxford University Press| year=1998| isbn=0-19-924678-5 |url= http://books.google.com/?id=oo3F2X8IDeEC| ref=refOHBEv3| page=332}}</ref> Noong panahon ng [[Dakilang Tanghalan]] ng 1851, ang Britanya ay inilarawan bilang "gawaan ng daigdig".<ref>[http://www.bbc.co.uk/history/british/victorians/workshop_of_the_world_01.shtml The Workshop of the World]. BBC History. Retrieved 11 Mayo 2011.</ref> Lumawak ang Sasakhari ng Britanya sa [[Britanikong Raj|India]], sa malaking [[Imperyo ng Britanya|bahagi ng Aprika]], at sa iba pang mga lupain sa buong daigdig. Kaalinsabay ng sapilitang pamamahala nito sa mga sakupbayan, pumangibabaw rin ang Britanya sa pandaigdigang kalakalan. Nangangahulugang mabisa ang pamamahala nito sa mga agimat ng maraming bansa tulad ng Tsina, Arhentina, at [[Thailand]].<ref>{{Cite book| first=Andrew| last=Porter| title=The Nineteenth Century, The Oxford History of the British Empire Volume III |publisher= Oxford University Press |year=1998 |isbn= 0-19-924678-5 |url= http://books.google.com/?id=oo3F2X8IDeEC |ref=refOHBEv3 |page=8}}</ref><ref>{{Cite book |first=P.J. |last= Marshall |title=The Cambridge Illustrated History of the British Empire |publisher=Cambridge University Press |year=1996 |isbn=0-521-00254-0 |url= http://books.google.com/?id=S2EXN8JTwAEC |ref=refMarshall |pages=156&ndash;57}}</ref> Sa loob naman ng bansa, nagkaroon ng malawakang pagpalit ng mga patakaran sa malayang kalakalan at ''laissez-faire''. Unti-unti ring pinalawig ang mga karapatan sa halalan. Sa dantaong ito, naranasan din ang mabilis na paglaki ng santauhan at ng mga kalunsuran. Ito ay nagsanhi ng mahalagang pagtuon sa lipunan at agimat.<ref>{{cite book |url= http://books.google.com/?id=H5kcJqmXk2oC&pg=PA63 |title=Great Britain: a reference guide from the Renaissance to the present |page=63 |first=Richard S. |last=Tompson |year=2003 |isbn= 978-0-8160-4474-0 |location =New York |publisher=Facts on File}}</ref> Noong 1875, hinamon ng Alemanya at Estados Unidos ang laguplop ng Britanya sa kalalang. Upang makahanap ng mga bagong kalakal at pamumuhatan ng mga panangkap, naglunsad ang [[Lapiang Konserbatibo (UK)|Lapiang Konserbatibo]] sa pamumuno ni [[Benjamin Disraeli|Disraeli]], na palawigin ang sasakhari sa Ehipto, Timog Aprika, at sa iba pang mga pook. Ang Kanada, Australya, at Bagong Selanda ay mga lupang-pinamamahalaang may mga sariling pamahalaan.<ref>{{cite book |title= World War I: People, Politics, and Power |series= America at War |page=21 |publisher=Britannica Educational Publishing |author=Hosch, William L. |year=2009 |isbn =978-1-61530-048-8 |location =New York}}</ref> [[Talaksan:Royal Irish Rifles ration party Somme July 1916.jpg|thumb|right|Ang hukbong lakad ng [[Makaharing Ripleng Irlandes|Maharlikang Ripleng Irlandes]] sa [[Digmaan ng Somme]]. Mahigit 885,000 na mga Britanikong kawal ang namatay sa larangan ng digma noong Unang Digmaang Pandaigdig.]] Matapos ang taong 1900, ang pagbabagong panlipunan at panloob para sa Irlanda ang naging mahalagang usap-usapan. Nabuo ang [[Lapian ng mga Manggagawa (UK)|Lapian ng mga Manggagawa]] sa pakikipagtulungan ng mga samahan sa kalakal at ng mga maliliit na Pulahang pangkat. Bago sumapit ang taong 1914, ang mga [[Babaeng Suprahista]] ay nakilaban sa karapatang humalal ng mga kababaihan. Nakilaban ang NK kasama ng Pransiya, Rusya, at (pagkatapos ng 1917) ang EUA, laban sa Alemanya at ng mga kakampi nito noong [[Unang Digmaang Pandaigdig]] (1914-18).<ref>Turner, John (1988). ''Britain and the First World War''. London: Unwin Hyman. pp. 22–35. ISBN 978-0-04-445109-9.</ref> Nakilahok ang sandatahang lakas ng UK sa pakikidigma sa magkabilaang dulo ng Sasakhari nito at sa maraming danay ng Europa, lalo na sa [[Kanluraning Bungarin (Unang Digmaang Pandaigdig)|Kanluraning Bungarin]]. Matapos ang digmaan, nakatanggap ang UK ng kautusan mula sa [[Tipanan ng mga Bansa]] patungkol sa pamamahala ng mga dating sakupbayan ng Alemanya at [[Imperyo ng Otoman|Otoman]]. Dahil dito, nakamit ng Sasakhari ng Britanya ang pinakamalawak nitong hangganan. Nasakop na nito ang isang-kalima ng lupain at isang-kapat ng santauhan ng daigdig.<ref>Turner, J. (1988). ''Britain and the First World War''. Abingdon: Routledge. p. 41. ISBN 0-04-445109-1.</ref> Gayon man, dalawa’t kalahating angaw ang nasawing mga Britaniko at iniwan nito ang UK na may malaking pambansang kautangan.<ref name="Westwell&Cove">Westwell, I.; Cove, D. (eds) (2002). ''History of World War I, Volume 3''. London: Marshall Cavendish. pp. 698 and 705. ISBN 0-7614-7231-2.</ref> Ang pagbangon ng [[Pagkamakabansang Irlandes]] at ang mga sigalot nito sa Irlandes ukol sa kairalan ng [[Batas Panloob ng Irlanda]] ay humantong sa [[Paghahati ng Ireland|pagkakahati ng pulo]] noong 1921,<ref>SR&O 1921, No. 533 of 3 Mayo 1921.</ref> at ang [[Malayang Pamahalaang Irlandes]] ay nagsarili na may [[Lupang-pinamamahalaan|katayuang Lupang-pinamamahalaan]] noong 1922. Ang Kahilagaang Irlanda ay nanatiling bahagi ng Nagkakaisang Kaharian. Ang mga sunud-sunod na aklasan noong gitna ng pultaong-20 ay nanaluktok noong [[Malawakang Aklasan ng 1926 (UK)|Malawakang Aklasan ng 1926]]. Hindi pa man nakababawi ang UK sa sinapit nito sa digmaan, nang nangyari ang [[Malawakang Kagipitan]] (1929-32). Humantong ito sa maykalakhang walang kinikita, paghihirap ng dating mga pook-kalalang, at kabalisahan sa lipunan at kabanwahan. Nabuo ang pag-iisang pamahalaan noong 1931.<ref>Rubinstein, W. D. (2004). ''Capitalism, Culture, and Decline in Britain, 1750–1990''. Abingdon: Routledge. p. 11. ISBN 0-415-03719-0.</ref> Nakilahok ang UK sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig nang ipahayag nito ang pakikidigma laban sa Alemanya noong 1939. Noong 1940, naging punong tagapangasiwa at pinuno ng pag-iisang pamahalaan si Winston Churchill. Bagaman natalo ang mga kakampi nito sa Europa sa unang taon ng digmaan, mag-isa pa ring lumaban ang UK laban sa Alemanya. Noong 1940, natalo ang Alemang ''[[Luftwaffe]]'' sa mga [[Makaharing Hukbong Panghimpapawid|MHP]] sa [[Digmaan ng Britanya]] sa pakikipagbaka sa paghawak ng himpapawid. Gayunpaman, nagtamo rin ang UK ng matinding pamomomba noong ''[[Blitz]]''. Mayroon ding mga pinaghirapang pagtagumpayan ang UK tulad ng sa [[Digmaan ng Atlantiko]], [[Labanan sa Hilagang Aprika]], at [[Labanan sa Burma]]. Mahalaga ang pagganap ng lakas ng UK sa mga [[Pagdaong sa Normandiya]] noong 1944. Matapos ang pagkatalo ng Alemanya, ang UK ay isa sa mga Naglalakihang Tatlong bansa na dumalo sa pagtitipon upang balakin ang mga kabagayan matapos ang digmaan. Isa rin ito sa mga unang lumagda sa [[Pahayag ng Mga Nagkakaisang Bansa]]. Ang UK ay naging isa sa limang panatilihang kasapi ng [[Kapulungang Pangkatiwasayan ng Mga Nagkakaisang Bansa]]. Ngunit iniwan ng digmaan ang UK na malubhang mahina at umaasa sa pananalapi ng [[Balaking Marshall|Tulong Marshall]] at sa mga pautang ng Nagkakaisang Pamahalaan.<ref>{{Cite news |url= http://www.nytimes.com/2006/12/28/business/worldbusiness/28iht-nazi.4042453.html |title=Britain to make its final payment on World War II loan from U.S. |work= The New York Times |date=28 Disyembre 2006 |accessdate=25 Agosto 2011}}</ref>[[Talaksan:The British Empire.png|thumb|left|Ang mga dating sakupbayan ng [[Imperyo ng Britanya|Sasakhari ng Britanya]]. Ang kasalukuyang mga [[Lupang-sakop ng Britanya sa Ibayong-dagat|sakupbayan ng Britanya sa Ibayong-dagat]] ay may pulang salungguhit.]] Matapos ang mga digmaan, nagpasimula ang [[Pamahalaang Manggagawa 1945-1951|pamahalaang Manggagawa]] ng mga patakaran sa higit na pagbabago na pupukaw sa lipunan ng mga Britaniko sa mga susunod na taon.<ref>{{cite book |title=Ideas and policies under Labour, 1945–1951: Building a new Britain |first=Martin |last=Francis |pages=225–233 |year=1997 |isbn=978-0-7190-4833-3 |publisher=Manchester University Press}}</ref> Ang mga pangunahing kalalang at ang mga palingkurang-bayan ay [[isinabansa]]; itinatag ang isang [[Pamahalaang Mapang-ako]]; at isang malawakang pamamaraan sa pangangalagang pangkalusugan na ginugugulan ng taumbayan tulad ng pagkakabuo ng [[Pambansang Palingkuran sa Kalusugan]].<ref>{{cite book |title= Aspects of British political history, 1914–1995 |url= https://archive.org/details/aspectsofbritish0000lees_r9x7 |first=Stephen J. |last=Lee |year=1996 |pages=[https://archive.org/details/aspectsofbritish0000lees_r9x7/page/173 173]–199 |isbn=978-0-415-13103-2 |publisher=Routledge |location=London; New York}}</ref> Dahil sa napataon ang pagbangon ng pagkamakabansa sa mga sakupbayan sa pagkabawas ng kapangyarihan ng Britanya sa agimat, kinailangan ang isang patakaran para sa [[Papapalaya ng mga Lupang-sakop|pagpapalaya]] ng mga ito. Binigay nito ang kasarinlan ng India at [[Pakistan]] noong 1947.<ref>{{cite book |url= http://books.google.com/?id=7D66_9YOof4C&pg=PA118 |title=A companion to Europe since 1945 |page=118 |first=Klaus |last=Larres |year=2009 |isbn=978-1-4051-0612-2 |location=Chichester |publisher=Wiley-Blackwell }}</ref> Sa loob ng tatlumpung taon, karamihan ng mga sakupbayan ng Sasakhari ng Britanya ay nakamit ang kasarinlan. Karamihan dito ay naging kasapi ng [[Kapamansaan ng mga Bansa]].<ref>{{cite web|url=http://www.thecommonwealth.org/Templates/System/YearbookHomePage.asp?NodeID=152099&load=countrylist |title=Country List |accessdate=11 Setyembre 2012|last= |first= |author2= |date=19 Marso 2009 |work=|publisher=[[Commonwealth Secretariat]] }}</ref> Kahit ang UK ang ikatlong bansa na nakagawa ng isang [[Sandatang Nuklear sa United Kingdom|kamalig para sa mga sandatang nuklear]] ([[Paggawa ng Hurricane|protonuklear- sinubok ang bombang atomiko]] noong 1952), ang mga bagong hangganan ukol sa pandaigdigang gampanin ng Britanya ay nakasaad sa [[krisis ng Suez]] noong 1956. Tiniyak ng paglaganap ng wikang Inggles ang pangingibabaw nito sa [[Panitikang Britaniko|panitikan]] at [[Kultura ng Nagkakaisang Bansa|kalinangan]] ng daigdig, samantalang simula noong pultaong-60, ang [[kulturang popular|kalinangang tanyag]] ng Britanya ay naging tanyag maging sa ibayong-dagat. Dahil sa kakulangan ng mga manggagawa noong pultaong-50, hinikayat ng UK ang pandarayuhan mula sa mga bansa ng Kapamansaan. Dahit dito, naging isang lipunang may samu’t saring lahi ang UK.<ref>{{cite book |url= http://books.google.com/?id=s3RQ4dsFEkoC&pg=PA84 |title=Contemporary British identity: English language, migrants, and public discourse |series= Studies in migration and diaspora |first=Christina |last= Julios |page=84 |isbn=978-0-7546-7158-9 |year=2008 |publisher=Ashgate |location=Aldershot}}</ref> Bagaman umakyat ang pamantayan sa pamumuhay noong pultaong-50 at 60, hindi naging kasing-bilis ang paglago ng agimat ng UK tulad ng sa [[Kanlurang Alemanya]] at Hapon. Noong 1973, sumapi ang UK sa [[Pamayanang Ekonomiko ng Europa]] (PEE), at nang ito ay naging [[Samahang Europeo]] (SE) noong 1992, isa ito sa 12 kasaping nagtatag. [[Talaksan:Tratado de Lisboa 13 12 2007 (081).jpg|thumb|250px|Nakasapi ang UK sa [[Samahang Europeo]] noong 1973 kahit makalawang bineto ito ng Pransya noong 1961 at 1967. Sumang-ayon ang karamihan ng mga Briton (67%) na maging palagiang kasapi ng Samahan noong 1975.]] Simula noong mga huling taon ng pultaong-60, nakaranas ng karahasan ang Kahilagaang Irlanda mula sa mga paramilitar (na minsa’y nagdudulot din ng dahas sa ibang bahagi ng UK). Ang pangyayaring ito ay mas kilala sa katawagang [[Ang Kabagabagan]]. Sinasabing ito ay nagtapos noong [[Kasunduang Biyernes Santo sa Belpas]] ng 1998.<ref>{{cite book |title= The Politics of Northern Ireland: Beyond the Belfast Agreement |url= https://archive.org/details/politicsofnorthe0000augh |first=Arthur |last=Aughey |isbn= 978-0-415-32788-6 |page=[https://archive.org/details/politicsofnorthe0000augh/page/7 7] |year=2005 |location =London |publisher=Routledge}}</ref><ref>Elliot, Marianne (2007). ''The Long Road to Peace in Northern Ireland: Peace Lectures from the Institute of Irish Studies at Liverpool University.'' University of Liverpool Institute of Irish Studies, Liverpool University Press. p. 2. ISBN 1-84631-065-2.</ref> Dahil sa matagalang paghina ng agimat at mga alitang kalalangin noong pultaong-70, nagpanimula ang [[Pamahalaang Konserbatibo 1979-1990|Pamahalaang Konserbatibo ng 1980]] ng mga patakarang [[monetarism]]o, deregulasyon lalo na sa sektor ng pampananalapi (halimbawa, [[Malaking Bang (pampananalaping kalakal)|Malaking Bang noong 1986]]) at kalakal sa manggagawa, pagbibili sa mga pagmamay-ari ng pamahalaan ([[pagsasapribado]]), at pagbawi sa mga tulong-pananalapi.<ref>{{cite book |title= British politics since 1945 |url= https://archive.org/details/britishpoliticss0000dore |first= Peter |last=Dorey |year=1995 |pages=[https://archive.org/details/britishpoliticss0000dore/page/164 164]–223 |isbn=978-0-631-19075-2 |location =Oxford |publisher=Blackwell |series= Making contemporary Britain}}</ref> Dahil dito, maraming tao ang nawalan ng pagkakakitaan, pagkabalisa ng lipunan, at pagbagal ng agimat lalo na sa bahaging paninilbi. Mula 1984, ang agimat ay tinulungan ng malaking kita sa [[langis sa Dagat Hilaga]].<ref>{{cite book |url=http://vig.pearsoned.co.uk/catalog/uploads/Griffiths_C01.pdf |title=Applied Economics |publisher=Financial Times Press |year=2007 |edition=11th |accessdate=26 Disyembre 2010 |page=6 |author1=Griffiths, Alan |author2=Wall, Stuart |location=Harlow |isbn=978-0-273-70822-3 |archive-date=23 Agosto 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090823124048/http://vig.pearsoned.co.uk/catalog/uploads/Griffiths_C01.pdf |url-status=dead }}</ref> Sa pagtatapos ng ika-20 dantaon, may mga malalaking pagbabago sa pamamahala ng UK sa Eskosya at Kahilagaang Irlanda dahil sa pagkakatatag ng mga pambansang pangasiwaan kung saan [[Paglilipat ng kapangyarihan|inililipat ang kapangyarihang mamahala]] dito.<ref>{{Cite journal |url= http://publius.oxfordjournals.org/cgi/content/abstract/28/1/217 |title= Reforging the Union: Devolution and Constitutional Change in the United Kingdom |accessdate=4 Pebrero 2009 |journal=Publius: the Journal of Federalism |volume=28 |issue=1 |page=217 |last=Keating |first=Michael |date=1 Enero 1998}}</ref> Isang [[Batas sa Karapatang Pantao ng 1998|pagsasabatas]] din ang ginawa alinsunod sa [[Katipunang Europeo sa Karapatang Pantao]]. Ang NK ay may mahalaga pa ring gampanin sa pakikipagsuguan at hukbuan. Nangunguna rin ito sa mga gampanin sa [[Unyong Europeo|UE]], [[Mga Nagkakaisang Bansa|NB]], at [[Kapisanan ng Kasunduan sa Hilagang Atlantiko|KKHA]]. Gayunpaman, may mga alitan ding natanggap ang Britanya ukol sa [[paggamit ng mga panghukbo]] nito sa ibayong-dagat, lalo na sa [[Afghanistan|Apganistan]] at [[Irak]].<ref>{{cite news |url= http://www.ft.com/cms/s/0/a6d31ca2-5e22-11e0-b1d8-00144feab49a.html#axzz1MN2vkt7a |author=Jackson, Mike |title=Military action alone will not save Libya |work=Financial Times |location=London |date=3 Abril 2011}}</ref> Sa taong 2013, ang UK ay nagsusumikap pa ring makaahon sa kagipitang naganap sa pandaigidgang panganib sa pananalapi noong 2008. Isang pakikipagtulungan sa pamahalaan ang nagpanukala ng mga hakbang sa paggigipit upang lutasin ang malaking kakulangan sa pananalapi.<ref>http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-18023389</ref> == Taladutaan == {{Main|Taladutaan ng United Kingdom}} [[Talaksan:Uk topo en.jpg|thumb|right|Ang kalatagan ng NK.]] Ang kabuuang lawak ng Nagkakaisang Kaharian ay tinatayang 243,610&nbsp;km pa (94,060&nbsp;mi pa). Nasasakupan nito ang kalakihan ng [[Kapuluang Britaniko]].<ref>Oxford English Dictionary: "British Isles: a geographical term for the islands comprising Great Britain and Ireland with all their offshore islands including the Isle of Man and the Channel Islands."</ref> Kabilang din dito ang pulo ng Kalakhang Britanya, ang isang-kanim na hilagang-silangang bahagi ng pulo ng Irlanda, at iba pang mga malilit na kapuluan sa paligid nito. Ang NK ay napapagitnaan ng Karagatang Hilagang Atlantiko at ng Dagat Hilaga. Ang timog-silangang baybayin ay mayroon lamang kitid na 35&nbsp;km (22&nbsp;mi) mula sa baybayin ng Hilagang Pransiya. Pinaghihiwalay ito ng [[Bangbang Ingles|Bangbang Inggles]]. Hanggang sa taong 1993, 10% ng NK ay kagubatan. 46% nito ay nakalaan sa pasabsaban at 25% naman sa pagsasaka. Ang [[Makaharing Pamasiran ng Greenwich|Maharlikang Pamasiran ng Greenwich]] sa Londres ay ang palatandaan ng [[Unang Katanghalian]].<ref>{{cite web|url= http://www.rmg.co.uk/explore/astronomy-and-time/astronomy-facts/history/the-prime-meridian-at-greenwich|title= The Prime Meridian at Greenwich|author= ROG Learing Team|date= 23 Agosto 2002|work= Royal Museums Greenwich|publisher= Royal Museums Greenwich|accessdate= 11 Setyembre 2012|archive-date= 7 Nobiyembre 2015|archive-url= https://web.archive.org/web/20151107023957/http://www.rmg.co.uk/explore/astronomy-and-time/astronomy-facts/history/the-prime-meridian-at-greenwich|url-status= dead}}</ref> Ang Nagkakaisang Kaharian ay nasa gitna ng mga layong [[Ika-49 na kabalalay pahilaga|49°]] hanggang [[Ika-61 kabalalay pahilaga|61°]] H, at mga habang [[Ika-9 na katanghalian pakanluran|9°]] K hanggang [[Ika-2 katanghalian pasilangan|2°]] S. Ang Kahilagaang Irlanda ay may 360-kilometrong hagganang-lupa sa Republika ng Irlanda. Ang susul ng Kalakhang Britanya ay may habang 17,820 kilometro.<ref>{{cite web |author=Neal, Clare |url=http://www.cartography.org.uk/default.asp?contentID=749 |title=How long is the UK coastline? |publisher=British Cartographic Society |accessdate=26 Oktubre 2010 |archive-date=27 Mayo 2012 |archive-url=https://www.webcitation.org/67yAn3CWU?url=http://www.cartography.org.uk/default.asp?contentID=749 |url-status=dead }}</ref> Ang [[Lagusan sa Bangbang]] ang dumurugtong sa [[panlupalop na Europa]]. Ito ang pinakamahabang lagusan sa ilalim ng dagat na may habang 50 kilometro (38 kilometro sa ilalim ng dagat).<ref>{{cite web|url=http://www.eurotunnel.com/ukcP3Main/ukcCorporate/ukcTunnelInfrastructure/ukcInfrastructure/ |title =The Channel Tunnel |publisher=Eurotunnel |accessdate=29 Nobyembre 2010}}</ref> Ang [[Ingglatera]] na may lawak na 130,395 kilometrong parisukat ay bumubuo sa higit kalahati ng kabuuan ng NK.<ref>{{cite news| url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/country_profiles/7327029.stm |work=BBC News | title=England&nbsp;– Profile | date=11 Pebrero 2010}}</ref> Halos kapatagan ang binubuo ng bansa. Mabundok naman sa hilagang-kanluran ng [[Guhit Tees-Exe]] kung saan matatagpuan ang [[Kabundukan ng Kumbriya]] ng Purok Lawa, ang [[Pennines]] at ang mga burol na batong-apog ng [[Purok Rurok]], [[Exmoor]] at [[Dartmoor]]. Ang mga pangunahing ilog at wawa ay ang [[Tamesis]], [[Severn]], at [[Humber]]. Ang pinakamataas na bundok ng Ingglatera ay ang [[Tulos Scafell]] (978 metro) sa [[Purok Lawa]]. Ang mga pangunahing ilog nito ay ang Severn, Tamesis, Humber, Tees, Tyne, Tweed, Avon, Exe, at Mersey. Ang [[Eskosya]] na may lawak na 78,772 kilometrong parisukat ay bumubuo lamang sa kulang-kulang isang-katlo ng kabuuan ng NK.<ref>{{cite web|url=http://www.scotland.org/about/fact-file/index.html|title=Scotland Facts|publisher=Scotland Online Gateway|accessdate=16 Hulyo 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080621045248/http://www.scotland.org/about/fact-file/index.html|archivedate=2008-06-21|url-status=dead}}</ref> Binubuo rin ito ng halos walong daang [[Talaan ng mga pulo ng Eskosya|mga pulo]] karamihan ay matatagpuan sa kanluran at hilaga nito.<ref>{{cite news |url =http://www.independent.co.uk/travel/uk/the-complete-guide-to--scottish-islands-754070.html |title =The complete guide to Scottish Islands |work =The Independent |location =London |date =19 Mayo 2001 |first =Jon |last =Winter |archiveurl =https://web.archive.org/web/20110301063015/http://www.independent.co.uk/travel/uk/the-complete-guide-to--scottish-islands-754070.html |archivedate =1 March 2011 |access-date =8 January 2013 |url-status =dead }}</ref> Isa sa mga bantog na pulo ay ang [[Hebrides]], [[Orkney|mga pulo ng Orkney]] at [[Shetland|mga pulo ng Shetland]]. Ang kalatagan ng Eskosya ay pinaghihiwalay ng [[Lamat sa Bulubunduking Hagganan]]–isang [[Lamat (paladutaan)|paladutaaang lamat]]–na tumatawid sa Eskosya mula [[Pulo ng Arran|Arran]] sa kanluran hanggang sa [[Stonehaven]] sa silangan.<ref>{{cite web|url= http://www.scottish-places.info/features/featurefirst7728.html |title= Overview of Highland Boundary Fault |work=Gazetteer for Scotland |publisher=University of Edinburgh |accessdate =27 Disyembre 2010}}</ref> Hinahati ng lamat na ito ang dalawang magkaibang rehiyon: ang [[Bulubunduking Eskoses|Bulubundukin]] sa hilaga at kanluran at ang [[Kapatagang Eskoses|kapatagan]] sa timog at silangan. Ang Bulubunduking rehiyon ang bumubuo sa halos bulubunduking lupain ng Eskosya. Matatagpuan dito ang [[Ben Nevis]] (1,343 metro), ang pinakamataas na tuktok sa buong pulo ng Britanya.<ref>{{cite web|url=http://www.bennevisweather.co.uk/index.asp|title=Ben Nevis Weather|publisher=Ben Nevis Weather|accessdate=26 Oktubre 2008|archive-date=27 Mayo 2012|archive-url=https://www.webcitation.org/67yAqrmVy?url=http://www.bennevisweather.co.uk/index.asp|url-status=dead}}</ref> Ang kapatagan naman ay nagsisimula sa pagitan ng [[Wawa ng Clyde]] at [[Wawa ng Forth]], o mas kilala sa katawagang [[Gitnang Kapatagan|Gitnang Pamigkis]]. Dito rin matatagpuan ang karamihan ng santauhan kabilang ang [[Glasgow]], ang pinakamalaking lungsod sa Eskosya, at ang [[Edimburgo]] and pangulong-lungsod nito. [[File:BenNevis2005.jpg|thumb|left|Ang [[Ben Nevis]] na matatagpuan sa Eskosya, ang pinakamataas na tuktok sa [[Kapuluang Britaniko]].]] Ang [[Gales]] na may lawak na 20,779 kilometrong parisukat ay bumubuo lamang sa kulang-kulang isang-kasampu ng kabuuan ng NK.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/country_profiles/6233450.stm |title=Profile: Wales |work=BBC News |date=9 Hunyo 2010 |accessdate=7 Nobyembre 2010}}</ref> Bulubundukin ang Gales, ngunit mas kakaunti ang matatagpuang bundok sa [[Timog Gales]] kaysa sa [[Hilagang Wales|Hilaga]] at [[Gitnang Gales]] Ang pangunahing santauhan at mga pook kalalangin ay matatagpuan sa Timog Gales, na binubuo ng mga baybaying lungsod ng Cardiff, Swansea at Newport, at sa kanilang hilaga, ang [[Lambak ng Timog Gales]]. Ang pinakamatataas na mga bundok sa Gales ay nasa [[Snowdonia]] kung saan narito ang pinakamataas na tuktok sa Gales, ang [[Snowdon]] ([[Wikang Wales|Gales]]: ''Yr Wyddfa'') na may taas na 1,085 metro. Ang 14, o maaaring 15 mga bundok na may taas na hihigit sa 914 metro ay magkakasamang tinatawag na [[Tatatlong-libuhing Gales]]. Ang Gales ay may mahigit sa 1,200 kilometrong susul. Marami ring mga pulo ang nakapalibot sa lupalop nito, kung saan ang [[Anglesey]] (Gales: ''Ynys Môn'') ang pinakamalaki. Ang [[Hilagang Irlanda|Kahilagaang Irlanda]] ay mayroon lamang lawak na 14,160 kilometrong parisukat at ito ay maburol.<ref>{{cite web|url=http://cain.ulst.ac.uk/ni/geog.htm|title=Geography of Northern Ireland|publisher=University of Ulster|accessdate=22 Mayo 2006|archive-date=18 Enero 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120118133131/http://cain.ulst.ac.uk/ni/geog.htm|url-status=dead}}</ref> Dito matatagpuan ang [[Danaw ng Neagh]], ang pinakamalawak na lawa sa Kapuluang Britaniko, na may lawak na 388 kilometrong parisukat. Ang pinakamataas na tuktok naman ay ang [[Slieve Donard]] na matatagpuan sa [[Kabundukan ng Mourne]] na may taas na 852 metro. === Kapanahunan === {{Main|Kapanahunan ng United Kingdom}} Ang Nagkakaisang Kaharian ay may katamtamang kapanahunan na nakararanas ng masaganang tubig-ulan sa buong taon. Nagbabago ang tanap ayon sa panahon. Malimit itong bumaba sa -11 [[Selsyus|ºS]] o tumaas sa 35 ºS.<ref>{{cite web |url=http://www.metoffice.gov.uk/climate/uk/ |title=UK climate summaries |publisher=Met Office |accessdate=1 Mayo 2011 |archive-date=27 Mayo 2012 |archive-url=https://www.webcitation.org/67yAsDB9c?url=http://www.metoffice.gov.uk/climate/uk/ |url-status=dead }}</ref> Kadalasang umiihip ang malakas na hangin galing Karagatang Atlantiko sa timog kanluran. Ito ay madalas na may kasamang banayad na pag-ulan. Ngunit hindi nito naaabot ang silangang bahagi kaya’t ang kanlurang bahagi ang laging maulan at ang silangan naman ay tuyo. Ang alimbukay na nanggagaling sa Atlantiko na pinaiinit naman ng [[Look Batis]] ang nagdadala ng banayad na tag-yelo lalo na sa kanluran kung saan ang tag-yelo ay mas basa. Ang tag-araw ay pinakamainit sa timog silangan ng Ingglatera dahil ito ang pinakamalapit sa lupalop ng Europa. Sa hilaga naman nararanasan ang pinakamalamig na tag-araw. Nararanasan ang matinding pagbuhos ng niyebe sa mga matataas na pook sa panahon ng tag-yelo hanggang sa maagang panahon ng tagsibol.<ref>{{cite news|title=Snow News|url=http://www.dailymail.co.uk/news/article-2070541/UK-weather-Snow-Wales-blizzards-arctic-conditions-leave-Britain-shivering.html|work=http://www.dailymail.co.uk/news/article-2070541/UK-weather-Snow-Wales-blizzards-arctic-conditions-leave-Britain-shivering.html|accessdate= 8 Disyembre 2011|location=London|first=Luke|last=Salkeld|date=8 Disyembre 2011}}</ref> === Pampangasiwaang pagkakabaha-bahagi === {{Main|Pampangasiwaang taladutaan ng United Kingdom}} Bago pa man nabuo ang Nagkakaisang Kaharian, ang bawat bansa nito ay may kanya-kanya ng pamamaraan ng pampangasiwaan at taladutaaning patoto. Kaya “walang maituturing na suson ng pampangasiwaang bahagi na karaniwan sa Nagkakaisang Kaharian.” Hanggang sa ika-19 na dantaon, malimit na mabago ang pagkakabahagi ng UK, ngunit mayroong palagiang pagbabago sa mga katungkulan nito. Dahil hindi rin magkakaanyo ang mga pagbabago at sa pagsasalin ng kapangyarihan sa pampook na pamahalaan ng Eskosya, Gales, at Kahilagaang Irlanda, malayong ang mga susunod na pagbabago ay magiging magkakaanyo. [[Talaksan:Map of the administrative geography of the United Kingdom.png|thumb|right|Ang mga pampangasiwaang pagkakabaha-bahagi ng Nagkakaisang Kaharian.]] Ang pagbuo ng [[Pamahalaang Lokal ng Ingglatera|pampook na pamahalaan ng Ingglatera]] ay masalimuot pati na rin ang pamamahagi ng mga katungkulan nito na naiiba-iba ayon sa pampook na kasunduan. Ang pagsasabatas na nauukol sa pamahalaang pampook ng Ingglatera ay pananagutan ng batasan ng UK at ng [[Pamahalaan ng United Kingdom|Pamahalaan ng Nagkakaisang Kaharian]] dahil walang sariling batasan ang Ingglatera. Ang nakatataas na hanay ng mga [[pagbabahagi ng Ingglatera]] ay ang siyam na [[Rehiyon ng Inglatera|rehiyon ng tanggapan ng Pamahalaan]].<ref>{{cite web |url=http://www.gos.gov.uk/national/ |archiveurl=https://www.webcitation.org/5hYQkeu1p?url=http://www.gos.gov.uk/national/ |archivedate=2009-06-15 |publisher=Government Offices |accessdate=3 Hulyo 2008 |title=Welcome to the national site of the Government Office Network |url-status=dead }}</ref> Ang [[Kalakhang Londres]] ay isang danay na may kapulungang tuwirang hinahalal at may isang punong-bayan simula noong 2000. Ito ay gayon dahil ang panukalang ito ay tinaguyod sa isang [[Pagtutukoy ng Kapamahalaan ng Kalakhang Londres (1998)|pagtutukoy]].<ref>{{cite web |url=http://www.london.gov.uk/london-life/city-government/history.jsp |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080421023053/http://www.london.gov.uk/london-life/city-government/history.jsp |archivedate=2008-04-21 |title=A short history of London government |publisher=Greater London Authority |accessdate=8 Oktubre 2008 |url-status=dead }}</ref> Binalak nito na ang ibang danay ay magkaroon din ng sariling inihalal na [[Kapulungang Rehiyonal ng Inglatera|kapulungan]], ngunit ang panukalang ito ay tinanggihan ng danay ng [[Hilagang Silangang Inglatera|Hilagang Silangan]] sa isang [[Pagtutukoy sa Paglilipat ng Kapangyarihang Pampook sa Hilagang Ingglatera (2004)|pagtutukoy noong 2004]].<ref>{{cite news |url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/uk/article503255.ece |title=Prescott's dream in tatters as North East rejects assembly |accessdate=15 Pebrero 2008 |work=The Times |location=London |first1=Jill |last1=Sherman |first2=Andrew |last2=Norfolk |date=5 Nobyembre 2004 |quote=The Government is now expected to tear up its twelve-year-old plan to create eight or nine regional assemblies in England to mirror devolution in Scotland and Wales. |archive-date=25 Mayo 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100525121618/http://www.timesonline.co.uk/tol/news/uk/article503255.ece |url-status=dead }}</ref> Sa ilalim ng danaying hanay, ang ibang danay ng Ingglatera ay may [[Metropolitano at Di-metropolitanong lalawigan ng Innglatera|kapulungang lalawigan]] at kapulungang purok. Ang iba naman ay may pangkaisahang kapamahalaan. Samantala, ang danay ng Kalakhang Londres ay may 32 [[Kabayanan ng Kalakhang Londres|bayan]] at isang lungsod, ang [[Lungsod ng Londres]]. Ang mga Kagawad ng kapulungan ay inihahalal sa [[Pamamaraang Paramihan ng Halal|paraang paramihan ng halal]] sa mga tanurang pang-isahang sapi. Ang ibang paraan naman ay sa pamamagitan ng pamamaraang ''[[multi-member plurality]]'' sa tanurang pangmaramihang sapi.<ref>{{cite web|url=http://www.lga.gov.uk/lga/aio/39780|title=Local Authority Elections|publisher=Local Government Association|accessdate=3 Oktubre 2008|archive-date=2012-01-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20120118195001/http://www.lga.gov.uk/lga/aio/39780|url-status=dead}}</ref> Sa layon ng [[Pamahalaang Pampook ng Eskosya|pamahalaang pampook]], ang Eskosya ay nahahati sa [[Pagkakabaha-bahagi ng Eskosya|32 pook kapulungan]]. Ito ay may magkakaibang lawak at dami ng santauhan. Ang mga lungsod ng [[Glasgow]], Edimburgo, [[Aberdeen]], at [[Dundee]] ay hiwalay na pook kapulungan. Gayon din ang [[Banwahan ng Kapulungang Bulubundukin|Kapulungang Bulubundukin]] na bumubuo sa isang-katlo ng Eskosya ngunit mayroon lamang na humigit 200,000 katao. Sa kasalukuyan, mayroong mga 1,222 kagawad na naihalal sa katungkulan.<ref>{{cite web |url=http://www.psa.ac.uk/2007/pps/Bennie.pdf |title=STV in Scotland: Local Government Elections 2007 |publisher=Political Studies Association |accessdate=2 Agosto 2008 |archive-date=2011-03-20 |archive-url=https://www.webcitation.org/5xJnMrHvK?url=http://www.psa.ac.uk/2007/pps/Bennie.pdf |url-status=dead }}</ref> Sila ay bahagiang pinapasahod. Ang halalan ay isinasagawa sa pamamaraang ''[[single transferable vote]]'' sa isang tanurang maraming sapi. Maaaring humalal ng tatlo o apat na kagawad. Ang bawat kagawad ay hahalal naman ng isang [[Tagapamatnubay (pangmamamayan)|Tagapamatnubay]] o [[Tagapangulo|Tagapamagitan]] na siyang manunugkulan sa mga pagpupulong at tatayo bilang pinuno ng pook na itinalaga sa kanila. Ang mga [[kagawad]] ay napapasailalim ng mga [[kautusan sa asal]] na ipinatutupad ng [[Tagubilin sa mga Pamantayan ng Eskosya]].<ref>Ethical Standards in Public Life framework: {{cite web |title=Ethical Standards in Public Life |url=http://www.scotland.gov.uk/Topics/Government/local-government/ethical-standards |publisher=The Scottish Government |accessdate=3 Oktubre 2008 |archive-date=11 Disyembre 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141211075152/http://www.scotland.gov.uk/Topics/Government/local-government/ethical-standards |url-status=dead }}</ref> Ang kapisanan ng mga kinatawan ng pampook na kapamahalaan ay ang [[Kapulungang Pampook na Kapamahalaan ng Eskosya]] (KAPKE).<ref>{{cite web |url=http://www.cosla.gov.uk/about/decision-making-cosla |title=Who we are |publisher=Convention of Scottish Local Authorities |accessdate=5 Hulyo 2011 |archive-date=21 Mayo 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110521085754/http://www.cosla.gov.uk/about/decision-making-cosla |url-status=dead }}</ref> Ang [[Pamahalaang Pampook ng Gales|pamahalaang pampook ng Gales]] ay binubuo ng mga 22 pangkaisahang kapamahalaan. Kinabibilangan ito ng mga lungsod ng [[Kardip]], [[Swansea]], at [[Newport]] na may sarili at hiwalay ring pangkaisahang kapamahalaan.<ref>{{cite web|url=http://new.wales.gov.uk/topics/localgovernment/localauthorities/?lang=en|title=Local Authorities|publisher=The Welsh Assembly Government|accessdate=31 Hulyo 2008|archive-date=30 Mayo 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140530004428/http://new.wales.gov.uk/topics/localgovernment/localauthorities/?lang=en|url-status=dead}}</ref> Ang halalan ay ginaganap tuwing ika-apat na taon sa pamamaraang ''[[first-past-the-post]]''.<ref>{{cite web |url=http://www.aboutmyvote.co.uk/how_do_i_vote/voting_systems/local_government_elections_i3.aspx |title=Local government elections in Wales |publisher=[[The Electoral Commission]] |year=2008 |accessdate=8 Abril 2011 |archive-date=2012-06-23 |archive-url=https://www.webcitation.org/68e5BBagx?url=http://www.aboutmyvote.co.uk/how_do_i_vote/voting_systems/local_government_elections_i3.aspx |url-status=dead }}</ref> Bukod sa [[Pulo ng Anglesey]], ang pinakahuling halalan ay naganap noon Mayo 2012. Ang [[Kapisanan ng Pamahalaang Pampook ng Gales]] ay kumakatawan sa mga kapakanan ng pampook na kapamahalaan.<ref>{{cite web|url=http://www.wlga.gov.uk/|title=Welsh Local Government Association|publisher=Welsh Local Government Association|accessdate=20 Marso 2008|archive-date=11 Nobiyembre 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20081111154039/http://www.wlga.gov.uk/|url-status=dead}}</ref> Ang [[Pamahalaang Pamppok ng Kahilagaang Irlanda|pamahalaang pampook ng Kahilagaang Irlanda]] ay binubuo na ng 26 kapulungang purok simula pa noong 1973. Ang bawat isa ay naihalal sa pamamaraang ''single transferable vote''. Ang kanilang kapangyarihan ay nakatakda lamang sa pagkuha ng mga basura, pagpatnubay sa mga aso, at pagsasaayos ng mga liwasan at himlayan.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/northern_ireland/4449092.stm |title=NI local government set for shake-up |work=BBC News |date=18 Nobyembre 2005 |accessdate= 15 Nobyembre 2008 |first =Mark |last= Devenport}}</ref> Noong 13 Marso 2008, napagkasunduan ng tagapagpaganap ang panukalang bumuo ng panibagong 11 kagawad at palitan ang kasalukuyang pamamaraan. Ipinagpaliban ang susunod na pampook na halalan sa 2011 upang mapadali ito.<ref>{{cite press release |url=http://www.nio.gov.uk/local-government-elections-to-be-aligned-with-review-of-public-administration/media-detail.htm?newsID=15153 |title=Local Government elections to be aligned with review of public administration |publisher=Northern Ireland Office |date=25 Abril 2008 |accessdate=2 Agosto 2008 |archive-date=2013-02-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130217174725/http://www.nio.gov.uk/local-government-elections-to-be-aligned-with-review-of-public-administration/media-detail.htm?newsID=15153 |url-status=dead }}</ref> ===Mga Sakupbayan=== {{Main|Mga Sakupbayan ng Britanya sa Ibayong-dagat|Sakupbayan ng Kaputungan}} [[Talaksan:Inside the Reef Cayman.jpg|thumb|left|Ang tanawin ng [[Dagat Karibe]] sa [[Kapuluang Kayman]]. Ang kapuluang ito ay isa sa mga pangunahing pook ng pandaigdigang pananalapi<ref>{{cite web|url=https://www.cibc.com/ca/pwm-global/locations/caribbean/cayman-islands.html |title=CIBC PWM Global - Introduction to The Cayman Islands |publisher=Cibc.com |date=11 Hulyo 2012 |accessdate=17 Agosto 2012}}</ref> at puntahan ng mga manlalakbay.<ref>{{cite news| url=http://traveltips.usatoday.com/cayman-islands-tourism-20845.html | work=USA Today | title=Cayman Islands Tourism | first=Laurie |last=Rappeport }}</ref>]] Ang Nagkakaisang Kaharian ay may paghahari sa labing-pitong mga sakupbayan nito: labing-apat sa sakupbayan ng Britanya sa Ibayong-Dagat at tatlo sa sakupbayan ng Kaputungan.<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.justice.gov.uk/downloads/about/moj/our-responsibilities/Background_Briefing_on_the_Crown_Dependencies2.pdf |access-date=2013-01-08 |archive-date=2019-11-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191102104306/http://www.justice.gov.uk/downloads/about/moj/our-responsibilities/Background_Briefing_on_the_Crown_Dependencies2.pdf |url-status=dead }}</ref> Ang labing-apat na sakupbayan ng Britanya sa Ibayong-Dagat ay ang mga: [[Anguilla]]; [[Bermuda]]; [[Lupang-sakop ng Britanya sa Antartika|sakupbayan ng Britanya sa Antartika]]; [[Lupang-sakop ng Britanya sa Karagatang Indiya|sakupbayan ng Britanya sa Karagatang Indiya]]; [[Kapuluang Britanikong Birhen]]; [[Kapuluang Cayman]]; [[Kapuluang Falkland]]; [[Gibraltar]]; [[Montserrat]]; [[Santa Helena, Asensiyon at Tristan da Cunha]]; [[Kapuluang Turko at Caicos]]; [[Kapuluang Pitcairn]]; [[Timog Horhe at Kapuluang Timog Sandwich]]; at ang mga [[Akrotiri at Dhekelia|kutang pinamamahalaan sa Tsipre]].<ref>{{cite web |url=http://collections.europarchive.org/tna/20080205132101/www.fco.gov.uk/servlet/Front%3fpagename=OpenMarket/Xcelerate/ShowPage&c=Page&cid=1013618138295 |title=Overseas Territories |publisher=Foreign & Commonwealth Office |accessdate=6 Setyembre 2010 }}{{Dead link|date=Agosto 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Ang pag-aangkin ng Britanya sa Antartika ay hindi kinikilala ng lahat.<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ay.html |title=The World Factbook |publisher=CIA |accessdate=26 Disyembre 2010 |archive-date=25 Disyembre 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181225211652/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ay.html%20 |url-status=dead }}</ref> Kung pagsasama-samahin, ang kabuuang lawak ng sakupbayan ng Britanya sa ibayong-dagat ay tinatayang 1,727,570 kilometrong parisukat at may santauhan na humigit-kumulang sa 260,000 katao. Ito ang mga nalabi sa Sasakhari ng Britanya kung saan ang karamihan ay piniling manatiling sakupbayan ng Britanya (Bermuda noong [[Reperendum sa Kasarinlan ng Bermuda (1995)|1995]] at Gibraltar noong [[Reperendum sa Kasarinlan ng Gibraltar (2002)|2002]]). Hindi tulad ng mga sakupbayan ng NK sa ibayong-dagat, ang mga sakupbayan ng Kaputungan ay pagmamay-ari ng [[Kaputungan ng Britanya]].<ref>{{cite web|author=The Committee Office, House of Commons |url=http://www.publications.parliament.uk/pa/cm200910/cmselect/cmjust/56/5604.htm |title=House of Commons&nbsp;– Crown Dependencies&nbsp;– Justice Committee |publisher=Publications.parliament.uk |accessdate=7 Nobyembre 2010}}</ref> Ito ay kinabibilangan ng [[Kapuluang Bangbang]], ang mga [[kuta]] ng [[Jersey]] at [[Guernsey]] sa [[Bangbang Ingles|Bangbang Inggles]], at ang [[Pulo ng Man]] sa [[Dagat Irlandes]]. Sa kadahilanang ang mga nasasakupan nito ay may sari-sariling pangasiwaan, sila ay [[Mga Bansa sa United Kingdom|hindi bahagi ng Nagkakaisang Kaharian]] o ng [[Samahang Europeo]]. Ganon pa man, ang pamahalaan ng UK ang may pananagutan sa mga ugnayang panlabas at pagtatanggol nito. Ang batasan ng UK ay may kapangyarihang mambatas alang-alang sa kanila. Ngunit ang kapangyarihang maisabatas ang mga panukalang nauukol sa kanilang kapuluan ay nasa kani-kanilang kapulungang mambabatas at sa pahintulot ng [[Kagalang-galang na Kapulungan ng mga Kalihim ng Kanyang Kamahalan|Kapulungan ng mga Kalihim ng Kaputungan]]. Sa Pulo ng Man, ang pahintulot ay kadalasang nagbubuhat sa Tenyenteng Tagapamahala.<ref>{{cite web|url=http://www.gov.je/ChiefMinister/International+Relations/Profile+of+Jersey.htm|title=Profile of Jersey|publisher=[[States of Jersey]]|accessdate=31 Hulyo 2008|quote=The legislature passes primary legislation, which requires approval by The Queen in Council, and enacts subordinate legislation in many areas without any requirement for Royal Sanction and under powers conferred by primary legislation.|archive-date=2006-09-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20060902092534/http://www.gov.je/ChiefMinister/International+Relations/Profile+of+Jersey.htm|url-status=bot: unknown}}</ref> Simula noong 2005, ang bawat sakupbayan ng Kaputungan ay may [[Punong Tagapangasiwa]] bilang kanilang [[pinuno ng pamahalaan]].<ref>[https://archive.today/20121218163134/www.gov.im/lib/news/cso/chiefministertom.xml Chief Minister to meet Channel Islands counterparts - Isle of Man Public Services<!-- Bot generated title -->]</ref> [[Talaksan:Charles, Prince of Wales in 2021 (cropped) (3).jpg|thumb|Si Charles III noong 2021]] ==Kabanwahan== {{Main|Kabanwahan ng United Kingdom|Kaharian ng United Kingdom|Halalan sa United Kingdom}}Ang Nagkakaisang Kaharian ay isang [[kahariang may saligang-batas]] na may [[pamahalaang pangkaisahan]]. Ang kanyang kamahalan, [[Charles III]] ang pinuno ng bansa ng NK at ng labinlimang [[Mga Bansa sa Kapamansaan|bansa sa Kapamansaan]]. Ang kaharian ay may “karapatang pagsanggunian, humimok, at magpaalala”.<ref>[[Walter Bagehot|Bagehot, Walter]] (1867) The English Constitution, London:Chapman and Hall, p103</ref> Ang Nagkakaisang Kaharian ay isa sa natatanging apat na mga bansa na may saligang-batas na di-nasusulat.<ref>{{cite web|url=http://www.llrx.com/features/uk2.htm#UK%20Legal%20System|title=A Guide To the UK Legal System|publisher=[[University of Kent|University of Kent at Canterbury]]|accessdate=16 Mayo 2006|author=Sarah Carter|archive-date=27 Mayo 2012|archive-url=https://www.webcitation.org/67yH6Ly5h?url=http://www.llrx.com/features/uk2.htm#UK%20Legal%20System|url-status=dead}}</ref><ref group="tala">Ang Bagong Selanda, Israel at [[San Marino]] ang ibang mga bansa na may saligang-batas na di-nasusulat.</ref> Kung sa gayon, ang [[Saligang-Batas ng United Kingdom|Saligang-Batas ng Nagkakaisang Kaharian]] ay halos lahat binubuo ng kaipunan ng mga iba’t ibang kasulatan tulad ng mga [[palatuntunan]], mga [[kasong naisabatas]] at mga pandaigdigang kasunduan, at ng [[Katipunan sa Saligang-Batas ng Britanya|katipunan sa saligang-batas]]. Dahil walang pagkakaiba ang karaniwang palatuntunan sa “batas pang-saligang-batas”, maaaring “mabago” ito sa pamamagitan ng paglagda ng [[Batasan ng Nagkakaisahang Kaharian|batasan]] ng NK ng isang [[Batas ng Parlamento|Batas ng Batasan]]. Sila ay may kapangyarihang baguhin o tanggalin ang anumang nasusulat o di-nasusulat na bahagi ng saligang-batas. Ngunit, hindi ito maaaring magsabatas na hindi mababago ng mga susunod na Batasan.<ref>{{cite web|url=http://www.parliament.uk/about/how/laws/sovereignty.cfm|title=Official UK Parliament web page on parliamentary sovereignty|publisher=UK Parliament|archiveurl=https://archive.today/20120628214950/http://www.parliament.uk/about/how/sovereignty/|archivedate=2012-06-28|access-date=2013-01-09|url-status=live}}</ref> ===Pamahalaan=== {{main|Pamahalaan ng United Kingdom}} Ang NK ay may [[Pamamaraang Parlamentaryo|pamahalaang pambatasan]] na nakabatay sa [[pamamaraang Westminster]]. Ito ay tinutularan sa daigdig, isang pamana ng Sasakhari ng Britanya. Ang batasan ng Nagkakaisang Kaharian ay tinatawag na Batasan. Ito ay may dalawang kapulungan: ang inihahalal na [[Pamahayan ng mga Hamak]], at ang itinatalagang [[Pamahayan ng mga Panginoon]]. Sila ay nagpupulung-pulong sa [[Palasyo ng Westminster]]. Lahat ng mga panukala ay kailangang may [[Pangkahariang Pahintulot]] bago maisabatas ang mga ito. Ang katungkulan ng pagiging [[pinuno ng pamahalaan]] ng NK ay nasa [[Punong Tagapangasiwa ng United Kingdom|Punong Ministro]].<ref>{{cite web|title = The Government, Prime Minister and Cabinet|work = Public services all in one place|publisher = [[Directgov]]|url = http://direct.gov.uk/en/Governmentcitizensandrights/UKgovernment/Centralgovernmentandthemonarchy/DG_073444|accessdate = 12 Pebrero 2010|archive-date = 2012-09-21|archive-url = https://web.archive.org/web/20120921004951/http://www.direct.gov.uk/en/Governmentcitizensandrights/UKgovernment/Centralgovernmentandthemonarchy/DG_073444|url-status = dead}}</ref> Siya ay kabilang sa kasapian ng batasan. Ang kasapiang ito ang nagbibigay ng ‘‘halal sa pag-asa’’ ng nakararaming lapian sa Pamahayan ng mga Hamak. Kadalasang ang pinuno ng pinakamalaking lapian sa pamahayan ang nakakakamit nito. Mamimili ang punong tagapangasiwa ng kalupunan ng mga tagapangasiwa na silang maitatalaga naman ng kaharian. Sila ang bubuo ng [[Pamahalaan ng United Kingdom|Pamahalaan ng Kanyang Kamahalaan]]. Sa kaugalian, iginagalang ng Haribini ang anumang maging pasya ng punong tagapangasiwa sa pamamahala. [[Talaksan:Palace of Westminster, London - Feb 2007.jpg|thumb|left|280px|Ang [[Bahay-Hari ng Westminster]], ang luklukan ng dalawang pamahayan ng Batasan ng Nagkakaisang Kaharian]] Ang [[Kalupunan ng mga Tagapangasiwa ng United Kingdom|kalupunan ng mga tagapangasiwa]] ay nakaugaliang kunin sa lapian kung saan kasapi ang Punong Tagapangasiwa. Ito ay kinukuha sa kapwa pamahayan, ngunit kadalasan ito’y manggagaling sa Pamahayan ng mga Hamak. Ang mga naitalaga ay may [[Pananagutan sa Pamahalaan|pananagutan]] sa punong tagapangasiwa. Ang kapangyarihang tagapagpaganap ay ginagamit ng punong tagapangasiwa at ng mga kalupunan nito. Silang lahat ay nanganumpa sa [[Kapulungan ng mga Kalihim ng United Kingdom|Kapulungan ng mga Kalihim ng Nagkakaisang Kaharian]] na maging mga [[Tagapangasiwa ng Kaputungan]]. Si [[Ang Matwid na Kagalang-galang|Mat. na Kgg.]] [[David Cameron]], pinuno ng [[Lapiang Konserbatibo (UK)|Lapiang Konserbatibo]], ang namumuno sa pakikiisa sa pangatlong lapian ng NK, ang mga [[Demokratang Liberal (UK)|Demokratang Liberal]]. Simula noong 11 Mayo 2010, si Cameron ang Punong Tagapangasiwa, [[Pangulong Panginoon ng Ingatang-yaman]], at [[Tagapangasiwa sa Paglilingkod-bayan]].<ref>{{Cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk_politics/election_2010/8675265.stm |title=David Cameron is UK's new prime minister |date=11 Mayo 2010 |work=BBC News |accessdate =11 Mayo 2010}}</ref> Upang maihalal sa Pamahayan ng mga Hamak, kinakailangang ang isa ay mapili bilang kasapi ng batasan. Ito ay sa pamamagitan ng [[Pamamaraang Paramihan ng Halal|paramihan ng halal]] sa bawat kapisanang panghalalan. Ang NK ay kasalukuyang nahahati sa [[Kapisanang Panghalalan ng United Kingdom|650 kapisanang panghalalan]]. Nagsisimula ang pangkalahatang halalang ito sa paghayag ng hari, matapos pagpayuhan ng punong ministro. Sinasaad sa [[Batas Parlamento ng 1911 at 1949|Batas Batasan ng 1911 at 1949]] na kinakailangan ang panibagong halalan limang taon ang nakalipas bago ang huli. Ang tatlong pangunahing lapian sa NK ay ang mga Lapiang Konserbataibo, [[Lapian ng Manggagawa (UK)|Lapian ng Manggagawa]], at ang Demokratang Liberal. Noong nakaraang pangkalahatang halalan ng 2010, ang mga naluklok sa tatlong lapiang ito ay 622 sa 650 luklukan sa Pamahayan ng mga Hamak.<ref>{{cite web|url=http://www.nsd.uib.no/european_election_database/country/uk/|title=United Kingdom|work=European Election Database|publisher=Norwegian Social Science Data Services|accessdate=3 Hulyo 2010|archive-date=9 Hulyo 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100709202655/http://www.nsd.uib.no/european_election_database/country/uk|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.guardian.co.uk/politics/2010/may/28/general-election-2010-conservatives|title=Thirsk and Malton: Conservatives take final seat in parliament|work=The Guardian |location=London|last=Wainwright|first=Martin|date=28 Mayo 2010|accessdate=Huloy 3,2010}}</ref> Ang karamihan sa mga natirang luklukan ay nakamit ng mga lapiang lumalaban sa kani-kanilang pook sa NK: ang [[Pambansang Lapiang Eskoses]] (sa eSKOSYA lamang); ''[[Plaid Cymru]]'' (sa Gales lamang); at ang [[Lapiang Demokratikong Samahang Manggagawa]], [[Lapiang Demokratikong Lipunan at Manggagawa]], [[Lapiang Manggagawa ng Ulster]], at ''[[Sinn Féin]]'' (sa Kahilagaang Irlanda lamang bagaman ang ''Sinn Féin'' ay lumalaban din sa mga halalan sa Republika ng Irlanda). Alinsunod sa patakaran ng lapian, wala pang naihalal na kasapi ng ''Sinn Féin'' ang kailanman dumalo sa Pamahayan ng mga Hamak upang katawanin ang kanilang kapisanang panghalalan dahil sa pangangailangang panunumpa sa katapatan sa kaharian. Gayunpaman, ang kasalukuyang limang KP na ''Sinn Féin'' ay ginagamit ang mga tanggapan at ibang kagamitan sa Westminster.<ref>{{Cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk_politics/1771635.stm |title=Sinn Fein moves into Westminster |work=BBC News |date=21 Enero 2002 |accessdate =17 Oktubre 2008}}</ref> Ang NK ay may kasalukuyang 72 mga [[Kasapi ng Parlamentong Europeo para sa United Kingdom 2009-2014|KPE]] na naihalal para sa [[Parlamentong Europeo|Batasang Europeo]]. Sila ay naihalal sa 12 kapisanang panghalalan na may [[pangmaramihang sapi]].<ref>{{Cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/shared/bsp/hi/elections/euro/09/html/ukregion_999999.stm |title= European Election: United Kingdom Result |work=BBC News |date =8 Hunyo 2009}}</ref> ===Pangasiwaang ginawaran=== {{Main|Pangasiwaang gawaran sa United Kingdom|Tagapagpaganap ng Hilagang Irlanda|Pamahalaang Eskoses|Pamahalaang Gales}} [[Talaksan:Scotland Parliament Holyrood.jpg|thumb|alt=Modern one-story building with grass on roof and large sculpted grass area in front. Behind are residential buildings in a mixture of styles.|Ang [[Gusali ng Pambatasang Eskoses]] sa [[Holyrood, Edimburgo|Holyrood]] ang luklukan ng [[Parlamentong Eskoses|Batasang Eskoses]]]] Ang Eskosya, Gales, at Kahilagaang Irlanda ay may kanya-kanyang [[Tagapagpaganap (pamahalaan)|pamahalaan o tagapagpaganap]] na binigyang-kapangyarihan. Ito ay pinamumunuan ng isang [[Pangulong Tagapangasiwa]] (o sa Kahilagaang Irlanda, isang [[diyarka]]l na [[Pangulong Tagapangasiwa at kinatawang Pangulong Tagapangasiwa]]) at isang [[batasang may iisang pamahayan]]. Ngunit ang Ingglatera, ang pinakamalaking bansa sa Nagkakaisang Kaharian, ay walang mga ganitong pamahalaan na ginawaran. Bagkus, sila ay tuwirang pinangagasiwaan at pinagbabatas ng pamahalaan at batasan ng NK. Sa kadahilanang ito, umusbong ang tinatawag na [[Katanugang Kanlurang Lothian]] na nauukol sa pakikilahok ng mga kasapi ng batasan (KP) ng Eskosya, Gales, at Kahilagaang Irlanda,<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/3432767.stm |title=Scots MPs attacked over fees vote |work=BBC News |date=27 Enero 2004 |accessdate=21 Oktubre 2008}}</ref> sa mga bagay o suliranin na kaugnay lamang sa Ingglatera.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk_politics/talking_politics/82358.stm |title=Talking Politics: The West Lothian Question |work=BBC News |first=Brian |last=Taylor |date=1 Hunyo 1998 |accessdate=21 Oktubre 2008}}</ref> Ang [[Pamahalaang Eskoses]] at ang [[Parlamentong Eskoses|batasan]] nito ay may malaking saklaw sa mga anumang bagay na hindi [[Mga Bagay na Nakalaan|katangi-tanging nakalaan lamang]] sa batasan ng NK, tulad ng [[Edukasyon sa Eskosya|katuruan]],[[Pambansang Palingkuran sa Kalusugan ng Scotland|kalusugan]], [[Batas Eskoses]], at ang [[Pamahalaang Lokal ng Scotland|pamahalaang pampook]].<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/events/scotland_99/the_scottish_parliament/310036.stm |title=Scotland's Parliament&nbsp;– powers and structures |work=BBC News |date=8 Abril 1999 |accessdate=21 Oktubre 2008}}</ref> Noong nakaraang [[Pangkalahatang Halalan sa Parlamentong Eskoses, 2011|halalan ng 2011]], ang Pambansang Lapiang Eskoses ay muling nailuklok, kasama ang karamihan sa kanila, sa Batasang Eskoses. Ang kanilang pinuno ay si [[Alex Salmond]], ang [[Pangulong Tagapangasiwa ng Eskosya]].<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/6659531.stm |title=Salmond elected as first minister |work=BBC News |date=16 Mayo 2007 |accessdate=21 Oktubre 2008}}</ref><ref>{{cite news |url= http://www.bbc.co.uk/news/uk-scotland-13305522 |title= Scottish election: SNP wins election |work=BBC News |date= 6 Mayo 2011}}</ref> Noong 2012, ang pamahalaan ng NK at Eskosya ay nagkasundo sa talakayan ng isang reperendum patungkol sa kasarinlan ng Eskosya sa 2014. Ang [[Pamahalaang Gales]] at ang [[Pambansang Kapulungan ng Gales]] ay mas may maliit na kapangyarihan kaysa ng sa naibigay sa Eskosya.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/events/wales_99/the_welsh_assembly/309033.stm |title=Structure and powers of the Assembly |work=BBC News |date=9 Abril 1999 |accessdate21 Oktubre 2008}}</ref> Maaaring magsabatas ang Kapulungan tungkol sa mga bagay na binigyang-kapangyarihan sa pamamagitan ng [[Batas sa Pambansang Kapulungan ng Gales|Batas ng Kapulungan]]. Ayon sa batas, hindi ito nangangailangan ng pahintulot buhat sa Westminster. Nanalo ang mumunting Lapian ng Manggagawa noong nakaraang [[Halalan ng Pambansang Kapulungan ng Gales, 2011|halalan ng 2011]]. Pinamumunuan ito ni [[Carwyn Jones]]. Ang [[Tagapagpaganap ng Hilagang Irland]] at ang [[Kapulungan ng Hilagang Ireland|Kapulungan]] nito ay may mga kapangyarihang nahahambing sa binigay sa Eskosya. Ang Tagapagpaganap ay pinamumunuan ng isang [[diyarka]] na kumakatawan sa mga kasapi ng [[Tinalaga ng Manggagawa|manggagawa]] at mga [[Tinalaga ng mga Makabansa|makabansa]] sa Kapulungan. Sa kasalukuyan, si [[Peter Robinson (politiko)|Peter Robinson]] ng [[Lapiang Demokratikong Manggagawa]], at si [[Martin McGuinness]] ng ''[[Sinn Féin]]'' ang mga [[Pangulong Tagapangasiwa at kinatawang Pangulong Tagapangasiwa]]. Ang NK ay walang [[saligang-batas na nasusulat]]. Ang mga bagay na nauukol sa saligang-batas ay isa sa mga kapangyarihang hindi binigay sa Eskosya, Gales, at Kahilagaang Irlanda. Ayon sa turo ng [[Kalayaan ng Parlamentaryo sa United Kingdom|Kalayaan ng Pambatasan]], ang batasan ng NK ay maaaring alisin ang Batasang Eskoses, Kapulungang Gales, at Kapulungang Kahilagaang Irlanda.<ref>N. Burrows, [http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/1468-2230.00203/abstract "Unfinished Business: The Scotland Act 1998"], ''The Modern Law Review'', vol. 62, issue 2, (Marso 1999), p. 249: "The UK Parliament is sovereign and the Scottish Parliament is subordinate. The White Paper had indicated that this was to be the approach taken in the legislation. The Scottish Parliament is not to be seen as a reflection of the settled will of the people of Scotland or of popular sovereignty but as a reflection of its subordination to a higher legal authority. Following the logic of this argument, the power of the Scottish Parliament to legislate can be withdrawn or overridden..."</ref><ref>M. Elliot, [http://icon.oxfordjournals.org/content/2/3/545.abstract "United Kingdom: Parliamentary sovereignty under pressure"], ''International Journal of Constitutional Law'', vol. 2, issue 3, (2004), pp. 553–554: "Notwithstanding substantial differences among the schemes, an important common factor is that the U.K. Parliament has not renounced legislative sovereignty in relation to the three nations concerned. For example, the Scottish Parliament is empowered to enact primary legislation on all matters, save those in relation to which competence is explicitly denied ... but this power to legislate on what may be termed "devolved matters" is concurrent with the Westminster Parliament's general power to legislate for Scotland on any matter at all, including devolved matters ... In theory, therefore, Westminster may legislate on Scottish devolved matters whenever it chooses..."</ref> Sa katunayan, noong 1972, pinagkaisahan ng Batasan ng NK na [[Batas sa Hilagang Irlanda ng 1972 (panamantalang pagtatakda)|antalahin]] ang pagkakatatag ng [[Batasan ng Hilagang Irlanda|Batasan ng Kahilagaang Irlanda]]. Ito ang naging alinsunuran patungkol sa mga napapanahong kapisanang bingyang-kapangyarihan.<ref>G. Walker,[http://www.jstor.org/stable/10.1086/644536 "Scotland, Northern Ireland, and Devolution, 1945–1979"], ''Journal of British Studies'', vol. 39, no. 1 (Enero 2010), pp. 124 & 133.</ref> Sa kaugalian, malayong mangyaring tanggalin ng batasan ng NK ang pagbibigay-kapangyarihan dahil sa mga pinagkasunduang taliktik noong mapagpasyahan ang reperendum na ito.<ref>A. Gamble, [http://publius.oxfordjournals.org/content/36/1/19.short "The Constitutional Revolution in the United Kingdom"], ''Publius'', volume 36, issue 1, p. 29: "The British parliament has the power to abolish the Scottish parliament and the Welsh assembly by a simple majority vote in both houses, but since both were sanctioned by referenda, it would be politically difficult to abolish them without the sanction of a further vote by the people. In this way several of the constitutional measures introduced by the Blair government appear to be entrenched and not subject to a simple exercise of parliamentary sovereignty at Westminster."</ref> Mas malaki kaysa sa Eskosya at Gales ang mga talikitang pinataw sa kapangyarihan ng batasan ng NK na makialam sa pagbibigay-kapangyarihan sa Kahilagaang Irlanda dahil ito ay nakabatay sa kasunduan sa pagitan ng [[Pamahalaan ng Irlanda]].<ref>E. Meehan, [http://pa.oxfordjournals.org/content/52/1/19.short "The Belfast Agreement—Its Distinctiveness and Points of Cross-Fertilization in the UK's Devolution Programme"], ''Parliamentary Affairs'', vol. 52, issue 1 (1 Enero 1999), p. 23: "[T]he distinctive involvement of two governments in the Northern Irish problem means that Northern Ireland's new arrangements rest upon an intergovernmental agreement. If this can be equated with a treaty, it could be argued that the forthcoming distribution of power between Westminister and Belfast has similarities with divisions specified in the written constitutions of federal states... Although the Agreement makes the general proviso that Westminister's 'powers to make legislation for Northern Ireland' remains 'unaffected', without an explicit categorical reference to reserved matters, it may be more difficult than in Scotland or Wales for devolved powers to be repatriated. The retraction of devolved powers would not merely entail consultation in Northern Ireland backed implicitly by the absolute power of parliamentary sovereignty but also the renegotiation of an intergovernmental agreement".</ref> ===Batas at katarungang pangkrimen=== {{Main|Batas ng United Kingdom}} [[Talaksan:Royal courts of justice.jpg|thumb|left|Ang mga [[Makaharing Kahukuman ng Katarungan|Maharlikang Kahukuman ng Katarungan]] ng [[Inglatera at Gales|Ingglatera at Gales]]]] Ang Nagkakaisang Kaharian ay walang iisang pamamaraang legal dahil ayon sa Bahagi 19&nbsp;ng [[Kasunduan ng Samahan|Kasunduan ng Samahan ng 1706]], pinagkakaloob nito ang pagpapatuloy ng isang hiwalay na pamamaraang legal sa Eskosya.<ref>{{cite web |url=http://www.scotshistoryonline.co.uk/union.html |title=The Treaty (act) of the Union of Parliament 1706 |publisher=Scottish History Online |accessdate=Oktubre 5, 2008 |archive-date=2002-07-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20020712045730/http://www.scotshistoryonline.co.uk/union.html |url-status=dead }}</ref> Sa kasalukuyan, ang NK ay may tatlong magkakaibang [[Mga Pamamaraang Legal ng Daigdig|pamamaraang legal]]: [[Batas Ingles|Batas Inggles]], [[Kahukuman ng Hilagang Ireland|Batas Kahilagaang Irlanda]] at [[Batas Eskoses]]. Naitatag ang [[Kataas-taasang Hukuman ng United Kingdom|Kataas-taasang Hukuman ng Nagkakaisang Kaharian]] noong Oktubre 2009 at pinalitan nito ang [[Katungkulang Panghukuman ng Pamahayan ng mga Panginoon|Lupon sa Paghahabol ng Pamahayan ng mga Panginoon]].<ref>{{Cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk/8283939.stm |title =UK Supreme Court judges sworn in |work=BBC News |date=5 Oktubre 2009}}</ref><ref>{{PDFlink|[http://www.dca.gov.uk/consult/supremecourt/supreme.pdf Constitutional reform: A Supreme Court for the United Kingdom]|252&nbsp;KB}}, Department for Constitutional Affairs. Retrieved 22 Mayo 2006.</ref> Ang [[Panghukumang Lupon ng Kapulungan ng mga Kalihim]] at ang mga kasapi ng Kataas-taasang Hukuman ang pinakamataas na hukuman sa paghahabol sa maraming bansa sa Kapamansaan, mga [[Lupang-sakop ng Britanya sa Ibayong-dagat|sakupbayan ng Britanya sa Ibayong-dagat]], at sa [[Lupang-sakop ng Kaputungan|sakupbayan ng Kaputungan]].<ref>[http://www.jcpc.gov.uk/about/role-of-the-jcpc.html "Role of the JCPC"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111215093114/http://www.jcpc.gov.uk/about/role-of-the-jcpc.html |date=2011-12-15 }}. Judicial Committee of the Privy Counci. Retrieved 11 Setyembre 2012</ref> Ang Batas Inggles, na umiiral sa [[Inglatera at Gales|Ingglatera at Gales]], at [[Batas Hilagang Irlandes]] ay kapwa nakabatay sa palatuntunin ng [[Batas Panlahat]].<ref>{{Cite book |url=http://books.google.com/?id=AF303DEl0MkC&pg=PA298 |first=Andrew |last=Bainham |title=The international survey of family law:1996 |page=298 |isbn=978-90-411-0573-8 |year=1998 |publisher=Martinus Nijhoff |location =The Hague}}</ref> Ayon sa umiiral na mga palatuntunan, ang Batas Panlahat ay nabubuo sa paggamit ng mga hukom ng mga kautusan, alinsunuran, at bihasang pangingisip sa mga nahagap na datos, sa pagpapaliwanag sa mga hatol na may kaugnayan sa palatuntuning legal. Ang mga ito ay maiiakma sa mga susunod na kasong kahalintulad nito ([[Stare Decisis|''stare decisis'']]).<ref>{{Cite book |url= http://books.google.com/?id=a4ddQNrt8e8C&pg=PA371 |title=World dictionary of foreign expressions |author=Adeleye, Gabriel; Acquah-Dadzie, Kofi; Sienkewicz, Thomas; McDonough, James |page=371 |isbn=978-0-86516-423-9 |year =1999 |location =Waucojnda, IL |publisher=Bolchazy-Carducci}}</ref> Ang [[Kahukuman ng Inglatera at Gales|Kahukuman ng Ingglatera at Gales]] ay pinamumunuan ng [[Pangulong Kahukuman ng Inglatera at Gales|Pangulong Kahukuman ng Ingglatera at Gales]], na binubuo ng [[Hukuman sa Paghahabol ng Inglatera at Gales|Hukuman sa Paghahabol]], ang [[Mataas na Hukuman ng Katarungan]] (para sa kasong pangmamamayan), at ang [[Hukuman ng Kaputungan]] (para sa kasong kriminal). Ang Kataas-taasang Hukuman ang pinamataas na hukuman sa Ingglatera, Gales, at Kahilagaang Irlanda para sa mga paghahabol sa kasong pangmamamayan at kriminal. Ang anumang pasya ng hukumang ito ay maiiakma sa bawat ibang hukumang nasasakupan nito.<ref>{{cite web |url=http://www.alpn.edu.au/node/66 |title=The Australian courts and comparative law |publisher=Australian Law Postgraduate Network |accessdate=28 Disyembre 2010 |archive-date=14 Abril 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130414202207/http://alpn.edu.au/node/66 |url-status=dead }}</ref> [[Talaksan:High Court of Justiciary.jpg|thumb|right|upright|Ang [[Mataas na Hukuman ng Punong Hukom]]–ang [[Dalubhasaan sa Katarungan|Kataas-taasang]] [[Katarungang Kriminal|Hukumang Kriminal]] ng [[Eskosya]].]] Ang Batas Eskoses ay may magkahalong pamamaraan na nakabatay sa mga palatuntunin ng batas panlahat at[[Batas Pangmamamayan (pamamarang legal)|batas pangmamamayan]]. Ang mga pangunahing hukuman ay ang [[Hukuman ng Kapulungan]] para sa mga kasong pangmamamayan,<ref>{{cite web|url=http://www.scotcourts.gov.uk/session/index.asp|title=Court of Session&nbsp;– Introduction|publisher=Scottish Courts|accessdate=5 Oktubre 2008|archive-date=25 Mayo 2012|archive-url=https://archive.today/20120525195153/http://www.scotcourts.gov.uk/session/index.asp|url-status=dead}}</ref> at ang [[Mataas na Hukuman ng Punong Hukom]] para sa mga kasong criminal.<ref>{{cite web|url=http://www.scotcourts.gov.uk/justiciary/index.asp|title=High Court of Justiciary&nbsp;– Introduction|publisher=Scottish Courts|accessdate=5 Oktubre 2008|archive-date=5 Agosto 2012|archive-url=https://archive.today/20120805180111/http://www.scotcourts.gov.uk/justiciary/index.asp|url-status=dead}}</ref> Ayon sa Batas Eskoses, ang Kataas-taasang Hukuman ng Nagkakaisang Kaharian ay ang pinakamataas na hukuman sa paghahabol para sa mga kasong pangmamamayan.<ref>{{cite web|url=http://www.publications.parliament.uk/pa/ld199697/ldinfo/ld08judg/bluebook/bluebk03.htm|title=House of Lords&nbsp;– Practice Directions on Permission to Appeal|publisher=UK Parliament|accessdate=22 Hunyo 2009}}</ref> Ang mga [[Hukumang Eskribano|hukumang eskribano]] ang lumilitis sa mararaming kasong pangmamamayan at kriminal. Dito rin nililitis ang mga kasong kriminal sa pamamagitan ng inampalan, na kilala sa katawagang “takdang hukuman ng eskribano”, o kung walang inampalan, “di-takdang hukuman ng eskribano”.<ref>{{cite web|url=http://www.scotcourts.gov.uk/introduction.asp|title=Introduction|publisher=Scottish Courts|accessdate=5 Oktubre 2008|archive-date=5 Agosto 2012|archive-url=https://archive.today/20120805135430/http://www.scotcourts.gov.uk/introduction.asp|url-status=dead}}</ref> Naiiba ang pamamaraang legal sa Eskosya sa pagkakaroon nito ng tatlong maaaring maging hatol sa [[paglilitis]] ng isang kasong kriminal: ''[[May-sala (batas)|may-sala]]'', ''[[Walang-sala (batas)|walang-sala]]'', at ''”[[di-napatunayan]]”''. Mapapawalang-sala ang isang tao kung ang hatol ay “walang-sala” at “di-napatunayan”. Hindi na rin ito maaaring malitis muli.<ref>{{Cite news |url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/uk/scotland/article431121.ece |title=The case for keeping 'not proven' verdict |work=The Sunday Times |first=Tim |last=Luckhurst |accessdate=5 Oktubre 2008 |location=London |date=20 Marso 2005 |archive-date=23 Hunyo 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110623033748/http://www.timesonline.co.uk/tol/news/uk/scotland/article431121.ece |url-status=dead }}</ref> Tumaas ang krimen sa Ingglatera at Gales sa pagitan ng taong 1981 at 1995. Ngunit ayon sa mga [[Estatistika sa Krimen ng United Kingdom|Palaulatan sa krimen]], ito ay bumaba ng 48% (1995-2008) simula noon. Sa katulad na mga taon, ang [[Populasyon sa Bilangguan ng Inglatera at Gales|santauhan sa bilangguan ng Ingglatera at Gales]] ay makalawang tumaas sa bilang na hihigit sa 80,000. Sa bawat 100,000 katao, may 147 nabibilanggo at dahil dito, ang Ingglatera at Gales ang may pinakamataas na paglaki sa bilang ng nabibilanggo sa buong Kanluraning Europa.<ref>{{Cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk_politics/7235438.stm |title=New record high prison population |work=BBC News |date=8 Pebrero 2008 |accessdate=21 Oktubre 2008}}</ref> Ang [[Palingkurang Bilibid ng Kanyang Kamahalan]], na may pananagutan sa [[Pangagasiwa sa Katarungan (UK)|Pangangasiwa sa Katarungan]], ang namamahala sa halos lahat na mga bilangguan sa Ingglatera at Gales. Ang krimen naman sa Eskosya ay bumaba sa pinakamababa nitong tala sa loob ng 32 taon noong 2009-10. Ito ay bumaba ng sampung bahagdan.<ref>{{Cite press release |url=http://www.scotland.gov.uk/News/Releases/2010/09/07111730 |title=Crime falls to 32 year low |publisher=Scottish Government |date=7 Setyembre 2010 |accessdate=21 Abril 2011 |archive-date=2 Hulyo 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140702092202/http://www.scotland.gov.uk/News/Releases/2010/09/07111730 |url-status=dead }}</ref> Sa magkatulad na taon, bumaba rin ang santauhan sa mga bilangguan sa Eskosya na mayroon lamang hihigit sa 8,000 katao.<ref>{{cite web |url=http://www.sps.gov.uk/default.aspx?documentid=7811a7f1-6c61-4667-a12c-f102bbf5b808 |title=Prisoner Population at Friday 22&nbsp;Agosto 2008 |publisher=Scottish Prison Service |accessdate=28 Agosto 2008 |archive-date=7 Marso 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120307182522/http://www.sps.gov.uk/default.aspx?documentid=7811a7f1-6c61-4667-a12c-f102bbf5b808 |url-status=dead }}</ref> Ito ang pinakamababang naitala sa kasaysayan ng Eskosya.<ref>{{Cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/7587724.stm |title=Scots jail numbers at record high |work=BBC News |date=29 Agosto 2008 |accessdate=21 Oktubre 2008}}</ref> Ang [[Palingkurang Bilibid ng Eskosya]], na may pananagutan sa [[Kalihim sa Tagapangasiwa ng Katarungan]], ang namamahala sa mga bilangguan sa Eskosya. Ayon sa pag-uulat ng Ugnayan sa Araling Pagmamatyag noong 2006, napag-alamang ang NK ang may pinakamataas na antas ng [[Pagmamatyag sa Madla|pagmamatyag sa madla]] sa lahat ng mga mauunlad na bansa sa Kanluranin.<ref>{{Cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk/6108496.stm| title=Britain is 'surveillance society'| accessdate=6 Disyembre 2010 |work=BBC News |date=2 Nobyembre 2006}}</ref> ===Ugnayang panlabas=== {{Main|Ugnayang panlabas ng United Kingdom}} [[Talaksan:David Cameron and Barack Obama at the G20 Summit in Toronto.jpg|left|thumb|Si [[David Cameron]], ang Punong Tagapangasiwa ng Nagkakaisang Kaharian, at si [[Barack Obama]], ang Pangulo ng Nagkakaisang Pamahalaan, sa [[Pagpupulong ng P-20 sa Toronto (2010)|pagpupulong ng P-20 sa Toronto noong 2010]].]] Ang NK ay isang [[Limang Bigatin (Mga Nagkakaisang Bansa)|panatilihang kasapi]] ng [[Kapulungang Pangkatiwasayan ng Mga Nagkakaisang Bansa]]. Ito ay kasapi sa mga sumusunod: [[Kapisanan ng Kasunduan sa Hilagang Atlantiko]] (KKHA), [[Kapamansaan ng mga Bansa]], [[Pangkat ng Pito (P7)|Pangkat ng Pito]] (P7), [[Pangkat ng Walo (P8)|Pangkat ng Walo]] (P8), [[Pangkat ng Dalawampu (P20)|Pangkat ng Dalawampu]] (P20), [[Kapisanan sa Pakikipagtulungan sa Ekonomiya at Pagpapaunlad|Kapisanan sa Pakikipagtulungan sa agimat at Pagpapaunlad]] (KPEP), [[Kapisanan ng Pandaigidigang Kalakalan]] (KPK), [[Kapulungan ng Europa]], [[Kapisanan sa Pangkatiwasayan at Pakikipagtulungan sa Europa]] (KKPE), at ng [[Samahang Europeo]] (SE). Masasabing may ''[[Katangi-tanging Ugnayan]]'' ang NK sa Nagkakaisang Pamahalaan,<ref>Swaine, Jon (13 Enero 2009). [http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/barackobama/4226246/Barack-Obama-presidency-will-strengthen-special-relationship-says-Gordon-Brown.html "Barack Obama presidency will strengthen special relationship, says Gordon Brown"]. ''The Daily Telegraph'' (London). Retrieved 3 Mayo 2011.</ref><ref>Kirchner, E. J.; Sperling, J. (2007). ''Global Security Governance: Competing Perceptions of Security in the 21st Century''. London: Taylor & Francis. p. 100. ISBN 0-415-39162-8</ref> isang matalik na pagka-kasama naman sa Pransiya o isang ''[[Entente cordiale]]'' dahil naghihiraman ito sa teknolohiya sa sandatang nukleyar. Ang NK ay may matalik ding ugnayan sa Republika ng Irlanda dahil kapwa sila nagkasundo sa isang [[Kaayunan sa Pook-lakbayan]].<ref>{{cite news|url=http://www.dailymail.co.uk/news/article-1054462/British-Army-enjoys-recruitment-boom-Irish-Republic-troops-leave-Northern-Ireland.html|title=British Army enjoys recruitment boom from Irish Republic after troops leave Northern Ireland|accessdate=4 Enero 2012|work=Daily Mail |date=10 Setyembre 2008|first=Rebecca|last=Camber|location=London}}</ref> Lalong umiigting ang pandaigdigang kalakasan ng Britanya sa pamamagitan ng mga ugnayan sa kalakal, pamumuhunan sa ibayong-dagat, [[opisyal na pagtulong sa pagpapaunlad]], at panghukbong pakikilahok.<ref>[http://www.parliament.the-stationery-office.co.uk/pa/cm200809/cmselect/cmintdev/220/22007.htm "DFID's expenditure on development assistance"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130112222226/http://www.parliament.the-stationery-office.co.uk/pa/cm200809/cmselect/cmintdev/220/22007.htm |date=2013-01-12 }}. UK Parliament. Retrieved 3 Mayo 2011.</ref> ===Panghukbo=== {{Main|Sandatahang Lakas ng Britanya}} {{Multiple image|direction=vertical|align=right|image1=HMS Daring D32 (3).jpg|image2=Challenger II.jpg|image3=Eurofighter Typhoon 02.jpg|width1=150|width2=150|width3=150|footer=Ang [[Pangwasak na Uri-45]], ''[[Challenger 2]]'' at ''[[Eurofighter]]''.}} Ang [[sandatahang lakas]] ng NK ay kilala rin sa tawag na ''[[Sandatahang Lakas ng Britanya|Sandatahang Lakas ng Kanyang Kamahalan]]'' o ''Sandatahang Lakas ng Kaputungan''.<ref>[http://www.raf.mod.uk/legalservices/p3chp29.htm Armed Forces Act 1976, Arrangement of Sections], raf.mod.uk</ref> Ito ay binubuo ng tatlong mga sangay na bihasa sa paninilbihang panghukbo: ang [[Panilbihang Pandagat (United Kingdom)|Panilbihang Pandagat]] (kabilang ang [[Makaharing Hukbong Pandagat|Maharlikang Hukbong Pandagat]], [[Makaharing Hukbong Kawal Pandagat|Maharlikang Hukbong Kawal Pandagat]] at ang [[Makaharing Katulong na Pulutong ng Sasakyang Pandagat|Maharlikang Katulong na Pulutong ng Sasakyang Pandagat]]), ang [[Hukbong Katihan ng Britanya]], at ang [[Makaharing Hukbong Panghimpapawid|Maharlikang Hukbong Panghimpapawid]].<ref>{{cite web|accessdate=21 Pebrero 2012|publisher=Ministry of Defence|title=Ministry of Defence|url=http://www.mod.uk/DefenceInternet/Home/}}</ref> Ang sandatahang lakas ay pinamamahalaan ng [[Pangasiwaan sa Pagtatanggol (United Kingdom)|Pangasiwaan sa Pagtatanggol]] at pinapalakad ng [[Kapulungan sa Pagtatanggol ng United Kingdom|Kapulungan sa Pagtatanggol]] na pinamumunuan naman ng [[Kalihim ng Pamahalaan sa Pagtatanggol]]. Ang mga kasapi sa lakas ay may panunumpa sa katapatan sa [[Kaharian ng United Kingdom|hari ng Britanya]], ang [[Punong Komandante]].<ref name=Speaker>[http://www.parliament.uk/business/news/2012/march/speaker-addresses-hm-the-queen/ Parliament] Speaker addresses Her Majesty Queen Elizabeth II, 20 Marso 2012</ref> Ayon sa magkakaibang mga sanggunian, kabilang ang [[Surian sa Pananaliksik sa Pandaigdigang Kapayapaan ng Estokolmo]] at ang Pangasiwaan sa Pagtatanggol, ang Nagkakaisang Kaharian ang ika-apat sa may pinakamataas na [[Tala ng mga bansa ayon sa panghukbong paggugol|panghukbong paggugol]]. Ang kabuuang paggugol sa pagtatanggol ay tinatayang nasa 2.3% hanggang 2.6% ng pambansang KGK.<ref>{{cite web|url=http://www.mod.uk/DefenceInternet/AboutDefence/Organisation/KeyFactsAboutDefence/DefenceSpending.htm |title=Defence Spending |publisher=Ministry of Defence |accessdate=6 Enero 2008}}</ref> Ang Sandatahang Lakas ay may katungkulang ipagtanggol ang NK at ang mga sakupbayan nito sa ibayong-dagat, itaguyod ang kapakanan ng NK sa pandaigdigang kaligtasan, at pagsisikap sa pagpapanatili ng pandaigdigang kapayapaan. Ang NK ay panatilihang masugid na nakikilahok sa [[Kapisanan ng Kasunduan sa Hilagang Atlantiko|KKHA]], [[Punong Himpilan ng Hukbong Kaanib sa Agarang Tugon]], [[Kasunduan sa Pagtatanggol ng Limang Bigatin]], [[Pagsasanay sa Bingit ng Pasipiko]], at iba pang mga pandaigdigang pakikipatulungan. Ang NK ay may pinapanatiling mga pulutong at gusaling panghukbo sa ibayong-dagat. Ito ay matatagpuan sa [[Pulo ng Asensiyon]], [[Panghukbo ng Belize|Belize]], [[Panghukbong Lakas na nakahimpil sa Brunay|Brunay]], [[Pulutong sa Pagsasanay ng Hukbong Katihan ng Britanya sa Suffield|Kanada]], [[Mga Kutang Pinamamahalaan|Tsipre]], [[Diego Garcia]], [[Panghukbo ng Kapuluang Falkland|Kapuluang Falkland]], [[Britanikong Lakas sa Alemanya|Alemanya]], [[Britanikong Lakas sa Gibraltar|Gibraltar]], [[Kenya]] at [[Katar]]. Ang Maharlikang Hukbong Pandagat ay kahanga-hanga sa pagiging [[Panlaot na Hukbong Pandagat|panlaot]] nito. Isa ito sa tatatlong bansa lamang na may kakayahang panlaot. Kabilang dito ang [[Hukbong Pandagat ng Pransiya]] at [[Hukbong Pandagat ng Nagkakaisang Pamahalaan]].<ref>{{cite web|url=http://www.henryjacksonsociety.org/stories.asp?pageid=49&id=279|title=The Royal Navy: Britain's Trident for a Global Agenda&nbsp;– The Henry Jackson Society|publisher=Henry Jackson Society|accessdate=17 Oktubre 2008|archive-date=2011-10-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20111013070014/http://www.henryjacksonsociety.org/stories.asp?pageid=49&id=279|url-status=dead}}</ref> Kahanga-hanga rin ito sa paghahatid ng Pananggalang Nukleyar ng NK sa tulong ng [[Pagbabanghay sa Britanikong Salapang]] at sa apat na [[Submarinong ''Vanguard'']]. Ito rin ay may maraming mga pulutong ng sasakyang pandagat, mga bapor, mga [[taga-dala ng eroplano]], isang [[Salakay-anpibyas na Bapor|taga-dala ng helikoptero]], mga [[pantalan]], [[submarinong nukleyar]], ''[[guided missile destroyer]]'', mga [[pragata]], ''[[mine-countermeasure vessels]]'', at mga [[Bapor Pang-ronda|bapor pang-ronda]]. Sa kalaunan, magkakaroon ito ng dalawan pang bagong taga-dala ng eroplano: ang [[BKK Reyna Isabel (R08)|BKK ''Haribini Isabel'']] at [[BKK Prinsipe ng Gales (R09)|BKK ''Prinsipe ng Gales'']]. Ang [[Pantanging Lakas ng United Kingdom|Pantanging Lakas ng Nagkakaisang Kaharian]] tulad ng [[Pantanging Panilbihan sa Himpapawid]] at [[Pantanging Panilbihan sa Bapor]], ay naglalaan ng mga pulutong na bihasa sa agarang pagtugon laban sa terorismo, at sa mga [[Gawaing pangkati at pandagat|gawaing panghukbo na pangkati at pandagat]]. Malaki ang naiambag ng sandatahang lakas sa pagkakatatag ng [[Imperyo ng Britanya|Sasakhari ng Britanya]] bilang isang [[Sukdulang kapangyarihan|makapangyarihang bansa]] noong ika-19 na dantaon. Nakilahok ito sa mga pangunahing digmaan tulad ng [[Pitong Taong Digmaan]], [[Digmaang Napolyonika]], [[Digmaan Krimeyano]], [[Unang Digmaang Pandaigdig]], [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], at iba pang mga labanan sa sakupbayan nito. Dahil sa kalakasan ng panghukbo nito, may kapangyarihan itong [[Batasan ng Biyena|pagpasiyahan ang mga padaigidigang pangyayari]]. Kahit pa sa pagwawakas ng Sasakhari ng Britanya, isa pa rin ito sa mga nangungunang bansa sa panghukbo. Ang panghukbo ng Britanya ay isa rin sa may pinamalaki at may pinakamasalimuot na teknolohiya sa daigidig. Kamakailan lamang, pinapalagay ng patakaran sa pagtatanggol na “ang mga gawaing may pinakamatinding pangangailan” ay isasagawa bilang bahagi ng isang pakikipagtulungan.<ref>''UK 2005: The Official Yearbook of the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland''. Office for National Statistics. p. 89.</ref> Maliban sa [[Gawang Palliser|pamamagitna sa Bulubunduking Leona]], ang mga halimbawa ng pagpapalagay nito ay ang mga tungkuling panghukbo nito sa [[Digmaang Bosnyo|Bosnya]], [[Digmaang Kosobo|Kosobo]], [[Katungkulan ng United Kingdom sa Digmaan sa Apganistan (2001-kasalukuyan)|Apganistan]], [[Gawang Telic|Irak]], at ang pinakabago, sa [[Panghukbong pamamagitna sa Libya (2011)|Libya]]. Ang huling pagkakataon na mag-isang nakidigma ang Britanikong hukbo ay noong 1982 sa [[Digmaang Falklands]]. ==Agimat== {{Main|Agimat ng United Kingdom}} [[File:London.bankofengland.arp.jpg|thumb|left|Ang [[Bangko ng Inglatera|Bangko ng Ingglatera]] ay ang [[pangunahing bangko]] ng Nagkakaisang Kaharian.]] Ang NK ay may [[Pangkalakalang Agimat|pangkalakalang agimat]] na bahagiang hinihimasok.<ref>{{cite web|url=http://www.bis.gov.uk/assets/biscore/better-regulation/docs/p/11-795-principles-for-economic-regulation |title=Principles for Economic Regulation |date = Abril 2011|publisher=Department for Business, Innovation & Skills |accessdate=1 Mayo 2011}}</ref> Ayon sa [[palitan ng kalakal]] ang NK ang ika-anim na may pinakamalaking agimat sa daigdig. Sa Europa, sinundan nito ang Alemanya at Pransiya. Sa kauna-unahang pangyayari sa loob ng sampung taon, naabutan ito ng Pransiya noong 2008. Ang [[Ingatang-yaman KK]] ay pinamumunuan ng [[Kasangguni ng Ingatang-yaman]]. Ito ay may pananagutan sa pagbubuo at pagpapatupad ng mga patakaran sa [[pampublikong pananalapi]] at [[Patakaran sa agimat|agimat]] ng bansa. Ang [[Bangko ng Inglatera|Bangko ng Ingglatera]] ay ang [[pangunahing bangko]] ng NK. Ito ay may pananagutan sa paglathala ng pananalapi ng bansa, ang [[Libra Esterlina]]. May karapatan ring maglathala ng kanilang sari-sariling salapi ang mga bangko sa Eskosya at Kahilagaang Irlanda kung ang mga ito ay may sapat na nakalaang salapi ng Bangko ng Ingglatera. Sinundan ng Libra Esterlina ang Dolyar at Euro sa may pinakamaraming [[nakalaang pananalapi]] sa daigdig.<ref>{{cite news| last=Chavez-Dreyfuss| first=Gertrude| url=http://in.reuters.com/article/asiaCompanyAndMarkets/idINN3141616420080331?sp=true| agency=Reuters| title=Global reserves, dollar share up at end of 2007-IMF| date=1 Abril 2008| accessdate=21 Disyembre 2009| archive-date=9 Enero 2009| archive-url=https://web.archive.org/web/20090109210433/http://in.reuters.com/article/asiaCompanyAndMarkets/idINN3141616420080331?sp=true| url-status=dead}}</ref> Ang [[Lupon sa Patakarang Pananalapi]] ng Bangko ng Ingglatera ay pinamumunuan ng [[Tagapangasiwa ng Bangko ng Inglatera|Tagapangasiwa ng Bangko ng Ingglatera]]. Ito ang may pananagutan sa pagtakda ng [[Opisyal na halaga ng interes|halaga ng interes]] sa antas na aangkop sa pagtaas ng halaga ng bilihin na itinatakda naman ng Kasangguni kada taon.<ref>[https://web.archive.org/web/20080312060011/http://www.bankofengland.co.uk/about/more_about.htm More About the Bank] Bank of England&nbsp;– Retrieved 8 Agosto 2008</ref> Ang [[Tatatluhing Bahagi ng Ekonomiya|paninilbihang bahagi]] ay bumubuo sa tinatayang 73% ng KGK.<ref>{{cite web|date=26 Abril 2006|url=http://www.statistics.gov.uk/statbase/Product.asp?vlnk=9333|title=Index of Services (experimental)|publisher=Office for National Statistics|accessdate=24 Mayo 2006|archive-date=2011-08-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20110813220006/http://www.statistics.gov.uk/statbase/Product.asp?vlnk=9333|url-status=dead}}</ref> Ang Londres ay isa sa tatlong “pangunahing pamumuno” ng [[Pandaigidigang Agimat|pandaigdigang agimat]] (ang natirang dalawa ay ang Lungsod ng Bagong York at Tokyo).<ref>{{Cite book |author=Sassen, Saskia |title=The Global City: New York, London, Tokyo |url=https://archive.org/details/globalcitynewyor00unse |year=2001 |publisher=Princeton University Press |edition=2nd |isbn=0-691-07866-1 |authorlink=Saskia Sassen}}</ref> Tulad ng Bagong York, ang Londres ay isa rin sa mga pinakamalaki sa larangan ng pananalapi, at ang pinakamalaking [[Tala ng mga lungsod ayon sa KGK|KGK panglungsod]] sa Europa. Ang Edimburgo ay isa rin sa mga pinakamalaki sa Europa.<ref>{{cite web |url= http://www.publications.parliament.uk/pa/cm200203/cmhansrd/vo030430/halltext/30430h05.htm#30430h05_spnew0 |title=Financial Services Industry |date=30 Abril 2003 |publisher=UK Parliament |accessdate=17 Oktubre 2008 |author= Lazarowicz, Mark (Labour MP)}}</ref> Napakahalaga ng [[Turismo sa United Kingdom|turismo]] sa agimat ng bansa. Naitalang may 27 angaw na manlalakbay ang nagtungo sa bansa noong 2004. Dahil dito, ang Nagkakaisang Kaharian ang ika-anim sa daigdig bilang pangunahing puntahan ng mga manlalakbay<ref>[http://www.world-tourism.org/facts/eng/pdf/highlights/2005_eng_high.pdf International Tourism Receipts] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070809232203/http://www.world-tourism.org/facts/eng/pdf/highlights/2005_eng_high.pdf |date=2007-08-09 }}. UNWTO Tourism Highlights, Edition 2005. page 12. World Tourism Organisation. Retrieved 24 Mayo 2006.</ref> at ang Londres naman ang lungsod na may pinakamaraming dayuhang manlalakbay sa buong daigdig.<ref>{{Cite news |url=http://www.euromonitor.com/Euromonitor_Internationals_Top_City_Destination_Ranking |title=Euromonitor International's Top City Destination Ranking |first=Caroline |last=Bremner |work=Euromonitor International |date=10 Enero 2010 |accessdate=Mayo 31, 2011 |archiveurl=https://www.webcitation.org/5yo0Nvjyd?url=http://www.euromonitor.com/Euromonitor_Internationals_Top_City_Destination_Ranking |archivedate=2011-05-19 |deadurl=no |url-status=live }}</ref> Ang [[industriya sa paglilikha|kalalang sa paglilikha]] naman ay bumubuo sa 7% ''GVA'' noong 2005 at lumaki ito ng humigit kumulang 6% kada taon sa pagitan ng 1997 at 2005.<ref>{{cite web |date=9 Marso 2007 |url=http://www.culture.gov.uk/reference_library/media_releases/2132.aspx |title=From the Margins to the Mainstream&nbsp;– Government unveils new action plan for the creative industries |publisher=DCMS |accessdate=9 Marso 2007 |archive-date=4 Disyembre 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081204131529/http://www.culture.gov.uk/reference_library/media_releases/2132.aspx |url-status=dead }}</ref> Ang [[Himagsikang Indutriyal]] ay nagsimula sa NK noong nakatuon ang agimat sa kalalang ng tela. Sinundan ito ng mga mabibigat na kalalang tulad ng [[paggawa ng barko]], pagmina ng uling, at [[paggawa ng bakal]].<ref>{{Cite book |url=http://books.google.com/?id=NBKjj5Wq6N0C&pg=PA121 |title=Industrial location: Principles, practices, and policy |year=1995 |author1= Harrington, James W. |author2 =Warf, Barney |page=121 |isbn=978-0-415-10479-1 |publisher=Routledge |location =London}}</ref><ref>{{Cite book |url=http://books.google.com/?id=aAgi_5xIVBMC&pg=PT343 |title=Western Civilization: Alternative Volume: Since 1300 |year=2008 |author=Spielvogel, Jackson J. |isbn=978-0-495-55528-5 |location =Belmont, CA |publisher=Thomson Wadsworth}}</ref> Ang mga sakupbayan ng sasakhari ay naging pook-kalakalan para sa mga gawang Britaniko. Dahil dito, pumangibabaw ang NK sa pandaigdigang kalakalan noong ika-19 na dantaon. Kung ang mga ibang bansa ay nagtagumpay sa mga kalalang, ang Nagkakaisang Kaharian ay nagsimulang humina matapos ang dalawang digmaang pandaigdig. Kasabay ng pagbagsak ng agimat, patuloy na bumagsak din ang mabibigat na kalalang noong ika-20 dantaon. Ang kalalang sa paggawa ay nanatili pa ring mahalaga sa agimat ngunit ito ay bumubo lamang sa 16.7% ng mga nalika ng bansa noong 2003.<ref>{{cite web |url=http://www.dti.gov.uk/ministers/speeches/hewitt150704b.html |title=TUC Manufacturing Conference |author=Hewitt, Patricia |publisher=Department of Trade and Industry |date=15 Hulyo 2004 |accessdate=16 Mayo 2006 |archive-date=2007-06-03 |archive-url=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20070603164510/http://www.dti.gov.uk/ministers/speeches/hewitt150704b.html |url-status=dead }}</ref> [[Talaksan:A350 First Flight - Low pass 02.jpg|thumbnail|right|Ang pakpak at makina ng [[Airbus A350]] ay ginawa sa NK.]] Ang [[Industriya sa awtomotor ng United Kingdom|kalalang sa awtomotor]] ay mahalagang bahagi sa kalalang ng paggawa dahil mahigit 800,000 katao ang bilang ng manggagawa rito, tumutubo ng tinatayang £52 sanggatos, at nakapagluluwas ng mahigit £26.6 sanggatos.<ref>{{cite web |url= https://www.smmt.co.uk/industry-topics/economy/# |title=Industry topics |accessdate=5 Hulyo 2011 |year=2011 |publisher=Society of Motor Manufacturers and Traders}}</ref> Ang [[Industriya sa eroplano ng United Kingdom|kalalang sa eroplano]] ng NK ay pangalawang pinamakalaki sa daigdig. Ito ay tumutubo ng tinatayang £20 sanggatos kada taon.<ref>{{cite news |url=http://business.timesonline.co.uk/tol/business/industry_sectors/engineering/article5477974.ece |title=The Aerospace industry has thousands of jobs in peril |accessdate=9 Hunyo 2011 |work=The Times |location=London |date=9 Enero 2009 |author=Robertson, David |archive-date=11 Hunyo 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110611235719/http://business.timesonline.co.uk/tol/business/industry_sectors/engineering/article5477974.ece |url-status=dead }}</ref> Ang [[Industriya sa paggawa ng gamot ng United Kingdom|kalalang sa paggawa ng gamot]] ay mahalaga rin sa agimat ng bansa dahil ito ay pangatlo sa may pinakamataas na paggugol sa pananaliksik at paggawa nito sa buong daigdig (sumusunod lamang sa Nagkakaisang Pamahalaan at Hapon).<ref>{{cite web|url=http://www.dh.gov.uk/prod_consum_dh/groups/dh_digitalassets/@dh/@en/@ps/documents/digitalasset/dh_113133.pdf|title=Ministerial Industry Strategy Group&nbsp;– Pharmaceutical Industry: Competitiveness and Performance Indicators|publisher=Department of Health|accessdate=9 Hunyo 2011|archive-date=7 Enero 2013|archive-url=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20130107105354/http://www.dh.gov.uk/prod_consum_dh/groups/dh_digitalassets/%40dh/%40en/%40ps/documents/digitalasset/dh_113133.pdf|url-status=dead}}</ref> Sa pamantayang Europeo, may maunlad na pagsasaka ang bansa. Kahit bumubuo lamang ito sa kulang-kulang 1.6% ng lakas manggagawa (535,000 manggagawa), nagagampanan nito ang 60% sa pangagailangan sa pagkain.<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.defra.gov.uk/evidence/statistics/foodfarm/general/auk/latest/documents/AUK-2009.pdf |access-date=2013-01-11 |archive-date=2010-08-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100821091845/http://www.defra.gov.uk/evidence/statistics/foodfarm/general/auk/latest/documents/AUK-2009.pdf |url-status=dead }}</ref> Tinatayang dalawang-katlo ng pagsasaka ay nakalaan sa paghahayupan at isang-katlo naman sa mga pananim. Ang magsasaka ay nakatatanggap ng tulong-pananalapi mula sa [[Pangkalahatang Patakaran sa Agrikultura|Pangkalahatang Patakaran sa Pagsasaka]] ng SE. Mayroon pa ring kalalang sa pangingisda ngunit ito ay labis na kumaunti. Ang bansa ay hitik din sa mga likas na yaman tulad ng uling, petrolyo, likas na gas, tingga, apog, bakal, asin, luwad, yeso, silise, at mayayabong na sakahan. [[Talaksan:City of London skyline at dusk.jpg|thumb|left|300px|Kaagapay ng [[Lungsod ng New York|New York]], ang [[Lungsod ng London|Lungsod ng Londres]] ay ang pinakamalaking sentro ng pananalapi sa daigdig.]] Sa huling ikapat ng taong 2008, ang agimat ng NK ay opisyal na [[Pag-uurong noong huling 2000|umurong]] sa kauna-unahang pagkakataon simula noong 1991.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/business/7846266.stm |title=UK in recession as economy slides |work=BBC News |date=23 Enero 2009 |accessdate=23 Enero 2009}}</ref> Ang mga [[Kawalan ng kabuhayan sa United Kingdom|nawalan ng kabuhayan]] ay tumaas mula 5.2% noong Mayo 2008 hanggang 7.6% noong Mayo 2009. At noong Enero 2012, ang pagtaas nito sa mga manggagawang may edad 18-24 ang nakakuha ng pinakamataas na pagbabago–mula 11.9% to 22.5%.<ref>{{cite news |url= http://en.mercopress.com/2012/03/15/uk-youth-unemployment-at-its-highest-in-two-decades-22.5 |title= UK youth unemployment at its highest in two decades: 22.5% |work=MercoPress |date= 15 Abril 2012}}</ref><ref>{{cite news |url= http://www.ft.com/cms/s/0/32a8c8c0-23b4-11e0-8bb1-00144feab49a.html |title= UK youth unemployment reaches record |work=Financial Times |location =London |date= 19 Enero 2011 |author=Groom, Brian}}</ref> Ang kabuuang [[utang ng pamahalaan]] ng NK ay lumaki rin sa dating 44.4% ng KGK ay ngayo’y 82.9% ng KGK na sa taong 2011.<ref>{{cite web|title=Release: EU Government Debt and Deficit returns|url=http://www.ons.gov.uk/ons/publications/re-reference-tables.html?edition=tcm%3A77-229711|publisher=Office for National Statistics|date=Marso 2012 |accessdate=17 Agosto 2012}}</ref> Ang [[Kahirapan sa United Kingdom|guhit ng kahirapan sa NK]] ay kadalasang tinatakda sa 60% ng panggitna ng sambahayang kita.<ref group="tala">Noong 2007-2008, ito ay tinuos sa £115 kada linggo para sa mga matatandang walang asawa't anak; £199 kada linggo para sa mga mag-aasawang walang anak; £195 kada linggo para sa mga matatandang walang asawa ngunit may anak na may edad 14 pababa; at £279 kada linggo para sa mag-aasawang may dalawang anak na may edad 14 pababa.</ref> Noong 2007-2008, 13.5 angaw na katao o 22% ng santauhan ang namumuhay sa kahirapan. Ito ay mas mataas, sa alinmang bansa sa SE, liban sa apat, na antas ng [[mapaghihintularang kahirapan]].<ref>{{cite web|title= United Kingdom: Numbers in low income|url= http://www.poverty.org.uk/01/index.shtml|publisher= The Poverty Site|accessdate= 25 Setyembre 2009|archive-date= 2010-07-13|archive-url= https://web.archive.org/web/20100713230703/http://www.poverty.org.uk/01/index.shtml|url-status= dead}}</ref> Sa katulad na taon, 4 na angaw na kabataan, o 31% ng kabuuan, ay naninirahan sa mahihirap na sambahayan. Nabawasan ito ng 400,000 kabataan simula noong 1998-1999.<ref>{{cite web |title= United Kingdom: Children in low income households |url= http://www.poverty.org.uk/16/index.shtml |publisher= The Poverty Site |accessdate= 25 Setyembre 2009 |archive-date= 2009-06-22 |archive-url= https://web.archive.org/web/20090622201606/http://www.poverty.org.uk/16/index.shtml |url-status= dead }}</ref> Apatnapung bahagdan ng pangangailangan nito sa pagkain ay inaangkat.<ref>{{cite news |url =http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/7982056.stm |title= Warning of food price hike crisis |work=BBC News |date =4 Abril 2009}}</ref> ===Agham at Aghimuan=== {{main|Agham at Aghimuan sa United Kingdom}} [[Talaksan:Charles Darwin 01.jpg|thumb|upright|[[Si Charles Darwin]] (1809–82). Ang kanyang teorya sa likas na pagpili ang pinagsasaligan ng makabagong haynayaning agham.]] Ang Ingglatera at Eskosya ay nangunguna sa [[Himagsikang Agham]] mula noong ika-17 dantaon.<ref>Gascoin, J. "A reappraisal of the role of the universities in the Scientific Revolution", in Lindberg, David C. and Westman, Robert S., eds (1990), ''Reappraisals of the Scientific Revolution''. Cambridge University Press. p. 248. ISBN 0-521-34804-8.</ref> Pinangunahan ng Nagkakaisang Kaharian ang Himagsikang Kalalangin mula noong ika-18 dantaon at hanggang ngayon ay lumalalang ito ng mga paham at inhinyerong may mahahalagang pagtuklas.<ref>Reynolds, E.E.; Brasher, N.H. (1966). ''Britain in the Twentieth Century, 1900–1964''. Cambridge University Press. p. 336. {{oclc|474197910}}</ref> Isa sa mga pangunahing paham noong ika-17 hanggang ika-8 dantaon ay si [[Isaac Newton]]. Ang kanyang pagkakatuklas sa [[Batas sa paggalaw ni Newton|batas sa paggalaw]] at ang pagpapaliwanag sa [[Grabitasyon|grabidad]] ang pinagsasaligan ng makabagong agham.<ref>Burtt, E.A. (2003) [1924].[http://books.google.com/?id=G9WBMa1Rz_kC&pg=PA207 ''The Metaphysical Foundations of Modern Science'']. Mineola, NY: Courier Dover. p. 207. ISBN 0-486-42551-7.</ref> Noong ika-19 na dantaon, sumikat si [[Charles Darwin]] sa kanyang teorya ng [[ebolusyon]] sa pamamagitan ng [[likas na pagpili]]. Ito ang naging batayan sa paglilinang ng makabagong biyolohiya. Sumikat rin sina [[James Clerk Maxwell]], ang bumalangkas ng sinaunang [[teorya sa elektromagnetiko]], at kamakailan si [[Stephen Hawking]], ang nagsulong ng mga mahahalagang teorya sa larangan ng [[kosmolohiya]], [[grabidad ng quantum]], at ang pagsisiyasat sa mga [[itim na butas]].<ref>Hatt, C. (2006). [http://books.google.com/?id=BVBvehqrAPQC ''Scientists and Their Discoveries'']. London: Evans Brothers. pp. 16, 30 and 46. ISBN 0-237-53195-X.</ref> Isa sa mga mahahalagang pagtuklas sa agham noong ika-18 dantaon ay ang pagtuklas ni [[Henry Cavendish]] sa [[idogreno]].<ref>Jungnickel, C.; McCormmach, R. (1996). [http://books.google.com/?id=eiDoN-rg8I8C ''Cavendish'']. American Philosophical Society. ISBN 0-87169-220-1.</ref> Noong ika-20 dantaon naman, ang pagtuklas ng [[penisilina]] ni [[Alexander Fleming]],<ref>{{cite web |url= http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1945/fleming-bio.html |title= The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1945: Sir Alexander Fleming, Ernst B. Chain, Sir Howard Florey |publisher= The Nobel Foundation |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zbLPNl0x?url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1945/fleming-bio.html |archivedate= 2011-06-21 |access-date= 2013-01-15 |url-status= live }}</ref> ang kayarian ng [[DNA]] ni [[Francis Crick]], at ng iba pa ay maituturing na mahahalaga.<ref>Hatt, C. (2006). [http://books.google.com/?id=BVBvehqrAPQC ''Scientists and Their Discoveries'']. London: Evans Brothers. p. 56. ISBN 0-237-53195-X.</ref> Ang mga mahahalagang gawaing pang-inhinyero na kinabilangan ng mga tao mula sa NK noong ika-18 dantaon ay ang [[makina ng tren na pinapagana ng singaw]] na tinuklas nina [[Richard Tevithick]] at [[Andrew Vivian]].<ref>James, I. (2010). ''Remarkable Engineers: From Riquet to Shannon''. Cambridge University Press. pp. 33–6. ISBN 0-521-73165-8.</ref> Noong ika-19 na dantaon naman, ito ay ang [[makinang pinapagana ng kuryente]] ni [[Michael Faraday]], ang [[bumbilyang nagbabaga]] ni [[Joseph Swan]],<ref>Bova, Ben (2002) [1932]. ''The Story of Light''. Naperville, IL: Sourcebooks. p. 238. ISBN 978-1-4022-0009-0.</ref> at ang kauna-unahang teleponong pambahay na pinatanyag ni [[Alexander Graham Bell]].<ref>{{cite web |title= Alexander Graham Bell (1847–1922) |publisher= Scottish Science Hall of Fame |url= http://www.nls.uk/scientists/biographies/alexander-graham-bell/index.html |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zbRVYsAo?url=http://digital.nls.uk/scientists/biographies/alexander-graham-bell/index.html |archivedate= 2011-06-21 |access-date= 2013-01-15 |url-status= live }}</ref> Noong ika-20 dantaon naman, ito ay ang kauna-unahang gumaganang pamamaraan sa tanlap ni [[Kohn Logie Baird]] at ng kanyang mga kasama,<ref>{{cite web |title= John Logie Baird (1888–1946) |publisher= BBC History |url= http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/baird_logie.shtml |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zbSBRsV4?url=http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/baird_logie.shtml |archivedate= 2011-06-21 |access-date= 2013-01-15 |url-status= live }}</ref> ang [[makinang pang-jet]] ni [[Frank Whittle]], ang saligan sa makabagong kompyuter ni [[Alan Turing]], at ang ''[[World Wide Web]]'' ni [[Tim Berners-Lee]].<ref>Cole, Jeffrey (2011). [http://books.google.com/?id=Wlth0GRi0N0C&pg=PA121 ''Ethnic Groups of Europe: An Encyclopedia'']. Santa Barbara, CA: ABC-CLIO. p. 121. ISBN 1-59884-302-8.</ref> Nanatiling mahalaga sa mga Britnikong pamantasan ang pananaliksik at paglilinang sa agham. Karamihan nito ay nagtayo ng mga [[liwasang pang-agham]] upang mapadali ang paggawa at pakikipagtulungan sa kalalang.<ref>Castells, M.; Hall, P.; Hall, P.G. (2004). ''Technopoles of the World: the Making of Twenty-First-Century Industrial Complexes''. London: Routledge. pp. 98–100. ISBN 0-415-10015-1.</ref> Sa pagitan ng mga taong 2004 at 2008, 7% ng mga pananaliksik sa agham sa buong daigdig ay nalathala mula sa NK. Ito ang pangatlo sa pinakamataas sa buong daigdig (sinusundan lamang nito ang Nagkakaisang Pamahalaan at Tsina). 8% naman ng mga sangguniang pang-agham ang nalathala mula sa NK, ang pangalawa sa pinakamataas sa buong daigdig (sinusundan laman nito ang Nagkakaisang Pamahalaan).<ref>{{cite web |title= Knowledge, networks and nations: scientific collaborations in the twenty-first century |publisher= Royal Society |year= 2011 |url= http://royalsociety.org/uploadedFiles/Royal_Society_Content/Influencing_Policy/Reports/2011-03-28-Knowledge-networks-nations.pdf |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zdOvXsEt?url=http://royalsociety.org/uploadedFiles/Royal_Society_Content/Influencing_Policy/Reports/2011-03-28-Knowledge-networks-nations.pdf |archivedate= 2011-06-22 |access-date= 2013-01-15 |url-status= live }}</ref> Ang mga pahayagang pang-agham na nalalathala sa NK ay ang ''[[Nature (pahayagan)|Nature]]'', ''[[BMJ|British Medical Journal]]'' (Britanikong Pahayagang Medikal) at ang ''[[The Lancet]]''.<ref>{{Cite journal |last= McCook, Alison |title= Is peer review broken? |journal= Reprinted from the Scientist 20(2) 26, 2006 |url= http://gaia.pge.utexas.edu/Good/Materials/scientist_02_28_2006.htm |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zcLYYyjt?url=http://gaia.pge.utexas.edu/Good/Materials/scientist_02_28_2006.htm |archivedate= 2011-06-21 |access-date= 2013-01-15 |url-status= live }}</ref> ===Transportasyon=== {{main|Transportasyon sa United Kingdom}} [[Talaksan:Heathrow T5.jpg|thumb|left|Gusali ng [[Ika-5 Hantungan ng London-Heathrow|Ika-5 Hantungan ng Heathrow]]. Ang [[Paliparan ng London-Heathrow|Paliparan ng Londres-Heathrow]] ang may [[Pinakamalaking paliparan sa daigdig ayon sa trapiko ng pandaigdigang taong-sakay|pinakamabigat na trapiko ng pandaigdigang taong-sakay sa buong daigdig.]]]] Ang NK ay may 46,904&nbsp;km pangunahing mga daan, 3,947&nbsp;km lansangang tuluy-tuluyan, at 344,000&nbsp;km daang aspaltado. Noong 2009, mayroong kabuuang 34 angaw na mga lisensiyadong sasaykan.<ref>{{cite web |url=http://www.dft.gov.uk/pgr/statistics/datatablespublications/tsgb/latest/tsgb2010vehicles.pdf |title=Transport Statistics Great Britain: 2010 |accessdate=5 Disyembre 2010 |publisher=Department for Transport |archive-date=16 Disyembre 2010 |archive-url=https://www.webcitation.org/5v0ol5E61?url=http://www.dft.gov.uk/pgr/statistics/datatablespublications/tsgb/latest/tsgb2010vehicles.pdf |url-status=dead }}</ref> Ito ay may 16,116&nbsp;km daang-bakal sa [[Transportasyon sa daang-bakal sa Kalakhang Britanya|Kalakhang Britanya]], at 303&nbsp;km naman sa [[Daang-bakal ng Hilagang Ireland|Kahilagaang Irlanda]]. Ang mga daang-bakal sa Kahilagaang Irlanda ay pinapatakbo ng ''[[NI Railways]]'' (Daang-bakal ng KI), isang sangay ng ''[[Translink]]'' na pagmamay-ari ng pamahalaan. Sa Kalakhang Britanya, isinapribado ang [[Britanikong Daang-bakal]] noong mga taong 1994 at 1997. Ang ''[[Network Rail]]'' (Ugnayang Daang-bakal) ang nagmamay-ari at nagpapatakbo ng mga kanang ari-arian (karil, tanda, atb.). Tinatayang may 20 pribadong [[Samahan ng mga Nagsasagawa sa Tren]] (kabilang ang ''[[East Coast (samahan ng nagsasagawa sa tren)|East Coast]]'' na pagmamay-ari ng pamahalaan) na nagpapatakbo sa mga treng pantaong-sakay at naglululan ng mahigit 18,000 na taong-sakay araw-araw. Mayroon ding tinatayang 1,000 treng pang-karga ang tumatakbo araw-araw. Gugugol ang pamahalaan ng NK ng £20 sanggatos sa pagsasagawa ng [[HS2]], isang daang-bakal na pangmatulin. Ito ay matatapos sa 2025.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk/7467203.stm |title=Major new rail lines considered |work=BBC News |date=21 Hunyo 2008 |archiveurl=https://www.webcitation.org/5u79BVcN1?url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/7467203.stm |archivedate=2010-11-09 |access-date=2013-01-15 |url-status=live }}</ref> Simula noong Oktubre 2009 hanggang Setyembre 2010, ang mga paliparan sa NK ay tumanggap ng kabuuang 211.4 angaw na taong-sakay. Sa panahong yaon, ang tatlong pinakamalalaking paliparan ay ang [[Paliparan ng London-Heathrow|Paliparan ng Londres-Heathrow]] (65.6 angaw na taong-sakay), [[Paliparan ng Gatwick]] (31.5 angaw na taong-sakay), at [[Paliparan ng London-Stansted|Paliparan ng Londres-Stansted]] (18.9 angaw na taong-sakay). Ang Paliparan ng Londres-Heathrow, na matatagpuan 24&nbsp;km mula sa kanluran ng punong-lungsod, ang may pinakamabigat na trapiko ayon sa pandaigdigang taong-sakay sa buong daigdig. Ito rin ang nagsisilbing pangunahing himpilan ng pambansang eroplano, ''[[British Airways]]''. Gayon din ang [[BMI (eroplano)|BMI]], at ''[[Virgin Atlantic]]''.<ref>{{cite news |title=BMI being taken over by Lufthansa |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/7697261.stm |accessdate=23 Disyembre 2009 |work=BBC News |date=29 Oktubre 2008}}</ref> ===Kusog=== {{main|Kusog sa United Kingdom}} [[Talaksan:Oil platform in the North SeaPros.jpg|thumb|Isang pantalan ng langis sa [[Dagat Hilaga]]]] Noong 2006, ang NK ang ika-9 sa pinakamalaking taga-ubos at ika-15 sa tagalikha ng kusog sa buong daigdig.<ref>{{cite web|url=http://tonto.eia.doe.gov/country/country_energy_data.cfm?fips=UK|title=United Kingdom Energy Profile|publisher=U.S. Energy Information Administration|accessdate=4 Nobyembre 2010|archive-date=2009-01-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20090102203347/http://tonto.eia.doe.gov/country/country_energy_data.cfm?fips=UK|url-status=dead}}</ref> Matatagpuan dito ang mga ilan sa mga malalaking kompanya ng langis. Kabilang dito ang dalawa sa anim na ''[[Supermajor|"supermajor"]]'' sa langis at gas—ang [[BP]] at ''[[Royal Dutch Shell]]'', at ang ''[[BG Group]]''.<ref>{{cite news |url= http://www.telegraph.co.uk/finance/newsbysector/energy/6424030/Let-the-battle-begin-over-black-gold.html |title=Let the battle begin over black gold |accessdate=26 Nobyembre 2010 |work=The Daily Telegraph| date=24 Oktubre 2009 |location=London |first=Rowena |last=Mason}}</ref><ref>{{cite news |url=http://www.bloomberg.com/news/2010-11-25/rba-s-stevens-says-inflation-unlikely-to-fall-much-further.html|title=RBA Says Currency Containing Prices, Rate Level 'Appropriate' in Near Term|accessdate=26 Nobyembre 2010 |work=Bloomberg |location =New York |date=26 Nobyembre 2010 |first=Michael |last=Heath}}</ref> Noong 2011, 40% ng kuryente ng NK ay nilikha ng gas, 30% ng uling, 19% ng lakas nukleyar, at 4.2% ng hangin, idro, ''biofuel'', at mga basura. Noong 2009, nakalikha ang NK ng 1.5 angaw na barilyes kada araw ng langis at nakaubos ito ng 1.7 angaw na barilyes kada araw. Kumakaunti na ang paglikha ng langis kaya ang NK ay nagiging isa nang taga-angkat ng langis simula 2005. Noong 2009, 66.5% ng langis na naka-imbak ay inangkat.<ref>http://www.edfenergy.com/energyfuture/energy-gap-security/oil-and-the-energy-gap-security</ref> Noong 2009, ang NK ang ika-13 pinakamalaking tagalikha ng likas na gas sa buong daigdig, at ang pinakamalaki sa buong SE. Kumakaunti na rin ang paglikha nito at nagiging taga-angkat na ito simula noong 2004. Noong 2009, kalahati ng mga gas sa Britanya ay inangkat. Inaasahang dadalas pa ang pag-angkat sa 75% sa 2015 dahil nauubos na ang mga imbak nito sa bansa. Ang paglikha ng uling ay naging mahalaga sa agimat ng bansa noong ika-19 at ika-20 dantaon. Noong gitnang pultaong-70, 130 angaw na tonelada ng uling ang nalilikha taon-taon. Hindi ito bumababa sa 100 angaw na tonelada hanggang noong 1980. Noong pultaong-80 hanggang 90, lubusang lumiit ang kalalang ng uling. Noong 2011, nakakalikha na lamang ang bansa ng 18.3 angaw na toneladang uling. Noong 2005, nakatuklas ito ng 171 angaw na toneladang imbak ng panumbalikang uling. Ayon sa [[Kapamahalaan sa Uling]], maaari pa itong makalikha ng 7 hanggang 16 na sanggatosg toneladang uling sa pamamagitan ng [[paggagas sa uling sa ilalim ng lupa]] o ''[[fraking]]''. Bukod dito, ayon sa kasalukuyang bilis ng pag-ubos ng uling ng bansa, maaari pa itong tumagal ng 200 hanggang 400 taon. Ngunit isang alintana sa kalikasan at lipunan ang maaaring mangyari kung ang mga kemikal ay mahalo sa hapag-tubigan at may mga mahihinang paglindol na maaaring makawasak ng mga bahay.<ref>[http://www.bbc.co.uk/news/uk-17448428 Fracking: Concerns over gas extraction regulations]</ref><ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.foe-scotland.org.uk/fracking |access-date=2013-01-15 |archive-date=2013-04-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130424165228/http://www.foe-scotland.org.uk/fracking |url-status=dead }}</ref> Noong mga huling taon ng pultaong-90, ang lakas nukleyar ay nakatulong sa tinatayang 25% ng kabuuang paglikha ng kuryente kada taon. Ngunit ito ay unti-unting bumababa dahil ang mga lumang gusaling lumilikha nito ay ipinasara. Noong 2012, may 16 na reaktor ang nakapaglilika ng 19% ng kuryente ng bansa. Lahat ng mga ito, maliban sa isa, ay maisasara sa 2023. 'Di tulad ng Alemanya at Hapon, binabalak ng NK na magtayo ng mga bagong salinlahing gusaling nukleyar sa 2018. ==Talasantauhan== {{main|Talasantauhan ng United Kingdom}} Nagsasagawa ng sabayang [[Senso sa United Kingdom|lahatambilang]] sa buong NK kada sampung taon.<ref>{{cite web |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110604093106/http://www.statistics.gov.uk/geography/census_geog.asp |url=http://www.statistics.gov.uk/geography/census_geog.asp |title=Census Geography |publisher=Office for National Statistics |archivedate=2011-06-04 |date=30 Oktubre 2007 |accessdate=14 Abril 2012 |deadurl=yes |url-status=live }}</ref> Ang [[Tanggapan sa Pambansang Estatistika|Tanggapan sa Pambansang Palaulatan]] ang nananagot sa pagtipon ng mga datos sa Ingglatera at Gales, ang [[Tanggapan sa Pangkalahatang Talaan ng Eskosya]] naman sa Eskosya, at ang [[Sangay sa Estatistika at Pananaliksik ng Hilagang Irlanda|Sangay sa Palaulatan at Pananaliksik ng Kahilagaang Irlanda]] naman sa Kahilagaang Irlanda.<ref>{{cite web |url= http://www.ons.gov.uk/census/index.html |title= Welcome to the 2011 Census for England and Wales |date= No date |publisher= Office for National Statistics |accessdate= 11 Oktubre 2008 |archive-date= 15 Septiyembre 2008 |archive-url= https://web.archive.org/web/20080915111047/http://www.ons.gov.uk/census/index.html |url-status= dead }}</ref> Noong [[Senso sa United Kingdom ng 2011|lahatambilang ng 2011]], ang kabuuang santauhan ng bansa ay 63,181,775. Ito ang ikatlo sa pinakamalaki sa Samahang Europeo, ika-lima sa Kapamansaan, at ika-21 sa buong daigdig. Ang taong 2010 ang ikatlong taong sunud-sunod kung kailan ang paglaki ng santauhan ay dahil sa likas na paglaki nito sa halip na sa pangmatagalang pandarayuhan. Sa pagitan ng taong 2001 at 2011, lumaki ang santauhan nang humigit kumulang 0.7% kada taon. Maiihambing ito sa 0.3% noong mga taong 1991 hanngang 2001, at 0.2% noong 1981 hanggang 1991. Pinatibayan ng lahatambilang noong 2011 na ang bahagi ng santauhan na may edad 0-14 ay halos nangalahati (31% noong 1911 sa 18% noong 2011), habang ang may edad na 65 pataas ay naging mahigit makatatlo (mula 5% sa 16% ngayon). Tinatayang matarik na tataas ang bilang ng mga taong may edad 100 pataas sa mahigit 626,000 sa 2080.<ref>{{cite news |url= http://www.guardian.co.uk/uk/2010/dec/30/one-in-six-people-live-100 |author=Batty, David |title= One in six people in the UK today will live to 100, study says |newspaper=The Guardian | location= London |date=30 Disyembre 2010}}</ref> Ang santauhan sa Ingglatera noong 2011 ay nasa 53 angaw. Isa ito sa mga may pinakamakakapal na santauhan sa buong daigdig, na may 38 katao kada kilometrong parisukat noong kalagitnaan ng 2003. Matatagpuan ang karamihan ng santauhan nito sa Londres at sa timog-silangang bahagi nito.<ref>{{cite news |title=England is most crowded country in Europe |url=http://www.telegraph.co.uk/news/newstopics/politics/2967374/England-is-most-crowded-country-in-Europe.html |newspaper=The Daily Telegraph |accessdate=5 Setyembre 2009 |location=London |first=Urmee |last=Khan |date=16 Setyembre 2008 |archive-date=2010-05-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100523205803/http://www.telegraph.co.uk/news/newstopics/politics/2967374/England-is-most-crowded-country-in-Europe.html |url-status=dead }}</ref> Ang Eskosya naman ay may santauhang 5.3 angaw,<ref>{{cite web |title=Scotland's population at record high |url=http://www.guardian.co.uk/uk/2012/dec/17/scotland-population-record-high?INTCMP=SRCH|newspaper=The Guardian |accessdate=18 Disyembre 2012| location=London |date=17 Disyembre 2012}}</ref> ang Gales na may 3.06 angaw, at Kahilagaang Irlanda ay may 1.81 angaw. Sa pagtatanto, ang santauhan ng Ingglatera ang pinakamabilis lumaki sa buong NK noong 2001 hanggang 2011. Ito ay umakya sa 7.9% Noong 2009 ang [[kabuuang bilang ng naiisilang kada mag-asawa]] (KBN) sa bansa ay 1.94 mga bata kada babae. Kahit lumalaki ang santauhan dahil sa bilang ng naisisilang na buhay, maituturing pa ring napakababa nito kung ihahambing noong 'dagundong ng mga sanggol' kung kailan ang bilang ay 2.95 mga bata kada babae noong 1964. Noong 2010, naitala ng Eskosya ang pinakamababa nitong KBN - 1.75. Sinusundan ito ng Gales sa 1.98, Ingglatera sa 2.00 at Hilagang Irlands sa 2.06.<ref>{{cite web |url= http://www.ons.gov.uk/ons/rel/fertility-analysis/fertility-summary/2010/uk-fertility-summary.html |title= Fertility Summary–2010 |publisher= Office for National Statistics |date=6 Oktubre 2011}}</ref> Tinataya ng pamahalaan na mayroong 3.6 angaw na [[mga homoseksuwal]] sa Britanya. Binubuo nito ang 6% ng santauhan.<ref>[http://www.guardian.co.uk/uk/2005/dec/11/gayrights.immigrationpolicy 3.6m people in Britain are gay - official] retrieved 6 Enero 2013</ref> {{Largest Urban Areas of the United Kingdom}} {{-}} ===Mga Pangkat-lahi=== {{Main|Mga Pangkat-lahi sa United Kingdom}} {| class="wikitable sortable" style="line-height:0.9em; border:1px black; float:right; margin-left:1em" |- ! style="width:140px;"|[[Pangkat-lahi]]!! Santauhan !! % ng kabuuan* |- | [[Britanikong Puti]] || 50,366,497 || 85.67% |- | [[Ibang Puti (Senso ng United Kingdom)|Ibang Puti]] || 3,096,169 || 5.27% |- | [[Britanikong Indyo|Indyo]] || 1,053,411 || 1.8% |- | [[Britanikong Pakistani|Pakistani]] || 977,285 || 1.6% |- | [[Britanikong Irlandes|Puting Irlandes]] || 691,232 || 1.2% |- | [[Britanikong may halong lahi|May Halong lahi]] || 677,117 || 1.2% |- | [[Pamayanan ng Britanikong Aprikano-Karibe|Karibeng Itim]] || 565,876 || 1.0% |- | [[Britanikong Itim|Aprikanong Itim]] || 485,277 || 0.8% |- | [[Britanikong Bangladeshi|Bangladeshi]] || 283,063 || 0.5% |- | [[Britanikong Asyano|Ibang Asyano (di-Tsino)]] || 247,644 || 0.4% |- | [[Britanikong Tsino|Tsino]] || 247,403 || 0.4% |- | [[Iba pang pangkat-etniko (Senso ng United Kingdom)|Iba pa]] || 230,615 || 0.4% |- | [[Britanikong Itim|Ibang Itim]] || 97,585 || 0.2% |- | colspan="3" | {{smaller|* Bahagdan ng kabuuang santauhan ng UK, ayon sa lahatambilang ng 2001}} |} Ayon sa kasaysayan, pinaniniwalaang ang mga katutubong ninuno ng mga Britaniko ay nagbuhat sa iba't-ibang pangkat-etniko na nanirahan dito noong ika-11 dantaon: ang mga [[Selta]], Romano, Angglosahon, Nordiko, at ang mga [[Normando]]. Ang [[lahing Wales|lahing Gales]] ay maaaring ang pinakamatandang pangkat sa NK.<ref>"[http://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-18489735 Welsh people could be most ancient in UK, DNA suggests]". BBC News. 19 Hunyo 2012.</ref> Ipinakikita sa mga kamakailang pag-aaral sa pala-angkanan na mahigit 50 bahagdan ng pangkat-hene ng Ingglatera ay binubuo ng [[Lahing Alemaniko|Alemanikong]] Y-kulaylawas.<ref>Thomas, Mark G. et al. [http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=1635457 Evidence for a segregated social structure in early Anglo-Saxon England] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200406120157/http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=1635457|date=2020-04-06}}. ''[[Proceedings of the Royal Society]] B: Biological Sciences'' 273(1601): 2651–2657.</ref> Ngunit ayon din sa ibang mga bagong pag-aaral sa pala-angkanan, sinasabing "tinatayang 75 bahagdan ng mga ninuno ng makabagong Britaniko ay nanirahan sa kapuluang Britaniko noong mga nakalipas na 6,200 taon, sa panimula ng Panahong Bato o Neolitiko". Sinasabi rin na ang mga Britaniko at ang mga [[lahing Basko]] ay iisa ang kinaninunuan.<ref>Owen, James (19 Hulyo 2005). ''[http://news.nationalgeographic.com/news/2005/07/0719_050719_britishgene.html Review of "The Tribes of Britain"]''. ''[[National Geographic Society|National Geographic]]''.</ref><ref>Oppenheimer, Stephen (Oktubre 2006). [http://www.prospectmagazine.co.uk/2006/10/mythsofbritishancestry/ Myths of British ancestry] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111015212548/http://www.prospectmagazine.co.uk/2006/10/mythsofbritishancestry/|date=2011-10-15}}. ''[[Prospect (magazine)|Prospect]]'' (London). Retrieved 5 Nobyembre 2010.</ref> Ang NK ay may kasaysayan ng maliliit na pandarayuhan ng mga di-puti. Ang [[Liverpool]] ang may pinakamatandang santauhan ng mga Itim na nagsimula pa noong 1730. Ito rin ang may pinakamatandang pamayanang [[Britanikong Tsino|Tsino]] sa buong Europa, na nagsimula pa noong pagdating ng mga namamalakayang Tsino noong ika-19 na dantaon. Noong 1950, maaaring may kulang-kulang na 20,000 na di-puting naninirahan sa Britanya, na karamiha'y isinilang sa labas ng bansa.<ref>Coleman, David; Compton, Paul; Salt, John (2002). ''[http://books.google.com/?id=mmaRpUa1oSoC&pg=PA505 The demographic characteristics of immigrant populations]''. Council of Europe. p.505. ISBN 92-871-4974-7.</ref> Simula noong 1945, ang malakihang pandarayuhan ng mga taga-Aprika, [[Karibe]], at Timog Asya ang pamana ng ugnayan na hinubog ng [[Imperyo ng Britanya|Sasakhari ng Britanya]]. Simula 2004, ang pandarayuhan naman ng mga bagong kasapi sa SE sa [[Gitnang Europa|Gitna]] at Silanganang Europa ang nagpalaki ng santauhan sa pangkat-etniko na ito, ngunit simula 2008, bumabaligtad ang takbo nito dahil marami sa kanila ang nagsisibalikan na sa kani-kanilang bayan. Dahil dito, lubhang lumiit ang pangkat na ito.<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/england/7374683.stm |title='Why I left UK to return to Poland' |work=BBC News |date=30 Abril 2008 |author= Mason, Chris}}</ref> Simula [[Senso sa United Kingdom ng 2001|2001]], 92.1% ng santauhan ay napapabilang sa mga Puti, at ang nalalabing 7.9% %<ref>{{cite web |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070705200411/http://www.statistics.gov.uk/CCI/nugget.asp?ID=764&Pos=4&ColRank=1&Rank=176 |archivedate=2007-07-05 |url=http://www.statistics.gov.uk/CCI/nugget.asp?ID=764&Pos=4&ColRank=1&Rank=176 |title=Ethnicity: 7.9% from a non-White ethnic group |publisher=Office for National Statistics |date=24 Hunyo 2004 |accessdate=14 Abril 2012 |url-status=live }}</ref> ay may halo o napapabilang sa isang [[maliit na pangkat-etniko]]. Malaki ang pagkakaiba-iba ng mga lahi sa NK. Ayon sa lahatambilang ng 2001, 30.4% ng santauhan sa Londres<ref>{{cite web |url= http://neighbourhood.statistics.gov.uk/dissemination/LeadTableView.do;jsessionid=ac1f930dce6eace0153cf12440ca609dc762c8ae598.e38OaNuRbNuSbi0Ma3aNaxiQbNiLe6fznA5Pp7ftolbGmkTy?a=3&b=276743&c=London&d=13&e=13&g=325264&i=1001x1003x1004&m=0&r=1&s=1201351285750&enc=1&dsFamilyId=1812&bhcp=1 |title= Resident population estimates by ethnic group (percentages): London |publisher= Office for National Statistics |accessdate= 23 Abril 2008 |archive-date= 2012-06-23 |archive-url= https://www.webcitation.org/68e5HAPQg?url=http://neighbourhood.statistics.gov.uk/dissemination/LeadTableView.do;jsessionid=ac1f930dce6eace0153cf12440ca609dc762c8ae598.e38OaNuRbNuSbi0Ma3aNaxiQbNiLe6fznA5Pp7ftolbGmkTy?a=3 |url-status= dead }}</ref> at 37.4% sa [[Leicester]]<ref>{{cite web |url=http://www.neighbourhood.statistics.gov.uk/dissemination/LeadTableView.do?a=3&b=276827&c=Leicester&d=13&e=13&g=394575&i=1001x1003x1004&m=0&r=1&s=1208962134759&enc=1&dsFamilyId=1812 |title=Resident population estimates by ethnic group (percentages): Leicester |publisher=Office for National Statistics |accessdate=23 Abril 2008 |archive-date=2012-06-23 |archive-url=https://www.webcitation.org/68e5HctGd?url=http://www.neighbourhood.statistics.gov.uk/dissemination/LeadTableView.do?a=3 |url-status=dead }}</ref> ay tinatayang napapabilang sa mga di-puti, samantalang kulang-kulang 5% ng santauhan ng [[Hilagang Silangang Inglatera|Hilagang Silangang Ingglatera]], Gales, at sa [[Timog Kanlurang Inglatera|Timog Kanluran]] ay napapabilang sa mga maliliit na pangkat-etniko.<ref>{{cite web |url= http://www.statistics.gov.uk/census2001/profiles/commentaries/ethnicity.asp |title=Census 2001&nbsp;– Ethnicity and religion in England and Wales |publisher=Office for National Statistics |accessdate=23 Abril 2008}}</ref> Simula 2011, 26.5% ng nasa mababang paaralang pampubliko at 22.2% ng nasa mataas na paaralang pampubliko ay kasapi sa isang maliit na pangkat-etniko.<ref>{{cite news |url= http://www.dailymail.co.uk/news/article-2006892/1-4-primary-school-pupils-Britain-ethnic-minority.html |title= One in four primary school pupils are from an ethnic minority and almost a million schoolchildren do not speak English as their first language |work=Daily Mail |date=22 Hunyo 2011 |accessdate=28 Hunyo 2011 |location=London |first=Kate |last=Loveys}}</ref> Noong 2009,<ref>{{cite news|last=Rogers|first=Simon|title=Non-white British population reaches 9.1 million|url=http://www.guardian.co.uk/society/2011/may/18/non-white-british-population-ons|newspaper=The Guardian|date=19 Mayo 2011}}</ref> tinatayang lumaki ang bilang ng mga di-puti sa Ingglatera at Gales ng 38%, mula 6.6 angaw noong 2001 sa 9.1 angaw noong 2009. Ang pangkat na may pinakamabilis ang paglaki ay ang mga lahing may halo. Nangalawa ang bilang nito mula 672,000 noong 2001 sa 986,600 noong 2009. Sa magkatulad na panahon, naitala ang pagbaba ng mga bilang ng Britanikong Puti. Bumaba ito ng 36,000 katao.<ref>{{cite news|last=Wallop|first=Harry|title=Population growth of last decade driven by non-white British|url=http://www.telegraph.co.uk/news/politics/8521215/Population-growth-of-last-decade-driven-by-non-white-British.html|newspaper=Telegraph|date=18 Mayo 2011}}</ref> ===Mga Wika=== {{Main|Mga Wika sa United Kingdom}} [[File:Anglospeak.svg|thumb|400px|Ang [[Daigdig ng Wikang Ingles|Daigdig ng Wikang Inggles]]. Matingkad na bughaw ang mga bansa kung saan Inggles ang katutubong wika ng nakararami; mapusyaw na bughaw naman kung saan ito ay opisyal ngunit hindi winiwika ng nakararami. Ang Inggles ay isa sa mga opisyal na wika ng [[Mga Wika ng Samahang Europeo|Samahang Europeo]] at ng [[Mga Opisyal na wika ng Nagkakaisang Mga Bansa|Nagkakaisang Mga Bansa]].<ref>{{cite web |url= http://www.un.org/depts/OHRM/sds/lcp/UNLCP/english/ |title= Language Courses in New York |year=2006 |publisher=United Nations |accessdate=29 Nobyembre 2010}}</ref>]] Ang [[opisyal na wika]] ng NK ay [[Wikang Ingles|Inggles]] ([[Ingles Britaniko|Inggles Britaniko]]) (''[[de facto]]''). Ito ay isang [[Mga Wika ng Kanlurang Alemaniko|Kanlurang Alemanikong wika]] na nagmula sa [[Sinaunang Ingles|Sinaunang Inggles]] at naglalaman ng maraming wikang hiram mula sa [[Sinaunang Nordiko]], Pranses [[Wikang Normando|Normando]], [[Sinaunang Griyego|Griyego]], at [[Latin]]. Unang lumaganap ang wikang Inggles dahil sa Sasakhari ng Britanya mula ika-17 hanggang kalagitnaan ng ika-20 dantaon, at pagkatapos, dahil sa pangingibabaw ng Nagkakaisang Pamahalaan. Ito rin ang naging [[Pandaigdigang Ingles|pangunahing pandaigdigang wika ng negosyo]] at malawakang tinuturo [[Ingles bilang banyaga o pangalawang wika|bilang pangalawang wika]].<ref>{{cite web |url=http://www.cepr.org/pubs/new-dps/dplist.asp?dpno=2055 |title=English-Language Dominance, Literature and Welfare |author=Melitz, Jacques |publisher=Centre for Economic Policy Research |year=1999 |accessdate=26 Mayo 2006 |archive-date=27 Mayo 2012 |archive-url=https://www.webcitation.org/67yGyCeG9?url=http://www.cepr.org/pubs/new-dps/dplist.asp?dpno=2055 |url-status=dead }}</ref> Mayroon ding apat na [[Wikang Selta]] ang ginagamit sa bansa. Ito ang mga [[Wikang Gales|Gales]], [[Wikang Irlandes|Irlandes]], [[Geliko Eskoses]], at [[Wikang Korniko|Korniko]]. Ang unang tatlo ay kinikilala bilang rehiyonal o wikang pagkamunti na pinangangalagaan at itinataguyod ng [[Kasulatang Patotoo ng Europa para sa mga Wikang Rehiyonal at Pagkamunti|batas Europeo]], samantalang ang Korniko naman ay kinikilala ngunit hindi pinangangalagaan. Ayon sa lahatambilang ng 2001, mahigit sa isang-kalima (21%) ng santauhan ng Gales ang nagsabi na marunong silang mag-Gales.<ref>[http://www.statistics.gov.uk/CCI/nugget.asp?ID=447&Pos=6&ColRank=1&Rank=192 National Statistics Online&nbsp;– Welsh Language] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728133204/http://www.statistics.gov.uk/CCI/nugget.asp?ID=447&Pos=6&ColRank=1&Rank=192 |date=2011-07-28 }}. National Statistics Office.</ref> Tumaas ito ng 18% mula noong lahatambilang ng 1991.<ref>{{cite web|url= http://www.statistics.gov.uk/downloads/theme_compendia/fow/WelshLanguage.pdf |title=Differences in estimates of Welsh Language Skills |accessdate=30 Disyembre 2008 |publisher=Office for National Statistics|archiveurl=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20040722055520/http://www.statistics.gov.uk/downloads/theme_compendia/fow/WelshLanguage.pdf|archivedate=22 Hulyo 2004}}{{dead link|date=Pebrero 2012}}</ref> Bukod dito, tinatayang mayroong 200,000 nagwiwika ng Gales ang nakatira sa Ingglatera.<ref>{{cite web |url= http://www.bbc.co.uk/voices/multilingual/welsh.shtml |title =Welsh today |author=Wynn Thomas, Peter |publisher=BBC |work=Voices |month=Marso |year=2007 |accessdate=5 Hulyo 2011}}</ref> Sa lahatambilang ring yaon, 167,487 katao (10.4%) sa Kahilagaang Irlanda ang nagsabing "may alam o dunong din silang mag-Irlandes" (tingnan ang [[Wikang Irlandes sa Hilagang Irlanda|Wikang Irlandes sa Kahilagaang Irlanda]]). Halos lahat nang nagsabi nito ay mula sa [[Makapamansang Irlandes|makabansang]] santauhang Katoliko. Mahigit sa 92,000 katao sa Eskosya (o 'di tataas sa 2% ng santauhan) ay may kakayanang magwika ng Geliko, ang 72% nito ay ang mga nakatira sa [[Labasang Hebrides]].<ref>[http://www.gro-scotland.gov.uk/press/news2005/scotlands-census-2001-gaelic-report.html Scotland's Census 2001&nbsp;– Gaelic Report] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130522110328/http://www.gro-scotland.gov.uk/press/news2005/scotlands-census-2001-gaelic-report.html |date=2013-05-22 }}. General Register Office for Scotland. Retrieved 15 Oktubre 2008.</ref> Ang mga bilang ng mga mag-aaral na tinuturuan ng Gales, Geliko Eskoses, at Irlandes ay tumataas din.<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/education/7885493.stm |title =Local UK languages 'taking off' |work=BBC News |date =12 Pebrero 2009}}</ref> Sa mga santauhang nandarayuhan, iilang Geliko Eskoses ay [[Gelikong Kanadyense|winiwika pa rin sa Kanada]] (pangunahin sa [[Bagong Eskosya]] at [[Pulo ng Tangos Breton]]), at Gales sa [[Patagonya]] sa Arhentina. Ang [[Wikang Eskoses|Eskoses]] ay isang wikang nagbuhat sa sinaunang Hilagang [[Gitnang Ingles|Gitnang Inggles]]. Hindi ito gaanong [[Kasulatang Patotoo ng Europa para sa mga Wikang Rehiyonal at Pagkamunti|kinikilala]] pati na rin ang sangay nitong [[Mga Diyalekto ng Eskoses-Ulster|Eskoses-Ulster]] sa Kahilagaang Irlanda. Sa ngayon, walang pangako na pangalagaan at pag-ibayuhin ang wikang ito.<ref>{{cite web |url=http://www.eurolang.net/index.php?option=com_content&task=view&id=2449&Itemid=52&lang=en |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070623185445/http://eurolang.net/index.php?option=com_content&task=view&id=2449&Itemid=52&lang=en |archivedate=2007-06-23 |title=Language Data&nbsp;– Scots |publisher=European Bureau for Lesser-Used Languages |accessdate=2 Nobyembre 2008 |url-status=live }}</ref> Sa Ingglatera, sapilitan ang pag-aaral ng pangalawang wika sa mga may edad 14 pababa,<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/education/3983713.stm |title =Fall in compulsory language lessons |work=BBC News |date =4 Nobyembre 2004}}</ref> at edad 16 pababa naman sa Eskosya. Ang Pranses at Aleman ang dalawang pinakakaraniwang tinuturong pangalawang wika sa Ingglatera at Eskosya. Sa Gales, lahat ng mga mag-aaral na may gulang16 pababa ay tinuturuan ng Gales, o bilang isang pangalawang wika.<ref>[https://archive.today/20120530050454/www.bbc.co.uk/wales/schoolgate/aboutschool/content/inwelsh.shtml The School Gate for parents in Wales]. BBC Wales. Retrieved 11 Oktubre 2008.</ref> ===Pananampalataya=== {{Main|Relihiyon sa United Kingdom}} [[Talaksan:West Side of Westminster Abbey, London - geograph.org.uk - 1406999.jpg|thumb|left|upright| Ang [[Bahay-monghe ng Westminster]] ay pinagdadausan ng [[pagputong]] sa [[Kaharian ng United Kingdom|mga hari ng Britanya]].]] Iba't ibang anyo ng Kristiyanismo ang nangibabaw sa bansa sa mahigit 1,400 taon.<ref>Cannon, John, ed. (2nd edn., 2009). [http://books.google.com/?id=TYnfhTq2M7EC&pg=PA144 ''A Dictionary of British History'']. Oxford University Press. p. 144. ISBN 0-19-955037-9.</ref> Bagaman ayon sa pagsusuri, karamihan ng mga mamamayan ay napapabilang sa Kristiyanismo, ang dumadalo sa misa ay lubusang bumagsak simula noong kalagitnaan ng ika-20 dantaon.<ref>Field, Clive D. (Nobyembre 2009). [http://www.brin.ac.uk/commentary/documents/development-of-religious-statistics.pdf "British religion in numbers"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111016173905/http://www.brin.ac.uk/commentary/documents/development-of-religious-statistics.pdf |date=2011-10-16 }}. BRIN Discussion Series on Religious Statistics, Discussion Paper 001. Retrieved 3 Hunyo 2011.</ref> Ang pandarayuhan at pagbabago sa santauhanin ay nakapagpabago sa pag-usbong ng ibang pananampalataya, lalo na ang Islam.<ref>Yilmaz, Ihsan (2005). [http://books.google.com/?id=ryrD2YODzxUC&pg=PA291 ''Muslim Laws, Politics and Society in Modern Nation States: Dynamic Legal Pluralisms in England, Turkey, and Pakistan'']. Aldershot: Ashgate Publishing. pp. 55&#x2013;6. ISBN 0-7546-4389-1.</ref> Dahil dito, mapupunang ang NK ay isang lipunang may maraming pananampalataya,<ref>Brown, Callum G. (2006). [http://books.google.com/?id=ryrD2YODzxUC&pg=PA291 ''Religion and Society in Twentieth-Century Britain'']. Harlow: Pearson Education. p. 291. ISBN 0-582-47289-X.</ref> [[Sekularismo|banwahanin]],<ref>Norris, Pippa; Inglehart, Ronald (2004). [http://books.google.com/?id=dto-P2YfWJIC&pg=PA84 ''Sacred and Secular: Religion and Politics Worldwide'']. Cambridge University Press. p. 84. ISBN 0-521-83984-X.</ref> o [[Kristiyanong makabago]].<ref>Fergusson, David (2004). [http://books.google.com/?id=Owz4aBSEINgC&pg=PA94 ''Church, State and Civil Society'']. Cambridge University Press. p. 94. ISBN 0-521-52959-X.</ref> Sa lahatambilang ng 2001, 71.6% ang nagsabing sila ay Kristiyano. Sinusundan ito ng (ayon sa bilang ng nananampalataya) Islam (2.8%), [[Hinduismo]] (1.0%), [[Sikismo]] (0.6%), [[Hudaismo]] (0.5%), [[Budismo]] (0.3%), at iba pang pananampalataya (0.3%).<ref>{{cite web |url=http://www.statistics.gov.uk/cci/nugget.asp?id=293 |title=UK Census 2001 |publisher=National Office for Statistics |accessdate=22 Abril 2007 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070312034628/http://www.statistics.gov.uk/cci/nugget.asp?id=293 |archivedate=2007-03-12 |url-status=live }}</ref> Ang 15% naman ay nagsabing sila ay [[Irelihiyon|walang pananampalataya]], at 7% naman ang nagsabing wala silang pinipiling pananampalataya.<ref>{{cite web |title= Religious Populations |publisher= Office for National Statistics |date= 11 Oktubre 2004 |url= http://www.scotland.gov.uk/Publications/2005/02/20757/53570 |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zFDlspeL?url=http://www.statistics.gov.uk/cci/nugget.asp?id=954 |archivedate= 2011-06-06 |access-date= 2013-01-16 |url-status= live }}</ref> Isang pagsusuri ng [[Tearfund]] noong 2007 ang nagpakita na isa sa sampung Britaniko lamang ang nagsisimba linggu-linggo.<ref>{{cite web|url=http://news.adventist.org/2007/04/uite-kigom-ew-report-fis-oly-oe-i-10-atte-church.html |title=United Kingdom: New Report Finds Only One in 10 Attend Church |publisher=News.adventist.org |date=4 Abril 2007 |accessdate=12 Setyembre 2010}}</ref> Ang ([[Angglikanismo|Anglikanong]]) [[Simbahan ng Inglatera|Simbahan ng Ingglatera]] ang [[pambansang relihiyon|pambansang pananampalataya]] ng Ingglatera.<ref>[http://www.cofe.anglican.org/about/history/ The History of the Church of England] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100221212004/http://www.cofe.anglican.org/about/history |date=2010-02-21 }}. The Church of England. Retrieved 23 Nobyembre 2008.</ref> Mayroon itong panatilihang [[Pangkaluluwang Panginoon|kinatawan]] sa [[Parlamento ng United Kingdom|Batasan]], at ang [[Kaharian ng United Kingdom|hari ng Britanya]] ang [[Kataas-taasang Tagapamahala ng Simbahan ng Inglatera|Kataas-taasang Tagapamahala]] nito.<ref>{{cite web |url=http://www.royalinsight.gov.uk/output/Page4708.asp |title=Queen and Church of England |publisher=British Monarchy Media Centre |accessdate=5 Hunyo 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20061008203611/http://www.royalinsight.gov.uk/output/Page4708.asp |archivedate=2006-10-08 |url-status=live }}</ref> Sa [[Relihiyon sa Scotland|Eskosya]], ang [[Presbitaryanismo|Presbiteryanong]] [[Simbahan ng Eskosya]] ang kinikilalang [[pambansang simbahan]]. Hindi ito [[pambansang relihiyon|sumasailalim sa pamahalaan]], at ang mga hari ng Britanya ay karaniwang kasapi lamang. Ang mga hari ay kailangang manumpa na sa kanyang pagkakaluklok, pananatilihin at pangangalagaan niya ang pananampalatayag Protestante at ang Pamahalaang Simbahan ng Presbiteryano".<ref>{{cite web |title= Queen and the Church |publisher= The British Monarchy (Official Website) |url= http://www.royal.gov.uk/MonarchUK/QueenandChurch/History.aspx |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zG8tzxhd?url=http://www.royal.gov.uk/MonarchUK/QueenandChurch/History.aspx |archivedate= 2011-06-07 |access-date= 2013-01-16 |url-status= live }}</ref><ref>{{cite web |title= How we are organised |publisher= Church of Scotland |url= http://www.churchofscotland.org.uk/about_us/how_we_are_organised |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zG8WCEAc?url=http://www.churchofscotland.org.uk/about_us/how_we_are_organised |archivedate= 2011-06-07 |access-date= 2013-01-16 |url-status= live }}</ref> Ang Anglikanong [[Simbahan ng Wales|Simbahan ng Gales]] ay nabuwag noong 1920. Nabuwag din noong 1870 ang Anglikanong [[Simbahan ng Irlanda]]. Bago pa man ang [[Paghahati ng Ireland|pagkakahati sa Irlanda]], walang tinatag na simbahan sa Kahilagaang Irlanda.<ref>Weller, Paul (2005). [http://books.google.com/?id=tHc88PzAPLMC&pg=PA80 ''Time for a Change: Reconfiguring Religion, State, and Society'']. London: Continuum. pp. 79&#x2013;80. ISBN 0567084876.</ref> Kahit walang mababatid sa lahatambilang ng 2001 ukol sa uri ng pananampalatayang Kristiyano, tinataya ng Ceri Peach na 62% ng mga Kristiyano ay Angglikano, 13.5% ay Romano Katoliko, 6% ay [[Presbiteryano]], 3.4% ay [[Metodista]], kabilang ang ibang maliliit na Protestanteng pangkat tulad ng ''[[Open Brethren]]'', at mga simbahan ng [[Simbahan ng Silanganing Ortodokso|Ortodokso]].<ref>Peach, Ceri, [http://books.google.com/?id=i6ER_z8gcD4C "United Kingdom, a major transformation of the religious landscape"], in H. Knippenberg. ed. (2005). ''The Changing Religious Landscape of Europe''. Amsterdam: Het Spinhuis. pp. 44&#x2013;58. ISBN 90-5589-248-3.</ref> ===Pandarayuhan=== {{Main|Pandarayuhan sa United Kingdom simula 1922}} {{See also|Mga banyagang-silang sa United Kingdom}} [[Talaksan:United Kingdom foreign born population by country of birth.png|thumb|300px|Ang tinatayang bilang ng mga banyagang-silang ayon sa bansa ng kapanganakan, Abril 2007 - Marso 2008]] Ang Nagkakaisang Kaharian ay nakaranas ng sunud-sunod na pandarayuhan. Ang [[Malawakang Kagutuman (Ireland)|Malawakang Kagutuman]] sa Irlanda ay nagbunsod ng malamang isang angaw na katao na nandayuhan sa NK.<ref>Richards, Eric (2004). ''[http://books.google.com/?id=JknDbX3ae1MC&pg=PA143 Britannia's children: Emigration from England, Scotland, Wales and Ireland since 1600]''. London: Hambledon, p. 143. ISBN 978-1-85285-441-6.</ref> Mahigit sa 120,000 [[Sandatahang Lakas ng Polonya sa Kanluran|Polakong]] datihang-kawal ang nanirahan sa Britanya matapos ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig.<ref>Gibney, Matthew J.; Hansen, Randall (2005). ''[http://books.google.com/?id=2c6ifbjx2wMC&pg=PA630f Immigration and asylum: from 1900 to the present]{{Dead link|date=Septiyembre 2021|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}'', ABC-CLIO, p630. ISBN 1-57607-796-9</ref> Simula rin noon, marami ring mga pandarayuhang naganap buhat sa mga kasalukuyan at dating sakupbayan nito. Ito ay bahagi ng pamana ng sasakhari at bahagi na rin ng kakulangan sa manggagawa. Karamihan sa kanila ay nagbuhat sa [[Karibe]] at sa [[kalupalupan ng Indiya]].<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/hi/english/static/in_depth/uk/2002/race/short_history_of_immigration.stm |title=Short history of immigration |publisher=BBC |year =2005 |accessdate=28 Agosto 2010}}</ref> Ang kamakailang takbo ng pandarayuhan ay nagbubuhat sa mga manggagawang galing sa mga bagong kasapi ng SE sa Silanganang Europa. Noong 2010, mayroon 7 angaw na banyagang-silang na naninirahan sa bansa o 11.3% ng kabuuang santauhan. Ang 4.76 angaw (7.7%) dito ay isinilang sa labas ng SE, at 2.24 angaw (3.6%) ay isinilang sa ibang kasapi ng SE.<ref>[http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-SF-11-034/EN/KS-SF-11-034-EN.PDF 6.5% of the EU population are foreigners and 9.4% are born abroad], Eurostat, Katya Vasileva, 34/2011.</ref> Ang sukat ng mga banyagang-silang sa NK ay nanatiling mas maliit kaysa sa ibang maraming bansa ng Europa.<ref>{{cite web |url=http://www.migrationinformation.org/Feature/display.cfm?id=402 |title=Europe: Population and Migration in 2005 |first=Rainer |last= Muenz |publisher= Migration Policy Institute |month=June |year=2006 |accessdate=Abriil 2, 2007}}</ref> Ang pandarayuhan ay nakapagpapalaki ng lumalaki nang santauhan ng bansa.<ref>{{cite news |url= http://www.thisislondon.co.uk/news/article-23542455-details/Immigration+and+births+to+non-British+mothers+pushes+British+population+to+record+high/article.do |title= Immigration and births to non-British mothers pushes British population to record high |newspaper= London Evening Standard |date= 22 Agosto 2008 |access-date= 2013-01-17 |archive-date= 2008-12-10 |archive-url= https://web.archive.org/web/20081210072321/http://www.thisislondon.co.uk/news/article-23542455-details/Immigration+and+births+to+non-British+mothers+pushes+British+population+to+record+high/article.do |url-status= dead }}</ref> Sa pagitan ng taong 1991 at 2001, tinatayang kalahati ng paglaki ng santauhan ay maipapabilang sa mga dayo at sa mga anak nitong isinilang sa NK. Ayon sa pag-aaral ng [[Tanggapan ng Pambansang Estatistika|Tanggapan ng Pambansang Palaulatan]] (TPE), mayroong kabuuang 2.3 angaw na dumayo sa bansa sa loob ng 15 taon mula 1991 hanggang 2006.<ref>{{cite news |url= http://www.dailymail.co.uk/news/article-1023512/Third-World-migrants-2-3m-population-boom.html |title= Third World migrants behind our 2.3m population boom |newspaper=Daily Mail |location =London |date=3 Hunyo 2008 |first1=Steve |last1=Doughty |first2=James |last2=Slack}}</ref><ref>{{cite news |url= http://www.thisislondon.co.uk/standard/article-23575160-details/Tories+get+tough+on+immigration+after+Labour's+U-turn/article.do |title= Tories call for tougher control of immigration |newspaper= London Evening Standard |date= 20 Oktubre 2008 |first= Martin |last= Bentham |access-date= 17 Enero 2013 |archive-date= 21 Oktubre 2008 |archive-url= https://web.archive.org/web/20081021051705/http://www.thisislondon.co.uk/standard/article-23575160-details/Tories+get+tough+on+immigration+after+Labour%27s+U-turn/article.do |url-status= dead }}</ref> Tinataya ring ang pandarayuhan ay magdaragdag ng panibagong 7 angaw na katao sa santauhan ng bansa sa 2031,<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/7602526.stm |title= Minister rejects migrant cap plan |work=BBC News |date =8 Setyembre 2008 |accessdate=26 Abril 2011}}</ref> bagaman pinagtatalunan pa ang tunay na bilang nito.<ref>{{cite news |url=http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1538598/Immigration-%27far-higher%27-than-figures-say.html |title=Immigration 'far higher' than figures say |newspaper=The Daily Telegraph |date=5 Enero 2007 |accessdate=20 Abril 2007 |location=London |first=Philip |last=Johnston |archive-date=2008-05-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080529014735/http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1538598/Immigration-%27far-higher%27-than-figures-say.html |url-status=dead }}</ref> Inulat din ng TPE na ang bilang ng pandarayuhan ay umakyat ng 21% (o 239,000 katao) simula 2009 hanggang 2010.<ref>{{cite news |url=http://www.guardian.co.uk/uk/2011/aug/25/uk-net-migration-rises-21 |title=UK net migration rises 21% |date=25 Agosto 2011 | location=London |work=The Guardian |first=Alan |last=Travis}}</ref> Noong 2011, tumaas ito ng 251,000 o sa bilang ng pandarayuhan na 589,000. Samantala, ang bilang ng taong nangingibang-bansa (sa mahigit na 12 buwan) ay 338,000.<ref>{{cite news |url=http://www.bbc.co.uk/news/uk-18189797 |title=Migration to UK more than double government target |date=24 Mayo 2012 |work=BBC News}}</ref> Mayroong 195,046 na banyaga ang naging mamamayan ng Britanya noong 2010. 54,902 naman noong 1999.<ref>{{cite news |url= http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1377707/Migrant-squad-to-operate-in-France.html |title= Migrant squad to operate in France |newspaper=The Daily Telegraph |location= Calais |date =20 Disyembre 2000 |first =David |last= Bamber}}</ref> Naitala naman na may 241,192 katao ang binigyang karapatan na manatiling manirahan noong 2010, 51% nito ay buhat sa Asya, at 27% naman buhat sa Aprika.<ref>{{cite web|url= http://www.homeoffice.gov.uk/publications/science-research-statistics/research-statistics/immigration-asylum-research/immigration-brief-q2-2011/immig-q2-settlement|title= Settlement|date= Agosto 2011|work= Home Office|accessdate= 24 Oktubre 2011|archive-date= 2013-01-16|archive-url= https://web.archive.org/web/20130116212734/http://www.homeoffice.gov.uk/publications/science-research-statistics/research-statistics/immigration-asylum-research/immigration-brief-q2-2011/immig-q2-settlement|url-status= dead}}</ref> Ayon sa opisyal na Palaulatan ng 2011, 25.5% ng mga sanggol sa Ingglatera at Gales ang isinilang ng mga magulang na ipinanganak naman sa labas ng bansa.<ref>"[http://www.ons.gov.uk/ons/rel/vsob1/parents--country-of-birth--england-and-wales/2011/sb-parents--country-of-birth--2011.html Births in England and Wales by parents' country of birth, 2011]", National Statistics.</ref> Ang mamamayan ng Samahang Europeo, kabilang ang NK, ay may karapatang manirahan at maghanap-buhay sa alinmang kasapi ng samahan.<ref>[http://europa.eu/scadplus/leg/en/lvb/l33152.htm Right of Union citizens and their family members to move and reside freely within the territory of the Member States] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120204054324/http://europa.eu/scadplus/leg/en/lvb/l33152.htm |date=2012-02-04 }}. European Commission. Retrieved 6 Nobyembre 2008.</ref> Dumulog ang NK sa panandaliang paghihigpit sa mga mamamayan ng Romanya at Bulgarya na sumapi sa samahan noong Enero 2007.<ref>{{cite news |url=http://www.guardian.co.uk/uk/2007/sep/23/immigration.eu |title= Home Office shuts the door on Bulgaria and Romania |last1=Doward |first1=Jamie |last2=Temko |first2 =Ned |date=23 Setyembre 2007 |work=The Observer |page=2 |accessdate=23 Agosto 2008 |location=London}}</ref> Ayon sa pagsasaliksik ng [[Surian sa Patakarang Pandarayuhan]] para sa [[Lupon ng Pagkakapantay-pantay at Karapatang Pantao]], mayroong 1.5 angaw na manggagawa na nagbuhat sa mga bagong kasapi ng SE ang dumayo sa bansa noong Mayo 2004 hanggang Setyembre 2009. Ang dalawang-katlo rito ay mga Polako, ngunit karamihan sa kanila ay nagsiuwian na. Dahil dito, umakyat ng 700,000 ang mga dumayo sa bansa sa panahong iyon.<ref>{{cite news |url=http://www.guardian.co.uk/uk/2010/jan/17/eastern-european-uk-migrants |title=Young, self-reliant, educated: portrait of UK's eastern European migrants |last1=Doward |first1=Jamie |last2 =Rogers | first2 = Sam |date=17 Enero 2010 |work=The Observer |accessdate=19 Enero 2010 |location=London}}</ref> Dahil sa [[pag-urong ng ekonomiya noong 2000|pag-urong ng agimat noong 2000]], nabawasan ang panggayak ng mga Polako sa pandarayuhan sa NK,<ref>{{cite news |url= http://www.thisislondon.co.uk/standard/article-23575019-details/Packing+up+for+home:+Poles+hit+by+UK's+economic+downturn/article.do |title= Packing up for home: Poles hit by UK's economic downturn |first= Elizabeth |last= Hopkirk |newspaper= London Evening Standard |date= 20 Oktubre 2008 |access-date= 17 Enero 2013 |archive-date= 23 Oktubre 2008 |archive-url= https://web.archive.org/web/20081023063415/http://www.thisislondon.co.uk/standard/article-23575019-details/Packing+up+for+home%3A+Poles+hit+by+UK%27s+economic+downturn/article.do |url-status= dead }}</ref> at ito ay naging panandalian.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk/8243225.stm |title=Migrants to UK 'returning home' |date=8 Setyembre 2009 |work=BBC News |accessdate=8 Setyembre 2009}}</ref> Noong 2009, sa kauna-unahang pagkakataon simula nang paglawak ng SE, mas marami ang umalis kaysa dumating ng bansa ang mga nagbuhat sa walong bansa ng gitna at silanganang Europa na sumapi sa samahan noong 2004. Noong 2011, ang mamamayan ng bagong kasapi ng samahan ay bumubuo ng 13% ng mga dumadayo sa bansa. [[Talaksan:British expats countrymap.svg|thumb|300px|right|Ang tinatayang bilang ng mga mamamayan ng Britanya na naninirahan sa ibang bansa, 2006]] Nagpanimula ang pamahalaan ng NK ng isang pamamaraang [[Pamamaraang pandarayuhan ayon sa puntos (United Kingdom)|pandarayuhan ayon sa puntos]] para sa mga mamamayang nasa labas ng [[Pook Pang-ekonomiya ng Europa|Pook Pang-agimat ng Europa]]. Pinalitan nito ang dating panukala kabilang ang [[Pagkukusa sa Bagong Kakayahan]] ng pamahalaan ng Eskosya.<ref>{{cite web |url=http://www.ukba.homeoffice.gov.uk/workingintheuk/tier1/freshtalent/ |title=Fresh Talent: Working in Scotland |publisher=UK Border Agency |location=London |accessdate=30 Oktubre 2010 |archive-date=16 Hulyo 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110716184110/http://www.ukba.homeoffice.gov.uk/workingintheuk/tier1/freshtalent/ |url-status=dead }}</ref> Noong Hunyo 2010, nagpanimula ang pamahalaan ng panandaliang hangganan na 24,000 sa pandarayuhang magbubuhat sa labas ng SE. Binalak nito ang pagpigil ng pagpasok ng mga ito, ngunit ginawa na rin itong panatilihan nong Abril 2011.<ref>{{cite news |url=http://www.ft.com/cms/s/0/9ab202a4-8299-11df-85ba-00144feabdc0.html |title=Tories begin consultation on cap for migrants |work=Financial Times | location= London |first=James |last=Boxell |date=28 Hunyo 2010 |accessdate=17 Setyembre 2010}}</ref> Ang pagpapatupad ng hangganan ay nagdulot ng alitan. Minungkahi ng isang kalihim sa negosyo, si [[Vince Cable]] na sinasaktan nito ang pagnenegosyo sa Britanya.<ref>{{cite news |url=http://www.guardian.co.uk/politics/2010/sep/17/vince-cable-migrant-cap-economy |title=Vince Cable: Migrant cap is hurting economy |agency=Press Association |work=The Guardian |date=17 Setyembre 2010 |accessdate=Ssetyembre 17, 2010 |location=London}}</ref> Ang pangingibang-bansa ay naging mahalagang bahagi ng lipunan noong ika-19 na dantaon. Sa pagitan ng taong 1815 at 1930, tinatayang 11.4 angaw na katao ang nangibang-bansa galing Britanya, at 7.3 angaw naman galing Irlanda. Pinakapakita ng mga pagtataya na sa pagtatapos ng ika-20 dantaon, mayroong mga 300 angaw na katao na may lahing Britaniko at Irlandes ang panatilihang naninirahan sa ibang bahagi ng daigdig.<ref>Richards (2004), pp. 6–7.</ref> Sa ngayon, hindi bababa sa 5.5 angaw na katao na isinilang sa bansa ang naninirahan sa ibang bansa,<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/shared/spl/hi/in_depth/brits_abroad/html/default.stm |title=Brits Abroad: world overview |publisher=BBC |accessdate=20 Abril 2007 |date=6 Disyembre 2006}}</ref><ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/6210358.stm |title= 5.5&nbsp;m Britons 'opt to live abroad' |work=BBC News |date=11 Disyembre 2006 |accessdate=20 Abril 2007 |first=Dominic |last=Casciani}}</ref> karamihan sa kanila ay nasa Australya, Espanya, Nagkakaisang Pamahalaan, at Kanada.<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/6161705.stm |title= Brits Abroad: Country-by-country |work=BBC News |date =11 Disyembre 2006}}</ref> ===Katuruan=== {{Main|Katuruan sa United Kingdom}} {{See also|Edukasyon sa Inglatera|Edukasyon sa Hilagang Irlanda|Edukasyon sa Eskosya|Edukasyon sa Gales}} [[File:KingsCollegeChapelWest.jpg|thumb|left|Ang [[Dalubhasaan ng Hari, Cambridge|Dalubhasaan ng Hari]] na bahagi ng [[Pamantasan ng Cambridge]] ay tinatag noong 1209]] Ang pamamahala sa katuruan sa Nagkakaisang Kaharian ay ginawad sa bawat bansa nito kaya may kanya-kanya itong pamamaraan. Kung ang [[edukasyon sa Inglatera|katuruan sa Ingglatera]] ay pananagutan ng [[Kalihim ng Pamahalaan sa Edukasyon|Kalihim ng Pamahalaan sa Katuruan]], ang pang-araw-araw na pamamahala at pananalapi ng mga pampublikong paaralan ay pananagutan naman ng [[Kapamahalaang lokal sa edukasyon|kapamahalaang pampook]].<ref>{{cite web |url=http://www.dcsf.gov.uk/localauthorities/index.cfm |title=Local Authorities |publisher=Department for Children, Schools and Families |accessdate=21 Disyembre 2008 |archive-date=30 Disyembre 2008 |archive-url=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20081230030407/http://www.dcsf.gov.uk/localauthorities/index.cfm |url-status=bot: unknown }}</ref> Unti-unting nagsimula ang katuruang walang-bayad sa pagitan ng taong 1870 at 1944.<ref>{{cite book |author=Gordon, J.C.B. |title= Verbal Deficit: A Critique |url=https://archive.org/details/verbaldeficitcri0000gord |publisher=Croom Helm |location =London |year=1981 |isbn=978-0-85664-990-5 |page=[https://archive.org/details/verbaldeficitcri0000gord/page/44 44] note 18}}</ref><ref>Section 8 ('Duty of local education authorities to secure provision of primary and secondary schools'), Sections 35–40 ('Compulsory attendance at Primary and Secondary Schools') and Section 61 ('Prohibition of fees in schools maintained by local education authorities ...'), Education Act 1944.</ref> Sa ngayon, sapilitan ang katuruan sa mga batang may edad lima hanggang labing-anim (15 kung ipinanganak ng Hulyo o Agosto). Noong 2011, inilagay ng [[Mga Takbo sa Pandaigdigang Pag-aaral ng Matematika at Agham]] ang mga mag-aaral na may gulang na 13-14 sa Ingglatera at Gales na ika-10 sa pinakamagaling sa buong daigdig sa matematika, at ika-9 naman sa agham.<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/education/7773081.stm |title= England's pupils in global top 10 |work=BBC News |date= 10 Disyembre 2008}}</ref> Karamihan ng mga kabataan ay nag-aaral sa pampublikong paaralan. Mangilan-ngilan dito ay pumipili ayon sa kakayahang talino. Dalawa sa sampung pinakamagagaling ayon sa ''[[GCSE]]'' noong 2006 ay mga pampublikong [[paaralang pambalarila]]. Mahigit sa kalahati ng mga mag-aaral sa mga nangungunang pamantasan ng Cambridge at Oxford ay nanggaling sa mga pampublikong paaralan.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/education/6905288.stm |title=More state pupils in universities |work=BBC News |date=19 Hulyo 2007}}</ref> Bagaman bumaba ang bilang ng mga batang nag-aaral sa pribadong paaralan sa Ingglatera, tumaas ang bahagi nito sa mahigit 7%.<ref>{{cite news |url=http://www.guardian.co.uk/education/2007/nov/09/schools.uk |title=Private school pupil numbers in decline |newspaper= The Guardian |date=9 Nobyembre 2007 |location=London |first=Donald |last=MacLeod |accessdate=31 Marso 2010}}</ref> Noong 2010, mahigit sa 45% ng mga pook sa [[Pamantasan ng Oxford]] at 40% sa [[Pamantasan ng Cambridge]] ay sinasaklawan ng mga mag-aaral na galing sa pribadong paaralan kahit binubuo lamang nila ang 7% ng santauhan.<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.tes.co.uk/article.aspx?storycode=6055970 |access-date=2013-01-17 |archive-date=2013-01-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130116212733/http://www.tes.co.uk/article.aspx?storycode=6055970 |url-status=dead }}</ref> Ang mga [[Mga Pamantasan sa Inglatera|pamantasan sa Ingglatera]] ay kabilang sa mga pinakamagagaling sa buong daigdig. Ang Pamantasan ng Cambridge, Pamantasan ng Oxford, [[Pamantasang Dalubhasaan ng London|Pamantasang Dalubhasaan ng Londres]], at [[Dalubhasaang Imperyal ng London|Dalubhasaang Imperyal ng Londres]] ay nakalagay sa unang 10&nbsp;ng ''[[QS World University Rankings]]'' (Paghahanay sa Pandaigdigang Pamantasan ng QS) noong 2010. Nangunguna ang Pamantasan ng Cambridge.<ref>{{cite web|url=http://www.topuniversities.com/university-rankings/world-university-rankings/2010/results |title=QS World University Rankings Results 2010 |accessdate=27 Abril 2011 |publisher=Quacquarelli Symonds}}</ref> [[File:QUB.jpg|thumb|Ang [[Pamantasan ng Haribini sa Belfast]] ay tinatag noong 1849<ref>Davenport, F.; Beech, C.; Downs, T.; Hannigan, D. (2006). ''Ireland''. Lonely Planet, 7th edn. ISBN 1-74059-968-3. p. 564.</ref>]] Ang [[edukasyon sa Eskosya|katuruan sa Eskosya]] ay pananagutan ng [[Tagpamahalang Kalihim sa Edukasyon at Habambuhay na Kaalaman|Tagpamahalang Kalihim sa Katuruan at Habambuhay na Kaalaman]], samantalang ang pang-araw-araw ng pangangasiwa at pananalapi ng mga pampublikong paaralan ay pananagutan ng mga kapamahalaang pampook. Dalawang [[Pampublikong kinatawan sa Scotland|pampublikong di-pangkagawarang kinatawan]] ang may mahalagang gampanin sa katuruang Eskoses. Ang [[Kapamahalaan sa Pagsusuri ng Eskosya]] ay may pananagutan sa paglinang, pagbigay-dangal, pagbigay-halaga, at pagbigay-katibayan sa lahat ng mga pagusuri liban sa mga katibayang binibigay sa mataas na paaralan, [[Dalubhasaang pag-aaral|dalubhasaan]] sa [[lalong pag-aaral]] at iba pang paaralan.<ref>[http://www.sqa.org.uk/sqa/5656.html About SQA] Scottish Qualifications Authority. Retrieved 7 Oktubre 2008.</ref> Ang [[Pagkatuto at Pagtuturo sa Eskosya]] ay nagbibigay payo, yamang-tao, at paglilinang sa mga propesyonal sa katuruan.<ref>[http://www.ltscotland.org.uk/aboutlts/index.asp About Learning and Teaching Scotland] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120401140609/http://www.ltscotland.org.uk/aboutlts/index.asp |date=2012-04-01 }}. Learning and Teaching Scotland. Retrieved 7 Oktubre 2008.</ref> Unang isinabatas ng Eskosya ang sapilitang katuruan noong 1496.<ref>[https://web.archive.org/web/20071204064525/http://www.scotland.org/about/innovation-and-creativity/features/education/e_brain_drain.html Brain drain in reverse]. Scotland Online Gateway. Retrieved 7 Oktubre 2008.</ref> Ang sukat ng mag-aaral na nag-aaral sa pribadong paaralan ay mahigit 4% lamang at ito'y mabagal na umaakyat.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/6563167.stm |title=Increase in private school intake|work=BBC News |date=17 Abril 2007}}</ref> Walang binabayarang [[matrikula]] ang mga mag-aaral sa mga [[Mga Pamantasan sa Scotland|pamantasan sa Eskosya]] dahil tinaggal ito noong 2001. Tinanggal din noong 2008 ang multa sa mga bigay-kayang gradweyt.<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/7268101.stm |title= MSPs vote to scrap endowment fee |work=BBC News |date= 28 Pebrero 2008}}</ref> Ang [[Pamahalaan ng Wales|Pamahalaan ng Gales]] ang may pananagutan sa [[edukasyon sa Wales|katuruan sa Gales]]. Karamihan sa mga mag-aaral ay lubusan o bahaginang tinuturuan sa [[wikang Wales|wikang Gales]]. Ang pagtuturo sa wikang Gales ay sapilitan hanggang sa edad 16.<ref>[http://wales.gov.uk/topics/educationandskills/parents/helpchildwelsh/whatchildlearn;jsessionid=LtdrLbCM21w0dlcTH1Crdy0J4H7Yg7XdqD1yVvpV2sHG8PX1BGZl!686978193?lang=en What will your child learn?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200406120219/https://gov.wales/404 |date=2020-04-06 }} The Welsh Assembly Government. Retrieved 22 Enero 2010.</ref> Bilang bahagi ng patakarang bumuo ng isang ''bilingual'' na Gales, binabalak ng palawigin ang batas na umiiral sa mga paaralang nagtuturo sa wikang Gales. Ang [[edukasyon sa Hilagang Irlanda|katuruan sa Kahilagaang Irlanda]] ay pananagutan ng [[Kagawaran sa Edukasyon (Hilagang Irlanda)|Tagapangasiwa ng Katuruan]] at ng [[Kagawaran sa Pagkakawani at Kaalaman]]. Samantala ang mga pananagutang pampook ay pinangangasiwaan ng limang kapulungan sa katuruan at silid-aklatan ayon sa kanilang takdang pook. Ang [[Kapulungan sa Kurikulum, Pagsusulit, at Paghahalaga]] (KKPP) ay ang kinatawang may pananagutan sa pagpapayo sa [[Tagapagpaganap ng Hilagang Ireland|pamahalaan]] ukol sa kung ano ang dapat ituro sa mga paaralan sa Kahilagaang Irlanda, pagsusubaybay sa mga pamantayan, at pagbibigay karangalan.<ref>[http://www.ccea.org.uk/ About Us&nbsp;– What we do] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180305135914/http://ccea.org.uk/ |date=2018-03-05 }}. Council for the Curriculum Examinations & Assessment. Retrieved 7 Oktubre 2008.</ref> ===Kalusugan=== {{Main|Kalusugan sa United Kingdom}} Ang pamamahala sa kalusugan ng Nagkakaisang Kaharian ay ginawad sa bawat bansa ng NK kaya ito ay may kanya-kanyang pamamaraan ng pampribado at [[pampublikong pangangalaga sa kalusugan]]. Kabilang din dito ang [[Panghaliling gamot|panghalili]], pangkabuuan, at pang-alalay na paggagamot. Ang pampublikong pangangalaga sa kalusugan ay binibigay sa lahat ng [[Batas sa kapamansaan ng Britanya|panatilihang naninirahan]] nang walang bayad. Noong 2000, inilagay ng [[Kapisanan ng Pandaigdigang Kalusugan]] ang NK sa ika-15 pinakamagaling sa pangagalaga ng kalusugan sa buong Europa, at ika-18 naman sa buong daigdig.<ref>{{Cite journal |url=http://pages.stern.nyu.edu/~wgreene/Statistics/WHO-COMP-Study-30.pdf |title=Measuring overall health system performance for 191 countries |author=[[World Health Organization]] |publisher=New York University |accessdate=5 Hulyo 2011}}</ref> Ang mga nagpapalakad dito ay tinatag sa buong bansa. Tulad ito ng [[Kapulungan ng Pangkalahatang Medisina]], [[Kapulungan ng Pagnanars at Pangungumadrona]], at iba pang mga kapisanan tulad ng [[Makaharing Dalubhasaan|Maharlikang Dalubhasaan]]. Ang pananagutang kabanwahan at pagsasagawa ng pangangalaga sa kalusugan ay matatagpuan sa apat na pambansang [[Tagapagpaganap (pamahalaan)|tagapagpaganap]]; ang [[kalusugan sa Inglatera|kalusugan sa Ingglatera]] ay pananagutan ng pamahalaan ng NK; [[kalusugan sa Hilagang Irlanda|kalusugan sa Kahilagaang Irlanda]] ay pananagutan ng [[Tagapagpaganap ng Hilagang Irlanda|Tagapagpaganap ng Kahilagaang Irlanda]]; [[kalusugan sa Eskosya]] ay pananagutan ng [[Pamahalaang Eskoses]]; at ang [[kalusugan sa Wales|kalusugan sa Gales]] ay pananagutan ng [[Pamahalaan ng Kapulungang Wales|Pamahalaan ng Kapulungang Gales]]. Bawat [[Pambansang Palingkuran sa Kalusugan]] ay may iba't ibang patakaran at pangangailangan na kadalasa'y nauuwi sa pagkasalangsang.<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/health/7586147.stm |title= 'Huge contrasts' in devolved NHS |work=BBC News |date =28 Agosto 2008}}</ref><ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/health/7149423.stm |title =NHS now four different systems |work=BBC News |date =2 Enero 2008 |first=Nick |last=Triggle}}</ref> Simula 1979, ang paggugol sa kalusugan ay lubusang tinaas upang mailapit ito sa pamantayan ng Samahang Europeo.<ref>{{Cite journal |url=http://www.healthp.org/node/71 |title=The NHS from Thatcher to Blair |first=Peter |last=Fisher |work=NHS Consultants Association |publisher=International Association of Health Policy |quote=The Budget ... was even more generous to the NHS than had been expected amounting to an annual rise of 7.4% above the rate of inflation for the next 5 years. This would take us to 9.4% of GDP spent on health ie around EU average. |access-date=2013-01-17 |archive-date=2018-11-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181120124807/http://www.healthp.org/node/71 |url-status=dead }}</ref> Ginugugol ng NK ang tinatayang 8.4% ng KGK nito sa kalusugan. Ito ay 0.5% mas mababa sa pamantayan ng [[Kapisanan para sa Pakikipagtulungan sa Ekonomiya at Pagpapaunlad|Kapisanan para sa Pakikipagtulungan sa agimat at Pagpapaunlad]], at 1% mas mababa naman sa pamantayan ng Samahang Europeo.<ref>[http://www.oecd.org/dataoecd/46/4/38980557.pdf "OECD Health Data 2009&nbsp;– How Does the United Kingdom Compare"]. Organisation for Economic Co-operation and Development.</ref> ==Kalinangan== {{Main|Kalinangan ng United Kingdom}} Ang kalinangan ng Nagkakaisang Kaharian ay bunga ng maraming bagay: ang katayuan ng bansa bilang isang pulo; ang [[Kasaysayan ng United Kingdom|kasaysayan]] nito bilang kanluraning [[demokrasyang liberal]] at isang makapangyarihang bansa; at bilang isang [[samahang pampolitika|samahang kabanwahan]] ng apat na bansa na bawat isa ay pinangangalagaan ang katangi-tangi nitong kaugalian at pagsasagisag. Dahil sa [[Sasakhari ng Britanya]], makikita ang kalinangan nito sa [[Wikang Ingles|wika]], [[Kalinangan ng United Kingdom|kalinangan]], at sa [[Batas Panlahat|pamamaraang matwid]] ng karamihan ng mga dating sakubayan nito tulad ng Australya, Kanada, [[India|Indiya]], Irlanda, Bagong Selanda, Timog Aprika, at ang Nagkakaisang Pamahalaan. Dahil sa mahahalagang pangingibabaw nito sa kalinangan, matatawag na isang "kalinangang makapangyarihan" ang Nagkakaisang Kaharian.<ref>[http://www.britishpoliticssociety.no/British%20Politics%20Review%2001_2011.pdf "The cultural superpower: British cultural projection abroad"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180916155419/http://www.britishpoliticssociety.no/British%20Politics%20Review%2001_2011.pdf |date=2018-09-16 }}. Journal of the British Politics Society, Norway. Volume 6. No. 1. Winter 2011</ref><ref>{{cite news |url= http://www.theaustralian.com.au/news/opinion/cameron-has-chance-to-make-uk-great-again/story-e6frg6zo-1225866975992 |author=Sheridan, Greg |title=Cameron has chance to make UK great again |accessdate=20 Mayo 2012 |work=The Australian |location =Sydney |date =15 Mayo 2010}}</ref> ===Panitikan=== {{Main|Panitikang Britaniko}} [[Talaksan:William Shakespeare Chandos Portrait.jpg|thumb|upright|Ang [[larawang Chandos]] ay pinaniniwalaang pagsasalarawan ni [[William Shakespeare]].]] Ang 'panitikang Britaniko' ay sinasaklaw ang panitikang kaugnay sa Nagkakaisang Kaharian, [[Pulo ng Man]], at sa Kapuluang Bangbang. Karamihan ng panitikang Britaniko ay nasa wikang Inggles. Noong 2005, mayroong mga 206,000 aklat ang nailathala sa Nagkakaisang Kaharian. At noong 2006, ito ang may [[Nailathalang aklat ayon sa bansa kada taon|pinakamaraming nalathalang aklat]] sa buong daigdig. Si [[William Shakespeare]], isang mangangatha ng palabas dulaan at manunula, ang tinuturing na pinakadakilang makata ng buong panahon.<ref>{{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/537853/William-Shakespeare|title=William Shakespeare (English author)|publisher=Britannica Online encyclopedia|accessdate=26 Pebrero 2006}}</ref><ref>{{cite encyclopedia |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761562101/Shakespeare.html |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060209154055/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761562101/Shakespeare.html |archivedate=2006-02-09 |title=MSN Encarta Encyclopedia article on Shakespeare |accessdate=26 Pebrero 2006 |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite encyclopedia |url=http://encyclopedia2.thefreedictionary.com/Shakespeare%2c+William |publisher=Columbia Electronic Encyclopedia |title= William Shakespeare |accessdate=26 Pebrero 2006}}</ref> Pinapahalagahan din ang kanyang mga kasabayan tulad ni [[Christopher Marlowe]] at [[Ben Jonson]]. Ang mga makabagong mangangatha ng palabas dulaan na sina [[Alan Ayckbourn]], [[Harold Pinter]], [[Michael Frayn]], [[Tom Stoppard]] at [[David Edgar (mangangatha ng palabas dulaan)|David Edgar]] ay pinagsasama-sama ang mga sangkap ng suryalismo, pagmakatotohanan, at radikalismo. Bantog din ang mga manunulat na sina [[Geoffrey Chaucer]] (ika-14 na dantaon), [[Thomas Malory]] (ika-5 dantaon), [[Thomas More|Ginoong Thomas More]] (ika-16 na dantaon), [[John Bunyan]] (ika-17 dantaon), at [[John Milton]] (ika-17 dantaon). Noong ika-18 dantaon, ang mga tagapanguna ng [[makabagong nobela]] ay sina [[Daniel Defore]] (may-akda ng ''[[Robinson Crusoe]]'') at [[Samuel Richardson]]. Lalo pa itong binago noong ika-19 na dantaon nina [[Jane Austen]], ang mangangathang gotiko na si [[Mary Shelley]], pambatang manunulat na si [[Lewis Carroll]], ang [[Pamilya Brontë|Mag-aateng Brontë]], ang panlipunang manunulat na si [[Charles Dickens]], ang [[Naturalismo (panitikan)|naturalistang]] si [[Thomas Hardy]], ang [[Pagmakatotohanan (sining)|makatotohanang]] si [[George Eliot]], ang mapangitaing manunula na si [[William Blake]], at ang romantikong manunula na si [[William Wordsworth]]. Ang mga manunulat ng ika-20 dantaon naman ay kinabibilangan nina [[H. G. Wells]], ang mangangathang kathang-agham, ang mga manunulat ng sikat na mga pambatang salaysay na sina [[Rudyard Kipling]], [[A. A. Milne]] (ang may-akda ng ''[[Winnie-the-Pooh]]''), [[Roald Dahl]], at [[Enid Blyton]]; ang pinagtatalunang si [[D. H. Lawrence]]; ang [[Pagkamakabago|makabagong]] si [[Virginia Woolf]]; ang manunuyang si [[Everlyn Waugh]]; ang manghuhulang mangangatha na si [[George Orwell]]; ang mga sikat na mangangatha na sina [[W. Somerset Maugham]] at [[Graham Greene]]; ang manunulat ng krimen na si [[Agatha Cristie]] (ang [[Talaan ng pinakamabentang my-akda ng kathang salaysay|pinakamabentang mangangatha]] ng buong panahon);<ref>{{cite news|url=http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1505799/Mystery-of-Christies-success-is-solved.html |title=Mystery of Christie's success is solved |accessdate=14 Nobyembre 2010| newspaper=Daily Telegraph |date=19 Disyembre 2005 |location=London}}</ref> si [[Ian Fleming]] (ang may-akda ng [[James Bond]]); ang mga manunulang sina [[T.S. Eliot]], [[Philip Larkin]], at [[Ted Hughes]]; at ang mga [[Tagimpang panitikan|tagimpang]] manunulat na sina [[J. R. R. Tolkien]], [[C. S. Lewis]] at [[J. K. Rowling]]. [[Talaksan:Dickens by Watkins detail.jpg|thumb|left|upright|Larawan ni [[Charles Dickens]], isang mangangatha noong [[Panahong Biktoryano]].]] Ang [[Panitikang Eskoses|mga ambag ng Eskosya]] ay ang maniniktik na manunulat na si [[Arthur Conan Doyle]] (may-akda ng ''[[Sherlock Holmes]]''), mga panitikang romantiko ni [[Walter Scott|Ginoong Walter Scott]], ang pambatang manunulat na si [[J. M. Barrie]], ang mga epikong pangangahas ni [[Robert Louis Stevenson]], at ang pinakabantog na manunula na si [[Robert Burns]]. Kamakailan, ang makabao at makapamansang sina [[Hugh MacDiarmid]] at [[Neil M. Gunn]] ay nakapag-ambag sa [[Renasimyentong Eskoses]]. Nakapanghihilakbot naman ang mga akda ni [[Ian Rankin]] at [[Iain Banks]]. Naging kauna-unahang [[Lungsod ng Panitikan]] ng ''UNESCO'' ang Edimburgo.<ref>[http://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=36908&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html Edinburgh, UK appointed first UNESCO City of Literature] UNESCO. Retrieved 20 Agosto 2008.</ref> Ang pinakatandang tula sa Britanya ay ang ''[[Y Gododdin]]'' na sinulat sa ''[[Hen Ogledd|Yr Hen Ogledd]]'' ("Matandang Hilaga") noong mga huling taon ng ika-6 na dantaon. Ito ay sinulat sa [[Wikang Kumbriko|Kumbriko]] o [[Matandang Wales|Matandang Gales]]. Isa ito sa mga unang tula na binanggit si [[Haring Arturo]].<ref>{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/society/language_poetry.shtml|title=Early Welsh poetry|publisher=BBC Wales|accessdate=29 Disyembre 2010}}</ref> Simula noong ika-7 dantaon, nawala ang ugnayan sa pagitan ng Gales at Matandang Hilaga. Lumipat ang pagkakatuon ng kalinangang wikang Gales sa Gales, kung saan napalinang ni [[Geoffrey ng Monmouth]] ang mga alamat na nauukol kay Haring Arturo.<ref>{{Cite book |url=http://books.google.com/?id=dKJiPyyTevgC |title=History of English Literature from Beowulf to Swinburne |author= Lang, Andrew |year=2003 |page=42 |isbn=978-0-8095-3229-2 |publisher=Wildside Press |location=Holicong, PA |origyear=1913}}</ref> Ang pinakatanyag na manunula ng Gitnang Panahon sa Gales ay si [[Dafydd ap Gwilym]] (1320-1370). Ang nilalaman ng kanyang mga tula ay ukol sa kalikasan, pananampalataya, at pag-ibig. Tinuturing siyang isa sa mga pinakadakilang manunula sa Europa noong kanyang panahon.<ref>{{cite web |title=Dafydd ap Gwilym |url=http://www.academi.org/dafydd-ap-gwilym-eng/ |quote=Dafydd ap Gwilym is widely regarded as one of the greatest Welsh poets of all time, and amongst the leading European poets of the Middle Ages. |accessdate=3 Enero 2011 |publisher=[[Academi]] |year=2011 |work=[[Academi]] website |archive-date=2012-05-27 |archive-url=https://www.webcitation.org/67yHaT609?url=http://www.literaturewales.org/dafydd-ap-gwilym-eng/ |url-status=dead }}</ref> Hanggang sa mga huling taon ng ika-19 na dantaon, ang karamihan ng [[Panitikang Wales|Panitikang Gales]] ay matatagpuan sa Gales at ang mga tuluyan nito ay kadalasang nauukol sa pananampalataya. Tinuturing si [[Daniel Owen]] bilang kauna-unahang mangangatha sa wikang Gales. Inilathala nito ang ''[[Rhys Lewis]]'' noong 1885. Kapwa mga Tomas ang pinakatanyag na [[Tulang AnggloWales|manunula ng AnggloGales]]. Si [[Dylan Thomas]] ay naging tanyag sa magkabilang-baybayin ng Atlantiko noong kalagitnaan ng ika-20 dantaon. Ang mga nangungunang mangangathang Gales sa ika-20 dantaon ay sina [[Richard Llewllyn]] at [[Kate Roberts (manunulat)|Kate Roberts]].<ref>[http://newsalerts.bbc.co.uk/1/low/wales/551486.stm True birthplace of Wales's literary hero] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200316173733/http://newscdn.bbc.net.uk/2/hi/uk_news/wales/551486.stm |date=2020-03-16 }}. BBC News. Retrieved 28 Abril 2012</ref><ref>[https://archive.today/20120724104228/www.bbc.co.uk/wales/northwest/halloffame/arts/kateroberts.shtml Kate Roberts: Biography]. BBC Wales. Retrieved 28 Abril 2012</ref> Ang mga manunulat sa ibang bansa, lalo na sa [[Kapamansaan ng mga Bansa|Kapamansaan]], Republika ng Irlanda, at sa Nagkakaisang Pamahalaan, ay nanirahan at nakapag-hanap-buhay sa NK. Napabibilang dito sina [[Jonathan Swift]], [[Oscar Wilde]], [[Bram Stoker]], [[George Bernard Shaw]], [[Joseph Conrad]], [[T.S. Eliot]], [[Ezra Pound]], at kamakailan sina [[Kazuo Ishiguro]] at [[Salman Rushdie]].<ref>{{cite book |url=http://books.google.com/?id=m0CUOYfTdrkC&pg=PA10 |title=Gulliver's travels: complete, authoritative text with biographical and historical contexts, critical history, and essays from five contemporary critical perspectives |author=Swift, Jonathan; Fox, Christopher |publisher=Macmillan | location = Basingstoke | isbn = 978-0-333-63438-7 | year = 1995 |page=10}}</ref><ref>{{cite news |url=http://query.nytimes.com/mem/archive-free/pdf?res=F10C12F9395517738DDDAA0A94DC405B828DF1D3 |title=Bram Stoker. |newspaper=The New York Times | format = PDF |accessdate=1 Enero 2011 |date=23 Abril 1912}}</ref> ===Tugtugin=== {{Main|Tugtugin ng United Kingdom}} {{See also|Britanikong rock}} [[Talaksan:The Fabs.JPG|thumb|right|180px|Ang ''[[The Beatles]]'' na nakapagbili ng mahigit isang sanggatosg plaka sa daigdig ay isa sa mga pinakamatagumpay at pinupuring mga banda sa [[Kasaysayan ng Mga Kaugalian sa Klasikong Musika|kasaysayan ng tugtugin]]<ref>{{cite web|url=http://www.emimusic.com/about/history/1960-1969/|title=1960–1969|publisher=EMI Group Ltd|accessdate=31 Mayo 2008}}</ref><ref>{{cite news |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,975715-2,00.html |title=Paul At Fifty |work=TIME |location=New York |date=8 Hunyo 1992 |access-date=27 Enero 2013 |archive-date=18 Mayo 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130518221715/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,975715-2,00.html |url-status=dead }}</ref><ref>[http://books.google.com/?id=rdU1xtIWJz0C Most Successful Group] ''[[The Guinness Book of Records]]'' 1999, p. 230.</ref>]] Maraming gawi ng tugtugin ang tanyag sa NK, mula sa mga katutubong [[tugtuging lipi]] ng [[Tugtuging lipi ng Inglatera|Ingglatera]], [[Tugtugin ng Wales#Tugtuging lipi|Gales]], [[Tugtuging lipi ng Scotland|Eskosya]], at [[Tugtuging lipi ng Hilagang Ireland|Kahilagaang Irlanda]], hanggang sa tugtuging ''[[Tugtuging heavy metal|heavy metal]]''. Ang ilan sa mga tanyag na manlilikha ng tugtuging klasiko ay sina [[William Byrd]], [[Henry Purcell]], [[Edward Elgar|Lakan Edward Elgar]], [[Gustav Holst]], [[Arthur Sullivan|Sir Arthur Sullivan]] (na pinakatanyag noong kasama niya ang libretistang si [[W. S. Gilber|Lakan W. S. Gilbert]]), [[Ralph Vaughan Williams]] at si [[Benjamin Britten]], ang tagapanguna ng makabagong Britanikong opera. Si [[Peter Maxwell Davies|Lakan Peter Maxwell Davies]] ang nangungunang [[Maestro ng Musika ng Reyna|Maestro ng tugtugin ng Haribini]] sa kasalukuyan. Ang NK ay tanyag din sa mga sinponikong orkestra at pulutong ng mga mang-aawit tulad ng [[Sinponikong Orkestra ng BBC]] at ang [[Sinponikong Pulutong ng mga Mang-aawit ng London|Sinponikong Pulutong ng mga Mang-aawit ng Londres]]. Ang mga tanyag na talaytayan ay sina [[Simon Rattle|Lakan Simon Rattle]], [[John Barbirolli]], at si [[Malcolm Sargent|Lakan Malcolm Sargent]]. Ang ilan sa mga tanyag na manlalapat ng tugtugin sa sine ay sina [[John Barry (mangangatha ng tugtugin)|John Barry]], [[Clint Mansell]], [[David Arnold]], [[John Murphy (mangangatha ng tugtugin)|John Murphy]], [[Monty Norman]], at si [[Harry Gregson-Williams]]. Si [[George Frideric Handel]] bagaman ipinanganak bilang Aleman ay naging [[Naturalisasyon|naturalisadong]] [[Batas sa kabansaan ng Britanya|mamamayan ng Britanya]].<ref>{{cite web|url=http://www.parliament.uk/parliamentary_publications_and_archives/parliamentary_archives/handel_and_naturalisation.cfm|title=British Citizen by Act of Parliament: George Frideric Handel|date=20 Hulyo 2009|publisher=UK Parliament|accessdate=11 Setyembre 2009|archive-date=24 Mayo 2012|archive-url=https://archive.today/20120524225342/http://www.parliament.uk/parliamentary_publications_and_archives/parliamentary_archives/handel_and_naturalisation.cfm|url-status=bot: unknown}}</ref> Ilan sa mga kanyang tanyag na gawa tulad ng ''[[Mesiyas (Handel)|Mesiyas]]'' ay sinulat sa wikang Inggles.<ref>{{cite news |url=http://www.playbillarts.com/features/article/4236.html |title=Handel all'inglese |last=Andrews |first=John |date=14 Abril 2006 |work=Playbill |location=New York |accessdate=11 Setyembre 2009 |archive-date=16 Mayo 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080516210558/http://www.playbillarts.com/features/article/4236.html |url-status=dead }}</ref> Nagtagumpay naman si [[Andrew Lloyd Webber]] sa daigdig ng tanghalang tugtuginl. Ang kanyang mga gawa ay palagiang sumisikat sa ''[[Tanghalang West End|West End]]'' ng Londres at sa ''Broadway'' ng Bagong York.<ref>{{cite book |url= http://books.google.com/?id=AWaZ1LAFAZEC |title= Sondheim and Lloyd-Webber: The new musical |publisher=Chatto & Windus |location =London |year =2001 |author=Citron, Stephen |isbn= 978-1-85619-273-6}}</ref> Ang ''[[The Beatles]]'' ay [[Talaan ng mga mang-aawit na may pinakamaraming benta|nakapagbili]] ng mahigit isang sanggatosg plaka na nakapagtanyag sa kanila bilang pinakapinupuring banda sa kasaysayang ng tugtuging tanyag.<ref>{{cite news | url = http://www.belfasttelegraph.co.uk/entertainment/music/news/beatles-a-big-hit-with-downloads-15013117.html| title = Beatles a big hit with downloads| newspaper=Belfast Telegraph | date =25 Nobyembre 2010|accessdate=16 Mayo 2011}}</ref> Ang iba pang mga sikat na banda ng tugtuging tanyag sa nakalipas ng 50 taon ay ang ''[[The Rolling Stones]]'', [[Led Zeppelin]], ''[[Pink Floyd]]'', ''[[Queen (banda)|Queen]]'', ''[[Bee Gees]]'', at si [[Elton John]]. Lahat sila ay nakapagbili ng mahigit 200 angaw na plaka.<ref>{{cite press release |url= http://www.emimusic.com/news/2009/singstar%C2%AE-queen-to-be-launched-by-sony-computer-entertainment-europe/ |title= British rock legends get their own music title for PlayStation3 and PlayStation2 |publisher= [[EMI]] |date= 2 Pebrero 2009 |access-date= 25 Enero 2013 |archive-date= 14 Nobiyembre 2012 |archive-url= https://web.archive.org/web/20121114043645/http://www.emimusic.com/news/2009/singstar%C2%AE-queen-to-be-launched-by-sony-computer-entertainment-europe/ |url-status= dead }}</ref><ref>{{cite news |url= http://www.telegraph.co.uk/news/newstopics/celebritynews/2305273/Sir-Elton-John-honoured-in-Ben-and-Jerry-ice-cream.html |title= Sir Elton John honoured in Ben and Jerry ice cream |newspaper= The Daily Telegraph |date= 17 Hulyo 2008 |first= Urmee |last= Khan |location= London |access-date= 2013-01-25 |archive-date= 2008-08-01 |archive-url= https://web.archive.org/web/20080801175725/http://www.telegraph.co.uk/news/newstopics/celebritynews/2305273/Sir-Elton-John-honoured-in-Ben-and-Jerry-ice-cream.html |url-status= dead }}</ref><ref>{{cite news |url=http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1562875/Rock-group-Led-Zeppelin-to-reunite.html |title=Rock group Led Zeppelin to reunite |newspaper =The Daily Telegraph |date =19 Abril 2008 |location=London |first=Richard |last=Alleyne |accessdate=31 Marso 2010}}</ref><ref>{{cite news |title=Pink Floyd founder Syd Barrett dies at home |url=http://www.timesonline.co.uk/article/0,,2-2265034,00.html |newspaper=The Times |location=London |date=11 Hulyo 2006 |first=Adam |last=Fresco |accessdate=31 Marso 2010 |archive-date=13 Marso 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120313205002/http://www.thetimes.co.uk/tto/news/ |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite news |first=Kate |last=Holton |title=Rolling Stones sign Universal album deal |url=http://www.reuters.com/article/entertainmentNews/idUSL1767761020080117 |agency=Reuters |date=17 Enero 2008 |accessdate=26 Oktubre 2008}}</ref><ref>{{cite news |first=Tim |last=Walker |title=Jive talkin': Why Robin Gibb wants more respect for the Bee Gees |url=http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/music/features/jive-talkin-why-robin-gibb-wants-more-respect-for-the-bee-gees-826116.html |work=The Independent |location=London |date=12 Mayo 2008 |accessdate=26 Oktubre 2008 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080513194236/http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/music/features/jive-talkin-why-robin-gibb-wants-more-respect-for-the-bee-gees-826116.html |archivedate=13 May 2008 |url-status=dead }}</ref> Ang [[Gawad Britaniko]] ay ang taunang gawaran sa tugtugin ng [[Industriyang Ponograpiko ng Britanya|IPB]]. Ang ilan sa mga nagawaran ng Kahanga-hangang Ambag sa tugtugin ay ang ''[[The Who]]'', sina [[David Bowie]], [[Eric Clapton]], [[Rod Stewart]], at ang ''[[The Police]]''.<ref>[http://www.guardian.co.uk/news/datablog/2012/feb/22/brit-awards-winners-list-2012 "Brit awards winners list 2012: every winner since 1977"]. The Guardian. Retrieved 28 Pebrero 2012</ref> <!-- Please note that the following list of recent musicians and groups includes only those selling more than 30&nbsp;million records. --> Ang ilan sa mga bandang kamakailang nagtagumpay sa buong daigdig ay ang ''[[Coldplay]]'', ''[[Radiohead]]'', ''[[Oasis (banda)|Oasis]]'', ''[[Muse (banda)|Muse]]'', ''[[Spice Girls]]'', at si [[Adele]].<ref>{{cite web |author=Lewis Corner |url=http://www.digitalspy.co.uk/music/news/a366130/adele-coldplay-biggest-selling-uk-artists-worldwide-in-2011.html |title=Adele, Coldplay biggest-selling UK artists worldwide in 2011 |publisher=Digital Spy |date=16 Pebrero 2012 |accessdate=22 Marso 2012 |archive-date=20 Marso 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120320153244/http://www.digitalspy.co.uk/music/news/a366130/adele-coldplay-biggest-selling-uk-artists-worldwide-in-2011.html |url-status=dead }}</ref> Ilang mga lungsod ng bansa ay tanyag sa kanilang tugtugin. Ang mga awit ng mga mang-aawit na galing [[Liverpool]] ang nagtala ng may pinakamaraming puntos kada kapita (54) kaysa sa alinmang lungsod sa daigdig.<ref>{{cite news |url=http://www.independent.co.uk/news/uk/this-britain/a-tale-of-two-cities-of-culture-liverpool-vs-stavanger-770076.html?r=RSS |title=A tale of two cities of culture: Liverpool vs Stavanger |last=Hughes |first=Mark |date=14 Enero 2008 |work=The Independent |accessdate=2 Agosto 2009 |location=London |archive-date=2012-11-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121107050942/http://www.independent.co.uk/news/uk/this-britain/a-tale-of-two-cities-of-culture-liverpool-vs-stavanger-770076.html?r=RSS |url-status=dead }}</ref> Ang ambag ng [[Glasgow]] sa tugtugin ay kinilala noong 2008 nang ito ay binansagan bilang [[Ugnayan ng mga Mapanlikhang Lungsod|Lungsod ng tugtugin]] ng [[UNESCO]]. Ito ay isa sa tatatlong lungsod sa buong daigdig na may ganitong parangal.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/glasgow_and_west/7570915.stm |title=Glasgow gets city of music honour |work=BBC News |date=20 Agosto 2008 |accessdate=2 Agosto 2009}}</ref> ===Pinagmamasdang Sining=== {{Main|Sining ng United Kingdom}} [[Talaksan:Turner selfportrait.jpg|left|upright|thumb|150px|Sariling paglalarawan ni [[J. M. W. Turner]], langis sa balindang, bandang 1799]] Ang kasaysayan ng Britanikong pinagmamasdang sining ay napapabilang sa [[kasaysayan ng kanluraning sining]]. Ang mga pangunahing Britanikong pintor ay ang mga [[Romantisismo|Romantikong]] sina [[William Blake]], [[John Constable]], [[Samuel Palmer]], at si [[J. M. W. Turner]]; ang mga pintor ng larawan na sina [[Joshua Reynolds|Lakan Joshua Reynolds]] at [[Lucian Freud]]; ang mga pintor ng tanawin na sina [[Thomas Gainsborough]] at [[L. S. Lowry]]; ang mga tagapanguna ng [[Kilusan sa Sining at Kagalingan]] na si [[William Morris]]; ang pintor ng mga huwad na si [[Francis Bacon]]; ang mga pintor na tanyag na sina [[Peter Blake (pintor)|Peter Blake]], [[Richard Hamilton (pintor)|Richard Hamilton]] at [[David Hockney]]; ang magkasanggang sina [[Gilbert at George]]; ang pintor na [[Baliwag na sining|baliwag]] na si [[Howard Hodgkin]]; ang mga [[Panlililok|manlililok]] na sina [[Antony Gormley]], [[Anish Kapoor]] at si [[Henry Moore]]. Noong mga huling taon ng pultaong-80 at 90, pinatanyag ng [[Galerya ng Saatchi]] sa Londres ang mga [[Kabataang Manlilikhang Britaniko]] na sina [[Damien Hirst]], [[Chris Ofili]], [[Rachel Whiteread]], [[Tracey Emin]], [[Mark Wallinger]], [[Steve McQueen (manlilikha)|Steve McQueen]], [[Sam Taylor-Wood]] at ang [[Jake and Dinos Chapman|Magkuyang Chapman]]. Ang [[Makaharing Linangan|Maharlikang Linangan]] sa Londres ay isang kapisanan sa pagpapaunlad ng pinagmamasdang sining ng Nagkakaisang Kaharian. Ang mga pangunahing paaralan ng sining sa bansa ay ang: anim na paaralan ng [[Pamantasan ng Sining sa Londres]] na kinabibilangan ng [[Dalubhasaan ng Sining at Antangan ng Punong San Martin]] at [[Dalubhasaan ng Sining at Antangan ng Chelsea]]; [[Goldsmiths, Pamantasan ng Londres]]; [[Paaralan ng Palasantingang Sining ng Slade]] (bahagi ng [[Pamantasang Dalubhasaan ng Londres]]); [[Paaralan ng Sining ng Glasgow]]; [[Makaharing Paaralan sa Sining|Maharlikang Paaralan sa Sining]]; at ang [[Paaralan sa Pagguhit at Palasantingang Sining ng Ruskin]] (bahagi ng Pamantasan ng Oxford). Ang [[Surian sa Sining ng Courtauld]] ang nangunguna sa pagtuturo ng [[kasaysayan ng sining]]. Ang mahahalagang galerya ng sining sa bansa ay ang [[Pambansang Galerya]], [[Pambansang Galerya ng Larawan (London)|Pambansang Galerya ng Larawan]], ‘’[[Tate Britain]]’’ at ‘’[[Tate Modern]]’’ (ang pinakatutunguhang galerya sa makabagong sining sa buong daigdig, na may 4.7 angaw na pagtungo kada taon).<ref>{{cite news |url=http://entertainment.timesonline.co.uk/tol/arts_and_entertainment/visual_arts/article7105032.ece |title=The startling success of Tate Modern |accessdate=19 Enero 2011 |newspaper=The Times |date=24 Abril 2010 |location=London |first=Stephen |last=Bayley |archive-date=29 Abril 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110429173928/http://entertainment.timesonline.co.uk/tol/arts_and_entertainment/visual_arts/article7105032.ece |url-status=dead }}</ref> ===Sine=== {{Main|Sine ng United Kingdom}} [[Talaksan:Alfred Hitchcock NYWTSm.jpg|upright|thumb|[[Alfred Hitchcock]]]] Marami ang ambag ng NK sa kasaysayan ng sine. Ang Britanikong patnugot na si [[Alfred Hitchcock]], ang siyang gumawa ng pelikulang ''[[Vertigo (pelikula)|Vertigo]]'' ay maituturing na isa sa [[Talaan ng mga pelikulang maituturing na pinakamagaling|pinakamagaling na pelikula sa buong kasaysayan]]. Si [[David Lean]] naman ay maituturing na isa sa mga pinakamahusay na patnugot sa buong kasysayan.<ref>{{cite web |url=http://www.bfi.org.uk/sightandsound/topten/poll/directors-directors.html |archiveurl=https://www.webcitation.org/67yHUco5o?url=http://www.bfi.org.uk/sightandsound/topten/poll/directors-directors.html |archivedate=2012-05-27 |title=The Directors' Top Ten Directors |publisher=British Film Institute |access-date=2014-03-18 |url-status=live }}</ref> Ang iba pang mahahalagang mga patnugot ay sina [[Charlie Chaplin]],<ref>{{cite web |url= http://www.screenonline.org.uk/people/id/462570/index.html |title=Chaplin, Charles (1889–1977) |accessdate=25 Enero 2011 |publisher=British Film Institute}}</ref> [[Michael Powell]],<ref>{{cite web |url= http://www.screenonline.org.uk/people/id/447167/index.html|title=Powell, Michael (1905–1990) |accessdate=25 Enero 2011 |publisher=British Film Institute}}</ref> [[Carol Reed]],<ref>{{cite web |url= http://www.screenonline.org.uk/people/id/459891/index.html|title=Reed, Carol (1906–1976) |accessdate=25 January 2011 |publisher=British Film Institute}}</ref> at si [[Ridley Scott]],<ref>{{cite web |url= http://www.screenonline.org.uk/people/id/462413/index.html |title=Scott, Sir Ridley (1937–) |accessdate=25 Enero 2011 |publisher=British Film Institute}}</ref> Maraming Britanikong mga aktor ang naging matagumpay at sumikat sa buong daigdig, tulad nina [[Julie Andrews]],<ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/446530/index.html|title=Andrews, Julie (1935–)|accessdate=11 Disyembre 2010|publisher=British Film Institute}}</ref> [[Richard Burton]],<ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/472165/index.html|title=Burton, Richard (1925–1984)|accessdate=11 Disyembre 2010|publisher=British Film Institute}}</ref> [[Michael Caine]],<ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/463342/index.html|title=Caine, Michael (1933–)|accessdate=11 Disyembre 2010|publisher=British Film Institute}}</ref> Charlie Chaplin,<ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/462570/index.html|title=Chaplin, Charles (1889–1977)|accessdate=11 Disyembre 2010|publisher=British Film Institute}}</ref> [[Sean Connery]],<ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/455509/index.html|title=Connery, Sean (1930–)|accessdate=11 Disyembre 2010|publisher=British Film Institute}}</ref> [[Vivien Leigh]],<ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/488753/index.html|title=Leigh, Vivien (1913–1967)|accessdate=11 Disyembre 2010|publisher=British Film Institute}}</ref> [[David Niven]],<ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/458293/index.html|title=Niven, David (1910–1983)|accessdate=11 Disyembre 2010|publisher=British Film Institute}}</ref> [[Laurence Olivier]],<ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/450224/index.html|title=Olivier, Laurence (1907–1989)|accessdate=11 Disyembre 2010|publisher=British Film Institute}}</ref> [[Peter Sellers]],<ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/461941/index.html|title=Sellers, Peter (1925–1980)|accessdate=11 Disyembre 2010|publisher=British Film Institute}}</ref> [[Kate Winslet]],<ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/489012/index.html|title=Winslet, Kate (1975–)|accessdate=11 Disyembre 2010|publisher=British Film Institute}}</ref> at si [[Daniel Day-Lewis]], na siyang tanging nagkamit ng tatlong Gawad Oscar bilang pinakamagaling na aktor.<ref>[http://www.bbc.co.uk/news/entertainment-arts-21570142 "Daniel Day-Lewis makes Oscar history with third award"]'. BBC News. Retrieved 15 August 2013</ref> Ang ilan sa mga matatagumpay na pelikula ay ginawa sa NK. Kabilang dito ang ''[[Harry Potter (serye sa pelikula)|Harry Potter]]'' at ''[[James Bond (serye sa pelikula)|James Bond]]''.<ref>{{cite news |url=http://www.guardian.co.uk/film/2007/sep/11/jkjoannekathleenrowling |title=Harry Potter becomes highest-grossing film franchise |accessdate=2 Nobyembre 2010 |work=The Guardian |date =11 September 2007 |location =London}}</ref> Ang [[Ealing Studios]] ay maaaring ang pinakamatandang ''studio'' ng pelikula sa buong daigdig na magpahanggang ngayon ay nakatatag pa.<ref>{{cite web |url=http://www.ealingstudios.com/EalingStudios/history_home.html |title=History of Ealing Studios |publisher=Ealing Studios |accessdate=5 Hunyo 2010 |archive-date=26 Hulyo 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130726040738/http://www.ealingstudios.com/EalingStudios/history_home.html |url-status=dead }}</ref> Bagaman namamayagpag ang kalalang, may pag-aalinlangan patungkol sa pagkakakilalan nito dahil sa malakas na hibo ng kalinangang Amerikano at ng iba pang mga bansa sa Europa. Maraming mga Britanikong produktor ang masugid na nakikilahok sa mga [[Pandaigdigang co-production|pandaigdigang ''co-production'']]. Gayundin, maraming Britanikong mga aktor, patnugot, at tripulante ang madalas na lumalabas sa mga pelikulang Amerikano. Sa katunayan, ang mga sikat ng pelikulang ''Hollywood'' tulad ng ''[[Titanic]]'', ''[[The Lord of the Rings]]'', at ''[[Pirates of the Caribbean]]'' ay hango sa Britanikong lipunan at pangyayari. Noong 2009, kumita ang mga pelikulang Britaniko ng humigit-kumulang na $2 sanggatos. Sa pandaigdigang kalakalan, 7% ay nagmula sa NK, samantalang 17% ng pambansang kalakalan ay nagmula sa industriyang ito. Umabot sa £944 angaw ang takilya na may 173 angaw na manonood noong 2009. Ang ''[[BFI Top 100 British Films]]'' (o Pinakamahuhusay ng Pelikulang Britaniko) ay ginawa ng ''[[British Film Institute]]'' (o Surian ng Pelikulang Britaniko) upang itala ang 100 pinakamahuhusay ng pelikulang Britaniko sa kasayasayan.<ref>{{cite web |url= http://www.bfi.org.uk/features/bfi100/1-10.html |archiveurl= https://www.webcitation.org/5xbz32c8I?url=http://www.bfi.org.uk/features/bfi100/1-10.html |archivedate= 1 April 2011 |publisher= British Film Institute |title= The BFI 100 |date= 6 September 2006 |access-date= 19 March 2014 |url-status= live }}</ref> Taunang nag-aanyaya ang ''[[British Academy of Film and Television Arts]]'' (o Linangan ng Sining Para sa Pelikula at Tanlap ng Britanya) para sa ''[[British Academy Film Awards]]'' (o Gawad Linangan ng Pelikulang Britaniko). Ito ang katumbas ng Gawad Oscar sa Britanya.<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/entertainment/1190562.stm |title= Baftas fuel Oscars race |accessdate=Peberro 14, 2011 |work=BBC News |date=26 Pebrero 2001}}</ref> ===Midya=== {{Main|Midya ng United Kingdom}} [[Talaksan:Bbc broadcasting house front.jpg|thumb|left|upright|Ang ''[[Broadcasting House]]'' sa Londres ang himpilan ng [[BBC]], ang pinakamatanda at pinakamalaking brodkaster sa daigdig.]] Itinatag ang BBC noong 1922. Ito ay isang korporasyon ng radyo, tanlap, at ''internet'' na kung saan ang mamamayan ang gumugugol. Ito rin and pinakamatandang brodkaster sa daigdig. Nagsasagawa ito sa maraming himpilan ng tanlap at radyo sa bansa at ibang panig ng daigdig. Nilalaanang paggugulan ang kanilang pamamalakad sa pamamagitan ng [[Pahintulot sa pagtetelebisyon sa United Kingdom|pahintulot sa pananalap]]<ref>{{cite web |title =TV Licence Fee: facts & figures |publisher =BBC Press Office |date =April 2010 |url =http://www.bbc.co.uk/pressoffice/keyfacts/stories/licencefee.shtml |archiveurl =https://www.webcitation.org/5zVSwSITq?url=http://www.bbc.co.uk/pressoffice/keyfacts/stories/licencefee.shtml |archivedate =2011-06-17 |deadurl =no |access-date =2014-03-19 |url-status =live }}</ref>. Ang ''[[ITV plc]]'' naman ay binubuo ng ''[[ITV Network]]'' na siyang nagpapalakad sa 11 sa 15 telebisyong pang-rehiyonal.<ref>{{Cite journal | first = | last = | title = Publications & Policies: The History of ITV | journal = ITV.com | date = | url = http://www.itv.com/aboutitv/publications-policies/ | archiveurl = https://www.webcitation.org/5zVTPxDEI?url=http://www.itv.com/aboutitv/publications-policies/ | archivedate = 2011-06-17 | access-date = 2014-03-19 | url-status = live }}</ref> Ang ''[[News Corporation]]'', sa pamamagitan ng ''[[News International]]'' ang nagmamay-ari ng ilang pambansang pahayagan tulad ng pinakasikat na tabloid na ''[[The Sun]]'', ang pinakamatandang ''broadsheet'' na ''[[The Times]]'',<ref>{{cite web |title= Publishing |publisher= News Corporation |url= http://www.newscorp.com/operations/publishing.html |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zVXpU10Z?url=http://www.newscorp.com/operations/publishing.html |archivedate= 2011-06-17 |deadurl= no |access-date= 2014-03-19 |url-status= live }}</ref> at ang kampon na brodkaster na ''[[British Sky Broadcasting]]''.<ref>{{Cite journal | first = | last = | title = Direct Broadcast Satellite Television | journal = News Corporation | date = | url = http://www.newscorp.com/operations/dbst.html | archiveurl = https://www.webcitation.org/5zVY0iZ5c?url=http://www.newscorp.com/operations/dbst.html | archivedate = 2011-06-17 | access-date = 2014-03-19 | url-status = live }}</ref> Kadalasang matatagpuan ang mga pambansang pahayagan, tanlap, at radyo sa Londres. May mangilan-ngilan ding matatagpuan sa Manchester. Ang Edimburgo at Glasgow sa Eskosya, at Cardiff sa Gales ang mahahalagang sentro ng pahayagan at tanlap sa kanilang rehiyon.<ref>William, D. (2010). [http://books.google.com/books?id=7yg45P35KDMC ''UK Cities: A Look at Life and Major Cities in England, Scotland, Wales and Northern Ireland'']. Eastbourne: Gardners Books. ISBN 978-9987-16-021-1, pp. 22, 46, 109 and 145.</ref> Ang palimbagan naman ng mga aklat, direktoryo at mga ''database'', tala-arawan, magasin at midyang pang-negosyo, at mga pahayagan at mga tanggapan nito ay may kabuuang halaga na £20 sanggatos at may manggagawang 167,000 katao.<ref>{{cite web |title= Publishing |publisher= Department of Culture, Media and Sport |url= http://www.culture.gov.uk/what_we_do/creative_industries/3280.aspx |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zVhIk6SY?url=http://www.culture.gov.uk/what_we_do/creative_industries/3280.aspx |archivedate= 2011-06-17 |access-date= 2014-03-19 |url-status= live }}</ref> Noong 2009, tinatayang ang bawat tao sa bansa ay nanonood sa tanlap nang 3.75 oras kada araw, at nakikinig sa radyo nang 2.81 oraas kada araw. Sa taong ding iyon, 28.4% ng mga manonood ay nakatuon sa mga himpilang lingkod-bayan sa pagpapahayag ng BBC, 29.5% naman sa tatlong malalaking himpilan at 42.1% naman sa himpilang ''digital''.<ref>[[Ofcom]] [http://stakeholders.ofcom.org.uk/binaries/research/cmr/753567/CMR_2010_FINAL.pdf "Communication Market Report 2010", 19 Agosto 2010, pp. 97, 164 and 191] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160415155100/http://stakeholders.ofcom.org.uk/binaries/research/cmr/753567/CMR_2010_FINAL.pdf|date=15 Abril 2016}}</ref> Ang kalakaran ng mga pahayagan ay bumagsak simula noong 1970.<ref>{{cite web |title= Social Trends: Lifestyles and social participation |publisher= Office for National Statistics |date= 16 February 2010 |url= http://www.statistics.gov.uk/cci/nugget.asp?id=2356 |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zVhuudFT?url=http://www.statistics.gov.uk/cci/nugget.asp?id=2356 |archivedate= 17 June 2011 |deadurl= no |access-date= 19 March 2014 |url-status= live }}</ref> At noong 2009, 42% na katao na lamang ang nagbabasa ng arawang pambansang pahayagan. Noong 2010, tinatayang 82.5% na katao ng NK ang gumagamit ng lambat-lambat.<ref>{{cite web |title= Top 20 countries with the highest number of Internet users |journal= Internet World Stats |url= http://www.internetworldstats.com/top20.htm |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zVi9vpVQ?url=http://www.internetworldstats.com/top20.htm |archivedate= 2011-06-17 |deadurl= no |access-date= 2014-03-19 |url-status= live }}</ref> ===Matwiran=== {{Main article|Matwirang Britaniko}} Ang Nagkakaisang Kaharian ay batnog sa kaugaliang 'Masirining Britaniko', isang sangay ng matwiran ng kaalaman na nagsasabing totoo ang kaalaman kung ito ay pinatunayan ng karanasan, at ng 'Matwirang Eskoses' o minsang tinatawag bilang '[[Katuruang Magmag ng mga Eskoses]]'.<ref>{{cite book |url=http://www.rrbltd.co.uk/bibliographies/scottish_v5_bibliog.pdf |title=A bibliography of Scottish common sense philosophy: Sources and origins |accessdate=17 December 2010 |editor=Fieser, James |publisher=Thoemmes Press |location=Bristol |year=2000 |archive-date=9 Abril 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230409171906/https://www.rrbltd.co.uk/bibliographies/scottish_v5_bibliog.pdf |url-status=dead }}</ref> Ang mga pinakatanyag na mga matwiranon ng Masirining Britaniko ay sina [[John Locke]], [[George Berkeley]]{{refn|group=tala|Berkeley is in fact Irish but was called a 'British empiricist' due to the territory of what is now known as the [[Republic of Ireland]] being in the UK at the time}} at [[David Hume]]; at sina [[Dugald Stewart]], [[Thomas Reid]] at [[Sir William Hamilton, 9th Baronet|William Hamilton]] naman ang mga mahahalagang tagapagtaguyod ng katuruang magmag ng mga Eskoses. Dalawang Briton din ang bantog sa huna ng [[karahatan]]g matwirang sanlingan na unang ginamit ni [[Jeremy Bentham]] at kalaunan ni [[John Stuart Mill]] sa kanyang gawang ''[[Karahatan (aklat)|Karahatan]]''.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/?id=s7y5MJOuN30C&pg=PA66 |title=Moral Problems in Medicine: A Practical Coursebook |author=Palmer, Michael |publisher=Lutterworth Press |location=Cambridge |year=1999 |isbn=978-0-7188-2978-0 |page=66}}</ref><ref>{{cite book |url=https://books.google.com/?id=8A4xLnzfqYwC&pg=PA82 |title=Utilitarianism |author=Scarre, Geoffrey |publisher=Routledge |location=London |year=1995 |page=82 |isbn=978-0-415-12197-2}}</ref> Ang isa pang mga tanyag na mga matwiranon ay sina [[Duns Scotus]], [[John Lilburne]], [[Mary Wollstonecraft]], [[Sir Francis Bacon]], [[Adam Smith]], [[Thomas Hobbes]], [[William of Ockham]], [[Bertrand Russell]] at [[Alfred Jules Ayer|A.J. "Freddie" Ayer]]. Ang mga banyagang matwiranon na nanirahan sa NK ay sina [[Isaiah Berlin]], [[Karl Marx]], [[Karl Popper]] at [[Ludwig Wittgenstein]]. ===Lutuin=== {{Main article|Lutuing Britaniko}} ===Palakasan=== {{Main article|Palakasan sa Nagkakaisang Kaharian}} [[Talaksan:Wembley-Stadion 2013.jpg|thumb|[[Istadyum ng Wembley]] sa Londres ay ang takaran ng [[Pambansang Kupunang Putbol ng Ingglatera]] at tinatayang isa sa pinakamahal na naitayong istadyum <ref name="CNN-NFLStad">{{cite news |date=19 January 2016 |url=http://edition.cnn.com/2016/01/19/architecture/new-nfl-stadium-los-angeles/ |title=Los Angeles to build world's most expensive stadium complex |publisher=CNN |accessdate=12 February 2017 |first=Matthew |last=Ponsford}}</ref>]] Ang mga pangunahing palakasan tulad ng kapisanang putbol, [[tenis]], [[kaisahang rugbi]], [[samahang rugbi]], [[golp]], [[suntukan]], [[netbol]], [[sagwanan (palakasan)|sagwanan]] at [[kriket]] ay nagmula o lininang sa NK. Sa kadahilanang maraming mga makabagong palakasan ang nalikha ng NK sa huling yugto ng ika-19 dantaon noong panahon ng [[Britanikong Biktoryano]], sinabi noong 2012 ni [[Jacques Rogge]], Pangulo ng PPO: ''"Itong dakila at bansang mapagmahal sa palakasan ay tinuturing na kapanganakan ng makabagong palakasan. Dito unang naibalangkas ang mga pamantayan sa pagkamaginoo at pagkamatwiran sa panlalaro. Dito unang naibilang ang palakasan sa mga katuruan sa paaralan"''.<ref>[http://www.olympic.org/Documents/Games_London_2012/London_2012_Opening_ceremony_Speech_Jacques_Rogge.pdf "Opening ceremony of the games of the XXX Olympiad"]. Olympic.org. Retrieved 30 November 2013.</ref><ref>[http://uk.reuters.com/article/2012/07/23/uk-oly-preview-ad-idUKBRE86M0I720120723 "Unparalleled Sporting History"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131203031252/http://uk.reuters.com/article/2012/07/23/uk-oly-preview-ad-idUKBRE86M0I720120723 |date=2013-12-03 }}. Reuters. Retrieved 30 November 2013.</ref> Sa mga pandaigdigang paligsahan, hiwalay ang mga kupunang manlalaro ng Ingglatera, Eskosya, at Gales. Ang Kahilagaang Irlanda at ang Republika ng Irlanda ay karaniwang iisang kupunan lamang, maliban sa kapisanang putbol at sa [[Larong Kapamansaan]]. Sa larangan ng palaksan, karaniwang sama-samang tinutukoy ang Ingles, Eskoses, Gales, at Irlandes / Kahilagaang Irlandes bilang [[Bansang Tahanan]]. May mga ilang paligsahan, tulad sa Olimpiko, kung saan ang NK ay naglalaro sa iisang kupunang [[Kalakhang Britanya sa Olimpiko|Pangkat Kalakhang Britanya]] . Ang Londres ang kauna-unahang lungsod kung saan dinaos ang Olimpikong Tag-araw nang makatlong beses: noong [[Olimpikong Tag-araw ng 1908|1908]], [[Olimpikong Tag-araw ng 1948|1948]] at [[Olimpikong Tag-araw ng 2012|2012]]. Lumahok ang Britanya sa bawat paligsahan ng Olimpiko at ito ay ikatlo sa may pinakamaraming [[Talaan ng mga Medalyang Ginawad sa Olimpiko|nakamit na medalya]]. Ayon sa isang pagsusuri noong 2003, ang putbol ang pinakatanyag na [[palakasan sa Nagkakaisang Kaharian]].<ref name="sports poll">{{cite web |url=http://www.ipsos-mori.com/researchpublications/researcharchive/928/Rugby-Union-Britains-Second-Most-Popular-Sport.aspx |title=Rugby Union 'Britain's Second Most Popular Sport' |publisher=Ipsos-Mori |date=22 December 2003 |accessdate=28 April 2013}}</ref> Ang bawat Bansang Tahanan ay may kanya-kanyang kupunan sa kapisanang putbol at [[pamamaraang samahan]]. Ang [[Samahang Panguna]] ang pinakabantog na samahang putbol sa daigdig.<ref>Ebner, Sarah (2 July 2013). [http://www.thetimes.co.uk/tto/public/ceo-summit/article3804923.ece "History and time are key to power of football, says Premier League chief"]. ''The Times'' (London). Retrieved 30 November 2013.</ref> Ang unang pandaigdigang laro sa putbol ay pinaglabanan ng [[Pamabansang Kupunang Putbol ng Ingglatera|Ingglatera]] at [[Pambansang Kupunang Putbol ng Eskosya|Eskosya]] noong 30 Nobyembre 1872.<ref name="BBC article">{{cite web |title=The first international football match |url=http://www.bbc.co.uk/scotland/sportscotland/asportingnation/article/0012/index.shtml |publisher=BBC Sport Scotland |author=[[Paul Mitchell (broadcaster)|Mitchell, Paul]] |date=November 2005 |accessdate=15 December 2013}}</ref> Ang Ingglatera, Eskosya, [[Pambansang Kupunang Putbol ng Gales|Gales]] at [[Pambansang Kupunang Putbol ng Kahilagaang Irlanda|Kahilagaang Irlanda]] ay karaniwang hiwa-hiwalay na lumalahok sa mga pandaigdigang paligsahan.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/olympics/football/7529807.stm |title=Why is there no GB Olympics football team? |publisher=BBC Sport |date=5 August 2008 |accessdate=31 December 2010}}</ref> [[Talaksan:Inside the Millennium Stadium, Cardiff.jpg|thumb|left|Ang [[Istadyum ng Libungtaon]] ng [[Cardiff]] ay binuksan para sa [[World Cup ng Rugbi ng 1999|''World Cup'' ng Rugbi ng 1999]]]] Ang [[unyong rugbi]] ay ang ikalawa sa pinakatanyag na palakasan noong 2003 sa NK.<ref name="sports poll"/>. Ang rugbi ay linikha sa [[Paaralang Rugbi]] sa Warwichshire at ang [[Larong Unyong Rugbi ng 1871 Ingglatera laban sa Eskosya|unang pandaigdigang paligsahan]] nito ay nangyari noong 27 Marso 1871 sa pagitan ng [[Pambansang Kupunang Unyong Rugbi ng Ingglatera|Ingglatera]] at [[Pambansang Kupunang Unyong Rugbi ng Eskosya|Eskosya]].<ref>[https://www.bbc.co.uk/news/uk-england-coventry-warwickshire-25946757 "Six ways the town of Rugby helped change the world"]. BBC. Retrieved 29 January 2015.</ref><ref>Godwin, Terry; Rhys, Chris (1981).''The Guinness Book of Rugby Facts & Feats''. p.10. Enfield: Guinness Superlatives Ltd</ref> Nakikipagtunggali sa [[Pamamayaning Anim na Bansa]] and Ingglatera, Eskosya, Gales, Irlanda, Pransya, at Italya. Ang mga [[kinatawan sa pamamahala ng palakasan]] ng [[Unyong Rugbi sa Ingglatera|Ingglatera]], [[Unyong Rugbi sa Eskosya|Eskosya]], [[Unyong Rugbi sa Gales|Gales]], at [[Unyong Rugbi sa Irlanda|Irlanda]] ang siyang nagsasaayos ng mga palatuntunin ng laro.<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/?id=0-IiowvNomMC&pg=PA95 |title=The Girlfriends Guide to Rugby |author1=Louw, Jaco |author2=Nesbit, Derrick |publisher=South Publishers |location=Johannesburg |year=2008 |isbn=978-0-620-39541-0}}</ref> Ang [[kriket]] ay nalikha sa Ingglatera noong 1788 at ang mga patakaran nito ay ipinatupad ng [[Samahang Kriket ng Marylebone]]<ref>Colin White (2010). "Projectile Dynamics in Sport: Principles and Applications". p. 222. Routledge</ref> Ang [[kupunang kriket ng Ingglatera]], na pinangangasiwaan ng [[Kalupunang Kriket ng Ingglatera at Gales]],<ref>{{cite web |url=http://www.ecb.co.uk/ecb/about-ecb/ |title=About ECB |publisher=England and Wales Cricket Board |date=n.d. |accessdate=28 April 2013}}</ref> at ang [[kupunang kriket ng Irlanda]], na pinangangasiwaan ng [[Kriket Irlanda]] ang tanging mga pambansang kupunan ng NK. Ang mga kupunang ito ay binubuo ng mga manlalarong Inggles at Gales. Naiiba ang kriktet sa putbol at rugbi, dahil hiwalay ang kupunan ng Ingglatera at Gales. Ang mga manlalarong [[Palakasan sa Irlanda|Irlandes]] at [[Kriket sa Eskosya|Eskoses]] ay naglalaro sa kupunan ng Ingglatera dahil ang [[Pambansan Kupunang Kriket ng Eskosya|Eskosya]] at [[kupunang kriket ng Irlanda|Irlanda]] ay walang katayuang Panubok at makailan lamang lumahok ang mga ito sa ''[[One Day International]]''.<ref>{{cite news |url=http://news.scotsman.com/scotland/Howzat-happen-England-fields-.5519537.jp |title=Howzat happen? England fields a Gaelic-speaking Scotsman in Ashes |newspaper=The Scotsman |date=4 August 2009 |accessdate=30 December 2010 |location=Edinburgh |first=Martyn |last=McLaughlin}}</ref><ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/cricket/england/6149210.stm |title=Uncapped Joyce wins Ashes call up |publisher=BBC Sport |accessdate=30 December 2010 |date=15 November 2006}}</ref> Nakikipagtunggali ang Eskosya, Ingglatera (at Gales), at Irlanda (kasama ang Kahilagaang Irlanda) sa [[World Cup ng Rugbi|''World Cup'' ng Rugbi]]. Naabot ng Ingglatera ang wakasang laro nang makatlong beses. [[Talaksan:Saville vs Broady – Wimbledon Boys Singles Final 2011.jpg|thumb|Ang [[Ang Pamamayani, Wimbledon|Wimbledon]] ang pinakamatandang paligsahang [[Grand Slam (tenis)|''Grand Slam'']], na dinadaos sa [[Wimbledon, Londres|Wimbledon]], Londres bawat Hunyo at Hulyo ng taon]] == Talababa == {{reflist|2|group=tala}} == Sanggunian == {{reflist|colwidth=30em}} == Mga kawing panlabas == ; Pamahalaan * [http://www.direct.gov.uk/en/index.htm Opisyal na ''website'' ng Pamahalaan ng NK] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090907093139/http://www.direct.gov.uk/en/index.htm |date=2009-09-07 }} * [http://www.royal.gov.uk/ Opisyal na ''website'' ng Kahariang Britaniko] * [http://www.ons.gov.uk/ons/index.html Opisyal na Taunang-aklat ng Nagkakaisang Kaharian] estatistiko * [http://www.number10.gov.uk/ Opisyal na ''website'' ng Tanggapan ng Punong Tagapangasiwa ng Britanya] ; Pangkalahatang Kabatiran * [http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-18023389 Nagkakaisang Kaharian] mula sa [[BBC News]] * {{CIA World Factbook link|uk|United Kingdom}} * {{Cite web|url=http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/british.htm|title=Nagkakaisang Kaharian|publisher=mula sa ''UCB Libraries GovPubs''|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140407012826/http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/british.htm|archivedate=2014-04-07|access-date=2013-01-08|url-status=dead}} * [http://www.curlie.org/Regional/Europe/United_Kingdom/ United Kingdom] sa Curlie (ex-Proyektong Bukas na Direktoryo) * [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/615557/United-Kingdom Nagkakaisang Kaharian] lahok sa ''Encyclopædia Britannica'' * [http://www.oecd.org/unitedkingdom/ Nagkakaisang Kaharian] mula sa [[Kapisanan para sa Pakikipagtulungan sa Ekonomiya at Pagpapaunlad|KPEP]] * [http://europa.eu/about-eu/countries/member-countries/unitedkingdom/index_en.htm Nagkakaisang Kaharian] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160725004722/http://europa.eu/about-eu/countries/member-countries/unitedkingdom/index_en.htm |date=2016-07-25 }} mula sa [[Samahang Europeo|SE]] * {{wikiatlas|United Kingdom}} * {{osmrelation-inline|62149}} * [http://www.ifs.du.edu/ifs/frm_CountryProfile.aspx?Country=GB Key Development Forecasts for the Nagkakaisang Kaharian] mula sa [[International Futures]] ; Paglalakbay * [http://www.visitbritain.com/en/EN/ Opisyal na gabay sa manlalakbay sa Britanya] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210213081243/https://www.visitbritain.com/gb/en |date=2021-02-13 }} {{United Kingdom topics|state=expanded}} {{Navboxes |title=[[File:Gnome-globe.svg|25px]]{{nbsp}}Tagpuang heograpikal |list= '''[[Geographic coordinate system|Layo <small>at</small> Haba]] {{Coord|51|30|N|0|7|W|display=inline}} <span style="color:darkblue;">(London)</span>''' {{United Kingdom constituents and affiliations}} {{Sovereign states of Europe}} {{British Isles}} }} {{Members of the European Union (EU)}} {{Navboxes |title=Mga Pandaigdigang kapisanan |list= {{Commonwealth of Nations}} {{North Atlantic Treaty Organization|state=collapsed}} {{G8 nations}} {{UN Security Council}} {{Monarchies}} }} {{English official language clickable map}} {{National personifications}} [[Kategorya:United Kingdom| ]] <!-- An article should be at the top of its own category, so please do not remove the space.--> [[Kategorya:Article Feedback 5 Additional Articles]] [[Kategorya:Demokrasyang Liberla]] [[Kategorya:Hilagang Europa]] [[Kategorya:Kanluraning Europa]] [[Kategorya:Mga Bansa at pook kung saan winiwika ang Ingles]] [[Kategorya:Mga bansa sa Europa]] [[Kategorya:Mga Bansang may baybayin sa Karagatang Atlantiko]] [[Kategorya:Mga Bansang P8]] [[Kategorya:Mga Bansang P20]] [[Kategorya:Mga Bansang pulo]] [[Kategorya:Mga Kahariang may saligang-batas]] [[Kategorya:Mga Kasaping bansa sa Kapamansaan ng mga Bansa]] [[Kategorya:Mga Kasaping bansa sa Kapulungan ng Europa]] [[Kategorya:Mga Kasaping bansa ng KKHA]] [[Kategorya:Mga Kasaping bansa ng Nagkakaisang Mga Bansa]] [[Kategorya:Mga Kasaping bansa sa Samahang Europeo]] [[Kategorya:Mga Kasaping bansa ng Samahang Mediteranyo]] [[Kategorya:Mga pulong Britaniko|UK]] <!--Interwikis--> mo5yyr0p4j7l461yw1s9gs8v3asupc6 0 2911 2166420 2099305 2025-06-27T03:36:16Z Jojit fb 38 2166420 wikitext text/x-wiki {{calendar|lk=on|show_year=on|float=right|month=november|prevnext=on}} Ang '''Nobyembre''' ay ang ikalabing-isang [[Buwan (panahon)|buwan]] ng [[taon]] sa [[kalendaryong Gregoryano]], at ayon sa kalendaryo, ito ay naglalaman ng mahigit sa mga buwan na mayroong 30 [[Araw (panahon)|araw]]. Sa buwan ding ito isinasagawa ang pagdiriwang sa pag-alala ng mga yumao. Galing ang salita ito sa [[Wikang Latin|Latin]] na "''novem''" na ibig-sabihin ay siyam. [[Talaksan:Meis,_San_Salvador_13-01b,_cemiterio.jpg|alt=|center|309x309px|Mga iba't-ibang uri ng bulaklak sa iba't-ibang uri ng libingan na nakalagay upang magpakita ng pagmamahal, pagrespeto at pag-alala sa mga yumaong kamag-anak o kaibigan.]] {{Stub|Araw}} {{Months}} [[Kategorya:Buwan (panahon)]] 5n0wva1ljfqg5fxqkkw4zx10m1gl4vk 2166423 2166420 2025-06-27T03:43:53Z Jojit fb 38 2166423 wikitext text/x-wiki {{calendar|lk=on|show_year=on|float=right|month=november|prevnext=on}} Ang '''Nobyembre''' ay ang ikalabing-isa at panultimong buwan ng taon sa mga [[kalendaryong Huliyano]] at [[Kalendaryong Gregoryano|Gregoryano]]. May 30 araw ito. Noong bandang 750 BK, ikasiyam na buwan ang Nobyembre sa kalendaryo ni [[Romulo]]. Napanatili nito ang pangalan mula sa salitang [[Wikang Latin|Latin]] na ''novem'' (siyam), kahit naidagdag na ang Enero at Pebrero sa kalendaryong Romano. Sa Timog Emispero, huling bahagi ng tagsibol ang Nobyembre; sa Hilagang Emispero, huling bahagi ng taglagas. Sa [[Timog Hating-globo|Timog Emispero]], tumutugma ang Nobyembre sa Mayo ng [[Hilagang Hating-globo|Hilagang Emispero]], at ganoon din sa kabaligtaran. Sa [[Sinaunang Roma]], ginaganap ang ''Ludi Plebeii'' (mga Paligsahan ng mga Karaniwang Mamamayan) mula Nobyembre 4 hanggang 17. Idinaraos ang ''Epulum Jovis'' (Piging para kay Jupiter) tuwing Nobyembre 13, habang sinisimulan ang mga pagdiriwang ng ''Brumalia'' (Kapistahan ng Taglamig) tuwing Nobyembre 24. Hindi tumutugma ang mga petsang ito sa modernong kalendaryong Gregoryano. Tinutukoy ng mga Anglo-Sahon ang buwang ito bilang Blōtmōnaþ (Buwan ng Hain). Sa Kalendaryong Republikano ng [[Pransiya]], saklaw ng Nobyembre ang mga buwang Brumaire (maulap o hamog na buwan) at Frimaire (buwan ng lamig). == Astrolohiya == Sa [[Astrolohiya|astrolohiyang]] Kanluranin, ang mga tandang [[sodyak]] na kaugnay ng Nobyembre: [[Scorpio]] (Oktubre 23 – Nobyembre 21) at [[Sagittarius (astrolohiya)|Sagittarius]] (Nobyembre 22 – Disyembre 21).<ref>The Earth passes the junction of the signs at 20:39 UT/GMT November 21, 2020, and will pass it again at 02:33 UT/GMT November 22, 2021.</ref><ref name="astrology">{{citation |title=Astrology Calendar |url=https://www.yourzodiacsign.com/calendar/ |website=yourzodiacsign}}. Signs in UT/GMT for 1950–2030.</ref> == Mga simbolo == Ang batong kapanganakan para sa Nobyembre ay ang ''topas'' (lalo na ang dilaw) na sumasagisag sa pagkakaibigan, at ang ''sitrine''. Ang bulaklak ng kapanganakan nito ay ang ''chrysanthemum'' o [[Mansanilya (krisantemo)|mansanilya]].<ref>{{cite web |title=SHGresources.com |url=http://www.shgresources.com/gems/birthflowers/ |url-status=dead |archive-url=https://archive.today/20120911093344/http://www.shgresources.com/gems/birthflowers/ |archive-date=2012-09-11 |publisher=SHGresources.com |accessdate=2012-12-11}}</ref>[[Talaksan:Meis,_San_Salvador_13-01b,_cemiterio.jpg|alt=|center|309x309px|Mga iba't-ibang uri ng bulaklak sa iba't-ibang uri ng libingan na nakalagay upang magpakita ng pagmamahal, pagrespeto at pag-alala sa mga yumaong kamag-anak o kaibigan.]] {{Months}} [[Kategorya:Buwan (panahon)]] ibke65hcnc4asa8vnefserty1kk8im2 2166424 2166423 2025-06-27T03:44:25Z Jojit fb 38 2166424 wikitext text/x-wiki {{calendar|lk=on|show_year=on|float=right|month=november|prevnext=on}} Ang '''Nobyembre''' ay ang ikalabing-isa at panultimong buwan ng taon sa mga [[kalendaryong Huliyano]] at [[Kalendaryong Gregoryano|Gregoryano]]. May 30 araw ito. Noong bandang 750 BK, ikasiyam na buwan ang Nobyembre sa kalendaryo ni [[Romulo]]. Napanatili nito ang pangalan mula sa salitang [[Wikang Latin|Latin]] na ''novem'' (siyam), kahit naidagdag na ang Enero at Pebrero sa kalendaryong Romano. Sa Timog Emispero, huling bahagi ng tagsibol ang Nobyembre; sa Hilagang Emispero, huling bahagi ng taglagas. Sa [[Timog Hating-globo|Timog Emispero]], tumutugma ang Nobyembre sa Mayo ng [[Hilagang Hating-globo|Hilagang Emispero]], at ganoon din sa kabaligtaran. Sa [[Sinaunang Roma]], ginaganap ang ''Ludi Plebeii'' (mga Paligsahan ng mga Karaniwang Mamamayan) mula Nobyembre 4 hanggang 17. Idinaraos ang ''Epulum Jovis'' (Piging para kay Jupiter) tuwing Nobyembre 13, habang sinisimulan ang mga pagdiriwang ng ''Brumalia'' (Kapistahan ng Taglamig) tuwing Nobyembre 24. Hindi tumutugma ang mga petsang ito sa modernong kalendaryong Gregoryano. Tinutukoy ng mga Anglo-Sahon ang buwang ito bilang Blōtmōnaþ (Buwan ng Hain). Sa Kalendaryong Republikano ng [[Pransiya]], saklaw ng Nobyembre ang mga buwang Brumaire (maulap o hamog na buwan) at Frimaire (buwan ng lamig). == Astrolohiya == Sa [[Astrolohiya|astrolohiyang]] Kanluranin, ang mga tandang [[sodyak]] na kaugnay ng Nobyembre: [[Scorpio]] (Oktubre 23 – Nobyembre 21) at [[Sagittarius (astrolohiya)|Sagittarius]] (Nobyembre 22 – Disyembre 21).<ref>The Earth passes the junction of the signs at 20:39 UT/GMT November 21, 2020, and will pass it again at 02:33 UT/GMT November 22, 2021.</ref><ref name="astrology">{{citation |title=Astrology Calendar |url=https://www.yourzodiacsign.com/calendar/ |website=yourzodiacsign}}. Signs in UT/GMT for 1950–2030.</ref> == Mga simbolo == Ang batong kapanganakan para sa Nobyembre ay ang ''topas'' (lalo na ang dilaw) na sumasagisag sa pagkakaibigan, at ang ''sitrine''. Ang bulaklak ng kapanganakan nito ay ang ''chrysanthemum'' o [[Mansanilya (krisantemo)|mansanilya]].<ref>{{cite web |title=SHGresources.com |url=http://www.shgresources.com/gems/birthflowers/ |url-status=dead |archive-url=https://archive.today/20120911093344/http://www.shgresources.com/gems/birthflowers/ |archive-date=2012-09-11 |publisher=SHGresources.com |accessdate=2012-12-11}}</ref>[[Talaksan:Meis,_San_Salvador_13-01b,_cemiterio.jpg|alt=|center|309x309px|Mga iba't-ibang uri ng bulaklak sa iba't-ibang uri ng libingan na nakalagay upang magpakita ng pagmamahal, pagrespeto at pag-alala sa mga yumaong kamag-anak o kaibigan.]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Months}} [[Kategorya:Buwan (panahon)]] l21ylyvikv6ggo3w3r7m6g9obtkastc 2166425 2166424 2025-06-27T03:44:58Z Jojit fb 38 2166425 wikitext text/x-wiki {{calendar|lk=on|show_year=on|float=right|month=november|prevnext=on}} Ang '''Nobyembre''' ay ang ikalabing-isa at panultimong buwan ng taon sa mga [[kalendaryong Huliyano]] at [[Kalendaryong Gregoryano|Gregoryano]]. May 30 araw ito. Noong bandang 750 BK, ikasiyam na buwan ang Nobyembre sa kalendaryo ni [[Romulo]]. Napanatili nito ang pangalan mula sa salitang [[Wikang Latin|Latin]] na ''novem'' (siyam), kahit naidagdag na ang Enero at Pebrero sa kalendaryong Romano. Sa Timog Emispero, huling bahagi ng tagsibol ang Nobyembre; sa Hilagang Emispero, huling bahagi ng taglagas. Sa [[Timog Hating-globo|Timog Emispero]], tumutugma ang Nobyembre sa Mayo ng [[Hilagang Hating-globo|Hilagang Emispero]], at ganoon din sa kabaligtaran. Sa [[Sinaunang Roma]], ginaganap ang ''Ludi Plebeii'' (mga Paligsahan ng mga Karaniwang Mamamayan) mula Nobyembre 4 hanggang 17. Idinaraos ang ''Epulum Jovis'' (Piging para kay [[Jupiter (god)|Jupiter]]) tuwing Nobyembre 13, habang sinisimulan ang mga pagdiriwang ng ''Brumalia'' (Kapistahan ng Taglamig) tuwing Nobyembre 24. Hindi tumutugma ang mga petsang ito sa modernong kalendaryong Gregoryano. Tinutukoy ng mga Anglo-Sahon ang buwang ito bilang Blōtmōnaþ (Buwan ng Hain). Sa Kalendaryong Republikano ng [[Pransiya]], saklaw ng Nobyembre ang mga buwang Brumaire (maulap o hamog na buwan) at Frimaire (buwan ng lamig). == Astrolohiya == Sa [[Astrolohiya|astrolohiyang]] Kanluranin, ang mga tandang [[sodyak]] na kaugnay ng Nobyembre: [[Scorpio]] (Oktubre 23 – Nobyembre 21) at [[Sagittarius (astrolohiya)|Sagittarius]] (Nobyembre 22 – Disyembre 21).<ref>The Earth passes the junction of the signs at 20:39 UT/GMT November 21, 2020, and will pass it again at 02:33 UT/GMT November 22, 2021.</ref><ref name="astrology">{{citation |title=Astrology Calendar |url=https://www.yourzodiacsign.com/calendar/ |website=yourzodiacsign}}. Signs in UT/GMT for 1950–2030.</ref> == Mga simbolo == Ang batong kapanganakan para sa Nobyembre ay ang ''topas'' (lalo na ang dilaw) na sumasagisag sa pagkakaibigan, at ang ''sitrine''. Ang bulaklak ng kapanganakan nito ay ang ''chrysanthemum'' o [[Mansanilya (krisantemo)|mansanilya]].<ref>{{cite web |title=SHGresources.com |url=http://www.shgresources.com/gems/birthflowers/ |url-status=dead |archive-url=https://archive.today/20120911093344/http://www.shgresources.com/gems/birthflowers/ |archive-date=2012-09-11 |publisher=SHGresources.com |accessdate=2012-12-11}}</ref>[[Talaksan:Meis,_San_Salvador_13-01b,_cemiterio.jpg|alt=|center|309x309px|Mga iba't-ibang uri ng bulaklak sa iba't-ibang uri ng libingan na nakalagay upang magpakita ng pagmamahal, pagrespeto at pag-alala sa mga yumaong kamag-anak o kaibigan.]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Months}} [[Kategorya:Buwan (panahon)]] 3s7uiil0jl5r8wb43pjmlm6zjczti54 2166427 2166425 2025-06-27T03:50:23Z Jojit fb 38 2166427 wikitext text/x-wiki {{calendar|lk=on|show_year=on|float=right|month=november|prevnext=on}} Ang '''Nobyembre''' ay ang ikalabing-isa at panultimong buwan ng taon sa mga [[kalendaryong Huliyano]] at [[Kalendaryong Gregoryano|Gregoryano]]. May 30 araw ito. Noong bandang 750 BK, ikasiyam na buwan ang Nobyembre sa kalendaryo ni [[Romulo]]. Napanatili nito ang pangalan mula sa salitang [[Wikang Latin|Latin]] na ''novem'' (siyam), kahit naidagdag na ang Enero at Pebrero sa kalendaryong Romano. Sa Timog Emispero, huling bahagi ng tagsibol ang Nobyembre; sa Hilagang Emispero, huling bahagi ng taglagas. Sa [[Timog Hating-globo|Timog Emispero]], tumutugma ang Nobyembre sa Mayo ng [[Hilagang Hating-globo|Hilagang Emispero]], at ganoon din sa kabaligtaran. Sa [[Sinaunang Roma]], ginaganap ang ''Ludi Plebeii'' (mga Paligsahan ng mga Karaniwang Mamamayan) mula Nobyembre 4 hanggang 17. Idinaraos ang ''Epulum Jovis'' (Piging para kay [[Jupiter (god)|Jupiter]]) tuwing Nobyembre 13, habang sinisimulan ang mga pagdiriwang ng ''Brumalia'' (Kapistahan ng Taglamig) tuwing Nobyembre 24. Hindi tumutugma ang mga petsang ito sa modernong kalendaryong Gregoryano. Tinutukoy ng mga Anglo-Sahon ang buwang ito bilang Blōtmōnaþ (Buwan ng Hain). Sa Kalendaryong Republikano ng [[Pransiya]], saklaw ng Nobyembre ang mga buwang Brumaire (maulap o hamog na buwan) at Frimaire (buwan ng lamig). == Astrolohiya == Sa [[Astrolohiya|astrolohiyang]] Kanluranin, ang mga tandang [[sodyak]] na kaugnay ng Nobyembre: [[Scorpio]] (Oktubre 23 – Nobyembre 21) at [[Sagittarius (astrolohiya)|Sagittarius]] (Nobyembre 22 – Disyembre 21).<ref>The Earth passes the junction of the signs at 20:39 UT/GMT November 21, 2020, and will pass it again at 02:33 UT/GMT November 22, 2021.</ref><ref name="astrology">{{citation |title=Astrology Calendar |url=https://www.yourzodiacsign.com/calendar/ |website=yourzodiacsign}}. Signs in UT/GMT for 1950–2030.</ref> == Mga simbolo == Ang batong kapanganakan para sa Nobyembre ay ang ''topas'' (lalo na ang dilaw) na sumasagisag sa pagkakaibigan, at ang ''sitrine''. Ang bulaklak ng kapanganakan nito ay ang ''chrysanthemum'' o [[Mansanilya (krisantemo)|mansanilya]].<ref>{{cite web |title=SHGresources.com |url=http://www.shgresources.com/gems/birthflowers/ |url-status=dead |archive-url=https://archive.today/20120911093344/http://www.shgresources.com/gems/birthflowers/ |archive-date=2012-09-11 |publisher=SHGresources.com |accessdate=2012-12-11}}</ref> == Mga pagdiriwang == ''Ang talaang ito ay hindi nangangahulugang may katayuang opisyal o pagdiriwang pangkalahatan.'' [[Talaksan:Meis,_San_Salvador_13-01b,_cemiterio.jpg|thumb|Mga iba't-ibang uri ng bulaklak sa iba't-ibang uri ng libingan na nakalagay upang magpakita ng pagmamahal, pagrespeto at pag-alala sa mga yumaong kamag-anak o kaibigan. Isang tagpo sa Undas, pag-alala sa mga namatay tuwing Nobyembre 1.]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Months}} [[Kategorya:Buwan (panahon)]] nmkfpcp3w1zcgqfhi5n5e74h0pcrrt5 2166428 2166427 2025-06-27T03:51:11Z Jojit fb 38 /* Mga sanggunian */ 2166428 wikitext text/x-wiki {{calendar|lk=on|show_year=on|float=right|month=november|prevnext=on}} Ang '''Nobyembre''' ay ang ikalabing-isa at panultimong buwan ng taon sa mga [[kalendaryong Huliyano]] at [[Kalendaryong Gregoryano|Gregoryano]]. May 30 araw ito. Noong bandang 750 BK, ikasiyam na buwan ang Nobyembre sa kalendaryo ni [[Romulo]]. Napanatili nito ang pangalan mula sa salitang [[Wikang Latin|Latin]] na ''novem'' (siyam), kahit naidagdag na ang Enero at Pebrero sa kalendaryong Romano. Sa Timog Emispero, huling bahagi ng tagsibol ang Nobyembre; sa Hilagang Emispero, huling bahagi ng taglagas. Sa [[Timog Hating-globo|Timog Emispero]], tumutugma ang Nobyembre sa Mayo ng [[Hilagang Hating-globo|Hilagang Emispero]], at ganoon din sa kabaligtaran. Sa [[Sinaunang Roma]], ginaganap ang ''Ludi Plebeii'' (mga Paligsahan ng mga Karaniwang Mamamayan) mula Nobyembre 4 hanggang 17. Idinaraos ang ''Epulum Jovis'' (Piging para kay [[Jupiter (god)|Jupiter]]) tuwing Nobyembre 13, habang sinisimulan ang mga pagdiriwang ng ''Brumalia'' (Kapistahan ng Taglamig) tuwing Nobyembre 24. Hindi tumutugma ang mga petsang ito sa modernong kalendaryong Gregoryano. Tinutukoy ng mga Anglo-Sahon ang buwang ito bilang Blōtmōnaþ (Buwan ng Hain). Sa Kalendaryong Republikano ng [[Pransiya]], saklaw ng Nobyembre ang mga buwang Brumaire (maulap o hamog na buwan) at Frimaire (buwan ng lamig). == Astrolohiya == Sa [[Astrolohiya|astrolohiyang]] Kanluranin, ang mga tandang [[sodyak]] na kaugnay ng Nobyembre: [[Scorpio]] (Oktubre 23 – Nobyembre 21) at [[Sagittarius (astrolohiya)|Sagittarius]] (Nobyembre 22 – Disyembre 21).<ref>The Earth passes the junction of the signs at 20:39 UT/GMT November 21, 2020, and will pass it again at 02:33 UT/GMT November 22, 2021.</ref><ref name="astrology">{{citation |title=Astrology Calendar |url=https://www.yourzodiacsign.com/calendar/ |website=yourzodiacsign}}. Signs in UT/GMT for 1950–2030.</ref> == Mga simbolo == Ang batong kapanganakan para sa Nobyembre ay ang ''topas'' (lalo na ang dilaw) na sumasagisag sa pagkakaibigan, at ang ''sitrine''. Ang bulaklak ng kapanganakan nito ay ang ''chrysanthemum'' o [[Mansanilya (krisantemo)|mansanilya]].<ref>{{cite web |title=SHGresources.com |url=http://www.shgresources.com/gems/birthflowers/ |url-status=dead |archive-url=https://archive.today/20120911093344/http://www.shgresources.com/gems/birthflowers/ |archive-date=2012-09-11 |publisher=SHGresources.com |accessdate=2012-12-11}}</ref> == Mga pagdiriwang == ''Ang talaang ito ay hindi nangangahulugang may katayuang opisyal o pagdiriwang pangkalahatan.'' [[Talaksan:Meis,_San_Salvador_13-01b,_cemiterio.jpg|thumb|Mga iba't-ibang uri ng bulaklak sa iba't-ibang uri ng libingan na nakalagay upang magpakita ng pagmamahal, pagrespeto at pag-alala sa mga yumaong kamag-anak o kaibigan. Isang tagpo ito sa Undas, ang pag-alala sa mga namatay tuwing Nobyembre 1.]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Months}} [[Kategorya:Buwan (panahon)]] j5v7mk3fds9apt7efe3im77evg41lt0 2166429 2166428 2025-06-27T03:53:52Z Jojit fb 38 /* Astrolohiya */ 2166429 wikitext text/x-wiki {{calendar|lk=on|show_year=on|float=right|month=november|prevnext=on}} Ang '''Nobyembre''' ay ang ikalabing-isa at panultimong buwan ng taon sa mga [[kalendaryong Huliyano]] at [[Kalendaryong Gregoryano|Gregoryano]]. May 30 araw ito. Noong bandang 750 BK, ikasiyam na buwan ang Nobyembre sa kalendaryo ni [[Romulo]]. Napanatili nito ang pangalan mula sa salitang [[Wikang Latin|Latin]] na ''novem'' (siyam), kahit naidagdag na ang Enero at Pebrero sa kalendaryong Romano. Sa Timog Emispero, huling bahagi ng tagsibol ang Nobyembre; sa Hilagang Emispero, huling bahagi ng taglagas. Sa [[Timog Hating-globo|Timog Emispero]], tumutugma ang Nobyembre sa Mayo ng [[Hilagang Hating-globo|Hilagang Emispero]], at ganoon din sa kabaligtaran. Sa [[Sinaunang Roma]], ginaganap ang ''Ludi Plebeii'' (mga Paligsahan ng mga Karaniwang Mamamayan) mula Nobyembre 4 hanggang 17. Idinaraos ang ''Epulum Jovis'' (Piging para kay [[Jupiter (god)|Jupiter]]) tuwing Nobyembre 13, habang sinisimulan ang mga pagdiriwang ng ''Brumalia'' (Kapistahan ng Taglamig) tuwing Nobyembre 24. Hindi tumutugma ang mga petsang ito sa modernong kalendaryong Gregoryano. Tinutukoy ng mga Anglo-Sahon ang buwang ito bilang Blōtmōnaþ (Buwan ng Hain). Sa Kalendaryong Republikano ng [[Pransiya]], saklaw ng Nobyembre ang mga buwang Brumaire (maulap o hamog na buwan) at Frimaire (buwan ng lamig). == Astrolohiya == Sa [[Astrolohiya|astrolohiyang]] Kanluranin, ang mga tandang [[sodyak]] na kaugnay ng Nobyembre: [[Scorpio]] (Oktubre 23 – Nobyembre 21) at [[Sagittarius (astrolohiya)|Sagittarius]] (Nobyembre 22 – Disyembre 21).<ref>Dumaan ang [[Daigdig]] sa pinagtagpuan ng mga simbolo noong 20:39 UT/GMT Nobyembre 21, 2020, at muling dadaan dito sa 02:33 UT/GMT Nobyembre 22, 2021.</ref><ref name="astrology">{{citation |title=Astrology Calendar |url=https://www.yourzodiacsign.com/calendar/ |website=yourzodiacsign}}. Signs in UT/GMT for 1950–2030.</ref> == Mga simbolo == Ang batong kapanganakan para sa Nobyembre ay ang ''topas'' (lalo na ang dilaw) na sumasagisag sa pagkakaibigan, at ang ''sitrine''. Ang bulaklak ng kapanganakan nito ay ang ''chrysanthemum'' o [[Mansanilya (krisantemo)|mansanilya]].<ref>{{cite web |title=SHGresources.com |url=http://www.shgresources.com/gems/birthflowers/ |url-status=dead |archive-url=https://archive.today/20120911093344/http://www.shgresources.com/gems/birthflowers/ |archive-date=2012-09-11 |publisher=SHGresources.com |accessdate=2012-12-11}}</ref> == Mga pagdiriwang == ''Ang talaang ito ay hindi nangangahulugang may katayuang opisyal o pagdiriwang pangkalahatan.'' [[Talaksan:Meis,_San_Salvador_13-01b,_cemiterio.jpg|thumb|Mga iba't-ibang uri ng bulaklak sa iba't-ibang uri ng libingan na nakalagay upang magpakita ng pagmamahal, pagrespeto at pag-alala sa mga yumaong kamag-anak o kaibigan. Isang tagpo ito sa Undas, ang pag-alala sa mga namatay tuwing Nobyembre 1.]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Months}} [[Kategorya:Buwan (panahon)]] m4qlcc186kzv8rltu08ycr6y40q54pr 2166430 2166429 2025-06-27T03:55:02Z Jojit fb 38 /* Astrolohiya */ 2166430 wikitext text/x-wiki {{calendar|lk=on|show_year=on|float=right|month=november|prevnext=on}} Ang '''Nobyembre''' ay ang ikalabing-isa at panultimong buwan ng taon sa mga [[kalendaryong Huliyano]] at [[Kalendaryong Gregoryano|Gregoryano]]. May 30 araw ito. Noong bandang 750 BK, ikasiyam na buwan ang Nobyembre sa kalendaryo ni [[Romulo]]. Napanatili nito ang pangalan mula sa salitang [[Wikang Latin|Latin]] na ''novem'' (siyam), kahit naidagdag na ang Enero at Pebrero sa kalendaryong Romano. Sa Timog Emispero, huling bahagi ng tagsibol ang Nobyembre; sa Hilagang Emispero, huling bahagi ng taglagas. Sa [[Timog Hating-globo|Timog Emispero]], tumutugma ang Nobyembre sa Mayo ng [[Hilagang Hating-globo|Hilagang Emispero]], at ganoon din sa kabaligtaran. Sa [[Sinaunang Roma]], ginaganap ang ''Ludi Plebeii'' (mga Paligsahan ng mga Karaniwang Mamamayan) mula Nobyembre 4 hanggang 17. Idinaraos ang ''Epulum Jovis'' (Piging para kay [[Jupiter (god)|Jupiter]]) tuwing Nobyembre 13, habang sinisimulan ang mga pagdiriwang ng ''Brumalia'' (Kapistahan ng Taglamig) tuwing Nobyembre 24. Hindi tumutugma ang mga petsang ito sa modernong kalendaryong Gregoryano. Tinutukoy ng mga Anglo-Sahon ang buwang ito bilang Blōtmōnaþ (Buwan ng Hain). Sa Kalendaryong Republikano ng [[Pransiya]], saklaw ng Nobyembre ang mga buwang Brumaire (maulap o hamog na buwan) at Frimaire (buwan ng lamig). == Astrolohiya == Sa [[Astrolohiya|astrolohiyang]] Kanluranin, ang mga tandang [[sodyak]] na kaugnay ng Nobyembre: [[Scorpio]] (Oktubre 23 – Nobyembre 21) at [[Sagittarius (astrolohiya)|Sagittarius]] (Nobyembre 22 – Disyembre 21).<ref>Dumaan ang [[Daigdig]] sa pinagtagpuan ng mga simbolo noong 20:39 UT/GMT Nobyembre 21, 2020, at muling dadaan dito sa 02:33 UT/GMT Nobyembre 22, 2021.</ref><ref name="astrology">{{citation |title=Astrology Calendar |url=https://www.yourzodiacsign.com/calendar/ |website=yourzodiacsign}}. Mga tanda sa UT/GMT para sa 1950–2030. (sa Ingles)</ref> == Mga simbolo == Ang batong kapanganakan para sa Nobyembre ay ang ''topas'' (lalo na ang dilaw) na sumasagisag sa pagkakaibigan, at ang ''sitrine''. Ang bulaklak ng kapanganakan nito ay ang ''chrysanthemum'' o [[Mansanilya (krisantemo)|mansanilya]].<ref>{{cite web |title=SHGresources.com |url=http://www.shgresources.com/gems/birthflowers/ |url-status=dead |archive-url=https://archive.today/20120911093344/http://www.shgresources.com/gems/birthflowers/ |archive-date=2012-09-11 |publisher=SHGresources.com |accessdate=2012-12-11}}</ref> == Mga pagdiriwang == ''Ang talaang ito ay hindi nangangahulugang may katayuang opisyal o pagdiriwang pangkalahatan.'' [[Talaksan:Meis,_San_Salvador_13-01b,_cemiterio.jpg|thumb|Mga iba't-ibang uri ng bulaklak sa iba't-ibang uri ng libingan na nakalagay upang magpakita ng pagmamahal, pagrespeto at pag-alala sa mga yumaong kamag-anak o kaibigan. Isang tagpo ito sa Undas, ang pag-alala sa mga namatay tuwing Nobyembre 1.]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Months}} [[Kategorya:Buwan (panahon)]] gcrltvh4by0fvrvfqjr4820qgdc5dmd 2166431 2166430 2025-06-27T03:55:48Z Jojit fb 38 /* Mga simbolo */ 2166431 wikitext text/x-wiki {{calendar|lk=on|show_year=on|float=right|month=november|prevnext=on}} Ang '''Nobyembre''' ay ang ikalabing-isa at panultimong buwan ng taon sa mga [[kalendaryong Huliyano]] at [[Kalendaryong Gregoryano|Gregoryano]]. May 30 araw ito. Noong bandang 750 BK, ikasiyam na buwan ang Nobyembre sa kalendaryo ni [[Romulo]]. Napanatili nito ang pangalan mula sa salitang [[Wikang Latin|Latin]] na ''novem'' (siyam), kahit naidagdag na ang Enero at Pebrero sa kalendaryong Romano. Sa Timog Emispero, huling bahagi ng tagsibol ang Nobyembre; sa Hilagang Emispero, huling bahagi ng taglagas. Sa [[Timog Hating-globo|Timog Emispero]], tumutugma ang Nobyembre sa Mayo ng [[Hilagang Hating-globo|Hilagang Emispero]], at ganoon din sa kabaligtaran. Sa [[Sinaunang Roma]], ginaganap ang ''Ludi Plebeii'' (mga Paligsahan ng mga Karaniwang Mamamayan) mula Nobyembre 4 hanggang 17. Idinaraos ang ''Epulum Jovis'' (Piging para kay [[Jupiter (god)|Jupiter]]) tuwing Nobyembre 13, habang sinisimulan ang mga pagdiriwang ng ''Brumalia'' (Kapistahan ng Taglamig) tuwing Nobyembre 24. Hindi tumutugma ang mga petsang ito sa modernong kalendaryong Gregoryano. Tinutukoy ng mga Anglo-Sahon ang buwang ito bilang Blōtmōnaþ (Buwan ng Hain). Sa Kalendaryong Republikano ng [[Pransiya]], saklaw ng Nobyembre ang mga buwang Brumaire (maulap o hamog na buwan) at Frimaire (buwan ng lamig). == Astrolohiya == Sa [[Astrolohiya|astrolohiyang]] Kanluranin, ang mga tandang [[sodyak]] na kaugnay ng Nobyembre: [[Scorpio]] (Oktubre 23 – Nobyembre 21) at [[Sagittarius (astrolohiya)|Sagittarius]] (Nobyembre 22 – Disyembre 21).<ref>Dumaan ang [[Daigdig]] sa pinagtagpuan ng mga simbolo noong 20:39 UT/GMT Nobyembre 21, 2020, at muling dadaan dito sa 02:33 UT/GMT Nobyembre 22, 2021.</ref><ref name="astrology">{{citation |title=Astrology Calendar |url=https://www.yourzodiacsign.com/calendar/ |website=yourzodiacsign}}. Mga tanda sa UT/GMT para sa 1950–2030. (sa Ingles)</ref> == Mga simbolo == Ang batong kapanganakan para sa Nobyembre ay ang ''topas'' (lalo na ang dilaw) na sumasagisag sa pagkakaibigan, at ang ''sitrine''. Ang bulaklak ng kapanganakan nito ay ang ''chrysanthemum'' o [[Mansanilya (krisantemo)|mansanilya]].<ref>{{cite web |title=SHGresources.com |url=http://www.shgresources.com/gems/birthflowers/ |url-status=dead |archive-url=https://archive.today/20120911093344/http://www.shgresources.com/gems/birthflowers/ |archive-date=2012-09-11 |publisher=SHGresources.com |language=en |accessdate=2012-12-11}}</ref> == Mga pagdiriwang == ''Ang talaang ito ay hindi nangangahulugang may katayuang opisyal o pagdiriwang pangkalahatan.'' [[Talaksan:Meis,_San_Salvador_13-01b,_cemiterio.jpg|thumb|Mga iba't-ibang uri ng bulaklak sa iba't-ibang uri ng libingan na nakalagay upang magpakita ng pagmamahal, pagrespeto at pag-alala sa mga yumaong kamag-anak o kaibigan. Isang tagpo ito sa Undas, ang pag-alala sa mga namatay tuwing Nobyembre 1.]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Months}} [[Kategorya:Buwan (panahon)]] n565bdyq9cxrkutysedrpccm4o6vr32 2166433 2166431 2025-06-27T04:01:19Z Jojit fb 38 /* Mga pagdiriwang */ 2166433 wikitext text/x-wiki {{calendar|lk=on|show_year=on|float=right|month=november|prevnext=on}} Ang '''Nobyembre''' ay ang ikalabing-isa at panultimong buwan ng taon sa mga [[kalendaryong Huliyano]] at [[Kalendaryong Gregoryano|Gregoryano]]. May 30 araw ito. Noong bandang 750 BK, ikasiyam na buwan ang Nobyembre sa kalendaryo ni [[Romulo]]. Napanatili nito ang pangalan mula sa salitang [[Wikang Latin|Latin]] na ''novem'' (siyam), kahit naidagdag na ang Enero at Pebrero sa kalendaryong Romano. Sa Timog Emispero, huling bahagi ng tagsibol ang Nobyembre; sa Hilagang Emispero, huling bahagi ng taglagas. Sa [[Timog Hating-globo|Timog Emispero]], tumutugma ang Nobyembre sa Mayo ng [[Hilagang Hating-globo|Hilagang Emispero]], at ganoon din sa kabaligtaran. Sa [[Sinaunang Roma]], ginaganap ang ''Ludi Plebeii'' (mga Paligsahan ng mga Karaniwang Mamamayan) mula Nobyembre 4 hanggang 17. Idinaraos ang ''Epulum Jovis'' (Piging para kay [[Jupiter (god)|Jupiter]]) tuwing Nobyembre 13, habang sinisimulan ang mga pagdiriwang ng ''Brumalia'' (Kapistahan ng Taglamig) tuwing Nobyembre 24. Hindi tumutugma ang mga petsang ito sa modernong kalendaryong Gregoryano. Tinutukoy ng mga Anglo-Sahon ang buwang ito bilang Blōtmōnaþ (Buwan ng Hain). Sa Kalendaryong Republikano ng [[Pransiya]], saklaw ng Nobyembre ang mga buwang Brumaire (maulap o hamog na buwan) at Frimaire (buwan ng lamig). == Astrolohiya == Sa [[Astrolohiya|astrolohiyang]] Kanluranin, ang mga tandang [[sodyak]] na kaugnay ng Nobyembre: [[Scorpio]] (Oktubre 23 – Nobyembre 21) at [[Sagittarius (astrolohiya)|Sagittarius]] (Nobyembre 22 – Disyembre 21).<ref>Dumaan ang [[Daigdig]] sa pinagtagpuan ng mga simbolo noong 20:39 UT/GMT Nobyembre 21, 2020, at muling dadaan dito sa 02:33 UT/GMT Nobyembre 22, 2021.</ref><ref name="astrology">{{citation |title=Astrology Calendar |url=https://www.yourzodiacsign.com/calendar/ |website=yourzodiacsign}}. Mga tanda sa UT/GMT para sa 1950–2030. (sa Ingles)</ref> == Mga simbolo == Ang batong kapanganakan para sa Nobyembre ay ang ''topas'' (lalo na ang dilaw) na sumasagisag sa pagkakaibigan, at ang ''sitrine''. Ang bulaklak ng kapanganakan nito ay ang ''chrysanthemum'' o [[Mansanilya (krisantemo)|mansanilya]].<ref>{{cite web |title=SHGresources.com |url=http://www.shgresources.com/gems/birthflowers/ |url-status=dead |archive-url=https://archive.today/20120911093344/http://www.shgresources.com/gems/birthflowers/ |archive-date=2012-09-11 |publisher=SHGresources.com |language=en |accessdate=2012-12-11}}</ref> == Mga pagdiriwang == ''Ang talaang ito ay hindi nangangahulugang may katayuang opisyal o pagdiriwang pangkalahatan.'' [[Talaksan:Meis,_San_Salvador_13-01b,_cemiterio.jpg|thumb|Mga iba't-ibang uri ng bulaklak sa iba't-ibang uri ng libingan na nakalagay upang magpakita ng pagmamahal, pagrespeto at pag-alala sa mga yumaong kamag-anak o kaibigan. Isang tagpo ito sa Undas, ang pag-alala sa mga namatay tuwing Nobyembre 1.]] === Buong buwan === * Sa tradisyong Katoliko, ang Nobyembre ay ang buwan para sa pagdarasal sa mga Banal na Kaluluwa sa Purgatoryo. Pinapanitili minsan ang isang Talaang Nobyembre o Talaang Namatay ng Nobyembre para sa layuning ito.<ref>Jesuit Institute, [https://jesuitinstitute.org/Pages/Liturgy/NovemberLists.htm November Lists], hinango noong 5 Nobyembre 2023. (sa Ingles)</ref> * Buwan ng Akademikong Pagsusulat ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Months}} [[Kategorya:Buwan (panahon)]] d2q57qjeoexfsvpcw2ju76lomn7ikzn 2166434 2166433 2025-06-27T04:02:57Z Jojit fb 38 /* Buong buwan */ 2166434 wikitext text/x-wiki {{calendar|lk=on|show_year=on|float=right|month=november|prevnext=on}} Ang '''Nobyembre''' ay ang ikalabing-isa at panultimong buwan ng taon sa mga [[kalendaryong Huliyano]] at [[Kalendaryong Gregoryano|Gregoryano]]. May 30 araw ito. Noong bandang 750 BK, ikasiyam na buwan ang Nobyembre sa kalendaryo ni [[Romulo]]. Napanatili nito ang pangalan mula sa salitang [[Wikang Latin|Latin]] na ''novem'' (siyam), kahit naidagdag na ang Enero at Pebrero sa kalendaryong Romano. Sa Timog Emispero, huling bahagi ng tagsibol ang Nobyembre; sa Hilagang Emispero, huling bahagi ng taglagas. Sa [[Timog Hating-globo|Timog Emispero]], tumutugma ang Nobyembre sa Mayo ng [[Hilagang Hating-globo|Hilagang Emispero]], at ganoon din sa kabaligtaran. Sa [[Sinaunang Roma]], ginaganap ang ''Ludi Plebeii'' (mga Paligsahan ng mga Karaniwang Mamamayan) mula Nobyembre 4 hanggang 17. Idinaraos ang ''Epulum Jovis'' (Piging para kay [[Jupiter (god)|Jupiter]]) tuwing Nobyembre 13, habang sinisimulan ang mga pagdiriwang ng ''Brumalia'' (Kapistahan ng Taglamig) tuwing Nobyembre 24. Hindi tumutugma ang mga petsang ito sa modernong kalendaryong Gregoryano. Tinutukoy ng mga Anglo-Sahon ang buwang ito bilang Blōtmōnaþ (Buwan ng Hain). Sa Kalendaryong Republikano ng [[Pransiya]], saklaw ng Nobyembre ang mga buwang Brumaire (maulap o hamog na buwan) at Frimaire (buwan ng lamig). == Astrolohiya == Sa [[Astrolohiya|astrolohiyang]] Kanluranin, ang mga tandang [[sodyak]] na kaugnay ng Nobyembre: [[Scorpio]] (Oktubre 23 – Nobyembre 21) at [[Sagittarius (astrolohiya)|Sagittarius]] (Nobyembre 22 – Disyembre 21).<ref>Dumaan ang [[Daigdig]] sa pinagtagpuan ng mga simbolo noong 20:39 UT/GMT Nobyembre 21, 2020, at muling dadaan dito sa 02:33 UT/GMT Nobyembre 22, 2021.</ref><ref name="astrology">{{citation |title=Astrology Calendar |url=https://www.yourzodiacsign.com/calendar/ |website=yourzodiacsign}}. Mga tanda sa UT/GMT para sa 1950–2030. (sa Ingles)</ref> == Mga simbolo == Ang batong kapanganakan para sa Nobyembre ay ang ''topas'' (lalo na ang dilaw) na sumasagisag sa pagkakaibigan, at ang ''sitrine''. Ang bulaklak ng kapanganakan nito ay ang ''chrysanthemum'' o [[Mansanilya (krisantemo)|mansanilya]].<ref>{{cite web |title=SHGresources.com |url=http://www.shgresources.com/gems/birthflowers/ |url-status=dead |archive-url=https://archive.today/20120911093344/http://www.shgresources.com/gems/birthflowers/ |archive-date=2012-09-11 |publisher=SHGresources.com |language=en |accessdate=2012-12-11}}</ref> == Mga pagdiriwang == ''Ang talaang ito ay hindi nangangahulugang may katayuang opisyal o pagdiriwang pangkalahatan.'' [[Talaksan:Meis,_San_Salvador_13-01b,_cemiterio.jpg|thumb|Mga iba't-ibang uri ng bulaklak sa iba't-ibang uri ng libingan na nakalagay upang magpakita ng pagmamahal, pagrespeto at pag-alala sa mga yumaong kamag-anak o kaibigan. Isang tagpo ito sa Undas, ang pag-alala sa mga namatay tuwing Nobyembre 1.]] === Buong buwan === * Sa tradisyong Katoliko, ang Nobyembre ay ang buwan para sa pagdarasal sa mga Banal na Kaluluwa sa Purgatoryo. Pinapanitili minsan ang isang Talaang Nobyembre o Talaang Namatay ng Nobyembre para sa layuning ito.<ref>Jesuit Institute, [https://jesuitinstitute.org/Pages/Liturgy/NovemberLists.htm November Lists], hinango noong 5 Nobyembre 2023. (sa Ingles)</ref> * Buwan ng Akademikong Pagsusulat * Buwan ng Kamalayan sa [[Kanser sa baga|Kanser sa Baga]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Months}} [[Kategorya:Buwan (panahon)]] nd0774xn4c70dq2agacr7t4xntkb5ba 2166435 2166434 2025-06-27T04:06:00Z Jojit fb 38 /* Mga pagdiriwang */ 2166435 wikitext text/x-wiki {{calendar|lk=on|show_year=on|float=right|month=november|prevnext=on}} Ang '''Nobyembre''' ay ang ikalabing-isa at panultimong buwan ng taon sa mga [[kalendaryong Huliyano]] at [[Kalendaryong Gregoryano|Gregoryano]]. May 30 araw ito. Noong bandang 750 BK, ikasiyam na buwan ang Nobyembre sa kalendaryo ni [[Romulo]]. Napanatili nito ang pangalan mula sa salitang [[Wikang Latin|Latin]] na ''novem'' (siyam), kahit naidagdag na ang Enero at Pebrero sa kalendaryong Romano. Sa Timog Emispero, huling bahagi ng tagsibol ang Nobyembre; sa Hilagang Emispero, huling bahagi ng taglagas. Sa [[Timog Hating-globo|Timog Emispero]], tumutugma ang Nobyembre sa Mayo ng [[Hilagang Hating-globo|Hilagang Emispero]], at ganoon din sa kabaligtaran. Sa [[Sinaunang Roma]], ginaganap ang ''Ludi Plebeii'' (mga Paligsahan ng mga Karaniwang Mamamayan) mula Nobyembre 4 hanggang 17. Idinaraos ang ''Epulum Jovis'' (Piging para kay [[Jupiter (god)|Jupiter]]) tuwing Nobyembre 13, habang sinisimulan ang mga pagdiriwang ng ''Brumalia'' (Kapistahan ng Taglamig) tuwing Nobyembre 24. Hindi tumutugma ang mga petsang ito sa modernong kalendaryong Gregoryano. Tinutukoy ng mga Anglo-Sahon ang buwang ito bilang Blōtmōnaþ (Buwan ng Hain). Sa Kalendaryong Republikano ng [[Pransiya]], saklaw ng Nobyembre ang mga buwang Brumaire (maulap o hamog na buwan) at Frimaire (buwan ng lamig). == Astrolohiya == Sa [[Astrolohiya|astrolohiyang]] Kanluranin, ang mga tandang [[sodyak]] na kaugnay ng Nobyembre: [[Scorpio]] (Oktubre 23 – Nobyembre 21) at [[Sagittarius (astrolohiya)|Sagittarius]] (Nobyembre 22 – Disyembre 21).<ref>Dumaan ang [[Daigdig]] sa pinagtagpuan ng mga simbolo noong 20:39 UT/GMT Nobyembre 21, 2020, at muling dadaan dito sa 02:33 UT/GMT Nobyembre 22, 2021.</ref><ref name="astrology">{{citation |title=Astrology Calendar |url=https://www.yourzodiacsign.com/calendar/ |website=yourzodiacsign}}. Mga tanda sa UT/GMT para sa 1950–2030. (sa Ingles)</ref> == Mga simbolo == Ang batong kapanganakan para sa Nobyembre ay ang ''topas'' (lalo na ang dilaw) na sumasagisag sa pagkakaibigan, at ang ''sitrine''. Ang bulaklak ng kapanganakan nito ay ang ''chrysanthemum'' o [[Mansanilya (krisantemo)|mansanilya]].<ref>{{cite web |title=SHGresources.com |url=http://www.shgresources.com/gems/birthflowers/ |url-status=dead |archive-url=https://archive.today/20120911093344/http://www.shgresources.com/gems/birthflowers/ |archive-date=2012-09-11 |publisher=SHGresources.com |language=en |accessdate=2012-12-11}}</ref> == Mga pagdiriwang == ''Ang talaang ito ay hindi nangangahulugang may katayuang opisyal o pagdiriwang pangkalahatan.'' [[Talaksan:Meis,_San_Salvador_13-01b,_cemiterio.jpg|thumb|Mga iba't-ibang uri ng bulaklak sa iba't-ibang uri ng libingan na nakalagay upang magpakita ng pagmamahal, pagrespeto at pag-alala sa mga yumaong kamag-anak o kaibigan. Isang tagpo ito sa Undas, ang pag-alala sa mga namatay tuwing Nobyembre 1.]] === Buong buwan === * Sa tradisyong Katoliko, ang Nobyembre ay ang buwan para sa pagdarasal sa mga Banal na Kaluluwa sa Purgatoryo. Pinapanitili minsan ang isang Talaang Nobyembre o Talaang Namatay ng Nobyembre para sa layuning ito.<ref>Jesuit Institute, [https://jesuitinstitute.org/Pages/Liturgy/NovemberLists.htm November Lists], hinango noong 5 Nobyembre 2023. (sa Ingles)</ref> * Buwan ng Akademikong Pagsusulat * Buwan ng Kamalayan sa [[Kanser sa baga|Kanser sa Baga]] === Nalilipat === * Pandaigdigang Araw ng Mitzvah<ref>{{cite web |title=Home - Mitzvah Day |url=https://manseper.blogspot.com/}} (sa Ingles)</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Months}} [[Kategorya:Buwan (panahon)]] e0979x8up3ive63yfrbaghaealvpnf7 2166436 2166435 2025-06-27T04:10:59Z Jojit fb 38 /* Nalilipat */ 2166436 wikitext text/x-wiki {{calendar|lk=on|show_year=on|float=right|month=november|prevnext=on}} Ang '''Nobyembre''' ay ang ikalabing-isa at panultimong buwan ng taon sa mga [[kalendaryong Huliyano]] at [[Kalendaryong Gregoryano|Gregoryano]]. May 30 araw ito. Noong bandang 750 BK, ikasiyam na buwan ang Nobyembre sa kalendaryo ni [[Romulo]]. Napanatili nito ang pangalan mula sa salitang [[Wikang Latin|Latin]] na ''novem'' (siyam), kahit naidagdag na ang Enero at Pebrero sa kalendaryong Romano. Sa Timog Emispero, huling bahagi ng tagsibol ang Nobyembre; sa Hilagang Emispero, huling bahagi ng taglagas. Sa [[Timog Hating-globo|Timog Emispero]], tumutugma ang Nobyembre sa Mayo ng [[Hilagang Hating-globo|Hilagang Emispero]], at ganoon din sa kabaligtaran. Sa [[Sinaunang Roma]], ginaganap ang ''Ludi Plebeii'' (mga Paligsahan ng mga Karaniwang Mamamayan) mula Nobyembre 4 hanggang 17. Idinaraos ang ''Epulum Jovis'' (Piging para kay [[Jupiter (god)|Jupiter]]) tuwing Nobyembre 13, habang sinisimulan ang mga pagdiriwang ng ''Brumalia'' (Kapistahan ng Taglamig) tuwing Nobyembre 24. Hindi tumutugma ang mga petsang ito sa modernong kalendaryong Gregoryano. Tinutukoy ng mga Anglo-Sahon ang buwang ito bilang Blōtmōnaþ (Buwan ng Hain). Sa Kalendaryong Republikano ng [[Pransiya]], saklaw ng Nobyembre ang mga buwang Brumaire (maulap o hamog na buwan) at Frimaire (buwan ng lamig). == Astrolohiya == Sa [[Astrolohiya|astrolohiyang]] Kanluranin, ang mga tandang [[sodyak]] na kaugnay ng Nobyembre: [[Scorpio]] (Oktubre 23 – Nobyembre 21) at [[Sagittarius (astrolohiya)|Sagittarius]] (Nobyembre 22 – Disyembre 21).<ref>Dumaan ang [[Daigdig]] sa pinagtagpuan ng mga simbolo noong 20:39 UT/GMT Nobyembre 21, 2020, at muling dadaan dito sa 02:33 UT/GMT Nobyembre 22, 2021.</ref><ref name="astrology">{{citation |title=Astrology Calendar |url=https://www.yourzodiacsign.com/calendar/ |website=yourzodiacsign}}. Mga tanda sa UT/GMT para sa 1950–2030. (sa Ingles)</ref> == Mga simbolo == Ang batong kapanganakan para sa Nobyembre ay ang ''topas'' (lalo na ang dilaw) na sumasagisag sa pagkakaibigan, at ang ''sitrine''. Ang bulaklak ng kapanganakan nito ay ang ''chrysanthemum'' o [[Mansanilya (krisantemo)|mansanilya]].<ref>{{cite web |title=SHGresources.com |url=http://www.shgresources.com/gems/birthflowers/ |url-status=dead |archive-url=https://archive.today/20120911093344/http://www.shgresources.com/gems/birthflowers/ |archive-date=2012-09-11 |publisher=SHGresources.com |language=en |accessdate=2012-12-11}}</ref> == Mga pagdiriwang == ''Ang talaang ito ay hindi nangangahulugang may katayuang opisyal o pagdiriwang pangkalahatan.'' [[Talaksan:Meis,_San_Salvador_13-01b,_cemiterio.jpg|thumb|Mga iba't-ibang uri ng bulaklak sa iba't-ibang uri ng libingan na nakalagay upang magpakita ng pagmamahal, pagrespeto at pag-alala sa mga yumaong kamag-anak o kaibigan. Isang tagpo ito sa Undas, ang pag-alala sa mga namatay tuwing Nobyembre 1.]] === Buong buwan === * Sa tradisyong Katoliko, ang Nobyembre ay ang buwan para sa pagdarasal sa mga Banal na Kaluluwa sa Purgatoryo. Pinapanitili minsan ang isang Talaang Nobyembre o Talaang Namatay ng Nobyembre para sa layuning ito.<ref>Jesuit Institute, [https://jesuitinstitute.org/Pages/Liturgy/NovemberLists.htm November Lists], hinango noong 5 Nobyembre 2023. (sa Ingles)</ref> * Buwan ng Akademikong Pagsusulat * Buwan ng Kamalayan sa [[Kanser sa baga|Kanser sa Baga]] === Nalilipat === * Pandaigdigang Araw ng Mitzvah<ref>{{cite web |title=Home - Mitzvah Day |url=https://manseper.blogspot.com/}} (sa Ingles)</ref> '''Unang Linggo''' * Katapusan ng ''[[daylight saving time]]'' ([[Estados Unidos]] at [[Canada]]) ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Months}} [[Kategorya:Buwan (panahon)]] igvxzwzrj53ktkhwajfrulp6y76176b 2166437 2166436 2025-06-27T04:11:53Z Jojit fb 38 /* Nalilipat */ 2166437 wikitext text/x-wiki {{calendar|lk=on|show_year=on|float=right|month=november|prevnext=on}} Ang '''Nobyembre''' ay ang ikalabing-isa at panultimong buwan ng taon sa mga [[kalendaryong Huliyano]] at [[Kalendaryong Gregoryano|Gregoryano]]. May 30 araw ito. Noong bandang 750 BK, ikasiyam na buwan ang Nobyembre sa kalendaryo ni [[Romulo]]. Napanatili nito ang pangalan mula sa salitang [[Wikang Latin|Latin]] na ''novem'' (siyam), kahit naidagdag na ang Enero at Pebrero sa kalendaryong Romano. Sa Timog Emispero, huling bahagi ng tagsibol ang Nobyembre; sa Hilagang Emispero, huling bahagi ng taglagas. Sa [[Timog Hating-globo|Timog Emispero]], tumutugma ang Nobyembre sa Mayo ng [[Hilagang Hating-globo|Hilagang Emispero]], at ganoon din sa kabaligtaran. Sa [[Sinaunang Roma]], ginaganap ang ''Ludi Plebeii'' (mga Paligsahan ng mga Karaniwang Mamamayan) mula Nobyembre 4 hanggang 17. Idinaraos ang ''Epulum Jovis'' (Piging para kay [[Jupiter (god)|Jupiter]]) tuwing Nobyembre 13, habang sinisimulan ang mga pagdiriwang ng ''Brumalia'' (Kapistahan ng Taglamig) tuwing Nobyembre 24. Hindi tumutugma ang mga petsang ito sa modernong kalendaryong Gregoryano. Tinutukoy ng mga Anglo-Sahon ang buwang ito bilang Blōtmōnaþ (Buwan ng Hain). Sa Kalendaryong Republikano ng [[Pransiya]], saklaw ng Nobyembre ang mga buwang Brumaire (maulap o hamog na buwan) at Frimaire (buwan ng lamig). == Astrolohiya == Sa [[Astrolohiya|astrolohiyang]] Kanluranin, ang mga tandang [[sodyak]] na kaugnay ng Nobyembre: [[Scorpio]] (Oktubre 23 – Nobyembre 21) at [[Sagittarius (astrolohiya)|Sagittarius]] (Nobyembre 22 – Disyembre 21).<ref>Dumaan ang [[Daigdig]] sa pinagtagpuan ng mga simbolo noong 20:39 UT/GMT Nobyembre 21, 2020, at muling dadaan dito sa 02:33 UT/GMT Nobyembre 22, 2021.</ref><ref name="astrology">{{citation |title=Astrology Calendar |url=https://www.yourzodiacsign.com/calendar/ |website=yourzodiacsign}}. Mga tanda sa UT/GMT para sa 1950–2030. (sa Ingles)</ref> == Mga simbolo == Ang batong kapanganakan para sa Nobyembre ay ang ''topas'' (lalo na ang dilaw) na sumasagisag sa pagkakaibigan, at ang ''sitrine''. Ang bulaklak ng kapanganakan nito ay ang ''chrysanthemum'' o [[Mansanilya (krisantemo)|mansanilya]].<ref>{{cite web |title=SHGresources.com |url=http://www.shgresources.com/gems/birthflowers/ |url-status=dead |archive-url=https://archive.today/20120911093344/http://www.shgresources.com/gems/birthflowers/ |archive-date=2012-09-11 |publisher=SHGresources.com |language=en |accessdate=2012-12-11}}</ref> == Mga pagdiriwang == ''Ang talaang ito ay hindi nangangahulugang may katayuang opisyal o pagdiriwang pangkalahatan.'' [[Talaksan:Meis,_San_Salvador_13-01b,_cemiterio.jpg|thumb|Mga iba't-ibang uri ng bulaklak sa iba't-ibang uri ng libingan na nakalagay upang magpakita ng pagmamahal, pagrespeto at pag-alala sa mga yumaong kamag-anak o kaibigan. Isang tagpo ito sa Undas, ang pag-alala sa mga namatay tuwing Nobyembre 1.]] === Buong buwan === * Sa tradisyong Katoliko, ang Nobyembre ay ang buwan para sa pagdarasal sa mga Banal na Kaluluwa sa Purgatoryo. Pinapanitili minsan ang isang Talaang Nobyembre o Talaang Namatay ng Nobyembre para sa layuning ito.<ref>Jesuit Institute, [https://jesuitinstitute.org/Pages/Liturgy/NovemberLists.htm November Lists], hinango noong 5 Nobyembre 2023. (sa Ingles)</ref> * Buwan ng Akademikong Pagsusulat * Buwan ng Kamalayan sa [[Kanser sa baga|Kanser sa Baga]] === Nalilipat === * Pandaigdigang Araw ng Mitzvah<ref>{{cite web |title=Home - Mitzvah Day |url=https://manseper.blogspot.com/}} (sa Ingles)</ref> '''Unang Linggo''' * Katapusan ng ''[[daylight saving time]]'' (DST, {{lit|oras na nakapagtitipid ng liwanag ng araw}}) ([[Estados Unidos]] at [[Canada]]) ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Months}} [[Kategorya:Buwan (panahon)]] 8japs9vkrjhu7uog241ry30w3ptc14r 2166438 2166437 2025-06-27T04:19:37Z Jojit fb 38 /* Nalilipat */ 2166438 wikitext text/x-wiki {{calendar|lk=on|show_year=on|float=right|month=november|prevnext=on}} Ang '''Nobyembre''' ay ang ikalabing-isa at panultimong buwan ng taon sa mga [[kalendaryong Huliyano]] at [[Kalendaryong Gregoryano|Gregoryano]]. May 30 araw ito. Noong bandang 750 BK, ikasiyam na buwan ang Nobyembre sa kalendaryo ni [[Romulo]]. Napanatili nito ang pangalan mula sa salitang [[Wikang Latin|Latin]] na ''novem'' (siyam), kahit naidagdag na ang Enero at Pebrero sa kalendaryong Romano. Sa Timog Emispero, huling bahagi ng tagsibol ang Nobyembre; sa Hilagang Emispero, huling bahagi ng taglagas. Sa [[Timog Hating-globo|Timog Emispero]], tumutugma ang Nobyembre sa Mayo ng [[Hilagang Hating-globo|Hilagang Emispero]], at ganoon din sa kabaligtaran. Sa [[Sinaunang Roma]], ginaganap ang ''Ludi Plebeii'' (mga Paligsahan ng mga Karaniwang Mamamayan) mula Nobyembre 4 hanggang 17. Idinaraos ang ''Epulum Jovis'' (Piging para kay [[Jupiter (god)|Jupiter]]) tuwing Nobyembre 13, habang sinisimulan ang mga pagdiriwang ng ''Brumalia'' (Kapistahan ng Taglamig) tuwing Nobyembre 24. Hindi tumutugma ang mga petsang ito sa modernong kalendaryong Gregoryano. Tinutukoy ng mga Anglo-Sahon ang buwang ito bilang Blōtmōnaþ (Buwan ng Hain). Sa Kalendaryong Republikano ng [[Pransiya]], saklaw ng Nobyembre ang mga buwang Brumaire (maulap o hamog na buwan) at Frimaire (buwan ng lamig). == Astrolohiya == Sa [[Astrolohiya|astrolohiyang]] Kanluranin, ang mga tandang [[sodyak]] na kaugnay ng Nobyembre: [[Scorpio]] (Oktubre 23 – Nobyembre 21) at [[Sagittarius (astrolohiya)|Sagittarius]] (Nobyembre 22 – Disyembre 21).<ref>Dumaan ang [[Daigdig]] sa pinagtagpuan ng mga simbolo noong 20:39 UT/GMT Nobyembre 21, 2020, at muling dadaan dito sa 02:33 UT/GMT Nobyembre 22, 2021.</ref><ref name="astrology">{{citation |title=Astrology Calendar |url=https://www.yourzodiacsign.com/calendar/ |website=yourzodiacsign}}. Mga tanda sa UT/GMT para sa 1950–2030. (sa Ingles)</ref> == Mga simbolo == Ang batong kapanganakan para sa Nobyembre ay ang ''topas'' (lalo na ang dilaw) na sumasagisag sa pagkakaibigan, at ang ''sitrine''. Ang bulaklak ng kapanganakan nito ay ang ''chrysanthemum'' o [[Mansanilya (krisantemo)|mansanilya]].<ref>{{cite web |title=SHGresources.com |url=http://www.shgresources.com/gems/birthflowers/ |url-status=dead |archive-url=https://archive.today/20120911093344/http://www.shgresources.com/gems/birthflowers/ |archive-date=2012-09-11 |publisher=SHGresources.com |language=en |accessdate=2012-12-11}}</ref> == Mga pagdiriwang == ''Ang talaang ito ay hindi nangangahulugang may katayuang opisyal o pagdiriwang pangkalahatan.'' [[Talaksan:Meis,_San_Salvador_13-01b,_cemiterio.jpg|thumb|Mga iba't-ibang uri ng bulaklak sa iba't-ibang uri ng libingan na nakalagay upang magpakita ng pagmamahal, pagrespeto at pag-alala sa mga yumaong kamag-anak o kaibigan. Isang tagpo ito sa Undas, ang pag-alala sa mga namatay tuwing Nobyembre 1.]] === Buong buwan === * Sa tradisyong Katoliko, ang Nobyembre ay ang buwan para sa pagdarasal sa mga Banal na Kaluluwa sa Purgatoryo. Pinapanitili minsan ang isang Talaang Nobyembre o Talaang Namatay ng Nobyembre para sa layuning ito.<ref>Jesuit Institute, [https://jesuitinstitute.org/Pages/Liturgy/NovemberLists.htm November Lists], hinango noong 5 Nobyembre 2023. (sa Ingles)</ref> * Buwan ng Akademikong Pagsusulat * Buwan ng Kamalayan sa [[Kanser sa baga|Kanser sa Baga]] === Nalilipat === * Pandaigdigang Araw ng Mitzvah<ref>{{cite web |title=Home - Mitzvah Day |url=https://manseper.blogspot.com/}} (sa Ingles)</ref> '''Unang Linggo''' Katapusan ng ''[[daylight saving time]]'' (DST, literal na 'oras na nakapagtitipid ng liwanag ng araw') ([[Estados Unidos]] at [[Canada]]) ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Months}} [[Kategorya:Buwan (panahon)]] mkhktro7lv9s9a8xmkv5zhbpg0uamtz 2166439 2166438 2025-06-27T04:20:12Z Jojit fb 38 /* Nalilipat */ 2166439 wikitext text/x-wiki {{calendar|lk=on|show_year=on|float=right|month=november|prevnext=on}} Ang '''Nobyembre''' ay ang ikalabing-isa at panultimong buwan ng taon sa mga [[kalendaryong Huliyano]] at [[Kalendaryong Gregoryano|Gregoryano]]. May 30 araw ito. Noong bandang 750 BK, ikasiyam na buwan ang Nobyembre sa kalendaryo ni [[Romulo]]. Napanatili nito ang pangalan mula sa salitang [[Wikang Latin|Latin]] na ''novem'' (siyam), kahit naidagdag na ang Enero at Pebrero sa kalendaryong Romano. Sa Timog Emispero, huling bahagi ng tagsibol ang Nobyembre; sa Hilagang Emispero, huling bahagi ng taglagas. Sa [[Timog Hating-globo|Timog Emispero]], tumutugma ang Nobyembre sa Mayo ng [[Hilagang Hating-globo|Hilagang Emispero]], at ganoon din sa kabaligtaran. Sa [[Sinaunang Roma]], ginaganap ang ''Ludi Plebeii'' (mga Paligsahan ng mga Karaniwang Mamamayan) mula Nobyembre 4 hanggang 17. Idinaraos ang ''Epulum Jovis'' (Piging para kay [[Jupiter (god)|Jupiter]]) tuwing Nobyembre 13, habang sinisimulan ang mga pagdiriwang ng ''Brumalia'' (Kapistahan ng Taglamig) tuwing Nobyembre 24. Hindi tumutugma ang mga petsang ito sa modernong kalendaryong Gregoryano. Tinutukoy ng mga Anglo-Sahon ang buwang ito bilang Blōtmōnaþ (Buwan ng Hain). Sa Kalendaryong Republikano ng [[Pransiya]], saklaw ng Nobyembre ang mga buwang Brumaire (maulap o hamog na buwan) at Frimaire (buwan ng lamig). == Astrolohiya == Sa [[Astrolohiya|astrolohiyang]] Kanluranin, ang mga tandang [[sodyak]] na kaugnay ng Nobyembre: [[Scorpio]] (Oktubre 23 – Nobyembre 21) at [[Sagittarius (astrolohiya)|Sagittarius]] (Nobyembre 22 – Disyembre 21).<ref>Dumaan ang [[Daigdig]] sa pinagtagpuan ng mga simbolo noong 20:39 UT/GMT Nobyembre 21, 2020, at muling dadaan dito sa 02:33 UT/GMT Nobyembre 22, 2021.</ref><ref name="astrology">{{citation |title=Astrology Calendar |url=https://www.yourzodiacsign.com/calendar/ |website=yourzodiacsign}}. Mga tanda sa UT/GMT para sa 1950–2030. (sa Ingles)</ref> == Mga simbolo == Ang batong kapanganakan para sa Nobyembre ay ang ''topas'' (lalo na ang dilaw) na sumasagisag sa pagkakaibigan, at ang ''sitrine''. Ang bulaklak ng kapanganakan nito ay ang ''chrysanthemum'' o [[Mansanilya (krisantemo)|mansanilya]].<ref>{{cite web |title=SHGresources.com |url=http://www.shgresources.com/gems/birthflowers/ |url-status=dead |archive-url=https://archive.today/20120911093344/http://www.shgresources.com/gems/birthflowers/ |archive-date=2012-09-11 |publisher=SHGresources.com |language=en |accessdate=2012-12-11}}</ref> == Mga pagdiriwang == ''Ang talaang ito ay hindi nangangahulugang may katayuang opisyal o pagdiriwang pangkalahatan.'' [[Talaksan:Meis,_San_Salvador_13-01b,_cemiterio.jpg|thumb|Mga iba't-ibang uri ng bulaklak sa iba't-ibang uri ng libingan na nakalagay upang magpakita ng pagmamahal, pagrespeto at pag-alala sa mga yumaong kamag-anak o kaibigan. Isang tagpo ito sa Undas, ang pag-alala sa mga namatay tuwing Nobyembre 1.]] === Buong buwan === * Sa tradisyong Katoliko, ang Nobyembre ay ang buwan para sa pagdarasal sa mga Banal na Kaluluwa sa Purgatoryo. Pinapanitili minsan ang isang Talaang Nobyembre o Talaang Namatay ng Nobyembre para sa layuning ito.<ref>Jesuit Institute, [https://jesuitinstitute.org/Pages/Liturgy/NovemberLists.htm November Lists], hinango noong 5 Nobyembre 2023. (sa Ingles)</ref> * Buwan ng Akademikong Pagsusulat * Buwan ng Kamalayan sa [[Kanser sa baga|Kanser sa Baga]] === Nalilipat === * Pandaigdigang Araw ng Mitzvah<ref>{{cite web |title=Home - Mitzvah Day |url=https://manseper.blogspot.com/}} (sa Ingles)</ref> '''Unang Linggo''' * Katapusan ng ''[[daylight saving time]]'' (DST, literal na 'oras na nakapagtitipid ng liwanag ng araw') ([[Estados Unidos]] at [[Canada]]) ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Months}} [[Kategorya:Buwan (panahon)]] feeb841pb7q3o7nsgeq0emlvx9j1x8g 2166440 2166439 2025-06-27T04:33:56Z Jojit fb 38 /* Nalilipat */ 2166440 wikitext text/x-wiki {{calendar|lk=on|show_year=on|float=right|month=november|prevnext=on}} Ang '''Nobyembre''' ay ang ikalabing-isa at panultimong buwan ng taon sa mga [[kalendaryong Huliyano]] at [[Kalendaryong Gregoryano|Gregoryano]]. May 30 araw ito. Noong bandang 750 BK, ikasiyam na buwan ang Nobyembre sa kalendaryo ni [[Romulo]]. Napanatili nito ang pangalan mula sa salitang [[Wikang Latin|Latin]] na ''novem'' (siyam), kahit naidagdag na ang Enero at Pebrero sa kalendaryong Romano. Sa Timog Emispero, huling bahagi ng tagsibol ang Nobyembre; sa Hilagang Emispero, huling bahagi ng taglagas. Sa [[Timog Hating-globo|Timog Emispero]], tumutugma ang Nobyembre sa Mayo ng [[Hilagang Hating-globo|Hilagang Emispero]], at ganoon din sa kabaligtaran. Sa [[Sinaunang Roma]], ginaganap ang ''Ludi Plebeii'' (mga Paligsahan ng mga Karaniwang Mamamayan) mula Nobyembre 4 hanggang 17. Idinaraos ang ''Epulum Jovis'' (Piging para kay [[Jupiter (god)|Jupiter]]) tuwing Nobyembre 13, habang sinisimulan ang mga pagdiriwang ng ''Brumalia'' (Kapistahan ng Taglamig) tuwing Nobyembre 24. Hindi tumutugma ang mga petsang ito sa modernong kalendaryong Gregoryano. Tinutukoy ng mga Anglo-Sahon ang buwang ito bilang Blōtmōnaþ (Buwan ng Hain). Sa Kalendaryong Republikano ng [[Pransiya]], saklaw ng Nobyembre ang mga buwang Brumaire (maulap o hamog na buwan) at Frimaire (buwan ng lamig). == Astrolohiya == Sa [[Astrolohiya|astrolohiyang]] Kanluranin, ang mga tandang [[sodyak]] na kaugnay ng Nobyembre: [[Scorpio]] (Oktubre 23 – Nobyembre 21) at [[Sagittarius (astrolohiya)|Sagittarius]] (Nobyembre 22 – Disyembre 21).<ref>Dumaan ang [[Daigdig]] sa pinagtagpuan ng mga simbolo noong 20:39 UT/GMT Nobyembre 21, 2020, at muling dadaan dito sa 02:33 UT/GMT Nobyembre 22, 2021.</ref><ref name="astrology">{{citation |title=Astrology Calendar |url=https://www.yourzodiacsign.com/calendar/ |website=yourzodiacsign}}. Mga tanda sa UT/GMT para sa 1950–2030. (sa Ingles)</ref> == Mga simbolo == Ang batong kapanganakan para sa Nobyembre ay ang ''topas'' (lalo na ang dilaw) na sumasagisag sa pagkakaibigan, at ang ''sitrine''. Ang bulaklak ng kapanganakan nito ay ang ''chrysanthemum'' o [[Mansanilya (krisantemo)|mansanilya]].<ref>{{cite web |title=SHGresources.com |url=http://www.shgresources.com/gems/birthflowers/ |url-status=dead |archive-url=https://archive.today/20120911093344/http://www.shgresources.com/gems/birthflowers/ |archive-date=2012-09-11 |publisher=SHGresources.com |language=en |accessdate=2012-12-11}}</ref> == Mga pagdiriwang == ''Ang talaang ito ay hindi nangangahulugang may katayuang opisyal o pagdiriwang pangkalahatan.'' [[Talaksan:Meis,_San_Salvador_13-01b,_cemiterio.jpg|thumb|Mga iba't-ibang uri ng bulaklak sa iba't-ibang uri ng libingan na nakalagay upang magpakita ng pagmamahal, pagrespeto at pag-alala sa mga yumaong kamag-anak o kaibigan. Isang tagpo ito sa Undas, ang pag-alala sa mga namatay tuwing Nobyembre 1.]] === Buong buwan === * Sa tradisyong Katoliko, ang Nobyembre ay ang buwan para sa pagdarasal sa mga Banal na Kaluluwa sa Purgatoryo. Pinapanitili minsan ang isang Talaang Nobyembre o Talaang Namatay ng Nobyembre para sa layuning ito.<ref>Jesuit Institute, [https://jesuitinstitute.org/Pages/Liturgy/NovemberLists.htm November Lists], hinango noong 5 Nobyembre 2023. (sa Ingles)</ref> * Buwan ng Akademikong Pagsusulat * Buwan ng Kamalayan sa [[Kanser sa baga|Kanser sa Baga]] === Nalilipat === * Pandaigdigang Araw ng Mitzvah<ref>{{cite web |title=Home - Mitzvah Day |url=https://manseper.blogspot.com/}} (sa Ingles)</ref> '''Unang Linggo''' * Katapusan ng ''[[daylight saving time]]'' (DST, literal na 'oras na nakapagtitipid ng liwanag ng araw') ([[Estados Unidos]] at [[Canada]]) '''Martes pagkatapos ng unang Lunes''' * Araw ng Halalan (Estados Unidos) ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Months}} [[Kategorya:Buwan (panahon)]] a6p07w50o3i2517ja5bmekcigwb0axy 2166441 2166440 2025-06-27T04:39:14Z Jojit fb 38 /* Nalilipat */ 2166441 wikitext text/x-wiki {{calendar|lk=on|show_year=on|float=right|month=november|prevnext=on}} Ang '''Nobyembre''' ay ang ikalabing-isa at panultimong buwan ng taon sa mga [[kalendaryong Huliyano]] at [[Kalendaryong Gregoryano|Gregoryano]]. May 30 araw ito. Noong bandang 750 BK, ikasiyam na buwan ang Nobyembre sa kalendaryo ni [[Romulo]]. Napanatili nito ang pangalan mula sa salitang [[Wikang Latin|Latin]] na ''novem'' (siyam), kahit naidagdag na ang Enero at Pebrero sa kalendaryong Romano. Sa Timog Emispero, huling bahagi ng tagsibol ang Nobyembre; sa Hilagang Emispero, huling bahagi ng taglagas. Sa [[Timog Hating-globo|Timog Emispero]], tumutugma ang Nobyembre sa Mayo ng [[Hilagang Hating-globo|Hilagang Emispero]], at ganoon din sa kabaligtaran. Sa [[Sinaunang Roma]], ginaganap ang ''Ludi Plebeii'' (mga Paligsahan ng mga Karaniwang Mamamayan) mula Nobyembre 4 hanggang 17. Idinaraos ang ''Epulum Jovis'' (Piging para kay [[Jupiter (god)|Jupiter]]) tuwing Nobyembre 13, habang sinisimulan ang mga pagdiriwang ng ''Brumalia'' (Kapistahan ng Taglamig) tuwing Nobyembre 24. Hindi tumutugma ang mga petsang ito sa modernong kalendaryong Gregoryano. Tinutukoy ng mga Anglo-Sahon ang buwang ito bilang Blōtmōnaþ (Buwan ng Hain). Sa Kalendaryong Republikano ng [[Pransiya]], saklaw ng Nobyembre ang mga buwang Brumaire (maulap o hamog na buwan) at Frimaire (buwan ng lamig). == Astrolohiya == Sa [[Astrolohiya|astrolohiyang]] Kanluranin, ang mga tandang [[sodyak]] na kaugnay ng Nobyembre: [[Scorpio]] (Oktubre 23 – Nobyembre 21) at [[Sagittarius (astrolohiya)|Sagittarius]] (Nobyembre 22 – Disyembre 21).<ref>Dumaan ang [[Daigdig]] sa pinagtagpuan ng mga simbolo noong 20:39 UT/GMT Nobyembre 21, 2020, at muling dadaan dito sa 02:33 UT/GMT Nobyembre 22, 2021.</ref><ref name="astrology">{{citation |title=Astrology Calendar |url=https://www.yourzodiacsign.com/calendar/ |website=yourzodiacsign}}. Mga tanda sa UT/GMT para sa 1950–2030. (sa Ingles)</ref> == Mga simbolo == Ang batong kapanganakan para sa Nobyembre ay ang ''topas'' (lalo na ang dilaw) na sumasagisag sa pagkakaibigan, at ang ''sitrine''. Ang bulaklak ng kapanganakan nito ay ang ''chrysanthemum'' o [[Mansanilya (krisantemo)|mansanilya]].<ref>{{cite web |title=SHGresources.com |url=http://www.shgresources.com/gems/birthflowers/ |url-status=dead |archive-url=https://archive.today/20120911093344/http://www.shgresources.com/gems/birthflowers/ |archive-date=2012-09-11 |publisher=SHGresources.com |language=en |accessdate=2012-12-11}}</ref> == Mga pagdiriwang == ''Ang talaang ito ay hindi nangangahulugang may katayuang opisyal o pagdiriwang pangkalahatan.'' [[Talaksan:Meis,_San_Salvador_13-01b,_cemiterio.jpg|thumb|Mga iba't-ibang uri ng bulaklak sa iba't-ibang uri ng libingan na nakalagay upang magpakita ng pagmamahal, pagrespeto at pag-alala sa mga yumaong kamag-anak o kaibigan. Isang tagpo ito sa Undas, ang pag-alala sa mga namatay tuwing Nobyembre 1.]] === Buong buwan === * Sa tradisyong Katoliko, ang Nobyembre ay ang buwan para sa pagdarasal sa mga Banal na Kaluluwa sa Purgatoryo. Pinapanitili minsan ang isang Talaang Nobyembre o Talaang Namatay ng Nobyembre para sa layuning ito.<ref>Jesuit Institute, [https://jesuitinstitute.org/Pages/Liturgy/NovemberLists.htm November Lists], hinango noong 5 Nobyembre 2023. (sa Ingles)</ref> * Buwan ng Akademikong Pagsusulat * Buwan ng Kamalayan sa [[Kanser sa baga|Kanser sa Baga]] === Nalilipat === * Pandaigdigang Araw ng Mitzvah<ref>{{cite web |title=Home - Mitzvah Day |url=https://manseper.blogspot.com/}} (sa Ingles)</ref> '''Unang Linggo''' * Katapusan ng ''[[daylight saving time]]'' (DST, literal na 'oras na nakapagtitipid ng liwanag ng araw') ([[Estados Unidos]] at [[Canada]]) '''Martes pagkatapos ng unang Lunes''' * Araw ng Halalan (Estados Unidos) '''Ikatlong Huwebes''' * Pandaigdigang Araw ng [[Pilosopiya]] ([[Nagkakaisang Bansa|Mga Bansang Nagkakaisa]]) '''Ikatlong Biyernes''' * Pandaigdigang Araw ng Paninindigan laban sa Pang-aapi ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Months}} [[Kategorya:Buwan (panahon)]] 20lyu1u63ntze7tksv3x2uk3oot1ffx 2166444 2166441 2025-06-27T04:46:10Z Jojit fb 38 /* Nalilipat */ 2166444 wikitext text/x-wiki {{calendar|lk=on|show_year=on|float=right|month=november|prevnext=on}} Ang '''Nobyembre''' ay ang ikalabing-isa at panultimong buwan ng taon sa mga [[kalendaryong Huliyano]] at [[Kalendaryong Gregoryano|Gregoryano]]. May 30 araw ito. Noong bandang 750 BK, ikasiyam na buwan ang Nobyembre sa kalendaryo ni [[Romulo]]. Napanatili nito ang pangalan mula sa salitang [[Wikang Latin|Latin]] na ''novem'' (siyam), kahit naidagdag na ang Enero at Pebrero sa kalendaryong Romano. Sa Timog Emispero, huling bahagi ng tagsibol ang Nobyembre; sa Hilagang Emispero, huling bahagi ng taglagas. Sa [[Timog Hating-globo|Timog Emispero]], tumutugma ang Nobyembre sa Mayo ng [[Hilagang Hating-globo|Hilagang Emispero]], at ganoon din sa kabaligtaran. Sa [[Sinaunang Roma]], ginaganap ang ''Ludi Plebeii'' (mga Paligsahan ng mga Karaniwang Mamamayan) mula Nobyembre 4 hanggang 17. Idinaraos ang ''Epulum Jovis'' (Piging para kay [[Jupiter (god)|Jupiter]]) tuwing Nobyembre 13, habang sinisimulan ang mga pagdiriwang ng ''Brumalia'' (Kapistahan ng Taglamig) tuwing Nobyembre 24. Hindi tumutugma ang mga petsang ito sa modernong kalendaryong Gregoryano. Tinutukoy ng mga Anglo-Sahon ang buwang ito bilang Blōtmōnaþ (Buwan ng Hain). Sa Kalendaryong Republikano ng [[Pransiya]], saklaw ng Nobyembre ang mga buwang Brumaire (maulap o hamog na buwan) at Frimaire (buwan ng lamig). == Astrolohiya == Sa [[Astrolohiya|astrolohiyang]] Kanluranin, ang mga tandang [[sodyak]] na kaugnay ng Nobyembre: [[Scorpio]] (Oktubre 23 – Nobyembre 21) at [[Sagittarius (astrolohiya)|Sagittarius]] (Nobyembre 22 – Disyembre 21).<ref>Dumaan ang [[Daigdig]] sa pinagtagpuan ng mga simbolo noong 20:39 UT/GMT Nobyembre 21, 2020, at muling dadaan dito sa 02:33 UT/GMT Nobyembre 22, 2021.</ref><ref name="astrology">{{citation |title=Astrology Calendar |url=https://www.yourzodiacsign.com/calendar/ |website=yourzodiacsign}}. Mga tanda sa UT/GMT para sa 1950–2030. (sa Ingles)</ref> == Mga simbolo == Ang batong kapanganakan para sa Nobyembre ay ang ''topas'' (lalo na ang dilaw) na sumasagisag sa pagkakaibigan, at ang ''sitrine''. Ang bulaklak ng kapanganakan nito ay ang ''chrysanthemum'' o [[Mansanilya (krisantemo)|mansanilya]].<ref>{{cite web |title=SHGresources.com |url=http://www.shgresources.com/gems/birthflowers/ |url-status=dead |archive-url=https://archive.today/20120911093344/http://www.shgresources.com/gems/birthflowers/ |archive-date=2012-09-11 |publisher=SHGresources.com |language=en |accessdate=2012-12-11}}</ref> == Mga pagdiriwang == ''Ang talaang ito ay hindi nangangahulugang may katayuang opisyal o pagdiriwang pangkalahatan.'' [[Talaksan:Meis,_San_Salvador_13-01b,_cemiterio.jpg|thumb|Mga iba't-ibang uri ng bulaklak sa iba't-ibang uri ng libingan na nakalagay upang magpakita ng pagmamahal, pagrespeto at pag-alala sa mga yumaong kamag-anak o kaibigan. Isang tagpo ito sa Undas, ang pag-alala sa mga namatay tuwing Nobyembre 1.]] === Buong buwan === * Sa tradisyong Katoliko, ang Nobyembre ay ang buwan para sa pagdarasal sa mga Banal na Kaluluwa sa Purgatoryo. Pinapanitili minsan ang isang Talaang Nobyembre o Talaang Namatay ng Nobyembre para sa layuning ito.<ref>Jesuit Institute, [https://jesuitinstitute.org/Pages/Liturgy/NovemberLists.htm November Lists], hinango noong 5 Nobyembre 2023. (sa Ingles)</ref> * Buwan ng Akademikong Pagsusulat * Buwan ng Kamalayan sa [[Kanser sa baga|Kanser sa Baga]] === Nalilipat === * Pandaigdigang Araw ng Mitzvah<ref>{{cite web |title=Home - Mitzvah Day |url=https://manseper.blogspot.com/}} (sa Ingles)</ref> '''Unang Linggo''' * Katapusan ng ''[[daylight saving time]]'' (DST, literal na 'oras na nakapagtitipid ng liwanag ng araw') ([[Estados Unidos]] at [[Canada]]) '''Martes pagkatapos ng unang Lunes''' * Araw ng Halalan (Estados Unidos) '''Ikatlong Huwebes''' * Pandaigdigang Araw ng [[Pilosopiya]] ([[Nagkakaisang Bansa|Mga Bansang Nagkakaisa]]) '''Ikatlong Biyernes''' * Pandaigdigang Araw ng Paninindigan laban sa Pang-aapi '''Huling Miyerkules''' * [[Araw ng Pasasalamat|Pagpapasalamat]] ([[Pulo ng Norfolk]], [[Australya]]) '''Ikaapat na Huwebes''' * [[Araw ng Pasasalamat|Pagpapasalamat]] (Estados Unidos) '''Araw pagkatapos ng ikaapat ng Huwebes''' * Itim na Biyernes (Estados Unidos) ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Months}} [[Kategorya:Buwan (panahon)]] khm8eelevybsigfvuy4gtsbubo3yz5b 0 3157 2166412 2166340 2025-06-27T03:25:52Z Maninipnay 140039 /* Palabuuan ng Tagalog */ inayos ang seskyon 2166412 wikitext text/x-wiki Ang '''palabuuan''' o '''morpolohiya''' ay ang sangay ng [[linggwistika]] na nag-aaral ng morpema o multuran<ref>{{Maugnayin|multuran}}</ref> (''morpheme''). Pinag-aaralan dito ang sistema ng pagsasalansan ng mga morpema upang makabuo ng salita na may payak o kumplikadong kahulugan. Ang mga morpema ay maaaring isang buong salita, panlapi, artikulo, o metalinggwistikal na yunit ng kahulugan tulad ng intonasyon at ''stress'' o diin. == Kayarian ng salita == Sa [[Tagalog]], may apat na kayarian ng mga salita. Ito ang mga sumusunod: # payak - salitang-ugatin # maylapi - salitang-ugat at may panlapi # inuulit - kapag ang salitang-ugat ay inuulit # tambalang-salita - dalawang magkaibang salitang pinagsama upang makabuo ng bagong kahulugan. === Salitang Payak === Tumutukoy ang mga '''salitang payak''' sa mga salitang hindi nagtataglay ng [[panlapi]] (kung mayroon man, mga [[panlaping patay]] o kakambal na ibang salita; alalaong baga’y, nagsasarili lamang ang salita. Ilang halimbawa nito ay ''ganda'', ''samyo'', ''higanti'' atpb. Sa katiwalasan, hindi lahat ng itinuturing na [[salitang-ugat]] ay mga panlapi. Bagkus, kung nagtataglay ng sariling diwa o tungkulin sa [[pangunugsap]] ang buong salitang-ugat, tulad ng ''kaluluwa'', ''kapuwa'', ''katawan'', ay itinuturing silang salitang-ugat, kahi’t nagtataglay ng mga panlapi ang mga salitang nabanggit.<ref>{{cite book |last=Santos |first=Lope K. |date=2019 |title=Balarilà ng Wikang Pambansá |url=https://archive.org/details/balarila-ng-wikang-pambansa-1|location= |publisher=Komisyon sa Wikang Filipino}}</ref><ref name=":0">{{Cite book |last=Santiago |first=Alfonso O. |title=Makabagong Balarilang Filipino |last2=Tiangco |first2=Norma G. |publisher=Rex Book Store |year=2003}}</ref> === May-lapi === Tumutukoy sa mga salitang kinakabitan ng [[panlapi]]. === Inuulit === Mga salita, kung saan inuulit ang isang bahagi o buo ng payak nitong anyo. Halimbawa, ''araw-araw'', ''aawit'', ''giginhawa'' === Tambalan === Tumutukoy sila sa dalawang salitang pinagsama upang makabuo ng isa pang salita. ==== Mga halimbawa ng tambalang salita at mga kahulugan nito ==== # Taingang-kawali- taong nagbibingi-bingihan # Ingat-yaman - tresyurera o tresyurero, tagapag-ingat ng salapi o ari-arian ng isang tao o organisasyon # Matapobre - mapagmataas, malupit, mapangmata sa mga mahihirap # Patay-gutom - timawa, palaging gutom, matakaw # Hampaslupa - mahirap, pobre, pulubi # Akyat-bahay - magnanakaw, mang-uumit sa bahay ng iba # Boses-palaka - pangit kumanta, sintunado o wala sa tono # Ningas-kugon - sinisimulan ang isang Gawain ngunit hindi tinatapos # Nakaw-tingin - pag-sulyap sa isang tao na hindi niya nalalaman # Agaw-pansin - madaling makakuha ng pansin o atensiyon, takaw-pansin, agaw-eksena # Sirang-plaka - paulit-ulit ang sinasabi # Takip-silim - mag-gagabi, pagitan ng hapon at gabi # Bukang-liwayway - mag-uumaga, pagitan ng ng umaga at madaling-araw # Madaling-araw - pagitan ng hatinggabi at bukang-liwayway # Hatinggabi - eksaktong alas dose ng gabi, pagitan ng gabi at madaling-araw # Tanghaling-tapat - eksaktong alas dose ng umaga, pagitan ng umaga at hapon # Balat-sibuyas - maramdamin, madaling masaktan # Likas-yaman - pinagkukunang yaman na nanggagaling sa kalikasan # Tubig-alat - [[tubig]] na nanggagaling sa dagat o karagatan # Tubig-tabang - tubig na nanggagaling sa mga [[ilog]], [[lawa]] at ibang maliit na bahagi ng tubig # Hanap-buhay - trabahong kailangan ng mga tao. [[Kategorya:Lingguwistika]] == Sanggunian == <references /> {{Stub|Wika}} cjs5yd915q42jmbbock3owinlvu849t 0 3250 2166370 2163072 2025-06-26T14:50:02Z 58.69.105.130 2166370 wikitext text/x-wiki ==Heograpiya== Matatagpuan ang Kabikulan sa pinakatimog na dulo ng [[Luzon]], ang pinakamalaking pulo sa kapuluan ng Pilipinas. Ang kabuuang sukat ng lupa ng rehiyon ay nasa {{convert|18054.3|km2|sqmi|abbr=on}},<ref>The total land area is derived from the summation of provincial areas from the table below</ref> na 5.9% ng kabuuang sukat ng lupa ng buong bansa. Nasa 69.3% ng kabuuang lupa ay maaaring tirahan samantalang ang nalalabing 30.7% ay binubuo ng mga kagubatan.<ref name="DOA">[http://bicol.da.gov.ph/Statistics/regional_profile.html "Overview of Bicol Region"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100416052024/http://bicol.da.gov.ph/Statistics/regional_profile.html |date=2010-04-16 }}. Department of Agriculture Web Site; retrieved 22 May 2012.</ref> Naghahanggan ang rehiyon sa [[Look ng Lamon]] sa hilaga, sa [[Dagat Pasipiko]] sa silangan, sa [[Dagat Sibuyan]] at [[Golpo ng Lagay]] sa kanluran. Ang pinakahilagang lalawigan ng rehiyon, ang [[Camarines Norte]], ay naghahanggan sa hilaga sa lalawigan ng [[lalawigan ng Quezon|Quezon]], na nag-uugnay sa rehiyon sa ibang bahagi ng Luzon.<ref name="DOA"/> Ang mga lalawigan na bumubuo sa rehiyon ay ang mga sumusunod: * [[Albay]] - [[Wikang Albay Bikol|Albay Bikol]] * [[Camarines Norte]] - [[Wikang Tagalog|Tagalog]] * [[Camarines Sur]] - [[Wikang Gitnang Bikol|Gitnang Bikol]] * [[Catanduanes]] - [[Wikang Gitnang Bikol|Gitnang Bikol]] * [[Masbate]] - [[Wikang Masbatenyo|Masbatenyo]]/[[Bisakol]] * [[Sorsogon]] - [[Bisakol]] Ang Rehiyon V ay isang [[tangway]]. Makikita sa mapa na halos napapalibutan ito ng tubig. Dahil dito, ang mga pamayanang malapit sa tubig ay umaasa nang malaki sa pangingisda. May mga yamang mineral din ang rehiyong ito. Ang paracale sa Camarines Norte ay pangunahing tagapagmina ng ginto at tanso. Minimina rin sa ibang bahagi ng rehiyon ang [[marmol]], [[pilak]], [[bakal]], [[karbon]], [[chromite]], [[manganese]] at [[abaka]]. Mayaman din ito sa mga magagandang tanawin tulad ng [[Bulkang Mayon]] ng Albay. ==Kasaysayan== [[File:Naga City, Camarines Sur 1845.jpg|left|thumb|263x263px|Nueva Cáceres 1854, makabagong [[Naga, Camarines Sur]]]] Ang rehiyon ng Bicol ay kilala bilang ''[[Ibalong]]'', na may iba't ibang interpretasyon na maaaring magmula sa ''ibalio'', na nangangahulugang "dalhin sa kabilang panig"; ibalon, na nangangahulugang "mga tao mula sa kabilang panig" o "mga tao na magiliw at nagbibigay ng mga regalo sa mga bisita upang ipabalik sa kanilang mga tahanan"; o bilang isang pagbabago ng ''Gibal-ong'', isang [[sitio]] ng [[Magallanes, Sorsogon]] kung saan unang dumating ang mga Kastila noong 1567. Ang [[Ilog Bicol]] ay unang binanggit sa mga dokumentong Kastila noong 1572. Tinawag din ang rehiyon bilang ''Los Camarines'' matapos ang mga kubo na natagpuan ng mga Kastila sa [[Camalig, Albay]]. Walang mga fossil ng prehistorikong hayop na natagpuan sa Bicol at ang kasaysayan ng mga unang nanirahan dito ay nananatiling hindi tiyak. Ang mga [[Aeta]] mula sa [[Camarines Sur]] hanggang [[Sorsogon]] ay nagmumungkahi na may mga katutubong nanirahan dito noon pa man, ngunit ang pinakamaagang ebidensya ay mula sa buhay noong kalagitnaan hanggang huling bahagi ng Neolitiko.<ref>{{Cite web |last=Refraccion |first=Mara Angelica |date=June 28, 2011 |title=Bicol (Pre Colonial History) |url=http://maraangelica.blogspot.com/ |access-date=March 11, 2016 |website=maraangelica.blogspot.com}}</ref> Ang sistema ng ''[[barangay]]'' (bayan) ay umiiral na noong 1569. Walang mga tala na nagpapakita ng pagkakaroon ng pamamahala ng Islam o anumang awtoridad na lumampas sa datu (pinuno). Ang pamumuno bago ang kolonisasyon ay nakabatay sa lakas, tapang, at talino. Ang mga katutubo ay tila hindi makialam sa politika. Kaya, ang impluwensya ng datu ay pinakamahalaga sa panahon ng mga krisis tulad ng digmaan. Sa ibang pagkakataon, ang maagang lipunang Bicol ay nanatiling nakasentro sa pamilya, at ang pinuno ay ang pinuno ng pamilya. Ang impluwensiya ng mga Kastila sa Bicol ay pangunahing dulot ng mga pagsusumikap ng mga misyonaryong Kastila mula sa [[Augustinians|Agustino]] at [[Franciscan]] na orden. Ang mga unang simbahan sa Bicol, ang [[San Francisco Church (Intramuros)|Simbahan ng San Francisco]], at ang [[Katedral ng Naga]], parehong nasa [[Naga, Camarines Sur|Lungsod ng Naga]], pati na rin ang [[Nabua Church|Simbahan ng Banal na Krus]] sa [[Nabua, Camarines Sur]], ay itinatag ng Banal na Orden ng mga Pransiskano. Isa sa mga pinakamatandang [[diocese]] sa Pilipinas, ang [[Arsidiyosesis ng Cáceres]], ay itinatag din sa Rehiyon ng Bicol. Sa panahong ito, ang Bicol ay pinalamutian ng maraming ''astilleros'' (mga dockyard) na nakatuon sa paggawa ng mga [[Manila Galleons]], ang pinakamabigat na barko sa kanilang panahon, mula sa mga lokal na kagubatan ng kahoy at ang mga Manila Galleons na ito ay responsable sa kalakalan sa pagitan ng Asya at Amerika.<ref>{{Cite web |last=Bolunia |first=Mary Jane Louise A. |date=n.d. |title=Astilleros: The Spanish Shipyards of Sorsogon |url=http://www.themua.org/collections/files/original/34a74c76efdb951655b9bde1213812dc.pdf |access-date=October 26, 2015 |via=themua.org}}</ref> Ang Bicol ay mayroon ding mga pamayanan at impluwensiya ng Latin-Amerika na karamihan ay nagmula sa Mexico dahil sa kasaganaan ng [[sili]] na taniman sa lugar, na may pinagmulan sa [[Mexico|Mexico]].<ref>{{Cite journal |last1=Kraft |first1=Kraig H. |last2=Brown |first2=Cecil H. |last3=Nabhan |first3=Gary P. |last4=Luedeling |first4=Eike |last5=Luna Ruiz |first5=José de Jesús |last6=Coppens d'Eeckenbrugge |first6=Geo |last7=Hijmans |first7=Robert J. |last8=Gepts |first8=Paul |display-authors=3 |date=2014 |title=Multiple Lines of Evidence for the Origin of Domesticated Chili Pepper, ''Capsicum annuum'', in Mexico |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |volume=111 |issue=17 |pages=6165–6170 |doi=10.1073/pnas.1308933111 |pmc=4035960 |pmid=24753581 |bibcode=2014PNAS..111.6165K |doi-access=free}}</ref> Kilala ang lutuing Bicolano sa pagkahilig nito sa maanghang na pagkain.<ref name="Bicol Native Cuisine">{{Cite web |title=Bicol Native Cuisine |url=http://98.130.222.111/~camgov/cuisine.php |url-status=dead |archive-url=https://archive.today/20130628035649/http://98.130.222.111/~camgov/cuisine.php |archive-date=June 28, 2013 |website=Camarines Sur Provincial Government}}</ref> Gayunpaman, sa kabila ng lahat ng ito, ang rehiyon ay naging isa sa pinakamahirap sakupin ng mga Kastila, Amerikano, at Hapones dahil sa matinding pagtutol ng mga tao.<ref name="Bicol Native Cuisine" /> === Mga Lungsod === Ang rehiyon ay may isang [[Lungsod ng Pilipinas|independiyenteng lungsod ng komponente]], ang [[Naga, Camarines Sur|Naga]], at anim na [[Lungsod ng Pilipinas|mga lungsod ng komponente]] – [[Iriga]], [[Legazpi, Albay|Legazpi]], [[Ligao]], [[Lungsod ng Masbate]], [[Lungsod ng Sorsogon]], at [[Tabaco]]. Ang Masbate at Sorsogon ay mga lungsod sa kanilang mga katulad na lalawigan. {{unbulleted list | {{Color box|#BFF5FF|†|border=darkgray}} {{font|Sentro ng rehiyon|size=90%}} }} {| class="wikitable sortable" style="background-color:#FDFDFD;text-align:center;font-size:90%;border:1pt solid grey;" ! scope="col" style="border-bottom:none" class="unsortable" | Lungsod ! scope="col" style="border-bottom:none" class="unsortable" | Populasyon {{small|(2020)}}{{PH census|2020}} ! scope="col" style="border-bottom:none" class="unsortable" colspan=2 | Laki<ref name="PSA-CitiesList">{{Cite web |title=PSGC Interactive; List of Cities |url=http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/listcity.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160407112230/http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/listcity.asp |archive-date=April 7, 2016 |access-date=March 29, 2016 |website=Philippine Statistics Authority}}</ref> ! scope="col" style="border-bottom:none" class="unsortable" colspan=2 | Densidad ! scope="col" style="border-bottom:none" class="unsortable" | Uri ng Lungsod ! scope="col" style="border-bottom:none" class="unsortable" | Kategorya ng Kita ! scope="col" style="border-bottom:none" class="unsortable" | Lalawigan |- ! scope="col" style="border-top:none;" | ! scope="col" style="border-top:none;" | ! scope="col" style="border-style:hidden hidden solid solid;" | km² ! scope="col" style="border-style:hidden solid solid hidden;" class="unsortable" | {{nowrap|sq mi}} ! scope="col" style="border-style:hidden hidden solid solid;" | /km² ! scope="col" style="border-style:hidden solid solid hidden;" class="unsortable" | {{nowrap|/sq mi}} ! scope="col" style="border-top:none;" | ! scope="col" style="border-top:none;" | ! scope="col" style="border-top:none;" | |- ! scope="row" style="background-color:initial;" | [[Iriga|Lungsod ng Iriga]] | style="text-align:right;" | 114,457 | {{convert|137.35|km2|abbr=values|disp=table}} | {{convert|{{sigfig|114457/137.35|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}} | Komponente | 4th | [[Camarines Sur]] |- ! scope="row" style="background-color:#BFF5FF;border-right:0;" |† [[Legazpi, Albay|Lungsod ng Legazpi]] | style="text-align:right;" | 209,533 | {{convert|153.70|km2|abbr=values|disp=table}} | {{convert|{{sigfig|209533/153.70|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}} | Komponente | 1st | [[Albay]] |- ! scope="row" style="background-color:initial;" | [[Ligao]] | style="text-align:right;" | 118,096 | {{convert|246.75|km2|abbr=values|disp=table}} | {{convert|{{sigfig|118096/246.75|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}} | Komponente | 4th | [[Albay]] |- ! scope="row" style="background-color:initial;" | [[Lungsod ng Masbate]] | style="text-align:right;" | 104,522 | {{convert|188.00|km2|abbr=values|disp=table}} | {{convert|{{sigfig|104522/188.00|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}} | Komponente | 4th | [[Masbate]] |- ! scope="row" style="background-color:initial;" | [[Naga, Camarines Sur|Naga]] | style="text-align:right;" | 209,170 | {{convert|84.48|km2|abbr=values|disp=table}} | {{convert|{{sigfig|209170/84.48|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}} | Independiyenteng komponente | 1st | [[Camarines Sur]] |- ! scope="row" style="background-color:initial;" | [[Lungsod ng Sorsogon]] | style="text-align:right;" | 182,237 | {{convert|276.11|km2|abbr=values|disp=table}} | {{convert|{{sigfig|182237/276.11|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}} | Komponente | 2nd | [[Sorsogon (lalawigan)|Sorsogon]] |- ! scope="row" style="background-color:initial;" | [[Lungsod ng Tabaco]] | style="text-align:right;" | 140,961 | {{convert|117.14|km2|abbr=values|disp=table}} | {{convert|{{sigfig|140961/117.14|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}} | Komponente | 4th | [[Albay]] |} === Mga Lalawigan === [[File:Ph bicol.png|thumb|300px|{{center|Mga Lalawigan ng Bicol}}]] Ang rehiyon ay binubuo ng anim na lalawigan: [[Albay]], [[Camarines Norte]], [[Camarines Sur]], [[Sorsogon]] at mga pulo-lalawigan ng [[Catanduanes]] at [[Masbate]], 107 Munisipalidad at 3,471 Barangay. Noong 2020, ang [[Camarines Sur]] ang pinakamalaking lalawigan sa rehiyon sa laki ng lupa at populasyon, na may lawak na {{convert|5481.6|km2|sqmi|abbr=on}} o mga 30.4% ng kabuuang lawak ng lupain at populasyon na 2,068,244. Ang [[Catanduanes]] naman ang pinakamaliit sa laki at populasyon, na may lawak na {{convert|1511.5|km2|sqmi|abbr=on}} o 8.4% ng kabuuang rehiyonal na lawak at populasyon na 271,879.{{PH census|2020}} {| class="wikitable sortable" style="background-color:#FDFDFD;text-align:center;font-size:90%;border:1pt solid grey;" |- ! scope="col" style="border-bottom:none;" class="unsortable" | Lalawigan ! scope="col" style="border-bottom:none;" class="unsortable" | Kabesera ! scope="col" style="border-bottom:none;white-space:nowrap;" class="unsortable" colspan=2 | Populasyon {{small|(2020)}}{{PH census|2020}} ! scope="col" style="border-bottom:none;" colspan=2 | Lawak<ref name="PSA-NSCB-ProvinceList">{{Cite web |title=PSGC Interactive; List of Provinces |url=http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/listprov.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130111015112/http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/listprov.asp |archive-date=January 11, 2013 |access-date=March 29, 2016 |website=[[Philippine Statistics Authority]]}}</ref> ! scope="col" style="border-bottom:none;" colspan=2 | Densidad ! scope="col" style="border-bottom:none;" class="unsortable" | Mga Lungsod ! scope="col" style="border-bottom:none;" class="unsortable" | {{abbr|Muni.|Munisipalidad}} ! scope="col" style="border-bottom:none;" class="unsortable" | {{abbr|Barangay|Barangay}} |- ! scope="col" style="border-top:none;" | ! scope="col" style="border-top:none;" | ! scope="col" style="border-top:none;" colspan=2 | ! scope="col" style="border-style:none none solid solid;" | km² ! scope="col" style="border-style:none solid solid none;white-space:nowrap;" class="unsortable" | sq mi ! scope="col" style="border-style:none none solid solid;" | /km² ! scope="col" style="border-style:none solid solid none;white-space:nowrap;" class="unsortable" | /sq mi ! scope="col" style="border-top:none;" | ! scope="col" style="border-top:none;" | ! scope="col" style="border-top:none;" | |- ! scope="row" style="background-color:initial;" | {{Flag|Albay}} | style="" | [[Legazpi, Albay|Lungsod ng Legazpi]] | {{percent and number|1374768|6082165|disp=table|1|pad=yes}} | {{convert|2,574.91|km2|abbr=values|disp=table}} | {{convert|{{sigfig|1374768/2,574.91|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}} | 3 | 15 | 720 |- ! scope="row" style="background-color:initial;" | {{Flag|Camarines Norte}} | style="" | [[Daet]] | {{percent and number|629699|6082165|disp=table|1|pad=yes}} | {{convert|2,277.93|km2|abbr=values|disp=table}} | {{convert|{{sigfig|629699/2,277.93|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}} | 0 | 12 | 282 |- ! scope="row" style="background-color:initial;" | {{Flag|Camarines Sur}} | style="" | [[Pili, Camarines Sur|Pili]] | {{percent and number|2068244|6082165|disp=table|1|pad=yes}} | {{convert|5,511.90|km2|abbr=values|disp=table}} | {{convert|{{sigfig|2068244/5,511.90|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}} | 2 | 35 | 1,063 |- ! scope="row" style="background-color:initial;" | {{Flag|Catanduanes}} | style="" | [[Virac, Catanduanes|Virac]] | {{percent and number|271879|6082165|disp=table|1|pad=yes}} | {{convert|1,492.16|km2|abbr=values|disp=table}} | {{convert|{{sigfig|271879/1,492.16|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}} | 0 | 11 | 315 |- ! scope="row" style="background-color:initial;" | {{Flag|Masbate}} | style="" | [[Masbate City]] | {{percent and number|908920|6082165|disp=table|1|pad=yes}} | {{convert|4,138.56|km2|abbr=values|disp=table}} | {{convert|{{sigfig|908920/4,138.56|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}} | 1 | 21 | 550 |- ! scope="row" style="background-color:initial;" | {{Flag|Sorsogon}} | style="" | [[Sorsogon City]] | {{percent and number|828655|6082165|disp=table|1|pad=yes}} | {{convert|2,119.01|km2|abbr=values|disp=table}} | {{convert|{{sigfig|828655/2,119.01|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}} | 1 | 14 | 541 |-class="sortbottom" ! scope="row" colspan=3 style="" | Kabuuan ! scope="col" style="text-align:right;" style="text-align:right;" | 6,082,165 ! scope="col" style="text-align:right;" | 18,114.47 ! scope="col" | {{convert|18,114.47|km2|disp=number|2}} ! scope="col" style="text-align:right;" | {{sigfig|6082165/18,114.47|2}} ! scope="col" style="text-align:right;" | {{convert|{{sigfig|6082165/18,114.47|2}}|PD/km2|disp=number}} ! scope="col" | 7 ! scope="col" | 107 ! scope="col" | 3,471 |-class="sortbottom" style="text-align:left;background-color:#F2F2F2;border-top:double grey;" | style="padding-left:1em;" colspan=13 | • Kasama sa mga bilang ng Camarines Sur ang ''independent component city'' ng [[Naga, Camarines Sur|Naga]]. |} ==== Mga Gobernador at Bise-Gobernador ==== {| class="wikitable sortable" |- !width=140 |Lalawigan !width=150 |Larawan !width=235 |Gobernador !width=120 colspan=2 |Partido Politikal !width=150 |Bise-Gobernador |- |{{center|[[File:Seal of Albay.svg|75px]]}}{{center|[[Albay]]}} |align=center |[[File:EdcelGrecoLagman.jpg|138x138px]] |[[Edcel Greco Lagman|Edcel Greco Alexander B. Lagman]] | {{party name with colour|Partido Federal ng Pilipinas}} |Baby Glenda O. Bongao |- |{{center|[[File:CamNor Seal.svg|75px]]}}{{center|[[Camarines Norte]]}} |align=center |[[File:Gov Padilla (Camarines Norte).png|138x138px]] |Ricarte "Dong" Padilla | {{party name with colour|Aksyon Demokratiko}} |Joseph Ascutia |- |{{center|}}{{center|[[Camarines Sur]]}} |align=center |[[File:Gov Villafuerte.png|alt=|138x138px]] |[[Luigi Villafuerte|Vincenzo Luigi Villafuerte]] | {{party name with colour|Partido Demokratiko Pilipino-Lakas ng Bayan}} |Salvio Patrick Fortuno Jr. |- |{{center|[[File:Official Seal of Catanduanes.svg|75px]]}}{{center |[[Catanduanes]]}} |align=center |[[File:Gov Cua (Catanduanes).png|alt=|138x138px]] |[[Joseph Cua]] | {{party name with colour|Nationalist People's Coalition}} |Peter Cua |- |{{center|[[File:Ph seal masbate.png|75px]]}}{{center|[[Masbate]]}} |align=center |[[File:Gov Kho.png|138x138px]] |[[Antonio Kho]] | {{party name with colour|Partido Demokratiko Pilipino-Lakas ng Bayan}} |[[Elisa Olga Kho|Elisa Olga T. Kho]] |- |{{center|[[File:Sorsogon Provincial Seal.png|75px]]}}{{center|[[Sorsogon]]}} |align=center |[[File:Gov Hamor.png|138x138px]] |Boboy Hamor |{{party name with colour|Nationalist People's Coalition}} |Krunimar Antonio Escudero II |} ==Relihiyon== Ang karamihan sa mga Bikolano ay debotong Romano Katoliko dahil sa pananakop ng mga Espanyol at ang kanilang pagpapalaganap ng relihiyon sa bansa. Araw-araw ipinagdiriwang ang Misa Katolika sa maraming simbahan sa Rehiyon ng Bicol.<ref>{{Cite web |title=Religious Affiliation in Bicol Region (2020 Census of Population and Housing) {{!}} Philippine Statistics Authority V - Bicol |url=https://rsso05.psa.gov.ph/content/religious-affiliation-bicol-region-2020-census-population-and-housing |access-date=2025-03-13 |website=rsso05.psa.gov.ph}}</ref>[https://rsso05.psa.gov.ph/system/files/attachment-dir/Special%20Release_Religious%20Affiliation.pdf]<ref>{{Cite journal |last=Mapa-Arriola |last2=Sharon |first2=Maria |date=1970-01-01 |title=Language of Piety and Sympathy: A Reading of the Culture of Spirituality in Bicol Region Through Pasion Bicol |url=https://papers.iafor.org/submission39201/ |language=en-GB}}</ref> Sa kasalukyan panahon ang rehiliyon ng buong rehiyon nananatiling matatag sa pananampalatayang Romano Katoliko, kung saan ang karamihan ng populasyon ay kabilang dito. Ang relihiyong Katoliko ang may pinakamalaking bilang ng mga tagasunod kumpara sa ibang bahagi ng Pilipinas. Lumago ang Simbahang Katoliko sa Rehiyong Bicol sa pamamagitan ng pagsisikap ng mga obispo mula sa Nueva Caceres (Lungsod ng Naga) mula ika-17 siglo hanggang sa Himagsikang Pilipino noong 1898. Ang Lungsod ng Naga ang itinuturing na sentro ng relihiyon sa Rehiyong Bicol at ang luklukan ng isa sa pinakamatandang diyosesis sa Pilipinas, ang Arkidiyosesis ng Caceres. Kasama rin sa iba pang mga diyosesis sa rehiyon ang Diyosesis ng Legazpi, Sorsogon, Daet, Masbate, Libmanan, at Virac.<ref>{{Cite web |title=Naga City: Heart of Bicol – CITY OF NAGA |url=https://www2.naga.gov.ph/naga-city-profile/ |access-date=2025-03-13 |language=en-US}}</ref> Ang mga pista (pista ng mga santo) ay taunang pagdiriwang ng mga parokya, mula sa isang simpleng pista sa baryo bilang parangal sa patron para sa masaganang ani, hanggang sa mas malaking pistang bayan bilang pagpaparangal sa isang himala ng santo. Mayroon ding mga diyosesanong pista tulad ng pista ng Mahal na Birhen ng Kaligtasan, pati na rin ang pang-rehiyong pagdiriwang ng Pista ng Mahal na Birhen ng Peñafrancia—ang pinakamalaking debosyon sa Mahal na Birhen sa buong Asya. Ito ay isang linggong pagdiriwang bilang pagpupugay sa Mahal na Birheng Maria, na kinikilala bilang "Patrona ng Kabikulan." Sa Luzon, ang Rehiyong Bicol ang may pinakamataas na bilang ng mga lalaking pumapasok sa seminaryo upang maging pari, at mga babaeng pumapasok sa buhay relihiyoso bilang madre. Ito ay maaring maiugnay sa mga institusyong tulad ng Holy Rosary Minor Seminary, Daughters of Mary, at Daughters of Charity Convents sa Lungsod ng Naga.<ref>{{Cite journal |last=Mapa-Arriola |last2=Sharon |first2=Maria |date=1970-01-01 |title=Language of Piety and Sympathy: A Reading of the Culture of Spirituality in Bicol Region Through Pasion Bicol |url=https://papers.iafor.org/submission39201/ |language=en-GB}}</ref><ref>{{Cite web |date=2006-11-11 |title=History of Catholicism in the Bicol Region |url=https://angkangpilipino.wordpress.com/2006/11/11/history-of-catholicism-in-the-bicol-region/ |access-date=2025-03-13 |website=Angkang Pilipino |language=en}}</ref> ==Sinaunang Paniniwala ng mga Bikolnon== Ang katutubong paniniwalang panrelihiyon ng mga taga Sinaunang Bikol at ng iba't ibang pangkat-etniko sa bansa, ay sumusunod sa animismo. Ang mga katutubong paniniwalang ito ay binubuo ng iba't ibang lokal na tradisyon ng pagsamba na nakatuon sa mga anito (espiritu ng Ninuno) at diwata (mga espiritu ng kalikasan at mga bathala)<ref>{{Cite journal |date=2024 |title=Photographs and Theological Reflection |url=https://doi.org/10.5040/9780567713391.ch-8 |journal=Doing Theology with Photographs |pages=87–98 |doi=10.5040/9780567713391.ch-8}}</ref><ref>{{Citation |last=Sitoy |first=T. V. |title=A history of Christianity in the Philippines. 1: The initial encounter |date=1985 |place=Quezon City |publisher=New Day Publ |isbn=978-971-10-0255-8 |access-date=2025-03-13}}</ref> ==Mga Diwata at mga bathala== Bago pa man dumating ang mga mananakop, ang rehiyon ay mayroon nang sinaunang na sistemang panrelihiyon na kinabibilangan ng iba't ibang diyos at diyosa na kung tawagin ay mga diwata. Kabilang sa mga ito ang mga sumusunod: '''Gugurang''' – Ang kataas-taasang diyos, diwata ng mga diwata. Siya na minsan ay bumababa mula langit at naninirahan sa loob ng Bundok Mayon. Siya ang nagbabantay at nagpoprotekta ng banal na apoy, na palaging sinusubukang nakawin ng kanyang kapatid na si Asuang. Kapag sumusuway ang mga tao sa kanyang mga utos, gumagawa ng kasalanan, o nagiging masama, pinapaputok niya ang lava ng Mayon bilang babala upang ituwid nila ang kanilang landas. May isinagawang ritwal para sa kanya noon ang mga sinaunang Bikolano na tinatawag na Atang.<ref name="ourownvoice.com">{{Cite web |last=Eugenio |first=Damiana L. |date=n.d. |title=Asuang Steals Fire from Gugurang |url=http://www.ourownvoice.com/tales/tales2004a-2.shtml |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090526125514/http://www.ourownvoice.com/tales/tales2004a-2.shtml |archive-date=May 26, 2009 |access-date=April 3, 2010 |website=ourownvoice.com}}</ref><ref name="youtube.com">{{Cite AV media |url=https://www.youtube.com/watch?v=goLgDpSStmc |title=The Aswang Phenomenon |date=2011 |last=Clark |first=Jordan |type=Animation |via=Youtube}}</ref> '''Linti''' - Ang diwata ng kidlat na alagad ni Gugurang.<ref name=":0">{{Citation |title=Coyote Steals Fire |url=https://doi.org/10.2307/j.ctt1d8h9x5.2 |work=Coyote Steals Fire |publisher=Utah State University Press |access-date=2025-03-13}}</ref> '''Dalogdog''' - Ang diwata ng kulog, kapatid ni Linti.<ref name=":0" /> '''Asuang''' – Ang masamang diyos na laging sumusubok nakawin ang banal na apoy ng Bundok Mayon mula kay Gugurang. Minsan siyang tinatawag na Aswang at naninirahan sa loob ng Bundok Malinao. Bilang diyos ng kasamaan, siya ang nagdadala ng mga sakuna at nagtutulak sa mga tao na gumawa ng kasalanan.<ref name="ourownvoice.com" /><ref name="youtube.com" /> '''Haliya''' – Ang diyosa ng liwanag ng buwan at matinding kaaway ni Bakunawa. Siya ang tagapagtanggol ni Bulan, ang diyos ng buwan. Ang kanyang kulto ay binubuo ng mga kababaihan. Mayroon ding ritwal na sayaw na ipinangalan sa kanya, na isinasagawa bilang proteksyon laban kay Bakunawa.<ref name=":3">{{Cite news |last=Soltes |first=Jonas Cabiles |date=September 7, 2009 |title=Bicol Artist Protest Natl. Artist Awardees |work=Inquirer.net |url=http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/nation/view/20090907-223978/Bicol-artists-protest-Natl-Artist-awardees |url-status=dead |access-date=April 3, 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090911045425/http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/nation/view/20090907-223978/Bicol-artists-protest-Natl-Artist-awardees |archive-date=September 11, 2009}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Paz-Pacheco |first=Elizabeth |last2=Nevado |first2=Jose |last3=Cutiongco-de la Paz |first3=Eva Maria |last4=Jasul |first4=Gabriel |last5=Aman |first5=Aimee Yvonne Criselle |last6=Alejandro-Ribaya |first6=Elizabeth Laurize |last7=Francisco |first7=Mark David |last8=Guanzon |first8=Ma. Luz Vicenta |last9=Uyking-Naranjo |first9=May |last10=Añonuevo - Cruz |first10=Ma. Cecilia |last11=Maningat |first11=Maria Patricia Deanna |date=2023-05-10 |title=Genetic Variants Associated with Poor Responsiveness to Sulfonylureas in Filipinos with Type 2 Diabetes Mellitus |url=https://doi.org/10.15605/jafes.037.s8 |journal=Journal of the ASEAN Federation of Endocrine Societies |volume=38 |issue=S1 |pages=31–40 |doi=10.15605/jafes.037.s8 |issn=0857-1074}}</ref> '''Bulan''' – Ang sinaunang diwata ng Buwan ng mga Bikolano.<ref>{{Citation |title=ACKNOWLEDGEMENTS |date=2019-03-31 |url=https://doi.org/10.2307/j.ctv9hvs8j.2 |work=Bikol Dictionary |pages=vii–vii |publisher=University of Hawaii Press |access-date=2025-03-13}}</ref> Si Bulan ang diyos ng buwan, inilalarawan bilang isang batang lalaki na may pambihirang kagandahan. Dahil sa kanyang anyo, nagpapahinahon siya ng mababangis na hayop at mabagsik na sirena (Magindara). May malalim siyang pagmamahal kay Magindang, ngunit palaging tumatakas upang hindi siya mahuli. Nahihiya siya sa lalaking kanyang iniibig. Kapag nahuli siya ni Magindang, palaging sumasaklolo si Haliya upang palayain siya.<ref name=":3" /> '''Magindang''' – Ang diyos ng dagat at ng lahat ng nilalang dito. Siya ay may malalim na damdamin para kay Bulan at patuloy na hinahabol ito, bagama’t hindi niya kailanman mahuli. Dahil dito, ipinapaliwanag ng mga Bikolano na ito ang dahilan kung bakit tumatataas ang alon upang maabot ang buwan. Sa tuwing mahuhuli niya si Bulan, palaging sumasaklolo si Haliya upang palayain ito. '''Okot''' – Ang diyos ng kagubatan at patron pangangaso. '''Onos''' - diyos ng bagyo, baha at delubyo<ref>{{Citation |title=Un pequeño aldeano en la gran ciudad |date=2018-02-19 |url=https://doi.org/10.2307/j.ctv1m0kh6c.7 |work=Crónica del retorno |pages=157–180 |publisher=Universidad Central |access-date=2025-03-13}}</ref> '''Bakunawa''' – Isang higanteng diyos ng dagat na mukhang hito o ahas. Siya ang itinuturing na sanhi ng duyog o eklipse, ang lumalamon sa araw at buwan, at ang matinding kalaban ni Haliya. Layunin niyang lunukin si Bulan, ngunit ipinangako ni Haliya na poprotektahan ang diyos ng buwan magpakailanman.<ref>{{Cite news |last=Abella |first=Jerrie M. |date=January 15, 2010 |title=Eclipse; Bakunawa Eats the Sun Behind a Curtain of Clouds |work=GMANews.TV |url=http://www.gmanews.tv/story/181693/eclipse-bakunawa-eats-the-sun-behind-a-curtain-of-clouds |access-date=April 3, 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100323214445/http://www.gmanews.tv/story/181693/eclipse-bakunawa-eats-the-sun-behind-a-curtain-of-clouds |archive-date=March 23, 2010}}</ref> '''Kanlaon''' - Ang masamang diyos ng apoy at pagkawasak kalaban ni Gugurang at batala, siya rin ang masamang diyos ng bulkang Kanlaon<ref>{{Cite journal |last=Smith |first=Tony |date=2017-10-19 |title=Democracy in the Philippines |url=https://doi.org/10.23943/princeton/9780691154923.003.0002 |journal=Princeton University Press |doi=10.23943/princeton/9780691154923.003.0002}}</ref> === Mga Mitolohikal na Bayani at Tao === *'''Baltog''': Si Baltog ang unang puting tao o ''tawong-lipod'' na dumating sa Bicol. Ipinanganak sa [[India]] (bagamat tinatawag na "Boltavara" ang India sa epiko) mula sa matapang na angkan ng Lipod, ipinakilala niya ang [[pagsasaka]] sa Bicol sa pamamagitan ng pagtatanim ng ''linsa'' o ''apay'', na isang katangian ng mga unang mananakop na Indian. Pinatay niya ang Baboy Ramo ng Tandayag sa isang matinding laban.<ref name=Agui1/> *'''Bantong''': Si Bantong ay isang matapang at tusong batang mandirigma na nag-iisa niyang pinatay ang kalahating-tao at kalahating-hayop na si Rabot, bagamat binigyan siya ni Handyong ng 1,000 mandirigma upang tulungan siya.<ref name=Agui1/> *'''Daragang Magayon''' - Ang magandang at anak ni Makusog, ang pinuno ng banwa at tribo. Siya ang pangunahing tauhan sa alamat ng Mayon, at ang kanyang pag-ibig at malungkot na kamatayan ay nauugnay sa pagbuo ng Mt. Mayon.<ref name=":2">{{Cite web |date=2009-10-21 |title=Bundok Philippines - Legend of Magayon (Mayon) |url=http://geocities.com/Yosemite/3712/tmagayon.html |access-date=2025-03-13 |website=web.archive.org |archive-date=2009-10-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091021093444/http://geocities.com/Yosemite/3712/tmagayon.html |url-status=bot: unknown }}</ref> *'''Panganoron''' - Isang espiritu ng ulap na nagligtas kay Magayon mula sa nalunod. Siya ay naging kasintahan ni Magayon at nakipaglaban kay Pagtuga upang iligtas ang kanyang ama.<ref name=":2" /><ref>{{Cite web |date=2008-09-16 |title=Province of Albay : MAGAYON FESTIVAL 2008 : History |url=http://magayonfestival.albay.gov.ph/history_mf.htm |access-date=2025-03-13 |website=web.archive.org |archive-date=2008-09-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080916185029/http://magayonfestival.albay.gov.ph/history_mf.htm |url-status=dead }}</ref> *'''Dinahong''': Si Dinahong, na nangangahulugang "balot ng mga dahon", ay ang orihinal na potter ng Bicolano na pinaniniwalaang isang [[Aeta people|Agta]] (Negrito). Tumulong siya sa mga tao upang matutong magluto, gumawa ng mga palayok na tinatawag na ''coron'', mga kalan, mga palayok na lupa, at iba pang mga kagamitan sa kusina.<ref name=Agui1/> *'''Makusog''' - Ang pinuno ng banwa at tribo ng Rawis at ama ni Daragang Magayon. *'''Dawani''' - Ina ni Magayon na pumanaw matapos ipanganak si Magayon.<ref>{{Cite web |title=Sayaw Kan Tulong Bulod Summary {{!}} PDF |url=https://www.scribd.com/document/492560497/Sayaw-kan-tulong-bulod-summary |access-date=2025-03-13 |website=Scribd |language=en}}</ref> *'''Malinaw''' - Ang maputi at magandang kapatid ni Magayon, na tinatago o binukot. Siya ang pinagmulan ng bundok Malinaw<ref>{{Cite web |title=Sayaw Kan Tulong Bulod Summary {{!}} PDF |url=https://www.scribd.com/document/492560497/Sayaw-kan-tulong-bulod-summary |access-date=2025-03-13 |website=Scribd |language=en}}</ref> *'''Masaraga''' - Ang masipag at matalinong kapatid ni Magayon. Sa alamat siya ang pinag mulan ng bindok Masaraga<ref>{{Cite web |title=Sayaw Kan Tulong Bulod Summary {{!}} PDF |url=https://www.scribd.com/document/492560497/Sayaw-kan-tulong-bulod-summary |access-date=2025-03-13 |website=Scribd |language=en}}</ref> *'''Ginantong''': Si Ginantong ang gumawa ng araro, pangharrow, at iba pang mga kagamitan sa pagsasaka.<ref name=":1" /> *'''Hablom''': Si Hablom, mula sa pandiwang ''hablon'' na nangangahulugang “maghabi”, ang nag-imbento ng unang paghahabi ng loom at bobbins sa rehiyon ng Bicol, partikular sa paghahabi ng mga [[Abacá|abaca]] na tela.<ref name=Agui1/> *'''Handyong''': Ang pangunahing tauhan sa epiko ay si Handyong. Dumating siya sa Bicol kasama ang kanyang mga tagasunod pagkatapos ni Baltog, at naging pinakakilalang tawong-lipod. Nilinisan niya ang lupa mula sa mga mabagsik na halimaw, nagbigay ng inspirasyon para sa mga imbensyon, muling ipinakilala ang pagsasaka, nagtayo ng mga bahay-puno kung saan itinaguyod ang mga ''[[Anito|anitos]]'' o idolo na tinatawag na ''moog'', at nagtakda ng isang kodigo ng mga batas, na nagtatag ng isang gintong panahon sa kanyang panahon.<ref name=Agui1/> Kilala rin siyang nagtayo ng unang bangka at palaganap ng pagtatanim ng palay sa mga bahaing lugar.<ref>{{cite book|last1=Philippine National Historical Society|title=The Journal of History, Volumes 36-37|date=1998|publisher=University of Michigan|page=94|url=https://books.google.com/books?id=fDpwAAAAMAAJ&q=ibalong|access-date=9 February 2015}}</ref> *'''Kimantong''': Si Kimantong ay itinuturing na ang unang Bicolano na gumawa ng timon (rudder) na tinatawag na ''timon'', layag (sail) na tinatawag na ''layag'', araro (plow) na tinatawag na ''arado'', pangharrow (harrow) na tinatawag na ''surod'', ''ganta'' at iba pang mga sukat, roller, yoke, ''bolo'', at hoe. Isang [[Barangay|barangay]] na tinatawag na Kimantong ay matatagpuan sa [[Daraga, Albay]].<ref name=Agui1/> *'''Sural''': Si Sural, o ''surat'', na nangangahulugang “magsulat” o “liham”, ang unang Bicolano na nakaisip ng isang silabaryo. Inukit niya ito sa isang puting slab ng bato mula sa Libong, na kalaunan ay pinakintab ni Gapon.<ref name=Agui1/> *'''Takay''': Si Takay ay isang magandang dalaga na ayon sa alamat ay nalunod sa malaking baha sa epiko. Pinaniniwalaan na naging bulaklak ng takay siya sa ngayon ay nasa Lawa ng Bato.<ref name=Agui1/> ===Mga Bulkan=== '''Mula Hilaga hanggang Timog''' {| class="wikitable" |- ! scope=col | Larawan ! scope=col | Pangalan |-style="vertical-align:top;" ! scope=row | [[File:A view of Mt. Isarog 03.JPG|200px]] | '''[[Bundok Isarog]]''' ay isang {{convert|1966|m|adj=on}} [[fumarolic]] na bulkan na may {{convert|2.5|km|adj=on}} lawak ng bunganga na nakabukas sa silangan.<ref>{{cite gvp|vn=273042|name=Isarog|access-date=May 22, 2012}}</ref> Ang bundok at paligid nito na may lawak na {{convert|10112|ha}} ay isang [[protektadong lugar]] sa Rehiyon ng Bicol sa ilalim ng pangalang ''Mount Isarog Natural Park''.<ref name="PAWB">{{Cite web |date=March 11, 2010 |title=Region 5 – Protected Areas |url=http://www.pawb.gov.ph/index.php?option=com_content&view=article&id=65:region-5&catid=69:regions |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120321103724/http://www.pawb.gov.ph/index.php?option=com_content&view=article&id=65%3Aregion-5&catid=69%3Aregions |archive-date=March 21, 2012 |access-date=May 22, 2012 |website=Bureau of Protected Areas and Wildlife Bureau}}</ref> |-style="vertical-align:top;" ! scope=row | [[File:Mount Iriga.jpg|200px]] | '''[[Bundok Iriga]]''' ay isang {{convert|1196|m|adj=on}} bulkan na may malaking bungangang hugis-horseshoe na matatagpuan malapit sa [[Lawa ng Buhi]] (nasa harapan).<ref>{{cite gvp|vn=273041|name=Iriga|access-date=May 22, 2012}}</ref> |-style="vertical-align:top;" ! scope=row | [[File:Mount Malinao.jpg|200px]] | '''[[Bundok Malinao]]''' ay isang {{convert|1548|m|adj=on}} bulkan na may malaking bunganga na may lawak na humigit-kumulang {{convert|3|km|mi}}, na nakabukas sa silangan. Matatagpuan sa mababang silangang bahagi ng bundok ang mga geothermal field ng Tiwi.<ref>{{cite gvp | vn=273801|name=Malinao|access-date=May 22, 2012}}</ref> |-style="vertical-align:top;" ! scope=row | [[File:Masaraga.jpg|200px]] | '''[[Bundok Masaraga]]''' ay isang matulis na {{convert|1328|m|adj=on}} [[Holocene]] na bulkan na matatagpuan sa hilagang-kanluran ng Mayon.<ref>{{cite gvp|vn=273031|name=Masaraga|access-date=May 22, 2012}}</ref> |-style="vertical-align:top;" ! scope=row" | [[File:Mt.Mayon tam3rd.jpg|200px]] | '''[[Bulkang Mayon]]''', ang pinakamataas na punto sa rehiyon na may taas na {{convert|2463|m}}, ay kilala rin sa kanyang perpektong hugis apa. Ito rin ang pinaka-aktibong bulkan sa bansa.<ref>{{cite gvp|vn=273030|name=Mayon|access-date=May 22, 2012}}</ref> Ang bulkan ay isa sa mga protektadong lugar ng Rehiyon V sa ilalim ng pangalang ''Mayon Volcano Natural Park'' na may sukat na {{convert|5776|ha}}.<ref name="PAWB" /> |-style="vertical-align:top;" ! scope=row" | [[File:Pocdolberge.jpg|200px]] | '''[[Kabundukang Pocdol]]''', na may pinakamataas na elebasyon na {{convert|1102|m}}, ay isang pangkat ng mga fumarolic na bulkan na matatagpuan sa pagitan ng mga lalawigan ng Albay at Sorsogon. Dito matatagpuan ang Bac-Man Geothermal Power Plant at ang PNOC Eco-Park, isang {{convert|25100|ha|adj=on}} [[ecotourism]] park na pinangangasiwaan at pinoprotektahan ng [[Philippine National Oil Company]] (PNOC).<ref>{{cite gvp|vn=273020|name=Pocdol Mountains|access-date=May 22, 2012}}</ref><ref>{{Cite web |last=Jamoralin |first=Reynaldo T. |date=n.d. |title=Places of Interest |url=http://www.sorsogontourism.com/places_of_interest.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120314185542/http://www.sorsogontourism.com/places_of_interest.htm |archive-date=March 14, 2012 |access-date=May 22, 2012 |website=sorsogontourism.com}}</ref> |-style="vertical-align:top;" ! scope=row" | [[File:A dormant Mt. Bulusan.jpg|200px]] | '''[[Bulkang Bulusan]]''', ang isa pang aktibong bulkan sa rehiyon, ay may taas na {{convert|1565|m}}. Matatagpuan ito sa labi ng {{convert|11|km|adj=on}} na Irosin Caldera.<ref>{{cite gvp|vn=273010|name=Bulusan|access-date=May 22, 2012}}</ref> Ang bulkan ay isang protektadong lugar at ang pangunahing tampok ng {{convert|3672|ha|adj=on}} na ''Bulusan Volcano Natural Park''.<ref name="PAWB" /> |} ==Ekonomiya== [[File:Bicol_Region_Pili_Nuts2.jpg|200px|thumbnail|left|[[Canarium ovatum|Mga Pili]] (binaon at inihaw)]] Ang Rehiyon ng Bicol ay may malaking bahagi ng mayamang patag na lupa, at ang agrikultura ang pinakamalaking bahagi ng ekonomiya, kasunod ng [[komersyal na pangingisda]]. Ang mga [[niyog]], [[abaca]], saging, kape, at [[langka]] ang limang pangunahing pananim sa rehiyon. Ang palay at mais ay kabilang sa mga pangunahing pananim na pana-panahon. Ang pagmimina ng karbon ay isa rin sa mga kontribyutor sa ekonomiya ng rehiyon. Mahalaga rin ang [[komersyal na pangingisda]] na may labing-tatlong pangunahing pook pangisdaan na nagsusuplay ng isda sa mga pamilihan sa mga lugar tulad ng [[Metro Manila]].<ref>{{Cite web |title=Bicol Regional Profile |url=http://r5.denr.gov.ph/index.php/about-us/regional-profile |archive-url=https://web.archive.org/web/20140827025659/http://r5.denr.gov.ph/index.php/about-us/regional-profile |archive-date=Agosto 27, 2014 |access-date=Agosto 26, 2014 |website=Department of Environment and Natural Resources: Region 5 – Bicol}}</ref> Sa kasalukuyan, mayroong 13,435 magsasaka sa Rehiyon ng Bicol na nagtatanim ng 142,405 [[hektarya]] ng [[Canarium ovatum|pili]] ayon sa datos ng [[Kagawaran ng Agrikultura ng Pilipinas|Kagawaran ng Agrikultura]]-Bicol. Ayon sa DA, 90% ng produksiyon ng pili sa Pilipinas ay mula sa Rehiyon ng Bicol at nagsimula itong [[asexual reproduction]] para sa pag-export ng produkto. Ang matibay na punong ito ay may prutas na 7% kernel, 25% shell, at 68% pulp. Ang Sorsogon Provincial Pili Development Board ay maghahain ng petisyon para ideklara ang Rehiyon bilang "Pili Capital ng Pilipinas".<ref>{{cite news |last1= Calipay|first1=Connie |title=DA readies interventions for farmers eyeing pili milk production|url=https://www.pna.gov.ph/articles/1219643 |accessdate=Mayo 16, 2024 |publisher=[[Philippine News Agency]] |date=Pebrero 27, 2024 }}</ref><ref>{{cite news |last1= Guarin|first1=Lovella |title=Exploring the potential of Bicol's pili nut as an export product|url=https://bicol.da.gov.ph/exploring-the-potential-of-bicols-pili-nut-as-an-export-product/ |accessdate=Mayo 17, 2024 |publisher= [[Department of Agriculture (Philippines)]]|date=Marso 15, 2023}}</ref> Noong Oktubre 2023, inilunsad ng [[Kagawaran ng Kalakalan at Industriya ng Pilipinas|Kagawaran ng Kalakalan at Industriya]] ang "Orgullo kan Bikol" Trade and Travel Fair sa [[Shangri-La Plaza]]. Ang 103 na exhibitors ay mga [[Small and medium-sized enterprises|MSMEs]] na nagpakita ng 253 bagong produkto mula sa 6 na probinsya ng Bikol.<ref>{{cite news |last1= Calipay|first1= Connie|title=103 Bicol MSMEs to showcase top products at Manila fair|url= https://www.pna.gov.ph/articles/1212028|accessdate=Mayo 24, 2024 |publisher=[[Philippine News Agency]] |date=Oktubre 18, 2023}}</ref> ==Edukasyon== {{Main|Edukasyon sa Pilipinas}} [[File:WTNaga BAHALANA A2a.JPG|right|thumb|Ateneo de Naga University]] Mula 1945 hanggang 2011, ang pangunahing sistema ng edukasyon ay binubuo ng anim na taon ng elementarya na nagsisimula sa edad na 6, at apat na taon ng [[high school|mataas na paaralan]] na nagsisimula sa edad na 12. Ang karagdagang edukasyon ay ibinibigay ng mga teknikal o bokasyonal na paaralan, o sa mga institusyong pang-edukasyon tulad ng mga unibersidad. Bagamat sinabi ng [[Saligang Batas ng Pilipinas|Saligang Batas ng 1987]] na ang edukasyong elementarya ay sapilitan, hindi ito naipatupad.{{citation needed|date=Agosto 2014}} Noong 2011, nagsimula ang bansa na lumipat mula sa lumang 10-taong sistema ng edukasyon patungo sa K–12 na sistema ng edukasyon, alinsunod sa mandato ng Kagawaran ng Edukasyon.<ref name="K12">{{Citation |title=[K-12 primer as of 20 December 2011] |url=http://www.deped.gov.ph/cpanel/uploads/issuanceImg/Kto12%20Primer%20as%20of%20Dec%202011.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20120522231741/http://www.deped.gov.ph/cpanel/uploads/issuanceImg/Kto12%20Primer%20as%20of%20Dec%202011.pdf |publisher=[[Kagawaran ng Edukasyon ng Pilipinas|Kagawaran ng Edukasyon]] |access-date=Abril 28, 2012 |archive-date=May 22, 2012 |mode=cs1}}</ref> Ang bagong 12-taong sistema ay sapilitan na, kasama na ang paggamit ng bagong kurikulum para sa lahat ng paaralan (tingnan ang [[Edukasyon sa Pilipinas#2010s at ang K–12 program|2010s at ang K–12 program]]). Ang panahon ng paglipat ay magtatapos sa taong pampaaralan 2017–2018, na siyang taon ng pagtatapos para sa unang grupo ng mga mag-aaral na pumasok sa bagong sistema ng edukasyon. Lahat ng pampublikong paaralan sa Pilipinas ay kinakailangang magsimula ng klase sa araw na itinakda ng Kagawaran ng Edukasyon (karaniwang unang Lunes para sa pampubliko, pangalawang Lunes para sa pribado, at pangatlong Lunes para sa ilang kolehiyo ng buwan ng Hunyo) simula noong [[pagkapangulo ni Joseph Estrada]] noong 1999, at kinakailangang magtapos pagkatapos makumpleto ng bawat paaralan ang itinakdang 200-araw na kalendaryo ng paaralan na inayos ng Kagawaran ng Edukasyon (karaniwang mula sa ikatlong linggo ng Marso hanggang ikalawang linggo ng Abril). Ang mga pribadong paaralan ay hindi obligado na sumunod sa isang partikular na araw ngunit kinakailangang magsimula ng klase hindi lalampas sa huling linggo ng Agosto. {| class="wikitable sortable" valign ! Pangalan !! Akronim !! Lalawigan (Pangunahing kampus) !! Lungsod/Munisipyo !! Itinatag |- | [[Ateneo de Naga University]] || {{center|AdNU}} || [[Camarines Sur]] || [[Naga City, Camarines Sur|Naga City]] || {{center|1940}} |- | [[Bicol State College of Applied Sciences and Technology|Southeast Asian University of Technology]] || {{center|SEAUTech}} || [[Camarines Sur]] || [[Naga City, Camarines Sur|Naga City]] || {{center|1911}} |- | [[Bicol University]] || {{center|BU}} || [[Albay]] || [[Legazpi, Albay|Legazpi City]] || {{center|1969}} |- | [[Catanduanes State University]] || {{center|CatSU}} || [[Catanduanes]] || [[Virac, Catanduanes|Virac]] || {{center|1961}} |- | [[Central Bicol State University of Agriculture]] || {{center|CBSUA}}|| [[Camarines Sur]] || [[Pili, Camarines Sur|Pili]] || {{center|1918}} |- | [[Divine Word College of Legazpi]] ||{{center|DWCL}} || [[Albay]] || [[Legazpi City]] ||{{center|1947}} |- | [[Dr. Emilio B. Espinosa Sr. Memorial State College of Agriculture and Technology]] || {{center|DEBESMSCAT}} || [[Masbate]] || [[Mandaon, Masbate|Mandaon]] || {{center|1952}} |- | Naga College Foundation, Inc. || {{center|NCF}} || [[Camarines Sur]] || [[Naga, Camarines Sur|Naga City]] || {{center|1947}} |- | Mariners' Polytechnic Colleges, Inc. ||{{center|MPC}} || [[Camarines Sur]] || [[Naga, Camarines Sur|Naga City]] ||{{center|1974}} |- | [[Partido State University]] || {{center|PSU}} || [[Camarines Sur]] || [[Goa, Camarines Sur|Goa]] || {{center|2001}} |- | [[Camarines Sur Polytechnic Colleges|Polytechnic State University of Bicol]] || {{center|PSUB}} || [[Camarines Sur]] || [[Nabua, Camarines Sur|Nabua]] || {{center|1983}} |- | [[Sorsogon State University]] || {{center|SorSU}}|| [[Sorsogon]] || [[Sorsogon City]] || {{center|1907}} |- | [[Universidad de Santa Isabel]] || {{center|USI}} || [[Camarines Sur]] || [[Naga City, Camarines Sur|Naga City]] || {{center|1868}} |- | [[Camarines Norte State College|University of Camarines Norte]] || {{center|CNSC}} || [[Camarines Norte]] || [[Daet, Camarines Norte|Daet]] || {{center|1992}} |- | [[University of Nueva Caceres]] || {{center|UNC}} || [[Camarines Sur]] || [[Naga City, Camarines Sur|Naga City]] || {{center|1948}} |- | [[University of Santo Tomas–Legazpi]] || {{center|UST–Legazpi}} || [[Albay]] || [[Legazpi City]] || {{center|1948}} |- | Bicol University Gubat Campus || {{center|BUGC}} || [[Sorsogon]] || [[Gubat]] || {{center|2000}} |} == Mga sanggunian == {{reflist}} {{Rehiyon ng Pilipinas}} [[Kategorya:Rehiyon ng Pilipinas|Bikol]] [[Kategorya:Bikol]] [[Kategorya:Luzon]] {{pilipinas-stub}} i0xiy4hf0s10q380wofs61w6dyzq2je 2166399 2166370 2025-06-27T00:53:03Z 131.226.106.124 Kinansela ang pagbabagong 2166370 ni [[Special:Contributions/58.69.105.130|58.69.105.130]] ([[User talk:58.69.105.130|Usapan]]) 2166399 wikitext text/x-wiki {{otheruses|Bikol}} {{Infobox settlement <!-- Basic info -->| name = Bicol | other_name = | settlement_type = [[Regions of the Philippines|Region]] | image_skyline = {{multiple image | border = infobox | total_width = 260 | image_style = border:1; | perrow = 1/2/2/2 | image1 = Mayon Volcano in Albay.jpg | image2 = Façade of St. Gregory the Great Cathedral, Legazpi.jpg | image3 = Calaguas Circa 2014.jpg | image4 = Minalahos Island, Caramoan Peninsula, Philippines (36978170521).jpg | image5 = }} '''Paikot sa kanan mula sa itaas''': [[Mayon Volcano]], [[Calaguas|Calaguas Islands]], [[Ateneo de Naga University|Ateneo de Naga University Church]], [[Caramoan National Park]], [[Legazpi Cathedral]] | image_alt = | image_caption = |<!-- images and maps --> | image_flag = | flag_size = 120x80px | image_seal = | seal_size = 100x80px | image_map = {{PH wikidata|image_map}} | map_caption = Location in the Philippines <!-- Motto -->| nickname = Home of the Uragons | motto = | anthem = Bicol Regional March <!-- Location -->| coordinates = {{coord|region:PH|format=dms|display=inline,title}} | subdivision_type = Country | subdivision_name = {{PHL}} | subdivision_type1 = [[Island groups of the Philippines|Island group]] | subdivision_name1 = [[Luzon]] <!-- Smaller parts (e.g. boroughs of a city) and seat of government -->| seat_type = Regional center<br>{{nobold|and largest city}} | seat = [[Lungsod ng Legazpi]], [[Albay]] <!-- Politics -->| leader_title = | leader_name = <!-- Area --> | area_total_km2 = {{PH wikidata|area}} | area_footnotes = <!-- Population --> | population_as_of = {{PH wikidata|population_as_of}} | population_total = {{PH wikidata|population_total}} | population_footnotes = {{PH census|2015}} | population_density_km2 = auto <!-- General information -->| timezone = [[Philippine Standard Time|PST]] | utc_offset = +8 | iso_code = PH-05 <!-- Others -->| blank_name_sec1 = [[Provinces of the Philippines|Provinces]] | blank_info_sec1 = {{Collapsible list | titlestyle = font-weight:normal;background-color:WhiteSmoke" | title = 6 | [[Albay]] | [[Camarines Norte]] | [[Camarines Sur]] | [[Catanduanes]] | [[Masbate]] | [[Sorsogon]] }} | blank1_name_sec1 = [[Cities of the Philippines|Independent cities]] | blank1_info_sec1 = {{Collapsible list | titlestyle = font-weight:normal;background-color:WhiteSmoke" | title = 1 | [[Naga, Camarines Sur|Naga]] }} | blank2_name_sec1 = [[Cities of the Philippines|Component cities]] | blank2_info_sec1 = {{Collapsible list | titlestyle = font-weight:normal;background-color:WhiteSmoke" | title = 6 | [[Iriga]] | [[Legazpi, Albay|Legazpi]] | [[Ligao]] | [[Masbate City]] | [[Sorsogon City]] | [[Tabaco]] }} | blank3_name_sec1 = [[Municipalities of the Philippines|Municipalities]] | blank3_info_sec1 = 107 | blank4_name_sec1 = [[Barangay]]s | blank4_info_sec1 = 3,471 | blank5_name_sec1 = [[House of Representatives of the Philippines|Cong. districts]] | blank5_info_sec1 = 16 | blank_name_sec2 = [[Languages of the Philippines|Languages]] | blank_info_sec2 = {{unbulleted list | [[Wikang Bikolano|Bikolano]] {{hlist | ([[Central Bikol]] | [[Bicolano (Albay)|Albayano]] | [[Bicolano (Iriga)|Rinconada]] | [[Pandan Bikol|Northern Catanduanes]] | [[Southern Catanduanes Bikol language|Southern Catanduanes]])}} | [[Mga wikang Bisaya]] {{hlist | ([[Wikang Masbatenyo|Masbateño]] | [[Northern Sorsogon language|Northern Sorsogon]] | [[Southern Sorsogon language|Waray Sorsogon]])}} | [[Wikang Tagalog|Tagalog]] | [[Wikang Ingles|English]] }} | blank1_name_sec2 = [[List of regions of the Philippines by GDP|GDP]] (2023) | blank1_info_sec2 = [[Philippine peso|₱]]701.72 billion<br>[[USD|$]]12.61 billion<ref name="grdp">{{Cite web |title=2021 to 2023 Gross Regional Domestic Product (GRDP)|url=https://psa.gov.ph/statistics/grdp/tables |access-date=April 26, 2024 |publisher=Philippine Statistics Authority|website=openstat.psa.gov.ph}}</ref> | blank2_name_sec2 = Growth rate | blank2_info_sec2 = {{increase}} (4.58%)<ref name="grdp" /> | blank3_name_sec2 = [[Human Development Index|HDI]] | blank3_info_sec2 = {{increase}} 0.687 ({{fontcolor|orange|Medium}}) | blank4_name_sec2 = HDI rank | blank4_info_sec2 = [[List of Philippine provinces and regions by Human Development Index|13th in the Philippines]] (2019) | website = {{URL|dilgbicol.org}} | elevation_max_point = [[Mayon Volcano]] | elevation_max_ft = 8,081 | image_map1 = {{hidden begin|title=OpenStreetMap|ta1=center}}{{Infobox mapframe|frame-width=250|zoom=8}}{{hidden end}} }} Ang '''Bicol''' (binabaybay ding '''Bikol'''; tinatawag ding '''Kabikulan''' at '''Rehiyon 5''') ay isa sa 17 mga [[Rehiyon ng Pilipinas|rehiyon]] ng [[Pilipinas]]. Binubuo ang Bicol ng anim na lalawigan sa Tangway ng Bikol, ang pinakatimog-silangang bahagi ng pulo ng Luzon, at ng dalawang pulong lalawigan malapit sa tangway. Ang [[Lungsod ng Legazpi]] ang kabisera, sentro ng pulitika at administrasyon ng rehiyon,<ref name="DILG">[http://dilgbicol.org/directory/dilg-regional-office.html "DILG Regional Office No. 5 Directory"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120417175301/http://dilgbicol.org/directory/dilg-regional-office.html |date=2012-04-17 }}. Bicol Region Official website; retrieved 22 May 2012.</ref><ref name=leg>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://bicol.da.gov.ph/Statistics/regional_profile.html |access-date=2014-07-18 |archive-date=2010-04-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100416052024/http://bicol.da.gov.ph/Statistics/regional_profile.html |url-status=dead }}</ref> samantalang ang [[Lungsod ng Naga]] naman ang sentro ng relihiyon, edukasyon, ekonomiya, industriya at ekonomiya sa rehiyon.<ref name="islandsproperties.com">{{Cite web |url=http://www.islandsproperties.com/places/bicol.htm |title=Archive copy |access-date=2014-07-18 |archive-date=2014-02-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140223070440/http://www.islandsproperties.com/places/bicol.htm |url-status=dead }}</ref><ref name="ReferenceA">{{Cite web |url=http://naga.gov.ph/news/governance/bongat-bares-state-of-city-hails-naga-as-bicol%E2%80%99s-tiger-economy |title=Archive copy |access-date=2014-07-18 |archive-date=2014-04-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140421083043/http://naga.gov.ph/news/governance/bongat-bares-state-of-city-hails-naga-as-bicol%e2%80%99s-tiger-economy/ |url-status=dead }}</ref><ref name="businessmirror.com.ph">{{Cite web |title=Archive copy |url=http://businessmirror.com.ph/index.php/en/news/regions/14477-bicol-region-emerging-as-another-call-center-hub |access-date=2014-07-18 |archive-date=2013-12-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131223005742/http://businessmirror.com.ph/index.php/en/news/regions/14477-bicol-region-emerging-as-another-call-center-hub |url-status=dead }}</ref><ref name="bicolmail.com">http://www.bicolmail.com/2012/?p=10317</ref><ref name="ReferenceB">{{Cite web |url=http://naga.gov.ph/ecological-profile/education/ |title=Archive copy |access-date=2014-07-18 |archive-date=2014-11-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141102110519/http://naga.gov.ph/ecological-profile/education/ |url-status=dead }}</ref> ==Heograpiya== Matatagpuan ang Kabikulan sa pinakatimog na dulo ng [[Luzon]], ang pinakamalaking pulo sa kapuluan ng Pilipinas. Ang kabuuang sukat ng lupa ng rehiyon ay nasa {{convert|18054.3|km2|sqmi|abbr=on}},<ref>The total land area is derived from the summation of provincial areas from the table below</ref> na 5.9% ng kabuuang sukat ng lupa ng buong bansa. Nasa 69.3% ng kabuuang lupa ay maaaring tirahan samantalang ang nalalabing 30.7% ay binubuo ng mga kagubatan.<ref name="DOA">[http://bicol.da.gov.ph/Statistics/regional_profile.html "Overview of Bicol Region"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100416052024/http://bicol.da.gov.ph/Statistics/regional_profile.html |date=2010-04-16 }}. Department of Agriculture Web Site; retrieved 22 May 2012.</ref> Naghahanggan ang rehiyon sa [[Look ng Lamon]] sa hilaga, sa [[Dagat Pasipiko]] sa silangan, sa [[Dagat Sibuyan]] at [[Golpo ng Lagay]] sa kanluran. Ang pinakahilagang lalawigan ng rehiyon, ang [[Camarines Norte]], ay naghahanggan sa hilaga sa lalawigan ng [[lalawigan ng Quezon|Quezon]], na nag-uugnay sa rehiyon sa ibang bahagi ng Luzon.<ref name="DOA"/> Ang mga lalawigan na bumubuo sa rehiyon ay ang mga sumusunod: * [[Albay]] - [[Wikang Albay Bikol|Albay Bikol]] * [[Camarines Norte]] - [[Wikang Tagalog|Tagalog]] * [[Camarines Sur]] - [[Wikang Gitnang Bikol|Gitnang Bikol]] * [[Catanduanes]] - [[Wikang Gitnang Bikol|Gitnang Bikol]] * [[Masbate]] - [[Wikang Masbatenyo|Masbatenyo]]/[[Bisakol]] * [[Sorsogon]] - [[Bisakol]] Ang Rehiyon V ay isang [[tangway]]. Makikita sa mapa na halos napapalibutan ito ng tubig. Dahil dito, ang mga pamayanang malapit sa tubig ay umaasa nang malaki sa pangingisda. May mga yamang mineral din ang rehiyong ito. Ang paracale sa Camarines Norte ay pangunahing tagapagmina ng ginto at tanso. Minimina rin sa ibang bahagi ng rehiyon ang [[marmol]], [[pilak]], [[bakal]], [[karbon]], [[chromite]], [[manganese]] at [[abaka]]. Mayaman din ito sa mga magagandang tanawin tulad ng [[Bulkang Mayon]] ng Albay. ==Kasaysayan== [[File:Naga City, Camarines Sur 1845.jpg|left|thumb|263x263px|Nueva Cáceres 1854, makabagong [[Naga, Camarines Sur]]]] Ang rehiyon ng Bicol ay kilala bilang ''[[Ibalong]]'', na may iba't ibang interpretasyon na maaaring magmula sa ''ibalio'', na nangangahulugang "dalhin sa kabilang panig"; ibalon, na nangangahulugang "mga tao mula sa kabilang panig" o "mga tao na magiliw at nagbibigay ng mga regalo sa mga bisita upang ipabalik sa kanilang mga tahanan"; o bilang isang pagbabago ng ''Gibal-ong'', isang [[sitio]] ng [[Magallanes, Sorsogon]] kung saan unang dumating ang mga Kastila noong 1567. Ang [[Ilog Bicol]] ay unang binanggit sa mga dokumentong Kastila noong 1572. Tinawag din ang rehiyon bilang ''Los Camarines'' matapos ang mga kubo na natagpuan ng mga Kastila sa [[Camalig, Albay]]. Walang mga fossil ng prehistorikong hayop na natagpuan sa Bicol at ang kasaysayan ng mga unang nanirahan dito ay nananatiling hindi tiyak. Ang mga [[Aeta]] mula sa [[Camarines Sur]] hanggang [[Sorsogon]] ay nagmumungkahi na may mga katutubong nanirahan dito noon pa man, ngunit ang pinakamaagang ebidensya ay mula sa buhay noong kalagitnaan hanggang huling bahagi ng Neolitiko.<ref>{{Cite web |last=Refraccion |first=Mara Angelica |date=June 28, 2011 |title=Bicol (Pre Colonial History) |url=http://maraangelica.blogspot.com/ |access-date=March 11, 2016 |website=maraangelica.blogspot.com}}</ref> Ang sistema ng ''[[barangay]]'' (bayan) ay umiiral na noong 1569. Walang mga tala na nagpapakita ng pagkakaroon ng pamamahala ng Islam o anumang awtoridad na lumampas sa datu (pinuno). Ang pamumuno bago ang kolonisasyon ay nakabatay sa lakas, tapang, at talino. Ang mga katutubo ay tila hindi makialam sa politika. Kaya, ang impluwensya ng datu ay pinakamahalaga sa panahon ng mga krisis tulad ng digmaan. Sa ibang pagkakataon, ang maagang lipunang Bicol ay nanatiling nakasentro sa pamilya, at ang pinuno ay ang pinuno ng pamilya. Ang impluwensiya ng mga Kastila sa Bicol ay pangunahing dulot ng mga pagsusumikap ng mga misyonaryong Kastila mula sa [[Augustinians|Agustino]] at [[Franciscan]] na orden. Ang mga unang simbahan sa Bicol, ang [[San Francisco Church (Intramuros)|Simbahan ng San Francisco]], at ang [[Katedral ng Naga]], parehong nasa [[Naga, Camarines Sur|Lungsod ng Naga]], pati na rin ang [[Nabua Church|Simbahan ng Banal na Krus]] sa [[Nabua, Camarines Sur]], ay itinatag ng Banal na Orden ng mga Pransiskano. Isa sa mga pinakamatandang [[diocese]] sa Pilipinas, ang [[Arsidiyosesis ng Cáceres]], ay itinatag din sa Rehiyon ng Bicol. Sa panahong ito, ang Bicol ay pinalamutian ng maraming ''astilleros'' (mga dockyard) na nakatuon sa paggawa ng mga [[Manila Galleons]], ang pinakamabigat na barko sa kanilang panahon, mula sa mga lokal na kagubatan ng kahoy at ang mga Manila Galleons na ito ay responsable sa kalakalan sa pagitan ng Asya at Amerika.<ref>{{Cite web |last=Bolunia |first=Mary Jane Louise A. |date=n.d. |title=Astilleros: The Spanish Shipyards of Sorsogon |url=http://www.themua.org/collections/files/original/34a74c76efdb951655b9bde1213812dc.pdf |access-date=October 26, 2015 |via=themua.org}}</ref> Ang Bicol ay mayroon ding mga pamayanan at impluwensiya ng Latin-Amerika na karamihan ay nagmula sa Mexico dahil sa kasaganaan ng [[sili]] na taniman sa lugar, na may pinagmulan sa [[Mexico|Mexico]].<ref>{{Cite journal |last1=Kraft |first1=Kraig H. |last2=Brown |first2=Cecil H. |last3=Nabhan |first3=Gary P. |last4=Luedeling |first4=Eike |last5=Luna Ruiz |first5=José de Jesús |last6=Coppens d'Eeckenbrugge |first6=Geo |last7=Hijmans |first7=Robert J. |last8=Gepts |first8=Paul |display-authors=3 |date=2014 |title=Multiple Lines of Evidence for the Origin of Domesticated Chili Pepper, ''Capsicum annuum'', in Mexico |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |volume=111 |issue=17 |pages=6165–6170 |doi=10.1073/pnas.1308933111 |pmc=4035960 |pmid=24753581 |bibcode=2014PNAS..111.6165K |doi-access=free}}</ref> Kilala ang lutuing Bicolano sa pagkahilig nito sa maanghang na pagkain.<ref name="Bicol Native Cuisine">{{Cite web |title=Bicol Native Cuisine |url=http://98.130.222.111/~camgov/cuisine.php |url-status=dead |archive-url=https://archive.today/20130628035649/http://98.130.222.111/~camgov/cuisine.php |archive-date=June 28, 2013 |website=Camarines Sur Provincial Government}}</ref> Gayunpaman, sa kabila ng lahat ng ito, ang rehiyon ay naging isa sa pinakamahirap sakupin ng mga Kastila, Amerikano, at Hapones dahil sa matinding pagtutol ng mga tao.<ref name="Bicol Native Cuisine" /> === Mga Lungsod === Ang rehiyon ay may isang [[Lungsod ng Pilipinas|independiyenteng lungsod ng komponente]], ang [[Naga, Camarines Sur|Naga]], at anim na [[Lungsod ng Pilipinas|mga lungsod ng komponente]] – [[Iriga]], [[Legazpi, Albay|Legazpi]], [[Ligao]], [[Lungsod ng Masbate]], [[Lungsod ng Sorsogon]], at [[Tabaco]]. Ang Masbate at Sorsogon ay mga lungsod sa kanilang mga katulad na lalawigan. {{unbulleted list | {{Color box|#BFF5FF|†|border=darkgray}} {{font|Sentro ng rehiyon|size=90%}} }} {| class="wikitable sortable" style="background-color:#FDFDFD;text-align:center;font-size:90%;border:1pt solid grey;" ! scope="col" style="border-bottom:none" class="unsortable" | Lungsod ! scope="col" style="border-bottom:none" class="unsortable" | Populasyon {{small|(2020)}}{{PH census|2020}} ! scope="col" style="border-bottom:none" class="unsortable" colspan=2 | Laki<ref name="PSA-CitiesList">{{Cite web |title=PSGC Interactive; List of Cities |url=http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/listcity.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160407112230/http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/listcity.asp |archive-date=April 7, 2016 |access-date=March 29, 2016 |website=Philippine Statistics Authority}}</ref> ! scope="col" style="border-bottom:none" class="unsortable" colspan=2 | Densidad ! scope="col" style="border-bottom:none" class="unsortable" | Uri ng Lungsod ! scope="col" style="border-bottom:none" class="unsortable" | Kategorya ng Kita ! scope="col" style="border-bottom:none" class="unsortable" | Lalawigan |- ! scope="col" style="border-top:none;" | ! scope="col" style="border-top:none;" | ! scope="col" style="border-style:hidden hidden solid solid;" | km² ! scope="col" style="border-style:hidden solid solid hidden;" class="unsortable" | {{nowrap|sq mi}} ! scope="col" style="border-style:hidden hidden solid solid;" | /km² ! scope="col" style="border-style:hidden solid solid hidden;" class="unsortable" | {{nowrap|/sq mi}} ! scope="col" style="border-top:none;" | ! scope="col" style="border-top:none;" | ! scope="col" style="border-top:none;" | |- ! scope="row" style="background-color:initial;" | [[Iriga|Lungsod ng Iriga]] | style="text-align:right;" | 114,457 | {{convert|137.35|km2|abbr=values|disp=table}} | {{convert|{{sigfig|114457/137.35|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}} | Komponente | 4th | [[Camarines Sur]] |- ! scope="row" style="background-color:#BFF5FF;border-right:0;" |† [[Legazpi, Albay|Lungsod ng Legazpi]] | style="text-align:right;" | 209,533 | {{convert|153.70|km2|abbr=values|disp=table}} | {{convert|{{sigfig|209533/153.70|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}} | Komponente | 1st | [[Albay]] |- ! scope="row" style="background-color:initial;" | [[Ligao]] | style="text-align:right;" | 118,096 | {{convert|246.75|km2|abbr=values|disp=table}} | {{convert|{{sigfig|118096/246.75|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}} | Komponente | 4th | [[Albay]] |- ! scope="row" style="background-color:initial;" | [[Lungsod ng Masbate]] | style="text-align:right;" | 104,522 | {{convert|188.00|km2|abbr=values|disp=table}} | {{convert|{{sigfig|104522/188.00|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}} | Komponente | 4th | [[Masbate]] |- ! scope="row" style="background-color:initial;" | [[Naga, Camarines Sur|Naga]] | style="text-align:right;" | 209,170 | {{convert|84.48|km2|abbr=values|disp=table}} | {{convert|{{sigfig|209170/84.48|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}} | Independiyenteng komponente | 1st | [[Camarines Sur]] |- ! scope="row" style="background-color:initial;" | [[Lungsod ng Sorsogon]] | style="text-align:right;" | 182,237 | {{convert|276.11|km2|abbr=values|disp=table}} | {{convert|{{sigfig|182237/276.11|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}} | Komponente | 2nd | [[Sorsogon (lalawigan)|Sorsogon]] |- ! scope="row" style="background-color:initial;" | [[Lungsod ng Tabaco]] | style="text-align:right;" | 140,961 | {{convert|117.14|km2|abbr=values|disp=table}} | {{convert|{{sigfig|140961/117.14|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}} | Komponente | 4th | [[Albay]] |} === Mga Lalawigan === [[File:Ph bicol.png|thumb|300px|{{center|Mga Lalawigan ng Bicol}}]] Ang rehiyon ay binubuo ng anim na lalawigan: [[Albay]], [[Camarines Norte]], [[Camarines Sur]], [[Sorsogon]] at mga pulo-lalawigan ng [[Catanduanes]] at [[Masbate]], 107 Munisipalidad at 3,471 Barangay. Noong 2020, ang [[Camarines Sur]] ang pinakamalaking lalawigan sa rehiyon sa laki ng lupa at populasyon, na may lawak na {{convert|5481.6|km2|sqmi|abbr=on}} o mga 30.4% ng kabuuang lawak ng lupain at populasyon na 2,068,244. Ang [[Catanduanes]] naman ang pinakamaliit sa laki at populasyon, na may lawak na {{convert|1511.5|km2|sqmi|abbr=on}} o 8.4% ng kabuuang rehiyonal na lawak at populasyon na 271,879.{{PH census|2020}} {| class="wikitable sortable" style="background-color:#FDFDFD;text-align:center;font-size:90%;border:1pt solid grey;" |- ! scope="col" style="border-bottom:none;" class="unsortable" | Lalawigan ! scope="col" style="border-bottom:none;" class="unsortable" | Kabesera ! scope="col" style="border-bottom:none;white-space:nowrap;" class="unsortable" colspan=2 | Populasyon {{small|(2020)}}{{PH census|2020}} ! scope="col" style="border-bottom:none;" colspan=2 | Lawak<ref name="PSA-NSCB-ProvinceList">{{Cite web |title=PSGC Interactive; List of Provinces |url=http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/listprov.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130111015112/http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/listprov.asp |archive-date=January 11, 2013 |access-date=March 29, 2016 |website=[[Philippine Statistics Authority]]}}</ref> ! scope="col" style="border-bottom:none;" colspan=2 | Densidad ! scope="col" style="border-bottom:none;" class="unsortable" | Mga Lungsod ! scope="col" style="border-bottom:none;" class="unsortable" | {{abbr|Muni.|Munisipalidad}} ! scope="col" style="border-bottom:none;" class="unsortable" | {{abbr|Barangay|Barangay}} |- ! scope="col" style="border-top:none;" | ! scope="col" style="border-top:none;" | ! scope="col" style="border-top:none;" colspan=2 | ! scope="col" style="border-style:none none solid solid;" | km² ! scope="col" style="border-style:none solid solid none;white-space:nowrap;" class="unsortable" | sq mi ! scope="col" style="border-style:none none solid solid;" | /km² ! scope="col" style="border-style:none solid solid none;white-space:nowrap;" class="unsortable" | /sq mi ! scope="col" style="border-top:none;" | ! scope="col" style="border-top:none;" | ! scope="col" style="border-top:none;" | |- ! scope="row" style="background-color:initial;" | {{Flag|Albay}} | style="" | [[Legazpi, Albay|Lungsod ng Legazpi]] | {{percent and number|1374768|6082165|disp=table|1|pad=yes}} | {{convert|2,574.91|km2|abbr=values|disp=table}} | {{convert|{{sigfig|1374768/2,574.91|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}} | 3 | 15 | 720 |- ! scope="row" style="background-color:initial;" | {{Flag|Camarines Norte}} | style="" | [[Daet]] | {{percent and number|629699|6082165|disp=table|1|pad=yes}} | {{convert|2,277.93|km2|abbr=values|disp=table}} | {{convert|{{sigfig|629699/2,277.93|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}} | 0 | 12 | 282 |- ! scope="row" style="background-color:initial;" | {{Flag|Camarines Sur}} | style="" | [[Pili, Camarines Sur|Pili]] | {{percent and number|2068244|6082165|disp=table|1|pad=yes}} | {{convert|5,511.90|km2|abbr=values|disp=table}} | {{convert|{{sigfig|2068244/5,511.90|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}} | 2 | 35 | 1,063 |- ! scope="row" style="background-color:initial;" | {{Flag|Catanduanes}} | style="" | [[Virac, Catanduanes|Virac]] | {{percent and number|271879|6082165|disp=table|1|pad=yes}} | {{convert|1,492.16|km2|abbr=values|disp=table}} | {{convert|{{sigfig|271879/1,492.16|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}} | 0 | 11 | 315 |- ! scope="row" style="background-color:initial;" | {{Flag|Masbate}} | style="" | [[Masbate City]] | {{percent and number|908920|6082165|disp=table|1|pad=yes}} | {{convert|4,138.56|km2|abbr=values|disp=table}} | {{convert|{{sigfig|908920/4,138.56|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}} | 1 | 21 | 550 |- ! scope="row" style="background-color:initial;" | {{Flag|Sorsogon}} | style="" | [[Sorsogon City]] | {{percent and number|828655|6082165|disp=table|1|pad=yes}} | {{convert|2,119.01|km2|abbr=values|disp=table}} | {{convert|{{sigfig|828655/2,119.01|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}} | 1 | 14 | 541 |-class="sortbottom" ! scope="row" colspan=3 style="" | Kabuuan ! scope="col" style="text-align:right;" style="text-align:right;" | 6,082,165 ! scope="col" style="text-align:right;" | 18,114.47 ! scope="col" | {{convert|18,114.47|km2|disp=number|2}} ! scope="col" style="text-align:right;" | {{sigfig|6082165/18,114.47|2}} ! scope="col" style="text-align:right;" | {{convert|{{sigfig|6082165/18,114.47|2}}|PD/km2|disp=number}} ! scope="col" | 7 ! scope="col" | 107 ! scope="col" | 3,471 |-class="sortbottom" style="text-align:left;background-color:#F2F2F2;border-top:double grey;" | style="padding-left:1em;" colspan=13 | • Kasama sa mga bilang ng Camarines Sur ang ''independent component city'' ng [[Naga, Camarines Sur|Naga]]. |} ==== Mga Gobernador at Bise-Gobernador ==== {| class="wikitable sortable" |- !width=140 |Lalawigan !width=150 |Larawan !width=235 |Gobernador !width=120 colspan=2 |Partido Politikal !width=150 |Bise-Gobernador |- |{{center|[[File:Seal of Albay.svg|75px]]}}{{center|[[Albay]]}} |align=center |[[File:EdcelGrecoLagman.jpg|138x138px]] |[[Edcel Greco Lagman|Edcel Greco Alexander B. Lagman]] | {{party name with colour|Partido Federal ng Pilipinas}} |Baby Glenda O. Bongao |- |{{center|[[File:CamNor Seal.svg|75px]]}}{{center|[[Camarines Norte]]}} |align=center |[[File:Gov Padilla (Camarines Norte).png|138x138px]] |Ricarte "Dong" Padilla | {{party name with colour|Aksyon Demokratiko}} |Joseph Ascutia |- |{{center|}}{{center|[[Camarines Sur]]}} |align=center |[[File:Gov Villafuerte.png|alt=|138x138px]] |[[Luigi Villafuerte|Vincenzo Luigi Villafuerte]] | {{party name with colour|Partido Demokratiko Pilipino-Lakas ng Bayan}} |Salvio Patrick Fortuno Jr. |- |{{center|[[File:Official Seal of Catanduanes.svg|75px]]}}{{center |[[Catanduanes]]}} |align=center |[[File:Gov Cua (Catanduanes).png|alt=|138x138px]] |[[Joseph Cua]] | {{party name with colour|Nationalist People's Coalition}} |Peter Cua |- |{{center|[[File:Ph seal masbate.png|75px]]}}{{center|[[Masbate]]}} |align=center |[[File:Gov Kho.png|138x138px]] |[[Antonio Kho]] | {{party name with colour|Partido Demokratiko Pilipino-Lakas ng Bayan}} |[[Elisa Olga Kho|Elisa Olga T. Kho]] |- |{{center|[[File:Sorsogon Provincial Seal.png|75px]]}}{{center|[[Sorsogon]]}} |align=center |[[File:Gov Hamor.png|138x138px]] |Boboy Hamor |{{party name with colour|Nationalist People's Coalition}} |Krunimar Antonio Escudero II |} ==Relihiyon== Ang karamihan sa mga Bikolano ay debotong Romano Katoliko dahil sa pananakop ng mga Espanyol at ang kanilang pagpapalaganap ng relihiyon sa bansa. Araw-araw ipinagdiriwang ang Misa Katolika sa maraming simbahan sa Rehiyon ng Bicol.<ref>{{Cite web |title=Religious Affiliation in Bicol Region (2020 Census of Population and Housing) {{!}} Philippine Statistics Authority V - Bicol |url=https://rsso05.psa.gov.ph/content/religious-affiliation-bicol-region-2020-census-population-and-housing |access-date=2025-03-13 |website=rsso05.psa.gov.ph}}</ref>[https://rsso05.psa.gov.ph/system/files/attachment-dir/Special%20Release_Religious%20Affiliation.pdf]<ref>{{Cite journal |last=Mapa-Arriola |last2=Sharon |first2=Maria |date=1970-01-01 |title=Language of Piety and Sympathy: A Reading of the Culture of Spirituality in Bicol Region Through Pasion Bicol |url=https://papers.iafor.org/submission39201/ |language=en-GB}}</ref> Sa kasalukyan panahon ang rehiliyon ng buong rehiyon nananatiling matatag sa pananampalatayang Romano Katoliko, kung saan ang karamihan ng populasyon ay kabilang dito. Ang relihiyong Katoliko ang may pinakamalaking bilang ng mga tagasunod kumpara sa ibang bahagi ng Pilipinas. Lumago ang Simbahang Katoliko sa Rehiyong Bicol sa pamamagitan ng pagsisikap ng mga obispo mula sa Nueva Caceres (Lungsod ng Naga) mula ika-17 siglo hanggang sa Himagsikang Pilipino noong 1898. Ang Lungsod ng Naga ang itinuturing na sentro ng relihiyon sa Rehiyong Bicol at ang luklukan ng isa sa pinakamatandang diyosesis sa Pilipinas, ang Arkidiyosesis ng Caceres. Kasama rin sa iba pang mga diyosesis sa rehiyon ang Diyosesis ng Legazpi, Sorsogon, Daet, Masbate, Libmanan, at Virac.<ref>{{Cite web |title=Naga City: Heart of Bicol – CITY OF NAGA |url=https://www2.naga.gov.ph/naga-city-profile/ |access-date=2025-03-13 |language=en-US}}</ref> Ang mga pista (pista ng mga santo) ay taunang pagdiriwang ng mga parokya, mula sa isang simpleng pista sa baryo bilang parangal sa patron para sa masaganang ani, hanggang sa mas malaking pistang bayan bilang pagpaparangal sa isang himala ng santo. Mayroon ding mga diyosesanong pista tulad ng pista ng Mahal na Birhen ng Kaligtasan, pati na rin ang pang-rehiyong pagdiriwang ng Pista ng Mahal na Birhen ng Peñafrancia—ang pinakamalaking debosyon sa Mahal na Birhen sa buong Asya. Ito ay isang linggong pagdiriwang bilang pagpupugay sa Mahal na Birheng Maria, na kinikilala bilang "Patrona ng Kabikulan." Sa Luzon, ang Rehiyong Bicol ang may pinakamataas na bilang ng mga lalaking pumapasok sa seminaryo upang maging pari, at mga babaeng pumapasok sa buhay relihiyoso bilang madre. Ito ay maaring maiugnay sa mga institusyong tulad ng Holy Rosary Minor Seminary, Daughters of Mary, at Daughters of Charity Convents sa Lungsod ng Naga.<ref>{{Cite journal |last=Mapa-Arriola |last2=Sharon |first2=Maria |date=1970-01-01 |title=Language of Piety and Sympathy: A Reading of the Culture of Spirituality in Bicol Region Through Pasion Bicol |url=https://papers.iafor.org/submission39201/ |language=en-GB}}</ref><ref>{{Cite web |date=2006-11-11 |title=History of Catholicism in the Bicol Region |url=https://angkangpilipino.wordpress.com/2006/11/11/history-of-catholicism-in-the-bicol-region/ |access-date=2025-03-13 |website=Angkang Pilipino |language=en}}</ref> ==Sinaunang Paniniwala ng mga Bikolnon== Ang katutubong paniniwalang panrelihiyon ng mga taga Sinaunang Bikol at ng iba't ibang pangkat-etniko sa bansa, ay sumusunod sa animismo. Ang mga katutubong paniniwalang ito ay binubuo ng iba't ibang lokal na tradisyon ng pagsamba na nakatuon sa mga anito (espiritu ng Ninuno) at diwata (mga espiritu ng kalikasan at mga bathala)<ref>{{Cite journal |date=2024 |title=Photographs and Theological Reflection |url=https://doi.org/10.5040/9780567713391.ch-8 |journal=Doing Theology with Photographs |pages=87–98 |doi=10.5040/9780567713391.ch-8}}</ref><ref>{{Citation |last=Sitoy |first=T. V. |title=A history of Christianity in the Philippines. 1: The initial encounter |date=1985 |place=Quezon City |publisher=New Day Publ |isbn=978-971-10-0255-8 |access-date=2025-03-13}}</ref> ==Mga Diwata at mga bathala== Bago pa man dumating ang mga mananakop, ang rehiyon ay mayroon nang sinaunang na sistemang panrelihiyon na kinabibilangan ng iba't ibang diyos at diyosa na kung tawagin ay mga diwata. Kabilang sa mga ito ang mga sumusunod: '''Gugurang''' – Ang kataas-taasang diyos, diwata ng mga diwata. Siya na minsan ay bumababa mula langit at naninirahan sa loob ng Bundok Mayon. Siya ang nagbabantay at nagpoprotekta ng banal na apoy, na palaging sinusubukang nakawin ng kanyang kapatid na si Asuang. Kapag sumusuway ang mga tao sa kanyang mga utos, gumagawa ng kasalanan, o nagiging masama, pinapaputok niya ang lava ng Mayon bilang babala upang ituwid nila ang kanilang landas. May isinagawang ritwal para sa kanya noon ang mga sinaunang Bikolano na tinatawag na Atang.<ref name="ourownvoice.com">{{Cite web |last=Eugenio |first=Damiana L. |date=n.d. |title=Asuang Steals Fire from Gugurang |url=http://www.ourownvoice.com/tales/tales2004a-2.shtml |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090526125514/http://www.ourownvoice.com/tales/tales2004a-2.shtml |archive-date=May 26, 2009 |access-date=April 3, 2010 |website=ourownvoice.com}}</ref><ref name="youtube.com">{{Cite AV media |url=https://www.youtube.com/watch?v=goLgDpSStmc |title=The Aswang Phenomenon |date=2011 |last=Clark |first=Jordan |type=Animation |via=Youtube}}</ref> '''Linti''' - Ang diwata ng kidlat na alagad ni Gugurang.<ref name=":0">{{Citation |title=Coyote Steals Fire |url=https://doi.org/10.2307/j.ctt1d8h9x5.2 |work=Coyote Steals Fire |publisher=Utah State University Press |access-date=2025-03-13}}</ref> '''Dalogdog''' - Ang diwata ng kulog, kapatid ni Linti.<ref name=":0" /> '''Asuang''' – Ang masamang diyos na laging sumusubok nakawin ang banal na apoy ng Bundok Mayon mula kay Gugurang. Minsan siyang tinatawag na Aswang at naninirahan sa loob ng Bundok Malinao. Bilang diyos ng kasamaan, siya ang nagdadala ng mga sakuna at nagtutulak sa mga tao na gumawa ng kasalanan.<ref name="ourownvoice.com" /><ref name="youtube.com" /> '''Haliya''' – Ang diyosa ng liwanag ng buwan at matinding kaaway ni Bakunawa. Siya ang tagapagtanggol ni Bulan, ang diyos ng buwan. Ang kanyang kulto ay binubuo ng mga kababaihan. Mayroon ding ritwal na sayaw na ipinangalan sa kanya, na isinasagawa bilang proteksyon laban kay Bakunawa.<ref name=":3">{{Cite news |last=Soltes |first=Jonas Cabiles |date=September 7, 2009 |title=Bicol Artist Protest Natl. Artist Awardees |work=Inquirer.net |url=http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/nation/view/20090907-223978/Bicol-artists-protest-Natl-Artist-awardees |url-status=dead |access-date=April 3, 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090911045425/http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/nation/view/20090907-223978/Bicol-artists-protest-Natl-Artist-awardees |archive-date=September 11, 2009}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Paz-Pacheco |first=Elizabeth |last2=Nevado |first2=Jose |last3=Cutiongco-de la Paz |first3=Eva Maria |last4=Jasul |first4=Gabriel |last5=Aman |first5=Aimee Yvonne Criselle |last6=Alejandro-Ribaya |first6=Elizabeth Laurize |last7=Francisco |first7=Mark David |last8=Guanzon |first8=Ma. Luz Vicenta |last9=Uyking-Naranjo |first9=May |last10=Añonuevo - Cruz |first10=Ma. Cecilia |last11=Maningat |first11=Maria Patricia Deanna |date=2023-05-10 |title=Genetic Variants Associated with Poor Responsiveness to Sulfonylureas in Filipinos with Type 2 Diabetes Mellitus |url=https://doi.org/10.15605/jafes.037.s8 |journal=Journal of the ASEAN Federation of Endocrine Societies |volume=38 |issue=S1 |pages=31–40 |doi=10.15605/jafes.037.s8 |issn=0857-1074}}</ref> '''Bulan''' – Ang sinaunang diwata ng Buwan ng mga Bikolano.<ref>{{Citation |title=ACKNOWLEDGEMENTS |date=2019-03-31 |url=https://doi.org/10.2307/j.ctv9hvs8j.2 |work=Bikol Dictionary |pages=vii–vii |publisher=University of Hawaii Press |access-date=2025-03-13}}</ref> Si Bulan ang diyos ng buwan, inilalarawan bilang isang batang lalaki na may pambihirang kagandahan. Dahil sa kanyang anyo, nagpapahinahon siya ng mababangis na hayop at mabagsik na sirena (Magindara). May malalim siyang pagmamahal kay Magindang, ngunit palaging tumatakas upang hindi siya mahuli. Nahihiya siya sa lalaking kanyang iniibig. Kapag nahuli siya ni Magindang, palaging sumasaklolo si Haliya upang palayain siya.<ref name=":3" /> '''Magindang''' – Ang diyos ng dagat at ng lahat ng nilalang dito. Siya ay may malalim na damdamin para kay Bulan at patuloy na hinahabol ito, bagama’t hindi niya kailanman mahuli. Dahil dito, ipinapaliwanag ng mga Bikolano na ito ang dahilan kung bakit tumatataas ang alon upang maabot ang buwan. Sa tuwing mahuhuli niya si Bulan, palaging sumasaklolo si Haliya upang palayain ito. '''Okot''' – Ang diyos ng kagubatan at patron pangangaso. '''Onos''' - diyos ng bagyo, baha at delubyo<ref>{{Citation |title=Un pequeño aldeano en la gran ciudad |date=2018-02-19 |url=https://doi.org/10.2307/j.ctv1m0kh6c.7 |work=Crónica del retorno |pages=157–180 |publisher=Universidad Central |access-date=2025-03-13}}</ref> '''Bakunawa''' – Isang higanteng diyos ng dagat na mukhang hito o ahas. Siya ang itinuturing na sanhi ng duyog o eklipse, ang lumalamon sa araw at buwan, at ang matinding kalaban ni Haliya. Layunin niyang lunukin si Bulan, ngunit ipinangako ni Haliya na poprotektahan ang diyos ng buwan magpakailanman.<ref>{{Cite news |last=Abella |first=Jerrie M. |date=January 15, 2010 |title=Eclipse; Bakunawa Eats the Sun Behind a Curtain of Clouds |work=GMANews.TV |url=http://www.gmanews.tv/story/181693/eclipse-bakunawa-eats-the-sun-behind-a-curtain-of-clouds |access-date=April 3, 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100323214445/http://www.gmanews.tv/story/181693/eclipse-bakunawa-eats-the-sun-behind-a-curtain-of-clouds |archive-date=March 23, 2010}}</ref> '''Kanlaon''' - Ang masamang diyos ng apoy at pagkawasak kalaban ni Gugurang at batala, siya rin ang masamang diyos ng bulkang Kanlaon<ref>{{Cite journal |last=Smith |first=Tony |date=2017-10-19 |title=Democracy in the Philippines |url=https://doi.org/10.23943/princeton/9780691154923.003.0002 |journal=Princeton University Press |doi=10.23943/princeton/9780691154923.003.0002}}</ref> === Mga Mitolohikal na Bayani at Tao === *'''Baltog''': Si Baltog ang unang puting tao o ''tawong-lipod'' na dumating sa Bicol. Ipinanganak sa [[India]] (bagamat tinatawag na "Boltavara" ang India sa epiko) mula sa matapang na angkan ng Lipod, ipinakilala niya ang [[pagsasaka]] sa Bicol sa pamamagitan ng pagtatanim ng ''linsa'' o ''apay'', na isang katangian ng mga unang mananakop na Indian. Pinatay niya ang Baboy Ramo ng Tandayag sa isang matinding laban.<ref name=Agui1/> *'''Bantong''': Si Bantong ay isang matapang at tusong batang mandirigma na nag-iisa niyang pinatay ang kalahating-tao at kalahating-hayop na si Rabot, bagamat binigyan siya ni Handyong ng 1,000 mandirigma upang tulungan siya.<ref name=Agui1/> *'''Daragang Magayon''' - Ang magandang at anak ni Makusog, ang pinuno ng banwa at tribo. Siya ang pangunahing tauhan sa alamat ng Mayon, at ang kanyang pag-ibig at malungkot na kamatayan ay nauugnay sa pagbuo ng Mt. Mayon.<ref name=":2">{{Cite web |date=2009-10-21 |title=Bundok Philippines - Legend of Magayon (Mayon) |url=http://geocities.com/Yosemite/3712/tmagayon.html |access-date=2025-03-13 |website=web.archive.org |archive-date=2009-10-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091021093444/http://geocities.com/Yosemite/3712/tmagayon.html |url-status=bot: unknown }}</ref> *'''Panganoron''' - Isang espiritu ng ulap na nagligtas kay Magayon mula sa nalunod. Siya ay naging kasintahan ni Magayon at nakipaglaban kay Pagtuga upang iligtas ang kanyang ama.<ref name=":2" /><ref>{{Cite web |date=2008-09-16 |title=Province of Albay : MAGAYON FESTIVAL 2008 : History |url=http://magayonfestival.albay.gov.ph/history_mf.htm |access-date=2025-03-13 |website=web.archive.org |archive-date=2008-09-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080916185029/http://magayonfestival.albay.gov.ph/history_mf.htm |url-status=dead }}</ref> *'''Dinahong''': Si Dinahong, na nangangahulugang "balot ng mga dahon", ay ang orihinal na potter ng Bicolano na pinaniniwalaang isang [[Aeta people|Agta]] (Negrito). Tumulong siya sa mga tao upang matutong magluto, gumawa ng mga palayok na tinatawag na ''coron'', mga kalan, mga palayok na lupa, at iba pang mga kagamitan sa kusina.<ref name=Agui1/> *'''Makusog''' - Ang pinuno ng banwa at tribo ng Rawis at ama ni Daragang Magayon. *'''Dawani''' - Ina ni Magayon na pumanaw matapos ipanganak si Magayon.<ref>{{Cite web |title=Sayaw Kan Tulong Bulod Summary {{!}} PDF |url=https://www.scribd.com/document/492560497/Sayaw-kan-tulong-bulod-summary |access-date=2025-03-13 |website=Scribd |language=en}}</ref> *'''Malinaw''' - Ang maputi at magandang kapatid ni Magayon, na tinatago o binukot. Siya ang pinagmulan ng bundok Malinaw<ref>{{Cite web |title=Sayaw Kan Tulong Bulod Summary {{!}} PDF |url=https://www.scribd.com/document/492560497/Sayaw-kan-tulong-bulod-summary |access-date=2025-03-13 |website=Scribd |language=en}}</ref> *'''Masaraga''' - Ang masipag at matalinong kapatid ni Magayon. Sa alamat siya ang pinag mulan ng bindok Masaraga<ref>{{Cite web |title=Sayaw Kan Tulong Bulod Summary {{!}} PDF |url=https://www.scribd.com/document/492560497/Sayaw-kan-tulong-bulod-summary |access-date=2025-03-13 |website=Scribd |language=en}}</ref> *'''Ginantong''': Si Ginantong ang gumawa ng araro, pangharrow, at iba pang mga kagamitan sa pagsasaka.<ref name=":1" /> *'''Hablom''': Si Hablom, mula sa pandiwang ''hablon'' na nangangahulugang “maghabi”, ang nag-imbento ng unang paghahabi ng loom at bobbins sa rehiyon ng Bicol, partikular sa paghahabi ng mga [[Abacá|abaca]] na tela.<ref name=Agui1/> *'''Handyong''': Ang pangunahing tauhan sa epiko ay si Handyong. Dumating siya sa Bicol kasama ang kanyang mga tagasunod pagkatapos ni Baltog, at naging pinakakilalang tawong-lipod. Nilinisan niya ang lupa mula sa mga mabagsik na halimaw, nagbigay ng inspirasyon para sa mga imbensyon, muling ipinakilala ang pagsasaka, nagtayo ng mga bahay-puno kung saan itinaguyod ang mga ''[[Anito|anitos]]'' o idolo na tinatawag na ''moog'', at nagtakda ng isang kodigo ng mga batas, na nagtatag ng isang gintong panahon sa kanyang panahon.<ref name=Agui1/> Kilala rin siyang nagtayo ng unang bangka at palaganap ng pagtatanim ng palay sa mga bahaing lugar.<ref>{{cite book|last1=Philippine National Historical Society|title=The Journal of History, Volumes 36-37|date=1998|publisher=University of Michigan|page=94|url=https://books.google.com/books?id=fDpwAAAAMAAJ&q=ibalong|access-date=9 February 2015}}</ref> *'''Kimantong''': Si Kimantong ay itinuturing na ang unang Bicolano na gumawa ng timon (rudder) na tinatawag na ''timon'', layag (sail) na tinatawag na ''layag'', araro (plow) na tinatawag na ''arado'', pangharrow (harrow) na tinatawag na ''surod'', ''ganta'' at iba pang mga sukat, roller, yoke, ''bolo'', at hoe. Isang [[Barangay|barangay]] na tinatawag na Kimantong ay matatagpuan sa [[Daraga, Albay]].<ref name=Agui1/> *'''Sural''': Si Sural, o ''surat'', na nangangahulugang “magsulat” o “liham”, ang unang Bicolano na nakaisip ng isang silabaryo. Inukit niya ito sa isang puting slab ng bato mula sa Libong, na kalaunan ay pinakintab ni Gapon.<ref name=Agui1/> *'''Takay''': Si Takay ay isang magandang dalaga na ayon sa alamat ay nalunod sa malaking baha sa epiko. Pinaniniwalaan na naging bulaklak ng takay siya sa ngayon ay nasa Lawa ng Bato.<ref name=Agui1/> ===Mga Bulkan=== '''Mula Hilaga hanggang Timog''' {| class="wikitable" |- ! scope=col | Larawan ! scope=col | Pangalan |-style="vertical-align:top;" ! scope=row | [[File:A view of Mt. Isarog 03.JPG|200px]] | '''[[Bundok Isarog]]''' ay isang {{convert|1966|m|adj=on}} [[fumarolic]] na bulkan na may {{convert|2.5|km|adj=on}} lawak ng bunganga na nakabukas sa silangan.<ref>{{cite gvp|vn=273042|name=Isarog|access-date=May 22, 2012}}</ref> Ang bundok at paligid nito na may lawak na {{convert|10112|ha}} ay isang [[protektadong lugar]] sa Rehiyon ng Bicol sa ilalim ng pangalang ''Mount Isarog Natural Park''.<ref name="PAWB">{{Cite web |date=March 11, 2010 |title=Region 5 – Protected Areas |url=http://www.pawb.gov.ph/index.php?option=com_content&view=article&id=65:region-5&catid=69:regions |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120321103724/http://www.pawb.gov.ph/index.php?option=com_content&view=article&id=65%3Aregion-5&catid=69%3Aregions |archive-date=March 21, 2012 |access-date=May 22, 2012 |website=Bureau of Protected Areas and Wildlife Bureau}}</ref> |-style="vertical-align:top;" ! scope=row | [[File:Mount Iriga.jpg|200px]] | '''[[Bundok Iriga]]''' ay isang {{convert|1196|m|adj=on}} bulkan na may malaking bungangang hugis-horseshoe na matatagpuan malapit sa [[Lawa ng Buhi]] (nasa harapan).<ref>{{cite gvp|vn=273041|name=Iriga|access-date=May 22, 2012}}</ref> |-style="vertical-align:top;" ! scope=row | [[File:Mount Malinao.jpg|200px]] | '''[[Bundok Malinao]]''' ay isang {{convert|1548|m|adj=on}} bulkan na may malaking bunganga na may lawak na humigit-kumulang {{convert|3|km|mi}}, na nakabukas sa silangan. Matatagpuan sa mababang silangang bahagi ng bundok ang mga geothermal field ng Tiwi.<ref>{{cite gvp | vn=273801|name=Malinao|access-date=May 22, 2012}}</ref> |-style="vertical-align:top;" ! scope=row | [[File:Masaraga.jpg|200px]] | '''[[Bundok Masaraga]]''' ay isang matulis na {{convert|1328|m|adj=on}} [[Holocene]] na bulkan na matatagpuan sa hilagang-kanluran ng Mayon.<ref>{{cite gvp|vn=273031|name=Masaraga|access-date=May 22, 2012}}</ref> |-style="vertical-align:top;" ! scope=row" | [[File:Mt.Mayon tam3rd.jpg|200px]] | '''[[Bulkang Mayon]]''', ang pinakamataas na punto sa rehiyon na may taas na {{convert|2463|m}}, ay kilala rin sa kanyang perpektong hugis apa. Ito rin ang pinaka-aktibong bulkan sa bansa.<ref>{{cite gvp|vn=273030|name=Mayon|access-date=May 22, 2012}}</ref> Ang bulkan ay isa sa mga protektadong lugar ng Rehiyon V sa ilalim ng pangalang ''Mayon Volcano Natural Park'' na may sukat na {{convert|5776|ha}}.<ref name="PAWB" /> |-style="vertical-align:top;" ! scope=row" | [[File:Pocdolberge.jpg|200px]] | '''[[Kabundukang Pocdol]]''', na may pinakamataas na elebasyon na {{convert|1102|m}}, ay isang pangkat ng mga fumarolic na bulkan na matatagpuan sa pagitan ng mga lalawigan ng Albay at Sorsogon. Dito matatagpuan ang Bac-Man Geothermal Power Plant at ang PNOC Eco-Park, isang {{convert|25100|ha|adj=on}} [[ecotourism]] park na pinangangasiwaan at pinoprotektahan ng [[Philippine National Oil Company]] (PNOC).<ref>{{cite gvp|vn=273020|name=Pocdol Mountains|access-date=May 22, 2012}}</ref><ref>{{Cite web |last=Jamoralin |first=Reynaldo T. |date=n.d. |title=Places of Interest |url=http://www.sorsogontourism.com/places_of_interest.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120314185542/http://www.sorsogontourism.com/places_of_interest.htm |archive-date=March 14, 2012 |access-date=May 22, 2012 |website=sorsogontourism.com}}</ref> |-style="vertical-align:top;" ! scope=row" | [[File:A dormant Mt. Bulusan.jpg|200px]] | '''[[Bulkang Bulusan]]''', ang isa pang aktibong bulkan sa rehiyon, ay may taas na {{convert|1565|m}}. Matatagpuan ito sa labi ng {{convert|11|km|adj=on}} na Irosin Caldera.<ref>{{cite gvp|vn=273010|name=Bulusan|access-date=May 22, 2012}}</ref> Ang bulkan ay isang protektadong lugar at ang pangunahing tampok ng {{convert|3672|ha|adj=on}} na ''Bulusan Volcano Natural Park''.<ref name="PAWB" /> |} ==Ekonomiya== [[File:Bicol_Region_Pili_Nuts2.jpg|200px|thumbnail|left|[[Canarium ovatum|Mga Pili]] (binaon at inihaw)]] Ang Rehiyon ng Bicol ay may malaking bahagi ng mayamang patag na lupa, at ang agrikultura ang pinakamalaking bahagi ng ekonomiya, kasunod ng [[komersyal na pangingisda]]. Ang mga [[niyog]], [[abaca]], saging, kape, at [[langka]] ang limang pangunahing pananim sa rehiyon. Ang palay at mais ay kabilang sa mga pangunahing pananim na pana-panahon. Ang pagmimina ng karbon ay isa rin sa mga kontribyutor sa ekonomiya ng rehiyon. Mahalaga rin ang [[komersyal na pangingisda]] na may labing-tatlong pangunahing pook pangisdaan na nagsusuplay ng isda sa mga pamilihan sa mga lugar tulad ng [[Metro Manila]].<ref>{{Cite web |title=Bicol Regional Profile |url=http://r5.denr.gov.ph/index.php/about-us/regional-profile |archive-url=https://web.archive.org/web/20140827025659/http://r5.denr.gov.ph/index.php/about-us/regional-profile |archive-date=Agosto 27, 2014 |access-date=Agosto 26, 2014 |website=Department of Environment and Natural Resources: Region 5 – Bicol}}</ref> Sa kasalukuyan, mayroong 13,435 magsasaka sa Rehiyon ng Bicol na nagtatanim ng 142,405 [[hektarya]] ng [[Canarium ovatum|pili]] ayon sa datos ng [[Kagawaran ng Agrikultura ng Pilipinas|Kagawaran ng Agrikultura]]-Bicol. Ayon sa DA, 90% ng produksiyon ng pili sa Pilipinas ay mula sa Rehiyon ng Bicol at nagsimula itong [[asexual reproduction]] para sa pag-export ng produkto. Ang matibay na punong ito ay may prutas na 7% kernel, 25% shell, at 68% pulp. Ang Sorsogon Provincial Pili Development Board ay maghahain ng petisyon para ideklara ang Rehiyon bilang "Pili Capital ng Pilipinas".<ref>{{cite news |last1= Calipay|first1=Connie |title=DA readies interventions for farmers eyeing pili milk production|url=https://www.pna.gov.ph/articles/1219643 |accessdate=Mayo 16, 2024 |publisher=[[Philippine News Agency]] |date=Pebrero 27, 2024 }}</ref><ref>{{cite news |last1= Guarin|first1=Lovella |title=Exploring the potential of Bicol's pili nut as an export product|url=https://bicol.da.gov.ph/exploring-the-potential-of-bicols-pili-nut-as-an-export-product/ |accessdate=Mayo 17, 2024 |publisher= [[Department of Agriculture (Philippines)]]|date=Marso 15, 2023}}</ref> Noong Oktubre 2023, inilunsad ng [[Kagawaran ng Kalakalan at Industriya ng Pilipinas|Kagawaran ng Kalakalan at Industriya]] ang "Orgullo kan Bikol" Trade and Travel Fair sa [[Shangri-La Plaza]]. Ang 103 na exhibitors ay mga [[Small and medium-sized enterprises|MSMEs]] na nagpakita ng 253 bagong produkto mula sa 6 na probinsya ng Bikol.<ref>{{cite news |last1= Calipay|first1= Connie|title=103 Bicol MSMEs to showcase top products at Manila fair|url= https://www.pna.gov.ph/articles/1212028|accessdate=Mayo 24, 2024 |publisher=[[Philippine News Agency]] |date=Oktubre 18, 2023}}</ref> ==Edukasyon== {{Main|Edukasyon sa Pilipinas}} [[File:WTNaga BAHALANA A2a.JPG|right|thumb|Ateneo de Naga University]] Mula 1945 hanggang 2011, ang pangunahing sistema ng edukasyon ay binubuo ng anim na taon ng elementarya na nagsisimula sa edad na 6, at apat na taon ng [[high school|mataas na paaralan]] na nagsisimula sa edad na 12. Ang karagdagang edukasyon ay ibinibigay ng mga teknikal o bokasyonal na paaralan, o sa mga institusyong pang-edukasyon tulad ng mga unibersidad. Bagamat sinabi ng [[Saligang Batas ng Pilipinas|Saligang Batas ng 1987]] na ang edukasyong elementarya ay sapilitan, hindi ito naipatupad.{{citation needed|date=Agosto 2014}} Noong 2011, nagsimula ang bansa na lumipat mula sa lumang 10-taong sistema ng edukasyon patungo sa K–12 na sistema ng edukasyon, alinsunod sa mandato ng Kagawaran ng Edukasyon.<ref name="K12">{{Citation |title=[K-12 primer as of 20 December 2011] |url=http://www.deped.gov.ph/cpanel/uploads/issuanceImg/Kto12%20Primer%20as%20of%20Dec%202011.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20120522231741/http://www.deped.gov.ph/cpanel/uploads/issuanceImg/Kto12%20Primer%20as%20of%20Dec%202011.pdf |publisher=[[Kagawaran ng Edukasyon ng Pilipinas|Kagawaran ng Edukasyon]] |access-date=Abril 28, 2012 |archive-date=May 22, 2012 |mode=cs1}}</ref> Ang bagong 12-taong sistema ay sapilitan na, kasama na ang paggamit ng bagong kurikulum para sa lahat ng paaralan (tingnan ang [[Edukasyon sa Pilipinas#2010s at ang K–12 program|2010s at ang K–12 program]]). Ang panahon ng paglipat ay magtatapos sa taong pampaaralan 2017–2018, na siyang taon ng pagtatapos para sa unang grupo ng mga mag-aaral na pumasok sa bagong sistema ng edukasyon. Lahat ng pampublikong paaralan sa Pilipinas ay kinakailangang magsimula ng klase sa araw na itinakda ng Kagawaran ng Edukasyon (karaniwang unang Lunes para sa pampubliko, pangalawang Lunes para sa pribado, at pangatlong Lunes para sa ilang kolehiyo ng buwan ng Hunyo) simula noong [[pagkapangulo ni Joseph Estrada]] noong 1999, at kinakailangang magtapos pagkatapos makumpleto ng bawat paaralan ang itinakdang 200-araw na kalendaryo ng paaralan na inayos ng Kagawaran ng Edukasyon (karaniwang mula sa ikatlong linggo ng Marso hanggang ikalawang linggo ng Abril). Ang mga pribadong paaralan ay hindi obligado na sumunod sa isang partikular na araw ngunit kinakailangang magsimula ng klase hindi lalampas sa huling linggo ng Agosto. {| class="wikitable sortable" valign ! Pangalan !! Akronim !! Lalawigan (Pangunahing kampus) !! Lungsod/Munisipyo !! Itinatag |- | [[Ateneo de Naga University]] || {{center|AdNU}} || [[Camarines Sur]] || [[Naga City, Camarines Sur|Naga City]] || {{center|1940}} |- | [[Bicol State College of Applied Sciences and Technology|Southeast Asian University of Technology]] || {{center|SEAUTech}} || [[Camarines Sur]] || [[Naga City, Camarines Sur|Naga City]] || {{center|1911}} |- | [[Bicol University]] || {{center|BU}} || [[Albay]] || [[Legazpi, Albay|Legazpi City]] || {{center|1969}} |- | [[Catanduanes State University]] || {{center|CatSU}} || [[Catanduanes]] || [[Virac, Catanduanes|Virac]] || {{center|1961}} |- | [[Central Bicol State University of Agriculture]] || {{center|CBSUA}}|| [[Camarines Sur]] || [[Pili, Camarines Sur|Pili]] || {{center|1918}} |- | [[Divine Word College of Legazpi]] ||{{center|DWCL}} || [[Albay]] || [[Legazpi City]] ||{{center|1947}} |- | [[Dr. Emilio B. Espinosa Sr. Memorial State College of Agriculture and Technology]] || {{center|DEBESMSCAT}} || [[Masbate]] || [[Mandaon, Masbate|Mandaon]] || {{center|1952}} |- | Naga College Foundation, Inc. || {{center|NCF}} || [[Camarines Sur]] || [[Naga, Camarines Sur|Naga City]] || {{center|1947}} |- | Mariners' Polytechnic Colleges, Inc. ||{{center|MPC}} || [[Camarines Sur]] || [[Naga, Camarines Sur|Naga City]] ||{{center|1974}} |- | [[Partido State University]] || {{center|PSU}} || [[Camarines Sur]] || [[Goa, Camarines Sur|Goa]] || {{center|2001}} |- | [[Camarines Sur Polytechnic Colleges|Polytechnic State University of Bicol]] || {{center|PSUB}} || [[Camarines Sur]] || [[Nabua, Camarines Sur|Nabua]] || {{center|1983}} |- | [[Sorsogon State University]] || {{center|SorSU}}|| [[Sorsogon]] || [[Sorsogon City]] || {{center|1907}} |- | [[Universidad de Santa Isabel]] || {{center|USI}} || [[Camarines Sur]] || [[Naga City, Camarines Sur|Naga City]] || {{center|1868}} |- | [[Camarines Norte State College|University of Camarines Norte]] || {{center|CNSC}} || [[Camarines Norte]] || [[Daet, Camarines Norte|Daet]] || {{center|1992}} |- | [[University of Nueva Caceres]] || {{center|UNC}} || [[Camarines Sur]] || [[Naga City, Camarines Sur|Naga City]] || {{center|1948}} |- | [[University of Santo Tomas–Legazpi]] || {{center|UST–Legazpi}} || [[Albay]] || [[Legazpi City]] || {{center|1948}} |- | Bicol University Gubat Campus || {{center|BUGC}} || [[Sorsogon]] || [[Gubat]] || {{center|2000}} |} == Mga sanggunian == {{reflist}} {{Rehiyon ng Pilipinas}} [[Kategorya:Rehiyon ng Pilipinas|Bikol]] [[Kategorya:Bikol]] [[Kategorya:Luzon]] {{pilipinas-stub}} h89ren4qfjddfrfejp9m8ftgyv2ldf1 0 4838 2166388 2156778 2025-06-26T17:20:48Z ListeriaBot 79921 Wikidata list updated [V2] 2166388 wikitext text/x-wiki {{distinguish|Paniqui}} {{Automatic taxobox |name = Paniki |fossil_range = {{Fossil range|52|0|[[Eocene]]–[[Holocene|Present]]}} |image = <imagemap> File:Wikipedia-Bats-001-v01.jpg|300px rect 0 0 820 510 [[Common vampire bat]] rect 0 510 820 950 [[Greater horseshoe bat]] rect 0 950 820 1560 [[Greater short-nosed fruit bat]] rect 1520 0 820 510 [[Egyptian fruit bat]] rect 1520 510 820 950 [[Mexican free-tailed bat]] rect 1520 950 820 1560 [[Greater mouse-eared bat]] </imagemap> |taxon = Chiroptera |authority = [[Johann Friedrich Blumenbach|Blumenbach]], 1779 |subdivision_ranks = Suborders |subdivision = (traditional): * [[Megachiroptera]] * [[Microchiroptera]] (present): * [[Yinpterochiroptera]] * [[Yangochiroptera]] |range_map = Bat range.png |range_map_caption = Worldwide distribution of bat species }} Ang '''kulapnit''' o ([[Wikang Filipino|Filipino]]: '''paniki''') ay isang lumilipad na [[mamalya]] sa [[order (biology)|order]] ng ''Chiroptera'' na may braso na naging [[pakpak]]. Nagpapatangay lamang sa hangin ang ibang mga mamalya, katulad ng mga [[lumilipad na ardilya]] o mga [[palanger]] ngunit ang paniki lamang ang totoong lumilipad. Sinalin ang pangalang ''Chiroptera'' bilang ''Kamay na Pakpak'' dahil katulad ng kayarian ng bukas na pakpak nito sa pinabukas na kamay ng isang [[tao]] na natatakpan ng isang lamad. == Mga pamilya == {{Wikidata list|sparql= SELECT ?item (concat("[[", ?taxonname, "]]") as ?taxonLink) (concat("[http://www.departments.bucknell.edu/biology/resources/msw3/browse.asp?s=y&id=", ?msw, " Mammal Species of the World]") as ?mswLink) WHERE { ?item wdt:P31 wd:Q16521 ; wdt:P105 wd:Q35409 ; wdt:P171* wd:Q28425 ; wdt:P225 ?taxonname . optional { ?item wdt:P959 ?msw . } } |columns=P18:Larawan,?taxonLink:Pamilya,?mswLink:MSW |section= |min_section=3 |sort=P225 |links=text |thumb=128 |autolist=fallback }} {| class='wikitable sortable' ! Larawan ! Pamilya ! MSW |- | | [[Antrozoidae]] | |- | [[Talaksan:Archaeonycteris.JPG|center|128px]] | [[Archaeonycteridae]] | |- | | [[Cistugidae]] | |- | [[Talaksan:Kitti's hog-nosed bat Stuffed specimen.jpg|center|128px]] | [[Craseonycteridae]] | [http://www.departments.bucknell.edu/biology/resources/msw3/browse.asp?s=y&id=13800911 Mammal Species of the World] |- | [[Talaksan:Emballonura semicaudata.jpg|center|128px]] | [[Emballonuridae]] | [http://www.departments.bucknell.edu/biology/resources/msw3/browse.asp?s=y&id=13800914 Mammal Species of the World] |- | [[Talaksan:Furipterus horrens.jpg|center|128px]] | [[Furipteridae]] | [http://www.departments.bucknell.edu/biology/resources/msw3/browse.asp?s=y&id=13801520 Mammal Species of the World] |- | | [[Hassianycterididae]] | |- | [[Talaksan:Hipposideros ridleyi Chong Yee Ling.JPG|center|128px]] | [[Hipposideridae]] | [http://www.departments.bucknell.edu/biology/resources/msw3/browse.asp?s=y&id=13800674 Mammal Species of the World] |- | [[Talaksan:Ghost bat infrared Perth zoo.jpg|center|128px]] | [[Megadermatidae]] | [http://www.departments.bucknell.edu/biology/resources/msw3/browse.asp?s=y&id=13800861 Mammal Species of the World] |- | [[Talaksan:Miniopterus schreibersii dasythrix.jpg|center|128px]] | [[Miniopteridae]] | |- | | [[Mixopterygidae]] | |- | [[Talaksan:Lasiurus borealis.jpg|center|128px]] | [[Molossidae]] | [http://www.departments.bucknell.edu/biology/resources/msw3/browse.asp?s=y&id=13801559 Mammal Species of the World] |- | [[Talaksan:Mormoops blainvillii.jpg|center|128px]] | [[Mormoopidae]] | [http://www.departments.bucknell.edu/biology/resources/msw3/browse.asp?s=y&id=13801470 Mammal Species of the World] |- | [[Talaksan:MystacinaTuberculataFord.jpg|center|128px]] | [[Mystacinidae]] | [http://www.departments.bucknell.edu/biology/resources/msw3/browse.asp?s=y&id=13801087 Mammal Species of the World] |- | [[Talaksan:Natalus stramineus.jpg|center|128px]] | [[Natalidae]] | [http://www.departments.bucknell.edu/biology/resources/msw3/browse.asp?s=y&id=13801535 Mammal Species of the World] |- | [[Talaksan:Nycteris thebaica.jpg|center|128px]] | [[Nycteridae]] | [http://www.departments.bucknell.edu/biology/resources/msw3/browse.asp?s=y&id=13801048 Mammal Species of the World] |- | [[Talaksan:Palaeochiropteryx tupaiodon.JPG|center|128px]] | [[Palaeochiropterygidae]] | |- | | [[Philisidae]] | |- | | [[Phyllostomatidae]] | |- | [[Talaksan:Artibeus sp. Tortuguero National Park crop.jpg|center|128px]] | [[Phyllostomidae]] | [http://www.departments.bucknell.edu/biology/resources/msw3/browse.asp?s=y&id=13801091 Mammal Species of the World] |- | | [[Phyllostomidae]] | |- | [[Talaksan:Pteropus conspicillatus.jpg|center|128px]] | [[Pteropodidae]] | [http://www.departments.bucknell.edu/biology/resources/msw3/browse.asp?s=y&id=13800002 Mammal Species of the World] |- | [[Talaksan:Bat(20070605).jpg|center|128px]] | [[Rhinolophidae]] | [http://www.departments.bucknell.edu/biology/resources/msw3/browse.asp?s=y&id=13800444 Mammal Species of the World] |- | [[Talaksan:Rhinonicteris aurantia.jpg|center|128px]] | [[Rhinonycteridae]] | |- | | [[Tanzanycterididae]] | |- | [[Talaksan:ComputerHotline - Chiroptera sp. (by) (4).jpg|center|128px]] | [[Vespertilionidae]] | [http://www.departments.bucknell.edu/biology/resources/msw3/browse.asp?s=y&id=13801791 Mammal Species of the World] |} {{Wikidata list end}} {{stub|Mamalya}} [[Kaurian:Hayop ng Pilipinas]] [[Kaurian:Paniki]] gnstpy5ooi66j597pzvldc589ecdpgt 0 8487 2166478 2164667 2025-06-27T07:49:51Z Jake Mendoza 97820 2166478 wikitext text/x-wiki {{Infobox | above = Palaro ng Timog Silangang Asya | image1 = [[File:SEA Games logo.svg|200px]] | caption1 = | image2 = | caption2 = | bodyclass = hlist nowraplinks | headerstyle = border-top: 1px solid #aaa | header1 = Palaro | data2 = * [[Palaro ng Katangwayang Timog Silangang Asya 1959|1959]] * [[Palaro ng Katangwayang Timog Silangang Asya 1961|1961]] * [[Palaro ng Katangwayang Timog Silangang Asya 1965|1965]] * [[Palaro ng Katangwayang Timog Silangang Asya 1967|1967]] * [[Palaro ng Katangwayang Timog Silangang Asya 1969|1969]] * [[Palaro ng Katangwayang Timog Silangang Asya 1971|1971]] * [[Palaro ng Katangwayang Timog Silangang Asya 19673|1973]] * [[Palaro ng Katangwayang Timog Silangang Asya 1975|1975]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 1977|1977]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 1979|1979]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 1981|1981]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 1983|1983]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 1985|1985]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 1987|1987]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 1989|1989]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 1991|1991]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 1993|1993]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 1995|1995]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 1997|1997]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 1999|1999]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2001|2001]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2003|2003]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2005|2005]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2007|2007]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2009|2009]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2011|2011]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2013|2013]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2015|2015]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2017|2017]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2019|2019]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2021|2021]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2023|2023]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2025|2025]] * ''[[Palaro ng Timog Silangang Asya 2027|2027]]'' * ''[[Palaro ng Timog Silangang Asya 2029|2029]]'' }} {{Infobox sporting event organization | name = Palaro ng Timog Silangang Asya | image = THE SEA GAMES FLAG.jpg | size = 200px | abbreviation = SEA Games | motto = | formation = [[1959 Southeast Asian Peninsular Games|1959 SEAP Games]] sa [[Bangkok]], [[Thailand]] | recurrence = 2 years (Every odd year) | last = [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2021|2021 SEA Games]] sa [[Hanoi]], [[Vietnam]] | Future = [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2023|2023 SEA Games]] sa [[Phnom Penh]], [[Cambodia]] | purpose = Multi sport event for nations on the Southeast Asian subcontinent | headquarters = [[Bangkok]], [[Thailand]] | leader_title = President | leader_name = Charouck Arirachakaran |website = |remarks = }} Ang '''Palaro ng Timog Silangang Asya''' (katawagan sa [[wikang Ingles|Ingles]]: '''Southeast Asian Games''' o '''SEA Games'''), ay isang panyayaring pang-[[palakasan]] na ginaganap bawat dalawang taon na sinasalihan ng kasalukuyang 11 [[talaan ng mga bansa|mga bansa]] mula sa [[Timog Silangang Asya]]. Kinabibilangan ito ng iba't ibang uri ng [[palakasan]]. Ang laro sa ilalim ng regulasyon ng Southeast Asian Games Federation na may superbisyon at ang [[International Olympic Committee]] (IOC) at ng [[Olympic Council of Asia]]. == Kasaysayan == Nagsimula ang Southeast Asian Games bilang [[Southeast Asian Peninsular Games]]. Ito ay naisip ni [[Laung Sukhumnaipradit]], ang dating Pangalawang Pangulo ng Komiteng Olimpiko ng Thailand. Nilikha ito upang tumulong sa pagsulong ng kooperasyon, pagkakaunawaan at pakikipag-ugnayan ng mga bansa sa rehiyon ng [[ASEAN]]. Kabilang ang [[Thailand]], Burma ([[Myanmar]] ngayon), [[Malaysia]], [[Laos]], [[Timog Vietnam]] at [[Cambodia]] (ibinalang ang [[Singapore]] sa kalaunan) sa mga naunang kasapi. Nagkasundo ang mga bansang ito, na ganapin ang mga palakasan bawat dalawang taon. Nabuo ang SEAP Games Federation Committee. Naganap ang unang SEAP Games sa [[Bangkok]] mula 12-17&nbsp;ng [[Disyembre]], [[1959]] na binubuo ng higit sa 527 atleta at opisyal na nagmula sa Thailand, Burma, Malaysia, Singapore, Vietnam at Laos at lumahok sa 12 mga palakasan. Kinusindera ng SEAP Federation noong ikawalong SEAP Games noong [[1975]] na ibilang ang [[Indonesia]] at [[Pilipinas]]. Pormal na naisali ang dalawang bansa noong [[1977]], ang kaparehong taon na pinalitan ng SEAP Federation ang pangalan nito ng Pederasyon ng Palaro ng Timog-Silangang Asya (''Southeast Asian Games Federation'' o ''SEAGF''), at nakilala ang mga palaro nito sa kasalukuyan nitong pangalan. Napasama ang [[Brunei]] noong ikasampung SEA Games sa [[Jakarta]], Indonesia, at ang [[Silangang Timor]] sa ika-22 SEA Games sa [[Hanoi]], Vietnam. Ginaganap ang [[2005 Palaro ng Timog Silangang Asya|ika-23 SEA Games]] sa [[Pilipinas]] na nagsimula noong [[Nobyembre 27]] at natapos noong [[Disyembre 5]], [[2005]]. Ito ang ikatlong pagkakataon na gaganapin sa Pilipinas ang pangyayaring pampalakasan na ito. Ang ika-24 na edisyon ng palaro ay gaganapin sa [[Lungsod ng Nakhon Ratchasima|Nakhon Ratchasima]] sa bansang [[Thailand]].<ref>{{Cite web |url=http://www.koratseagames.com/ |title=Opisyal na website ng 2007 Southeast Asian Games |access-date=2021-10-28 |archive-date=2019-04-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190426162502/http://www.koratseagames.com/ |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190426162502/http://www.koratseagames.com/ |date=2019-04-26 }}</ref> == Logo == == Participating NOCs == {| class="wikitable" |- bgcolor="#E8E8E8" ! [[National Olympic Committee|NOC Names]] || Formal Names || Debuted || [[International Olympic Committee|IOC]] code || Other codes used |- bgcolor="#FFFFFF" | {{BRU}} || Nation of Brunei, the Abode of Peace || <center>1977</center> || <center>'''BRU'''</center> || BRN ([[International Organization for Standardization|ISO]]) |- bgcolor="#FFFFFF" | {{CAM}} || Kingdom of Cambodia || <center>1961</center> || <center>'''CAM'''</center> || KHM (1972–1976, ISO) |- bgcolor="#FFFFFF" | {{INA}} || Republic of Indonesia || <center>1977</center> || <center>'''INA'''</center> || IHO (1952), IDN ([[FIFA]], ISO) |- bgcolor="#FFFFFF" | {{LAO}} || Lao People's Democratic Republic || <center>1959</center> || <center>'''LAO'''</center> || |- bgcolor="#FFFFFF" | {{MAS}}|| Federation of Malaysia || <center>1959</center> || <center>'''MAS'''</center> || MAL (1952 − 1988), MYS (ISO) |- bgcolor="#FFFFFF" | {{MYA}} || Republic of the Union of Myanmar || <center>1959</center> || <center>'''MYA'''</center> || BIR (1948 – 1988), MMR (ISO) |- bgcolor="#FFFFFF" | {{PHI}} || Republic of the Philippines || <center>1977</center> || <center>'''PHI'''</center> || PHL (ISO) |- bgcolor="#FFFFFF" | {{SGP}} || Republic of Singapore || <center>1959</center> || <center>'''SGP'''</center> || SIN (1959 – 2016) |- bgcolor="#FFFFFF" | {{THA}} || Kingdom of Thailand || <center>1959</center> || <center>'''THA'''</center> || |- bgcolor="#FFFFFF" | {{TLS}} || Democratic Republic of Timor-Leste || <center>2003</center> || <center>'''TLS'''</center> || [[Independent Olympians at the Olympic Games|IOA]] (2000) |- bgcolor="#FFFFFF" | {{VIE}} || Socialist Republic of Vietnam || <center>1959</center> || <center>'''VIE'''</center> || VET (1964), VNM (1968–1976, ISO) |} == Mga bansang host at cities == {{:Talaan ng host na lungsod ng Palaro ng Timog Silangang Asya}} {{List of Southeast Asian Games host nations and cities}} ==Palakasan== {{main|Palakasan ng Palaro ng Timog Silangang Asya}} ==Kritisismo== ==Tignan din== * Events of the OCA (Continental) ** [[Palarong Asyano]] ** [[Palarong Taglamig ng Asya]] ** [[Palarong Kabataan ng Asya]] ** [[Palarong Tabing-dagat ng Asya]] ** [[Palarong Panloob at Sining sa Pagtatanggol ng Asya]] *Events of the OCA (Regional) **[[Palaro ng Kabataang Silangang Asya]] **[[Palaro ng Gitnang Asya]] **[[Palaro ng Timog Asya]] **[[Palarong Kanlurang Asya]] * Events of the OCA (State) ** [[Palarong India]] ** [[Palarong Pakistan]] * Events of the APC (Regional) ** [[Palarong Paralimpiko ng Timog Silangang Asya]] == Kawing panlabas == * [http://www.2005seagames.com.ph/ Ika-23 SEA Games Pilipinas 2005] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060128060716/http://www.2005seagames.com.ph/sponsors.html |date=2006-01-28 }} * [http://www.internationalgames.net/seagames.htm Impormasyon sa Southeast Asian Games] == Mga batayan == {{reflist}} {{SEA_Games}} [[Kategorya:Palaro ng Timog Silangang Asya|*]] i9edkmftlwtzfwl6yvtzdcg8busp83g 2166494 2166478 2025-06-27T08:29:35Z Julius Santos III 139725 2166494 wikitext text/x-wiki {{Infobox | above = Palaro ng Timog Silangang Asya | image1 = [[File:SEA Games logo.svg|200px]] | caption1 = | image2 = | caption2 = | bodyclass = hlist nowraplinks | headerstyle = border-top: 1px solid #aaa | header1 = Palaro | data2 = * [[Palaro ng Katangwayang Timog Silangang Asya 1959|1959]] * [[Palaro ng Katangwayang Timog Silangang Asya 1961|1961]] * [[Palaro ng Katangwayang Timog Silangang Asya 1965|1965]] * [[Palaro ng Katangwayang Timog Silangang Asya 1967|1967]] * [[Palaro ng Katangwayang Timog Silangang Asya 1969|1969]] * [[Palaro ng Katangwayang Timog Silangang Asya 1971|1971]] * [[Palaro ng Katangwayang Timog Silangang Asya 19673|1973]] * [[Palaro ng Katangwayang Timog Silangang Asya 1975|1975]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 1977|1977]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 1979|1979]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 1981|1981]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 1983|1983]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 1985|1985]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 1987|1987]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 1989|1989]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 1991|1991]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 1993|1993]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 1995|1995]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 1997|1997]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 1999|1999]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2001|2001]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2003|2003]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2005|2005]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2007|2007]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2009|2009]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2011|2011]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2013|2013]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2015|2015]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2017|2017]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2019|2019]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2021|2021]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2023|2023]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2025|2025]] * ''[[Palaro ng Timog Silangang Asya 2027|2027]]'' * ''[[Palaro ng Timog Silangang Asya 2029|2029]]'' }} {{Infobox sporting event organization | name = Palaro ng Timog Silangang Asya | image = THE SEA GAMES FLAG.jpg | size = 200px | abbreviation = SEA Games | motto = | formation = [[1959 Southeast Asian Peninsular Games|1959 SEAP Games]] sa [[Bangkok]], [[Thailand]] | recurrence = 2 years (Every odd year) | last = [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2021|2021 SEA Games]] sa [[Hanoi]], [[Vietnam]] | next = [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2023|2023 SEA Games]] sa [[Phnom Penh]], [[Cambodia]] | purpose = Multi sport event for nations on the Southeast Asian subcontinent | headquarters = [[Bangkok]], [[Thailand]] | leader_title = President | leader_name = Charouck Arirachakaran |website = |remarks = }} Ang '''Palaro ng Timog Silangang Asya''' (katawagan sa [[wikang Ingles|Ingles]]: '''Southeast Asian Games''' o '''SEA Games'''), ay isang panyayaring pang-[[palakasan]] na ginaganap bawat dalawang taon na sinasalihan ng kasalukuyang 11 [[talaan ng mga bansa|mga bansa]] mula sa [[Timog Silangang Asya]]. Kinabibilangan ito ng iba't ibang uri ng [[palakasan]]. Ang laro sa ilalim ng regulasyon ng Southeast Asian Games Federation na may superbisyon at ang [[International Olympic Committee]] (IOC) at ng [[Olympic Council of Asia]]. == Kasaysayan == Nagsimula ang Southeast Asian Games bilang [[Southeast Asian Peninsular Games]]. Ito ay naisip ni [[Laung Sukhumnaipradit]], ang dating Pangalawang Pangulo ng Komiteng Olimpiko ng Thailand. Nilikha ito upang tumulong sa pagsulong ng kooperasyon, pagkakaunawaan at pakikipag-ugnayan ng mga bansa sa rehiyon ng [[ASEAN]]. Kabilang ang [[Thailand]], Burma ([[Myanmar]] ngayon), [[Malaysia]], [[Laos]], [[Timog Vietnam]] at [[Cambodia]] (ibinalang ang [[Singapore]] sa kalaunan) sa mga naunang kasapi. Nagkasundo ang mga bansang ito, na ganapin ang mga palakasan bawat dalawang taon. Nabuo ang SEAP Games Federation Committee. Naganap ang unang SEAP Games sa [[Bangkok]] mula 12-17&nbsp;ng [[Disyembre]], [[1959]] na binubuo ng higit sa 527 atleta at opisyal na nagmula sa Thailand, Burma, Malaysia, Singapore, Vietnam at Laos at lumahok sa 12 mga palakasan. Kinusindera ng SEAP Federation noong ikawalong SEAP Games noong [[1975]] na ibilang ang [[Indonesia]] at [[Pilipinas]]. Pormal na naisali ang dalawang bansa noong [[1977]], ang kaparehong taon na pinalitan ng SEAP Federation ang pangalan nito ng Pederasyon ng Palaro ng Timog-Silangang Asya (''Southeast Asian Games Federation'' o ''SEAGF''), at nakilala ang mga palaro nito sa kasalukuyan nitong pangalan. Napasama ang [[Brunei]] noong ikasampung SEA Games sa [[Jakarta]], Indonesia, at ang [[Silangang Timor]] sa ika-22 SEA Games sa [[Hanoi]], Vietnam. Ginaganap ang [[2005 Palaro ng Timog Silangang Asya|ika-23 SEA Games]] sa [[Pilipinas]] na nagsimula noong [[Nobyembre 27]] at natapos noong [[Disyembre 5]], [[2005]]. Ito ang ikatlong pagkakataon na gaganapin sa Pilipinas ang pangyayaring pampalakasan na ito. Ang ika-24 na edisyon ng palaro ay gaganapin sa [[Lungsod ng Nakhon Ratchasima|Nakhon Ratchasima]] sa bansang [[Thailand]].<ref>{{Cite web |url=http://www.koratseagames.com/ |title=Opisyal na website ng 2007 Southeast Asian Games |access-date=2021-10-28 |archive-date=2019-04-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190426162502/http://www.koratseagames.com/ |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190426162502/http://www.koratseagames.com/ |date=2019-04-26 }}</ref> == Logo == == Participating NOCs == {| class="wikitable" |- bgcolor="#E8E8E8" ! [[National Olympic Committee|NOC Names]] || Formal Names || Debuted || [[International Olympic Committee|IOC]] code || Other codes used |- bgcolor="#FFFFFF" | {{BRU}} || Nation of Brunei, the Abode of Peace || <center>1977</center> || <center>'''BRU'''</center> || BRN ([[International Organization for Standardization|ISO]]) |- bgcolor="#FFFFFF" | {{CAM}} || Kingdom of Cambodia || <center>1961</center> || <center>'''CAM'''</center> || KHM (1972–1976, ISO) |- bgcolor="#FFFFFF" | {{INA}} || Republic of Indonesia || <center>1977</center> || <center>'''INA'''</center> || IHO (1952), IDN ([[FIFA]], ISO) |- bgcolor="#FFFFFF" | {{LAO}} || Lao People's Democratic Republic || <center>1959</center> || <center>'''LAO'''</center> || |- bgcolor="#FFFFFF" | {{MAS}}|| Federation of Malaysia || <center>1959</center> || <center>'''MAS'''</center> || MAL (1952 − 1988), MYS (ISO) |- bgcolor="#FFFFFF" | {{MYA}} || Republic of the Union of Myanmar || <center>1959</center> || <center>'''MYA'''</center> || BIR (1948 – 1988), MMR (ISO) |- bgcolor="#FFFFFF" | {{PHI}} || Republic of the Philippines || <center>1977</center> || <center>'''PHI'''</center> || PHL (ISO) |- bgcolor="#FFFFFF" | {{SGP}} || Republic of Singapore || <center>1959</center> || <center>'''SGP'''</center> || SIN (1959 – 2016) |- bgcolor="#FFFFFF" | {{THA}} || Kingdom of Thailand || <center>1959</center> || <center>'''THA'''</center> || |- bgcolor="#FFFFFF" | {{TLS}} || Democratic Republic of Timor-Leste || <center>2003</center> || <center>'''TLS'''</center> || [[Independent Olympians at the Olympic Games|IOA]] (2000) |- bgcolor="#FFFFFF" | {{VIE}} || Socialist Republic of Vietnam || <center>1959</center> || <center>'''VIE'''</center> || VET (1964), VNM (1968–1976, ISO) |} == Mga bansang host at cities == {{:Talaan ng host na lungsod ng Palaro ng Timog Silangang Asya}} {{List of Southeast Asian Games host nations and cities}} ==Palakasan== {{main|Palakasan ng Palaro ng Timog Silangang Asya}} ==Kritisismo== ==Tignan din== * Events of the OCA (Continental) ** [[Palarong Asyano]] ** [[Palarong Taglamig ng Asya]] ** [[Palarong Kabataan ng Asya]] ** [[Palarong Tabing-dagat ng Asya]] ** [[Palarong Panloob at Sining sa Pagtatanggol ng Asya]] *Events of the OCA (Regional) **[[Palaro ng Kabataang Silangang Asya]] **[[Palaro ng Gitnang Asya]] **[[Palaro ng Timog Asya]] **[[Palarong Kanlurang Asya]] * Events of the OCA (State) ** [[Palarong India]] ** [[Palarong Pakistan]] * Events of the APC (Regional) ** [[Palarong Paralimpiko ng Timog Silangang Asya]] == Kawing panlabas == * [http://www.2005seagames.com.ph/ Ika-23 SEA Games Pilipinas 2005] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060128060716/http://www.2005seagames.com.ph/sponsors.html |date=2006-01-28 }} * [http://www.internationalgames.net/seagames.htm Impormasyon sa Southeast Asian Games] == Mga batayan == {{reflist}} {{SEA_Games}} [[Kategorya:Palaro ng Timog Silangang Asya|*]] dt97c1k9kqlfh0ebw0z4to90x66pggn 2166505 2166494 2025-06-27T10:41:16Z Julius Santos III 139725 /* Tignan din */ 2166505 wikitext text/x-wiki {{Infobox | above = Palaro ng Timog Silangang Asya | image1 = [[File:SEA Games logo.svg|200px]] | caption1 = | image2 = | caption2 = | bodyclass = hlist nowraplinks | headerstyle = border-top: 1px solid #aaa | header1 = Palaro | data2 = * [[Palaro ng Katangwayang Timog Silangang Asya 1959|1959]] * [[Palaro ng Katangwayang Timog Silangang Asya 1961|1961]] * [[Palaro ng Katangwayang Timog Silangang Asya 1965|1965]] * [[Palaro ng Katangwayang Timog Silangang Asya 1967|1967]] * [[Palaro ng Katangwayang Timog Silangang Asya 1969|1969]] * [[Palaro ng Katangwayang Timog Silangang Asya 1971|1971]] * [[Palaro ng Katangwayang Timog Silangang Asya 19673|1973]] * [[Palaro ng Katangwayang Timog Silangang Asya 1975|1975]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 1977|1977]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 1979|1979]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 1981|1981]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 1983|1983]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 1985|1985]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 1987|1987]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 1989|1989]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 1991|1991]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 1993|1993]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 1995|1995]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 1997|1997]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 1999|1999]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2001|2001]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2003|2003]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2005|2005]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2007|2007]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2009|2009]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2011|2011]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2013|2013]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2015|2015]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2017|2017]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2019|2019]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2021|2021]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2023|2023]] * [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2025|2025]] * ''[[Palaro ng Timog Silangang Asya 2027|2027]]'' * ''[[Palaro ng Timog Silangang Asya 2029|2029]]'' }} {{Infobox sporting event organization | name = Palaro ng Timog Silangang Asya | image = THE SEA GAMES FLAG.jpg | size = 200px | abbreviation = SEA Games | motto = | formation = [[1959 Southeast Asian Peninsular Games|1959 SEAP Games]] sa [[Bangkok]], [[Thailand]] | recurrence = 2 years (Every odd year) | last = [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2021|2021 SEA Games]] sa [[Hanoi]], [[Vietnam]] | next = [[Palaro ng Timog Silangang Asya 2023|2023 SEA Games]] sa [[Phnom Penh]], [[Cambodia]] | purpose = Multi sport event for nations on the Southeast Asian subcontinent | headquarters = [[Bangkok]], [[Thailand]] | leader_title = President | leader_name = Charouck Arirachakaran |website = |remarks = }} Ang '''Palaro ng Timog Silangang Asya''' (katawagan sa [[wikang Ingles|Ingles]]: '''Southeast Asian Games''' o '''SEA Games'''), ay isang panyayaring pang-[[palakasan]] na ginaganap bawat dalawang taon na sinasalihan ng kasalukuyang 11 [[talaan ng mga bansa|mga bansa]] mula sa [[Timog Silangang Asya]]. Kinabibilangan ito ng iba't ibang uri ng [[palakasan]]. Ang laro sa ilalim ng regulasyon ng Southeast Asian Games Federation na may superbisyon at ang [[International Olympic Committee]] (IOC) at ng [[Olympic Council of Asia]]. == Kasaysayan == Nagsimula ang Southeast Asian Games bilang [[Southeast Asian Peninsular Games]]. Ito ay naisip ni [[Laung Sukhumnaipradit]], ang dating Pangalawang Pangulo ng Komiteng Olimpiko ng Thailand. Nilikha ito upang tumulong sa pagsulong ng kooperasyon, pagkakaunawaan at pakikipag-ugnayan ng mga bansa sa rehiyon ng [[ASEAN]]. Kabilang ang [[Thailand]], Burma ([[Myanmar]] ngayon), [[Malaysia]], [[Laos]], [[Timog Vietnam]] at [[Cambodia]] (ibinalang ang [[Singapore]] sa kalaunan) sa mga naunang kasapi. Nagkasundo ang mga bansang ito, na ganapin ang mga palakasan bawat dalawang taon. Nabuo ang SEAP Games Federation Committee. Naganap ang unang SEAP Games sa [[Bangkok]] mula 12-17&nbsp;ng [[Disyembre]], [[1959]] na binubuo ng higit sa 527 atleta at opisyal na nagmula sa Thailand, Burma, Malaysia, Singapore, Vietnam at Laos at lumahok sa 12 mga palakasan. Kinusindera ng SEAP Federation noong ikawalong SEAP Games noong [[1975]] na ibilang ang [[Indonesia]] at [[Pilipinas]]. Pormal na naisali ang dalawang bansa noong [[1977]], ang kaparehong taon na pinalitan ng SEAP Federation ang pangalan nito ng Pederasyon ng Palaro ng Timog-Silangang Asya (''Southeast Asian Games Federation'' o ''SEAGF''), at nakilala ang mga palaro nito sa kasalukuyan nitong pangalan. Napasama ang [[Brunei]] noong ikasampung SEA Games sa [[Jakarta]], Indonesia, at ang [[Silangang Timor]] sa ika-22 SEA Games sa [[Hanoi]], Vietnam. Ginaganap ang [[2005 Palaro ng Timog Silangang Asya|ika-23 SEA Games]] sa [[Pilipinas]] na nagsimula noong [[Nobyembre 27]] at natapos noong [[Disyembre 5]], [[2005]]. Ito ang ikatlong pagkakataon na gaganapin sa Pilipinas ang pangyayaring pampalakasan na ito. Ang ika-24 na edisyon ng palaro ay gaganapin sa [[Lungsod ng Nakhon Ratchasima|Nakhon Ratchasima]] sa bansang [[Thailand]].<ref>{{Cite web |url=http://www.koratseagames.com/ |title=Opisyal na website ng 2007 Southeast Asian Games |access-date=2021-10-28 |archive-date=2019-04-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190426162502/http://www.koratseagames.com/ |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190426162502/http://www.koratseagames.com/ |date=2019-04-26 }}</ref> == Logo == == Participating NOCs == {| class="wikitable" |- bgcolor="#E8E8E8" ! [[National Olympic Committee|NOC Names]] || Formal Names || Debuted || [[International Olympic Committee|IOC]] code || Other codes used |- bgcolor="#FFFFFF" | {{BRU}} || Nation of Brunei, the Abode of Peace || <center>1977</center> || <center>'''BRU'''</center> || BRN ([[International Organization for Standardization|ISO]]) |- bgcolor="#FFFFFF" | {{CAM}} || Kingdom of Cambodia || <center>1961</center> || <center>'''CAM'''</center> || KHM (1972–1976, ISO) |- bgcolor="#FFFFFF" | {{INA}} || Republic of Indonesia || <center>1977</center> || <center>'''INA'''</center> || IHO (1952), IDN ([[FIFA]], ISO) |- bgcolor="#FFFFFF" | {{LAO}} || Lao People's Democratic Republic || <center>1959</center> || <center>'''LAO'''</center> || |- bgcolor="#FFFFFF" | {{MAS}}|| Federation of Malaysia || <center>1959</center> || <center>'''MAS'''</center> || MAL (1952 − 1988), MYS (ISO) |- bgcolor="#FFFFFF" | {{MYA}} || Republic of the Union of Myanmar || <center>1959</center> || <center>'''MYA'''</center> || BIR (1948 – 1988), MMR (ISO) |- bgcolor="#FFFFFF" | {{PHI}} || Republic of the Philippines || <center>1977</center> || <center>'''PHI'''</center> || PHL (ISO) |- bgcolor="#FFFFFF" | {{SGP}} || Republic of Singapore || <center>1959</center> || <center>'''SGP'''</center> || SIN (1959 – 2016) |- bgcolor="#FFFFFF" | {{THA}} || Kingdom of Thailand || <center>1959</center> || <center>'''THA'''</center> || |- bgcolor="#FFFFFF" | {{TLS}} || Democratic Republic of Timor-Leste || <center>2003</center> || <center>'''TLS'''</center> || [[Independent Olympians at the Olympic Games|IOA]] (2000) |- bgcolor="#FFFFFF" | {{VIE}} || Socialist Republic of Vietnam || <center>1959</center> || <center>'''VIE'''</center> || VET (1964), VNM (1968–1976, ISO) |} == Mga bansang host at cities == {{:Talaan ng host na lungsod ng Palaro ng Timog Silangang Asya}} {{List of Southeast Asian Games host nations and cities}} ==Palakasan== {{main|Palakasan ng Palaro ng Timog Silangang Asya}} ==Kritisismo== ==Tignan din== * Events of the OCA (Continental) ** [[Palarong Asyano]] ** [[Palarong Taglamig ng Asya]] ** [[Palarong Kabataan ng Asya]] ** [[Palarong Tabing-dagat ng Asya]] ** [[Palarong Panloob at Sining Pandigma ng Asya]] *Events of the OCA (Regional) **[[Palaro ng Gitnang Asya]] **''[[Palaro ng Silangang Asya]]'' (ngayon [[Palaro ng Kabataan ng Silangang Asya]]) **[[Palaro ng Timog Asya]] **[[Palarong Kanlurang Asya]] * Events of the APC (Continental) ** [[Palarong Paralimpiko ng Asya]] ** [[Palarong Kabataang Paralimpiko ng Asya]] * Events of the APC (Regional) ** [[Palarong Paralimpiko ng ASEAN]] == Kawing panlabas == * [http://www.2005seagames.com.ph/ Ika-23 SEA Games Pilipinas 2005] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060128060716/http://www.2005seagames.com.ph/sponsors.html |date=2006-01-28 }} * [http://www.internationalgames.net/seagames.htm Impormasyon sa Southeast Asian Games] == Mga batayan == {{reflist}} {{SEA_Games}} [[Kategorya:Palaro ng Timog Silangang Asya|*]] fiygd7g662k1aanx1co2jndhcaz2xmb 0 8936 2166381 2087635 2025-06-26T16:36:31Z Ervin111899 83066 /* South Luzon Tollway/Alabang-Calamba-Santo Tomas Expressway */ 2166381 wikitext text/x-wiki {{update}} {{Infobox road |country = PHL |marker_image = [[Talaksan:Asian Highway 26 PH sign.svg|75px]]<br> [[Talaksan:E2 (Philippines).svg|75px]] [[Talaksan:N145 (Philippines).svg|75px]]<br>[[Talaksan:South Luzon Expressway logo.png|200px]] |name = South Luzon Expressway |alternate_name = Dating tinawag na South Superhighway <br>Pres. Sergio Osmeña Sr. Highway<ref name="ra6760">[http://www.chanrobles.com/republicacts/republicactno6760.html REPUBLIC ACT NO. 6760]. [http://www.chanrobles.com/ Chan Robles Virtual Law Library]. Accessed March 2009.</ref><br>Dr. Jose P. Rizal Highway<ref name="ra7625 ">[http://www.chanrobles.com/republicacts/republicactno7625.html REPUBLIC ACT NO. 7625]. [http://www.chanrobles.com/ Chan Robles Virtual Law Library]. Accessed March 2009.</ref> |maint=[[Kagawaran ng Pagawaing Bayan at Lansangan (Pilipinas)|Kagawaran ng Pagawaing Bayan at Lansangan]] at [[Pangasiwaan sa Pagpapaunlad ng Kalakhang Maynila]] (Osmeña Highway/South Superhighway), Skyway Operations and Maintenance Corporation ([[Metro Manila Skyway]]), at Manila Toll Expressway Systems, Inc. (South Luzon Tollway/ACTEX) |image =SLEX northbound (Putatan, Muntinlupa)(2019-01-12).jpg |image_notes = Pahilagang South Luzon Expressway sa Barangay Putatan, Muntinlupa |length_km = 51 |ahn =[[Pan-Philippine Highway|AH26]] |map = SLEX map.png |map_notes = Mapa ng mga mabilisang daanan sa [[Luzon]] (nakakahel ang South&nbsp;Luzon&nbsp;Expressway) |allocation={{plainlist| * {{fontcolor|white|red|R-3}} [[Daang Radyal Blg. 3|R-3]] * {{Jct|country=PHL|N|145}} mula [[Abenida Quirino]] hanggang [[Palitan ng Magallanes]] * {{Jct|country=PHL|AH|26|E|2}} [[Pan-Philippine Highway|E2 (AH26)]] sa [[Kalakhang Maynila]], [[Kabite]], at [[Laguna]]}} |restrictions = Bawal ang mga motorsiklo na mas-mababa sa 400cc paglampas ng Palitan ng Nichols (patimog). |junction = {{plainlist| *{{Jct|country=PHL|N|1|AH|26|name1=[[Abenida Epifanio de los Santos|EDSA]]}} sa [[Palitan ng Magallanes]] sa [[Makati]] * {{Jct|country=PHL|N|1|N|411|N|142|name1=Daang Pambansa/Daang Maharlika/[[Manila South Road]]|name2=[[Daang Alabang–Zapote]]|name3=Kalye Montillano}} sa [[Alabang]], [[Muntinlupa]] *{{Jct|country=PHL|N|1|AH|26|name2=[[Pan-Philippine Highway|Daang Maharlika]]}} sa [[Calamba, Laguna|Calamba]], [[Laguna]] }} |direction_a = Hilaga |direction_b = Timog |terminus_a= {{Jct|country=PHL|N|140|name1=[[Abenida Quirino]]}} sa [[Paco, Maynila|Paco]], [[Maynila]] |terminus_b = {{Jct|country=PHL|E|2|name1=[[Southern Tagalog Arterial Road|STAR Tollway]]}} sa [[Santo Tomas, Batangas|Santo Tomas]], [[Batangas]] |provinces = [[Kalakhang Maynila]], [[Laguna]], [[Batangas]] |cities =[[Maynila]]<br>[[Makati]]<br>[[Pasay]]<br>[[Taguig]]<br>[[Parañaque]]<br>[[Muntinlupa]]<br>[[San Pedro, Laguna|San Pedro]]<br>[[Biñan]]<br>[[Santa Rosa, Laguna|Santa Rosa]]<br>[[Cabuyao]]<br>[[Calamba]]<br>[[Santo Tomas, Batangas|Santo Tomas]] |towns=[[Carmona, Cavite|Carmona]] }} Ang '''South Luzon Expressway''' ('''SLE''' o '''SLEx'''), na kilala dati sa mga pangalang '''South Superhighway''' ('''SSH'''), '''Manila South Diversion Road''' ('''MSDR'''), at '''Manila South Expressway''' ('''MSEX'''), ay isang pinag-ugnay na dalawang mabilisang daanan (''expressway'') na nag-uugnay ng [[Kalakhang Maynila]] sa mga lalawigan sa rehiyon ng [[CALABARZON]] sa [[Pilipinas]]. Ang unang mabilisang daanan ay ang [[Metro Manila Skyway|Metro Manila Skyway System]], na magkasamang pinamamahalaan ng Skyway Operation and Management Corporation (SomCo) at Citra Metro Manila Tollways Corporation (CMMTC). Ang ikalawang mabilisang daanan, ang '''South Luzon Tollway''' o '''Alabang-Calamba-Sto.Tomas Expressway''' ('''ACTEx'''), ay magkasamang pinamamahalaan ng South Luzon Tollway Corporation, isang negosyo na magkasamang hinahawakan ng [[Philippine National Construction Corporation|PNCC]], at Citra group ng Indonesya na sinusuportahan ng SMC sa pamamagitan ng Manila Toll Expressway Systems, Inc. (MATES). Ang mabilisang daanan ay isang bahagi ng [[E2 expressway (Pilipinas)|Expressway 2]] ('''E2''') ng [[sistema ng mabilisang daanan sa Pilipinas]] at [[Daang Radyal Blg. 3]] ('''R-3''') ng sistemang arteryal ng mga lansangan ng Maynila. Nagsisimula ito sa distrito ng [[Paco, Maynila|Paco]] sa [[Maynila]] sa [[Abenida Quirino]], at pagkatapos ay dadaan ito sa mga sumusunod na lungsod at bayan: [[Makati]], [[Pasay]], [[Taguig]], [[Parañaque]], at [[Muntinlupa]] sa [[Kalakhang Maynila]]; [[San Pedro, Laguna|San Pedro]] at [[Biñan]] sa [[Laguna]]; [[Carmona, Kabite|Carmona]] sa [[Kabite]]; at dadaan muli sa Biñan, [[Santa Rosa, Laguna|Santa Rosa]], [[Cabuyao]], at [[Calamba]] sa Laguna. Nagtatapos ito sa [[Santo Tomas, Batangas|Santo Tomas]], [[Batangas]]. Ang malaking bahagi ng mabilisang daanan ay bahagi ng [[Pan-Philippine Highway|N1 (AH26)]] mula [[Palitan ng Magallanes]] hanggang Labasan ng Calamba (Exit 50). Noong 2006, isinailaim ang bahaging South Luzon Tollway sa isang pagsasaayos sa ilalim ng SLEX Upgrading and Rehabilitation Project, na nagsasaayos at nagpapalawak ng Biyadukto ng Alabang gayundin ang daan mula Alabang hanggang Calamba, at kalaunan inuugnay ang mabilisang daanan sa [[Southern Tagalog Arterial Road]] sa Santo Tomas. ==Kasaysayan== [[Talaksan:Slex old.png|thumb|left|SLEX malapit sa orihinal na Tarangkahang Pambayad ng Alabang, noong 1976.]] Ang South Luzon Expressway ay itinayo noong huling bahagi ng 1960s bilang bahagi ng plano ng pamahalaan ni dating Pangulo [[Ferdinand Marcos]] bilang South Driversion Road o South Superhighway para paunlarin ang mga lugar na katabi ng Metro Manila, kung saan ang SLEX ay nagsisilbi sa [[Timog Katagalugan]].<ref>https://manilastandard.net/opinion/columns/hail-to-the-chair-by-victor-avecilla/190949/practical-solutions-to-metro-manila-s-woes.html</ref> Tumutukoy ang South Superhighway sa bahaging Maynila - Alabang na itinayo noong 1967 at natapos noong 16 Disyembre 1969. Noong 1976, pinahaba nang 29&nbsp;kilometro ang mabilisang daanan mula Alabang hanggang [[Calamba]]. Kasama sa proyekto ang '''Biyadukto ng Alabang''' (''Alabang Viaduct''), na may habang 850 metro at dumadaan sa ibabaw ng Alabang.<ref>https://pncc.ph/projects_slex.htm</ref> ===Pagsasaayos at pagbubukas ng koneksyon sa STAR Tollway=== [[Talaksan:SLEx SLT-Calamba.jpg|thumb|Bahaging Calamba ng SLEx noong 2007, bago ang pagtatapos ng pagsasaayos.]] Bago ang pagsasaayos noong 2006, ang malaking bahagi ng South Luzon Expressway ay isang mabilisang daanan na hinahatian ng panggitnang harangan na damuhan (''grass median''), at may dalawang linya kada direksyon mula Alabang hanggang Calamba. Sinimulan ang tinaguriang '''''SLEX Upgrading and Rehabilitation Project''''' noong Mayo 2006, at kalakip nito ang mabigat na daloy ng trapiko sa mabilisang daanan. Alinsunod sa proyekto, isinailalim sa isang pangunahing pagsasaayos ang buong mabilisang daanan kahalintulad ng ginawang pagsasaayos sa [[North Luzon Expressway]]. Pinalawak sa apat na mga linya ang Biyadukto ng Alabang, at ang pagtatayo ng [[Metro Manila Skyway|Skyway Stage 2]] ay nagdulot ng trapiko sa bahaging Nichols-Alabang. Natapos ang pagsasaayos noong 2009, at ang bahaging Alabang-Calamba ay pinalawak sa 3 hanggang 4 na mga linya. Noong 2010, isang karugtong ng mabilisang daanan, na pinangalanang '''Alabang-Calamba-Santo Tomas Expressway''' or '''ACTEx''', ay binuksan, na nag-uugnay ng South Luzon Expressway sa [[Southern Tagalog Arterial Road|STAR Tollway]] sa Santo Tomas, Batangas. Dahil dito, naging dalawang oras na lamang mula sa dating apat na oras ang oras ng paglalakbay mula Maynila hanggang [[Lungsod ng Batangas]]. ===NAIA Expressway at Skyway Stage 3=== Mula Disyembre 2016, nakompleto na nang tuluyan ang [[NAIA Expressway]] na nag-uugnay sa [[Metro Manila Skyway|Skyway]], South Luzon Expressway, mga terminal ng [[Paliparang Pandaigdig ng Ninoy Aquino]], [[Entertainment City]], at [[Manila–Cavite Expressway]] (o CAVITEx). Kasalukuyang itinatayo ang Stage 3 na mag-uugnay nito sa [[North Luzon Expressway]] mula [[Abenida Gil Puyat|Buendia]] hanggang Balintawak, at inaasahang matatapos ito sa taong 2019. ==Paglalarawan ng ruta== Mula 2010, dumadaan ang South Luzon Expressway mula [[Maynila]] hanggang [[Laguna]], [[Kabite]], at [[Batangas]]. Nakalagay sa mga panukalang panghinaharap ang pagpapahaba ng mabilisang daanan sa [[Quezon]], [[Camarines Sur]], [[Albay]], at [[Sorsogon]] bilang bahagi ng mga panukalang pagpapalawak nito. Binubuo ito ng [[Metro Manila Skyway|Metro Manila Skyway System]] at South Luzon Tollway/Alabang-Calamba-Santo Tomas Expressway, na binubuo naman ng Pres. Sergio Osmeña Sr. Highway at Dr. Jose P. Rizal Highway. Isang maikling bahagi ng mabilisang daanan sa pagitan ng Magallanes at Nichols ay nasa lupa. ===Lansangan ng Pangulong Sergio Osmeña Sr.=== [[Talaksan:South Superhighway - Magallanes Interchange (Makati)(2018-03-28).jpg|thumb|Ang bahaging Lansangang Osmeña ng SLEx sa may Palitan ng Magallanes, Makati.]] Ang bahaging '''Lansangan ng Pangulong Sergio Osmeña Sr.''' (''Pres. Sergio Osmeña Sr. Highway'') ay nagsisimula sa sangandaan nito sa [[Abenida Quirino]] sa [[Paco, Maynila|Paco]], [[Maynila]], at tutungo ito sa Alabang sa [[Muntinlupa]]. Ang bahagi ng Lansangang Osmeña na dumadaan sa Maynila, Makati, Pasay, at Taguig ay isang lansangang ''toll-free'' bago makarating sa Tarangkahang Pambayad ng Nichols kung saan nagsisimula ang may-bayaring mabilisang daanan (''tolled expressway''). Patimog, ang mabilisang daanan ay may mga labasan sa [[Daang Palibot Blg. 5|C-5 Road]] sa [[Taguig]]; Subdibisyong Merville at Bicutan sa [[Parañaque]]; at Sucat, Alabang, at Filinvest sa Muntinlupa. Ang bahaging ito ay dating kilala sa pangalang ''South Superhighway'' bago ipinasa ang Batas Republika Blg. 6760, na nagbibigay ito ng pangalan mula kay dating Pangulo [[Sergio Osmeña]].<ref name="ra6760"/> Malaking bahagi nito ay kalinya ng [[Philippine National Railways|PNR Metro South Commuter Line]]. [[Talaksan:South Superhighway - under Skyway (Makati)(2018-04-02).jpg|thumb|left|Bahaging SLEX/Lansangang Pres. Sergio Osmeña, Sr. sa ilalim ng Skyway sa Makati]] Nagsisimula ang Lansangang Osmeña sa may ilaw-trapiko sa panulukan ng [[Abenida Quirino]]. Tatawirin ng lansangan ang Kalye San Andres, [[Kalye Pablo Ocampo|Kalye Ocampo (Vito Cruz)]], at [[Kalye Zobel Roxas]]. Aakyat ang lansangan at dadaan sa ibabaw ng [[Abenida Gil Puyat]] sa pamamagitan ng Buendia Flyover, na may mga daang panserbisyo (''service roads'') upang maglingkod sa nasabing abenida at ilang mga kalapit na kalye. Nagsisimula ang [[Metro Manila Skyway]] sa mga rampa paglampas ng Buendia Flyover. Tatawid ang Lansangang Osmeña sa ibabaw ng [[Abenida Arnaiz]], at kalauna'y tatawid sa ibabaw ng [[EDSA]] sa [[Palitan ng Magallanes]]. Ang pagkakatugma nito sa [[Pan-Philippine Highway]] ay magsisimula sa palitang ito. Pagkalampas ng Palitan ng Magallanes, ang lansangan ay may 5 linya, at nakatakda ang isang linya para sa mga motorsiklo hanggang sa may [[Palitan ng Sales]], kung saan nagsisimula ang daang may-bayad (''tolled road''). Ang Lansangang Osmeña ay magiging daang may-bayad pagkalampas ng Sales. Sa puntong ito ipinagbabawal sa mabilisang daanan ang mga motorsiklo na mababa sa 400cc. Ang bahagi ng Lansangang Osmeña hilaga ng Palitan ng Magallanes ay pinapanatili ng [[Kagawaran ng Pagawaing Bayan at Lansangan (Pilipinas)|Kagawaran ng Pagawaing Bayan at Lansangan]] (DPWH) sa pamamagitan ng South Manila District Engineering Office, at ang bahagi sa timog ay pinapanatili ng Skyway Operations and Management Company o SOMCo. May kapangyarihan ang [[Pangasiwaan sa Pagpapaunlad ng Kalakhang Maynila]] (MMDA) sa kapuwang bahagi, at pinapanatili ang mga linya pangmotorsiklo hanggang sa Nichols. ===Nasa-lupang Skyway (''Skyway At-Grade'')=== <!-- [[Talaksan:Skyway SLEX PNR.jpg|thumb|South Luzon Expressway at Metro Manila Skyway malapit sa Villamor Airbase sa hangganan ng Pasay-Taguig.]] --> [[Talaksan:SLEX Skyway - near Sucat (South Superhighway, Muntinlupa)(2017-05-25) 2.jpg|thumb|South Luzon Expressway at Metro Manila Skyway malapit sa Sucat, Muntinlupa.]] Paglampas ng Palitan ng Sales mula Nichols, ang Lansangang Osmeña ay magiging may-bayad na '''South Luzon Expressway'''. May dalawang daang serbisyo ang mabilisang daanan hanggang sa Labasan ng Alabang. Dumadaan ang PNR Metro South Commuter Line sa pagitan ng South Luzon Expressway at Skyway hanggang sa paglampas ng Labasan ng C-5. Dumadaan ang mabilisang daanan at mga daang serbisyo nito sa hangganan ng [[Pasay]]-[[Taguig]] hanggang sa umabot ang mga ito sa Labasan ng C-5. Pagkalampas ng C-5, dadaan ang Skyway sa ibabaw ng South Luzon Expressway patungong Alabang. Liliko nang bahagya ang South Luzon Expressway at dadaan sa Bicutan, at dadaan ito bilang isang deretsong ruta na may Skyway sa ibabaw nito hanggang sa abutin nito ang Labasan ng Alabang at Biyadukto ng Alabang. Sa pangkaramihan dumadaan ang mga mabilisang daanan sa hangganan ng [[Parañaque]]-[[Taguig]] hanggang sa dumating ito malapit sa Sucat, kung saan tatawid nito ang [[Abenida Dr. Arcadio Santos]] o Daang Sucat. Papasok ang South Luzon Expressway at Skyway sa [[Muntinlupa]], at dadaanin ng mga ito ang mga [[Barangay]] ng Sucat, Buli, at Cupang, bago lumapit ito [[Alabang]]. Aalis ang Skyway kalaunan, tapos ay liliko pakanluran, at bababa sa [[Daang Alabang–Zapote]]. Ang Labasan ng Alabang ang dulo ng SLEX mula 1969 hanggang 1976, bago itinayo ang Biyadukto ng Alabang at pinahaba ang mabilisang daanan patungong Calamba. Ito rin ang kinalalagyan ng dating Tarangkahang Pambayad ng Alabang. Aakyat ang South Luzon Expressway sa ibabaw ng Daang Maharlika (National Road o [[Manila South Road]]) sa pamamagitan ng biyadukto, bago bumaba ito at maging Alabang-Calamba-Santo Tomas Expressway (ACTEx) o South Luzon Tollway (SLT). ===Lansangang Dr. Jose P. Rizal=== Mula sa Kilometro 28.387 sa [[San Pedro, Laguna|San Pedro]], [[Laguna]] at patimog,<ref name="ra7625"/> dumadaan ang bahaging '''Lansangang Dr. Jose P. Rizal''' (''Dr. Jose P. Rizal Highway'') sa lalawigan ng [[Laguna]], at gayundin sa bahagi ng [[Carmona, Kabite|Carmona]] sa [[Kabite]] bago tumuloy muli sa Laguna mula Biñan papuntang [[Calamba]]. Dati itong bahagi ng Lansangang Osmeña, subalit noong 1992 binago ang R.A. 6760, na nagbigay ng pangalan mula sa pambansang bayaning si [[José Rizal|Dr. José Rizal]] ang bahaging ito.<ref name="ra7625"/> Ang daan na mula sa Biyadukto ng Alabang sa Muntinlupa hanggang Santo Tomas, Batangas ay bumubuo sa South Luzon Tollway na hawak ng South Luzon Tollway Corporation, isang negosyo na magkasamang hinahawakan ng [[Philippine National Construction Corporation]] (PNCC) at ng Citra group ng [[Indonesya]] na sinusuportahan ng SMC.<ref>[http://www.mtdsltc.com/profile.php Company Profile] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090403144457/http://mtdsltc.com/profile.php |date=2009-04-03 }}. [http://www.mtdsltc.com www.mtdsltc.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120512070019/http://www.mtdsltc.com/ |date=2012-05-12 }}. Accessed March 2009.</ref> ===South Luzon Tollway/Alabang-Calamba-Santo Tomas Expressway=== [[Talaksan:SLEX - Susana Heights (Muntinlupa)(2018-08-21).jpg|thumb|Bahagi ng South Luzon Expressway sa Susana Heights, Muntinlupa.]] Tinawag na SLT o ACTEx bilang bagong alternatibong pangalan para sa bahagi ng R-3 na hawak ng South Luzon Tollway Corporation. Ang pangalang ACTEx ay tumutukoy sa bahagi ng SLEx mula Labasan ng Alabang sa [[Muntinlupa]] hanggang Labasan ng Santo Tomas sa [[Santo Tomas, Batangas|Santo Tomas]], [[Batangas]]. Nagsisimula ang South Luzon Tollway/ACTEx paglampas ng Labasan ng Filinvest (Exit 23), na may dalawa hanggang apat na mga linya kada direksyon at kalinya ng [[Manila South Road]] (o ''National Highway'') sa malaking bahagi nito sa [[Muntinlupa]] at hilaga-kanlurang [[Laguna]].<ref>{{Cite web|url=https://www.google.com.ph/maps/@14.3201674,121.05064,11z?hl=en |title= South Luzon Expressway and Maharlika Highway/Manila South Road |website=[[Google Maps]] |accessdate=28 Disyembre 2015}}</ref> Liliko nang bahagya ang mabilisang daanan sa mga Barangay ng Bayanan at Putatan sa Muntinlupa. Matatagpuan sa bahaging ito ang unang pook panserbisyo (''service area'') ng ACTEx, ang Tollway Plaza na may [[Royal Dutch Shell|Shell]] ''gas station'' at ilang restoran tulad ng [[Jollibee]], [[KFC]], [[Greenwich Pizza|Greenwich]], [[Burger King]], atbp.. Paglampas ng nasabing pook panserbisyo, susundin ng South Luzon Expressway ang deretsong ruta, at dadaan ito sa palitan na naglilingkod sa [[Muntinlupa–Cavite Expressway]], sa Daang Maharlika, at mga Barangay ng Poblacion at Tunasan sa Muntinlupa. [[Talaksan:South Luzon Expressway MC.jpg|thumb|left|Patimog na South Luzon Expressway sa San Pedro, Laguna.]] Kalaunan, papasok ito sa [[Laguna]] sa [[San Pedro, Laguna|Lungsod ng San Pedro]]. Tutuloy ito bilang isang deretsong daanan na nililinyahan ng mga ''billboard'' at dumadaan sa mga pook-industriyal at pantahanan ng lungsod bago lumiko at umakyat paglampas ng mga pook panserbisyo ng [[Petron Corporation|Petron]] at [[Caltex]] upang makatawid ng Abenida Pacita at ng hindi na ginagamit na sangay (''spur'') ng [[Philippine National Railways|PNR South Main Line]]. Papasok naman ang South Luzon Expressway sa [[Biñan]], at dadaan ito malapit sa Southwoods, Barangay San Francisco (Halang), at Splash Island, bago pumasok sa [[Carmona, Kabite|Carmona]], [[Kabite]]. Babagtas sa mabilisang daanan ang isang bahagi ng linyang transmisyon ng Biñan-Dasmariñas, pagkaraan ng Labasan ng Southwoods. Dadaan naman ito sa Carmona sa loob ng isang kilometro (na may labasan na nagsisilbi sa bayan), bago pumasok muli sa Biñan sa Tulay ng Santo Tomas. Pagbalik ng Biñan, tatahakin nito ang deretsong daan papuntang Barangay Mamplasan, kung saan may isang labasan na maglilingkod sa Laguna International Industrial Park at ilang mga komunidad pantahanan tulad ng Brentville at Jubilation. May isang pook panserbisyo ng Caltex sa daang patimog ng mabilisang daanan sa Mamplasan. Papasok naman ito sa [[Santa Rosa, Laguna|Santa Rosa]] sa isang deretsong ruta na madalas nililinyahan ng mga puno. Babagtasin nito ang [[Daang Tagaytay–Santa Rosa]] sa pamamagitan ng isang [[Palitang trebol|palitang parclo]]. Sa puntong ito kikipot ang South Luzon Expressway sa tatlong linya kada direksyon, na may mga bantayang riles (''guard rails'') bilang panggitnang harangan. Dadaan naman ang mabilisang daanan malapit sa [[Enchanted Kingdom]] at ETON City. Matatagpuan sa tabi ng daang pahilaga ng bahaging ito ng SLEx ang isang pook panserbisyo ng [[Total S.A.|Total]]. [[Talaksan:SLEX - Turbina (Calamba, Laguna)(2018-08-21).jpg|thumb|South Luzon Expressway sa Barangay Turbina, Calamba, Laguna]] Papasok ang South Luzon Expressway sa [[Cabuyao]], at dadaan ito malapit sa [[Malayan Colleges Laguna]] (na dating lokasyon ng mga ''warehouse'' na pag-aari ng dating Uniwide Sales Inc.) at Santa Elena Golf and Country Club. Tatawid ito sa Ilog San Cristobal at papasok sa [[Calamba]] habang nasa deretsong ruta patungong Labasan ng Batangas/Calamba. Lalapit ito sa Tarangkahang Pambayad ng Calamba, kung saan lalawak nang bahagya ang mabilisang daanan sa 18 linya; babalik muli sa anim ang mga linya (tatlo kada direksyon) paglampas. Pagdating nito sa Labasan ng Batangas/Calamba sa Barangay Turbina, aalis ang AH26 at tutuloy sa Manila South Road/Daang Maharlika. Ang Labasan ng Batangas/Calamba (o Labasan ng Calamba) ay dating dulo ng SLEx sa timog mula 1978 hanggang 2009, kung kailan pinahaba ang mabilisang daanan upang maiugnay ito sa [[Southern Tagalog Arterial Road|STAR Tollway]]. [[Talaksan:South Luzon Expressway in Santo Tomas.jpg|thumb|left|Bahaging Calamba–Santo Tomas ng SLEX patimog.]] Paglampas ng Labasan ng Calamba, kikipot sa apat na mga linya (dalawa kada direksyon) ang SLEx. Walang labasan sa bahaging ito. Susundin nito ang palikong ruta kalinya ng Pan-Philippine Highway (Manila South Road/Daang Maharlika) mula Calamba hanggang [[Santo Tomas, Batangas|Santo Tomas]], [[Batangas]]. Lalapit ito sa Tarangkahang Pambayad ng Ayala Greenfield, tutuloy ito sa Barangay Saimsim, at papasok ito sa Batangas pagkaraan ng Tulay ng Siam-siam. Liliko ang mabilisang daanan bago matapos ito sa Kilometro 57.2, at tutuloy ito patungong [[Lungsod ng Batangas]] bilang [[Southern Tagalog Arterial Road]] (o STAR Tollway). Subalit ang pagbilang ng kilometro ng susunod na mabilisang daanan pagkatapos ng Labasan ng Santo Tomas ay nagsisimula sa Kilometro 60 sa halip ng Kilometro 57.2. ==Sa hinaharap== ===''Toll Road 4''=== {{Infobox road | name = SLEX Toll Road 4 | header_type = uc | marker_image = | map = SLEX TR4 alignment.png | map_notes = Mapa ng ipinapanukalang Toll Road 4 alinsunod sa DPWH. Pakipindot para sa mas-malaking bersyon. | length_km = 61 | length_ref = | established = | allocation = | direction_a = | terminus_a = {{Jct|country=PHL|E|2|AH|26|name2=South Luzon Expressway}} sa [[Santo Tomas, Batangas|Santo Tomas]], [[Batangas]] | junction = {{Plainlist| * {{Jct|country=PHL|N|1|AH|26|name2=[[Pan-Philippine Highway|Maharlika Highway]]}} sa [[Alaminos, Laguna|Alaminos]] * {{Jct|country=PHL|N|1|AH|26|name2=[[Pan-Philippine Highway|Maharlika Highway]]}} sa [[Tiaong, Quezon|Tiaong]] }} | direction_b = | terminus_b = [[Tayabas, Quezon|Tayabas]], [[Quezon]] |cities={{plainlist| *[[San Pablo, Laguna|San Pablo]] *[[Tayabas, Quezon|Tayabas]] }} |towns={{plainlist| *[[Alaminos, Laguna|Alaminos]] *[[Tiaong, Quezon|Tiaong]] *[[Candelaria, Quezon|Candelaria]] }} }} Ang '''Toll Road 4''' o '''TR4''' ay isang 61 kilometro (o 38 milyang) karugtong ng SLEX mula Santo Tomas sa Batangas hanggang Lucena - Tayabas sa Quezon. Nahahati ang pagtatayo sa limang mga bahagi at inaasahang masisimula pagsapit ng Hunyo 2017. Ang proyektong karugtong ay ipinapatupad ng [[Toll Regulatory Board]] at ipapatakbo ng South Luzon Tollway Corporation (SLTC). Ang karugtong ay magpapagaan ng daloy ng trapiko sa umiiral na pambansang daan sa pagitan ng Santo Tomas at Lucena at magbibigay ng makabagong alternatibong ruta para sa mga manlalakbay mula Quezon at Rehoyon ng Bicol. Nakuha na ang ''right of way'' ng mabilisang daanan para sa unang tatlong mga bahagi sa pagitan ng Santo Tomas at Tiaong, at nagpapatuloy ang proseso ng ''right of way'' para sa natitirang bahagi mula Tiaong hanggang Tayabas. Inaasahang matatapos ang kabuuan ng karugtong pagsapit ng taong 2019.<ref name="TR4 PPP">{{Cite web|title=SOUTH LUZON EXPRESSWAY (SLEX) TOLL ROAD 4 (TR4)|url=http://www.dpwh.gov.ph/dpwh/PPP/projs/TR4|publisher=[[Department of Public Works and Highways (Philippines)|Department of Public Works an Highways]]|accessdate=13 Mayo 2017|archive-date=6 Pebrero 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170206185908/http://www.dpwh.gov.ph/dpwh/PPP/projs/TR4|url-status=dead}}</ref><ref name="philstar.com">{{cite web|last=Agcaoili |first=Lawrence |url=http://www.philstar.com/business/2015/03/24/1436767/smc-invest-p168-b-toll-roads |title=SMC to invest P168 B on toll roads &#124; Business, News, The Philippine Star |publisher=philstar.com |date=24 Marso 2015 |accessdate=17 Disyembre 2015}}</ref><ref name="newsinfo.inquirer.net">{{cite web|url=http://newsinfo.inquirer.net/680671/aquino-attends-toll-road-event-in-quezon-after-collapse-rumors |title=Aquino attends toll road event in Quezon after collapse rumors &#124; Inquirer News |publisher=Newsinfo.inquirer.net |date=23 Marso 2015 |accessdate=17 Disyembre 2015}}</ref> ===''Toll Road 5''=== Ang ''Toll Road 5'' o TR5 (o '''Quezon–Bicol Expressway''') ay ang ipinapanukalang 418.3 kilometrong ekstensyon ng SLEX mula Lucena patungong [[Matnog, Sorsogon|Matnog]], [[Sorsogon]]. Ang nasabing ekstensyon ay magpapagaan ng daloy ng trapiko sa [[Lansangang Andaya]] at [[Pan-Philippine Highway]], magpapabawas ng oras ng paglalakbay mula Manila papuntang [[Naga, Camarines Sur|Naga]] nang 2–3 oras, at papuntang Matnog nang 6 na oras. Itatayo ito ng Manila Toll Expressway Systems Inc., ang kompanyang 40 porsyentong pag-aari ng Philippine National Construction Corporation (PNCC). Ang natitira naman ay nahahati sa kapwa Alloy Manila Expressway Inc., isang lokal na kompanya, at Citra Group ng Indonesya, na sinusuportahan ng SMC at nakabili ng mga bahagi na dating pag-aari ng MTD Capital Berhad ng Malaysia. Noong 2015, ang ekstensyong ito ay itinatalakay nina Gob. [[Joey Salceda]] ng [[Albay]], Tagapangulo ng Toll Regulatory Board na si Edmund Reyes, [[San Miguel Corporation]], at [[Ramon Ang]].<ref>{{cite web|url=https://www.facebook.com/jose.salceda.92/posts/10153466989876756 |title=I had long discussion with TRB Chairman... - Joey Constant Kindness Salceda |publisher=[[Facebook]] |date=08 Mayo 2015 |accessdate=17 Disyembre 2015}}</ref> ===Skyway Stage 3 / NLEx-SLEx Connector Road (Segment 11)=== Mula 2010, ikinukunsidera ng pamahalaan ang mga dalawang panukala na mag-uugnay ng SLEx sa [[North Luzon Expressway]] (NLEx).<ref name="may23presentation">{{cite web|url=http://www.rappler.com/business/5838-long-delayed-nlex-slex-connector-road-construction-to-begin-2013 |title=Long Delayed NLEX-SLEX Connector Road Construction to Begin 2013 |publisher=[[Rappler]]}}</ref> Ayon kay Kalihim [[Rogelio Singson]] ng DPWH, kapwang matutuloy ang mga panukala; maaaring umiral ang mga nasabing panukala sapagkat ang mga proyektong ito ay maglilingkod sa dalawang mag-kabilang koridor ng Kamaynilaan.<ref name="singsonfinalizing">{{cite news |url=http://www.philstar.com/nation/article.aspx?publicationsubcategoryid=67&articleid=805708 Skyway Stage 3/ |title=NLEx-SLEx Connector Road Projects being finalized |publisher=[[The Philippine Star]] |access-date=2017-04-04 |archive-date=2015-06-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150605065105/http://www.philstar.com/nation/article.aspx?publicationsubcategoryid=67&articleid=805708 |url-status=dead }}</ref> Noong 23 Mayo 2012, kapwa iprinisinta ng mga kompanya ang kanilang mga panukala kay Pangulo [[Benigno S. Aquino III]]. Ipinahayag naman ng administrasyon sa pamamagitan ni Kalihim Ricky Carandang ng [[Pampanguluhang Tanggapan sa Pagpapatakbo ng Komunikasyon|Komunikasyon]] na inaasahan nilang mabibigyan ng pormal na ''awarding'' at pahintulot ang mga kompanya pagsapit ng huling bahagi ng taon, upang masimulan nila "pagsapit ng huling bahagi ng taong ito o unang bahagi ng susunod na taon."<ref name="may23presentation"/> ====Panukalang CMMTC==== Tinaguriang "'''Skyway Stage 3'''", nakatanggap ng Kagawaran ng Pagawaing Bayan at Lansangan (DPWH) ng isang kusang panukala mula sa Citra Metro Manila Tollways Corp. (CMMTC) para sa pagtatayo ng karugtong ng [[Metro Manila Skyway|Skyway]] na tatakbo mula Bicutan, Taguig hanggang Balintawak, Lungsod Quezon, ayon sa panukala.<ref name="singsonfinalizing"/> Ipinapanukala ng DPWH na isasama ang proyekto sa pangunahing tema at mga planong PPP (o Pagtutulungan ng Pampubliko at Pribadong Sektor) nito upang i-''subject'' ang panukala sa isang ''[[:en:Swiss challenge (procurement)|Swiss Challenge]]'', ayon kay Mababang-Kalihim ng Pagawaing Bayan Romeo S. Momo sa isang panayam sa telepono noong Biyernes. Kinakailangan ng ''Swiss challenge'' ang ahensiya ng pamahalaan na nakatanggap ng isang kusang halaga (''unsolicited bid'') para sa isang proyekto na ilathala ang halaga at mag-anyaya ng mga ikatlong partido para i-tumbas o i-higitan ang halagang ito.<ref name="singsonfinalizing"/> Noong 29 Nobyembre 2013, isinailalim ng IC sa isang pagsusuri ng detalyadong disenyong inhinyeriya (''engineering design'') ang ₱26.6 bilyong "''Skyway Stage 3 Project''".<ref>{{Cite web |title=Philippines' PPP Center |url=http://ppp.gov.ph/wp-content/uploads/2013/12/PPP-Projects_29Nov2013.pdf |access-date=2017-04-04 |archive-date=2013-12-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131207125501/http://ppp.gov.ph/wp-content/uploads/2013/12/PPP-Projects_29Nov2013.pdf |url-status=dead }}</ref> Nagsimula ang pagtatayo sa unang ikaapat na bahagi ng taong 2015. ====Panukalang MPTDC==== Samantala, isang taon bago inanunsiyo nang publiko ang panukala ng CMMTC, isinumite ng NLEX ''concessionaire subsidiary'' Metro Pacific Tollway Development Corporation (MPTDC) sa pamamagitan ng Manila North Tollways Corporation (MNTC) ang kanilang panukala na tinaguriang "'''''NLEx-SLEx Connector Road'''''" (o "'''''Segment 11'''''") ng proyektong NLEx Phase 2 project. Nakasaad dito na itatayo ang isang 13.24 kilometrong nakaangat na mabilisang daanan mula Buendia (Skyway Stage 1) hanggang [[Daang Palibot Blg. 3|Daang C-3]] na mag-uugnay sa NLEx sa pamamagitan ng Segment 10&nbsp;ng proyektong NLEx Phase 2. Dadaan ang malaking bahagi ng nakaangat na daanan sa ibabaw ng mga riles ng [[Philippine National Railways]] ''Right-Of-Way''.<ref name="singsonfinalizing"/> Noong 29 Nobyembre 2013, ang proyektong "NLEx-SLEx Connector Road" na may tinatayang halaga na ₱21.2 bilyon ay pinayagan bilang ''Joint Venture Project'' sa ilalim ng Kautusang Pampanguluhan Blg. 1894 ayon sa PPP Center<ref>{{cite web |url=http://ppp.gov.ph/wp-content/uploads/2013/12/PPP-Projects_29Nov2013.pdf |title=PPP Center |access-date=2017-04-04 |archive-date=2013-12-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131207125501/http://ppp.gov.ph/wp-content/uploads/2013/12/PPP-Projects_29Nov2013.pdf |url-status=dead }}</ref> ng Pilipinas. ==Mga bayarin== [[Talaksan:SLEX Calamba Toll Plaza A (Calamba, Laguna)(2018-08-21).jpg|thumb|Tarangkahang Pambayad ng Calamba.]] [[Talaksan:SLEX Eton City Toll Plazajwilz.jpg|thumb|Isang tarangkahang pambayad sa Labasan ng Eton City]] Gumagamit ang South Luzon Expressway ng sistemang nakasara (''closed'') at sistemang tarangkahang bayarin (''barrier toll systems''). Pagkapasok sa mabilisang daanan, kukuha ang mga drayber ng isang papel na kupon na ibabalik sa labasang tarangkahang pambayad. Dating ginagawa ang proseso gamit ang mga kard na may pirasong magnetiko (''magnetic strip''). Ipinatutupad ng mabilisang daanan ang isang sistemang de-kuryente sa pagkukuha ng bayarin (ETC), ang Autosweep RFID, gamit ang teknolohiyang RFID, at dating ginamit ng sistema ang "E-Pass", na gumamit ng teknolohiyang ''transponder''. Ang sistemang ETC ay ginagamit ng Skyway. Isinasagawa ang pagkukuha ng ETC sa mga dedikadong linya sa tarangkahang pambayad, ngunit isinasagawa rin sa mga pinaghalong linya ng bayarin. Ang sumusunod ay mga bayarin batay sa uri ng sasakyan: {| class="wikitable" |- !Uri ng Sasakyan !Bayad |- |'''Class 1'''<br />(Mga kotse, motorsiklo, SUV, at [[dyipni]]) |{{Philippine peso|3.37}}/km |- |'''Class 2'''<br />(Mga bus, magaan na trak) |{{Philippine peso|6.74}}/km |- |'''Class 3'''<br />(Mga mabigat na trak) |{{Philippine peso|10.11}}/km |- |} ==Mga labasan at sangandaan== Sinusukat ng mga palatandaan (''kilometer stones/markers'') ang distansya (na nasa kilometro) mula [[Kilometro Sero|Km 0]] sa [[Liwasang Rizal]]. Kadalasang nakapangalan at nakanumero ang mga labasan, subalit makikita lamang ang mga bilang ng labasan pagkaraan ng Labasan ng Alabang. May pagkakaiba sa pagmimilya: ang Km 24 ay Km 23 sa mga bahagi ng SLEX na pinangangasiwaan ng Manila Toll Expressway Systems (MATES), subalit mayroon nang Km 23 malapit sa Cupang, [[Muntinlupa]]. Mula Abenida Quirino hanggang Palitan ng Sales, ang SLEX ay isang nasa lupa na pambansang lansangan na pinangalangang '''Lansangang Osmeña''', na bahagi ng '''N145'''. ===Osmeña Highway/South Superhighway=== {{PHLinttop}} {{PHLint |hucicc=Manila |lspan=4 |km=4.090 |road={{Jct|country=PHL|N|140|name1=[[Quirino Avenue]]|location1=Pandacan}} |notes=Hilagang dulo. }} {{PHLint |km=4.650 |road=Eskinitang San Andres |notes=Interseksyong Traffic light. }} {{PHLint |km=5.430 |road=[[Eskinitang Pablo Ocampo|Kalye Ocampo]] |notes=Intersekyong Traffic light. }} {{PHLint |km=5.490 |road=[[Eskinitang Zobel Roxas|Abenida Zobel Roxas]] |notes=Intersekyong Traffic light. }} {{PHLint |hucicc=Makati |lspan=7 |place=Hilagang dulo ng tulay sa ibabaw ng Abenida Buendia }} {{PHLint |km= |road={{Jct|country=PHL|N|190|name1=[[Gil Puyat Avenue|Buendia Avenue]]}} |notes=Intersekyong Traffic light. }} {{PHLint |place=Timog na dulo ng tulay sa ibabaw ng Abenida Buendia }} {{PHLint |km=6.750 |type=incomplete |road={{Jct|country=PHL|E|2|name1=[[Skyway (Metro Manila)|Skyway]]}} |notes=Patimog na pasukan at pahilagang labasan ng Skyway }} {{PHLint |km=7.320 |road=[[Abenida Arnaiz]] |notes=Interseksyon na may traffic light. Ipinagbabawal ang pagliko pakanan sa Abenida Arnaiz mula sa linyang pahilaga. }} {{PHLint |km=7.800 |type=incomplete |road=Eskinitang Don Bosco |notes=Pahilagang linya lamang ang makakagamit. Magagamit ng patimog na linya gamit ang U-turn slot sa ilalim ng palitan ng Magallanes. }} {{PHLint |km =8.710 |road ={{Jct|country=PHL|N|1|AH|26|name1=[[EDSA (road)|EDSA]]|location1=Magallanes}} |notes=[[Palitan ng Magallanes]] at Dulong timog. Tutuloy patimog bilang [[South Luzon Expressway]]. }} {{Jctbtm|type=incomplete}} ===Seksyion ng Mabilis na Daanan=== {{PHLinttop|region_col=Region|exit|name}} {{PHLint|exit|name |region = Metro Manila |rspan=19 |hucicc=Makati |lspan=2 |km=7 |type=mplex |road ={{Jct|country=PHL|N|1|AH|26|name1=[[EDSA (road)|EDSA]]|location1=Cubao}} |notes=[[Palitan ng Magallanes]]. Hilagang dulo ng pagkakatugma sa AH26. }} {{PHLint|exit|name |km=8 |type=incomplete |road={{Jct|country=PHL|E|2|AH|26|name2=[[Skyway (Metro Manila)|Skyway]]}} |notes=Labasan ng Skyway Magallanes. Patimog na labasan at pahilagang pasukan. }} {{PHLint|exit|name |hucicc=Pasay |lspan=6 |km =9 |type= |road ={{Jct|country=PHL|N|192|name1=[[Abenida Andrews#Paglalarawan ng ruta|Daang Sales]]}}, [[Abenida Lawton]] |notes=Palitang Sales. Patungong [[Villamor Airbase]], [[Ninoy Aquino International Airport|NAIA]] Terminal 3, at Newport City. }} {{PHLint|exit|name |place=Hilagang dulo ng seksyion na may bayad sa mabilis na daanan }} {{PHLint|exit|name |type=toll |place=Tarangkahang Pambayad ng Nichols (RFID at kabayarang pansalapi. Pahilaga lamang.) }} {{PHLint|exit|name |type=incomplete |name=Merville |road =Merville |notes=Patimog na labasan lamang. }} {{PHLint|exit|name |type=toll |place=Tarangkahang Pambayad ng Nichols (RFID at kabayarang pansalapi. Patimog lamang.) }} {{PHLint|exit|name |km=11 |type=incomplete |name=C-5 |road =[[Circumferential Road 5|C-5]], Pasig |notes=Pahilagang labasan at patimog na pasukan lamang }} {{PHLint|exit|name |hucicc=Parañaque |lspan=2 |km =13 |type= |name=Bicutan |road =Bicutan |notes=Palitang diyamante }} {{PHLint|exit|name |km=15 |type=closed |road=[[Skyway (Metro Manila)|Skyway]] |notes=Panandaliang labasan ng Skyway sa may San Martin de Porres na siyang tinaggal ng matapos ang Skyway Stage 2. Patimog na labasan at pahilagang pasukan. }} {{PHLint|exit|name |hucicc=Muntinlupa |lspan=9 |km =18 |type= |name=Sucat |road =Sucat, [[BF Homes]] |notes=Palitang diyamante. }} {{PHLint|exit|name |km =20 |type=incomplete |name= |road ={{Jct|country=PHL|E|2|AH|26|name2=[[Skyway (Metro Manila)|Skyway]]}} |notes=Labasan sa pagitan ng Skyway at SLEX. Patimog na labasan at pahilagang pasukan. }} {{PHLint|exit|name |km =23 |type=incomplete |name=Alabang |road =Filinvest City, South Station, Alabang |notes=Patimog na labasan at pahilagang pasukan.an. }} {{PHLint|exit|name |type=closed |place=Manila South Expressway: Tarangkahang Pambayad ng Alabang (1969-1976. tinanggal) }} {{PHLint|exit|name |place=Tulay ng Alabang }} {{PHLint|exit|name |km =23 |type= |exit=23 |name=Filinvest |road =Filinvest City |notes= Palitang trumpeta. Timog na dulo ng parte na pinapatakbo ng Skyway O&M . Hilagang dulo ng parte na pinapatakbo ng Manila Toll Expressway Systems (MATES). }} {{PHLint|exit|name |km =23 |type= |exit=23 |name=Alabang |road =[[Daang Alabang–Zapote]] |notes=Pahilagang labasan at patimog na pasukan. Ang kubol ng bayaran patimog ay kasama ng patimog na pasukan ng labasang Filinvest. }} {{PHLint|exit|name |type=incomplete |place=Shell SLEX Muntinlupa (patimog) }} {{PHLint|exit|name |km =26 |type=trans |exit=26 |name=Susana Heights/MCX |road =Susana Heights,[[Muntinlupa–Cavite Expressway|MCX]], Muntinlupa |notes=Palitang T at Trumpeta. }} {{PHLint|exit|name |region = CALABARZON |rspan=22 |province=Laguna |pspan=4 |location=San Pedro |provdab=Laguna |lspan=3 |km =27 |type= |exit =27 |name=San Pedro |road =San Pedro, La Marea |notes=Patimog na labasan at pahilagang pasukan. }} {{PHLint|exit|name |km=29 |kmspan=2 |type=incomplete |place=Petron SLEX San Pedro (patimog) }} {{PHLint|exit|name |type=incomplete |place=Caltex SLEX San Pedro (patimog) }} {{PHLint|exit|name |location=Biñan |km =32 |type= |exit=31 |name=Southwoods |road =Southwoods, Biñan |notes= Palitang hugis bahagyang dahon ng clover o nakatuklap na diyamante. }} {{PHLint|exit|name |province=Cavite |location=Carmona |provdab=Cavite |km =34 |type= |exit=33 |name=Carmona |road =Carmona, [[Dasmariñas]], Biñan |notes=Palitang diyamante. }} {{PHLint|exit|name |hucicc_special = [[Carmona, Cavite|Carmona]] - [[Biñan, Laguna|Biñan]] boundary |place=Tulay ng Santo Tomas }} {{PHLint|exit|name |province=Laguna |pspan=15 |location=Biñan |lspan=3 |type= incomplete |place=Shell SLEX Biñan (pahilaga) }} {{PHLint|exit|name |km =36 |type= |exit=36 |name=Greenfield City/Unilab (Mamplasan) |road =Greenfield City, Unilab, LIIP |notes= Palitang hugis bahagyang dahon ng clover o nakatuklap na diyamante. }} {{PHLint|exit|name |type=incomplete |place=Caltex SLEX Santa Rosa (patimog) }} {{PHLint|exit|name |location=Santa Rosa |provdab=Laguna |lspan=3 |km =38 |type= |exit=38 |name=Sta. Rosa |road =Santa Rosa, [[Silang, Cavite|Silang]], [[Tagaytay]], [[Enchanted Kingdom]] |notes= Palitang hugis bahagyang dahon ng clover o nakatuklap na diyamante. }} {{PHLint|exit|name |type=incomplete |place=Total SLEX Santa Rosa (pahilaga lamang) }} {{PHLint|exit|name |km =41 |type= |exit=41 |name=Eton City (Malitlit) |road =Eton City, Asia Brewery, Tagaytay |notes= Palitang dobleng kanang papasok at kanang palabas. }} {{PHLint|exit|name |location=Cabuyao |km =43 |type= |exit=43 |name=Cabuyao |road =Cabuyao, Santa Elena |notes=Palitang hugis bahagyang dahon ng clover o nakatuklap na diyamante. }} {{PHLint|exit|name |location=Calamba |provdab=Laguna |lspan=8 |type=incomplete |place=Petron SLEX KM 44 (patimog at pahilaga) }} {{PHLint|exit|name |km =45 |type= |exit=45 |name=Silangan |road =Silangan, Carmeltown |notes= Palitang hugis bahagyang dahon ng clover o nakatuklap na diyamante. }} {{PHLint|exit|name |type=unbuilt |name=Equus City |notes= Nakasara pa ang labasan. }} {{PHLint|exit|name |type=toll |place=Tarangkahang Pambayad ng Calamba (RFID at kabayarang pansalapi. Patimog lamang ang magbabayad. Lusutan lamang sa pahilaga) }} {{PHLint|exit|name |km =47 |type= |exit=47 |name=Canlubang (Mayapa) |road=Canlubang, Mayapa |notes= Palitang hugis bahagyang dahon ng clover o nakatuklap na diyamante. }} {{PHLint|exit|name |km =49 |type= |exit=49 |name=Batino |road=Batino, Calamba Premier Industrial Park, Tagaytay Highlands |notes=Patimog na labasan lamang. }} {{PHLint|exit|name |km =50 |type=mplex |exit=50 |name=Calamba |road=Calamba, [[Los Baños, Laguna|Los Baños]], Real, Batangas, Lucena |notes=Palitang kalahating diyamante (Hilagang kalahati). Palitang hugis bahagyang dahon ng clover o nakatuklap na diyamante (Timog na kalahati). Katimugang dulo ng pagkakatugma sa AH26. }} {{PHLint|exit|name |type=toll |place=Tarangkahang Pambayad ng Ayala Greenfield (RFID at kabayarang pansalapi) }} {{PHLint|exit|name |province=Batangas |location=Santo Tomas |provdab=Batangas |km =57.2 |type=trans |exit= |name=Sto. Tomas |road={{Jct|country=PHL|E|2|name1=[[Southern Tagalog Arterial Road|STAR]]}}, Santo Tomas, Pambansang Dambana ni Santo Padre Pio ng Pietrelcina |notes=Palitang hugis bahagyang dahon ng clover o nakatuklap na diyamante . Tumutuloy patungong [[Lungsod ng Batangas]] bilang [[Southern Tagalog Arterial Road|STAR Tollway]] }} {{Jctbtm|exit|name|keys=mplex,toll,incomplete,closed,unbuilt,trans|col=9}} ===Mga labasan sa hinaharap=== {| class="wikitable" |- ! Blg. ng kilometro ! Labasan ! Uri ng [[Palitan (daan)|palitan]] ! Lokasyon ! Mga detalye |- | '''TBA''' | '''Skyway Stage 3: Balintawak Exit Ramp''' | | rowspan=4|[[Quezon City]] | Ito ay magiging papasok o palabas na rampa sa [[North Luzon Expressway]] sa [[Balintawak, Quezon City|Balintawak]], [[Quezon City]]. |- | '''TBA''' | '''Skyway Stage 3: Sgt. Rivera Exit Ramp''' | | Ito ay magiging papasok o palabas Sgt. Rivera Avenue sa [[Quezon City#Santa Mesa Heights|Santa Mesa Heights]], [[Quezon City]]. |- | '''TBA''' | '''Skyway Stage 3: Quezon Ave Exit Ramp''' | | Ito ay magiging papasok o palabas sa [[Quezon Avenue]] sa [[Quezon City#San Francisco Del Monte|San Francisco Del Monte]], [[Quezon City]]. |- | '''TBA''' | '''Skyway Stage 3: E. Rodriguez Sr. Exit Ramp''' | | Ito ay magiging papasok o palabassa [[E. Rodriguez Sr. Avenue]] in [[New Manila]], [[Quezon City]]. |- | '''TBA''' | '''Skyway Stage 3: Aurora Boulevard Exit Ramp''' | | rowspan=4|[[Manila]] | Ito ay magiging papasok o palabas sa [[Aurora Boulevard]] in [[Santa Mesa, Manila|Santa Mesa]], [[Manila]]. |- | '''TBA''' | '''Skyway Stage 3: Nagtahan Exit Ramp''' | | Ito ay magiging papasok o palabas sa [[Nagtahan Boulevard]] in [[Paco, Manila|Paco]], [[Manila]]. |- | '''TBA''' | '''Skyway Stage 3: Plaza Dilao Exit Ramp''' | | Ito ay magiging papasok o palabas sa Plaza Dilao sa [[Paco, Manila|Paco]], [[Manila]]. |- | '''TBA''' | '''Skyway Stage 3: Quirino Exit Ramp''' | | Ito ay magiging papasok o palabas sa [[Quirino Avenue]] sa [[Paco, Manila|Paco]], [[Manila]]. |- | '''TBA''' | '''SLEX-STAR Exit''' | | [[Santo Tomas, Batangas]] | This exit will be built after the extension to Lucena is completed. |- | '''TBA''' | '''MakBan Exit''' | | [[Bay, Laguna]] | Ito ay magiging palabas papunta sa mga baybayin at [[Calauan, Laguna]]. Ang palabas ay located palapit sa MakBan Geothermal Plant. |- | '''TBA''' | '''Alaminos Exit''' | | [[Alaminos, Laguna|Alaminos]], [[Laguna (province)|Laguna]] | This exit takes you to the town of [[Alaminos, Laguna]]. |- | '''TBA''' | '''San Pablo Exit''' | | [[San Pablo, Laguna|San Pablo]], [[Laguna (province)|Laguna]] | This exit goes to [[San Pablo, Laguna]]. This exit heads directly to [[SM City San Pablo]]. |- | '''TBA''' | '''Tiaong/San Antonio Exit''' | | [[Tiaong, Quezon|Tiaong]], [[Quezon (province)|Quezon]] | This exit takes you to the town of [[Tiaong, Quezon]] and [[San Antonio, Quezon]]. |- | '''TBA''' | '''Candelaria Toll Plaza''' | | rowspan=2|[[Candelaria, Quezon|Candelaria]], [[Quezon (province)|Quezon]] | This is located before the Candelaria Exit. |- | '''TBA''' | '''Candelaria Exit''' | | This exit takes you to the town of [[Candelaria, Quezon]]. |- | '''TBA''' | '''Sariaya Exit''' | | [[Sariaya, Quezon|Sariaya]], [[Quezon (province)|Quezon]] | This exit takes you to the town of [[Sariaya, Quezon]]. |- | '''TBA''' | '''Lucena City North Exit''' | | rowspan=2|[[Lucena, Quezon|Lucena]], [[Quezon Province|Quezon]] | This exit is located in Barangay Mayao which leads you to Barangay Ilayang Talim, Lucena going to [[Maharlika Highway]], Pacific Mall Lucena then, with an access to Lucena City Proper. It will be the future Southern terminus of SLEX. It will replace the current Southern terminus in Santo Tomas. It will move to Matnog after Toll Road 5 opens to traffic. |- | '''TBA''' | '''Lucena South Exit''' | | This exit leads you to Dalahican Road in Barangay Dalahican, [[Lucena, Quezon|Lucena]], [[Quezon]] with an access to [[SM City Lucena]]. |- | '''TBA''' | '''Pagbilao Exit''' | | [[Pagbilao, Quezon]] | This exit takes you to the town of [[Pagbilao, Quezon]]. |- | '''TBA''' | '''Atimonan Exit''' | | rowspan=2|[[Atimonan, Quezon]] | This exit takes you directly to the town of [[Atimonan, Quezon]]. |- | '''TBA''' | '''Habingan Exit''' | | This exit heads you to Atimonan-Unisan Road in [[Atimonan, Quezon]]. Facing southbound, right goes to [[Unisan, Quezon]] and [[Agdangan, Quezon]], Left goes to Atimonan Town Proper. |- | '''TBA''' | '''Gumaca Exit''' | | [[Gumaca, Quezon]] | This exit takes you to the town of [[Gumaca, Quezon]]. |- | '''TBA''' | '''Lopez Exit''' | | [[Lopez, Quezon]] | This exit takes you to the town of [[Lopez, Quezon]]. |- | '''TBA''' | '''Calauag Exit''' | | [[Calauag, Quezon]] | This exit takes you to the town of [[Calauag, Quezon]]. Useful for motorists from the north going to [[Camarines Norte]]. |- | '''TBA''' | '''Tagkawayan Exit''' | | [[Tagkawayan, Quezon]] | This exit takes you to the town of [[Tagkawayan, Quezon]]. |- | '''TBA''' | '''Del Gallego Exit''' | | [[Del Gallego, Camarines Sur]] | This exit takes you to the town of [[Del Gallego, Camarines Sur]]. |- | '''TBA''' | '''Liboro Exit''' | | rowspan=3|[[Ragay, Camarines Sur]] | This exit takes you to the Western part of town to the district of Liboro. |- | '''TBA''' | '''Ragay Exit''' | | This exit takes you to the town proper of Ragay via the [[Andaya Highway]]. |- | '''TBA''' | '''Lupi Exit''' | | This exit takes you to the Eastern part of town and the nearby municipality of [[Lupi, Camarines Sur]]. |- | '''TBA''' | '''Sipocot Exit''' | | [[Sipocot, Camarines Sur]] | This exit takes you to the town of [[Sipocot, Camarines Sur]]. Useful for motorists from Southern Bicol provinces going to Camarines Norte. |- | '''TBA''' | '''Libmanan-Cabusao Exit''' | | [[Libmanan, Camarines Sur]] | This exit takes you to the town of [[Libmanan, Camarines Sur]]. Facing southbound after the tollgate, Right leads you to the Town Proper, Left leads you to [[Cabusao, Camarines Sur]]. |- | '''TBA''' | '''Magarao-Calabanga Exit''' | | [[Magarao, Camarines Sur]] | This exit takes you to the town of [[Magarao, Camarines Sur|Magarao]], [[Canaman, Camarines Sur|Canaman]], and [[Calabanga, Camarines Sur]]. |- | '''TBA''' | '''Peñafrancia-Carolina Exit''' | | rowspan=3|[[Naga, Camarines Sur|Naga City]] | This exit takes you to the Northern part of the city via Peñafrancia Avenue. |- | '''TBA''' | '''Naga City Exit''' | | This exit takes you to the Southern part of the city via San Isidro-Carolina Road. |- | '''TBA''' | '''Del Rosario-Palestina Exit''' | | This exit takes you to the Eastern part of [[Naga, Camarines Sur|Naga City]] and the Northern barangays of [[Pili, Camarines Sur]] via the [[Pan-Philippine Highway]]. |- | '''TBA''' | '''Pili Exit''' | | |[[Pili, Camarines Sur]] | This exit takes you to the central part of the municipality via the [[Pan-Philippine Highway]]. |- | '''TBA''' | '''Ocampo Exit''' | | [[Ocampo, Camarines Sur]] | This exit takes you to the town of [[Ocampo, Camarines Sur]] via Governor Fuentebella Highway. Useful for motorists going to Partido area, [[Pili, Camarines Sur|Southern Pili]] and [[Caramoan, Camarines Sur]]. |- | '''TBA''' | '''Corporal Exit''' | | rowspan=3|[[Iriga| Iriga City]], [[Camarines Sur]] | This exit is located in Brgy. Corporal that leads you to the city and the first exit in Iriga. |- | '''TBA''' | '''Iriga City Exit''' | | This exit takes you to Iriga and the second exit in the city. |- | '''TBA''' | '''Buhi Exit''' | | This exit is the third exit in the city. Facing southbound, right leads to Iriga, left goes to [[Buhi, Camarines Sur]]. |- | '''TBA''' | '''Matacon Exit''' | | [[Polangui, Albay]] | This exit is located in Brgy. Matacon that leads you to the town of [[Polangui, Albay]]. |- |'''TBA''' |'''Oas Exit''' | | [[Oas, Albay]] | This exit is takes you to the town of [[Oas, Albay]]. |- | '''TBA''' | '''Guinobatan Exit''' | | [[Guinobatan, Albay]] | This exit is takes you to the town of [[Guinobatan, Albay]]. |- | '''TBA''' | '''Camalig Exit''' | | [[Camalig, Albay]] | This exit is takes you to the town of [[Camalig, Albay]]. |- | '''TBA''' | '''Legazpi Exit''' | | [[Legazpi, Albay]] | This exit is takes you to the city of [[Legazpi, Albay]] via Alegre Street and the first exit of the city. |- | '''TBA''' | '''Sorsogon City Exit''' | | rowspan=2|[[Sorsogon City]], [[Sorsogon]] | This exit is takes you to [[Sorsogon City]] and the first exit of the city. |- | '''TBA''' | '''Abuyog Exit''' | | This exit is located in Brgy. Abuyog that leads you to the southern parts of the City. |- | '''TBA''' | '''Casiguran Exit''' | | [[Casiguran, Sorsogon]] | This exit is takes you to the town of [[Casiguran, Sorsogon]]. |- | '''TBA''' | '''Juban Exit''' | | [[Juban, Sorsogon]] | This exit is takes you to the town of [[Juban, Sorsogon]]. |- | '''TBA''' | '''Irosin Exit''' | | [[Irosin, Sorsogon]] | This exit is takes you to the town of [[Irosin, Sorsogon]]. |- | '''TBA''' | '''Matnog Toll Plaza''' | | rowspan=2|[[Matnog, Sorsogon]] | This toll plaza will serve for the motorists for Toll Road 5 and the reconfiguration of the Calamba-Matnog toll Segment. The Southbound plaza will require motorists to pay their toll fees whereas motorists get toll cards from Southbound Saimsim Toll Plaza. The Northbound plaza will require motorists to get their toll cards and pay at the Northbound Saimsim Toll Barrier |- | '''TBA''' | '''Matnog Intersection''' | Roundabout | This is the future southern terminus for SLEX in Matnog. Going Northbound takes you to the Town proper, Eastbound leads you to the Bypass road to the coastal areas and Southbound takes you to the port to [[Allen, Northern Samar]]. |} ==Tingnan din== * [[Sistema ng mabilisang daanan sa Pilipinas]] * [[Talaan ng mga mabilisang daanan sa Pilipinas]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} == Mga kawing panlabas == {{Commons category}} * [http://sltc.com.ph/ South Luzon Tollway Corporation] * [http://www.skyway.com.ph/ Citra Metro Manila Tollways Corporation] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170608112159/http://www.skyway.com.ph/ |date=2017-06-08 }} {{Mga mabilisang daanan sa Pilipinas}} {{Mga daan at lansangan sa Kalakhang Maynila}} [[Kategorya:Mga mabilisang daanan sa Pilipinas]] [[Kategorya:Mga lansangan sa Kalakhang Maynila]] 9l3i1is39timkvtr9oi2apj55umn3uv 2166383 2166381 2025-06-26T16:41:30Z Ervin111899 83066 /* Pagsasaayos at pagbubukas ng koneksyon sa STAR Tollway */ 2166383 wikitext text/x-wiki {{update}} {{Infobox road |country = PHL |marker_image = [[Talaksan:Asian Highway 26 PH sign.svg|75px]]<br> [[Talaksan:E2 (Philippines).svg|75px]] [[Talaksan:N145 (Philippines).svg|75px]]<br>[[Talaksan:South Luzon Expressway logo.png|200px]] |name = South Luzon Expressway |alternate_name = Dating tinawag na South Superhighway <br>Pres. Sergio Osmeña Sr. Highway<ref name="ra6760">[http://www.chanrobles.com/republicacts/republicactno6760.html REPUBLIC ACT NO. 6760]. [http://www.chanrobles.com/ Chan Robles Virtual Law Library]. Accessed March 2009.</ref><br>Dr. Jose P. Rizal Highway<ref name="ra7625 ">[http://www.chanrobles.com/republicacts/republicactno7625.html REPUBLIC ACT NO. 7625]. [http://www.chanrobles.com/ Chan Robles Virtual Law Library]. Accessed March 2009.</ref> |maint=[[Kagawaran ng Pagawaing Bayan at Lansangan (Pilipinas)|Kagawaran ng Pagawaing Bayan at Lansangan]] at [[Pangasiwaan sa Pagpapaunlad ng Kalakhang Maynila]] (Osmeña Highway/South Superhighway), Skyway Operations and Maintenance Corporation ([[Metro Manila Skyway]]), at Manila Toll Expressway Systems, Inc. (South Luzon Tollway/ACTEX) |image =SLEX northbound (Putatan, Muntinlupa)(2019-01-12).jpg |image_notes = Pahilagang South Luzon Expressway sa Barangay Putatan, Muntinlupa |length_km = 51 |ahn =[[Pan-Philippine Highway|AH26]] |map = SLEX map.png |map_notes = Mapa ng mga mabilisang daanan sa [[Luzon]] (nakakahel ang South&nbsp;Luzon&nbsp;Expressway) |allocation={{plainlist| * {{fontcolor|white|red|R-3}} [[Daang Radyal Blg. 3|R-3]] * {{Jct|country=PHL|N|145}} mula [[Abenida Quirino]] hanggang [[Palitan ng Magallanes]] * {{Jct|country=PHL|AH|26|E|2}} [[Pan-Philippine Highway|E2 (AH26)]] sa [[Kalakhang Maynila]], [[Kabite]], at [[Laguna]]}} |restrictions = Bawal ang mga motorsiklo na mas-mababa sa 400cc paglampas ng Palitan ng Nichols (patimog). |junction = {{plainlist| *{{Jct|country=PHL|N|1|AH|26|name1=[[Abenida Epifanio de los Santos|EDSA]]}} sa [[Palitan ng Magallanes]] sa [[Makati]] * {{Jct|country=PHL|N|1|N|411|N|142|name1=Daang Pambansa/Daang Maharlika/[[Manila South Road]]|name2=[[Daang Alabang–Zapote]]|name3=Kalye Montillano}} sa [[Alabang]], [[Muntinlupa]] *{{Jct|country=PHL|N|1|AH|26|name2=[[Pan-Philippine Highway|Daang Maharlika]]}} sa [[Calamba, Laguna|Calamba]], [[Laguna]] }} |direction_a = Hilaga |direction_b = Timog |terminus_a= {{Jct|country=PHL|N|140|name1=[[Abenida Quirino]]}} sa [[Paco, Maynila|Paco]], [[Maynila]] |terminus_b = {{Jct|country=PHL|E|2|name1=[[Southern Tagalog Arterial Road|STAR Tollway]]}} sa [[Santo Tomas, Batangas|Santo Tomas]], [[Batangas]] |provinces = [[Kalakhang Maynila]], [[Laguna]], [[Batangas]] |cities =[[Maynila]]<br>[[Makati]]<br>[[Pasay]]<br>[[Taguig]]<br>[[Parañaque]]<br>[[Muntinlupa]]<br>[[San Pedro, Laguna|San Pedro]]<br>[[Biñan]]<br>[[Santa Rosa, Laguna|Santa Rosa]]<br>[[Cabuyao]]<br>[[Calamba]]<br>[[Santo Tomas, Batangas|Santo Tomas]] |towns=[[Carmona, Cavite|Carmona]] }} Ang '''South Luzon Expressway''' ('''SLE''' o '''SLEx'''), na kilala dati sa mga pangalang '''South Superhighway''' ('''SSH'''), '''Manila South Diversion Road''' ('''MSDR'''), at '''Manila South Expressway''' ('''MSEX'''), ay isang pinag-ugnay na dalawang mabilisang daanan (''expressway'') na nag-uugnay ng [[Kalakhang Maynila]] sa mga lalawigan sa rehiyon ng [[CALABARZON]] sa [[Pilipinas]]. Ang unang mabilisang daanan ay ang [[Metro Manila Skyway|Metro Manila Skyway System]], na magkasamang pinamamahalaan ng Skyway Operation and Management Corporation (SomCo) at Citra Metro Manila Tollways Corporation (CMMTC). Ang ikalawang mabilisang daanan, ang '''South Luzon Tollway''' o '''Alabang-Calamba-Sto.Tomas Expressway''' ('''ACTEx'''), ay magkasamang pinamamahalaan ng South Luzon Tollway Corporation, isang negosyo na magkasamang hinahawakan ng [[Philippine National Construction Corporation|PNCC]], at Citra group ng Indonesya na sinusuportahan ng SMC sa pamamagitan ng Manila Toll Expressway Systems, Inc. (MATES). Ang mabilisang daanan ay isang bahagi ng [[E2 expressway (Pilipinas)|Expressway 2]] ('''E2''') ng [[sistema ng mabilisang daanan sa Pilipinas]] at [[Daang Radyal Blg. 3]] ('''R-3''') ng sistemang arteryal ng mga lansangan ng Maynila. Nagsisimula ito sa distrito ng [[Paco, Maynila|Paco]] sa [[Maynila]] sa [[Abenida Quirino]], at pagkatapos ay dadaan ito sa mga sumusunod na lungsod at bayan: [[Makati]], [[Pasay]], [[Taguig]], [[Parañaque]], at [[Muntinlupa]] sa [[Kalakhang Maynila]]; [[San Pedro, Laguna|San Pedro]] at [[Biñan]] sa [[Laguna]]; [[Carmona, Kabite|Carmona]] sa [[Kabite]]; at dadaan muli sa Biñan, [[Santa Rosa, Laguna|Santa Rosa]], [[Cabuyao]], at [[Calamba]] sa Laguna. Nagtatapos ito sa [[Santo Tomas, Batangas|Santo Tomas]], [[Batangas]]. Ang malaking bahagi ng mabilisang daanan ay bahagi ng [[Pan-Philippine Highway|N1 (AH26)]] mula [[Palitan ng Magallanes]] hanggang Labasan ng Calamba (Exit 50). Noong 2006, isinailaim ang bahaging South Luzon Tollway sa isang pagsasaayos sa ilalim ng SLEX Upgrading and Rehabilitation Project, na nagsasaayos at nagpapalawak ng Biyadukto ng Alabang gayundin ang daan mula Alabang hanggang Calamba, at kalaunan inuugnay ang mabilisang daanan sa [[Southern Tagalog Arterial Road]] sa Santo Tomas. ==Kasaysayan== [[Talaksan:Slex old.png|thumb|left|SLEX malapit sa orihinal na Tarangkahang Pambayad ng Alabang, noong 1976.]] Ang South Luzon Expressway ay itinayo noong huling bahagi ng 1960s bilang bahagi ng plano ng pamahalaan ni dating Pangulo [[Ferdinand Marcos]] bilang South Driversion Road o South Superhighway para paunlarin ang mga lugar na katabi ng Metro Manila, kung saan ang SLEX ay nagsisilbi sa [[Timog Katagalugan]].<ref>https://manilastandard.net/opinion/columns/hail-to-the-chair-by-victor-avecilla/190949/practical-solutions-to-metro-manila-s-woes.html</ref> Tumutukoy ang South Superhighway sa bahaging Maynila - Alabang na itinayo noong 1967 at natapos noong 16 Disyembre 1969. Noong 1976, pinahaba nang 29&nbsp;kilometro ang mabilisang daanan mula Alabang hanggang [[Calamba]]. Kasama sa proyekto ang '''Biyadukto ng Alabang''' (''Alabang Viaduct''), na may habang 850 metro at dumadaan sa ibabaw ng Alabang.<ref>https://pncc.ph/projects_slex.htm</ref> ===Pagsasaayos at pagbubukas ng koneksyon sa STAR Tollway=== [[Talaksan:SLEx SLT-Calamba.jpg|thumb|Bahaging Calamba ng SLEx noong 2007, bago ang pagtatapos ng pagsasaayos.]] Bago ang pagsasaayos noong 2006, ang malaking bahagi ng South Luzon Expressway ay isang mabilisang daanan na hinahatian ng panggitnang harangan na damuhan (''grass median''), at may dalawang linya kada direksyon mula Alabang hanggang Calamba. Sinimulan ang tinaguriang '''''SLEX Upgrading and Rehabilitation Project''''' noong Mayo 2006, at kalakip nito ang mabigat na daloy ng trapiko sa mabilisang daanan. Alinsunod sa proyekto, isinailalim sa isang pangunahing pagsasaayos ang buong mabilisang daanan kahalintulad ng ginawang pagsasaayos sa [[North Luzon Expressway]]. Pinalawak sa apat na mga linya ang Biyadukto ng Alabang, at ang pagtatayo ng [[Metro Manila Skyway|Skyway Stage 2]] ay nagdulot ng trapiko sa bahaging Nichols-Alabang. Natapos ang pagsasaayos noong 2009, at ang bahaging Alabang-Calamba ay pinalawak sa 3 hanggang 4 na mga linya. Naidugtong ang South Luzon Expressway sa [[Southern Tagalog Arterial Road|STAR Tollway]] sa Santo Tomas, Batangas noong 2009 na ang karugtong na ito ay pinangalanang '''Alabang-Calamba-Santo Tomas Expressway''' or '''ACTEx''' na nag-uugnay ng SLEX sa STAR Tollway. Pinasinaya ang karugtong ni Pangulong [[Gloria Macapagal Arroyo]] noong Hunyo 15, 2010 at nabuksan sa publiko sa sumunod na anim na buwan noong Disyembre 15, 2010 sa panahon ni Pangulong [[Benigno Aquino III]]. Dahil sa mga ito, naging dalawang oras na lamang mula sa dating apat na oras ang oras ng paglalakbay mula Maynila hanggang [[Lungsod ng Batangas]]. ===NAIA Expressway at Skyway Stage 3=== Mula Disyembre 2016, nakompleto na nang tuluyan ang [[NAIA Expressway]] na nag-uugnay sa [[Metro Manila Skyway|Skyway]], South Luzon Expressway, mga terminal ng [[Paliparang Pandaigdig ng Ninoy Aquino]], [[Entertainment City]], at [[Manila–Cavite Expressway]] (o CAVITEx). Kasalukuyang itinatayo ang Stage 3 na mag-uugnay nito sa [[North Luzon Expressway]] mula [[Abenida Gil Puyat|Buendia]] hanggang Balintawak, at inaasahang matatapos ito sa taong 2019. ==Paglalarawan ng ruta== Mula 2010, dumadaan ang South Luzon Expressway mula [[Maynila]] hanggang [[Laguna]], [[Kabite]], at [[Batangas]]. Nakalagay sa mga panukalang panghinaharap ang pagpapahaba ng mabilisang daanan sa [[Quezon]], [[Camarines Sur]], [[Albay]], at [[Sorsogon]] bilang bahagi ng mga panukalang pagpapalawak nito. Binubuo ito ng [[Metro Manila Skyway|Metro Manila Skyway System]] at South Luzon Tollway/Alabang-Calamba-Santo Tomas Expressway, na binubuo naman ng Pres. Sergio Osmeña Sr. Highway at Dr. Jose P. Rizal Highway. Isang maikling bahagi ng mabilisang daanan sa pagitan ng Magallanes at Nichols ay nasa lupa. ===Lansangan ng Pangulong Sergio Osmeña Sr.=== [[Talaksan:South Superhighway - Magallanes Interchange (Makati)(2018-03-28).jpg|thumb|Ang bahaging Lansangang Osmeña ng SLEx sa may Palitan ng Magallanes, Makati.]] Ang bahaging '''Lansangan ng Pangulong Sergio Osmeña Sr.''' (''Pres. Sergio Osmeña Sr. Highway'') ay nagsisimula sa sangandaan nito sa [[Abenida Quirino]] sa [[Paco, Maynila|Paco]], [[Maynila]], at tutungo ito sa Alabang sa [[Muntinlupa]]. Ang bahagi ng Lansangang Osmeña na dumadaan sa Maynila, Makati, Pasay, at Taguig ay isang lansangang ''toll-free'' bago makarating sa Tarangkahang Pambayad ng Nichols kung saan nagsisimula ang may-bayaring mabilisang daanan (''tolled expressway''). Patimog, ang mabilisang daanan ay may mga labasan sa [[Daang Palibot Blg. 5|C-5 Road]] sa [[Taguig]]; Subdibisyong Merville at Bicutan sa [[Parañaque]]; at Sucat, Alabang, at Filinvest sa Muntinlupa. Ang bahaging ito ay dating kilala sa pangalang ''South Superhighway'' bago ipinasa ang Batas Republika Blg. 6760, na nagbibigay ito ng pangalan mula kay dating Pangulo [[Sergio Osmeña]].<ref name="ra6760"/> Malaking bahagi nito ay kalinya ng [[Philippine National Railways|PNR Metro South Commuter Line]]. [[Talaksan:South Superhighway - under Skyway (Makati)(2018-04-02).jpg|thumb|left|Bahaging SLEX/Lansangang Pres. Sergio Osmeña, Sr. sa ilalim ng Skyway sa Makati]] Nagsisimula ang Lansangang Osmeña sa may ilaw-trapiko sa panulukan ng [[Abenida Quirino]]. Tatawirin ng lansangan ang Kalye San Andres, [[Kalye Pablo Ocampo|Kalye Ocampo (Vito Cruz)]], at [[Kalye Zobel Roxas]]. Aakyat ang lansangan at dadaan sa ibabaw ng [[Abenida Gil Puyat]] sa pamamagitan ng Buendia Flyover, na may mga daang panserbisyo (''service roads'') upang maglingkod sa nasabing abenida at ilang mga kalapit na kalye. Nagsisimula ang [[Metro Manila Skyway]] sa mga rampa paglampas ng Buendia Flyover. Tatawid ang Lansangang Osmeña sa ibabaw ng [[Abenida Arnaiz]], at kalauna'y tatawid sa ibabaw ng [[EDSA]] sa [[Palitan ng Magallanes]]. Ang pagkakatugma nito sa [[Pan-Philippine Highway]] ay magsisimula sa palitang ito. Pagkalampas ng Palitan ng Magallanes, ang lansangan ay may 5 linya, at nakatakda ang isang linya para sa mga motorsiklo hanggang sa may [[Palitan ng Sales]], kung saan nagsisimula ang daang may-bayad (''tolled road''). Ang Lansangang Osmeña ay magiging daang may-bayad pagkalampas ng Sales. Sa puntong ito ipinagbabawal sa mabilisang daanan ang mga motorsiklo na mababa sa 400cc. Ang bahagi ng Lansangang Osmeña hilaga ng Palitan ng Magallanes ay pinapanatili ng [[Kagawaran ng Pagawaing Bayan at Lansangan (Pilipinas)|Kagawaran ng Pagawaing Bayan at Lansangan]] (DPWH) sa pamamagitan ng South Manila District Engineering Office, at ang bahagi sa timog ay pinapanatili ng Skyway Operations and Management Company o SOMCo. May kapangyarihan ang [[Pangasiwaan sa Pagpapaunlad ng Kalakhang Maynila]] (MMDA) sa kapuwang bahagi, at pinapanatili ang mga linya pangmotorsiklo hanggang sa Nichols. ===Nasa-lupang Skyway (''Skyway At-Grade'')=== <!-- [[Talaksan:Skyway SLEX PNR.jpg|thumb|South Luzon Expressway at Metro Manila Skyway malapit sa Villamor Airbase sa hangganan ng Pasay-Taguig.]] --> [[Talaksan:SLEX Skyway - near Sucat (South Superhighway, Muntinlupa)(2017-05-25) 2.jpg|thumb|South Luzon Expressway at Metro Manila Skyway malapit sa Sucat, Muntinlupa.]] Paglampas ng Palitan ng Sales mula Nichols, ang Lansangang Osmeña ay magiging may-bayad na '''South Luzon Expressway'''. May dalawang daang serbisyo ang mabilisang daanan hanggang sa Labasan ng Alabang. Dumadaan ang PNR Metro South Commuter Line sa pagitan ng South Luzon Expressway at Skyway hanggang sa paglampas ng Labasan ng C-5. Dumadaan ang mabilisang daanan at mga daang serbisyo nito sa hangganan ng [[Pasay]]-[[Taguig]] hanggang sa umabot ang mga ito sa Labasan ng C-5. Pagkalampas ng C-5, dadaan ang Skyway sa ibabaw ng South Luzon Expressway patungong Alabang. Liliko nang bahagya ang South Luzon Expressway at dadaan sa Bicutan, at dadaan ito bilang isang deretsong ruta na may Skyway sa ibabaw nito hanggang sa abutin nito ang Labasan ng Alabang at Biyadukto ng Alabang. Sa pangkaramihan dumadaan ang mga mabilisang daanan sa hangganan ng [[Parañaque]]-[[Taguig]] hanggang sa dumating ito malapit sa Sucat, kung saan tatawid nito ang [[Abenida Dr. Arcadio Santos]] o Daang Sucat. Papasok ang South Luzon Expressway at Skyway sa [[Muntinlupa]], at dadaanin ng mga ito ang mga [[Barangay]] ng Sucat, Buli, at Cupang, bago lumapit ito [[Alabang]]. Aalis ang Skyway kalaunan, tapos ay liliko pakanluran, at bababa sa [[Daang Alabang–Zapote]]. Ang Labasan ng Alabang ang dulo ng SLEX mula 1969 hanggang 1976, bago itinayo ang Biyadukto ng Alabang at pinahaba ang mabilisang daanan patungong Calamba. Ito rin ang kinalalagyan ng dating Tarangkahang Pambayad ng Alabang. Aakyat ang South Luzon Expressway sa ibabaw ng Daang Maharlika (National Road o [[Manila South Road]]) sa pamamagitan ng biyadukto, bago bumaba ito at maging Alabang-Calamba-Santo Tomas Expressway (ACTEx) o South Luzon Tollway (SLT). ===Lansangang Dr. Jose P. Rizal=== Mula sa Kilometro 28.387 sa [[San Pedro, Laguna|San Pedro]], [[Laguna]] at patimog,<ref name="ra7625"/> dumadaan ang bahaging '''Lansangang Dr. Jose P. Rizal''' (''Dr. Jose P. Rizal Highway'') sa lalawigan ng [[Laguna]], at gayundin sa bahagi ng [[Carmona, Kabite|Carmona]] sa [[Kabite]] bago tumuloy muli sa Laguna mula Biñan papuntang [[Calamba]]. Dati itong bahagi ng Lansangang Osmeña, subalit noong 1992 binago ang R.A. 6760, na nagbigay ng pangalan mula sa pambansang bayaning si [[José Rizal|Dr. José Rizal]] ang bahaging ito.<ref name="ra7625"/> Ang daan na mula sa Biyadukto ng Alabang sa Muntinlupa hanggang Santo Tomas, Batangas ay bumubuo sa South Luzon Tollway na hawak ng South Luzon Tollway Corporation, isang negosyo na magkasamang hinahawakan ng [[Philippine National Construction Corporation]] (PNCC) at ng Citra group ng [[Indonesya]] na sinusuportahan ng SMC.<ref>[http://www.mtdsltc.com/profile.php Company Profile] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090403144457/http://mtdsltc.com/profile.php |date=2009-04-03 }}. [http://www.mtdsltc.com www.mtdsltc.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120512070019/http://www.mtdsltc.com/ |date=2012-05-12 }}. Accessed March 2009.</ref> ===South Luzon Tollway/Alabang-Calamba-Santo Tomas Expressway=== [[Talaksan:SLEX - Susana Heights (Muntinlupa)(2018-08-21).jpg|thumb|Bahagi ng South Luzon Expressway sa Susana Heights, Muntinlupa.]] Tinawag na SLT o ACTEx bilang bagong alternatibong pangalan para sa bahagi ng R-3 na hawak ng South Luzon Tollway Corporation. Ang pangalang ACTEx ay tumutukoy sa bahagi ng SLEx mula Labasan ng Alabang sa [[Muntinlupa]] hanggang Labasan ng Santo Tomas sa [[Santo Tomas, Batangas|Santo Tomas]], [[Batangas]]. Nagsisimula ang South Luzon Tollway/ACTEx paglampas ng Labasan ng Filinvest (Exit 23), na may dalawa hanggang apat na mga linya kada direksyon at kalinya ng [[Manila South Road]] (o ''National Highway'') sa malaking bahagi nito sa [[Muntinlupa]] at hilaga-kanlurang [[Laguna]].<ref>{{Cite web|url=https://www.google.com.ph/maps/@14.3201674,121.05064,11z?hl=en |title= South Luzon Expressway and Maharlika Highway/Manila South Road |website=[[Google Maps]] |accessdate=28 Disyembre 2015}}</ref> Liliko nang bahagya ang mabilisang daanan sa mga Barangay ng Bayanan at Putatan sa Muntinlupa. Matatagpuan sa bahaging ito ang unang pook panserbisyo (''service area'') ng ACTEx, ang Tollway Plaza na may [[Royal Dutch Shell|Shell]] ''gas station'' at ilang restoran tulad ng [[Jollibee]], [[KFC]], [[Greenwich Pizza|Greenwich]], [[Burger King]], atbp.. Paglampas ng nasabing pook panserbisyo, susundin ng South Luzon Expressway ang deretsong ruta, at dadaan ito sa palitan na naglilingkod sa [[Muntinlupa–Cavite Expressway]], sa Daang Maharlika, at mga Barangay ng Poblacion at Tunasan sa Muntinlupa. [[Talaksan:South Luzon Expressway MC.jpg|thumb|left|Patimog na South Luzon Expressway sa San Pedro, Laguna.]] Kalaunan, papasok ito sa [[Laguna]] sa [[San Pedro, Laguna|Lungsod ng San Pedro]]. Tutuloy ito bilang isang deretsong daanan na nililinyahan ng mga ''billboard'' at dumadaan sa mga pook-industriyal at pantahanan ng lungsod bago lumiko at umakyat paglampas ng mga pook panserbisyo ng [[Petron Corporation|Petron]] at [[Caltex]] upang makatawid ng Abenida Pacita at ng hindi na ginagamit na sangay (''spur'') ng [[Philippine National Railways|PNR South Main Line]]. Papasok naman ang South Luzon Expressway sa [[Biñan]], at dadaan ito malapit sa Southwoods, Barangay San Francisco (Halang), at Splash Island, bago pumasok sa [[Carmona, Kabite|Carmona]], [[Kabite]]. Babagtas sa mabilisang daanan ang isang bahagi ng linyang transmisyon ng Biñan-Dasmariñas, pagkaraan ng Labasan ng Southwoods. Dadaan naman ito sa Carmona sa loob ng isang kilometro (na may labasan na nagsisilbi sa bayan), bago pumasok muli sa Biñan sa Tulay ng Santo Tomas. Pagbalik ng Biñan, tatahakin nito ang deretsong daan papuntang Barangay Mamplasan, kung saan may isang labasan na maglilingkod sa Laguna International Industrial Park at ilang mga komunidad pantahanan tulad ng Brentville at Jubilation. May isang pook panserbisyo ng Caltex sa daang patimog ng mabilisang daanan sa Mamplasan. Papasok naman ito sa [[Santa Rosa, Laguna|Santa Rosa]] sa isang deretsong ruta na madalas nililinyahan ng mga puno. Babagtasin nito ang [[Daang Tagaytay–Santa Rosa]] sa pamamagitan ng isang [[Palitang trebol|palitang parclo]]. Sa puntong ito kikipot ang South Luzon Expressway sa tatlong linya kada direksyon, na may mga bantayang riles (''guard rails'') bilang panggitnang harangan. Dadaan naman ang mabilisang daanan malapit sa [[Enchanted Kingdom]] at ETON City. Matatagpuan sa tabi ng daang pahilaga ng bahaging ito ng SLEx ang isang pook panserbisyo ng [[Total S.A.|Total]]. [[Talaksan:SLEX - Turbina (Calamba, Laguna)(2018-08-21).jpg|thumb|South Luzon Expressway sa Barangay Turbina, Calamba, Laguna]] Papasok ang South Luzon Expressway sa [[Cabuyao]], at dadaan ito malapit sa [[Malayan Colleges Laguna]] (na dating lokasyon ng mga ''warehouse'' na pag-aari ng dating Uniwide Sales Inc.) at Santa Elena Golf and Country Club. Tatawid ito sa Ilog San Cristobal at papasok sa [[Calamba]] habang nasa deretsong ruta patungong Labasan ng Batangas/Calamba. Lalapit ito sa Tarangkahang Pambayad ng Calamba, kung saan lalawak nang bahagya ang mabilisang daanan sa 18 linya; babalik muli sa anim ang mga linya (tatlo kada direksyon) paglampas. Pagdating nito sa Labasan ng Batangas/Calamba sa Barangay Turbina, aalis ang AH26 at tutuloy sa Manila South Road/Daang Maharlika. Ang Labasan ng Batangas/Calamba (o Labasan ng Calamba) ay dating dulo ng SLEx sa timog mula 1978 hanggang 2009, kung kailan pinahaba ang mabilisang daanan upang maiugnay ito sa [[Southern Tagalog Arterial Road|STAR Tollway]]. [[Talaksan:South Luzon Expressway in Santo Tomas.jpg|thumb|left|Bahaging Calamba–Santo Tomas ng SLEX patimog.]] Paglampas ng Labasan ng Calamba, kikipot sa apat na mga linya (dalawa kada direksyon) ang SLEx. Walang labasan sa bahaging ito. Susundin nito ang palikong ruta kalinya ng Pan-Philippine Highway (Manila South Road/Daang Maharlika) mula Calamba hanggang [[Santo Tomas, Batangas|Santo Tomas]], [[Batangas]]. Lalapit ito sa Tarangkahang Pambayad ng Ayala Greenfield, tutuloy ito sa Barangay Saimsim, at papasok ito sa Batangas pagkaraan ng Tulay ng Siam-siam. Liliko ang mabilisang daanan bago matapos ito sa Kilometro 57.2, at tutuloy ito patungong [[Lungsod ng Batangas]] bilang [[Southern Tagalog Arterial Road]] (o STAR Tollway). Subalit ang pagbilang ng kilometro ng susunod na mabilisang daanan pagkatapos ng Labasan ng Santo Tomas ay nagsisimula sa Kilometro 60 sa halip ng Kilometro 57.2. ==Sa hinaharap== ===''Toll Road 4''=== {{Infobox road | name = SLEX Toll Road 4 | header_type = uc | marker_image = | map = SLEX TR4 alignment.png | map_notes = Mapa ng ipinapanukalang Toll Road 4 alinsunod sa DPWH. Pakipindot para sa mas-malaking bersyon. | length_km = 61 | length_ref = | established = | allocation = | direction_a = | terminus_a = {{Jct|country=PHL|E|2|AH|26|name2=South Luzon Expressway}} sa [[Santo Tomas, Batangas|Santo Tomas]], [[Batangas]] | junction = {{Plainlist| * {{Jct|country=PHL|N|1|AH|26|name2=[[Pan-Philippine Highway|Maharlika Highway]]}} sa [[Alaminos, Laguna|Alaminos]] * {{Jct|country=PHL|N|1|AH|26|name2=[[Pan-Philippine Highway|Maharlika Highway]]}} sa [[Tiaong, Quezon|Tiaong]] }} | direction_b = | terminus_b = [[Tayabas, Quezon|Tayabas]], [[Quezon]] |cities={{plainlist| *[[San Pablo, Laguna|San Pablo]] *[[Tayabas, Quezon|Tayabas]] }} |towns={{plainlist| *[[Alaminos, Laguna|Alaminos]] *[[Tiaong, Quezon|Tiaong]] *[[Candelaria, Quezon|Candelaria]] }} }} Ang '''Toll Road 4''' o '''TR4''' ay isang 61 kilometro (o 38 milyang) karugtong ng SLEX mula Santo Tomas sa Batangas hanggang Lucena - Tayabas sa Quezon. Nahahati ang pagtatayo sa limang mga bahagi at inaasahang masisimula pagsapit ng Hunyo 2017. Ang proyektong karugtong ay ipinapatupad ng [[Toll Regulatory Board]] at ipapatakbo ng South Luzon Tollway Corporation (SLTC). Ang karugtong ay magpapagaan ng daloy ng trapiko sa umiiral na pambansang daan sa pagitan ng Santo Tomas at Lucena at magbibigay ng makabagong alternatibong ruta para sa mga manlalakbay mula Quezon at Rehoyon ng Bicol. Nakuha na ang ''right of way'' ng mabilisang daanan para sa unang tatlong mga bahagi sa pagitan ng Santo Tomas at Tiaong, at nagpapatuloy ang proseso ng ''right of way'' para sa natitirang bahagi mula Tiaong hanggang Tayabas. Inaasahang matatapos ang kabuuan ng karugtong pagsapit ng taong 2019.<ref name="TR4 PPP">{{Cite web|title=SOUTH LUZON EXPRESSWAY (SLEX) TOLL ROAD 4 (TR4)|url=http://www.dpwh.gov.ph/dpwh/PPP/projs/TR4|publisher=[[Department of Public Works and Highways (Philippines)|Department of Public Works an Highways]]|accessdate=13 Mayo 2017|archive-date=6 Pebrero 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170206185908/http://www.dpwh.gov.ph/dpwh/PPP/projs/TR4|url-status=dead}}</ref><ref name="philstar.com">{{cite web|last=Agcaoili |first=Lawrence |url=http://www.philstar.com/business/2015/03/24/1436767/smc-invest-p168-b-toll-roads |title=SMC to invest P168 B on toll roads &#124; Business, News, The Philippine Star |publisher=philstar.com |date=24 Marso 2015 |accessdate=17 Disyembre 2015}}</ref><ref name="newsinfo.inquirer.net">{{cite web|url=http://newsinfo.inquirer.net/680671/aquino-attends-toll-road-event-in-quezon-after-collapse-rumors |title=Aquino attends toll road event in Quezon after collapse rumors &#124; Inquirer News |publisher=Newsinfo.inquirer.net |date=23 Marso 2015 |accessdate=17 Disyembre 2015}}</ref> ===''Toll Road 5''=== Ang ''Toll Road 5'' o TR5 (o '''Quezon–Bicol Expressway''') ay ang ipinapanukalang 418.3 kilometrong ekstensyon ng SLEX mula Lucena patungong [[Matnog, Sorsogon|Matnog]], [[Sorsogon]]. Ang nasabing ekstensyon ay magpapagaan ng daloy ng trapiko sa [[Lansangang Andaya]] at [[Pan-Philippine Highway]], magpapabawas ng oras ng paglalakbay mula Manila papuntang [[Naga, Camarines Sur|Naga]] nang 2–3 oras, at papuntang Matnog nang 6 na oras. Itatayo ito ng Manila Toll Expressway Systems Inc., ang kompanyang 40 porsyentong pag-aari ng Philippine National Construction Corporation (PNCC). Ang natitira naman ay nahahati sa kapwa Alloy Manila Expressway Inc., isang lokal na kompanya, at Citra Group ng Indonesya, na sinusuportahan ng SMC at nakabili ng mga bahagi na dating pag-aari ng MTD Capital Berhad ng Malaysia. Noong 2015, ang ekstensyong ito ay itinatalakay nina Gob. [[Joey Salceda]] ng [[Albay]], Tagapangulo ng Toll Regulatory Board na si Edmund Reyes, [[San Miguel Corporation]], at [[Ramon Ang]].<ref>{{cite web|url=https://www.facebook.com/jose.salceda.92/posts/10153466989876756 |title=I had long discussion with TRB Chairman... - Joey Constant Kindness Salceda |publisher=[[Facebook]] |date=08 Mayo 2015 |accessdate=17 Disyembre 2015}}</ref> ===Skyway Stage 3 / NLEx-SLEx Connector Road (Segment 11)=== Mula 2010, ikinukunsidera ng pamahalaan ang mga dalawang panukala na mag-uugnay ng SLEx sa [[North Luzon Expressway]] (NLEx).<ref name="may23presentation">{{cite web|url=http://www.rappler.com/business/5838-long-delayed-nlex-slex-connector-road-construction-to-begin-2013 |title=Long Delayed NLEX-SLEX Connector Road Construction to Begin 2013 |publisher=[[Rappler]]}}</ref> Ayon kay Kalihim [[Rogelio Singson]] ng DPWH, kapwang matutuloy ang mga panukala; maaaring umiral ang mga nasabing panukala sapagkat ang mga proyektong ito ay maglilingkod sa dalawang mag-kabilang koridor ng Kamaynilaan.<ref name="singsonfinalizing">{{cite news |url=http://www.philstar.com/nation/article.aspx?publicationsubcategoryid=67&articleid=805708 Skyway Stage 3/ |title=NLEx-SLEx Connector Road Projects being finalized |publisher=[[The Philippine Star]] |access-date=2017-04-04 |archive-date=2015-06-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150605065105/http://www.philstar.com/nation/article.aspx?publicationsubcategoryid=67&articleid=805708 |url-status=dead }}</ref> Noong 23 Mayo 2012, kapwa iprinisinta ng mga kompanya ang kanilang mga panukala kay Pangulo [[Benigno S. Aquino III]]. Ipinahayag naman ng administrasyon sa pamamagitan ni Kalihim Ricky Carandang ng [[Pampanguluhang Tanggapan sa Pagpapatakbo ng Komunikasyon|Komunikasyon]] na inaasahan nilang mabibigyan ng pormal na ''awarding'' at pahintulot ang mga kompanya pagsapit ng huling bahagi ng taon, upang masimulan nila "pagsapit ng huling bahagi ng taong ito o unang bahagi ng susunod na taon."<ref name="may23presentation"/> ====Panukalang CMMTC==== Tinaguriang "'''Skyway Stage 3'''", nakatanggap ng Kagawaran ng Pagawaing Bayan at Lansangan (DPWH) ng isang kusang panukala mula sa Citra Metro Manila Tollways Corp. (CMMTC) para sa pagtatayo ng karugtong ng [[Metro Manila Skyway|Skyway]] na tatakbo mula Bicutan, Taguig hanggang Balintawak, Lungsod Quezon, ayon sa panukala.<ref name="singsonfinalizing"/> Ipinapanukala ng DPWH na isasama ang proyekto sa pangunahing tema at mga planong PPP (o Pagtutulungan ng Pampubliko at Pribadong Sektor) nito upang i-''subject'' ang panukala sa isang ''[[:en:Swiss challenge (procurement)|Swiss Challenge]]'', ayon kay Mababang-Kalihim ng Pagawaing Bayan Romeo S. Momo sa isang panayam sa telepono noong Biyernes. Kinakailangan ng ''Swiss challenge'' ang ahensiya ng pamahalaan na nakatanggap ng isang kusang halaga (''unsolicited bid'') para sa isang proyekto na ilathala ang halaga at mag-anyaya ng mga ikatlong partido para i-tumbas o i-higitan ang halagang ito.<ref name="singsonfinalizing"/> Noong 29 Nobyembre 2013, isinailalim ng IC sa isang pagsusuri ng detalyadong disenyong inhinyeriya (''engineering design'') ang ₱26.6 bilyong "''Skyway Stage 3 Project''".<ref>{{Cite web |title=Philippines' PPP Center |url=http://ppp.gov.ph/wp-content/uploads/2013/12/PPP-Projects_29Nov2013.pdf |access-date=2017-04-04 |archive-date=2013-12-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131207125501/http://ppp.gov.ph/wp-content/uploads/2013/12/PPP-Projects_29Nov2013.pdf |url-status=dead }}</ref> Nagsimula ang pagtatayo sa unang ikaapat na bahagi ng taong 2015. ====Panukalang MPTDC==== Samantala, isang taon bago inanunsiyo nang publiko ang panukala ng CMMTC, isinumite ng NLEX ''concessionaire subsidiary'' Metro Pacific Tollway Development Corporation (MPTDC) sa pamamagitan ng Manila North Tollways Corporation (MNTC) ang kanilang panukala na tinaguriang "'''''NLEx-SLEx Connector Road'''''" (o "'''''Segment 11'''''") ng proyektong NLEx Phase 2 project. Nakasaad dito na itatayo ang isang 13.24 kilometrong nakaangat na mabilisang daanan mula Buendia (Skyway Stage 1) hanggang [[Daang Palibot Blg. 3|Daang C-3]] na mag-uugnay sa NLEx sa pamamagitan ng Segment 10&nbsp;ng proyektong NLEx Phase 2. Dadaan ang malaking bahagi ng nakaangat na daanan sa ibabaw ng mga riles ng [[Philippine National Railways]] ''Right-Of-Way''.<ref name="singsonfinalizing"/> Noong 29 Nobyembre 2013, ang proyektong "NLEx-SLEx Connector Road" na may tinatayang halaga na ₱21.2 bilyon ay pinayagan bilang ''Joint Venture Project'' sa ilalim ng Kautusang Pampanguluhan Blg. 1894 ayon sa PPP Center<ref>{{cite web |url=http://ppp.gov.ph/wp-content/uploads/2013/12/PPP-Projects_29Nov2013.pdf |title=PPP Center |access-date=2017-04-04 |archive-date=2013-12-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131207125501/http://ppp.gov.ph/wp-content/uploads/2013/12/PPP-Projects_29Nov2013.pdf |url-status=dead }}</ref> ng Pilipinas. ==Mga bayarin== [[Talaksan:SLEX Calamba Toll Plaza A (Calamba, Laguna)(2018-08-21).jpg|thumb|Tarangkahang Pambayad ng Calamba.]] [[Talaksan:SLEX Eton City Toll Plazajwilz.jpg|thumb|Isang tarangkahang pambayad sa Labasan ng Eton City]] Gumagamit ang South Luzon Expressway ng sistemang nakasara (''closed'') at sistemang tarangkahang bayarin (''barrier toll systems''). Pagkapasok sa mabilisang daanan, kukuha ang mga drayber ng isang papel na kupon na ibabalik sa labasang tarangkahang pambayad. Dating ginagawa ang proseso gamit ang mga kard na may pirasong magnetiko (''magnetic strip''). Ipinatutupad ng mabilisang daanan ang isang sistemang de-kuryente sa pagkukuha ng bayarin (ETC), ang Autosweep RFID, gamit ang teknolohiyang RFID, at dating ginamit ng sistema ang "E-Pass", na gumamit ng teknolohiyang ''transponder''. Ang sistemang ETC ay ginagamit ng Skyway. Isinasagawa ang pagkukuha ng ETC sa mga dedikadong linya sa tarangkahang pambayad, ngunit isinasagawa rin sa mga pinaghalong linya ng bayarin. Ang sumusunod ay mga bayarin batay sa uri ng sasakyan: {| class="wikitable" |- !Uri ng Sasakyan !Bayad |- |'''Class 1'''<br />(Mga kotse, motorsiklo, SUV, at [[dyipni]]) |{{Philippine peso|3.37}}/km |- |'''Class 2'''<br />(Mga bus, magaan na trak) |{{Philippine peso|6.74}}/km |- |'''Class 3'''<br />(Mga mabigat na trak) |{{Philippine peso|10.11}}/km |- |} ==Mga labasan at sangandaan== Sinusukat ng mga palatandaan (''kilometer stones/markers'') ang distansya (na nasa kilometro) mula [[Kilometro Sero|Km 0]] sa [[Liwasang Rizal]]. Kadalasang nakapangalan at nakanumero ang mga labasan, subalit makikita lamang ang mga bilang ng labasan pagkaraan ng Labasan ng Alabang. May pagkakaiba sa pagmimilya: ang Km 24 ay Km 23 sa mga bahagi ng SLEX na pinangangasiwaan ng Manila Toll Expressway Systems (MATES), subalit mayroon nang Km 23 malapit sa Cupang, [[Muntinlupa]]. Mula Abenida Quirino hanggang Palitan ng Sales, ang SLEX ay isang nasa lupa na pambansang lansangan na pinangalangang '''Lansangang Osmeña''', na bahagi ng '''N145'''. ===Osmeña Highway/South Superhighway=== {{PHLinttop}} {{PHLint |hucicc=Manila |lspan=4 |km=4.090 |road={{Jct|country=PHL|N|140|name1=[[Quirino Avenue]]|location1=Pandacan}} |notes=Hilagang dulo. }} {{PHLint |km=4.650 |road=Eskinitang San Andres |notes=Interseksyong Traffic light. }} {{PHLint |km=5.430 |road=[[Eskinitang Pablo Ocampo|Kalye Ocampo]] |notes=Intersekyong Traffic light. }} {{PHLint |km=5.490 |road=[[Eskinitang Zobel Roxas|Abenida Zobel Roxas]] |notes=Intersekyong Traffic light. }} {{PHLint |hucicc=Makati |lspan=7 |place=Hilagang dulo ng tulay sa ibabaw ng Abenida Buendia }} {{PHLint |km= |road={{Jct|country=PHL|N|190|name1=[[Gil Puyat Avenue|Buendia Avenue]]}} |notes=Intersekyong Traffic light. }} {{PHLint |place=Timog na dulo ng tulay sa ibabaw ng Abenida Buendia }} {{PHLint |km=6.750 |type=incomplete |road={{Jct|country=PHL|E|2|name1=[[Skyway (Metro Manila)|Skyway]]}} |notes=Patimog na pasukan at pahilagang labasan ng Skyway }} {{PHLint |km=7.320 |road=[[Abenida Arnaiz]] |notes=Interseksyon na may traffic light. Ipinagbabawal ang pagliko pakanan sa Abenida Arnaiz mula sa linyang pahilaga. }} {{PHLint |km=7.800 |type=incomplete |road=Eskinitang Don Bosco |notes=Pahilagang linya lamang ang makakagamit. Magagamit ng patimog na linya gamit ang U-turn slot sa ilalim ng palitan ng Magallanes. }} {{PHLint |km =8.710 |road ={{Jct|country=PHL|N|1|AH|26|name1=[[EDSA (road)|EDSA]]|location1=Magallanes}} |notes=[[Palitan ng Magallanes]] at Dulong timog. Tutuloy patimog bilang [[South Luzon Expressway]]. }} {{Jctbtm|type=incomplete}} ===Seksyion ng Mabilis na Daanan=== {{PHLinttop|region_col=Region|exit|name}} {{PHLint|exit|name |region = Metro Manila |rspan=19 |hucicc=Makati |lspan=2 |km=7 |type=mplex |road ={{Jct|country=PHL|N|1|AH|26|name1=[[EDSA (road)|EDSA]]|location1=Cubao}} |notes=[[Palitan ng Magallanes]]. Hilagang dulo ng pagkakatugma sa AH26. }} {{PHLint|exit|name |km=8 |type=incomplete |road={{Jct|country=PHL|E|2|AH|26|name2=[[Skyway (Metro Manila)|Skyway]]}} |notes=Labasan ng Skyway Magallanes. Patimog na labasan at pahilagang pasukan. }} {{PHLint|exit|name |hucicc=Pasay |lspan=6 |km =9 |type= |road ={{Jct|country=PHL|N|192|name1=[[Abenida Andrews#Paglalarawan ng ruta|Daang Sales]]}}, [[Abenida Lawton]] |notes=Palitang Sales. Patungong [[Villamor Airbase]], [[Ninoy Aquino International Airport|NAIA]] Terminal 3, at Newport City. }} {{PHLint|exit|name |place=Hilagang dulo ng seksyion na may bayad sa mabilis na daanan }} {{PHLint|exit|name |type=toll |place=Tarangkahang Pambayad ng Nichols (RFID at kabayarang pansalapi. Pahilaga lamang.) }} {{PHLint|exit|name |type=incomplete |name=Merville |road =Merville |notes=Patimog na labasan lamang. }} {{PHLint|exit|name |type=toll |place=Tarangkahang Pambayad ng Nichols (RFID at kabayarang pansalapi. Patimog lamang.) }} {{PHLint|exit|name |km=11 |type=incomplete |name=C-5 |road =[[Circumferential Road 5|C-5]], Pasig |notes=Pahilagang labasan at patimog na pasukan lamang }} {{PHLint|exit|name |hucicc=Parañaque |lspan=2 |km =13 |type= |name=Bicutan |road =Bicutan |notes=Palitang diyamante }} {{PHLint|exit|name |km=15 |type=closed |road=[[Skyway (Metro Manila)|Skyway]] |notes=Panandaliang labasan ng Skyway sa may San Martin de Porres na siyang tinaggal ng matapos ang Skyway Stage 2. Patimog na labasan at pahilagang pasukan. }} {{PHLint|exit|name |hucicc=Muntinlupa |lspan=9 |km =18 |type= |name=Sucat |road =Sucat, [[BF Homes]] |notes=Palitang diyamante. }} {{PHLint|exit|name |km =20 |type=incomplete |name= |road ={{Jct|country=PHL|E|2|AH|26|name2=[[Skyway (Metro Manila)|Skyway]]}} |notes=Labasan sa pagitan ng Skyway at SLEX. Patimog na labasan at pahilagang pasukan. }} {{PHLint|exit|name |km =23 |type=incomplete |name=Alabang |road =Filinvest City, South Station, Alabang |notes=Patimog na labasan at pahilagang pasukan.an. }} {{PHLint|exit|name |type=closed |place=Manila South Expressway: Tarangkahang Pambayad ng Alabang (1969-1976. tinanggal) }} {{PHLint|exit|name |place=Tulay ng Alabang }} {{PHLint|exit|name |km =23 |type= |exit=23 |name=Filinvest |road =Filinvest City |notes= Palitang trumpeta. Timog na dulo ng parte na pinapatakbo ng Skyway O&M . Hilagang dulo ng parte na pinapatakbo ng Manila Toll Expressway Systems (MATES). }} {{PHLint|exit|name |km =23 |type= |exit=23 |name=Alabang |road =[[Daang Alabang–Zapote]] |notes=Pahilagang labasan at patimog na pasukan. Ang kubol ng bayaran patimog ay kasama ng patimog na pasukan ng labasang Filinvest. }} {{PHLint|exit|name |type=incomplete |place=Shell SLEX Muntinlupa (patimog) }} {{PHLint|exit|name |km =26 |type=trans |exit=26 |name=Susana Heights/MCX |road =Susana Heights,[[Muntinlupa–Cavite Expressway|MCX]], Muntinlupa |notes=Palitang T at Trumpeta. }} {{PHLint|exit|name |region = CALABARZON |rspan=22 |province=Laguna |pspan=4 |location=San Pedro |provdab=Laguna |lspan=3 |km =27 |type= |exit =27 |name=San Pedro |road =San Pedro, La Marea |notes=Patimog na labasan at pahilagang pasukan. }} {{PHLint|exit|name |km=29 |kmspan=2 |type=incomplete |place=Petron SLEX San Pedro (patimog) }} {{PHLint|exit|name |type=incomplete |place=Caltex SLEX San Pedro (patimog) }} {{PHLint|exit|name |location=Biñan |km =32 |type= |exit=31 |name=Southwoods |road =Southwoods, Biñan |notes= Palitang hugis bahagyang dahon ng clover o nakatuklap na diyamante. }} {{PHLint|exit|name |province=Cavite |location=Carmona |provdab=Cavite |km =34 |type= |exit=33 |name=Carmona |road =Carmona, [[Dasmariñas]], Biñan |notes=Palitang diyamante. }} {{PHLint|exit|name |hucicc_special = [[Carmona, Cavite|Carmona]] - [[Biñan, Laguna|Biñan]] boundary |place=Tulay ng Santo Tomas }} {{PHLint|exit|name |province=Laguna |pspan=15 |location=Biñan |lspan=3 |type= incomplete |place=Shell SLEX Biñan (pahilaga) }} {{PHLint|exit|name |km =36 |type= |exit=36 |name=Greenfield City/Unilab (Mamplasan) |road =Greenfield City, Unilab, LIIP |notes= Palitang hugis bahagyang dahon ng clover o nakatuklap na diyamante. }} {{PHLint|exit|name |type=incomplete |place=Caltex SLEX Santa Rosa (patimog) }} {{PHLint|exit|name |location=Santa Rosa |provdab=Laguna |lspan=3 |km =38 |type= |exit=38 |name=Sta. Rosa |road =Santa Rosa, [[Silang, Cavite|Silang]], [[Tagaytay]], [[Enchanted Kingdom]] |notes= Palitang hugis bahagyang dahon ng clover o nakatuklap na diyamante. }} {{PHLint|exit|name |type=incomplete |place=Total SLEX Santa Rosa (pahilaga lamang) }} {{PHLint|exit|name |km =41 |type= |exit=41 |name=Eton City (Malitlit) |road =Eton City, Asia Brewery, Tagaytay |notes= Palitang dobleng kanang papasok at kanang palabas. }} {{PHLint|exit|name |location=Cabuyao |km =43 |type= |exit=43 |name=Cabuyao |road =Cabuyao, Santa Elena |notes=Palitang hugis bahagyang dahon ng clover o nakatuklap na diyamante. }} {{PHLint|exit|name |location=Calamba |provdab=Laguna |lspan=8 |type=incomplete |place=Petron SLEX KM 44 (patimog at pahilaga) }} {{PHLint|exit|name |km =45 |type= |exit=45 |name=Silangan |road =Silangan, Carmeltown |notes= Palitang hugis bahagyang dahon ng clover o nakatuklap na diyamante. }} {{PHLint|exit|name |type=unbuilt |name=Equus City |notes= Nakasara pa ang labasan. }} {{PHLint|exit|name |type=toll |place=Tarangkahang Pambayad ng Calamba (RFID at kabayarang pansalapi. Patimog lamang ang magbabayad. Lusutan lamang sa pahilaga) }} {{PHLint|exit|name |km =47 |type= |exit=47 |name=Canlubang (Mayapa) |road=Canlubang, Mayapa |notes= Palitang hugis bahagyang dahon ng clover o nakatuklap na diyamante. }} {{PHLint|exit|name |km =49 |type= |exit=49 |name=Batino |road=Batino, Calamba Premier Industrial Park, Tagaytay Highlands |notes=Patimog na labasan lamang. }} {{PHLint|exit|name |km =50 |type=mplex |exit=50 |name=Calamba |road=Calamba, [[Los Baños, Laguna|Los Baños]], Real, Batangas, Lucena |notes=Palitang kalahating diyamante (Hilagang kalahati). Palitang hugis bahagyang dahon ng clover o nakatuklap na diyamante (Timog na kalahati). Katimugang dulo ng pagkakatugma sa AH26. }} {{PHLint|exit|name |type=toll |place=Tarangkahang Pambayad ng Ayala Greenfield (RFID at kabayarang pansalapi) }} {{PHLint|exit|name |province=Batangas |location=Santo Tomas |provdab=Batangas |km =57.2 |type=trans |exit= |name=Sto. Tomas |road={{Jct|country=PHL|E|2|name1=[[Southern Tagalog Arterial Road|STAR]]}}, Santo Tomas, Pambansang Dambana ni Santo Padre Pio ng Pietrelcina |notes=Palitang hugis bahagyang dahon ng clover o nakatuklap na diyamante . Tumutuloy patungong [[Lungsod ng Batangas]] bilang [[Southern Tagalog Arterial Road|STAR Tollway]] }} {{Jctbtm|exit|name|keys=mplex,toll,incomplete,closed,unbuilt,trans|col=9}} ===Mga labasan sa hinaharap=== {| class="wikitable" |- ! Blg. ng kilometro ! Labasan ! Uri ng [[Palitan (daan)|palitan]] ! Lokasyon ! Mga detalye |- | '''TBA''' | '''Skyway Stage 3: Balintawak Exit Ramp''' | | rowspan=4|[[Quezon City]] | Ito ay magiging papasok o palabas na rampa sa [[North Luzon Expressway]] sa [[Balintawak, Quezon City|Balintawak]], [[Quezon City]]. |- | '''TBA''' | '''Skyway Stage 3: Sgt. Rivera Exit Ramp''' | | Ito ay magiging papasok o palabas Sgt. Rivera Avenue sa [[Quezon City#Santa Mesa Heights|Santa Mesa Heights]], [[Quezon City]]. |- | '''TBA''' | '''Skyway Stage 3: Quezon Ave Exit Ramp''' | | Ito ay magiging papasok o palabas sa [[Quezon Avenue]] sa [[Quezon City#San Francisco Del Monte|San Francisco Del Monte]], [[Quezon City]]. |- | '''TBA''' | '''Skyway Stage 3: E. Rodriguez Sr. Exit Ramp''' | | Ito ay magiging papasok o palabassa [[E. Rodriguez Sr. Avenue]] in [[New Manila]], [[Quezon City]]. |- | '''TBA''' | '''Skyway Stage 3: Aurora Boulevard Exit Ramp''' | | rowspan=4|[[Manila]] | Ito ay magiging papasok o palabas sa [[Aurora Boulevard]] in [[Santa Mesa, Manila|Santa Mesa]], [[Manila]]. |- | '''TBA''' | '''Skyway Stage 3: Nagtahan Exit Ramp''' | | Ito ay magiging papasok o palabas sa [[Nagtahan Boulevard]] in [[Paco, Manila|Paco]], [[Manila]]. |- | '''TBA''' | '''Skyway Stage 3: Plaza Dilao Exit Ramp''' | | Ito ay magiging papasok o palabas sa Plaza Dilao sa [[Paco, Manila|Paco]], [[Manila]]. |- | '''TBA''' | '''Skyway Stage 3: Quirino Exit Ramp''' | | Ito ay magiging papasok o palabas sa [[Quirino Avenue]] sa [[Paco, Manila|Paco]], [[Manila]]. |- | '''TBA''' | '''SLEX-STAR Exit''' | | [[Santo Tomas, Batangas]] | This exit will be built after the extension to Lucena is completed. |- | '''TBA''' | '''MakBan Exit''' | | [[Bay, Laguna]] | Ito ay magiging palabas papunta sa mga baybayin at [[Calauan, Laguna]]. Ang palabas ay located palapit sa MakBan Geothermal Plant. |- | '''TBA''' | '''Alaminos Exit''' | | [[Alaminos, Laguna|Alaminos]], [[Laguna (province)|Laguna]] | This exit takes you to the town of [[Alaminos, Laguna]]. |- | '''TBA''' | '''San Pablo Exit''' | | [[San Pablo, Laguna|San Pablo]], [[Laguna (province)|Laguna]] | This exit goes to [[San Pablo, Laguna]]. This exit heads directly to [[SM City San Pablo]]. |- | '''TBA''' | '''Tiaong/San Antonio Exit''' | | [[Tiaong, Quezon|Tiaong]], [[Quezon (province)|Quezon]] | This exit takes you to the town of [[Tiaong, Quezon]] and [[San Antonio, Quezon]]. |- | '''TBA''' | '''Candelaria Toll Plaza''' | | rowspan=2|[[Candelaria, Quezon|Candelaria]], [[Quezon (province)|Quezon]] | This is located before the Candelaria Exit. |- | '''TBA''' | '''Candelaria Exit''' | | This exit takes you to the town of [[Candelaria, Quezon]]. |- | '''TBA''' | '''Sariaya Exit''' | | [[Sariaya, Quezon|Sariaya]], [[Quezon (province)|Quezon]] | This exit takes you to the town of [[Sariaya, Quezon]]. |- | '''TBA''' | '''Lucena City North Exit''' | | rowspan=2|[[Lucena, Quezon|Lucena]], [[Quezon Province|Quezon]] | This exit is located in Barangay Mayao which leads you to Barangay Ilayang Talim, Lucena going to [[Maharlika Highway]], Pacific Mall Lucena then, with an access to Lucena City Proper. It will be the future Southern terminus of SLEX. It will replace the current Southern terminus in Santo Tomas. It will move to Matnog after Toll Road 5 opens to traffic. |- | '''TBA''' | '''Lucena South Exit''' | | This exit leads you to Dalahican Road in Barangay Dalahican, [[Lucena, Quezon|Lucena]], [[Quezon]] with an access to [[SM City Lucena]]. |- | '''TBA''' | '''Pagbilao Exit''' | | [[Pagbilao, Quezon]] | This exit takes you to the town of [[Pagbilao, Quezon]]. |- | '''TBA''' | '''Atimonan Exit''' | | rowspan=2|[[Atimonan, Quezon]] | This exit takes you directly to the town of [[Atimonan, Quezon]]. |- | '''TBA''' | '''Habingan Exit''' | | This exit heads you to Atimonan-Unisan Road in [[Atimonan, Quezon]]. Facing southbound, right goes to [[Unisan, Quezon]] and [[Agdangan, Quezon]], Left goes to Atimonan Town Proper. |- | '''TBA''' | '''Gumaca Exit''' | | [[Gumaca, Quezon]] | This exit takes you to the town of [[Gumaca, Quezon]]. |- | '''TBA''' | '''Lopez Exit''' | | [[Lopez, Quezon]] | This exit takes you to the town of [[Lopez, Quezon]]. |- | '''TBA''' | '''Calauag Exit''' | | [[Calauag, Quezon]] | This exit takes you to the town of [[Calauag, Quezon]]. Useful for motorists from the north going to [[Camarines Norte]]. |- | '''TBA''' | '''Tagkawayan Exit''' | | [[Tagkawayan, Quezon]] | This exit takes you to the town of [[Tagkawayan, Quezon]]. |- | '''TBA''' | '''Del Gallego Exit''' | | [[Del Gallego, Camarines Sur]] | This exit takes you to the town of [[Del Gallego, Camarines Sur]]. |- | '''TBA''' | '''Liboro Exit''' | | rowspan=3|[[Ragay, Camarines Sur]] | This exit takes you to the Western part of town to the district of Liboro. |- | '''TBA''' | '''Ragay Exit''' | | This exit takes you to the town proper of Ragay via the [[Andaya Highway]]. |- | '''TBA''' | '''Lupi Exit''' | | This exit takes you to the Eastern part of town and the nearby municipality of [[Lupi, Camarines Sur]]. |- | '''TBA''' | '''Sipocot Exit''' | | [[Sipocot, Camarines Sur]] | This exit takes you to the town of [[Sipocot, Camarines Sur]]. Useful for motorists from Southern Bicol provinces going to Camarines Norte. |- | '''TBA''' | '''Libmanan-Cabusao Exit''' | | [[Libmanan, Camarines Sur]] | This exit takes you to the town of [[Libmanan, Camarines Sur]]. Facing southbound after the tollgate, Right leads you to the Town Proper, Left leads you to [[Cabusao, Camarines Sur]]. |- | '''TBA''' | '''Magarao-Calabanga Exit''' | | [[Magarao, Camarines Sur]] | This exit takes you to the town of [[Magarao, Camarines Sur|Magarao]], [[Canaman, Camarines Sur|Canaman]], and [[Calabanga, Camarines Sur]]. |- | '''TBA''' | '''Peñafrancia-Carolina Exit''' | | rowspan=3|[[Naga, Camarines Sur|Naga City]] | This exit takes you to the Northern part of the city via Peñafrancia Avenue. |- | '''TBA''' | '''Naga City Exit''' | | This exit takes you to the Southern part of the city via San Isidro-Carolina Road. |- | '''TBA''' | '''Del Rosario-Palestina Exit''' | | This exit takes you to the Eastern part of [[Naga, Camarines Sur|Naga City]] and the Northern barangays of [[Pili, Camarines Sur]] via the [[Pan-Philippine Highway]]. |- | '''TBA''' | '''Pili Exit''' | | |[[Pili, Camarines Sur]] | This exit takes you to the central part of the municipality via the [[Pan-Philippine Highway]]. |- | '''TBA''' | '''Ocampo Exit''' | | [[Ocampo, Camarines Sur]] | This exit takes you to the town of [[Ocampo, Camarines Sur]] via Governor Fuentebella Highway. Useful for motorists going to Partido area, [[Pili, Camarines Sur|Southern Pili]] and [[Caramoan, Camarines Sur]]. |- | '''TBA''' | '''Corporal Exit''' | | rowspan=3|[[Iriga| Iriga City]], [[Camarines Sur]] | This exit is located in Brgy. Corporal that leads you to the city and the first exit in Iriga. |- | '''TBA''' | '''Iriga City Exit''' | | This exit takes you to Iriga and the second exit in the city. |- | '''TBA''' | '''Buhi Exit''' | | This exit is the third exit in the city. Facing southbound, right leads to Iriga, left goes to [[Buhi, Camarines Sur]]. |- | '''TBA''' | '''Matacon Exit''' | | [[Polangui, Albay]] | This exit is located in Brgy. Matacon that leads you to the town of [[Polangui, Albay]]. |- |'''TBA''' |'''Oas Exit''' | | [[Oas, Albay]] | This exit is takes you to the town of [[Oas, Albay]]. |- | '''TBA''' | '''Guinobatan Exit''' | | [[Guinobatan, Albay]] | This exit is takes you to the town of [[Guinobatan, Albay]]. |- | '''TBA''' | '''Camalig Exit''' | | [[Camalig, Albay]] | This exit is takes you to the town of [[Camalig, Albay]]. |- | '''TBA''' | '''Legazpi Exit''' | | [[Legazpi, Albay]] | This exit is takes you to the city of [[Legazpi, Albay]] via Alegre Street and the first exit of the city. |- | '''TBA''' | '''Sorsogon City Exit''' | | rowspan=2|[[Sorsogon City]], [[Sorsogon]] | This exit is takes you to [[Sorsogon City]] and the first exit of the city. |- | '''TBA''' | '''Abuyog Exit''' | | This exit is located in Brgy. Abuyog that leads you to the southern parts of the City. |- | '''TBA''' | '''Casiguran Exit''' | | [[Casiguran, Sorsogon]] | This exit is takes you to the town of [[Casiguran, Sorsogon]]. |- | '''TBA''' | '''Juban Exit''' | | [[Juban, Sorsogon]] | This exit is takes you to the town of [[Juban, Sorsogon]]. |- | '''TBA''' | '''Irosin Exit''' | | [[Irosin, Sorsogon]] | This exit is takes you to the town of [[Irosin, Sorsogon]]. |- | '''TBA''' | '''Matnog Toll Plaza''' | | rowspan=2|[[Matnog, Sorsogon]] | This toll plaza will serve for the motorists for Toll Road 5 and the reconfiguration of the Calamba-Matnog toll Segment. The Southbound plaza will require motorists to pay their toll fees whereas motorists get toll cards from Southbound Saimsim Toll Plaza. The Northbound plaza will require motorists to get their toll cards and pay at the Northbound Saimsim Toll Barrier |- | '''TBA''' | '''Matnog Intersection''' | Roundabout | This is the future southern terminus for SLEX in Matnog. Going Northbound takes you to the Town proper, Eastbound leads you to the Bypass road to the coastal areas and Southbound takes you to the port to [[Allen, Northern Samar]]. |} ==Tingnan din== * [[Sistema ng mabilisang daanan sa Pilipinas]] * [[Talaan ng mga mabilisang daanan sa Pilipinas]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} == Mga kawing panlabas == {{Commons category}} * [http://sltc.com.ph/ South Luzon Tollway Corporation] * [http://www.skyway.com.ph/ Citra Metro Manila Tollways Corporation] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170608112159/http://www.skyway.com.ph/ |date=2017-06-08 }} {{Mga mabilisang daanan sa Pilipinas}} {{Mga daan at lansangan sa Kalakhang Maynila}} [[Kategorya:Mga mabilisang daanan sa Pilipinas]] [[Kategorya:Mga lansangan sa Kalakhang Maynila]] fsbb7x7baqsjln3hhwzshnlb01k50v4 2166384 2166383 2025-06-26T16:45:15Z Ervin111899 83066 2166384 wikitext text/x-wiki {{update}} {{Infobox road |country = PHL |marker_image = [[Talaksan:Asian Highway 26 PH sign.svg|75px]]<br> [[Talaksan:E2 (Philippines).svg|75px]] [[Talaksan:N145 (Philippines).svg|75px]]<br>[[Talaksan:South Luzon Expressway logo.png|200px]] |name = South Luzon Expressway |alternate_name = Dating tinawag na South Superhighway <br>Pres. Sergio Osmeña Sr. Highway<ref name="ra6760">[http://www.chanrobles.com/republicacts/republicactno6760.html REPUBLIC ACT NO. 6760]. [http://www.chanrobles.com/ Chan Robles Virtual Law Library]. Accessed March 2009.</ref><br>Dr. Jose P. Rizal Highway<ref name="ra7625 ">[http://www.chanrobles.com/republicacts/republicactno7625.html REPUBLIC ACT NO. 7625]. [http://www.chanrobles.com/ Chan Robles Virtual Law Library]. Accessed March 2009.</ref> |maint=[[Kagawaran ng Pagawaing Bayan at Lansangan (Pilipinas)|Kagawaran ng Pagawaing Bayan at Lansangan]] at [[Pangasiwaan sa Pagpapaunlad ng Kalakhang Maynila]] (Osmeña Highway/South Superhighway), Skyway Operations and Maintenance Corporation ([[Metro Manila Skyway]]), at Manila Toll Expressway Systems, Inc. (South Luzon Tollway/ACTEX) |image =SLEX northbound (Putatan, Muntinlupa)(2019-01-12).jpg |image_notes = Pahilagang South Luzon Expressway sa Barangay Putatan, Muntinlupa |length_km = 51 |ahn =[[Pan-Philippine Highway|AH26]] |map = SLEX map.png |map_notes = Mapa ng mga mabilisang daanan sa [[Luzon]] (nakakahel ang South&nbsp;Luzon&nbsp;Expressway) |allocation={{plainlist| * {{fontcolor|white|red|R-3}} [[Daang Radyal Blg. 3|R-3]] * {{Jct|country=PHL|N|145}} mula [[Abenida Quirino]] hanggang [[Palitan ng Magallanes]] * {{Jct|country=PHL|AH|26|E|2}} [[Pan-Philippine Highway|E2 (AH26)]] sa [[Kalakhang Maynila]], [[Kabite]], at [[Laguna]]}} |restrictions = Bawal ang mga motorsiklo na mas-mababa sa 400cc paglampas ng Palitan ng Nichols (patimog). |junction = {{plainlist| *{{Jct|country=PHL|N|1|AH|26|name1=[[Abenida Epifanio de los Santos|EDSA]]}} sa [[Palitan ng Magallanes]] sa [[Makati]] * {{Jct|country=PHL|N|1|N|411|N|142|name1=Daang Pambansa/Daang Maharlika/[[Manila South Road]]|name2=[[Daang Alabang–Zapote]]|name3=Kalye Montillano}} sa [[Alabang]], [[Muntinlupa]] *{{Jct|country=PHL|N|1|AH|26|name2=[[Pan-Philippine Highway|Daang Maharlika]]}} sa [[Calamba, Laguna|Calamba]], [[Laguna]] }} |direction_a = Hilaga |direction_b = Timog |terminus_a= {{Jct|country=PHL|N|140|name1=[[Abenida Quirino]]}} sa [[Paco, Maynila|Paco]], [[Maynila]] |terminus_b = {{Jct|country=PHL|E|2|name1=[[Southern Tagalog Arterial Road|STAR Tollway]]}} sa [[Santo Tomas, Batangas|Santo Tomas]], [[Batangas]] |provinces = [[Kalakhang Maynila]], [[Laguna]], [[Batangas]] |cities =[[Maynila]]<br>[[Makati]]<br>[[Pasay]]<br>[[Taguig]]<br>[[Parañaque]]<br>[[Muntinlupa]]<br>[[San Pedro, Laguna|San Pedro]]<br>[[Biñan]]<br>[[Santa Rosa, Laguna|Santa Rosa]]<br>[[Cabuyao]]<br>[[Calamba]]<br>[[Santo Tomas, Batangas|Santo Tomas]] |towns=[[Carmona, Cavite|Carmona]] }} Ang '''South Luzon Expressway''' ('''SLE''' o '''SLEx'''), na kilala dati sa mga pangalang '''South Superhighway''' ('''SSH'''), '''Manila South Diversion Road''' ('''MSDR'''), at '''Manila South Expressway''' ('''MSEX'''), ay isang pinag-ugnay na dalawang mabilisang daanan (''expressway'') na nag-uugnay ng [[Kalakhang Maynila]] sa mga lalawigan sa rehiyon ng [[CALABARZON]] sa [[Pilipinas]]. Ang unang mabilisang daanan ay ang [[Metro Manila Skyway|Metro Manila Skyway System]], na magkasamang pinamamahalaan ng Skyway Operation and Management Corporation (SomCo) at Citra Metro Manila Tollways Corporation (CMMTC). Ang ikalawang mabilisang daanan, ang '''South Luzon Tollway''' o '''Alabang-Calamba-Sto.Tomas Expressway''' ('''ACTEx'''), ay magkasamang pinamamahalaan ng South Luzon Tollway Corporation, isang negosyo na magkasamang hinahawakan ng [[Philippine National Construction Corporation|PNCC]], at Citra group ng Indonesya na sinusuportahan ng SMC sa pamamagitan ng Manila Toll Expressway Systems, Inc. (MATES). Ang mabilisang daanan ay isang bahagi ng [[E2 expressway (Pilipinas)|Expressway 2]] ('''E2''') ng [[sistema ng mabilisang daanan sa Pilipinas]] at [[Daang Radyal Blg. 3]] ('''R-3''') ng sistemang arteryal ng mga lansangan ng Maynila. Nagsisimula ito sa distrito ng [[Paco, Maynila|Paco]] sa [[Maynila]] sa [[Abenida Quirino]], at pagkatapos ay dadaan ito sa mga sumusunod na lungsod at bayan: [[Makati]], [[Pasay]], [[Taguig]], [[Parañaque]], at [[Muntinlupa]] sa [[Kalakhang Maynila]]; [[San Pedro, Laguna|San Pedro]] at [[Biñan]] sa [[Laguna]]; [[Carmona, Kabite|Carmona]] sa [[Kabite]]; at dadaan muli sa Biñan, [[Santa Rosa, Laguna|Santa Rosa]], [[Cabuyao]], at [[Calamba]] sa Laguna. Nagtatapos ito sa [[Santo Tomas, Batangas|Santo Tomas]], [[Batangas]]. Ang malaking bahagi ng mabilisang daanan ay bahagi ng [[Pan-Philippine Highway|N1 (AH26)]] mula [[Palitan ng Magallanes]] hanggang Labasan ng Calamba (Exit 50). Noong 2006, isinailaim ang bahaging South Luzon Tollway sa isang pagsasaayos sa ilalim ng SLEX Upgrading and Rehabilitation Project, na nagsasaayos at nagpapalawak ng Biyadukto ng Alabang gayundin ang daan mula Alabang hanggang Calamba, at kalaunan noong 2009 inuugnay ang mabilisang daanan sa [[Southern Tagalog Arterial Road]] sa Santo Tomas. ==Kasaysayan== [[Talaksan:Slex old.png|thumb|left|SLEX malapit sa orihinal na Tarangkahang Pambayad ng Alabang, noong 1976.]] Ang South Luzon Expressway ay itinayo noong huling bahagi ng 1960s bilang bahagi ng plano ng pamahalaan ni dating Pangulo [[Ferdinand Marcos]] bilang South Driversion Road o South Superhighway para paunlarin ang mga lugar na katabi ng Metro Manila, kung saan ang SLEX ay nagsisilbi sa [[Timog Katagalugan]].<ref>https://manilastandard.net/opinion/columns/hail-to-the-chair-by-victor-avecilla/190949/practical-solutions-to-metro-manila-s-woes.html</ref> Tumutukoy ang South Superhighway sa bahaging Maynila - Alabang na itinayo noong 1967 at natapos noong 16 Disyembre 1969. Noong 1976, pinahaba nang 29&nbsp;kilometro ang mabilisang daanan mula Alabang hanggang [[Calamba]]. Kasama sa proyekto ang '''Biyadukto ng Alabang''' (''Alabang Viaduct''), na may habang 850 metro at dumadaan sa ibabaw ng Alabang.<ref>https://pncc.ph/projects_slex.htm</ref> ===Pagsasaayos at pagbubukas ng koneksyon sa STAR Tollway=== [[Talaksan:SLEx SLT-Calamba.jpg|thumb|Bahaging Calamba ng SLEx noong 2007, bago ang pagtatapos ng pagsasaayos.]] Bago ang pagsasaayos noong 2006, ang malaking bahagi ng South Luzon Expressway ay isang mabilisang daanan na hinahatian ng panggitnang harangan na damuhan (''grass median''), at may dalawang linya kada direksyon mula Alabang hanggang Calamba. Sinimulan ang tinaguriang '''''SLEX Upgrading and Rehabilitation Project''''' noong Mayo 2006, at kalakip nito ang mabigat na daloy ng trapiko sa mabilisang daanan. Alinsunod sa proyekto, isinailalim sa isang pangunahing pagsasaayos ang buong mabilisang daanan kahalintulad ng ginawang pagsasaayos sa [[North Luzon Expressway]]. Pinalawak sa apat na mga linya ang Biyadukto ng Alabang, at ang pagtatayo ng [[Metro Manila Skyway|Skyway Stage 2]] ay nagdulot ng trapiko sa bahaging Nichols-Alabang. Natapos ang pagsasaayos noong 2009, at ang bahaging Alabang-Calamba ay pinalawak sa 3 hanggang 4 na mga linya. Naidugtong ang South Luzon Expressway sa [[Southern Tagalog Arterial Road|STAR Tollway]] sa Santo Tomas, Batangas noong 2009 na ang karugtong na ito ay pinangalanang '''Alabang-Calamba-Santo Tomas Expressway''' or '''ACTEx''' na nag-uugnay ng SLEX sa STAR Tollway. Pinasinaya ang karugtong ni Pangulong [[Gloria Macapagal Arroyo]] noong Hunyo 15, 2010 at nabuksan sa publiko sa sumunod na anim na buwan noong Disyembre 15, 2010 sa panahon ni Pangulong [[Benigno Aquino III]]. Dahil sa mga ito, naging dalawang oras na lamang mula sa dating apat na oras ang oras ng paglalakbay mula Maynila hanggang [[Lungsod ng Batangas]]. ===NAIA Expressway at Skyway Stage 3=== Mula Disyembre 2016, nakompleto na nang tuluyan ang [[NAIA Expressway]] na nag-uugnay sa [[Metro Manila Skyway|Skyway]], South Luzon Expressway, mga terminal ng [[Paliparang Pandaigdig ng Ninoy Aquino]], [[Entertainment City]], at [[Manila–Cavite Expressway]] (o CAVITEx). Kasalukuyang itinatayo ang Stage 3 na mag-uugnay nito sa [[North Luzon Expressway]] mula [[Abenida Gil Puyat|Buendia]] hanggang Balintawak, at inaasahang matatapos ito sa taong 2019. ==Paglalarawan ng ruta== Mula 2010, dumadaan ang South Luzon Expressway mula [[Maynila]] hanggang [[Laguna]], [[Kabite]], at [[Batangas]]. Nakalagay sa mga panukalang panghinaharap ang pagpapahaba ng mabilisang daanan sa [[Quezon]], [[Camarines Sur]], [[Albay]], at [[Sorsogon]] bilang bahagi ng mga panukalang pagpapalawak nito. Binubuo ito ng [[Metro Manila Skyway|Metro Manila Skyway System]] at South Luzon Tollway/Alabang-Calamba-Santo Tomas Expressway, na binubuo naman ng Pres. Sergio Osmeña Sr. Highway at Dr. Jose P. Rizal Highway. Isang maikling bahagi ng mabilisang daanan sa pagitan ng Magallanes at Nichols ay nasa lupa. ===Lansangan ng Pangulong Sergio Osmeña Sr.=== [[Talaksan:South Superhighway - Magallanes Interchange (Makati)(2018-03-28).jpg|thumb|Ang bahaging Lansangang Osmeña ng SLEx sa may Palitan ng Magallanes, Makati.]] Ang bahaging '''Lansangan ng Pangulong Sergio Osmeña Sr.''' (''Pres. Sergio Osmeña Sr. Highway'') ay nagsisimula sa sangandaan nito sa [[Abenida Quirino]] sa [[Paco, Maynila|Paco]], [[Maynila]], at tutungo ito sa Alabang sa [[Muntinlupa]]. Ang bahagi ng Lansangang Osmeña na dumadaan sa Maynila, Makati, Pasay, at Taguig ay isang lansangang ''toll-free'' bago makarating sa Tarangkahang Pambayad ng Nichols kung saan nagsisimula ang may-bayaring mabilisang daanan (''tolled expressway''). Patimog, ang mabilisang daanan ay may mga labasan sa [[Daang Palibot Blg. 5|C-5 Road]] sa [[Taguig]]; Subdibisyong Merville at Bicutan sa [[Parañaque]]; at Sucat, Alabang, at Filinvest sa Muntinlupa. Ang bahaging ito ay dating kilala sa pangalang ''South Superhighway'' bago ipinasa ang Batas Republika Blg. 6760, na nagbibigay ito ng pangalan mula kay dating Pangulo [[Sergio Osmeña]].<ref name="ra6760"/> Malaking bahagi nito ay kalinya ng [[Philippine National Railways|PNR Metro South Commuter Line]]. [[Talaksan:South Superhighway - under Skyway (Makati)(2018-04-02).jpg|thumb|left|Bahaging SLEX/Lansangang Pres. Sergio Osmeña, Sr. sa ilalim ng Skyway sa Makati]] Nagsisimula ang Lansangang Osmeña sa may ilaw-trapiko sa panulukan ng [[Abenida Quirino]]. Tatawirin ng lansangan ang Kalye San Andres, [[Kalye Pablo Ocampo|Kalye Ocampo (Vito Cruz)]], at [[Kalye Zobel Roxas]]. Aakyat ang lansangan at dadaan sa ibabaw ng [[Abenida Gil Puyat]] sa pamamagitan ng Buendia Flyover, na may mga daang panserbisyo (''service roads'') upang maglingkod sa nasabing abenida at ilang mga kalapit na kalye. Nagsisimula ang [[Metro Manila Skyway]] sa mga rampa paglampas ng Buendia Flyover. Tatawid ang Lansangang Osmeña sa ibabaw ng [[Abenida Arnaiz]], at kalauna'y tatawid sa ibabaw ng [[EDSA]] sa [[Palitan ng Magallanes]]. Ang pagkakatugma nito sa [[Pan-Philippine Highway]] ay magsisimula sa palitang ito. Pagkalampas ng Palitan ng Magallanes, ang lansangan ay may 5 linya, at nakatakda ang isang linya para sa mga motorsiklo hanggang sa may [[Palitan ng Sales]], kung saan nagsisimula ang daang may-bayad (''tolled road''). Ang Lansangang Osmeña ay magiging daang may-bayad pagkalampas ng Sales. Sa puntong ito ipinagbabawal sa mabilisang daanan ang mga motorsiklo na mababa sa 400cc. Ang bahagi ng Lansangang Osmeña hilaga ng Palitan ng Magallanes ay pinapanatili ng [[Kagawaran ng Pagawaing Bayan at Lansangan (Pilipinas)|Kagawaran ng Pagawaing Bayan at Lansangan]] (DPWH) sa pamamagitan ng South Manila District Engineering Office, at ang bahagi sa timog ay pinapanatili ng Skyway Operations and Management Company o SOMCo. May kapangyarihan ang [[Pangasiwaan sa Pagpapaunlad ng Kalakhang Maynila]] (MMDA) sa kapuwang bahagi, at pinapanatili ang mga linya pangmotorsiklo hanggang sa Nichols. ===Nasa-lupang Skyway (''Skyway At-Grade'')=== <!-- [[Talaksan:Skyway SLEX PNR.jpg|thumb|South Luzon Expressway at Metro Manila Skyway malapit sa Villamor Airbase sa hangganan ng Pasay-Taguig.]] --> [[Talaksan:SLEX Skyway - near Sucat (South Superhighway, Muntinlupa)(2017-05-25) 2.jpg|thumb|South Luzon Expressway at Metro Manila Skyway malapit sa Sucat, Muntinlupa.]] Paglampas ng Palitan ng Sales mula Nichols, ang Lansangang Osmeña ay magiging may-bayad na '''South Luzon Expressway'''. May dalawang daang serbisyo ang mabilisang daanan hanggang sa Labasan ng Alabang. Dumadaan ang PNR Metro South Commuter Line sa pagitan ng South Luzon Expressway at Skyway hanggang sa paglampas ng Labasan ng C-5. Dumadaan ang mabilisang daanan at mga daang serbisyo nito sa hangganan ng [[Pasay]]-[[Taguig]] hanggang sa umabot ang mga ito sa Labasan ng C-5. Pagkalampas ng C-5, dadaan ang Skyway sa ibabaw ng South Luzon Expressway patungong Alabang. Liliko nang bahagya ang South Luzon Expressway at dadaan sa Bicutan, at dadaan ito bilang isang deretsong ruta na may Skyway sa ibabaw nito hanggang sa abutin nito ang Labasan ng Alabang at Biyadukto ng Alabang. Sa pangkaramihan dumadaan ang mga mabilisang daanan sa hangganan ng [[Parañaque]]-[[Taguig]] hanggang sa dumating ito malapit sa Sucat, kung saan tatawid nito ang [[Abenida Dr. Arcadio Santos]] o Daang Sucat. Papasok ang South Luzon Expressway at Skyway sa [[Muntinlupa]], at dadaanin ng mga ito ang mga [[Barangay]] ng Sucat, Buli, at Cupang, bago lumapit ito [[Alabang]]. Aalis ang Skyway kalaunan, tapos ay liliko pakanluran, at bababa sa [[Daang Alabang–Zapote]]. Ang Labasan ng Alabang ang dulo ng SLEX mula 1969 hanggang 1976, bago itinayo ang Biyadukto ng Alabang at pinahaba ang mabilisang daanan patungong Calamba. Ito rin ang kinalalagyan ng dating Tarangkahang Pambayad ng Alabang. Aakyat ang South Luzon Expressway sa ibabaw ng Daang Maharlika (National Road o [[Manila South Road]]) sa pamamagitan ng biyadukto, bago bumaba ito at maging Alabang-Calamba-Santo Tomas Expressway (ACTEx) o South Luzon Tollway (SLT). ===Lansangang Dr. Jose P. Rizal=== Mula sa Kilometro 28.387 sa [[San Pedro, Laguna|San Pedro]], [[Laguna]] at patimog,<ref name="ra7625"/> dumadaan ang bahaging '''Lansangang Dr. Jose P. Rizal''' (''Dr. Jose P. Rizal Highway'') sa lalawigan ng [[Laguna]], at gayundin sa bahagi ng [[Carmona, Kabite|Carmona]] sa [[Kabite]] bago tumuloy muli sa Laguna mula Biñan papuntang [[Calamba]]. Dati itong bahagi ng Lansangang Osmeña, subalit noong 1992 binago ang R.A. 6760, na nagbigay ng pangalan mula sa pambansang bayaning si [[José Rizal|Dr. José Rizal]] ang bahaging ito.<ref name="ra7625"/> Ang daan na mula sa Biyadukto ng Alabang sa Muntinlupa hanggang Santo Tomas, Batangas ay bumubuo sa South Luzon Tollway na hawak ng South Luzon Tollway Corporation, isang negosyo na magkasamang hinahawakan ng [[Philippine National Construction Corporation]] (PNCC) at ng Citra group ng [[Indonesya]] na sinusuportahan ng SMC.<ref>[http://www.mtdsltc.com/profile.php Company Profile] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090403144457/http://mtdsltc.com/profile.php |date=2009-04-03 }}. [http://www.mtdsltc.com www.mtdsltc.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120512070019/http://www.mtdsltc.com/ |date=2012-05-12 }}. Accessed March 2009.</ref> ===South Luzon Tollway/Alabang-Calamba-Santo Tomas Expressway=== [[Talaksan:SLEX - Susana Heights (Muntinlupa)(2018-08-21).jpg|thumb|Bahagi ng South Luzon Expressway sa Susana Heights, Muntinlupa.]] Tinawag na SLT o ACTEx bilang bagong alternatibong pangalan para sa bahagi ng R-3 na hawak ng South Luzon Tollway Corporation. Ang pangalang ACTEx ay tumutukoy sa bahagi ng SLEx mula Labasan ng Alabang sa [[Muntinlupa]] hanggang Labasan ng Santo Tomas sa [[Santo Tomas, Batangas|Santo Tomas]], [[Batangas]]. Nagsisimula ang South Luzon Tollway/ACTEx paglampas ng Labasan ng Filinvest (Exit 23), na may dalawa hanggang apat na mga linya kada direksyon at kalinya ng [[Manila South Road]] (o ''National Highway'') sa malaking bahagi nito sa [[Muntinlupa]] at hilaga-kanlurang [[Laguna]].<ref>{{Cite web|url=https://www.google.com.ph/maps/@14.3201674,121.05064,11z?hl=en |title= South Luzon Expressway and Maharlika Highway/Manila South Road |website=[[Google Maps]] |accessdate=28 Disyembre 2015}}</ref> Liliko nang bahagya ang mabilisang daanan sa mga Barangay ng Bayanan at Putatan sa Muntinlupa. Matatagpuan sa bahaging ito ang unang pook panserbisyo (''service area'') ng ACTEx, ang Tollway Plaza na may [[Royal Dutch Shell|Shell]] ''gas station'' at ilang restoran tulad ng [[Jollibee]], [[KFC]], [[Greenwich Pizza|Greenwich]], [[Burger King]], atbp.. Paglampas ng nasabing pook panserbisyo, susundin ng South Luzon Expressway ang deretsong ruta, at dadaan ito sa palitan na naglilingkod sa [[Muntinlupa–Cavite Expressway]], sa Daang Maharlika, at mga Barangay ng Poblacion at Tunasan sa Muntinlupa. [[Talaksan:South Luzon Expressway MC.jpg|thumb|left|Patimog na South Luzon Expressway sa San Pedro, Laguna.]] Kalaunan, papasok ito sa [[Laguna]] sa [[San Pedro, Laguna|Lungsod ng San Pedro]]. Tutuloy ito bilang isang deretsong daanan na nililinyahan ng mga ''billboard'' at dumadaan sa mga pook-industriyal at pantahanan ng lungsod bago lumiko at umakyat paglampas ng mga pook panserbisyo ng [[Petron Corporation|Petron]] at [[Caltex]] upang makatawid ng Abenida Pacita at ng hindi na ginagamit na sangay (''spur'') ng [[Philippine National Railways|PNR South Main Line]]. Papasok naman ang South Luzon Expressway sa [[Biñan]], at dadaan ito malapit sa Southwoods, Barangay San Francisco (Halang), at Splash Island, bago pumasok sa [[Carmona, Kabite|Carmona]], [[Kabite]]. Babagtas sa mabilisang daanan ang isang bahagi ng linyang transmisyon ng Biñan-Dasmariñas, pagkaraan ng Labasan ng Southwoods. Dadaan naman ito sa Carmona sa loob ng isang kilometro (na may labasan na nagsisilbi sa bayan), bago pumasok muli sa Biñan sa Tulay ng Santo Tomas. Pagbalik ng Biñan, tatahakin nito ang deretsong daan papuntang Barangay Mamplasan, kung saan may isang labasan na maglilingkod sa Laguna International Industrial Park at ilang mga komunidad pantahanan tulad ng Brentville at Jubilation. May isang pook panserbisyo ng Caltex sa daang patimog ng mabilisang daanan sa Mamplasan. Papasok naman ito sa [[Santa Rosa, Laguna|Santa Rosa]] sa isang deretsong ruta na madalas nililinyahan ng mga puno. Babagtasin nito ang [[Daang Tagaytay–Santa Rosa]] sa pamamagitan ng isang [[Palitang trebol|palitang parclo]]. Sa puntong ito kikipot ang South Luzon Expressway sa tatlong linya kada direksyon, na may mga bantayang riles (''guard rails'') bilang panggitnang harangan. Dadaan naman ang mabilisang daanan malapit sa [[Enchanted Kingdom]] at ETON City. Matatagpuan sa tabi ng daang pahilaga ng bahaging ito ng SLEx ang isang pook panserbisyo ng [[Total S.A.|Total]]. [[Talaksan:SLEX - Turbina (Calamba, Laguna)(2018-08-21).jpg|thumb|South Luzon Expressway sa Barangay Turbina, Calamba, Laguna]] Papasok ang South Luzon Expressway sa [[Cabuyao]], at dadaan ito malapit sa [[Malayan Colleges Laguna]] (na dating lokasyon ng mga ''warehouse'' na pag-aari ng dating Uniwide Sales Inc.) at Santa Elena Golf and Country Club. Tatawid ito sa Ilog San Cristobal at papasok sa [[Calamba]] habang nasa deretsong ruta patungong Labasan ng Batangas/Calamba. Lalapit ito sa Tarangkahang Pambayad ng Calamba, kung saan lalawak nang bahagya ang mabilisang daanan sa 18 linya; babalik muli sa anim ang mga linya (tatlo kada direksyon) paglampas. Pagdating nito sa Labasan ng Batangas/Calamba sa Barangay Turbina, aalis ang AH26 at tutuloy sa Manila South Road/Daang Maharlika. Ang Labasan ng Batangas/Calamba (o Labasan ng Calamba) ay dating dulo ng SLEx sa timog mula 1978 hanggang 2009, kung kailan pinahaba ang mabilisang daanan upang maiugnay ito sa [[Southern Tagalog Arterial Road|STAR Tollway]]. [[Talaksan:South Luzon Expressway in Santo Tomas.jpg|thumb|left|Bahaging Calamba–Santo Tomas ng SLEX patimog.]] Paglampas ng Labasan ng Calamba, kikipot sa apat na mga linya (dalawa kada direksyon) ang SLEx. Walang labasan sa bahaging ito. Susundin nito ang palikong ruta kalinya ng Pan-Philippine Highway (Manila South Road/Daang Maharlika) mula Calamba hanggang [[Santo Tomas, Batangas|Santo Tomas]], [[Batangas]]. Lalapit ito sa Tarangkahang Pambayad ng Ayala Greenfield, tutuloy ito sa Barangay Saimsim, at papasok ito sa Batangas pagkaraan ng Tulay ng Siam-siam. Liliko ang mabilisang daanan bago matapos ito sa Kilometro 57.2, at tutuloy ito patungong [[Lungsod ng Batangas]] bilang [[Southern Tagalog Arterial Road]] (o STAR Tollway). Subalit ang pagbilang ng kilometro ng susunod na mabilisang daanan pagkatapos ng Labasan ng Santo Tomas ay nagsisimula sa Kilometro 60 sa halip ng Kilometro 57.2. ==Sa hinaharap== ===''Toll Road 4''=== {{Infobox road | name = SLEX Toll Road 4 | header_type = uc | marker_image = | map = SLEX TR4 alignment.png | map_notes = Mapa ng ipinapanukalang Toll Road 4 alinsunod sa DPWH. Pakipindot para sa mas-malaking bersyon. | length_km = 61 | length_ref = | established = | allocation = | direction_a = | terminus_a = {{Jct|country=PHL|E|2|AH|26|name2=South Luzon Expressway}} sa [[Santo Tomas, Batangas|Santo Tomas]], [[Batangas]] | junction = {{Plainlist| * {{Jct|country=PHL|N|1|AH|26|name2=[[Pan-Philippine Highway|Maharlika Highway]]}} sa [[Alaminos, Laguna|Alaminos]] * {{Jct|country=PHL|N|1|AH|26|name2=[[Pan-Philippine Highway|Maharlika Highway]]}} sa [[Tiaong, Quezon|Tiaong]] }} | direction_b = | terminus_b = [[Tayabas, Quezon|Tayabas]], [[Quezon]] |cities={{plainlist| *[[San Pablo, Laguna|San Pablo]] *[[Tayabas, Quezon|Tayabas]] }} |towns={{plainlist| *[[Alaminos, Laguna|Alaminos]] *[[Tiaong, Quezon|Tiaong]] *[[Candelaria, Quezon|Candelaria]] }} }} Ang '''Toll Road 4''' o '''TR4''' ay isang 61 kilometro (o 38 milyang) karugtong ng SLEX mula Santo Tomas sa Batangas hanggang Lucena - Tayabas sa Quezon. Nahahati ang pagtatayo sa limang mga bahagi at inaasahang masisimula pagsapit ng Hunyo 2017. Ang proyektong karugtong ay ipinapatupad ng [[Toll Regulatory Board]] at ipapatakbo ng South Luzon Tollway Corporation (SLTC). Ang karugtong ay magpapagaan ng daloy ng trapiko sa umiiral na pambansang daan sa pagitan ng Santo Tomas at Lucena at magbibigay ng makabagong alternatibong ruta para sa mga manlalakbay mula Quezon at Rehoyon ng Bicol. Nakuha na ang ''right of way'' ng mabilisang daanan para sa unang tatlong mga bahagi sa pagitan ng Santo Tomas at Tiaong, at nagpapatuloy ang proseso ng ''right of way'' para sa natitirang bahagi mula Tiaong hanggang Tayabas. Inaasahang matatapos ang kabuuan ng karugtong pagsapit ng taong 2019.<ref name="TR4 PPP">{{Cite web|title=SOUTH LUZON EXPRESSWAY (SLEX) TOLL ROAD 4 (TR4)|url=http://www.dpwh.gov.ph/dpwh/PPP/projs/TR4|publisher=[[Department of Public Works and Highways (Philippines)|Department of Public Works an Highways]]|accessdate=13 Mayo 2017|archive-date=6 Pebrero 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170206185908/http://www.dpwh.gov.ph/dpwh/PPP/projs/TR4|url-status=dead}}</ref><ref name="philstar.com">{{cite web|last=Agcaoili |first=Lawrence |url=http://www.philstar.com/business/2015/03/24/1436767/smc-invest-p168-b-toll-roads |title=SMC to invest P168 B on toll roads &#124; Business, News, The Philippine Star |publisher=philstar.com |date=24 Marso 2015 |accessdate=17 Disyembre 2015}}</ref><ref name="newsinfo.inquirer.net">{{cite web|url=http://newsinfo.inquirer.net/680671/aquino-attends-toll-road-event-in-quezon-after-collapse-rumors |title=Aquino attends toll road event in Quezon after collapse rumors &#124; Inquirer News |publisher=Newsinfo.inquirer.net |date=23 Marso 2015 |accessdate=17 Disyembre 2015}}</ref> ===''Toll Road 5''=== Ang ''Toll Road 5'' o TR5 (o '''Quezon–Bicol Expressway''') ay ang ipinapanukalang 418.3 kilometrong ekstensyon ng SLEX mula Lucena patungong [[Matnog, Sorsogon|Matnog]], [[Sorsogon]]. Ang nasabing ekstensyon ay magpapagaan ng daloy ng trapiko sa [[Lansangang Andaya]] at [[Pan-Philippine Highway]], magpapabawas ng oras ng paglalakbay mula Manila papuntang [[Naga, Camarines Sur|Naga]] nang 2–3 oras, at papuntang Matnog nang 6 na oras. Itatayo ito ng Manila Toll Expressway Systems Inc., ang kompanyang 40 porsyentong pag-aari ng Philippine National Construction Corporation (PNCC). Ang natitira naman ay nahahati sa kapwa Alloy Manila Expressway Inc., isang lokal na kompanya, at Citra Group ng Indonesya, na sinusuportahan ng SMC at nakabili ng mga bahagi na dating pag-aari ng MTD Capital Berhad ng Malaysia. Noong 2015, ang ekstensyong ito ay itinatalakay nina Gob. [[Joey Salceda]] ng [[Albay]], Tagapangulo ng Toll Regulatory Board na si Edmund Reyes, [[San Miguel Corporation]], at [[Ramon Ang]].<ref>{{cite web|url=https://www.facebook.com/jose.salceda.92/posts/10153466989876756 |title=I had long discussion with TRB Chairman... - Joey Constant Kindness Salceda |publisher=[[Facebook]] |date=08 Mayo 2015 |accessdate=17 Disyembre 2015}}</ref> ===Skyway Stage 3 / NLEx-SLEx Connector Road (Segment 11)=== Mula 2010, ikinukunsidera ng pamahalaan ang mga dalawang panukala na mag-uugnay ng SLEx sa [[North Luzon Expressway]] (NLEx).<ref name="may23presentation">{{cite web|url=http://www.rappler.com/business/5838-long-delayed-nlex-slex-connector-road-construction-to-begin-2013 |title=Long Delayed NLEX-SLEX Connector Road Construction to Begin 2013 |publisher=[[Rappler]]}}</ref> Ayon kay Kalihim [[Rogelio Singson]] ng DPWH, kapwang matutuloy ang mga panukala; maaaring umiral ang mga nasabing panukala sapagkat ang mga proyektong ito ay maglilingkod sa dalawang mag-kabilang koridor ng Kamaynilaan.<ref name="singsonfinalizing">{{cite news |url=http://www.philstar.com/nation/article.aspx?publicationsubcategoryid=67&articleid=805708 Skyway Stage 3/ |title=NLEx-SLEx Connector Road Projects being finalized |publisher=[[The Philippine Star]] |access-date=2017-04-04 |archive-date=2015-06-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150605065105/http://www.philstar.com/nation/article.aspx?publicationsubcategoryid=67&articleid=805708 |url-status=dead }}</ref> Noong 23 Mayo 2012, kapwa iprinisinta ng mga kompanya ang kanilang mga panukala kay Pangulo [[Benigno S. Aquino III]]. Ipinahayag naman ng administrasyon sa pamamagitan ni Kalihim Ricky Carandang ng [[Pampanguluhang Tanggapan sa Pagpapatakbo ng Komunikasyon|Komunikasyon]] na inaasahan nilang mabibigyan ng pormal na ''awarding'' at pahintulot ang mga kompanya pagsapit ng huling bahagi ng taon, upang masimulan nila "pagsapit ng huling bahagi ng taong ito o unang bahagi ng susunod na taon."<ref name="may23presentation"/> ====Panukalang CMMTC==== Tinaguriang "'''Skyway Stage 3'''", nakatanggap ng Kagawaran ng Pagawaing Bayan at Lansangan (DPWH) ng isang kusang panukala mula sa Citra Metro Manila Tollways Corp. (CMMTC) para sa pagtatayo ng karugtong ng [[Metro Manila Skyway|Skyway]] na tatakbo mula Bicutan, Taguig hanggang Balintawak, Lungsod Quezon, ayon sa panukala.<ref name="singsonfinalizing"/> Ipinapanukala ng DPWH na isasama ang proyekto sa pangunahing tema at mga planong PPP (o Pagtutulungan ng Pampubliko at Pribadong Sektor) nito upang i-''subject'' ang panukala sa isang ''[[:en:Swiss challenge (procurement)|Swiss Challenge]]'', ayon kay Mababang-Kalihim ng Pagawaing Bayan Romeo S. Momo sa isang panayam sa telepono noong Biyernes. Kinakailangan ng ''Swiss challenge'' ang ahensiya ng pamahalaan na nakatanggap ng isang kusang halaga (''unsolicited bid'') para sa isang proyekto na ilathala ang halaga at mag-anyaya ng mga ikatlong partido para i-tumbas o i-higitan ang halagang ito.<ref name="singsonfinalizing"/> Noong 29 Nobyembre 2013, isinailalim ng IC sa isang pagsusuri ng detalyadong disenyong inhinyeriya (''engineering design'') ang ₱26.6 bilyong "''Skyway Stage 3 Project''".<ref>{{Cite web |title=Philippines' PPP Center |url=http://ppp.gov.ph/wp-content/uploads/2013/12/PPP-Projects_29Nov2013.pdf |access-date=2017-04-04 |archive-date=2013-12-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131207125501/http://ppp.gov.ph/wp-content/uploads/2013/12/PPP-Projects_29Nov2013.pdf |url-status=dead }}</ref> Nagsimula ang pagtatayo sa unang ikaapat na bahagi ng taong 2015. ====Panukalang MPTDC==== Samantala, isang taon bago inanunsiyo nang publiko ang panukala ng CMMTC, isinumite ng NLEX ''concessionaire subsidiary'' Metro Pacific Tollway Development Corporation (MPTDC) sa pamamagitan ng Manila North Tollways Corporation (MNTC) ang kanilang panukala na tinaguriang "'''''NLEx-SLEx Connector Road'''''" (o "'''''Segment 11'''''") ng proyektong NLEx Phase 2 project. Nakasaad dito na itatayo ang isang 13.24 kilometrong nakaangat na mabilisang daanan mula Buendia (Skyway Stage 1) hanggang [[Daang Palibot Blg. 3|Daang C-3]] na mag-uugnay sa NLEx sa pamamagitan ng Segment 10&nbsp;ng proyektong NLEx Phase 2. Dadaan ang malaking bahagi ng nakaangat na daanan sa ibabaw ng mga riles ng [[Philippine National Railways]] ''Right-Of-Way''.<ref name="singsonfinalizing"/> Noong 29 Nobyembre 2013, ang proyektong "NLEx-SLEx Connector Road" na may tinatayang halaga na ₱21.2 bilyon ay pinayagan bilang ''Joint Venture Project'' sa ilalim ng Kautusang Pampanguluhan Blg. 1894 ayon sa PPP Center<ref>{{cite web |url=http://ppp.gov.ph/wp-content/uploads/2013/12/PPP-Projects_29Nov2013.pdf |title=PPP Center |access-date=2017-04-04 |archive-date=2013-12-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131207125501/http://ppp.gov.ph/wp-content/uploads/2013/12/PPP-Projects_29Nov2013.pdf |url-status=dead }}</ref> ng Pilipinas. ==Mga bayarin== [[Talaksan:SLEX Calamba Toll Plaza A (Calamba, Laguna)(2018-08-21).jpg|thumb|Tarangkahang Pambayad ng Calamba.]] [[Talaksan:SLEX Eton City Toll Plazajwilz.jpg|thumb|Isang tarangkahang pambayad sa Labasan ng Eton City]] Gumagamit ang South Luzon Expressway ng sistemang nakasara (''closed'') at sistemang tarangkahang bayarin (''barrier toll systems''). Pagkapasok sa mabilisang daanan, kukuha ang mga drayber ng isang papel na kupon na ibabalik sa labasang tarangkahang pambayad. Dating ginagawa ang proseso gamit ang mga kard na may pirasong magnetiko (''magnetic strip''). Ipinatutupad ng mabilisang daanan ang isang sistemang de-kuryente sa pagkukuha ng bayarin (ETC), ang Autosweep RFID, gamit ang teknolohiyang RFID, at dating ginamit ng sistema ang "E-Pass", na gumamit ng teknolohiyang ''transponder''. Ang sistemang ETC ay ginagamit ng Skyway. Isinasagawa ang pagkukuha ng ETC sa mga dedikadong linya sa tarangkahang pambayad, ngunit isinasagawa rin sa mga pinaghalong linya ng bayarin. Ang sumusunod ay mga bayarin batay sa uri ng sasakyan: {| class="wikitable" |- !Uri ng Sasakyan !Bayad |- |'''Class 1'''<br />(Mga kotse, motorsiklo, SUV, at [[dyipni]]) |{{Philippine peso|3.37}}/km |- |'''Class 2'''<br />(Mga bus, magaan na trak) |{{Philippine peso|6.74}}/km |- |'''Class 3'''<br />(Mga mabigat na trak) |{{Philippine peso|10.11}}/km |- |} ==Mga labasan at sangandaan== Sinusukat ng mga palatandaan (''kilometer stones/markers'') ang distansya (na nasa kilometro) mula [[Kilometro Sero|Km 0]] sa [[Liwasang Rizal]]. Kadalasang nakapangalan at nakanumero ang mga labasan, subalit makikita lamang ang mga bilang ng labasan pagkaraan ng Labasan ng Alabang. May pagkakaiba sa pagmimilya: ang Km 24 ay Km 23 sa mga bahagi ng SLEX na pinangangasiwaan ng Manila Toll Expressway Systems (MATES), subalit mayroon nang Km 23 malapit sa Cupang, [[Muntinlupa]]. Mula Abenida Quirino hanggang Palitan ng Sales, ang SLEX ay isang nasa lupa na pambansang lansangan na pinangalangang '''Lansangang Osmeña''', na bahagi ng '''N145'''. ===Osmeña Highway/South Superhighway=== {{PHLinttop}} {{PHLint |hucicc=Manila |lspan=4 |km=4.090 |road={{Jct|country=PHL|N|140|name1=[[Quirino Avenue]]|location1=Pandacan}} |notes=Hilagang dulo. }} {{PHLint |km=4.650 |road=Eskinitang San Andres |notes=Interseksyong Traffic light. }} {{PHLint |km=5.430 |road=[[Eskinitang Pablo Ocampo|Kalye Ocampo]] |notes=Intersekyong Traffic light. }} {{PHLint |km=5.490 |road=[[Eskinitang Zobel Roxas|Abenida Zobel Roxas]] |notes=Intersekyong Traffic light. }} {{PHLint |hucicc=Makati |lspan=7 |place=Hilagang dulo ng tulay sa ibabaw ng Abenida Buendia }} {{PHLint |km= |road={{Jct|country=PHL|N|190|name1=[[Gil Puyat Avenue|Buendia Avenue]]}} |notes=Intersekyong Traffic light. }} {{PHLint |place=Timog na dulo ng tulay sa ibabaw ng Abenida Buendia }} {{PHLint |km=6.750 |type=incomplete |road={{Jct|country=PHL|E|2|name1=[[Skyway (Metro Manila)|Skyway]]}} |notes=Patimog na pasukan at pahilagang labasan ng Skyway }} {{PHLint |km=7.320 |road=[[Abenida Arnaiz]] |notes=Interseksyon na may traffic light. Ipinagbabawal ang pagliko pakanan sa Abenida Arnaiz mula sa linyang pahilaga. }} {{PHLint |km=7.800 |type=incomplete |road=Eskinitang Don Bosco |notes=Pahilagang linya lamang ang makakagamit. Magagamit ng patimog na linya gamit ang U-turn slot sa ilalim ng palitan ng Magallanes. }} {{PHLint |km =8.710 |road ={{Jct|country=PHL|N|1|AH|26|name1=[[EDSA (road)|EDSA]]|location1=Magallanes}} |notes=[[Palitan ng Magallanes]] at Dulong timog. Tutuloy patimog bilang [[South Luzon Expressway]]. }} {{Jctbtm|type=incomplete}} ===Seksyion ng Mabilis na Daanan=== {{PHLinttop|region_col=Region|exit|name}} {{PHLint|exit|name |region = Metro Manila |rspan=19 |hucicc=Makati |lspan=2 |km=7 |type=mplex |road ={{Jct|country=PHL|N|1|AH|26|name1=[[EDSA (road)|EDSA]]|location1=Cubao}} |notes=[[Palitan ng Magallanes]]. Hilagang dulo ng pagkakatugma sa AH26. }} {{PHLint|exit|name |km=8 |type=incomplete |road={{Jct|country=PHL|E|2|AH|26|name2=[[Skyway (Metro Manila)|Skyway]]}} |notes=Labasan ng Skyway Magallanes. Patimog na labasan at pahilagang pasukan. }} {{PHLint|exit|name |hucicc=Pasay |lspan=6 |km =9 |type= |road ={{Jct|country=PHL|N|192|name1=[[Abenida Andrews#Paglalarawan ng ruta|Daang Sales]]}}, [[Abenida Lawton]] |notes=Palitang Sales. Patungong [[Villamor Airbase]], [[Ninoy Aquino International Airport|NAIA]] Terminal 3, at Newport City. }} {{PHLint|exit|name |place=Hilagang dulo ng seksyion na may bayad sa mabilis na daanan }} {{PHLint|exit|name |type=toll |place=Tarangkahang Pambayad ng Nichols (RFID at kabayarang pansalapi. Pahilaga lamang.) }} {{PHLint|exit|name |type=incomplete |name=Merville |road =Merville |notes=Patimog na labasan lamang. }} {{PHLint|exit|name |type=toll |place=Tarangkahang Pambayad ng Nichols (RFID at kabayarang pansalapi. Patimog lamang.) }} {{PHLint|exit|name |km=11 |type=incomplete |name=C-5 |road =[[Circumferential Road 5|C-5]], Pasig |notes=Pahilagang labasan at patimog na pasukan lamang }} {{PHLint|exit|name |hucicc=Parañaque |lspan=2 |km =13 |type= |name=Bicutan |road =Bicutan |notes=Palitang diyamante }} {{PHLint|exit|name |km=15 |type=closed |road=[[Skyway (Metro Manila)|Skyway]] |notes=Panandaliang labasan ng Skyway sa may San Martin de Porres na siyang tinaggal ng matapos ang Skyway Stage 2. Patimog na labasan at pahilagang pasukan. }} {{PHLint|exit|name |hucicc=Muntinlupa |lspan=9 |km =18 |type= |name=Sucat |road =Sucat, [[BF Homes]] |notes=Palitang diyamante. }} {{PHLint|exit|name |km =20 |type=incomplete |name= |road ={{Jct|country=PHL|E|2|AH|26|name2=[[Skyway (Metro Manila)|Skyway]]}} |notes=Labasan sa pagitan ng Skyway at SLEX. Patimog na labasan at pahilagang pasukan. }} {{PHLint|exit|name |km =23 |type=incomplete |name=Alabang |road =Filinvest City, South Station, Alabang |notes=Patimog na labasan at pahilagang pasukan.an. }} {{PHLint|exit|name |type=closed |place=Manila South Expressway: Tarangkahang Pambayad ng Alabang (1969-1976. tinanggal) }} {{PHLint|exit|name |place=Tulay ng Alabang }} {{PHLint|exit|name |km =23 |type= |exit=23 |name=Filinvest |road =Filinvest City |notes= Palitang trumpeta. Timog na dulo ng parte na pinapatakbo ng Skyway O&M . Hilagang dulo ng parte na pinapatakbo ng Manila Toll Expressway Systems (MATES). }} {{PHLint|exit|name |km =23 |type= |exit=23 |name=Alabang |road =[[Daang Alabang–Zapote]] |notes=Pahilagang labasan at patimog na pasukan. Ang kubol ng bayaran patimog ay kasama ng patimog na pasukan ng labasang Filinvest. }} {{PHLint|exit|name |type=incomplete |place=Shell SLEX Muntinlupa (patimog) }} {{PHLint|exit|name |km =26 |type=trans |exit=26 |name=Susana Heights/MCX |road =Susana Heights,[[Muntinlupa–Cavite Expressway|MCX]], Muntinlupa |notes=Palitang T at Trumpeta. }} {{PHLint|exit|name |region = CALABARZON |rspan=22 |province=Laguna |pspan=4 |location=San Pedro |provdab=Laguna |lspan=3 |km =27 |type= |exit =27 |name=San Pedro |road =San Pedro, La Marea |notes=Patimog na labasan at pahilagang pasukan. }} {{PHLint|exit|name |km=29 |kmspan=2 |type=incomplete |place=Petron SLEX San Pedro (patimog) }} {{PHLint|exit|name |type=incomplete |place=Caltex SLEX San Pedro (patimog) }} {{PHLint|exit|name |location=Biñan |km =32 |type= |exit=31 |name=Southwoods |road =Southwoods, Biñan |notes= Palitang hugis bahagyang dahon ng clover o nakatuklap na diyamante. }} {{PHLint|exit|name |province=Cavite |location=Carmona |provdab=Cavite |km =34 |type= |exit=33 |name=Carmona |road =Carmona, [[Dasmariñas]], Biñan |notes=Palitang diyamante. }} {{PHLint|exit|name |hucicc_special = [[Carmona, Cavite|Carmona]] - [[Biñan, Laguna|Biñan]] boundary |place=Tulay ng Santo Tomas }} {{PHLint|exit|name |province=Laguna |pspan=15 |location=Biñan |lspan=3 |type= incomplete |place=Shell SLEX Biñan (pahilaga) }} {{PHLint|exit|name |km =36 |type= |exit=36 |name=Greenfield City/Unilab (Mamplasan) |road =Greenfield City, Unilab, LIIP |notes= Palitang hugis bahagyang dahon ng clover o nakatuklap na diyamante. }} {{PHLint|exit|name |type=incomplete |place=Caltex SLEX Santa Rosa (patimog) }} {{PHLint|exit|name |location=Santa Rosa |provdab=Laguna |lspan=3 |km =38 |type= |exit=38 |name=Sta. Rosa |road =Santa Rosa, [[Silang, Cavite|Silang]], [[Tagaytay]], [[Enchanted Kingdom]] |notes= Palitang hugis bahagyang dahon ng clover o nakatuklap na diyamante. }} {{PHLint|exit|name |type=incomplete |place=Total SLEX Santa Rosa (pahilaga lamang) }} {{PHLint|exit|name |km =41 |type= |exit=41 |name=Eton City (Malitlit) |road =Eton City, Asia Brewery, Tagaytay |notes= Palitang dobleng kanang papasok at kanang palabas. }} {{PHLint|exit|name |location=Cabuyao |km =43 |type= |exit=43 |name=Cabuyao |road =Cabuyao, Santa Elena |notes=Palitang hugis bahagyang dahon ng clover o nakatuklap na diyamante. }} {{PHLint|exit|name |location=Calamba |provdab=Laguna |lspan=8 |type=incomplete |place=Petron SLEX KM 44 (patimog at pahilaga) }} {{PHLint|exit|name |km =45 |type= |exit=45 |name=Silangan |road =Silangan, Carmeltown |notes= Palitang hugis bahagyang dahon ng clover o nakatuklap na diyamante. }} {{PHLint|exit|name |type=unbuilt |name=Equus City |notes= Nakasara pa ang labasan. }} {{PHLint|exit|name |type=toll |place=Tarangkahang Pambayad ng Calamba (RFID at kabayarang pansalapi. Patimog lamang ang magbabayad. Lusutan lamang sa pahilaga) }} {{PHLint|exit|name |km =47 |type= |exit=47 |name=Canlubang (Mayapa) |road=Canlubang, Mayapa |notes= Palitang hugis bahagyang dahon ng clover o nakatuklap na diyamante. }} {{PHLint|exit|name |km =49 |type= |exit=49 |name=Batino |road=Batino, Calamba Premier Industrial Park, Tagaytay Highlands |notes=Patimog na labasan lamang. }} {{PHLint|exit|name |km =50 |type=mplex |exit=50 |name=Calamba |road=Calamba, [[Los Baños, Laguna|Los Baños]], Real, Batangas, Lucena |notes=Palitang kalahating diyamante (Hilagang kalahati). Palitang hugis bahagyang dahon ng clover o nakatuklap na diyamante (Timog na kalahati). Katimugang dulo ng pagkakatugma sa AH26. }} {{PHLint|exit|name |type=toll |place=Tarangkahang Pambayad ng Ayala Greenfield (RFID at kabayarang pansalapi) }} {{PHLint|exit|name |province=Batangas |location=Santo Tomas |provdab=Batangas |km =57.2 |type=trans |exit= |name=Sto. Tomas |road={{Jct|country=PHL|E|2|name1=[[Southern Tagalog Arterial Road|STAR]]}}, Santo Tomas, Pambansang Dambana ni Santo Padre Pio ng Pietrelcina |notes=Palitang hugis bahagyang dahon ng clover o nakatuklap na diyamante . Tumutuloy patungong [[Lungsod ng Batangas]] bilang [[Southern Tagalog Arterial Road|STAR Tollway]] }} {{Jctbtm|exit|name|keys=mplex,toll,incomplete,closed,unbuilt,trans|col=9}} ===Mga labasan sa hinaharap=== {| class="wikitable" |- ! Blg. ng kilometro ! Labasan ! Uri ng [[Palitan (daan)|palitan]] ! Lokasyon ! Mga detalye |- | '''TBA''' | '''Skyway Stage 3: Balintawak Exit Ramp''' | | rowspan=4|[[Quezon City]] | Ito ay magiging papasok o palabas na rampa sa [[North Luzon Expressway]] sa [[Balintawak, Quezon City|Balintawak]], [[Quezon City]]. |- | '''TBA''' | '''Skyway Stage 3: Sgt. Rivera Exit Ramp''' | | Ito ay magiging papasok o palabas Sgt. Rivera Avenue sa [[Quezon City#Santa Mesa Heights|Santa Mesa Heights]], [[Quezon City]]. |- | '''TBA''' | '''Skyway Stage 3: Quezon Ave Exit Ramp''' | | Ito ay magiging papasok o palabas sa [[Quezon Avenue]] sa [[Quezon City#San Francisco Del Monte|San Francisco Del Monte]], [[Quezon City]]. |- | '''TBA''' | '''Skyway Stage 3: E. Rodriguez Sr. Exit Ramp''' | | Ito ay magiging papasok o palabassa [[E. Rodriguez Sr. Avenue]] in [[New Manila]], [[Quezon City]]. |- | '''TBA''' | '''Skyway Stage 3: Aurora Boulevard Exit Ramp''' | | rowspan=4|[[Manila]] | Ito ay magiging papasok o palabas sa [[Aurora Boulevard]] in [[Santa Mesa, Manila|Santa Mesa]], [[Manila]]. |- | '''TBA''' | '''Skyway Stage 3: Nagtahan Exit Ramp''' | | Ito ay magiging papasok o palabas sa [[Nagtahan Boulevard]] in [[Paco, Manila|Paco]], [[Manila]]. |- | '''TBA''' | '''Skyway Stage 3: Plaza Dilao Exit Ramp''' | | Ito ay magiging papasok o palabas sa Plaza Dilao sa [[Paco, Manila|Paco]], [[Manila]]. |- | '''TBA''' | '''Skyway Stage 3: Quirino Exit Ramp''' | | Ito ay magiging papasok o palabas sa [[Quirino Avenue]] sa [[Paco, Manila|Paco]], [[Manila]]. |- | '''TBA''' | '''SLEX-STAR Exit''' | | [[Santo Tomas, Batangas]] | This exit will be built after the extension to Lucena is completed. |- | '''TBA''' | '''MakBan Exit''' | | [[Bay, Laguna]] | Ito ay magiging palabas papunta sa mga baybayin at [[Calauan, Laguna]]. Ang palabas ay located palapit sa MakBan Geothermal Plant. |- | '''TBA''' | '''Alaminos Exit''' | | [[Alaminos, Laguna|Alaminos]], [[Laguna (province)|Laguna]] | This exit takes you to the town of [[Alaminos, Laguna]]. |- | '''TBA''' | '''San Pablo Exit''' | | [[San Pablo, Laguna|San Pablo]], [[Laguna (province)|Laguna]] | This exit goes to [[San Pablo, Laguna]]. This exit heads directly to [[SM City San Pablo]]. |- | '''TBA''' | '''Tiaong/San Antonio Exit''' | | [[Tiaong, Quezon|Tiaong]], [[Quezon (province)|Quezon]] | This exit takes you to the town of [[Tiaong, Quezon]] and [[San Antonio, Quezon]]. |- | '''TBA''' | '''Candelaria Toll Plaza''' | | rowspan=2|[[Candelaria, Quezon|Candelaria]], [[Quezon (province)|Quezon]] | This is located before the Candelaria Exit. |- | '''TBA''' | '''Candelaria Exit''' | | This exit takes you to the town of [[Candelaria, Quezon]]. |- | '''TBA''' | '''Sariaya Exit''' | | [[Sariaya, Quezon|Sariaya]], [[Quezon (province)|Quezon]] | This exit takes you to the town of [[Sariaya, Quezon]]. |- | '''TBA''' | '''Lucena City North Exit''' | | rowspan=2|[[Lucena, Quezon|Lucena]], [[Quezon Province|Quezon]] | This exit is located in Barangay Mayao which leads you to Barangay Ilayang Talim, Lucena going to [[Maharlika Highway]], Pacific Mall Lucena then, with an access to Lucena City Proper. It will be the future Southern terminus of SLEX. It will replace the current Southern terminus in Santo Tomas. It will move to Matnog after Toll Road 5 opens to traffic. |- | '''TBA''' | '''Lucena South Exit''' | | This exit leads you to Dalahican Road in Barangay Dalahican, [[Lucena, Quezon|Lucena]], [[Quezon]] with an access to [[SM City Lucena]]. |- | '''TBA''' | '''Pagbilao Exit''' | | [[Pagbilao, Quezon]] | This exit takes you to the town of [[Pagbilao, Quezon]]. |- | '''TBA''' | '''Atimonan Exit''' | | rowspan=2|[[Atimonan, Quezon]] | This exit takes you directly to the town of [[Atimonan, Quezon]]. |- | '''TBA''' | '''Habingan Exit''' | | This exit heads you to Atimonan-Unisan Road in [[Atimonan, Quezon]]. Facing southbound, right goes to [[Unisan, Quezon]] and [[Agdangan, Quezon]], Left goes to Atimonan Town Proper. |- | '''TBA''' | '''Gumaca Exit''' | | [[Gumaca, Quezon]] | This exit takes you to the town of [[Gumaca, Quezon]]. |- | '''TBA''' | '''Lopez Exit''' | | [[Lopez, Quezon]] | This exit takes you to the town of [[Lopez, Quezon]]. |- | '''TBA''' | '''Calauag Exit''' | | [[Calauag, Quezon]] | This exit takes you to the town of [[Calauag, Quezon]]. Useful for motorists from the north going to [[Camarines Norte]]. |- | '''TBA''' | '''Tagkawayan Exit''' | | [[Tagkawayan, Quezon]] | This exit takes you to the town of [[Tagkawayan, Quezon]]. |- | '''TBA''' | '''Del Gallego Exit''' | | [[Del Gallego, Camarines Sur]] | This exit takes you to the town of [[Del Gallego, Camarines Sur]]. |- | '''TBA''' | '''Liboro Exit''' | | rowspan=3|[[Ragay, Camarines Sur]] | This exit takes you to the Western part of town to the district of Liboro. |- | '''TBA''' | '''Ragay Exit''' | | This exit takes you to the town proper of Ragay via the [[Andaya Highway]]. |- | '''TBA''' | '''Lupi Exit''' | | This exit takes you to the Eastern part of town and the nearby municipality of [[Lupi, Camarines Sur]]. |- | '''TBA''' | '''Sipocot Exit''' | | [[Sipocot, Camarines Sur]] | This exit takes you to the town of [[Sipocot, Camarines Sur]]. Useful for motorists from Southern Bicol provinces going to Camarines Norte. |- | '''TBA''' | '''Libmanan-Cabusao Exit''' | | [[Libmanan, Camarines Sur]] | This exit takes you to the town of [[Libmanan, Camarines Sur]]. Facing southbound after the tollgate, Right leads you to the Town Proper, Left leads you to [[Cabusao, Camarines Sur]]. |- | '''TBA''' | '''Magarao-Calabanga Exit''' | | [[Magarao, Camarines Sur]] | This exit takes you to the town of [[Magarao, Camarines Sur|Magarao]], [[Canaman, Camarines Sur|Canaman]], and [[Calabanga, Camarines Sur]]. |- | '''TBA''' | '''Peñafrancia-Carolina Exit''' | | rowspan=3|[[Naga, Camarines Sur|Naga City]] | This exit takes you to the Northern part of the city via Peñafrancia Avenue. |- | '''TBA''' | '''Naga City Exit''' | | This exit takes you to the Southern part of the city via San Isidro-Carolina Road. |- | '''TBA''' | '''Del Rosario-Palestina Exit''' | | This exit takes you to the Eastern part of [[Naga, Camarines Sur|Naga City]] and the Northern barangays of [[Pili, Camarines Sur]] via the [[Pan-Philippine Highway]]. |- | '''TBA''' | '''Pili Exit''' | | |[[Pili, Camarines Sur]] | This exit takes you to the central part of the municipality via the [[Pan-Philippine Highway]]. |- | '''TBA''' | '''Ocampo Exit''' | | [[Ocampo, Camarines Sur]] | This exit takes you to the town of [[Ocampo, Camarines Sur]] via Governor Fuentebella Highway. Useful for motorists going to Partido area, [[Pili, Camarines Sur|Southern Pili]] and [[Caramoan, Camarines Sur]]. |- | '''TBA''' | '''Corporal Exit''' | | rowspan=3|[[Iriga| Iriga City]], [[Camarines Sur]] | This exit is located in Brgy. Corporal that leads you to the city and the first exit in Iriga. |- | '''TBA''' | '''Iriga City Exit''' | | This exit takes you to Iriga and the second exit in the city. |- | '''TBA''' | '''Buhi Exit''' | | This exit is the third exit in the city. Facing southbound, right leads to Iriga, left goes to [[Buhi, Camarines Sur]]. |- | '''TBA''' | '''Matacon Exit''' | | [[Polangui, Albay]] | This exit is located in Brgy. Matacon that leads you to the town of [[Polangui, Albay]]. |- |'''TBA''' |'''Oas Exit''' | | [[Oas, Albay]] | This exit is takes you to the town of [[Oas, Albay]]. |- | '''TBA''' | '''Guinobatan Exit''' | | [[Guinobatan, Albay]] | This exit is takes you to the town of [[Guinobatan, Albay]]. |- | '''TBA''' | '''Camalig Exit''' | | [[Camalig, Albay]] | This exit is takes you to the town of [[Camalig, Albay]]. |- | '''TBA''' | '''Legazpi Exit''' | | [[Legazpi, Albay]] | This exit is takes you to the city of [[Legazpi, Albay]] via Alegre Street and the first exit of the city. |- | '''TBA''' | '''Sorsogon City Exit''' | | rowspan=2|[[Sorsogon City]], [[Sorsogon]] | This exit is takes you to [[Sorsogon City]] and the first exit of the city. |- | '''TBA''' | '''Abuyog Exit''' | | This exit is located in Brgy. Abuyog that leads you to the southern parts of the City. |- | '''TBA''' | '''Casiguran Exit''' | | [[Casiguran, Sorsogon]] | This exit is takes you to the town of [[Casiguran, Sorsogon]]. |- | '''TBA''' | '''Juban Exit''' | | [[Juban, Sorsogon]] | This exit is takes you to the town of [[Juban, Sorsogon]]. |- | '''TBA''' | '''Irosin Exit''' | | [[Irosin, Sorsogon]] | This exit is takes you to the town of [[Irosin, Sorsogon]]. |- | '''TBA''' | '''Matnog Toll Plaza''' | | rowspan=2|[[Matnog, Sorsogon]] | This toll plaza will serve for the motorists for Toll Road 5 and the reconfiguration of the Calamba-Matnog toll Segment. The Southbound plaza will require motorists to pay their toll fees whereas motorists get toll cards from Southbound Saimsim Toll Plaza. The Northbound plaza will require motorists to get their toll cards and pay at the Northbound Saimsim Toll Barrier |- | '''TBA''' | '''Matnog Intersection''' | Roundabout | This is the future southern terminus for SLEX in Matnog. Going Northbound takes you to the Town proper, Eastbound leads you to the Bypass road to the coastal areas and Southbound takes you to the port to [[Allen, Northern Samar]]. |} ==Tingnan din== * [[Sistema ng mabilisang daanan sa Pilipinas]] * [[Talaan ng mga mabilisang daanan sa Pilipinas]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} == Mga kawing panlabas == {{Commons category}} * [http://sltc.com.ph/ South Luzon Tollway Corporation] * [http://www.skyway.com.ph/ Citra Metro Manila Tollways Corporation] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170608112159/http://www.skyway.com.ph/ |date=2017-06-08 }} {{Mga mabilisang daanan sa Pilipinas}} {{Mga daan at lansangan sa Kalakhang Maynila}} [[Kategorya:Mga mabilisang daanan sa Pilipinas]] [[Kategorya:Mga lansangan sa Kalakhang Maynila]] cnmjmfl0c5jz4sb664pxqmmwmks5cnr 2166385 2166384 2025-06-26T16:46:53Z Ervin111899 83066 2166385 wikitext text/x-wiki {{update}} {{Infobox road |country = PHL |marker_image = [[Talaksan:Asian Highway 26 PH sign.svg|75px]]<br> [[Talaksan:E2 (Philippines).svg|75px]] [[Talaksan:N145 (Philippines).svg|75px]]<br>[[Talaksan:South Luzon Expressway logo.png|200px]] |name = South Luzon Expressway |alternate_name = Dating tinawag na South Superhighway <br>Pres. Sergio Osmeña Sr. Highway<ref name="ra6760">[http://www.chanrobles.com/republicacts/republicactno6760.html REPUBLIC ACT NO. 6760]. [http://www.chanrobles.com/ Chan Robles Virtual Law Library]. Accessed March 2009.</ref><br>Dr. Jose P. Rizal Highway<ref name="ra7625 ">[http://www.chanrobles.com/republicacts/republicactno7625.html REPUBLIC ACT NO. 7625]. [http://www.chanrobles.com/ Chan Robles Virtual Law Library]. Accessed March 2009.</ref> |maint=[[Kagawaran ng Pagawaing Bayan at Lansangan (Pilipinas)|Kagawaran ng Pagawaing Bayan at Lansangan]] at [[Pangasiwaan sa Pagpapaunlad ng Kalakhang Maynila]] (Osmeña Highway/South Superhighway), Skyway Operations and Maintenance Corporation ([[Metro Manila Skyway]]), at Manila Toll Expressway Systems, Inc. (South Luzon Tollway/ACTEX) |image =SLEX northbound (Putatan, Muntinlupa)(2019-01-12).jpg |image_notes = Pahilagang South Luzon Expressway sa Barangay Putatan, Muntinlupa |length_km = 51 |ahn =[[Pan-Philippine Highway|AH26]] |map = SLEX map.png |map_notes = Mapa ng mga mabilisang daanan sa [[Luzon]] (nakakahel ang South&nbsp;Luzon&nbsp;Expressway) |allocation={{plainlist| * {{fontcolor|white|red|R-3}} [[Daang Radyal Blg. 3|R-3]] * {{Jct|country=PHL|N|145}} mula [[Abenida Quirino]] hanggang [[Palitan ng Magallanes]] * {{Jct|country=PHL|AH|26|E|2}} [[Pan-Philippine Highway|E2 (AH26)]] sa [[Kalakhang Maynila]], [[Kabite]], at [[Laguna]]}} |restrictions = Bawal ang mga motorsiklo na mas-mababa sa 400cc paglampas ng Palitan ng Nichols (patimog). |junction = {{plainlist| *{{Jct|country=PHL|N|1|AH|26|name1=[[Abenida Epifanio de los Santos|EDSA]]}} sa [[Palitan ng Magallanes]] sa [[Makati]] * {{Jct|country=PHL|N|1|N|411|N|142|name1=Daang Pambansa/Daang Maharlika/[[Manila South Road]]|name2=[[Daang Alabang–Zapote]]|name3=Kalye Montillano}} sa [[Alabang]], [[Muntinlupa]] *{{Jct|country=PHL|N|1|AH|26|name2=[[Pan-Philippine Highway|Daang Maharlika]]}} sa [[Calamba, Laguna|Calamba]], [[Laguna]] }} |direction_a = Hilaga |direction_b = Timog |terminus_a= {{Jct|country=PHL|N|140|name1=[[Abenida Quirino]]}} sa [[Paco, Maynila|Paco]], [[Maynila]] |terminus_b = {{Jct|country=PHL|E|2|name1=[[Southern Tagalog Arterial Road|STAR Tollway]]}} sa [[Santo Tomas, Batangas|Santo Tomas]], [[Batangas]] |provinces = [[Kalakhang Maynila]], [[Laguna]], [[Batangas]] |cities =[[Maynila]]<br>[[Makati]]<br>[[Pasay]]<br>[[Taguig]]<br>[[Parañaque]]<br>[[Muntinlupa]]<br>[[San Pedro, Laguna|San Pedro]]<br>[[Biñan]]<br>[[Santa Rosa, Laguna|Santa Rosa]]<br>[[Cabuyao]]<br>[[Calamba]]<br>[[Santo Tomas, Batangas|Santo Tomas]] |towns=[[Carmona, Cavite|Carmona]] }} Ang '''South Luzon Expressway''' ('''SLE''' o '''SLEx'''), na kilala dati sa mga pangalang '''South Superhighway''' ('''SSH'''), '''Manila South Diversion Road''' ('''MSDR'''), at '''Manila South Expressway''' ('''MSEX'''), ay isang pinag-ugnay na dalawang mabilisang daanan (''expressway'') na nag-uugnay ng [[Kalakhang Maynila]] sa mga lalawigan sa rehiyon ng [[CALABARZON]] sa [[Pilipinas]]. Ang unang mabilisang daanan ay ang [[Metro Manila Skyway|Metro Manila Skyway System]], na magkasamang pinamamahalaan ng Skyway Operation and Management Corporation (SomCo) at Citra Metro Manila Tollways Corporation (CMMTC). Ang ikalawang mabilisang daanan, ang '''South Luzon Tollway''' o '''Alabang-Calamba-Sto.Tomas Expressway''' ('''ACTEx'''), ay magkasamang pinamamahalaan ng South Luzon Tollway Corporation, isang negosyo na magkasamang hinahawakan ng [[Philippine National Construction Corporation|PNCC]], at Citra group ng Indonesya na sinusuportahan ng SMC sa pamamagitan ng Manila Toll Expressway Systems, Inc. (MATES). Ang mabilisang daanan ay isang bahagi ng [[E2 expressway (Pilipinas)|Expressway 2]] ('''E2''') ng [[sistema ng mabilisang daanan sa Pilipinas]] at [[Daang Radyal Blg. 3]] ('''R-3''') ng sistemang arteryal ng mga lansangan ng Maynila. Nagsisimula ito sa distrito ng [[Paco, Maynila|Paco]] sa [[Maynila]] sa [[Abenida Quirino]], at pagkatapos ay dadaan ito sa mga sumusunod na lungsod at bayan: [[Makati]], [[Pasay]], [[Taguig]], [[Parañaque]], at [[Muntinlupa]] sa [[Kalakhang Maynila]]; [[San Pedro, Laguna|San Pedro]] at [[Biñan]] sa [[Laguna]]; [[Carmona, Kabite|Carmona]] sa [[Kabite]]; at dadaan muli sa Biñan, [[Santa Rosa, Laguna|Santa Rosa]], [[Cabuyao]], at [[Calamba]] sa Laguna. Nagtatapos ito sa [[Santo Tomas, Batangas|Santo Tomas]], [[Batangas]]. Ang malaking bahagi ng mabilisang daanan ay bahagi ng [[Pan-Philippine Highway|N1 (AH26)]] mula [[Palitan ng Magallanes]] hanggang Labasan ng Calamba (Exit 50). Isinailaim ang bahaging South Luzon Tollway sa isang pagsasaayos sa ilalim ng SLEX Upgrading and Rehabilitation Project, na nagsasaayos at nagpapalawak ng Biyadukto ng Alabang gayundin ang daan mula Alabang hanggang Calamba noong 2006. Kalaunan ay inuugnay ang mabilisang daanan sa [[Southern Tagalog Arterial Road]] sa Santo Tomas noong 2009, na ang karugtong ay pinasinaya at binuksan sa publiko sa sumunod na taon noong 2010. ==Kasaysayan== [[Talaksan:Slex old.png|thumb|left|SLEX malapit sa orihinal na Tarangkahang Pambayad ng Alabang, noong 1976.]] Ang South Luzon Expressway ay itinayo noong huling bahagi ng 1960s bilang bahagi ng plano ng pamahalaan ni dating Pangulo [[Ferdinand Marcos]] bilang South Driversion Road o South Superhighway para paunlarin ang mga lugar na katabi ng Metro Manila, kung saan ang SLEX ay nagsisilbi sa [[Timog Katagalugan]].<ref>https://manilastandard.net/opinion/columns/hail-to-the-chair-by-victor-avecilla/190949/practical-solutions-to-metro-manila-s-woes.html</ref> Tumutukoy ang South Superhighway sa bahaging Maynila - Alabang na itinayo noong 1967 at natapos noong 16 Disyembre 1969. Noong 1976, pinahaba nang 29&nbsp;kilometro ang mabilisang daanan mula Alabang hanggang [[Calamba]]. Kasama sa proyekto ang '''Biyadukto ng Alabang''' (''Alabang Viaduct''), na may habang 850 metro at dumadaan sa ibabaw ng Alabang.<ref>https://pncc.ph/projects_slex.htm</ref> ===Pagsasaayos at pagbubukas ng koneksyon sa STAR Tollway=== [[Talaksan:SLEx SLT-Calamba.jpg|thumb|Bahaging Calamba ng SLEx noong 2007, bago ang pagtatapos ng pagsasaayos.]] Bago ang pagsasaayos noong 2006, ang malaking bahagi ng South Luzon Expressway ay isang mabilisang daanan na hinahatian ng panggitnang harangan na damuhan (''grass median''), at may dalawang linya kada direksyon mula Alabang hanggang Calamba. Sinimulan ang tinaguriang '''''SLEX Upgrading and Rehabilitation Project''''' noong Mayo 2006, at kalakip nito ang mabigat na daloy ng trapiko sa mabilisang daanan. Alinsunod sa proyekto, isinailalim sa isang pangunahing pagsasaayos ang buong mabilisang daanan kahalintulad ng ginawang pagsasaayos sa [[North Luzon Expressway]]. Pinalawak sa apat na mga linya ang Biyadukto ng Alabang, at ang pagtatayo ng [[Metro Manila Skyway|Skyway Stage 2]] ay nagdulot ng trapiko sa bahaging Nichols-Alabang. Natapos ang pagsasaayos noong 2009, at ang bahaging Alabang-Calamba ay pinalawak sa 3 hanggang 4 na mga linya. Naidugtong ang South Luzon Expressway sa [[Southern Tagalog Arterial Road|STAR Tollway]] sa Santo Tomas, Batangas noong 2009 na ang karugtong na ito ay pinangalanang '''Alabang-Calamba-Santo Tomas Expressway''' or '''ACTEx''' na nag-uugnay ng SLEX sa STAR Tollway. Pinasinaya ang karugtong ni Pangulong [[Gloria Macapagal Arroyo]] noong Hunyo 15, 2010 at nabuksan sa publiko sa sumunod na anim na buwan noong Disyembre 15, 2010 sa panahon ni Pangulong [[Benigno Aquino III]]. Dahil sa mga ito, naging dalawang oras na lamang mula sa dating apat na oras ang oras ng paglalakbay mula Maynila hanggang [[Lungsod ng Batangas]]. ===NAIA Expressway at Skyway Stage 3=== Mula Disyembre 2016, nakompleto na nang tuluyan ang [[NAIA Expressway]] na nag-uugnay sa [[Metro Manila Skyway|Skyway]], South Luzon Expressway, mga terminal ng [[Paliparang Pandaigdig ng Ninoy Aquino]], [[Entertainment City]], at [[Manila–Cavite Expressway]] (o CAVITEx). Kasalukuyang itinatayo ang Stage 3 na mag-uugnay nito sa [[North Luzon Expressway]] mula [[Abenida Gil Puyat|Buendia]] hanggang Balintawak, at inaasahang matatapos ito sa taong 2019. ==Paglalarawan ng ruta== Mula 2010, dumadaan ang South Luzon Expressway mula [[Maynila]] hanggang [[Laguna]], [[Kabite]], at [[Batangas]]. Nakalagay sa mga panukalang panghinaharap ang pagpapahaba ng mabilisang daanan sa [[Quezon]], [[Camarines Sur]], [[Albay]], at [[Sorsogon]] bilang bahagi ng mga panukalang pagpapalawak nito. Binubuo ito ng [[Metro Manila Skyway|Metro Manila Skyway System]] at South Luzon Tollway/Alabang-Calamba-Santo Tomas Expressway, na binubuo naman ng Pres. Sergio Osmeña Sr. Highway at Dr. Jose P. Rizal Highway. Isang maikling bahagi ng mabilisang daanan sa pagitan ng Magallanes at Nichols ay nasa lupa. ===Lansangan ng Pangulong Sergio Osmeña Sr.=== [[Talaksan:South Superhighway - Magallanes Interchange (Makati)(2018-03-28).jpg|thumb|Ang bahaging Lansangang Osmeña ng SLEx sa may Palitan ng Magallanes, Makati.]] Ang bahaging '''Lansangan ng Pangulong Sergio Osmeña Sr.''' (''Pres. Sergio Osmeña Sr. Highway'') ay nagsisimula sa sangandaan nito sa [[Abenida Quirino]] sa [[Paco, Maynila|Paco]], [[Maynila]], at tutungo ito sa Alabang sa [[Muntinlupa]]. Ang bahagi ng Lansangang Osmeña na dumadaan sa Maynila, Makati, Pasay, at Taguig ay isang lansangang ''toll-free'' bago makarating sa Tarangkahang Pambayad ng Nichols kung saan nagsisimula ang may-bayaring mabilisang daanan (''tolled expressway''). Patimog, ang mabilisang daanan ay may mga labasan sa [[Daang Palibot Blg. 5|C-5 Road]] sa [[Taguig]]; Subdibisyong Merville at Bicutan sa [[Parañaque]]; at Sucat, Alabang, at Filinvest sa Muntinlupa. Ang bahaging ito ay dating kilala sa pangalang ''South Superhighway'' bago ipinasa ang Batas Republika Blg. 6760, na nagbibigay ito ng pangalan mula kay dating Pangulo [[Sergio Osmeña]].<ref name="ra6760"/> Malaking bahagi nito ay kalinya ng [[Philippine National Railways|PNR Metro South Commuter Line]]. [[Talaksan:South Superhighway - under Skyway (Makati)(2018-04-02).jpg|thumb|left|Bahaging SLEX/Lansangang Pres. Sergio Osmeña, Sr. sa ilalim ng Skyway sa Makati]] Nagsisimula ang Lansangang Osmeña sa may ilaw-trapiko sa panulukan ng [[Abenida Quirino]]. Tatawirin ng lansangan ang Kalye San Andres, [[Kalye Pablo Ocampo|Kalye Ocampo (Vito Cruz)]], at [[Kalye Zobel Roxas]]. Aakyat ang lansangan at dadaan sa ibabaw ng [[Abenida Gil Puyat]] sa pamamagitan ng Buendia Flyover, na may mga daang panserbisyo (''service roads'') upang maglingkod sa nasabing abenida at ilang mga kalapit na kalye. Nagsisimula ang [[Metro Manila Skyway]] sa mga rampa paglampas ng Buendia Flyover. Tatawid ang Lansangang Osmeña sa ibabaw ng [[Abenida Arnaiz]], at kalauna'y tatawid sa ibabaw ng [[EDSA]] sa [[Palitan ng Magallanes]]. Ang pagkakatugma nito sa [[Pan-Philippine Highway]] ay magsisimula sa palitang ito. Pagkalampas ng Palitan ng Magallanes, ang lansangan ay may 5 linya, at nakatakda ang isang linya para sa mga motorsiklo hanggang sa may [[Palitan ng Sales]], kung saan nagsisimula ang daang may-bayad (''tolled road''). Ang Lansangang Osmeña ay magiging daang may-bayad pagkalampas ng Sales. Sa puntong ito ipinagbabawal sa mabilisang daanan ang mga motorsiklo na mababa sa 400cc. Ang bahagi ng Lansangang Osmeña hilaga ng Palitan ng Magallanes ay pinapanatili ng [[Kagawaran ng Pagawaing Bayan at Lansangan (Pilipinas)|Kagawaran ng Pagawaing Bayan at Lansangan]] (DPWH) sa pamamagitan ng South Manila District Engineering Office, at ang bahagi sa timog ay pinapanatili ng Skyway Operations and Management Company o SOMCo. May kapangyarihan ang [[Pangasiwaan sa Pagpapaunlad ng Kalakhang Maynila]] (MMDA) sa kapuwang bahagi, at pinapanatili ang mga linya pangmotorsiklo hanggang sa Nichols. ===Nasa-lupang Skyway (''Skyway At-Grade'')=== <!-- [[Talaksan:Skyway SLEX PNR.jpg|thumb|South Luzon Expressway at Metro Manila Skyway malapit sa Villamor Airbase sa hangganan ng Pasay-Taguig.]] --> [[Talaksan:SLEX Skyway - near Sucat (South Superhighway, Muntinlupa)(2017-05-25) 2.jpg|thumb|South Luzon Expressway at Metro Manila Skyway malapit sa Sucat, Muntinlupa.]] Paglampas ng Palitan ng Sales mula Nichols, ang Lansangang Osmeña ay magiging may-bayad na '''South Luzon Expressway'''. May dalawang daang serbisyo ang mabilisang daanan hanggang sa Labasan ng Alabang. Dumadaan ang PNR Metro South Commuter Line sa pagitan ng South Luzon Expressway at Skyway hanggang sa paglampas ng Labasan ng C-5. Dumadaan ang mabilisang daanan at mga daang serbisyo nito sa hangganan ng [[Pasay]]-[[Taguig]] hanggang sa umabot ang mga ito sa Labasan ng C-5. Pagkalampas ng C-5, dadaan ang Skyway sa ibabaw ng South Luzon Expressway patungong Alabang. Liliko nang bahagya ang South Luzon Expressway at dadaan sa Bicutan, at dadaan ito bilang isang deretsong ruta na may Skyway sa ibabaw nito hanggang sa abutin nito ang Labasan ng Alabang at Biyadukto ng Alabang. Sa pangkaramihan dumadaan ang mga mabilisang daanan sa hangganan ng [[Parañaque]]-[[Taguig]] hanggang sa dumating ito malapit sa Sucat, kung saan tatawid nito ang [[Abenida Dr. Arcadio Santos]] o Daang Sucat. Papasok ang South Luzon Expressway at Skyway sa [[Muntinlupa]], at dadaanin ng mga ito ang mga [[Barangay]] ng Sucat, Buli, at Cupang, bago lumapit ito [[Alabang]]. Aalis ang Skyway kalaunan, tapos ay liliko pakanluran, at bababa sa [[Daang Alabang–Zapote]]. Ang Labasan ng Alabang ang dulo ng SLEX mula 1969 hanggang 1976, bago itinayo ang Biyadukto ng Alabang at pinahaba ang mabilisang daanan patungong Calamba. Ito rin ang kinalalagyan ng dating Tarangkahang Pambayad ng Alabang. Aakyat ang South Luzon Expressway sa ibabaw ng Daang Maharlika (National Road o [[Manila South Road]]) sa pamamagitan ng biyadukto, bago bumaba ito at maging Alabang-Calamba-Santo Tomas Expressway (ACTEx) o South Luzon Tollway (SLT). ===Lansangang Dr. Jose P. Rizal=== Mula sa Kilometro 28.387 sa [[San Pedro, Laguna|San Pedro]], [[Laguna]] at patimog,<ref name="ra7625"/> dumadaan ang bahaging '''Lansangang Dr. Jose P. Rizal''' (''Dr. Jose P. Rizal Highway'') sa lalawigan ng [[Laguna]], at gayundin sa bahagi ng [[Carmona, Kabite|Carmona]] sa [[Kabite]] bago tumuloy muli sa Laguna mula Biñan papuntang [[Calamba]]. Dati itong bahagi ng Lansangang Osmeña, subalit noong 1992 binago ang R.A. 6760, na nagbigay ng pangalan mula sa pambansang bayaning si [[José Rizal|Dr. José Rizal]] ang bahaging ito.<ref name="ra7625"/> Ang daan na mula sa Biyadukto ng Alabang sa Muntinlupa hanggang Santo Tomas, Batangas ay bumubuo sa South Luzon Tollway na hawak ng South Luzon Tollway Corporation, isang negosyo na magkasamang hinahawakan ng [[Philippine National Construction Corporation]] (PNCC) at ng Citra group ng [[Indonesya]] na sinusuportahan ng SMC.<ref>[http://www.mtdsltc.com/profile.php Company Profile] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090403144457/http://mtdsltc.com/profile.php |date=2009-04-03 }}. [http://www.mtdsltc.com www.mtdsltc.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120512070019/http://www.mtdsltc.com/ |date=2012-05-12 }}. Accessed March 2009.</ref> ===South Luzon Tollway/Alabang-Calamba-Santo Tomas Expressway=== [[Talaksan:SLEX - Susana Heights (Muntinlupa)(2018-08-21).jpg|thumb|Bahagi ng South Luzon Expressway sa Susana Heights, Muntinlupa.]] Tinawag na SLT o ACTEx bilang bagong alternatibong pangalan para sa bahagi ng R-3 na hawak ng South Luzon Tollway Corporation. Ang pangalang ACTEx ay tumutukoy sa bahagi ng SLEx mula Labasan ng Alabang sa [[Muntinlupa]] hanggang Labasan ng Santo Tomas sa [[Santo Tomas, Batangas|Santo Tomas]], [[Batangas]]. Nagsisimula ang South Luzon Tollway/ACTEx paglampas ng Labasan ng Filinvest (Exit 23), na may dalawa hanggang apat na mga linya kada direksyon at kalinya ng [[Manila South Road]] (o ''National Highway'') sa malaking bahagi nito sa [[Muntinlupa]] at hilaga-kanlurang [[Laguna]].<ref>{{Cite web|url=https://www.google.com.ph/maps/@14.3201674,121.05064,11z?hl=en |title= South Luzon Expressway and Maharlika Highway/Manila South Road |website=[[Google Maps]] |accessdate=28 Disyembre 2015}}</ref> Liliko nang bahagya ang mabilisang daanan sa mga Barangay ng Bayanan at Putatan sa Muntinlupa. Matatagpuan sa bahaging ito ang unang pook panserbisyo (''service area'') ng ACTEx, ang Tollway Plaza na may [[Royal Dutch Shell|Shell]] ''gas station'' at ilang restoran tulad ng [[Jollibee]], [[KFC]], [[Greenwich Pizza|Greenwich]], [[Burger King]], atbp.. Paglampas ng nasabing pook panserbisyo, susundin ng South Luzon Expressway ang deretsong ruta, at dadaan ito sa palitan na naglilingkod sa [[Muntinlupa–Cavite Expressway]], sa Daang Maharlika, at mga Barangay ng Poblacion at Tunasan sa Muntinlupa. [[Talaksan:South Luzon Expressway MC.jpg|thumb|left|Patimog na South Luzon Expressway sa San Pedro, Laguna.]] Kalaunan, papasok ito sa [[Laguna]] sa [[San Pedro, Laguna|Lungsod ng San Pedro]]. Tutuloy ito bilang isang deretsong daanan na nililinyahan ng mga ''billboard'' at dumadaan sa mga pook-industriyal at pantahanan ng lungsod bago lumiko at umakyat paglampas ng mga pook panserbisyo ng [[Petron Corporation|Petron]] at [[Caltex]] upang makatawid ng Abenida Pacita at ng hindi na ginagamit na sangay (''spur'') ng [[Philippine National Railways|PNR South Main Line]]. Papasok naman ang South Luzon Expressway sa [[Biñan]], at dadaan ito malapit sa Southwoods, Barangay San Francisco (Halang), at Splash Island, bago pumasok sa [[Carmona, Kabite|Carmona]], [[Kabite]]. Babagtas sa mabilisang daanan ang isang bahagi ng linyang transmisyon ng Biñan-Dasmariñas, pagkaraan ng Labasan ng Southwoods. Dadaan naman ito sa Carmona sa loob ng isang kilometro (na may labasan na nagsisilbi sa bayan), bago pumasok muli sa Biñan sa Tulay ng Santo Tomas. Pagbalik ng Biñan, tatahakin nito ang deretsong daan papuntang Barangay Mamplasan, kung saan may isang labasan na maglilingkod sa Laguna International Industrial Park at ilang mga komunidad pantahanan tulad ng Brentville at Jubilation. May isang pook panserbisyo ng Caltex sa daang patimog ng mabilisang daanan sa Mamplasan. Papasok naman ito sa [[Santa Rosa, Laguna|Santa Rosa]] sa isang deretsong ruta na madalas nililinyahan ng mga puno. Babagtasin nito ang [[Daang Tagaytay–Santa Rosa]] sa pamamagitan ng isang [[Palitang trebol|palitang parclo]]. Sa puntong ito kikipot ang South Luzon Expressway sa tatlong linya kada direksyon, na may mga bantayang riles (''guard rails'') bilang panggitnang harangan. Dadaan naman ang mabilisang daanan malapit sa [[Enchanted Kingdom]] at ETON City. Matatagpuan sa tabi ng daang pahilaga ng bahaging ito ng SLEx ang isang pook panserbisyo ng [[Total S.A.|Total]]. [[Talaksan:SLEX - Turbina (Calamba, Laguna)(2018-08-21).jpg|thumb|South Luzon Expressway sa Barangay Turbina, Calamba, Laguna]] Papasok ang South Luzon Expressway sa [[Cabuyao]], at dadaan ito malapit sa [[Malayan Colleges Laguna]] (na dating lokasyon ng mga ''warehouse'' na pag-aari ng dating Uniwide Sales Inc.) at Santa Elena Golf and Country Club. Tatawid ito sa Ilog San Cristobal at papasok sa [[Calamba]] habang nasa deretsong ruta patungong Labasan ng Batangas/Calamba. Lalapit ito sa Tarangkahang Pambayad ng Calamba, kung saan lalawak nang bahagya ang mabilisang daanan sa 18 linya; babalik muli sa anim ang mga linya (tatlo kada direksyon) paglampas. Pagdating nito sa Labasan ng Batangas/Calamba sa Barangay Turbina, aalis ang AH26 at tutuloy sa Manila South Road/Daang Maharlika. Ang Labasan ng Batangas/Calamba (o Labasan ng Calamba) ay dating dulo ng SLEx sa timog mula 1978 hanggang 2009, kung kailan pinahaba ang mabilisang daanan upang maiugnay ito sa [[Southern Tagalog Arterial Road|STAR Tollway]]. [[Talaksan:South Luzon Expressway in Santo Tomas.jpg|thumb|left|Bahaging Calamba–Santo Tomas ng SLEX patimog.]] Paglampas ng Labasan ng Calamba, kikipot sa apat na mga linya (dalawa kada direksyon) ang SLEx. Walang labasan sa bahaging ito. Susundin nito ang palikong ruta kalinya ng Pan-Philippine Highway (Manila South Road/Daang Maharlika) mula Calamba hanggang [[Santo Tomas, Batangas|Santo Tomas]], [[Batangas]]. Lalapit ito sa Tarangkahang Pambayad ng Ayala Greenfield, tutuloy ito sa Barangay Saimsim, at papasok ito sa Batangas pagkaraan ng Tulay ng Siam-siam. Liliko ang mabilisang daanan bago matapos ito sa Kilometro 57.2, at tutuloy ito patungong [[Lungsod ng Batangas]] bilang [[Southern Tagalog Arterial Road]] (o STAR Tollway). Subalit ang pagbilang ng kilometro ng susunod na mabilisang daanan pagkatapos ng Labasan ng Santo Tomas ay nagsisimula sa Kilometro 60 sa halip ng Kilometro 57.2. ==Sa hinaharap== ===''Toll Road 4''=== {{Infobox road | name = SLEX Toll Road 4 | header_type = uc | marker_image = | map = SLEX TR4 alignment.png | map_notes = Mapa ng ipinapanukalang Toll Road 4 alinsunod sa DPWH. Pakipindot para sa mas-malaking bersyon. | length_km = 61 | length_ref = | established = | allocation = | direction_a = | terminus_a = {{Jct|country=PHL|E|2|AH|26|name2=South Luzon Expressway}} sa [[Santo Tomas, Batangas|Santo Tomas]], [[Batangas]] | junction = {{Plainlist| * {{Jct|country=PHL|N|1|AH|26|name2=[[Pan-Philippine Highway|Maharlika Highway]]}} sa [[Alaminos, Laguna|Alaminos]] * {{Jct|country=PHL|N|1|AH|26|name2=[[Pan-Philippine Highway|Maharlika Highway]]}} sa [[Tiaong, Quezon|Tiaong]] }} | direction_b = | terminus_b = [[Tayabas, Quezon|Tayabas]], [[Quezon]] |cities={{plainlist| *[[San Pablo, Laguna|San Pablo]] *[[Tayabas, Quezon|Tayabas]] }} |towns={{plainlist| *[[Alaminos, Laguna|Alaminos]] *[[Tiaong, Quezon|Tiaong]] *[[Candelaria, Quezon|Candelaria]] }} }} Ang '''Toll Road 4''' o '''TR4''' ay isang 61 kilometro (o 38 milyang) karugtong ng SLEX mula Santo Tomas sa Batangas hanggang Lucena - Tayabas sa Quezon. Nahahati ang pagtatayo sa limang mga bahagi at inaasahang masisimula pagsapit ng Hunyo 2017. Ang proyektong karugtong ay ipinapatupad ng [[Toll Regulatory Board]] at ipapatakbo ng South Luzon Tollway Corporation (SLTC). Ang karugtong ay magpapagaan ng daloy ng trapiko sa umiiral na pambansang daan sa pagitan ng Santo Tomas at Lucena at magbibigay ng makabagong alternatibong ruta para sa mga manlalakbay mula Quezon at Rehoyon ng Bicol. Nakuha na ang ''right of way'' ng mabilisang daanan para sa unang tatlong mga bahagi sa pagitan ng Santo Tomas at Tiaong, at nagpapatuloy ang proseso ng ''right of way'' para sa natitirang bahagi mula Tiaong hanggang Tayabas. Inaasahang matatapos ang kabuuan ng karugtong pagsapit ng taong 2019.<ref name="TR4 PPP">{{Cite web|title=SOUTH LUZON EXPRESSWAY (SLEX) TOLL ROAD 4 (TR4)|url=http://www.dpwh.gov.ph/dpwh/PPP/projs/TR4|publisher=[[Department of Public Works and Highways (Philippines)|Department of Public Works an Highways]]|accessdate=13 Mayo 2017|archive-date=6 Pebrero 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170206185908/http://www.dpwh.gov.ph/dpwh/PPP/projs/TR4|url-status=dead}}</ref><ref name="philstar.com">{{cite web|last=Agcaoili |first=Lawrence |url=http://www.philstar.com/business/2015/03/24/1436767/smc-invest-p168-b-toll-roads |title=SMC to invest P168 B on toll roads &#124; Business, News, The Philippine Star |publisher=philstar.com |date=24 Marso 2015 |accessdate=17 Disyembre 2015}}</ref><ref name="newsinfo.inquirer.net">{{cite web|url=http://newsinfo.inquirer.net/680671/aquino-attends-toll-road-event-in-quezon-after-collapse-rumors |title=Aquino attends toll road event in Quezon after collapse rumors &#124; Inquirer News |publisher=Newsinfo.inquirer.net |date=23 Marso 2015 |accessdate=17 Disyembre 2015}}</ref> ===''Toll Road 5''=== Ang ''Toll Road 5'' o TR5 (o '''Quezon–Bicol Expressway''') ay ang ipinapanukalang 418.3 kilometrong ekstensyon ng SLEX mula Lucena patungong [[Matnog, Sorsogon|Matnog]], [[Sorsogon]]. Ang nasabing ekstensyon ay magpapagaan ng daloy ng trapiko sa [[Lansangang Andaya]] at [[Pan-Philippine Highway]], magpapabawas ng oras ng paglalakbay mula Manila papuntang [[Naga, Camarines Sur|Naga]] nang 2–3 oras, at papuntang Matnog nang 6 na oras. Itatayo ito ng Manila Toll Expressway Systems Inc., ang kompanyang 40 porsyentong pag-aari ng Philippine National Construction Corporation (PNCC). Ang natitira naman ay nahahati sa kapwa Alloy Manila Expressway Inc., isang lokal na kompanya, at Citra Group ng Indonesya, na sinusuportahan ng SMC at nakabili ng mga bahagi na dating pag-aari ng MTD Capital Berhad ng Malaysia. Noong 2015, ang ekstensyong ito ay itinatalakay nina Gob. [[Joey Salceda]] ng [[Albay]], Tagapangulo ng Toll Regulatory Board na si Edmund Reyes, [[San Miguel Corporation]], at [[Ramon Ang]].<ref>{{cite web|url=https://www.facebook.com/jose.salceda.92/posts/10153466989876756 |title=I had long discussion with TRB Chairman... - Joey Constant Kindness Salceda |publisher=[[Facebook]] |date=08 Mayo 2015 |accessdate=17 Disyembre 2015}}</ref> ===Skyway Stage 3 / NLEx-SLEx Connector Road (Segment 11)=== Mula 2010, ikinukunsidera ng pamahalaan ang mga dalawang panukala na mag-uugnay ng SLEx sa [[North Luzon Expressway]] (NLEx).<ref name="may23presentation">{{cite web|url=http://www.rappler.com/business/5838-long-delayed-nlex-slex-connector-road-construction-to-begin-2013 |title=Long Delayed NLEX-SLEX Connector Road Construction to Begin 2013 |publisher=[[Rappler]]}}</ref> Ayon kay Kalihim [[Rogelio Singson]] ng DPWH, kapwang matutuloy ang mga panukala; maaaring umiral ang mga nasabing panukala sapagkat ang mga proyektong ito ay maglilingkod sa dalawang mag-kabilang koridor ng Kamaynilaan.<ref name="singsonfinalizing">{{cite news |url=http://www.philstar.com/nation/article.aspx?publicationsubcategoryid=67&articleid=805708 Skyway Stage 3/ |title=NLEx-SLEx Connector Road Projects being finalized |publisher=[[The Philippine Star]] |access-date=2017-04-04 |archive-date=2015-06-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150605065105/http://www.philstar.com/nation/article.aspx?publicationsubcategoryid=67&articleid=805708 |url-status=dead }}</ref> Noong 23 Mayo 2012, kapwa iprinisinta ng mga kompanya ang kanilang mga panukala kay Pangulo [[Benigno S. Aquino III]]. Ipinahayag naman ng administrasyon sa pamamagitan ni Kalihim Ricky Carandang ng [[Pampanguluhang Tanggapan sa Pagpapatakbo ng Komunikasyon|Komunikasyon]] na inaasahan nilang mabibigyan ng pormal na ''awarding'' at pahintulot ang mga kompanya pagsapit ng huling bahagi ng taon, upang masimulan nila "pagsapit ng huling bahagi ng taong ito o unang bahagi ng susunod na taon."<ref name="may23presentation"/> ====Panukalang CMMTC==== Tinaguriang "'''Skyway Stage 3'''", nakatanggap ng Kagawaran ng Pagawaing Bayan at Lansangan (DPWH) ng isang kusang panukala mula sa Citra Metro Manila Tollways Corp. (CMMTC) para sa pagtatayo ng karugtong ng [[Metro Manila Skyway|Skyway]] na tatakbo mula Bicutan, Taguig hanggang Balintawak, Lungsod Quezon, ayon sa panukala.<ref name="singsonfinalizing"/> Ipinapanukala ng DPWH na isasama ang proyekto sa pangunahing tema at mga planong PPP (o Pagtutulungan ng Pampubliko at Pribadong Sektor) nito upang i-''subject'' ang panukala sa isang ''[[:en:Swiss challenge (procurement)|Swiss Challenge]]'', ayon kay Mababang-Kalihim ng Pagawaing Bayan Romeo S. Momo sa isang panayam sa telepono noong Biyernes. Kinakailangan ng ''Swiss challenge'' ang ahensiya ng pamahalaan na nakatanggap ng isang kusang halaga (''unsolicited bid'') para sa isang proyekto na ilathala ang halaga at mag-anyaya ng mga ikatlong partido para i-tumbas o i-higitan ang halagang ito.<ref name="singsonfinalizing"/> Noong 29 Nobyembre 2013, isinailalim ng IC sa isang pagsusuri ng detalyadong disenyong inhinyeriya (''engineering design'') ang ₱26.6 bilyong "''Skyway Stage 3 Project''".<ref>{{Cite web |title=Philippines' PPP Center |url=http://ppp.gov.ph/wp-content/uploads/2013/12/PPP-Projects_29Nov2013.pdf |access-date=2017-04-04 |archive-date=2013-12-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131207125501/http://ppp.gov.ph/wp-content/uploads/2013/12/PPP-Projects_29Nov2013.pdf |url-status=dead }}</ref> Nagsimula ang pagtatayo sa unang ikaapat na bahagi ng taong 2015. ====Panukalang MPTDC==== Samantala, isang taon bago inanunsiyo nang publiko ang panukala ng CMMTC, isinumite ng NLEX ''concessionaire subsidiary'' Metro Pacific Tollway Development Corporation (MPTDC) sa pamamagitan ng Manila North Tollways Corporation (MNTC) ang kanilang panukala na tinaguriang "'''''NLEx-SLEx Connector Road'''''" (o "'''''Segment 11'''''") ng proyektong NLEx Phase 2 project. Nakasaad dito na itatayo ang isang 13.24 kilometrong nakaangat na mabilisang daanan mula Buendia (Skyway Stage 1) hanggang [[Daang Palibot Blg. 3|Daang C-3]] na mag-uugnay sa NLEx sa pamamagitan ng Segment 10&nbsp;ng proyektong NLEx Phase 2. Dadaan ang malaking bahagi ng nakaangat na daanan sa ibabaw ng mga riles ng [[Philippine National Railways]] ''Right-Of-Way''.<ref name="singsonfinalizing"/> Noong 29 Nobyembre 2013, ang proyektong "NLEx-SLEx Connector Road" na may tinatayang halaga na ₱21.2 bilyon ay pinayagan bilang ''Joint Venture Project'' sa ilalim ng Kautusang Pampanguluhan Blg. 1894 ayon sa PPP Center<ref>{{cite web |url=http://ppp.gov.ph/wp-content/uploads/2013/12/PPP-Projects_29Nov2013.pdf |title=PPP Center |access-date=2017-04-04 |archive-date=2013-12-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131207125501/http://ppp.gov.ph/wp-content/uploads/2013/12/PPP-Projects_29Nov2013.pdf |url-status=dead }}</ref> ng Pilipinas. ==Mga bayarin== [[Talaksan:SLEX Calamba Toll Plaza A (Calamba, Laguna)(2018-08-21).jpg|thumb|Tarangkahang Pambayad ng Calamba.]] [[Talaksan:SLEX Eton City Toll Plazajwilz.jpg|thumb|Isang tarangkahang pambayad sa Labasan ng Eton City]] Gumagamit ang South Luzon Expressway ng sistemang nakasara (''closed'') at sistemang tarangkahang bayarin (''barrier toll systems''). Pagkapasok sa mabilisang daanan, kukuha ang mga drayber ng isang papel na kupon na ibabalik sa labasang tarangkahang pambayad. Dating ginagawa ang proseso gamit ang mga kard na may pirasong magnetiko (''magnetic strip''). Ipinatutupad ng mabilisang daanan ang isang sistemang de-kuryente sa pagkukuha ng bayarin (ETC), ang Autosweep RFID, gamit ang teknolohiyang RFID, at dating ginamit ng sistema ang "E-Pass", na gumamit ng teknolohiyang ''transponder''. Ang sistemang ETC ay ginagamit ng Skyway. Isinasagawa ang pagkukuha ng ETC sa mga dedikadong linya sa tarangkahang pambayad, ngunit isinasagawa rin sa mga pinaghalong linya ng bayarin. Ang sumusunod ay mga bayarin batay sa uri ng sasakyan: {| class="wikitable" |- !Uri ng Sasakyan !Bayad |- |'''Class 1'''<br />(Mga kotse, motorsiklo, SUV, at [[dyipni]]) |{{Philippine peso|3.37}}/km |- |'''Class 2'''<br />(Mga bus, magaan na trak) |{{Philippine peso|6.74}}/km |- |'''Class 3'''<br />(Mga mabigat na trak) |{{Philippine peso|10.11}}/km |- |} ==Mga labasan at sangandaan== Sinusukat ng mga palatandaan (''kilometer stones/markers'') ang distansya (na nasa kilometro) mula [[Kilometro Sero|Km 0]] sa [[Liwasang Rizal]]. Kadalasang nakapangalan at nakanumero ang mga labasan, subalit makikita lamang ang mga bilang ng labasan pagkaraan ng Labasan ng Alabang. May pagkakaiba sa pagmimilya: ang Km 24 ay Km 23 sa mga bahagi ng SLEX na pinangangasiwaan ng Manila Toll Expressway Systems (MATES), subalit mayroon nang Km 23 malapit sa Cupang, [[Muntinlupa]]. Mula Abenida Quirino hanggang Palitan ng Sales, ang SLEX ay isang nasa lupa na pambansang lansangan na pinangalangang '''Lansangang Osmeña''', na bahagi ng '''N145'''. ===Osmeña Highway/South Superhighway=== {{PHLinttop}} {{PHLint |hucicc=Manila |lspan=4 |km=4.090 |road={{Jct|country=PHL|N|140|name1=[[Quirino Avenue]]|location1=Pandacan}} |notes=Hilagang dulo. }} {{PHLint |km=4.650 |road=Eskinitang San Andres |notes=Interseksyong Traffic light. }} {{PHLint |km=5.430 |road=[[Eskinitang Pablo Ocampo|Kalye Ocampo]] |notes=Intersekyong Traffic light. }} {{PHLint |km=5.490 |road=[[Eskinitang Zobel Roxas|Abenida Zobel Roxas]] |notes=Intersekyong Traffic light. }} {{PHLint |hucicc=Makati |lspan=7 |place=Hilagang dulo ng tulay sa ibabaw ng Abenida Buendia }} {{PHLint |km= |road={{Jct|country=PHL|N|190|name1=[[Gil Puyat Avenue|Buendia Avenue]]}} |notes=Intersekyong Traffic light. }} {{PHLint |place=Timog na dulo ng tulay sa ibabaw ng Abenida Buendia }} {{PHLint |km=6.750 |type=incomplete |road={{Jct|country=PHL|E|2|name1=[[Skyway (Metro Manila)|Skyway]]}} |notes=Patimog na pasukan at pahilagang labasan ng Skyway }} {{PHLint |km=7.320 |road=[[Abenida Arnaiz]] |notes=Interseksyon na may traffic light. Ipinagbabawal ang pagliko pakanan sa Abenida Arnaiz mula sa linyang pahilaga. }} {{PHLint |km=7.800 |type=incomplete |road=Eskinitang Don Bosco |notes=Pahilagang linya lamang ang makakagamit. Magagamit ng patimog na linya gamit ang U-turn slot sa ilalim ng palitan ng Magallanes. }} {{PHLint |km =8.710 |road ={{Jct|country=PHL|N|1|AH|26|name1=[[EDSA (road)|EDSA]]|location1=Magallanes}} |notes=[[Palitan ng Magallanes]] at Dulong timog. Tutuloy patimog bilang [[South Luzon Expressway]]. }} {{Jctbtm|type=incomplete}} ===Seksyion ng Mabilis na Daanan=== {{PHLinttop|region_col=Region|exit|name}} {{PHLint|exit|name |region = Metro Manila |rspan=19 |hucicc=Makati |lspan=2 |km=7 |type=mplex |road ={{Jct|country=PHL|N|1|AH|26|name1=[[EDSA (road)|EDSA]]|location1=Cubao}} |notes=[[Palitan ng Magallanes]]. Hilagang dulo ng pagkakatugma sa AH26. }} {{PHLint|exit|name |km=8 |type=incomplete |road={{Jct|country=PHL|E|2|AH|26|name2=[[Skyway (Metro Manila)|Skyway]]}} |notes=Labasan ng Skyway Magallanes. Patimog na labasan at pahilagang pasukan. }} {{PHLint|exit|name |hucicc=Pasay |lspan=6 |km =9 |type= |road ={{Jct|country=PHL|N|192|name1=[[Abenida Andrews#Paglalarawan ng ruta|Daang Sales]]}}, [[Abenida Lawton]] |notes=Palitang Sales. Patungong [[Villamor Airbase]], [[Ninoy Aquino International Airport|NAIA]] Terminal 3, at Newport City. }} {{PHLint|exit|name |place=Hilagang dulo ng seksyion na may bayad sa mabilis na daanan }} {{PHLint|exit|name |type=toll |place=Tarangkahang Pambayad ng Nichols (RFID at kabayarang pansalapi. Pahilaga lamang.) }} {{PHLint|exit|name |type=incomplete |name=Merville |road =Merville |notes=Patimog na labasan lamang. }} {{PHLint|exit|name |type=toll |place=Tarangkahang Pambayad ng Nichols (RFID at kabayarang pansalapi. Patimog lamang.) }} {{PHLint|exit|name |km=11 |type=incomplete |name=C-5 |road =[[Circumferential Road 5|C-5]], Pasig |notes=Pahilagang labasan at patimog na pasukan lamang }} {{PHLint|exit|name |hucicc=Parañaque |lspan=2 |km =13 |type= |name=Bicutan |road =Bicutan |notes=Palitang diyamante }} {{PHLint|exit|name |km=15 |type=closed |road=[[Skyway (Metro Manila)|Skyway]] |notes=Panandaliang labasan ng Skyway sa may San Martin de Porres na siyang tinaggal ng matapos ang Skyway Stage 2. Patimog na labasan at pahilagang pasukan. }} {{PHLint|exit|name |hucicc=Muntinlupa |lspan=9 |km =18 |type= |name=Sucat |road =Sucat, [[BF Homes]] |notes=Palitang diyamante. }} {{PHLint|exit|name |km =20 |type=incomplete |name= |road ={{Jct|country=PHL|E|2|AH|26|name2=[[Skyway (Metro Manila)|Skyway]]}} |notes=Labasan sa pagitan ng Skyway at SLEX. Patimog na labasan at pahilagang pasukan. }} {{PHLint|exit|name |km =23 |type=incomplete |name=Alabang |road =Filinvest City, South Station, Alabang |notes=Patimog na labasan at pahilagang pasukan.an. }} {{PHLint|exit|name |type=closed |place=Manila South Expressway: Tarangkahang Pambayad ng Alabang (1969-1976. tinanggal) }} {{PHLint|exit|name |place=Tulay ng Alabang }} {{PHLint|exit|name |km =23 |type= |exit=23 |name=Filinvest |road =Filinvest City |notes= Palitang trumpeta. Timog na dulo ng parte na pinapatakbo ng Skyway O&M . Hilagang dulo ng parte na pinapatakbo ng Manila Toll Expressway Systems (MATES). }} {{PHLint|exit|name |km =23 |type= |exit=23 |name=Alabang |road =[[Daang Alabang–Zapote]] |notes=Pahilagang labasan at patimog na pasukan. Ang kubol ng bayaran patimog ay kasama ng patimog na pasukan ng labasang Filinvest. }} {{PHLint|exit|name |type=incomplete |place=Shell SLEX Muntinlupa (patimog) }} {{PHLint|exit|name |km =26 |type=trans |exit=26 |name=Susana Heights/MCX |road =Susana Heights,[[Muntinlupa–Cavite Expressway|MCX]], Muntinlupa |notes=Palitang T at Trumpeta. }} {{PHLint|exit|name |region = CALABARZON |rspan=22 |province=Laguna |pspan=4 |location=San Pedro |provdab=Laguna |lspan=3 |km =27 |type= |exit =27 |name=San Pedro |road =San Pedro, La Marea |notes=Patimog na labasan at pahilagang pasukan. }} {{PHLint|exit|name |km=29 |kmspan=2 |type=incomplete |place=Petron SLEX San Pedro (patimog) }} {{PHLint|exit|name |type=incomplete |place=Caltex SLEX San Pedro (patimog) }} {{PHLint|exit|name |location=Biñan |km =32 |type= |exit=31 |name=Southwoods |road =Southwoods, Biñan |notes= Palitang hugis bahagyang dahon ng clover o nakatuklap na diyamante. }} {{PHLint|exit|name |province=Cavite |location=Carmona |provdab=Cavite |km =34 |type= |exit=33 |name=Carmona |road =Carmona, [[Dasmariñas]], Biñan |notes=Palitang diyamante. }} {{PHLint|exit|name |hucicc_special = [[Carmona, Cavite|Carmona]] - [[Biñan, Laguna|Biñan]] boundary |place=Tulay ng Santo Tomas }} {{PHLint|exit|name |province=Laguna |pspan=15 |location=Biñan |lspan=3 |type= incomplete |place=Shell SLEX Biñan (pahilaga) }} {{PHLint|exit|name |km =36 |type= |exit=36 |name=Greenfield City/Unilab (Mamplasan) |road =Greenfield City, Unilab, LIIP |notes= Palitang hugis bahagyang dahon ng clover o nakatuklap na diyamante. }} {{PHLint|exit|name |type=incomplete |place=Caltex SLEX Santa Rosa (patimog) }} {{PHLint|exit|name |location=Santa Rosa |provdab=Laguna |lspan=3 |km =38 |type= |exit=38 |name=Sta. Rosa |road =Santa Rosa, [[Silang, Cavite|Silang]], [[Tagaytay]], [[Enchanted Kingdom]] |notes= Palitang hugis bahagyang dahon ng clover o nakatuklap na diyamante. }} {{PHLint|exit|name |type=incomplete |place=Total SLEX Santa Rosa (pahilaga lamang) }} {{PHLint|exit|name |km =41 |type= |exit=41 |name=Eton City (Malitlit) |road =Eton City, Asia Brewery, Tagaytay |notes= Palitang dobleng kanang papasok at kanang palabas. }} {{PHLint|exit|name |location=Cabuyao |km =43 |type= |exit=43 |name=Cabuyao |road =Cabuyao, Santa Elena |notes=Palitang hugis bahagyang dahon ng clover o nakatuklap na diyamante. }} {{PHLint|exit|name |location=Calamba |provdab=Laguna |lspan=8 |type=incomplete |place=Petron SLEX KM 44 (patimog at pahilaga) }} {{PHLint|exit|name |km =45 |type= |exit=45 |name=Silangan |road =Silangan, Carmeltown |notes= Palitang hugis bahagyang dahon ng clover o nakatuklap na diyamante. }} {{PHLint|exit|name |type=unbuilt |name=Equus City |notes= Nakasara pa ang labasan. }} {{PHLint|exit|name |type=toll |place=Tarangkahang Pambayad ng Calamba (RFID at kabayarang pansalapi. Patimog lamang ang magbabayad. Lusutan lamang sa pahilaga) }} {{PHLint|exit|name |km =47 |type= |exit=47 |name=Canlubang (Mayapa) |road=Canlubang, Mayapa |notes= Palitang hugis bahagyang dahon ng clover o nakatuklap na diyamante. }} {{PHLint|exit|name |km =49 |type= |exit=49 |name=Batino |road=Batino, Calamba Premier Industrial Park, Tagaytay Highlands |notes=Patimog na labasan lamang. }} {{PHLint|exit|name |km =50 |type=mplex |exit=50 |name=Calamba |road=Calamba, [[Los Baños, Laguna|Los Baños]], Real, Batangas, Lucena |notes=Palitang kalahating diyamante (Hilagang kalahati). Palitang hugis bahagyang dahon ng clover o nakatuklap na diyamante (Timog na kalahati). Katimugang dulo ng pagkakatugma sa AH26. }} {{PHLint|exit|name |type=toll |place=Tarangkahang Pambayad ng Ayala Greenfield (RFID at kabayarang pansalapi) }} {{PHLint|exit|name |province=Batangas |location=Santo Tomas |provdab=Batangas |km =57.2 |type=trans |exit= |name=Sto. Tomas |road={{Jct|country=PHL|E|2|name1=[[Southern Tagalog Arterial Road|STAR]]}}, Santo Tomas, Pambansang Dambana ni Santo Padre Pio ng Pietrelcina |notes=Palitang hugis bahagyang dahon ng clover o nakatuklap na diyamante . Tumutuloy patungong [[Lungsod ng Batangas]] bilang [[Southern Tagalog Arterial Road|STAR Tollway]] }} {{Jctbtm|exit|name|keys=mplex,toll,incomplete,closed,unbuilt,trans|col=9}} ===Mga labasan sa hinaharap=== {| class="wikitable" |- ! Blg. ng kilometro ! Labasan ! Uri ng [[Palitan (daan)|palitan]] ! Lokasyon ! Mga detalye |- | '''TBA''' | '''Skyway Stage 3: Balintawak Exit Ramp''' | | rowspan=4|[[Quezon City]] | Ito ay magiging papasok o palabas na rampa sa [[North Luzon Expressway]] sa [[Balintawak, Quezon City|Balintawak]], [[Quezon City]]. |- | '''TBA''' | '''Skyway Stage 3: Sgt. Rivera Exit Ramp''' | | Ito ay magiging papasok o palabas Sgt. Rivera Avenue sa [[Quezon City#Santa Mesa Heights|Santa Mesa Heights]], [[Quezon City]]. |- | '''TBA''' | '''Skyway Stage 3: Quezon Ave Exit Ramp''' | | Ito ay magiging papasok o palabas sa [[Quezon Avenue]] sa [[Quezon City#San Francisco Del Monte|San Francisco Del Monte]], [[Quezon City]]. |- | '''TBA''' | '''Skyway Stage 3: E. Rodriguez Sr. Exit Ramp''' | | Ito ay magiging papasok o palabassa [[E. Rodriguez Sr. Avenue]] in [[New Manila]], [[Quezon City]]. |- | '''TBA''' | '''Skyway Stage 3: Aurora Boulevard Exit Ramp''' | | rowspan=4|[[Manila]] | Ito ay magiging papasok o palabas sa [[Aurora Boulevard]] in [[Santa Mesa, Manila|Santa Mesa]], [[Manila]]. |- | '''TBA''' | '''Skyway Stage 3: Nagtahan Exit Ramp''' | | Ito ay magiging papasok o palabas sa [[Nagtahan Boulevard]] in [[Paco, Manila|Paco]], [[Manila]]. |- | '''TBA''' | '''Skyway Stage 3: Plaza Dilao Exit Ramp''' | | Ito ay magiging papasok o palabas sa Plaza Dilao sa [[Paco, Manila|Paco]], [[Manila]]. |- | '''TBA''' | '''Skyway Stage 3: Quirino Exit Ramp''' | | Ito ay magiging papasok o palabas sa [[Quirino Avenue]] sa [[Paco, Manila|Paco]], [[Manila]]. |- | '''TBA''' | '''SLEX-STAR Exit''' | | [[Santo Tomas, Batangas]] | This exit will be built after the extension to Lucena is completed. |- | '''TBA''' | '''MakBan Exit''' | | [[Bay, Laguna]] | Ito ay magiging palabas papunta sa mga baybayin at [[Calauan, Laguna]]. Ang palabas ay located palapit sa MakBan Geothermal Plant. |- | '''TBA''' | '''Alaminos Exit''' | | [[Alaminos, Laguna|Alaminos]], [[Laguna (province)|Laguna]] | This exit takes you to the town of [[Alaminos, Laguna]]. |- | '''TBA''' | '''San Pablo Exit''' | | [[San Pablo, Laguna|San Pablo]], [[Laguna (province)|Laguna]] | This exit goes to [[San Pablo, Laguna]]. This exit heads directly to [[SM City San Pablo]]. |- | '''TBA''' | '''Tiaong/San Antonio Exit''' | | [[Tiaong, Quezon|Tiaong]], [[Quezon (province)|Quezon]] | This exit takes you to the town of [[Tiaong, Quezon]] and [[San Antonio, Quezon]]. |- | '''TBA''' | '''Candelaria Toll Plaza''' | | rowspan=2|[[Candelaria, Quezon|Candelaria]], [[Quezon (province)|Quezon]] | This is located before the Candelaria Exit. |- | '''TBA''' | '''Candelaria Exit''' | | This exit takes you to the town of [[Candelaria, Quezon]]. |- | '''TBA''' | '''Sariaya Exit''' | | [[Sariaya, Quezon|Sariaya]], [[Quezon (province)|Quezon]] | This exit takes you to the town of [[Sariaya, Quezon]]. |- | '''TBA''' | '''Lucena City North Exit''' | | rowspan=2|[[Lucena, Quezon|Lucena]], [[Quezon Province|Quezon]] | This exit is located in Barangay Mayao which leads you to Barangay Ilayang Talim, Lucena going to [[Maharlika Highway]], Pacific Mall Lucena then, with an access to Lucena City Proper. It will be the future Southern terminus of SLEX. It will replace the current Southern terminus in Santo Tomas. It will move to Matnog after Toll Road 5 opens to traffic. |- | '''TBA''' | '''Lucena South Exit''' | | This exit leads you to Dalahican Road in Barangay Dalahican, [[Lucena, Quezon|Lucena]], [[Quezon]] with an access to [[SM City Lucena]]. |- | '''TBA''' | '''Pagbilao Exit''' | | [[Pagbilao, Quezon]] | This exit takes you to the town of [[Pagbilao, Quezon]]. |- | '''TBA''' | '''Atimonan Exit''' | | rowspan=2|[[Atimonan, Quezon]] | This exit takes you directly to the town of [[Atimonan, Quezon]]. |- | '''TBA''' | '''Habingan Exit''' | | This exit heads you to Atimonan-Unisan Road in [[Atimonan, Quezon]]. Facing southbound, right goes to [[Unisan, Quezon]] and [[Agdangan, Quezon]], Left goes to Atimonan Town Proper. |- | '''TBA''' | '''Gumaca Exit''' | | [[Gumaca, Quezon]] | This exit takes you to the town of [[Gumaca, Quezon]]. |- | '''TBA''' | '''Lopez Exit''' | | [[Lopez, Quezon]] | This exit takes you to the town of [[Lopez, Quezon]]. |- | '''TBA''' | '''Calauag Exit''' | | [[Calauag, Quezon]] | This exit takes you to the town of [[Calauag, Quezon]]. Useful for motorists from the north going to [[Camarines Norte]]. |- | '''TBA''' | '''Tagkawayan Exit''' | | [[Tagkawayan, Quezon]] | This exit takes you to the town of [[Tagkawayan, Quezon]]. |- | '''TBA''' | '''Del Gallego Exit''' | | [[Del Gallego, Camarines Sur]] | This exit takes you to the town of [[Del Gallego, Camarines Sur]]. |- | '''TBA''' | '''Liboro Exit''' | | rowspan=3|[[Ragay, Camarines Sur]] | This exit takes you to the Western part of town to the district of Liboro. |- | '''TBA''' | '''Ragay Exit''' | | This exit takes you to the town proper of Ragay via the [[Andaya Highway]]. |- | '''TBA''' | '''Lupi Exit''' | | This exit takes you to the Eastern part of town and the nearby municipality of [[Lupi, Camarines Sur]]. |- | '''TBA''' | '''Sipocot Exit''' | | [[Sipocot, Camarines Sur]] | This exit takes you to the town of [[Sipocot, Camarines Sur]]. Useful for motorists from Southern Bicol provinces going to Camarines Norte. |- | '''TBA''' | '''Libmanan-Cabusao Exit''' | | [[Libmanan, Camarines Sur]] | This exit takes you to the town of [[Libmanan, Camarines Sur]]. Facing southbound after the tollgate, Right leads you to the Town Proper, Left leads you to [[Cabusao, Camarines Sur]]. |- | '''TBA''' | '''Magarao-Calabanga Exit''' | | [[Magarao, Camarines Sur]] | This exit takes you to the town of [[Magarao, Camarines Sur|Magarao]], [[Canaman, Camarines Sur|Canaman]], and [[Calabanga, Camarines Sur]]. |- | '''TBA''' | '''Peñafrancia-Carolina Exit''' | | rowspan=3|[[Naga, Camarines Sur|Naga City]] | This exit takes you to the Northern part of the city via Peñafrancia Avenue. |- | '''TBA''' | '''Naga City Exit''' | | This exit takes you to the Southern part of the city via San Isidro-Carolina Road. |- | '''TBA''' | '''Del Rosario-Palestina Exit''' | | This exit takes you to the Eastern part of [[Naga, Camarines Sur|Naga City]] and the Northern barangays of [[Pili, Camarines Sur]] via the [[Pan-Philippine Highway]]. |- | '''TBA''' | '''Pili Exit''' | | |[[Pili, Camarines Sur]] | This exit takes you to the central part of the municipality via the [[Pan-Philippine Highway]]. |- | '''TBA''' | '''Ocampo Exit''' | | [[Ocampo, Camarines Sur]] | This exit takes you to the town of [[Ocampo, Camarines Sur]] via Governor Fuentebella Highway. Useful for motorists going to Partido area, [[Pili, Camarines Sur|Southern Pili]] and [[Caramoan, Camarines Sur]]. |- | '''TBA''' | '''Corporal Exit''' | | rowspan=3|[[Iriga| Iriga City]], [[Camarines Sur]] | This exit is located in Brgy. Corporal that leads you to the city and the first exit in Iriga. |- | '''TBA''' | '''Iriga City Exit''' | | This exit takes you to Iriga and the second exit in the city. |- | '''TBA''' | '''Buhi Exit''' | | This exit is the third exit in the city. Facing southbound, right leads to Iriga, left goes to [[Buhi, Camarines Sur]]. |- | '''TBA''' | '''Matacon Exit''' | | [[Polangui, Albay]] | This exit is located in Brgy. Matacon that leads you to the town of [[Polangui, Albay]]. |- |'''TBA''' |'''Oas Exit''' | | [[Oas, Albay]] | This exit is takes you to the town of [[Oas, Albay]]. |- | '''TBA''' | '''Guinobatan Exit''' | | [[Guinobatan, Albay]] | This exit is takes you to the town of [[Guinobatan, Albay]]. |- | '''TBA''' | '''Camalig Exit''' | | [[Camalig, Albay]] | This exit is takes you to the town of [[Camalig, Albay]]. |- | '''TBA''' | '''Legazpi Exit''' | | [[Legazpi, Albay]] | This exit is takes you to the city of [[Legazpi, Albay]] via Alegre Street and the first exit of the city. |- | '''TBA''' | '''Sorsogon City Exit''' | | rowspan=2|[[Sorsogon City]], [[Sorsogon]] | This exit is takes you to [[Sorsogon City]] and the first exit of the city. |- | '''TBA''' | '''Abuyog Exit''' | | This exit is located in Brgy. Abuyog that leads you to the southern parts of the City. |- | '''TBA''' | '''Casiguran Exit''' | | [[Casiguran, Sorsogon]] | This exit is takes you to the town of [[Casiguran, Sorsogon]]. |- | '''TBA''' | '''Juban Exit''' | | [[Juban, Sorsogon]] | This exit is takes you to the town of [[Juban, Sorsogon]]. |- | '''TBA''' | '''Irosin Exit''' | | [[Irosin, Sorsogon]] | This exit is takes you to the town of [[Irosin, Sorsogon]]. |- | '''TBA''' | '''Matnog Toll Plaza''' | | rowspan=2|[[Matnog, Sorsogon]] | This toll plaza will serve for the motorists for Toll Road 5 and the reconfiguration of the Calamba-Matnog toll Segment. The Southbound plaza will require motorists to pay their toll fees whereas motorists get toll cards from Southbound Saimsim Toll Plaza. The Northbound plaza will require motorists to get their toll cards and pay at the Northbound Saimsim Toll Barrier |- | '''TBA''' | '''Matnog Intersection''' | Roundabout | This is the future southern terminus for SLEX in Matnog. Going Northbound takes you to the Town proper, Eastbound leads you to the Bypass road to the coastal areas and Southbound takes you to the port to [[Allen, Northern Samar]]. |} ==Tingnan din== * [[Sistema ng mabilisang daanan sa Pilipinas]] * [[Talaan ng mga mabilisang daanan sa Pilipinas]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} == Mga kawing panlabas == {{Commons category}} * [http://sltc.com.ph/ South Luzon Tollway Corporation] * [http://www.skyway.com.ph/ Citra Metro Manila Tollways Corporation] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170608112159/http://www.skyway.com.ph/ |date=2017-06-08 }} {{Mga mabilisang daanan sa Pilipinas}} {{Mga daan at lansangan sa Kalakhang Maynila}} [[Kategorya:Mga mabilisang daanan sa Pilipinas]] [[Kategorya:Mga lansangan sa Kalakhang Maynila]] t9td5ujvfxkyj2dqcydauvnodnb22m2 0 11253 2166475 2124559 2025-06-27T07:42:22Z JhayAr23 151522 Nagdagdag ng mga kuwit upang malinaw na maihiwalay ang mga bahagi ng listahan at ang pariralang “partikular sa mga relief.” 2166475 wikitext text/x-wiki [[File:Altar Mars Venus Massimo.jpg|thumb|upright=1.7|[[Romulus at Remus]], [[Lupercal]], [[Amang Tiber]], at [[Palatine Hill|Palatine]] sa isang [[relief]] mula sa isang pedestal na mula pa sa pamumuno ni [[Trajan]] (98–117 CE)]] Ang '''Mitolohiyang Romano''' ang katawan ng mga kuwentong tradisyonal na nauukol sa mga maalamat na pinagmulan ng [[Sinaunang Roma]] at paniniwalang panrelihiyon ng mga Sinaunang Romano. Ang mga kuwentong ito ay itinuring ng mga Sinaunang Romano na nangyari sa kasaysayan kahit naglalaman ng mga elementong mahimala at supernatural. Ang mga kuwento ay kadalasang nauukol sa politika at [[moralidad]] na naayon sa batas ng kanilang mga Diyos. Ang kabayanihan ay isang mahalagang tema sa mga kuwentong Romano. Kapag ang nagbibigay linaw sa mga kasanayang panrelihiyon ng mga Sinaunang Romano, ang mga kuwento ay nauukol sa ritwal at mga institusyon sa halip na [[teolohiya]] o [[kosmogoniya]]. Ang mga pangunahing sanggunian ng mitolohiyang Romano ang [[Aenid]] ni [[Virgil]], kasaysayan ni [[Livy]], Fasti ni [[Ovid]], isang anim na tulang nakaistruktura sa kalendaryong relihiyoso ng mga Romano at ikaapat na aklat ng mga elehiya ni [[Propertius]]. Ang mga mitolohiyang Romano ay lumitaw rin sa mga dibuhong nasa pader sa Roma, mga baryang Romano at mga iskultura, partikular sa mga relief. ==Mga mitong Romano== Ang isa sa pinakakilala sa mga mitong Romano ang pagkakatatag ng Roma ng kambal na sina [[Romulus at Remus]] na anak ng Diyos ng Digmaan na si [[Marte (mitolohiya)|Marte]] (''Mars'') at birheng si [[Rhea Silvia]]. Ang kambal ay pinaniniwalaang ipinanganak noong 771 BCE. Ang kuwentong ito ay pinagkasundo sa kuwentong nauukol sa ninuno nina Romulus at Remus na prinsipe ng [[Troya]] na si [[Aeneas]] ng anak ng Diyosang si [[Venus (diyosa)|Venus]] (ang ina ng mga Romano) at prinsipe [[Anchises]] na lumikas tungo sa Italya at nagtatag ng liping Romano sa pamamagitan ng kanyang anak na si [[Ascanius]] na nagpuno sa puwang na 400 taon pagitan ng pagtira ni Aeneas sa Italya at pagkakatatag ng Roma noong mga 753 BCE nina Romulus at Remus. Ang pamilya ni [[Julio Cesar]] at ni [[Cesar Augusto]] ay nag-angking inapo ni Aeneas. Kabilang din sa mga mitong Romano ang [[panggagahasa sa mga babaeng Sabino]] na nagsasalaysay ng pagkakabuo ng kulturang Romano, kuwento ng hari ng Roma na si [[Numa Pompilius]] na ahente ng mga Diyos at nagtatag ng mga institusyong pambatas at panrelihiyon ng Roma, kuwento ni [[Servius Tullius]] na kasintahan ng Diyosang si [[Fortuna]], ang [[Batong Tarpeian]] kung bakit ito ginamit para patayin ang mga taksil sa Roma, kuwento ni [[Lucretia]] na ang pag-alay ng kanyang sarili ang nagtulak sa pagpapabagsak ng maagang monarkiyang Romano at pagkakatatag ng Republika, ang kuwento ni [[Horatius Cocles]], kuwento ni [[Gaius Mucius Scaevola|Mucius Scaevola]], kuwento ni [[Caeculus]] at pagkakatatag ng [[Praeneste]].<ref>J.N. Bremmer and N.M. Horsfall, ''Roman Myth and Mythography'' (University of London Institute of Classical Studies, 1987), pp. 49–62.</ref>, kuwento ni [[Marcus Manlius|Manlius at ang gansa]] na nauukol sa pamamagitan ng Diyos sa Paglusob na Gallic sa Roma, kuwento ng mga pistang [[Caprotinia|Nonae Caprotinae]] at [[Poplifugia]], kuwento ni [[Gaius Marcius Coriolanus|Coriolanus]] na nauukol sa politika at moralidad, kuwento ng siyudad ng [[Corythus]] bilang duyan ng kabihasnang Troyano at Italyano, at pagdating ng Dakilang Inang Cybele sa Roma. ==Mga Diyos at diyosa== Itinuring ng mga Sinaunang Romano ang kanilang mga sarili na napaka-relihiyoso. Kanilang itinuro ang kanilang mga tagumpay bilang isang pandaigdigang kapangyarihan sa kanilang kabanalan sa pagpapanatili ng mabuting mga ugnayan sa kanilang mga Diyos. Ayon sa mitong Romano, ang mga institusyong panrelihiyon ng mga Sinaunang Romano ay itinatag ni [[Numa Pompilius]] na ikalawang hari ng Roma na tuwirang nakipagtalastasan at tinuruan ng mga Diyos. ==Silipin din== *[[Mitolohiyang Griyego]] * [[Mitolohiyang Etruskano]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Roman religion}} {{Ancient Rome topics}} [[Kategorya:Mitolohiyang Romano]] cqoiga4a9r3utb8bber4if2cvjp93hw 0 14372 2166365 2155706 2025-06-26T12:38:46Z Marjoriegabriella 151597 2166365 wikitext text/x-wiki {{Infobox person/Wikidata | name = Claudine Barretto | image = Claudine Barretto 2019.jpg | birth_name = Claudine Margaret Castelo Barretto | birth_date = {{birth date and age|1979|7|20}} | birth_place = [[Maynila, Pilipinas]] | nationality = Pilipino | othername = Clauds, ClauClau, Dine | occupation = [[Artista]] | yearsactive = 1992–kasalukuyan | agent = [[Star Magic]]<br>(1992–2009; 2019–2020)<br>[[ABS-CBN Corporation|ABS-CBN Entertainment]]<br>(1992–2009; 2013–kasalukuyan)<br>[[GMA Network]]<br>(2009–2012)<br>Viva Artists Agency<br>(2009–2018)<br>ALV Talent Circuit (2020–kasalukuyan)<ref>{{cite web |last1=Lana |first1=Jun |title=Claudine, may bagong manager na |url=https://www.philstar.com/pang-masa/pang-movies/2020/10/16/2049933/claudine-may-bagong-manager-na |publisher=PM (Pang Masa) |access-date=17 Oktubre 2020 |date=16 Oktubre 2020}}</ref> | relatives = [[Gretchen Barretto]] (kapatid) [[Marjorie Barretto]] (kapatid) [[Julia Barretto]] (pamangkin) | spouse = {{marriage|[[Raymart Santiago]]|2006|2013|end=annuled}} | partner(s)=[[Rico Yan]] (1998–2002; kanyang kamatayan) }} Si '''Claudine Margaret Castelo Barretto''' (ipinanganak noong July 20, 1979) ay isang [[artista]] at [[negosyante]] galing sa [[Pilipinas]]. Unang lumabas si Barretto noong 1992 sa [[ABS-CBN]] sa palabas pang-kabataan na ''[[Ang TV]]''. Pagkatapos nito, lumabas siya sa sitcom na ''[[Home Along Da Riles]]'' sa kaparehong taon na nagkaroon ng [[adaptasyon sa pelikula]] na kanyang naging unang paglabas sa pelikula noong 1993. Ang kanyang unang pangunahing pagganap ay sa telebisyong drama noong 1997 na ''Mula sa Puso'' na tumakbo ng tatlong taon at naitatag siya bilang isang pangalan sa Libangang Pilipino. Nakilala siya bilang '''The Optimum Star''' pagkatapos natamo ang mga parangal sa kanyang pagganap sa mga dramang serye gaya ng ''Mula sa Puso'' (1997–1999), ''[[Saan Ka Man Naroroon]]'' (1999–2001), ''Sa Dulo ng Walang Hanggan'' (2001–2003), ''Marina'' (2004), at ''[[Iisa Pa Lamang]]'' (2006) at mga pumatok sa takilyang pelikula na gaya ng ''Dahil Mahal na Mahal Kita'' (1998), ''Anak'' (2000), ''Got 2 Believe'' (2002), ''Kailangan Kita'' (2002), ''Milan'' (2004), ''Nasaan Ka Man'' (2005), ''Sukob'' (2006), at ''Etiquette for Mistresses'' (2015). Tinanghal siya bilang isa sa ''Pinakamataas na 20 bituin na namayani noong [[dekada 2000|dekada (2000–2009)]]'' ng ''YES! Magazine'',<ref>{{cite news|url=http://www.pep.ph/news/25334/--The--YES!--List-ranks-the-top-20-stars-who-ruled-the-decade-%282000-2009%29|title=The YES! List ranks the top 20 stars who ruled the decade (2000–2009); (digital version is now available)|date=17 April 2010|work=Philippine Entertainment Portal|access-date=2015-10-27|archive-date=2010-08-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20100813192743/http://www.pep.ph/news/25334/--The--YES!--List-ranks-the-top-20-stars-who-ruled-the-decade-(2000-2009)|url-status=dead}}</ref> na nakaranggo sa ikaanim kasama ang iba pang tanyag na personalidad gaya nina [[Kris Aquino]], [[Judy Ann Santos]], [[Vic Sotto]] at [[Sharon Cuneta]]. May anak rin siya na sina Santino Santiago,Sabina Santiago,Quia Barretto,Noah Barretto<ref>{{Cite news |last=Barretto |first=Gabriella |date=06-17-2020 |title=Ang mga anak ni Claudine Barretto |pages=ABS CBN NEWS GMA NEWS PHILSTAR |work=Fast Talk with boy abunda}}</ref> ==Karera== Nagsimula siya sa ABS-CBN ngunit noong 2012, lumipat siya sa [[GMA Network]].<ref>{{cite news|url=https://www.pep.ph/news/23996/claudine-barretto-cuts-her-ties-with-abs-cbn-moves-to-gma-7|title=Claudine Barretto cuts her ties with ABS-CBN, moves to GMA-7|work=Philippine Entertainment Portal|access-date=Nobyembre 25, 2009|language=en|archive-date=2021-05-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20210512040536/https://www.pep.ph/news/23996/claudine-barretto-cuts-her-ties-with-abs-cbn-moves-to-gma-7|url-status=dead}}</ref> ==Pilmograpiya== {| class="wikitable sortable" |- ! Taon ! Pamagat ! Ginampanan ! class="unsortable" | Mga pananda ! Himpilan |- |1992 |''[[Ang TV]]'' |Kanyang sarili |1992—1996 |[[ABS-CBN]] |- |1992 |''[[Home Along Da Riles]]'' |Bing Kosme |Paulit-ulit na pagganap (1992—2003) |[[ABS-CBN]] |- |1993 |''[[Oki Doki Doc]]'' |Tony |Paulit-ulit na pagganap (1993—2000) |[[ABS-CBN]] |- |1996 |''[[Gimik]]'' |Danielle Marquez |Paulit-ulit na pagganap (1996—1999) |[[ABS-CBN]] |- |1996 |''[[Star Drama Presents]]'' | |Episodyo "Kasunduan" |[[ABS-CBN]] |- |1997 |''[[Mula Sa Puso]]'' |Olivia "Via" Pereira / Ella Peralta |Pangunahing pagganap (1997—1999) |[[ABS-CBN]] |- |1999 |''[[Saan Ka Man Naroroon]]'' |Rosario, Rosenda, Rosemarie |Pangunahing pagganap (1999—2001) |[[ABS-CBN]] |- |2001 |''[[Sa Dulo Ng Walang Hanggan]]'' |Angeline Montenegro-Crisostomo / Angelina |Pangunahing pagganap (2001—2003) |[[ABS-CBN]] |- |2003 |''ASAP'' |Herself |Punong-abala |[[ABS-CBN]] |- |2003 |''Buttercup'' |Meg |Pangunahing pagganap (2003—2004) |[[ABS-CBN]] |- |2003 |''[[Dolphy|Dolphy: A Diamond Life]]'' |Kanyang sarili |Dokumentaryo |[[ABS-CBN]] |- |2004 |''Marina'' |Marina Aguas / Cristina Sto. Domingo |Pangunahing pagganap |[[ABS-CBN]] |- |2005 |''[[Ikaw ang Lahat sa Akin]]'' |Nea Fontanilla |Pangunahing pagganap |[[ABS-CBN]] |- |2006 |''[[Komiks (palabas pantelebisyon)|Komiks]]'' |Herself |Episodyo "Bampy" |[[ABS-CBN]] |- |2006 |''[[Star Magic Presents]]'' |Gwen |Episodyo "Family Pictures" |[[ABS-CBN]] |- |2006 |''[[Your Song (seryeng pantelebisyon)|Your Song]]'' | |Episodyo "God Bless Ye Merry Gentlemen" |[[ABS-CBN]] |- |2007 |''[[Walang Kapalit]]'' |Melanie Santillian/Borromeo |Pangunahing pagganap |[[ABS-CBN]] |- |2008 |''[[Sineserye Presents]]: [[Maligno]]'' |Angela Cortez |Pangunahing pagganap |[[ABS-CBN]] |- |2008 |''[[Iisa Pa Lamang]]'' |Catherine Ramirez / Cate Dela Rhea |Pangunahing pagganap |[[ABS-CBN]] |- |2009 |''[[May Bukas Pa]]'' |Julia |Kabanata apat "Memories" |[[ABS-CBN]] |- |2009 |''[[Vilma Santos|Vilma: A Woman For All Seasons]]'' |Kanyang sarili |Dokumentaryo (Punong-abala) |[[ABS-CBN]] |- |2010 |''Claudine'' |(iba't iba) |Pangunahing pagganap |rowspan="12" | <center>[[GMA Network]] |- |2010 |''[[Showbiz Central]]'' |Kanyang sarili |Bisitang Punong-abala |- |2010 |''[[Bantatay]]'' |Sheila |Bisitang pagganap |- |2010 |''[[Jillian: Namamasko Po]]'' |Lynette Rivera |Pangunahing pagganap |- |2011 |''[[Spooky Nights|Spooky Nights Presents: Nuno sa Feng Shui]]'' |Mila |Pangunahing pagganap |- |2011 |''[[Spooky Nights|Spooky Nights Presents: Manananggala: Battle Of The Half Sisters]]'' |Emily |Bisitang Punong-abala |- |2011 |''[[Showbiz Central]]'' |Kanyang sarili |Bisitang Punong-abala |- |2011 |''Iglot'' |Mariella Dacera-Rivera |Bisitang Punong-abala |- |2011 |''[[Spooky Nights| Spooky Nights: Kalaro]]'' |Lara |Bisitang Punong-abala |- |2011 |''[[Spooky Nights| Spooky Nights: Perya]]'' |Jackie |Bisitang Punong-abala |- |2012 |''[[Reel Love| Reel Love Presents:]] [[Tween Hearts]] |Clarisse Benitez |Natatanging bisita |- |2012 |''[[Biritera]]'' |Carmela Abesamis |Natatanging partipasyon |} == Mga sanggunian == {{reflist}} {{BD|1979|LIVING|Barretto, Claudine}} [[Kategorya:Mga artista mula sa Pilipinas]] kei7m9o8mdaes3ad5767df52wjwf3rn 10 23073 2166380 1696960 2025-06-26T15:56:21Z Julius Santos III 139725 2166380 wikitext text/x-wiki {{ {{{1<noinclude>|country showdata</noinclude>}}} | alias = Syria | flag alias = Flag of the Syrian revolution.svg | flag alias-1932 = Syria-flag 1932-58 1961-63.svg | flag alias-1963 = Flag of Syria (1963–1972).svg | flag alias-1972 = Flag of Syria (1972–1980).svg | flag alias-1980 = Flag of the United Arab Republic (1958–1971), Flag of Syria (1980–2024).svg | flag alias-revolution = Flag of the Syrian revolution.svg | size = {{{size|}}} | name = {{{name|}}} | altlink = {{{altlink|}}} | variant = {{{variant|}}} <noinclude> | var1 = 1932 | var2 = 1963 | var3 = 1972 | var4 = 1980 | var5 = revolution | redir1 = SYR </noinclude> }} o85puicui0tv36ssj1mbsvetlsz8l49 0 25410 2166395 2166283 2025-06-27T00:24:33Z Cloverangel237 149506 Kinansela ang pagbabagong 2166283 ni [[Special:Contributions/136.158.120.190|136.158.120.190]] ([[User talk:136.158.120.190|Usapan]]) 2166395 wikitext text/x-wiki Ang tinatawag na mga '''pangkat-etniko''' sa [[Pilipinas]] ay maaring mabigyan-kahulugan na isang [[pagsasari]] o sariling pagkakakilanlan ng mga Pilipino batay sa kanilang [[lipi]], [[wika]], [[relihiyon]], o [[kasaysayan]]. Mula hilaga hanggang timog, ang pinakamarami sa mga pangkat na ito ay ang mga [[mga Ilokano|Ilocano]], [[mga Pangasinense|Pangasinense]], [[mga Tagalog|Tagalog]], [[mga Kapampangan|Kapampangan]], [[mga]] [[Bikolano|Bicolano]], at [[mga Bisaya|Bisaya]]. Pinaniniwalaang kabilang ang mga pangkat na ito sa lahing Austronesio o Malayo. ==Mga pangkat-etniko sa Pilipinas== Ang mga yamang tao ng bansang Pilipinas ay ang mamamayan nito. Pilipino ang tawag sa atin ngunit iba't iba ang pangkat na ating kinabibilangan at iba't iba rin ang tawag sa atin. Isa sa mga ninuno ang mga Aeta na tinatawag ding Negrito, Ayta, o Balugâ. Karaniwang naninirahan sila sa Luzon. Ito ay sa mga bung Zambales, [[Quezon]], [[Laguna]] at [[Cagayan]]. May naninirahan din sa mga bundok ng Panay at Negros. Tulad ng mga Aeta, ang mga Ifugao at Kalinga ay sa Luzon din naninirahan. Matatagpuan sila sa Mountain Province. Ang mga Ifugao ang nagtayo ng tanyag na hagdan-hagdang palayan dalawang libong taon na ang nakakaraan. Ang isa pang pangkat ng Pilipino sa Luzon ay ang mga Ilokano na karaniwang nakatira sa hilaga ng Luzon ngunit may mga Ilokano rin sa ibang bahagi ng Visayas at Mindanao. Naninirahan sila sa mga lugar na ito upang maghanapbuhay, mangalakal, o mag-asawa. Matitipid at masisipag sila. Matatagpuan naman sa kalagitnaan at katimugan ng Luzon ang mga Tagalog. Sila ang pangalawa sa pinakamalaking pangkat ng Kristiyano sa Pilipinas. Kilala rin ang mga Mangyan sa Luzon. Matatagpuan sila sa pulo ng Mindoro. Karamihan sa kanila ay may panlabas na anyo at paraan ng pamumuhay na payak at tulad pa rin ng ating mga ninuno. Iba-iba rin ang pangkat ng Pilipino sa mga pulo ng Visayas. Isa na rito ang mga Cebuano na may pinakamalaking pangkat sa nasabing rehiyon. Kilala sila sa katutubong awit na "Matud Nila" at sayaw na Rosas Pandan. Taga-Visayas din ang [[mga Ilonggo]]. Kilala naman sila sa katutubong awit na Dandansoy at sayaw na Cariñosa. Mga Waray naman ang pangkat ng Pilipino sa Leyte at Samar. Ang ilan sa mga ito ay ang mga Badjao, Maranao, Tausug, T'boli, at Manobo. Nakatira sa baybay-dagat ang mga Badjao. Matatagpuan sila mula Zamboanga hanggang Sulu. Pangingisda ang pangunahing hanap-buhay nila. Ang pangkat ng mga T'boli ay naninirahan sa Cotabato. Pagsasaka ang pangunahing ikinabubuhay nila. [Ang Pangkat ng Katutubong (etnikong) dumagat sa Rizal at Quezon]- Ang pangkat ng katutubong ito ay di-gaanong nakilala sa dahilang sila ay ibinilang na katulad sa mga Aeta at Negrito ng Luzon. Ang pangkat na ito ay naninirahan sa bulubunduking bahagi ng Rizal, Bulacan, Laguna, at Quezon na pawang bahagi ng kabundukan ng Sierra Madre. Sila ay nahahati sa dalawang uri. Ang una ay ang purong dumagat na nanatiling nakatira at nakabahag sa mga nabanggit na mga kabundukan at ang ikalawa ay tinatawag na redemtador o lahukang tagalog at dumagat na kilala sa katawagang katutubo na nakatira sa mataong lipunan sa Rizal at mga bahagi ng Quezon. Ang katutubong dumagat ay isa sa natirang lahi ng tao sa pilipinas na nabibilang sa uri ng taong Indiya dahil sa pagkakaroon ng kaugnayan ng mga salita at paniniwala nito sa matandang kabihasnan ng Indiya. Ang katawagan sa kanila na DUMAGAT ay maaaring nagmula sa salitang RUMAKAT/LUMAKAT/LUMAKAD na isang maidadahilan na sila ang isa sa unang tao sa Luzon na nakarating sa pamamagitan ng pagtawid sa tulay na lupa na nakadugsong sa Asya. Kung susuriin ang isa sa sinaunang lahi ng tao dito sa kapuluang Pilipinas ay nagmula sa indiya na pinatunayan ng kasulatan sa tanso (Laguna Copperplate inscriptions 822 A.D,), ang ibayong pag-aaral ng kultura at wika ng pangkat na ito ay magpapatibay sa panunuring na ito. Halimbawa ng pangungusap sa dumagat ay ang salin sa "magandang umaga sa inyong lahat" - "Masampat tabi abi di kitam mapesan!" Ayon sa kanilang pagkakaalam, ang salita nila ay nahahati sa dalawan-isang pangkaraniwan at isang pang matanda o pangmapitagan. Sa kasalukuyan tinawag itong "baybay"o pangkaraniwan at "Mangni" o pangmapitagan. ==Mga taal na pangkat-etniko== ===Mga pangunahing pangkat-etniko=== * [[Mga Ilokano]] * [[Mga Pangasinense]] * [[Mga Kapampangan]] * [[Mga Bikolano]] * [[Mga Bisaya]] * [[Moro]] * [[Mga Tagalog]] ===Mga pangkat-etniko sa Luzon=== Matatagpuan ang mga [[Tinguian]] sa [[Abra]]. Nagtatanim sila ng [[palay]] sa mga kapatagan at sa mga bai-baitang na palayan. Mahilig sila sa [[himig]], damit, at pagpapalamuti ng sarili. Naglalagay sila ng pinta o tatu, at iniitiman ang [[ngipin]] upang akitin ang napupusuan. Naniniwala ang mga Tinguian sa pagkakaroon ng isang asawa lamang. Itinuturing nilang pagkakasala ang pagtataksil sa asawa at pinapatawan ng malaking parusa ang sinumang muling nagtataksil. Walang parusa kung kusa ang paghihiwalay ng mag-asawa. ====Mangyan==== Naninirahan sa mga liblib na pook ng Mindoro ang mga [[Mangyan]]. Mahiyain silang tribo. Kayumanggi ang kanilang kulay, itim ang buhok, may maamong [[mata]] at katamtaman ang tangkad. May iba’t ibang tribu ng Mangyan. Tinatawag na Hanunuo ang isang grupo ng Mangyan na ang ibig sabihin, sila ang tunay na Mangyan. Kumukuha sila ng ikinabubuhay sa mga kagubatan, pangisdaan at kalakalan sa Mindoro. Sa kasalukuyan, sinauna pang [[baybayin|alpabeto]] ang gamit sa pagsulat ng mga pagpapantig. Ang ambahan ang kanilang natatanging [[panitikan]] na kanilang napanatili sa pamamagitan ng pag-ukit nito sa mga kutsilyo, mga kagamitan at sa mga lukas o lalagyan ng nganga. Ang mga Alangan o Mangyan sa hilaga ang purong Mangyan. Mayroon silang tipong Negrito. Sa mga kasukalan ng Mindoro sila nananahanan at [[kamote]] ang kanilang pangunahing pagkain. ====Ifugao==== Sa gitnang bahagi ng hilagang Luzon ang tirahan ng [[mga Ifugao]]. Galing ang bansag na Ifugao sa salitang "ipugo" na ang ibig-sabihin ay "mula sa mga [[burol]]." Ang karaniwang pamayanan ng mga Ifugao ay ang tumpok ng mga kwadradong [[kubo]] na natutukuran ng poste. Tulad ng ibang lipunan, mayroon ding mga ari-arian ang mga Ifugao. Ang mga mayaman at mga may titulo ang nag-aari ng maraming hinagdang palayan. Tuwing may pagdiriwang ang mayayaman tulad ng kasal o libing, masagana ang handaan. Sila ang gumawa ng Rice Terraces ng walang gamit na makina, ginawa ito sa pamamagitan ng kanilang mga kamay. ====Igorot==== Ang mga Igorot ay isang grupong etniko sa Pilipinas na matatagpuan sa Cordillera, sa isla ng Luzon, sa hilaga ng bansa. Mayroong anim na lalawigan sa Cordillera Administrative Region (CAR): ang Abra, Apayao, Benguet, Ifugao, Kalinga, at Mountain Province. Nag-iisang lungsod sa CAR ang lungsod ng Baguio. May anim na etnolinggwistikong grupo sa parte ng mga pook na pinapalagian ng mga Igorot: ang Bontoc, Ibaloi, Ifugao, Isneg (o Apayao), Kalinga, at Kankanaey. Ang mga Igorot ay kilala sa kanilang pagiging masipag, matatag, at tapat sa kanilang pinagmulan. May mga ugaling hindi basta-basta hinahayaang makuha ng iba ang kanilang mga namana o nakuhang mga kayamanan. Mahalaga sa kanila ang lupa, sapagkat ito ang pangunahing ikinabubuhay nila. Ang isang patunay nito ang Hagdan-hagdang Palayan ng Banawe sa isang tribu sa Ifugao. ====Kalinga==== Matatagpuan ang mga Kalinga sa pinakahilagang bahagi ng Luzon. Mahilig sila sa [[kulay|makukulay]] na pananamit at pamparikit. Napakahalaga sa kanila ng mga pampalamuting hiyas sa buong [[katawan]]. Ang ibinibigay na dote para sa ikakasal ay tinatawag na ballong o kalon. Bilang mga mandirigma at mamumugot, ginagawa ng mga Kalinga ang budong, isang kasunduang pangkapayapaan, upang maiwasan nila ang pakikidigma sa isa't isa. ====Itawes==== Matatagpuan ang mga [[Itawis]] sa timog-kanlurang bahagi ng Cagayan. Ang Itawes ay nagmula sa mga salitang 'I' at 'tawid' na nangangahulugang "mga tao sa kabila ng ilog". Kilala rin sila sa tawag na Itawit, Tawish, Itawi at Itaves. Karaniwang naninirahan ang mga Itawis sa isang pamayanan kasama ang [[mga Ibanag]] at may sarili din silang wika na ang tawag din ay Itawis. Pangunahing ikinabubuhay ng mga Itawes ang pag-aalaga ng hayop, pangangaso, pangingisda, paggawa ng [[alak]] at bulak-paghahabi, at pagsasaka. ====Kankana-ey==== Ang mga [[kankana-ey]] ang pangatlo sa pinakamalaking pangkat sa [[Lalawigang Bulubundukin|bulubunduking]] [[mga lalawigan ng Pilipinas|lalawigan]] ng hilagang Luzon. Maraming pangkat ang mga Kankana-ey, ang ilan sa kanila ay matatagpuan sa iba't ibang bahagi ng [[Benguet]] at maging sa iba't ibang bahagi ng La Union at malalapit na probinsiya, samantalang ang iba naman ay matatagpuan sa iba't ibang bahagi ng Mountain Province at mga lalawigang malapit dito. Halos walang ipinagkaiba ang dalawang pangkat na ito ng Kankana-ey sa kanilang anyo at hugis ngunit marami ang pinagka-iba sa kanilang pamumuhay at paniniwala. Pagsasaka ang pangunahing hanap-buhay ng mga Kankana-ey. Nagsasaka sila sa pamamagitan ng kaingin. Pangunahing pinagkukunan nila ng kabuhayan ang pangangaso at pangingisda. Hinuhuli nila ang usa at baboy ramo sa pamamagitan ng [[aso]] at lambat naman sa panghuhuli ng isda. Kadalasan ang kadangyan o baknang ang kalimitan na [[aristokrasya]] at ang mga matatanda ang may malaking udyok sa lipunan. Naniniwala sila sa pagkakaroon ng iisang asawa. Ang pamilya ang pangunahing yunit ng lipunan. Ang ama ang pinuno rito. Siya ang inaasahang magbibigay ng lahat ng ikabubuhay ng mag-anak. ====Ilongot==== Nangangahulugan na "mula sa gubat" ang pangalang [[Ilongot]], ang pangkat na matatagpuan sa kagubatan ng Isabela at Nueva Vizcaya. Kung minsan, tinatawag din silang Ilongotes o Ibilao. Mahilig silang gumamit ng pana na kanilang natutuhan sa mga Negrito. Nagsasaka ng palay, [[tabako]], [[saging]], kamote, at gulay ang mga Ilonggo. Nanghuhuli rin sila ng baboy-ramo, usa, at [[ibon]] sa gubat. Kanilang ipinagpapalit ng tela, kutsilyo at [[asin]] ang mga produktong ito sa mga nasa kapatagan. Sumasamba sa maraming diyos ang mga Ilongot. Bukod dito, sinasamba rin nila ang araw, kaluluwa ng mga namatay at iba pang kaluluwa ng kalikasan. Ang mga katangian ng isang ilonggo ay malumanay at malambing. ====Ibaloy==== Ang mga [[Ibaloy]] ay matatagpuan sa mga munisipalidad ng [[Kabayan, Benguet|Kabayan]], [[Bokod, Benguet|Bokod]], [[Sablan, Benguet|Sablan]], [[Tublay, Benguet|Tublay]], [[La Trinidad, Benguet|La Trinidad]], [[Itogon, Benguet]] at [[Tuba, Benguet|Tuba]] sa timog-silangan ng [[Benguet]]. Kasama sa wika ng mga Ibaloy ang ilang salitang Ilokano at Pangasinense. Ang mga Ibaloy ay [[kayumanggi]], mababa at may matipunong pangangatawan. Nakatira ang mga Ibaloy sa mga mabundok at [[bato|mabatong]] lugar. Gawa sa kogon o nipa ang karaniwang bahay ng mga Ibaloy. May pintuan itong nakaharap sa hilaga o silangan at walang bintana. Marami silang kasanayan para sa pag-aangkop sa kapaligiran tulad ng hagdang-hagdang taniman sa gilid ng bundok at pagpapatubig sa mga ito sa tulong ng mga tubong kawayan. Masisipag na magsasaka ang mga Ibaloy. Nagtatanim sila ng lahat ng uri ng gulay, ''strawberry'' at iba pang mga [[prutas]]. Mga lalaki ang naghahabi ng kanilang buslo. Dati, ang tungtong o konseho na binubuo ng baknang o mayayamang pangkat at matatalino ang nagpapasya sa pamayanan. May mga batas sila na sumasakop sa mga kaugalian sa kasal, diborsiyo, pagmamana, at mga krimen. Kinikilala rin nila ang kapangyarihan ng pambansang [[pamahalaan]]. Sa kasalukuyang panahon, nananatili pa rin ang kasal ng mga Ibaloy sa simbahang Katoliko ngunit sinusunod pa rin nila ang kasunduan ng anak na ipakakasal. Sa handaan, tradisyong Ibaloy pa rin ang nasusunod. ====Isneg==== Kilala rin sa tawag na Apayao o Ina-gang ang mga Isneg na matatagpuan sa Kalinga at Apayao. Karaniwan silang nagtatatag ng kanilang pamayanan sa matatarik na dalisdis at mabababang burol na malapit sa mga ilog. Bigas ang pangunahing pagkain ng mga Isneg. Maliban sa palay, nagtatanim sila ng [[mais]], kamote, taro, at túbo para sa paggawa ng [[basi]]. Ginagawa nila ang pagtatanim matapos ang ilang ritwal o seremonya ayon na rin sa kanilang paniniwala na kaugnay ng [[lupa]], [[gubat]], at [[ilog]] ang buhay. Ayon sa kanilang batas, ang pag-aari ng lupa ay batay sa pagiging una sa paggamit nito, aktwal na paggamit at pagtira rito at kung ito ay namamana. Naiiba ang anyo ng bahay ng mga Isneg sa mga bahay ng iba pang pangkat-etniko sa [[Cordillera]]. Hugis-bangka ang bahay ng mga Isneg na kanilang tinatawag na binuron. Maraming pamilya ang maaaring tumira sa binuron na may isang silid lamang. ====Ivatan==== Mga mamamayan ng [[Batanes]] ang mga [[Ivatan]]. Relihiyoso, masisipag, matitiyaga, magagalang at mapagkakatiwalaan ang mga Ivatan. {{Fact|date=Disyembre 2009}} Karaniwan sa kanila ang pagsusuot ng bakol, isang uri ng sombrero na gawa sa hinabing dahon ng palmera. Madalas na dinaraanan ng [[bagyo]] ang Batanes kaya mababang hugis-kahon ang mga bahay ng mga Ivatan. Gawa ito sa [[bato]], [[kogon]] at [[apog]]. Mayroon itong maliliit na bintana. Mga halamang-ugat ang kanilang itinatanim at ito rin ang kanilang pangunahing ikinabubuhay. Sa kasalukuyan, marami na ring mga Ivatan ang nakatapos ng kursong tulad ng inhinyeriya, medisina, edukasyon at iba pa. ====Isinay==== Matatagpuan ang mga Isinay sa [[Aritao, Nueva Vizcaya|Aritao]], [[Bayombong, Nueva Vizcaya|Bayombong]] at Dupax sa [[Nueva Vizcaya]]. Katulad ng mga Ivatan, hawig ang kanilang anyo sa [[mga Ainu]] ng bansang [[Hapon (bansa)|Hapon]] at nahahawig ang kanilang wika sa Pangasinense. Nabibilang ito sa mga diyalekto ng Ilokano. Kristiyano ang malaking bahagi ng populasyon ng mga Isinay. Bukod sa pagsasaka, isa pa rin sa kanilang pangunahing ikinabubuhay ang paghabi ng tela. ====Mga Tao ng Palawan==== {{main|Mga Tao ng Palawan}} === Mga pangkat-etniko sa Visayas === * [[Mga Ilonggo]] * [[Mga Waray]] * [[Mga Cebuano]] * [[Mga Karay-a]] * [[Mga Masbatenyo]] * [[Mga Romblomanon]] * [[Mga Cuyonon]] * [[Mga Aklanon]] ===Mga pangkat-etniko sa Mindanao=== ====Iranun==== Ang Iranun ay isang pangkat-etniko na katutubo sa Mindanao, Pilipinas, at sa kanlurang baybayin ng Sabah, Malaysia ( kung saan sila ay matatagpuan sa 25 mga nayon sa paligid ng Kota Belud at Lahad Datu distrito; din sa Kudat at Likas, Kota Kinabalu). Para sa mga siglo, ang mga Iranun ay likas na mula sa Kasultanan ng Maguindanao, sa timog Mindanao. Ang Iranun colonies ay kumalat na sa buong Mindanao, Sulu Archipelago at sa hilaga at silangang baybayin ng Borneo. Karamihan sa Iranun ay mga Muslim. Ang kanilang wika ay bahagi ng Austronesian pamilya, at pinakamalapit na nauugnay sa Maranao. Ang Iranun ay isa sa mga pinakalumang umiiral na tribung muslim sa Pilipinas. Iranuns ang mga unang tao na pumasok sa isang kasal pagkakahawig sa Shariff Aulia at Shariff Kabunsuan. Bai Sa Pandan ( Princess Pagunguwan, anak na babae ng Raha Urangguwan) at Bai Angintabu ayon sa pagkakabanggit. Ang kanilang matrimonyo kung saan si Sultan Kudarat isang Iranun ay direktang nakuha ang kanyang linya sa kanila. Iranun ay isang lahi ng bansa sa pagitan ng Karibang - Karingke Linya ng paglapag at huling mga Malay migrante. Ang unang pinuno ay si Raha Urangguwan. Ang pangalan ng kanilang lugar ( estado) ay Uranen. Ang mga Iranun ay naninirahan sa Parang, Sultan Kudarat, Matanog, Buldon, Barira, Sultan Mastura, Alamada at sa syudad ng Cotabato at Pagadian. ====Maranao==== Ang mga Maranao ay nakatira sa paligid ng Lawa ng Lanao&nbsp;– [[Lanao del Sur]], Lanao del Norte, [[Lungsod ng Marawi]] at [[Lungsod ng Iligan]]. "[[Lawa]]" ang kahulugan ng salitang "ranao" kung saan hinango ang kanilang pangalan. Ang Marawî ang tinaguriang lungsod ng mga dugong bughaw na Maranao. Sa malalaking bahay sila nakatira na may malalawak na pasilyo ngunit walang silid. Tanging ang mga dugong bughaw lamang ang pinapayagang manamit ng kulay [[ginto]]. Kadalasang makikita ang mga karaniwang Maranao na may dalang nakatiklop na banig pandanus. Kanila itong ginagamit sa sahig ng [[tahanan]] at sa mga [[moske]]. Buo pa rin at hindi naiimpluwensiyahan ang kulturang Maranao. Nananatili pa rin ang kanilang tunay na naiibang disenyo at kulay sa kanilang mga gawang ukit, damit at banig at sa kanilang mga kagamitang gawa sa [[tanso]]. ====T'boli==== Sa Cotabato matatagpuan ang mga T'boli. Nangangaso sila, nangingisda at nangunguha ng mga prutas sa kagubatan na kanilang ikinabubuhay. Kaingin ang sistema ng kanilang pagsasaka. Gumagawa sila ng tela para sa damit mula sa t'nalak na hinabi mula sa hibla ng [[abaka]]. Walang "[[pari]]" ang mga T'boli na gumaganap ng mga sagradong ritwal o nagsisilbing tagapamagitan sa tao at sa mga [[bathala]]. Kadalasang iniuukol ng mga kababaihan ang kanilang panahon sa pagpapaganda sa sarili. Nagpapahid sila ng pulot-pukyutan sa [[mukha]], nagsusuot ng maraming hikaw, kwintas, maliliit na kampanilya at binurdahang [[damit]]. Nagpapalagay ng tatu o hakang ang mga [[babae]]. Maaaring mag-asawa nang marami ang lalaking T'boli. ====Tausug==== Kinikilala sa katapangan at kahusayan sa pakikidigma ang mga Tausug. Hindi sila kailanman umuurong sa anumang labanan sapagkat para sa kanila, ang kaduwagan ay batik sa karangalan ng pamilya. Likas na mapagbigay at palakaibigan ang mga Tausug. Nalinang ang ugaling ito sa kanilang pakikipag-ugnayan at pakikipagkalakalan sa mga tao sa [[Timog-silangang Asya]]. May pagkakaiba ang mga [[Tausug]] na nasa mga burol na tinawag na tao-giniba at nasa mga dalampasigan na tinawag na tao-higad. Mangingisda ang mga nakatira sa malapit sa dagat at magsasaka naman ang mga nasa loobang bahagi. Naninisid ng perlas ang nasa may dalampasigan na kanilang ipinagpapalit ng seda, tanso at [[bakal]] sa mga taga-[[Borneo]] at [[Sabah]]. Kanila ring ipinagpapalit ang mga ito ng pagkain sa mga magsasaka. Ang kalakalang ito ang nagdala ng Islam sa [[Sulû]]. ====Badjao==== Ang pangkat na Badjao ay naninirahan sa Sulû, sa mga bayan ng Maubu, Bus-bus, Tanjung, Pata, Tapul, Lugus, Bangas, Parang, Maimbung, Karungdung at Talipaw. Tinatawag din silang Luaan, Lutaos, Bajau, Orang Laut, Samal Pal'u at Pala'u. Samal ang kanilang wika. Kahawig ng mga Samal ang kanilang kultura. May haka-hakang sila at ang mga Samal ay isang pangkat na nagmula sa Johore sa dakong timog ng pinensulang Malaya. Nakatira sila sa mga bangkang-bahay. Isang pamilya na may myembrong 2–13 miyembro ang maaaring tumira sa bangkang-bahay. Pangingisda ang pangunahin nilang hanapbuhay. Gumagawa rin sila ng mga vinta at mga gamit sa pangingisda tulad ng lambat at bitag. Ang mga kababaihan ay naghahabi ng mga banig na may iba't-ibang uri ng makukulay na disenyo. Magaling din silang sumisid ng perlas. Dahil malapit sa Tausug, karamihan sa kanila ay Muslim. Gayunpaman, naniniwala pa rin sila sa ''umboh'' o kaluluwa ng kanilang mga ninuno. ====Subanen==== Ang mga Subanen ay matatagpuan sa mga kabundukan ng [[Zamboanga del Norte]] at [[Zamboanga del Sur]]. Kayumanggi sila at may makapal at maitim na buhok. Naniniwala sila na sa iisang ninuno lamang sila nagmula. ====Cuyunon==== Ang mga Cuyunon ay naninirahan sa mga pulo ng Busuanga. Agutaya at Cuyo sa gitna ng [[Dagat Sulu]] sa silangan ng [[Palawan]] at timog-kanluran ng [[Panay]]. Ayon kay Padre Luis de Jesus, isa sa mga [[Kastila|Espanyol]] na nakarating sa Cuyo at Busuanga, ang mga Cuyunon ay may dugong Tsino kaya masisipag sila at matatalino sa kalakalan. Pagkakaingin ang kanilang paraan ng pagsasaka. Nagtatanim sila ng palay, mais, kamote, at ube. Pangalawang pinagkukunan ng kanilang ikinabubuhay ang pangingisda. Pangkat-pangkat ang mga Cuyunon kung magsaka, mangisda, at kahit sa maliliit na gawain tulad ng paglilinis ng bahay. Madalas na nag-uugnayan ang magkapitbahay at nag-iinuman ang mga kalalakihan matapos ang kanilang gawain. Sa kanila ng pagiging Kristiyano ng mga Cuyunon, laganap pa rin ang kanilang pagsamba sa kaluluwa ng mga yumao at mga ritwal ng mga babaylan. Ang ritwal na kanilang tinatawag na ''palasag'' ay ginaganap bago mahinog ang mga palay. Para naman sa pagpapagaling sa mga [[sakit|maysakit]], ginaganap ang taga-''blac'' upang paalisin sa katawan ng maysakit ang masamang ispiritu. Ang ''patulod-sarot'' naman ang ritwal para mapigilan ang paglaganap ng epidemya. Hindi sila naniniwala sa mga ibang tao. ====Bagobo==== Matatagpuan ang mga Bagobo sa mga baybayin ng look ng [[Davao]]. Maputi sila, may matipunong pangangatawan at malapad na mukha. Kulay-mais ang kanilang buhok na may natural na kulot. Itim ang kanilang mga mata na may bahagyang pagkasingkit. Sadyang inahit nang halos guhit na lamang ang kilay ng mga Bagobo. Makapal ang kanilang labi at bilugan ang baba. Ang mga Bagobo ang unang pangkat na nadatnan ng mga Espanyol sa Mindanao. Noong panahong iyon, nagkakalakalan na ang iba't ibang barangay ng Bagobo. Pangunahing ikinabubuhay nila ang pagsasaka dahil na rin malapit ang kanilang panahanan sa pinagkukunan ng tubig. Pinaghahalinhinan nilang itanim ang palay at mais. Walang malinaw na pagkakaiba ang mga gawain ng babae at lalaking Bagobo. Kapwa naghihimay ng hibla ng abaka ang babae at lalaki, gayundin sa paghahabi ng buslô. Napapangkat sa tatlo ang tradisyunal na lipunan ng mga Bagobo. Ang [[bayani]] ang mandirigma at ang [[datu]] ang pinuno ng mga ito. Minamana ang pagiging datu. Pangunahing tungkulin ng datu ang tumayong huwes, mag-ayos ng mga gulo at ipagtanggol ang pangkat. Ang mga mabalian o paring babae ang pangalawang uri sa lipunan. Sila ang matatandang babaing mahuhusay sa paghahabi. ====Yakan==== Nagtatanim sila ng palay, niyog, kamoteng kahoy, lansones at mais. May sistema ng pagpapalitan sa pagsasaka ang Yakan. Nagagawa sa maikling panahon ang pag-aararo dahil pinagtutulung-tulungan ng mga magkakamag-anak at magkakaibigan ito. Punong- puno ng mga tradisyunal na paniniwala at kaugalian ang kanilang mga gawain sa pagsasaka. May paniniwala silang ang palay ay may sultan at mga pinuno kaya kinakausap nila ang “Paring” palay upang mamuno sa iba pang mga binhing palay sa pagkakaroon ng masaganang ani. Kailangan ding tahimik sila habang nag-aani ng palay sa pangambang makatawag ng iangay at liparin palayo ang palay. Patriarka ang uri ng lipunang Yakan kung saan ang amana o ama ang pinakapuno ng pamilya. Napakalapit ng ugnayan ng magkakamag-anak kaya magkakalapit ang kanilang mga bahay at handang tumulong ang bawat isa sa sinuman sa kanila na magkakaroon ng kasawian o kaya naman kapag may kasiyahan. Maraming ipinagbabawal sa buhay ng mga Yakan. Ipinagbabawal sa kanila ang pagpapakasal sa magpinsang makalawa ngunit maaaring magpakasal ang magpinsang buo upang manatili ang yaman ng angkan. Maaaring magpakasal nang higit sa apat ang lalaking Yakan kung kaya niyang bigyan ang mga ito ng sapat na kabuhayan. Pinapayagan din sa kanila ang diborsiyo kung pumapayag dito ang lalaki. Ang mga Yakan lamang ang tanging pangkat na kapwa nagsususot ng malong ang lalaki at babae. Isinusuot ng lalaking Yakan ang malong sa kanyang ulo samantalang ipinupulupot naman ito ng mga babae sa kanilang baywang. ===Mga di-taal na pangkat-etniko=== *[[Tsina|Tsino]] *[[Espanya|Kastila]] *[[America|Amerikano]] *[[Saudi Arabia|Arabo]] *[[Indiya|Indiyano]] *[[Korea|Koryano]] *[[Hudyo]] *[[Mehiko|Mehikano]] *[[Hapon]]es [[Kategorya:Mga pangkat-etniko sa Pilipinas|*]] a0bta00cy59dcufsb2fz669pg5sjqa7 0 27204 2166382 2165668 2025-06-26T16:39:56Z Pavl Anthøny 149139 2166382 wikitext text/x-wiki {{Infobox Officeholder | honorific-prefix = [[Kagalang-galang]] | honorific_suffix = | name = Vicente Sotto y Yap | image = Vicente Yap Sotto 1917.jpg | imagesize = 225px | caption = | order = | office = [[Senado ng Pilipinas|Senador ng Pilipinas]] | term_start = 28 Mayo 1946 | term_end = 28 Mayo 1950 | office2 = Kasapi ng [[Kapulungan ng mga Kinatawan ng Pilipinas|Kapulungan ng mga Kinatawan]] mula sa [[Distritong pambatas ng Cebu|Ikalawang Distrito]] ng [[Cebu]] | term_start2 = 1922 | term_end2 = 1925 | predecessor2 = [[Sergio Osmeña]] | successor2 = Paulino Gullas | birth_date = {{birth date|1877|4|18}} | birth_place = [[Lungsod ng Cebu]], [[Captaincy General of the Philippines]] | death_date = {{death date and age|1950|5|28|1877|4|18}} | death_place = [[Maynila]], [[Pilipinas]] | website = [http://senatorvicenteyapsotto.blogspot.com/ Sen. Vicente Sotto] | spouse = Maria Ojeda | children = Marcelino Antonio Sotto<br> Voltaire Sotto <br> Filemon Sotto <br> Vicente Sotto, Jr. <br> Suga Sotto }} Si '''Vicente Sotto y Yap''' (18 Abril 1877 – 28 Mayo 1950) ay isang politiko sa [[Pilipinas]]. Apo niya ang sikat na komedyante at senador na si [[Tito Sotto]]. ==Personal na buhay== Si Sotto ay isinilang sa Cebu City noong 18 Abril 1882 kina Marcelino Sotto at Pascuala Yap. Nakapagtapos siya ng kursong Abogasya at pumasa sa Bar exam noong 1907. Noong 1902, si Vicente Sotto ay pumasok sa mundo ng politika bilang isang konsehal. At noong 1907 ay nanalo siyang mayor. Kinilala siya bilang ''Ama ng Literaturang Sebwano'' at bilang ''Ama ng Malayang Pamamahayag''. Siya ang nagtatag ng unang pahayagan sa [[Cebu]] noong 1899, ang ''La justicia'', isang pahayagang laban sa mga [[Amerikano]]. Nang ipatigil ang paglalathala nito, itinatag naman niya ang pahayagang ''El nacional''. Noong 1900 ay itinatag niya ang ''El pueblo'' at ipinagpatuloy niya ang pangangampanya laban sa diskriminasyon. Noong 1901, ipinalathala niya ang unang pahayagang [[Wikang Sebwano|Sebwano]] sa [[Cebu]], '' Ang Suga''. Nangibang bansa siya sa [[Hong Kong]] at nang magbalik sa Pilipinas ay inilathala niya ang ''The Independent'' sa [[Maynila]]. Hindi lamang isang mamamahayag si Sotto, nagsulat din siya ng maikling kuwento at dula. Bunga ng kanyang panulat ang kuwentong ''Maning''; ang dulang ''Gugma sa Yutang'', ''Natawhan'' at ang [[opera|operetang]] ''Mactan''. Siya ang kaunaunahang sumulat ng operetang [[Mga wikang Bisaya|Bisaya]]. Napasok siya sa politika. Naging alkalde siya ng [[Cebu]] at naging Senador. At apo niya si Hugo Sotto. ==Gallery== <gallery> File:Vicente Yap Sotto 1.jpg|Larawan ni Vicente Yap Sotto File:Vicente Sotto as Senator.jpg| Si Sotto sa Senado File:Senator Vicente Sotto's Tomb at Cebu Memorial Park.jpg|Ang puntod ni Vicente Sotto kasama ang kaniyang asawang si Maria Ojeda at iba pang miyembro ng kaniyang pamilyang nakalibing sa Cebu Memorial Park File:The Maverick Senator Vicente Sotto by Resil Mojares.jpg|Librong tungkol sa buhay ni Vicente Sotto na inakdaan ni Resil B. Mojares </gallery> {{BD|1877|1950|Sotto, Vicente}} [[Kategorya:Mga politiko ng Pilipinas]] [[Kategorya:Mga manunulat mula sa Pilipinas]] {{Pilipinas-politiko-stub}} bx8m4lgk2ysmmu529fyeip3gvthoza6 0 31211 2166369 2166346 2025-06-26T14:43:18Z Như Gây Mê 138684 Reverted 1 edit by [[Special:Contributions/143.44.133.164|143.44.133.164]] ([[User talk:143.44.133.164|talk]]) (TwinkleGlobal) 2166369 wikitext text/x-wiki {{Infobox Website | name = [[Image:Wikipedia-favicon.png|16px|Favicon ng Wikipedia]] Wikipediang Tagalog<br>{{small|ᜏᜒᜃᜒᜉᜒᜇᜒᜌᜅ᜔ ᜆᜄᜎᜓᜄ᜔}} | logo = [[File:Wikipedia-logo-v2-tl.png|[[Tandang pagkakakilanlan]] ng Wikipediang Tagalog]] | screenshot = [[File:Tagalog Wikipedia screenshot.png|240px|Unang Pahina ng Wikipediang Tagalog]] | collapsible = yes | url = [http://tl.wikipedia.org tl.wikipedia.org] | commercial = Hindi | country_of_origin = {{flag|Pilipinas}} | owner = [[Pundasyong Wikimedia]] | type = Proyektong Ensiklopedya sa Internet | language = [[Wikang Tagalog]] ([[Wikang Tagalog|ᜏᜒᜃᜅ᜔ ᜆᜄᜎᜓᜄ᜔]]) | registration = Hindi sapilitan | launch_date = {{Start date and age|mf=yes|p=yes|br=yes|2003|12|1}} | current_status = Aktibo | author = }} Ang '''Wikipediang Tagalog''' ([[Baybayin]]: '''ᜏᜒᜃᜒᜉᜒᜇᜒᜌᜅ᜔ ᜆᜄᜎᜓᜄ᜔'''; {{Lang-en|Tagalog Wikipedia}}) ay eksklusibong edisyon ng [[Wikipedia]] sa wikang [[wikang Tagalog|Tagalog]] sa [[Pilipinas]] na nagsimula noong Disyembre 2003. Ito ay may {{formatnum:{{#expr:{{NUMBEROF|ARTICLES|tl}} round-0}}}} artikulo, at ito ang {{Ordinal|{{Wikipedia rank by size|tl}}}} pinakamalaking Wikipedia ayon sa bilang ng artikulo pagsapit ng {{Currentmonthday}}, {{Currentyear}}.<ref>[[Unang Pahina|"Wikipedia, ang malayang ensiklopedya: Unang Pahina".]] ''Tagalog Wikipedia''. Wikimedia Foundation, Inc. Hulyo 24, 2015. Nakuha noong Hulyo 24, 2015.</ref> ==Kasaysayan== {{Main|Talaan ng mga Wikipedia sa Pilipinas}} Sinimulan ang Wikipediang Tagalog, ''Ang Malayang Ensiklopedya'', noong [[Disyembre]] 2003{{fact|Nobyembre 2020}} bilang unang Wikipedia sa isa sa mga [[Mga wikang Pilipino|wika ng Pilipinas]]. Pagsapit ng Pebrero 3, 2011, ito ay may higit sa [[:tl:Special:Statistics|50,000 artikulo]].<ref>[[Unang Pahina|Tagalog Wikipedia]], nakuha noong Pebrero 3, 2011</ref> [[Bantayan, Cebu]] ang naging ika-10,000 artikulo noong Oktubre 20, 2007 habang [[Pasko sa Pilipinas]] ang naging ika-15,000 artikulo noong Disyembre 24, 2007.<ref name="WPPinoy">[[:en:Wikipedia:PINOY|Mula sa ''Announcements'' (Mga Paunawa) sa ''Wikipedia:Tambayan'' ng Wikipediang Ingles]]</ref> Nakumpleto sa [[:betawiki:Main Page|Betawiki]] (o [[:betawiki:Main Page|Translatewiki.net]]) ang pagsasapook o lokalisasyon ng pagsasalinwika ng mga mensaheng pansopwer ng Wikipediang Tagalog noong 6 Pebrero 2009.<ref name="Betawiki">[http://translatewiki.net/w/i.php?title=Special:RecentChanges&translations=only&trailer=/{{CONTENTLANGUAGE}} Tala ng gawain sa Translatewiki.net (Betawiki)]{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, noong 6 Pebrero 2009.</ref> Noong 2011, naging bahagi ang Wikipediang Tagalog ng [[meta:Research:WikiHistories fellowship|''WikiHistories fellowship'']], isang proyekto sa pananaliksik ng [[Pundasyong Wikimedia]]. Sinusubok ng proyekto ang paglahad ng mga tagumpay, kabiguan, at pang-araw-araw na pakikibaka ng mga patnugot na nagsusumikap na maging ganap ang pangarap na pandaigdigang pagbabahagi ng kaalaman.<ref>[[metawiki:Research:WikiHistories fellowship|Mula sa pahina ng proyektong WikiHistories]]</ref> ===Estadistika=== <div style="float:right; margin-left:10px"></div> *Marso 11, 2008: ''[[:tl:Pandaka pygmaea|Pandaka pygmaea]]'' - ika-16,000 artikulo<ref name="UsapanPandaka">[http://tl.wikipedia.org/wiki/Talk:Pandaka_pygmaea Mula sa pahina ng usapan ng Pandaka Pygmaea]</ref> * Hunyo 30, 2008: ''[[Silindro (gamit panugtog)|Silindro]]'' - ika-17,000 artikulo<ref name=Silindro>[http://tl.wikipedia.org/wiki/Talk:Silindro_%28gamit_panugtog%29 Pahina ng usapan ng Silindro]</ref> * Agosto 5, 2008: ''[[Unang Aklat ng mga Macabeo]]'' - ika-18,000 artikulo<ref name=Macabeo>[http://tl.wikipedia.org/wiki/Talk:Unang_Aklat_ng_mga_Macabeo Pahina ng usapan ng Unang Aklat ng mga Macabeo]</ref> * Oktubre 2, 2008: ''[[Heriyatriko]]'' - ika-19,000 artikulo<ref name=Heriyatriko>[http://tl.wikipedia.org/wiki/Usapan:Heriyatriko Pahina ng usapan ng Heriyatriko]</ref> * Nobyembre 1, 2008: ''[[Anak ng Tao]]'' - ika-20,000 artikulo<ref name=AnakngTao>[http://tl.wikipedia.org/wiki/Usapan:Anak_ng_Tao Pahina ng usapan ng Anak ng Tao]</ref> * Marso 22, 2010: ''[[Sky Girls]]'' - ika-25,000 artikulo<ref name=SkyGirls>[http://tl.wikipedia.org/wiki/Usapan:Sky_Girls Pahina ng usapan ng Sky Girls]</ref> * Hulyo 20, 2010: ''[[Charlottenburg-Wilmersdorf]]'' - ika-30,000 artikulo<ref name=CW>[http://tl.wikipedia.org/wiki/Usapan:Charlottenburg-Wilmersdorf Pahina ng usapan ng Charlottenburg-Wilmersdorf]</ref> * Oktubre 25, 2010: ''[[1714 Sy]]'' - ika-40,000 artikulo<ref name=1714SY>[http://tl.wikipedia.org/wiki/Usapan:1714_Sy Pahina ng usapan ng 1714 Sy]</ref> * Nobyembre 9, 2010: ''[[Ekonometriks]]'' - ika-45,000 artikulo<ref name=Ekonometriks>[http://tl.wikipedia.org/wiki/Usapan:Ekonometriks Pahina ng usapan ng Ekonometriks]</ref> * Enero 15, 2011: ''[[Yu-Gi-Oh! Zexal]]'' - ika-50,000 artikulo<ref name=YGO>[http://tl.wikipedia.org/wiki/Usapan:Lalaking Vitruvio Pahina ng usapan ng Yu-Gi-Oh! Zexal]{{Dead link|date=Agosto 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> * Pebrero 4, 2013: ''[[Lalaking Vitruvio]]'' - ika-60,000 artikulo<ref name=LV>[http://tl.wikipedia.org/wiki/Usapan:Lalaking Vitruvio Pahina ng usapan ng Lalaking Vitruvio]{{Dead link|date=Agosto 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Dahil sa pabura ng mga maiikling artikulo na nagsimula noong 2018, naging nasa baba ng 45,000 ang bilang ng artikulo ayon noong Disyembre 2022. ===Mga unang hakbang ng Wikipediang Tagalog=== Ang unang naikargang artikulo ay [[Wikipedia]] (maliban sa [[Unang Pahina]]), noong Marso 25, 2004. Noong maluwag pa ang pamantayan ng Wikipediang Tagalog, ang pinaka-unang [[:Wikipedia:Mga napiling artikulo|Napiling Artikulo]] ay ang ''[[Livestrong wristband]]'', ngunit napalitan ito ng artikulong ''[[Kimika]]'' (ayon sa nabagong pamantayan).<ref>[http://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedia:Mga_napiling_artikulo&direction=next&oldid=22753 Mula sa Supnayan ng Tagalog Wikipedia]</ref> Ngunit napalitan din ang ''Kimika'' dahil sa isang proseso ng pagsusuri at pagbabalik-tanaw.<ref>[http://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedia%3APagbabalik-tanaw_sa_mga_napiling_artikulo&diff=190910&oldid=187843 Wikipedia: Pagbabalik-tanaw sa artikulong ''Kimika''], Marso 25-26, 2008.</ref> Kung tutuusin, ang unang napiling artikulo na nanatili pagkatapos ng pagsusuri ay tungkol sa [[:tl:Keso|keso]].<ref>{{cite web|author=Česky|url=http://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedia:Mga_napiling_artikulo&direction=next&oldid=33368|title=Mula sa artisbo ng ''Wikipedia:Mga napiling artikulo''|publisher=Tl.wikipedia.org|date=|accessdate=2012-02-15|language=tl}}</ref> Gayundin, ang unang [[Wikipedia:Supnayan ng mga nagdaang napiling larawan|Napiling Larawan]] ay ang ''Image:Flutterbye.jpg'' para sa artikulong [[Paru-parong Viceroy]], subalit napalitan ng ''[[:Image:St Vitus stained glass.jpg]]'' na para sa artikulong [[Katedral ni San Vito]].<ref>[http://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedia:Supnayan_ng_mga_nagdaang_napiling_larawan&direction=next&oldid=32917 Mula sa Supnayan ng Tagalog Wikipedia].</ref> Ang tatlong unang artikulong pang-[[:Wikipedia:Mga huling dinagdag|<u>Alam Ba Ninyo</u>?]] ay ang [[Web browser]], [[Wikang Bulgaro]], at [[Pilipinas]].<ref name="TW2005">[http://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Template:UnangPahinaAlam&oldid=14215 Mula sa pahinang pangkasaysayan ng Suleras ng Alam Ba Ninyo?]</ref> Naaprubahang may kundisyon ang ''[http://incubator.wikimedia.org/wiki/Wn/tl Tagalog Wikinews]'' ([[:incubator:Wn/tl|Wikibalita]]) noong Disyembre 19, 2007.<ref name="WPPinoy" /> Nagkaroon ng seksiyong [[Wikipedia:Mga pangyayari noong unang panahon|Sa Araw na Ito]] sa Unang Pahina noong 2 Abril 2008, ngunit pansamantalang itinago ito noong 3 Mayo 2008 dahil sa kakulangan ng taga-ambag sa bahaging ito.<ref name="SaArawnaIto">[http://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedia:Mga_pangyayari_noong_unang_panahon&oldid=193523 Mula sa kasaysayan ng Wikipedia:Mga pangyayari noong unang panahon]</ref><ref name="SaArawnaIto2">[http://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Unang_Pahina&oldid=201870 Mula sa kasaysayan ng Unang Pahina]</ref> ==Mga katangian== May ilang mga katangian ang Wikipediang Tagalog na nagpapaiba ito sa ibang mga edisyong pangwika ng Wikipedia. Ayon kay [[Michael Tan]], isang [[antropologo]]ng Filipino at kolumnista sa ''[[Philippine Daily Inquirer]]'', malakihang umaasa ang Wikipediang Tagalog sa [[UP Diksiyonaryong Filipino]] para sa saligang mga kahulugan.<ref>{{cite news|url=http://opinion.inquirer.net/9149/%E2%80%98utak%E2%80%99 |title=''Pinoy Kasi'': 'Utak' |last=Tan |first= Michael |author-link=Michael Tan |newspaper=[[Philippine Daily Inquirer]] |date=Agosto 2, 2011|access-date=Oktubre 23, 2015}}</ref> Bagamat nakatuon ito sa wikang Tagalog, mayroon itong mga pahina na nagbibigay ng gabay sa mga hindi gumagamit ng wikang Tagalog para sa mga bagay na may kinalaman sa proyekto.<ref>{{cite news|url=http://globalnation.inquirer.net/120098/hold-up-half-the-sky-not-there-yet|title=The Artist Abroad: Hold up half the sky? Not there yet|last=Francia|first=Luis|newspaper=[[Philippine Daily Inquirer]]|date=Marso 27, 2015|access-date=Oktubre 23, 2015|language=en|trans-title=Ang Manlilikha sa Ibayong Dagat: Naghahawak sa kalahati ng langit? Wala pa roon}}</ref> ===Saklaw ng edisyon=== Ang Wikipediang Tagalog ay may mahalagang saklaw ng mga paksang may kinalaman sa Pilipinas, gayon din sa mga paksang may kinalaman sa [[anime]] at [[manga]]. Noong 2010, naglabas ang [[GMA News and Public Affairs]] ng isang ulat na pumupuna sa kakulangan nito ng mga artikulong may kinalaman sa [[agham]].<ref>{{cite news|url=http://www.gmanetwork.com/news/story/202631/scitech/google-translate-spews-profanities-in-filipino|title=Google Translate spews profanities in Filipino|last1=Dimacali|first1=Timothy James M.|author-link1=TJ Dimacali|newspaper=[[GMA News]]|date=Oktubre 5, 2010|language=en|trans-title=Google Translate, nagbubuga ng mga kabastusan sa Filipino}}</ref> ===Pangalan ng proyekto=== Sang-ayon sa ibang mga Wikipedista sa Tagalog at Ingles na mga Wikipedia, ang Wikipediang ito'y kumakatawan sa wikang [[wikang Filipino|Filipino]].<ref name=Wika>[[Wikipedia:Pamantayang pangwika]] ; [[Wikipedia:Gabay sa abakada at pagbabaybay]]</ref><ref>[http://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedia:Kapihan&oldid=352405 Wikipedia:Kapihan: "Filipino Wikipedia (na nasa Wikimedia Incubator)"]</ref><ref>Kaugnay: [[:en:Wikipedia talk:Tambayan Philippines/Archive14#The Filipino Wiktionary Debate .28formerly It.27s official.29|''The Filipino Wiktionary Debate (formerly It's official)'']] ([[:en:Wikipedia talk:Tambayan Philippines/Archive14#The Filipino Wiktionary Debate .28formerly It.27s official.29|WP:Tambay Archive14]].)</ref> Ayon naman sa Vibal Foundation, isang pundasyon na pinasimunuan ang [[WikiPilipinas]], magkaiba raw ang tinayo nitong [[wiki]] na WikiFilipino sa Wikipediang Tagalog dahil gumagamit ang WikiFilipino ng Filipino at Tagalog naman ang Wikipediang Tagalog.<ref name="vibal">{{cite web |title=WikiFilipino, Isang Pagsusuri |url=http://www.vibalfoundation.org/?p=16 |work=Kristine Mandigma |publisher=Vibal Foundation |accessdate=2009-05-15 }}{{Dead link|date=Agosto 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Ang pagkakaiba o pagkakapareho ng Tagalog sa Wikipedia ang naging sanhi ng isang [[Wikipedia:Pagsalin ng mga nilalaman ng Wikipedia na ito sa Filipino|pagtatalo]] ng mga tagagamit sa pangalan ng proyekto. Nabanggit ang pagtatalong ito sa isang artikulo ng DILA (''Defenders of the Indigenous Languages of the Archipelago'')<ref name="dila">{{cite web|title=''The Subdialect Filipino''|url=http://www.dila.ph/subdialect_filipino.pdf|work=Edwin Camaya|publisher=Defenders of the Indigenous Languages of the Archipelago|accessdate=2009-05-15|language=en|trans-title="Ang Subdiyalektong Filipino"|archive-date=2012-01-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20120118172414/http://www.dila.ph/subdialect_filipino.pdf|url-status=dead}}</ref>, isang samahan na ipinagtatanggol ang [[Mga wika sa Pilipinas|mga katutubong wika ng Pilipinas]]. == Kumpara sa ibang edisyong Wikipedia sa wikang nakabase sa Pilipinas == Mas kakaunti ang mga artikulo sa Wikipediang Tagalog kumpara sa [[Wikipediang Sebuwano]], ang pinakamalaking edisyon ng Wikipedia sa wikang nakabase sa Pilipinas, na may higit sa {{formatnum:{{#expr:{{NUMBEROF|ARTICLES|ceb}} round -3}}}} artikulo sa kasalukuyan, at ang [[Wikipediang Waray-Waray|Wikipediang Waray]], na may higit sa {{formatnum:{{#expr:{{NUMBEROF|ARTICLES|war}} round -3}}}} artikulo.<ref>[[:ceb:Special:Mga Estadistika|Mga Estadistika]]</ref><ref>{{cite news|url=http://www.interaksyon.com/article/88828/maupay--waray-wikipedia-hits-more-than-one-million-articles|title=MAUPAY: Waray Wikipedia hits more than one million articles|date=Hunyo 11, 2014|newspaper=[[News5|InterAksyon]]|access-date=Oktubre 23, 2015|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140611153410/http://www.interaksyon.com/article/88828/maupay--waray-wikipedia-hits-more-than-one-million-articles|archivedate=Hunyo 11, 2014|trans-title=MAUPAY: Lumagpas sa isang milyong artikulo ang Wikipediang Waray}}</ref> Ang [[meta:Depth|lalim]] ng Wikipediang Tagalog ay {{Depth|tl|2}} kumpara sa {{Depth|war|2}} para sa Wikipediang Waray at {{Depth|ceb|2}} para sa Wikipediang Sebuwano, pagsapit ng {{Currentmonthday}}, {{Currentyear}}.<ref name="WikipediaArticleDepth">[https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Wikipedia_article_depth&oldid=11727135 <nowiki>Wikipedia article depth [Lalim ng artikulo sa Wikipedia] - Meta</nowiki>]</ref> Ayon sa aktibong tagagamit, ito ay may {{NUMBEROF|ACTIVEUSERS|tl|N}}, kumpara sa {{NUMBEROF|ACTIVEUSERS|ceb|N}} sa Wikipediang Sebuwano at {{NUMBEROF|ACTIVEUSERS|war|N}} sa Wikipediang Waray. ==Tingnan din== *[[Wikipedia:Patungkol|Patungkol sa Wikipedia]] ==Mga sanggunian== {{Reflist|2}} ==Mga kawing panlabas== *[[wikt:Unang Pahina|Wiktionary sa wikang Tagalog]] *[[b:Unang Pahina|Wikibooks sa wikang Tagalog]] *[[meta:Tell us about Tagalog Wikipedia|Tell us about Tagalog Wikipedia]] *https://wikisource.org/wiki/Category:Tagalog {{Wikivoyage|Filipino phrasebook|Filipino phrasebook}} {{Commonscat-inline|Tagalog language}} {{Mga Wikipedia}} [[Kategorya:Wikipedia]] 4r30pllvmuqsl2v3b094z0mukqsymfl 0 40973 2166453 2061629 2025-06-27T07:03:06Z JhayAr23 151522 Pinalitan ang “nananatili na” ng “nananatiling” at “katutubong sa” ng “katutubo sa” upang maging tama ang gramatika at gamit ng mga salita. 2166453 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | name = Rhinoceros | fossil_range = [[Eocene]] - Recent | image = Rhino-216.jpg | image_caption = ''Diceros bicornis'' | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Mammalia]] | ordo = [[Perissodactyla]] | familia = '''Rhinocerotidae''' | familia_authority = [[John Edward Gray|Gray]], 1821 | subdivision_ranks = [[Genus|Extant Genera]] | subdivision = ''[[Ceratotherium]]''<br> ''[[Dicerorhinus]]''<br> ''[[Diceros]]''<br> ''[[Rhinoceros (genus)|Rhinoceros]]''<br> Extinct genera, see text }} Ang '''rinosero''', '''rhinoceros''' o '''rhino''' ay ang limang uri ng mga di-pangkaraniwang [[Ungulata|ungguladong]] [[hayop]] ng [[Pamilya (biyolohiya)|pamilya]]ng '''Rhinocerotidae''', pati na rin ang alinman sa maraming mga patay na espesye dito. Ang dalawa sa mga nananatiling species ay katutubo sa [[Aprika]], at tatlo sa [[Timog Asya]]. ==Mga talababa== {{reflist}} {{English2|rhinoceros}} {{stub|Mamalya}} [[Kaurian:Rinosero]] nnefi2g4li3ai6k6rclqztmic307gmo 0 41606 2166387 2110871 2025-06-26T17:12:40Z CommonsDelinker 1732 Replacing [[File:QtubIronPillar.JPG]] with [[File:Dhaj_the_Great_Iron_Pillar,_Delhi.jpg]] (by [[c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)). 2166387 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:G502_Overhead.jpg|alt=|thumb| Paghihinang gamit ang patpat sa itaas]] Ang '''paghihinang''' ay isang proseso ng paggawa na nagdudugtong sa mga materyales, karaniwang [[metal]] o termoplastiko, pangunahin sa pamamagitan ng paggamit ng mataas na temperatura upang matunaw ang mga bahagi nang magkasama at payagan ang mga ito na lumamig, na nagiging sanhi ng pagsasanib. Kasama sa mga karaniwang alternatibong pamamaraan ang paghihinang solbente (ng termoplastiko) gamit ang mga kimikal upang matunaw ang mga materyales na pinagbuklod nang walang init, at mga prosesong estadong-solido ng paghihinang na nagbubuklod nang hindi natutunaw, tulad ng presyon, malamig na paghihinang, at dipusyong pagbibigkis. Ang paghihinang ng metal ay naiiba sa mga kaparaanang sa pagbubuklod ng mas mababang temperatura tulad ng pagsoldado ng tanso at pagsoldado ng ibang metal, na hindi natutunaw ang baseng metal (magulang na metal) at sa halip, nangangailangan ng pag-agos ng pampunong metal upang patatagin ang kanilang mga dikit. Sa [[wikang Tagalog]], tinatawag din na paghihinang ang pagsoldado. == Kasaysayan == [[Talaksan:Dhaj the Great Iron Pillar, Delhi.jpg|thumb| Ang bakal na haligi ng [[Delhi]], [[India|Indya]]]] Mababakas ang kasaysayan ng pagkakabit ng mga metal sa ilang libong taon. Ang pinakaunang mga halimbawa nito ay nagmula sa Panahon ng [[Panahong Bronse|Tanso]] at [[Panahong Bakal|Bakal]] sa [[Europa]] at [[Gitnang Silangan]]. Sinaad ng sinaunang Griyegong mananalaysay na si [[Herodotus|Herodoto]] sa ''Historíai'' ng ika-5 dantaon BC na si Glauco ng Tsiyo "ay ang taong nag-iisang nag-imbento ng paghihinang sa bakal".<ref>Herodotus. ''The Histories''. Trans. R. Waterfield. Oxford: Oxford University Press. Book One, 25. (sa Ingles)</ref> Ginamit ang paghihinang pinanday sa pagtatayo ng haliging Bakal ng Delhi, na itinayo sa [[Delhi]], Indya noong mga 310 AD at tumitimbang ng 5.4&nbsp;metriko tonelada.<ref>{{Harvard citation no brackets|Cary|Helzer|2005}} (sa Ingles)</ref> Nagdala ang [[Gitnang Kapanahunan|Gitnang Panahon]] ng mga pag-unlad sa paghihinang pinanday kung saan binabayo ng mga panday ng paulit-ulit ang pinainit na metal hanggang sa naganap ang pagsasanib. Noong 1540, inilathala ni Vannoccio Biringuccio ang ''De la pirotechnia'', na kinabibilangan ng mga paglalarawan ng operasyon ng pagpapanday.<ref name="LE111">Lincoln Electric, p. 1.1-1 (sa Ingles)</ref> Bihasa ang mga manggagawa ng [[Renasimiyento]] sa proseso, at patuloy ang industriya na lumago sa mga sumunod na dantaon.<ref name="LE111" /> == Mga isyu sa kaligtasan == Maaaring mapanganib at hindi maganda sa kalusugan ang paghihinang kung hindi gagawin ang tamang pag-iingat. Gayunpaman, lubos na nakakabawas ang paggamit ng bagong [[teknolohiya]] at wastong proteksyon sa mga panganib ng pinsala at kamatayan na nauugnay sa paghihinang.<ref>ANSI/AWS Z49.1: "Safety in Welding, Cutting, and Allied Processes" (2005) (sa Ingles)</ref> == Mga gastos == Bilang isang prosesong pang-industriya, gumaganap ang halaga ng paghihinang ng isang mahalagang papel sa mga desisyon sa [[pagmamanupaktura]]. Maraming iba't ibang walang tiyak na halaga ang nakakaapekto sa kabuuang gastos, kabilang ang gastos sa kagamitan, gastos sa paggawa, gastos sa materyal, at gastos sa enerhiya.<ref name="Weman18489">Weman, pp. 184–89 (sa Ingles)</ref> == Mga kagamitan == === Suplete === Ang '''suplete'''<ref name=Gaboy>{{cite-Gabby|Blowtorch}}</ref> (Kastila: ''soplete'', Pranses: ''lampe à souder'', Aleman: ''Lötlampe'', Ingles: ''blow torch'', ''blowtorch'', ''blowlamp'', ''flame gun'', o ''flamegun'') ay isang kagamitan sa paghihinang, na parang baril o sulo, na bumubuga ng apoy para tumunaw ng tanso o tingga. Kinakargahan ito ng mga likidong gasolina, katulad ng [[kerosina]], [[butano (gas)|butano]] (''[[butane]]''), o [[propano]] (''[[propane]]''). == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Inhinyeriyang mekanikal]] 8j89r1ruu3p1yi5a2d0j2672d8tfv7o 0 58226 2166366 2166170 2025-06-26T12:54:45Z Julius Santos III 139725 2166366 wikitext text/x-wiki {{Infobox | above = Palarong Olimpiko sa Tag-init | bodyclass = hlist nowraplinks | image1= [[File:Olympic rings without rims.svg|180px]] | image2= [[File:Tokyo 2020 Olympics Cauldron - 51498730288.jpg|175px]] | caption2= Ang Olimpikong apoy sa [[Tokyo]] noong [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 2020]] | headerstyle = border-top: 1px solid #aaa | header1 = Palaro | data2 = * [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1896|1896]] * [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1900|1900]] * [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1904|1904]] * [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1908|1908]] * [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1912|1912]] * [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1920|1920]] * [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1924|1924]] * [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1928|1928]] * [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1932|1932]] * [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1936|1936]] * [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1948|1948]] * [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1952|1952]] * [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1956|1956]] * [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1960|1960]] * [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1964|1964]] * [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1968|1968]] * [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1972|1972]] * [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1976|1976]] * [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1980|1980]] * [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1984|1984]] * [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1988|1988]] * [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1992|1992]] * [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1996|1996]] * [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 2000|2000]] * [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 2004|2004]] * [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 2008|2008]] * [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 2012|2012]] * [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 2016|2016]] * [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 2020|2020]] * [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 2024|2024]] | header3 = Sports {{nobold|([[Olympic sports|detalye]])}} | data4 = * [[Archery at the Summer Olympics|Archery]] * [[Athletics at the Summer Olympics|Athletics]] * [[Badminton at the Summer Olympics|Badminton]] * [[Basketball at the Summer Olympics|Basketball]] * [[Boxing at the Summer Olympics|Boxing]] * [[Canoeing at the Summer Olympics|Canoeing]] * [[Cycling at the Summer Olympics|Cycling]] * [[Diving at the Summer Olympics|Diving]] * [[Equestrian at the Summer Olympics|Equestrian]] * [[Field hockey at the Olympics|Field hockey]] * [[Fencing at the Summer Olympics|Fencing]] * [[Football at the Summer Olympics|Football]] * [[Gymnastics at the Summer Olympics|Gymnastics]] * [[Golf at the Summer Olympics|Golf]] * [[Handball at the Summer Olympics|Handball]] * [[Judo at the Summer Olympics|Judo]] * [[Modern pentathlon at the Summer Olympics|Modern pentathlon]] * [[Rowing at the Summer Olympics|Rowing]] * [[Rugby sevens at the Summer Olympics|Rugby sevens]] * [[Sailing at the Summer Olympics|Sailing]] * [[Shooting at the Summer Olympics|Shooting]] * [[Surfing at the Summer Olympics|Surfing]] * [[Swimming at the Summer Olympics|Swimming]] * [[Synchronized swimming at the Summer Olympics|Synchronised swimming]] * [[Table tennis at the Summer Olympics|Table tennis]] * [[Taekwondo at the Summer Olympics|Taekwondo]] * [[Tennis at the Summer Olympics|Tennis]] * [[Triathlon at the Summer Olympics|Triathlon]] * [[Volleyball at the Summer Olympics|Volleyball]] * [[Water polo at the Summer Olympics|Water polo]] * [[Weightlifting at the Summer Olympics|Weightlifting]] * [[Wrestling at the Summer Olympics|Wrestling]] }}{{Palarong Olimpiko sidebar}} Ang '''[[Palarong Olimpiko]] sa Tag-init''' o ang '''Palaro ng Olimpiyada''' ay isang [[pandaigdig]]ang paligsahan sa pampalakasan, na karaniwang ginaganap tuwing apat na taon, at isinaayos ng [[Pandaigdigang Lupong Olimpiko]]. Iginagawad ang mga sumusunod na medalya sa bawat kaganapan, [[gintong medalya]] para sa unang puwesto, [[pilak na medalya|pilak]] para sa ikalawa at [[tansong medalya|tanso]] para sa ikatlo, isang kaugalian na sinimulan noong 1904. Ang [[Palarong Olimpiko sa Taglamig]] ay nilikha rin matapos ang tagumpay ng Palarong Olimpiko sa Tag-init. Lumawak ang Palaro mula sa paligsahan ng 42 kaganapan na may humigit kumulang sa 250 manlalarong lalaki sa paligsahan pampalakasan ng 300 kaganapan na may humigit sa 10,000 mananaligsa ng parehong kasarian mula sa 205 bansa. Inasahan ng mga tagapagsaayos ng [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 2008]] sa [[Beijing]] ang paglalahok ng mga 10,500 manlalaro sa mga 302 kaganapan sa programa ng Palaro.<ref name=2008program>{{cite news |url = http://olympic.org/uk/news/olympic_news/full_story_uk.asp?id=1797 |title = Beijing 2008: Ang programa ng Palaro nabuo na |publisher = Pandaigdigang Lupon ng Olimpiko |date = [[2006-04-27]] |accessdate = 2006-05-10}}</ref> Ang [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 2008]], kung saan inasahan din mga nagsaayos ang pagdalo ng 10,500 manlalaro, ay nagkaroon ng kabuuan ng 11,099 sa mga 301 kaganapan na inalok. Ang mga mananaligsa ay nakapasok sa pamamagitan ng [[Pambansang Lupon ng Olimpiko]] (NOC) upang kumatawan ng kanilang [[bansa]] ng pagkamamamayan. Ang mga [[pambansang awit]] at mga [[watawat]] ay umaalinsabay ng mga seremonyang pangmedalya, at ang mga talaan na ipinapakita ng bilang ng mga medalya na napanalunan ng bawat bansa ay malawakang ginagamit. Sa pangkalahatan ang mga kinikilalang bansa lamang ay kumakawatan, subali't mga iilang bansa na may pagtatalo sa higpuno ay pinayagang na maging bahagi. Ang [[Estados Unidos]] ay nakapagpunong-abala na ng apat na palarong Olimpiko sa Tag-init, na humigit kaysa sa mga ibang bansa. Ang [[United Kingdom]] ay makakapagpunong-abala ng tatlong palarong Olimpiko sa Tag-init (lahat sa [[Londres]]) nang bumalik sila sa Britanikong kabisera noong 2012. Nakapagpunong-abala nang dalawang beses ng Olimpikong Tag-init ang [[Alemanya]], [[Australia]], [[Gresya]] at [[Pransiya]]. Ang mga ibang bansa na nakapagpunong-abala na rin ng Olimpikong Tag-init ay [[Belhika]], [[Espanya]], [[Hapon]], [[Italya]], [[Canada]], [[Mehiko]], [[Olanda]], [[Pinlandiya]], [[Sweden|Suwesa]], [[Timog Korea]] at [[Unyong Sobyet]]. Ang [[Republikang Popular ng Tsina]] ay nagpunong-abala sa unang pagkakataon ng Olimpikong Tag-init sa [[Beijing]] sa taong 2008. Ang mga apat na lungsod ay nagpunong-abala ng dalawang Olimpikong Tag-init: [[Atenas]], [[Londres]], [[Los Angeles]], at [[Paris]]. Nakapagpunong-abala ng [[Stockholm|Estoklomo]], [[Sweden|Suwesa]], ng dalawang Palarong Olimpikong Tag-init, may pinamahalang palaro noong [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1912|1912]] at kaganapan ng pangangabayo sa [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1956]] - kung saan nakatala sila nang pangkaraniwan bilang pinagsanib na pagpupunong-abala.<ref>{{cite web |url=http://www.olympic.org/uk/games/past/index_uk.asp?OLGT=1&OLGY=1956|title=Melbourne / Stockholm 1956|publisher=[[IOC]] |accessdate=2008-09-05}}</ref> Ang mga kaganapan sa Olimpikong Tag-init ay nakapagganap din sa [[Hong Kong]] at sa [[Olanda]] (parehong kinatawan ng kanilang mga [[NOC]]), sa [[Pangangabayo sa Palarong Olimpiko sa Tag-init 2008|mga kaganapan sa pangangabayo]] sa [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 2008]] na ginanap sa Hong Kong at [[Paglalayag sa Palarong Olimpiko sa Tag-init 1920|mga karerang paglalayag]] sa [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1920]] na ginanap sa Olanda. Ang mga limang bansa - Australia, Pransiya, Gran Britanya, Gresya, at Swesya - ay nakapagkatawan sa lahat ng Palarong Olimpiko sa panahon ng Tag-init. Ang Gresya ay nag-iisa lamang na nakapaglahok sa ilalim ng kanilang sariling watawat sa lahat ng mga Palaro. Ang bansang lamang na nakapanalo nang hindi bababa sa isang medalyang ginto sa bawat Palarong Olimpiko sa Tag-init ay ang United Kingdom, na nagraranggo mula isang gintong medalya noong 1904, 1952 at 1996 sa limampu't-anim na ginto noong 1908. == Kasaysayan == [[Talaksan:Summer olympics all cities.PNG|thumb|left|upright=1.8|Mapa ng mga lugar ng pagdadausan ng Palarong Olimpiko. Ang mga bansa na nakapunong-abala ng isang Palarong Olimpiko ay nakakulay ng lunti, habang ang mga bansa na nakapunong-abala ng dalawa o higit pa ay nakakulay na bughaw.]] === Mga unang taon === Itinatag ang makabagong [[Palarong Olimpiko]] noong 1894 nang naghanap si [[Pierre de Coubertin|Pierre Fredi, Baron de Coubertin]] upang iangat ang pandaigdigang pang-unawa sa pamamagitan ng paligsahang pamoalakasan. Binatay niya ang kanyang Olimpiko sa [[Taunang Palaro ng Olimpiyanong Lipunan ng Wenlock]], na nakapagpaligsahansa [[Much Wenlock]] mula 1850.<ref name=Wenlock>{{cite news |first=Ben |last=Jeffrey |url=http://www.bbc.co.uk/shropshire/features/2004/08/william_penny_brookes.shtml |title=Ama ng makabagong Olimpiko |publisher=British Broadcasting Corporation |accessdate=2006-05-06}}</ref> Ang unang edisyon ng palaro ni de Coubertin, ginanap sa [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1896|Atenas noong 1896]], ay nakahatak ng mga karampatang 245 mananaligsa, na binubuo nang karamihan ay 200 Griyego, at 14 na bansa lamang ay kumatawan. Bagama't walang pandaigdigang kaganapan ng laking ito ay nakapagsaayos noon. Ang mga babaeng manlalaro ay hindi pinapayagan na makipagpaligsahan, kahit na isang babae, [[Stamata Revithi]], na tumakbo sa karerang maraton sa kanyang sarili, nagsasabi "kung hindi ako pinapahintulutan ng lupon na makipagpaligsahan, sasama ako sa kanila sa kabila ng lahat.<ref name=Revithi>{{cite journal | author = Tarasouleas, Athanasios | year = 1993 | month = Tag-init | title = Ang Babaeng Spiridon Loues | journal = Citius, Altius, Fortius | volume = 1 | issue = 3 | pages = 11–12 | url = http://www.aafla.org/SportsLibrary/JOH/JOHv1n3/JOHv1n3e.pdf | access-date = 2008-09-16 | archive-date = 2007-12-02 | archive-url = https://web.archive.org/web/20071202085515/http://www.aafla.org/SportsLibrary/JOH/JOHv1n3/JOHv1n3e.pdf | url-status = dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071202085515/http://www.aafla.org/SportsLibrary/JOH/JOHv1n3/JOHv1n3e.pdf |date=2007-12-02 }}</ref> Ang '''[[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1896]]''', na kinikilala nang opisyal bilang '''Palaro ng Unang Olimpiyada''', ay isang [[pandaigdig]]ang [[kaganapan ng palakasang pangmaramihan]] na ipinagdiwang sa [[Atenas]], [[Gresya]] mula Abril 6 hanggang 15 Abril 1896. Ito ay ang unang [[Palarong Olimpiko]] na ginanap sa [[Makabagong panahon]]. Ang [[Sinaunang Gresya]] ay ang lugar ng kapanganakan ng Palarong Olimpiko, kung gayon ang Atenas ay nahulo sa pagiging tumpak na pagpili upang ipalabas ang pampasinayang makabagong Palaro. Ito ay napagkaisahang pinili bilang punong-abalang lungsod sa konggreso na isinaayos ni [[Pierre de Coubertin]], isang Pranses na [[guro]] at mananaliksik ng kasaysayan, sa Paris, noong 23 Hunyo 1894. Ang [[Pandaigdigang Lupon ng Olimpiko]] (IOC) ay itinatag din sa panahon ng pagpupulong ng konggreso. Sa kabila ng mga maraming sagwil at mga hadlang sa pagsulong, ang Olimpikong 1896 ay itinuring bilang malaking tagumpay. Ang Palaro ay may pinalaking pandaigdigang paglalahok ng anumang kaganapang pampalakasan sa petsang yaon. Ang [[Istadyum ng Panathinaiko]], ang unang malaking istadyum sa makabagong daigdig, ay sumasalawak ng pinakamalaking madla sa kasaysayan upang mapanood ang isang kaganapang pampalakasan.<ref name="Y153">Young (1996), 153</ref> Ang tampok na pangyayari para sa mga Griyego ay ang tagumpay ng [[maraton (palakasan)|maraton]] ng kanilang kababayan na si [[Spiridon Louis]]. Ang pinakamatagumpay na mananaligsa ay isang Aleman na [[Pambaguhang pagbubuno|mambubuno]] at [[himnastika|sirkero]] na si [[Carl Schuhmann]], na nanalo ng apat na gintong medalya. Pagkatapos ng Palaro, Si Coubertin at ang IOC ay napetisyunan ng maraming mahahalagang tao tulad nina [[George I ng Gresya|Haring George]] ng Gresya at ibang mananaligsang Amerikano sa Atenas, na ganapin ang lahat ng mga sumunod na Palaro sa Atenas. Gayumpaman, ang [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1900]] ay naisaplano na para sa Paris at maliban sa [[Palarong Interkalado 1906]], hindi bumalik ang Olimpiko sa Gresya hanggang sa [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 2004]]. Pagkalipas ng apat na taon ang [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1900]] sa [[Paris]] ay nakahatak nang apat na beses na maraming manlalaro, kabilang ang 11 babae, na pinayagang makipagpaligsahan nang opisyal sa unang pagkakataon, sa [[kroket]], [[golp]], [[paglalayag]], at [[tenis]]. Ang Palaro ay binuo kasama ang [[Exposition Universelle (1900)|Peryang Pandaigdig ng Paris]] at tumagal nang humigit sa 5 buwan. Ito ay tinatalakay na anong kaganapan ay ganap na ''Olimpiko'', mula kaunti o maaaring wala sa mga kaganapan ay ipinamalita sa panahong iyon. [[Talaksan:1896 Olympic marathon.jpg|thumb|left|Natapos ni Spiridon "Spiros" Louis ang unang makabagong maraton noong Palarong Olimpiko 1896.]] [[Talaksan:Dorando Pietri 1908.jpg|left|thumb|Natapos ni Dorando Pietri ang unang makabagong maraton sa kasalukuyang layo.]] Bumaba ang mga bilang para sa [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1904|Palarong 1904]] sa [[St. Louis, Missouri|St. Louis]], [[Missouri]], [[Estados Unidos]], dahil sa bahagi sa mahabang paglalakbay sa [[Karagatang Atlantiko]] sa pamamagitan ng barko ng mga mananaligsang Europeo, at ng pagsasama sa [[Eksposisyon ng Pagbilhan ng Louisiana]] ng [[Peryang Pandaigdig]], kung saan mapapalaganap muli ang kaganapang sa humigit sa pinahabang panahon. Sa pagkakaiba sa Paris 1900, ang salitang Olimpiko ay ginagamit para sa bawat dako ng paligsahan, kabilang ang mga pantanging para sa paaralang panlalaki o para sa Irlandes-Amerikano. [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1906|Isang pagkakasunod-sunod ng mga maliliit na palaro]] ay ginanap sa Atenas noong 1906. Ito ay mga una ng nasa taong 1906 upang ipagdiwa ang "ikasampung kaarawan" ng palaro. Hindi kinilala ng IOC ang mga larong ito bilang pagiging opisyal na Palarong Olimpiko, bagama't maraming mananaliksik ng kasaysayan ay umangkop. Ang 1906 Atenas ay nagsasalit-salit ng mga pagkakasunod-sunod ng palaro na ginanap sa Atenas, nguni't ang pagkakasunod-sunod ay nabigong maisakatuparan. Ang palaro ay higit na matagumpay kaysa sa mga palarong 1900 at 1904, na may humigit na 900 manlalarong nananaligsa, at nag-ambag nang taha sa tagumpay ng mga susunod na palaro. Ang [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1908|Palarong Londres 1908]] ay nagkaroon ng pagtaas ng bilang muli, ganundin ang unang pagtakbo ng [[maraton (palakasan)|maraton]] sa kasalukuyang pamantayan ng 42.195&nbsp;km (26 milya 385 yarda). Ang nanalo ng unang Olimpikong Maraton noong 1896 (isang karerang panlalaki) ay si [[Spiridon Louis|Spiridon "Spiros" Louis]], isang Griyegong taga-igib ng tubig. Nanalo siya sa Olimpiko nang 2 oras 58 minuto at 50 segundo sa layo ng ng 40&nbsp;km (24 milya 85 yarda). Napili ang bagong layong pangmaraton ng 42.195&nbsp;km (26 milya 385 yarda) upang tiyakin na ang karera ay magtatapos sa harapan ng batalan na inuukupa ng pangharing pamilya ng Britanya. Kung kaya ang maraton ay may layo ng 40&nbsp;km para sa unang palaro noong 1896, subali't nadagdagan nang kasunod ng 2&nbsp;km dahil sa mga kalagayang pampook tulad ng kalsada at latag ng istadyum. Sa mga anim na palarong Olimpiko sa pagitan ng 1900 at 1920, ang maraton ay nakarera higit sa anim na mga iba't ibang layo. Sa huli ng maratong 1908 ang [[Italya]]nong mananakbong [[Dorando Pietri]] ay ang unang pumasok sa istadyum, nguni't malinaw na siya ay nasa pagkahapo, at tumupi dahil sa pagod bago nabuo niya ang kaganapan. Siya ay tinulungan upang makarating sa linya ng pagtatapos ng mga nag-aalalang opisyal ng karera, nguni't kinabukasan siya ay nadiskwalipika at ang medalyang ginto ay iginawad kay [[Johnny Hayes|John Hayes]], na sinundan siya sa halos na 30 segundo. Tuluy-tuloy ang paglaki ng Palaro, nakaganyak ng mga 2,504 na mananaligsa, sa [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1912|Estokolmo noong 1912]], kabilang ang tanyag na panlahatang [[Jim Thorpe]], na nanalo sa dekatlon at pentatlon. Nakapaglaro nang dati si Thorpe ng ilang laro ng beysbol na may bayad, at nakita ang kanyang mga medalyang naalisan ukol sa pagsuway ng [[palakasang pambaguhan|pagkabaguhan]] pagkatapos ng mga panimdim mula kay [[Avery Brundage]]. Ibinalik ang mga ito noong 1983, 30 taon pagkatapos ng kanyang kamatayan. Ang Palaro sa Estokolmo ay ang unang natupad ang likas na ideya ni Pierre de Coubertin. Sa unang pagkakataon mula nagsimula ang Palaro noong 1896 lahat ng mga lupalop ay kinatawan ng mga manlalaro na nagpapaligsahan sa parehong istadyum. Ang nakatakdang Palarong [[Berlin]] ng 1916 ay ipinagpaliban kasunod ang pagdaluhong ng [[Unang Digmaang Pandaigdig]]. === Panahon ng pandaigdigang digmaan === Ang palarong [[Antwerp]] 1920 sa nasalantang [[Belhika]] ng digmaan ay isang pangyayaring napangibabawan, nguni't nakahatak muli ng nakatalang bilang ng mga mananaligsa. Ang tala ay tumindig lamang hanggang 1924, nang ibinilang sa Palarong [[Paris]] ang mga 3,000 mananaligsa, kung saan kabilang ang mananakbong Pinlades na si [[Paavo Nurmi]]. "[[Flying Finn (manlalaro)|Ang Flying Finn]]" ay nanalo ng tatlong pangkuponang medalyang ginto at mga pangisahang 1,500 at 5,000 metrong pangkarera, ang bandang huli ng araw ding iyon. Ang palarong [[Amsterdam]] 1928 ay pambihira bilang unang palaro kung saan pinahintulutang ang mga kababaihan na makipagpaligsahan sa atletika, nakinabang nang lubos mula sa pangkalahatang kaniguan ng paramihan sa kaagapay ng unang pagpapalabas ng [[pagtatangkilik (pangkalakal)|pagtatangkilik]] ng palaro, mula sa [[Coca-Cola]]. Ito ay tahasang magkaiba sa 1932 nang nadamay ang palarong [[Los Angeles]] dahil sa [[Matinding Kagipitan]], kung saan nagkaroon ng pinakakaunting mananaligsa mula ang palarong St. Louis. Ang [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1936|Palarong Berlin 1936]] ay nakita ng pamahalaang Aleman bilang isang ginintuang pagkakataon upang isulong ang kanilang ideyolohiya. Inatasan ng namumunong Lapiang [[Nasismo|Nasi]] ang manlilikha ng pelikula na si [[Leni Riefenstahl]] upang ipelikula ang palaro. Ang bunga, ang ''[[Olympia (pelikula)|Olympia]]'' ay isang obra maestra, sa kabila ng mga hinuha ni [[Adolf Hitler|Hitler]] ng pangingibabaw ng lahing [[Lahing Aryan|Aryan]] na inuulit na ipinapalabas sa mga manlalarong "di-Aryan." Lalong-lalo na, ang Aprikanong-Amerikanong mananakbong hagibis at malayuang malulundag na [[Jesse Owens]] ay nanalo ng 4 na gintong medalya. Ang kuwento ni Hitler na hindi pinapansin si Owens sa humantong na seremonyang pangmedalya ay isang kasinungalingan.<ref>{{cite web |url=http://german.about.com/library/blgermyth10.htm |title=German Myth: Hitler and Jesse Owens |work=[http://german.about.com/library/weekly/aa021024a.htm German Misnomers, Myths and Mistakes] |publisher=About, Inc |accessdate=2006-05-06 |archive-date=2011-05-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110513073947/http://german.about.com/library/blgermyth10.htm |url-status=dead }}</ref> Ang [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1936|Palarong Berlin 1936]] ay nakita rin ang muling pagpapakilala ng Pagpasa ng Sulo.<ref>{{cite web| url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/7330949.stm|title=The Olympic torch's shadowy past|publisher=BBC|accessdate=2008-08-04}}</ref> Dahil sa [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], ang Palaro ng 1940 (na gaganapin sana sa [[Tokyo]] at pansamantalang inilipat sa [[Helsinki]] sa biglang pagsabog ng digmaan) ay ipinagpaliban. Ang [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1944|Palaro ng 1944]] na dapat gaganapin sa [[Londres]] ay ipinagpaliban din; bagkus, namunong-abala ang Londres ang unang palaro pagkatapos ng digmaan, noong [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1948|1948]]. === Pagkatapos ng Ika-2 Digmaang Pandaigdig === Ang unang Palaro pagkatapos ng digmaan ay ginanap noong 1948 sa [[Londres]], kung saan hindi isinali ang [[Alemanya]] at [[Hapon]]. Ang mananakbong hagibis na [[Olanda|Olandesa]] na si [[Fanny Blankers-Koen]] ay nanalo ng apat na gintong medalya sa landas, na tinularan ang naisagawa ni Owens sa Berlin. Sa Palarong 1952 na ginanap sa [[Helsinki]] ang [[USRS sa Palarong Olimpiko|kuponang USRS]] ay nakipagpaligsahan sa unang pagkakataon at karaka-rakang naging isa sa mga namamayaning kuponan. Naglikha ng Pinlandiya ang isang katanyagan ng isang magiliw na tenyenteng panghukbong katihan na si [[Emil Zátopek]], na nakatuon sa paggigihin ng kanyang ginto at mga pilak na medalya mula 1948. Sa unang pagkapanalo ng mga karerang 10,000 at 5,000 metro, pumasok din siya sa maraton, sa kabila ng dating hindi nakapagkarera sa layong iyon. Humahakbang sa kanyang sarili sa pamamagitan ng pakikipagkuwentuhan sa mga ibang pinuno, namuno si Zátopek mula sa halos na kalahating daan, dahan-dahang bumabagsak ang mga natitirang humahamon upang manalo sa pamamagitan ng dalawa at kalahating minuto, at nabuo ang tatluhan ng mga panalo. Nakita ng [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1960|Palarong Roma 1960]] ang pagdating ng pandaigdigang tagpo ng batang timbang-bigat na magaang boksingero na ipinangalang Cassius Clay, kasunod na kinilala bilang [[Muhammad Ali]], na kinabukasang inihagis ang kanyang gintong medalya nang papalayo dahil sa pagkamuhi pagkatapos tinanggihan ang paglilingkod sa isang kainan ng mga [[Mga batas ni Jim Crow|puti lamang]] sa kanyang [[Louisville, Kentucky|bayang tinubuan]], Louisville, Kentucky.{{Fact|date=Pebrero 2007}} Ang mga kasapi ng pambabaeng kuponan ng [[makasining na himnastika]] mula sa Unyong Sobyet ay nanalo ng 15&nbsp;ng mga 16 na posibleng medalya. Ang mga ibang nagtanghal ng nakatala noong 1960 ay kabilang si [[Wilma Rudolph]], isang medalistang ginto sa mga kaganapang 100 metro, 200 metro at 4x100 metrong pagpasa ng baton. Ang Palarong 1964 na ginanap sa [[Tokyo]] ay kakaiba ukol sa pagpasok ng makabagong taon ng telekomunikasyon. Ang palarong ito ay ang unang isinahimpapawid sa buong daigdig sa pamamagitan ng telebisyon, na nagawa sa pamamagitan ng mga kasalukuyang pagdatal ng mga buntalang pangkomunikasyon. Samakatuwid ang Palarong 1964 ay isang antas ng pagtutok sa pandaigdigang pagpapakita at kasikatan ng Olimpiko. Ang Palarong 1964 na ginanap sa [[Tokyo]] ay kakaiba ukol sa pagpasok ng makabagong taon ng telekomunikasyon. Ang palarong ito ay ang unang isinahimpapawid sa buong daigdig sa pamamagitan ng telebisyon, na nagawa sa pamamagitan ng mga kasalukuyang pagdatal ng mga buntalang pangkomunikasyon. Samakatuwid ang Palarong 1964 ay isang antas ng pagtutok sa pandaigdigang pagpapakita at kasikatan ng Olimpiko. Ang mga pagsasagawa sa palarong [[Lungsod ng Mehiko|Lungsod Mehiko]] 1968 ay nadamay sa taas ng punong-abalang lungsod.<ref>{{cite web|url=http://www.olympic.org/uk/games/past/index_uk.asp?OLGT=1&OLGY=1968 |title=Palaro ng Ika-XIX na Olimpiyada |work=[http://www.olympic.org/uk/games/index_uk.asp Palarong Olimpiko] |publisher=Pandaigdigang Lupon ng Olimpiko | language=Britanikong Inggles |accessdate=2006-05-06}}</ref> Walang kaganapan ay nadamay na humigit sa malayuang pagtalon.Ang [[Estados Unidos|Amerikanong]] manlalarong [[Bob Beamon]] ay tumalon nang 8.90 metro, nakatala sa bagong tala at, sa wika ng kapwa mananaligsa at ang kasunod na namumunong kampeon na si [[Lynn Davies]], "lumalabas ng iba sa amin ay parang hibang."{{Fact|date=Pebrero 2007}} Ang pandaigdigang tala ni Beamon ay nanatili sa 23 taon. Ang Palarong 1968 ay ipinakita ang pagpapakilala ng kasalukuyang-pandaigdigang [[hagutak ni Fosbury]], isang aghimo na nagpanalo sa Amerikanong malulundag ng mataasan na si [[Dick Fosbury]] ng gintong medalya. Nagkaroon ng kulay ng politika sa seremonya ng medalya para sa panlalaking takbuhang 200 metro, nang [[nakataas na kamao|ipinakita ang protesta]] nina [[Tommie C. Smith|Tommie Smith]] at [[John Carlos]] sa dais laban sa patakaran ng paghihiwalay sa Estados Unidos; ang kanilang kilos-pampolitika ay tinuligsa sa loob ng Kilusang Olimpiko, subali't ito ay pinuri ng [[Kilusan ng Karapatang Sibil ng Amerika (1955-1968)|Kilusan ng Karapatang Sibil ng Amerika]]. Nagkaroon muli ng kulay ng politika sa [[Munich|Myunik]] noong 1972, dahil sa mga [[Masaker sa Myunik|nakakamatay na kinahihinatnan]]. Ang Palestinong pangkat ng mga terorista na nagngangalang [[Itim na Setyembre (pangkat)|Itim na Setyembre]] na lumusob ang nayong Olimpiko at winasak patungong apartment ng delegasyon ng Israel. Pumaslang nila ng dalawang Israelita at tumangan ng 9 na iba pa bilang mga bihag. Hiningi ng mga terorista na palayain ng Israel ang mga mararaming bilanggo. Nang tumanggi ang pamahalaan ng Israel sa kanilang hiningi, isang maigting na amanos ay humantong habang tinutuloy ang mga pakikipag-usap. Sa panghuli ang mga nakahuli, na nananatiling humahawak ng mga bihag, ay inalok ng ligtas ba pagbagta at dinala sa paliparan, kung saan sila ay tinambangan ng mga hukbong pangkaligtasang Aleman. Sa sumunod na pamamaril na labanan, namatay ang mga 15 katao, kabilang ang mga siyam na manlalarong Israelita at lima sa mga terorista. Pagkatapos ng labis na pagtatalo, napasiyahan ito na ang Palaro ay dapat matuloy, subali't ang mga pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari ay nangingibabaw nang kapuna-puna ng mga kaganapang ito.<ref>{{cite web|url=http://www.olympic.org/uk/games/past/index_uk.asp?OLGT=1&OLGY=1972 |title=Palaro ng Ika-XX Olimpiyada |work=[http://www.olympic.org/uk/games/index_uk.asp Palarong Olimpiko] |publisher=Pandaigdigang Lupon ng Olimpiko | language=Britanikong Inggles |accessdate=2006-05-06}}</ref> Ang mga ibang katangi-tanging tagumpay hinggil sa palakasan ay nangyayari sa mga Palarong ito, ang pambihira nito ay ang pagkapanalo nang kung gayong mga pitong medalyang ginto ng malalangoy mula sa [[Estados Unidos]] na si [[Mark Spitz]], [[Lasse Viren]] ng Pinlandiya, mga nauunang ginto sa mga 5,000 metro at 10,000 metro, na ginapi niya ang Amerikanong mananakbong pangmalayuan na si [[Steve Prefontaine]] sa tagapagbuo, at ang pagkapanalo ng tatlong gintong medalya ng 16-na-taong manlalarong Sobyet ng himnastika na si [[Olga Korbut]], na, gayumpaman nabigong manalo ng panlahatan sa kanyang kasama sa laro na si [[Ludmilla Tourischeva]]. Walang anumang trahedya na nagyari sa [[Montreal]] noong 1976, subali't nagkaroon ng gastusin na kung tutuusin lumampas sa badyet dahil sa imbing pagpaplano. Ang Palarong Montreal ay ang pinakamahal sa kasaysayan ng Olimpiko hanggang sa [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 2008]], na naghahalaga ng humigit na $5 daplot (katumbas ng $20 daplot sa 2006). Sa panahong iyon, tila na ang Olimpiko ay baka hindi matatagal ang proposisyon pampananalapi na maisasakatuparan. Bukod pa riyan, nagkaroon ng boykoteo ng mga bansang Aprikano bilang pagtutol sa kamakailang pagliliwaliw ng [[Timog Aprika]] na kung saan lumalaganap ang [[apartheid]] ng isang panig panragbi ng [[New Zealand]]. Ang Rumanang manlalaro ng himnastika na si [[Nadia Comaneci]] ay nanalo ng panlahatang gintong medalya ng pambabaeng pangisahan na may dalawa sa apat na maaaring mangyari ng mga ganap na punto. Isa pang babaeng manlalaro ng himnastika na nagkaroon ng ganap na punto at tatlong gintong medalya ay si [[Nellie Kim]] ng USRS. Inulit ni [[Lasse Viren]] ang kanyang dalawahang ginto sa 5,000 metro at 10,000 metro, na naging kaisa-isang manlalaro na kailanman nanalo ng layong dalawahan nang dalawang beses. === Huling bahagi ng Ika-20 siglo === Kasunod ang pagsali ng [[Unyong Sobyet]] sa [[Apganong Digmaang Sibil]], nagboykoteo ng mga 66 na bansa, kabilang ang Estados Unidos, Canada, Kanlurang Alemanya at Hapon, ang palarong 1980 na ginanap sa [[Moscow|Moskow]]. Ang boykoteo ay nag-ambag sa Palarong 1980 sa pagiging di-gaanong naipapahayag at higit na kakaunti ang kompetitibong ugnayan, kung saan namamayani ang punong-abalang bansa. Noong 1984 ang Unyong Sobyet, at ang mga 13 Kapanalig ng Sobyet, ay gumanti sa pamamagitan ng pagboboykoteo ng [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1984]] sa [[Los Angeles, California|Los Angeles]]. Ang palarong ito ay maaaring ang unang palaro ng bagong panahon na makakagawa ng subi. Ang palaro ay naisasakatuparan muli, nguni't nagiging komersiyal. Muli, dahil walang lumalahok mula sa mga bansa ng [[Silangang Europa]], ang Palarong 1984 ay pinamayani ng kanilang punong-abalang bansa. Ang palaro ay may unang pagkakataon na ang Pangunahing Kalupaan ng Tsina (Reublikang Popular) ay lumahok. Ang palarong 1988&nbsp;ng [[Seoul]] ay isinaayos nang lubos subali't ang palaro ay nabahiran nang marami sa mga manlalaro, lalo na ang pinakapambihirang manlalaro na si [[Ben Johnson (manlalaro)|Ben Johnson]], na nanalo ng panlalaking 100 metro, ay bumagsak sa mga sapilitang [[pagsususuri sa droga]]. Sa kabila ng mga kapuri-puring pagsasagawa ng mga pangisahan na walang paggamit ng droga, nilambungan ang bilang ng mga tao na bumagsak sa mga pagsususuri ukol sa mga kemikal na nagpapabuti ng pagsasagawa ang palaro. Sa maaliwalas na panig, ang mga pangasiwaan ng pagsususuri sa droga at sa alintuntunin ay nagsikmat ng mga nanadaya na naging laganap sa mga atletika sa mga ilang taon. Ang Palarong [[Barcelona|Barselona]] ng 1992 ay higit na malinis, bagama't may ilang pangyayari. Sa katunayan may lumaking propesyonalismo sa mga manlalarong Olimpiko, inahalimbawa ng "[[:en:United States men's national basketball team#1992 The Dream Team|Pangarap na Kuponan]]" ng basketbol ng Estados Unidos. Nakita ng Palarong 1992 ang muling pagpapakilala sa Palaro sa mga maraming maliliit na mga bansang Europa na naging kasanib sa [[Unyong Sobyet]] mula Ika-II Digmaang Pandaigdig. Ito rin ay may malawakang parali na ang [[Kompanyang Coca-Cola]], isang mahalagang tagapagtaguyod ng IOC, ay napakamaimpluwensiya sa [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1996]] na pinamunuang-abala ng tahanang lungsod ng [[Atlanta]].{{Fact|date=Pebrero 2007}} Sa istadyum noong 1996, ang tampok na pangyayari ay ang mananakbong [[hagibis (karera)|200 metrong]] [[Michael Johnson (manlalaro)|Michael Johnson]] na nanglilipol ng pandaigdigang tala sa harapan ng isang tahanang madla. Binigyan ng mga [[Canada|Kanadyano]] ng samyo sa takbong pangmedalyang ginto na may basag na tala na si [[Donovan Bailey]] sa takbuhang 100-metro. Ito ay nadama nang tanyag na maging tumpak na danyo para sa dating pambansang pagkalungi kadawit si Ben Johnson. Mayroon ding makabagbag-damdaming tagpo, tulad ng nang si [[Muhammad Ali]], malinaw na nagkaroon ng [[sakit ni Parkinson]], ay sinindihan ang Olimpikong sulo at nakatanggap ng kapalit na medalya para sa isa na iniwakli niya noong 1960. Ang huling kaganapan ay naganap hindi sa pook-pamboksing nguni't sa arena ng basketbol, sa hiling ng Amerikanong telebisyong. Ang agay-ay sa Palaro ay nasira gayumpaman nang [[:en:Centennial Olympic Park bombing|sumabog ang bomba]] sa panahon ng pagdiriwang sa Liwasang Sentenyal. Noong Hunyo 2003, nahuli ang pangunahing suspek sa pagbobomba na si [[Eric Robert Rudolph]]. === Isang bagong milenyo === [[Talaksan:Sydney olympic stadium track and field.jpg|left|thumb|250px|Ang [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 2000]] na ginanap sa [[Sydney]], [[Australia]], ay kilala bilang "Palaro ng Bagong Milenyo".]] Ang Palarong 2000 ay ginanap sa [[Sydney]], [[Australia]], at ipinakita ang mga pangisahang pagsasagawa ng pampook na kinalulugdan na si [[Ian Thorpe]] sa paglalangoy, ang Britanikong [[Steve Redgrave]] na nanalo ng medlayang ginto sa paglalayag sa isang huwarang ikalimang magkakasunod na Olimpiko, at si [[Cathy Freeman]], isang [[Mga Awstralyanong Taal|Awstralyanong Taal]] na ang kanyang pagkapanalo sa [[Hagibis (karera)|400 metro]] ay pinagkaisa ang nakabungkos na istadyum. Si [[Eric Moussambani|Eric "ang Igat" Moussambani]], ay isang malalangoy mula sa [[Equatorial Guinea|Gineyang Pang-ekwador]], ay may katangi-tanging hinay na 100 metrong malayang-estilong paglalangoy na ipinakita na, kahit sa pangkalakal na daigdig ng ikadalawampung dantaon, ang iba sa likas na pananaw ni de Coubertin ay nananatili.<ref>Ang kanyang babaeng kababayan na si [[Paula Barila Bolopa]] ay nakatawag din ng pansin ng mediya ukol sa kanyang talang-hinay at nagsusumikap nguni't magiting na pagsasagawa.</ref> Ang Palarong Sydney ay katangi-tangi rin ukol sa unang pagpapakita ng isang pinagsumpungang pangkat ng Hilaga at Timog Korea (sa isang karangalang masigabong palakpakan) sa seremonya ng pagbubukas, kahit sila ay nakikipagpaligsahan bilang magkaibang bansa. Ipinahayag ng Pangulo ng IOC na si [[Juan Antonio Samaranch]] sa Seremonya ng Pagtatapos, "Ipinagmamalaki ko at masaya ako upang ipahayag ko na naipakita ninyo sa buong daigdig ang pinakamagandang Palarong Olimpiko kahit kailan." Nakita ng 2004 ang pagbabalik ng Palaro sa kanilang lugar ng kapanganakan sa [[Atenas]], [[Gresya]]. Naglaan ang Gresya na hindi bababa sa $7.2 daplot sa Palaro, kabilang ang $1.5 daplot sa seguridad lamang. Pinuri ang palaro at ikinalugod para sa kanilang mahusay na kalidad sa palagayan ng pagsasaayos, magandang pagtanggap ng mga panauhin, simbolismo, ang antas ng paligsahan at atletismo, at ang panlahatang mistula na ipinasahimpapawid sa buong daigdig. Bagama't walang batayan at pinalaking sensasyonal na ulat ng maaaring mangyari ang terorismo na nag-aaboy ng mga madla mula sa mga paunang paligsahan ng unang huling bahagi ng linggo ng palaro (Agosto 14-15), ang bilang ng mga dumalo ay umigi nang umunlad ang palaro. Gayunpaman, isang-katlo ng mga tiket ay nabigong ibenta.<ref>http://www.usatoday.com/sports/olympics/2008-07-28-olympics-tickets_N.htm</ref> Ang Palarong Atenas na nagsaksi ng lahat ng 202 NOC na lumahok na may humigit na 11,000 kalahok. Nakapagpahayag ng Pandaigdigang Lupon ng Olimpiko na ang mga kalahok sa huling yugto upang mamunong-abala ng [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 2016]] ay [[Chicago]], [[USA|Estados Unidos]]; [[Tokyo]], [[Hapon]]; [[Madrid]], [[Espanya]]; at [[Rio de Janeiro]], [[Brazil|Brasil]]. Ang [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 2008]] ay ginanap sa [[Beijing]], [[Republikang Popular ng Tsina]]. Nagkaroon ng maraming bagong kaganapan, kabilang ang bagong disiplina ng [[BMX]] para sa kalalakihan at kababaihan. Sa unang pagkakataon, nagkaroon ng paligsahan ng mga kababaihan sa [[luksuhan (atletika)|luksuhan]]. Lumawak ang programang [[eskrima]] upang ibilang ang lahat ng mga anim na kaganapan para sa mga kalalakihan at kababaihan. Ang mga kababaihan ay dating hindi nakapagpaligsahan sa kuponang plorete o mga kaganapang [[sable]] (bagama't ang pambabaeng kuponang épée at panlalaking kuponang plorete ay binitawan sa Palarong ito). Sa mga kaganapang maratong paglalangoy, na humigit sa layo ng 10 kilometro, ay nadagdagan. Sa karagdagan, ang mga dalawahang kaganapan sa pingpong ay napalitan ng mga kaganapang pangkuponan.<ref name=2008program/> Ang [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 2012]] ay gaganapin sa [[Londres]], [[United Kingdom]], kung saan naging unang lungsod na magpupunong-abala ng Palaro nang tatlong beses. Inalis ng Pandaigdigang Lupon ng Olimpiko ang mga larong [[beysbol]] at [[sopbol]] mula sa programang 2012. == Talaan ng mga palakasang Olimpikos == {{main|Palakasang Olimpiko}} 43 iba't ibang palakasan, na lumalawig sa 56 na iba't ibang disiplina, ay naging bahagi ng programa ng Olimpiko sa isang antas o iba pa. Nakapagbuo ng 28 palakasan ang talatakdaan para sa [[Palarong Olinmpiko sa Tag-init 2000|2000]], [[Palarong Olinmpiko sa Tag-init 2004|2004]], at [[Palarong Olinmpiko sa Tag-init 2008|2008]], sa kabila ng pag-aalis ng beysbol at sopbol na naging dulot sa talaan ng pagkakaroon ng 26 na palakasan lamang para sa [[Palarong Olinmpiko sa Tag-init 2012|Palarong 2012]].<ref name=26sports>{{cite news | url = http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/other_sports/olympics_2012/4658925.stm | title = Higit na kakaunting palakasan para sa Olimpikong Londres | work = BBC Sport |publisher = British Broadcasting Corporation | date = [[2005-07-08]] | accessdate = 2006-05-05}}</ref> Ang mga Palakasang Olimpikong Tag-init o Pederasyon ay muling isinapangkat sa ilalim ng isang karaniwan kapisanang payong, na tinatawag na [[Kapisanan ng mga Pederasyon ng Olimpikong Tag-init]] (ASOIF). {| cellspacing="0" cellpadding="0" |valign="top"| {| class=wikitable ! Palakasan || Mga taon |- | [[Talaksan:Athletics pictogram.svg|21px]][[Atletika sa Palarong Olimpiko sa Tag-init|Atletika]] || lahat |- | [[Talaksan:Badminton pictogram.svg|21px]][[Badminton sa Palarong Olimpiko sa Tag-init|Badminton]] || mula 1992 |- | [[Talaksan:Volleyball (indoor) pictogram.svg|21px]][[Balibol sa Palarong Olimpiko sa Tag-init|Balibol]] || mula 1964 |- | [[Talaksan:Basketball pictogram.svg|21px]][[Basketbol sa Palarong Olimpiko sa Tag-init|Basketbol]] || mula 1936 |- | [[Talaksan:Baseball pictogram.svg|21px]][[Beysbol sa Palarong Olimpiko sa Tag-init|Beysbol]] || 1992–2008 |- | [[Talaksan:Boxing pictogram.svg|21px]][[Boksing sa Palarong Olimpiko sa Tag-init|Boksing]] || 1904, 1908, mula 1920 |- | [[Talaksan:Judo pictogram.svg|21px]][[Judo sa Palarong Olimpiko sa Tag-init|Judo]] || 1964, mula 1972 |- | [[Talaksan:Fencing pictogram.svg|21px]][[Eskrima sa Palarong Olimpiko sa Tag-init|Eskrima]] || lahat |- | [[Talaksan:Golf pictogram.svg|21px]][[Golp sa Palarong Olimpiko sa Tag-init|Golp]] || 1900, 1904 |- | [[Talaksan:Field hockey pictogram.svg|21px]][[Kampuhang Haki sa Palarong Olimpiko sa Tag-init|Haki]] (parang) || 1908, 1920, mula 1928 |- | [[Talaksan:Tug of war pictogram.svg|21px]][[Hilahan ng lubid sa Palarong Olimpiko sa Tag-init|Hilahan ng lubid]] || 1900–1920 |- | [[Talaksan:Gymnastics (artistic) pictogram.svg|21px]][[Himnastika sa Palarong Olimpiko sa Tag-init|Himnastika]] || lahat |- | [[Talaksan:Handball pictogram.svg|21px]][[Kamayang-bola sa Palarong Olimpiko sa Tag-init|Kamayang-bola]] || 1936, mula 1972 |- | [[Talaksan:Cricket pictogram.svg|21px]][[Kriket sa Palarong Olimpiko sa Tag-init 1900|Kriket]] || 1900 |- | [[Talaksan:Croquet pictogram.svg|21px]][[Kroket sa Palarong Olimpiko sa Tag-init 1900|Kroket]] || 1900 |- | [[Talaksan:Jeu de paume pictogram.svg|21px]][[Jeu de paume sa Palarong Olimpiko sa Tag-init 1908|Jeu de paume]] || 1908 |- | [[Talaksan:Lacrosse pictogram.svg|21px]][[Lakros sa Palarong Olimpiko sa Tag-init|Lakros]] || 1904, 1908 |- | [[Talaksan:Modern pentathlon pictogram (pre-2025).svg|21px]][[Makabagong pentatlon sa Palarong Olimpiko sa Tag-init|Makabagong pentatlon]] || mula 1912 |- | [[Talaksan:Water motorsports pictogram.svg|21px]][[Motor-pampalakasang pantubig sa Palarong Olimpiko sa Tag-init 1908|Motor-pampalakasang pantubig]] || 1908 |- | [[Talaksan:Wrestling pictogram.svg|21px]][[Pagbubuno sa Palarong Olimpiko sa Tag-init|Pagbubuno]] || 1896, mula 1904 |- | [[Talaksan:Weightlifting pictogram.svg|21px]][[Pagbuhat ng pabigat sa Palarong Olimpiko sa Tag-init|Pagbuhat ng pabigat]] || 1896, 1904, mula 1920 |- | [[Talaksan:Swimming pictogram.svg|21px]][[Paglalangoy sa Palarong Olimpiko sa Tag-init|Paglalangoy]] || lahat |} |valign="top"| {| class=wikitable ! Palakasan || Mga taon |- | [[Talaksan:Sailing pictogram.svg|21px]][[Paglalayag sa Palarong Olimpiko sa Tag-init|Paglalayag]] || 1900, mula 1908 |- | [[Talaksan:Canoeing (slalom) pictogram.svg|21px]][[Paglulunday sa Palarong Olimpiko sa Tag-init|Paglulunday]] || mula 1936 |- | [[Talaksan:Rowing pictogram.svg|21px]][[Pagsasagwan sa Palarong Olimpiko sa Tag-init|Pagsasagwan]] || mula 1900 |- | [[Talaksan:Diving pictogram.svg|21px]][[Pagtalong-sisid sa Palarong Olimpiko sa Tag-init|Pagtalong-sisid]] || mula 1904 |- | [[Talaksan:Archery pictogram.svg|21px]][[Pamamana sa Palarong Olimpiko sa Tag-init|Pamamana]] || 1900–1912, 1920, mula 1972 |- | [[Talaksan:Shooting pictogram.svg|21px]][[Pamamaril sa Palarong Olimpiko sa Tag-init|Pamamaril]] || 1896, 1900, 1908–1924, mula 1932 |- | [[Talaksan:Cycling (track) pictogram.svg|21px]][[Pamimisikleta sa Palarong Olimpiko sa Tag-init|Pamimisikleta]] || lahat |- | [[Talaksan:Equestrian pictogram.svg|21px]][[Pangangabayo sa Palarong Olimpiko sa Tag-init|Pangangabayo]] || 1900, mula 1912 |- | [[Talaksan:Basque pelota pictogram.svg|21px]][[Pelotang Basque sa Palarong Olimpiko sa Tag-init 1900|Pelotang Basque]] || 1900 |- | [[Talaksan:Table tennis pictogram.svg|21px]][[Pingpong sa Palarong Olimpiko sa Tag-init|Pingpong]] || mula 1988 |- | [[Talaksan:Polo pictogram.svg|21px]][[Polo sa Palarong Olimpiko sa Tag-init|Polo]] || 1900, 1908, 1920, 1924, 1936 |- | [[Talaksan:Water polo pictogram.svg|21px]][[Polong pantubig sa Palarong Olimpiko sa Tag-init|Polong pantubig]] || 1900, mula 1908 |- | [[Talaksan:Football pictogram.svg|21px]][[Putbol sa Palarong Olimpiko sa Tag-init|Putbol]] (Saker) || 1900–1928, mula 1936 |- | [[Talaksan:Racquets pictogram.svg|21px]][[Raketa sa Palarong Olimpiko sa Tag-init 1908|Raketa]] || 1908 |- | [[Talaksan:Roque pictogram.svg|21px]][[Roke sa Palarong Olimpiko sa Tag-init 1904|Roke]] || 1904 |- | [[Talaksan:Synchronized swimming pictogram.svg|21px]][[Sabayang paglalangoy sa Palarong Olimpiko sa Tag-init|Sabayang paglalangoy]] || mula 1984 |- | [[Talaksan:Softball pictogram.svg|21px]][[Sopbol sa Palarong Olimpiko sa Tag-init|Sopbol]] || 1996–2008 |- | [[Talaksan:Taekwondo pictogram.svg|21px]][[Taekwondo sa Palarong Olimpiko sa Tag-init|Taekwondo]] || mula 2000 |- | [[Talaksan:Tennis pictogram.svg|21px]][[Tenis sa Palarong Olimpiko sa Tag-init|Tenis]] || 1896–1924, mula 1988 |- | [[Talaksan:Triathlon pictogram.svg|21px]][[Triyatlon sa Palarong Olimpiko sa Tag-init|Triyatlon]] || mula 2000 |- | [[Talaksan:Rugby union pictogram.svg|21px]][[Unyong ragbi sa Palarong Olimpiko sa Tag-init|Unyong ragbi]] || 1900, 1908, 1920, 1924 |} |} == Talaan ng makabagong Palarong Olimpiko sa Tag-init == Bagama't ipinagpaliban ang mga Palaro ng 1916, 1940, at 1944, ang mga [[Romanong bilang]] ukol sa mga Palarong iyon ay nananatiling ginagamit sapagka't ang mga opisyal na titulo ng Olimpikong Tag-init ay binibilang sa mga [[Olimpiyada]], hindi ang Palaro mismo; ang mga Olimpiyadang iyon ay naganap sa anong paraan sa bawat ng Olimpikong Karta. Ito ay nasa pagkakaiba sa mga Romanong bilang sa mga opisyal na titulo ng [[Palarong Olimpiko sa Taglamig]], kung saan hindi pinansin ang mga nalibang Palarong Taglamig ng 1940 & 1944; ang mga bilang ng mga titulong iyon sa halip ng mga Olimpiyada. {| class="sortable wikitable" style="width:100%; font-size: 85%; text-align:center; margin-left:auto; margin-right:auto;" !rowspan=2| Palaro !rowspan=2| Taon ! style="width:15%" rowspan="2"| Punong-abala lunsod at bansa ! style="width:9%" rowspan=2| Mga petsa ! style="width:12%" rowspan="2" |Binuksan ni ! rowspan="2" | Mga pampalakasan ! rowspan="2" | Mga kaganapan ! colspan="3" | Mga manlalaro !rowspan=2| Mga bansa ! style="width:9%" rowspan="2" |Nangunang bansa !rowspan=2| Sangg |- ! Kabuuan ! Lalaki ! Babae |- |[[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1896|I]] |1896 |align=left| {{flagicon|Greece|old}} [[Atenas]], [[Gresya]] |align=left| 6–15 Abril |align=left| Haring George I||9||43||241||241||0 |14 |align=left| ''{{flagicon|United States}}'' [[Estados Unidos]] <small>(USA)</small> |[http://www.olympic.org/uk/games/past/index_uk.asp?OLGT=1&OLGY=1896] |- |[[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1900|II]] |1900 |align=left|{{flagicon|France}} [[Paris]], [[Pransiya]] |align=left| 14 Mayo – 28 Oktubre |align=left| Wala||18||95||997||975||22 |24 |align=left| ''{{flagicon|France}}'' [[Ikatlong Republikang Pranses|Pransiya]] <small>(FRA)</small> |[http://www.olympic.org/uk/games/past/index_uk.asp?OLGT=1&OLGY=1900] |- |[[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1904|III]] |1904 |align=left| {{flagicon|United States|1896}} [[St. Louis, Missouri|San Luis]], [[Estados Unidos]] |align=left| 1 Hulyo – 23 Nobyembre |align=left| Dating Gobernador David R. Francis||17||91||651||645||6 |12 |align=left| ''{{flagicon|United States}}'' [[Estados Unidos]] <small>(USA)</small> |[http://www.olympic.org/uk/games/past/index_uk.asp?OLGT=1&OLGY=1904] |- |[[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1908|IV]] |1908 |align=left| {{flagicon|United Kingdom}} [[Londres]], [[Gran Britanya]] |align=left| 27 Abril – 31 Oktubre |align=left| Haring Edward VII||22||110||2,008||1,971||37 |22 |align=left| ''{{flagicon|Great Britain}}'' [[Gran Britanya]] <small>(GBR)</small> |[http://www.olympic.org/uk/games/past/index_uk.asp?OLGT=1&OLGY=1908] |- |[[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1912|V]] |1912 |align=left| {{flagicon|Sweden}} [[Stockholm|Estokolmo]], [[Sweden|Suwesa]] |align=left| 12 Mayo – 27 Hulyo |align=left| Haring Gustaf V||14||102||2,407||2,359||48 |28 |align=left| ''{{flagicon|United States}}'' [[Estados Unidos]] <small>(USA)</small> |[http://www.olympic.org/uk/games/past/index_uk.asp?OLGT=1&OLGY=1912] |- ![[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1916|VI]] !1916 ! colspan="11" |Iginawad sa [[Berlin]], ngunit ipinagpaliban dahil sa [[Unang Digmaang Pandaigdig]]. |- |[[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1920|VII]] |1920 |align=left| '''{{flagicon|Belgium}} [[Antwerp]], [[Belhika]]''' |align=left| '''20 Abril – 12 Setyembre''' |align=left| '''Haring Albert I'''||'''22'''||'''154'''||'''2,626'''||'''2,561'''||'''65''' |'''29''' |align=left| '''''{{flagicon|United States}}'' [[Estados Unidos]] <small>(USA)</small>''' |'''[http://www.olympic.org/uk/games/past/index_uk.asp?OLGT=1&OLGY=1920]''' |- |[[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1924|VIII]] |1924 |align=left|{{flagicon|France}} [[Paris]], [[Pransiya]] |align=left| 4 Mayo – 27 Hulyo |align=left| Pangulong Gaston Doumergue||17||126||3,089||2,954||135 |44 |align=left| ''{{flagicon|United States}}'' [[Estados Unidos]] <small>(USA)</small> |[http://www.olympic.org/uk/games/past/index_uk.asp?OLGT=1&OLGY=1924] |- |[[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1928|IX]] |1928 |align=left| {{flagicon|Netherlands}} [[Amsterdam]], [[Olanda]] |align=left| 17 Mayo – 12 Agosto |align=left| Duke Henry ng Mecklenburg-Schwerin||14||109||2,883||2,606||277 |46 |align=left| ''{{flagicon|United States}}'' [[Estados Unidos]] <small>(USA)</small> |[http://www.olympic.org/uk/games/past/index_uk.asp?OLGT=1&OLGY=1928] |- |[[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1932|X]] |1932 |align=left| {{flagicon|United States|1912}} [[Los Angeles, California|Los Angeles]], [[Estados Unidos]] |align=left| 30 Hulyo – 14 Agosto |align=left| Ikalawang Pangulong Charles Curtis||14||117||1,332||1,206||126 |37 |align=left| ''{{flagicon|United States}}'' [[Estados Unidos]] <small>(USA)</small> |[http://www.olympic.org/uk/games/past/index_uk.asp?OLGT=1&OLGY=1932] |- |[[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1936|XI]] |1936 |align=left| {{flagicon|Germany|Nazi}} [[Berlin]], [[Alemanyang Nasi|Alemanyang Nazi]] |align=left| 1–16 Agosto |align=left| Kanselor Adolf Hitler||19||129||3,963||3,632||331 |49 |align=left| {{flagicon|West Germany}} Alemanya <small>(GER)</small> |[http://www.olympic.org/uk/games/past/index_uk.asp?OLGT=1&OLGY=1936] |- ![[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1940|XII]] !1940 ! colspan="11" |Iginawad sa [[Tokyo]], pagkatapos sa [[Helsinki]], ngunit tuluyang ipinagpaliban dahil sa [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]]. |- ![[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1944|XIII]] !1944 ! colspan="11" |Iginawad sa [[Londres]], ngunit ipinagpaliban dahil sa [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]]. |- |[[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1948|XIV]] |1948 |align=left| {{flagicon|United Kingdom}} [[Londres]], [[Gran Britanya]] |align=left| 29 Hulyo – 14 Agosto |align=left| Haring George VI||17||136||4,104||3,714||390 |59 |align=left| ''{{flagicon|United States}}'' [[Estados Unidos]] <small>(USA)</small> |[http://www.olympic.org/uk/games/past/index_uk.asp?OLGT=1&OLGY=1948] |- |[[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1952|XV]] |1952 |align=left| {{flagicon|Finland}} [[Helsinki]], [[Pinlandiya]] |align=left| 19 Hulyo – 3 Agosto |align=left| Pangulong Juho Kusti Paasikivi||17||149||4,955||4,436||519 |69 |align=left| ''{{flagicon|United States}}'' [[Estados Unidos]] <small>(USA)</small> |[http://www.olympic.org/uk/games/past/index_uk.asp?OLGT=1&OLGY=1952] |- |[[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1956|XVI]] |1956 |align=left| {{flagicon|Australia}} [[Melbourne]], [[Australia]]<br />{{flagicon|Sweden}} [[Stockholm|Estokolmo]], [[Sweden|Suwesa]]{{cref|B}} |align=left| 22 Nobyembre – 9 Disyembre<br />10–17 Hunyo |align=left| Philip, Duke ng Edinburgh||17||145||3,314||2,938||376 |72 |align=left| {{flagicon|Soviet Union|1955}} Unyong Sobyet <small>(URS)</small> |[http://www.olympic.org/uk/games/past/index_uk.asp?OLGT=1&OLGY=1956] |- |[[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1960|XVII]] |1960 |align=left| {{flagicon|Italy}} [[Roma]], [[Italya]] |align=left| 25 Agosto – 11 Setyembre |align=left| Pangulong Giovanni Gronchi||17||150||5,338||4,727||611 |83 |align=left| {{flagicon|Soviet Union|1955}} Unyong Sobyet <small>(URS)</small> |[http://www.olympic.org/uk/games/past/index_uk.asp?OLGT=1&OLGY=1960] |- |[[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1964|XVIII]] |1964 |align=left| {{flagicon|Japan}} [[Tokyo]], [[Hapon]] |align=left| 10–24 Oktubre |align=left| Emperador Hirohito||19||163||5,151||4,473||678 |93 |align=left| ''{{flagicon|United States}}'' [[Estados Unidos]] <small>(USA)</small> |[http://www.olympic.org/uk/games/past/index_uk.asp?OLGT=1&OLGY=1964] |- |[[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1968|XIX]] |1968 |align=left| {{flagicon|Mexico}} [[Lungsod ng Mehiko|Lungsod Mehiko]], [[Mehiko]] |align=left| 12–27 Oktubre |align=left| Pangulong Gustavo Díaz Ordaz||18||172||5,516||4,735||781 |112 |align=left| ''{{flagicon|United States}}'' [[Estados Unidos]] <small>(USA)</small> |[http://www.olympic.org/uk/games/past/index_uk.asp?OLGT=1&OLGY=1968] |- |[[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1972|XX]] |1972 |align=left| {{flagicon|West Germany}} [[Munich|Myunik]], [[Kanlurang Alemanya]] |align=left| 26 Agosto – 11 Setyembre |align=left| Pangulong Gustav Heinemann||21||195||7,134||6,075||1059 |121 |align=left| {{flagicon|Soviet Union|1955}} Unyong Sobyet <small>(URS)</small> |[http://www.olympic.org/uk/games/past/index_uk.asp?OLGT=1&OLGY=1972] |- |[[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1976|XXI]] |1976 |align=left| {{flagicon|Canada}} [[Montreal]], [[Canada|Kanada]] |align=left| 17 Hulyo – 1 Agosto |align=left| Reyna Elizabeth II||21||198||6,084||4,824||1260 |92 |align=left| {{flagicon|Soviet Union|1955}} Unyong Sobyet <small>(URS)</small> |[http://www.olympic.org/uk/games/past/index_uk.asp?OLGT=1&OLGY=1976] |- |[[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1980|XXII]] |1980 |align=left| {{flagicon|Soviet Union|1955}} [[Moscow|Moskow]], [[Unyong Sobyet]] |align=left| 19 Hulyo – 3 Agosto |align=left| Heneral na Kalihim ng Partidong Komunista Leonid Brezhnev||21||203||5,179||4,064||1115 |80 |align=left| {{flagicon|Soviet Union|1955}} Unyong Sobyet <small>(URS)</small> |align=left| [http://www.olympic.org/uk/games/past/index_uk.asp?OLGT=1&OLGY=1980] |- |[[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1984|XXIII]] |1984 |align=left| {{flagicon|United States}} [[Los Angeles, California|Los Angeles]], [[Estados Unidos]] |align=left| 28 Hulyo – 12 Agosto |align=left| Pangulong Ronald Reagan||21||221||6,829||5,263||1566 |140 |align=left| ''{{flagicon|United States}}'' [[Estados Unidos]] <small>(USA)</small> |[http://www.olympic.org/uk/games/past/index_uk.asp?OLGT=1&OLGY=1984] |- |[[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1988|XXIV]] |1988 |align=left| {{flagicon|South Korea}} [[Seoul]], [[South Korea|Timog Korea]] |align=left| 17 Setyembre – 2 Oktubre |align=left| Pangulong Roh Tae-woo||23||237||8,391||6,197||2194 |159 |align=left| {{flagicon|Soviet Union|1955}} Unyong Sobyet <small>(URS)</small> |[http://www.olympic.org/uk/games/past/index_uk.asp?OLGT=1&OLGY=1988] |- |[[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1992|XXV]] |1992 |align=left| {{flagicon|Spain}} [[Barcelona|Barselona]], [[Espanya]] |align=left| 25 Hulyo – 9 Agosto |align=left| Haring Juan Carlos I||25||257||9,356||6,652||2704 |169 |align=left| {{flagIOCteam|EUN|1992 Summer}} |[http://www.olympic.org/uk/games/past/index_uk.asp?OLGT=1&OLGY=1992] |- |[[Palarong Olimpiko sa Tag-init 1996|XXVI]] |1996 |align=left| {{flagicon|United States}} [[Atlanta, Georgia|Atlanta]], [[Estados Unidos]] |align=left| 19 Hulyo – 4 Agosto |align=left| Pangulong Bill Clinton||26||271||10,318||6,806||3512 |197 |align=left| ''{{flagicon|United States}}'' [[Estados Unidos]] <small>(USA)</small> |[http://www.olympic.org/uk/games/past/index_uk.asp?OLGT=1&OLGY=1996] |- |[[Palarong Olimpiko sa Tag-init 2000|XXVII]] |2000 |align=left| {{flagicon|Australia}} [[Sydney|Sidney]], [[Australia|Awstralya]] |align=left| 15 Setyembre – 1 Oktubre |align=left| Gobernador-Heneral Ginoong William Deane||28||300||10,651||6,582||4069 |199 |align=left| ''{{flagicon|United States}}'' [[Estados Unidos]] <small>(USA)</small> |[http://www.olympic.org/uk/games/past/index_uk.asp?OLGT=1&OLGY=2000] |- |[[Palarong Olimpiko sa Tag-init 2004|XXVIII]] |2004 |align=left| {{flagicon|Greece}} [[Atenas]], [[Gresya]] |align=left| 13–29 Agosto |align=left| Pangulong Konstantinos Stephanopoulos||28||301||10,625||6,296||4329 |201 |align=left| ''{{flagicon|United States}}'' [[Estados Unidos]] <small>(USA)</small> |[http://www.olympic.org/uk/games/past/index_uk.asp?OLGT=1&OLGY=2004] |- |[[Palarong Olimpiko sa Tag-init 2008|XXIX]] |2008 |align=left| {{flagicon|China}} [[Beijing]], [[Republikang Popular ng Tsina|Tsina]] |align=left| 8–24 Agosto |align=left| Pangulong Hu Jintao||28||302||10,942||6,305||4637 |204 |align=left| {{flagicon|China}} [[Republikang Popular ng Tsina|Tsina]] <small>(CHN)</small> | |- |[[Palarong Olimpiko sa Tag-init 2012|XXX]] |2012 |align=left| {{flagicon|United Kingdom}} [[Londres]], [[United Kingdom]] |align=left| 27 Hulyo–12 Agosto |align=left| Reyna Elizabeth II||26||302||10,568||5,992||4776 |204 |align=left| ''{{flagicon|United States}}'' [[Estados Unidos]] <small>(USA)</small> | |- |[[Palarong Olimpiko sa Tag-init 2016|XXXI]] |2016 |align=left| {{flagicon|Brazil}} [[Rio de Janeiro]], [[Brasil]] |align=left| 5–21 Agosto |align=left| Humaliling Pangulong Michel Temer||28 |306||11,238||6,179|||5059 |205 |align=left| ''{{flagicon|United States}}'' [[Estados Unidos]] <small>(USA)</small> | |- |[[Palarong Olimpiko sa Tag-init 2020|XXXII]] |2020/1 |align=left| {{flagicon|Japan}} [[Tokyo]], [[Hapon]] |align=left| 23 Hulyo – 8 Agosto 2021 |align=left| Emperador Naruhito |33||339||11,656||5,982||5,674 |206 |align=left| ''{{flagicon|United States}}'' [[Estados Unidos]] <small>(USA)</small> |[https://www.olympic.org/news/ioc-ipc-tokyo-2020-organising-committee-and-tokyo-metropolitan-government-announce-new-dates-for-the-olympic-and-paralympic-games-tokyo-2020] |- |[[Palarong Olimpiko sa Tag-init 2024|XXXIII]] |2024 |align=left| {{flagicon|France}} [[Paris]], [[Pransiya]] |align=left| ''26 Hulyo – 11 Agosto'' |align=left| Pangulong Emmanuel Macron | colspan="7" |''Hinaharap na kaganapan'' | |- |''[[Palarong Olimpiko sa Tag-init 2028|XXXIV]]'' |''2028'' |align=left| ''{{flagicon|United States}} [[Los Angeles, California|Los Angeles]], [[Estados Unidos]]'' |align=left| ''14 Hulyo – 30 Hulyo'' |align=left| ''Pangulo ng Estados Unidos (inaasahan)'' | colspan="7" |''Hinaharap na kaganapan'' | |- |''[[Palarong Olimpiko sa Tag-init 2032|XXXV]]'' |''2032'' |align=left| ''{{flagicon|Australia}} [[Brisbane]], [[Australia|Awstralya]]'' |align=left| ''23 Hulyo – 8 Agosto'' |align=left| ''Punong Ministro ng Australia (inaasahan)'' | colspan="7" |''Hinaharap na kaganapan'' | |- |''[[Palarong Olimpiko sa Tag-init 2036|XXXVI]]'' |''2036'' |align=left| ''Malalaman sa 2025 o 2029'' |align=left| ''Inaalam pa'' |align=left| ''Inaalam pa'' | colspan="7" |''Hinaharap na kaganapan'' | |} <small>{{cnote|A|Ang [[Palarong Interkalado 1906]] ay hindi na itinuturing opisyal na Palaro ng IOC.}}{{cnote|B|Dahil sa [[Australia|Awstralyanong]] batas sa adwana, ang [[Pangangabayo sa Palarong Olimpiko sa Tag-init 1956|mga kaganapan sa pangangabayo]] ay ginanap sa [[Stockholm|Estokolmo]] nang ilang mga buwan bago ang pagsisimula ng Palarong 1956 sa [[Melbourne]].}}</small> == Sanggunian == {{reflist}} == Tingnan din == * [[Talaan ng lumahok na bansa sa Palarong Olimpiko sa Tag-init]] * [[Talaang panlahatang panahon ng medalya ng Palarong Olimpiko|Talaang panlahatang panahon ng bilang ng medalya ng Palarong Olimpiko]] * [[Mga aliwaswas ng Palarong Olimpiko]] * [[Palarong Olimpiko sa Taglamig]] * [[Olimpikong Istadyum]] * [[Kaganapan ng palakasang pangmaramihan]] == Mga panlabas na kawing == * [http://www.olympic.org Opisyal na Pahina ng Kilusang Olimpiko] * [http://www.olympia-statistik.de/Sommerolympiaden.htm Mga medalista at tala ng Olimpikong Tag-init] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110430092204/http://www.olympia-statistik.de/Sommerolympiaden.htm |date=2011-04-30 }} (Aleman) * [http://www.bladesplace.id.au/olympic-games-candidates.html Mga Lungsod-Kandidato para sa mga susunod na Palarong Olimpiko] * [http://aafla.org/5va/reports_frmst.htm Supian ng Pundasyong Pambaguhang Atletika ng mga Opisyal na Tala] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080904090517/http://aafla.org/5va/reports_frmst.htm |date=2008-09-04 }} * [http://www.pyeongchang2022.com Mga Punong-abalang Lungsod para sa susunod na Palarong Olimipiko]{{Dead link|date=Agosto 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://www.sightseebyspace.com/browse_by.php?category=Olympic%20Stadiums Panghimpapawid at Buntalang Potograpiya ng mga Olimpikong Istadyum] {{Palarong Olimpiko}} [[Kategorya:Palarong Olimpiko]] [[Kategorya:Palarong Olimpiko sa Tag-init]] [[Kategorya:Mga itinatag noong 1896]] bac2unw05ukb97opahn8wj8nuft0sjg 0 61728 2166448 2141133 2025-06-27T05:32:50Z InternetArchiveBot 113521 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2166448 wikitext text/x-wiki {{Oryentasyong seksuwal}} [[File:2011 TW-KHH 2nd LGBT Pride DSC7323 (6181587842).jpg|thumb]] [[File:Just married (9178119295).jpg|thumb]] [[Talaksan:Gay flag.svg|thumb|right|Watawat na sagisag ng pamayanan (komunidad) ng homoseksuwal. Ang iba ibang kulay ng bahaghari (rainbow) ay sumasagigsag sa [[pagkakaiba-iba]] o dibersidad sa homoseksuwal na komunidad.]] Ang '''homoseksuwalidad'''<ref name=Gabby>[http://www.gabbydictionary.com/home.asp ''Homosexuality'', homoseksuwalidad] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110711062445/http://www.gabbydictionary.com/home.asp |date=2011-07-11 }}, Gabby's Dictionary, GabbyDictionary.com</ref> o '''homosekswalidad''' ay romantikong atraksiyon, atraksiyong seksuwal o gawaing seksuwal sa mga kasapi ng magkatulad na [[kasarian]]. Ito ay bahagi ng katangian o katauhan ng isang tao. Bilang isang [[seksuwal na orientasyon]], tumutukoy ang homoseksuwalidad sa "permanenteng pagnanais na makaranas ng seksuwal, magiliw, o romantikong atraksiyon" pangunahin o natatangi sa mga taong katulad na kasarian. "Tumutukoy din ito sa pagkakakilanlang pampersonal o panlipunan batay sa mga nabanggit na atraksiyon, mga kilos na ipinapakita nila, at sa pagsanib sa komunidad kung saan sila kabahagi."<ref name="apahelp">{{citation |url=http://www.apa.org/helpcenter/sexual-orientation.aspx |title=Sexual Orientation, Homosexuality, and Bisexuality |periodical=[[American Psychological Association|APA]]HelpCenter.org |accessdate=2010-03-30}}</ref><ref name=amici>{{cite web |url=http://www.courts.ca.gov/documents/Amer_Psychological_Assn_Amicus_Curiae_Brief.pdf |page=30 |title=Case No. S147999 in the Supreme Court of the State of California, In re Marriage Cases Judicial Council Coordination Proceeding No. 4365(...) - APA California Amicus Brief&nbsp;— As Filed |format=PDF |date= |accessdate=2010-12-21 |archive-date=2012-01-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120118184353/http://www.courts.ca.gov/documents/Amer_Psychological_Assn_Amicus_Curiae_Brief.pdf |url-status=dead }}</ref> Isa ang homoseksuwalidad sa tatlong pangunahing kaurian ng oryentasyong seksuwal, kasama nang [[biseksuwalidad]] at [[heteroseksuwalidad]]. Ayon sa mga siyentipiko at sa pagkakaunawang medikal, ang oryentasyong seksuwal ay hindi pinipili, bagkus ay isang komplikadong pagsasama ng mga dahilang [[Biolohiya|biolohikal]] at pangkapaligiran.<ref name="apahelp"/><ref name="Frankowski">{{cite journal |doi=10.1542/peds.113.6.1827 |author=Frankowski BL|author2=American Academy of Pediatrics Committee on Adolescence|title=Sexual orientation and adolescents |journal=Pediatrics|volume=113 |issue=6 |pages=1827–32 |year=2004 |month=June|pmid=15173519|url=http://pediatrics.aappublications.org/content/113/6/1827.long}}</ref> Bagamat mayroon pa rin naniniwala na ang mga gawaing homoseksuwal ay "hindi natural" o "dispunksiyunal",<ref name="religioustolerance">{{cite web | last = Robinson | first = B. A. | title = Divergent beliefs about the nature of homosexuality | publisher = Religious Tolerance.org | year = 2010 | url = http://www.religioustolerance.org/hom_fixe.htm | accessdate = 12 Setyembre 2011 | archive-date = 2019-05-10 | archive-url = https://web.archive.org/web/20190510051718/http://www.religioustolerance.org/hom_fixe.htm | url-status = dead }}</ref><ref name="religioustolerance-dysfunctional">{{cite web| last = Schlessinger| first = Laura| title = Dr. Laura Schlessinger andt homosexuality| publisher = Religious Tolerance.org| year = 2010| url = http://www.religioustolerance.org/hom_0078.htm| accessdate = 19 Setyembre 2012| archive-date = 2019-01-29| archive-url = https://web.archive.org/web/20190129135629/http://www.religioustolerance.org/hom_0078.htm| url-status = dead}}</ref> ipinapakita ng mga pagsasaliksik na ang homoseksuwalidad ay isang halimbawa ng normal at natural na kaurian ng seksuwalidad ng tao at hindi ng isang epekto ng negatibong pag-iisip.<ref name="apahelp"/><ref name=PAHO>{{cite web|title="Therapies" to change sexual orientation lack medical justification and threaten health|url=http://new.paho.org/hq/index.php?option=com_content&task=view&id=6803&Itemid=1926|publisher=Pan American Health Organization|accessdate=26 Mayo 2012|archive-date=2012-05-26|archive-url=https://www.webcitation.org/67xKQyixE?url=http://new.paho.org/hq/index.php?option=com_content|url-status=bot: unknown}}archived here .</ref> Ang panghuhusga at diskriminasyon laban sa mga taong homoseksuwal at biseksuwal ([[homophobia]]) gayunman ay nagpapakita ng isang malaking epekto pang-silohikal, at mas lalong nakasisira sa mga batang homoseksuwal at biseksuwal.<ref name=PAHO /> Pinakatalamak na salitang ginagamit sa mga taong homoseksuwal ang ''lesbyan'' o ''tomboy'' para sa mga babae at ''bakla'' o ''beki'' para sa mga lalaki. Ang bilang ng tao na nagsasabi na sila ay bakla o lesbyan at ang bilang ng taong may karanasang seksuwal sa katulad na kasarian ay mahirap sukatin para sa mga mananaliksik dahil sa iba't ibang mga kadahilanan, kabilang na ang maraming mga bakla ang hindi bukas sa paglaladlad dahil sa resulta ng homophobia at diskriminasyong [[heteroseksismo]].<ref name="levay">[[Simon LeVay|LeVay, Simon]] (1996). ''[http://www.washingtonpost.com/wp-srv/style/longterm/books/chap1/queerscience.htm Queer Science: The Use and Abuse of Research into Homosexuality].'' Cambridge: The MIT Press ISBN 0-262-12199-9</ref> Ang mga kilos homoseksuwal ay naidokumento at naitala rin sa maraming espesye ng hayop.<ref>[http://www.sciencedaily.com/releases/2009/06/090616122106.htm Science Daily: Same-Sex Behavior Seen In Nearly All Animals]</ref><ref>{{Cite web |title=''1,500 animal species practice homosexuality''. ''The Medical News'', 23 Oktubre 2006 |url=http://www.news-medical.net/news/2006/10/23/20718.aspx |access-date=18 Marso 2013 |archive-date=10 Pebrero 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110210172226/http://www.news-medical.net/news/2006/10/23/20718.aspx |url-status=dead }}</ref><ref>Sommer, Volker & Paul L. Vasey (2006), Homosexual Behaviour in Animals, An Evolutionary Perspective. [[Cambridge University Press]], Cambridge. ISBN 0-521-86446-1</ref><ref name=Bagemihl>{{harv|Bagemihl|1999}}</ref> Maraming mga bakla at lesbiyana ang tapat sa mga ugnayan ng magkatulad na kasarian, subalit kamakailan lamang nagkaroon ng mga uri ng [[senso]] at kaisipang pampolitika na magsasagawa upang ipakita ang kanilang hanay.<ref>[http://www.mercurynews.com/census/ci_18334802?nclick_check=1 Census statistics show quarter of California same-sex couples raising kids]</ref><ref>[http://www.aurorasentinel.com/email_push/news/article_4f4ff05a-a728-11e0-8983-001cc4c03286.html More Same-Sex Couples in Colorado, Census Shows]</ref><ref>{{Cite web |title=Region Saw Increase In Same-Sex Households |url=http://www.starnewsonline.com/article/20110630/ARTICLES/110639995/1004/sitemaps |access-date=2013-05-29 |archive-date=2016-03-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160329030306/http://www.starnewsonline.com/article/20110630/articles/110639995/1004/sitemaps |url-status=dead }}</ref><ref>[http://abcnews.go.com/Health/sex-couples-census-data-trickles-quarter-raising-children/story?id=13850332 Census 2010: One Quarter of Gay Couples Raising Children]</ref><ref>{{Cite web |title=Minnesota Sees 50% Rise in Number of Gay Couples |url=http://www.startribune.com/local/125537288.html |access-date=2013-05-29 |archive-date=2011-07-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110717123400/http://www.startribune.com/local/125537288.html |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite web |title=Census:Dutchess, Ulster Gay Households Increase |url=http://www.poughkeepsiejournal.com/article/20110714/NEWS01/107140334/Census-Dutchess-Ulster-gay-households-increase |access-date=2013-05-29 |archive-date=2016-01-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160119045141/http://www.poughkeepsiejournal.com/article/20110714/NEWS01/107140334/Census-Dutchess-Ulster-gay-households-increase |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://westchesterrealestateinformation.com/same-sex-couples-numbers-soar-in-ny-2010-census-finds/ |title=Same Sex Couples' Numbers Soar In N.Y, 2010 Census Finds |access-date=2017-02-21 |archive-date=2013-04-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130430050627/http://westchesterrealestateinformation.com/same-sex-couples-numbers-soar-in-ny-2010-census-finds/ |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.edgeboston.com/index.php?ch=news&sc=local&sc3=&id=123278 |title=87% Increase in Same-Sex Nevada Households Since 2000 |access-date=2013-05-29 |archive-date=2014-10-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141026075323/http://www.edgeboston.com/index.php?ch=news&sc=local&sc3=&id=123278 |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite web |title=2010 Census indicates increase among same-sex homeowners in Oklahoma |url=http://www.necn.com/07/14/11/Gay-lesbian-households-increase-in-Okla/landing_politics.html?&apID=aebfe9933c274365a694d062894d773c |access-date=2013-05-29 |archive-date=2013-01-30 |archive-url=https://archive.today/20130130091511/http://www.necn.com/07/14/11/Gay-lesbian-households-increase-in-Okla/landing_politics.html?&apID=aebfe9933c274365a694d062894d773c |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite web |title=Spike In Number of City's Same-Sex Couples |url=http://www.wnyc.org/blogs/wnyc-news-blog/2011/jul/15/spike-number-same-sex-couples-city/ |access-date=2013-05-29 |archive-date=2011-07-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110727052503/http://www.wnyc.org/blogs/wnyc-news-blog/2011/jul/15/spike-number-same-sex-couples-city/ |url-status=dead }}</ref> == Etimolohiya == Nagmula ang salitang ''homoseksuwal'' sa pinagsamang salitang Griyego at Latino, na ang unang bahagi ay hango sa Griyegong salita na ὁμός homos, 'katulad' (hindi kaugnay ng homo sa Latino, na nangangahulugang 'tao', gaya ng sa Homo sapiens), kaya nangangahulugang mga kilos seksuwal at pag-ibig sa pagitan ng dalawang kasapi ng magkatulad na kasarian, kasama na ang lesbyanismo.<ref>{{cite book |title= A Dictionary of True Etymologies|last=Room |first=Adrian |authorlink= |year=1986 |publisher= |location= |isbn=978-0710203403 |page=84 |pages= |accessdate=5 Oktubre 2012 |url=}}</ref><ref>{{cite book |title= A Student's Dictionary of Psychology|last=Statt |first=David A. |authorlink= |year=2004 |publisher=Psychology Press |location= |isbn=978-1841693422 |page=93 |pages= |accessdate=5 Oktubre 2012 |url=}}</ref> Natagpuan ang pinakaunang alam na nailimbag na ''homoseksuwal'' sa isang polyetong Aleman noong 1869&nbsp;ng isang Austriyanong nobelista na si [[Karl-Maria Kertbeny]], at hindi alam kung sino ang naglimbag,<ref name=glbtq>{{citation|url=http://www.glbtq.com/social-sciences/kertbeny_km.html|title=Karl-Maria Kertbeny: The Coinage and Dissemination of the Term|accessdate=2012-06-12|periodical=[[glbtq.com]]|archive-date=2015-06-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20150626100855/http://www.glbtq.com/social-sciences/kertbeny_km.html|url-status=dead}}</ref> na naglalaman ng pagkukundena laban sa batas kontra sodomya ng [[Kaharian ng Prusya|Prusya]].<ref name=glbtq /><ref>{{cite journal | author = Feray Jean-Claude, Herzer Manfred | year = 1990 | title = Homosexual Studies and Politics in the 19th Century: Karl Maria Kertbeny | url =| journal = Journal of Homosexuality | volume = 19 | issue = | page = 1 }}</ref> Noong 1879, ginamit ni [[Gustav Jäger]] ang katawagan ni Kertbeny sa kanyang aklat na ''Discovery of the Soul'' (1880).<ref>[http://www.crystalinks.com/gay.html Homosexuality]. ''The first known appearance of homosexual in print is found in an 1869 German pamphlet by the Austrian-born novelist Karl-Maria Kertbeny, published anonymously, arguing against a Prussian anti-sodomy law. In 1879, Gustav Jager used Kertbeny's terms in his book, Discovery of the Soul (1880).''</ref> Noong 1886, ginamit ni [[Richard Freiherr von Krafft-Ebing|Richard von Krafft-Ebing]] ang katawagang ''homoseksuwal'' at ''heteroseksuwal'' sa kanyang aklat na ''[[Psychopathia Sexualis (aklat)|Psychopathia Sexualis]]'', na maaaring hiniram niya kay Jäger. Naging tanyag ang aklat ni Kraff-Ebing sa mga karaniwang tao at mga manggagamot (''doktor'') at ang mga terminong "heteroseksuwal" at "homoseksuwal" ay ang pinakalaganap na ginagamit na termino para sa oryentasyong seksuwal.<ref>[http://www.glbtq.com/social-sciences/krafft_ebing_r.html Krafft-Ebing, Richard von (1840–1902)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120409220543/http://www.glbtq.com/social-sciences/krafft_ebing_r.html|date=2012-04-09}}. ''[[glbtq.com]]''.</ref><ref name=psexualis>{{citation |url=http://www.kino.com/psychopathia/history.html |title=Psychopathia Sexualis |accessdate=2007-09-07 |periodical=Kino.com}}</ref> === Mga salitang ginagamit sa homoseksuwalidad === Sa mga bansang gumagamit ng [[Wikang Ingles|Ingles]], karaniwan at katanggap-tanggap ang salitang ''"gay"'' upang tukuyin ang isang homoseksuwal. Sa [[Pilipinas]], "bakla"' ang karaniwang katumbas ng homoseksuwal, ngunit sumasakop din ang salitang ito sa ibang oryentasyon seksuwal na sa istriktong kahulugan ng salitang homoseksuwal (na eksklusibong atraksiyon sa katulad na kasarian) ay hindi kabilang dito. Kabilang sa tinatawag na bakla ang mga [[biseksuwal]] (silahis), [[transeksuwal]], mga kilos babae, at minsan ay ang mga malamya kumilos. Tumutukoy sa taong may magkatulad na atraksiyon sa parehong babae at lalaki ang biseksuwal. Samantala, [[transeksuwal]] ang tawag sa mga taong tinuturing ang kanilang sarili na kabaligtad ng kanilang kasarian. Ang oryentasyong seksuwal ay nararamdamang atraksiyong sekswal samantalang ang pagkakakilanlang pangkasarian ay paghahayag ng nararamdamang kasarian na kinabibilangan. Bukod sa salitang bakla, ang mga binabae (babaeng kumilos) na kinabibilangan ng mga transeksuwal at nagdadamit babae (crossdresser) ay tinatawag ding "binabae", "bading", "siyoke", "sirena", "beki" at iba pa. Ang [[mga bakla]] naman na kumikilos lalake ay tinatawag na "paminta" mula sa pa-men o pa-min na nangangahulugang "nagpapakalalake". Ang tomboy na iba ang kahulugan sa ibang bansa gaya ng Estados Unidos ay ginagamit sa Pilipinas para sa mga [[lesbiyana]] o mga babaeng may atraksiyon sa kapwa babae at sa mga lalaking transkekswal (ipinanganak na babae). == Kasaysayan == Ang pagtingin ng lipunan tungo sa kaugnayan ng magkatulad na kasarian ay iba-iba ayon sa panahon at lugar, mula sa ang lahat ay inaasahang magkaroon ng kaugnayan sa katulad na kasarian, sa kaswal na pakikisama, sa pagtanggap ng lipunan, hanggang sa pagtingin dito bilang isang maliit na kasalanan, at pagtuligsa sa pamamagitan ng pagsasagawa ng mga batas at mga mekanismong panghusga, at paglalagay nito sa parusang kamatayan. === Aprika === Bagaman madalas na hindi pinapansin o sinusugpo ng mga mangagalugad na mga Europeo at mga kolonyalista, ang mga pagpapahiwatig homoseksuwal sa mga katutubong Aprika ay buhay at mayroong iba't ibang uri. Inulat ng mga Antropologong sina [[Stephen O. Murray|Stephen Murray]] and [[Will Roscoe]] ang mga babae sa [[Lesotho]] ay pumapasok sa tanggap ng pamayanang "relasyong erotiko", na tinatawag na ''motsoalle.''<ref name=murrayroscoe>{{Cite book|title=Boy Wives and Female Husbands: Studies of African Homosexualities |url=https://archive.org/details/boywivesfemalehu00murr |last=Murray |first=Stephen (ed.) |authorlink=Stephen O. Murray |author2=[[Will Roscoe|Roscoe, Will]] (ed.) |year=1998 |publisher=[[St. Martin's Press]] |location=New York |isbn=0-312-23829-0}}</ref> Naitala din ni [[E. E. Evans-Pritchard]] na ang mga lalaking mandirigma na [[Azande]] sa hilagang [[Demokratikong Republika ng Konggo|Congo]] ay palaging kumukuha ng mga batang lalaking mangingibig na may gulang na labindalawa at dalawampu. Ang kaugaliang ito ay nawala noong unang bahagi ng ika-20 dantaon pagkatapos mapasailalim ng mga Europeo ang mga bansa sa Aprika.<ref name="evanspritchard">[[E. E. Evans-Pritchard|Evans-Pritchard, E. E.]] (December, 1970). Sexual Inversion among the Azande. American Anthropologist, New Series, 72(6), 1428–1434.</ref> === Amerika === [[Talaksan:Catlin - Dance to the berdache.jpg|thumb|Ang ''Dance to the Berdache''<br /> Isang seremonyal na pagsasayaw ng mga [[Sac at Fox]] upang ipagdiwang ang mga taong may dalawang kaluluwa. George Catlin (1796–1872); Smithsonian Institution, Washington, DC]] Sa mga katutubong tao sa tit kontinente ng Amerika bago pa ang pagdating ng mga Europeo, ang isang uri ng seksuwalidad ay nasa katauhan ng isang taong tinatawag na ''Dalawang Kaluluwang Tao''. Kadalasan ang mga taong ito ay inaalam na sa pagkabata pa lamang, at binibigyan sila ng kanilang mga magulang na pumili na sundin ang daang kanilang tatahakin at, kung tanggapin ng bata ang papel ng isang Dalawang Kaluluwang tao, siya ay papalakihin sa tamang pamamaraan, at tuturuan ng mga kaugalian ng napili niyang kasarian. Kadalasang mga pantas (''shaman'') ang mga taong may dalawang kaluluwa at ginagalang sapagkat sila ay nagtataglay ng higit na kapangyarihan kaysa sa mga pangkaraniwang mga pantas. Ang mga karaniwang kasapi ng pangkat nila na may katulad na kasarian ang kasama nila sa buhay seksuwal. Karaniwan din ang mga homoseksuwal at transgender na tao sa mga kabihasnan sa [[Amerikang Latino]] bago pa sila nasakop ng mga [[Espanya|Kastila]], gaya ng mga [[Aztec]], [[Kabihasnang Maya]], [[Quechuas]], Moches, [[Kabihasnang Zapotec|Zapotec]], at ang mga [[Tupinambá]] ng Brasil.<ref name=glbtqlatinamerica>{{citation |first=Ben |last=Pablo |year=2004 |url=http://www.glbtq.com/social-sciences/latin_america_colonial.html |title=Latin America: Colonial |periodical=[[glbtq.com]] |accessdate=2007-08-01 |archive-date=2007-12-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071211012339/http://www.glbtq.com/social-sciences/latin_america_colonial.html |url-status=dead }}</ref><ref name=glbtqmex>{{cite encyclopedia |last=Murray |first=Stephen |authorlink=Stephen O. Murray |editor=Claude J. Summers |encyclopedia=glbtq: An Encyclopedia of Gay, Lesbian, Bisexual, Transgender, and Queer Culture |title=[[Mexico]] |url=http://www.glbtq.com/social-sciences/mexico.html |accessdate=2007-08-01 |year=2004 |publisher=[[glbtq.com|glbtq, Inc.]] |archive-date=2007-11-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071102132531/http://www.glbtq.com/social-sciences/mexico.html |url-status=dead }}</ref> [[Talaksan:Woman spying on male lovers.jpg|thumb|200px|left|Isang babae na sumisilip sa nag-iibigang lalaki. Tsina, [[Dinastiyang Qing]].]] Nagulantang ang mga mananakop na Kastila sa kanilang natuklasang sodomya na harapang ginagawa ng mga katutubong mamamayan, at sinubukang puksain ang mga ''berdache'' (ang tawag ng mga Kastila sa mga taong dalawang kaluluwa) sa pamamagitan ng pagmumulta, eksekyusyon sa harap ng publiko, pagsunog at pagpapakagat sa mga aso.<ref name=coello>Mártir de Anglería, Pedro. (1530). ''[http://www.udel.edu/LAS/Vol3-2Coello.html#Introduction Décadas del Mundo Nuevo]''. Quoted by Coello de la Rosa, Alexandre. "Good Indians", "Bad Indians", "What Christians?": The Dark Side of the New World in Gonzalo Fernández de Oviedo y Valdés (1478–1557), ''[[Delaware]] Review of Latin American Studies'', Vol. 3, No. 2, 2002.</ref></blockquote> === Europa === Nagmula sa [[Sinaunang Gresya]] ang pinakaunang mga dokumentong kanluranin (sa mga uri ng panitikan, larawan, at bagay mitolohiya) na may kinalaman sa mga ugnayan ng magkatulad na kasarian sa Europa. Patungkol sa homoseksuwalidad ng mga lalaki, ang mga dokumentong ito ay naglalarawan ng isang daigdig kung saan ang pakikipag-ugnayan sa isang babae at sa mga kabataan ay isang mahalagang pundasyon ng normal buhay pag-ibig ng isang lalaki. Ang ugnayan ng magkatulad na kasarian ay isang panlipunang institusyon na paiba-ibang nabago sa pag-inog ng panahon at mula sa isang lungsod patungo sa ibang lungsod. Kakaunti ang nalalaman sa homoseksuwalidad ng mga babae noong unang panahon. Si [[Sappho]], ipinanganak sa pulo ng [[Lesbos]], ay isinama ng mga Griyego sa talaang kanonikal ng ''[[siyam na makatang liriko]]''. Ang mga pang-uring hinango sa kanyang pangalan at pook ng kapanganakan ay ginamit para sa homoseksuwalidad ng mga babae simula noong ika-19 dantaon.<ref name=lesbian>{{cite web|url=http://www.etymonline.com/index.php?term=lesbian|title=Lesbian|accessdate=2009-02-07|publisher=Online Etymology Dictionary|year=2001|author=Douglas Harper}}</ref><ref name=sapphic>{{cite web|url=http://www.etymonline.com/index.php?term=Sapphic|title=Sapphic|accessdate=2009-02-07|publisher=Online Etymology Dictionary|year=2001|author=Douglas Harper}}</ref> Ang mga tula ni Sappho ay tumutuon sa pagkahumaling at pag-ibig sa iba't ibang katauhan at sa parehong kasarian. Ang nagsasaysay ng karamihan nang kanyang mga tula ay nagsasabi ng pagkahibang at pag-ibig para sa iba't ibang babae, subalit ang mga paglalarawan ng mga kilos sa pagitan ng mga babae ay kakaunti at nagdudulot ng maraming mga pagdedebate.<ref>Denys Page, ''Sappho and Alcaeus'', Oxford UP, 1959, pp. 142–146.</ref><ref>{{harv|Campbell|1982|p=xi–xii}}</ref> [[Talaksan:NAMA Sappho lisant.jpg|thumb|Si Sappho habang nagbabasa sa kanyang mga kasama c. 435 BC.]] ==== Modernong Panahon ==== Ang ''Love Letters Between a Certain Late Nobleman and the Famous Mr. Wilson'' na nilathala noong 1723 sa Ingglatera ay itinuturing ng ilang makabagong dalubhasa na isang nobela. Ang edisyon noog 1749&nbsp;ng popular na nobelang ''[[Fanny Hill]]'' ni [[John Cleland]] ay kinapalolooban ng mga eksenang homoseksuwal, subalit inalis noong edisyon nito noong 1750. Pati rin noong 1749, ang pinakalumang mahaba at seryosong pagtatanggol sa homoseksuwalidad sa Ingles, ang ''Ancient and Modern [[Pederasty]] Investigated and Exemplified'', na isinulat ni [[Thomas Cannon]], ay inilathala, subalit kaagad na pinigil. Nakasipi dito ang, "Unnatural Desire is a Contradiction in Terms; downright Nonsense. Desire is an amatory Impulse of the inmost human Parts."<ref>Gladfelder, Hal (Mayo 2006) ''In Search of Lost Texts: Thomas Cannon's 'Ancient and Modern Pederasty Investigated and Exemplified"'', Institute of Historical Research</ref> === Gitnang Silangan === Sa sinaunang lipunang [[Asiria]], ang homoseksuwalidad ay pangkaraniwan; at hindi rin ipinagbabawal. Sa halip, ang ilang mga sinaunang mga tekstong Asiriano ay naglalaman ng mga dasal para sa banal na biyaya para sa mga ugnayang homoseksuwal.<ref>Gay Rights Or Wrongs: A Christian's Guide to Homosexual Issues and Ministry, by Mike Mazzalonga, 1996, p.11</ref> Ang mga paring Asiriano ay kadalasang nakabihis bilang isang homoseksuwal na lalaki.<ref>The Nature Of Homosexuality, Erik Holland, page 334, 2004</ref> Sinasabing [[Israel]] ang pinakabukas na bansa sa Gitnang Silangan at Asya para sa mga homoseksuwal,<ref>{{cite news | date = 2008-09-17 | url = http://www.independent.co.uk/life-style/love-sex/taboo-tolerance/the-five-most-improved-places-for-gay-tolerance-932635.html | quote = Israel is the only Middle-Eastern country to support gay rights legislation, and the country attracts gay people from Palestine and Lebanon. | accessdate = 2009-05-29 | work = [[The Independent]] | title = The five most improved places for gay tolerance | location = London | archive-date = 2017-06-11 | archive-url = https://web.archive.org/web/20170611133449/http://www.independent.co.uk/life-style/love-sex/taboo-tolerance/the-five-most-improved-places-for-gay-tolerance-932635.html | url-status = dead }}</ref> samantalang ang lungsod nitong [[Tel Aviv]] ay binansagang "kabiserang pambakla ng Gitnang Silangan (''"the gay capital of the Middle East"''),"<ref>{{cite news|title=Was Arafat Gay?|author=James Kirchick|publisher=''[[Out (magazine)|Out]]''}}</ref> at sinasabing pinakabukas o pinakamalayang lungsod para sa mga bakla sa buong daigdig.<ref>{{cite news|title=The world's most gay-friendly places|work=[[Calgary Herald]]|date=29 Hunyo 2011}}</ref> Ang taunang [[Tel Aviv Pride|Pride Parade]] bilang pagsuporta sa homoseksuwalidad ay ginaganap sa Tel Aviv.<ref>{{cite web|url=http://tmagazine.blogs.nytimes.com/2010/07/02/dispatch-gay-tel-aviv/|title=Gay Tel Aviv|first=Anthony|last=Grant|date=2 Hulyo 2010}}</ref> Nagtatalo-talo ang ilang dalubhasa na mayroong ilang mga halimbawa ng pag-ibig homoseksuwal sa mga sinaunang panitikan, gaya ng sa [[Epiko ni Gilgamesh]] ng Mesopotamia pati na rin sa kuwentong Bibliya na [[David at Jonathan]]. Sa Epiko ng Gilgamesh, ang kaugnayan sa pagitan ng dalawang bida na si [[Gilgamesh]] at ang karakter na si [[Enkidu]] ay kinakakitaan ng ilan ng kahomoseksuwalan.<ref>{{cite book|last=Dynes|first=Wayne|title=Homosexuality in the Ancient World|year=1992|publisher=Garland Publishing|isbn=978-0-8153-0546-0|pages=vii-xv|url=http://books.google.com/books?id=JrpU6O3VnawC&lpg=PP1&dq=homosexuality%20in%20the%20ancient%20world&pg=PP1#v=onepage&q&f=false|chapter=Introduction}}</ref><ref>{{cite book|last=Held|first=George F.|title=Parallels between The Gilgamesh Epic and Plato's Symposium|year=183|pages=199–207|editor=Wayne R. Dynes & Stephen Donaldson}}</ref><ref>{{cite book|last=Kilmer|first=Anne Draffkorn|title=A Note on an Overlooked Word-Play in the Akkadian Gilgamesh|year=1992|publisher=Garland Publishing, Inc.|page=264|editor=Wayne R. Dynes and Stephen Donaldson}}</ref><ref>{{cite book|last=Thorbjørnsrud|first=Berit|title=What Can the Gilgamesh Myth Tell Us about Religion and the View of Humanity in Mesopotamia?|year=1992|publisher=Garland Publishing, Inc.|page=452}}</ref> Katulad din ng pag-ibig ni David kay Jonathan na "mas higit pa sa pag-ibig ng isang babae."<ref>{{cite book|last=Ackerman|first=Susan|title=When Heroes Love|url=https://archive.org/details/whenheroesloveam0000acke|year=2005|publisher=Columbia University Press|isbn=0-231-13260-3|pages=xii}}</ref> [[Talaksan:Lining up to use a boy.jpg|thumb|upright|Ilustrasyong Ottoman na nagpapakita ng batang lalaki na ginagamit sa maramihang pakikipagtalik (mula sa ''Sawaqub al-Manaquib'')]] Tanggap sa [[Persia]] ang homoseksuwalidad at mga pagpapahiwatig homoerotiko sa mga pampublikong lugar, mula sa mga monasteryo at seminaryo, tindahan ng alak, mga kampo ng kawal, pampublikong paliguan, at mga kapihan. Sa unang bahagi ng Panahong [[Safavid]] (1501–1723), ang mga bahay prostitusyon panlalaki (''amrad khane'') ay kinikilalang legal at [[nagbabayad ng buwis]]. Sa ngayon, ipinagsasawalang bahala, itinatanggi ang pagkakaroon, o kaya ay pinaparusahan ng mga pamahalaan sa Gitnang Silangan ang mga homoseksuwal. Ilegal halos sa lahat ng mga bansang Muslim ang homoseksuwalidad.<ref>{{Cite news|title=Iran 'must stop youth executions' |author=Steven Eke |date=28 Hulyo 2005 |newspaper=BBC News |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/middle_east/4725959.stm}}</ref> Sa talumpati ni Pangulong [[Mahmoud Ahmadinejad]] ng [[Iran]] sa [[Pamantasan ng Columbia]] noong 2007, ay nagsasabing walang homoseksuwal sa Iran. Subalit, ang maaaring dahilan nito ay tinatago ng mga homoseksuwal ang kanilang seksuwalidad sa takot na sila ay parusahan ng pamahalaan at itakwil ng kanilang mga pamilya.<ref>{{Cite news|first=Nazila|last=Fathi|title=Despite Denials, Gays Insist They Exist, if Quietly, in Iran|url=http://www.nytimes.com/2007/09/30/world/middleeast/30gays.html?_r=1&hp&oref=slogin|publisher=New York Times|date=30 Setyembre 2007|accessdate=2007-10-01}}</ref> === Silangang Asya === Tukoy na ang pag-ibig sa katulad na kasarian sa [[Silangang Asya]] simula pa noong pinakaunang naitalang kasaysayan. Ang [[homoseksuwalidad sa Tsina]] ay naitala na simula pa noong tinatayang 600 BCE. Nababanggit ang homoseksuwalidad sa maraming tanyag na gawang pampanitikang Tsino. Ang pagkakaroon ng damdamin at seksuwal na gawain sa katulad na kasarian na inilarawan sa klasikong nobelang ''[[Panaginip ng Pulang Kapulungan]]'' ay tinitignan ng mga kasalukuyang tagapagmatyag bilang katulad ng mga kuwentong pag-ibig sa pagitan ng mga taong heteroseksuwal noong panahong iyon. Ang [[Konpusyanismo]], na pangunahing naniniwala sa panlipunan at pampolitika na pilosopiya, ay maliit ang pagtuon sa seksuwalidad, kahit na homoseksuwal o heteroseksuwal ang isang indibidbwal. Ang panitikan noong [[Dinastiyang Ming]], gaya nang, ''Bian Er Chai'' (弁而釵/弁而钗), ay naglalarawan ng ugnayang homoseksuwal sa pagitan ng dalawang lalaki na higit na masaya at higit na bagay kaysa sa ugnayang heteroseksuwal.<ref>Kang, Wenqing. ''Obsession: male same-sex relations in China, 1900-1950'', Hong Kong University Press. Page 2</ref> Ang mga kasulatan mula sa [[Dinastiyang Liu Song]] ni Wang Shunu ay nag-aangkin na ang homoseksuwalidad ay karaniwan gaya ng heteroseksuwalidad noong huling bahagi ng ika-3 dantaon.<ref name="Geng">{{cite book|author=Song Geng|title=The fragile scholar: power and masculinity in Chinese culture|url=http://books.google.com/books?id=ei4PJ92qy6IC&pg=PA1443|year=2004|publisher=Hong Kong University Press|isbn=978-962-209-620-2|page=144}}</ref> Ang pagtutol sa homoseksuwalidad sa Tsina ay nagsimula noong kalagitnaan ng [[Dinastiyang Tang]] (618–907), na dulot nang pagtaas ng impluwensiya ng Kristiyanismo at Islam,<ref name="Hinsch, Bret 1990 p. 77-78">Hinsch, Bret. (1990). ''Passions of the Cut Sleeve''. University of California Press. p. 77-78.</ref> subalit hindi naging ganap hanggang sa itaguyod ng [[Dinastiyang Qing]] ang mga ugaling pang-kanluranin at pagbuo ng [[Republika ng Tsina]].<ref name="Kang1">Kang, Wenqing. ''Obsession: male same-sex relations in China, 1900-1950'', Hong Kong University Press. Page 3</ref> Ang [[Shudo|Homoseksuwalidad sa Hapon]], na kilala sa mga tawag na [[shudo]] o [[nanshoku]] ay naisulat na mula noong isang libong taon na ang lumipas at mahalagang bahagi ng [[Budhismo|Budhistang]] pamumuhay at sa mga tradisyon ng mga [[samurai]]. Ang kultura ng pag-iibigan sa magkatulad na kasarian ang nagbigay sa malakas na kaugalian sa mga pinta at mga panitikan na nagtatala at nagdiriwang sa mga ganitong uri ng kaugnayan. Katulad sa [[Thailand]], ang mga ''[[Kathoey]]'', ay bahagi ng pamayanang Thai sa mga nagdaan na mga dantaon, at ang mga Haring Thai ay mayroong mga lalaki at babaing mangingibig. Habang ang ''Kathoey'' ay karaniwang mga binabae or nakabihis na pambabae, karaniwan silang tinuturing sa [[kulturang Thai]] bilang [[ikatlong kasarian]]. Kadalasang tanggap sila ng lipunan, at walang mga batas sa Thailand na nagbabawal laban sa mga homoseksuwal at sa mga gawaing homoseksuwal. === Timog Asya === Nabanggit sa ''[[Manusmṛti|mga batas ng Manu]]'', ang pinagmulan ng mga batas Hindu, ang mga "ikatlong kasarian", ay ang mga kasapi ng lipunan na maaaring magsagawa ng mga hindi nakasanayang mga pagpapahayag ukol sa kasarian at sa homoseksuwalidad.<ref>Penrose, Walter (2001). Hidden in History: Female Homoeroticism and Women of a "Third Nature" in the South Asian Past, Journal of the History of Sexuality 10.1 (2001), p.4</ref> === Timog Pasipiko === Sa maraming lipunan ng [[Melanesia]], lalo na sa [[Papua New Guinea]], ang mga kaugnayan ng magkatulad na kasarian ay mahalagang bahagi ng kultura hanggan sa kalagitnaan ng huling dantaon. Ang mga [[Etoro]] at [[Marind-anim]] bilang halimbawa, ay naniniwala na ang heteroseksuwalidad ay makasalanan at mas kinikilala ang homoseksuwalidad. Sa maraming tradisyunal na kulturang Melanesyano, ang isang nagbibinatang bata ay ipapares sa isang higit nakakatandang binata na magiging gabay niya at makakatalik sa loob ng ilang taon upang ang nagbibinatang bata ay maabot ang pagiging ganap na binata. Gayunman, maraming lipunan Melanesyano, ang nag-iba ang tingin sa ugnayang magkatulad na kasarian nang ipakilala sa kanila ang [[Kristiyanismo]] ng mga misyunerong [[Europeo]].<ref name=melanesia>{{citation |title=Ritualized Homosexuality in Melanesia |first=Gilbert H. |last=Herdt |year=1984 |publisher=University of California Press |isbn=0-520-08096-3 |pages=128–136}}</ref> == Batas at Politika == === Legalidad === {{Mapa pandaigdig ng batas panghomoseksuwal|align=right|size=350px}} Karamihan sa mga bansa ay hindi ipinagbabawal ang pakikipagtalik ng may pahintulot sa pagitan ng dalawang tao kung nasa wastong gulang na. Ang ibang mga hurisdiksiyon ay kinikilala pa ang karapatan, pangangalaga at mga pribilehiyo para sa mga pamilya na binubuo ng magkarelasyong magkatulad na kasarian, kasama na ang kasal ng magkatulad na kasarian. Ang ilang bansa naman ay mahigpit na ipinagbabawal ito at tanging mga heteroseksuwal na kaugnayan lamang ang kinikilala; at sa ilang hurisdiksiyon ang mga kilos at gawang homoseksuwal ay ilegal. Maaaring maharap ang mga nagkasala sa parusang kamatayan sa mga lugar gaya ng ilang lugar ng pundamentalistang Muslim tulad ng [[Iran]] at ilang bahagi ng [[Nigeria]]. Mayroon din, gayunman, kadalasang pagkakaiba sa mga opisyal na batas ng isang bansa at kung paano ito ipinatutupad sa katotohanan. Bagaman inalis na bilang isang pagkakasala ang mga kilos homoseksuwal sa [[mundong kanluranin]], gaya ng sa [[Poland]] noong 1932, sa [[Dinamarka]] noong 1933, [[Sweden]] noong 1944, at sa [[Nagkakaisang Kaharian]] (''Gran Britanya'') noong 1967, noong lamang kalagitnaan ng dekada '70 natamasa ang limitadong [[karapatang sibil]] ng komunidad ng mga bakla sa ilang mga [[bansang maunlad]]. Noong 2 Hulyo 2009, inalis bilang isang krimen ang homoseksuwalidad sa [[Indiya]] ng isang Mataas na Hukuman.<ref name=toi>{{citation |date=Hulyo 2009 |url=http://timesofindia.indiatimes.com/Delhi-High-Court-legalizes-homosexuality/articleshow/4726608.cms | work=The Times Of India | first1=Manoj |last1=Mitta |first2=Smriti |last2=Singh |title=India decriminalises gay sex |date=2009-07-03}}</ref> Isang mahalagang pagbabago ang naganap noong 1973 nang alisin ng Kapisanan ng mga Saykayatristang Amerikano (''American Pyschiatric Association'') ang homoseksuwalidad sa ''[[Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders]]'', na dating nagsasabi na ang homoseksuwalidad ay isang karamdaman sa pag-iisip. Noong 1977, naging kauna-unahang hurisdiksiyong lebel pang-estado sa buong mundo ang [[Quebec]], sa pagbabawal ng [[diskriminasyon]] laban sa oryentasyong seksuwal. Noong dekada '80 at '90, nagpatupad ng mga batas ang mga [[bansang maunlad]] na nag-aalis bilang isang krimen ang mga kilos homoseksuwal at ang pagbabawal sa diskriminasyon laban sa mga lesbyana, bakla sa paghahanap-buhay, pabahay at mga pangunahing serbisyo. Sa kabilang banda, maraming bansa ngayon sa Gitnang Silangan at Aprika, gaya na rin ng ibang bansa sa Asya, Karibe at Timog Pasipiko, ang patuloy pa rin sa pagbabawal ng homoseksuwalidad. Anim na bansa ang nagpapatupad ng habang buhay na pagkakakulong; at sampu naman ang nagpaparusa ng [[parusang kamatayan|kamatayan]].<ref name=ilga>{{citation |last=Ottosson |first=Daniel |title=LGBT world legal wrap up survey |publisher=[[ILGA]] |date=November, 2006 |accessdate=2007-09-21 |url=http://www.ilga.org/statehomophobia/World_legal_wrap_up_survey_November2006.pdf |format=PDF |archive-date=2007-09-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070925203515/http://www.ilga.org/statehomophobia/World_legal_wrap_up_survey_November2006.pdf |url-status=dead }}</ref> ==== Unyong Europeo ==== Sa [[Unyong Europeo]], ang diskriminasyon ng kahit anong uri na nakabatay sa oryentasyong seksuwal o kasariang pagkakakilanlan ay ilegal sa ilalim ng [[Charter of Fundamental Rights of the European Union]].<ref>[[s:Charter of Fundamental Rights of the European Union#CHAPTER III. EQUALITY|Charter of Fundamental Rights of the European Union]]</ref> === Aktibismong Pampolitika === Simula pa noong dekada 60, maraming kasapi ng LGBT sa kanluran, lalo na ang karamihan sa pangunahing pook na metropolitan, ay nakabuo ng tinatawag na ''[[Queer culture|gay culture]]'' o kulturang gay. Nang lumaganap ang [[HIV/AIDS|AIDS]] noong unang bahagi ng dekada 80, maraming pangkat ng LGBT at ilang mga indibidwal ang nagpasimula ng mga kampanya upang ipalaganap ang edukasyon, pagpigil, pagsasaliksik, at pagtulong sa mga taong may AIDS, pati na rin ang paghingi ng tulong mula sa mga pamahalaan para sa mga programang ito. Ang mataas na bilang ng pagpanaw na dulot ng epidemyang [[AIDS]] ay nagpabagal sa pagsulong ng kilusan sa karapatan ng mga bakla noong umpisa, subalit lumaon ay naisulong din ng ilang kasapi ng payamayang LGBT sa pamamagitan ng mga paglilingkod sa komunidad at mga kilos pampolitika, at sa paghamon sa mga heteroseksuwal na tumulong sa pagtugon sa suliranin. Hinahadlangan ng ilang mga indibidwal at mga samahan ang kilusang LGBT. Naniniwala ang ilang mga pamayanang [[konserbatismo|konserbatibo]] na ang lahat ng ugnayang seksuwal maliban sa hindi katulad na kasarian ay nagpapahina sa pamilyang tradisyunal<ref>{{cite web |author=Salt Lake City, UT |url=http://newsroom.lds.org/ldsnewsroom/v/index.jsp?vgnextoid=a1312e636369f010VgnVCM100000176f620aRCRD |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080603123925/http://newsroom.lds.org/ldsnewsroom/v/index.jsp?vgnextoid=a1312e636369f010VgnVCM100000176f620aRCRD |archivedate=2008-06-03 |title=First Presidency Message on Same-Gender Marriage |publisher=Newsroom.lds.org |date=2004-10-20 |accessdate=2010-08-24 |url-status=dead }}</ref> at ang mga bata ay dapat ginagabayan sa tahanan ng isang ama at isang ina.<ref name=DMD>{{cite web |last=Brownback |first=Sam |title=Defining Marriage Down&nbsp;– We need to protect marriage. |publisher=[[National Review]] |date=9 Hulyo 2004 |url=http://www.nationalreview.com/comment/brownback200407090921.asp |access-date=21 Pebrero 2017 |archive-date=10 Hulyo 2004 |archive-url=https://web.archive.org/web/20040710092937/http://www.nationalreview.com/comment/brownback200407090921.asp |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web|url=http://lds.org/ldsorg/v/index.jsp?vgnextoid=e1fa5f74db46c010VgnVCM1000004d82620aRCRD&locale=0&sourceId=1aba862384d20110VgnVCM100000176f620a____&hideNav=1&contentLocale=0 |title=''The Family: A Proclamation to the World'' |publisher=Lds.org |date=1995-09-23 |accessdate=2010-08-24}}</ref> == Lipunan at karunungang panlipunan == === Palagay ng mamamayan === [[File:Societal attitudes towards homosexuality 2007.svg|thumb|right|2007 Pew Global Research Poll: Dapat bang tanggapin ng lipunan ang mga homoseksuwal? Ang bahagdan ng mga sumagot na "tanggap": {{legend|#b90080|81% - 90%}} {{legend|#640091|71% - 80%}} {{legend|#6400ff|61% - 70%}} {{legend|#419bb9|51% - 60%}} {{legend|#005a00|41% - 50%}} {{legend|#007d55|31% - 40%}} {{legend|#7d7d55|21% - 30%}} {{legend|#7d5555|11% - 20%}} {{legend|#4b001d|1% - 10%}} {{legend|#c0c0c0|Walang data}}]] Ang pagtanggap ng lipunan sa hindi heteroseksuwal na kamalayan gaya ng homoseksuwalidad ay mababa sa mga bansa sa [[Asya]] at [[Aprika]], at mataas sa mga bansa sa [[Europa]], [[Australia]], at sa mga [[Amerika]]. Tumataas ang pagtanggap sa homoseksuwalidad sa mga lipunan sa kanluran simula pa noong ilang mga dekada. === Relihiyon === Bagaman ang ugnayan sa pagitan ng homoseksuwalidad at relihiyon ay nag-iiba iba ayon sa panahon at lugar, sa loob at sa pagitan ng iba't ibang mga [[relihiyon]] at [[sekta]], at sa pagkakaiba ng uri ng homoseksuwalidad at biseksuwalidad, ang mga kasalukuyang namumuno at mga kasulatan ng pinakamalalaking relihiyon sa daigdig ay pangkahalatang tinitignan ang homoseksuwalidad na salungat sa kanila. Ito ay maaaring sumasaklaw sa pagpigil sa mga kilos homoseksuwal, hanggang sa pagbabawal ng mga seksuwal na gawain ng magkatulad na kasarian at ang tahasang pagtuligsa sa pagtanggap ng lipunan sa homoseksuwalidad. Ang ilan ay nagpapalaganap ng pangaral na ang kamalayang homoseksuwal ay makasalanan,<ref name=OPCtrial>{{cite web|url=http://www.upper-register.com/irons_trial/charges.pdf|title=Charge #1 and specifications preferred by the Presbytery of Southern California against The Rev. C. Lee Irons|accessdate=2008-06-27|format=PDF|publisher=Presbytery of Southern California of the [[Orthodox Presbyterian Church]]|quote=claiming that homosexuality is an unchosen "condition," rather than a sin of the heart, [...] contradicts the teaching of Scripture that both the desire and the act are sin.|archive-date=2008-07-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20080723194409/http://www.upper-register.com/irons_trial/charges.pdf|url-status=dead}}</ref> ang iba naman ay nagpapahayag na ang mga gawaing homoseksuwal lamang ang makasalanan,<ref>Sex and Society - Volume 3 - Page 824</ref> ang iba naman ay tanggap ang mga bakla at mga [[lesbiyan]],<ref>The Wiley-Blackwell Companion to Religion and Social Justice - Page 543, Michael D. Palmer, Stanley M. Burgess - 2012</ref> samantalang ang iba ay hinihikayat pa ang homoseksuwalidad.<ref>Introduction to New and Alternative Religions in America, Eugene V. Gallagher, W. Michael Ashcraft - 2006</ref> Inaangkin ng iba na ang homoseksuwalidad ay maaaring malabanan sa pamamagitan ng pananampalataya. Sa kabilang banda, may iilan sa mga relihiyong ito ang na nakikita ang homoseksuwalidad bilang katanggap-tanggap, at ang mga liberal na denominasyon ay nagsasagawa ng kasal ng magkatulad ng kasarian. Naniniwala ang ilan na ang pag-ibig at seksuwalidad ng magkatulad na kasarian ay banal, at maaaring makakita ng mga mitong patungkol sa pag-iibigan ng magkatulad na kasarian sa daigdig. Ganunpaman, kahit ano ang kanilang paningin sa homoseksuwalidad, marami sa kanila ang sumasangguni sa mga banal na kasulatan at mga nakasanayang o tradisyon upang maging gabay sa isyu. == Seksuwalidad at Pagkakakilanlan == === Iskalang Kinsey === Ang [[Iskalang Kinsey]], na tinatawag ding Iskalang Panukat Heteroseksuwal-Homoseksuwal (''Heterosexual-Homosexual Rating Scale''),<ref name="kinsey">{{cite web|url=http://www.kinseyinstitute.org/research/ak-hhscale.html|title=Kinsey's Heterosexual-Homosexual Rating Scale|publisher=The [[Kinsey Institute]]|accessdate=8 Setyembre 2011|archive-date=2016-05-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20160510163753/http://www.kinseyinstitute.org/research/ak-hhscale.html|url-status=dead}}</ref> ay nagsusubok na tukuyin ang kasaysayang pang-seksuwal ng isang tao o ang gawaing seksuwal niya sa isang tiyak na panahon. Gumagamit ito ng iskala mula sa 0, na nangangahulugang ekslusibong [[heteroseksuwalidad|heteroseksuwal]], hanggang 6, na nangangahulugang homoseksuwal. Kasama rin dito ang isa pang baitang, na nakatala bilang "X", na ginagamit para matukoy ang [[aseksuwalidad]].<ref name="Table 141">(Male volume, Table 141; Female volume, page 472)</ref><ref name="Stange">{{cite book|authors =Mary Zeiss Stange, Carol K. Oyster, Jane E. Sloan |title = Encyclopedia of Women in Today's World|ISBN = 1-4129-7685-5, 9781412976855|publisher=Sage Pubns|year=2011|page=2016|accessdate=17 Disyembre 2011|url=http://books.google.com/books?id=bOkPjFQoBj8C&pg=PA158&dq=Kinsey+and+asexuality+Encyclopedia+of+Women+in+Today%27s+World&hl=en&sa=X&ei=Ae_sTuuxKYfg2QWJ4bGlDw&sqi=2&ved=0CDAQ6AEwAA#v=onepage&q&f=falsee}}</ref> === Oryentasyon at kilos === {{Main|Oryentasyong seksuwal}} Ayon sa [[American Psychological Association|Amerikanong Asosasyong Pangsikolohiya]], tumutukoy din ang oryentasyong seksuwal sa pandama ng "pagkakalinlanlang personal at [[pagkakakilanlang panlipunan|panlipunan]]" ng isang tao "batay sa mga pagkaakit na iyon, mga kaasalan ng pagpapadama ng mga iyon, at kasapian sa isang pamayanan na nakikisalo sa mga ito."<ref name="AmPsycholAssn-whatis">{{Cite news|url=http://www.apa.org/topics/sexuality/orientation.aspx |title=Sexuality, What is sexual orientation? |periodical=[[American Psychological Association]] |accessdate=2008-08-12 |postscript=<!--None-->}}</ref><ref name="Calif-amici">[http://www.courtinfo.ca.gov/courts/supreme/highprofile/documents/Amer_Psychological_Assn_Amicus_Curiae_Brief.pdf ''Case No. S147999 in the Supreme Court of the State of California, In re Marriage Cases Judicial Council Coordination Proceeding No. 4365, Application for leave to file brief amici curiae in support of the parties challenging the marriage exclusion, and brief amici curiae of the American Psychological Association, California Psychological Association, American Psychiatric Association, National Association of Social Workers, and National Association of Social Workers, California Chapter in support of the parties challenging the marriage exclusion (California amicus brief of APA, APA, & NASW)''].</ref> === Paglaladlad === Tumutukoy ang "paglaladlad" sa pagpapahayag ng isang indibidwal sa kanyang oryentasyong seksuwal o kasariang pagkakakilanlan, at may iba't ibang pagsasalarawan at karanasan bilang isang prosesong pangsikolohikal o pinagdadaanan.<ref name="Coming Out: A Journey">{{cite web |url=http://utahpridecenter.org/index.php?option=com_content&task=view&id=25&Itemid=44 |title=Coming Out: A Journey |publisher=Utahpridecenter.org |date= |accessdate=2012-07-22 |archive-date=2015-09-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150924194203/http://www.utahpridecenter.org/index.php?option=com_content&task=view&id=25&Itemid=44 |url-status=dead }}</ref> Kadalasan, inilalarawan ang paglaladlad sa tatlong yugto. Ang yugto ay ang yugto ng "pag-alam sa sarili", at ang pagdating ng pagtanto na ang sarili ay bukas sa isang ugnayan ng magkatulad na kasarian. Karaniwan itong nilalarawan bilang paglaladlad sa sarili. Ang ikalawang yugto ay ang pagpasya na magladlad sa iba, halimbawa, sa pamilya, mga kaibigan, o mga kasama sa hanap-buhay. Ang ikatlong yugto ay kadalasang nailalarawan sa pamumuhay ng bukas bilang isang taong LGBT sa lipunan.<ref name=hrccontinuum>{{citation |accessdate=2007-05-04 |url=http://dev.hrc.org/issues/3333.htm |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071102101657/http://dev.hrc.org/issues/3333.htm |archivedate=2007-11-02 |periodical=[[Human Rights Campaign]] |title=The [[Coming Out]] Continuum |url-status=dead }}</ref> Ayon kanila Rosario, Schrimshaw, Hunter, Braun (2006), "ang pagkabuo ng pagkakakilanlan seksuwal ng mga lesbiyan, bakla o biseksuwal ay magulo at kadalasang mahirap na proseso. Hindi gaya ng ibang kasapi ng ibang maliliit na pangkat (hal. mga pangkat etniko at mga lahing minorya), karamihan sa mga indibidwal na LGB ay hindi lumaki sa isang pamayanan na mayroon katulad na huwaran na maaaring matutunan nila ang kanilang pagkakakilanlan na nagpapalakas at tumutulong sa ganoong pagkakakilanlan. Subalit, ang mga indibidwal na LGB ay kadalasang lumalaki sa mga pamayanang ignorate o laban sa homoseksuwalidad."<ref name="Rosario et al.">Rosario, M., Schrimshaw, E., Hunter, J., & Braun, L. (2006, February). Sexual identity development among lesbian, gay, and bisexual youths: Consistency and change over time. Journal of Sex Research, 43(1), 46–58. Retrieved 4 Abril 2009, from PsycINFO database.</ref> == Mga pananaw siyentipiko == === Homoseksuwalidad sa mga hayop === Ang homosekwalidad ay makikita rin sa iba't ibang hayop gaya ng tupa, ibon, dolphin, bison, bonobo, daga, langaw at iba pa.<ref name=levay/><ref>[http://books.google.ca/books?id=EftT_1bsPOAC&pg=PA179 Animal Homosexuality: A Biosocial Perspective By Aldo Poiani, A. F. Dixson], Aldo Poiani, A. F. Dixson, p. 179, 2010, Cambridge University Press</ref> Sa isang pagsasaliksik ng mga siyentipiko noong Oktubre 2003 sa pangunguna ni Charles E. Roselli et al. ng Oregon State University, ang homosekswalidad ng mga lalaking tupa ay nauugnay sa isang rehiyon sa utak ng mga tupang ito na tinatawag na "ovine Sexually Dimorphic Nucleus" (oSDN) kung saan ang sukat nito ay kalahati lamang sa sukat ng utak ng mga tupang lalaking heterosekswal. Bukod dito, ang mga tupang homoseksuwal ay may mas mataas na antas ng [[aromatase]], isang [[ensima]] na responsable sa pagbabago ng [[testosterone]] (hormone ng mga lalake) sa [[estradiol]] (hormone ng mga babae). "<ref name="The Volume of a Sexually Dimorphic">{{cite journal |doi = 10.1210/en.2003-1098 |last = Roselli |first = Charles E. |authorlink = |author2 = Kay Larkin, John A. Resko, John N. Stellflug and Fred Stormshak |title = The Volume of a Sexually Dimorphic Nucleus in the Ovine Medial Preoptic Area/Anterior Hypothalamus Varies with Sexual Partner Preference |publisher = [[Endocrinology]], Department of Physiology and Pharmacology, Oregon Health & Science University (C.E.R., K.L., J.A.R.), [[Portland, Oregon]]; Department of Animal Sciences, Oregon State University (F.S.), Corvallis, Oregon; and Agricultural Research Service, United States Sheep Experiment Station (J.N.S.), Dubois, [[Idaho]]. |date = 2004, |pages = 478–83 |volume = 145 |issue = 2 478–483 |journal = Endocrinology |url = http://endo.endojournals.org/cgi/content/abstract/145/2/478 |accessdate = 2007-09-10 |pmid = 14525915 |archive-date = 2007-09-25 |archive-url = https://web.archive.org/web/20070925004154/http://endo.endojournals.org/cgi/content/abstract/145/2/478 |url-status = dead }}</ref> Natagpuan ng mga siyentipiko noong Hulyo 2010, na ang pagtanggal ng [[gene]] na "fucose mutarotase" na nakakaimpluwensiya sa antas ng hormone na estrogen sa babaeng daga, ang mga babaeng ito ay nagkaroon ng atraksiyon sa kapwa nila babae.<ref>{{cite web |url=http://www.telegraph.co.uk/science/science-news/7877774/Female-mice-can-be-turned-lesbian-by-deleting-gene.html |title=Female mice 'can be turned lesbian by deleting gene' |publisher=Telegraph.co.uk |date=2010-07-08 |accessdate=2010-11-17 |archive-date=2014-11-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141111114846/http://www.telegraph.co.uk/science/science-news/7877774/Female-mice-can-be-turned-lesbian-by-deleting-gene.html |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.biomedcentral.com/1471-2156/11/62 |title=Full text &#124; Male-like sexual behavior of female mouse lacking fucose mutarotase |publisher=BioMed Central |date=2010-07-07 |accessdate=2010-11-17}}</ref> Natagpuan din ng mga siyentipiko noong 2011 na ang [[neurotransmitter]] na [[serotonin]] ay sangkot sa mekanismo ng atraksiyong sekswal sa mga daga.<ref>{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/news/health-12825688 |title=Sexual preference chemical found in mice |publisher=BBC News |date=2011-03-23 |accessdate=2011-03-24}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.nature.com/nature/journal/vaop/ncurrent/full/nature09822.html |title=Molecular regulation of sexual preference revealed by genetic studies of 5-HT in the brains of male mice |publisher=Nature |date=2011-03-23 |accessdate=2011-03-24}}</ref> === Homoseksuwalidad sa tao === [[Talaksan:Cerebral lobes.png|thumb|200 px|dalawang hemispero ng [[utak]] ng tao]] Ayon sa mga organisasyong siyentipiko gaya ng "American Psychological Association", <ref>{{cite web |url=http://www.apa.org/pi/lgbt/resources/just-the-facts.aspx |title=Just the Facts about Sexual Orientation & Youth |accessdate=2011-04-02 |publisher=American Psychological Association}}</ref><ref>{{cite web |url=http://abcnews.go.com/Blotter/michele-bachmann-silent-allegations-clinic-offers-gay-conversion/story?id=14057215 |title=Bachmann Silent on Allegations Her Clinic Offers Gay Conversion Therapy |accessdate=13 Hunyo 2011 |publisher=[[ABC News]]}}</ref><ref name="AmericanMedicalAssociation">{{Cite book |url=http://www.ama-assn.org/ama/pub/about-ama/our-people/member-groups-sections/glbt-advisory-committee/ama-policy-regarding-sexual-orientation.shtml |title=American Medical Association policy regarding sexual orientation |accessdate=2007-07-30 |date=2007-07-11 |publisher=American Medical Association |archive-date=2013-10-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131019042918/http://www.ama-assn.org/ama/pub/about-ama/our-people/member-groups-sections/glbt-advisory-committee/ama-policy-regarding-sexual-orientation.page |url-status=dead }}</ref> [[American Psychiatric Association]], [[American Psychological Association]], [[American Counseling Association]], the [[National Association of Social Workers]], [[American Academy of Pediatrics]],<ref name="aappolicy">{{Cite web |title=American Academy Of Paediatrics |url=http://aappolicy.aappublications.org/cgi/reprint/pediatrics;113/6/1827.pdf |access-date=2011-09-21 |archive-date=2006-05-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20060529100443/http://aappolicy.aappublications.org/cgi/reprint/pediatrics%3B113/6/1827.pdf |url-status=dead }}</ref> American Association of School Administrators, [[American Federation of Teachers]], [[National Association of School Psychologists]], American Academy of Physician Assistants, at [[National Education Association]].<ref name="aap">{{Cite journal |first=Committee on Adolescence |title=Homosexuality and Adolesence |year=1993 |journal=Pediatrics, Official Journal of the American Academy of Pediatrics |volume=92 |pages=631–634 |url=http://pediatrics.aappublications.org/cgi/reprint/92/4/631.pdf |accessdate=2007-08-28 |format=PDF |issue=4}}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.spiritindia.com/health-care-news-articles-10085.html |title=Physician Assistants vote on retail clinics, reparative therapy |accessdate=2007-08-28 |publisher=SpiritIndia.com}}</ref>, ang homosekwal na orientasyon ng isang tao ay isang normal na orientasyon at ito ay isang katangian na hindi na mababago.<ref name="DOMA2011">[http://www.justice.gov/opa/pr/2011/February/11-ag-223.html Letter from the Attorney General of the United States to the Speaker of the U.S. House of Representatives, RE: DOMA, 23rd Pebrero 2011],"Second, while sexual orientation carries no visible badge, a growing scientific consensus accepts that sexual orientation is a characteristic that is immutable"</ref> Sa isang pagsasaliksik ng mga siyentipiko, ang sukat ng utak ng mga lalaking homosekswal ay natagpuan na katulad ng sukat ng utak ng mga babaeng heterosekswal. Ang isa pang pagkakapareho ang bilang ng mga nerves (ugat) na nagdudugtong sa dalawang hemisphere ng utak ng tao ay pareho sa bilang ng mga lalaking homosekswal at babaeng heterosekswal.<ref name=time>{{Cite web |title=What the Gay Brain Looks Like, Time Magazine, 17 Hunyo 2008 |url=http://www.time.com/time/health/article/0,8599,1815538,00.html |access-date=21 Septiyembre 2011 |archive-date=26 Agosto 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130826044131/http://www.time.com/time/health/article/0,8599,1815538,00.html |url-status=dead }}</ref> Ang utak naman ng babaeng homosekswal (lesbiyana) ay katulad ng utak ng mga lalaking heterosekswal kung saan ang kanang hemisphere ng utak ay higit na malaki kaysa sa kaliwa.<ref name=time/> == Mga relihiyosong pananaw == Ang mga iba't ibang sekta ay may iba't ibang pananaw tungkol sa homoseksuwalidad at iba't ibang interpretasyon sa mga talatang sinasabing nagbabawal sa homoseksuwalidad sa [[Bibliya]] o [[Quran]] at iba pang aklat.<ref>{{Cite web |url=http://www.religioustolerance.org/hom_bibl.htm |title=Religious Tolerance: Bible and homosexuality |access-date=2012-02-06 |archive-date=2016-02-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160205093701/http://www.religioustolerance.org/hom_bibl.htm |url-status=dead }}</ref><ref>[[:en:The Bible and homosexuality|The Bible and homosexuality]]</ref> Ayon sa iskolar na si [[Daniel A. Helminiak]],<ref>Helminiak, Daniel A. (2000). ''What the Bible Really Says About Homosexuality: Millennium Edition.'' New Mexico: Alamo Square Press, pages 131-132.</ref> ang [[Bibliya]] ay maaaring ipakahulugan (interpreted) na literal o sa pamamagitan ng isang tamang kontekstong historikal-kultural nito. Sa ilalim ng isang literal na pagbasa nito, ang Bibliya ay pinapakahulugan ng mga konserbatibo na kumokondena sa homoseksuwalidad at mga homoseksuwal.<ref name="Helminiak, Daniel A. 2000 page 131">Helminiak, Daniel A. (2000). ''What the Bible Really Says About Homosexuality: Millennium Edition.'' New Mexico: Alamo Square Press, chapter nine: Summary and conclusion, page 131</ref> Sa ilalim naman ng kontekstong historikal-kultural nito, ang Bibliya "''ay hindi sumasagot sa mga kasalukuyang tanong tungkol sa etikang seksuwal at hindi kumokondena sa pakikipagtalik sa parehong kasarian o orientasyong homoseksuwal gaya ng siyentipikong pagkakaunawa sa konseptong ito sa kasalukuyang makabagong panahon.''"<ref name="Helminiak, Daniel A. 2000 page 131"/> Ayon kay Helminiak, walang sinabi si [[Hesus]] tungkol sa homoseksuwalidad.<ref name="Helminiak, Daniel A. 2000 page 131"/> Para sa mga liberal, ang kontekstong kultural ng mga talatang ito ay tumutukoy sa pakikipagtalik na sangkot ang [[prostitusyon]] sa mga paganong templo ng ibang kultura.<ref>http://www.wouldjesusdiscriminate.org/biblical_evidence/leviticus.html</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.religioustolerance.org/hom_bibi.htm |title=Archive copy |access-date=2012-02-06 |archive-date=2012-02-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120205175606/http://www.religioustolerance.org/hom_bibi.htm |url-status=dead }}</ref> Ayon naman sa mga [[sekularismo|sekularista]], ang Bibliya ay hindi na makabuluhan sa modernong panahon ngayon dahil ito ay hindi aklat ng [[agham]] at gayundin ay sinasalungat ng agham, [[kosmolohiya]], [[arkeolohiya]], biolohiya ([[ebolusyon]]), [[heolohiya]] at iba pang sangay ng agham.<ref name="Question">{{cite web |title=Evangelicals Question The Existence Of Adam And Eve |author=Barbara Bradley Hagerty |work=[[All Things Considered]] |date=9 Agosto 2011 |url=http://www.npr.org/2011/08/09/138957812/evangelicals-question-the-existence-of-adam-and-eve}}</ref><ref>{{Cite web |title=Bible gets a reality check |url=http://cosmiclog.msnbc.msn.com/archive/2008/11/18/1679514.aspx |access-date=2012-02-06 |archive-date=2009-12-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091223075435/http://cosmiclog.msnbc.msn.com/archive/2008/11/18/1679514.aspx |url-status=dead }}</ref><ref>[http://www.nytimes.com/2007/04/03/world/africa/03exodus.html Did the Red Sea Part? No Evidence, Archaeologists Say]</ref> Bukod dito, ang Bibliya ay sinasabi ring naglalaman ng mga kaduda dudang [[moralidad]] gaya ng pag-uutos ng [[pang-aalipin sa Bibliya]], [[henosidyo]] at hindi tamang pagtrato sa mga kababaihan.<ref>{{Cite web |url=http://www.religioustolerance.org/imm_bibl.htm |title=Archive copy |access-date=2012-02-06 |archive-date=2012-01-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120126225533/http://www.religioustolerance.org/imm_bibl.htm |url-status=dead }}</ref> === Konserbatibong posisyon === Ayon sa mga konserbatibong relihiyon, ang homosekwalidad ay isang kasalanan at isang "piniling" (choice) pag-aasal kaya dapat itakwil. Ang paniniwalang ito ay matatagpuan sa konserbatibong relihiyon ng Islam, Hudaismo at mga ilang sekta ng Kristiyano. Ang parusa sa mga homoseksuwal sa mga bansang Islamiko gaya ng Iran, UAE at Saudi Arabia ay pagkakakulong at sa ibang instansiya ay parusang kamatayan. Ang opisyal na doktrina ng Romano katoliko ay naglalarawan ng homosekswalidad bilang "objectively disordered"<ref name=rc>[http://www.vatican.va/archive/ccc_css/archive/catechism/p3s2c2a6.htm Katekismo ng Romano Katoliko]</ref> ngunit ayon sa katekismo ng Katoliko, ang "mga homosekswal ay dapat na tanggapin na may paggalang, habag, at pagiging sensitibo.<ref name=rc/> Ayon din sa katekismo, ang mga homoseksuwal ay tinatawag na maging [[selibato]] (celibate).<ref name=rc/> === Liberal na posisyon === Ang ilang mga liberal na relihiyon ay hindi tumuturing sa isang relasyong homosekswal na isang kasalanan o imoral. Para sa mga liberal, ang homoseksuwal na orientasyon ay hindi piniling pag-aasal at hindi mababago ayon sa pananaw ng mga siyentipiko. Tinatanggap rin ng mga liberal ang mga homoseksuwal dahil sila ay naniniwalang itinaguyod ni [[Hesus]] ang panlipunang hustisya (social justice) at pagtataguyod sa mga naaapi at itinakwil ng lipunan. Kabilang dito ang United Church of Canada, Unitarian Universalist Association, Canadian Unitarian Council, Episcopal Church (United States), United Church of Christ, Metropolitan Community Church, mga ilang protestante, mga liberal na sekta ng [[Hudaismo]] (Reform Judaism in North, Reconstructionist Judaism etc.), [[Kristyanismo]] at [[Islam]] (Al-Fatiha Foundation), [[Wicca]] at iba pa. == Karapatang pantao ng mga homoseksuwal == Ang karapatang pantao ng mga homosekswal ay magkakaiba sa iba't ibang bansa sa mundo. Kabilang sa karapatang pantao na pinaglalaban ng mga homoseksuwal ang karapatang ihayag ng malaya ang kanilang kalooban (freedom of expression), karapatang [[kasal (institusyon)|sibil na maikasal]] at makamit ang mga benepisyo na ibinibigay ng estado sa mga kasal na heteroseksuwal at mga anak nito, karapatang mabuhay ng malaya at walang [[diskiminasyon]]. Sa Estados Unidos, ang simula ng "Gay rights movement" ay naganap noong [[kaguluhan sa Stonewall]] noong Hunyo 1969, kung saan ang mga grupo ng mga homosekswal ay nagprotesta pagkatapos salakayin ng mga pulis sa New York ang isang "gay bar" na Stonewalll Inn. Ang ilang halimbawa ng mga diskriminasyon na nararanasan ng mga bakla ay ang hindi pagtanggap sa trabaho dahil sa kanilang seksuwalidad, mga pang iinsulto at pagkutya, pagpapaalis sa mga establisyemento dahil sa kanilang kasuotan o kilos gaya ng nangyari kay [[Inday Garutay]] at [[BB Gandanghari]] sa Aruba bar,<ref>{{Cite web |url=http://www.pep.ph/news/21640/BB-Gandanghari-claims-her-rights-were-violated-when-she-was-denied-entry-in-a-bar |title=Archive copy |access-date=2011-10-24 |archive-date=2013-09-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130927192144/http://www.pep.ph/news/21640/bb-gandanghari-claims-her-rights-were-violated-when-she-was-denied-entry-in-a-bar |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.pcij.org/blog/2006/08/04/senate-to-tackle-bill-penalizing-discrimination-vs-lesbians-gays-bisexuals-and-transgenders |access-date=2011-10-24 |archive-date=2013-07-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130729200252/http://pcij.org/blog/2006/08/04/senate-to-tackle-bill-penalizing-discrimination-vs-lesbians-gays-bisexuals-and-transgenders |url-status=dead }}</ref> mga karahasan at minsan ay pagpatay<ref>http://www.usatoday.com/news/nation/2008-10-27-hatecrimes_N.htm</ref>, [[bullying]] ng mga homosekswal na estudyante<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.reuters.com/article/2011/08/14/us-minnesota-gay-harassment-idUSTRE77D21C20110814 |access-date=2011-09-21 |archive-date=2011-09-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110927035246/http://www.reuters.com/article/2011/08/14/us-minnesota-gay-harassment-idUSTRE77D21C20110814 |url-status=dead }}</ref>, at iba pa. Ang mga epekto ng diskriminasyong ito sa isang homosekswal ay kinabibilangan ng [[depresyon]], paglayo sa mga tao (social withdrawal), hindi pagpasok sa eskwela, [[pagpapatiwakal]]<ref>{{cite news|author=Richard James |url=http://www.dailymail.co.uk/news/article-1316782/US-gay-community-reeling-epidemic-suicides-teenagers.html?ITO=1490 |title=US gay community reeling from 'epidemic' of suicides among teenagers |publisher=Dailymail.co.uk |date=1 Oktubre 2010 |accessdate=2010-10-01 |location=London}}</ref> at iba pa. Ang bansang may pantay na pagtrato sa mga mamamayan nitong homoseksuwal ay kinabibilangan ng mga bansa sa [[Europa]] ([[Netherlands]], [[Sweden]], [[Denmark]] at iba pa) at Amerika (kabilang na ang [[Canada]], [[Estados Unidos]], at [[Arhentina]]). Ang mga bansang ito ay may batas na pumapayag sa mga homosekswal na [[kasal (institusyon)|magpakasal]] at mamuhay ng malaya sa diskriminasyon. Ang ilan sa mga bansang ito ay tumatanggap din sa mga "gay refugee" (tumakas na bakla) na lumikas sa kanilang mga bansa dahil sa paguusig sa kanilang homosekuwalidad.<ref>[http://www.thestar.com/News/Canada/article/594493 Minister backs refugee status for gay Iranians] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090303162536/http://www.thestar.com/News/Canada/article/594493 |date=2009-03-03 }}, Toronto Star, 28 Pebrero 2009</ref> == Homopobia == Ang [[homopobia]] ay tumutukoy sa mga negatibong saloobin sa homoseksuwalidad, mga indibidwal na homoseksuwal o mga pinaniniwalaang homoseksuwal. Ang mga saloobing ito ay kinabibilangan ng kawalang simpatiya, pangungutya, [[prejudice]], poot, paglayo at hindi makatwirang takot. Ang homopobia ay makikita sa [[diskriminasyon]] at [[karahasan]] batay sa nakikitang hindi heteroseksuwal na orientasyon. Ayon sa pinuno ng karapatang sibil na si [[Coretta Scott King]], ang "''homopobia ay tulad ng [[rasismo]] at [[antisemitismo]] at iba pang mga anyo ng [[bigotriya]] sa dahilang ito ay naghahangad na ibaba ang isang malaking pangkat ng mga tao, itanggi ang kanilang humanidad, dignidad at pagiging tao''". Kabilang sa pinagmumulan ng homopobia ang [[musika]] at mga [[music video]]<ref>{{cite web|publisher=After Elton|title =Taking the Homophobia Out of Hip-Hop: A Progress Report|first= Robert|last = Urban |date = 1 Hunyo 2006 |url = http://www.afterelton.com/archive/elton/music/2006/6/hiphop.html}}</ref><ref>{{cite web|title = Beyond Beats and Rhymes|url = http://www.pbs.org/independentlens/hiphop/|publisher = pbs.org|accessdate = 2011-10-16}}</ref><ref>{{cite web|url= http://www.itvs.org/outreach/hiphop/resources/brief_gender.pdf|title= Issue Brief: Gender Violence and Homophobia|access-date= 2012-02-06|archive-date= 2008-01-18|archive-url= https://web.archive.org/web/20080118101240/http://www.itvs.org/outreach/hiphop/resources/brief_gender.pdf|url-status= dead}}</ref>, mga simbahan/relihiyon (churches)<ref>{{Cite news| url=http://www.nytimes.com/2006/01/21/national/21church.html | work=The New York Times | title=Black Churches' Attitudes Toward Gay Parishioners Is Discussed at Conference | first=Neela | last=Banerjee | date=21 Enero 2006 | accessdate=4 Mayo 2010}}</ref><ref>{{cite news|url= http://www.huffingtonpost.com/2008/01/25/obama-takes-on-the-black-_n_83234.html|title= "Obama takes on the black community's homophobia" | work=Huffington Post | first=Amanda|last=Michel|date=25 Enero 2008}}</ref><ref>{{cite web|url= http://www.operationrebirth.com/|title= black gay christian church and homosexuality OPERATION: REBIRTH<!-- Bot generated title -->|access-date= 2012-02-06|archive-date= 2008-04-24|archive-url= https://web.archive.org/web/20080424055449/http://www.operationrebirth.com/|url-status= dead}}</ref>, mga pelikula o palabas na nagpapakita ng negatibong [[stereotype]] ng mga homoseksuwal, mga sikat na personalidad na naghahayag ng kanilang homopobia at iba pa. Ang ''panloob na homopobia''(internalized homophobia o egodystonic homophobia) ay negatibong saloobin sa sarili dahil sa sariling homoseksuwalidad. Ang gayong sitwasyon ay maaaring magsanhi ng labis na pagsupil ng mga pagnanasang homoseksuwal. Ito ay kinabibilangan rin ng panlabas na pagpapakita ng pag-aasal na heteronormatibo (gaya ng pilit na pagpapakasal sa mga babae at pagkakaroon ng anak) para sa lumabas na normal o matatanggap ng iba. Sa ibang mga kaso, ang isang may kamalayang panloob na pakikibaka ay nangyayari sa isang panahon na kalimitan ay nagtutunggali ng malalim na paniniwalaang relihiyoso o panlipunan laban sa malakas na seksuwal at emosyonal na pagnanasa. Ang kaguluhang ito ay kalimitang nagsasanhi ng [[klinikal na depresyon]] at ang hindi karaniwang mataas na bilang ng [[pagpapatiwakal]] ng mga kabataang homoseksuwal ay itinuturong dahilan ng phenomenon na ito. Ang [[psychotherapy]] at pakikilahok sa isang nagpapatibay na pangkat ay maaaring makatulong upang malutas ang panloob na alitang ito sa pagitan ng sariling relihiyoso at seksuwal na identidad. Sa isang kontroladong pag-aaral ng 64 na mga lalakeng heteroseksuwal (na ang kalahati ay nagsaad na sila ay homopobiko na may sariling iniulat na orientasyon) sa [[University of Georgia]], natagpuan na ang mga lalake na homopobiko (gaya ng pagkakasukat ng index of homophobia)<ref>Index of Homophobia: W. W. Hudson and W. A. Ricketts, 1980.</ref> ay itinuturing na labis na mas malamang na makaranas ng mas maraming tugon ng [[ereksiyon]] kapag inilantad sa mga larawang [[homoerotiko]] kesa sa mga hindi homopobikong lalake.<ref name="Adams96">{{Cite journal |author=Adams HE, Wright LW, Lohr BA |year=1996 |title=Is homophobia associated with homosexual arousal? |url=http://content.apa.org/journals/abn/105/3/440 |journal=J Abnorm Psychol |volume=105 |issue=3 |pages=440–5 |doi=10.1037/0021-843X.105.3.440 |pmid=8772014 |month=August}} Summarized in an [[American Psychological Association]] press release, Agosto 1996: "[https://web.archive.org/web/20040202035152/http://www.apa.org/releases/homophob.html New Study Links Homophobia with Homosexual Arousal]".</ref> == Mga halimbawa ng kilalang homoseksuwal == * [[Alan Turing]]- Tinuturing na ama ng [[agham pangkompyuter]] * [[Jóhanna Sigurðardóttir]]- Punong Ministro ng [[Iceland]] * [[Oscar Wilde]] - manunulat * [[Magnus Hirschfeld]] - doktor * [[Chris Hughes]] - kapwa tagapagtatag ng [[Facebook]] * [[Ellen Degeneres]] - aktress, TV host * [[James Randi]] - manunulat at skeptiko * [[Elton John]] - musikero * [[Mark Feehily]] - miyembro ng [[Westlife]] * [[Vice Ganda]] - komedyante == Tingnan din == * [[Heteroseksuwalidad]] * [[Hiperseksuwalidad]] * [[Homopobia]] * [[Transeksuwalismo]] == Mga sanggunian == {{reflist}} [[Kategorya:LGBT]] [[Kategorya:Seksuwalidad]] [[Kategorya:Homoseksuwalidad]] t3c9hu8cxcr6dep8kq1udc6umreg2tt 0 76249 2166467 2116924 2025-06-27T07:30:38Z JhayAr23 151522 Inayos ang parirala bilang “namamahala sa sinagoga” para sa wastong balarila, at pinalitan ang “sino man” ng tamang anyong “sinuman.” 2166467 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Praha Staronova Synagoga.jpg|thumb|Old New Synagogue, [[Praga]]]] Ang '''sinagoga''' ([[Wikang Ebreo|Ebreo]]: בית כנסת, ''bet kneset'', "bahay ng pagtitipon") ay isang bahay-[[Tala ng mga panalangin at pagpapalang Hudyo|dasalang]] [[Hudaismo|Hudyo]] o isang [[kapilya]]ng pinagdarausan ng pagsamba at pagpupulong.<ref name=Biblia6/><ref name=Biblia>{{cite-Biblia|Sinagoga}}, talababa 21, pahina 1481.</ref> Hinango ito sa [[wikang Griyego]]ng nangangahulugang "magtipon" o magsamasama. Nagtitipun-tipon ang mga Hudyo sa loob ng mga gusaling ito upang sambahin ang Diyos at para magbasa ng [[Banal na Kasulatan]]<ref name=Biblia/>, partikular na tuwing araw ng [[Sabado (Hudaismo)|Sabat]].<ref name=Biblia6/><ref name=LSP>{{cite-LSP|''Synagogue''}}, pahina 135.</ref> Dito rin nila pinag-aaralan ang mga [[Kasulatan]]. Ginagamit din ito ng pamayanang Hudyo bilang pook ng pagtuturo o pangangaral sa mga [[kabataan]]g Hudyo.<ref name=Biblia6>{{cite-Biblia6|''Synagogue''}}, ''Dictionary/Concordance'', pahina B12.</ref><ref name=LSP/> Bukod dito, isa rin itong sentro o gitna ng buhay panlipunan ng mga Hudyo.<ref name=LSP/> Ang namamahala sa sinagoga ang maaaring mang-anyaya ng sinuman sa mga tao upang mangaral sa kanila.<ref name=Biblia/> == Mga sanggunian == {{reflist}} [[Kategorya:Hudaismo]] [[Kategorya:Wikang Griyego]] [[Kategorya:Wikang Ebreo]] {{stub|Arkitektura|Hudaismo}} r9ywephwntkj87a9qna4t3qoegu04j3 0 88048 2166454 2128927 2025-06-27T07:05:09Z JhayAr23 151522 Pinalitan ang kolon ng gitling, inayos ang “medyo-tuyot” bilang “medyo tuyong,” at itinama ang baybay ng “Subsahariyanang” sa “Subsaharyanang.” 2166454 wikitext text/x-wiki {{otheruses}} {{Geobox|Desert |name = Sahara |native_name = </i>{{lang|ar|الصحراء الكبرى}} |other_name = ''The Great Desert'' (Ang Malaking Ilang) |category = |image = Sahara satellite hires.jpg |image_caption = Ang Sahara sa [[NASA World Wind]]. |image_size = 300px |official_name = |etymology = |motto = |nickname = |flag = |symbol = |country = Algeria |country1 = Chad |country2 = Egypt |country3 = Eritrea |country4 = Libya |country5 = Mali |country6 = Mauritania |country7 = Morocco |country8 = Niger |country9 = Sudan |country10 = Tunisia |country11 = Kanlurang Sahara |state_type = |state = |state1 = |state2 = |state3 = |state4 = |state5 = |state6 = |region_type = |region = |district1 = |district2 = |district3 = |municipality = |parent = |highest = [[Emi Koussi]] {{convert|11204|ft|abbr=on}} |highest_location = |highest_region = |highest_state = |highest_elevation_imperial = |highest_lat_d = 19 |highest_lat_m = 47 |highest_lat_s = 36 |highest_lat_NS = N |highest_long_d = 18 |highest_long_m = 33 |highest_long_s = 6 |highest_long_EW = E |lowest = [[Qattara Depression]] <small>{{convert|-436|ft|abbr=on}}</small> |lowest_location = |lowest_region = |lowest_country = |lowest_elevation_imperial = |lowest_lat_d = 30 |lowest_lat_m = 0 |lowest_lat_s = 0 |lowest_lat_NS = N |lowest_long_d = 27 |lowest_long_m = 5 |lowest_long_s = 0 |lowest_long_EW = E |length = 4800 |length_orientation = E/W |width = 1800 |width_orientation = N/S |area = 9400000 |area_land = |area_water = |area_urban = |area_metro = |population = |population_date = |population_urban = |population_metro = |population_density = |population_density_urban = |population_density_metro = |geology = |orogeny = |period = |biome = Disyerto |plant = |animal = |author = |style = |material = |free = |free_type = |map = |map_caption = |map_background = |map_locator = |commons = |statistics = |website = |footnotes = }} [[Talaksan:Libya 4985 Tadrart Acacus Luca Galuzzi 2007.jpg|thumb|right|300px|Ilang ng [[Tadrart Acacus]] sa kanlurang [[Libya]], bahagi ng Sahara.]] Ang '''Sahara''' ({{lang-ar|الصحراء الكبرى}}, ''{{Unicode|aṣ-ṣaḥrā´ al-kubra}}'', "Ang Dakilang Ilang" sa diwang "Ang Malaking Ilang) ay ang pinakamalaking maiinit na [[ilang]] sa buong [[Daigdig]]. Mayroon itong higit sa 9,000,000 [[kilometro kwadrado]] (3,500,000 milya kuwadrado) na lawak, tinatakpan nito ang karamihan ng [[Hilagang Aprika]], na halos katumbas ang laki sa [[Estados Unidos]] o sa [[lupalop]] ng [[Europa]]. Umaabot ang ilang mula sa [[Dagat na Pula]], kabilang ang ilang bahagi ng baybayin ng [[Mediteraneo]], hanggang sa dakong labas ng [[Karagatang Atlantiko]]. Sa patungong timog, hinihiwalay ito ng [[Sahel]]—isang sinturon ng medyo tuyot na tropikal na sabana na binubuo ng hilagang rehiyon ng gitna at kanlurang Subsaharyanang [[Aprika]]. May pahintu-hintong [[kasaysayan]] ang Sahara na maaaring ibakas ng mga 3 milyong taon.<ref>MIT OpenCourseWare. (2005) "[http://ocw.mit.edu/NR/rdonlyres/Earth--Atmospheric--and-Planetary-Sciences/12-453Fall-2005/882ACC1A-608F-41EF-97E2-B7616F37D425/0/1_lecture1_1.pdf ''9-10 thousand Years of African Geology''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090327132503/http://ocw.mit.edu/NR/rdonlyres/Earth--Atmospheric--and-Planetary-Sciences/12-453Fall-2005/882ACC1A-608F-41EF-97E2-B7616F37D425/0/1_lecture1_1.pdf |date=2009-03-27 }}". Massachusetts Institute of Technology. Pahina 6 at 13</ref> Umaabot ang ilang mga bunton ng [[buhangin]] sa 180 [[metro]] (600 piye) ang taas.<ref>Arthur N. Strahler at Alan H. Strahler. (1987) ''Modern Physical Geography–Third Edition. New York: John Wiley & Sons.'' Pahina 347</ref> Nagmula ang pangalan nito sa [[wikang Arabe|Arabeng]] salita para sa ilang: (صَحراء), "ṣaḥrā´" ({{Audio|ar-Sahara.ogg|صحراء}}).<ref>[http://www.etymonline.com/index.php?term=Sahara "Sahara."] Talasalitaan ng Etimolohiya ni Douglas Harper, Dalubhasa sa Kasaysayan. Kinuha noong [[Hunyo 25]], [[2007]].</ref><ref>{{Cite web |url=http://online.ectaco.co.uk/main.jsp?do=e-services-dictionaries-word_translate1&status=translate&lang1=23&lang2=ar&source_id=2119140 |title=Talasalitaan ng Ingles-Arabe |access-date=2009-05-08 |archive-date=2009-03-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090309105446/http://online.ectaco.co.uk/main.jsp?do=e-services-dictionaries-word_translate1&status=translate&lang1=23&lang2=ar&source_id=2119140 |url-status=dead }}</ref> == Mga sanggunian == {{reflist}} {{authority control}} [[Kategorya:Mga ilang]] [[Kategorya:Mga ilang sa Aprika]] o9kpzx4h3w9gkbliaqjgkdnwbuyxd1m 0 106989 2166461 2052263 2025-06-27T07:19:55Z JhayAr23 151522 Inalis ang “mga” dahil may reduplikasyon na, at pinalitan ang “para makain” ng “upang kainin” para sa mas pormal at wastong anyo. 2166461 wikitext text/x-wiki {{taxobox |name = Pulang singkamas/turnip |image = Turnip_2622027.jpg |image_caption = Mga ugat ng turnip o puting singkamas. |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Brassicales]] |familia = [[Brassicaceae]] |genus = ''[[Brassica]]'' |species = ''[[Brassica rapa|B. rapa]]'' |subspecies = '''''B. r. rapa''''' |trinomial = ''Brassica rapa rapa'' |trinomial_authority = [[Carolus Linnaeus|L.]] |}} {{otheruses|Singkamas}} {{otheruses|Turnip}} Ang '''singkamas''', '''pulang singkamas''', '''turnip''', o '''pulang turnip''' (''[[Brassica rapa]]'' var. ''rapa'') ay isang ugat na gulay na pangkaraniwang pinatutubo sa mga pook na may klimang hindi kainitan at hindi kalamigan sa buong mundo, dahil sa puting [[bulbo|mabulbo]] o parang [[ulo ng sibuyas]] na ugat nito. Pinatutubo at inaalagaan ang maliliit at malalambot na uri nito upang kainin ng tao, habang nagiging pakain naman sa mga alagang hayop na pangkatay ang mga mas malalaking uri. {{usbong|Halaman|Pagkain}} [[Kaurian:Singkamas]] [[Kategorya:Brassicaceae]] tacf3jgh8xguafl3tgqsq9j1ygfkaei 0 118472 2166450 2087466 2025-06-27T05:49:23Z InternetArchiveBot 113521 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2166450 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Human torso.png|thumb|hugis ng katawan ng babae]] Ang '''hugis ng katawan ng babae''' o '''hubog ng katawang pambabae''' ay ang inipon o pinagsama-samang produkto ng kayarian ng kalansay (bulas niya o pangangatawan) ng isang [[babae]] at pati na ng dami at pagkakamudmod ng kanyang mga masel at [[taba]] sa katawan. Mayroon, at nagkaroon, ng malawakang pagkakaiba-iba sa kung ano ang dapat ituring na [[ideyal na katawan|ideyal]], [[perpektong katawan|perpekto]], o ninanais na hugis, hubog, o tabas ng katawan, kapwa para sa pagiging kaakit-akit o kaaya-aya at kadahilanang pangkalusugan. Iba-iba ito sa mga kultura at sa sari-saring mga kapanahunan. Palagiang nakatuon ang pansin ng mga tao at ng kanilang mga kalinangan sa '''katawan ng babae''' bilang pinagmumulan ng kasiyahang [[estetiko]], [[atraksiyong seksuwal]], [[pertilidad]], at pang-akit na pangreproduksiyon o pag-aanak. == Pisyolohiya == === Mga epekto ng estrogen === Ang mga estrogen, na pangunahing mga babaeng sex hormone, ay may malaking epekto sa hugis ng katawan ng isang babae. Ang mga ito ay ginawa sa parehong mga lalaki at babae, ngunit ang kanilang mga antas ay makabuluhang mas mataas sa mga kababaihan, lalo na ang mga nasa reproductive age. Sa iba pang mga pag-andar, ang mga estrogen ay nagtataguyod ng pagbuo ng pangalawang sekswal na katangian ng babae, tulad ng mga suso at balakang. Bilang resulta ng mga estrogen, sa panahon ng pagdadalaga, ang mga batang babae ay nagkakaroon ng mga suso at ang kanilang mga balakang ay lumalawak. Paggawa laban sa estrogen, ang pagkakaroon ng testosterone sa isang pubescent na babae ay pumipigil sa pag-unlad ng dibdib at nagtataguyod ng pag-unlad ng kalamnan at buhok sa mukha. === Pamamahagi ng taba === [[Talaksan:Zhinocha forma tila zadnya.png|thumb|Ang estrogen ay nagdudulot ng pag-imbak ng taba sa puwit, balakang at hita ng isang kabataang babae, ngunit hindi sa kanyang baywang.]] Ang mga estrogen ay maaari ring makaapekto sa hugis ng katawan ng isang babae sa maraming iba pang mga paraan, kabilang ang pagtaas ng mga tindahan ng taba, pagpapabilis ng metabolismo, pagbabawas ng mass ng kalamnan, at pagtaas ng pagbuo ng buto. Ang mga estrogen ay nagdudulot ng mas mataas na antas ng taba na maiimbak sa katawan ng babae kaysa sa katawan ng lalaki.<ref>{{cite journal|quote=body shape is determined by the nature of body fat distribution that, in turn, is significantly correlated with women's sex hormone profile|url=http://www.krepublishers.com/02-Journals/JLS/JLS-02-0-000-10-Web/JLS-02-2-000-10-Abst-PDF/JLS-02-2-065-10-084-Mandal-A/JLS-2-2-65-10-084-Mandal-A-Tt.pdf|journal= J Life Sci|volume= 2|issue=2|pages= 65–71 |year=2010|title=Anthropometric - Hormonal Correlation: An Overview|author=Mandal, Arpita |author2=Das Chaudhuri, A.B. |doi=10.1080/09751270.2010.11885154|s2cid=149016375}}</ref> Naaapektuhan din ng mga ito ang pamamahagi ng taba sa katawan, na nagiging sanhi ng pag-imbak ng taba sa mga puwit, hita, at balakang sa mga babae, ngunit sa pangkalahatan ay hindi sa paligid ng kanilang mga baywang, na nananatiling halos kapareho sa kung paano sila lumalaki bago ang pagdadalaga.<ref>Estrogen causes fat to be stored around the pelvic region, hips, butt and thighs [http://www.annecollins.com/obesity/reduce-abdominal-fat.htm Reduce abdominal fat] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110928032733/http://www.annecollins.com/obesity/reduce-abdominal-fat.htm |date=28 September 2011 }}; Anne Collins</ref><ref>[http://www.healthywomen.org/columns/drpeekescolumn/dbcolumn/waistlineworriesturningapplesbackintopears "Ask the Expert | HealthyWomen"] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070808220801/http://www.healthywomen.org/columns/drpeekescolumn/dbcolumn/waistlineworriesturningapplesbackintopears |date=8 August 2007 }}. ''healthywomen.org''.</ref> Kinokontrol ng mga hormone na ginawa ng thyroid gland ang bilis ng metabolismo, kinokontrol kung gaano kabilis ang paggamit ng enerhiya ng katawan, at kinokontrol kung gaano dapat kasensitibo ang katawan sa ibang mga hormone. Ang pamamahagi ng taba sa katawan ay maaaring magbago paminsan-minsan, depende sa mga gawi sa pagkain, mga antas ng aktibidad at mga antas ng hormone. === Mga kalamnan === Ang Testosterone ay isang steroid hormone na tumutulong sa pagbuo at pagpapanatili ng mga kalamnan na may pisikal na aktibidad, tulad ng ehersisyo. Ang dami ng testosterone na ginawa ay nag-iiba mula sa isang indibidwal patungo sa isa pa, ngunit, sa karaniwan, ang isang may sapat na gulang na babae ay gumagawa ng humigit-kumulang isang-sampung bahagi ng testosterone ng isang nasa hustong gulang. Gayunpaman, ang mga kababaihan ay mas sensitibo sa hormone. Ang mga kalamnan na malamang na maapektuhan ay ang mga kalamnan ng pectoral, biceps at triceps sa mga braso at quadriceps sa mga hita. Ang mga estrogen, sa kabaligtaran, ay nagpapababa ng mass ng kalamnan. Nagbabago ang masa ng kalamnan sa paglipas ng panahon bilang resulta ng mga pagbabago sa antas ng testosterone at estrogen at ehersisyo, bukod sa iba pang mga kadahilanan. == Mga hugis ng katawang pambabae == May apat na pangunahing tipo ang katawan ng babae: ang hugis [[saging]], ang kahugis ng [[peras]], ang hubog [[mansanas]], at ang kahubog ng [[hourglass|orasang may buhangin]].<ref name=BZ>[http://www.buzzle.com/articles/perfect-female-body-ideal-body-measurements-for-women.html ''Different Female Body Types''], ''Perfect Female Body - Ideal Body Measurements For Women'', buzzle.com</ref> ===Hugis saging=== Sa hugis saging na katawan ng babae, mas mababa ang sukat ng lapad ng baywang (pangkalahatang mas mababa sa 9 na mga pulgada) kaysa dibdib at balakang. Sa ganitong uri ng katawan, nangingibabaw ang bilang ng taba ng katawan sa may tiyan, dibdib, mga [[pisngi ng puwit]], at mukha. Mas maraming androheno kaysa estroheno ang ganitong mga babae, na nakakasanhi ng padrong maskulino ng kanilang mga [[kalansay]].<ref name=BZ/> ===Hugis peras=== [[Talaksan:Bodyshapes.svg|thumb|250px|Ang apat na pinakapangkaraniwang mga hugis ng katawang pambabae: parang saging, parang mansanas, parang peras, at parasang orasang may buhangin]] Sa hugis peras, mas malaki ang lapad ng balakang kaysa dibdib. Nasa mga pisngi ng puwit, mga hita, at balakang ang karamihan ng taba ng katawan. Habang tumataas ang pagkalat ng katawan ng taba, nalalagak ito sa mga bahaging nasa mga pang-itaas na parte ng katawan, pati na sa puson.<ref name=BZ/> Tinatawag din itong '''hugis tatsulok'''.<ref name=SM2>[http://www.style-makeover-hq.com/body-shape.html ''Triangle or Pear Shape Body'', ''oval or apple shape'', ''diamond or apple shape''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100123140910/http://www.style-makeover-hq.com/body-shape.html |date=2010-01-23 }}, ''Determine Your Horizontal Body Type'', ''What’s Your Body Shape?'', style-makeover-hq.com</ref> ===Hugis mansanas=== Mas malaki ang mga sukat ng dibdib at balikat kaysa mga sukat ng balakang ng babaeng may katawang hugis mansanas. Ang ganitong mga babae ang may pinakamataas na antas ng androheno, kung ihahambing sa mga babae may anumang iba pang mga katawan ng tao. Dahil dito nagkakaroon sila ng katawang may huwarang panlalaki.<ref name=BZ/> Tinatawag din itong '''hugis obal''' at '''hugis diyamante'''.<ref name=SM2/> ===Hugis orasang may buhangin=== Sa katawang kahubog ng orasang may buhangin, halos katulad ng sa balakang ang lapad ng dibdib. Maryoon itong makitid na baywang. Ang ganitong uri ang may pinakamataas na pagkakapantay-pantay ng mga bahagi. Karamihan sa mga kalinangan ang tumuturing na ito ang walang bahid dungis, ideyal, o perpektong katawan ng isang babae.<ref name=BZ/> Sa kasalukuyang panahon, kinikilalang "huwaran", "perpekto", o "ideyal" sa larangan ng pagmomoda ang katawan ng babaeng may pigurang hugis orasang may buhangin, bahagyang may kataasan, balanse sa bertikal na hugis, at may [[mukha]]ng obal ang hugis.<ref name=SM2 /> ==Tingnan din== * [[Hugis ng katawang panlalaki]] * [[Paghuhubog ng katawan]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} ==Mga kawing panlabas== * Mga [http://www.style-makeover-hq.com/body-shape.html larawang iginuhit upang maipakita ang mga hugis na patindig ng lalaki at babae, at hugis na pahalang ng babae] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100123140910/http://www.style-makeover-hq.com/body-shape.html |date=2010-01-23 }} {{in lang|en}}, www.style-makeover-hq.com * [http://www.1is2fat.com/Body-shape-calculator.htm Tagapagtuos] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110906023613/http://www.1is2fat.com/Body-shape-calculator.htm |date=2011-09-06 }} o kalkulador ng hugis ng katawan, mula sa www.1is2fat.com [[Kategorya:Anyo ng katawan ng tao]] [[Kategorya:Katawan ng tao]] [[Kategorya:Katawan ng babae]] [[Kategorya:Babae]] 4jh1tqdv85hynvoujmg26mpzcfitg2b 0 118489 2166449 2046844 2025-06-27T05:49:19Z InternetArchiveBot 113521 Rescuing 1 sources and tagging 3 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2166449 wikitext text/x-wiki Ang '''hugis ng katawan''' ay isang kumplikadong hindi karaniwang bagay na may sopistikadong detalye at gamit. Ang pangkalahatang hugis ng isang tao ay pangunahing nabibigyan kahulugan sa pamamagitan ng pagmolde ng mga kayariang pang-[[kalansay]], gayon din ang distribusyon ng mga [[kalamnan]] at taba.<ref name = "Singh_2007">{{cite web | vauthors = Singh D |url=http://www.psichi.org/pubs/articles/article_548.asp |archive-url=https://archive.today/20070705072209/http://www.psichi.org/pubs/articles/article_548.asp |url-status=dead |archive-date=2007-07-05 |title=An Evolutionary Theory of Female Physical Attractiveness |access-date=2011-10-09 | date = 2007 | work = Psi Chi | publisher = The National Honor Society in Psychology |language=en}}</ref> Lumalago ang mga kayariang pang-kalansay at nababago lamang hanggang sa punto na umabot na ang tao sa karampatang gulang (kapag [[adulto]] na) at pangunahing nanatiling pareho sa natitirang buhay nila. Kadalasang nakukumpleto ang paglago sa pagitan ng gulang na 13 at 18, na kung saan ang mga mahahabang butong pisis (o ''epiphyseal plate''), na pinapahintulot ang paglago pa (tingnan ang [[Kalansay ng tao]]).<ref>{{cite web |url= http://www.naturalheightgrowth.com/2012/08/19/lateral-synovial-joint-loading-explained-in-simple-english/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20210126041318/http://www.naturalheightgrowth.com/2012/08/19/lateral-synovial-joint-loading-explained-in-simple-english/ |url-status=live |archive-date=2021-01-26 |title=Lateral Synovial Joint Loading Explained In Simple English |access-date=2021-01-31|language=en}}</ref> Maraming aspeto ng hugis ng katawan ng tao ang magkakaiba batay sa [[kasarian]] at lalo na ang [[hugis ng katawang pambabae]] ay mayrooong kumplikadong kasaysayang [[kalinangan|pangkalinangan]]. Ang [[agham]] ng pagsukat at pagtasa sa hugis ng katawan ay tinatawag na antropometriya. ==Hugis ng katawan ng lalaki== [[Talaksan:Francesco Hayez 056.jpg|right|280px]] Ang hugis ng katawan ng lalaki o hubog ng katawang panlalaki ay ang inipon o pinagsama-samang produkto ng kayarian ng [[kalansay]] (bulas niya o pangangatawan) ng isang [[lalaki]] at pati na ng dami at pagkakamudmod ng kanyang mga masel at [[taba]] sa katawan. Mayroon, at nagkaroon, ng malawakang pagkakaiba-iba sa kung ano ang dapat ituring na [[ideyal na katawan|ideyal]], [[perpektong katawan|perpekto]], o ninanais na hugis, hubog, o tabas ng katawan, kapwa para sa pagiging kaakit-akit o kaaya-aya at kadahilanang pangkalusugan. Iba-iba ito sa mga kultura at sa sari-saring mga kapanahunan. === Mga uri ng hugis na katawang panlalaki === Mayroong tatlong uri ng hugis ng katawan ng lalaki. Ito ang mga sumusunod na mga kategorya: '''ektomorpo''', '''endomorpo''', at '''mesomorpo'''. Tinatawag na ektomorpo ang katawan ng isang lalaki kung ito ay mataas at balingkinitan o kaya payat. Kapag endomorpo naman, bilugan ang katawan at may masaganang sukat ng baywang. Samantala, katangian naman ng mesomorpong pangangatawan ang pagiging muskulado at atletiko ng katawan.<ref name=MH>Kennard, Jerry. [http://menshealth.about.com/cs/gayhealth/a/body_shape.htm ''Men and their Bodies''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090908052252/http://menshealth.about.com/cs/gayhealth/a/body_shape.htm |date=2009-09-08 }}, ''Body Shape and Men'', menshealth.about.com, 29 Agosto 2006</ref> Bukod sa mga kauriang nabanggit sa itaas, mayroon ding tinatawag na hugis na '''pahalang''' o '''horisontal''' at hugis na '''bertikal''', na kilala rin bilang '''patayo''' o '''patindig''' na ginagamit sa larangan ng pagmomoda at pagsusuot ng mga damit na panlalaki.<ref name=SM>[http://www.style-makeover-hq.com/male-body-shape.html ''Determine Your Horizontal Male Body Shape'']{{Dead link|date=Hunyo 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, style-makeover-hq.com</ref> ====Hugis na pahalang==== May kaugnayan ang hugis na pahalang sa dibdib, baywang, at guhit ng balakang, kung saan mahalaga ang magkakaugnay na pagkakapantay-pantay ng bawat isa kaysa sa talagang sukat o laki ng mga ito. Sa pamamagitan nito, napag-aalaman kung ano ang naaangkop na estilo ng damit na nababagay para sa isang lalaki. Bilang karagdagan, nakakaapekto rin sa mungkahing pampananamit ang hugis ng mukha, sukat at haba ng leeg, sukat ng balikat, edad, at iba pang kapansin-pansing mga katangiang pag-aari ng isang lalaki.<ref name=SM/> Nakapaloob sa hugis na pahalang ang ilan pang mga kategorya ng hugis ng panlalaking katawan: ito ang '''[[trapesoid]]''', '''[[binaliktad na tatsulok]]''', '''[[parihaba]]''', '''[[tatsulok]]''', at '''[[obal]]'''.<ref name=SM/> =====Trapesoid===== Ang hugis trapesoid ang kinikilala bilang '''perpektong hugis ng katawang panlalaki'''. Sa ganitong hubog, malawak ang balikat at dibdib, medyo makitid ang baywang at balakang, mas malaki ang pang-itaas na punungkatawan kaysa pang-ibaba, at pantay-pantay ang mga baha-bahagi ng katawan.<ref name=SM/> Sa pangkabuoan, huwaran sa kasalukuyan ang lalaking may mataas, may balanseng bertikal na hugis ng katawan, may punungkatawang trapesoid, at obal ang hugis ng [[mukha]].<ref name=SM2>[http://www.style-makeover-hq.com/body-shape.html ''What’s Your Body Shape?''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100123140910/http://www.style-makeover-hq.com/body-shape.html |date=2010-01-23 }}, style-makeover-hq.com</ref> Sa larangan ng pagmomoda at pananamit, pinakamadaling bihisan ng maraming anumang sari-saring mga estilo ang ganitong tipo ng katawang panlalaki.<ref name=SM/> =====Binaliktad na tatsulok===== Ang katawang panlalaking may hugis binaliktad na tatsulok ay may malawak na balikat at dibdib, maunlad at matipuno ang mga masel ng balikat, bisig at dibdib, makitid ang baywang at balakang, at talagang mas mabigat ang pang-itaas na bahagi ng punungkatawan kaysa pang-ibaba. Nababagay at binabalanse ng mga pantalong tuwid o maluwang ang parteng panghita at ng lapat na lapat na mga tsaketa, kamisadentro, kamiseta, at polo ang ganitong pangangatawan.<ref name=SM/> =====Parihaba===== Parihaba ang hugis ng katawan ng lalaki kapag magkatulada ang lapad ng dibdib, balakang, at baywang, at tuwid ang hugis ng punungkatawan. Kaugnay ng moda, makakalikha ng ilusyong parang trapesoid ang katawan kapag nagsusuot ng mga damit na nagbibigay-diin sa balikat.<ref name=SM/> =====Tatsulok===== Tatsulok ang hugis ng katawan kapan mabigat ang pang-ibaba, mas makitid ang dibdib kaysa balakang, mas mabigat ang pang-ibabang punungkatawan kaysa pang-itaas, at maaaring nakalawlaw ang guhit ng balikat. Sa pananamit, nababagay sa ganitong katawan ang pagsusuot ng mga damit na nakakalikha ng pananaw na parang mas malawak at mas [[parisukat]] ang balikat. Halimbawa nito ang paggamit ng mga sapin o mga pad na pambalikat, at pagdaramit ng mga tsaketa, kamiseta, at kamisadentrong hindi mas maluwang ang pinagtahian ng dugtungan sa may balikat kaysa sulok o tagiliran ng balikat.<ref name=SM/> =====Obal===== Nakikilala rin ang hugis obal na katawang panlalaki bilang ang hugis [[mansanas]] na katawan. Sa ganitong uri, mabilog ang pangkabuoang anyo ng katawan at malaki ang puson. Sa pananamit, nababagay ang pagsusuot ng damit na nakalilikhang mas mahaba at mas balingkinitan ang punungkatawan.<ref name=SM/> ====Hugis na patindig==== Napag-aalaman ang patindig na hugis ng katawan sa pamamagitan ng pagtanaw ng mga proporsyong bertikal ng katawan, o ang paghahambing ng proporsyon ng pang-ibabang bahagi ng katawan sa pang-itaas na bahagi ng katawan. Sinusukat ang buong taas ng isang tao at ang taas o haba ng guhit ng balakang ([[sirkumperensiya]] sa palibot ng balakang kung nasaan ang pinakamakapal na bahagi). Sa pananamit, mahalaga ng hugis na patindig para sa pagpili ng haba ng pang-itaas at pang-ibabang mga damit, pati na sa pagpaparagan o hindi pagpaparagan ng pang-itaas na kasuotan. Ginagamit din ang hugis na patindig para sa [[katawan ng isang babae]].<ref name=SM2/> May tatlong uri ang hugis na patindig: '''hugis na may maiikling mga binti ngunit mahaba ang punungkatawan''', '''hugis na may balanseng katawan''', '''hugis na may mahahabang mga binti subalit maikli ang punungkatawan'''<ref name=SM2/> =====Hugis na may maiikling mga binti, mahabang punungkatawan===== Sa hugis na may maiikling mga binti ngunit mahaba ang punungkatawan, mas maikli ang mga binti kapag inihambing sa pang-itaas na bahagi ng katawan, mas kaunti ang taas ng guhit ng balakang (hangganan ng bilog ng balakang) kaysa taas ng buong katawan, mababa ang baywang (mas mababa ang baywang kaysa ibinaluktot na siko), mahaba ang punungkatawan (may dagdag na timbang sa mga hita at balakang), mababa at mabigat ang puwitan, at mababa ang taas ng buong katawan bagaman may taong maikli ang binti at hita.<ref name=SM2/> =====Hugis na may balanseng katawan===== Sa hugis na balanse o pantay ang katawan, halos magkatulad ang taas ng pang-itaas na bahagi ng katawan at ang taas ng pang-ibabang bahagi ng katawan, kalahati ng buong taas ng tao ang taas ng guhit ng balakang, nasa nakabaluktot na siko ang baywang, nasa punungkatawan o kaya sa balakang at mga hita ang timbang ng katawan, bilugan at buo ang puwitan bagaman puwede ring sapad o pisa, pantay ang pagkabalingkinitan ng mga bisig at mga binti, at mababa ang dibdib (partikular ang kababaan ng dibdib sa katawan ng babae).<ref name=SM2/> =====Hugis na may mahahabang mga binti, maikling punungkatawan===== Sa hugis na mahaha ang binti subalit maikli ang punungkatawan, mas mahahaba ang mga binti kung ihahambing sa pang-itaas na bahagi ng katawan, mas mataas ang taas ng guhit ng balakang ([[yantas]] o [[tikop]] ng palibot ng balakang) kaysa buong taas ng katawan, mataas ang baywang, mas mataas ang balakang kaysa binaluktot na siko, maikli ngunit pantay na punungkatawan, bilugan at mataas ang puwitan, nasa paligid ng baywang ang timbang ng katawan o kaya sa likod ng balakang, mataas ang buong katawan bagaman may mga taong mababa ang taas subalit may maiikling mga binti at mga hita.<ref name=SM2/> == Tingnan din == * [[Hugis ng katawang pambabae]] * [[Paghuhubog ng katawan]] == Mga sanggunian == {{reflist}} == Mga panlabas na link == * Mga [http://www.style-makeover-hq.com/male-body-shape.html larawang iginuhit upang maipakita ang mga hugis ng katawan ng lalaki]{{Dead link|date=Hunyo 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{in lang|en}}, style-makeover-hq.com * Mga [http://www.style-makeover-hq.com/body-shape.html larawang iginuhit upang maipakita ang mga hugis na patindig ng lalaki at babae, at hugis na pahalang ng babae]{{Dead link|date=Hunyo 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{in lang|en}}, www.style-makeover-hq.com * [http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1634963/ ''Persepsiyong biswal ng pagiging kaakit-akit ng katawang panlalaki''] {{in lang|en}}, ncbi.nlm.nih.gov <!--*http://ezinearticles.com/?Male-Swimmers---Most-Attractive-Body-Shape?&id=2536220--> * [http://www.getmeso.com/lipodissolve_article7.php ''Mga Estratehiya sa Hugis ng Katawang Panlalaki - Tatlong mga Tip Upang Maaya kang Magbantay at Sumunod''] {{in lang|en}}, germeso.com [[Kategorya:Anyo ng katawan ng tao]] [[Kategorya:Katawan ng tao]] [[Kategorya:Katawan ng lalaki]] [[Kategorya:Lalaki]] h9up2j24hmtddm63k9p25s50fy4r3r5 0 118981 2166389 2166119 2025-06-26T18:46:30Z Glennznl 73709 2166389 wikitext text/x-wiki Ang '''panghalip''' o '''halipinama''' ay ang salitang humahalili o pamalit sa [[ngalan]] o [[pangngalan]] na nagamit na sa parehong [[pangungusap]] o kasunod na pangungusap. Ang salitang ''panghalip'' ay nangangahulugang "panghalili" o "pamalit" kadalasan itong ginagamit sa mga talata, pangungusap at kuwento. ==Mga Uri ng Panghalip== Ayon sa ''Tagalog Lang'', mayroong apat na uri ang panghalip. Kabilang sa mga uri ng panghalip ang '''panghalip na panao''', '''panghalip na pananong''', '''panghalip na panaklaw''', at '''panghalip na pamatlig'''.<ref name=TL>{{cite web|url=https://www.tagaloglang.com/mga-uri-ng-panghalip-at-halimbawa/ |title=Mga Uri ng Panghalip at Halimbawa |website=tagaloglang.com}}</ref> ===Panghalip na Panao=== Ang panghalip na panao (mula sa salitang "tao", kaya't nagpapahiwatig na "para sa tao" o "pangtao") ay nakikilala sa Ingles bilang ''personal pronoun''. Ito ay panghalili sa ngalan ng tao. Maaari itong gamitin bilang simuno at tagaganap. {| class="wikitable" |+Panghalip na Panao ! colspan="2" |Isahan ! colspan="2" |Maramihan |- !Simuno !Tagaganap !Simuno !Tagaganap |- | rowspan="2" |ako | rowspan="2" |ko |tayo |natin |- |kami |namin |- |ikaw, |mo |kayo |ninyo |- |siya |niya |sila |nila |} Ang panghalip na panaong simuno ay nakikita sa unahan ng ''ay'' at nasa hulihan ng pangungusap kapag walang ''ay''. Ang panghalip na panaong nagaganap ay laging nasa bahaging panaguri at nakikita kasunod ng pandiwa. Halimbawa ng mga panghalip na panao ay ang mga salitang ''ako (me)'', ''ko'', ''kami (we)'', ''kayo'', ''kita'', ''mo (you)'', at ''siya (he/she).'' === Panghalip na Paari === Ito ay mga panghalip na pumapalit sa pangngalang nagpapakita ng pag-aari. {| class="wikitable" |+Panghalip na Paari !Isahan !Maramihan |- |akin |atin, amin |- |iyo |inyo |- |kanya |kanila |} Mahalagang tandaan ang mga sumusunod tungkol sa panghalip na paari: * Lagi itong nakikita sa bahaging panaguri o pagkatapos ng panandang "''ay"'' at sa unahan ng pangungusap kung walang "''ay"''. * Hindi ito dapat sinusundan ng pangngalan. * Hindi ito dapat may "''sa"'' sa unahan. Halimbawa: "Ang bansang Pilipinas ay <u>''atin''</u>." "''<u>Kanya</u>'' ba ang magandang proyekto?" Kapag ang salitang nagpapakita ng pag-aari ay nasundan o may nauunang pangngalan, hindi na ito panghalip. Sa halip, itinuring na itong panuring. Halimbawa: # <small>Ang</small> '''aking''' damit ay maganda ang tela. (Panghalip) # Ang damit ay '''akin'''. (Panuring) # Ang '''ating''' damit ay magkapareho. (Panghalip) # Ang magandang laruan na ito ay '''kanya'''.(Panuring) ===Panghalip na Pananong=== Ang '''panghalip na pananong''' ay pamamalit sa pangngalan sa paraang patanong. Sa Ingles, ito ay kilala bilang ''interrogative pronoun''. Ito ay maaring isahan o maramihan. Ang salitang "''pananong''" ay mula sa salitang "''tanong''", kaya't may pakahulugang "''pantanong''". {| class="wikitable" |+Panghalip na Pananong !Kinakatawan !Isahan !Maramihan |- |tao |sino |sinu-sino |- |bagay |ano |anu-ano |- |bagay na pipiliin |alin |alin-alin |- | rowspan="2" |taong may-ari |kanino |kani-kanino |- |nino |ninu-nino |- |bilang |ilan |ilan-ilan |- |sukat/dami |gaano |gaa-gaano |- |halaga |magkano |magka-magkano |} Halimbawa ng panghalip na pananong o patanong ang mga salitang ''ano(what)'', ''ano-ano'', ''sino'', ''sino-sino'', ''nino'', ''alin'', at ''alin-alin''.<ref name="TL" /> ===Panghalip na Pamatlig=== Ang '''panghalip na pamatlig''' ay humahalili sa ngalan ng bagay, at iba pa na itinuturo o inihihimaton.<ref>Santiago, A. O. & Tiangco, N. G. (2003) ''Makabagong Balarilang Filipino: Binagong Edisyon. ''Manila: Rex Bookstore, Inc.</ref> {| class="wikitable" |+Panghalip na Pamatlig !Mga salita !Paglalarawan |- |ito, ganito, dito, heto |Hawak niya o malapit sa kanya ang itinuturo. |- |iyan, ganyan, diyan, hayan |Malapit sa kinakausap ang itinuturo. |- |iyon, ganoon, doon, hayun |Malayo sa kanya at sa kinakausap ang itinuturo. |} Ang ''dito'', ''diyan'' at ''doon'' ay ginagamit kung ang nauunang salita ay nagtatapos sa [[katinig]] maliban sa mga malapatinig na ''w'' at ''y''. Halimbawa: "Ligtas <u>''diyan''</u> ang anak mo." Nagiging ''rito'', ''riyan'' at ''roon'' ang ''dito'', ''diyan'' at ''doon'' kung ang nauunang salita ay nagtatapos sa patinig at mga malapatinig na ''w'' at ''y''. Halimbawa: "Lumapit ka <u>''rito''</u>." ===Panghalip na Panaklaw=== Ang '''panghalip na panaklaw''' ay mga salitang ginagamit bilang panghalili o pamalit na sumasaklaw ng kaisahan, bilang, dami, o kalahatan ng pangngalang tinutukoy. Ang salitang "panaklaw" ay hango sa salitang "''saklaw''", kaya't may pahiwatig na "''pangsaklaw''" o "''pangsakop''". Sa Ingles, ito ay tinatawag na ''indefinite pronoun.'' A. '''Tiyakan''' - mga panghalip na; 1. kaisahan - isa, iba, bawat isa halimbawa: Ang ''isa'' sa mga gamit na kanyang dinala ay banig. 2. kalahatan - ilan, madla, lahat, pawang, pulos halimbawa: ''Lahat'' ay natutuwa sa batang may magandang asal. B. '''Di-tiyakan''' - ito ay mga panghalip na pananong na kinakabitan ng ''man'' na nanganganguhulugan na hindi katiyakan ang pinag-uusapan. halimbawa: anuman, kaninuman, sinuman, ninuman, lahat Maski ''kaninuman'' dapat tayo ay nagpapakita ng paggalang. ==Mga sanggunian== {{reflist}} === Mga Sipi === {{Reflist}}3. [https://mgabayani.ph/category/ang-pilipinas/panitikan-ng-pilipinas/ Panitikan ng Pilipinas] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200116025149/https://mgabayani.ph/category/ang-pilipinas/panitikan-ng-pilipinas/ |date=2020-01-16 }} === Mga Pinagkukunan === * ''Bagong Likha: Wika at Pagbasa 4'', by Ester V. Raflores ISBN 978-971-655-331-4, pp. 179, 191-192, 208, 223 {{usbong|Wika|Pilipinas}} [[Kaurian:Wikang Filipino]] [[Kaurian:Wikang Tagalog]] [[Kategorya:Mga bahagi ng pananalita]] 5n0igteeezbtnwbvzghbbpi4g3jpz4x 0 121617 2166456 2125570 2025-06-27T07:06:23Z JhayAr23 151522 Pinalitan ang “at” ng “kaya’t” upang ipakita ang sanhi at bunga sa pagitan ng dalawang bahagi ng pangungusap. 2166456 wikitext text/x-wiki {{Infobox Russian federal subject |en_name=Kursk Oblast |ru_name=Курская область |image_map=Map of Russia (2014–2022) - Kursk Oblast.svg |coordinates = {{coord|51|45|N|36|01|E|type:adm1st_region:RU|display=inline,title}} |image_coa=Coat of Arms of Kursk oblast.svg |coa_caption=[[Coat of arms of Kursk Oblast|Coat of arms]] |image_flag=Flag of Kursk Oblast.svg |flag_caption=[[Flag of Kursk Oblast|Flag]] |[[national anthem]]= |anthem_ref= |holiday |holiday_ref |political_status=Oblast |political_status_link=Oblasts of Russia |federal_district=[[Central Federal District|Central]] |economic_region=[[Central Black Earth economic region|Central Black Earth]] |adm_ctr_type=Administrative center |adm_ctr_name=[[Kursk]] |adm_ctr_name_ref=<ref name="AdmCtr">Charter of Kursk Oblast, Article&nbsp;8</ref> |pop_2021census=1082458 |pop_2021census_rank=46th |urban_pop_2021census=68.4% |rural_pop_2021census=31.6% |pop_2021census_ref=<ref name=2021census>{{cite web|title=Оценка численности постоянного населения по субъектам Российской Федерации|url=https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/tab-5_VPN-2020.xlsx|publisher=[[Federal State Statistics Service (Russia)|Federal State Statistics Service]]|accessdate=1 September 2022}}</ref> |pop_density |pop_density_as_of |pop_density_ref |pop_latest=1117378 |pop_latest_date=January 2015 |pop_latest_ref=<ref name="2015Est">Kursk Oblast Territorial Branch of the [[Russian Federal State Statistics Service|Federal State Statistics Service]]. [http://kurskstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/kurskstat/resources/dbaada00405efda0954df7367ccd0f13/%D0%A7%D0%98%D0%A1%D0%9B%D0%95%D0%9D%D0%9D%D0%9E%D0%A1%D0%A2%D0%AC+%D0%9D%D0%90%D0%A1%D0%95%D0%9B%D0%95%D0%9D%D0%98%D0%AF.pdf Численность населения (на начало года)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170712174244/http://kurskstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/kurskstat/resources/dbaada00405efda0954df7367ccd0f13/%D0%A7%D0%98%D0%A1%D0%9B%D0%95%D0%9D%D0%9D%D0%9E%D0%A1%D0%A2%D0%AC+%D0%9D%D0%90%D0%A1%D0%95%D0%9B%D0%95%D0%9D%D0%98%D0%AF.pdf |date=July 12, 2017 }} {{in lang|ru}}</ref> |area_km2=29997 |area_km2_rank=65th |established_date= {{start date and age|1934|06|13}} |established_date_ref=<ref name="Established">Resolution of June&nbsp;13, 1934</ref> |license_plates=46 |ISO=RU-KRS |gov_as_of=April 2015 |leader_title=[[Governor of Kursk Oblast|Governor]] |leader_title_ref=<ref name="HeadLegis">Charter, Article&nbsp;12</ref> |leader_name=[[Roman Starovoyt]] |leader_name-ref=<ref name="HeadName">Official website of Kursk Oblast. [http://курскаяобласть.рф/other/gub.html Alexander Nikolayevich Mikhaylov], the Governor of Kursk Oblast {{in lang|ru}}</ref> |legislature=[[Kursk Oblast Duma|Oblast Duma]] |legislature_ref=<ref name="HeadLegis" /> |website=[http://курскаяобласть.рф курскаяобласть.рф] |website_ref |date=November 2015 }} Ang '''Oblast ng Kursk''' ({{lang-ru|Курская область|Kurskaya oblast}}, {{IPA-ru|ˈkurskəjə ˈobləsʲtʲ|IPA}}) ay isang [[pederal na paksa ng Russia|pederal na paksa]] ng [[Russia]] (isang [[oblast]]). Ang [[sentro ng administratibo]] nito ay ang [[uri ng mga tinatahanang lokalidad sa Russia|lungsod]] ng [[Kursk]]. Sa [[Russian Census (2021)|2021 Census]], ang Kursk Oblast ay may populasyong 1,082,458.<ref name="2021Census">{{ru-pop-ref|2021Census}}</ref> ==Heograpiya== Ang oblast, na may average na elevation na {{convert|177|-|225|m|ft|abbr=on}}, ay sumasakop sa katimugang mga dalisdis ng middle-Russian plateau. Ang ibabaw ay maburol at may intersected ng [[ravine]]. Ang gitnang bahagi ng Kursk oblast ay mas mataas kaysa sa [[Seym Valley]] sa kanluran. Ang Timsko-Shchigrinsky ridge ay naglalaman ng pinakamataas na punto sa oblast sa {{convert|288|m|ft|abbr=on}} sa itaas ng antas ng dagat. Ang mababang lunas, banayad na mga dalisdis, at banayad na taglamig ay ginagawang angkop ang lugar para sa pagsasaka, kaya’t karamihan sa kagubatan ay natanggal na. Ang [[Chernozem]] na mga lupa ay sumasakop sa halos 70% ng teritoryo ng oblast; Ang [[podsol]] mga lupa ay sumasakop sa 26%. ;Mga Hangganan: ''Internal'': [[Bryansk Oblast]] (NW) (haba ng hangganan: {{convert|120|km|mi|abbr=on}}), [[Oryol Oblast]] (N, {{convert|325 |km|mi|abbr=on}}), [[Lipetsk Oblast]] (NE, {{convert|65|km|mi|abbr=on}}), [[Voronezh Oblast]] (E, {{convert |145|km|mi|abbr=on}}), [[Belgorod Oblast]] (S, {{convert|335|km|mi|abbr=on}}). ==Mga sanggunian== {{reflist}} i5k972n6l02r396sv53sabzx5sfs553 0 136309 2166408 2096236 2025-06-27T03:09:54Z Jojit fb 38 ni-redirect na lamang sa kaugnay na artikulo dahil walang sapat na impormasyon sa matagal na panahon 2166408 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lalawigan ng Mesina]] e8l7ksectew3w7lzeosz9iirey1pl8f 0 137654 2166476 2114025 2025-06-27T07:43:16Z JhayAr23 151522 Inalis ang kuwit pagkatapos ng “na” upang hindi maputol ang daloy ng mahalagang sugnay sa pangungusap. 2166476 wikitext text/x-wiki {{Infobox Commune Italya|name=Arola|official_name=Comune di Arola|native_name=|image_skyline=Arola da artò.jpg|imagesize=|image_alt=|image_caption=Panorama mula sa [[Artò]]|image_shield=|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|45|48|N|8|21|E|type:city(284)_region:IT|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|region=[[Piamonte]]|province=[[Lalawigan ng Verbano-Cusio-Ossola|Verbano-Cusio-Ossola]] (VB)|frazioni=Pianezza|mayor_party=|mayor=|area_footnotes=|area_total_km2=6.5|population_footnotes=|population_demonym=Arolesi|elevation_footnotes=|elevation_m=615|saint=|day=|postal_code=28010|area_code=0323|website=|footnotes=}} <templatestyles src="Module:Infobox/styles.css"></templatestyles> Ang '''Arola''' ay isang ''[[comune]]'' (komuna o munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Verbano-Cusio-Ossola]], rehiyon ng [[Piamonte]], Hilagang [[Italya]], na matatagpuan mga {{Convert|100|km|mi}} hilagang-silangan ng [[Turin]] at mga {{Convert|20|km|mi}} timog-kanluran ng [[Verbania]]. Noong Disyembre 31, 2004, mayroon itong populasyon na 284 at isang lugar na {{Convert|6.5|km2|mi2}}.<ref name="istat">All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].</ref> Ang munisipalidad ng Arola ay naglalaman ng ''[[frazione]]'' (subdibisyon) ng Pianezza. Ang Arola ay may hangganan sa mga sumusunod na munisipalidad: [[Cesara]], [[Civiasco]], at [[Madonna del Sasso, Italy|Madonna del Sasso]]. == Heograpiyang pisikal == Sa tuktok ng lambak sa itaas lamang ng nayon, bumubukas ang [[Pasong Colma|Colma di Civiasco]], ang komunikasyon sa pagitan ng Lake Orta at Valsesia. Ang sinaunang ruta ng Colma ay isa na ngayong komportableng panoramic na kalsada na binuksan noong 1968, na pababa sa munisipalidad ng Valsesian ng Civiasco, ay umabot sa [[Varallo Sesia]]. == Ebolusyong demograpiko == <timeline> Colors= id:lightgrey value:gray(0.9) id:darkgrey value:gray(0.8) id:sfondo value:rgb(1,1,1) id:barra value:rgb(0.6,0.7,0.8) ImageSize = width:455 height:303 PlotArea = left:50 bottom:50 top:30 right:30 DateFormat = x.y Period = from:0 till:1000 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = justify ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:1000 start:0 ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:200 start:0 BackgroundColors = canvas:sfondo BarData= bar:1861 text:1861 bar:1871 text:1871 bar:1881 text:1881 bar:1901 text:1901 bar:1911 text:1911 bar:1921 text:1921 bar:1931 text:1931 bar:1936 text:1936 bar:1951 text:1951 bar:1961 text:1961 bar:1971 text:1971 bar:1981 text:1981 bar:1991 text:1991 bar:2001 text:2001 PlotData= color:barra width:20 align:left bar:1861 from: 0 till:768 bar:1871 from: 0 till:780 bar:1881 from: 0 till:792 bar:1901 from: 0 till:684 bar:1911 from: 0 till:570 bar:1921 from: 0 till:590 bar:1931 from: 0 till:503 bar:1936 from: 0 till:437 bar:1951 from: 0 till:364 bar:1961 from: 0 till:384 bar:1971 from: 0 till:368 bar:1981 from: 0 till:323 bar:1991 from: 0 till:291 bar:2001 from: 0 till:279 PlotData= bar:1861 at:768 fontsize:XS text: 768 shift:(-8,5) bar:1871 at:780 fontsize:XS text: 780 shift:(-8,5) bar:1881 at:792 fontsize:XS text: 792 shift:(-8,5) bar:1901 at:684 fontsize:XS text: 684 shift:(-8,5) bar:1911 at:570 fontsize:XS text: 570 shift:(-8,5) bar:1921 at:590 fontsize:XS text: 590 shift:(-8,5) bar:1931 at:503 fontsize:XS text: 503 shift:(-8,5) bar:1936 at:437 fontsize:XS text: 437 shift:(-8,5) bar:1951 at:364 fontsize:XS text: 364 shift:(-8,5) bar:1961 at:384 fontsize:XS text: 384 shift:(-8,5) bar:1971 at:368 fontsize:XS text: 368 shift:(-8,5) bar:1981 at:323 fontsize:XS text: 323 shift:(-8,5) bar:1991 at:291 fontsize:XS text: 291 shift:(-8,5) bar:2001 at:279 fontsize:XS text: 279 shift:(-8,5) TextData= fontsize:S pos:(20,20) text:Datos mula sa ISTAT </timeline> == Mga sanggunian == <references /> {{Lago d'Orta}}{{Lalawigan ng Verbano-Cusio-Ossola}} [[Kategorya:Mga lungsod at bayan sa Piedmont]] [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] 8f1lbbzmgqtvzy8ko9n5656f5zaogel 10 149428 2166493 1408628 2025-06-27T08:28:01Z Julius Santos III 139725 2166493 wikitext text/x-wiki {{Infobox | bodyclass = vcard | title = {{{name|<includeonly>{{PAGENAME}}</includeonly>}}} | titleclass= fn org | image = {{#if:{{{image|{{{image_border|}}}}}}|[[Image:{{{image|{{{image_border}}}}}}|{{#if:{{{size|}}}|{{{size}}}|200px}}]]}} | caption = {{{caption|}}} | data1 = {{#if:{{{image2|{{{image_border2|}}}}}}|[[Image:{{{image2|{{{image_border2}}}}}}|{{#if:{{{size2|}}}|{{{size2}}}|200px}}]]}}<BR>{{#if: {{{caption2|}}}|{{{caption2}}} }} | label3 = Abbreviation | class3 = nickname | data3 = {{{abbreviation|}}} | label4 = Motto | class4 = note | data4 = {{{motto|}}} | label5 = Unang Paligsahan | class5 = note | data5 = {{{formation|}}} | label6 = Ginaganap bawat | data6 = {{{recurrence|}}} | label7 = Huling Paligsahan | class7 = note | data7 = {{{last|}}} | label8 = Susunod na Paligsahan | class8 = note | data8 = {{{next|}}} | label9 = Layunin | data9 = {{{purpose|}}} | label10 = Punong Himpilan | data10 = {{{headquarters|}}} | label11 = {{{leader_title|}}} | data11 = {{{leader_name|}}} | label12 = Websayt | class12 = url | data12 = {{{website|}}} | label13 = Remarks | class13 = note | data13 = {{{remarks|}}} }}<noinclude>{{Documentation}}<!--Please add any interwiki links etc on the /doc page, not here - thanks!--></noinclude> qme7peayv53ta9yqp3dtkjxa6l77r4b 0 154621 2166474 2114655 2025-06-27T07:40:48Z JhayAr23 151522 Pinalitan ang “(1771.” ng “noong 1771” upang maitama ang anyo ng petsa at magamit ang tamang pang-ukol sa pagbanggit ng taon. 2166474 wikitext text/x-wiki <templatestyles src="Module:Infobox/styles.css"></templatestyles> {{Infobox Italian comune|name=Zeme|official_name=Comune di Zeme|native_name=|image_skyline=Il cascinale della Marza.jpg|imagesize=|image_alt=|image_caption=Ang bahay-kanayunan (cascinale) ng Marza|image_shield=Zeme-Stemma.png|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|45|12|N|8|40|E|region:IT_type:city(1190)|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|region=[[Lombardia]]|province=[[Lalawigan ng Pavia|Pavia]] (PV)|frazioni=|mayor_party=|mayor=|area_footnotes=|area_total_km2=25|population_footnotes=|population_total=1190|population_as_of=|pop_density_footnotes=|population_demonym=Zemesi|elevation_footnotes=|elevation_m=|twin1=|twin1_country=|saint=|day=|postal_code=27030|area_code=0384|website=|footnotes=}} Ang '''Zeme''' ay isang nayon at ''[[comune]]'' (komuna o munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Pavia]], rehiyon ng [[Lombardia]], hilagang-kanluran ng [[Italya]]. == Kasaysayan == Noong [[Gitnang Kapanahunan]], ang Zeme ay inilarawan bilang Cemide o Zemide. Mula noong ikasampung siglo ang Zeme ay kabilang sa [[Katoliko Romanong Diyosesis ng Pavia|Obispo ng Pavia]] at nang maglaon ay sa priyoridad ng Banal na Krus ng [[Mortara, Lombardia|Mortara]]; noong 1311 isang kalahati ng teritoryo ang nakumpirma na kabilang sa [[Konde palatino]] ng [[Lomello]]. Ang Zeme ay pinangalanan sa mga diploma ng imperyal (1191, 1220) na nagtalaga ng [[Lomellina]] sa [[Pavia, Lombardia|Pavia]] . Sa panahon ng mga [[Visconti ng Milan|Visconti]] ito ay nasa ilalim ng kapangyarihan ni Filippino, anak ni [[Facino Cane]], na noong 1524 ay ipinagbili ito kay [[condottiero]] Angelo della Pergola (panginoon din ng [[Sartirana Lomellina|Sartirana]]). Noong 1528 ang kanyang [[Pamangkin|pamangkin sa tuhod]] na si Francesco della Pergola ay ibinenta si Zeme sa pamilya San Cassiano, ngunit noong 1532 si Zeme ay itinalaga sa [[Balangay (relihiyon)]] at sa Obispo ng [[Vigevano]]. Ang dominyo ng Obispo ay tumigil lamang sa pagpawi ng piyudalismo noong 1771. <ref>http://www.lombardiabeniculturali.it/istituzioni/schede/8500076/ Royal jurisdiction (it)</ref> Noong 1818, sa wakas ay nakipag-isa ang Zeme sa Marza at Sant'Alessandro, dating mga [[Comune|''comune'']], na ngayon ay binubuo ng mga simpleng bukid.<ref>[[:it:Zeme|Italian Wikipedia]]</ref> == Mga tala == <references /> {{Lalawigan ng Pavia}} [[Kategorya:Mga lungsod at bayan sa Lombardy]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] gv5fwberdfjq1hkl25ne9jwjfwnxvpy 0 166157 2166452 2161970 2025-06-27T06:16:30Z 202.90.137.42 2166452 wikitext text/x-wiki {{unreferenced}} [[Talaksan: San Giovanni in Laterano 2021.jpg|thumb|300px|Ang Basilika ni San Juan de Letran ay ang pwesto ng Obispo ng Roma o ang Santo Papa.]] Ang '''Katedral ng Kabanal-banalang Manunubos at nina San Juan Bautista at San Juan Evangelista sa Letran''' ({{lang-it|Arcibasilica del Santissimo Salvatore e dei Santi Giovanni Battista ed Evangelista in Laterano}}, Tagalog: Ang Arkibasilika ng Kabanal-banalang Manunubos at nina San Juan Bautista at San Juan Evangelista sa Letran) na mas kilala bilang '''Basilika ng Letran,''' ay ang simbahang katedral ng [[Diyosesis ng Roma]] at ang opisyal na pansimbahang sentro ng Obispo ng Roma, o ang [[Papa]]. Ito ang pinakamatanda at pangunahin sa apat na [[Pangunahing Basilika]] ng [[Roma]]. Angkin nito ang pamagat na ''Ekumenikong Inang Simbahan'' sa Simbahang Romano Katoliko. Isang tatak sa patyada, ''Christo Salvatori'', ang nagpapakita ng pagtatalaga ng simbahan kay Jesu-Cristo, ang Manliligtas ng Sangkatauhan, tulad ng sa mga katedral ng lahat ng mga patriyarka. Bilang katedral ng Obispo ng Roma, pinangungunahan nito ang lahat ng ibang mga simbahan sa Simbahang Romano Katoliko, kung kaya't ito ay may titulo na ''archbasilica''. Ito ay nasa labas ng [[Lungsod ng Vaticano]], ngunit nasa loob pa rin ng lungsod ng [[Roma]]. Gayunpaman, ito ay may estadong ekstrateritoryal, bilang isa sa mga pagmamay-ari ng [[Santa Sede]]. Ito rin ang kaso sa ibang mga gusali, sunod sa resolusyon ng [[Tratado ng Letran]] (Lateran Treaty). ==Etimolohiya== Ang pangalan ng archbasilica sa wikang Latin ay, ''Archibasilica Sanctissimi Salvatoris et Sanctorum Iohannes Baptista et Evangelista in Laterano'', na ang ibig sabihin sa Ingles ay, ''Archbasilica of the Most Holy Saviour and Ss. John the Baptist and the Evangelist at the Lateran''. Ang ibig sabihin nito sa Italyano ay, ''Arcibasilica del Santissimo Salvatore e Santi Giovanni Battista ed Evangelista in Laterano''. ==Palasyong Letran== [[Talaksan: Lateranspalast 1.jpg|thumb|300px|Ang Plaza ng San Juan de Letran, kung saan makikita ang Palasyo ng Letran (sa kaliwa) at ang kanang entrada ng Archbasilica ni San Juan de Letran (sa kanan).]] Nakatayo ang archbasilica sa mga labi ng ''Castra Nova Equitum Singularium'', ang bagong [[portipikasyon|kuta]] para sa Imperyal na mga Kabalyerong Tanod. Ito ay itinayo ni [[Septimio Severo]] noong PK 193. Matapos ang tagumpay ni [[Constantino I]] kay [[Maxentio]] sa [[Labanan sa Tulay ng Milvian]], iginiba ang kuta, at binuwag ang mga tanod. Ang mga matibay na guho ng kuta ay direktang nasa ilalim ng nabe ng simbahan. Ang nalalabi sa lugar ay okupado ng palasyo ng mga Laterani. Sila ay naglingkod bilang mga tagapamahala sa ilalim ng maraming mga Emperador. Napasakamay ito ni [[Constantino I]] nang pinakasalan niya si Fausta, asawa ni Maxentio. Kilala nang panahong iyan bilang "''Domus Faustae''" or "''Bahay ni Fausta''", nang lumaon, ibinigay ni Constantino ito sa Obispo ng Roma. Ito ay sumailalim sa pagbabago at pinalawak, kung saan naging tirahan ito ng Papa San [[Silvestre I]]. Dahil dito, ito'y naging katedral ng Roma, ang talaga't tunay na lukukan ng mga Papa bilang Obispo ng Roma. == Panahong Medyebal == Ang opisyal na pagtatalaga sa Basilika at sa katabing Palasyo ay pinangunahan ni Papa San [[Silvestre I]] noong PK 324, idinedeklara ang dalawa bilang ''Domus Dei'' o "Tahanan ng Diyos". Bilang Katedral ng Obispo ng Roma, ang luklukan ng Papa ay nilagay sa loob ng Katedral. Bilang pagwawari sa pag-angkin ng Basilika sa pangunguna sa mga simbahan sa mundo bilang ang "Inang Simbahan", ang titulong, ''Sacrosancta Lateranensis ecclesia omnium urbis et orbis ecclesiarum mater et caput'', na ang ibig sabihin ay, "'''Kabanal-banalan na Simbahang Letran, Ina at Puno ng lahat ng mga simbahan sa lungsod na ito at sa buong mundo'''," ay inukit sa harapang pader sa pagitan ng mga pangunahing pintuan nito. Ang Basilika at ang Palasyong Letran ay dalawang ulit na itinalaga. Itinalaga ni Papa [[Sergio III]] ang mga ito sa patron na si [[San Juan Bautista]] noong ika-10 siglo, bilang karangalan sa bagong kinonsagrang Pabinyagan ng Basilika. Itinalaga naman ni Papa [[Lucio II]] ang naturang simbahan sa patron din na si [[San Juan Ebangelista]] noong ika-12 siglo. Gayunpaman, itinuturing pa rin sila bilang mga katuwang na Tagapagtangkilik (co-patrons) ng Katedral, at nanatiling ''titular'' ang simbahan, alay kay Hesukristong Tagapaglitas, tulad ng itinuturo sa nakaukit sa pasukan ng Basilika, at sa tradisyon sa mga patriarkang katedral. [[Kaurian:Mga simbahang Katoliko|San Juan]] e24oulhd632sl0zij47v6a7h92gxycr 0 183769 2166466 2089040 2025-06-27T07:28:30Z JhayAr23 151522 Ginawang “niyang” ang “niya” upang maging tama ang anyo bago ang pandiwa, at nagdagdag ng kuwit bago ang “at marami pa” para sa linaw ng listahan. 2166466 wikitext text/x-wiki {{Infobox comics character<!--Wikipedia:WikiProject Comics--> | character_name = Bruce Banner<br/>{{small|'''Hulk'''}} | image = Hulk-logo.svg | caption = Logo ng komiks na ''The Incredible Hulk'' | converted = y | publisher = [[Marvel Comics]] | debut = ''The Incredible Hulk'' #1 (Mayo 1962) | creators = [[Stan Lee]]<br>Jack Kirby | alter_ego = Robert Bruce Banner<ref name=CBR>{{cite web|url= http://goodcomics.comicbookresources.com/2005/11/03/comic-book-urban-legends-revealed-23/|title= Comic Book Urban Legends Revealed #23|first= Brian|last= Cronin|date= Nobyembre 3, 2005|website = Comic Book Resources|language=en|archive-url= https://web.archive.org/web/20150427015712/http://goodcomics.comicbookresources.com/2005/11/03/comic-book-urban-legends-revealed-23|archive-date= Abril 27, 2015|url-status= live|quote= [Stan] Lee began referring (for more than a couple of months) to the Incredible Hulk's alter ego as 'Bob Banner' rather than the 'Bruce Banner' that he was originally named. Responding to criticism of the goof, Stan Lee, in issue #28 of the ''Fantastic Four'', laid out how he was going to handle the situation, 'There's only one thing to do-we're not going to take the cowardly way out. From now on his name is Robert Bruce Banner-so we can't go wrong no matter WHAT we call him!'}}</ref> | species= Nag-mustasyong tao | homeworld = [[Dayton, Ohio]] | alliances = Avengers<br>Defenders<br>Horsemen of Apocalypse<br>[[Fantastic Four]]<ref>{{cite comic|writer= Simonson, Walt|penciller= Adams, Arthur|inker= Thibert, Art|story= Big Trouble on Little Earth!|title= Fantastic Four|issue= 347|date= Disyembre 1990|language=en}}</ref><br>Pantheon<br>Warbound<br>S.M.A.S.H.<br>Secret Avengers | aliases = Joe Fixit, War, World-Breaker, Doc Green, Devil Hulk | powers = '''Bilang Bruce Banner:''' * Henyong katalinuhan '''Bilang Hulk:''' *Hindi tinatablan *Higit-sa-taong lakas, bilis, istamina, at tibay *Pagpapalakas kapag galit *Rehenerasyon | cat = super | subcat = Marvel Comics | sortkey = Hulk (komiks) |}} Si '''Hulk''' ay isang kathang-isip na karakter at ''superhero'' na lumalabas sa mga publikasyon ng Amerikanong tagapaglathala na [[Marvel Comics]]. Nilikha ng manunulat na si [[Stan Lee]] at tagaguhit na si Jack Kirby, unang lumabas ang karakter sa unang isyu ng ''The Incredible Hulk'' (Mayo 1962). Sa kanyang mga pagpapakita sa komiks, ang karakter ay parehong Hulk, isang kulay-luntiang, malaki at maskuladong mala-tao na mayroong isang malawak na antas ng pisikal na lakas, at ang kanyang ibang katauhan na si '''Dr. Robert Bruce Banner''', isang pisikal na mahina, iwas sa lipunan, at reserbado ang emosyon na [[pisika|pisiko]]. Umiiral ang dalawa bilang independenteng magkahiwalay na mga personalidad, at may hinanakit ang bawat isa. Pagkatapos ng kanyang aksidenteng pagkabilad sa mga [[sinag na gamma|sinag na ''gamma'']] nang sinagip ang buhay ni Rick Jones noong pagputok ng isang eksperimental na bomba, pisikal na nabago si Banner upang maging si Hulk kapag nagkakaroon ng emosyonal na istres, sa o laban sa kanyang kalooban, na kadalasan nagdudulot ng mapangwasak na alboroto o hidwaan na kinumplikado ang sibilyang buhay ni Banner. Ang antas ng lakas ni Hulk ay karaniwang hinahatid bilang kasukat ng kanyang antas ng galit. Karaniwang sinasalarawang bilang damuhong nagngangalit, kinatawan si Hulk sa ibang personalidad batay sa sirang pag-iisip ni Banner, mula sa walang isip na mapang-wasak na mandirigma tungo sa isang napakatalinong mandirigma, o henyong siyentipiko sa kanyang sariling kakayahan. Sa kabila ng pagnanasa nina Hulk at Banner na maging mapag-isa, mayroon malawak na pansuportang karakter ang dalawang personalidad na ito. Kabilang dito ang katambal sa pag-ibig ni Banner, si Betty Ross, ang kanyang matalik na kaibigang si Rick Jones, ang kanyang pinsan na si She-Hulk, at terapeuta at kakamping si Doc Samson. Karagdagan pa dito, ang Hulk na ibang katauhan ay maraming susing pansusportang karakter tulad ng kanyang mga kapwa-tagapagtatag ng pangkat ''superhero'' na Avengers, kanyang reynang si Caiera, kanyang kapwang mandirigmang sina Korg at Miek, at kanyang mga anak na sina Skaar at Hiro-Kala. Bagaman, nagdulot sa kanya ang kanyang hindi mapigilang kapangyarihan na magkaroon ng hidwaan sa ibang kapwa bayani at iba pa. Sa kabila nito, sinusubukan niyang gawin ang tama sa abot ng kanyang makakaya habang nilalabanan ang mga kontrabida tulad nina Leader, Abomination, Absorbing Man, at marami pa. Sinimulan ni Lee ang paglikha kay Hulk nang nagkaroon siya ng inspirasyon sa kombinasyon ng ''Frankenstein'' at ''Dr. Jekyll and Mr. Hyde''.<ref name="HulkTIG">{{Cite book | last=DeFalco | first=Tom | title=The Hulk: The Incredible Guide | publisher=Dorling Kindersley | date=2003 | location=London, United Kingdom | page=200 | isbn=978-0-7894-9260-9 | url=https://archive.org/details/hulkincrediblegu0000defa | url-access=registration | language=en }}</ref> Bagaman iba't iba ang pagkulay kay Hulk sa kasaysayan ng paglalathala ng karakter, [[luntian]] ang pinakakaraniwang kulay nito. Isa sa mga pinaka-ikonikong karakter sa [[popular na kultura]],<ref name="HulkIconic">{{cite web|first=Matt |last=Miller |title=Marvel Just Killed Off Another Iconic Superhero (But it Was the Worst One, Really) |url=http://www.esquire.com/entertainment/books/news/a46670/marvel-hulk-dead/ |date=Hulyo 13, 2016 |access-date=Oktubre 1, 2016 |work=Esquire |archive-url=https://archive.today/20161001164754/http://www.esquire.com/entertainment/books/news/a46670/marvel-hulk-dead/ |archive-date=Oktubre 1, 2016 |url-status=live |df=mdy-all | language=en }}</ref><ref name="HulkIconic2">{{cite web|first=Michael |last=Rothman |title=Marvel Kills Off Iconic 'Avenger' and 50-Year-Old Superhero |url=https://gma.yahoo.com/marvel-kills-off-iconic-avenger-50-old-superhero-083453409--abc-news-celebrities.html |date=July 13, 2016 |access-date=Oktubre 1, 2016 |publisher=[[Yahoo!]] |work=[[Good Morning America]] |archive-url=https://archive.today/20161001165040/https://gma.yahoo.com/marvel-kills-off-iconic-avenger-50-old-superhero-083453409--abc-news-celebrities.html |archive-date=Oktubre 1, 2016 |url-status=live |df=mdy-all|language=en }}</ref> lumabas ang karakter sa iba't ibang mga paninda, tulad ng [[pananamit]], bagay na kinokolekta, na-inspirasyong istraktura sa totoong-mundo (tulad ng atraksyon sa tematikong parke) at nabanggit sa ilang mga midya. Nagkaroon sina Banner at Hulk ng adaptasyon sa ''live-action'' (totoong-tao), animasyon, at [[larong bidyo]]. Sa seryng pantelebisyon na nagsimula noong 1978, ginampanan ni Bill Bixby si Bruce Banner habang si Lou Ferrigno naman ang gumanap na Hulk. Si Eric Bana ang unang aktor na gumanap ng parehong Hulk at Bruce Banner sa pelikulang ''Hulk'' noong 2003. Sa [[Marvel Cinematic Universe]], unang ginagampanan ni Edward Norton si Hulk/Bruce Banner sa pelikulang ''The Incredible Hulk'' (2008) at napalitan ni Mark Ruffalo sa mga pelikulang ''[[The Avengers (2012)|The Avengers]]'' (2012), ''Iron Man 3'' (2013) bilang isang kameyo, ''[[Avengers: Age of Ultron]]'' (2015), ''Thor: Ragnarok'' (2017), ''[[Avengers: Infinity War]]'' (2018), ''Captain Marvel'' (2019) bilang isang kameyo, at ''[[Avengers: Endgame]]'' (2019). Gagampanan din ni Ruffalo ang parehong karakter sa serye ng Disney+ na ''What If...?'' (2021) at ''She-Hulk'' (2022). ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga karakter ng Marvel Comics]] lo3s1wbmxpof7r1mv9d5qhbntupp56f 0 194354 2166485 2086045 2025-06-27T08:11:45Z JhayAr23 151522 Pinalitan ang “na nagmumula sa” ng “mula sa” para sa mas payak na anyo, at “mahigit pang” ng “higit pang” para sa tamang gramatika sa paghahambing. 2166485 wikitext text/x-wiki Ang '''tambalan sa pakikipaglaban''', '''tambalan sa pakikihamok''', o '''tambalan sa pakikidigma''' (Ingles: '''''joint warfare''''', '''''team warfare''''') ay isang [[doktrinang pangmilitar]] na naglalagay ng priyoridad o pagtuon na dapat mauna ang pagsasama-sama o integrasyon ng mga sangay ng [[serbisyong pangmilitar]] ng mga [[sandatahang lakas]] ng isang estado upang maging isang [[unity of command|pinag-isang kaatasan]]. Sa kaibuturan, ang tambalan sa pakikipaglaban ay isang anyo ng pakikidigma na may [[combined arms|tambalan ng mga sandata]] na may sukat na mas malaki at pambansa, kung saan ang mga puwersang pantulong na mula sa [[hukbong panlupa]], [[hukbong pandagat]], [[hukbong panghimpapawid]], at mga [[special forces|hukbong natatangi]] ay kailangang kumilos na nagtutulungansa mga "operasyong pinagtambal-tambal" (''joint operations''), sa halip na magplano at magpatupad ng mga [[operasyong pangmilitar]] na nakahiwalay mula sa isa't isa. Ang mga operasyong pangmilitar na isinasagawa ng mga sandatahang lakas mula sa dalawa o higit pang mga bansang [[alyansang pangmilitar|magkakampi]] ay paminsan-minsang tinatawag na mga [[combined operations|operasyong pinagsama-sama]]. ==Mga sanggunian== * Lathalain mula sa [[United States Department of Defense|Kagawaran ng Pagtatanggol ng Estados Unidos]] na [http://www.dtic.mil/doctrine/jel/new_pubs/jp1.pdf JP 1, "Doctrine for the Armed Forces of the United States"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090305172006/http://www.dtic.mil/doctrine/jel/new_pubs/jp1.pdf |date=2009-03-05 }} (dokumentong [[pdf]]) [[Kategorya:Agham na pangmilitar]] [[Kategorya:Mga doktrinang pangmilitar]] {{usbong|Militar}} 3h2zv3lte68xwx6zd3qyhuqf3uzcrwt 0 194575 2166386 1959581 2025-06-26T16:47:24Z Julius Santos III 139725 2166386 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sporting Event Organization |name = ASEAN Para Games |image = |size = |caption = ASEAN Para Games Logo |image2 = |size2 = |caption2 = |abbreviation = |motto = |formation = [[Palarong Paralimpiko ng ASEAN 2001]] sa [[Kuala Lumpur]], [[Malaysia]] |recurrence = 2 years |last = [[Palarong Paralimpiko ng ASEAN 2022]] sa [[Sukarata]], [[Indonesia]] |purpose = Multi sport event for disabled people of the nations on the Southeast Asian sub-continent |headquarters = Kuala Lumpur, Malaysia |leader_title = President |leader_name = Osoth Bhavilai |website = {{URL|http://aseanparasports.org/}}{{Dead link|date=September 2017}} |remarks = }} Ang '''Palarong Paralimpiko ng ASEAN''' o '''ASEAN Para Games''' ay isang biennial multi-sport event na ginaganap pagkatapos ng bawat [[Palaro ng Timog Silangang Asya]] na kinasasangkutan ng mga atleta na may kapansanan mula sa kasalukuyang 11 bansa sa [[Timog Silangang Asya]]. Ang mga kalahok na atleta ay may iba't ibang mga kapansanan mula sa spastic, cerebral palsy, mga kapansanan sa kadaliang kumilos, mga kapansanan sa paningin, naputol hanggang sa mga kapansanan sa intelektwal. Ang ASEAN Para Games ay nasa ilalim ng regulasyon ng ASEAN Para Sports Federation (APSF) sa pangangasiwa ng International Paralympic Committee (IPC) at ng [[ Lupong Paralimpiko ng Asya]] at tradisyonal na pinangangasiwaan ng bansa kung saan ginanap ang Southeast Asian Games. Ang palarong ito ay kinalalahokan ng 11 bansa sa Timog-silangang Asya. Ang palarong ito ay hinango sa [[Palarong Paralimpiko]]. Kabilang ay ang mga pilay, bulag, ''amputee'' (o mga taong naputulan ng bahagi ng katawan) at yung may cerebral palsy. Ang ASEAN Para Games ay nasa pamamahala ng ASEAN Para Sports Federation (APSF) at ginaganap sa parehong lugar kung saan ginaganap ang Palaro ng Timog-silangang Asya.<!-- [[File:ASEANPara.png|thumb|120px|ASEAN Para Games Unofficial Symbol (2003 - 2005)|link=Special:FilePath/ASEANPara.png]] --> ==Mga bansang lumahok== {| class="wikitable" |- bgcolor="#E8E8E8" ! Pangalang NPC || Pormal na pangalan || Unang lumabas || Kodigong IPC || Ibang kodigong ginamit |- bgcolor="#FFFFFF" | {{INA}} || Republika ng Indonesia ||<center>2001</center> || <center>'''INA'''</center> || IDN ([[FIFA]], ISO) |- bgcolor="#FFFFFF" | {{CAM}} || Kaharian ng Cambodia ||<center>2001</center> || <center>'''CAM'''</center> || KHM (ISO) |- bgcolor="#FFFFFF" | {{BRU}} || Bansa ng Brunei, ang Tahanan ng Kapayapaan ||<center>2001</center> || <center>'''BRU'''</center> || BRN (ISO) |- bgcolor="#FFFFFF" | {{LAO}} || Demokratikong Republika ng Mamamayan ng Lao ||<center>2001</center> || <center>'''LAO'''</center> || |- bgcolor="#FFFFFF" | {{MAS}}|| Pederasyon ng Malaysia ||<center>2001</center> || <center>'''MAS'''</center> || MYS (ISO) |- bgcolor="#FFFFFF" | {{Flag|Myanmar}} || Republika ng Unyon ng Myanmar ||<center>2001</center> || <center>'''MYA'''</center> || MMR (ISO) |- bgcolor="#FFFFFF" | {{PHI}} || Republika ng Pilipinas ||<center>2001</center> || <center>'''PHI'''</center> || PHL ([[International Organization for Standardization|ISO]], [[FIBA]]) |- bgcolor="#FFFFFF" | {{SGP}} || Republika ng Singapore ||<center>2001</center> || <center>'''SGP'''</center> || SIN (1959–2016) |- bgcolor="#FFFFFF" | {{THA}} || Kaharian ng Thailand ||<center>2001</center> || <center>'''THA'''</center> || |- bgcolor="#FFFFFF" | {{flag|East Timor}} || Demokratikong Republika ng Timor-Leste ||<center>2003</center> || <center>'''TLS'''</center> || |- bgcolor="#FFFFFF" | {{VIE}} || Sosyalistang Republika ng Vietnam ||<center>2001</center> || <center>'''VIE'''</center> || VNM (ISO) |} == Talaan ng mga Palarong Paralimpiko ng ASEAN == {{location map+|Southeast Asia|width=700|float=center|caption=Mga punong-abalang lungsod ng Palarong Paralimpiko ng ASEAN|places={{Location map~|Southeast Asia|position=top|lat=3.13 |long=102.40|label=[[Kuala Lumpur|2001, 2009, 2017]]}} {{Location map~|Southeast Asia|position=|lat=21.01|long=105.51|label=[[Hanoi|2003]]}} {{Location map~|Southeast Asia|position=|lat=14.35|long=121.00|label=[[Manila|2005, ''2020'']]}} {{Location map~|Southeast Asia|position=|lat=14.59|long=102.6|label=[[Nakhon Ratchasima|2008]]}} {{Location map~|Southeast Asia|position=|lat=-7.5667 |long=110.81667|label=[[Surakarta|2011]]}} {{Location map~|Southeast Asia|position=|lat=19.45|long=96.6|label=[[Naypyidaw|2014]]}} {{Location map~|Southeast Asia|position=|lat=1.3|long=103.8|label=[[Singapore|2015]]}} }} {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:88%; width:100%;" |- !Edisyon !Taon !{{nowrap|Punong-abalang bansa}} !{{nowrap|Punong-abalang lungsod}} !Binuksan ni !Tanggapan ng tagapagbukas !{{nowrap|Petsa}} !Palakasan !Mga kaganapan !Mga bansa !Mga kalaban !Koponan na may mataas na ranggo |- |[[2001 ASEAN Para Games|I]] |2001 |align=left|{{Flag|Malaysia}} |align=left|[[Kuala Lumpur]] |align=left|[[Mizan Zainal Abidin of Terengganu|Mizan Zainal Abidin]] |align=left|[[Yang di-Pertuan Agong#Timbalan Yang di-Pertuan Agong|Diputadong hari ng Malaysia]] |align=left| 26–29 Oktubre |2 |341 |10 |≈600 |align=left|{{flagIOC2team|MAS|2001 ASEAN Para Games}} |- |[[2003 ASEAN Para Games|II]] |2003 |align=left|{{Flag|Vietnam}} |align=left|[[Hanoi]] |align=left|[[Pham Gia Khiem]] |align=left|Diputadong punong ministro ng Vietnam |align=left|21–27 Disyembre |5 |287 |11'''[[#1|¹]]''' |≈800 |align=left|{{flagIOC2team|THA|2003 ASEAN Para Games}} |- |[[2005 ASEAN Para Games|III]] |2005 |align=left|{{Flag|Philippines}} |align=left|[[Manila]] |align=left|[[Lito Atienza]] |align=left|Alkalde ng Maynila |align=left|14–20 Disyembre |10 |394 |11 |≈1000 |align=left|{{flagIOC2team|THA|2005 ASEAN Para Games}} |- |[[2008 ASEAN Para Games|IV]] |2008 |align=left|{{Flag|Thailand}} |align=left|[[Nakhon Ratchasima Province|Nakhon Ratchasima]] |align=left|[[Surayud Chulanont]] |align=left|Punong ministro ng Thailand |align=left|20–26 Enero |14 |488 |11 |≈1000 |align=left|{{flagIOC2team|THA|2008 ASEAN Para Games}} |- |[[2009 ASEAN Para Games|V]] |2009 |align=left|{{Flag|Malaysia}} |align=left|[[Kuala Lumpur]]^{'''[[#2|2]]'''} |align=left|[[Abdullah Ahmad Badawi]] |align=left|Dating punong ministro ng Malaysia |align=left|15–19 Agosto |11 |409 |10 |≈1000 |align=left|{{flagIOC2team|THA|2009 ASEAN Para Games}} |- |[[2011 ASEAN Para Games|VI]] |2011 |align=left|{{Flag|Indonesia}} |align=left|[[Surakarta]] |align=left|[[Boediono]] |align=left|Pangalawang Pangulo ng Indonesia |align=left|15–20 Disyembre |11 |380 |11 |≈1000 |align=left|{{flagIOC2team|THA|2011 ASEAN Para Games}} |- |[[2014 ASEAN Para Games|VII]] |2014 |align=left|{{Flag|Myanmar}} |align=left|[[Naypyidaw]] |align=left|[[Sai Mauk Kham]] |align=left|Pangalawang Pangulo ng Myanmar |align=left|14–20 Enero |12 |359 |10 |1482 |align=left|{{flagIOC2team|INA|2014 ASEAN Para Games}} |- |[[2015 ASEAN Para Games|VIII]] |2015 |align=left|{{Flag|Singapore}} |align=left|[[Singapore]] |align=left|[[Tony Tan]] |align=left|Pangulo ng Singapore |align=left|3–9 Disyembre |15 |336 |10 |1181 |align=left|{{flagIOC2team|THA|2015 ASEAN Para Games}} |- |[[2017 ASEAN Para Games|IX]] |2017 |align=left|{{Flag|Malaysia}} |align=left|[[Kuala Lumpur]] |align=left|[[Najib Razak]] |align=left|Punong ministro ng Malaysia |align=left|17–23 Setyembre |16 |369 |11 |1452 |align=left|{{flagIOC2team|INA|2017 ASEAN Para Games}} |- |[[2020 ASEAN Para Games|X]] |2020 |align=left|{{Flag|Philippines}} |align=left|[[Capas, Tarlac|Capas]] & [[Metro Manila]] | colspan="7" align="left" |{{Center|''Kinansela dahil sa [[pandemya ng COVID-19]]''}} |align=left| |- |[[2022 ASEAN Para Games|XI]] |2022 |align=left|{{Flag|Indonesia}} |align=left|[[Sukarata]] | style="text-align:center" | | |30 Hulyo - 6 Agosto | | | | |align=left| |- |[[2023 ASEAN Para Games|XII]] |2023 |align=left|{{Flag|Cambodia}} |align=left|[[Phnom Penh]] |colspan=7 style="text-align:center"|''Hinaharap ng kaganapan'' |align=left| |- |[[2026 ASEAN Para Games|XIII]] |2026 |align=left|{{Flag|Thailand}} |align=left|[[Nakhon Ratchasima]] |colspan=7 style="text-align:center"|''Hinaharap ng kaganapan'' |align=left| |- |} * <small>^{'''[[#1|¹]]'''}Pormal na naisama ang Timor-Leste sa mga Palaro, na dinagdag ang mga kasaping bansa sa labing-isa.</small> * <small>^{'''[[#2|²]]'''}Orihinal na binalak na gaganapin sa Laos.</small> == Tala ng palakasan == {{col-begin}} {{col-1-of-2}}'''Pangunahing palakasan''' * [[File:Athletics pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Paralympic athletics|Athletics]] (2001, 2003, 2005, 2008, 2009, 2014, 2015, 2017) * [[File:Powerlifting pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Paralympic powerlifting|Powerlifting]] (2003, 2005, 2008, 2009, 2011, 2014, 2015, 2017) * [[File:Judo pictogram.svg|17px]] [[Paralympic Judo|Judo]] (2005, 2008) * [[File:Chess pictogram.svg|17px]] [[Chess]] (2005, 2008, 2009, 2011, 2014, 2015, 2017) '''Palakasang target''' * [[File:Archery pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Paralympic archery|Archery]] (2008, 2011, 2014, 2015, 2017) * [[File:Cycling (road) pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Para-cycling|Cycling]] (2017) * [[File:Shooting pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Paralympic shooting|Target shooting]] (2008, 2015) * [[File:Wheelchair fencing pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Wheelchair fencing]] (2005, 2008) '''Palakasang pantubig''' * [[File:Sailing pictogram.svg|17px]] [[Sailing (sport)|Sailing]] (2009, 2015) * [[File:Swimming pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Paralympic swimming|Swimming]] (2001, 2003, 2005, 2008, 2009, 2011, 2014, 2015, 2017) {{col-2}}'''Pslakasang may bola at raketa''' * [[File:Badminton pictogram.svg|17px]] [[Para-Badminton|Badminton]] (2003, 2005, 2008, 2009, 2011, 2015, 2017) * [[File:Boccia pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Boccia]] (2008, 2014, 2015, 2017) * [[File:Bowling pictogram.svg|17px]] [[Ten-pin bowling]] (2009, 2011, 2015, 2017) * [[File:Football 5-a-side pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Five-a-side football]] (2014, 2015, 2017) * [[File:Football 7-a-side pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[CP football]] (2014, 2015, 2017) * [[File:Goalball pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Goalball]] (2005, 2008, 2011, 2014, 2015, 2017) * [[File:Table tennis pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Para table tennis|Table tennis]] (2003, 2005, 2008, 2009, 2011, 2014, 2015, 2017) * [[File:Wheelchair basketball pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Wheelchair basketball]] (2005, 2008, 2009, 2015, 2017) * [[File:Wheelchair tennis pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Wheelchair tennis]] (2005, 2008, 2009, 2011, 2014, 2017) * [[File:Sitting volleyball pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Sitting volleyball]] (2009, 2011, 2014, 2017) {{col-end}} * <small>Boccia, ten-pin bowling, paglalayag at wheelchair fencing ay nagkaroon ng demonstrasyon sa Palarong Paralimpiko ng ASEAN ng 2005.</small> ** {{reflist}} ==Mga panlabas na link== * [https://web.archive.org/web/20030805093334/http://www.aseanparagames.org/ ASEAN Para Games Website] * [https://web.archive.org/web/20020926172746/http://www.aseanparagames.com/ ASEAN Para Games Website 2] * [https://web.archive.org/web/20030419024901/http://www.aseanparagames.net/ ASEAN Para Games Website 3] * [https://web.archive.org/web/20160107040603/https://www.aseanparagames2015.com/about 8th ASEAN PARA GAMES 2015 Singapore] * [https://web.archive.org/web/20111203180647/http://www.apg6solojateng.com/ 6th ASEAN PARA GAMES 2011 Solo - Jawa Tengah] * [https://web.archive.org/web/20090414043938/http://www.nst.com.my/Current_News/NST/Monday/Sport/2530140/Article/index_html 5th Asean Para Games official launch] * [https://web.archive.org/web/20071030193158/http://www.seagames2007.th/en/index.php?option=com_content&task=view&id=413&Itemid=199 SEAGames website] * [https://web.archive.org/web/20080207180917/http://www.2007paragames.com/eng/Home/tabid/91/Default.aspx 4th ASEAN ParaGames website] * [https://web.archive.org/web/20070206163328/http://www.aseanparasports.org/ ASEAN Para Sports Federation] * [https://cilisos.my/malaysia-started-the-asean-para-games-16-years-ago-but-guess-who-won-every-single-year/ Malaysia started the ASEAN Para Games 16 years ago. But guess who won every single year? :(] {{ASEAN Para Games}} {{DEFAULTSORT:Asean Paragames}} [[Kategorya:Palarong Paralimpiko]] 35srqyetosj9o8flt4fqyfknvd3asb3 2166495 2166386 2025-06-27T08:46:57Z Julius Santos III 139725 2166495 wikitext text/x-wiki {{Infobox sporting event organization |name = ASEAN Para Games |image = |size = |caption = |image2 = |size2 = |caption2 = |abbreviation = |motto = |formation = [[Palarong Paralimpiko ng ASEAN 2001]] sa [[Kuala Lumpur]], [[Malaysia]] |recurrence = 2 years |last = [[Palarong Paralimpiko ng ASEAN 2022]] sa [[Sukarata]], [[Indonesia]] |next = [[Palarong Paralimpiko ng ASEAN 2026]] sa [[Nakhon Ratchasima]], [[Thailand]] |purpose = Multi sport event for disabled people of the nations on the Southeast Asian sub-continent |headquarters = Kuala Lumpur, Malaysia |leader_title = President |leader_name = Osoth Bhavilai |website = {{URL|www.aseanparasportsfed.org}} |remarks = }} Ang '''Palarong Paralimpiko ng ASEAN''' o '''ASEAN Para Games''' ay isang biennial multi-sport event na ginaganap pagkatapos ng bawat [[Palaro ng Timog Silangang Asya]] na kinasasangkutan ng mga atleta na may kapansanan mula sa kasalukuyang 11 bansa sa [[Timog Silangang Asya]]. Ang mga kalahok na atleta ay may iba't ibang mga kapansanan mula sa spastic, cerebral palsy, mga kapansanan sa kadaliang kumilos, mga kapansanan sa paningin, naputol hanggang sa mga kapansanan sa intelektwal. Ang ASEAN Para Games ay nasa ilalim ng regulasyon ng ASEAN Para Sports Federation (APSF) sa pangangasiwa ng International Paralympic Committee (IPC) at ng [[ Lupong Paralimpiko ng Asya]] at tradisyonal na pinangangasiwaan ng bansa kung saan ginanap ang Palaro ng Timog Silangang Asya. ==Mga bansang lumahok== {| class="wikitable" |- bgcolor="#E8E8E8" ! Pangalang NPC || Pormal na pangalan || Unang lumabas || Kodigong IPC || Ibang kodigong ginamit |- bgcolor="#FFFFFF" | {{INA}} || Republika ng Indonesia ||<center>2001</center> || <center>'''INA'''</center> || IDN ([[FIFA]], ISO) |- bgcolor="#FFFFFF" | {{CAM}} || Kaharian ng Cambodia ||<center>2001</center> || <center>'''CAM'''</center> || KHM (ISO) |- bgcolor="#FFFFFF" | {{BRU}} || Bansa ng Brunei, ang Tahanan ng Kapayapaan ||<center>2001</center> || <center>'''BRU'''</center> || BRN (ISO) |- bgcolor="#FFFFFF" | {{LAO}} || Demokratikong Republika ng Mamamayan ng Lao ||<center>2001</center> || <center>'''LAO'''</center> || |- bgcolor="#FFFFFF" | {{MAS}}|| Pederasyon ng Malaysia ||<center>2001</center> || <center>'''MAS'''</center> || MYS (ISO) |- bgcolor="#FFFFFF" | {{Flag|Myanmar}} || Republika ng Unyon ng Myanmar ||<center>2001</center> || <center>'''MYA'''</center> || MMR (ISO) |- bgcolor="#FFFFFF" | {{PHI}} || Republika ng Pilipinas ||<center>2001</center> || <center>'''PHI'''</center> || PHL ([[International Organization for Standardization|ISO]], [[FIBA]]) |- bgcolor="#FFFFFF" | {{SGP}} || Republika ng Singapore ||<center>2001</center> || <center>'''SGP'''</center> || SIN (1959–2016) |- bgcolor="#FFFFFF" | {{THA}} || Kaharian ng Thailand ||<center>2001</center> || <center>'''THA'''</center> || |- bgcolor="#FFFFFF" | {{flag|East Timor}} || Demokratikong Republika ng Timor-Leste ||<center>2003</center> || <center>'''TLS'''</center> || |- bgcolor="#FFFFFF" | {{VIE}} || Sosyalistang Republika ng Vietnam ||<center>2001</center> || <center>'''VIE'''</center> || VNM (ISO) |} == Talaan ng mga Palarong Paralimpiko ng ASEAN == {{location map+|Southeast Asia|width=700|float=center|caption=Mga punong-abalang lungsod ng Palarong Paralimpiko ng ASEAN|places={{Location map~|Southeast Asia|position=top|lat=3.13 |long=102.40|label=[[Kuala Lumpur|2001, 2009, 2017]]}} {{Location map~|Southeast Asia|position=|lat=21.01|long=105.51|label=[[Hanoi|2003]]}} {{Location map~|Southeast Asia|position=|lat=14.35|long=121.00|label=[[Manila|2005, ''2020'']]}} {{Location map~|Southeast Asia|position=|lat=14.59|long=102.6|label=[[Nakhon Ratchasima|2008]]}} {{Location map~|Southeast Asia|position=|lat=-7.5667 |long=110.81667|label=[[Surakarta|2011]]}} {{Location map~|Southeast Asia|position=|lat=19.45|long=96.6|label=[[Naypyidaw|2014]]}} {{Location map~|Southeast Asia|position=|lat=1.3|long=103.8|label=[[Singapore|2015]]}} }} {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:88%; width:100%;" |- !Edisyon !Taon !{{nowrap|Punong-abalang bansa}} !{{nowrap|Punong-abalang lungsod}} !Binuksan ni !Tanggapan ng tagapagbukas !{{nowrap|Petsa}} !Palakasan !Mga kaganapan !Mga bansa !Mga kalaban !Koponan na may mataas na ranggo |- |[[2001 ASEAN Para Games|I]] |2001 |align=left|{{Flag|Malaysia}} |align=left|[[Kuala Lumpur]] |align=left|[[Mizan Zainal Abidin of Terengganu|Mizan Zainal Abidin]] |align=left|[[Yang di-Pertuan Agong#Timbalan Yang di-Pertuan Agong|Diputadong hari ng Malaysia]] |align=left| 26–29 Oktubre |2 |341 |10 |≈600 |align=left|{{flagIOC2team|MAS|2001 ASEAN Para Games}} |- |[[2003 ASEAN Para Games|II]] |2003 |align=left|{{Flag|Vietnam}} |align=left|[[Hanoi]] |align=left|[[Pham Gia Khiem]] |align=left|Diputadong punong ministro ng Vietnam |align=left|21–27 Disyembre |5 |287 |11'''[[#1|¹]]''' |≈800 |align=left|{{flagIOC2team|THA|2003 ASEAN Para Games}} |- |[[2005 ASEAN Para Games|III]] |2005 |align=left|{{Flag|Philippines}} |align=left|[[Manila]] |align=left|[[Lito Atienza]] |align=left|Alkalde ng Maynila |align=left|14–20 Disyembre |10 |394 |11 |≈1000 |align=left|{{flagIOC2team|THA|2005 ASEAN Para Games}} |- |[[2008 ASEAN Para Games|IV]] |2008 |align=left|{{Flag|Thailand}} |align=left|[[Nakhon Ratchasima Province|Nakhon Ratchasima]] |align=left|[[Surayud Chulanont]] |align=left|Punong ministro ng Thailand |align=left|20–26 Enero |14 |488 |11 |≈1000 |align=left|{{flagIOC2team|THA|2008 ASEAN Para Games}} |- |[[2009 ASEAN Para Games|V]] |2009 |align=left|{{Flag|Malaysia}} |align=left|[[Kuala Lumpur]]^{'''[[#2|2]]'''} |align=left|[[Abdullah Ahmad Badawi]] |align=left|Dating punong ministro ng Malaysia |align=left|15–19 Agosto |11 |409 |10 |≈1000 |align=left|{{flagIOC2team|THA|2009 ASEAN Para Games}} |- |[[2011 ASEAN Para Games|VI]] |2011 |align=left|{{Flag|Indonesia}} |align=left|[[Surakarta]] |align=left|[[Boediono]] |align=left|Pangalawang Pangulo ng Indonesia |align=left|15–20 Disyembre |11 |380 |11 |≈1000 |align=left|{{flagIOC2team|THA|2011 ASEAN Para Games}} |- |[[2014 ASEAN Para Games|VII]] |2014 |align=left|{{Flag|Myanmar}} |align=left|[[Naypyidaw]] |align=left|[[Sai Mauk Kham]] |align=left|Pangalawang Pangulo ng Myanmar |align=left|14–20 Enero |12 |359 |10 |1482 |align=left|{{flagIOC2team|INA|2014 ASEAN Para Games}} |- |[[2015 ASEAN Para Games|VIII]] |2015 |align=left|{{Flag|Singapore}} |align=left|[[Singapore]] |align=left|[[Tony Tan]] |align=left|Pangulo ng Singapore |align=left|3–9 Disyembre |15 |336 |10 |1181 |align=left|{{flagIOC2team|THA|2015 ASEAN Para Games}} |- |[[2017 ASEAN Para Games|IX]] |2017 |align=left|{{Flag|Malaysia}} |align=left|[[Kuala Lumpur]] |align=left|[[Najib Razak]] |align=left|Punong ministro ng Malaysia |align=left|17–23 Setyembre |16 |369 |11 |1452 |align=left|{{flagIOC2team|INA|2017 ASEAN Para Games}} |- |[[2020 ASEAN Para Games|X]] |2020 |align=left|{{Flag|Philippines}} |align=left|[[Capas, Tarlac|Capas]] & [[Metro Manila]] | colspan="7" align="left" |{{Center|''Kinansela dahil sa [[pandemya ng COVID-19]]''}} |align=left| |- |[[2022 ASEAN Para Games|XI]] |2022 |align=left|{{Flag|Indonesia}} |align=left|[[Sukarata]] | style="text-align:center" | | |30 Hulyo - 6 Agosto | | | | |align=left| |- |[[2023 ASEAN Para Games|XII]] |2023 |align=left|{{Flag|Cambodia}} |align=left|[[Phnom Penh]] |colspan=7 style="text-align:center"|''Hinaharap ng kaganapan'' |align=left| |- |[[2026 ASEAN Para Games|XIII]] |2026 |align=left|{{Flag|Thailand}} |align=left|[[Nakhon Ratchasima]] |colspan=7 style="text-align:center"|''Hinaharap ng kaganapan'' |align=left| |- |} * <small>^{'''[[#1|¹]]'''}Pormal na naisama ang Timor-Leste sa mga Palaro, na dinagdag ang mga kasaping bansa sa labing-isa.</small> * <small>^{'''[[#2|²]]'''}Orihinal na binalak na gaganapin sa Laos.</small> == Tala ng palakasan == {{col-begin}} {{col-1-of-2}}'''Pangunahing palakasan''' * [[File:Athletics pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Paralympic athletics|Athletics]] (2001, 2003, 2005, 2008, 2009, 2014, 2015, 2017) * [[File:Powerlifting pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Paralympic powerlifting|Powerlifting]] (2003, 2005, 2008, 2009, 2011, 2014, 2015, 2017) * [[File:Judo pictogram.svg|17px]] [[Paralympic Judo|Judo]] (2005, 2008) * [[File:Chess pictogram.svg|17px]] [[Chess]] (2005, 2008, 2009, 2011, 2014, 2015, 2017) '''Palakasang target''' * [[File:Archery pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Paralympic archery|Archery]] (2008, 2011, 2014, 2015, 2017) * [[File:Cycling (road) pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Para-cycling|Cycling]] (2017) * [[File:Shooting pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Paralympic shooting|Target shooting]] (2008, 2015) * [[File:Wheelchair fencing pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Wheelchair fencing]] (2005, 2008) '''Palakasang pantubig''' * [[File:Sailing pictogram.svg|17px]] [[Sailing (sport)|Sailing]] (2009, 2015) * [[File:Swimming pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Paralympic swimming|Swimming]] (2001, 2003, 2005, 2008, 2009, 2011, 2014, 2015, 2017) {{col-2}}'''Pslakasang may bola at raketa''' * [[File:Badminton pictogram.svg|17px]] [[Para-Badminton|Badminton]] (2003, 2005, 2008, 2009, 2011, 2015, 2017) * [[File:Boccia pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Boccia]] (2008, 2014, 2015, 2017) * [[File:Bowling pictogram.svg|17px]] [[Ten-pin bowling]] (2009, 2011, 2015, 2017) * [[File:Football 5-a-side pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Five-a-side football]] (2014, 2015, 2017) * [[File:Football 7-a-side pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[CP football]] (2014, 2015, 2017) * [[File:Goalball pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Goalball]] (2005, 2008, 2011, 2014, 2015, 2017) * [[File:Table tennis pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Para table tennis|Table tennis]] (2003, 2005, 2008, 2009, 2011, 2014, 2015, 2017) * [[File:Wheelchair basketball pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Wheelchair basketball]] (2005, 2008, 2009, 2015, 2017) * [[File:Wheelchair tennis pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Wheelchair tennis]] (2005, 2008, 2009, 2011, 2014, 2017) * [[File:Sitting volleyball pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Sitting volleyball]] (2009, 2011, 2014, 2017) {{col-end}} * <small>Boccia, ten-pin bowling, paglalayag at wheelchair fencing ay nagkaroon ng demonstrasyon sa Palarong Paralimpiko ng ASEAN ng 2005.</small> ** {{reflist}} ==Mga panlabas na link== * [https://web.archive.org/web/20030805093334/http://www.aseanparagames.org/ ASEAN Para Games Website] * [https://web.archive.org/web/20020926172746/http://www.aseanparagames.com/ ASEAN Para Games Website 2] * [https://web.archive.org/web/20030419024901/http://www.aseanparagames.net/ ASEAN Para Games Website 3] * [https://web.archive.org/web/20160107040603/https://www.aseanparagames2015.com/about 8th ASEAN PARA GAMES 2015 Singapore] * [https://web.archive.org/web/20111203180647/http://www.apg6solojateng.com/ 6th ASEAN PARA GAMES 2011 Solo - Jawa Tengah] * [https://web.archive.org/web/20090414043938/http://www.nst.com.my/Current_News/NST/Monday/Sport/2530140/Article/index_html 5th Asean Para Games official launch] * [https://web.archive.org/web/20071030193158/http://www.seagames2007.th/en/index.php?option=com_content&task=view&id=413&Itemid=199 SEAGames website] * [https://web.archive.org/web/20080207180917/http://www.2007paragames.com/eng/Home/tabid/91/Default.aspx 4th ASEAN ParaGames website] * [https://web.archive.org/web/20070206163328/http://www.aseanparasports.org/ ASEAN Para Sports Federation] * [https://cilisos.my/malaysia-started-the-asean-para-games-16-years-ago-but-guess-who-won-every-single-year/ Malaysia started the ASEAN Para Games 16 years ago. But guess who won every single year? :(] {{ASEAN Para Games}} {{DEFAULTSORT:Asean Paragames}} [[Kategorya:Palarong Paralimpiko]] io8xw8owzqcu64hffjh4fyq8e2frvnc 0 194772 2166397 2166353 2025-06-27T00:52:04Z 131.226.106.124 Kinansela ang pagbabagong 2166353 ni [[Special:Contributions/103.66.142.197|103.66.142.197]] ([[User talk:103.66.142.197|Usapan]]) 2166397 wikitext text/x-wiki {{Dead end|date=Pebrero 2014}} Katulad ng maraming mga banyagang kabihasnan, mayroon nang '''panitikan sa Pilipinas noong unang mga kapanahunan'''. Nagbuhat ang panitikan ng Pilipinas mula sa sari-saring mga lipon at pangkat ng mga taong dumating sa mga kapuluan nito. May pagkaka-agwat-agwat na dumating sa sinaunang Pilipinas ang mga Negrito, mga Indones, at mga Malay. Ang baybayin, ang isa sa mga pagpapatibay na mayroon nang sistema ng pagsulat at pasalita sa sinaunang Pilipinas bago pa man dumating ang mga pangkat ng mga dayuhan nagmula sa Kanlurang bahagi ng mundo. Subalit karamihan sa mga naisulat na panitikang katha ng sinaunang mga tao sa Pilipinas ang sinunog ng mga Kastila. Nangabulok at natunaw naman ang ibang naisatitik sa ibabaw lamang ng mga balat ng punong kahoy at mga dahon ng mga halaman. May sarili nang panitikan ang ating mga ninuno sa panahong ito. Abakada ay isa sa mga panulat o alpabetong ginagamit ng ating mga ninuno na walang katinig na (i,e,o,u) at idinagdag na lamang ng mga kastila sa ating alpabeto nang ang bansa ay kanilang masakop taong 1521, kung babalik po tayo sa nakaraan ang ating orihinal na panitikan ay naglalaman lamang ng 16 na patinig na naka-default sa A, (a,ba,ka,da,ga,ha,la,ma,na,nga,pa,ra,sa,ta,wa,ya) ang i,e,o,u naman po ay idinagdag na lamang ng mga dayuhang Kastila dito, halimbawa po ng pagsusulat gamit ang ating orihinal na panitikan ang salitang (bahay, tahanan, papag, lapag, ayan, bayan, malawak, etc.) nawawala po ang mga katinig na A sa huling patinig kayat kung ang mga ninunu natin ay magsusulat sa mga balat ng punong kahoy kahit walang katinig na A ang kanilang isusulat ay mababasa parin nila, kagaya po ng nabanggit na (BHY, THNN, PPG, LPG, AYN, BYN, MLWK) At muli itong dinagdagan sa pangalawang pagkakataon ng mga letrang ( c,ñ,f,j,v,x,z&q ) ng mga Amerekano taong 1899. Maihahalintulad natin ito sa ating henerasyon sa tawag na "gegemon" na pagtitxt. Sa baybayin naman ang ginamit ng mga mananakop upang lagyan din ito ng katinig na i,e,o,u ay sa pamamagitan ng kudlit sa itaas at ibaba ng baybayin pictogram. kagaya po nito ang orihinal na "Ba" ᜊ ay naging "Bi/Be" ᜊᜒ at "Bu/Bo" ᜊᜓ katulad ng sa hebrew na kung tawagin ay '''niqqud''' ng mga '''Masoretes'''. see:https://theficklefeet.com/how-to-write-baybayin/ Gumagamit din sila ng mga biyas ng kawayan , talukap ng bunga o niyog at dahon at balat ng punungkahoy bilang sulatan at matutulis na bagay naman bilang panulat. Pagkat sa kapanahunang ito ay hindi pa lubusang laganap ang pag-gamit ng papel sa 7,108 na kapuluan ng Pilipinas. Ang mga uri ng panitikang sumibol at sumikat sa Pilipinas noong sinaunang panahon ay ang alamat, kuwentong bayan, epiko, mga awiting bayan, salawikain, karunungang bayan, sawikain, at bugtong. * Alamat&nbsp;– kuwento tungkol sa pinagmulan ng isang bagay; halimbawa na ang ''Ang Alamat ng Pinya'' * Kuwentong bayan - mga salaysay hinggil sa mga likhang-isip na mga tauhan na kumakatawan sa mga uri ng mamamayan, katulad ng matandang hari, isang marunong na lalaki, o kaya sa isang hangal na babae. Karaniwang kaugnay ang kuwentong-bayan ng isang tiyak na pook o rehiyon ng isang bansa o lupain. Kaugnay nito ang alamat at mga mito * Epiko - tumatalakay sa mga kabayanihan at pakikipagtunggali ng isang tao o mga tao laban sa mga kaaway na halos hindi mapaniwalaan dahil may mga tagpuang makababalaghan at di-kapani-paniwala. Ang mga halimbawa ng mga ito: :a. Bidasari - Moro :b. Biag ni Lam- ang Iloko :c. Maragtas - Bisaya :d. Haraya - Bisaya :e. Lagda - Bisaya :f. Kumintang - Tagalog :g. Hari sa Bukid - Bisaya *Awiting bayan -ay mga awit ng mga Pilipinong ninuno at hanggang ngayon ay kinakanta o inaawit pa rin. hal. Leron, Leron Sinta, Dalagang Pilipina, Bahay Kubo, Atin Cu Pung Singsing, at Paruparong Bukid. *Salawikain - nagsisilbing batas at tuntunin ng kagandahang-asal ng ating mga ninuno. Halimbawa: Aanhin pa ang damo kung wala na ang kabayo. *Sawikain&nbsp;– mga kasabihang walang natatagong kahulugan. Halimbawa: Nasa Ama (Ahba) ang awa, nasa tao ang gawa. *Bugtong&nbsp;– maikling tulang karaniwang naglalarawan ng isang bagay na siyang pahuhulaan. Halimbawa: Isang tabo, laman ay pako. Ang sagot ay "langka". [[Kategorya:Panitikan ng Pilipinas]] sz20ty17vaxdryf0usg3f79l2dxhz2f 2166398 2166397 2025-06-27T00:52:23Z 131.226.106.124 spam 2166398 wikitext text/x-wiki {{Dead end|date=Pebrero 2014}} Katulad ng maraming mga banyagang kabihasnan, mayroon nang '''panitikan sa Pilipinas noong unang mga kapanahunan'''. Nagbuhat ang panitikan ng Pilipinas mula sa sari-saring mga lipon at pangkat ng mga taong dumating sa mga kapuluan nito. May pagkaka-agwat-agwat na dumating sa sinaunang Pilipinas ang mga Negrito, mga Indones, at mga Malay. Ang baybayin, ang isa sa mga pagpapatibay na mayroon nang sistema ng pagsulat at pasalita sa sinaunang Pilipinas bago pa man dumating ang mga pangkat ng mga dayuhan nagmula sa Kanlurang bahagi ng mundo. Subalit karamihan sa mga naisulat na panitikang katha ng sinaunang mga tao sa Pilipinas ang sinunog ng mga Kastila. Nangabulok at natunaw naman ang ibang naisatitik sa ibabaw lamang ng mga balat ng punong kahoy at mga dahon ng mga halaman. May sarili nang panitikan ang ating mga ninuno sa panahong ito. Abakada ay isa sa mga panulat o alpabetong ginagamit ng ating mga ninuno na walang katinig na (i,e,o,u) at idinagdag na lamang ng mga kastila sa ating alpabeto nang ang bansa ay kanilang masakop taong 1521, kung babalik po tayo sa nakaraan ang ating orihinal na panitikan ay naglalaman lamang ng 16 na patinig na naka-default sa A, (a,ba,ka,da,ga,ha,la,ma,na,nga,pa,ra,sa,ta,wa,ya) ang i,e,o,u naman po ay idinagdag na lamang ng mga dayuhang Kastila dito, halimbawa po ng pagsusulat gamit ang ating orihinal na panitikan ang salitang (bahay, tahanan, papag, lapag, ayan, bayan, malawak, etc.) nawawala po ang mga katinig na A sa huling patinig kayat kung ang mga ninunu natin ay magsusulat sa mga balat ng punong kahoy kahit walang katinig na A ang kanilang isusulat ay mababasa parin nila, kagaya po ng nabanggit na (BHY, THNN, PPG, LPG, AYN, BYN, MLWK) At muli itong dinagdagan sa pangalawang pagkakataon ng mga letrang ( c,ñ,f,j,v,x,z&q ) ng mga Amerekano taong 1899. Maihahalintulad natin ito sa ating henerasyon sa tawag na "gegemon" na pagtitxt. Sa baybayin naman ang ginamit ng mga mananakop upang lagyan din ito ng katinig na i,e,o,u ay sa pamamagitan ng kudlit sa itaas at ibaba ng baybayin pictogram. kagaya po nito ang orihinal na "Ba" ᜊ ay naging "Bi/Be" ᜊᜒ at "Bu/Bo" ᜊᜓ katulad ng sa hebrew na kung tawagin ay '''niqqud''' ng mga '''Masoretes'''. Gumagamit din sila ng mga biyas ng kawayan , talukap ng bunga o niyog at dahon at balat ng punungkahoy bilang sulatan at matutulis na bagay naman bilang panulat. Pagkat sa kapanahunang ito ay hindi pa lubusang laganap ang pag-gamit ng papel sa 7,108 na kapuluan ng Pilipinas. Ang mga uri ng panitikang sumibol at sumikat sa Pilipinas noong sinaunang panahon ay ang alamat, kuwentong bayan, epiko, mga awiting bayan, salawikain, karunungang bayan, sawikain, at bugtong. * Alamat&nbsp;– kuwento tungkol sa pinagmulan ng isang bagay; halimbawa na ang ''Ang Alamat ng Pinya'' * Kuwentong bayan - mga salaysay hinggil sa mga likhang-isip na mga tauhan na kumakatawan sa mga uri ng mamamayan, katulad ng matandang hari, isang marunong na lalaki, o kaya sa isang hangal na babae. Karaniwang kaugnay ang kuwentong-bayan ng isang tiyak na pook o rehiyon ng isang bansa o lupain. Kaugnay nito ang alamat at mga mito * Epiko - tumatalakay sa mga kabayanihan at pakikipagtunggali ng isang tao o mga tao laban sa mga kaaway na halos hindi mapaniwalaan dahil may mga tagpuang makababalaghan at di-kapani-paniwala. Ang mga halimbawa ng mga ito: :a. Bidasari - Moro :b. Biag ni Lam- ang Iloko :c. Maragtas - Bisaya :d. Haraya - Bisaya :e. Lagda - Bisaya :f. Kumintang - Tagalog :g. Hari sa Bukid - Bisaya *Awiting bayan -ay mga awit ng mga Pilipinong ninuno at hanggang ngayon ay kinakanta o inaawit pa rin. hal. Leron, Leron Sinta, Dalagang Pilipina, Bahay Kubo, Atin Cu Pung Singsing, at Paruparong Bukid. *Salawikain - nagsisilbing batas at tuntunin ng kagandahang-asal ng ating mga ninuno. Halimbawa: Aanhin pa ang damo kung wala na ang kabayo. *Sawikain&nbsp;– mga kasabihang walang natatagong kahulugan. Halimbawa: Nasa Ama (Ahba) ang awa, nasa tao ang gawa. *Bugtong&nbsp;– maikling tulang karaniwang naglalarawan ng isang bagay na siyang pahuhulaan. Halimbawa: Isang tabo, laman ay pako. Ang sagot ay "langka". [[Kategorya:Panitikan ng Pilipinas]] sa2sn09dyi6wuql0pa0xyxheh3j178l 0 211435 2166459 2089529 2025-06-27T07:16:17Z JhayAr23 151522 Inidagdag ang gitling sa “bago-ang-ego” at “bukang-liwayway” bilang tambalang salita, at idinagdag ang “ng” upang maging magkatimbang ang estruktura ng pangungusap. 2166459 wikitext text/x-wiki [[Image:Serpiente alquimica.jpg|thumb|Drawing by [[Theodoros Pelecanos]], in the [[alchemical]] tract ''[[Synosius (tract)|Synosius]]'' (1478).]] Ang '''Ouroboros''' o '''Uroborus'''{{Refn | group = "lower-alpha" | Greek {{lang|grc|Οὐροβόρος}} o {{lang|grc|οὐρηβόρος}}, mula sa {{lang|grc|οὐροβόρος ὄφις}} "tail-devouring snake", pronounced {{IPA-en|jʊəˈrɒbɔrəs|}} {{respell|ew|ROB|or-əs}}, {{IPA |/jʊərɵˈbɒrəs/|}} {{respell |ewr-o|BORR|əs}}, or {{IPA|/ɔˈrɒbɔrəs/}} {{respell|or|ROB|or-əs}} in English.}} ay isang sinaunang simbolo na isang [[serpiyente]] o [[dragon]] [[kanibalismo sa sarili|na kumakain ng sarili nitong buntot]]. Ang Ouroboros ay kadalasang kumakatwan sa [[repleksibidad ng sarili]] o siklikalidad lalo na sa kahulugan ng isang bagay na patuloy na muling lumilikha ng sarili nito, ang [[walang hanggang pagbabalik]] at iba pang mga bagay na natatanto bilang mga siklo na nagpapasimulang bago sa sandaling matapos sila. Ito ay maaari ring kumatawan sa ideya ng primordial na pagkakaisang nauugnay sa isang bagay na umiiral o nagpapatuloy mula sa pagsimula na may pwersa o mga kalidad na hindi nito mapapawi. Ang Ouroboros ay mahalahs sa simbolismong relihiyoso at mitolohikal ngunit kadalasan ring ginagamit sa mga ilustrasyon pang-[[alkemiya]] kung saan ito sumisimbolo sa paikot na kalikasan ng opus ng alkikemiko. Ito ay kadalasang nauugnay sa [[Gnostisismo]] at [[Hermetisismo]]. Pinakahulugan ni [[Carl Jung]] ang Ourboros na may kahalagahang [[arketipal]] sa [[psyche]] ng tao. Ayon sa sikologong Jungian na si Erich Neumann, ito ay representasyon ng bago-ang-ego na "estadong bukang-liwayway" na kumakatawan sa hindi natatanging karanasang pagkasanggol ng parehong sangkatauhan at ng indibidwal na bata. <ref>Neumann, Erich. (1995). ''The Origins and History of Consciousness.'' Bollington series XLII: [[Princeton University Press]]. Originally published in German in 1949.</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist}} <references group="lower-alpha"/> [[Kategorya:Mga maalamat na serpiyente]] [[Kategorya:Mitolohiyang Griyego]] 3kzgwc7lc5836i9ewo4z1cps5mqu6mc 0 213532 2166455 2085743 2025-06-27T07:05:41Z InternetArchiveBot 113521 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2166455 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Kinsey Scale.svg|thumb|Ang Iskalang Kinsey, na tumutukoy sa antas ng [[oryentasyong seksuwal]]]] Ang '''Iskalang Kinsey''' (Ingles: ''Kinsey scale''), o tinatawag ding '''Iskalang Panukat ng Heteroseksuwal-Homoseksuwal''' (''Heterosexual-Homosexual Rating Scale''),<ref name="kinsey">{{cite web|url=http://www.kinseyinstitute.org/research/ak-hhscale.html|title=Kinsey's Heterosexual-Homosexual Rating Scale|publisher=The [[Kinsey Institute]]|accessdate=8 September 2011|archive-date=10 Mayo 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160510163753/http://www.kinseyinstitute.org/research/ak-hhscale.html|url-status=dead}}</ref> ay nagsusubok na tukuyin ang kasaysayang pang-seksuwal ng isang tao o ang gawaing seksuwal niya sa isang tiyak na panahon. Gumagamit ito ng iskala mula sa 0, na nangangahulugang ekslusibong [[heteroseksuwalidad|heteroseksuwal]], hanggang 6, na nangangahulugang [[homoseksuwalidad|homoseksuwal]]. Kasama rin dito ang isa pang baitang, na nakatala bilang "X", na ginagamit para matukoy ang [[aseksuwalidad]].<ref name="Table 141">(Male volume, Table 141; Female volume, page 472)</ref><ref name="Stange">{{cite book|author =Mary Zeiss Stange |author2 = Carol K. Oyster |author3 = Jane E. Sloan |title = Encyclopedia of Women in Today's World|ISBN = 1-4129-7685-5, 9781412976855|publisher=Sage Pubns|year=2011|page=2016|accessdate=December 17, 2011|url=http://books.google.com/books?id=bOkPjFQoBj8C&pg=PA158&dq=Kinsey+and+asexuality+Encyclopedia+of+Women+in+Today%27s+World&hl=en&sa=X&ei=Ae_sTuuxKYfg2QWJ4bGlDw&sqi=2&ved=0CDAQ6AEwAA#v=onepage&q&f=falsee}}</ref> Una itong inilimbag sa ''Sexual Behavior in the Human Male'' (1948) nina [[Alfred Kinsey]], [[Wardell Pomeroy]] atbp, at pati na rin dagdag na lathain na ''Sexual Behavior in the Human Female'' (1953).<ref name="kinsey" /> ==Mga sanggunian== {{Reflist}} ==Mga kawing na panlabas== * [http://www.kinseyinstitute.org/ Kinsey Institute home page] * [http://www.kinseyinstitute.org/research/ak-hhscale.html Kinsey's Heterosexual-Homosexual Rating Scale] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160510163753/http://www.kinseyinstitute.org/research/ak-hhscale.html |date=2016-05-10 }} * An operationalized version, the [http://vistriai.com/kinseyscaletest/ Kinsey Scale Test.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120705053349/http://vistriai.com/kinseyscaletest/ |date=2012-07-05 }} [[Kategorya:Seksolohiya]] ogqxcwpigh2hih9pdh5gm0ujjjwst42 0 227424 2166451 2135664 2025-06-27T06:07:14Z InternetArchiveBot 113521 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2166451 wikitext text/x-wiki [[File:Jury box cropped.jpg|thumb|Isang walang taong kahong hurado sa isang korteng Amerikano sa Kondadong Pershing, [[Nevada]]]] Ang isang '''hurado''' o '''tagahatol''' ay isang pangkat ng mga taong nanumpa na nagtitipon upang pakinggan ang [[ebidensya]] at magbigay ng walang kinikilingan hatol (isang paghahahanap ng katunayan sa isang tanong) na opisyal na sinusumite sa kanila ng isang [[korte]], o itakda ang isang kaparusahan o paghuhusga. Nanggaling ang mga konsepto ng hurado sa [[Inglatera]] noong [[Gitnang Panahon]] at tanda ito ng karaniwang batas na Ingles. Tulad nito, ginagamit sila ng [[Reyno Unido]], ang [[Estados Unidos]], [[Canada]], [[Republic of Ireland|Irlanda]], [[Australya]], at ibang mga [[bansa]] na ang mga sistemang legal ay hinango mula sa [[Imperyong Britaniko]]. Ginagamit ng ibang mga bansa ang mga baryasyon ng batas sibil ng Europa o mga sistemang Islamikong batas na [[sharia]] na kung saan pangkalahatang hindi ginagamit ang mga hurado. Maaring kabilang sa mapagkukunang kaalamang hurado ang kaalamang unang nakuha, imbestigasyon, at hindi gaanong maasahang mapagkukunan tulad ng tsimis at sabi-sabi.<ref>Daniel Klerman, [http://lawweb.usc.edu/users/dklerman/documents/Klerman.Self-informing.pdf "Was the Jury Every Self-Informing"] (sa Ingles) {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110719013900/http://lawweb.usc.edu/users/dklerman/documents/Klerman.Self-informing.pdf |date=2011-07-19 }} Southern California Law Review 77: (2003), 123.</ref> Mababakas ang konsepto ng testimonya sa [[Normandiya]] bago ang 1066, nang itinatatag ang isang hurado ng mga [[noble]] upang pasyahan ang mga alitan sa lupa. Sa ganitong paraan, ang Duke, na siyang pinakamalaking may-ari ng lupa, ay hindi maaring umaktong hukom sa kanyang sariling kaso.<ref>Tingnan, halimbawa, ang diskusyon ng teoriya ng testimonya ni Brunner, sa halip sa partipasyon panghukuman bilang pinagmulan ng hurado, na ginalugad saexplored in MacNair, [http://www.historycooperative.org/journals/lhr/17.3/macnair.html ''Vicinage and the Antecedents of the Jury – I. Theories''], sa "Law and History Review", Vol. 17 No 3, 1999, pp. 6–18. (sa Ingles)</ref> Ipinapakita ng ebidensya na tipikal na napakaseryoso ang mga hurado sa kanilang gampanin.<ref name=Simon>Simon, R. J. (1980). The jury: Its role in American society. Lexington, MA: Heath (sa Ingles)</ref> Sang-ayon kay Simon (1980), ginagampanan nila ang kanilang mga responsibilidad bilang mga tagagawa ng pasya na tulad sa isang hukom ng isang korte – na may lubhang pagkaseryoso, isang kaisipang makabatas, at pag-alala sa konsistente na nakabatay sa ebidensya. Sa pamamagitan ng aktibong pagproseso ng ebidensya, paggawa ng mga paghihinuha, paggamit ng sintudo kumon at pansariling karanasan upang mabatid ang kanilang paggawa ng pasya, naipahiwatig ng [[pananaliksik]] na ang mga hurado ay epektibong tagagawa ng desisyon na naghahanap ng pagkaunawa, sa halip na mapagbigay, apatikong lumalahok na hindi karapat-dapat na magsilbing hurado.<ref name=Myers>{{cite web |url=http://www.ornl.gov/sci/techresources/Human_Genome/publicat/judicature/article10.html |title=Human Genome Project Information Site Has Been Updated |publisher=Ornl.gov |date=2013-07-23 |access-date=2014-01-05 |language=en }}{{Dead link|date=Hunyo 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Pamamaraang pambatas]] [[Kategorya:Hurado]] 9h0dgieocmcyxvignb9y2g7d3mnaqb7 0 233101 2166458 1429928 2025-06-27T07:14:28Z JhayAr23 151522 Pinalitan ang “mayroong” ng “may” para gawing mas payak, at ang “ng” ay ginawang “sa” upang umayon sa tamang gamit pagkatapos ng “kumokontrol.” 2166458 wikitext text/x-wiki {{distinguish|Vaginitis}} {{Infobox disease | Name = Vaginismus | Image = | Caption = Mga sanhi na masakit na pakikipagtalik | DiseasesDB = 13701 | ICD10 = {{ICD10|F|52|5|f|50}}, {{ICD10|N|94|2|n|80}} | ICD9 = {{ICD9|306.51}} {{ICD9|625.1}} | ICDO = | OMIM = | MedlinePlus = 001487 | eMedicineSubj = | eMedicineTopic = | MeshID = D052065 | }} Ang '''''vaginismus''''' (Latin) (Ingles: '''''vaginism''''', Kastila: '''''vaginismo''''') ay ang diperensiyang seksuwal kung saan ang mga masel o mga laman ng [[puki]] ay umuurong, umiiksi, o lumiliit nang kusa kung kaya't nagiging mahirap o imposible ang pagpasok ng [[titi]].<ref name=HS>Harmatz, Morton G. at Melinda A. Novak. Glossary, ''Human Sexuality'', Harper & Row Publishers, New York, 1983, pahina 570.</ref> Ito ang pisikal o pisokolohikal na kalagayan na nakakaapekto sa kakayanan ng babae upang makilahok sa anumang uri ng penetrasyon o pagpapasok sa loob ng puki, kasama na ang pakikipagtalik, pagpapasok ng mga [[tampon]] o mga [[menstrual cup|tasang pangmens]], at ang pagtagos na kasangkot sa mga eksaminasyong ginekolohikal (mga ''[[pap test]]''). Inaakala na ito ay resulta ng imboluntaryo (hindi kusa) na mga paghilab o pamumulikat ng mga muskulo ng puki, na nakapagpapahirap o nakapagpapahapdi sa anumang pagpapasok sa butas ng puki - katulad ng sa pakikipagtalik. Habang mayroong kawalan ng ebidensiya upang tiyak na malaman kung anong masel ang talagang nagdurulot ng pamumulikat na ito, ang karaniwang iminumungkahi ay ang [[pubococcygeus muscle|masel na pubococcygeus]], na kung minsan ay tinatawag na ''"PC muscle"''. Ang iba pang mga masel na iminumungkahi ay ang mga masel na [[levator ani]], [[bulbocavernosus]], ''circumvaginal'', at ''perivaginal''.<ref name="Lahaie">{{cite journal|last=Lahaie|first=MA|author2=Boyer, SC |author3=Amsel, R |author4=Khalifé, S |author5= Binik, YM |title=Vaginismus: a review of the literature on the classification/diagnosis, etiology and treatment.|journal=Women's health (London, England)|date=Sep 2010|volume=6|issue=5|pages=705–19|pmid=20887170|accessdate=8 Abril 2014 |doi=10.2217/whe.10.46}}</ref> Ang isang babaeng may vaginismus ay hindi kusang kumokontrol sa pamumulikat. Ang ''vaginismic reflex'' ay maaaring ihambing sa tugon ng mata na pagsara ng mata kapag ang isang bagay ay lumapit papunta rito. Ang kalubhaan ng vaginismus, pati na ang kirot habang may ipinapasok sa puki (kasama na ang penetrasyong seksuwal), ay magkakaiba sa bawat babae.<ref>{{cite journal | last =Reissing | first =Elke | authorlink = |author2=Yitzchak Binik |author3=Samir Khalife | title =Does Vaginismus Exist? A Critical Review of the Literature | journal =The Journal of Nervous and Mental Disease | volume =187 | issue =5 | pages =261–274 | publisher = | location = | date =May 1999 | language = | url =http://journals.lww.com/jonmd/Abstract/1999/05000/Does_Vaginismus_Exist___A_Critical_Review_of_the.1.aspx | jstor = | issn = | doi = | id = | mr = | zbl = | jfm = | accessdate =1 Setyembre 2013 }}</ref> == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Karamdaman ng tao]] [[Kategorya:Hinekolohiya]] [[Kategorya:Seksuwalidad ng tao]] [[Kategorya:Kalusugang seksuwal]] 8u8jq7pvvb8l7aminczb0naparwqh3q 0 241682 2166465 1874723 2025-06-27T07:27:14Z JhayAr23 151522 Pinalitan ang “mukhang” ng “tila” para sa pormalidad, inayos ang ayos ng parirala para sa linaw, at ginamit ang wastong anyong “Vitruvianong” bilang pang-uri. 2166465 wikitext text/x-wiki Ang '''napapanatiling [[arkitekturang paisahe]]''' ay isang kategorya ng disenyong napapanatili na tungkol sa pagpaplano at pagdisenyo ng espasyo sa labas. Ito ay puwedeng sumakop sa mga ekolohikal, politikal na tama, sosyal at ekonomiyang mga aspeto ng pagpapanatili. Halimbawa, ang disenyo ng isang pagpapanatili ng urban na sistemang drenahe ay kayang: ipagyabong ang mga tirahan ng palahayupan at sanghalamanan; ipagyabong ang mga pasilidad ng [[libangan|panglibangan]], dahil gusto ng mga tao ang malapit sa tubig; mag tipid ng pera, dahil ang paggawa ng mga alkantarilya ay mahal at ang mga [[baha]] ay nagdudulot nang malalang pinsala pagdating sa gastusin. Ang disenyo ng isang ''green roof'' o isang hardin sa bubong ay nakakatulong sa pagpapanatili ng isang proyekto sa [[arkitektura]] ng panawing panlupa. Ang bubong ay tutulong sa pagkontrol ng tubig, magbigay sa mga [[hayop]] at magbigay ng libangan. Ang pagpapanatili ay tila isang bagong adisyon sa tradisyonal na layunin ng disenyo ayon sa Vitruvianong prinsipyo: pakinabang, katatagan, at kasiyahan. Ngunit, maari rin itong tingnan bilang aspeto ng parehong kaligayahan at pakinabang: ang espasyo sa labas ay mas malamang na tumagal at mas magbigay ng pakinabang sa mga may-ari kapag ito ay nangangailangan lamang ng mababang bigay ng enerhiya, tubig, patabang lupa atbp., at kapag ito ay naglalabas ng mas kaunting ingay, polusyon, unti-unting pag-ubos ng tubig atbp. ==Tingnan din== * [[Urbanisasyon]] ==Mga pinagbatayan== {{Reflist}} * ''Landscape and sustainability'' John F. Benson, Maggie H. Roe (2007) * ''Sustainable Site Design: Criteria, Process, and Case Studies'' Claudia Dinep, Kristin Schwab (2009) * ''Sustainable urban design: perspectives and examplesWork Group for Sustainable Urban Development'' (2005) ==Mga panlabas na link== * [http://www.usu.edu/laep/sustainablelandscapes/ ''The Sustainable Landscapes Conference at Utah State University''] * [http://www.sustland.umn.edu/ ''Information on designing a sustainable urban landscape''] * [http://www.unex.berkeley.edu/profseq/sustenviron.html ''Sustainable Environmental Design and Landscape Stewardship''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080622071609/http://www.unex.berkeley.edu/profseq/sustenviron.html |date=2008-06-22 }} [[Kaurian:Arkitektura]] qs95cbbxwysjyufnlqy295rg928nwxi 0 244739 2166473 2099832 2025-06-27T07:39:50Z JhayAr23 151522 Pinalitan ang “mayroon silang anak” ng “may isang anak” upang gawing mas payak at malinaw ang pahayag. 2166473 wikitext text/x-wiki Si '''Lyn Ching-Pascual''' (ipinanganak Disyembre 2, 1973) ay isang tagapagbalita sa [[telebisyon sa Pilipinas]]. Siya ay may lahing [[Intsik|Tsino]].<ref>{{cite news|url=http://www.philstar.com/entertainment/2016/02/08/1550782/tsinoys-among-us|title=The Tsinoys among us|last=Lo|first=Ricky|newspaper=[[The Philippine Star]]|language=Ingles|date=7 Pebrero 2016|25 Mayo 2016}}</ref> Kilala siya bilang isa sa mga tagapagbalita ng ''[[Unang Hirit]]''.<ref name="pep">{{cite news|url=http://www.pep.ph/celeb/lifestyle/15143/unang-hirit-babies|title='Unang Hirit' babies!|newspaper=Philippine Entertainment Portal|language=Ingles|date=1 Pebrero 2008|6=25 Mayo 2016|access-date=25 Mayo 2016|archive-date=26 Marso 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220326040828/https://www.pep.ph/celeb/lifestyle/15143/unang-hirit-babies|url-status=dead}}</ref> Nagtapos sa [[Pamantasang De La Salle]],<ref>{{cite news|url=http://lifestyle.inquirer.net/4209/la-sallian-and-proud|title=La Sallian and proud|last=Manuel|first=Maureen|date=25 Hunyo 2011|language=Ingles|access-date=25 Mayo 2016|newspaper=[[Philippine Daily Inquirer]]}}</ref> nagsimula siyang magtrabaho sa [[GMA Network]] noong siya ay 20 gulang pa lamang.<ref>{{cite news|url=http://www.gmanetwork.com/news/story/248821/opinion/lyn-ching-pascual-cheap-cheap-hellip|title=Lyn Ching-Pascual: Cheap, cheap….|last=Ching-Pascual|first=Lyn|newspaper=GMA News Online|language=Ingles|date=21 Pebrero 2012|access-date=25 Mayo 2016}}</ref> Si Lyn Ching-Pascual ay kasal kay Jose "Jappy" Pascual at may isang anak na babae na nagngangalang Gabrielle "Gaby" Alyssa Ching-Pascual.<ref name="pep /> ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Pascual, Lyn Ching}} [[Kategorya:Ipinanganak noong 1973]] [[Kategorya:Mga Pilipino]] [[Kategorya:Mga tagapagbalita mula sa GMA News and Public Affairs]] [[Kategorya:Mga tagapagbalita mula sa Pilipinas]] atgql6aq2qery5ky1s91rj76cerq1ww 0 259267 2166463 2148152 2025-06-27T07:24:25Z InternetArchiveBot 113521 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2166463 wikitext text/x-wiki {{about|lungsod sa Kyrgyzstan|lungsod sa Afghanistan|Jalalabad}} {{Infobox settlement |official_name = Jalal-Abad |native_name = Жалалабат |other_name = Dzhalal-Abad |image_skyline = Jalalabad 5.jpg |imagesize = |image_caption = |image_flag = Flag of Jalal-Abad.svg |image_seal = Jalalabad coa.svg |image_map = |map_caption = |pushpin_map = Kyrgyzstan |pushpin_label_position =bottom |pushpin_mapsize = 300 |pushpin_map_caption =Kinaroroonan sa Kyrgyzstan |subdivision_type = [[Talaan ng mga bansa|Bansa]] |subdivision_type1 = [[Mga rehiyon ng Kyrgyzstan|Rehiyon]] |subdivision_name = {{flag|Kyrgyzstan}} |subdivision_name1 = [[Rehiyon ng Jalal-Abad|Jalal-Abad]] |established_title = |established_date = |government_type = |leader_title = |leader_name = |area_magnitude = |area_total_sq_mi = |area_total_km2 = 88 |area_land_sq_mi = |area_land_km2 = |area_urban_sq_mi = |area_urban_km2 = |area_metro_km2 = |area_metro_sq_mi = |population_as_of=2009 |population_footnotes = <ref name=stat/> |population_total = 97,172 |population_urban = 89,004 |population_density_sq_mi = |population_density_km2 =auto |timezone = [[UTC+6]] |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = |coordinates = {{coord|40|56|N|73|0|E|region:KG|display=inline,title}} |elevation_footnotes= |elevation_m = |elevation_ft = 2513 |postal_code_type = |postal_code = |area_code = |website = {{official website|http://jalalabad.kg/}} |footnotes = }} Ang '''Jalal-Abad''' (na binaybay rin bilang '''Dzhalal-Abad''', '''Djalal-Abat''', '''Jalalabat'''; {{lang-ky|Жалал-Aбат}}, ''Calal-Abat/Jalal-Abat'', جالال-ابات, {{IPA-ky|dʒɑlɑlɑbɑt|}}) ay ang sentrong administratibo at ekonomiko ng [[Rehiyon ng Jalal-Abad]] sa timog-kanlurang [[Kyrgyzstan]]. Ang lawak nito ay {{convert|88|km2}}, at ang panresidenteng populasyon nito ay 97,172 noong 2009.<ref name=stat>{{cite web|url=http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%94%D0%B6%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BB-%D0%90%D0%B1%D0%B0%D0%B4%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf |title=2009 population census of the Kyrgyz Republic: Jalal-Abad Region |accessdate=10 Agosto 2011 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110810173253/http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%94%D0%B6%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BB-%D0%90%D0%B1%D0%B0%D0%B4%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf |archivedate=10 Agosto 2011 |df= }}</ref> Matatagpuan ito sa hilaga-silangang dulo ng [[Lambak ng Fergana]] sa kahabaan ng Lambak ng [[Ilog Kögart]], sa mga paanan ng mga bundok ng [[Babash Ata]], malapit sa hangganan ng [[Uzbekistan]]. ==Tingnan din== *[[Talaan ng mga lungsod sa Kyrgyzstan]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} ==Mga kawing panlabas== {{Commons category|Jalalabat|Jalal-Abad}} *{{ky icon}} [http://jalalabad.kg/ Opisyal na websayt ng Jalal-Abad] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151117124139/http://jalalabad.kg/ |date=2015-11-17 }} *{{OSM|w|27092335|Jalal-Abad}} [[Kategorya:Mga lungsod sa Kyrgyzstan]] cvny80vnaltk86r2tlbmr7mhrrh8zrq 0 269799 2166508 1878871 2025-06-27T11:13:42Z Julius Santos III 139725 2166508 wikitext text/x-wiki {{Infobox television channel | name = Cinemax | logo = Cinemax 2016.svg | logo_size = 200px | caption = | type = [[Pay television network]] | launch_date = {{start date and age|1980|8|1}} | closed date = | picture_format = [[1080i]] ([[HDTV]])<br>{{small|(downscaled to letterboxed [[480i]] for the network's [[SDTV]] channel feeds)}} | share = | share as of = | share source = | network = | owner = | parent = [[Home Box Office, Inc.]] | key_people = Casey Bloys (President/Head of Programming, HBO/Cinemax) | country = United States | language = [[English language|English]] <br> [[Spanish language|Spanish]] {{small|(Cinemáx; also as [[SAP]] option on all other channels)}} | area = Nationwide | affiliates = | headquarters = [[30 Hudson Yards]], [[New York City]] | former_names = Max (2008-2011) | sister_channels = {{plainlist| *[[HBO]] *[[TBS]] *[[TNT]] *[[TruTV]] *[[AT&T SportsNet]] *[[CNN]] *[[HLN]] *[[Cartoon Network]] *[[Boomerang]] *[[Turner Classic Movies]] }} | timeshift_service = {{plainlist| *Cinemax (East / West) *MoreMax (East / West) *ActionMax (East / West) *ThrillerMax (East / West) *MovieMax (East / West) *5StarMax (East / West) *OuterMax (East / West) }} | web = {{url|cinemax.com}} | terr serv 1 = | terr chan 1 = | sat serv 1 = | sat chan 1 = | sat serv 2 = | sat chan 2 = | cable serv 1 = | cable chan 1 = | cable serv 2 = | cable chan 2 = | sat radio serv 1 = | sat radio chan 1 = | iptv serv 1 = | iptv chan 1 = | online serv 1 = | online chan 1 = | 3gmobile serv 1 = }} Ang '''Cinemax''' ay isang American pay television network at serbisyo na pag-aari ng [[Home Box Office, Inc.]], isang subsidiary ng [[Warner Bros. Discovery]]. Inilunsad noong Agosto 1, 1980, bilang isang "maxi-pay" na serbisyo upang umakma sa mga handog ng kapatid nitong premium na network, ang [[HBO]] (Home Box Office), ang Cinemax sa una ay nakatuon sa mga bago at klasikong pelikula. Sa ngayon, pangunahing kasama sa programming nito ang mga kamakailan at klasikong pinalabas na pelikula, orihinal na serye, dokumentaryo, at mga espesyal na feature sa likod ng mga eksena. Noong Hulyo 2015, ang programa ng Cinemax ay magagamit sa humigit-kumulang na 21.325 milyong kabahayan sa telebisyon (18.3% ng mga kable, satellite at telco na mga customer) sa Estados Unidos (20.785 milyong mga subscriber o 17.9% ng lahat ng kabahayan na may serbisyo sa telebisyon na tumatanggap ng hindi bababa sa pangunahing channel ng Cinemax ).<ref>{{cite web|url=http://tvbythenumbers.zap2it.com/2015/07/21/list-of-how-many-homes-each-cable-network-is-in-as-of-july-2015/|title=List of how many homes each cable network is in as of July 2015|work=[[TV by the Numbers]]|publisher=[[Zap2it]] ([[Tribune Digital Ventures]])|date=July 21, 2015|accessdate=July 21, 2015|archive-date=September 19, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160919090153/http://tvbythenumbers.zap2it.com/2015/07/21/list-of-how-many-homes-each-cable-network-is-in-as-of-july-2015/|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|title=Solid Start For 'Strike Back' On Cinemax, Lifetime's 'Against The Wall' Inches Up|url=http://www.deadline.com/2011/08/solid-start-for-strike-back-on-cinemax-lifetimes-against-the-wall-inches-up/|author=Nellie Andreeva|website=[[Deadline.com]]|publisher=Mail.com Media|date=August 15, 2011}}</ref> == Mga sanggunian == {{reflist|30em}} {{Uncategorized|date=Agosto 2019}} a0xk2qva4unfw9vkqj5iyjhlpx7kcwv 0 277219 2166464 2092224 2025-06-27T07:25:53Z JhayAr23 151522 Ginawang ganap ang pangungusap sa pamamagitan ng pagdagdag ng “Siya,” pinalitan ang “ni” ng “nina” para sa dalawang magulang, at ang “kababaihan” ay ginawang “babae” para sa wastong pagbibilang. 2166464 wikitext text/x-wiki {{Infobox person/Wikidata}} Si '''Cristiana Barbosa da Silva de Oliveira''' (Ipinanganak 15 Disyembre 1963 sa [[Rio de Janeiro]]) ay isang [[Brasilenyo]]ng [[aktor|aktress]]. Kilala para sa paglalaro ng Juma Marruá sa nobela ''[[Pantanal]]''. == Talambuhay == Siya ang anak na babae nina Oscar de Oliveira at Eugênia Barbosa da Silva de Oliveira, ang pinakabata sa siyam na anak (dalawang lalaki at pitong babae).<ref name="cristianaoliveira">{{Cite web |title=Biografia da atriz Cristiana Oliveira |url=http://www.cristianaoliveira.com.br/biografia.htm |access-date=2018-03-14 |archive-date=2016-03-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160303183213/http://www.cristianaoliveira.com.br/biografia.htm |url-status=dead }}</ref><ref name="noticiasfamosos">{{Cite web |title=Confira a biografia de Cristiana Oliveira |url=http://www.noticiasfamosos.com.br/confira-a-biografia-de-cristiana-oliveira/ |access-date=2018-03-14 |archive-date=2016-10-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161014063747/http://www.noticiasfamosos.com.br/confira-a-biografia-de-cristiana-oliveira/ |url-status=dead }}</ref> Ipinanganak at itinaas sa Ipanema, upang makatulong sa bahay, nagsimula siyang magtrabaho bilang isang 10-taong-gulang na bata sa isang flower shop malapit sa kanyang tahanan. == Personal na buhay == Sa edad na 13, noong 1976, naging gumon sa sigarilyo, na namamahala lamang upang mapupuksa ang pagtitiwala noong 1998, sa tulong ni Victor Fasano, ang kanyang kaibigan sa pamamagitan ng propesyon.<ref name="cristianaoliveira"/> Si Cristiana ay kasal sa photographer na si André Wanderley, mula sa unyon na ito ay isinilang na Rafaella. Noong 1994, kasal si Cristiana para sa ikalawang pagkakataon, sa pagkakataong ito kasama ang negosyanteng si Marcos Sampaio, kung kanino siya ay kasal sa loob ng 8 taon. Noong 1999, ipinanganak ang kanyang ikalawang anak na babae, si Antônia. Hindi niya gustong mag-asawa pagkatapos ng paghihiwalay. Noong 7 Pebrero 2013, siya ay naging lola sa unang pagkakataon, kasama ang kapanganakan ni Miguel, anak ni Rafaella.<ref>[http://ego.globo.com/famosos/noticia/2013/02/nasce-o-neto-de-cristiana-oliveira.html Nasce o neto de Cristiana Oliveira]</ref> == Telebisyon == * 1989 - ''[[Kananga do Japão]]'' .... Hannah * 1990 - ''[[Pantanal]]'' .... Juma Marruá * 1991 - ''Amazônia'' .... Mila / Camille * 1992 - ''De Corpo e Alma'' .... Paloma Bianchi * 1994 - ''Memorial de Maria Moura'' .... Marialva * 1994 - ''Quatro por Quatro'' .... Tatiana Tarantino (Maria das Dores Santanna / Raio de Sol) * 1996 - ''Salsa e Merengue'' .... Adriana * 1998 - ''Corpo Dourado'' .... Selena * 1999 - ''Vila Madalena'' .... Pilar * 2001 - ''Porto dos Milagres'' .... Eulália * 2001 - ''[[O Clone]]'' .... Alicinha (Alice Maria Ferreira das Neves) * 2002 - ''O Olhar da Serpente'' .... Celeste Carvalho Pinto * 2003 - ''Kubanacan'' .... Helena * 2005 - ''Malhação'' .... Rita Garcia * 2006 - ''A Diarista'' .... Betty * 2007 - ''Amazônia, de Galvez a Chico Mendes'' .... Carminha * 2007 - ''Sete Pecados'' .... Dra. Margareth * 2008 - ''Casos e Acasos'' .... Simone * 2008 - ''Casos e Acasos'' .... Bárbara * 2008 - ''Faça sua História'' .... Talita * 2009 - ''Paraíso'' .... Zuleika Tavares * 2011 - ''Insensato Coração'' .... Araci Laranjeira * 2012 - ''Salve Jorge'' .... Yolanda Pereira Galvão * 2016 - ''A Terra Prometida'' .... Mara ==Mga sanggunian== {{reflist}} == Mga kawing panlabas == *[http://www.imdb.com/name/nm0646660/ IMDb ni Cristiana Oliveira] [[Kategorya:Mga Brasileño]] [[Kategorya:Ipinanganak noong 1963]] [[Kategorya:Mga artista mula sa Brasil]] {{stub|Brasil|Artista}} 99awlptliarikn1szkby3bcfehwlg74 0 286089 2166470 1931151 2025-06-27T07:34:52Z JhayAr23 151522 Inalis ang kuwit para sa mas maayos na daloy ng pangungusap, ginawang “populasyong” para sa wastong anyo ng pag-uugnay, at nilagyan ng kuwit ang bilang para sa kalinawan. 2166470 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:University_of_Johannesburg.jpg|thumb|Auckland Park Campus]] Ang '''Unibersidad ng Johannesburg''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''University of Johannesburg'') ay isang pampublikong unibersidad na matatagpuan sa [[Johannesburg]], [[South Africa]]. Ang Unibersidad ng Johannesburg ay nalikha noong Enero 1, 2005 bilang resulta ng pagsasanib ng Pamantasang Rand Afrikaans (''Rand Afrikaans University'', RAU), Technikon Witwatersrand (TWR) at mga kampus sa Soweto at East Rand ng Pamantasang Vista (''Vista University''). <ref name="AboutUJ">{{Cite web|url=https://www.uj.ac.za/research/Documents/Full%20List%20of%20NRF-rated%20Researchers.pdf|title=Full List of NRF-rated Researchers.pdf|last=|first=|date=|publisher=University of Johannesburg|accessdate=18 Setyembre 2017|archive-date=2019-04-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20190411210909/https://www.uj.ac.za/research/Documents/Full%20List%20of%20NRF-rated%20Researchers.pdf|url-status=dead}}</ref> Ang bagong institusyon ay isa na ngayon sa mga pinakamalaking [[Pamantasan|komprehensibong unibersidad]] <ref name="AboutUJ2">{{Cite web|url=https://www.uj.ac.za/research/Documents/Full%20List%20of%20NRF-rated%20Researchers.pdf|title=Full List of NRF-rated Researchers.pdf|last=|first=|date=|publisher=University of Johannesburg|accessdate=18 Setyembre 2017|archive-date=2019-04-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20190411210909/https://www.uj.ac.za/research/Documents/Full%20List%20of%20NRF-rated%20Researchers.pdf|url-status=dead}}</ref> sa South Africa. Ang UJ ay natransporma bilang isang inklusibo at kolehiyal na institusyon na may populasyong mahigit sa 50,000 mag-aaral mula sa 80 bansa. <ref>{{Cite web|url=https://www.uj.ac.za/about|title=About Us|last=|first=|date=|accessdate=}}</ref> == Mga sanggunian == {{Reflist}} {{coord|format=dms|display=title}} {{Stub|Edukasyon}} [[Kategorya:Mga pamantasan]] oglxljqxlys98kpoj3h0rkfippgllsy 0 288004 2166509 2165678 2025-06-27T11:15:49Z InternetArchiveBot 113521 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2166509 wikitext text/x-wiki {{cleanup|date=Hunyo 2025|reason=Hindi maayos ang pagkakasalin, marahil sapagka't makina ang gumawa nito. Isa pa'y hindi naka-angkop sa kontekstong Pilipino ang artikulo.}} Ang isang '''katinig na pang-ngipin<ref name=":0">{{Cite book |last=Santiago |first=Alfonso O. |title=Makabagong Balarilang Filipino |last2=Tiangco |first2=Norma G. |publisher=Rex Book Store |year=2003}}</ref>''', '''ngiptunog<ref>{{Cite book |last=Sevilla |first=Jose N. |url=https://digilib.ust.edu.ph/digital/custom/BookReader?manifest=https://digilib.ust.edu.ph//digital/iiif-info/section5/165847/manifest.json |title=Ag̃ Palapantigan ng Wikag̃ Tagalog |publisher=Kawanihan ng Palimbagan |year=1938 |volume=IV |page=21}}</ref>''' o '''dental''' ({{Lang-en|dental consonant}}) ay isang katinig na nakasaad sa dila laban sa itaas na ngipin, tulad ng / t /, / d /, / n /, at / l / sa ilang mga wika gaya ng [[Wikang Tagalog|Tagalog]]. Ang mga dental ay kadalasang nakikilala mula sa mga tunog kung saan ang kontak ay ginawa sa [[dila]] at sa [[Gilagid|gum]] ridge, tulad ng sa Ingles (tingnan ang katinig na albeyolar) dahil sa tunog ng pagkakatulad ng mga tunog at ang katunayan na sa alpabetong Romano, ang mga ito ay karaniwang isinulat gamit ang parehong mga simbolo (tulad ng ''t'', ''d'', ''n'' ). Sa [[Pandaigdigang Ponetikong Alpabeto]], ang diacritic para sa katinig na dental ay <templatestyles src="Mono/styles.css" /> <span class="smallcaps" style="font-size: smaller;">PAGBABAGO SA BRIDGE sa ibaba</span> . == Salungating linggwistiko == Para sa maraming mga wika, gaya ng [[Wikang Albanes|Albanes]], [[Wikang Irlandes|Irlandes]] at [[Wikang Ruso|Ruso]], ang belarisasyon sa pangkalahatan ay nauugnay sa mas maraming mga dental articulations ng coronal consonants. Kaya, ang belonadong mga katinig, tulad ng Albanian / ɫ /, ay madalas na dental o denti-alveolar, at ang mga di-belarisadong consonants ay madalas na binawi sa isang albeyolar na posisyon. <ref>{{Harvcoltxt|Recasens|Espinosa|2005|p=4}}</ref> Ang [[Wikang Sanskrito|Sanskrito]], [[Wikang Hindi|Hindi]] at lahat ng iba pang mga wikang Indiko ay may isang buong hanay ng mga paghintong dental na ponemikong nangyayari bilang tininigan at di-tininigan at mayroon o walang aspirasyon. Ang nasal na /n/ din ay umiiral ngunit ito ay medyo albeyolar at apikal sa pagsasalita. Sa mga katutubong nagsasalita, ang [[Wikang Ingles|Ingles]] na albeyolar na /t/ at /d/ mas tunog tulad ng mga kaukulang mga katinig na retropleks ng kanilang mga wika kaysa tulad mga dental.   Ang [[Wikang Kastila|Espanyol]] na /t/ at /d/ ay denti-albeyolar, <ref>{{Harvcoltxt|Martínez-Celdrán|Fernández-Planas|Carrera-Sabaté|2003|p=257}}</ref> habang ang /l/ at /n/ ay prototipikal na albeyolar ngunit nakikilala sa lugar ng pagsasalita ng isang sumusunod na katinig. Gayundin, ang [[Wikang Italyano|Italyanong]] /t/, /d/, /t͡s/, /dz/ ay mga denti-albeyolar ([t̪], [d̪], [t̪͡s̪], at [d̪͡z̪] ayon sa pagkakabanggit) at ang /l/ at /n/ magiging denti-albeyolar bago ang sumusunod na katinig na dental.<ref>{{Harvcoltxt|Rogers|d'Arcangeli|2004|p=117}}</ref><ref>{{Harvcoltxt|Real Academia Española|2011}}</ref> Bagama't ang katinig na denti-albeyolar ay madalas na inilarawan bilang dental, ito ay ang punto ng pinakamalayong kontak sa likod na pinaka-may-katuturan, tumutukoy sa maksimum na akostikong puwang ng lagong at nagbibigay ng isang katangian ng tunog sa isang katinig.<ref>Ladefoged and Maddieson (1996), {{Mga pahinang kinakailangan|date=August 2018}}.</ref> Sa [[Wikang Pranses|Pranses]], ang kontak na pinakamalayo sa likod ay albeyolar o kung minsan ay bahagyang pre-albeyolar. == Ang paglitaw sa mga wika == Kasama sa mga sumusunod ang dental / denti-alveolar consonants na transkribo ng [[Pandaigdigang Ponetikong Alpabeto]]: {| class="wikitable" ! rowspan="2" | IPA ! rowspan="2" | Paglalarawan ! colspan="4" | Halimbawa |- ! Wika ! Orthography ! IPA ! Kahulugan |- ![[File:IPA-dental_nasal.png|alt=n̪]] | dental na ilong | [[Wikang Ruso|Ruso]] | at '''н''' к | [ba n̪ k] | 'bangko' |- ![[File:IPA-voiceless_dental_plosive.png|alt=t̪]] | walang humpay na dental na dental | [[Wikang Pinlandes|Pinlandes]] | '''t''' u '''tt''' i | [ t̪ u t̪t̪ i] | 'pacifier' |- ![[File:IPA-voiced_dental_plosive.png|alt=d̪]] | tininigan na dental stop | [[Wikang Arabe|Arabe]] | '''د''' ين | [ d̪ iːn] | 'relihiyon' |- ! <big>s̪</big> | walang boses dental sibilant fricative | [[Wikang Polako|Polako]] | ko '''s''' a | [kɔ s̪ a] | 'scythe' |- ! <big>z̪</big> | tininigan na dental sibilant fricative | [[Wikang Polako|Polako]] | ko '''z''' a | [kɔ z̪ a] | 'kambing' |- ![[File:Xsampa-T2.png|alt=θ]] | walang voiceless dental na walang kuwenta <br /><br /><br /><br /> <nowiki></br></nowiki> (madalas din tinatawag na "interdental") | [[Wikang Ingles|Ingles]] | '''ika-''' ing | [ θ ɪŋ] | |- ![[File:Xsampa-D2.png|alt=ð]] | tininigan na dental na walang halaga <br /><br /><br /><br /> <nowiki></br></nowiki> (madalas din tinatawag na "interdental") | [[Wikang Ingles|Ingles]] | '''ika''' ay | [ ð ɪs] | |- ![[File:IPA-voiced_dental_approximant.png|alt=ð̞]] | dental approximant | [[Wikang Kastila|Espanyol]] | co '''d''' o | [ko ð̞ o] | 'siko' |- ![[File:IPA-dental_lateral_approximant.png|alt=l̪]] | dental lateral approximant | [[Wikang Kastila|Espanyol]] | isang '''l''' to | [a l̪ t̪o] | 'matangkad' |- ![[File:IPA-dental_trill.png|alt=r̪]] | dental trill | [[Wikang Unggaro|Unggaro]] | '''r''' ó | [ r̪ oː] | 'upang ukitin' |- ![[File:IPA-dental_ejective.png|alt=t̪ʼ]] | eyal ng ngipin | | | | |- ![[File:IPA-voiced_dental_implosive.png|alt=ɗ̪]] | tininigan na dental implosive | | | | |- ![[File:Xsampa-barslash.png|alt=ǀ]] | pag-click ng ngipin | [[Wikang Xhosa|Xhosa]] | ukú '''c''' ola |<nowiki> [uk'úk | ola] </nowiki> | 'upang gumiling fine' |} == Tingnan din == * Kating na Denti-albeyolar * Lugar ng pagsasalita * Index ng mga artikulong ponetika == Mga sanggunian == {{Reflist}} === Lahatang sanggunian === * {{SOWL}} * {{citation |last1=Martínez-Celdrán |first1=Eugenio |title=Castilian Spanish |url=https://www.academia.edu/11365507 |journal=Journal of the International Phonetic Association |volume=33 |issue=2 |pages=255–259 |year=2003 |doi=10.1017/S0025100303001373 |last2=Fernández-Planas |first2=Ana Ma. |last3=Carrera-Sabaté |first3=Josefina |doi-access=free |access-date=2025-06-22 |archive-date=2021-08-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210817144533/https://www.academia.edu/11365507 |url-status=dead }} * {{citation |last1=Recasens |first1=Daniel |title=Articulatory, positional and coarticulatory characteristics for clear /l/ and dark /l/: evidence from two Catalan dialects |journal=Journal of the International Phonetic Association |volume=35 |issue=1 |pages=1–25 |year=2005 |doi=10.1017/S0025100305001878 |last2=Espinosa |first2=Aina |s2cid=14140079}} * {{citation |last1=Rogers |first1=Derek |title=Italian |journal=Journal of the International Phonetic Association |volume=34 |issue=1 |pages=117–121 |year=2004 |doi=10.1017/S0025100304001628 |last2=d'Arcangeli |first2=Luciana |doi-access=free}} * {{citation |last1=Real Academia Española |title=Nueva Gramática de la lengua española (English: New Grammar of the Spanish Language) |volume=3 (Fonética y fonología) |year=2011 |publisher=Espasa |isbn=978-84-670-3321-2 |ref={{harvid|Real Academia Española|2011}} |last2=Association of Spanish Language Academies |author-link=Real Academia Española |author2-link=Association of Spanish Language Academies}} [[Kategorya:Pages with unreviewed translations]] [[Kategorya:Mga katinig]] 93nd1hdvgij77rnucowes2hzyxq31va 0 293461 2166367 1978144 2025-06-26T13:23:17Z Julius Santos III 139725 2166367 wikitext text/x-wiki {{Redirect|Beijing 2022|the Winter Paralympics|2022 Winter Paralympics}} {{Infobox Olympic games|2022|Winter|Olympics| | image = 2022 Winter Olympics logo.svg | alt = Beijing 2022 Olympic official emblem | host_city = [[Beijing]], [[Tsina]] | motto = {{Unbulleted list|''Together for a Shared Future''|({{lang|zh|一起向未来}}; ''Yīqǐ xiàng wèilái'')}} | nations = 91 | athletes = 2,871 | events = 109 in 7 [[Olympic sports|sports]] (15 disciplines) | opening = 4 Pebrero | closing = 20 Pebrero | opened_by = [[Xi Jinping|Pangulong Xi Jinping]] | cauldron = [[Dilnigar Ilhamjan]] at [[Zhao Jiawen]] | stadium = [[Beijing National Stadium]] | summer_prev = 2020 | summer_next = 2024 | winter_prev = 2018 | winter_next = 2026 | localname = 第二十四届冬季奥林匹克运动会 | romanised = | lang = zh | edition = XXIV | summer_prev_host = Rio de Janeiro | summer_next_host = Paris | winter_prev_host = PyeongChang | winter_next_host = Milano Cortina }} Ang '''Palarong Olimpiko sa Taglamig 2022''', opisyal rin kilala bilang ang '''Ika-XXIV Palarong Olimpiko sa Taglamig''' o ang '''ika-24 na Palarong Olimpiko sa Taglamig''' ({{lang-fr|Les XXIV^es Jeux olympiques d'hiver}};<ref>"French and English are the official languages for the Olympic Games.", [http://www.olympic.org/fr/].(..)</ref> {{zh|c=第二十四届冬季奥林匹克运动会|p=Dì Èrshísì Jiè Dōngjì Àolínpǐkè Yùndònghuì}}) at kinilala rin bilang '''Beijing 2022''', ay gaganapin mula Pebrero 4 hanggang 22 2022 sa [[Beijing]] at mga bayan sa kalapit na lalawigan ng Hebei, [[China|Tsina]].<ref name="bbc-beijinghost">{{cite news|title=Beijing to host 2022 Winter Olympics and Paralympics|url=https://www.bbc.com/sport/winter-olympics/33730477|date=31 July 2015|publisher=BBC Sport|accessdate=6 December 2018}}</ref> Ang Beijing ay nahalal bilang punong-abalang lungsod noong Hulyo 2015 sa ika-128 na sesyon ng [[Pandaigdigang Lupong Olimpiko]] (IOC) sa [[Kuala Lumpur]], Malaysia. Ang palaro na ito ang unang [[Palarong Olimpiko sa Taglamig]] na gaganapin sa Tsina, ang ika-apat na Winter Olympics na ginanap sa [[East Asia|Timog Asya]], at ang huling sa tatlong magkakasunod na Olympics na gaganapin sa Timog Asya, kasunod ng [[Palarong Olimpiko sa Taglamig 2018]] sa Pyeongchang, Timog Korea, at ang [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 2020]] sa [[Tokyo]], Hapon. Ang Beijing ang magiging ika-11 lungsod na magdadaos ng Palarong Olimpiko sa ikalawang pagkakataon, at ang ika-una na magiging abala sa parehong Palarong Olimpiko sa Tag-init at Palarong Olimpiko sa Taglamig, sapagkat naging abala ito sa nakaraang [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 2008]]. Kabilang sa proyektong panlungsod ang paggamit sa apat na naitayo na panloob na lugar para sa [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 2008]], tulad ng [[Beijing National Stadium]] (na kilala rin bilang Pugad ng Ibon) bilang lugar ng mga seremonya. Ang Beijing din ang ikalawang pambansang kapital na nagho-host sa Palarong Olimpiko sa Taglamig, pagkatapos ng [[Oslo]], [[Norway]] noong [[1952]], ang pangatlong magkakasunod na lungsod sa mainland na magdadaos ng Palarong Olimpiko sa Taglamig, pagkatapos ng Sochi at Pyeongchang. == Pagtataya== {{Main|Mga bid para sa Palarong Olimpiko sa Taglamig 2022}} Ang kalendaryo sa pagtaya ay inihayag ng IOC noong Oktubre 2012, na may itinakdang hangganan ng aplikasyon sa 14 Nobyembre 2013. Sinuri ng IOC Executive Board ang mga taya mula sa lahat ng mga aplikanteng lungsod noong 7 Hulyo 2014, at napili ang tatlong mga lungsod, na Oslo (Norway), Almaty ( Kazakhstan) at Beijing (China) bilang panghuling mga kandidato. Maraming mga lungsod ang umatras sa kanilang mga aplikasyon sa proseso ng pag-bid, sa ilang mga suliranin tulad ng mataas na gastos o ang kakulangan ng lokal na suporta para sa paggiging abala ng palaro. Ang Oslo, na itinuturing na malinaw na nangunguna, ay umatras matapos ang aplikasyon nito sa parliyamentong Norwegian para sa pagpopondo ng Olympics ay tinanggihan. Ang pampublikong pagtanggap sa aplikasyon para sa pagpopondo ay naging labis na negatibo dahil sa mga pagsasaalang-alang ng gastos matapos ang mga sumobrang gastos sa Palarong Olimpiko sa Taglamig 2014 sa Sochi, at lalo na ang pagbunyag sa isang serye ng mga kahilingan na may kinalaman sa pagkamapag-anak na naiulat na ginawa ng IOC. Kabilang sa mga kahilingan na kasama ang "mala-artistang mga hinihingi para sa maluho na pagtanggap" para sa mga miyembro ng IOC mismo, tulad ng mga espesyal na linya sa lahat ng mga kalsada na gagamitin lamang ng mga miyembro ng IOC at isang pagtanggap ng cocktail sa Palasyong Royal na may inumin na binayaran ng pamilya ng hari. Maraming mga komentarista ang itinuro na ang mga naturang kahilingan ay hindi napapansin sa isang demokrasya sa kanluran; inilarawan ng Slate ang IOC bilang isang "kilalang nakakatawa na samahan na pinamamahalaan ng mga grifter at nagpapamanang aristokrasya." Ang Beijing ay napili bilang host city ng 2022 Winter Olympics matapos matalo ang Almaty sa pamamagitan ng apat na boto noong 31 Hulyo 2015 sa [[Ika-128 na IOC Session]] sa [[Kuala Lumpur]], Malaysia. {| border="1" cellpadding="3" style="border-collapse: collapse;" |- bgcolor="#efefef" ! colspan="6" | Mga resulta ng pag-aanyaya ng Olimpikong Taglamig 2022 |- bgcolor="#efefef" | '''Lungsod''' | '''Bansa''' | '''Boto''' |- | [[Beijing]] | {{flagicon|China}} [[China]] | '''44''' |- | [[Almaty]] | {{flagicon|Kazakhstan}} [[Kazakhstan]] | 40 |- |} ==Mga Lugar== [[File:2022 Winter Olympics clusters location map-en.svg|right|300px|thumb|Location of the three Beijing 2022 clusters]] [[File:Beijing national stadium 1.jpg|right|300px|thumb|Beijing National Stadium]] [[File:Water Cube Ice Cube Beijing 2.jpg|right|300px|thumb|National Aquatics Center]] [[File:National Speed Skating Oval Beijing 2.jpg|right|300px|thumb|National Speed Skating Oval]] === [[Beijing]] cluster === ;[[Olympic Green]] venues * [[Beijing National Stadium]] – [[opening ceremony|opening]] and [[closing ceremony|closing]] ceremonies / ''80,000'' '''existing''' * [[Beijing National Aquatics Center]] – [[curling]] / ''4,000'' '''existing/renovated''' * [[Beijing National Indoor Stadium]] – [[ice hockey]] / ''18,000'' '''existing''' * Beijing Winter Olympics Village – '''new'''<br /> A new Olympic Village will be built. The Winter Olympics Village will be located at the south side of the [[:zh:国家奥林匹克体育中心|National Olympic Sports Center]].<ref>{{cite web|url=https://www.beijing2022.cn/a/20190610/002969.htm|title=北京冬奥村不出售 赛后成人才公租房|work=Beijing2022.cn|access-date=2019-12-13|archive-date=2019-10-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20191031075613/https://www.beijing2022.cn/a/20190610/002969.htm|url-status=dead}}</ref> The 2008 Olympic Village has been occupied since the start of 2009. * [[National Speed Skating Oval]] – [[speed skating]] / ''12,000'' '''new''' * [[China National Convention Center]] – [[International Broadcast Center|MPC/IBC]] / '''existing''' ;Other venues * [[Capital Indoor Stadium]] – [[figure skating]], [[short track speed skating]] / ''15,000'' '''existing''' * [[Cadillac Arena|Wukesong Sports Centre]] – [[ice hockey]] / ''10,000'' '''existing''' * [[Shijingshan District]] – [[snowboarding]] (Big Air), [[freestyle skiing]] (Big Air) – TBA<ref>{{cite web|url=http://www.insidethegames.biz/articles/1051425/beijing-2022-coordination-commission-chair-praises-plans-for-snowboard-big-air-after-venue-visit|title=Beijing 2022 Coordination Commission chair praises plans for snowboard big air after venue visit|author=insidethegames.biz|publisher=}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.ecosports.cn/Home/Newsflash/show/id/7621.html|title=北京冬奥会新建场馆今年将全部开工，首钢单板大跳台赛后保留|language=zh|publisher=|access-date=2019-12-13|archive-date=2019-10-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20191009113223/https://www.ecosports.cn/Home/Newsflash/show/id/7621.html|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191009113223/https://www.ecosports.cn/Home/Newsflash/show/id/7621.html |date=2019-10-09 }}</ref> '''new''' === Yanqing cluster === [[Yanqing District]] is a suburban district of [[Beijing]]. * [[Xiaohaituo Alpine Skiing Field]] – [[alpine skiing]] ''15,000'' * [[Xiaohaituo Bobsleigh and Luge Track|Xiaohaituo Bobsleigh, skeleton and Luge Track]] – [[bobsleigh]], [[luge]], [[skeleton (sport)|skeleton]] / ''5,000'' '''new''' * Yanqing MMC: [[International Broadcast Center|Media Center]] * Yanqing Olympic Village / '''new''' === Zhangjiakou cluster === * [[Kuyangshu Nordic Center and Biathlon Center]] – [[cross-country skiing]], [[Nordic combined]] (cross-country skiing) ''15,000'' * Kuyangshu Ski Jumping Field – [[ski jumping]], [[Nordic combined]] (ski jumping) ''10,000'' * Hualindong Ski Resort – [[biathlon]] ''15,000'' * Genting Hotel – [[International Broadcast Center|Media Center]] * [[Genting Snow Park]] – [[snowboarding]] ([[slopestyle]], [[halfpipe]]), [[freestyle skiing]] ''5,000'' * Taiwu Ski Resort – [[snowboarding]] (cross), [[freestyle skiing]] ''10,000'' * Wanlong Ski Resort – [[snowboarding]] (parallel slalom) ''5,000'' * Zhangjiakou Olympic Village ==Transportasyon== ==Badyet== Ang Tantiyahing Badyet para sa palaro ay US$3.9 billion, mas kaunti kaysa isang ikasampu na ang $43 billion ginugol sa [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 2008]].<ref>{{cite web|url=http://money.cnn.com/video/news/2015/07/31/beijing-host-winter-olympics-2022.cnnmoney/index.html|title=Beijing won't have a big budget for the 2022 Winter Olympics|work=CNNMoney}}</ref> ==Palaro== The 2022 Winter Olympics are scheduled to include a record 109 events over 15 disciplines in 7 sports. {{div col}} # '''Biathlon''' #* {{GamesSport|Biathlon|Events=11}} # '''Bobsleigh''' #* {{GamesSport|Bobsleigh|Events=4}} #* {{GamesSport|Skeleton|Events=2}} # '''Curling''' #* {{GamesSport|Curling|Events=3}} # '''Ice hockey''' #* {{GamesSport|Ice hockey|Events=2}} # '''Luge''' #* {{GamesSport|Luge|Events=4}} # '''Skating''' #* {{GamesSport|Figure skating|Events=5}} #* {{GamesSport|Short track speed skating|Events=9}} #* {{GamesSport|Speed skating|Events=14}} # '''Skiing''' #* {{GamesSport|Alpine skiing|Events=11}} #* {{GamesSport|Cross-country skiing|Events=12}} #* {{GamesSport|Freestyle skiing|Events=13}} #* {{GamesSport|Nordic combined|Events=3}} #* {{GamesSport|Ski jumping|Events=5}} #* {{GamesSport|Snowboarding|Events=11}} {{colend}} ''Numbers in parentheses indicate the number of medal events contested in each separate discipline.'' === Bagong Kaganapan === ==Seremonya ng Pagbubukas== == Mga Naglalahok ng National Olympic Committee== ==Seremonya ng Pagsasara== ==Merkado== ===Sagisag=== ===Islogan=== Ang Larong' Islogan ay ''Joyful Rendezvous Upon Pure Ice and Snow'' ({{lang-zh|纯洁的冰雪，激情的约会|Chúnjié de bīngxuě, jīqíng de yuēhuì}}). ===Maskota=== {{maon|Bing Dwen Dwen at Shuey Rhon Rhon}} === Corporate sponsorship === {| class="wikitable collapsible " style="float:center; margin:10px;" |- ! Isponsor para sa Palarong Olimpiko sa Taglamig 2022 <ref>https://www.beijing2022.cn/en/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191210174041/https://www.beijing2022.cn/en/ |date=2019-12-10 }}</ref> |- | Worldwide Olympic Partners * [[Airbnb]] * [[Alibaba Group]] * [[Allianz]] * [[Atos]] * [[Bridgestone]] * [[The Coca-Cola Company]]-[[Mengniu Dairy]] * [[Dow Chemical Company]] * [[General Electric]] * [[Intel]] * [[Panasonic]] * [[Procter & Gamble]] * [[Samsung Electronics]] * [[The Swatch Group]] ([[Omega SA]]-[[Tissot]]) * [[Toyota]] * [[Visa Inc.]] {{Div col end}} |- |Official Partners * [[Air China]] * [[Anta Sports]] * [[Bank of China]] * [[China National Petroleum Corporation|CNPC]] Corporation * [[China Unicom]] * [[Shougang Group]] * [[Sinopec]] * [[State Grid Corporation of China]] * [[Yili Group]] {{Div col end}} |- |Official Sponsors * Beijing Beiao Group * Beijing Cultural Investment Development Group * [[Beijing Yanjing Brewery]] * Hengyuanxiang * Jinlongyu * Shunxin Agriculture * [[Tsingtao Brewery]] {{Div col end}} |- |Official Exclusive Suppliers * [[EF Education First]] * [[iFlytek]] {{Div col end}} |} ==Broadcasting== ==Pag-alala at Kontrobersiya== {{main|Pag-alala at Kontrobersiya sa para sa Palarong Olimpiko sa Taglamig 2022}} == Tignan din == {{Wikivoyage|Beijing_2022|2022 Winter Olympics}} * Asian Games celebrated in China ** [[Palarong Asyano 1990]] – [[Beijing]] ** [[Palarong Taglamig ng Asya 1996]] – [[Harbin]] ** [[Palarong Taglamig ng Asya 2007]] – [[Changchun]] ** [[Palarong Asyano 2010]] – [[Guangzhou]] ** [[Palarong Tabing Dagat ng Asya 2012]] – [[Haiyang]] ** [[Palarong Tabing-Dagat ng Asya 2020]] – [[Sanya]] ** [[Palarong Asyano 2022]] – [[Hangzhou]] {{Portal|Olympics|China}} * Olympic Games celebrated in China ** [[2008 Summer Olympics]] – Beijing **'''Palarong Olimpiko sa Taglamig 2022''' – Beijing * Paralympic Games celebrated in China ** [[2008 Summer Paralympics]] – Beijing ** [[2022 Winter Paralympics]] – Beijing * Universiade celebrated in China ** [[2001 Summer Universiade]] – Beijing ** [[2009 Winter Universiade]] – Harbin ** [[2011 Summer Universiade]] – [[Shenzhen]] ** [[2021 Summer Universiade]] – [[Chengdu]] * Youth Olympic Games celebrated in China ** [[2014 Summer Youth Olympics]] – [[Nanjing]] * [[Beijing Organising Committee for the 2022 Olympic and Paralympic Winter Games]] ==References== {{Reflist}} ==External links== * [http://www.beijing2022.cn/en/ Beijing 2022] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160924144054/http://www.beijing2022.cn/en/ |date=2016-09-24 }} * [https://www.olympic.org/beijing-2022 Beijing 2022 (IOC)] {{s-start}} {{s-bef|before=[[2018 Winter Olympics|Pyeongchang]]}} {{s-ttl|title=''[[Winter Olympic Games|Winter Olympics]]'' <br /> [[Beijing]]|years=''XXIV Olympic Winter Games'' (2022)}} {{s-aft|after=''[[2026 Winter Olympics|Milan–Cortina d'Ampezzo]]''}} {{s-end}} {{Palarong Olimpiko}} [[Kategorya:2022 Winter Olympics| ]] [[Kategorya:2022 in Chinese sport|Winter Olympics]] [[Kategorya:2022 in multi-sport events|Winter Olympics]] [[Kategorya:2020s in Beijing]] [[Kategorya:Olympic Games in China]] [[Kategorya:Scheduled multi-sport events|Winter Olympics 2022]] [[Kategorya:Sports competitions in Beijing]] [[Kategorya:Sport in Zhangjiakou]] [[Kategorya:Winter Olympics by year]] [[Kategorya:February 2022 sports events in Asia]] [[Kategorya:February 2022 events in China]] [[Kategorya:2022 in winter sports]] sabh8cv3h8ha9ixg0o4xmlnvkl11q4b 2166368 2166367 2025-06-26T13:28:17Z Julius Santos III 139725 2166368 wikitext text/x-wiki {{Redirect|Beijing 2022|the Winter Paralympics|2022 Winter Paralympics}} {{Infobox Olympic games|2022|Winter|Olympics| | image = 2022 Winter Olympics logo.svg | alt = Beijing 2022 Olympic official emblem | host_city = [[Beijing]], [[Tsina]] | motto = {{Unbulleted list|''Together for a Shared Future''|({{lang|zh|一起向未来}}; ''Yīqǐ xiàng wèilái'')}} | nations = 91 | athletes = 2,871 | events = 109 in 7 [[Olympic sports|sports]] (15 disciplines) | opening = 4 Pebrero | closing = 20 Pebrero | opened_by = [[Xi Jinping|Pangulong Xi Jinping]] | cauldron = [[Dilnigar Ilhamjan]] at [[Zhao Jiawen]] | stadium = [[Beijing National Stadium]] | summer_prev = 2020 | summer_next = 2024 | winter_prev = 2018 | winter_next = 2026 | localname = 第二十四届冬季奥林匹克运动会 | romanised = | lang = zh | edition = XXIV | summer_prev_host = Rio de Janeiro | summer_next_host = Paris | winter_prev_host = PyeongChang | winter_next_host = Milano Cortina }} Ang '''Palarong Olimpiko sa Taglamig 2022''', opisyal rin kilala bilang ang '''Ika-XXIV Palarong Olimpiko sa Taglamig''' o ang '''ika-24 na Palarong Olimpiko sa Taglamig''' ({{lang-fr|Les XXIV^es Jeux olympiques d'hiver}};<ref>"French and English are the official languages for the Olympic Games.", [http://www.olympic.org/fr/].(..)</ref> {{zh|c=第二十四届冬季奥林匹克运动会|p=Dì Èrshísì Jiè Dōngjì Àolínpǐkè Yùndònghuì}}) at kinilala rin bilang '''Beijing 2022''', ay gaganapin mula Pebrero 4 hanggang 22 2022 sa [[Beijing]] at mga bayan sa kalapit na lalawigan ng Hebei, [[China|Tsina]].<ref name="bbc-beijinghost">{{cite news|title=Beijing to host 2022 Winter Olympics and Paralympics|url=https://www.bbc.com/sport/winter-olympics/33730477|date=31 July 2015|publisher=BBC Sport|accessdate=6 December 2018}}</ref> Ang Beijing ay nahalal bilang punong-abalang lungsod noong Hulyo 2015 sa ika-128 na sesyon ng [[Pandaigdigang Lupong Olimpiko]] (IOC) sa [[Kuala Lumpur]], Malaysia. Ang palaro na ito ang unang [[Palarong Olimpiko sa Taglamig]] na gaganapin sa Tsina, ang ika-apat na Winter Olympics na ginanap sa [[East Asia|Timog Asya]], at ang huling sa tatlong magkakasunod na Olympics na gaganapin sa Timog Asya, kasunod ng [[Palarong Olimpiko sa Taglamig 2018]] sa Pyeongchang, Timog Korea, at ang [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 2020]] sa [[Tokyo]], Hapon. Ang Beijing ang magiging ika-11 lungsod na magdadaos ng Palarong Olimpiko sa ikalawang pagkakataon, at ang ika-una na magiging abala sa parehong Palarong Olimpiko sa Tag-init at Palarong Olimpiko sa Taglamig, sapagkat naging abala ito sa nakaraang [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 2008]]. Kabilang sa proyektong panlungsod ang paggamit sa apat na naitayo na panloob na lugar para sa [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 2008]], tulad ng [[Beijing National Stadium]] (na kilala rin bilang Pugad ng Ibon) bilang lugar ng mga seremonya. Ang Beijing din ang ikalawang pambansang kapital na nagho-host sa Palarong Olimpiko sa Taglamig, pagkatapos ng [[Oslo]], [[Norway]] noong [[1952]], ang pangatlong magkakasunod na lungsod sa mainland na magdadaos ng Palarong Olimpiko sa Taglamig, pagkatapos ng Sochi at Pyeongchang. == Pagtataya== {{Main|Mga bid para sa Palarong Olimpiko sa Taglamig 2022}} Ang kalendaryo sa pagtaya ay inihayag ng IOC noong Oktubre 2012, na may itinakdang hangganan ng aplikasyon sa 14 Nobyembre 2013. Sinuri ng IOC Executive Board ang mga taya mula sa lahat ng mga aplikanteng lungsod noong 7 Hulyo 2014, at napili ang tatlong mga lungsod, na Oslo (Norway), Almaty (Kazakhstan) at Beijing (China) bilang panghuling mga kandidato. Maraming mga lungsod ang umatras sa kanilang mga aplikasyon sa proseso ng pag-bid, sa ilang mga suliranin tulad ng mataas na gastos o ang kakulangan ng lokal na suporta para sa paggiging abala ng palaro. Ang Oslo, na itinuturing na malinaw na nangunguna, ay umatras matapos ang aplikasyon nito sa parliyamentong Norwegian para sa pagpopondo ng Olympics ay tinanggihan. Ang pampublikong pagtanggap sa aplikasyon para sa pagpopondo ay naging labis na negatibo dahil sa mga pagsasaalang-alang ng gastos matapos ang mga sumobrang gastos sa Palarong Olimpiko sa Taglamig 2014 sa Sochi, at lalo na ang pagbunyag sa isang serye ng mga kahilingan na may kinalaman sa pagkamapag-anak na naiulat na ginawa ng IOC. Kabilang sa mga kahilingan na kasama ang "mala-artistang mga hinihingi para sa maluho na pagtanggap" para sa mga miyembro ng IOC mismo, tulad ng mga espesyal na linya sa lahat ng mga kalsada na gagamitin lamang ng mga miyembro ng IOC at isang pagtanggap ng cocktail sa Palasyong Royal na may inumin na binayaran ng pamilya ng hari. Maraming mga komentarista ang itinuro na ang mga naturang kahilingan ay hindi napapansin sa isang demokrasya sa kanluran; inilarawan ng Slate ang IOC bilang isang "kilalang nakakatawa na samahan na pinamamahalaan ng mga grifter at nagpapamanang aristokrasya." Ang Beijing ay napili bilang host city ng 2022 Winter Olympics matapos matalo ang Almaty sa pamamagitan ng apat na boto noong 31 Hulyo 2015 sa [[Ika-128 na IOC Session]] sa [[Kuala Lumpur]], Malaysia. {| border="1" cellpadding="3" style="border-collapse: collapse;" |- bgcolor="#efefef" ! colspan="6" | Mga resulta ng pag-aanyaya ng Olimpikong Taglamig 2022 |- bgcolor="#efefef" | '''Lungsod''' | '''Bansa''' | '''Boto''' |- | [[Beijing]] | {{flagicon|China}} [[China]] | '''44''' |- | [[Almaty]] | {{flagicon|Kazakhstan}} [[Kazakhstan]] | 40 |- |} ==Mga Lugar== [[File:2022 Winter Olympics clusters location map-en.svg|right|300px|thumb|Location of the three Beijing 2022 clusters]] [[File:Beijing national stadium 1.jpg|right|300px|thumb|Beijing National Stadium]] [[File:Water Cube Ice Cube Beijing 2.jpg|right|300px|thumb|National Aquatics Center]] [[File:National Speed Skating Oval Beijing 2.jpg|right|300px|thumb|National Speed Skating Oval]] === [[Beijing]] cluster === ;[[Olympic Green]] venues * [[Beijing National Stadium]] – [[opening ceremony|opening]] and [[closing ceremony|closing]] ceremonies / ''80,000'' '''existing''' * [[Beijing National Aquatics Center]] – [[curling]] / ''4,000'' '''existing/renovated''' * [[Beijing National Indoor Stadium]] – [[ice hockey]] / ''18,000'' '''existing''' * Beijing Winter Olympics Village – '''new'''<br /> A new Olympic Village will be built. The Winter Olympics Village will be located at the south side of the [[:zh:国家奥林匹克体育中心|National Olympic Sports Center]].<ref>{{cite web|url=https://www.beijing2022.cn/a/20190610/002969.htm|title=北京冬奥村不出售 赛后成人才公租房|work=Beijing2022.cn|access-date=2019-12-13|archive-date=2019-10-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20191031075613/https://www.beijing2022.cn/a/20190610/002969.htm|url-status=dead}}</ref> The 2008 Olympic Village has been occupied since the start of 2009. * [[National Speed Skating Oval]] – [[speed skating]] / ''12,000'' '''new''' * [[China National Convention Center]] – [[International Broadcast Center|MPC/IBC]] / '''existing''' ;Other venues * [[Capital Indoor Stadium]] – [[figure skating]], [[short track speed skating]] / ''15,000'' '''existing''' * [[Cadillac Arena|Wukesong Sports Centre]] – [[ice hockey]] / ''10,000'' '''existing''' * [[Shijingshan District]] – [[snowboarding]] (Big Air), [[freestyle skiing]] (Big Air) – TBA<ref>{{cite web|url=http://www.insidethegames.biz/articles/1051425/beijing-2022-coordination-commission-chair-praises-plans-for-snowboard-big-air-after-venue-visit|title=Beijing 2022 Coordination Commission chair praises plans for snowboard big air after venue visit|author=insidethegames.biz|publisher=}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.ecosports.cn/Home/Newsflash/show/id/7621.html|title=北京冬奥会新建场馆今年将全部开工，首钢单板大跳台赛后保留|language=zh|publisher=|access-date=2019-12-13|archive-date=2019-10-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20191009113223/https://www.ecosports.cn/Home/Newsflash/show/id/7621.html|url-status=dead}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191009113223/https://www.ecosports.cn/Home/Newsflash/show/id/7621.html |date=2019-10-09 }}</ref> '''new''' === Yanqing cluster === [[Yanqing District]] is a suburban district of [[Beijing]]. * [[Xiaohaituo Alpine Skiing Field]] – [[alpine skiing]] ''15,000'' * [[Xiaohaituo Bobsleigh and Luge Track|Xiaohaituo Bobsleigh, skeleton and Luge Track]] – [[bobsleigh]], [[luge]], [[skeleton (sport)|skeleton]] / ''5,000'' '''new''' * Yanqing MMC: [[International Broadcast Center|Media Center]] * Yanqing Olympic Village / '''new''' === Zhangjiakou cluster === * [[Kuyangshu Nordic Center and Biathlon Center]] – [[cross-country skiing]], [[Nordic combined]] (cross-country skiing) ''15,000'' * Kuyangshu Ski Jumping Field – [[ski jumping]], [[Nordic combined]] (ski jumping) ''10,000'' * Hualindong Ski Resort – [[biathlon]] ''15,000'' * Genting Hotel – [[International Broadcast Center|Media Center]] * [[Genting Snow Park]] – [[snowboarding]] ([[slopestyle]], [[halfpipe]]), [[freestyle skiing]] ''5,000'' * Taiwu Ski Resort – [[snowboarding]] (cross), [[freestyle skiing]] ''10,000'' * Wanlong Ski Resort – [[snowboarding]] (parallel slalom) ''5,000'' * Zhangjiakou Olympic Village ==Transportasyon== ==Badyet== Ang Tantiyahing Badyet para sa palaro ay US$3.9 billion, mas kaunti kaysa isang ikasampu na ang $43 billion ginugol sa [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 2008]].<ref>{{cite web|url=http://money.cnn.com/video/news/2015/07/31/beijing-host-winter-olympics-2022.cnnmoney/index.html|title=Beijing won't have a big budget for the 2022 Winter Olympics|work=CNNMoney}}</ref> ==Palaro== The 2022 Winter Olympics are scheduled to include a record 109 events over 15 disciplines in 7 sports. {{div col}} # '''Biathlon''' #* {{GamesSport|Biathlon|Events=11}} # '''Bobsleigh''' #* {{GamesSport|Bobsleigh|Events=4}} #* {{GamesSport|Skeleton|Events=2}} # '''Curling''' #* {{GamesSport|Curling|Events=3}} # '''Ice hockey''' #* {{GamesSport|Ice hockey|Events=2}} # '''Luge''' #* {{GamesSport|Luge|Events=4}} # '''Skating''' #* {{GamesSport|Figure skating|Events=5}} #* {{GamesSport|Short track speed skating|Events=9}} #* {{GamesSport|Speed skating|Events=14}} # '''Skiing''' #* {{GamesSport|Alpine skiing|Events=11}} #* {{GamesSport|Cross-country skiing|Events=12}} #* {{GamesSport|Freestyle skiing|Events=13}} #* {{GamesSport|Nordic combined|Events=3}} #* {{GamesSport|Ski jumping|Events=5}} #* {{GamesSport|Snowboarding|Events=11}} {{colend}} ''Numbers in parentheses indicate the number of medal events contested in each separate discipline.'' === Bagong Kaganapan === ==Seremonya ng Pagbubukas== == Mga Naglalahok ng National Olympic Committee== ==Seremonya ng Pagsasara== ==Merkado== ===Sagisag=== ===Islogan=== Ang Larong' Islogan ay ''Joyful Rendezvous Upon Pure Ice and Snow'' ({{lang-zh|纯洁的冰雪，激情的约会|Chúnjié de bīngxuě, jīqíng de yuēhuì}}). ===Maskota=== {{main|Bing Dwen Dwen at Shuey Rhon Rhon}} === Corporate sponsorship === {| class="wikitable collapsible " style="float:center; margin:10px;" |- ! Isponsor para sa Palarong Olimpiko sa Taglamig 2022 <ref>https://www.beijing2022.cn/en/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191210174041/https://www.beijing2022.cn/en/ |date=2019-12-10 }}</ref> |- | Worldwide Olympic Partners * [[Airbnb]] * [[Alibaba Group]] * [[Allianz]] * [[Atos]] * [[Bridgestone]] * [[The Coca-Cola Company]]-[[Mengniu Dairy]] * [[Dow Chemical Company]] * [[General Electric]] * [[Intel]] * [[Panasonic]] * [[Procter & Gamble]] * [[Samsung Electronics]] * [[The Swatch Group]] ([[Omega SA]]-[[Tissot]]) * [[Toyota]] * [[Visa Inc.]] {{Div col end}} |- |Official Partners * [[Air China]] * [[Anta Sports]] * [[Bank of China]] * [[China National Petroleum Corporation|CNPC]] Corporation * [[China Unicom]] * [[Shougang Group]] * [[Sinopec]] * [[State Grid Corporation of China]] * [[Yili Group]] {{Div col end}} |- |Official Sponsors * Beijing Beiao Group * Beijing Cultural Investment Development Group * [[Beijing Yanjing Brewery]] * Hengyuanxiang * Jinlongyu * Shunxin Agriculture * [[Tsingtao Brewery]] {{Div col end}} |- |Official Exclusive Suppliers * [[EF Education First]] * [[iFlytek]] {{Div col end}} |} ==Broadcasting== ==Pag-alala at Kontrobersiya== {{main|Pag-alala at Kontrobersiya sa Palarong Olimpiko sa Taglamig 2022}} == Tignan din == {{Wikivoyage|Beijing_2022|2022 Winter Olympics}} * Asian Games celebrated in China ** [[Palarong Asyano 1990]] – [[Beijing]] ** [[Palarong Taglamig ng Asya 1996]] – [[Harbin]] ** [[Palarong Taglamig ng Asya 2007]] – [[Changchun]] ** [[Palarong Asyano 2010]] – [[Guangzhou]] ** [[Palarong Tabing Dagat ng Asya 2012]] – [[Haiyang]] ** [[Palarong Tabing-Dagat ng Asya 2020]] – [[Sanya]] ** [[Palarong Asyano 2022]] – [[Hangzhou]] {{Portal|Olympics|China}} * Olympic Games celebrated in China ** [[Palarong Olimpiko sa Tag-init 2008]] – Beijing **'''Palarong Olimpiko sa Taglamig 2022''' – Beijing * Paralympic Games celebrated in China ** [[2008 Summer Paralympics]] – Beijing ** [[2022 Winter Paralympics]] – Beijing * Universiade celebrated in China ** [[2001 Summer Universiade]] – Beijing ** [[2009 Winter Universiade]] – Harbin ** [[2011 Summer Universiade]] – [[Shenzhen]] ** [[2021 Summer Universiade]] – [[Chengdu]] * Youth Olympic Games celebrated in China ** [[Palarong Olimpiko ng Kabataan sa Tag-init 2014]] – [[Nanjing]] * [[Beijing Organising Committee for the 2022 Olympic and Paralympic Winter Games]] ==References== {{Reflist}} ==External links== * [http://www.beijing2022.cn/en/ Beijing 2022] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160924144054/http://www.beijing2022.cn/en/ |date=2016-09-24 }} * [https://www.olympic.org/beijing-2022 Beijing 2022 (IOC)] {{s-start}} {{s-bef|before=[[2018 Winter Olympics|Pyeongchang]]}} {{s-ttl|title=''[[Winter Olympic Games|Winter Olympics]]'' <br /> [[Beijing]]|years=''XXIV Olympic Winter Games'' (2022)}} {{s-aft|after=''[[2026 Winter Olympics|Milano Cortina d'Ampezzo]]''}} {{s-end}} {{Palarong Olimpiko}} [[Kategorya:2022 Winter Olympics| ]] [[Kategorya:2022 in Chinese sport|Winter Olympics]] [[Kategorya:2022 in multi-sport events|Winter Olympics]] [[Kategorya:2020s in Beijing]] [[Kategorya:Olympic Games in China]] [[Kategorya:Scheduled multi-sport events|Winter Olympics 2022]] [[Kategorya:Sports competitions in Beijing]] [[Kategorya:Sport in Zhangjiakou]] [[Kategorya:Winter Olympics by year]] [[Kategorya:February 2022 sports events in Asia]] [[Kategorya:February 2022 events in China]] [[Kategorya:2022 in winter sports]] e6jy1jtv8gopgijolek4uero6bmddg4 0 297052 2166486 2043294 2025-06-27T08:12:43Z JhayAr23 151522 Naglagay ng kuwit bago ang “habang” upang maihiwalay nang maayos ang dalawang magkaugnay na sugnay. 2166486 wikitext text/x-wiki {{Orphan|date=Disyembre 2021}} {{Infobox television | image = | image_upright = | image_size = | image_alt = | caption = | alt_name = | native_name = | genre = [[Telenovela]] | creator = [[Annie Van Der Dys]] | based_on = | inspired_by = | developer = | writer = [[Annie Van Der Dys]]<br>Valentina Parra<br>Carolina Colina | screenplay = | story = | director = Toño Vega Espejo<br>Luis Barrios De La Puente | creative_director = | presenter = | starring = [[Scarlet Ortiz]]<br/>[[Segundo Cernadas]]<br/>[[Bernie Paz]]<br/>Katia Condos<br/>Yvonne Frayssinet<br/>Carla Barzotti<br/>Denice Baleto<br/>[[Marisol Romero]] | judges = | voices = | narrated = | theme_music_composer = | open_theme = | end_theme = | composer = | country = [[Venezuela]]<br>[[Peru]] | language = Kastila | num_seasons = | num_episodes = 110<ref>{{Cite web |title=TODO SOBRE CAMILA |url=http://www.venevisioninternational.com/en/producto.php?id_producto=1095&id_categoria=1&id_sub_categoria=8 |access-date=2020-05-11 |archive-date=2013-04-12 |archive-url=https://archive.today/20130412031728/http://www.venevisioninternational.com/en/producto.php?id_producto=1095&id_categoria=1&id_sub_categoria=8 |url-status=dead }}</ref> | list_episodes = | executive_producer = [[Margarita Morales Macedo]] | producer = | news_editor = | location = [[Lima]], [[Peru]]<br>[[Quito]], [[Ecuador]]<br/>[[Miami]], [[Florida]] | cinematography = | animator = | editor = Fiorella Suito Chang | camera = | runtime = 41-44 minuto | company = [[Venevisión]] | distributor = [[Venevisión International]] | budget = | network = | picture_format = | audio_format = | first_run = | released = | first_aired = {{start date|2002|7|14}} | last_aired = {{end date|2003|1|7}} | preceded_by = ''[[Maria Rosa, Buscame una Esposa]]'' | followed_by = ''[[La mujer de Lorenzo]]'' | related = | website = | website_title = | production_website = | production_website_title = }} Ang '''''Todo Sobre Camila''''' ({{Lang-tl|Lahat ng Tungkol kay Camila}}; {{Lang-en|'''All About Camila'''}}) ay isang telenovela noong 2002 na nilikha ng Venezolanong kompanya ng produksyon na [[Venevisión]] kasabay ng Peruvianang kompanya ng produksyon na Iguana Producciones.<ref>[http://www.todotnv.com/todo-sobre-camila-venevisioniguana-2002.html Todo sobre Camila – Venevisión/Iguana (2002)]</ref> Ang telenovela ay kinuhanan sa dalawang bansa ([[Peru]] at [[Ecuador]]). Sina Scarlet Ortiz at Segundo Cernadas ang mga pangunahing bida sa nasabing programa, habang sina Bernie Paz at Carla Barzotti naman ang mga pangunahing kontrabida. == Balangkas == Si Camila Montes de Alba (Scarlet Ortiz) ay isang maganda, masipag na mag-aaral sa Ekonomiks na nagmula sa isa sa mga pamilyang aristokratiko sa [[Lungsod ng Lima|Lima]]. Ngunit mula nang mamatay ang kanyang ama, napilitan siyang magtrabaho ngayon sa isang eksklusibong club bilang isang waitress matapos naiwan ang bangko ng kanyang pamilya, kasama ang marangyang Montes de Alba mansion, ang Montes de Alba Foundation at ang prestihiyo ng kanilang huling pangalan na ang tanging ebidensya na maipakikita nila sa kanilang aristokratikong linya. Ang kanyang ina, si Florencia Montes de Alba (Yvonne Frayssinet), ay tumangging tanggapin ang katotohanan na sila ay walang kabuluhan at hindi kayang bayaran ang mga dating kaginhawaan na inaasahan na magkakaroon ng mataas na uri ng kanilang katayuan. Kasabay ng tulong ng kanyang yaya na si Juanita ( Mariela Trejos ), sinisikap niyang matapos ang mga pagtatapos, tulad ng iba pang ordinaryong tao.<ref>{{Cite web |title=Argumento de telenovela “Todo sobre Camila” |url=http://www.telenovelasplus.com/argumento-de-telenovela-todo-sobre-camila.html |access-date=2020-05-11 |archive-date=2013-10-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131016050153/http://www.telenovelasplus.com/argumento-de-telenovela-todo-sobre-camila.html |url-status=dead }}</ref> Sa panahon ng isang fundraiser upang mangolekta ng pondo para sa pundasyon ng kanyang pamilya, nakilala ni Camila si Alejandro Novoa ( Segundo Cernadas ), ang tagapagmana sa isang emperyo ng hotel mula sa ( [[Ecuador]] ). Ang isang abogado sa pamamagitan ng propesyon, si Alejandro ay masigasig tungkol sa kapaligiran, ngunit ang mga inaasahan ng kanyang pamilya ay pumipigil sa kanya na ituloy ang kanyang pinakamamahal. Ang dalawa ay gumugugol ng oras nang magkasama, at ang isang pang-akit sa isa't isa ay bubuo sa pagitan ng dalawa. Gayunpaman, ang kanilang kaligayahan sa hinaharap ay pinanganib sa pamamagitan ng hitsura ni Eduardo Bonfil ( Bernie Paz ), isang ibig sabihin at pagkalkula ng negosyo na natipon ang kanyang kapalaran sa pamamagitan ng walang prinsipyong paraan pagkatapos tumaas mula sa kahirapan sa mga slum ng lungsod. Gumagawa siya ng isang mapagpipilian upang maging unang tao sa buhay ni Camila, na may layuning pakasalan siya upang mapagbuti ang kanyang posisyon sa lipunan dahil sa mga pakinabang na makukuha niya mula sa pribilehiyo ng huling pangalan ni Camila. Upang makamit ang kanyang hangarin, napunta si Eduardo upang akitin si Florencia, at alam na ang kanyang pamilya ay may utang, pinahiram niya ang kanyang pera para sa isang potensyal na negosyo kung saan niloloko niya siya sa pag-sign up ng kanyang mansyon bilang katiyakan. Bukod dito, binili ni Eduardo ang isang napaka mahal na singsing na pagmamay-ari ng European nobility na ipakita sa Camila bilang isang singsing sa pakikipag-ugnay. Samantala, si Alicia (Carla Barzotti), katulong at manliligaw ni Eduardo, ay galit na galit sa pansin na ibinibigay ni Eduardo kay Camila. Dahil sa paninibugho, humuhupa siya ng isang alahas upang lumikha ng isang pekeng replika ng singsing ng reyna upang maipahiwatig si Camila sa pagnanakaw. Makalipas ang ilang oras, sinabi ni Camila kay Eduardo na hindi siya inibig at nais niyang masira ang kanilang pakikipag-ugnayan. Gayunpaman, sumasang-ayon siya na sumulong sa partido ng pakikipag-ugnay na kung saan ay gaganapin sa dagat sa isang marangyang yate na malapit sa [[Kapuluan ng Galapagos|Galápagos Islands]] . Gayunpaman, sa panahon ng pagdiriwang, naririnig ni Camila ang isang pag-uusap sa pagitan nina Felipe at Eduardo tungkol sa pusta na ginawa nila upang manalo siya. Galit, iniwan niya ang singsing kay Alicia at tumalon mula sa bangka. sinasadya, nagtatapos siya sa baybayin kung saan may Alejandro na may bahay sa lawa si Alejandro. Nagmamahal ang dalawa sa gabing iyon. Kinaumagahan, nagising lang si Alejandro upang malaman na wala na si Camila. Habang naglalakad sa mga kalye ng Quito, nakilala niya ang Aleman at Flavio, dalawang mag-aaral ng mamamahayag na nakilala niya at ng kanyang ina habang sila ay nag-aaral sa Lima. Pumayag ang dalawa na tulungan siya at dalhin siya sa kanilang bahay. Upang maitago ang kanyang pagkakakilanlan, pinutol ng Camila ang kanyang mahaba at magagandang buhok at nagpapanggap na lalaki nang ilang sandali bago ibunyag niya ang kanyang tunay na pagkakakilanlan sa pamilya ng Aleman. Matapos isagawa ang isang paghahanap sa dagat at walang bakas ng katawan ni Camila, ipinapalagay na patay na siya. Upang makamit ang kanyang layunin sa pag-frame ng Camila, kinuha ni Alicia ang kanyang laptop kung saan na-type ni Camila ang kanyang mga entry sa journal at na-edit ang mga tiyak na bahagi upang maipakita na balak ni Camila na pagnanakaw ang singsing ng Queen. Nagagalit si Eduardo nang malaman niya ang dapat na pagtataksil ni Camila, at nanumpa siyang matiyak na ibilanggo si Camila. Matapos makipagtulungan si Alicia kay Elena (ina ni Alejandro) at si Claudia, ang dating kasintahan ni Alejandro, si Camila ay naaresto at inilipat sa Peru para sa kanyang [[paglilitis]]. Siya ay pinarusahan sa buhay sa bilangguan na may napipintong pagbubuntis matapos na suhol ni Eduardo ang Tagausig at ang hukom na nagsasagawa ng kanyang kaso. Gamit ang pera upang makamit ang kanyang pamamaraan, hinuhuli ni Eduardo ang mga guwardiya sa bilangguan sa penitentiary ng kababaihan upang maiiwan siyang mag-isa sa Camila at panggahasa siya. Gayunpaman, ipinagtatanggol ni Camila ang sarili sa pamamagitan ng pagtusok sa isa sa mga mata ni Eduardo gamit ang isang niniting na karayom na ginagamit niya upang mangunot ng damit para sa kanyang sanggol. Matapos na iligal na naka-lock sa isang madilim na cellar sa loob ng bilangguan, si Camila ay pinalaya sa pamamagitan ng panghihimasok ng Flavio at Aleman na gumagamit ng kanilang mga kasanayan sa pamamahayag upang maglobi laban sa katiwalian sa loob ng bilangguan. Ipinanganak si Camila sa isang batang babae. Kalaunan kapag bumalik siya sa bilangguan kasama ang kanyang sanggol, mayroong sunog sa sunog matapos na suhulan ng Eduardo ang dalawang babaeng guwardiya na mag-orkestra sa isang kaguluhan sa bilangguan kung saan pagkatapos ay papatayin si Camila sa scuffle. Sa panahon ng kaguluhan na dulot ng sunog, nakatakas si Camila kasama ang kanyang anak at kapwa cell mate na si Heidi. pumunta sila sa bahay ng kanyang yaya kung saan nagtago sila ng ilang araw. Ngayon ang isang mayamang babae matapos iwanang kanya ni Felipe Bayon ang lahat ng kanyang kapalaran bilang pagbabayad-sala sa paggawa ng pusta kasama sina Eduardo, Camila at Heidi na bumili ng mga pekeng pasaporte at pagtakas sa Estados Unidos kung saan itinatag niya ang kanyang sarili bilang isang media mogul at ginamit ang kanyang radyo at pahayagan upang sirain si Eduardo sa pamamagitan ng pagdetalye sa lahat ng mga krimen na kanilang nagawa.<ref>{{Cite web |title=Todo Sobre Camila |url=http://foro.telenovela-world.com/n4/list.php?f=184 |access-date=2020-05-11 |archive-date=2015-09-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150929213955/http://foro.telenovela-world.com/n4/list.php?f=184 |url-status=dead }}</ref> == Mga Tauhan == * Scarlet Ortiz - Camila Montes de Alba, Pangunahing magiting na babae, anak na babae ng Florencia, nakipag-ugnay kay Eduardo, ina ng Virginia na mahal kay Alejandro. * Si Segundo Cernadas _ Alejandro Novoa, Pangunahing bayani, kapatid ni Irene, na inibig kay Camila, ikinasal kay Claudia, ama ng Virginia. Sa wakas ikinasal kay Camila. * Bernie Paz - Eduardo Bonfil, karibal ni Alejandro, Alicia's, Florencia's at kasintahan ni Claudia, kriminal na negosyante. Hired thugs upang patayin si Edmundo. '''Pangunahing Villain.''' '''Nagtatapos sa bilangguan na may isang mata ng mata''' . * Si Carla Barzotti -Alicia, katulong at manliligaw ni Eduardo, ay kinamumuhian ang Montes de Alba's, pinatay ang Camila para sa pagnanakaw ng mga singsing, inagaw ng Virginia ngunit nahuli ng pulisya. '''Pangunahing Villain.''' '''Nagtatapos sa bilangguan.''' '''Nagiging mabuti''' * Katia Condos - Irene Novoa, kapatid ni Alejandro, sa pag-ibig kay Patrick. Kasal sa Aleman. * Yvonne Fraysinett - Florencia Montes de Alba, ina ni Camila, lola ni Virginia. Kasal kay John Perry. * Mariela Trejos - Si Juanita, ang ina ni Camila, na matagal na naglilingkod sa kasambahay ng Montes de Alba's * Fernando De Soria - Andrés Novoa †, asawa ni Elena, Alejandro's at tatay ni Irene * Ana María Jordan - Merojita de las Casas, miyembro ng mataas na lipunan, kaibigan ng pamilya ng Montes de Alba's * Javier Delgiudice - Executive Manager ng Novoa chain ng mga hotel, kasintahan ni Claudia, napoot kay Alejandro. '''Villain.''' '''Nagpapakamatay.''' * Marisol Romero - Si Lucy, anak na babae nina Kike at Patty, kapatid ng Aleman, sekretarya sa mga hotel sa Novoa * Si Denice Baleto - Si Claudia Cantana, ang dating kasintahan ni Alejandro, na mag-asawa, na executive sa Novoa Hotels, ay may kaugnayan kay Patrick, ang magkasintahan ni Eduardo. '''Villain.''' '''Nagtatapos sa bilangguan para sa pagpapalampas ng mga pondo.''' * Diego Spotorno - Aleman, kapatid ni Lucy, pinakamatalik na kaibigan ni Flavio, sa pag-ibig kay Irene. * Ramsay Ross - Si John Perry, isang Englishman, namumuhunan sa Novoa Hotel, kaibigan ng pamilya ng mga Novoa's, sa pag-ibig kay Florencia. * Si Marcelo Oxenford - Si Felipe Bayon, miyembro ng mataas na uri ng lipunan ng Lima, ay nakipagtipan kay Eduardo na siya ay mananalo kay Camila, ngunit ginagawa ang lahat upang maiwasan siyang manalo. Iniwan ang lahat ng kanyang kapalaran sa Camila. * Mabel Duclos (bilang Mabel Duelos) * Enrique Urrutia (II) * Patricia Frayssinet (bilang Patricia Fraysinett) * Tony Vazquez * Pilar Astete * Luis Alberto Urrutia * Carlos Falcone bilang Rodriguez, isang tiktik na inupahan ni Eduardo upang malaman kung tunay na patay na si Camila. * Silvia Caballero == Mga Sanggunian == {{Reflist|}} == Mga panlabas na kawing == * {{IMDb name|0361247|Todo sobre Camila}} jlr5j42b3fparq4wp7leavn5toqjjzb 0 299512 2166391 1992997 2025-06-26T20:13:47Z Gogo1203 151604 2166391 wikitext text/x-wiki {{Infobox person|name=Teresita Sy-Coson|image=Teresita Sy-Coson1.jpg|residence=|nationality=|caption=Teresita Sy-Coson (2012)|birth_place=[[Plaridel, Bulacan]], Philippines|birth_name=Teresita Tan Sy|occupation=Vice Chairperson SM Investments Corporation Tagapamahala ng [[Banco de Oro]]}} '''Teresita Tan Sy-Coson''' (ipinanganak noong October 1950) ay isa sa mga pinakamayamang negosyanteng Pilipina. <ref>{{Cite web |url=https://archive.fortune.com/magazines/fortune/mostpowerfulwomen/2010/global/index.html |title=Fortune 50 Most Powerful Women in Business |access-date=2020-08-01 |archive-date=2022-01-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220119011731/https://archive.fortune.com/magazines/fortune/mostpowerfulwomen/2010/global/index.html |url-status=dead }}</ref> Sya ay kasalukuyang bise chairman ng [[SM Investments Corporation]] (SMIC), isa sa pinakamalaking malaking conglomerate na humahawak ng mga kumpanya na may interes sa pangangalakal na tingian, pagbabangko, pag-aari at pamumuhunan sa portfolio, at iba pa. Siya rin ang chairman at tagapamahala ng [[Banco de Oro|BDO Unibank, Inc]]. Ito ang pinakamalaking bangko sa Pilipinas sa mga tuntunin ng kabuuang mapagkukunan, kapital, pautang, kabuuang deposito, at mga assets-under-management noong katapusan ng 2015. == Mga sanggunian == {{Reflist}} {{Stub|Tao}} [[Kategorya:Mga negosyante mula sa Pilipinas]] [[Kategorya:Ipinanganak noong 1950]] f1kwb7ofpadx9vfkmavl1jdcqzgv7r8 0 299705 2166390 2145684 2025-06-26T20:11:47Z Gogo1203 151604 2166390 wikitext text/x-wiki {{Infobox person|name=Jonha Richman|birth_name=Jonha Revesencio|occupation=Negosyante|birth_date={{Birth date and age|1989|01|08}} |image=Us-ambassafor-philip-goldberg-jonha-richman.jpg|years_active=|spouse=|website=}} Si '''Jonha Richman''' (ipinanganak sa [[Aklan]] noong Enero 1989) ay isang negosyante at kapitalistang Pilipina.<ref>{{Cite web|last=Lashbrooke|first=Barnaby|title=Why Does Business Travel Make Some Of Us Strangely Productive?|url=https://www.forbes.com/sites/barnabylashbrooke/2019/02/28/why-does-business-travel-make-some-of-us-strangely-productive/|access-date=2020-06-22|website=Forbes|language=en}}</ref> Si Richman ay kasalukuyang nakatira sa [[Inglatera]] at [[Monaco]]. Sya ay nakilala sa kanyang angking pamamaraan ng pagnenegosyo.<ref>{{Cite news|last=Cocking|first=Simon|date=|title=Finding Unconventional Business Opportunities|work=Irish Tech News|url=https://irishtechnews.ie/finding-unconventional-business-opportunities-on-the-road-to-success-jonha-richman/|url-status=live|access-date=}}</ref> Si Richman ay nasa lupon ng mga direktor ng iba't ibang mga mga kumpanya at pundasyon na mapag-kawanggawa.<ref>{{Cite web|date=2019-03-11|title=Who will the final Lightning torch hop go to before the payment chain ends?|url=https://finance.yahoo.com/news/final-lightning-torch-hop-payment-143004808.html|access-date=2020-08-01|website=Crypto Briefing|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.thedtgroup.org/media/163200/magazine-1.pdf |title=#UKCharityWeek |access-date=2020-08-02 |archive-date=2021-08-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210807215311/https://www.thedtgroup.org/media/163200/magazine-1.pdf |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite web |last=Aguirre |first=Jun |date=2019-01-15 |title=Aklanon bizwoman shines in cryptocurrency industry abroad |url=https://www.panaynews.net/aklanon-bizwoman-shines-in-cryptocurrency-industry-abroad/ |access-date=2025-06-26 |website=Panay News |language=en-GB}}</ref> == Talambuhay == Si Jonha Richman ay nagmamay-ari ng malaking bahagi ng mga negosyo sa pamamagitan ng kanyang pribadong kumpanya. Ang kanyang mga ari-arian at negosyo ay nasa industriyang teknikal, pamamahay<ref>{{Cite web|title=These Philippine properties are selling for cryptocurrencies|url=http://www.property-report.com/detail/-/blogs/philippine-properties-selling-for-cryptocurrencies-not-pe-16|access-date=2020-06-22|website=www.property-report.com|language=en-US|archive-date=2020-09-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20200923215121/http://property-report.com/detail/-/blogs/philippine-properties-selling-for-cryptocurrencies-not-pe-16|url-status=dead}}</ref>, at mga umuusbong na teknolohiya tulad ng artificial intelligence, at iba pa. == Parangal at pagkilala == Sya ay kinilala bilang isa sa 5 pinakamatagumpay na mga Pilipina sa larangan ng pagnenegosyo.<ref>{{Cite web |url=https://www.sunstar.com.ph/article/162885 |title=5 successful Filipino businesswomen |access-date=2020-08-02 |archive-date=2020-12-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201205020946/https://www.sunstar.com.ph/article/162885 |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite web |date=2014-08-31 |title=[Executive Edge] 10 Filipino entrepreneurs to inspire you |url=https://www.rappler.com/business/67753-executive-edge-inspiring-filipino-entrepreneurs/ |access-date=2025-06-26 |website=RAPPLER |language=en-US}}</ref> == Mga sanggunian == {{Reflist|30em}} [[Kategorya:Mga negosyante mula sa Pilipinas]] [[Kategorya:Ipinanganak noong 1989]] {{Stub|Talambuhay}} ayoqmr5um6efba4fqgifq6h7qb1a8vz 0 302297 2166506 1796785 2025-06-27T10:59:54Z InternetArchiveBot 113521 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2166506 wikitext text/x-wiki {{Infobox church|name=Katedral ng Inmaculada Concepcion|rector=|subprior=|vicar=|exarch=|provost-rector=|provost=|viceprovost=|dean=|abbot=|subdean=|archpriest=|precentor=|succentor=|chancellor=|canonchancellor=|canon=|prior=|bishop=|canonmissioner=|metropolis=|bell weight=<!-- {{long ton|0| }} -->|parish=|deanery=|archdeaconry=|episcopalarea=|archdiocese=|diocese=|archbishop=|province=|presbytery=|synod=|circuit=|district=|division=|subdivision=|canonpastor=|canontreasurer=|bells=|businessmgr=|organist=|organscholar=|chapterclerk=|laychapter=|warden=|verger=|liturgycoord=|director=|reledu=|rcia=|youthmin=|flowerguild=|musicgroup=|parishadmin=|serversguild=|elder=|organistdom=|prebendary=|minister=|priestincharge=|priest=|asstpriest=|honpriest=|curate=|asstcurate=|assistant=|student intern=|seniorpastor=|pastor=|chaplain=|archdeacon=|deacon=|deaconness=|reader=|bells hung=|materials=|fullname=|location=[[San Carlos, Cojedes|San Carlos]]|longm=|longs=|longEW=|iso region=|osgraw=<!-- TEXT -->|osgridref=<!-- {{gbmappingsmall| TEXT}} -->|country={{flag|Venezuela}}|latNS=|denomination=[[Simbahang Katolika Romana]]|previous denomination=|churchmanship=|membership=|attendance=|website=<!-- {{URL| example.com}} -->|former name=|longd=|lats=|founded date=|imagealt=|other name=|native_name=Catedral de la Inmaculada Concepción de San Carlos|native_name_lang=|image=Catedral Inmaculada Concepción iluminación..jpg|imagesize=250px|imagelink=|caption=|latm=|pushpin map=|pushpin label position=|pushpin map alt=|pushpin mapsize=|relief=|map caption=|latd=|bull date=|founder=|spire height=<!-- {{convert| }} -->|other dimensions=|capacity=|length=<!-- {{convert| }} -->|width=<!-- {{convert| }} -->|width nave=<!-- {{convert| }} -->|height=|diameter=<!-- {{convert| }} -->|floor count=|closed date=|floor area=<!-- {{convert| }} -->|dome quantity=|dome height outer=<!-- {{convert| }} -->|dome height inner=<!-- {{convert| }} -->|dome dia outer=<!-- {{convert| }} -->|dome dia inner=<!-- {{convert| }} -->|spire quantity=|demolished date=|construction cost=|dedication=|status=|dedicated date=|consecrated date=|cult=|relics=|events=|past bishop=|people=|functional status=|completed date=|heritage designation=|designated date=|architect=|architectural type=|style=|years built=|groundbreaking=|embedded=}} Ang '''Katedral ng Inmaculada Concepcion'''<ref>[http://www.gcatholic.org/churches/southamerica/3915.htm Cathedral of the Immaculate Conception in San Carlos]</ref> ({{Lang-es|Catedral de la Inmaculada Concepción de San Carlos}}) o simpleng '''Katedral ng San Carlos''',<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=_4Kui3zXMigC|title=El arte hispanoamericano|last=Arellano|first=Fernando|date=1988-01-01|publisher=Universidad Catolica Andres|isbn=9789802440177|language=es}}</ref> ay isang relihiyosong gusali na kabilang sa Simbahang Katoliko at matatagpuan sa pagitan ng Abenida Silva at Kalye Sucre,<ref>{{Cite web|url=http://www.guiaviajesvirtual.com/index_cojedes.php?recharge=iglesias|title=guiaviajesvirtual.com - Venezuela - Iglesias y Templos del Estado Cojedes|last=aghsofttech52@gmail.com|first=www.aghsotech.com - Andrés González -|website=www.guiaviajesvirtual.com|access-date=2016-06-21|archive-date=2023-11-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20231108024208/http://www.guiaviajesvirtual.com/index_cojedes.php?recharge=iglesias|url-status=dead}}</ref> sa bayan ng [[San Carlos, Cojedes|San Carlos]], ang kabeserang lungsod ng [[Cojedes (estado)|Estado ng Cojedes]], sa kapatagan ng bansang Timog Amerika ng [[Venezuela]].<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=R9O6AAAAIAAJ|title=Nuevo atlas práctico de Venezuela|last=Venezuela)|first=Nacional (Firm : Caracas|date=2003-01-01|publisher=El Nacional|language=es}}</ref> Bilang itinalagang pambansang makasaysayang monumento, ito ay isang protektadong pook. == Mga sanggunian == sendpojb7f0b3h8tvossixvntkhd1yb 0 309075 2166480 2163848 2025-06-27T08:01:14Z JhayAr23 151522 Pinalitan ang “siya ay” ng “siya ang” upang maging mas natural at malinaw ang pagkakabuo ng pangungusap. 2166480 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Bouayach_Amina.jpg|thumb| Amina Bouayach]] Si '''Amina Bouayach''' (ipinanganak noong Disyembre 10, 1957) ay isang aktibista ng karapatang pantao na galing Morocco. Mula noong Disyembre 2018, si Bouayach ay nagsilbi bilang pangulo ng Moroccan National Human Rights Council . <ref name="appoints">[https://en.yabiladi.com/articles/details/71883/king-mohammed-appoints-amina-bouayach.html King Mohammed VI appoints Amina Bouayach chairwoman of CNDH], Yabiladi.com, Retrieved 23 March 2019.</ref> Sa pagganap na ito, tiniyak niya noong 2019 na walang "mga bilanggong pampulitika sa Morocco." <ref>[https://www.moroccoworldnews.com/2019/07/279056/cndh-political-detainees-morocco/ CNDH President: There Are No Political Detainees in Morocco - Morocco World News (2019)]</ref> Una siyang napansin noong 2006, nang siya ang naging unang babaeng nahalal bilang pangulo ng isang pangunahing NGO sa Morocco. <ref name="bio">[https://www.fidh.org/IMG/pdf/bio-amina_bouayach-fr.pdf Biography], FIDH.org, Retrieved 17 March 2016</ref> Bilang pangulo ng Moroccan Organization for Human Rights, si Bouayach nagtrabaho sa mga pangunahing isyu sa karapatang pantao sa kanyang bansa tulad ng labis na pagpapahirap, mga karapatan ng mga refugee at mga migrante, mga karapatan ng kababaihan, mga indibidwal na mga karapatan at ang [[Parusang kamatayan|pagpawi ng parusang kamatayan]] . Nahalal siyang bise-presidente, pagkatapos ay ang pangkalahatang kalihim ng International Federation for Human Rights noong 2010 at 2013. <ref name="legion">[http://www.moroccoworldnews.com/2014/12/146423/moroccos-amina-bouayach-amina-lotfi-awarded-french-legion-of-honor/ Morocco's Amina Bouayach awarded Legion of Honour], Morocco World News, Retrieved 17 March 2016</ref> Pagkatapos, noong 2016, si Bouayach ay nagsilbing Moroccan Ambassador sa [[Suwesya|Sweden]] at [[Latbiya|Latvia]] . <ref name="CNDH">[https://www.cndh.org.ma/an/president-and-secretary-general/amina-bouayach-chairperson National Human Rights Council Biography], CNDH.org, Retrieved 21 March 2019</ref> Noong 2015, iginawad sa kanya ang [[Légion d'Honneur|French Legion of Honor]] sa Rabat para sa kanyang integridad at patuloy na paglahok para sa karapatang pantao. <ref name="legion"/> Sa panahon ng Arab Spring na itinaguyod ni Amina ang pag-aalis ng parusang kamatayan noong siya ay nasa [[Tunisia]] at [[Libya]] . <ref>[https://voices.ihrb.org/episodes/podcast-amina-bouayach Amina Bouayach on Business and Human Rights in Morocco]</ref> ==Talambuhay== Si Bouayach ay ipinanganak sa Tetouan noong 10 Disyembre 1957 <ref name="bio"/> sa isang kilalang pamilyang Riffian, na tinaboy mula sa Rif ng pananakop. Ang kanyang ama, si Hammadi Bouayach, ay isang [[Abogado|abugado]], isang aktibista sa politika, isang mapag-isip at isang Propesor ng Batas sa Unibersidad ng [[Rabat]], kung saan siya ay naging dean. Siya ay isa sa napakakaunting napili upang maging bahagi ng isang misyon na mag-aral sa ibang bansa sa [[Cairo]] at [[Paris]] ni Mekki Nassiri. Ang kanyang lolo ay itinuturing na kanang kamay ni Abdelkrim el-Khattabi at pinaka-tapat na heneral sa panahon ng Digmaang Rif . Mayroon siyang master degree sa economics mula sa ''[[Pamantasang Mohammed V|Mohammed V University]]'' sa Rabat. Sinimulan ni Bouayach ang kanyang karera sa karapatang pantao sa murang edad, nakikipagtulungan sa mga pamilya ng mga bilanggong pampulitika sa mga Taon ng Lead sa Morocco. Gumugol siya ng dalawang taon sa pagtatrabaho kasama ang kilalang sosyolohista na si Fatema Mernissi sa mga karapatang pambabae, lalo na ang mga babae na Muslim; at naglathala ng maraming mga artikulo tungkol sa paksa sa Arabiko, Pransya, Ingles at Espanya. Humawwak siya nang maraming posisyon sa politika, kapansin-pansin bilang kasapi sa gabinete ng dating Punong ministro na si ''Abderrahmane Youssoufi'' mula 1998 hanggang 2002, at bilang kasapi ng ''Consultative Commission'' on ''Constitutional Reform'' <ref name="bio"/> hinirang ni Haring Mohammed VI, sa sa gitna ng Arab Spring . Para sa kanyang kilalang mga kontribusyon sa Konstitusyon ng moroccan, iginawad sa kanya ang Order of the Throne ni Haring Mohammed VI . Nakipagtulungan siya sa [[Mga Nagkakaisang Bansa|United Nations]], sa [[Unyong Aprikano|African Union]] at as Euro-Mediterranean Forum tungkol sa mga karapatan ng mga tagapagtanggol, at kalayaan sa pakikisama. Isa siya sa mga unang bilang ng karapatang pantao na bumisita sa Tunisia matapos ang pagdukot kay dating pangulo ng Tunisia na si Zine El Abidine Ben Ali, at sa Libya matapos mawala ang dating pangulo ng Libya na si [[Muammar Gaddafi]] . Siya ay at nananatiling napaka-aktibo sa panrehiyong grupo para sa reporma ng [[Ligang Arabo|Arab States]] League. Si Amina Bouayach ay isang miyembro ng Arab Organization for Human Rights at ang pangkat ng mga dalubhasa sa madiskarteng pag-aaral sa rehiyon ng Opisina ng United Nations High Commissioner for Human Rights . <ref>[https://voices.ihrb.org/episodes/podcast-amina-bouayach Amina Bouayach on Business and Human Rights in Morocco]</ref> Noong 2014, hinawakan niya ang posisyon bilang punong tagapag-ugnay ng mga African NGO sa panahon ng African Summit sa [[Adis Abeba|Addis Ababa]] . Noong Oktubre 13, 2016, siya ay naging Ambassador ng [[Morocco]] sa [[Suwesya|Sweden]] <ref>{{Cite web |url=http://article19.ma/en/index.php/2019/02/13/king-of-sweden-receives-amina-bouayach-at-end-of-her-mission-as-moroccan-ambasador-in-stockholm/ |title=King of Sweden receives Amine Bouayach |access-date=2021-03-10 |archive-date=2021-05-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210501163847/http://article19.ma/en/index.php/2019/02/13/king-of-sweden-receives-amina-bouayach-at-end-of-her-mission-as-moroccan-ambasador-in-stockholm/ |url-status=dead }}</ref> at [[Latbiya|Latvia]] . <ref>{{Cite web |title=The Political Director of the Foreign Ministry welcomes a farewell visit from the Ambassador of Morocco |url=https://www.mfa.gov.lv/en/news/latest-news/62521-the-political-director-of-the-foreign-ministry-welcomes-a-farewell-visit-from-the-ambassador-of-morocco |access-date=2021-03-10 |archive-date=2021-01-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210110084218/https://www.mfa.gov.lv/en/news/latest-news/62521-the-political-director-of-the-foreign-ministry-welcomes-a-farewell-visit-from-the-ambassador-of-morocco |url-status=dead }}</ref> Noong Disyembre 6, 2018, si Amina Bouayach ay hinirang ni Haring Mohammed VI ng Morocco bilang pangulo ng National Council for Human Rights sa Morocco . <ref>[https://lematin.ma/express/2018/amina-bouayach-nouvelle-presidente-cndh/306210.html Qui est Amina Bouayach, nouvelle présidente du CNDH ?]</ref> Para sa [[Pandaigdigang Araw ng mga Kababaihan|World Women's Day]] of the Year 2019, naglunsad siya ng isang matagumpay na pambansang kampanya para sa pagtanggal ng kasal sa ilalim ng edad sa Morocco. <ref>[https://telquel.ma/2019/03/08/mariage-des-mineurs-amina-bouayach-plaide-pour-labolition-de-lexception_1630957 Mariage des mineurs: Amina Bouayach plaide pour l’abolition de "l’exception"]</ref> == Mga pagkilala == * Si Amina Bouayach ay ang unang babaeng inihalal na namuno sa isang human rights NGO sa Morocco. <ref>{{Cite web |url=http://www.schoolofpolitics.org/eng/images/newsletter/amina_bouayach_en.pdf |title=Amina Bouayach |access-date=2021-03-10 |archive-date=2021-01-31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210131065405/http://www.schoolofpolitics.org/eng/images/newsletter/amina_bouayach_en.pdf |url-status=dead }}</ref> * Nahalal din siyang bise-pangulo at pagkatapos ay ang pangkalahatang kalihim ng International Federation for Human Rights [archive] noong 2010 at 2013. <ref>[https://northafricapost.com/26626-human-rights-activist-amina-bouayach-at-the-helm-of-cndh-chaouki-benayoub-interministerial-delegate-for-human-rights.html Human Rights Activist Amina Bouayach at the Helm of CNDH, Chaouki Benayoub, Interministerial Delegate for Human Rights]</ref> * Noong 2011 at pagkatapos ay sa 2013, iginawad sa kanya ni Haring Mohammed VI ang pagkakaiba ng Kumander ng Order ng Trono at pagkatapos ay ng Opisyal ng Order ng Trono . * Noong 2014, natanggap ni Amina Bouayach ang insignia ng Knight of the National Order of the [[Légion d'Honneur|Legion of Honor]] of the [[Pransiya|French Republic]] bilang pagkilala sa kanyang gawa na pabor sa proteksyon at pagsusulong ng mga [[karapatang pantao]] . == Kritisismo == Ang CNDH at ang pangulo nito na si Amina Bouayach ay nakatanggap ng mabibigat na pagpuna noong 2019 mula nang sinabi niya na "ang mga bilanggo ng Hirak Rif ay hindi mga detenidong pampulitika", na "walang mga bilanggong pampulitika sa Morocco, ngunit" mga bilanggo na naaresto para sa kanilang pakikilahok sa mga demonstrasyon o karahasan ginawa sa panahon ng mga demonstrasyon. " <ref>[https://www.moroccoworldnews.com/2019/07/279056/cndh-political-detainees-morocco/ CNDH President: There Are No Political Detainees in Morocco - Morocco World News (2019)]</ref> . Nang maglaon, sa isang 400-pahinang ulat na nilikha ng CNDH at ipinakita ni Bouayach, ang mga konklusyon ay kasabay ng mga kaso ng hudikatura laban sa kilalang pinuno ng mga protesta, si Nasser Zefzafi (hinatulan ng 20 taong pagkakakulong), na pinintasan ng maraming mga karapatang Moroccan. mga pangkat at aktibista <ref>[https://www.moroccoworldnews.com/2020/03/295692/moroccos-human-rights-council-publishes-report-on-hirak-rif-movement/ Hirak Rif: CNDH Report Slams Violence, Delayed Intervention - Morocco World News (2020)]</ref> . == Mga Sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * [https://www.opendemocracy.net/author/amina-bouayach Amina Bouayach] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210311063254/https://www.opendemocracy.net/author/amina-bouayach |date=2021-03-11 }}, OpenDemocracy.net * [http://www.worldcoalition.org/Uniting-activists-forces-is-Amina-Bouayachs-obsession.html Uniting activists’ forces is Amina Bouayach’s obsession] * [http://northafricapost.com/26626-human-rights-activist-amina-bouayach-at-the-helm-of-cndh-chaouki-benayoub-interministerial-delegate-for-human-rights.html Human Rights Activist Amina Bouayach at the Helm of CNDH, Chaouki Benayoub, Interministerial Delegate for Human Rights] * [https://en.yabiladi.com/articles/details/71883/king-mohammed-appoints-amina-bouayach.html King Mohammed VI appoints Amina Bouayach chairwoman of CNDH] * [https://www.cndh.org.ma/an/press-releases/hm-king-mohammed-vi-appoints-ms-amina-bouayach-new-president-national-human-rights HM KING MOHAMMED VI APPOINTS MS AMINA BOUAYACH NEW PRESIDENT OF THE NATIONAL HUMAN RIGHTS COUNCIL] * [http://article19.ma/en/index.php/2019/02/13/king-of-sweden-receives-amina-bouayach-at-end-of-her-mission-as-moroccan-ambasador-in-stockholm/ King Of Sweden Receives Amina Bouayach At End Of Her Mission As Moroccan Ambasador In Stockholm] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210501163847/http://article19.ma/en/index.php/2019/02/13/king-of-sweden-receives-amina-bouayach-at-end-of-her-mission-as-moroccan-ambasador-in-stockholm/ |date=2021-05-01 }} [[Kategorya:Nabubuhay na mga tao]] [[Kategorya:Ipinanganak noong 1957]] [[Kategorya:Aktibista]] [[Kategorya:Aktibismo]] [[Kategorya:Pages with unreviewed translations]] nvj1vm1kkz9ae6e5ih637sg3ymr8mtp 0 309517 2166457 2118167 2025-06-27T07:09:39Z InternetArchiveBot 113521 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2166457 wikitext text/x-wiki {{Infobox person|name=Isra Hirsi|image=High school student speaking out against gun violence (Isra Hirsi) (cropped).jpg|alt=|caption=|birth_name=|birth_date={{birth date and age|2003|2|22}}|birth_place=[[Minneapolis]], [[Minnesota]], U.S.|death_date=|death_place=|occupation=|known_for=Environmental activism|movement=[[Youth Climate Strike]]|parents=[[Ilhan Omar]]<br/>Ahmed Abdisalan Hirsi|relatives=[[Sahra Noor]] (aunt)|awards=[[Brower Youth Award]] (2019)}} [[Talaksan:Isra_Hirsi_protesting_against_gun_violence_and_for_gun_law_reform_(cropped).jpg|thumb| Nagprotesta si Hirsi laban sa karahasan sa baril noong 2018]] Si '''Isra Hirsi''' (ipinanganak noong Pebrero 22, 2003) ay isang aktibista sa kapaligiran sa Amerika. Siya ang nagtatag at nagsilbi bilang co-executive director ng US Youth Climate Strike. <ref>{{Cite web|url=https://www.washingtonpost.com/nation/2019/09/27/missing-message-gen-zs-climate-activism/|title=The missing message in Gen Z's climate activism|last=Hatzipanagos|first=Rachel|website=Washington Post|language=en|access-date=April 28, 2020}}</ref> SPinangalanan siya sa listahan ng Pamahalaang at Politika ng Fortune's 2020 40 Under 40. <ref>{{cite web|url=https://fortune.com/40-under-40/2020/isra-hirsi/|title=40 under 40 Government and Politics: Isra Hirsi}}</ref> == Maagang buhay at aktibismo == Lumaki si Hirsi sa [[Minneapolis|Minneapolis, Minnesota]], anak ng Kongresista ng Estados Unidos na si Ilhan Omar<ref>{{cite web|url=http://www.broweryouthawards.org/winner/isra-hirsi/|title=Isra Hirsi|date=September 4, 2019}}</ref><ref name=":0">{{cite web|url=https://www.internationalcongressofyouthvoices.com/isra-hirsi|title=Isra Hirsi|website=THE INTERNATIONAL CONGRESS OF YOUTH VOICES|language=en-US|access-date=January 21, 2020|archive-date=Enero 11, 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200111171146/https://www.internationalcongressofyouthvoices.com/isra-hirsi|url-status=dead}}</ref><ref name=":1">{{cite web|url=https://www.vice.com/en_us/article/a357wp/isra-hirsi-ilhan-omar-daughter-climate-strike-profile|title=Isra Hirsi is 16, Unbothered, and Saving the Planet|last=Ettachfini|first=Leila|date=September 18, 2019|website=Vice}}</ref> at Ahmed Abdisalan Hirsi. Sa edad na 12, siya ay isa sa mga kalahok na nagpoprotesta para sa hustisya para kay Jamar Clark sa Mall of America. Si Hirsi ay isang mag-aaral sa Minneapolis South High School. Naging kabilang siya sa aktibismo sa klima matapos sumali sa enviromental club ng kanyang high school sa kanyang unang taon. Pinagsama ni Hirsi ang samahan ng daan-daang mga welga na pinamunuan ng mag-aaral sa buong Estados Unidos noong Marso 15 at Mayo 3, 2019. Pinagsama niya ang US Youth Climate Strike, ang bisig ng Amerikano ng isang pandaigdigang kilusan ng [[pagbabago ng klima]] ng kabataan, noong Enero 2019. Nagsisilbi siya bilang co-executive director ng grupong ito. Noong 2019, nanalo siya ng Brower Youth Award. Sa parehong taon na iyon, natanggap ni Hirsi ang Voice of the Future Award. Noong 2020, inilagay si Hirsi sa listahan ng "Future 40" ng BET. == Mga nailathalang artikulo == * {{Cite web|url=https://thebulletin.org/2019/03/adults-wont-take-climate-change-seriously-so-we-the-youth-are-forced-to-strike/|title=Adults won't take climate change seriously. So we, the youth, are forced to strike.|last1=Fernands|first1=Maddy|last2=Hirsi|first2=Isra|date=March 7, 2019|website=[[Bulletin of the Atomic Scientists]]|language=en-US|last3=Coleman|first3=Haven|author-link3=Haven Coleman|last4=Villaseñor|first4=Alexandria|author-link4=Alexandria Villaseñor}} *{{Cite web|url=https://grist.org/article/the-climate-movement-needs-more-people-like-me/|title=The climate movement needs more people like me|last=Hirsi|first=Isra|date=March 25, 2019|website=[[Grist (magazine)|Grist]]|language=en}}  == Mga Sanggunian ==   [[Kategorya:Nabubuhay na mga tao]] [[Kategorya:Ipinanganak noong 2003]] 5a71p1zt0tbiuo27vhhrltu3a9d3345 0 312514 2166482 2055068 2025-06-27T08:09:44Z JhayAr23 151522 Pinalitan ang “seksiyong ospital” ng “seksiyon ng ospital” para sa tamang anyo, at inayos ang pariralang “itinakda nang mas mataas” upang maging malinaw na tumutukoy ito sa lokasyon. 2166482 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Arenella.jpg|right|thumb| Estasyong Subway ng ''[[Medaglie d'Oro (Metro ng Napoles)|Medaglie d'Oro]]'', sa ''[[Piazza Medaglie d'Oro]]''.]] Ang '''Arenella''' ay isang [[Quartiere|kuwarto]] ng [[Napoles]], [[katimugang Italya]]. Matatagpuan ito sa burol ng [[Vomero]] sa itaas ng lungsod at, 300 metro ang taas. Itinuring itong lugar maraming taon nang nakalilipas bilang puntahan upang "makalayo sa lahat ng ito." Malapit ito sa pangunahing seksiyon ng ospital ng lungsod, na itinakda sa mas mataas na lugar, patungo sa [[Ermita ng Camaldoli]]. Mayroon itong ilang makasaysayang pook, gaya ng pagawaan ni [[Giambattista della Porta]]. May mga hangganan ito sa timog sa [[Vomero]]: sa kanluran sa [[Soccavo]]; sa hilaga sa [[Chiaiano]] at ilang sandali rin sa distrito ng [[San Carlo all'Arena]]; sa silangan ito may hangganan sa mga distrito ng [[Stella (Napoles)|Stella]] at [[Avvocata]]. == Mga sanggunian == * {{cite book | title = Dizionario geografico-istorico-fisico del Regno di Napoli composto dall'abate d. Francesco Sacco ... Tomo 1. &#91;-4&#93;: 1 | publisher = presso Vincenzo Flauto | year = 1795 | url = https://books.google.com/books?id=QJ0vF27u-6EC&pg=PA55 | language = it | access-date = 18 June 2018 | page = 55 | quote = ARENELLA Sobborgo della Città di Napoli , il quale giace sopra varie annene colline, d'aria salubre, e nella distanza d'un miglio dalla Città di Napoli. Questo ameno, e delizioso Sobborgo è un aggregato di molte Ville, e di case di campagna; ... }} * {{cite book | title = Guide to Naples and Sicily ... | publisher = L. Piale | year = 1847 | url = https://books.google.com/books?id=8MkCAAAAYAAJ&pg=PA63 | access-date = 18 June 2018 | page = 63 }} {{Coord|40.86589|N|14.2221|E|dim:10000_region:IT-NA_type:city(63582)_source:dewiki}}<templatestyles src="Module:Coordinates/styles.css"></templatestyles>{{Coord|40.86589|N|14.2221|E|dim:10000_region:IT-NA_type:city(63582)_source:dewiki}} kagllvuvy411dxymly420r1722luw1e 0 313333 2166460 1910395 2025-06-27T07:18:23Z JhayAr23 151522 Inalis ang “mga” para gawing mas natural ang daloy ng pangungusap, at isinulat na may malaking titik ang “Karaniwang Panahon” bilang pangalan ng panahon sa liturhiya. 2166460 wikitext text/x-wiki [[File:135 funnekotter.jpg|thumb|[[Luntian]] ang pangliturhiyang kulay ng Karaniwang Panahon]] Ang '''Karaniwang Panahon''' o '''Linggo ng Taon''' ([[Wikang Latin|Latin]]: ''Tempus per annum'') ay ang pamagat sa mga natitirang panahon sa taon ng liturhiya sa [[Ritung Romano]] magmula noong taong 1969. Nahahati ito sa dalawang yugto: sa pagitan ng [[Pasko|Pasko ng Pagsilang]] at [[Mahal na Araw|Kuwaresma]], at makalipas ang [[Pentekostes]]. Ang kulay para sa kasuotan sa [[Misa]] para sa panahong ito ay luntian. Ang huling Linggo ng Karaniwang Panahon ay ang ''Dakilang Kapistahan ng Panginoong Hesus, Hari ng Sansinukob''. Masasabing hindi tumpak ang pagkakasalin sa [[Wikang Tagalog|Tagalog]] ng ''tempus per annum'' dahil bagaman sa Ingles ay "''Ordinary Time''," hindi ito nangangahulugan na "karaniwan"; bagkus, ito ay tinawag na "''Ordinary''" sa Ingles ay dahil binibilang ang Linggo ng Taon, mula unang linggo ng karaniwang araw sa Enero (makalipas ang Epipania) hanggang ika-34 na linggo (sa huling bahagi ng Nobyembre).<ref>{{citation|url=https://www.learnreligions.com/ordinary-time-in-the-catholic-church-542442|title=What Ordinary Time Means in the Catholic Church|year=2018|language=en|access-date=4 Enero 2020|quote=Ordinary Time is called "ordinary" not because it is common but simply because the weeks of Ordinary Time are numbered.}}</ref>. == Ritung Romano == Sa kasalukuyang gamit ng [[Simbahang Katolikong Romano|Simbahan ng Roma,]] ang karaniwang panahon ng taon ay nagsisimula sa Lunes na kasunod ng Linggong kasunod naman ng ika-6 ng Enero at ito ay umaabot hanggang sa Martes bago mag-apatnapung Araw na Paghahanda para sa Pagkabuhay (Kuwaresma) at ang Martes na ito ay kasama sa bilang. Muling nagsisimula ang karaniwang panahon sa Lunes kasunod ng Linggo ng Pentekostes at nagwawakas bago mag-Unang Panalangin Pangtakipsilim ng Unang Linggo sa Panahon ng [[Adbiyento|Pagdating ng Panginoon]] (Adbiyento). Ang Karaniwang Panahon ay binubuo ng 33 o 34 na linggo.<ref name=":0">ANG MGA PANGKALAHATANG PATAKARAN TUNGKOL SA TAON NG LITURHIYA AT TUNGKOL SA KALENDARYO blg. 43, ''Banal na Kalipunan Para sa Gawi sa Pagsamba, ika-21 ng Marso 1969''; matatagpuan din ito sa "Ang Aklat ng Pamimisa sa Roma", 1981</ref> Sa matandang kasanayan ng Ritung Romano, ginagamit ang termino na "Linggo makalipas ang [[Pagpapakita ng Panginoon|Epipania]]" at "Linggo makalipas ang Pentekostes." === Mga Dakilang Kapistahan, Kapistahan, at Paggunita === Pinahinihintulutan ang ilang kapistahan na matatapat ng araw ng Linggo (ng Karaniwang Panahon) na maipagdiwang. Para sa ikapakikinabang ng mga nagsisimba, kapag araw ng Linggo sa Karaniwang Panahon ng taon, maaaring ganapin ang mga pagdiriwang na mahalaga para sa pamimintuho ng mga tao na napapatapat sa karaniwang araw ng Linggo, kung ang mga ito ay higit na nauuna sa antas ng Linggo ayon sa hanay ng mga araw ng liturhiya. Ang mga pagdiriwang na ito ay maihahalili sa nakatakda para sa Linggo kapag may mga nagsisimba sa pagmimisa.<ref name=":0" /> Mas matimbang ang araw ng Linggo sa Karaniwang Panahon kaysa anumang Paggunita ng mga Banal. Subalit may ilang tanging kapistahan na maipagdiriwang: * Pagdadala kay Hesus sa Templo, sa ika-2 ng Pebrero * Dakilang Kapistahan ng Banal na Santatlo * Dakilang Kapistahan ng Pagsilang ni San Juan Bautista, sa ika-24 ng Hunyo * Dakilang Kapistahan nina San Pedro at San Pablo Apostol, sa ika-29 ng Hunyo * Kapistahan ng Pagbabagong-anyo ng Panginoon, sa ika-6 ng Agosto * [[Pag-aakyat sa Langit kay Maria|Dakilang Kapistahan ng Pag-aakyat sa Mahal na Birheng Maria]], sa ika-15 ng Agosto * [[Pagtatampok sa Krus na Banal|Kapistahan ng Pagtatampok sa Krus na Banal]], sa ika-14 ng Setyembre * [[Undas|Dakilang Kapistahan ng Lahat ng mga Banal]], sa unang araw ng Nobyembre * [[Pagtatampok sa Krus na Banal|Paggunita sa Lahat ng mga Kaluluwa]], sa ika-2 ng Nobyembre * [[Pagtatampok sa Krus na Banal|Dakilang Kapistahan ng Pagtatalaga sa Simbahan ni San Juan]], sa Letran sa [[Roma]], sa ika-9 ng Nobyembre Batay sa '''MGA PANGKALAHATANG PATAKARAN TUNGKOL SA TAON NG LITURHIYA AT TUNGKOL SA KALENDARYO'''<ref>"''Ang Hanay ng mga Araw ng Liturhiya Ayon sa Kanilang Pagkakasunud-sunod.''" ANG MGA PANGKALAHATANG PATAKARAN TUNGKOL SA TAON NG LITURHIYA AT TUNGKOL SA KALENDARYO. ''Banal na Kalipunan Para sa Gawi sa Pagsamba, ika-21 ng Marso 1969''; matatagpuan din ito sa "Ang Aklat ng Pamimisa sa Roma", 1981</ref>, talagang Dakilang Kapistahan din ang mga sumusunod, na maaaring maipagdiwang sa Linggo ng Karaniwang Panahon: * Ang dakilang kapistahan ng pangunahing Banal na Tagapagtangkilik ng pook o ng bayan o ng lungsod. * Ang dakilang kapistahan ng pagtatalaga ng simbahan sa Diyos at ang paggunita nito taun-taon sa loob ng simbahang iyon. * Ang dakilang kapistahan ng Banal na ang ngalan ay siyang taguri ng kalipunan ng mga namanata sa Diyos, o ng Tagapagtatag nito, o ng pangunahing Tagapagtangkilik nito. == Mga sanggunian == <references /> [[Kategorya:Liturhiyang Katoliko]] 3bjvhh8i0reep565lce6wiro0fq21yz 0 313823 2166371 2138992 2025-06-26T14:53:14Z Senior Forte 115868 2166371 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Klucis, Выше знамя Маркса, Энгельса, Ленина и Сталина!.jpg|thumb|300px|Propagandang poster mula sa [[Unyong Sobyetiko]], likha ni Gustav Klutsis sa taong 1936: "''Itaas ang bandila nina [[Karl Marx|Marx]], [[Friedrich Engels|Engels]], [[Vladimir Lenin|Lenin]], at [[Josef Stalin|Stalin]]!''" Sila ang pangunahing mga pigura sa Marxismo–Leninismo.]] Ang '''Marxismo–Leninismo''' ({{lang-ru|Марксизм-ленинизм}}) ay isang malayong-kaliwang pampolitikang [[ideolohiya]] na naging pangunahing kaisipang komunista sa [[ika-20 dantaon]]. Binuo ito ni [[Josef Stalin]] noong dekada 1920 batay sa kanyang pag-unawa at pag-iisa ng ortodoksong [[Marxismo]] at [[Leninismo]]. Ito ang naging opisyal na ideolohiya ng [[Unyong Sobyetiko]] at [[Komunistang Internasyonal]]. Pinaniniwalaan sa Marxismo–Leninismo na kinakailangan ng dalawang-yugtong himagsikan upang mapalitan ang kapitalismo. Aagaw ang isang talibang partido, na naka-organisa sa demokratikong sentralismo, ng kapangyarihan sa ngalan ng uring manggagawa at magtatatag ng sosyalistang estado, na binabansagang diktadura ng proletaryado. Sa pamamagitan nito, iniaangat ang partido komunista bilang pinakamataas na institusyong pampamahalaan at ang pangunahing organisasyon sa pamayanan. Papangasiwaan nito ang moda ng produksyon, susugpuin ang anumang oposisyon ng kontra-rebolusyon at burgesya, at itataguyod ang Sobyetikong kolektibismo upang magbigay-daan sa pangwakasang lipunan na walang uri, salapi, at estado. Bukod sa USSR at Komintern, itinaguyod ang Marxismo–Leninismo sa mga estadong satelite nito sa [[Silangang Bloke]] hanggang sa kanilang pagbagsak noong 1989. Sa kasalukuyan, ito ang kaisipang gumagabay sa mga naghaharing partido ng [[Tsina]], [[Vietnam]], [[Laos]], at [[Cuba]]; hango rito ang ideyang pampamahalaan ng [[Hilagang Korea]]. Sa tradisyonal na Kanluraning akademya, sila ang itinuturing na mga kinaugaliang halimbawa ng mga [[estadong komunista]]. ==Balangkas== Nagkaroon ng bagong kahulugan ang mga ideyang komunista mula nang Himagsikang Ruso dahil naging katumbas ito ng mga ideya ng Marxismo–Leninismo, katulad ng interpretasyon ng Marxismo ni [[Vladimir Lenin]] at ng kanyang mga kahalili. Ang pag-endorso sa pangwakas na layunin, lalo na ang paglikha ng isang pagmamay-ari ng komunidad na paraan ng produksyon at pagbibigay sa bawat kalahok nito ng pagkonsumo "ayon sa kanilang mga pangangailangan", isinusulong ng Marxismo-Leninismo ang pagkilala sa makauring pakikibaka bilang isang nangingibabaw na prinsipyo ng pagbabago sa lipunan at pag-unlad. Bilang karagdagan, ang mga manggagawa ay dapat magsagawa ng misyon ng muling pagtatayo ng lipunan. Ang pagsasagawa ng isang sosyalistang rebolusyon na pinamumunuan ng tinatawag ng mga tagapagtaguyod nito na "taliba ng proletaryado", na tinukoy bilang ang partido komunista na inorganisa ayon sa herarkiya sa pamamagitan ng demokratikong sentralismo, ay itinuring na isang pangkasaysayang pangangailangan. Dagdag pa rito, ang pagpapakilala ng proletaryong diktadura ay itinaguyod at ang mga uri na itinuring na palaban ay dapat supilin.<ref name="Wright 2015">{{cite encyclopedia |editor-last=Wright |editor-first=James D. |editor-link=James D. Wright |encyclopedia=International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences|publisher=Elsevier|year=2015 |isbn=978-0-08-097087-5 |location=Oxford |edition=2nd}}{{rp|3355}}</ref> Noong 1920s, ito ay unang tinukoy at binalangkas ni [[Josef Stalin]] batay sa kanyang pag-unawa sa ortodoksong Marxismo at Leninismo.<ref name="Lansford 2007">{{cite book |last=Lansford |first=Thomas |date=2007 |title=Communism |location=New York |publisher=Cavendish Square Publishing|isbn=978-0-7614-2628-8}}</ref>{{rp|17}} Sa pagkatatag ng Unyong Sobyetiko sa dating Imperyong Ruso, ang [[Bolshevismo]] ang naging batayan ng ideolohiya. Bilang tanging legal na partidong taliba, nagpasya ito sa halos lahat ng mga patakaran, na kinakatawan ng partido komunista bilang tama. Dahil ang [[Leninismo]] ay ang rebolusyonaryong paraan upang makamit ang sosyalismo sa praktika ng pamahalaan, ang relasyon sa pagitan ng ideolohiya at paggawa ng desisyon ay inayon sa pragmatismo at karamihan sa pagpapasya ay patuloy at permanenteng pag-unlad ng Marxismo-Leninismo, na may ideolohikal na pagbagay sa kondisyong materyal.<ref name="Sakwa 1990">{{cite book |title=Gorbachev and His Reforms, 1985–1990 |date=1990 |first=Richard |last=Sakwa |author-link=Richard Sakwa |isbn=978-0-13-362427-4 |publisher=[[Prentice-Hall]]}}</ref>{{rp|206-212}} Natalo ang Partido Bolshebista sa halalan ng Asembleyang Konstituyente ng Rusya noong 1917, na nakakuha ng 23.3% ng boto, sa [[Partido Sosyalista-Rebolusyonaryo]], na nakakuha ng 37.6%. Noong 6 Enero 1918, ang Dekretong Burador sa Pagbuwag ng Asembleyang Konstituyente ay inilabas ng Ehekutibong Komite Sentral ng Kongreso ng mga Sobyetiko, isang komite na pinangunahan ni Vladimir Lenin, na dati nang sumuporta sa malayang multipartidistang paghahalal. Pagkatapos ng pagkatalo ng mga Bolshebista, sinimulan ni Lenin na tukuyin ang kapulungan bilang isang "mapanlinlang na anyo ng burges-demokratikong parlamentarismo".<ref name="Dando 1966">{{cite journal |last=Dando |first=William A. |date=June 1966 |title=A Map of the Election to the Russian Constituent Assembly of 1917 |journal=Slavic Review |volume=25 |issue=2 |pages=314–319 |doi=10.2307/2492782 |issn=0037-6779 |jstor=2492782 |s2cid=156132823}}</ref> Pinuna ito bilang pag-unlad ng vanguardismo bilang isang anyo ng herarkikal na piling-partido na kumokontrol sa lipunan.<ref>{{cite book |last=White |first=Elizabeth |year=2010 |url=https://books.google.com/books?id=tFMuCgAAQBAJ |title=The Socialist Alternative to Bolshevik Russia: The Socialist Revolutionary Party, 1921–39 |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-90573-5 |access-date=24 April 2022 |archive-date=21 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321152046/https://books.google.com/books?id=tFMuCgAAQBAJ}}</ref> Sa loob ng limang taon ng pagkamatay ni Lenin, natapos ni Stalin ang kanyang pag-angat sa kapangyarihan at naging pinuno ng USSR, na nagbigay-awtoridad sa kanya sa teorya. Hinuha niya at inilapat ang mga sosyalistang teorya nina Lenin at [[Karl Marx]] bilang mga layuning politikal na ginamit upang maisakatuparan ang kanyang mga plano para sa Unyong Sobyetiko at pandaigdigang sosyalismo. Ang kanyang inakdang ''Tungkol sa Mga Tanong ng Leninismo'' noong 1926 ay kumatawan sa Marxismo–Leninismo bilang hiwalay na ideolohiyang komunista at nagtampok ng pandaigdigang herarkiya ng mga partido komunista at mga rebolusyonaryong partido taliba sa bawat bansa. Tinawag ang aplikasyon ni Stalin ng Marxismo–Leninismo sa sitwasyon ng USSR bilang Stalinismo, na naging opisyal na ideolohiyang estatal hanggang sa kanyang kamatayan noong 1953.<ref>{{cite journal|last=Butenko |first=Alexander |date=1996 |script-title=ru:Социализм сегодня: опыт и новая теория |title=Sotsializm segodnya: opyt i novaya teoriya |language=ru |trans-title=Socialism Today: Experience and New Theory |journal=Журнал Альтернативы |volume=1}}</ref>{{rp|3-22}} Sa Marxistang diskursong pampolitika, ang Stalinismo na nagsasaad at nagsasaad ng teorya at praktika ni Stalin ay may dalawang paggamit, ang papuri kay Stalin na naniniwalang matagumpay niyang napaunlad ang pamana ni Lenin, at ang pagpuna kay Stalin na tumatanggi sa kanyang panunupil at burukratikong terorismo.<ref name="Bullock & Trombley 1999">{{cite book |editor1-last=Bullock |editor1-first=Allan |editor1-link=Alan Bullock |editor2-last=Trombley |editor2-first=Stephen |date=1999 |title=The New Fontana Dictionary of Modern Thought |edition=3rd|publisher=[[HarperCollins]] |isbn=978-0-00-686383-0}}</ref>{{rp|506}} Bilang Kaliwang Oposisyon kay Stalin sa loob ng partido at pamahalaang Sobyetiko, ipinagtalo nina [[Leon Trotsky]] na ang Marxismo–Leninismo bilang ideolohiya ay sumalungat sa teoryang Marxismo at Leninismo, kaya hindi kapaki-pakinabang ang mga ideya ni Stalin para sa pagpapatupad ng sosyalismo sa Rusya. Bukod dito, kinilala ng mga Trotskista sa loob ng partido ang kanilang anti-Stalinistang kaisipan bilang Bolshebista–Leninismo at sinuportahan ang permanenteng rebolusyon upang maiba ang kanilang sarili mula sa katwiran at pagpapatupad ni Stalin ng sosyalismo sa isang bansa.<ref>{{cite book |last=Trotsky |first=Leon |author-link=Leon Trotsky |orig-date=1937 |date=1990 |script-title=ru:Сталинская школа фальсификаций |title=Stalinskaya shkola fal'sifikatsiy |language=ru |trans-title=Stalin's school of falsifications}}</ref>{{rp|7-8}} Pagkatapos ng paghahating Sino-Sobyetiko noong dekada 1960, inangkin ng [[Partido Komunista ng Tsina]] ang legasiya bilang tanging tagapagmana at kahalili ni Stalin tungkol sa tamang interpretasyon ng Marxismo–Leninismo at pinunong ideolohikal ng pandaigdigang komunismo. Sa gayon, umusbong ang [[Kaisipang Mao Zedong]] bilang pag-aangkop ni [[Mao Zedong]] at ibang kadre ng Marxismo–Leninismo sa kondisyong pre-industriyal ng Tsina kung saan pangunahin ang rebolusyonaryong praksis at pangalawa ang ideolohikal na pagsusunura. Sa kalauna'y umunlad ang ideya nito kung saan magagamit ang mga ideyang ito sa pangkalahatang sitwasyon.<ref name="Bullock & Trombley 1999"/>{{rp|501}} Gayunpaman, kasunod ng paghahating Sino-Albanes noong dekada 1970, sinimulang maliitin at itakwil ng iilang ang papel ni Mao sa kilusang Marxista–Leninista pabor sa Partido Paggawa ng Albanya na mas mahigpit na sumunod kay Stalin. Dulot ito ng pagtanggi ng Albanya sa paglalapitang Sino-Amerikano, partikular sa 1972 pagpupulong ng Mao-Nixon na itinuturing nilang ideolohikong pagtaksil ni Mao sa kanyang sariling Teorya ng Tatlong Mundo, kung hindi kasali ang pagkakasundong politikal sa kapitalistang Kanluran. Nagpahiwatig ito ng nabawasang paninindigan ni Mao sa proletaryong internasyonalismo. Bilang tugon sa pagbabagong ito, pinagtibay ni [[Enver Hoxha]] ang anti-rebisyonismo sa mga ideya ni Stalin, na tinutukoy bilang Hoxhaismo, at nagpapanatili ng ortodoksong Marxismo–Leninismo.<ref>{{cite magazine|last=Bland |first=Bill |date=1995 |orig-date=1980 |url=https://revolutionarydemocracy.org/archive/BlandRestoration.pdf |title=The Restoration of Capitalism in the Soviet Union |magazine=Revolutionary Democracy Journal |access-date=16 February 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210810124332/http://www.revolutionarydemocracy.org/archive/BlandRestoration.pdf |archive-date=10 August 2021 |url-status=live}}</ref> Sa Hilagang Korea, ang Marxismo–Leninismo ay pinalitan ni Juche noong dekada 1970. Ginawa itong opisyal noong 1992 at 2009, nang ang mga banggit sa konstitusyon sa Marxismo–Leninismo at komunismo ibinaba at pinalitan ng Juche.<ref>{{cite news |last=Park |first=Seong-Woo |date=23 September 2009 |url=https://www.rfa.org/korean/in_focus/first_millitary-09232009120017.html |script-title=ko:북 개정 헌법 '선군사상' 첫 명기 |title=Bug gaejeong heonbeob 'seongunsasang' cheos myeong-gi |trans-title=First stipulation of the 'Seongun Thought' of the North Korean Constitution |agency=Radio Free Asia |language=ko |access-date=10 August 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210517045408/https://www.rfa.org/korean/in_focus/first_millitary-09232009120017.html |archive-date=17 May 2021 |url-status=live}}</ref> Inilarawan Aag Juche ni Michael Seth bilang isang bersyon ng ultranasyonalismong Koreano, na sa kalaunan ay nabuo pagkatapos mawala ang orihinal nitong Marxista–Leninistang elemento. Ayon kay Robert L. Worden, ang Marxismo–Leninismo ay inabandona kaagad pagkatapos ng pagsisimula ng [[de-Stalinisasyon]] sa Unyong Sobyetiko at ganap na pinalitan ni Juche mula noong 1974 pa. Isinulat ni Daniel Schwekendiek na ang nagpaiba sa Marxismo–Leninismo ng Hilagang Korea sa Tsina at USSR ay ang pagsama nito ng pambansang damdamin at makro-historikal na mga elemento sa sosyalistang ideolohiya, na pinili ang "sariling estilo ng sosyalismo". Ang mga pangunahing bahagi nito ang pagbibigay-diin sa tradisyonal na Confucianismo at ang memorya ng traumatikong karanasan ng Korea sa ilalim ng pamamahala ng Hapon pati na rin ang pagtutok sa mga awtobiyograpikal na katangian ni Kim Il-sung bilang isang bayaning gerilyero.<ref name="Schwekendiek">{{cite book |last=Schwekendiek |first=Daniel |date=2011 |title=A Socioeconomic History of North Korea |url=https://archive.org/details/socioeconomichis0000schw |location=Jefferson |publisher=McFarland & Company|isbn=978-0-7864-6344-2}}</ref>{{rp|31}} ==Kasaysayan== Ang pilosopiya ng Marxismo–Leninismo ay nagmula bilang pro-aktibong praktika ng paksyong Bolshebista ng [[Partido Obrero Sosyal-Demokratiko ng Rusya]] sa pagsasakatuparan ng pagbabagong politikal sa Tsaristang Rusya. Binago ng pamumuno ni Lenin ang mga Bolshebista na taliba ng partido na binubuo ng mga propesyonal na rebolusyonaryo na nagsagawa ng demokratikong sentralismo upang maghalal ng mga pinuno at opisyal gayundin upang matukoy ang patakaran sa pamamagitan ng malayang talakayan, pagkatapos ay mapagpasyang natanto sa pamamagitan ng nagkakaisang aksyon. Ang vanguardismo ng pragmatikong paninindigan sa pagkamit ng rebolusyon ay ang naging kalamangan ng mga Bolshebista sa mga liberal at konserbatibong partido na nagtaguyod ng panlipunang demokrasya nang walang praktikal na planong aksyon para sa lipunang Ruso na nais nilang pamahalaan. Pinahintulutan ng Leninismo ang partidong Bolshebista na manguna sa Himagsikang Oktubre noong 1917. Labindalawang taon bago ang Rebolusyong Oktubre noong 1917, nabigo ang mga Bolshevik na pangibabawan ang Himagsikang Pebrero ng 1905 dahil ang mga sentro ng rebolusyonaryong pagkilos ay napakalayo para sa wastong koordinasyong pampulitika. Upang makabuo ng rebolusyonaryong momentum mula sa mga pagpatay sa hukbong Tsarist noong Madugong Linggo, hinimok ng mga Bolshevik ang mga manggagawa na gumamit ng pampulitikang karahasan upang mapilitan ang mga burges na uring panlipunan na sumapi sa proletaryong rebolusyon. ibagsak ang ganap na monarkiya ng Tsar ng Russia. Higit sa lahat, ang karanasan ng rebolusyong ito ay naging dahilan upang maisip ni Lenin ang paraan ng pag-iisponsor ng sosyalistang rebolusyon sa pamamagitan ng agitasyon, propaganda at isang maayos, disiplinado at maliit na partidong pampulitika. Sa kabila ng lihim na pag-uusig ng pulisya ng Okhrana, ang mga emigré Bolshevik ay bumalik sa Russia upang manggulo, mag-organisa at mamuno, ngunit pagkatapos ay bumalik sila sa pagkatapon nang ang rebolusyonaryong sigasig ng mga tao ay nabigo noong 1907. Ang kabiguan ng Rebolusyong Pebrero ay nagpatapon sa mga Bolshevik, Menshevik, Sosyalistang Rebolusyonaryo at anarkista tulad ng mga Black Guard mula sa Russia. Ang pagiging kasapi sa parehong ranggo ng Bolshevik at Menshevik ay nabawasan mula 1907 hanggang 1908 habang ang bilang ng mga taong nakikibahagi sa mga welga noong 1907 ay 26% ng bilang noong taon ng Rebolusyon ng 1905, bumaba sa 6% noong 1908 at 2% noong 1910. Ang panahon ng 1908–1917 ay isa sa kabiguan sa partidong Bolshevik sa pamumuno ni Lenin, kung saan ang mga miyembro ay sumasalungat sa kanya para sa mga iskandalo na kinasasangkutan ng kanyang mga expropriation at mga paraan ng paglikom ng pera para sa partido. Ang pagkatalo sa pulitika na ito ay pinalubha ng mga repormang pampulitika ni Tsar Nicholas II ng pamahalaang Imperial ng Russia. Sa pagsasagawa, ang mga pormalidad ng pampulitikang partisipasyon ay ang unti-unting konsesyon ng Tsar sa panlipunang pag-unlad dahil ang pampublikong opisina ay nananatiling magagamit lamang sa aristokrasya, ang maginoo at ang bourgeoisie. Hindi nalutas ng mga repormang ito ang kamangmangan, ang kahirapan, o malnutrisyon ng proletaryong mayorya. Sa Swiss exile, binuo ni Lenin ang pilosopiya ni Marx at extrapolated decolonization sa pamamagitan ng kolonyal na pag-aalsa bilang isang reinforcement ng proletaryong rebolusyon sa Europe. Noong 1912, niresolba ni Lenin ang isang paksyunal na hamon sa kanyang ideolohikal na pamumuno ng RSDLP ng Forward Group sa partido, inagaw ang all-party congress para ibahin ang RSDLP sa partidong Bolshevik. Noong unang bahagi ng 1910s, si Lenin ay nanatiling hindi sikat at hindi sikat sa mga internasyonal na kilusang sosyalista na noong 1914 ay naisipan nitong i-censor siya. Hindi tulad ng mga sosyalistang Europeo na pinili ang mapang-akit na nasyonalismo sa anti-digmaang internasyunalismo, na ang pilosopikal at pampulitikang break ay bunga ng internasyunista-depensitang schism sa mga sosyalista, ang mga Bolshevik ay sumalungat sa Dakilang Digmaan. Ang nasyonalistang pagkakanulo sa sosyalismo ay tinuligsa ng isang maliit na grupo ng mga pinunong sosyalista na sumalungat sa Dakilang Digmaan, kasama sina Rosa Luxemburg, Karl Liebknecht at Lenin, na nagsabing nabigo ang mga sosyalistang Europeo sa mga uring manggagawa dahil mas pinili nila ang digmaang makabayan kaysa sa proletaryong internasyunalismo. Upang pabulaanan ang patriotismo at pambansang sobinismo, ipinaliwanag ni Lenin sa sanaysay na ''Imperyalismo, ang Pinakamataas na Yugto ng Kapitalismo'' na ang kapitalistang pagpapalawak ng ekonomiya ay humahantong sa kolonyal na imperyalismo na kung saan ay kinokontrol ng mga nasyonalistang digmaan tulad ng Great War sa mga imperyo ng Europa. Upang mapawi ang mga estratehikong panggigipit mula sa Western Front (4 Agosto 1914 – 11 Nobyembre 1918), ang Imperial Germany ay nagtulak sa pag-alis ng Imperial Russia mula sa Silangang Hanay sa pamamagitan ng pagpapadala kay Lenin at ng kanyang Bolshevik cohort sa isang diplomatikong selyadong tren, inaasahan silang makibahagi sa rebolusyonaryong aktibidad. Noong Marso 1917, ang pagbibitiw kay Tsar Nicholas II ay humantong sa Pansamantalang Pamahalaan ng Russia (Marso–Hulyo 1917), na pagkatapos ay nagpahayag ng Republikang Ruso. Nang maglaon sa Rebolusyong Oktubre, ang pag-agaw ng kapangyarihan ng Bolshevik laban sa Pansamantalang Pamahalaan ay nagresulta sa kanilang pagkakatatag ng Russian Soviet Federative Socialist Republic, ngunit ang ilang bahagi ng Russia ay nanatiling inookupahan ng kontra-rebolusyonaryong White Movement ng mga anti-komunista na ay nagkaisa upang bumuo ng White Army upang labanan ang Russian Civil War laban sa Bolshevik government. Bukod dito, sa kabila ng White-Red civil war, ang Russia ay nanatiling isang mandirigma sa Great War na ang mga Bolshevik ay huminto sa Treaty of Brest-Litovsk na nagbunsod sa Allied Intervention sa Russian Civil War ng mga hukbo ng labimpitong bansa, na nagtatampok ng Dakilang Britanya, Pransiya, Italya, Hapon, Estados Unidos. Sa ibang lugar, ang matagumpay na Rebolusyong Oktubre sa Russia ay nagpadali sa Rebolusyong Aleman noong 1918–1919 at mga rebolusyon at interbensyon sa Hungary na nagdulot ng Unang Republika ng Hungarian at Republikang Sobyet ng Hungarian. Sa Berlin, ang pamahalaang Aleman na tinulungan ng mga yunit ng Freikorps ay lumaban at natalo ang pag-aalsa ng Spartacist na nagsimula bilang isang pangkalahatang welga. Sa Munich, ang lokal na Freikorps ay nakipaglaban at natalo ang Bavarian Soviet Republic. Sa Hungary, ang mga di-organisadong manggagawa na nagpahayag ng Hungarian Soviet Republic ay nilabanan at tinalo ng mga hukbo ng hari ng Kaharian ng Romania at ng Kaharian ng Yugoslavia gayundin ng hukbo ng Unang Republika ng Czechoslovakia. Ang mga pwersang komunista na ito ay di-nagtagal ay nadurog ng mga pwersang anti-komunista at nabigo ang mga pagtatangka na lumikha ng internasyonal na rebolusyong komunista. Gayunpaman, isang matagumpay na rebolusyon ang naganap sa Asya, nang itinatag ng Mongolian Revolution ng 1921 ang Republikang Bayan ng Mongolya. Ang porsyento ng mga delegadong Bolshebista sa Buong Rusong Kongreso ng mga Sobyetiko ay tumaas mula 13% sa unang kongreso noong Hulyo 1917 sa 66% sa ikalimang kongreso noong 1918. Gaya ng ipinangako sa mga mamamayang Ruso noong Oktubre 1917, huminto ang mga Bolshevik sa paglahok ng Rusya sa Dakilang Digmaan noong 3 Marso 1918. Noong taon ding iyon, pinagsama-sama ang kapangyarihan ng pamahalaan sa pamamagitan ng pagpapaalis sa mga Menshebista at Sosyalista-Rebolusyonaryo mula sa mga sobyetiko. Pagkatapos ay itinatag ng pamahalaang Bolshevik ang lihim na pulisya ng Cheka upang alisin ang oposisyong anti-Bolshevik sa bansa. Sa una, nagkaroon ng matinding pagtutol sa rehimeng Bolshevik dahil hindi nila naresolba ang mga kakulangan sa pagkain at materyal na kahirapan ng mga mamamayang Ruso gaya ng ipinangako noong Oktubre 1917. Mula sa panlipunang kawalang-kasiyahan, nag-ulat ang Cheka ng 118 na pag-aalsa, kabilang ang paghihimagsik sa Kronstadt. Marso 1921) laban sa pang-ekonomiyang pagtitipid ng Digmaang Komunismo na ipinataw ng mga Bolshebista. Ang mga pangunahing hadlang sa pag-unlad ng ekonomiya at modernisasyon ng Russia ay malaking materyal na kahirapan at ang kakulangan ng modernong teknolohiya na mga kondisyon na itinuturing ng orthodox na Marxismo na hindi pabor sa rebolusyong komunista. Ang agrikulturang Ruso ay sapat na binuo para sa pagtatatag ng kapitalismo, ngunit ito ay hindi sapat na binuo para sa pagtatatag ng sosyalismo. Para sa Bolshevik Russia, itinampok sa panahon ng 1921–1924 ang sabay-sabay na paglitaw ng pagbangon ng ekonomiya, taggutom, at krisis sa pananalapi. Pagsapit ng 1924, ang malaking pag-unlad ng ekonomiya ay nakamit at noong 1926 ang pamahalaang Bolshevik ay nakamit ang mga antas ng produksyon ng ekonomiya na katumbas ng mga antas ng produksyon ng Rusya noong 1913. Ang mga paunang patakarang pang-ekonomiya ng Bolshevik mula 1917 hanggang 1918 ay maingat, na may limitadong nasyonalisasyon ng mga paraan ng produksyon na naging pribadong pag-aari ng aristokrasya ng Russia noong panahon ng Tsarist na monarkiya. Kaagad na ipinangako ni Lenin na iwasan ang pagsalungat sa uring magsasaka sa pamamagitan ng pagsisikap na hikayatin sila palayo sa mga Sosyalistang Rebolusyonaryo, na nagpapahintulot sa isang magsasaka na kunin ang mga ari-arian ng mga maharlika habang walang agarang nasyonalisasyon na ipinatupad sa pag-aari ng mga magsasaka. Tinupad ng Decree on Land (8 Nobyembre 1917) ang ipinangakong muling pamamahagi ni Lenin ng lupang taniman ng Russia sa mga magsasaka, na binawi ang kanilang mga lupang sakahan mula sa mga aristokrata, na tinitiyak ang katapatan ng mga magsasaka sa partido Bolshebista. Upang mapagtagumpayan ang mga pagkagambala sa ekonomiya ng digmaang sibil, ang patakaran ng pandigmang komunismo, isang regulated market, kontrolado ng estado na paraan ng pamamahagi at pagsasabansa ng mga malalaking sakahan, ay pinagtibay upang humiling at mamahagi ng butil upang pakainin ang mga manggagawang industriyal. sa mga lungsod habang ang Pulang Hukbo ay nakikipaglaban sa pagtatangka ng Hukbong Puti na ibalik ang dinastiyang Romanov bilang ganap na mga monarko ng Rusya. Higit pa rito, ang hindi popular sa pulitika na sapilitang paghingi ng butil ay nagpapahina sa mga magsasaka sa pagsasaka na nagresulta sa pagbawas ng ani at kakapusan sa pagkain na nagdulot ng mga welga sa paggawa at kaguluhan sa pagkain. Sa kaganapan, ang mga mamamayang Ruso ay lumikha ng isang ekonomiya ng barter at itim na merkado upang kontrahin ang pagpapawalang bisa ng pamahalaang komunista sa ekonomiya ng pananalapi. Ibinalik ng Bagong Ekonomikong Polisiya noong 1921 ang ilang pribadong negosyo upang bigyang-buhay ang ekonomiya ng Rusya. Bilang bahagi ng pragmatikong kompromiso ni Lenin sa panlabas na interes sa pananalapi noong 1918, pansamantalang ibinalik ng kapitalismo ng estadong Bolshebista ang 91% ng industriya sa pribadong pagmamay-ari o mga pinagkatiwalaan hanggang sa natunan ng mga Sobyetiko ang teknolohiya at pamamaraan na kinakailangan upang patakbuhin at pangasiwaan ang industriyal na sektor. Ang mahalaga, ipinahayag ni Lenin na ang pag-unlad ng sosyalismo ay hindi magagawang ituloy sa paraang orihinal na inakala ng mga Marxista. Ang isang mahalagang aspeto na nakaapekto sa rehimeng Bolshebista ay ang atrasadong kalagayang pang-ekonomiya ng Rusya na itinuring na di-pabor sa ortodoksong Marxistang teorya ng komunistang rebolusyon. Noong panahong iyon, inaangkin ng mga naunang Marxista na ang Rusya ay hinog na para sa pag-unlad ng kapitalismo, ngunit hindi pa para sa sosyalismo. Iminungkahi ni Lenin ang pangangailangan ng pag-unlad ng malalaking pangkat ng mga teknikal na intelihente upang tulungan ang industriyal na pag-unlad ng Rusya at isulong ang Marxistang yugto ng pag-uunlad sa ekonomiya dahil napakakaunti ng mga teknikal na eksperto noong panahong iyon. Ipinaliwanag ito ni Lenin sa sumusunod: "Napakatindi ng aming kahirapan na hindi namin, sa isang iglap, na maibalik ang buong-sukat na pabrika, estado, sosyalistang produksyon." Idinagdag niya na ang pag-unlad ng sosyalismo ay magpapatuloy ayon sa ang aktwal na materyal at sosyo-ekonomikong kondisyon ng Rusya at hindi tulad ng abstraktong inilarawan ni Marx para sa industriyalisadong Europa noong ika-19 na siglo. Upang mapagtagumpayan ang kakulangan ng mga edukadong Ruso na maaaring magpatakbo at mamahala sa industriya, itinaguyod ni Lenin ang pagbuo ng isang intelihensya na magtutulak sa bansa tungo sa pagsasarili. Nang malapit na siyang mamatay pagkatapos ng mga stroke, pinangalanan ng Testamento ni Lenin noong Disyembre 1922 sina Trotsky at Stalin bilang ang pinaka-mahusay na lalaki sa Komite Sentral, ngunit marahas niyang pinuna sila. Sinabi ni Lenin na dapat tanggalin si Stalin sa pagiging Pangkalahatang Kalihim ng partido at palitan siya ng "iba pang tao na nakahihigit kay Stalin sa isang aspeto lamang, ibig sabihin, sa pagiging mas mapagparaya, mas tapat, mas magalang, at higit pa, matulungin sa mga kasama". Sa kanyang kamatayan noong 21 Enero 1924, ang testamento ni Lenin ay binasa nang malakas sa Komite Sentral, ngunit piniling di-pansinin ang utos na tanggalin si Stalin bilang Pangkalahatang Kalihim dahil sapat na bilang ng mga miyembro ang naniniwala na si Stalin ay napanumbalik sa politika noong 1923. Dahil sa personal na mga pagtatalo tungkol sa praktika ng Leninismo, sinabi ng mga beterano ng Rebolusyong Oktubre na sina Lev Kamenev at Grigory Zinoviev na ang tunay na banta sa ideolohikal na integridad ng partido ay si Trotsky, na isang personal na karismatikong pinunong pampulitika pati na rin ang pinunong opisyal ng Hukbong Pula sa [[Digmaang Sibil ng Rusya]] at rebolusyonaryong kasosyo ni Lenin. Upang hadlangan ang malamang na halalan ni Trotsky na pamunuan ang partido, si Stalin, Kamenev at Zinoviev ay bumuo ng isang troika na nagtampok kay Stalin bilang Pangkalahatang Kalihim, ang de facto na sentro ng kapangyarihan sa partido at bansa. Napagpasyahan ang direksyon ng partido sa mga paghaharap ng politika at personalidad sa pagitan ng troika ni Stalin at Trotsky kung saan dapat ituloy ang patakarang Marxista, alinman sa patakarang permanenteng rebolusyon ni Trotsky o patakaran ng sosyalismo ni Stalin sa isang bansa. Ang permanenteng rebolusyon ni Trotsky ay nagtaguyod ng mabilis na industriyalisasyon, pag-aalis ng pribadong pagsasaka at pagkakaroon ng Unyong Sobyetiko na isulong ang paglaganap ng komunistang rebolusyon sa ibang bansa. Ang sosyalismo sa isang bansa ni Stalin ay nagbigay-diin sa pagmomoderato at pag-unlad ng mga positibong relasyon sa pagitan ng USSR at iba pang mga bansa upang mapataas ang kalakalan at dayuhang pamumuhunan. Upang ihiwalay sa politika at patalsikin si Trotsky mula sa partido, maingat na itinaguyod ni Stalin ang sosyalismo sa isang bansa, isang patakaran kung saan siya ay walang pakialam. Noong 1925, pinili ng ika-14 na Kongreso ng Buong Unyong Partido Komunista (Bolshebista) ang patakaran ni Stalin, na tinalo si Trotsky bilang posibleng pinuno ng partido at ng USSR. Sa panahon ng 1925–1927, binuwag ni Stalin ang troika at itinatakwil ang sentristang Kamenev at Zinoviev para sa isang kapaki-pakinabang na alyansa sa tatlong pinakakilalang pinuno ng tinatawag na Kanang Oposisyon, na sina Aleksei Rykov, Nikolai Bukharin, at Mikhail Tomsky. Noong 1927, inendorso ng partido ang patakaran ng sosyalismo ni Stalin sa isang bansa bilang pambansang patakaran ng Unyong Sobyetiko at pinatalsik ang makakaliwang Trotsky at ang mga sentrista na sina Kamenev at Zinoviev mula sa Politburo. Noong 1929, kontrolado na ni Stalin sa pulitika ang partido at ang Unyong Sobyetiko sa pamamagitan ng panlilinlang at katalinuhan sa pangangasiwa. Noong panahong iyon, ang sentralisadong sosyalismo ni Stalin sa isang bansang rehimen ay negatibong iniugnay ang rebolusyonaryong Bolshevismo ni Lenin sa [[Stalinismo]], ibig sabihin, pamahalaan sa pamamagitan ng komando-polisiya upang maisakatuparan ang mga proyekto tulad ng mabilis na industriyalisasyon ng mga lungsod at ang kolektibisasyon ng agrikultura. Isinailalim din ng naturang Stalinismo ang mga interes ng mga partido komunistang Asyano at Europeo sa heopolitikong interes ng USSR. Sa panahon naman ng 1928–1932 sa unang limang taong plano, isinagawa ni Stalin ang dekulakisasyon ng mga lupang sakahan ng Unyong Sobyetiko, isang radikal na politikal na pag-aalis ng uring kulak ng mga magsasaka-panginoong maylupa mula sa Tsaristang kaayusang panlipunan ng monarkiya. Bilang mga rebolusyonaryo na Lumang Bolshebista, inirekomenda nina Bukharin, Rykov at Tomsky ang pagpapahusay ng dekulakisasyon upang mabawasan ang negatibong epekto sa lipunan sa mga relasyon sa pagitan ng mga mamamayang Sobyetiko at ng partido, ngunit nadusta si Stalin at pagkatapos ay inakusahan sila ng mga di-komunistang pilosopikal na paglihis mula kina Lenin at Marx. Ang ipinapahiwatig na akusasyon na iyon ng ideolohikong debiyasyonismo ay nagbigay ng lisensya kay Stalin na akusahan sina Bukharin, Rykov at Tomsky ng pagbabalak laban sa partido at ang paglitaw ng hindi nararapat pagkatapos ay pinilit ang pagbibitiw ng mga Lumang Bolshebista mula sa pamahalaan at Politburo.Pagkatapos ay natapos ni Stalin ang kanyang pampulitikang paglilinis sa partido sa pamamagitan ng pagpapatapon kay Trotsky mula sa Unyong Sobyetiko noong 1929. Pagkatapos, ang pampulitikang oposisyon sa praktikal na rehimen ng Stalinismo ay tinuligsa bilang Trotskyismo (Bolshebista–Leninismo), na inilarawan bilang isang paglihis sa Marxismo–Leninismo, na naging ideolohiyang estatal na ng Unyong Sobyetiko. ==Sanggunian== {{reflist}} d4comuqqacyd9sozsf0ucy0x4rf0qnu 0 314332 2166484 2154872 2025-06-27T08:10:07Z InternetArchiveBot 113521 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2166484 wikitext text/x-wiki {{Infobox person/Wikidata |birth_date=25 Marso 1767}} Si '''Joachim Murat''' ({{IPA-fr|ʒɔaʃɛ̃ myʁa}} ; Marso 25, 1767 - Oktubre 13, 1815) ay isang kumander ng militar ng Pransiya at estadista na nagsilbi noong mga [[mga Digmaang Rebolusyonaryong Pranses]] at [[Digmaang Napoleoniko]]. Sa ilalim ng [[Unang Imperyong Pranses|Imperyong Pranses]] natanggap niya ang mga titulong militar ng [[Mariskal ng Imperyo]] at [[Almirante ng France]]; siya rin ang Unang [[Prinsipe Murat|Prince Murat]],{{Sfn|Atteridge|1911}} [[Grand Dukado ng Berg|Grand Duke ng Berg]] mula 1806 hanggang 1808{{sfn|Atteridge|1911|loc=Chapter IX}} at [[Kaharian ng Naploes (Napoleoniko)|Hari ng Naples]] bilang '''Joachim-Napoleon'''{{Sfn|Zamoyski|2018}} ([[Wikang Italyano|Italyano]]: ''Gioacchino Napoleone'' ) mula 1808 hanggang 1815.{{sfn|Emsley|2014|pp=59}}{{Sfn|Atteridge|1911}} Siya ang bayaw ni Emperador [[Napoleon I ng Pransiya|Napoleon I]], na nagpakilala sa kaniya bilang kakaibang matapang sa harap ng kaaway, isang mahina kapag siya ay nag-iisa, isang hambog na nakasuot ng ginto at mga balahibo, patuloy na tumatakas bilang himala at hinahangaan ng mga [[Cosaco]] para sa kanyang katapangan.{{Sfn|Kircheisen|2010}} == Mga tala ==  {{reflist}} == Mga karagdagang pagbabasa == * Potocka-Wąsowiczowa, Anna z Tyszkiewiczów. ''Wspomnienia naocznego świadka.'' Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1965. == Mga panlabas na link == * [https://web.archive.org/web/20070226210934/http://faculty.ed.umuc.edu/~jmatthew/naples/blog23.htm#aug3#aug3 "Murat," sa Naples Encyclopedia.] * [http://www.amismuseemurat.fr Mga kaibigan ng Musée Murat] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200531072654/http://www.amismuseemurat.fr/ |date=2020-05-31 }} [[Kategorya:Namatay noong 1815]] [[Kategorya:Ipinanganak noong 1767]] nc7kfl8qojtfkvx8fvb6get38e3ov82 0 323664 2166406 2166326 2025-06-27T03:03:59Z AsianStuff03 125864 Kinansela ang pagbabagong 2166326 ni [[Special:Contributions/Rude.Atmosphere1163|Rude.Atmosphere1163]] ([[User talk:Rude.Atmosphere1163|Usapan]]): Bandalismo 2166406 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | image = MrBeastFullBody.png | upright = | caption = Si Donaldson noong 2022 | birth_name = Jimmy Donaldson | birth_date = {{birth date and age|1998|5|7}} | birth_place = [[Wichita, Kansas]], U.S. | occupation = {{flatlist| * [[YouTuber]] * [[Businessperson|businessman]] * [[Philanthropy|philanthropist]] }} }} Si '''Jimmy Donaldson''' (ipinanganak noong Mayo 7, 1998), na mas kilala bilang '''MrBeast''', ay isang American [[YouTuber]] at pilantropo . Siya ay nabigyang-pansin sa pangunguna sa isang dyanra ng mga bidyo sa YouTube na nakasentro sa mga mamahaling stunt. <ref>{{Cite web |last=Alexander |first=Julia |date=Oktubre 25, 2019 |title=MrBeast changed YouTube and launched an entire genre of expensive stunt content |url=https://www.theverge.com/2019/10/25/20924718/mrbeast-youtube-stunts-challenges-money-philanthropy-creators-morgz |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191218170709/https://www.theverge.com/2019/10/25/20924718/mrbeast-youtube-stunts-challenges-money-philanthropy-creators-morgz |archive-date=Disyembre 18, 2019 |access-date=Marso 14, 2020 |website=The Verge}}</ref> Sa mahigit 150 milyong subscriber noong Mayo 2023, <ref>{{Cite web |last=Gairola |first=Ananya |date=Mayo 4, 2023 |title=MrBeast Just Hit 150M Subscribers On YouTube: Here's How Much He Makes |url=https://www.benzinga.com/general/entertainment/23/05/32205699/mrbeast-just-hit-150m-subscribers-on-youtube-heres-how-much-he-makes |access-date=Mayo 6, 2023 |website=benzinga.com}}</ref> ang kanyang pangunahing channel sa YouTube ay nagra-rank bilang pang-apat na may pinakamaraming naka-subscribe sa plataporma, na isinasaalang-alang ng marami <ref>{{Cite web |date=Nobyembre 17, 2022 |title=Mr Beast now most-subscribed YouTuber ever, overtaking PewDiePie |url=https://www.guinnessworldrecords.com/news/2022/11/mr-beast-now-most-subscribed-youtuber-ever-overtaking-pewdiepie-726321 |access-date=Nobyembre 19, 2022 |website=Guinness World Records |language=en-gb}}</ref> <ref>{{Cite web |date=Hulyo 29, 2022 |title=YouTube star MrBeast just became the 2nd person in the world to reach 100 million subscribers and livestreamed the moment he found out |url=https://www.insider.com/mrbeast-100-million-youtube-subscribers-reaction-livestream-2022-7 |access-date=Hulyo 29, 2022 |website=Insider |language=en-gb}}</ref> na ito ang pinaka-naka-subscribe na channel na ang may-ari ay isang indibidwal. {{Efn|[[T-Series (company)|T-Series]], [[Cocomelon]], and [[Sony Entertainment Television|SET India]] (the first, second, and third-most-subscribed channels respectively) are all owned and managed by third-party companies.}} Si Donaldson ay lumaki sa Greenville, Hilagang Carolina . <ref name=":10">{{Cite magazine|magazine=Rolling Stone}}</ref> Nagsimula siyang mag-post ng mga bidyo sa YouTube noong unang bahagi ng 2012 sa edad na 13 <ref name="NightMedia">{{Cite web |date=Enero 23, 2019 |title=Night Media Signs Top Influencer, 'MrBeast' |url=https://www.businesswire.com/news/home/20190123005544/en/Night-Media-Signs-Top-Influencer-%E2%80%9CMrBeast%E2%80%9D |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190526074211/https://www.businesswire.com/news/home/20190123005544/en/Night-Media-Signs-Top-Influencer-%E2%80%9CMrBeast%E2%80%9D |archive-date=Mayo 26, 2019 |access-date=Mayo 26, 2019 |website=Business Wire}}</ref> sa ilalim ng username na MrBeast6000. Ang kanyang maagang nilalaman ay mula sa Let's Plays hanggang sa "mga bidyo na tinatantya ang kayamanan ng iba pang mga YouTuber." <ref name="Newsweek">{{Cite news |last=Asarch |first=Steven |date=Abril 2, 2019 |title=How YouTuber MrBeast Pulled Off a Real-life Battle Royale in three Weeks |work=[[Newsweek]] |url=https://www.newsweek.com/mrbeast-youtube-interview-how-did-youtuber-make-money-battle-royale-airsoft-1383921 |url-status=live |access-date=Mayo 26, 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191109164325/https://www.newsweek.com/mrbeast-youtube-interview-how-did-youtuber-make-money-battle-royale-airsoft-1383921 |archive-date=Nobyembre 9, 2019}}</ref> Sumikat siya noong 2017 matapos ang kanyang "pagbibilang hanggang 100,000" na video ay nakakuha ng sampu-sampung libong manonood sa loob lamang ng ilang araw, at naging mas sikat siya mula noon, na karamihan sa kanyang mga video ay nakakuha ng sampu-sampung milyong ''view''. <ref name="Newsweek" /> Sa paglipas ng panahon, ang kanyang istilo ng nilalaman ay nag-iba-iba upang isama ang mga bidyo ng hamon at donasyon na nagbibigay ng premyo sa libu-libong dolyar, mga bidyo na may mahihirap na gawain o mga hamon sa kaligtasan, at mga orihinal na vlog. <ref>{{Cite web |last=Harris |first=Paige Leskin, Margot |title=How 22-year-old YouTube star MrBeast found success through elaborate stunts and giveaways |url=https://www.businessinsider.com/mrbeast-youtube-jimmy-donaldson-net-worth-life-career-challenges-teamtrees-2019-11 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201225224118/https://www.businessinsider.com/mrbeast-youtube-jimmy-donaldson-net-worth-life-career-challenges-teamtrees-2019-11 |archive-date=Disyembre 25, 2020 |access-date=Enero 5, 2021 |website=Business Insider}}</ref> Sa sandaling umalis ang kanyang channel, kinuha ni Donaldson ang ilan sa kanyang mga kaibigan noong bata pa para samahan siya sa kanyang brand. Noong 2022, ang MrBeast team ay binubuo ng 30 katao, kasama si Donaldson mismo. <ref>{{Cite web |last=Cacich |first=Allison |date=Marso 25, 2020 |title=YouTuber MrBeast Reached 30 Million Subscribers With a Little Help From His Friends |url=https://www.distractify.com/p/mrbeast-crew |access-date=Nobyembre 11, 2022 |website=Distractify |language=en-US}}</ref> Maliban sa MrBeast, pinapatakbo ni Donaldson ang mga channel sa YouTube na ''Beast Reacts'', ''MrBeast Gaming'', MrBeast 2 (dating MrBeast Shorts), <ref>{{Cite web |date=Nobyembre 5, 2022 |title=MrBeast Shorts - YouTube |url=https://www.youtube.com/channel/UC4-79UOlP48-QNGgCko5p2g |archive-url=https://web.archive.org/web/20221105184855/https://www.youtube.com/channel/UC4-79UOlP48-QNGgCko5p2g |archive-date=Nobyembre 5, 2022 |access-date=Nobyembre 11, 2022 |website=[[YouTube]]}}</ref> at ang pilantropiyang channel na Beast Philanthropy. <ref>{{Cite web |date=Mayo 15, 2020 |title=MrBeast Just Launched A Gaming Channel. Now He's Looking To Hire An Editor. |url=https://www.tubefilter.com/2020/05/15/mrbeast-launches-new-gaming-channel/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210111175805/https://www.tubefilter.com/2020/05/15/mrbeast-launches-new-gaming-channel/ |archive-date=Enero 11, 2021 |access-date=Enero 5, 2021 |website=Tubefilter}}</ref> <ref>{{Cite web |title=Beast Philanthropy Official Site - Help End Hunger |url=https://www.beastphilanthropy.org/ |access-date=Hulyo 16, 2022 |website=Beastphilanthropy.org}}</ref> Dati niyang pinatakbo ang MrBeast 3 (sa una ay MrBeast 2), na ngayon ay hindi aktibo. <ref>{{Cite web |title=MrBeast 3 - YouTube |url=https://www.youtube.com/channel/UCZzvDDvaYti8Dd8bLEiSoyQ/about |access-date=Nobyembre 11, 2022 |website=www.youtube.com}}</ref> <ref>{{Cite web |date=Oktubre 31, 2022 |title=MrBeast 2 - YouTube |url=https://www.youtube.com/channel/UCZzvDDvaYti8Dd8bLEiSoyQ |archive-url=https://web.archive.org/web/20221031160825/https://www.youtube.com/channel/UCZzvDDvaYti8Dd8bLEiSoyQ |archive-date=Oktubre 31, 2022 |access-date=Nobyembre 11, 2022 |website=[[YouTube]]}}</ref> Isa siya sa 10 pinakamataas na binabayarang YouTuber ng 2020. <ref>{{Cite web |last=Schifano |first=Izzy |date=Disyembre 23, 2020 |title=Introducing the YouTube rich list: The top 10 highest-paid YouTubers of 2020 |url=https://thetab.com/uk/2020/12/23/youtube-rich-list-the-10-highest-paid-youtubers-of-2020-187398 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201224205451/https://thetab.com/uk/2020/12/23/youtube-rich-list-the-10-highest-paid-youtubers-of-2020-187398 |archive-date=Disyembre 24, 2020 |access-date=Enero 5, 2021 |website=The Tab |language=en-GB}}</ref> Ang kanyang channel sa YouTube ay umabot na sa 157 milyong subscriber noong Hunyo 2023,<ref>{{Cite web |title=MrBeast YouTube stats and analytics |url=https://app.thoughtleaders.io/youtube/mrbeast |access-date=2023-06-04 |website=ThoughtLeaders |language=en}}</ref> na ginagawa itong [[:en:List_of_most-subscribed_YouTube_channels|pangatlo sa pinakamaraming naka-subscribe]] sa platform. ==Mga pananda== {{Reflist|group=Note}} {{notelist-ua}} {{notelist}} ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Ipinanganak noong 1998]] [[Kategorya:Mga YouTuber]] n5w7c77qaj9c3e7v5hsf1o6xbcr21zk 0 325654 2166426 2053859 2025-06-27T03:48:45Z AsianStuff03 125864 Mga sanggunian 2166426 wikitext text/x-wiki {{multiple issues| {{MOS|date=Nobyembre 2023}} {{more citations needed|date=Nobyembre 2023}} {{cleanup|date=Nobyembre 2023|reason=Kailangan ayusin ang balarila at pagkakasulat. Kailangan din isalin ang mga banyagang salita tulad ng independent.}} }}{{Infobox officeholder | honorific-prefix = [[His Excellency]] | name = Bajram Begaj | image = Bajram Begaj (infobox crop).jpg | caption = Begaj in 2023 | office = [[President of Albania]] | primeminister = [[Edi Rama]] | term_start = 24 July 2022 | term_end = | predecessor = [[Ilir Meta]] | successor = | order2 = 26th | office2 = Chief of the General Staff (Albania){{!}}Chief of General Staff of Albanian Armed Forces | president2 = Ilir Meta | minister2 = [[Olta Xhaçka]]<br />[[Niko Peleshi]] | term_start2 = 29 July 2020 | term_end2 = 4 June 2022 | predecessor2 = [[Bardhyl Kollçaku]] | successor2 = Arben Kingji | birth_date = {{birth date and age|1967|03|20|df=y}} | birth_place = [[Rrogozhinë]], [[People's Socialist Republic of Albania]] | party = [[Independent politician|Independent]] | spouse = Armanda Begaj | children = 2 | alma_mater = [[University of Medicine, Tirana|Faculty of Medicine]] | profession = Military officer | allegiance = {{flagdeco|Albania|1946}}{{flag|Albania}} | branch = [[Albanian People's Army]]<br>[[Albanian Armed Forces]] | serviceyears = 1988–2022 | rank = [[File:ALB-Army-OF-7.svg|25px]] Major General }} Si '''Bajram Begaj''' (ipinanganak noong Marso 20, 1967) ay isang Albanian na politiko at retiradong opisyal ng militar, na kasalukuyang naglilingkod bilang [[presidente ng Albania]] mula noong 24 Hulyo 2022.<ref>{{Cite web |title=Me 78 vota pro, Bajram Begaj zgjidhet Presidenti at 8-të i Shqipërisë {{!}} RTSH Lajme |url=https://lajme.rtsh.al/artikull/me-78-vota-pro-bajram-begaj- zgjidhet-presidenti-i-8-te-i-shqiperise- |access-date=2022-06-04 |website=lajme.rtsh.al |language=fil }}{{Dead link|date=Nobiyembre 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Ang pagkakaroon ng mahabang karera sa Albanian hukbo, nagsilbi siya bilang ika-26 na [[Chief of the Albanian General Staff|Chief of General Staff]] ng [[Albanian Armed Forces]] mula Hulyo 2020 hanggang Hunyo 2022.<ref name="auto">{{Cite web |url=http://www.nato.int/cps/en/natohq/who_is_who_177473.htm|title=Bajram Begaj, Chief of Defense ng Albania|website=NATO}}</ref><ref name="auto1" >{{Cite web|url=https://www.mod.gov.al/eng/index.php/newsroom/1228-major-general-bajram-begaj-appointed-as-the-new-chief-of- the-general-staff-of-the-albanian-armed-forces|title=Major-General-Bajram-Begaj-appointed-as-the-new-Chief-of-the-General-Staff-of-the-Albanian- Armed-Forces|website=mod.gov.al|language=EN|access-date=2021-07-04}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://albaniandailynews.com/news|title=Head-of-Albanian-Armed-Forces-Emphasizes-Kahalagahan-of-'Defender-Europe-21'|website=albaniandailynews.com|language=EN|access-date=2021-07-04|archive-date=2022-01-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20220120200120/https://albaniandailynews.com/news/|url-status=dead}}</ref> Bagama't independyente sa pulitika, noong 3 Hunyo 2022, si Begaj ay opisyal na hinirang ng namumuno [[Socialist Party of Albania|Socialist Party]] bilang kandidato sa ikaapat na round ng [[2022 Albanian presidential election|2022 presidential election]]. Si Begaj ang ikalimang pangulo sa kasaysayan ng Albania na may background sa militar, pagkatapos [[Zog I ng Albania|Ahmet Zogu]], [[Ramiz Alia]], [[Alfred Moisiu]] at [[Bujar Nishani]]. <ref>{{cite news |title=Kush është kandidati për President at shumicës socialiste |url=https://euronews.al/kryesore/2022/06/03/profil-l-kush-eshte-kandidati-zyrtar-per -president |access-date=3 Hunyo 2022 |agency=Euronews}}</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{uncategorized}} gxbiit7j0o1hzgpsudpr47x3wibi41k 0 326447 2166468 2094304 2025-06-27T07:32:24Z JhayAr23 151522 Inalis ang kuwit bago ang “at” para sa tamang daloy ng pangungusap, at pinalitan ang “turista” ng “turismo” para tumukoy sa industriya, hindi sa tao. 2166468 wikitext text/x-wiki {{multiple issues| {{more citations needed|date=Disyembre 2023}} {{MOS|date=Disyembre 2023}} {{cleanup|date=Disyembre 2023|reason=Kailangan ayusin ang pagkakasulat at balarila. Kailangang isalin din ang mga banyagang salita. }} }} {{Infobox flag | Name =Republic of Fiji | Image = Flag of Fiji.svg | Use = 111000 | Symbol = {{FIAV|111000}} {{FIAV|normal}} | Proportion = 1:2 | Adoption = 10 October 1970 | Design = A [[Blue Ensign|Cyan Ensign]] with the shield from the [[Coat of arms of Fiji|national coat of arms]] centred in the fly half. | Designer = Tessa Mackenzie<ref name="fijitimes">{{Citation |last=Vuki |first=Losalini |title=Tessa the woman that designed Fiji's flag |date=2018-10-10 |url=https://www.fijitimes.com/tessa-the-woman-that-designed-fijis-flag/ |work=[[Fiji Times]] |archive-url=https://web.archive.org/web/20181010130040/https://www.fijitimes.com/tessa-the-woman-that-designed-fijis-flag/ |access-date=2019-01-01 |archive-date=2018-10-10 |url-status=live}}</ref><ref name="fijitimes2">{{Citation |last=Moceituba |first=Atasa |title=Designer relives Fiji flag competition |date=2015-02-05 |url=https://www.fijitimes.com.fj/designer-relives-fiji-flag-competition/ |work=[[Fiji Times]] |access-date=2019-01-01 }}</ref> | Image2 = Civil Ensign of Fiji.svg | Use2 = 000100 | Symbol2 = {{FIAV|000100}} {{FIAV|normal}} | Proportion2 = 1:2 | Adoption2 = | Design2 = A [[Red Ensign]] with the shield from the [[Coat of arms of Fiji|national coat of arms]] centred in the fly half. | Image3 = Government Ensign of Fiji.svg | Use3 = 000010 | Symbol3 = {{FIAV|000010}} {{FIAV|normal}} | Proportion3 = 1:2 | Adoption3 = | Design3 = A [[Blue Ensign]] with the shield from the [[Coat of arms of Fiji|national coat of arms]] centred in the fly half. | Image4 = Naval Ensign of Fiji.svg | Use4 = 000001 | Symbol4 = {{FIAV|000001}} {{FIAV|normal}} | Proportion4 = 1:2 | Adoption4 = | Design4 = A [[White Ensign]] with the [[Coat of arms of Fiji|national coat of arms]] centred in the fly half. | Image5 = Civil Air Ensign of Fiji.svg | Use5 = [[Civil air ensign]] | Symbol5 = {{FIAV|normal}} | Proportion5 = 1:2 | Adoption5 = | Design5 = A dark blue cross outlined in white on a light blue field with the Union Jack in the canton and the shield from the Fijian coat of arms superimposed over the right arm of the cross. }} Ang [[pambansang watawat|pambansa]] '''watawat ng Fiji''' ([[wikang Fijian|Fijian]]: ''kuila ni Viti'') ay pinagtibay noong 10 Oktubre 1970. Ang mga sandata ng estado ay bahagyang binago ngunit ang [[bandila]] ay nanatiling pareho noong panahon ng kolonyal ng [[Fiji]]. Isa itong [[Defacement (flag)|deface]]d cyan na "[[Blue Ensign]]" (ang aktwal na bersyon ng Blue Ensign ng bandila ay ang bandila ng gobyerno), na may kalasag mula sa [[Eskudo ng Fiji. |pambansang eskudo]]. Ito ay nanatiling hindi nagbabago mula noong ideklara ang Fiji na isang [[republika]] noong 1987, sa kabila ng mga panawagan ng ilang pulitiko para sa mga pagbabago. Isang planong baguhin ang bandila, na inihayag ng Punong Ministro [[Frank Bainimarama]] noong 2013, ay inabandona noong Agosto 2016. {{stack|[[File:Fiji flag bearer.jpg|thumb|Fiji flag-bearer sa [[2008 Rugby League World Cup]]]]}} == Disenyo == <gallery mode="packed" style="float:right; clear:right; border:1px #aaa solid; font-size:105%; line-height:1.3; width :225px;" caption="Mga bahagi ng bandila ng Fiji"> Mga Watawat ng Union Jack.svg|{{maliit|Mga Watawat na bumubuo sa Union Jack}} Arms of Fiji.svg|{{small|[[Eskudo ng Fiji|Arms of Fiji]]}} </gallery> Ang maliwanag na asul na background ng watawat ay sumasagisag sa Karagatang Pasipiko, na gumaganap ng mahalagang bahagi sa buhay ng mga taga-isla, kapwa sa industriya ng pangingisda at sa malaking kalakalan ng turismo. Ang Union Jack ay sumasalamin sa mga ugnayan ng bansa sa United Kingdom. Ang kalasag ay nagmula sa coat of arms ng bansa, na ipinagkaloob sa pamamagitan ng royal warrant noong 1908. Ito ay isang puting kalasag na may pulang krus at pulang pinuno (itaas na ikatlong bahagi ng isang kalasag). Ang mga larawang inilalarawan sa kalasag ay kumakatawan sa mga gawaing pang-agrikultura sa mga isla, at ang mga makasaysayang asosasyon sa United Kingdom. Sa tuktok ng kalasag, isang British lion ang may hawak na cocoa pod sa pagitan ng mga paa nito. Ang unang quarter ay tubo, ang ikalawang quarter ay isang [[coconut palm]], ang ikatlong quarter ay isang kalapati ng kapayapaan, at ang ikaapat na quarter ay isang bungkos ng saging. Ang watawat ay halos kapareho ng kolonyal na watawat na ginamit bago ang kalayaan, ang pangunahing pagkakaiba ay ang huli ay gumamit ng mas madilim na lilim ng asul at ipinakita ang buong [[Eskudo ng Fiji|Fijian na eskudo]] kumpara sa kalasag lamang. . Habang ang ilang mga repormista ay nanawagan para sa pag-alis ng [[Watawat ng Unyon]], na nakikita itong isang kolonyal na sagisag ng [[British Empire|British]], sinusuportahan ng iba ang pagpapanatili nito para sa pagpapatuloy ng kasaysayan. Ang mga watawat ng limang iba pang malayang bansa ([[Flag of Australia|Australia]], [[Flag of the Cook Islands|Cook Islands]], [[Flag of New Zealand|New Zealand]], [[Flag of Niue|Niue ]], at [[Flag of Tuvalu|Tuvalu]]) ay nagpapanatili ng Union Flag sa kanilang mga pambansang watawat. Ngunit sa mga ito, ang Fiji lamang ang isang [[republika]]. Ang Union Flag ay nananatili rin sa [[flag ng Hawaii]], isang estado ng U.S. mula noong 1959. Ang ilang maimpluwensyang Fijian ay nanawagan para sa pagpapanumbalik ng buong baluti sa bandila. Noong ika-30 ng Nobyembre 2005, nanawagan ang [[Great Council of Chiefs]] ng Fiji na ilagay sa watawat ang dalawang mandirigma, na nagbabantay sa kalasag sa [[eskudo]], kasama ang isang maliit na bangka at ang pambansang [[motto]], ''Rerevaka na kalou ka doka na tui'' ("Matakot sa Diyos at parangalan ang Reyna"{{#tag:ref|Ang motto na "Matakot sa Diyos. Igalang ang hari." ay kinuha mula sa Bagong Tipan ({{bibleverse|1 Pedro|2:17|KJV}}).|group=lower-alpha}}) – mga simbolo na itinampok sa orihinal na bandila ng [[Kaharian ng Viti]], ang unang pinag-isang estado ng Fijian nilikha sa ilalim ng pamumuno ni [[Seru Epenisa Cakobau]] noong 1871. ==Mga pananda== {{notelist}} ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Pambansang Watawat]] [[Kategorya:Mga watawat]] 36b1hk14vmxoqev3839x5sn8hlvauxq 0 327160 2166469 2081188 2025-06-27T07:33:11Z JhayAr23 151522 Inalis ang kuwit bago ang “at” dahil hindi ito kailangan sa pag-uugnay ng magkaugnay na bahagi ng pangungusap. 2166469 wikitext text/x-wiki {{Infobox coat of arms |name = Eskudo de Armas ng Sampamahalaan ng Bahamas |image = Coat of Arms of The Bahamas.svg |image_width = 250 |middle = |middle_width = |middle_caption = |lesser = |lesser_width = |lesser_caption = |armiger = [[Charles III]] [[Monarchy of the Bahamas|in Right of the Bahamas]] |year_adopted = 7 December 1971 |crest = Upon a representation of Our Royal Helmet mantled Azure doubled Argent on a Wreath Or and Azure. A Conch Shell proper in front of a Panache of Palm Fronds proper.<ref name=govt>{{cite web|url=http://laws.bahamas.gov.bs/cms/images/LEGISLATION/PRINCIPAL/1973/1973-0020/FlagsandCoatofArmsRegulationAct_1.pdf|title=Flags and Coat of Arms (Regulation)|work=Bahamas Legislation ch. 32|access-date=20 April 2018|archive-date=27 December 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211227154105/http://laws.bahamas.gov.bs/cms/images/LEGISLATION/PRINCIPAL/1973/1973-0020/FlagsandCoatofArmsRegulationAct_1.pdf|url-status=dead}}</ref> |torse = Orange and Azure |shield = Upon a representation of the Santa Maria on a base barry wavy of four Azure and Argent on a Chief Azure demi-sun Or. |supporters = On the dexter side a Marlin proper and on the sinister side a Flamingo proper |compartment = Per pale Waves of the Sea and Swampland proper. |motto = Forward, Upward, Onward Together |orders = |other_elements = |earlier_versions = |use = }} [[File:COA of Bahamas proposal.svg|thumb|[[Emblem]] of the Bahamas, 1964. Motto: ''Expulsis Piratis – Restituta Commercia'' ([[Republic of Pirates|Pirates Expelled]] – Commerce Restored)]] Ang '''eskudo ng Bahamas''' ({{lang-en|coat of arms of the Bahamas}}) ay naglalaman ng isang kalasag na may mga pambansang simbolo bilang focal point nito. ==Opisyal na paglalarawan== Ang [[blazon]] ng coat of arms ay inilalarawan sa batas ng Bahamas:<ref>{{Cite web |url=http://laws.bahamas.gov.bs/cms/images/LEGISLATION/PRINCIPAL/1973/1973 -0020/FlagsandCoatofArmsRegulationAct_1.pdf |title=FLAGS AND COAT OF ARMS (REGULATION) |access-date=2018-04-20 |archive-date=2021-12-27 |archive-url=https://web.archive. org/web/20211227154105/http://laws.bahamas.gov.bs/cms/images/LEGISLATION/PRINCIPAL/1973/1973-0020/FlagsandCoatofArmsRegulationAct_1.pdf |url-status=dead }}</ref> Arms: Sa isang representasyon ng Santa Maria sa isang base barry wavy ng apat na Azure at Argent sa isang Chief Azure demisun Or. Crest: Sa isang representasyon ng Our Royal Helmet mantled Azure ay nadoble ang Argent sa isang Wreath Or at Azure. Isang Conch Shell sa harap ng isang Panache of Palm Fronds proper. Mga Tagasuporta: Sa dexter side isang Marlin proper at sa masasamang side isang Flamingo proper; at sa isang Compartment bawat maputlang Alon ng Dagat at Swampland na nararapat. Motto: "Pasulong, Pataas, Pasulong Sama-sama". == Paliwanag == Ang [[escutcheon (heraldry)|escutcheon]] (shield) ay sinusuportahan ng isang [[marlin]] at [[flamingo]]. Ang [[crest (heraldry)|crest]] sa tuktok ng helm (helmet) ay isang conch shell, na kumakatawan sa iba't ibang marine life ng island chain. Sa ibaba ng timon ay ang mismong escutcheon, na ang pangunahing [[charge (heraldry)|charge]] ay isang barko, na ipinalalagay na kumakatawan sa ''[[Santa María (barko)|Santa María]]'' ng [[Christopher Columbus] ]. Ito ay naglalayag sa ilalim ng araw sa [[punong (heraldry)|pinuno]]. Ang mga hayop na sumusuporta sa kalasag ay ang mga pambansang hayop, at ang pambansang [[motto]] ay matatagpuan sa ibaba. Ang flamingo ay matatagpuan sa lupa at ang marlin sa dagat, na nagpapahiwatig ng heograpiya ng mga isla. Ang makulay na [[tincture (heraldry)|tincture]]s ng coat of arms ay nilayon din na ituro ang magandang kinabukasan para sa mga isla. Ang mga ito ay kinikilala rin na napanatili para sa kanilang pagiging kaakit-akit sa mga turista. Ang coat of arms ay inaprubahan ni [[Queen Elizabeth II]] noong 7 December 1971. Ito ay dinisenyo ng Bahamian artist at clergyman, Dr. Hervis L. Bain, Jr., na miyembro din ng [[Order of the British Empire]]. {{uncategorized}} pbldr65848yri2zk2c1m35jtbnxhtks 0 327219 2166400 2165606 2025-06-27T01:13:35Z InternetArchiveBot 113521 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2166400 wikitext text/x-wiki {{Infobox coat of arms |name = Coat of arms of Costa Rica |image = Coat of arms of Costa Rica.svg |image_width = 250 |middle = |middle_width = |middle_caption = |lesser = |lesser_width = |lesser_caption = |armiger = [[Costa Rica|Republic of Costa Rica]] |year_adopted = 1848 <br> (5 May 1998 alteration added smoke to volcanoes<ref>[http://www.visitcostarica.com/ict/paginas/informacion.asp National Symbols, Instituto Costarricense de Turismo] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110717215236/http://www.visitcostarica.com/ict/paginas/informacion.asp |date=2011-07-17 }} Accessed 2011-07-19</ref>) |crest = An ribbon azure bearing the legend "[[Central America|AMÉRICA CENTRAL]]". |torse = |shield = |supporters = |compartment = |motto = [[Costa Rica|REPÚBLICA DE COSTA RICA]] |orders = |other_elements = A [[Console (heraldry)|console]] or. |earlier_versions = |use = }} Ang '''eskudo ng Costa Rica''' {{lang-es|escudo de Costa Rica}} ay idinisenyo noong 1848, na may mga pagbabago noong 1906, 1964, at 1998. Ang pinakahuling pagbabago ay ang pagdaragdag ng usok upang makilala ang tatlong bulkan.<ref name= "1998ExecDecree">[http://196.40.56.12/scij/scripts/TextoCompleto.dll?Texto&nNorma=43741&nVersion=46098&nTamanoLetra=10&strWebNormativa=http://www.pODgSCj/NSCJ. =sa;PWD=scij;DATABASE=SCIJ_NRM;&strServidor=\\pgr04&strUnidad=D:&strJavaScript=NO Ang 1998 Executive Decree]{{Dead link|date=Hunyo 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Hunyo 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Hunyo 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Hunyo 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Hunyo 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Hunyo 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Hunyo 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Mayo 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Mayo 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Mayo 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Mayo 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Mayo 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Mayo 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Mayo 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Mayo 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Mayo 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Mayo 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Mayo 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Mayo 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Mayo 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Abril 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Abril 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Abril 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Abril 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Abril 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Abril 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Abril 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Abril 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Marso 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Marso 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Marso 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Marso 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Marso 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Marso 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Marso 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Marso 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Marso 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Pebrero 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Pebrero 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Pebrero 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Pebrero 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Pebrero 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Pebrero 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Pebrero 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Pebrero 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Pebrero 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Enero 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Enero 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Enero 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Enero 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Enero 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Enero 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Enero 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Enero 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Enero 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Enero 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Disyembre 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Disyembre 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Disyembre 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Disyembre 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Disyembre 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Disyembre 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Disyembre 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Disyembre 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Disyembre 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Disyembre 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Disyembre 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Nobiyembre 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Nobiyembre 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Nobiyembre 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Nobiyembre 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Nobiyembre 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Nobiyembre 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Nobiyembre 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Nobiyembre 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Oktubre 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Oktubre 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Oktubre 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Oktubre 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Septiyembre 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Septiyembre 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Septiyembre 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Septiyembre 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Septiyembre 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Septiyembre 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Septiyembre 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Septiyembre 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Septiyembre 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Septiyembre 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Agosto 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Agosto 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Agosto 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Agosto 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Agosto 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Agosto 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Agosto 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Agosto 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Agosto 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Agosto 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Agosto 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Hulyo 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Hulyo 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Hulyo 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Hulyo 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Hulyo 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Hunyo 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Hunyo 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Hunyo 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Hunyo 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Hunyo 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Hunyo 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Hunyo 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Mayo 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Mayo 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Mayo 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Mayo 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Mayo 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Mayo 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Mayo 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Mayo 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Mayo 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Abril 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Abril 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Abril 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Abril 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Abril 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Abril 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Abril 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Abril 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Abril 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Marso 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Marso 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Marso 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Marso 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Marso 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Marso 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Marso 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Marso 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Marso 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Marso 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Pebrero 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Pebrero 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Pebrero 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Pebrero 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=Marso 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=1998 Executive Decree]{{Dead link|date=Marso 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=1 -07-19 {{in lang|es}}</ref> == Pre-1821 colony of Spanish Empire == Bago ang 1821, [[Costa Rica]] ay bahagi ng [[Imperyong Espanyol]] at walang lokal na eskudo. Ang mga braso ng naghaharing monarko ang ginamit sa halip. Ang tanging lungsod na nagkaroon ng lokal na eskudo ay ang lungsod ng [[Cartago, Costa Rica|Cartago]], na iginawad ni Haring [[Philip II ng Espanya|Phillip II]] noong 1565. Pagkatapos ng kalayaan nito mula sa [[Spain] ] noong 1821, ang [[Costa Rica]] ay nagtatag ng iba't ibang lupon ng pamahalaan na nagsisikap na magpasya sa hinaharap nito, na nagdedebate sa pagitan ng pagiging malaya (republikano) o sumali sa [[Mexican Empire]] (imperyalista). Ang kawalan ng desisyon ay humantong sa [[Labanan ng Ochomogo]] noong 5 Abril 1823, na may desisyon na manatiling independyente at ilipat ang kabiserang lungsod mula Cartago patungong San José. Dahil sa malalayong distansya at mahirap na komunikasyon noong panahong iyon, napagtanto ng mga imperyalista na ang [[Mexican Empire]] ay hindi na umiiral mula noong Marso 1823. == Sandata ng pederal at estado == Noong Marso 1824, nang sumali ang Costa Rica sa [[Federal Republic of Central America|United Provinces of Central America]] na mga armas na ipinahayag ng konstitusyon ng bagong republika ay naging mga sandata ng Estado ng Costa Rica. Ang coat of arm na ito ay binubuo ng isang tatsulok, kung saan limang bulkan ang tumaas mula sa dagat na sumisimbolo sa limang miyembrong estado ng United Provinces; sa itaas ng mga bulkan ay may nagniningning na pulang [[Phrygian cap]] at isang [[bahaghari]]. Ang coat of arm na ito na may maliliit na pagbabago ay ginagamit pa rin ng pambansang coat of arms ng [[El Salvador]] at [[Nicaragua]]. Noong 2 Nobyembre 1824, pinagtibay ng Costa Rica ang unang eskudo nito bilang isang estado sa loob ng pederasyon na nagpapakita ng kanang bahagi ng dibdib ng isang hubad na lalaki at nakataas na braso na napapalibutan ng bilog ng berdeng mga bundok at ang malayang estado ng Costa Rica.<ref name="historia">[http://www.historia.fcs.ucr.ac.cr/mod-cole/2004/bandyescudos/escudos.htm History of the Coat of Arms of Costa Rica] {{webarchive|url= https://web.archive.org/web/20090120045345/http://historia.fcs.ucr.ac.cr/mod-cole/2004/bandyescudos/escudos.htm |date=2009-01-20 }} Na-access 2008-02-01 {{in lang|es}}</ref> == Mga armas ng isang malayang estado == Noong 1840, pagkatapos ng pag-alis ng Costa Rica mula sa federation, isang bagong coat of arms ang pinagtibay, ang una para sa Costa Rica bilang isang soberanya at independiyenteng estado. Binubuo ito ng isang walong-tulis na nagniningning na bituin sa isang asul na patlang na napapalibutan ng dilaw na bilog na may alamat na Estado ng Costa Rica. Ang coat of arm na ito ay pinigilan noong 1842 ni [[Francisco Morazán]] sa panahon ng kanyang bigong bid na muling pagsamahin ang [[Federal Republic of Central America]]. Ang 1824 na armas ay ginamit sa panahong ito.<ref name="historia" /> ==Makasaysayang eskudo ng republika== [[File:Unang postal stamp CR 4 Reales 1863.jpg|thumb|150px|Ang disenyo ng 1848 coat of arms ay itinampok sa unang Costa Rican [[postal stamp]], na inilabas noong 1863.]] Ang batayan ng kasalukuyang pambansang coat of arms ng Costa Rica ay pinagtibay noong Setyembre 29, 1848, sa panahon ng pagkapangulo ni Dr [[Jose Maria Castro Madriz]] kasama ang bagong watawat. Ang parehong mga disenyo ay iniuugnay kay Pacifica Fernandez, asawa ni Mr Castro Madriz. Ang mga sandata na ito ay makabuluhang binago ng batas bilang 18 ng 27 Nobyembre 1906, na nag-alis ng mga simbolo ng militar, pambansang watawat at sungay ng kasaganaan na nakapaloob sa disenyo noong 1848.<ref name="historia" /> 9gaxsp7oafhd8g77n8hgocs7pdflbl5 0 327608 2166489 2121568 2025-06-27T08:14:43Z JhayAr23 151522 Inayos ang istruktura ng pangungusap upang malinaw na maipahayag ang pagsang-ayon ng mga naninirahan, at idinagdag ang “ay” upang gawing ganap ang pangungusap. 2166489 wikitext text/x-wiki {{Infobox Commune Italya|name=Borgo Virgilio|official_name=Comune di Borgo Virgilio|native_name={{native name|egl|Borch Vergili}}|image_skyline=Borgo Virgilio (MN) - frazione Borgoforte - chiesa di San Giovanni Battista - facciata - 07.jpg|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|45|3|N|10|45|E|region:IT_type:city(546)|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|region=[[Lombardia]]|province=[[Lalawigan ng Mantua|Mantua]] (MN)|frazioni=Boccadiganda, Cappelletta, Cerese, Pietole, Romanore, San Cataldo, San Nicolò Po, Scorzarolo, Vignale|mayor_party=|mayor=Alessandro Beduschi|area_footnotes=|area_total_km2=69.99|population_footnotes=[http://demo.istat.it/bilmens2011gen/index.html ISTAT]|population_demonym=Borgovirgiliani|elevation_footnotes=[http://www.istat.it/it/archivio/82599 ISTAT]|elevation_m=21|saint=|day=|postal_code=46021|area_code=0376|website={{official website|http://www.borgovirgilio.gov.it/}}|footnotes=Binuo Pebrero 4, 2014}}Ang '''Borgo Virgilio''' ([[Wikang Emiliano|Mantovano]]: {{Lang|egl|Borch Vergili}}) ay isang ''[[comune]]'' (komuna o munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Mantua]], rehiyon ng [[Lombardia]], hilagang [[Italya]], na nilikha mula noong Mayo 25, 2014<ref>{{cite web |title=Bollettino Ufficiale - Regione Lombardia - Supplemento n. 6 del 3 febbraio 2014 |url=http://www.bollettino.regione.lombardia.it/shared/ccurl/81/899/SUP_n_6_03_02_2014.pdf}}{{dead link|date=July 2017|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref> mula sa pagsasanib ng mga dating ''comune'' ng [[Borgoforte]] at [[Virgilio (MN)|Virgilio]]. Isang lokal na [[Reperendum|reperendo]] upang sinang-ayunan ang paglikha ng ''comune'' na ito ay isinagawa noong Disyembre 1, 2013, nang ang resulta ng pagboto sa buong Borgoforte at Virgilio ay 68% pabor at 32% laban. == Kasaysayan == Ito ay itinatag noong Pebrero 4, 2014 kasunod ng [[Pagsasanib ng mga munisipalidad ng Italya|pagsasanib]] ng mga munisipalidad ng [[Borgoforte]] at [[Virgilio (MN)|Virgilio]]. Ang mga naninirahan sa dalawang entidad, na tinawag upang ipahayag ang kanilang opinyon sa isang popular na reperendong konsultatibo noong Disyembre 1, 2013, ay nagpahayag ng pagsang-ayon sa pagsasama na iminungkahi ng dalawang konseho ng munisipyo.<ref>{{cita news|url=http://gazzettadimantova.gelocal.it/cronaca/2013/12/02/news/il-si-vince-in-3-comuni-su-4-1.8227753|autore=Francesco Romani|titolo=Il sì vince in 3 comuni su 4|accesso=23 gennaio 2014|pubblicazione=[[Gazzetta di Mantova]]|giorno=2|mese=12|anno=2013|urlarchivio=https://web.archive.org/web/20140203075315/http://gazzettadimantova.gelocal.it/cronaca/2013/12/02/news/il-si-vince-in-3-comuni-su-4-1.8227753|urlmorto=sì}}</ref> Ang bagong munisipalidad ay gumana sa [[Batas Rehiyonal]] noong Enero 30, 2014 - n. 9 na inilathala noong Pebrero 3, 2014 sa Opisyal na Buletin ng Rehiyon ng Lombardia.<ref>{{cita news|url=http://gazzettadimantova.gelocal.it/cronaca/2014/01/22/news/c-e-l-ok-regionale-e-nato-borgo-virgilio-1.8522860|autore=Elena Caracciolo|titolo=C'è l'ok regionale, è nato Borgo Virgilio|accesso=23 gennaio 2014|pubblicazione=[[Gazzetta di Mantova]]|giorno=22|mese=01|anno=2014|urlarchivio=https://web.archive.org/web/20140203075429/http://gazzettadimantova.gelocal.it/cronaca/2014/01/22/news/c-e-l-ok-regionale-e-nato-borgo-virgilio-1.8522860|urlmorto=sì}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.bollettino.regione.lombardia.it/shared/ccurl/81/899/SUP_n_6_03_02_2014.pdf|titolo=Bollettino Ufficiale - Regione Lombardia - Supplemento n. 6 del 3 febbraio 2014|urlmorto=sì}}{{Dead link|date=Marso 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Impraestruktura at transportasyon == Ang Borgo Virgilio ay tinatawid ng dating [[Kalsadang Estatal Cisa 62]] at ang dating [[Kalsadang Estatal Romana 413]]. Ang munisipalidad ay pinaglilingkuran din ng [[Linya ng Tren ng Verona-Modena]] sa pamamagitan ng estasyon ng Romanore. == Mga sanggunian == {{Reflist}}{{Clear}}{{Lalawigan ng Mantua}} [[Kategorya:Mga lungsod at bayan sa Lombardy]] [[Kategorya:Official website different in Wikidata and Wikipedia]] [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] c4r7o4j6mi462aq48uwez99ug58syjy 0 328487 2166462 2107214 2025-06-27T07:23:40Z JhayAr23 151522 Pinag-isa ang “pinaka” at “binanggit” upang mabuo ang tamang anyong “pinakabinanggit,” at initalisado ang pamagat ng aklat bilang pamantayang estilo. 2166462 wikitext text/x-wiki {{multiple issues| {{more citations needed|date=Abril 2024}} {{MOS|date=Abril 2024}} {{cleanup|date=Abril 2024|reason=Kailangang ayusin ang pagkakasulat at balarila. Kailangan din isalin ang mga banyagang salita.}} }}{{Infobox book | name = Das Kapital | image = Zentralbibliothek Zürich Das Kapital Marx 1867.jpg | alt = | caption = First edition title page of ''[[Das Kapital, Volume I|Volume I]]'' (1867). ''[[Das Kapital, Volume II|Volume II]]'' and ''[[Das Kapital, Volume III|Volume III]]'' were published in 1885 and 1894, respectively. | author = [[Karl Marx]] | title_orig = Das Kapital. Kritik der politischen Oekonomie | orig_lang_code = de | translator = [[Samuel Moore (translator)|Samuel Moore]] and [[Edward Aveling]] | country = Germany ([[North German Confederation]]) | language = German | subject = | published = 1867–1894 | publisher = Verlag von Otto Meisner | english_pub_date = 1887 | media_type = Print | pages = <!-- The sum total of the pages of the first edition of the three volumes in the German language --> | awards = | wikisource = Das Kapital }} '''Ang Kapital: Kritika ng Ekonomiyang Pampolitika''' ay isang pundasyong teoretikal na teksto sa materyalistang pilosopiya at kritika ng ekonomiyang pampulitika na isinulat ni [[Karl Marx]], na inilathala bilang tatlong tomo noong 1867, 1885 , at 1894. Ang kasukdulan ng kanyang gawain sa buhay, ang teksto ay naglalaman ng pagsusuri ni Marx sa kapitalismo, kung saan hinangad niyang ilapat ang kanyang teorya ng historikal na materyalismo "upang ilahad ang pang-ekonomiyang batas ng paggalaw ng modernong lipunan", kasunod ng mga klasikal na politikal na ekonomista tulad ng bilang Adam Smith at David Ricardo. Ang ikalawa at ikatlong tomo ng teksto ay nakumpleto mula sa mga tala ni Marx pagkatapos ng kanyang kamatayan at inilathala ng kanyang kasamahan na si Friedrich Engels. Ang ''Das Kapital'' ay ang pinakabinanggit na libro sa mga agham panlipunan na inilathala bago ang 1950. ==Sinopsis== Ang Das Kapital, Volume I (1867) ay isang kritikal na pagsusuri ng politikal na ekonomiya, na naglalayong ihayag ang mga kontradiksyon ng kapitalistang moda ng produksyon, kung paano ito naging pasimula ng sosyalistang paraan ng produksyon at ng makauring pakikibaka na nakaugat sa kapitalistang panlipunang relasyon. ng produksyon. Ang una sa tatlong tomo ng Das Kapital ay inilathala noong 14 Setyembre 1867, na inialay kay Wilhelm Wolff at ang nag-iisang volume na inilathala sa buhay ni Marx.<ref>{{cite book |last=Marx |first=Karl |title=Das Kapital: Kritik der politischen Oekonomie |publisher=Verlag von Otto Meissner |year=1867 |edition=1 |volume=1: Der Produktionsprozess des Kapitals |place=Hamburg |doi=10.3931/e-rara-25773}}</ref> {{uncategorized}} tlvsblq6yqjj2jb8bngtf7ri2fcayil 0 329068 2166471 2148755 2025-06-27T07:36:46Z JhayAr23 151522 Inalis ang ikalawang “ng Twitter” para sa pagiging payak, at ginawang “dapat sumaklaw” ang “dapat ay sumasaklaw” para sa mas malinaw at tamang anyo. 2166471 wikitext text/x-wiki {{Infobox company | name = X Corp. | logo = X logo 2023.svg | logo_size = 100px | image = | image_size = 250px | image_caption = [[Market Square (San Francisco)|Market Square]] (also X Square), the company's headquarters in [[San Francisco]], July 2023 | type = [[Subsidiary]] | industry = {{unbulleted list| * [[Technology]] * [[Social media]] * [[Internet]]}} | predecessor = [[Twitter, Inc.]] | founded = {{Start date and age|2023|03|09|mf=yes}}{{efn|In an April 4, 2023, court filing, [[Twitter, Inc.]] disclosed that it no longer existed and was consolidated into X Corp. The corporation was created under [[Nevada corporation|Nevada corporate law]] on March 9, 2023.<ref>{{Cite web |url=https://www.barrons.com/articles/twitter-nevada-musk-1f998f30 |title=Twitter Inc. 'No Longer Exists.' Why Elon Musk Chose Nevada For X Holdings. |date=April 11, 2023 |last=Smith |first=Connor |work=[[Barron's (newspaper)|Barron's]] |access-date=April 11, 2023 |archive-date=April 12, 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230412031849/https://www.barrons.com/articles/twitter-nevada-musk-1f998f30 |url-status=live }}</ref>}} | founder = [[Elon Musk]] | hq_location_city = [[San Francisco, California]] | hq_location_country = [[Estados Unidos]] | area_served = Buong bundo | key_people = {{Unbulleted list|[[Elon Musk]] ([[Chief technology officer|CTO]] at [[Executive Chairman]])|[[Linda Yaccarino]] ([[Chief executive officer|CEO]])}} | services = [[X (hatirang pangmadla)|X]]<br>[[Twitter]] (wala na) | owner = | parent = [[X Holdings Corp]]. | subsid = X Payments LLC<ref>{{Cite web |last=Capoot |first=Ashley |date=2024-01-09 |title=Elon Musk's X to launch peer-to-peer payments this year |url=https://www.cnbc.com/2024/01/09/elon-musks-x-to-launch-peer-to-peer-payments-this-year-.html |access-date=2024-02-15 |website=CNBC |language=en |archive-date=January 11, 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240111204648/https://www.cnbc.com/2024/01/09/elon-musks-x-to-launch-peer-to-peer-payments-this-year-.html |url-status=live }}</ref> | num_employees = {{circa|1,500}} (August 2023)<ref>{{cite news |url=https://apnews.com/article/twitter-x-corp-ceo-linda-yaccarino-elon-musk-0131c61ac296955d424fd057f6b0196d |title=Twitter-turned-X CEO Linda Yaccarino focuses on winning back big brands on Elon Musk's platform |date=August 10, 2023 |publisher=Associated Press |access-date=August 13, 2023 |archive-date=October 8, 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231008165105/https://apnews.com/article/twitter-x-corp-ceo-linda-yaccarino-elon-musk-0131c61ac296955d424fd057f6b0196d |url-status=live }}</ref> | website = {{Official URL}} }} Ang '''X Corp.''' ay isang [[kumpanya ng teknolohiya]]ng [[Estados Unidos|Amerikano]] na itinatag ni [[Elon Musk]] noong 2023 bilang kahalili sa [[Twitter, Inc.]] Ito ay isang subsidiary na ganap na pagmamay-ari ng '''X Holdings Corp.''', na pagmamay-ari mismo ni Musk. Ang kumpanya ay nagmamay-ari ng social networking service na [[X (hatirang pangmadla)|X]] (dating [[Twitter]]) at nag-anunsyo ng mga planong gamitin ito bilang batayan para sa iba pang mga alok.<ref>{{Cite news |last=Brown |first=Ryan |date=April 13, 2023 |title=Twitter partners with eToro to let users trade stocks, crypto as Musk pushes app into finance |agency=CNBC |url=https://www.cnbc.com/2023/04/13/twitter-to-let-users-access-stocks-crypto-via-etoro-in-finance-push.html |url-status=live |access-date=April 13, 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230413082513/https://www.cnbc.com/2023/04/13/twitter-to-let-users-access-stocks-crypto-via-etoro-in-finance-push.html |archive-date=April 13, 2023}}</ref><ref>{{Cite web |last=Capoot |first=Ashley |date=July 29, 2023 |title=X logo officially replaces Twitter's famous bird on mobile app, building headquarters |url=https://www.cnbc.com/2023/07/29/x-logo-officially-replaces-twitters-famous-bird-on-mobile-app-.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230731224836/https://www.cnbc.com/2023/07/29/x-logo-officially-replaces-twitters-famous-bird-on-mobile-app-.html |archive-date=July 31, 2023 |access-date=August 1, 2023 |website=CNBC |language=en}}</ref> == Kasaysayan == Noong Abril 2022, ang mga pag-file na isinumite sa [[Securities and Exchange Commission]] (SEC) ay nagsiwalat na ang Musk ay bumuo ng tatlong corporate entity sa [[Delaware]], lahat ay nasa ilalim ng pangalan ng X Holdings. Ayon sa mga pagsasampa, ang isa sa mga entity ay sumanib sa [[Twitter, Inc.]], habang ang isa ay magsisilbing parent company ng bagong pinagsamang kumpanya. Ang ikatlong entity ay tutulong sa pagkuha ng {{US$|13}} bilyon na pautang na ibinibigay ng iba't ibang malalaking bangko upang makakuha ng [[Twitter]].<ref name="SlateInfo2">{{Cite web |last=Pahwa |first=Nitish |last2=Joseph Stern |first2=Mark |date=April 10, 2023 |title=Twitter Isn't a Company Anymore |url=https://slate.com/technology/2023/04/twitter-inc-x-corp-elon-musk-x-nevada.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230418023557/https://slate.com/technology/2023/04/twitter-inc-x-corp-elon-musk-x-nevada.html |archive-date=April 18, 2023 |access-date=April 11, 2023 |website=[[Slate (magazine)|Slate]]}}</ref> Ang pangalang "X" ay nagsimula sa [[X.com (bangko)|X.com]], isang online na bangko na itinatag ni Musk noong 1999. Noong Marso 2000, sumanib ang X.com sa kakumpitensyang [[Confinity]] upang lumikha ng [[PayPal]].{{Sfn|Vance|2017}} Isinaalang-alang ni Musk na bumuo ng isang holding company na pinangalanang "X" para sa [[Tesla, Inc.]] at [[SpaceX]] noong Agosto 2012.<ref>{{Cite web |date=August 31, 2012 |title=Musk says may form holding company for Tesla, SpaceX |url=https://www.reuters.com/article/us-tesla-spacex/musk-says-may-form-holding-company-for-tesla-spacex-idUSBRE87U0KR20120831 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230412033240/https://www.reuters.com/article/us-tesla-spacex/musk-says-may-form-holding-company-for-tesla-spacex-idUSBRE87U0KR20120831 |archive-date=April 12, 2023 |access-date=April 11, 2023 |publisher=[[Reuters]]}}</ref> Noong Hulyo 2017, muling nakuha ni Musk ang domain na X.com, para sa hindi natukoy na halaga, mula sa PayPal.<ref>{{Cite web |last=Huang |first=Echo |date=July 11, 2017 |title=Elon Musk bought a web domain worth millions with "sentimental value" to him |url=https://qz.com/1026167/elon-musk-just-bought-x-com-the-domain-he-once-owned-from-paypal |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230412033241/https://qz.com/1026167/elon-musk-just-bought-x-com-the-domain-he-once-owned-from-paypal |archive-date=April 12, 2023 |access-date=April 11, 2023 |website=[[Quartz (publication)|Quartz]]}}</ref> Muling pinatunayan ni Musk ang kanyang suporta para sa pangalang "X" noong Disyembre 2020, na tumugon sa isang user ng Twitter na nag-renew ng mga tawag para kay Musk na bumuo ng isang bagong kumpanyang may hawak sa ilalim ng pangalang iyon, bagama't ibinasura niya ang ideya ng X na makuha ang kanyang mga negosyo.<ref>{{Cite web |last=O'Kane |first=Sean |date=April 21, 2022 |title=Musk Forms 'X Holdings' After Hints at a Parent Company for Tesla, SpaceX |url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-04-21/musk-forms-x-holdings-after-hints-at-parent-for-tesla-spacex |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230416071316/https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-04-21/musk-forms-x-holdings-after-hints-at-parent-for-tesla-spacex |archive-date=April 16, 2023 |access-date=April 11, 2023 |publisher=[[Bloomberg News]]}}</ref> Ang konsepto para sa X ay lumakas noong Oktubre 2022, nang mag-tweet si Musk na ang pagkuha ng Twitter ay "isang accelerant sa paglikha ng X, ang app para sa lahat" o ''everything app''. Ayon sa Musk, mapabilis ng Twitter ang paglikha ng X sa pamamagitan ng "3 hanggang 5 taon". Nagpahayag si Musk ng interes sa paggawa ng app na katulad ng [[WeChat]] —isang Chinese instant messaging, social media, at mobile payment app—sa isang podcast noong Mayo 2022.<ref>{{Cite web |last=Huang |first=Kalley |date=October 6, 2022 |title=What Does X Mean to Elon Musk? |url=https://www.nytimes.com/2022/10/06/technology/elon-musk-x.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230410133325/https://www.nytimes.com/2022/10/06/technology/elon-musk-x.html |archive-date=April 10, 2023 |access-date=April 11, 2023 |website=[[The New York Times]]}}</ref> Noong Hunyo, sinabi ni Musk sa mga empleyado na ang Twitter ay isang "digital town square" na dapat sumaklaw sa lahat, tulad ng WeChat.<ref>{{Cite web |last=Isaac |first=Mike |date=June 16, 2022 |title=Elon Musk tells Twitter's employees he wants the service to 'contribute to a better, long-lasting civilization.' |url=https://www.nytimes.com/2022/06/16/technology/elon-musk-twitter-employees-meeting.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230114225902/https://www.nytimes.com/2022/06/16/technology/elon-musk-twitter-employees-meeting.html |archive-date=January 14, 2023 |access-date=April 11, 2023 |website=[[The New York Times]]}}</ref> Sa isang kumperensya ng [[Morgan Stanley]] noong Marso 2023, muling binanggit ni Musk ang X bilang potensyal na "pinakamalaking institusyong pinansyal sa mundo".<ref>{{Cite web |last=Saul |first=Derek |date=March 7, 2023 |title=Musk's New Twitter Dream: Become 'Biggest Financial Institution In The World' |url=https://www.forbes.com/sites/dereksaul/2023/03/07/musks-new-twitter-dream-become-biggest-financial-institution-in-the-world/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230412040417/https://www.forbes.com/sites/dereksaul/2023/03/07/musks-new-twitter-dream-become-biggest-financial-institution-in-the-world/ |archive-date=April 12, 2023 |access-date=April 11, 2023 |website=[[Forbes]]}}</ref> Noong 27 Oktubre 2022, [[Pagkuha ng Twitter ni Elon Musk|nakuha]] ni Musk ang Twitter sa halagang $44 bilyon, at pagkatapos ay naging [[Punong executive officer|CEO]] nito.<ref>{{Cite web |last=Conger |first=Kate |last2=Hirsch |first2=Lauren |date=October 27, 2022 |title=Elon Musk Completes $44 Billion Deal to Own Twitter |url=https://www.nytimes.com/2022/10/27/technology/elon-musk-twitter-deal-complete.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20221029090805/https://www.nytimes.com/2022/10/27/technology/elon-musk-twitter-deal-complete.html |archive-date=October 29, 2022 |access-date=April 11, 2023 |website=[[The New York Times]]}}</ref> == Formation (2023–kasalukuyan) == Noong 9 Marso 2023, inirehistro ni Musk ang X Corp. sa [[Nevada]]. Sa parehong araw, inirehistro ni Musk ang kumpanya ng [[Artipisyal na katalinuhan|artificial intelligence]] (AI) na [[XAI (kumpanya)|X.AI]] .<ref>{{Cite web |last=Peters |first=Jay |last2=Roth |first2=Emma |date=April 14, 2023 |title=Elon Musk founds new AI company called X.AI |url=https://www.theverge.com/2023/4/14/23684005/elon-musk-new-ai-company-x |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230414223834/https://www.theverge.com/2023/4/14/23684005/elon-musk-new-ai-company-x |archive-date=April 14, 2023 |access-date=April 14, 2023 |publisher=[[The Verge]]}}</ref> Pagkaraan ng buwang iyon, nag-apply si Musk na pagsamahin ang X Holdings I sa X Holdings Corp. at [[Twitter, Inc.]] sa X Corp.<ref name="SlateInfo2"/> Sa pag-file, isiniwalat ni Musk na ang X Holdings Corp. ay mayroong $2 milyon sa kapital, ngunit ang X Holdings Corp. magsisilbing parent company para sa X Corp <ref>{{Cite news |last=Feeley |first=Jef |title=Twitter becomes X Corporation as Musk advances 'everything app' hopes |work=[[The Irish Times]] |url=https://www.irishtimes.com/technology/2023/04/11/ex-twitter-chief-executive-parag-agrawal-reveals-doj-probe-in-pursuit-of-legal-fees-repayment/ |url-status=live |access-date=April 11, 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240320125638/https://www.irishtimes.com/technology/2023/04/11/ex-twitter-chief-executive-parag-agrawal-reveals-doj-probe-in-pursuit-of-legal-fees-repayment/ |archive-date=March 20, 2024}}</ref> Sa isang email sa buong kumpanya sa buwang iyon, inihayag ni Musk na ang mga empleyado ng Twitter ay makakatanggap ng stock sa X Corp.<ref>{{Cite web |last=Conger |first=Kate |last2=Mac |first2=Ryan |date=March 26, 2023 |title=Elon Musk Values Twitter at $20 Billion |url=https://www.nytimes.com/2023/03/26/technology/elon-musk-twitter-value.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230411034427/https://www.nytimes.com/2023/03/26/technology/elon-musk-twitter-value.html |archive-date=April 11, 2023 |access-date=April 11, 2023 |website=[[The New York Times]]}}</ref> Sa isang Abril 2023 na paghahain ng korte para sa isang patuloy na kaso na inihain ng politikal na aktibistang si [[Laura Loomer]] laban sa Twitter at sa dating CEO nitong si [[Jack Dorsey]], inabisuhan ng Twitter, Inc. ang korte na ito ay pinagsama-sama sa X Corp., isang korporasyon sa Nevada na nakabase sa [[Lungsod ng Carson, Nevada|Carson City]]. Ang isang katulad na paghaharap ay ginawa sa [[US District Court para sa Southern District ng Florida]].<ref>{{Cite web |last=Gaus |first=Annie |date=April 11, 2023 |title=Twitter Is Now Called X Corp and 'No Longer Exists' |url=https://sfstandard.com/business/twitter-is-now-called-x-corp-and-no-longer-exists/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230411211347/https://sfstandard.com/business/twitter-is-now-called-x-corp-and-no-longer-exists/ |archive-date=April 11, 2023 |access-date=April 11, 2023 |website=[[The San Francisco Standard]]}}</ref> Noong 11 Mayo 2023, nag-tweet si Musk na natagpuan niya ang kanyang kapalit bilang CEO ng Twitter at X Corp. Kinabukasan, noong 12 Mayo 2023, pinangalanan niya si [[Linda Yaccarino]] bilang bagong CEO, at idinagdag na siya ay "pangunahing tututuon sa mga pagpapatakbo ng negosyo, habang ako ay tumutuon sa disenyo ng produkto at bagong teknolohiya." <ref>{{Cite web |last=Roth |first=Emma |date=May 12, 2023 |title=Twitter's new CEO is Linda Yaccarino, a longtime ad exec for NBCU |url=https://www.theverge.com/2023/5/12/23721107/twitter-ceo-linda-yaccarino-elon-musk-nbc |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230512160254/https://www.theverge.com/2023/5/12/23721107/twitter-ceo-linda-yaccarino-elon-musk-nbc |archive-date=May 12, 2023 |access-date=May 12, 2023 |website=[[The Verge]]}}</ref> Sinabi ni Musk na ililipat niya ang kanyang tungkulin sa executive chairman at chief technology officer.<ref name="VarietyCEO">{{Cite web |last=Spangler |first=Todd |date=May 12, 2023 |title=Elon Musk Confirms Linda Yaccarino as Twitter's New CEO, Focused on Business Operations |url=https://variety.com/2023/digital/news/linda-yaccarino-twitter-ceo-musk-confirms-1235611144/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230728161719/https://variety.com/2023/digital/news/linda-yaccarino-twitter-ceo-musk-confirms-1235611144/ |archive-date=July 28, 2023 |access-date=June 6, 2023 |website=[[Variety (magazine)|Variety]]}}</ref> Pinalitan ni Yaccarino si Musk noong 5 Hunyo 2023.<ref name="twtr-ceo">{{Cite news |last=Frier |first=Sarah |date=June 5, 2023 |title=Twitter's New CEO Linda Yaccarino Has First Day in the Role |publisher=Bloomberg News |url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2023-06-06/twitter-s-new-ceo-yaccarino-has-first-day-in-the-role |url-status=live |access-date=June 6, 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230626134649/https://www.bloomberg.com/news/articles/2023-06-06/twitter-s-new-ceo-yaccarino-has-first-day-in-the-role |archive-date=June 26, 2023}}</ref> Sa katapusan ng Mayo 2023, tinantya ng [[Mga Pamumuhunan sa Fidelity|Fidelity Investments]] ang halaga ng kumpanya sa $15 bilyon.<ref>{{Cite news |last=Ryan Mac |last2=Tiffany Hsu |date=June 5, 2023 |title=Twitter's U.S. Ad Sales Plunge 59% as Woes Continue |work=The New York TImes |url=https://www.nytimes.com/2023/06/05/technology/twitter-ad-sales-musk.html |url-status=live |access-date=June 5, 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231019232412/https://www.nytimes.com/2023/06/05/technology/twitter-ad-sales-musk.html |archive-date=October 19, 2023}}</ref> Nang maglaon, tumaas ito sa halagang $27 bilyon noong Hulyo,<ref>{{Cite web |last=Katje |first=Chris |date=August 1, 2023 |title=Fidelity Increases Valuation On X After Twitter Name Change: Here's How Much The Social Media Platform Is Worth |url=https://benzinga.com/markets/mutual-funds/23/08/33501596/fidelity-increases-valuation-on-x-after-twitter-name-change-heres-how-much-the-social-media- |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231014181334/https://www.benzinga.com/markets/mutual-funds/23/08/33501596/fidelity-increases-valuation-on-x-after-twitter-name-change-heres-how-much-the-social-media- |archive-date=October 14, 2023 |access-date=August 31, 2023 |website=[[Benzinga]]}}</ref><ref>{{Cite web |last=Primack |first=Dan |date=July 31, 2023 |title=Fidelity marks up its Twitter/X shares for second straight month |url=https://www.axios.com/2023/07/31/fidelity-marks-up-its-twitterx-shares-for-second-straight-month |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230901031813/https://www.axios.com/2023/07/31/fidelity-marks-up-its-twitterx-shares-for-second-straight-month |archive-date=September 1, 2023 |access-date=August 31, 2023 |website=[[Axios (website)|Axios]]}}</ref> at hanggang humigit-kumulang $28.5 bilyon sa pagtatapos ng Agosto.<ref>{{Cite web |last=Alvarez |first=Simon |date=August 23, 2023 |title=Elon Musk shares optimistic outlook for X: $1T market cap "not out of the question" |url=https://teslarati.com/elon-musk-x-1-trillion-market-cap-not-out-of-the-question |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20230903174756/https://www.teslarati.com/elon-musk-x-1-trillion-market-cap-not-out-of-the-question/ |archive-date=September 3, 2023 |access-date=August 31, 2023 |website=Teslarati}}</ref><ref>{{Cite web |last=Primack |first=Dan |date=August 30, 2023 |title=Elon Musk's X is gaining value, Fidelity says |url=https://axios.com/2023/08/30/elon-musks-x-value-fidelity |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230922164935/https://www.axios.com/2023/08/30/elon-musks-x-value-fidelity |archive-date=September 22, 2023 |access-date=August 31, 2023 |website=[[Axios (website)|Axios]]}}</ref> Noong Hulyo 2023, nang pinalitan ang pangalan at logo ng Twitter bilang X, nagtayo ang kumpanya ng isang higanteng iluminadong letrang X sa bubong ng [[Market Square|punong tanggapan nito]] sa San Francisco nang hindi kumukuha ng mga kinakailangang permit. 24 na reklamo ang inihain ng mga kapitbahay na nag-aalala tungkol sa maliwanag na kumikislap na ilaw at integridad ng istruktura. Dalawang beses na tinanggihan ang mga inspektor ng pag-access sa bubong, at binanggit ng lungsod ang kumpanya para sa isang paglabag sa code ng gusali. Inalis ng X ang karatula pagkatapos ng ilang araw.<ref>{{Cite web |last=Lynch |first=Jamiel |date=July 31, 2023 |title=A flashing 'X' was installed atop the San Francisco headquarters following Twitter's rebrand. A city complaint says the sign went up without a permit |url=https://www.cnn.com/2023/07/30/tech/san-francisco-investigates-twitter-x-sign/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230810034845/https://www.cnn.com/2023/07/30/tech/san-francisco-investigates-twitter-x-sign/index.html |archive-date=August 10, 2023 |access-date=August 11, 2023 |website=[[CNN]]}}</ref><ref>{{Cite web |date=July 31, 2023 |title=Brightly flashing 'X' sign removed from the San Francisco building that was Twitter's headquarters |url=https://abcnews.go.com/US/wireStory/brightly-flashing-sign-removed-former-twitters-san-francisco-101884217 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230909122615/https://abcnews.go.com/US/wireStory/brightly-flashing-sign-removed-former-twitters-san-francisco-101884217 |archive-date=September 9, 2023 |access-date=August 11, 2023 |website=[[The Associated Press]] |publisher=[[ABC News]]}}</ref> Noong Agosto 2023, sinabi ng CEO na si Linda Yaccarino na mayroon siyang "operational autonomy" sa ilalim ng may-ari na si Elon Musk para patakbuhin ang negosyo, at na siya ay kasangkot sa lahat ng bagay sa pagpapatakbo ng kumpanya.<ref>{{Cite web |last=Goswami |first=Rohan |date=August 10, 2023 |title=X CEO Linda Yaccarino explains reason for getting rid of Twitter name |url=https://cnbc.com/2023/08/10/x-corp-ceo-linda-yaccarino-says-she-has-autonomy-under-elon-musk.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231014122421/https://www.cnbc.com/2023/08/10/x-corp-ceo-linda-yaccarino-says-she-has-autonomy-under-elon-musk.html |archive-date=October 14, 2023 |access-date=August 11, 2023 |website=[[CNBC]]}}</ref><ref>{{Cite web |last=Wile |first=Rob |date=August 10, 2023 |title=Linda Yaccarino, CEO of X, says she has autonomy from Elon Musk to run the business |url=https://nbcnews.com/business/business-news/twitter-x-ceo-linda-yaccarino-automony-from-elon-musk-run-business-rcna99202 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231018085032/https://www.nbcnews.com/business/business-news/twitter-x-ceo-linda-yaccarino-automony-from-elon-musk-run-business-rcna99202 |archive-date=October 18, 2023 |access-date=August 11, 2023 |website=[[NBC News]]}}</ref> Binuksan din ni Yaccarino ang pangangatwiran sa likod ng "kontrobersyal" na pagpapalit ng pangalan ng Twitter sa X,<ref>{{Cite web |last=Conger |first=Kate |date=August 3, 2023 |title=So What Do We Call Twitter Now Anyway? |url=https://nytimes.com/2023/08/03/technology/twitter-x-tweets-elon-musk.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231012220459/https://www.nytimes.com/2023/08/03/technology/twitter-x-tweets-elon-musk.html |archive-date=October 12, 2023 |access-date=August 11, 2023}}</ref> kung saan sinabi niya na ang rebranding ay mahalagang "pagpapalaya" mula sa Twitter. Sinabi rin ni Yaccarino na kung nanatili ang mga user sa Twitter, ang mga pagbabago ay magiging "incremental" lamang at sa X, iniisip nila ang "kung ano ang posible".<ref>{{Cite web |last=Barr |first=Kyle |date=August 11, 2023 |title=Twitter's CEO Makes New Excuses for Musk's Dumb 'X' Rebranding |url=https://gizmodo.com/linda-yaccarino-twitter-elon-musk-justify-x-rebrand-1850726989 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231018155649/https://gizmodo.com/linda-yaccarino-twitter-elon-musk-justify-x-rebrand-1850726989 |archive-date=October 18, 2023 |access-date=August 11, 2023 |website=[[Gizmodo]]}}</ref> Noong Oktubre 2023, nagsampa ng kaso ang ahensya ng marketing na [[X Social Media]] laban sa X Corp. na nagbibintang ng paglabag sa trademark nito ng letrang X.<ref>{{Cite web |title=Elon Musk's X hit with trademark lawsuit from marketing agency |url=https://www.reuters.com/technology/elon-musks-x-hit-with-trademark-lawsuit-marketing-agency-2023-10-02/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231007192445/https://www.reuters.com/technology/elon-musks-x-hit-with-trademark-lawsuit-marketing-agency-2023-10-02/ |archive-date=October 7, 2023 |access-date=October 7, 2023 |publisher=Reuters}}</ref> == Talababa == {{Cleanup section|date=Pebrero 2025|reason=Translation needed}} <references group="lower-alpha"/> == Mga sanggunian == <references /> {{Uncategorized|date=Pebrero 2025}} jj7p02mlokw927yadjx7gye8co1asxh 0 331405 2166479 2159505 2025-06-27T07:55:36Z JhayAr23 151522 Pinalitan ang “Nung” ng pormal na anyong “Noong,” at nilagyan ng apostrope ang “90” upang ipakita na pinaikling anyo ito ng taon. 2166479 wikitext text/x-wiki {{Infobox company | name = FBS Radio Network | logo = FBSRadioLogo.jpg | foundation = 1961 | founder = Leonida Laki-Vera<br>Luis Vera | type = [[:en:Private company|Pribado]] | industry = [[Mass media|Pagsasahimpapawid]] | location = [[Mandaluyong]] | services = | key_people = Luis "Luigi" Vera Jr. (Presidente) | parent = | owner = | former_name = Freedom Broadcasting System | revenue = | net_income = | num_employees = | homepage = {{URL|http://www.mellow947.fm}} }} Ang '''FBS Radio Network''' ay isang kumpanya ng pagsasahimpapawid. Ang punong tanggapan nito nito ay matatagpuan sa Unit 908, Paragon Plaza, [[EDSA]] cor. Reliance St., [[Mandaluyong]].<ref name="mellow-history">{{Cite web |date=November 6, 2017 |title=Mellow 94.7 Is Taking Radio To A New Level |url=http://orangemagazine.ph/2017/mellow-94-7-taking-radio-new-level/ |access-date=September 7, 2018 |publisher=Orange Magazine}}</ref><ref name="dwss-fbs">{{Cite web |title=OneRadioManila.com |url=http://www.oneradiomanila.com/index.php/about-us/our-credentials |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100323062510/http://www.oneradiomanila.com/index.php/about-us/our-credentials |archive-date=March 23, 2010 |access-date=September 7, 2018}}</ref> ==Kasaysayan== Itinatag ang kumpanyang ito noong 1961 ng mag-asawang Leonida "Nida" Laki-Vera at Luis Vera bilang '''Freedom Broadcasting System''' (FBS). Noong 1972, inilunsad ng FBS ang [[DWBL]] at [[DWLL]], na sa kalaunan ay kilala bilang Mellow Touch.<ref name="mellow-history">{{Cite web |date=November 6, 2017 |title=Mellow 94.7 Is Taking Radio To A New Level |url=http://orangemagazine.ph/2017/mellow-94-7-taking-radio-new-level/ |access-date=September 7, 2018 |publisher=Orange Magazine}}</ref><ref>{{Cite web |last=Samonte |first=Danee |date=January 17, 2015 |title=Them were the days |url=https://www.philstar.com/entertainment/2015/01/17/1413635/them-were-days |website=[[The Philippine Star]]}}</ref> Noong unang bahagi ng dekada ’90, inilipat ng mag-asawa ang pagmamay-ari ng FBS sa kanilang mga anak na sina Luis Jr. "Luigi" at Lena. Sa kanilang pamumuno, naging FBS Radio Network ang kumpanyang ito at pinalawak nila ang Mellow Touch sa mga pangunahing lungsod sa probinsiya.<ref>{{Cite web |title=Republic Act No. 8114 |url=https://www.thecorpusjuris.com/legislative/republic-acts/ra-no-8114.php}}</ref> Noong 2004, ibinenta ng FBS ang dalawa nitong himpilan sa Dagupan (DWKT) at Cebu (DYLL) sa [[Ultrasonic Broadcasting System]]. Bilang kapalit, ibinenta ng UBSI ang [[DWSS-AM|DWSS]] sa FBS.<ref name="dwss-fbs">{{Cite web |title=OneRadioManila.com |url=http://www.oneradiomanila.com/index.php/about-us/our-credentials |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100323062510/http://www.oneradiomanila.com/index.php/about-us/our-credentials |archive-date=March 23, 2010 |access-date=September 7, 2018}}</ref> ==Mga Himpilan== ===AM=== {| class="wikitable" |- ! Pangalan ! Callsign ! Talapihitan ! Lakas ! Lokasyon |- | DWBL | [[DWBL]] | 1242&nbsp;kHz | 20&nbsp;kW | rowspan="2"|[[Kalakhang Maynila]] |- | Abante Radyo | [[DWSS-AM]] | 1494&nbsp;kHz | 10&nbsp;kW |- |} ===FM=== {| class="wikitable" |- ! Pangalan ! Callsign ! Talapihitan ! Lakas ! Lokasyon |- | Mellow 94.7 BFM | [[DWLL]]{{efn|name=B|Pinamamahala ng [[Prage Management Corporation]].}} | 94.7&nbsp;MHz | 25&nbsp;kW | [[Kalakhang Maynila]] |- | K5 News FM Iloilo | [[DYKU]]{{efn|name=C|Pinamamahala ng [[Bandera News Philippines|5K Broadcasting Network]].}} | 88.7&nbsp;MHz | 10&nbsp;kW | [[Lungsod ng Iloilo]] |- | Mellow Touch CDO | [[DXBL]] | 95.7&nbsp;MHz | 10&nbsp;kW | [[Cagayan de Oro]] |- | Mellow Touch Gingoog | {{N/A}} | 92.9&nbsp;MHz | 5&nbsp;kW | [[Gingoog]] |- | Mellow Touch Valencia | DXOC | 103.3&nbsp;MHz | 5&nbsp;kW | [[Valencia, Bukidnon|Valencia]] |- |} ===Mga dating Himpilan=== {| class="wikitable" |- ! Callsign ! Talapihitan ! Lokasyon ! Kasalukuyang May-ari |- | [[DZLL]] | 107.1 MHz | [[Baguio]] | Primax Broadcasting Network |- | [[DWKT]] | 90.3 MHz | [[Dagupan]] | rowspan=2| [[Ultrasonic Broadcasting System]] |- | [[DYLL-FM|DYLL]] | 94.7 MHz | [[Lungsod ng Cebu]] |- | [[DXLL-FM|DXLL]] | 94.7 MHz | [[Lungsod ng Davao]] | [[Rizal Memorial Colleges Broadcasting Corporation]] |- |} {{Notelist}} == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Mga kumpanyang pagsasahimpapawid]] hwa70q1z613u7k0rgs6ofci3qnae3bo 0 332239 2166393 2143184 2025-06-26T22:03:02Z Superastig 11141 Ayusin. 2166393 wikitext text/x-wiki {{Infobox radio station | name = DXKZ | above = Riley ng [[DXYP]] Dabaw | logo = | city = [[Lungsod ng Zamboanga]] | area = [[Lungsod ng Zamboanga]], [[Basilan]] at mga karatig na lugar | branding = Mango Radio | airdate = 1990s | frequency = 91.5 MHz | format = [[Relihiyosong pagsasahimpapawid|Christian radio]] | language = [[English language|English]], [[Filipino language|Filipino]], [[Cebuano language|Cebuano]] | licensing_authority = [[National Telecommunications Commission (Philippines)|NTC]] | power = 10,000 watts | erp = | class = | callsign_meaning = | former_names = Wild FM (1990s) | sister_stations = [[DXLL-AM|Mango Radio 1044]] | owner = RT Broadcast Specialists | website = {{url|www.mangoradio.net}} }} Ang '''DXKZ''' (91.5 [[:en:FM broadcasting|FM]]) ay isang himpilang riley ng '''Mango Radio''' na nakabase sa [[Lungsod ng Dabaw]], na pagmamay-ari at pinamamahalaan ng RT Broadcast Specialists. Ang transmiter nito ay matatagpuan sa [[Lungsod ng Zamboanga]].<ref>{{Cite news |last=Castillo |first=Bomie Lane S. |date=May 23, 2017 |title=Back on air |language=en |work=[[Sun.Star]] |url=http://www.sunstar.com.ph/davao/lifestyle/2017/05/23/back-air-543484 |access-date=April 11, 2018 |archive-date=Abril 11, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180411174824/http://www.sunstar.com.ph/davao/lifestyle/2017/05/23/back-air-543484 |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite news |date=January 7, 2017 |title=Love is in the airwaves |work=[[Sun.Star]] |url=https://www.pressreader.com/philippines/sunstar-davao/20170107/281505045898798 |access-date=June 18, 2020}}</ref><ref>{{Cite news |date=October 11, 2018 |title=Mango Radio partners Philippine Mental Health Association |work=Asia Radio Today |url=http://www.asiaradiotoday.com/news/mango-radio-partners-philippine-mental-health-association |access-date=June 18, 2020}}</ref> == Kasaysayan == Dating pag-aari ng UM Broadcasting Network ang himpilang ito bilang '''Wild FM'''. Nawala ito sa ere noong kalagitnaan ng dekada 2000. Noong 2016, binili ng RT Broadcast Specialists ang talapihitang ito. == Mga sanggunian == {{Reflist}} {{Zamboanga City Radio}} [[Kategorya:Mga himpilang panradyo sa Lungsod ng Zamboanga]] 8ievwi756moqurexy0xix21nmimhnuf 0 332642 2166394 2145411 2025-06-26T22:06:03Z Superastig 11141 Ayusin. 2166394 wikitext text/x-wiki {{Infobox radio station | name = Radyo Natin Bislig | callsign = DXSW | logo = | city = [[Bislig]] | area = Katimugang [[Surigao del Sur]] | branding = 91.1 Radyo Natin | frequency = 91.1 MHz | airdate = 2002 | format = [[Community radio]] | language = [[Cebuano language|Cebuano]], [[Filipino language|Filipino]] | licensing_authority = [[National Telecommunications Commission (Philippines)|NTC]] | power = 1,000 watts | callsign_meaning = | network = Radyo Natin | owner = [[MBC Media Group]] | website = }} Ang '''DXSW''' (91.1 [[:en:FM broadcasting|FM]]), sumasahimpapawid bilang '''91.1 Radyo Natin''', ay isang himpilan ng radyo na pagmamay-ari at pinamamahalaan ng [[MBC Media Group]]. Ang estudyo at transmiter nito ay matatagpuan sa kahabaan ng P. Castillo St., Brgy. Mangagoy, [[Bislig]].<ref>[https://cmfr-phil.org/press-freedom-protection/press-freedom/suspect-in-killing-of-radio-broadcaster-in-surigao-del-sur-arrested-after-six-years/ Suspect in killing of radio broadcaster in Surigao del Sur arrested after six years]</ref><ref>[http://manilastandard.net/mobile/article/210922 Mediaman wounded in ambush]</ref> == Mga sanggunian == {{Reflist}} {{Bislig Radio}} [[Kategorya:Mga himpilang panradyo sa Surigao del Sur]] 1wzs4uphzy03tz3ot6n06j37hf352wr 10 332790 2166503 2147694 2025-06-27T10:06:02Z Superastig 11141 Update. 2166503 wikitext text/x-wiki {{navbox |name=Palawan Radio |title=Mga himpilan ng radyo sa [[Puerto Princesa]] |state={{{state|autocollapse}}} |bodyclass=hlist |group1=Batay sa<br>AM frequency |list1= *[[DWMR|DWMR 648]] *[[DZRH|DYPH 693]] *[[DZIP|DZIP 864]] *[[DYSP|DYSP 909]] *[[DWEC|DWEC 1062]] |group2=Batay sa<br>FM frequency |list2= *[[DZPA-FM|DZPA 89.5]] *[[Philippine Collective Media Corporation|90.3]] *[[ZOE Broadcasting Network|DWZB 91.1]] *[[DZRT|DZRT 91.9]] *[[DWAN-FM|DWAN 94.3]] *[[Radyo Pilipino Corporation|DYQS 95.1]] *[[DWCK (Puerto Princesa)|DWCK 96.7]] *[[DYHY|DYHY 97.5]] *[[DYEZ-FM|DYEZ 98.3]] *[[DZRJ-FM|DZJR 99.1]] *[[DYEA|DYEA 99.7]] *[[Apollo Broadcast Investors|DWGD 100.7]] *[[DWYO|DWYO 103.1]] *[[DWAR|DWAR 103.9]] *[[DWGE|DWGE 104.7]] *[[DZRK|DZRK 106.3]] |group3=Callsign na<br>hindi aktibo |list3= *[[DWDW|DWDW 88.7]]¹ *DWWA 98.5 *[[DYHY|DWRG 97.5]]¹ *[[:en:DYAP-AM|DYAP 765]] *[[:en:DYCU|DYCU 99.9]] *[[DYER|DYEH/DYER 828]] *[[Bombo Radyo Philippines|DYMM]] *[[DWAR|DYMS 103.9]]¹ *[[Bigwas Radio|107.9]] |below= ¹Aktibo pa rin, pero sa ibang callsign at ibang paga-ari. {{Philippine Radio Markets}} }}<noinclude> {{navbox documentation}} [[Category:Nabigasyong Panradyo]] </noinclude> 60egwmt2mbjafvxm7rf13dmafwbpegt 0 333644 2166510 2156440 2025-06-27T11:27:49Z InternetArchiveBot 113521 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2166510 wikitext text/x-wiki {{Short description|Pilipinong agriculturist}}{{Infobox person|name=Keb Cuevas|image=Keb Cuevas.jpg|alt=Keb Cuevas speaks at Enactus Philippines wearing the UP Sablay|caption=Cuevas in 2017|native_name=蔡克文|other_names=Kym Chua Valencia (drag)<ref name=":2" />|birth_name=Kevin San Miguel Cuevas|birth_date={{birth date and age|1995|10|06}}|birth_place=[[Las Pinas]], [[Philippines]]|education=|alma_mater=[[University of the Philippines]] [[Brown University]]|occupation={{hlist|[[Entrepreneur]]|[[Agriculturist]]|[[Data scientist]]|[[Journalist]]|[[Drag Queen|Drag artist]]|[[Singer]]}}|years_active=2017–present|known_for={{hlist|Science education content|Founder of [[Tagani]]}}|awards=<div style="line-height: 1.5em;"> <p style="margin: 0;">[[TAYO Awards|TAYO Award]] (2016)</p> <p style="margin: 0;">[[Enactus|Enactus Award]] (2016)</p> <p style="margin: 0;">[[YSEALI|YSEALI Fellow]] (2018)</p> <p style="margin: 0;">[[YSEALI|YSEALI Seeds Award]] (2019)</p> <p style="margin: 0;">[[SDG|2030 Youth Champion Award]] (2020)</p> </div>|website={{Official website}}}}{{Philippine name|San Miguel|Cuevas}}'''Keb Cuevas''' ({{IPA|tl|ˈkɛb ˈkwɛvas|lang}}; {{lang-zh|t=蔡克文|p=Cài Kèwén}}; ipinanganak '''Kevin San Miguel Cuevas'''; October 6, 1995) ay isang Pilipinong digital [[Agrikultura|agriculturist]], data scientist, [[tagapagturo]], [[mamamahayag]], at social entrepreneur.<ref name=":0">{{Cite web |last=Dulay |first=Patch |date=2020-12-11 |title=The Spark Project - Beyond FarmVille and Convention: Tagani and The Farming Millennial |url=https://www.thesparkproject.com/beyond-farmville-and-convention-tagani-and-the-farming-millennial/ |access-date=2025-03-27 |website=The Spark Project |language=en-US}}</ref> Kilala siya sa kanyang mga adbokasiya sa ''digital agriculture'', ''agribusiness development'', at ''makataong inobasyon.'' Siya ay nakilala sa kanyang mga nilalaman tungkol sa siyensiya, polisiya, ekonomiks, at mga trivia hinggil sa pagkain at agrikultura. Siya ang nagtatag ng [[Tagani]] at Taxikel, dalawang startup na tumugon sa mga suliranin sa agrikultura at rural transport gamit ang teknolohiya.<ref name=":7">{{Cite web |date=March 19, 2019 |title=YSEALI Brown University Fall 2018 Highlights |url=https://www.brown.edu/academics/college/swearer/sites/academics-college-swearer/files/Yseali_Yearbook_5.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190426022209/https://www.brown.edu/academics/college/swearer/sites/academics-college-swearer/files/Yseali_Yearbook_5.pdf |archive-date=April 26, 2019 |website=Brown University Swearer Center}}</ref><ref>{{Cite web |date=2021-04-23 |title=Economic managers hold first-ever online Sulong Pilipinas workshop with youth leaders from all over the Philippines {{!}} Philippine Information Agency |url=https://pia.gov.ph/news/articles/1042154 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210423213950/https://pia.gov.ph/news/articles/1042154 |archive-date=April 23, 2021 |access-date=2025-03-27 |website=Philippine Information Agency}}</ref> Siya rin ang kasalukuyang ''Chief Agriculturist'' ng KEBCO Philippines, isang institusyon para sa inobasyon at responsableng teknolohiya sa agrikultura. Siya rin ay dating isang mamamayayag sa social news website na [[Rappler]].<ref name=":1">{{Cite web |date=2025-02-28 |title=Muck Rack {{!}} For journalists and public relations |url=https://muckrack.com/kebcuevas |access-date=2025-03-27 |website=muckrack.com |language=en}}</ref> Siya ay pinarangalan ng prestihiyosong pagkilala mula sa [[Young Southeast Asian Leaders Initiative]] o YSEALI sa larangan ng Social Entrepreneurship at Economic Development noong 2018.<ref>{{Cite web |date=March 19, 2019 |title=YSEALI Brown University Fall 2018 Highlights |url=https://www.brown.edu/academics/college/swearer/sites/academics-college-swearer/files/Yseali_Yearbook_5.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190426022209/https://www.brown.edu/academics/college/swearer/sites/academics-college-swearer/files/Yseali_Yearbook_5.pdf |archive-date=April 26, 2019 |website=Brown University Swearer Center}}</ref><ref>{{Cite web |date=2021-04-23 |title=Economic managers hold first-ever online Sulong Pilipinas workshop with youth leaders from all over the Philippines {{!}} Philippine Information Agency |url=https://pia.gov.ph/news/articles/1042154 |url-status=bot: unknown |archive-url=https://web.archive.org/web/20210423213950/https://pia.gov.ph/news/articles/1042154 |archive-date=2021-04-23 |access-date=2025-03-27 |website=web.archive.org}}</ref> == Maagang Buhay at Edukasyon == Lumaki sa pamilya ng mga ''informal settlers'' si Cuevas sa lungsod ng [[Las Piñas]], isang karanasan na humubog sa kanyang pananaw ukol sa kahirapan, hustisyang panlipunan, at agrikultura. Ipinanganak siya sa pamilya ng mga magsasakang lumipat sa [[Kalakhang Maynila|Kamaynilaan]] para sa mas magagandang oportunidad. Nag-aral siya ng ''BS Biology'' sa [[Pamantasang Adamson|Adamson University]] bago lumipat sa [[Unibersidad ng Pilipinas, Los Baños|Unibersidad ng Pilipinas Los Baños]] kung saan nagtapos siya ng ''BS Agribusiness Management'' noong 2017. Siya ay isang lisensyadong agrikultor o ''licensed agriculturist''.<ref name=":22">{{Cite web |date=2025-03-14 |title=Keb Cuevas {{!}} Data Science Leader - About |url=https://www.kebcuevas.com/about |archive-url=https://web.archive.org/web/20250314085641/https://www.kebcuevas.com/about |archive-date=March 14, 2025 |access-date=2025-03-27}}</ref> Siya ay nag-tapos ng isang ''Post Graduate Fellowship in Economic Development'' sa [[Brown University]] noong 2018 bilang parangal ng [[Estados Unidos|U.S. Department of State]]. Siya rin ay nag-aral ng ''Professional Master’s in Data Science'' mula sa Technological Institute of the Philippines noong 2022 at ''Doctor of Philosophy in Data Science'' sa [[Unibersidad ng Pilipinas, Diliman|Unibersidad ng Pilipinas Diliman]] noong 2023. Noong 2025, siya ay pumasok sa Master of Legal Studies–Juris Doctor (MLS–JD) program sa Adamson University College of Law. == Karera == === Tagani at Taxikel === Noong 2017, itinatag ni Cuevas ang Tagani, sa edad sa 22,<ref name=":2">{{Cite web |date=2025-03-14 |title=Keb Cuevas {{!}} Data Science Leader - About |url=https://www.kebcuevas.com/about |archive-url=https://web.archive.org/web/20250314085641/https://www.kebcuevas.com/about |archive-date=March 14, 2025 |access-date=2025-03-27}}</ref><ref>{{Cite web |title=WEBINAR: Youth, entrepreneurship, and the new normal |url=https://www.rappler.com/bulletin-board/webinar-youth-entrepreneurship-new-normal-covid-19/ |access-date=2025-03-27}}</ref> isang digital agriculture platform na tumutulong sa mga magsasaka sa marketing, edukasyon, at pag-access ng teknolohiya.<ref>{{Cite web |title=Tagani - e27 Startup Profile |url=https://e27.co/startups/tagani/ |access-date=2025-03-27}}</ref> Sa ilalim ng Tagani, siya ay nanalo ng maraming parangal mula sa Globe Future Makers, UNDP Youth Co:Lab, at World Vision. [[File:Keb_Cuevas_speaks_at_UNDP_Youth_CoLab.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Keb_Cuevas_speaks_at_UNDP_Youth_CoLab.jpg|alt=Keb Cuevas speaks at a UNDP event in Bangkok|thumb|300x300px|Cuevas speaks at a [[:en:UNDP|UNDP]] in [[:en:Bangkok|Bangkok]]]] Noong 2020, pinangunahan niya rin ang Taxikel, isang platform para sa tricycle-hailing at rural delivery, na nanalo sa mga kompetisyon ng UNDP Philippines at Youth Co:Lab ASEAN.<ref>{{Cite web |title=Taxikel |url=https://theorg.com/org/taxikel |access-date=2025-03-31 |website=THE ORG |language=en}}</ref> === Pagiging Mamamahayag === Bilang dating mamamahayag sa [[Rappler]], sumulat si Cuevas ng mga artikulo ukol sa teknolohiya, agrikultura, climate change, at karapatang pantao. Naranasan niya ang panunupil sa media noong administrasyong Duterte, kung kailan aktibong inaakusahan si Maria Ressa at ang Rappler.<ref name=":12">{{Cite web |date=2025-02-28 |title=Muck Rack {{!}} For journalists and public relations |url=https://muckrack.com/kebcuevas |access-date=2025-03-27 |website=muckrack.com |language=en}}</ref> === Ekonomiks at Data Science === Nagsilbi siya bilang Division Chief sa National Innovation Council sa ilalim ng [[Pambansang Pangasiwaan sa Kabuhayan at Pagpapaunlad (Pilipinas)|National Economic and Development Authority]] (NEDA) noong panahon ng pandemya, at bilang Manager for Analytics ng Solaire Resort. Kasalukuyan siyang Data Science Product Manager for Cybersecurity Threat Intelligence.<ref name=":22" /> == Mga Adbokasiya == === Agrikultura at Kalikasan === Bilang isang lisensyadong agriculturist, isinusulong ni Cuevas ang modernisasyon ng agrikultura sa pamamagitan ng digital na teknolohiya at mas mataas na partisipasyon ng kabataan.<ref name=":52">{{Cite web |last=Plaridel |date=2020-12-13 |title=Pagtugon sa hinaing ng mga magsasaka, binigyang-tuon sa Peasant Situationer |url=https://www.plaridel.ph/index.php/2020/12/13/pagtugon-sa-hinaing-ng-mga-magsasaka-binigyang-tuon-sa-peasant-situationer/ |access-date=2025-03-28 |website=Ang Pahayagang Plaridel |language=en-US}}</ref> Kanyang binigyang-diin ang mga sistemikong isyu sa sektor ng [[agrikultura sa Pilipinas]], tulad ng pagsasamantala ng mga middlemen sa mga magsasaka.<ref>{{Cite web |last=Galvez |first=Daphne |date=2019-11-10 |title=Price of sayote in Benguet plummets as low as P2 per kilo due to oversupply |url=https://newsinfo.inquirer.net/1187995/price-of-sayote-in-benguet-plummets-as-low-as-p2-per-kilo-due-to-oversupply |access-date=2025-03-28 |website=INQUIRER.net |language=en}}</ref> Nagpanukala siya ng mga solusyon tulad ng pagtatayo ng mga pasilidad para sa post-harvest at pagpapatupad ng transparent na mekanismo ng pagpepresyo upang mapabuti ang access ng mga magsasaka sa merkado.<ref name=":6">{{Cite web |last=Valencia |first=Sean Phillipp C. |title=Filipino Farmers Need You! |url=https://pdfcoffee.com/problem-solution-essay-10-pdf-free.html |website=PDF Coffee}}</ref> === Kalusugan ng Isip at Urban Gardening === Noong 2021, lumahok si Cuevas sa ''Wellness Check Series'' ng [[Kagawaran ng Edukasyon|Department of Education]], kung saan tinalakay niya ang benepisyo ng urban gardening para sa kalusugan ng isip. Kanyang ipinunto na ang paghahalaman sa lungsod ay maaaring magsilbing therapeutic na aktibidad na nagpapabuti ng well-being at nagtataguyod ng kamalayan sa [[kapaligiran]].<ref>{{Cite web |title=DepEd launches Wellness Check Series {{!}} Department of Education |url=https://www.deped.gov.ph/2020/05/15/deped-launches-wellness-check-series/ |access-date=2025-03-28 |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |title=Ep.11: Wellness Check Series (Let It Grow) by DepEd Philippines Official |url=https://creators.spotify.com/pod/show/deped-philippines/episodes/Ep-11-Wellness-Check-Series-Let-It-Grow-e14mc6d |access-date=2025-03-28 |website=Spotify for Creators |language=en}}</ref> === Karapatang LGBTQ+ at Representasyong Kultural === Bilang isang drag artist na kilala bilang Kym Chua Valencia, si Cuevas ay aktibong tagapagsulong ng karapatan ng [[LGBT|LGBTQ+ community]]. Kanyang sinusuportahan ang pagpasa ng SOGIE Equality Bill at nagsusulong ng mas malawak na access sa [[HIV/AIDS]] prevention.<ref>{{Cite web |title=TikTok - Make Your Day |url=https://www.tiktok.com/@kebcuevas/video/7384778623515102469 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240627085622/https://www.tiktok.com/@kebcuevas/video/7384778623515102469 |archive-date=June 27, 2024 |access-date=2025-03-29 |website=www.tiktok.com}}</ref><ref>{{Cite web |last=Cuevas |first=Keb |title=Pero syempre lalaban parin tayo for same-sex marriage or civil unions, just that we cannot delay life just because politicians tells us so!!! #LoveWins |url=https://x.com/KebCuevas/status/1882760852379713781 |website=Twitter.com}}</ref><ref>{{Cite web |last=Cuevas |first=Keb |title=Pre-Exposure Prophylaxis (PrEP) is a new and innovative way for people who do not have HIV to continue being HIV-free. |url=https://x.com/KebCuevas/status/1877526687472300278 |website=Twitter.com}}</ref> Noong 2021, naging bahagi siya ng diskurso hinggil sa representasyong kultural matapos ang kontrobersya sa pagitan ni Nas Daily at ng tribal tattoo artist na si [[Whang-od]], kung saan kanyang binigyang-diin ang kahalagahan ng etikal na storytelling at responsableng social entrepreneurship.<ref>{{Cite web |last=laranal |date=2021-08-12 |title=The Nas Daily issue reveals the worst (and funniest) of chismosa culture |url=https://pop.inquirer.net/114092/the-nas-daily-issue-reveals-the-worst-and-funniest-of-chismosa-culture |access-date=2025-03-27}}</ref><ref>{{Cite web |last=Zainalabiden |first=Fayyadhah |date=2021-08-06 |title=Nas Daily Accused Of Exploiting Filipino Culture, Vlogger Claims Allegations Are False |url=https://mustsharenews.com/nas-daily-filipino-culture/ |access-date=2025-03-27}}</ref><ref>{{Cite news |last=Push Team |date=August 7, 2021 |title=Nas Daily responds to The Cacao Project founder's claims; CamSur town Mayor backs daughter's claims against vlogger |work=ABS-CBN News |url=https://www.abs-cbn.com/2021/8/6/fresh-scoops/nas-daily-responds-to-the-cacao-project-founders-195059}}</ref><ref>{{Cite web |last=Esguerra |first=Anthony |date=2021-08-06 |title=Campaign To Unfollow Nas Daily Gains Traction After Controversy With Tribal Tattoo Artist |url=https://www.vice.com/en/article/nas-daily-controversy-philippines/ |access-date=2025-03-27}}</ref><ref>{{Cite web |last=Casco |first=Angela |date=2021-08-09 |title=Trending Topic: The Nas Daily-Apo Whang-Od Controversy, From Pinoy Baiting to a Never-ending Call Out Saga |url=https://lifestyleasia-onemega.com/scene/trending-topic-the-nas-daily-apo-whang-od-controversy-from-pinoy-baiting-to-a-never-ending-call-out-saga/ |access-date=2025-03-27}}</ref> == Personal na Buhay == Pumanaw ang kanyang ama noong 2018 habang siya ay nasa unang biyahe sa Estados Unidos bilang isang fellow. Ang karanasang ito ay naging mahalaga sa kanyang personal na paglago at pananaw sa buhay. Siya ay isang tagasunod ng [[Budismo]].<ref name=":22" /> == Diskograpiya == === Telebisyon === {| class="wikitable sortable" !Year !Title !Role !Notes |- |2021 |[[:en:AXN_Asia|''Project GO'']]<ref>{{Cite web |title=Project GO |url=https://www.axn-asia.com/ProjectGO |access-date=2025-03-29 |website=www.axn-asia.com |language=en}}</ref> |Sarili |Kalahok<ref>{{Cite AV media|url=https://www.youtube.com/watch?v=M-_59NbH1FI&list=PLOrN4ZFg3WRrV8Dj45NdqfmHjtnEN5RFN|title=FULL EP 1: Meet the #ProjectGO Wantrepreneurs|date=2020-11-19|last=AXN Asia|access-date=2025-03-29|via=YouTube}}</ref> |} == Mga sanggunian == {{DEFAULTSORT:Cuevas, Keb}} [[Kategorya:Ipinanganak noong 1995]] [[Kategorya:Mga Pilipino]] [[Kategorya:Mga Tagalog]] __INDEX__ <references responsive="" /> == Panlabas na mga Kawing == * [https://kebcuevas.com Opisyal na website]{{Dead link|date=Hunyo 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [https://muckrack.com/kebcuevas/bio MuckRack Biography] * [[:en:Keb_Cuevas|Wikipedia (Ingles)]]__FORCETOC__ __NOEDITSECTION__ __NEWSECTIONLINK__ 627zv439o3tstv0nsvpuojyf8stkvhu 0 333714 2166392 2157180 2025-06-26T22:00:03Z Superastig 11141 Ayusin. 2166392 wikitext text/x-wiki {{Infobox radio station | name = Mango Radio Davao | callsign = DXYP | logo = | city = [[Lungsod ng Davao]] | area = [[Kalakhang Dabaw]] at mga karatig na lugar | branding = Mango Radio | airdate = 2012 (bilang One Radio)<br>December 2016 (bilang Mango Radio) | frequency = 102.7 MHz | format = [[Relihiyosong pagsasahimpapawid|Christian radio]] | language = [[English language|English]], [[Filipino language|Filipino]], [[Cebuano language|Cebuano]] | licensing_authority = [[National Telecommunications Commission (Philippines)|NTC]] | power = 10,000 watts | erp = | class = | callsign_meaning = | repeater = {{ubl|[[Lungsod ng Zamboanga]]:|[[DXKZ]] 91.5 MHz|[[DXLL-AM]] 1044 kHz}} | owner = RT Broadcast Specialists | website = {{url|www.mangoradio.net}} }} Ang '''DXYP''' (102.7 [[:en:FM broadcasting|FM]]), sumasahimpapawid bilang '''Mango Radio''', ay isang himpilan ng radyo na pagmamay-ari at pinamamahalaan ng RT Broadcast Specialists. Ang estudyo nito ay matatagpuan sa tabi ng Honda Motorcycles, Km. 5 Buhangin Rd., [[Lungsod ng Davao]].<ref>{{Cite news |date=October 11, 2018 |title=Mango Radio partners Philippine Mental Health Association |work=Asia Radio Today |url=http://www.asiaradiotoday.com/news/mango-radio-partners-philippine-mental-health-association |access-date=June 18, 2020}}</ref><ref>{{Cite news |date=June 4, 2017 |title=The New Mango Radio |work=iamlovelyboiser |url=http://www.iamlovelyboiser.com/2017/06/the-new-mango-radio-1027fm.html |access-date=June 18, 2020 |archive-date=Hunyo 19, 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200619160935/http://www.iamlovelyboiser.com/2017/06/the-new-mango-radio-1027fm.html |url-status=dead }}</ref> == Kasaysayan == Itinatag ang Mango Radio noong 2009 bilang isang pang-araw-araw na programang Kristiyano sa DXUR at mga kapatid nitong himpilan sa [[DYUR|Cebu]] at [[DXUE|Zamboanga]]. Noong 2010, dahil sa tagumpay nito, muling inilunsad ang mga himpilang ito bilang '''Mango Radio''' na may christian radio na format. Noong 2013, nung binili ng [[wikipedia:Balangkas/Viva Communications|Viva Live]] ang mga himpilang ito, ipinagpatuloy ang pagsahimpapawid ng Mango Radio online. Noong 2015, bumalik ito sa ere sa pamamagitan ng [[DXKZ|91.5 FM]] na nakabase sa Zamboanga at, sa sumunod na taon, sa 102.7 FM sa Davao.<ref>{{Cite news |last=Castillo |first=Bomie Lane S. |date=May 23, 2017 |title=Back on air |language=en |work=[[Sun.Star]] |url=http://www.sunstar.com.ph/davao/lifestyle/2017/05/23/back-air-543484 |access-date=April 11, 2018 |archive-date=Abril 11, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180411174824/http://www.sunstar.com.ph/davao/lifestyle/2017/05/23/back-air-543484 |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite news |date=January 7, 2017 |title=Love is in the airwaves |work=[[Sun.Star]] |url=https://www.pressreader.com/philippines/sunstar-davao/20170107/281505045898798 |access-date=June 18, 2020}}</ref> Ang dalas na ito ay dating pagmamay-ari ng Multipoint Broadcasting Network at pinamamahalaan ng [[Rizal Memorial Colleges Broadcasting Corporation]] sa ilalim ng Radyo ni Juan network mula 2012 hanggang huling bahagi ng 2013. == Mga sanggunian == {{Reflist}} {{Davao City Radio}} [[Kategorya:Mga himpilang panradyo sa Lungsod ng Davao]] 9kh9qrjlqpu6vao2hsupoaw2nxnrfzw 0 333825 2166481 2158031 2025-06-27T08:08:10Z JhayAr23 151522 Pinalitan ang “estudyo” ng tamang baybay na “estúdio” para umayon sa pamantayang anyo ng salita sa Filipino. 2166481 wikitext text/x-wiki {{Infobox radio station | name = Good News Radio | callsign = DWAQ | logo = | city = [[Legazpi, Albay|Legazpi]] | area = [[Legazpi, Albay|Legazpi]] at mga karatig na lugar | branding = Good News Radio 107.5 | airdate = 2015 | frequency = 107.5 MHz | format = [[College radio]], [[:en:Religious Radio|Religious]] | language = [[English language|English]], [[Filipino language|Filipino]] | licensing_authority = [[National Telecommunications Commission (Philippines)|NTC]] | power = 1,000 watts | erp = | class = | callsign_meaning = '''AQ'''uinas | owner = [[Pamantasang Aquinas|Unibersidad ng Santo Tomas - Legazpi]] | website = http://www.aq.edu.ph/ }} Ang '''DWAQ''' (107.5 [[:en:FM broadcasting|FM]]), sumasahimpapawid bilang '''Good News Radio 107.5''', ay isang himpilan ng radyo na pagmamay-ari at pinamamahalaan ng [[Pamantasang Aquinas|Unibersidad ng Santo Tomas - Legazpi]]. Ang estúdio at transmiter nito ay matatagpuan sa UST Peak, Brgy. Taysan, [[Legazpi, Albay]].<ref>{{Cite web |title=2015 ANNUAL PERFORMANCE REPORT {{!}} NTC Region 5 |url=http://ntc5.ntc.gov.ph/wp-content/uploads/2016/04/2015-Annual-Performance-Report.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20221025131109/https://ntc5.ntc.gov.ph/wp-content/uploads/2016/04/2015-Annual-Performance-Report.pdf |archive-date=October 25, 2022 |access-date=October 4, 2019}}</ref><ref>{{Cite web |title=To Praise, to Bless, and to Preach Over the Seven Dominican Radio Stations in the Philippines |url=http://www.op.org/en/content/praise-bless-and-preach-over-seven-dominican-radio-stations-philippines |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20171116131853/http://www.op.org/en/content/praise-bless-and-preach-over-seven-dominican-radio-stations-philippines |archive-date=November 16, 2017 |access-date=November 16, 2017}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://fsdpi.org/2017/11/radyo-manaoag-preaching-the-good-news-on-air/ |title=Radyo Manaoag: Preaching The Good News On The Air |access-date=2025-04-12 |archive-date=2023-09-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230927153045/https://fsdpi.org/2017/11/radyo-manaoag-preaching-the-good-news-on-air/ |url-status=dead }}</ref> == Mga sanggunian == {{Reflist}} {{Legazpi Radio}} [[Kategorya:Mga himpilang panradyo sa Albay]] 4ssfdl63qmxh038inbbjixsz29mc0cv 0 334342 2166507 2161891 2025-06-27T11:09:12Z Yttria109 123850 tatlong dimensyon - haba, lapad, at tangkad 2166507 wikitext text/x-wiki [[File:Sodium-chloride-3D-ionic.png|thumb|Istruktura ng kristal ng [[sodium chloride]] (sodium sa purpura, chlorine sa lunti)]] Sa [[kristalograpiya]], '''istruktura ng kristal''' ay isang paglalarawan ng [[simetriya|simetrikal]] na pagkakaayos ng mga [[atomo]], [[ion]], o [[molekula]] sa isang [[kristal]] na bagay. Ito ay nagmumula sa likas na katangian ng mga partikulong bumuo ng simetrikal na kaayusan na umuulit sa mga pangunahing direksiyong pahaba, palapad, at patangkad. Ang pinakamaliit na grupo ng mga partikulo sa materyal na bumubuo sa paulit-ulit na pattern ay ang pangunahing selula. Ito ang ganap na sumasalamin sa simetriya at istruktura ng buong kristal, at nabubuo ito sa pamamagitan ng paulit-ulit na pagsasalin nito kasama ang mga pangunahing aksis nito. Tinutukoy ng mga vector ng pagsasalin ang mga node ng Bravais lattice. Lattice constants ang tawag sa haba ng pangunahing axes o gilid ng unit cell at mga anggulo sa pagitan ng mga ito, maaari din silang tawaging lattice parameters o cell parameters. Ang mga katangian ng simetriya ng kristal ay inilalarawan ng konsepto ng mga pangkat ng espasyo. Ang lahat ng posibleng ayos ng mga particle sa espasyong 3D ay maaaring ilarawan ng 230 space groups. Ang kristal na istraktura at simetrya ay napakahalaga sa pagtukoy ng maraming pisikal na katangian, tulad ng cleavage, istraktura ng electronic band, at transparency sa ilaw. [[Kategorya:Mga katangiang kemikal]] [[Kategorya:Agham ng mga materyales]] [[Kategorya:Kayarian]] 8i7r81zelk4mf35m3tsgsn7v4pbfxwh 0 334343 2166376 2161904 2025-06-26T15:27:31Z AsianStuff03 125864 Personal - > Personal na buhay, seksyon para sa sanggunian, inayos ang pagkakasangguni 2166376 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Corbin_Bleu_(Headshot).jpg|thumb| Corbin Bleu]] '''Si Corbin Bleu''', ipinanganak na ''Corbin Reivers'' ([[Pebrero 21]][[1989|, 1989]] ) ay isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] artista, modelo, mananayaw at mang-aawit. Isinilang siya sa [[Brooklyn]], New York. Ang kanyang ama na si David Reivers ay Jamaican-American at ang kanyang ina na si Martha Reivers (née Callari) ay Italian-American. Tiyuhin ng kanyang ina si [[imdbname:2476029|Joseph Callari]], isang manunulat at artista na umarte sa mga palabas tulad ng [[:en:Criminal Minds|Criminal Minds]] at [[:en:Modern Family|Modern Family]]. Kilala si Bleu sa kanyang pagganap sa ''[[Catch That Kid]]'', ''[[High School Musical]]'', ''Jump In!'', [[High School Musical 2]] at sa teleseryeng [[:en:Flight 29 Down|Flight 29 Down]]. Umarte din siya sa [[Hannah Montana]], gayundin sa [[High School Musical 3]]. Ginampanan niya ang papel ni Jeffrey King sa soap opera na ''One Life to Live''. Sinimulan niya ang seryeng iyon noong [[Abril 29|Abril 29,]] [[2013]]. <ref>{{Cite web |last=Rice |first=Lynette |date=March 14, 2013 |title='High School Musical' star joins 'One Life to Live' |url=http://insidetv.ew.com/2013/03/14/high-school-musical-star-joins-one-life-to-live/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20130318122957/http://insidetv.ew.com/2013/03/14/high-school-musical-star-joins-one-life-to-live/ |archive-date=18 maart 2013 |access-date=March 14, 2013 |website=Entertainment Weekly |publisher=Time Inc.}}</ref> Sa pelikulang ''High School Musical'' siya ay gumaganap bilang si Chad Danforth. Sa musikal na pelikulang ito ay kumanta siya sa mga awit na ''Get'ya Head in the Game, Stick to the Status Quo,'' at ''We're All in This Together.'' Sa High School Musical 2 siya ay nagbalik bilang si Chad Danforth, at kumanta siya sa ''What Time Is It? (summertime), Work This Out, I Don't Dance,'' at ''All For One.'' Sa ''Flight 29 Down'' siya ay gumaganap bilang si Nathan, isa sa mga pinakasikat na lalaki sa isang klase sa paaralan na ang eroplano ay bumagsak. Kasama ang 9 na iba pang tao, napunta sila sa isang walang nakatirang isla, kung saan kailangan nilang subukang mabuhay. Para sa pelikulang ''Jump In,'' gumawa si Corbin ng sarili niyang music video sa kantang ''Push It To The Limit''. == Personal na buhay == Noong 2011, nagsimulang makipag-date si Bleu sa aktres na si Sasha Clements. Noong Oktubre 15, 2014 naging engaged sila, at sila ay ikinasal noong Hulyo 23, 2016.<ref>{{Cite web |title=Corbin Bleu's Wedding Vows Are Every Bride's Worst Nightmare |url=https://www.brides.com/story/corbin-bleu-wedding-vows |access-date=2025-06-26 |website=Brides |language=en}}</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist}} == Mga panlabas na link == * [http://corbinbleu.com/ Opisyal na website] [[Kategorya:Mga modelo mula sa Estados Unidos]] [[Kategorya:Mga mang-aawit mula sa Estados Unidos]] [[Kategorya:Mga Amerikanong aktor sa telebisyon]] pdutirao2mzehsxh3ls3dfgo0uuov1b 2166377 2166376 2025-06-26T15:29:27Z AsianStuff03 125864 Ce 2166377 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Corbin_Bleu_(Headshot).jpg|thumb| Corbin Bleu]] Si '''Corbin Bleu''', ipinanganak na ''Corbin Reivers'' ([[Pebrero 21]][[1989|, 1989]] ) ay isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] artista, modelo, mananayaw at mang-aawit. Isinilang siya sa [[Brooklyn]], New York. Ang kanyang ama na si David Reivers ay Jamaican-American at ang kanyang ina na si Martha Reivers (née Callari) ay Italian-American. Tiyuhin ng kanyang ina si [[imdbname:2476029|Joseph Callari]], isang manunulat at artista na umarte sa mga palabas tulad ng [[:en:Criminal Minds|Criminal Minds]] at [[:en:Modern Family|Modern Family]]. Kilala si Bleu sa kanyang pagganap sa ''[[Catch That Kid]]'', ''[[High School Musical]]'', ''Jump In!'', [[High School Musical 2]] at sa teleseryeng [[:en:Flight 29 Down|Flight 29 Down]]. Umarte din siya sa [[Hannah Montana]], gayundin sa [[High School Musical 3]]. Ginampanan niya ang papel ni Jeffrey King sa soap opera na ''One Life to Live''. Sinimulan niya ang seryeng iyon noong [[Abril 29|Abril 29,]] [[2013]]. <ref>{{Cite web |last=Rice |first=Lynette |date=March 14, 2013 |title='High School Musical' star joins 'One Life to Live' |url=http://insidetv.ew.com/2013/03/14/high-school-musical-star-joins-one-life-to-live/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20130318122957/http://insidetv.ew.com/2013/03/14/high-school-musical-star-joins-one-life-to-live/ |archive-date=18 maart 2013 |access-date=March 14, 2013 |website=Entertainment Weekly |publisher=Time Inc.}}</ref> Sa pelikulang ''High School Musical'' siya ay gumaganap bilang si Chad Danforth. Sa musikal na pelikulang ito ay kumanta siya sa mga awit na ''Get'ya Head in the Game, Stick to the Status Quo,'' at ''We're All in This Together.'' Sa High School Musical 2 siya ay nagbalik bilang si Chad Danforth, at kumanta siya sa ''What Time Is It? (summertime), Work This Out, I Don't Dance,'' at ''All For One.'' Sa ''Flight 29 Down'' siya ay gumaganap bilang si Nathan, isa sa mga pinakasikat na lalaki sa isang klase sa paaralan na ang eroplano ay bumagsak. Kasama ang 9 na iba pang tao, napunta sila sa isang walang nakatirang isla, kung saan kailangan nilang subukang mabuhay. Para sa pelikulang ''Jump In,'' gumawa si Corbin ng sarili niyang music video sa kantang ''Push It To The Limit''. == Personal na buhay == Noong 2011, nagsimulang makipag-date si Bleu sa aktres na si Sasha Clements. Noong Oktubre 15, 2014 naging engaged sila, at sila ay ikinasal noong Hulyo 23, 2016.<ref>{{Cite web |title=Corbin Bleu's Wedding Vows Are Every Bride's Worst Nightmare |url=https://www.brides.com/story/corbin-bleu-wedding-vows |access-date=2025-06-26 |website=Brides |language=en}}</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist}} == Mga panlabas na link == * [http://corbinbleu.com/ Opisyal na website] [[Kategorya:Mga modelo mula sa Estados Unidos]] [[Kategorya:Mga mang-aawit mula sa Estados Unidos]] [[Kategorya:Mga Amerikanong aktor sa telebisyon]] 0tygkpnkk1n2qieqcfdxugl7339jypm 0 334745 2166372 2166028 2025-06-26T15:07:16Z Iwannarightelle 150121 Pagbabago ng nawawasto talata at salita. 2166372 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Adivino (2011).jpg|thumb|{{Infobox film|director=Emille Joson|writer=Emille Joson|starring=Sarah Olano Annalyn Navaserro Santino Del Castillo|cinematography=Ludwig Peralta|studio=Asia Pacific Film Institute|country=Philippines|language=Filipino|budget=₱321,000.00|gross=₱24,032.00 (Philippines Theatre) $26,040.00 (estimated) ₱1,487,924.40 (International Streaming)}}]] Ang '''''Adivino''''' ''(o Manghuhula)'' ay isang maikling pelikulang Pilipino na isinulat at idinirek ni [[Emille B. Joson]] ''(o kilala bilang Emille Joson)''. Ipinalabas ito sa ilang sinehan noong 2011 sa ilalim ng Student Short Film category ng 37th Metro Manila Film Festival ''(o [[Paligsahan ng mga Pelikula ng Kalakhang Maynila]]).''<ref name=":0">{{Cite web |last=Escuadro |first=Kiko |date=2025-05-03 |title=Behind the Spell: Emille Joson's bold casting in 'Adivino' |url=https://tribune.net.ph/2025/05/03/behind-the-spell-emille-josons-bold-casting-in-adivino |access-date=2025-06-18 |website=Daily Tribune |language=en}}</ref> == Produksyon == Sa edad na 19, pinangunahan ni [[Emille B. Joson|Emille Joson]] ang psychological horror short film na Adivino bilang kinatawan ng Asia Pacific Film Institute sa Student Short Film category ng ika-37 Metro Manila Film Festival (o [[Paligsahan ng mga Pelikula ng Kalakhang Maynila|''Paligsahan ng mga Pelikula ng Kalakhang Maynila'']]). Sa halip na kumuha ng kilalang artista, pinili niyang gumanap ang kanyang mga kamag-aral at matalik na kaibigan, kabilang si Sarah Olano bilang huwad na manghuhula, isang desisyong sinadyang iwasan ang agad na mahulaan ng manonood kung sino ang makaliligtas sa kwento. Kasama rin sa cast sina Annalyn Navasero at Santino Del Castillo, habang si Ludwig Peralta ng [[ABS-CBN]] ang nagsilbing cinematographer at editor. Kilala rin ang Adivino bilang isa sa mga student short films na may pinakamalaking budget na nagawa sa [[Pilipinas]], dahil sa pagkuha ni Emille Joson ng mga beteranong film crew.<ref name=":0" /> Sa panahon niya sa ABS-CBN, ilang personalidad sa industriya ang tumulong kay [[Emille B. Joson|Emille Joson]] upang maipalabas ang Adivino sa mas malawak na manunuod. Bago sa labas ng bansa ay unang itinampok ang maikling pelikula bilang pambungad sa premiere screening ng "''Dyagwar"'', isang independent film ni [[Ogie Diaz]] na ginanap sa [[Unibersidad ng Pilipinas]]. Ipinahayag ni Joson ang kanyang taos-pusong pasasalamat sa mga naging suporta at pagkakataong iyon.<ref>{{Cite news |last=Escuadro |first=Kiko |date=November 5, 2024 |title=Award-winning filmmaker Emille Joson expresses heartfelt gratitude to ABS-CBN |work=ABS-CBN News |url=https://www.abs-cbn.com/lifestyle/2024/11/5/award-winning-filmmaker-emille-joson-expresses-heartfelt-gratitude-to-abs-cbn-1941}}</ref> == Pagtanggap ng Kritiko == Makalipas ang isang dekada mula sa unang pagpapalabas nito, muling napag-usapan ang Adivino sa gitna ng ''#MeToo Movement''. Ayon sa isang artikulo ng Asian Journal, ''“Her debut short film, ‘Adivino,’ graced the Philippines’ cinema and had a surprising streaming resurgence internationally in the wake of the #MeToo movement…”'' Tinukoy din na ang feminist horror short film ay nakatanggap ng papuri online at napanood maging ng ilang [[Hollywood]] celebrities, dahilan upang magkaroon ito ng sariling tagasubaybay sa labas ng Pilipinas.<ref>{{Cite web |last=Medina |first=Rogelio Constantino |date=2024-12-06 |title=My encounter with Manny and Cynthia Villar — MY P.E.P. (People, Events, Places) |url=https://asianjournal.com/entertainment/my-p-e-p-people-events-places/my-encounter-with-manny-and-cynthia-villar/ |access-date=2025-06-18 |website=Asian Journal News |language=en-US}}</ref> Dagdag pa rito, binanggit ng ''Manila Standard'' ang Adivino bilang halimbawa ng istilong “social storytelling” ni Joson, isang uri ng malikhaing paggawa ng pelikula na naglalayong ilantad ang mga isyung panlipunan at pangkasarian, lalo na sa kababaihan, sa pamamagitan ng biswal na anyo.<ref>{{Cite web |last=Lifestyle |first=Manila Standard |date=2024-12-02 |title=Emille Joson turns style into social storytelling |url=https://manilastandard.net/lifestyle/314531092/emille-joson-turns-style-into-social-storytelling.html |access-date=2025-06-18 |website=Manila Standard |language=en-US}}</ref> == Mga Sangunian == a0oiz06i2s2qop0c8xfx1ud63lptj1i 2166379 2166372 2025-06-26T15:42:20Z AsianStuff03 125864 /* Mga Sangunian */{{reflist}}, kategorya 2166379 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Adivino (2011).jpg|thumb|{{Infobox film|director=Emille Joson|writer=Emille Joson|starring=Sarah Olano Annalyn Navaserro Santino Del Castillo|cinematography=Ludwig Peralta|studio=Asia Pacific Film Institute|country=Philippines|language=Filipino|budget=₱321,000.00|gross=₱24,032.00 (Philippines Theatre) $26,040.00 (estimated) ₱1,487,924.40 (International Streaming)}}]] Ang '''''Adivino''''' ''(o Manghuhula)'' ay isang maikling pelikulang Pilipino na isinulat at idinirek ni [[Emille B. Joson]] ''(o kilala bilang Emille Joson)''. Ipinalabas ito sa ilang sinehan noong 2011 sa ilalim ng Student Short Film category ng 37th Metro Manila Film Festival ''(o [[Paligsahan ng mga Pelikula ng Kalakhang Maynila]]).''<ref name=":0">{{Cite web |last=Escuadro |first=Kiko |date=2025-05-03 |title=Behind the Spell: Emille Joson's bold casting in 'Adivino' |url=https://tribune.net.ph/2025/05/03/behind-the-spell-emille-josons-bold-casting-in-adivino |access-date=2025-06-18 |website=Daily Tribune |language=en}}</ref> == Produksyon == Sa edad na 19, pinangunahan ni [[Emille B. Joson|Emille Joson]] ang psychological horror short film na Adivino bilang kinatawan ng Asia Pacific Film Institute sa Student Short Film category ng ika-37 Metro Manila Film Festival (o [[Paligsahan ng mga Pelikula ng Kalakhang Maynila|''Paligsahan ng mga Pelikula ng Kalakhang Maynila'']]). Sa halip na kumuha ng kilalang artista, pinili niyang gumanap ang kanyang mga kamag-aral at matalik na kaibigan, kabilang si Sarah Olano bilang huwad na manghuhula, isang desisyong sinadyang iwasan ang agad na mahulaan ng manonood kung sino ang makaliligtas sa kwento. Kasama rin sa cast sina Annalyn Navasero at Santino Del Castillo, habang si Ludwig Peralta ng [[ABS-CBN]] ang nagsilbing cinematographer at editor. Kilala rin ang Adivino bilang isa sa mga student short films na may pinakamalaking budget na nagawa sa [[Pilipinas]], dahil sa pagkuha ni Emille Joson ng mga beteranong film crew.<ref name=":0" /> Sa panahon niya sa ABS-CBN, ilang personalidad sa industriya ang tumulong kay [[Emille B. Joson|Emille Joson]] upang maipalabas ang Adivino sa mas malawak na manunuod. Bago sa labas ng bansa ay unang itinampok ang maikling pelikula bilang pambungad sa premiere screening ng "''Dyagwar"'', isang independent film ni [[Ogie Diaz]] na ginanap sa [[Unibersidad ng Pilipinas]]. Ipinahayag ni Joson ang kanyang taos-pusong pasasalamat sa mga naging suporta at pagkakataong iyon.<ref>{{Cite news |last=Escuadro |first=Kiko |date=November 5, 2024 |title=Award-winning filmmaker Emille Joson expresses heartfelt gratitude to ABS-CBN |work=ABS-CBN News |url=https://www.abs-cbn.com/lifestyle/2024/11/5/award-winning-filmmaker-emille-joson-expresses-heartfelt-gratitude-to-abs-cbn-1941}}</ref> == Pagtanggap ng Kritiko == Makalipas ang isang dekada mula sa unang pagpapalabas nito, muling napag-usapan ang Adivino sa gitna ng ''#MeToo Movement''. Ayon sa isang artikulo ng Asian Journal, ''“Her debut short film, ‘Adivino,’ graced the Philippines’ cinema and had a surprising streaming resurgence internationally in the wake of the #MeToo movement…”'' Tinukoy din na ang feminist horror short film ay nakatanggap ng papuri online at napanood maging ng ilang [[Hollywood]] celebrities, dahilan upang magkaroon ito ng sariling tagasubaybay sa labas ng Pilipinas.<ref>{{Cite web |last=Medina |first=Rogelio Constantino |date=2024-12-06 |title=My encounter with Manny and Cynthia Villar — MY P.E.P. (People, Events, Places) |url=https://asianjournal.com/entertainment/my-p-e-p-people-events-places/my-encounter-with-manny-and-cynthia-villar/ |access-date=2025-06-18 |website=Asian Journal News |language=en-US}}</ref> Dagdag pa rito, binanggit ng ''Manila Standard'' ang Adivino bilang halimbawa ng istilong “social storytelling” ni Joson, isang uri ng malikhaing paggawa ng pelikula na naglalayong ilantad ang mga isyung panlipunan at pangkasarian, lalo na sa kababaihan, sa pamamagitan ng biswal na anyo.<ref>{{Cite web |last=Lifestyle |first=Manila Standard |date=2024-12-02 |title=Emille Joson turns style into social storytelling |url=https://manilastandard.net/lifestyle/314531092/emille-joson-turns-style-into-social-storytelling.html |access-date=2025-06-18 |website=Manila Standard |language=en-US}}</ref> == Mga Sangunian == {{reflist}} [[Kategorya:Pelikulang Pilipino]] efilzzdi59hd4gs3inpebxw0a6vafe6 0 334750 2166373 2165388 2025-06-26T15:08:35Z Iwannarightelle 150121 Paglalagay ng nawawastong salita sa sangunian.. 2166373 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Alaga Producers Cooperative.jpg|thumb|{{Infobox company|founded=2013|location=Plaridel Bulacan|services=Export/Import Agricultural Products Humanitarian|founders=Eduardo Joson Dina Joson Emille Joson Carlito Joson Malou Joson}}]] Ang '''''‘‘Alaga Producers Cooperative’’''''' ay isang kooperatibang nakabase sa [[Plaridel, Bulacan]] na nakatuon sa mga proyektong kultural, panlipunan, at humanitarian para sa mga marginalized na sektor. Itinatag ito ng pamilya Joson, at naging aktibo sa paggamit ng sining, pilantropiya, at community engagement bilang plataporma ng adbokasiya para sa kababaihan, LGBTQ+, at iba pang sektor ng lipunan na nasa laylayan.<ref>{{Cite web |date=2024-12-02 |title=Emille Joson shakes up Hollywood streams |url=https://malaya.com.ph/entertainment/emille-joson-shakes-up-hollywood-streams/ |access-date=2025-06-19 |website=Malaya Business Insight |language=en}}</ref> == Kasaysayan == Ang Alaga Producers Cooperative ay orihinal na binalak bilang isang pre-war agricultural foundation ng kanilang lolo na si Eduardo Joson, isang anak ng nagmamay-ari ng [[asyenda]] sa lalawigan ng [[Nueva Ecija]] bago sumiklab ang [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]]. Dahil sa digmaan naging [[Pakikidigmang gerilya|gerilya]] si Eduardo at hindi naisakatuparan ang planong Agrikultura. Makalipas ang 68 taon, muling natuklasan ang nasabing plano at isinakatuparan ito ng mga apo na sina [[Emille B. Joson|Emille Joson]], Dina Joson, at ng kanilang pamilya noong 2013 bilang isang aktibong kooperatiba sa [[Bulacan]].<ref>{{Cite web |last=Almo |first=Nherz |title=Filmmaker Emille Joson praises 'Pulang Araw'; remembers guerilla grandfather |url=https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/pulang_araw/117060/filmmaker-emille-joson-praises-pulang-araw-remembers-guerilla-grandfather/story |access-date=2025-06-19 |website=www.gmanetwork.com |language=en}}</ref> == Mga Proyekto == Noong 2014, isa ang Alaga Producers Cooperative sa mga organisasyong nagbigay ng tulong-pinansyal para sa mga biktima ng bagyong Yolanda sa [[Kabisayaan|Visayas]], bilang bahagi ng kanilang outreach program na pinamunuan ng Chairwoman na si Dina Joson.<ref>{{Cite web |title=Donation for Yolanda victims |url=https://www.philstar.com/entertainment/2014/11/16/1392183/donation-yolanda-victims |access-date=2025-06-19 |website=Philstar.com}}</ref> Bukod sa paggawa ng pelikula, si [[Emille B. Joson|Emille Joson]] ay nagsisilbing Chief Operating Officer (COO) ng kanilang family-owned na Alaga Producers Cooperative, isang samahang aktibo sa pag-e-export ng mga produkto, pag-oorganisa ng mga parada, konsiyerto, at pagtulong sa mga proyekto ng simbahang Katoliko. Ayon sa isang ulat ng [[Manila Bulletin|''Manila Bulletin'']], ilang personalidad sa industriya ng pelikulang Pilipino tulad nina [[Patrick Garcia]], [[Paul Salas]], [[Katrina Velarde]], at [[Jonalyn Viray]] ay naitalang nakipag-collaborate sa mga proyekto ng kooperatiba. Si [[Angel Locsin]]-Arce ay minsan ding nakipagtulungan sa grupo para sa donation drive sa panahon ng pandemya, sa pakikipag-ugnayan ni [[Alessandra De Rossi]].<ref>{{Cite news |last=Entertainment |first=Manila Bulletin |date=2024-04-05 |title=Filmmaker Emille Joson: A voice for generation of women |language=en |work=Manila Bulletin |url=https://mb.com.ph/2024/4/5/filmmaker-emille-joson-a-voice-for-generation-of-women |access-date=2025-06-19}}</ref> Ilan rin sa mga kilalang personalidad sa politika na naitalang nakibahagi sa mga pilantropikong proyekto ng Alaga Producers Cooperative ay sina Senador [[Grace Poe]] at Senador [[Nancy Binay]].<ref>{{Cite news |last=Escuadro |first=Kiko |date=November 5, 2024 |title=Award-winning filmmaker Emille Joson expresses heartfelt gratitude to ABS-CBN |work=ABS-CBN News |url=https://www.abs-cbn.com/lifestyle/2024/11/5/award-winning-filmmaker-emille-joson-expresses-heartfelt-gratitude-to-abs-cbn-1941}}</ref> ---- == Parangal == Taong 2018, kinilala ang Bulacan bilang ''<nowiki>''Best Performing LGU in Cooperative Development''</nowiki>'' ng Cooperative Development Authority (CDA), kung saan kinatawan ang mga aktibong kooperatiba gaya ng Alaga Producers Cooperative at iba pa. Ayon sa Provincial Government ng Bulacan, ang pagkilalang ito ay bunga ng masiglang galaw ng mga lokal na kooperatiba sa lalawigan.<ref>{{Cite web |title=Bulacan receives Best Performing LGU Award in Cooperative Development – Provincial Government of Bulacan |url=https://bulacan.gov.ph/bulacan-receives-best-performing-lgu-award-in-cooperative-development/ |access-date=2025-06-19 |website=bulacan.gov.ph}}</ref> == Mga Sangunian == jedi3lhpe4o480j855j5cjkji4r5r98 0 334772 2166374 2165572 2025-06-26T15:09:36Z Iwannarightelle 150121 Paglalagay ng nawawastong salita sa sangunian.. 2166374 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Pagari (Official Poster).png|thumb|{{Infobox film|directors=Bing Nellasca Robby Stewart Tarroza|producer=Robby Stewart Tarroza|screenplay=Emille Joson Melchor Felarca|story=Robby Stewart Tarroza|starring=Teejay Marquez Arkin Del Rosario Robby Tarroza Bekimon Via Veloso Mark Malana Mel Martinez Marlon Mance Rose Ranola|language=Filipino|country=Philippines}}]] Ang '''''Pagari (Mohammad Abdullah)''''' ''(o Pagkakaibigan)'' ay isang independenteng pelikulang Pilipino na ipinalabas noong 2013. Sa direksyon nina Robby Tarroza at Bing Nellasca, at sa panulat nina [[Emille B. Joson]]<ref>{{Cite news |last=Entertainment |first=Manila Bulletin |date=2024-04-05 |title=Filmmaker Emille Joson: A voice for generation of women |language=en |work=Manila Bulletin |url=https://mb.com.ph/2024/4/5/filmmaker-emille-joson-a-voice-for-generation-of-women |access-date=2025-06-21}}</ref> at Melchor Felarca, tampok sa pelikula sina [[Teejay Marquez]] at Arkin del Rosario. Tinalakay ng pelikula ang mga maling akala at miskonsepsyon na sanhi ng tsismis, panghahamak sa loob ng ekswelahan, at diskriminasyon, gayundin ang tunay na kahulugan ng pagkakaibigan at pananampalataya sa relihiyong Islam.<ref name=":0">{{Cite web |title=Arkin del Rosario clears misconceptions about his first indie film |url=https://www.pep.ph/news/37897/arkin-del-rosario-clears-misconceptions-about-his-first-indie-film |access-date=2025-06-21 |website=PEP.ph |language=en}}</ref> == Buod == Sumisentro ang pelikula sa pagkakaibigan ng dalawang kabataang lalaki, at kung paano ito nagbunga ng mga maling pag-unawa sa isang konserbatibong relihiyong kanilang kinabibilangan.<ref name=":0" /> == Produksyon == Ang pelikula ay orihinal na konsepto ni Robby Tarroza na unang iniaalok para sa direksyon ni Direk [[Emille B. Joson|Emille Joson]]. Gayunpaman, tinanggihan ito ni Joson at mas piniling manatili bilang tagasulat ng iskrip. Napunta ang pagdidirek kay Direk Bing Nellasca, matalik na kaibigan at kaklase ni Joson sa film school. Isa sa mga tagapagtaguyod ng proyekto ay isang Taiwanese-Japanese producer, sa pakikipagtulungan ng producer-director na si Robby Tarroza. Ayon kay Tarroza, ang pelikula ay hinanda upang maipalabas sa mga international film festivals.<ref>{{Cite web |last=Fontanilla |first=John |date=2012-05-23 |title=Teejay Marquez at Arkin Del Rosario, gagawa ng international film! - Pinoy Parazzi |url=https://www.pinoyparazzi.net/teejay-marquez-at-arkin-del-rosario-gagawa-ng-international-film/ |access-date=2025-06-21 |website=www.pinoyparazzi.net |language=en-US}}</ref> == Parangal == Sa Pilipinas, nakilala si [[Teejay Marquez]] sa kanyang pagganap bilang Mohammad sa pelikulang Pagari (Mohammad Abdullah). Dahil dito, naging nominado siya bilang “New Movie Actor of the Year” sa Star Awards for Movies noong 2014. Bagamat hindi siya nagwagi, naging mahalagang hakbang ito sa kanyang karera bilang aktor. Ilang taon matapos ang pelikula, naging bahagi si Marquez ng ilang palabas sa Indonesia, kabilang ang isang adaptasyon ng Meteor Garden bilang isa sa mga F4.<ref>{{Cite web |last=Hidayat |first=Mahdi Ghufron |title=Makin Maskulin, 9 Potret Teejay Marquez Pamer Otot Perut yang Hot |url=https://www.idntimes.com/hype/entertainment/makin-maskulin-9-potret-teejay-marquez-pamer-otot-perut-yang-hot-abis-01-19v5h-l7xxny |access-date=2025-06-21 |website=idntimes |language=id}}</ref> == Mga Sangunian == 4v22aqby3mcesir8298895xqs5qskqk 2166378 2166374 2025-06-26T15:41:43Z AsianStuff03 125864 /* Mga Sangunian */{{reflist}}, kategorya 2166378 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Pagari (Official Poster).png|thumb|{{Infobox film|directors=Bing Nellasca Robby Stewart Tarroza|producer=Robby Stewart Tarroza|screenplay=Emille Joson Melchor Felarca|story=Robby Stewart Tarroza|starring=Teejay Marquez Arkin Del Rosario Robby Tarroza Bekimon Via Veloso Mark Malana Mel Martinez Marlon Mance Rose Ranola|language=Filipino|country=Philippines}}]] Ang '''''Pagari (Mohammad Abdullah)''''' ''(o Pagkakaibigan)'' ay isang independenteng pelikulang Pilipino na ipinalabas noong 2013. Sa direksyon nina Robby Tarroza at Bing Nellasca, at sa panulat nina [[Emille B. Joson]]<ref>{{Cite news |last=Entertainment |first=Manila Bulletin |date=2024-04-05 |title=Filmmaker Emille Joson: A voice for generation of women |language=en |work=Manila Bulletin |url=https://mb.com.ph/2024/4/5/filmmaker-emille-joson-a-voice-for-generation-of-women |access-date=2025-06-21}}</ref> at Melchor Felarca, tampok sa pelikula sina [[Teejay Marquez]] at Arkin del Rosario. Tinalakay ng pelikula ang mga maling akala at miskonsepsyon na sanhi ng tsismis, panghahamak sa loob ng ekswelahan, at diskriminasyon, gayundin ang tunay na kahulugan ng pagkakaibigan at pananampalataya sa relihiyong Islam.<ref name=":0">{{Cite web |title=Arkin del Rosario clears misconceptions about his first indie film |url=https://www.pep.ph/news/37897/arkin-del-rosario-clears-misconceptions-about-his-first-indie-film |access-date=2025-06-21 |website=PEP.ph |language=en}}</ref> == Buod == Sumisentro ang pelikula sa pagkakaibigan ng dalawang kabataang lalaki, at kung paano ito nagbunga ng mga maling pag-unawa sa isang konserbatibong relihiyong kanilang kinabibilangan.<ref name=":0" /> == Produksyon == Ang pelikula ay orihinal na konsepto ni Robby Tarroza na unang iniaalok para sa direksyon ni Direk [[Emille B. Joson|Emille Joson]]. Gayunpaman, tinanggihan ito ni Joson at mas piniling manatili bilang tagasulat ng iskrip. Napunta ang pagdidirek kay Direk Bing Nellasca, matalik na kaibigan at kaklase ni Joson sa film school. Isa sa mga tagapagtaguyod ng proyekto ay isang Taiwanese-Japanese producer, sa pakikipagtulungan ng producer-director na si Robby Tarroza. Ayon kay Tarroza, ang pelikula ay hinanda upang maipalabas sa mga international film festivals.<ref>{{Cite web |last=Fontanilla |first=John |date=2012-05-23 |title=Teejay Marquez at Arkin Del Rosario, gagawa ng international film! - Pinoy Parazzi |url=https://www.pinoyparazzi.net/teejay-marquez-at-arkin-del-rosario-gagawa-ng-international-film/ |access-date=2025-06-21 |website=www.pinoyparazzi.net |language=en-US}}</ref> == Parangal == Sa Pilipinas, nakilala si [[Teejay Marquez]] sa kanyang pagganap bilang Mohammad sa pelikulang Pagari (Mohammad Abdullah). Dahil dito, naging nominado siya bilang “New Movie Actor of the Year” sa Star Awards for Movies noong 2014. Bagamat hindi siya nagwagi, naging mahalagang hakbang ito sa kanyang karera bilang aktor. Ilang taon matapos ang pelikula, naging bahagi si Marquez ng ilang palabas sa Indonesia, kabilang ang isang adaptasyon ng Meteor Garden bilang isa sa mga F4.<ref>{{Cite web |last=Hidayat |first=Mahdi Ghufron |title=Makin Maskulin, 9 Potret Teejay Marquez Pamer Otot Perut yang Hot |url=https://www.idntimes.com/hype/entertainment/makin-maskulin-9-potret-teejay-marquez-pamer-otot-perut-yang-hot-abis-01-19v5h-l7xxny |access-date=2025-06-21 |website=idntimes |language=id}}</ref> == Mga Sangunian == {{reflist}} [[Kategorya:Pelikulang Pilipino]] 4pubi2pouzdqg8ul23jz53r2unhm7jo 0 334802 2166483 2166336 2025-06-27T08:09:48Z 180.193.181.34 /* Mga biktima */ 2166483 wikitext text/x-wiki {{Infobox epidemic | name = Mga kaso ng rabies sa Pilipinas | image = | caption = | disease = [[Rabies]] | virus_strain = [[Birus ng rabies]] | location = [[Pilipinas]] | origin = [[Asya]] | first_case = [[Luzon]] | arrival_date = bawat taon | source = [[aso]], [[pusa]] & [[paniki]] | confirmed_cases = 426 (taon 2024) | recovered = 0 | suspected_cases = 50 | severe_cases = 30 | deaths = 55 (as of May 2025) }} Ang mga kaso ng '''[[rabies]]''' sa [[Pilipinas]] ay mataas kumpara sa ibang [[bansa]] sa buong [[mundo]], Ang rabies ay isang epidemya kada taon sa Pilipinas, kabilang sa limang bansa na mataas ng mga kaso nangungunang bansa ay ang [[India]].<ref>https://www.philstar.com/pilipino-star-ngayon/bansa/2025/03/16/2428755/426-kaso-ng-rabies-noong-2024-lahat-namatay-doh</ref> ==Kaso== Ang mga kaso ay tumataas mula taon 1998, 2013 hanggang 2023, Ika taon 2017 ay may mga naitalang 400 mga kaso ng rabies, Ika 2024 ay ay 426 at sa taon 2025 ay mahigit 58 ang mga bagong kaso, na dulot ng (rabies encephalitis) o pagkaparalisa ng katawan inaatake ng birus ang gitnang nerbyos at umaakyat papunta sa [[utak]] ng tao.<ref>https://www.philstar.com/pilipino-star-ngayon/bansa/2025/03/16/2428755/426-kaso-ng-rabies-noong-2024-lahat-namatay-doh</ref> ====Mga biktima==== Isa sa mga kilalang biktima ng rabies sa Pilipinas ay si [[Fernando Poe, Sr.|Fernando Poe Sr.]] Namatay siya noong Oktubre 23, 1951, dalawang buwan matapos dilaan ng kanyang tuta ang kanyang sugat ngunit hindi na siya nagpagamot. Napag-alaman na ang tuta ay nagkaroon ng rabies.<ref>{{Cite web |last=Jul 3 |first=Alex Castro {{!}} |last2=2019 |title=The Amazing and Tragic Life of Fernando Poe Sr., the King of Kings of Philippine Movies |url=https://www.esquiremag.ph/long-reads/features/fernando-poe-sr-the-king-of-kings-of-philippine-movies-a2289-20190703-lfrm4 |access-date=2025-06-27 |website=Esquiremag.ph}}</ref> Halos lahat ng mga kaso't nabiktima ng rabies ay mga nangasawi dulot ng [[birus ng rabies]] kabilang sina Poul Amber Bantillo, John Leo, Jamaica Star Seraspe, Genesis Intong, Prince Rijay Dela Cruz, Epen Igao, Efrelle Grace Añover, Benhur Caculba Jr., Janelo Limbing, Nicole Dulay, at Stanley Postre na nag biral sa ilang media at balita, na nagdulot ng pangamba sa mga tao.<ref>https://www.bomboradyo.com/pagtaas-sa-kaso-ng-rabies-ngayong-2024-ikinabahala-ng-department-of-health</ref> ==Pagbabakuna== Ang pagba[[bakuna sa rabies]] sa Pilipinas ay patuloy ang mga ilan rito ay libre sa pampublikong klinika at animal bite center dulot ng pagtaas ng mga kaso ng rabies, kabilang ang mga brand na Verorab, Rabipur, Vaxirab N, Speeda, Abhayrab, and RabAvert. Mahigit 3,000 na mga pasyente ang binibigyan ng libre sa Ospital ng San Lazaro sa [[Maynila]]. ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Epidemya]] eb8o5c1kk735weuun4v1f0q2epan0aa 2166487 2166483 2025-06-27T08:12:51Z 180.193.181.34 2166487 wikitext text/x-wiki {{Infobox epidemic | name = Mga kaso ng rabies sa Pilipinas | image = | caption = | disease = [[Rabies]] | virus_strain = [[Birus ng rabies]] | location = [[Pilipinas]] | origin = [[Asya]] | first_case = [[Luzon]] | arrival_date = bawat taon | source = [[aso]], [[pusa]] & [[paniki]] | confirmed_cases = 426 (taon 2024) | recovered = 0 | suspected_cases = 50 | severe_cases = 30 | deaths = 55 (as of May 2025) }} Ang mga kaso ng '''[[rabies]]''' sa [[Pilipinas]] ay mataas kumpara sa ibang [[bansa]] sa buong [[mundo]], Ang rabies ay isang epidemya kada taon sa Pilipinas, kabilang sa limang bansa na mataas ng mga kaso nangungunang bansa ay ang [[India]].<ref>https://www.philstar.com/pilipino-star-ngayon/bansa/2025/03/16/2428755/426-kaso-ng-rabies-noong-2024-lahat-namatay-doh</ref> ==Kaso== Ang mga kaso ay tumataas mula taon 1998, 2013 hanggang 2023, Ika taon 2017 ay may mga naitalang 400 mga kaso ng rabies, Ika 2024 ay ay 426 at sa taon 2025 ay mahigit 58 ang mga bagong kaso, na dulot ng (rabies encephalitis) o pagkaparalisa ng katawan inaatake ng birus ang gitnang nerbyos at umaakyat papunta sa [[utak]] ng tao.<ref>https://www.philstar.com/pilipino-star-ngayon/bansa/2025/03/16/2428755/426-kaso-ng-rabies-noong-2024-lahat-namatay-doh</ref> ====Mga biktima==== Isa sa mga kilalang biktima ng rabies sa Pilipinas ay si [[Fernando Poe, Sr.|Fernando Poe Sr.]] Namatay siya noong Oktubre 23, 1951, dalawang buwan matapos dilaan ng kanyang tuta ang kanyang sugat ngunit hindi na siya nagpagamot. Napag-alaman na ang tuta ay nagkaroon ng rabies.<ref>{{Cite web |last=Jul 3 |first=Alex Castro {{!}} |last2=2019 |title=The Amazing and Tragic Life of Fernando Poe Sr., the King of Kings of Philippine Movies |url=https://www.esquiremag.ph/long-reads/features/fernando-poe-sr-the-king-of-kings-of-philippine-movies-a2289-20190703-lfrm4 |first=Alex|last=Castro|access-date=2025-06-27 |website=Esquiremag.ph}}</ref> Halos lahat ng mga kaso't nabiktima ng rabies ay mga nangasawi dulot ng [[birus ng rabies]] kabilang sina Poul Amber Bantillo, John Leo, Jamaica Star Seraspe, Genesis Intong, Prince Rijay Dela Cruz, Epen Igao, Efrelle Grace Añover, Benhur Caculba Jr., Janelo Limbing, Nicole Dulay, at Stanley Postre na nag biral sa ilang media at balita, na nagdulot ng pangamba sa mga tao.<ref>https://www.bomboradyo.com/pagtaas-sa-kaso-ng-rabies-ngayong-2024-ikinabahala-ng-department-of-health</ref> ==Pagbabakuna== Ang pagba[[bakuna sa rabies]] sa Pilipinas ay patuloy ang mga ilan rito ay libre sa pampublikong klinika at animal bite center dulot ng pagtaas ng mga kaso ng rabies, kabilang ang mga brand na Verorab, Rabipur, Vaxirab N, Speeda, Abhayrab, and RabAvert. Mahigit 3,000 na mga pasyente ang binibigyan ng libre sa Ospital ng San Lazaro sa [[Maynila]]. ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Epidemya]] 2u5ygg0tt11fu90pcgz46kbdfxzsro8 2166488 2166487 2025-06-27T08:13:19Z 180.193.181.34 /* Mga biktima */ 2166488 wikitext text/x-wiki {{Infobox epidemic | name = Mga kaso ng rabies sa Pilipinas | image = | caption = | disease = [[Rabies]] | virus_strain = [[Birus ng rabies]] | location = [[Pilipinas]] | origin = [[Asya]] | first_case = [[Luzon]] | arrival_date = bawat taon | source = [[aso]], [[pusa]] & [[paniki]] | confirmed_cases = 426 (taon 2024) | recovered = 0 | suspected_cases = 50 | severe_cases = 30 | deaths = 55 (as of May 2025) }} Ang mga kaso ng '''[[rabies]]''' sa [[Pilipinas]] ay mataas kumpara sa ibang [[bansa]] sa buong [[mundo]], Ang rabies ay isang epidemya kada taon sa Pilipinas, kabilang sa limang bansa na mataas ng mga kaso nangungunang bansa ay ang [[India]].<ref>https://www.philstar.com/pilipino-star-ngayon/bansa/2025/03/16/2428755/426-kaso-ng-rabies-noong-2024-lahat-namatay-doh</ref> ==Kaso== Ang mga kaso ay tumataas mula taon 1998, 2013 hanggang 2023, Ika taon 2017 ay may mga naitalang 400 mga kaso ng rabies, Ika 2024 ay ay 426 at sa taon 2025 ay mahigit 58 ang mga bagong kaso, na dulot ng (rabies encephalitis) o pagkaparalisa ng katawan inaatake ng birus ang gitnang nerbyos at umaakyat papunta sa [[utak]] ng tao.<ref>https://www.philstar.com/pilipino-star-ngayon/bansa/2025/03/16/2428755/426-kaso-ng-rabies-noong-2024-lahat-namatay-doh</ref> ====Mga biktima==== Isa sa mga kilalang biktima ng rabies sa Pilipinas ay si [[Fernando Poe, Sr.|Fernando Poe Sr.]] Namatay siya noong Oktubre 23, 1951, dalawang buwan matapos dilaan ng kanyang tuta ang kanyang sugat ngunit hindi na siya nagpagamot. Napag-alaman na ang tuta ay nagkaroon ng rabies.<ref>{{Cite web |title=The Amazing and Tragic Life of Fernando Poe Sr., the King of Kings of Philippine Movies |url=https://www.esquiremag.ph/long-reads/features/fernando-poe-sr-the-king-of-kings-of-philippine-movies-a2289-20190703-lfrm4 |first=Alex|last=Castro|access-date=2025-06-27 |website=Esquiremag.ph}}</ref> Halos lahat ng mga kaso't nabiktima ng rabies ay mga nangasawi dulot ng [[birus ng rabies]] kabilang sina Poul Amber Bantillo, John Leo, Jamaica Star Seraspe, Genesis Intong, Prince Rijay Dela Cruz, Epen Igao, Efrelle Grace Añover, Benhur Caculba Jr., Janelo Limbing, Nicole Dulay, at Stanley Postre na nag biral sa ilang media at balita, na nagdulot ng pangamba sa mga tao.<ref>https://www.bomboradyo.com/pagtaas-sa-kaso-ng-rabies-ngayong-2024-ikinabahala-ng-department-of-health</ref> ==Pagbabakuna== Ang pagba[[bakuna sa rabies]] sa Pilipinas ay patuloy ang mga ilan rito ay libre sa pampublikong klinika at animal bite center dulot ng pagtaas ng mga kaso ng rabies, kabilang ang mga brand na Verorab, Rabipur, Vaxirab N, Speeda, Abhayrab, and RabAvert. Mahigit 3,000 na mga pasyente ang binibigyan ng libre sa Ospital ng San Lazaro sa [[Maynila]]. ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Epidemya]] gtpuvkuiukdo4lvf2yljhrujvj7mks3 2166490 2166488 2025-06-27T08:15:26Z 180.193.181.34 /* Mga biktima */ 2166490 wikitext text/x-wiki {{Infobox epidemic | name = Mga kaso ng rabies sa Pilipinas | image = | caption = | disease = [[Rabies]] | virus_strain = [[Birus ng rabies]] | location = [[Pilipinas]] | origin = [[Asya]] | first_case = [[Luzon]] | arrival_date = bawat taon | source = [[aso]], [[pusa]] & [[paniki]] | confirmed_cases = 426 (taon 2024) | recovered = 0 | suspected_cases = 50 | severe_cases = 30 | deaths = 55 (as of May 2025) }} Ang mga kaso ng '''[[rabies]]''' sa [[Pilipinas]] ay mataas kumpara sa ibang [[bansa]] sa buong [[mundo]], Ang rabies ay isang epidemya kada taon sa Pilipinas, kabilang sa limang bansa na mataas ng mga kaso nangungunang bansa ay ang [[India]].<ref>https://www.philstar.com/pilipino-star-ngayon/bansa/2025/03/16/2428755/426-kaso-ng-rabies-noong-2024-lahat-namatay-doh</ref> ==Kaso== Ang mga kaso ay tumataas mula taon 1998, 2013 hanggang 2023, Ika taon 2017 ay may mga naitalang 400 mga kaso ng rabies, Ika 2024 ay ay 426 at sa taon 2025 ay mahigit 58 ang mga bagong kaso, na dulot ng (rabies encephalitis) o pagkaparalisa ng katawan inaatake ng birus ang gitnang nerbyos at umaakyat papunta sa [[utak]] ng tao.<ref>https://www.philstar.com/pilipino-star-ngayon/bansa/2025/03/16/2428755/426-kaso-ng-rabies-noong-2024-lahat-namatay-doh</ref> ====Mga biktima==== Isa sa mga kilalang biktima ng rabies sa Pilipinas ay si [[Fernando Poe, Sr.|Fernando Poe Sr.]] Namatay siya noong Oktubre 23, 1951, dalawang buwan matapos dilaan ng kanyang tuta ang kanyang sugat ngunit hindi na siya nagpagamot. Napag-alaman na ang tuta ay nagkaroon ng rabies.<ref>{{Cite web |title=The Amazing and Tragic Life of Fernando Poe Sr., the King of Kings of Philippine Movies |url=https://www.esquiremag.ph/long-reads/features/fernando-poe-sr-the-king-of-kings-of-philippine-movies-a2289-20190703-lfrm4 |access-date=2025-06-27 |website=Video 48}}</ref><ref>{{Cite web |title=OCTOBER 23, 1951: FERNANDO POE (Sr.) DIES OF HYDROPHOBIA |url=https://video48.blogspot.com/2008/09/october-23-1951-fernando-poe-sr-dies-of.html |access-date=2025-06-27 |website=Video 48}}</ref> Halos lahat ng mga kaso't nabiktima ng rabies ay mga nangasawi dulot ng [[birus ng rabies]] kabilang sina Poul Amber Bantillo, John Leo, Jamaica Star Seraspe, Genesis Intong, Prince Rijay Dela Cruz, Epen Igao, Efrelle Grace Añover, Benhur Caculba Jr., Janelo Limbing, Nicole Dulay, at Stanley Postre na nag biral sa ilang media at balita, na nagdulot ng pangamba sa mga tao.<ref>https://www.bomboradyo.com/pagtaas-sa-kaso-ng-rabies-ngayong-2024-ikinabahala-ng-department-of-health</ref> ==Pagbabakuna== Ang pagba[[bakuna sa rabies]] sa Pilipinas ay patuloy ang mga ilan rito ay libre sa pampublikong klinika at animal bite center dulot ng pagtaas ng mga kaso ng rabies, kabilang ang mga brand na Verorab, Rabipur, Vaxirab N, Speeda, Abhayrab, and RabAvert. Mahigit 3,000 na mga pasyente ang binibigyan ng libre sa Ospital ng San Lazaro sa [[Maynila]]. ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Epidemya]] n0jouf4dyz3yewfnodo5uyn4vo54is3 2166491 2166490 2025-06-27T08:16:53Z 180.193.181.34 /* Mga biktima */ 2166491 wikitext text/x-wiki {{Infobox epidemic | name = Mga kaso ng rabies sa Pilipinas | image = | caption = | disease = [[Rabies]] | virus_strain = [[Birus ng rabies]] | location = [[Pilipinas]] | origin = [[Asya]] | first_case = [[Luzon]] | arrival_date = bawat taon | source = [[aso]], [[pusa]] & [[paniki]] | confirmed_cases = 426 (taon 2024) | recovered = 0 | suspected_cases = 50 | severe_cases = 30 | deaths = 55 (as of May 2025) }} Ang mga kaso ng '''[[rabies]]''' sa [[Pilipinas]] ay mataas kumpara sa ibang [[bansa]] sa buong [[mundo]], Ang rabies ay isang epidemya kada taon sa Pilipinas, kabilang sa limang bansa na mataas ng mga kaso nangungunang bansa ay ang [[India]].<ref>https://www.philstar.com/pilipino-star-ngayon/bansa/2025/03/16/2428755/426-kaso-ng-rabies-noong-2024-lahat-namatay-doh</ref> ==Kaso== Ang mga kaso ay tumataas mula taon 1998, 2013 hanggang 2023, Ika taon 2017 ay may mga naitalang 400 mga kaso ng rabies, Ika 2024 ay ay 426 at sa taon 2025 ay mahigit 58 ang mga bagong kaso, na dulot ng (rabies encephalitis) o pagkaparalisa ng katawan inaatake ng birus ang gitnang nerbyos at umaakyat papunta sa [[utak]] ng tao.<ref>https://www.philstar.com/pilipino-star-ngayon/bansa/2025/03/16/2428755/426-kaso-ng-rabies-noong-2024-lahat-namatay-doh</ref> ====Mga biktima==== Isa sa mga kilalang biktima ng rabies sa Pilipinas ay si [[Fernando Poe, Sr.|Fernando Poe Sr.]] Namatay siya noong Oktubre 23, 1951, dalawang buwan matapos dilaan ng kanyang tuta ang kanyang sugat ngunit hindi na siya nagpagamot. Napag-alaman na ang tuta ay nagkaroon ng rabies.<ref>{{Cite web |title=The Amazing and Tragic Life of Fernando Poe Sr., the King of Kings of Philippine Movies |url=https://www.esquiremag.ph/long-reads/features/fernando-poe-sr-the-king-of-kings-of-philippine-movies-a2289-20190703-lfrm4 |access-date=2025-06-27 |website=Esquiremag.ph}}</ref><ref>{{Cite web |title=OCTOBER 23, 1951: FERNANDO POE (Sr.) DIES OF HYDROPHOBIA |url=https://video48.blogspot.com/2008/09/october-23-1951-fernando-poe-sr-dies-of.html |access-date=2025-06-27 |website=Video 48}}</ref> Halos lahat ng mga kaso't nabiktima ng rabies ay mga nangasawi dulot ng [[birus ng rabies]] kabilang sina Poul Amber Bantillo, John Leo, Jamaica Star Seraspe, Genesis Intong, Prince Rijay Dela Cruz, Epen Igao, Efrelle Grace Añover, Benhur Caculba Jr., Janelo Limbing, Nicole Dulay, at Stanley Postre na nag biral sa ilang media at balita, na nagdulot ng pangamba sa mga tao.<ref>https://www.bomboradyo.com/pagtaas-sa-kaso-ng-rabies-ngayong-2024-ikinabahala-ng-department-of-health</ref> ==Pagbabakuna== Ang pagba[[bakuna sa rabies]] sa Pilipinas ay patuloy ang mga ilan rito ay libre sa pampublikong klinika at animal bite center dulot ng pagtaas ng mga kaso ng rabies, kabilang ang mga brand na Verorab, Rabipur, Vaxirab N, Speeda, Abhayrab, and RabAvert. Mahigit 3,000 na mga pasyente ang binibigyan ng libre sa Ospital ng San Lazaro sa [[Maynila]]. ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Epidemya]] 6rvaax0zzsy9tyalxod0gaoes416moc 2166492 2166491 2025-06-27T08:18:06Z 180.193.181.34 /* Mga biktima */ 2166492 wikitext text/x-wiki {{Infobox epidemic | name = Mga kaso ng rabies sa Pilipinas | image = | caption = | disease = [[Rabies]] | virus_strain = [[Birus ng rabies]] | location = [[Pilipinas]] | origin = [[Asya]] | first_case = [[Luzon]] | arrival_date = bawat taon | source = [[aso]], [[pusa]] & [[paniki]] | confirmed_cases = 426 (taon 2024) | recovered = 0 | suspected_cases = 50 | severe_cases = 30 | deaths = 55 (as of May 2025) }} Ang mga kaso ng '''[[rabies]]''' sa [[Pilipinas]] ay mataas kumpara sa ibang [[bansa]] sa buong [[mundo]], Ang rabies ay isang epidemya kada taon sa Pilipinas, kabilang sa limang bansa na mataas ng mga kaso nangungunang bansa ay ang [[India]].<ref>https://www.philstar.com/pilipino-star-ngayon/bansa/2025/03/16/2428755/426-kaso-ng-rabies-noong-2024-lahat-namatay-doh</ref> ==Kaso== Ang mga kaso ay tumataas mula taon 1998, 2013 hanggang 2023, Ika taon 2017 ay may mga naitalang 400 mga kaso ng rabies, Ika 2024 ay ay 426 at sa taon 2025 ay mahigit 58 ang mga bagong kaso, na dulot ng (rabies encephalitis) o pagkaparalisa ng katawan inaatake ng birus ang gitnang nerbyos at umaakyat papunta sa [[utak]] ng tao.<ref>https://www.philstar.com/pilipino-star-ngayon/bansa/2025/03/16/2428755/426-kaso-ng-rabies-noong-2024-lahat-namatay-doh</ref> ====Mga biktima==== Isa sa mga kilalang biktima ng rabies sa Pilipinas ay si [[Fernando Poe, Sr.|Fernando Poe Sr.]] Namatay siya noong Oktubre 23, 1951, dalawang buwan matapos dilaan ng kanyang tuta ang kanyang sugat dahil hindi siya nagpabakuna agad ng kontra-rabies. Napag-alaman ang kanyang pamilya na ang alagang tuta nila ay nagkaroon ng rabies.<ref>{{Cite web |title=The Amazing and Tragic Life of Fernando Poe Sr., the King of Kings of Philippine Movies |url=https://www.esquiremag.ph/long-reads/features/fernando-poe-sr-the-king-of-kings-of-philippine-movies-a2289-20190703-lfrm4 |access-date=2025-06-27 |website=Esquiremag.ph}}</ref><ref>{{Cite web |title=OCTOBER 23, 1951: FERNANDO POE (Sr.) DIES OF HYDROPHOBIA |url=https://video48.blogspot.com/2008/09/october-23-1951-fernando-poe-sr-dies-of.html |access-date=2025-06-27 |website=Video 48}}</ref> Halos lahat ng mga kaso't nabiktima ng rabies ay mga nangasawi dulot ng [[birus ng rabies]] kabilang sina Poul Amber Bantillo, John Leo, Jamaica Star Seraspe, Genesis Intong, Prince Rijay Dela Cruz, Epen Igao, Efrelle Grace Añover, Benhur Caculba Jr., Janelo Limbing, Nicole Dulay, at Stanley Postre na nag biral sa ilang media at balita, na nagdulot ng pangamba sa mga tao.<ref>https://www.bomboradyo.com/pagtaas-sa-kaso-ng-rabies-ngayong-2024-ikinabahala-ng-department-of-health</ref> ==Pagbabakuna== Ang pagba[[bakuna sa rabies]] sa Pilipinas ay patuloy ang mga ilan rito ay libre sa pampublikong klinika at animal bite center dulot ng pagtaas ng mga kaso ng rabies, kabilang ang mga brand na Verorab, Rabipur, Vaxirab N, Speeda, Abhayrab, and RabAvert. Mahigit 3,000 na mga pasyente ang binibigyan ng libre sa Ospital ng San Lazaro sa [[Maynila]]. ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Epidemya]] oze813tnplgwtczigk8z84uhy9orbaz 0 334806 2166499 2166089 2025-06-27T09:21:07Z LknFenix 125962 + Panimula 2166499 wikitext text/x-wiki {{Multiple image | image1 = All kinds.JPG | width1 = 200 | caption1 = Isang 7-pulgadang plakang binilo na single | image2 = Voices by Alice in Chains (Single-CD) (US-2013).jpg | width2 = 130 <!--calculated so the two images are rendered with correct relative scale--> | caption2 = Isang CD na single (12cm/"buong-laki") | footer = | header = Mga karaniwang anyo ng pisikal na single sa musika }} Sa musika, ang '''single''' ay isang uri ng paglalathala ng rekording ng kanta na may mas kaunting bilang ng mga awitin kaysa sa isang [[album]] (LP),<ref name=":0">{{Cite web |date=22 Abril 2013 |title=Single and EP Definitions on iTunes |trans-title=Mga Kahulugan ng Single at EP sa iTunes |url=https://www.emubands.com/blog/single-and-ep-definitions-on-itunes/ |access-date=24 Hunyo 2016 |publisher=Emubands.com |language=en}}</ref> karaniwang isa o dalawa lamang. Maaaring ilabas ang isang single para ibenta sa publiko sa iba't ibang pisikal o dihital na porma. Ang mga single ay maaaring hiwalay na track o bahagi ng album ng isang artista. Sa huling kaso, karaniwang may inilalabas na kahit isang single bago ang mismong album, na tinatawag na pangunahing single.<ref>{{Cite magazine |last=Leight |first=Elias |date=2018-05-07 |title=Why Your Favorite Artist Is Releasing More Singles Than Ever |trans-title=Dahilan Kung Bakit Naglalathala Ang Iyong Paboritong Artista ng Mas Maraming Single kaysa Dati |url=https://www.rollingstone.com/music/music-features/why-your-favorite-artist-is-releasing-more-singles-than-ever-629130/ |access-date=2024-05-03 |magazine=Rolling Stone |language=en-US}}</ref> Idinepina ang single sa kalagitnaan ng ika-20 siglo sa pamamagitan ng 45 (na pinangalanan batay sa bilis nito sa pag-ikot bawat minuto), isang uri ng 7-pulgadang plakang binilo na may [[gilid-A at gilid-B]], ibig sabihin, isang kanta sa bawat gilid.<ref>{{Cite web |title=Beatles Singles Discography |trans-title=Diskograpiya ng mga Single ng Beatles |url=http://udel.edu/~mm/beatles/music/singles.html |access-date=29 Marso 2019 |publisher=University of Delaware |language=en-US}}</ref> Malakas ang impluwensiya ng pormat ng single sa [[musikang pop]] at sa mga unang araw ng [[rock and roll]]. Ito rin ang ginagamit sa mga jukebox at kinagigiliwan ng mas nakababatang populasyon noong dekada 1950 at 1960.<ref>{{Cite news |last=Pollack |first=Andrew |date=1990-04-01 |title=Recording Enters a New Era, And You Can't Find It on LP |language=en-US |trans-title=Pagrerekord sa Bagong Panahon, At Wala Ito sa LP |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/1990/04/01/us/recording-enters-a-new-era-and-you-can-t-find-it-on-lp.html |access-date=2024-05-06 |issn=0362-4331}}</ref><ref>{{Cite magazine |last=Browne |first=David |date=2019-03-15 |title=How the 45 RPM Single Changed Music Forever |trans-title=Paano Binago ng 45 RPM Single ang Musika Nang Habambuhay |url=https://www.rollingstone.com/music/music-features/45-vinyl-singles-history-806441/ |access-date=2024-05-06 |magazine=Rolling Stone |language=en-US}}</ref> ==Mga sanggunian== {{Reflist}} 99umzs36d3ayexyvbdkwm7u81svt7ov 2166512 2166499 2025-06-27T11:47:13Z LknFenix 125962 + Panimula 2166512 wikitext text/x-wiki {{Multiple image | image1 = All kinds.JPG | width1 = 200 | caption1 = Isang 7-pulgadang plakang binilo na single | image2 = Voices by Alice in Chains (Single-CD) (US-2013).jpg | width2 = 130 <!--calculated so the two images are rendered with correct relative scale--> | caption2 = Isang CD na single (12cm/"buong-laki") | footer = | header = Mga karaniwang anyo ng pisikal na single sa musika }} Sa musika, ang '''single''' ay isang uri ng paglalathala ng rekording ng kanta na may mas kaunting bilang ng mga awitin kaysa sa isang [[album]] (LP),<ref name=":0">{{Cite web |date=22 Abril 2013 |title=Single and EP Definitions on iTunes |trans-title=Mga Kahulugan ng Single at EP sa iTunes |url=https://www.emubands.com/blog/single-and-ep-definitions-on-itunes/ |access-date=24 Hunyo 2016 |publisher=Emubands.com |language=en}}</ref> karaniwang isa o dalawa lamang. Maaaring ilabas ang isang single para ibenta sa publiko sa iba't ibang pisikal o dihital na porma. Ang mga single ay maaaring hiwalay na track o bahagi ng album ng isang artista. Sa huling kaso, karaniwang may inilalabas na kahit isang single bago ang mismong album, na tinatawag na pangunahing single.<ref>{{Cite magazine |last=Leight |first=Elias |date=2018-05-07 |title=Why Your Favorite Artist Is Releasing More Singles Than Ever |trans-title=Dahilan Kung Bakit Naglalathala Ang Iyong Paboritong Artista ng Mas Maraming Single kaysa Dati |url=https://www.rollingstone.com/music/music-features/why-your-favorite-artist-is-releasing-more-singles-than-ever-629130/ |access-date=2024-05-03 |magazine=Rolling Stone |language=en-US}}</ref> Idinepina ang single sa kalagitnaan ng ika-20 siglo sa pamamagitan ng 45 (na pinangalanan batay sa bilis nito sa pag-ikot bawat minuto), isang uri ng 7-pulgadang plakang binilo na may [[gilid-A at gilid-B]], ibig sabihin, isang kanta sa bawat gilid.<ref>{{Cite web |title=Beatles Singles Discography |trans-title=Diskograpiya ng mga Single ng Beatles |url=http://udel.edu/~mm/beatles/music/singles.html |access-date=29 Marso 2019 |publisher=University of Delaware |language=en-US}}</ref> Malakas ang impluwensiya ng pormat ng single sa [[musikang pop]] at sa mga unang araw ng [[rock and roll]]. Ito rin ang ginagamit sa mga jukebox at kinagigiliwan ng mas nakababatang populasyon noong dekada 1950 at 1960.<ref>{{Cite news |last=Pollack |first=Andrew |date=1990-04-01 |title=Recording Enters a New Era, And You Can't Find It on LP |language=en-US |trans-title=Pagrerekord sa Bagong Panahon, At Wala Ito sa LP |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/1990/04/01/us/recording-enters-a-new-era-and-you-can-t-find-it-on-lp.html |access-date=2024-05-06 |issn=0362-4331}}</ref><ref>{{Cite magazine |last=Browne |first=David |date=2019-03-15 |title=How the 45 RPM Single Changed Music Forever |trans-title=Paano Binago ng 45 RPM Single ang Musika Nang Habambuhay |url=https://www.rollingstone.com/music/music-features/45-vinyl-singles-history-806441/ |access-date=2024-05-06 |magazine=Rolling Stone |language=en-US}}</ref> Sumikat nang husto ang mga single sa anyong dihital noong d. 2000.<ref>{{Cite web |last=Covert |first=Adrian |date=2013-04-25 |title=A decade of iTunes singles killed the music industry |trans-title=Isang dekada ng mga single sa iTunes, pumatay sa industriya ng musika |url=https://money.cnn.com/2013/04/25/technology/itunes-music-decline/index.html |access-date=2024-05-06 |website=CNNMoney |language=en}}</ref> Mula noon, naging mas malabo ang pagkakaiba kung ano talaga ang maituturing na ''single'': tinatanggap lamang ng pinakamalaking tagapamahagi ng musikang dihital, ang iTunes Store, ang mga lathala na may tatlong awitin o mas kaunti, at kung saan ang bawat awitin ay hindi hihigit sa sampung minuto (mas mahahabang lathala ay ikinokonsiderang ''EP'' o ''album'').<ref name=":0">{{cite web|url=https://www.emubands.com/blog/single-and-ep-definitions-on-itunes/|title=Single and EP Definitions on iTunes |publisher =Emubands.com |date=22 April 2013|access-date=24 June 2016}}</ref> Gayunpaman, may mga lathala na hindi umaayon sa mga pamantayang ito na itinataguyod pa rin bilang mga single ng mga artista at label sa ibang plataporma, tulad ng [[Spotify]] at tindahang online ng [[Bandcamp]]. ==Mga sanggunian== {{Reflist}} hdbevgqs914jxw2xzv90sj52ri7gam6 2166513 2166512 2025-06-27T11:47:55Z LknFenix 125962 Pag-aayos sa sanggunian 2166513 wikitext text/x-wiki {{Multiple image | image1 = All kinds.JPG | width1 = 200 | caption1 = Isang 7-pulgadang plakang binilo na single | image2 = Voices by Alice in Chains (Single-CD) (US-2013).jpg | width2 = 130 <!--calculated so the two images are rendered with correct relative scale--> | caption2 = Isang CD na single (12cm/"buong-laki") | footer = | header = Mga karaniwang anyo ng pisikal na single sa musika }} Sa musika, ang '''single''' ay isang uri ng paglalathala ng rekording ng kanta na may mas kaunting bilang ng mga awitin kaysa sa isang [[album]] (LP),<ref name=":0">{{Cite web |date=22 Abril 2013 |title=Single and EP Definitions on iTunes |trans-title=Mga Kahulugan ng Single at EP sa iTunes |url=https://www.emubands.com/blog/single-and-ep-definitions-on-itunes/ |access-date=24 Hunyo 2016 |publisher=Emubands.com |language=en}}</ref> karaniwang isa o dalawa lamang. Maaaring ilabas ang isang single para ibenta sa publiko sa iba't ibang pisikal o dihital na porma. Ang mga single ay maaaring hiwalay na track o bahagi ng album ng isang artista. Sa huling kaso, karaniwang may inilalabas na kahit isang single bago ang mismong album, na tinatawag na pangunahing single.<ref>{{Cite magazine |last=Leight |first=Elias |date=2018-05-07 |title=Why Your Favorite Artist Is Releasing More Singles Than Ever |trans-title=Dahilan Kung Bakit Naglalathala Ang Iyong Paboritong Artista ng Mas Maraming Single kaysa Dati |url=https://www.rollingstone.com/music/music-features/why-your-favorite-artist-is-releasing-more-singles-than-ever-629130/ |access-date=2024-05-03 |magazine=Rolling Stone |language=en-US}}</ref> Idinepina ang single sa kalagitnaan ng ika-20 siglo sa pamamagitan ng 45 (na pinangalanan batay sa bilis nito sa pag-ikot bawat minuto), isang uri ng 7-pulgadang plakang binilo na may [[gilid-A at gilid-B]], ibig sabihin, isang kanta sa bawat gilid.<ref>{{Cite web |title=Beatles Singles Discography |trans-title=Diskograpiya ng mga Single ng Beatles |url=http://udel.edu/~mm/beatles/music/singles.html |access-date=29 Marso 2019 |publisher=University of Delaware |language=en-US}}</ref> Malakas ang impluwensiya ng pormat ng single sa [[musikang pop]] at sa mga unang araw ng [[rock and roll]]. Ito rin ang ginagamit sa mga jukebox at kinagigiliwan ng mas nakababatang populasyon noong dekada 1950 at 1960.<ref>{{Cite news |last=Pollack |first=Andrew |date=1990-04-01 |title=Recording Enters a New Era, And You Can't Find It on LP |language=en-US |trans-title=Pagrerekord sa Bagong Panahon, At Wala Ito sa LP |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/1990/04/01/us/recording-enters-a-new-era-and-you-can-t-find-it-on-lp.html |access-date=2024-05-06 |issn=0362-4331}}</ref><ref>{{Cite magazine |last=Browne |first=David |date=2019-03-15 |title=How the 45 RPM Single Changed Music Forever |trans-title=Paano Binago ng 45 RPM Single ang Musika Nang Habambuhay |url=https://www.rollingstone.com/music/music-features/45-vinyl-singles-history-806441/ |access-date=2024-05-06 |magazine=Rolling Stone |language=en-US}}</ref> Sumikat nang husto ang mga single sa anyong dihital noong d. 2000.<ref>{{Cite web |last=Covert |first=Adrian |date=2013-04-25 |title=A decade of iTunes singles killed the music industry |trans-title=Isang dekada ng mga single sa iTunes, pumatay sa industriya ng musika |url=https://money.cnn.com/2013/04/25/technology/itunes-music-decline/index.html |access-date=2024-05-06 |website=CNNMoney |language=en}}</ref> Mula noon, naging mas malabo ang pagkakaiba kung ano talaga ang maituturing na ''single'': tinatanggap lamang ng pinakamalaking tagapamahagi ng musikang dihital, ang iTunes Store, ang mga lathala na may tatlong awitin o mas kaunti, at kung saan ang bawat awitin ay hindi hihigit sa sampung minuto (mas mahahabang lathala ay ikinokonsiderang ''EP'' o ''album'').<ref name=":0"/> Gayunpaman, may mga lathala na hindi umaayon sa mga pamantayang ito na itinataguyod pa rin bilang mga single ng mga artista at label sa ibang plataporma, tulad ng [[Spotify]] at tindahang online ng [[Bandcamp]]. ==Mga sanggunian== {{Reflist}} 9kdt88w4m9i1b7ulx0z1rur6shanmuj 0 334811 2166504 2166110 2025-06-27T10:38:03Z InternetArchiveBot 113521 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2166504 wikitext text/x-wiki {{Infobox Treaty | name = Pagpapahayag at Kasunduan sa Paglikha ng Unyon ng mga Sobyetikong Sosyalistang Republika | long_name = {{nowrap|{{small|{{langx|ru|Декларация и договор об образовании СССР}}<br />{{langx|uk|Декларація та договір про утворення СРСР}}<br />{{langx|be|Дэкларацыя і дагавор аб утварэнні СССР}}<br />{{langx|hy|Հռչակագիր և պայմանագիր ԽՍՀՄ ստեղծման մասին}}<br />{{langx|az|سسری-نین یارادیلماسی حاقین‌دا بیاننامه و موقاویله|italic=no}}<br />{{lang-ka|დეკლარაცია და ხელშეკრულება სსრკ-ს შექმნის შესახებ}}}}}} | image = Cover of the 1922 Declaration and Treaty on the Formation of the USSR.jpg | image_width = 234px | caption = | type = [[Political union#Federal or confederal union|Union treaty]] | date_drafted = | date_signed = {{Start date and age|1922|12|29}} | location_signed = [[Moscow]], [[Russian Soviet Federative Socialist Republic|Russian SFSR]] | date_sealed = | date_effective = {{Start date and age|1922|12|30}} | condition_effective = | date_expiration = 8 December 1991<br />([[Belovezha Accords]])<br />21 December 1991<br />([[Alma-Ata Protocol]])<br />26 December 1991<br />([[Dissolution of the Soviet Union|Union dissolved]] by [[Supreme Soviet of the Soviet Union|Supreme Soviet]]) | signatories = * {{flagd|Soviet Union|1922}} [[Mikhail Frunze]] * {{flagd|Russian SFSR|1918}} [[Mikhail Kalinin]] * {{flagd|Ukrainian SSR|1919}} [[Grigory Petrovsky]] * {{flagd|Byelorussian SSR|1919}} [[Aleksandr Chervyakov]] * {{flagd|Transcaucasian SFSR}} [[Mikhail Tskhakaya]] | parties = * {{flag|Russian SFSR|1918}} * {{flag|Ukrainian SSR|1919}} * {{flag|Byelorussian SSR|1919}} * {{flag|Transcaucasian SFSR}} | depositor = | languages = [[Russian language|Russian]] | website = | wikisource = }} Ang '''Pagpapahayag at Kasunduan sa Paglikha ng Unyon ng mga Sobyetikong Sosyalistang Republika''' ({{lang-ru|Декларация и договор об образовании Союза Советских Социалистическия и договор об образовании Союза Советских Социалистическия Респальский}}) ay ang dokumentong tagapagtatag ng [[Unyong Sobyetiko]]. Ginawa nitong legal ang isang pampulitikang unyon ng ilang mga republika ng Sobyet na umiral mula noong 1919 at lumikha ng isang bagong pederal na pamahalaan na ang mga pangunahing tungkulin ay nakasentro sa Moscow. Ang sangay na pambatasan nito ay binubuo ng Kongreso ng mga Sobyet ng Unyong Sobyet at ang Central Executive Committee ng Unyong Sobyet (TsIK), habang ang Konseho ng People's Commissars ay binubuo ng ehekutibo. Ang Treaty, kasama ang Deklarasyon ng Paglikha ng USSR ay naaprubahan noong 30 Disyembre 1922 sa pamamagitan ng isang kumperensya ng mga delegasyon mula sa Russian SFSR, ang Transcaucasian SFSR, ang Ukrainian SSR at ang Byelorussian SSR. Ang Kasunduan at ang Deklarasyon ay kinumpirma ng First All-Union Congress of Soviets at nilagdaan ng mga pinuno ng mga delegasyon – Mikhail Kalinin, Mikhail Tskhakaya, at Grigory Petrovsky, Alexander Chervyakov[2] ayon sa pagkakabanggit noong Disyembre 30, 1922. Ang kasunduan ay nagbigay ng kakayahang umangkop sa pagpasok ng mga bagong miyembro. Samakatuwid, noong 1940 ang Unyong Sobyet ay lumago mula sa pagkakatatag ng apat (o anim, depende sa kung 1922 o 1940 na mga kahulugan ay inilapat) na mga republika tungo sa 16 na republika. Noong Disyembre 8, 1991, nilagdaan ng mga pangulo ng Russia, Ukrainian at Belarusian ang Belovezha Accords. Idineklara ng kasunduan ang pagbuwag ng USSR ng mga natitirang estado ng tagapagtatag nito (pagtuligsa sa Treaty on the Creation of the USSR) at itinatag ang Commonwealth of Independent States (CIS). Noong ika-10 ng Disyembre, ang kasunduan ay pinagtibay ng mga parlyamento ng Ukrainian at Belarusian. Noong Disyembre 12, ang kasunduan ay pinagtibay ng Parliament ng Russia, samakatuwid ang Russian SFSR ay tinalikuran ang Treaty on the Creation of the USSR at de facto na idineklara ang kalayaan ng Russia mula sa USSR. ==Balangkas== Ang kasunduan ay resulta ng maraming panloob na salungatan sa pulitika sa loob ng Bolshevik Party at mga gobyerno sa loob ng Union. Ang pananaw na iyon ay suportado ni Leon Trotsky at ng kanyang mga tagasunod, na naniniwala na ang Russia ay isang unang hakbang lamang sa isang hinaharap na rebolusyong pandaigdig. Gayunpaman, habang papalapit ang Pulang Hukbo sa mga gilid ng dating Imperyo ng Russia at ang mga hangganan nito (kabilang ang mga bagong likhang hangganan ng mga lugar na nagdeklara ng kalayaan pagkatapos ng Rebolusyong Oktubre), kailangan nito ng dahilan upang makatawid sa kanila. Ang isang ganoong paraan ay ang paglikha ng alternatibong pamahalaan, isang Republikang Sobyet, na pagkatapos ay papalitan ng awtoridad habang pinatalsik ng Pulang Hukbo ang umiiral na pamahalaan. Iyan ang kaso sa Ukraine, Georgia, Armenia at Azerbaijan at nabigo ang mga kampanya tulad ng sa Baltic States at Poland. Bilang kahalili, gagamitin nito ang pagkakaroon ng isang minorya upang pahinain ang nakatayong hukbo (tulad ng pagtatatag ng mga awtonomiya ng Tatar at Bashkir) at, kung saan walang pambansang minorya, isang pamahalaan na nakabatay sa heograpikal na lugar - Far Eastern Republic, Turkestan. Nagtalo si Stalin na, dahil natapos na ang Digmaang Sibil ng Russia at ang komunismo ng digmaan ay napalitan ng Bagong Patakaran sa Ekonomiya, kinakailangan na muling ayusin ang estado ng Bolshevik sa isang solong soberanong entidad, upang ang legal na de jure na balangkas nito ay tumugma sa de facto na kondisyon nito. Ang prosesong iyon ay mangangailangan ng likidasyon ng maraming pira-pirasong pamahalaang Sobyet at ang pagpapanumbalik ng pinakamataas na pamamahala sa Moscow. Noong Enero 1922, si Georgy Chicherin, ang People's Commissar for Foreign Affairs noon, ay nagpadala ng opisyal na pagtatanong sa mga awtoridad ng Russian SFSR tungkol sa posibilidad na kumatawan sa mga ligal na interes ng ibang mga republika. Kinuha ni Stalin ang posisyon na ang SFSR ng Russia ay dapat kumatawan sa iba pang mga republika sa larangan ng patakarang panlabas (kabilang ang kumperensya sa Genoa noong 1922), kahit na walang legal na batas na magbibigay sa kanya ng gayong mga kapangyarihan. Ang unang pag-uusap sa pagitan ng mga awtoridad ng mga indibidwal na republika sa pagbalangkas ng kasunduan ay nagsimula noong Agosto 1922.<ref>{{Cite web |title=Constitution of the USSR. 1924 (in Russian) |url=http://doc.histrf.ru/20/deklaratsiya-i-dogovor-ob-obrazovanii-soyuza-sovetskikh-sotsialisticheskikh-respublik/ |access-date=2025-06-24 |archive-date=2020-08-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200807045707/http://doc.histrf.ru/20/deklaratsiya-i-dogovor-ob-obrazovanii-soyuza-sovetskikh-sotsialisticheskikh-respublik/ |url-status=dead }}</ref> ==Nilalaman== Kasama sa orihinal na dokumento ang isang cover sheet, ang deklarasyon, ang kasunduan (naglalaman ng paunang salita at 26 na mga artikulo) at ang mga lagda ng mga delegasyon na lumagda dito. Sa cover sheet, ang pamagat na Union of Soviet Socialist Republics ay nai-type sa Russian, French, English at German, gayundin ang mga aktwal na salitang Treaty on the Formation of the Union of Soviet Socialist Republics din sa apat na wikang iyon. Naglalaman ito ng orihinal na sagisag ng estado ng Unyong Sobyet. Ang deklarasyon ay isinulat bilang salamin sa kontemporaryong internasyonal na relasyon at kung bakit kinakailangan ang kasunduan. Ayon sa salaysay, mayroon na ngayong dalawang magkaibang kampo, isang "nagsasamantalang" kapitalista na may kolonyalismo, sobinismo at panlipunan at etnikong hindi pagkakapantay-pantay at isang "malayang" sosyalistang may tiwala sa isa't isa, kapayapaan at internasyonal na kooperasyon at pagkakaisa. Sinikap ng una na sirain ang huli, ngunit dahil sa kabutihang panlahat na pinagbabatayan ng huli, nabigo ang una. Ang deklarasyon ay nagpapatuloy at naglilista ng tatlong salik kung bakit ang Unyong ito ay isang kinakailangang hakbang. Una sa lahat, ang resulta ng Digmaang Sibil ay nag-iwan sa marami sa mga ekonomiya ng mga republika na nawasak, at ang muling pagtatayo sa bagong sosyalistang paraan ay nagpapatunay na mahirap nang walang mas malapit na kooperasyong pang-ekonomiya. Pangalawa, ang mga banta ng dayuhan ay patuloy na bumabalot sa sosyalistang kampo, at ang soberanya nito ay nangangailangan ng isang alyansa para sa depensa. Panghuli, ang ideolohikal na salik, na ang pamamahala ng Sobyet ay likas na internasyonalista at nagtutulak sa masang manggagawa na magkaisa sa iisang sosyalistang pamilya. Ang tatlong salik na ito ay nagbibigay-katwiran sa pagkakaisa sa iisang estado na magtitiyak ng kaunlaran, seguridad at kaunlaran. Sa wakas ay tinukoy ng deklarasyon na ang nagresultang Unyon ng mga Sosyalistang Republika ng Sobyet ay isa na nilikha sa malayang pasya ng mga tao, na ang layunin nito ay sumusunod sa mga mithiin ng Rebolusyong Oktubre, na ang bawat at bawat sosyalistang republika ay may karapatang sumapi at umalis sa Unyon sa sarili nitong kagustuhan, at nagpapahiwatig ng patakarang panlabas ng Sobyet ng sosyalistang irredentismo (tingnan ang World revolution), na nagtatapos sa lahat ng hakbang ng pagwawakas ng mga manggagawa, sa isang "World Socialist Soviet Republic". ==Sanggunian== {{reflist}} a6v1ourgaiopz1c7vu7a5kmx21dmutp 2 334814 2166416 2166316 2025-06-27T03:30:59Z Imperator Romanii 151552 /* Maagang karera at edukasyon */ 2166416 wikitext text/x-wiki {{Infobox artist|name=Manuel Baldemor|image=Manuel Baldemor en Mexico.jpg|image_size=|birth_name=Manuel D. Baldemor|birth_date={{Birth date and age|1947|03|26}}|birth_place=[[Paete]], [[Laguna (province)|Laguna]], [[Philippines]]|nationality=[[Filipinos|Filipino]]|field=[[Painting]]}} '''Manuel Baldemor''' ay isang Pilipinong pintor, eskultor, printmaker, manunulat at ilustrador ng libro.<ref name="HeritageGallery">{{cite web |title=BALDEMOR, Manuel |url=https://heritagegallery.ph/2017/11/baldemor-manuel/ |access-date=March 3, 2015 |website=Heritage Gallery}}</ref> Ipinanganak siya noong Marso 26, 1947, sa [[Paete]], [[Laguna (province)|Laguna]], [[Philippines]]. Kilala siya sa kanyang mga pinta sa iba't ibang media na nagpapakita ng mga eksena sa pinasimpleng mga pormang heometriko na may katangiang folk art. Karamihan sa kanyang mga paksa sa sining ay ang kanyang bayan, ang mga tao nito, ang kanilang pang-araw-araw na gawain, at ang kanilang mga pagdiriwang.<ref name="drybrush">{{cite web |title=Manuel Baldemor - drybrush Gallery |url=https://drybrush.com/artists/manuel-baldemor |accessdate=2025-06-14}}</ref> Ang kanyang mga likha ay kilala hindi lamang sa Pilipinas kundi pati na rin sa ibang mga bansa. Siya ay isang artist-in-residence sa [[Chile]], [[Estonia]], [[France]], [[Israel]], [[Japan]], [[Singapore]], [[Switzerland]] at [[Portugal]]. Kilala ang kanyang mga gawa sa buong mundo dahil nireproduce ng [[UNICEF]] ang kanyang mga likha bilang mga greeting card na ipinamamahagi sa buong mundo.<ref name="drybrush" /><ref>{{cite web |title=Manuel Baldemor |url=https://www.artnet.com/artists/manuel-baldemor/ |access-date=2025-06-14 |website=Artnet}}</ref> == Maagang karera at edukasyon == Nag-aral si Manuel Baldemor sa University of Santo Tomas College of Architecture and Fine Arts (CAFA), na kalaunan ay naging [[University of Santo Tomas College of Architecture|College of Architecture]] at [[University of Santo Tomas College of Fine Arts and Design|College of Fine Arts and Design]]. Habang siya ay estudyante, nakipagtulungan siya sa mga artistang mula Mabini upang masuportahan ang kanyang sarili sa pananalapi.<ref name="BaldemorLuzviminda">{{Cite web |date=14 November 2019 |title=Manuel Baldemor’s Luzviminda, An Art Exhibit at the Philippine Center – Press Release PR-CSC-098-2019 |url=https://newyorkpcg.org/pcgny/wp-content/uploads/2019/11/PR-CSC-098-19.pdf |publisher=Consulate General of the Republic of the Philippines, New York |accessdate=22 June 2025}}</ref> Madalas siyang nilalapitan ng kanyang mga kaklase para sa tulong sa kanilang mga akademikong art plates, dahil kinikilala ang kanyang natatanging kakayahan at estilo. Sa kanyang pananatili, naimpluwensiyahan siya ng mga prinsipyong modernista na ipinakilala ni National Artist [[Victorio Edades]]. Kalaunan, naipakita si Baldemor sa mga eksibisyon na sumusubaybay sa mga ugat ng modernong sining sa Pilipinas, kasama ang iba pang mga kilalang artista na hinubog ng pamana ni Edades.<ref name="MayoRachel2011">{{cite web |last=Mayo |first=R. |date=2011 |title=Exhibition traces the roots of Modern Art in the Philippines |url=http://rachelmayo.blogspot.com/2011/12/edades-from-freedom-to-fruition.html |access-date=2025-06-21 |website=The Essence of Things by Rachel Mayo (Blogspot)}}</ref> Sa kanyang huling taon, nagtrabaho siya bilang layout artist at editorial cartoonist para sa Philippine Graphic. Dito nagsimula ang kanyang karera sa publikasyon. == Karera == Nagsimula ang kanyang karera bilang pintor nang ipakita niya ang kagandahan ng kanyang bayan, Paete, Laguna, gamit ang panulat at tinta. Ang kanyang mural na "Paete I" ay nanalo ng grand prize sa [[Art Association of the Philippines]] Art Competition and Exhibition noong 1972.<ref>{{cite web |title=Paete I - CCP Encyclopedia of Philippine Art |url=https://epa.culturalcenter.gov.ph/3/82/2254/ |accessdate=2025-06-14}}</ref> Sa sumunod na taon, nanalo rin ng parehong gantimpala ang kanyang mural na "Paete II". Ang kanyang magkakasunod na panalo ang nagbigay-daan upang siya ay maging kinatawan ng Pilipinas sa XIV International Art Exhibition sa [[Paris]] noong 1973. Tinawag siya ng kritiko ng sining na si Leonides Benesa bilang "The Folk Artist".<ref name="WhenInManila2024">{{cite web |date=2024-12-18 |title=Meet the Artist Whose Paintings of Paete Led Him to Represent the Philippines in France |url=https://www.wheninmanila.com/meet-the-artist-whose-paintings-of-paete-led-him-to-represent-the-philippines-in-france/ |website=When In Manila |accessdate=2025-06-14}}</ref> Noong dekada 1970, binuo niya ang sarili niyang estilo ng sining na pinaghalo ang kanyang mga alaala sa probinsya. Nilikha niya ang ilang mga likha na nagpapakita ng ideyal ng Pilipinas sa pamamagitan ng Folk Modernist na pamamaraan. Ang kanyang unang eksibisyon na "The Graphic of Manuel D. Baldemor" sa Hidalgo Gallery noong 1972 ang naging panimulang marka ng kanyang karera.<ref name="WhenInManila2024" /> Napanalunan niya ang kanyang ikatlong gintong parangal sa taunang paligsahan ng Art Association of the Philippines para sa kanyang mga fine prints noong 1983. Sinubukan niya ang iba pang mga media tulad ng [[watercolour]], [[Acrylic paint|acrylic]], [[tempera]], langis sa canvas, woodcut, [[ceramics]], salamin, [[grass paper]] at [[fine prints]].<ref name="drybrush" /> Bukod sa kanyang mga paglalarawan ng pang-araw-araw na buhay, pumasok din si Baldemor sa mga temang espiritwal sa sining. Ang kanyang likha na "Moments with Christ" ay kilala sa pagbibigay ng damdaming banal na inspirasyon at nagdagdag ng isa pang dimensyon sa kanyang mga gawa.<ref name="MomentswithChrist">{{Cite web |author=Lago, Amanda |date=2013-03-21 |title=Spiritualized through art with Manuel Baldemor's 'Moments with Christ' |url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/content/301466/spiritualized-through-art-with-manuel-baldemor-s-moments-with-christ/story/ |access-date=2025-06-21 |website=GMA News |language=en}}</ref> Tinawag siya ni [[Rosalinda Orosa]], isang eksperto sa sining at kolumnista, bilang "The Chronicle of the Motherland" dahil sa kanyang mga paglalarawan ng kagandahan ng iba't ibang lugar sa Pilipinas.<ref name="FreeLibraryOrosa">{{cite web |date=2023-12-15 |title=In Memoriam: Rosalinda Luna Orosa, the Mother of Philippine Arts and Culture |url=https://www.thefreelibrary.com/In+Memoriam%3a+Rosalinda+Luna+Orosa%2c+the+Mother+of+Philippine+Arts+and...-a0776423059 |website=The Free Library |accessdate=2025-06-22}}</ref> Noong 1992, ginawaran siya ng [[Cultural Center of the Philippines]] bilang isa sa Thirteen Artist Awardees bilang pagkilala sa kanyang mga kontribusyon sa bansa.<ref name="WhenInManila2024" /> Nakatanggap siya ng mga travel grants bilang artist-in-residence sa [[France]]<ref>{{cite news |last=Medina |first=A. |date=2013-04-25 |title=PHL artist Manuel Baldemor features Ifugaos in Paris art exhibit |work=GMA News |url=http://www.gmanetwork.com/news/story/305528/pinoyabroad/pinoyachievers/phl-artist-manuel-baldemor-features-ifugaos-in-paris-art-exhibit |access-date=March 3, 2015}}</ref>, [[England]]<ref name="DMCircuitArtBaldemor">{{cite web |title=Manuel Baldemor - DM Circuit Art by Art Circle Gallery |url=https://dmcircuitart.com/artist/manuel-baldemor/ |website=DM Circuit Art |accessdate=2025-06-22}}</ref>, [[Switzerland]]<ref name="OfficialGazette2012">{{cite web |date=2012-07-06 |title=Philippine Embassy in Berne celebrates 150th anniversary of Philippine-Swiss relations through an exhibit by Manny Baldemor |url=https://www.officialgazette.gov.ph/2012/07/06/philippine-embassy-in-berne-celebrates-150th-anniversary-of-philippine-swiss-relations-through-an-exhibit-by-manny-baldemor/ |access-date=2025-06-21 |website=Official Gazette of the Republic of the Philippines}}</ref>, [[Russia]], [[Spain]]<ref name="SalinasinSpain">{{cite web |title=Ambassador Salinas Opens Manuel Baldemor Exhibit in Madrid |url=https://www.philembassymadrid.com/ambassador-salinas-opens-manuel-baldemor-exhibit-madrid |access-date=March 3, 2015 |website=Philippine Embassy Madrid}}</ref>, [[Portugal]]<ref name="DMCircuitArtBaldemor" />, at [[Scandinavia]]<ref name="BaldemorNorwayIceland">{{cite news |last=Grejalde |first=G. |date=13 June 2008 |title=Filipino holds exhibit in Norway, Iceland |work=GMA News |url=https://www.gmanetwork.com/news/topstories/content/100993/filipino-holds-exhibit-in-norway-iceland/story/ |access-date=21 June 2025}}</ref> sa [[Europe]]; [[United States]]<ref name="DFA2016SymphonyOfFlowers">{{cite web |date=2016-05-23 |title=Manuel Baldemor’s “Symphony of Flowers” Blooms at Philippine Center Gallery |url=https://dfa.gov.ph/dfa-news/news-from-our-foreign-service-postsupdate/9334-manuel-baldemore-s-symphony-of-flowers-blooms-at-philippine-center-gallery |website=Department of Foreign Affairs, Republic of the Philippines |publisher=GOVPH |accessdate=2025-06-22}}</ref>, [[Mexico]]<ref name="DFA2015TaxcoExhibit">{{cite web |date=2015-11-03 |title=PHL Embassy in Mexico opens Painting Exhibit of Filipino Artist in Taxco |url=https://dfa.gov.ph/dfa-news/news-from-our-foreign-service-postsupdate/7741-phl-embassy-in-mexico-opens-painting-exhibit-of-filipino-artist-in-taxco |website=Department of Foreign Affairs, Republic of the Philippines |publisher=GOVPH |accessdate=2025-06-22}}</ref> at [[Chile]]<ref name="DMCircuitArtBaldemor" /> sa [[Americas]]; [[Iran]], [[Israel]], [[Egypt]], [[South Korea]], [[India]], [[Malaysia]] at [[China]]<ref name="ManilaStandard2023">{{cite web |date=2023-09-15 |title=A tale of two nations |url=https://manilastandard.net/?p=307141 |website=Manila Standard |accessdate=2025-06-22}}</ref> sa [[Asia]]. Bawat bansang kanyang binisita ay naging paksa at tema ng kanyang sining. Nakilala siya bilang isang International Artist at pati na rin bilang Most Travelled Artist dahil sa paglalakbay sa mahigit 50 bansa. Noong 1995, ipinagdiwang niya ang kanyang ika-25 anibersaryo bilang isang artista sa pamamagitan ng isang eksibisyon sa Artists’ Corner sa [[SM Megamall]], na tampok ang dalawang likha: "Sining Bayan", na naglalarawan ng kanyang pagkakakilanlang Pilipino, at "The Global Village", na nagbigay-diin sa kanyang mga internasyonal na pakikipag-ugnayan. Dumalo bilang mga panauhing pandangal ang mga embahador mula sa mga bansang kanyang pinagsilbihan bilang artist-in-residence.<ref name="drybrush" /> Noong 1998, dumalo si Pangulong [[Fidel V. Ramos]] sa pagbubukas ng kanyang mural na "Pasasalamat"<ref>{{cite news |last=Zaide |first=Jose Abeto |date=2019-01-21 |title=Peripatetic artist & ambassador of goodwill |work=Manila Bulletin |url=https://mb.com.ph/2019/01/21/peripatetic-artist-ambassador-of-goodwill/?amp |access-date=March 3, 2015}}</ref>, na ngayon ay permanenteng nakadisplay sa United Nations Center sa [[Vienna, Austria]].<ref name="GMA2012Austria">{{cite web |date=2012-07-14 |title=Pinoy artist Manuel Baldemor mounts exhibit in Austria |url=https://www.gmanetwork.com/news/pinoyabroad/dispatch/265440/pinoy-artist-manuel-baldemor-mounts-exhibit-in-austria/story/ |access-date=2025-06-21 |website=GMA Network}}</ref> Nagpatuloy ang kanyang internasyonal na pagkilala noong 2013 nang buksan ni [https://www.ust.edu.ph/ambassador-salinas-highlights-the-filipino-global-maritime-professional-in-diplomat-lecture/ Ambassador Carlos C. Salinas] ang kanyang eksibisyon na Symphony of Colors sa Madrid, bilang bahagi ng pagdiriwang ng Philippines–Spain Friendship Day, na higit pang nagpakita ng internasyonal na lawak ng karera ni Baldemor sa sining.<ref name="SalinasinSpain" /> Sa parehong taon, nagdaos siya ng isang araw na eksibisyon na pinamagatang Philippine Skyland sa [[UNESCO]] sa Paris, na nagtatampok ng mga likhang nagpapakita ng buhay at kultura ng mga Ifugao.<ref name="GMA2013Medina">{{cite news |last=Medina |first=A. |date=2013-04-25 |title=PHL artist Manuel Baldamor features Ifugaos in Paris art exhibit |work=GMA News |url=https://www.gmanetwork.com/news/pinoyabroad/dispatch/305528/phl-artist-manuel-baldemor-features-ifugaos-in-paris-art-exhibit/story/ |access-date=2025-06-21}}</ref> Isa rin siyang eskultor. Noong 1982, napanalunan niya ang kanyang ika-apat na gintong parangal para sa eskultura sa taunang paligsahan ng Art Association of the Philippines sa pamamagitan ng kanyang likhang "Tribute to the Filipino Farmer," na naipakita sa City Gallery sa [[Luneta]] noong 1980 bilang parangal sa kanyang ama, si Perfecto S. Baldemor. Noong 1999, kinatawan niya ang Pilipinas sa 3rd Inami International Wooden Sculpture Camp sa [[Toyama Prefecture]], [[Japan]], kung saan nilikha niya ang monumental na "Pamilyang Pilipino," na may sukat na 1 metro ang lapad at 4 na metro ang taas.<ref name="drybrush" /> Noong Oktubre 1–14, 1999, inilunsad niya ang kanyang ika-100 na eksibisyon na pinamagatang "A Distinctive Milestone" bilang pintor at eskultor sa Artists’ Corner sa [[SM Megamall]]. Sa panahong iyon, siya lamang ang artistang nakapag-exhibit ng kanyang mga likha nang isang daang beses.<ref name="WhenInManila2024" /> Isa rin siyang manunulat at kasapi ng Writers’ Guild of the Philippines. Ang kanyang mga tula at sanaysay ay inilathala sa mga pangunahing pahayagan at magasin. Siya ay naging kolumnista para sa kultura sa dalawang pangunahing pahayagan. Ang kanyang lingguhang kolum na pinamagatang "Folio" ay lumabas sa Sunday Times ng [[Manila Times]] mula 1992 hanggang 1994. Ipinagpatuloy niya ang kanyang lingguhang kolum sa "Art and Culture Section" ng "[[The Philippines Star]]" mula 1997 hanggang 1999. Noong 2025, aktibo siyang lumahok sa ika-51 Pambansang Kongreso ng mga Manunulat ng Writers’ Union of the Philippines ([[UMPIL]]), kung saan dinisenyo at donasyon niya ang mga handicraft na tropeo para sa Gawad Pambansang Alagad ni Balagtas na mga parangal sa panitikan.<ref name="MarketMonitorUMPIL2025">{{cite web |date=2025-04-26 |title=UMPIL held its 51st National Writers’ Congress |url=https://marketmonitor.com.ph/umpil-held-its-51st-national-writers-congress/ |website=The Market Monitor |publisher=The Market Monitor |accessdate=2025-06-22}}</ref> Ipinakita niya ang kanyang kakayahan bilang graphic designer sa paggawa ng mga souvenir programs para sa XI World Congress of Cardiology noong 1991, XXII International Conference on Internal Medicine noong 1994, at iba pang mga commemorative books tungkol sa kasaysayan at pagsasaka ng [[Philippines]].<ref name="OpenLibraryPhilippines1989">{{cite book |author=Guerrero-Nakpil, Carmen |url=https://openlibrary.org/books/OL45607063M/The_Philippines |title=The Philippines |date=1989-01-01 |publisher=XI World Congress of Cardiology |others=Illustrated by Manuel D. Baldemor |pages=118 |accessdate=2025-06-22}}</ref> Noong 1980, ginawaran siya ng "Gawad Sikap" para sa [[Visual Arts]] bilang paggunita sa ika-400 anibersaryo ng kanyang bayan. Kinilala siya ng Paetenians International Northeast Chapter bilang "Paetenian of the Year" noong 1985 at bilang isa sa "Ten Outstanding Living Paetenians" noong 2000. Ginawaran din siya bilang isa sa mga "Natatanging Buhay na Anak ng Bayan" sa pagdiriwang ng Balik-Paete 2004.<ref name="natatanging-anak">{{cite book |last1=Africano |first1=C. |url=https://ust.primo.exlibrisgroup.com/discovery/fulldisplay?docid=alma991001091059709111&vid=63UOSTP_INST:UOSTP |title=Tatlong Haligi ng Sining. In Mga Natatanging Anak ng Paete |last2=Baldemor |first2=M. |last3=Casanova |first3=A. |publisher=UST Publishing House |year=2005 |access-date=2025-06-14}}</ref> Minsan niyang pinangungunahan ang pagtataguyod at pagpapatibay ng Paete sa pamamagitan ng kanyang mga palabas tulad ng "Salubong" sa Nayong Pilipino noong 1978, "The Masters of Paete Exhibit" sa City Gallery, Luneta noong 1980, ang malaking eksibisyon ng "The Paete Phenomenon" sa Cultural Center of the Philippines, ang pag-record ng dalawang makasaysayang konsyerto ng Band 69 – "Konsyerto ng Pamanang Himig" at "Konsyerto ng Sentenaryo ng Banda" – sa UP Abelardo Hall noong 1997, at ang "Konsyerto ng Sentenaryo ng Kalayaan ng Bansa" sa loob ng isang daang taong simbahan ng [[Paete, Laguna]].<ref name="TapatalkBanda69">{{cite web |title=A Salute to the 35 Years of Banda 69 |url=https://www.tapatalk.com/groups/usappaete/a-salute-to-the-35-years-of-banda-69-t3250-s10.html |website=USAPPAETE Forum on Tapatalk |accessdate=2025-06-22}}</ref> Kilala ang kanyang mga likha sa buong mundo dahil nireproduce ng [[UNICEF]] ang mga ito bilang disenyo para sa kanilang mga greeting card na ipinamamahagi sa buong mundo.<ref name="HeritageGallery" /><ref name="natatanging-anak" /><ref>{{cite web |title=The Art of Manuel D. Baldemor |url=https://philippinecenterny.com/manuel-d-baldemor-coming-soon/ |access-date=March 3, 2015 |website=Philippine Center New York}}</ref> Napansin siya sa pagpipinta ng Pilipinas at ng buong mundo, na kinukuha ang lokal na kultura habang nakikibahagi sa mga pandaigdigang tema.<ref name="GalarpeKMonitor">{{cite web |last=Galarpe |first=K. |title=Manuel Baldemor paints the Philippines and the world |url=https://karengalarpe.wordpress.com/2010/01/13/manuel-baldemor-paints-the-philippines-and-the-world/ |access-date=2025-06-21 |website=K Monitor (WordPress)}}</ref> Ang ilan sa kanyang mga likha ay naangkop din bilang mga pattern sa cross-stitch at naipakita sa mga eksibisyon sa Europa, na nagpapakita ng kakayahan at pandaigdigang atraksyon ng kanyang istilo sa sining.<ref name="BaldemorCrossStitch">{{cite web |date=June 2010 |title=Baldemor masterpieces turned into cross-stitch art, featured in European exhibitions |url=https://www.vintersections.com/2010/06/baldemor-masterpieces-turned-into-cross.html |access-date=21 June 2025 |website=VIntersections}}</ref> Noong 2009, tinapos ni Baldemor ang isang monumental na glass mosaic mural na pinamagatang "People Power," na inilagay sa [[Basilica of St. Thérèse]] sa Lisieux, France. Nilikha ito sa pakikipagtulungan ng mga French mosaicists na sina [https://fdac.dordogne.fr/les-oeuvres/acquisitions-realisees-en-2013/henot-sylvie/ Sylvie Henot] at [https://fr.linkedin.com/in/fran%C3%A7ois-sand-0b580b44 François Sand]. Ang likhang ito ay ginawang paggunita sa People Power Revolution ng Pilipinas noong 1986. Ang mural ay bahagi ng permanenteng koleksyon ng basilica, na sumasagisag sa kapayapaan at espiritwal na pagkakaisa. Ang paglalagay nito ay isang pambihirang karangalan para sa isang Pilipinong artista sa isa sa mga pinakamahalagang lugar ng relihiyosong pilgrimage sa France.<ref name="MBLivingBeyondMeans2020">{{cite web |date=2020-03-08 |title=On living beyond our means |url=https://mb.com.ph/2020/3/8/on-living-beyond-our-means |website=Manila Bulletin |accessdate=2025-06-22}}</ref> == Mga Kilalang Gawa == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at Lokasyon |- |2009 |Mosaic sa Basilica of St. Thérèse sa Lisieux, France<ref name="MBLivingBeyondMeans2020" /> |- |2007 |Commemorative Stamps para sa Ugnayan ng Pilipinas at France (ika-60 anibersaryo ng Diplomatic Ties), Philippine Embassy sa Paris, France<ref name="MBLivingBeyondMeans2020" /> |- |1990s– |UNICEF Christmas Cards<ref name="MBLivingBeyondMeans2020" /> |} == Mga Gantimpala == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at Lokasyon |- |2007 |Most Outstanding Alumni ng University of Santo Tomas |- |2004 |10th Asian Biennale Bangladesh |- |1998 |Indian Council for Cultural Relations, Delhi, India |- |1997 |Ministry of [[Arts and Culture]], Prague, Czech Republic |- |1994 |Artist-in-residence, Internationale Austausch Ateliers Region Basel, Switzerland |- |1992 |Thirteen Artists Award, Cultural Center of the Philippines |- |1991 |Ministry of [[Arts and Culture]], Cairo, Egypt |- |1989 |First [[ASEAN]] Symposium on Aesthetics, Workshop and Exhibition, National Gallery, Kuala Lumpur, Malaysia |- |1988 |Artist-in-residence, Santiago, Chile Artist-in-residence, Miskenot Shaannmin, Jerusalem, Israel USIS, Voluntary Visitors Program, USA |- |1987 |China Exhibition Agency, The People's Republic of China |- |1985 |Ministry of [[Arts and Culture]], Moscow, USSR Leutuvos TSR Kuturas Ministerija, Vilnius, Lithuania |- |1983 |Best Fine Print Award, Art Association of the Philippines |- |1982 |Best Sculpture Award, Art Association of the Philippines |- |1975 |British Council, London Ministry of [[Arts and Culture]], Paris, France |- |1974 |Honorable Mention Award para sa Pagpipinta, AAP |- |1973 |Kinatawan ng Pilipinas, XIV Internationale Art Exhibition, Paris, France Grand Prize Award, Art Association of the Philippines |} == Mga Solo Eksibisyon == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at Lokasyon |- |2019 |"[[Luzviminda]]", New York City, USA<ref name="BaldemorLuzviminda" /> |- |2014 |"Mosaique" Alliance Francaise, France<ref name="BaldemorFrance">{{cite news |date=17 December 2024 |title=Manuel Baldemor revisits his affinity with France |work=BusinessMirror |url=https://businessmirror.com.ph/2024/12/17/manuel-baldemor-revisits-his-affinity-with-france/ |access-date=21 June 2025}}</ref><ref name="BaldemorExhibit">{{cite news |date=28 February 2024 |title=Manuel Baldemor paintings on exhibit in Makati |work=GMA News Online |url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/artandculture/929656/manuel-baldemor-paintings-exhibit-makati/story/ |access-date=21 June 2025}}</ref><ref name="InstagramDDL5TecMUOR">{{Cite web |title=Instagram post by @username |url=https://www.instagram.com/p/DDL5TecMUOR/ |access-date=2025-06-21 |website=Instagram}}</ref> |- |2013 |"Moments with Christ", SM Megamall Atrium<ref name="MomentswithChrist" /> "Symphony of Colors" Centro Cultural Galileo, Madrid, Spain<ref name="SalinasinSpain" /><ref name="SalinasinSpainArchive">Phl Ambassador opens Manuel Baldemor exhibit in Madrid. (2013, June 11). Retrieved March 3, 2015, from http://www.interaksyon.com/lifestyle/phl-ambassador-opens-manuel-baldemor-exhibit-in-madrid {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150518093940/http://www.interaksyon.com/lifestyle/phl-ambassador-opens-manuel-baldemor-exhibit-in-madrid|date=2015-05-18}}</ref> "Philippine Skyland" Salon des Délegués., UNESCO Miollis, Paris, France<ref name="GMA2013Medina" /> |- |2012 |"Impressions: Isang Art Exhibition ng mga Pinta" Vienna International Center, Vienna, Austria<ref name="GMA2012Austria" /> "Images of My Homeland and Switzerland" Switzerland<ref name="OfficialGazette2012" /> |- |2010 |Isang [[Cross-Stitch]] Exhibit, Event Center, SM Megamall<ref name="BaldemorCrossStitch" /><ref name="BaldemorDMC">{{cite web |title=Manuel Baldemor: Masterpieces by DMC |url=https://archive.md/20150317012210/http://www.focusglobalinc.com/dmc-news/manuel-baldemor-masterpieces-by-dmc.aspx |archive-url=http://www.focusglobalinc.com/dmc-news/manuel-baldemor-masterpieces-by-dmc.aspx |archive-date=17 March 2015 |access-date=21 June 2025 |website=Focus Global Inc.}}</ref> |- |2008 |"The Images of the Philippines and Norway" Norway’s Ministry of Culture and Church Affairs, Norway, Iceland<ref name="BaldemorNorwayIceland" /> |- |2007 |"Somewhere in France" Art Center, SM Megamall<ref name="WhenInManila2024" /><ref name="GalarpeKMonitor" /> "Windows" Atrium, Singapore "Chromatext Reloaded" CCP Main Gallery "The Wonders of China" Galerie Y |- |2006 |Vietnam Fine Art Museum exhibit, Hanoi |- |2005 |Galerie S, Stockholm |- |1998 |"Las Canciones de la Revolucion" Museo Nacional de Antropologia, Madrid, Spain "From the Heart of India" Art Center, SM MegaMall |- |1997 |"A Gift of Nature" Gallery 139, Ayala Alabang, Muntinlupa "Dubrovnik Croatia" Galerie Y, SM MegaMall, Mandaluyong "Czech National Day" Czech Embassy, Manila "Songs of the Revolution" Ayala Museum, Makati City "Prague, The Heart of Europe" Ayala Museum, Makati City "Mula sa Sinisintang Lupa" GSIS Museo ng Sining, GSIS Bldg, Financial Center, Pasay "Philippines Nature's Wonder" Hotel Bayerischen Hof, Munich, Germany "Images of my Native Land" Novomestska Radnice, Prague, Czech Republic "Hymn to my Homeland" Kunst Im Sonnenhof, Bern, Switzerland "Transition" The Crucible Gallery, SM MegaMall, Mandaluyong |- |1996 |"Cultural and Spiritual Homeland" Museo Iloilo, Iloilo City "Quelque Part En France" La Galerie, Alliance Francaise de Manille "Global Village" The Art Center, SM MegaMall, Mandaluyong "Hymn to the Earth" Luz Gallery, Makati City "Discovery" The Country of Tagaytay Highlands, Tagaytay City "Festival of my Hometown" Philippine International Convention Center |- |1995 |"Switzerland Aquarelle" Finale Art Gallery, SM MegaMall, Mandaluyong "Pasko sa Aming Bayan" [[EDSA]] Plaza Hotel, Mandaluyong "Graces from the Land" Gen. Luna Gallery, Davao City "Masskara", Bacolod Convention Plaza Hotel, Bacolod City "Sining Bayan" Art Center, SM MegaMall, Mandaluyong "CEBU, The Queen City of the South" SM City, Cebu |- |1994 |"Madonna Filipina" Sculpture Exhibition, Heritage Art Center, Shangri-La Plaza, Mandaluyong "Flowers from the Alps" Galerie Y, SM MegaMall, Mandaluyong "A Piece of Switzerland" Ayala Museum, Makati City "Ein Stuck Schwiz" International Austausch Ateliers Region, Basel, Switzerland |- |1993 |"Maskara ng Buhay" Galerie Y, SM MegaMall, Mandaluyong "Zona Verde" Hotel Intercontinental, Makati City "Philippine Skyworld" Phoenix Gallery, Baguio City "Cogon at Kahoy" Woodcut Prints Exhibition, Ayala Museum, Makati City "Scent of China" Galerie Y, SM MegaMall, Mandaluyong "The Gentle Carabao" West Gallery, SM MegaMall, Mandaluyong "Festival of Colors" Victoria Plaza, Davao City |- |1992 |"Pasko Filipino" Heritage Art Center, SM MegaMall, Mandaluyong "Mirror" Lopez Museum, Pasig "Awit at Kulay" Hotel Nikko Manila Garden, Makati City "Season's Best" Westin Philippine Plaza Hotel, Manila "Recuerdos de Mexico" Ayala Museum, Makati City |- |1991 |"Underneath the Rainbow" Philippines Center, New York City, USA "The Wonders of Egypt II" Egyptian Ambassador's Residence, Makati City "The Wonders of Egypt I" Lopez Museum, Pasig "The Art of Manuel D. Baldemor" National Gallery, Open House, Cairo, Egypt "Ugat ng Sariling Atin" UPLB Gallery, Los Baños, [[Laguna (province)|Laguna]] "Ang Pista sa Nayon" West Gallery, Quezon City "Sa Duyan ng Pagmamahal" Ayala Museum, Makati City "May Isang Bayan sa Dakong Silangan" Cultural Center of the Philippines, Manila "Sa Lambong ng Bahag-hari" Artist's Corner Gallery, Hotel Intercontinental Manila, Makati City |- |1990 |"Munting Bayan sa Salamin" Hotel Nikko Manila Garden, Makati City "Nature's Best" Lopez Museum, Pasig "Sining at Lulturang Kinagisnan" The Luz Gallery, Makati City "Pagdiriwang" Philippine International Convention Center, Manila |- |1989 |"Chile: A Discovery of Colors" The National Museum, Manila |- |1987 |"The Art of Manuel D. Baldemor" Harry Steel Cultural Center, Kiriat Ono, Israel "As I Came Down from Jerusalem" Ayala Museum, Makati City "Munting Bayan" Philippine Center, New York |- |1986 |"Homage to Carlos V. Francisco" Angono Artist's, Angono, Rizal "Recent Works" Lopez Museum, Pasig "Homage to Botong" Ayala Museum, Makati City "American Experience" Thomas Jefferson Cultural Center, Makati City "The Art of Manuel D. Baldemor" International Art Gallery, Beijing, China "Xian Beyond Expectations" Ayala Museum, Makati City |- |1985 |"The Graphic Art of Manuel D. Baldemor" The Friendship House, Moscow, USSR "Manuelis Baldemoras Tapyba Grapika" Lietuvos TSR Dailies Muziejus, Vilnius, Lithuania "Folk Vision" The Luz Gallery, Makati City "Pahiyas and the Year of the Carabao" Gallery Genesis, Mandaluyong |- |1984 |"Summertime" Gallery Marguerite, Hyatt Terraces, Baguio City "Baldemor Country" The Luz Gallery, Makati City |- |1983 |"Laguna, the Land and the People" Hidalgo Gallery, Makati City "Painting and Sculpture" ELF Arthaus, Parañaque, Metro Manila "Munting Bayan" Ayala Museum, Makati City |- |1982 |"Roots" Greenhills Art Center, San Juan, Metro Manila |- |1981 |"Korean Impressions" Greenhills Art Center, San Juan, Metro Manila "Baldemor's Painting Exhibition" Philippine Embassy, Seoul, Korea "Images of the Homeland" Greenhills Art Center, San Juan, Metro Manila |- |1980 |"Tribute to the Filipino Farmers" (Sculpture) City Gallery, Manila |- |1978 |"Introspective" Print Collections Gallery, Manila "Kay Ganda ng Pilipinas" ABC Galleries, Manila "Muslim Impressions" Hidalgo Gallery, Makati City |- |1977 |"The Art of Manuel D. Baldemor" Mainz Rathaus, Mainz, West Germany "Baldemor Paintings" PhilamLife, Iloilo City |- |1976 |"Ceramic Paintings" The Gallery, Hyatt Regency, Manila "Mother and Child" ABC Galleries, Manila "Prints and Drawings" Galeria Burlas, Bacolod City |- |1975 |"Kay Ganda ng Pilipinas" Kilusang Sining Gallery, Makati "Recent Paintings" Galeria Burlas, Bacolod City |- |1974 |"Baldemor's Paete" GMTFM Hall, Taguig, Metro Manila "Paete" Second Laguna Development Bank, Paete, Laguna "Paete: Sketchbook of a Filipino Town" Quad Gallery, Makati |- |1973 |"The Art of Manuel D. Baldemor" Hidalgo Gallery, Makati |- |1972 |"The Graphic Art of Manuel D. Baldemor" Hidalgo Gallery, Makati City |} == Mga Grupong Eksibisyon == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at Lokasyon |- |2011 |"Edades: From Freedom to Fruition", Cultural Center of the Philippines<ref name="MayoRachel2011" /> |- |2006 |"Ode to the Pasig River" Ayala Museum "Through the Palette's Eye" U.P.-Jorge B. Vargas Museum and Filipiniana Research Center |- |2005 |Philippine Exhibit, Stanford Art Spaces, Stanford University "SCAPES: Images of Time and Place" DLSU Museum |- |1997 |Two-Man Show, Albor-Baldemor, Stadt Museum, Düsseldorf, Germany Two-Man Show, Albor-Baldemor, Landesvertretung Thuringen, Bonn, Germany |- |1996 |"The Filipino Masters" Ericsson Telecommunications, Manila Three-Man Show, Albor-Baldemor-Olmedo, Philippine Embassy, Vienna, Italy |- |1992 |Philippine Pavilion, Seville, Spain |- |1991 |"Paete Phenomenon" Cultural Center of the Philippines |- |1990 |Cultural Gallery, Muzium Negara, Kuala Lumpur, Malaysia |- |1989 |First ASEAN Symposium on Aesthetics, Workshop and Exhibition, National Art Gallery, Kuala Lumpur, Malaysia |- |1988 |International Art Festival, Saddam Art Center, Baghdad, Iraq |- |1987 |Metropolitan Museum, Manila |- |1986 |Bienal de la Habana, Cuba |- |1985 |Print Council of Australia, Melbourne Asia World Art Gallery, Taipei, Taiwan |- |1984 |Galerie Taub, Philadelphia |- |1982 |ASEAN Traveling Art Exhibition, Malaysia, Singapore, Thailand, Indonesia, Hong Kong, and Manila |- |1980 |Madurodam Gallery, The Hague, The Netherlands |- |1977 |Wall Panel Gallery, Tehran, Iran |- |1975 |The Philippine Center, New York City, New York, USA |- |1973 |XIV Internationale Art Exhibition, Paris, France |- |1972 |AAP Art Competition and Exhibition, Cultural Center of the Philippines |} == Mga Libro at Publikasyon == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at mga Kontribyutor |- |2010 |"Manuel D. Baldemor’s European Journey of Discovery"<ref>Manuel D. Baldemor's European journey of discovery. (n.d.). Retrieved March 3, 2015, from http://www.worldcat.org/title/manuel-d-baldemors-european-journey-of-discovery/oclc/758099557</ref><ref>{{cite web |title=Manuel D. Baldemor's European journey of discovery |url=https://ust.primo.exlibrisgroup.com/discovery/fulldisplay?docid=alma991002818509709111&vid=63UOSTP_INST:UOSTP |access-date=March 3, 2015}}</ref> |- |1996 |"Painting the Global Village" kasama si Rosalinda L. Orosa |- |1993 |"Tales of a Rainy Night" kasama si C. Hidalgo "Sabong" kasama si A. Hidalgo |- |1992-94 |Kolumnista, "Folio", Sunday Times Life Magazine, Pilipinas |- |1992 |"Philippine Food and Life" kasama si G.C. Fernando <ref>[[Puto (food)|Puto]] (2015, April 12)</ref> |- |1991 |"The Paete Phenomenon" kasama si I.C. Endaya |- |1990-94 |Opisyal na Disenyo ng UNICEF Card |- |1989 |"The Philippines" kasama si C. Nakpil at "Chile, A Discovery of Colors" kasama si S. Fanega |- |1988 |"Sarap" kasama sina D. Fernandez, E. Alegre |- |1987 |"Philippine Ancestral Houses" kasama sina F. Zialcita, N. Oshima |- |1986 |"Painture, New Lixicom of Philippine Art" kasama si P. Zafaralla |- |1981 |"Images of the Homeland" kasama si M. Baterina |- |1980 |"Tribute to the Filipino Farmers" kasama si L. Benesa |- |1974 |"Paete, Sketchbook of a Filipino Town" kasama si B. Afuang |- |1972 |"The Graphic Art of Manuel D. Baldemor" kasama si M. Duldulao |} == Mga Kilalang Tao == [[Angeline Baldemor]] [[Angelito Baldemor]] [[Angelo Baldemor]] [[Antero Baldemor]] [[Celoine Baldemor]] [[Charming Baldemor]] [[Felix "Kid" Baldemor]] [[Fred Baldemor]] [[Leandro Baldemor]] [[Mailah Baldemor]] [[Marvin Baldemor]] [[Mike Baldemor]] [[Nick C. Baldemor]] [[Vince Baldemor]] [[Walter Baldemor]] [[Wilfredo Baldemor]] [[Wilson Baldemor]] [[Zoerya Emi Baldemor Abuel]] [[Vicente Mannsala]] == Mga Sanggunian == {{Reflist}} == Bibliograpiya == Africano, C., Baldemor, M., and Casanova, A. (2005). Tatlong Haligi ng Sining. In Mga Natatanging Anak ng Paete. UST Publishing House. Featuring artwork by Manuel Baldemor. {{authority control}} 3xisrngrnzf0y5i0vtnep8h0y1izdlj 2166418 2166416 2025-06-27T03:33:45Z Imperator Romanii 151552 /* Karera */ 2166418 wikitext text/x-wiki {{Infobox artist|name=Manuel Baldemor|image=Manuel Baldemor en Mexico.jpg|image_size=|birth_name=Manuel D. Baldemor|birth_date={{Birth date and age|1947|03|26}}|birth_place=[[Paete]], [[Laguna (province)|Laguna]], [[Philippines]]|nationality=[[Filipinos|Filipino]]|field=[[Painting]]}} '''Manuel Baldemor''' ay isang Pilipinong pintor, eskultor, printmaker, manunulat at ilustrador ng libro.<ref name="HeritageGallery">{{cite web |title=BALDEMOR, Manuel |url=https://heritagegallery.ph/2017/11/baldemor-manuel/ |access-date=March 3, 2015 |website=Heritage Gallery}}</ref> Ipinanganak siya noong Marso 26, 1947, sa [[Paete]], [[Laguna (province)|Laguna]], [[Philippines]]. Kilala siya sa kanyang mga pinta sa iba't ibang media na nagpapakita ng mga eksena sa pinasimpleng mga pormang heometriko na may katangiang folk art. Karamihan sa kanyang mga paksa sa sining ay ang kanyang bayan, ang mga tao nito, ang kanilang pang-araw-araw na gawain, at ang kanilang mga pagdiriwang.<ref name="drybrush">{{cite web |title=Manuel Baldemor - drybrush Gallery |url=https://drybrush.com/artists/manuel-baldemor |accessdate=2025-06-14}}</ref> Ang kanyang mga likha ay kilala hindi lamang sa Pilipinas kundi pati na rin sa ibang mga bansa. Siya ay isang artist-in-residence sa [[Chile]], [[Estonia]], [[France]], [[Israel]], [[Japan]], [[Singapore]], [[Switzerland]] at [[Portugal]]. Kilala ang kanyang mga gawa sa buong mundo dahil nireproduce ng [[UNICEF]] ang kanyang mga likha bilang mga greeting card na ipinamamahagi sa buong mundo.<ref name="drybrush" /><ref>{{cite web |title=Manuel Baldemor |url=https://www.artnet.com/artists/manuel-baldemor/ |access-date=2025-06-14 |website=Artnet}}</ref> == Maagang karera at edukasyon == Nag-aral si Manuel Baldemor sa University of Santo Tomas College of Architecture and Fine Arts (CAFA), na kalaunan ay naging [[University of Santo Tomas College of Architecture|College of Architecture]] at [[University of Santo Tomas College of Fine Arts and Design|College of Fine Arts and Design]]. Habang siya ay estudyante, nakipagtulungan siya sa mga artistang mula Mabini upang masuportahan ang kanyang sarili sa pananalapi.<ref name="BaldemorLuzviminda">{{Cite web |date=14 November 2019 |title=Manuel Baldemor’s Luzviminda, An Art Exhibit at the Philippine Center – Press Release PR-CSC-098-2019 |url=https://newyorkpcg.org/pcgny/wp-content/uploads/2019/11/PR-CSC-098-19.pdf |publisher=Consulate General of the Republic of the Philippines, New York |accessdate=22 June 2025}}</ref> Madalas siyang nilalapitan ng kanyang mga kaklase para sa tulong sa kanilang mga akademikong art plates, dahil kinikilala ang kanyang natatanging kakayahan at estilo. Sa kanyang pananatili, naimpluwensiyahan siya ng mga prinsipyong modernista na ipinakilala ni National Artist [[Victorio Edades]]. Kalaunan, naipakita si Baldemor sa mga eksibisyon na sumusubaybay sa mga ugat ng modernong sining sa Pilipinas, kasama ang iba pang mga kilalang artista na hinubog ng pamana ni Edades.<ref name="MayoRachel2011">{{cite web |last=Mayo |first=R. |date=2011 |title=Exhibition traces the roots of Modern Art in the Philippines |url=http://rachelmayo.blogspot.com/2011/12/edades-from-freedom-to-fruition.html |access-date=2025-06-21 |website=The Essence of Things by Rachel Mayo (Blogspot)}}</ref> Sa kanyang huling taon, nagtrabaho siya bilang layout artist at editorial cartoonist para sa Philippine Graphic. Dito nagsimula ang kanyang karera sa publikasyon. == Karera == Nagsimula ang kanyang karera bilang pintor nang ipakita niya ang kagandahan ng kanyang bayan, Paete, Laguna, gamit ang panulat at tinta. Ang kanyang mural na "Paete I" ay nanalo ng grand prize sa [[Art Association of the Philippines]] Art Competition and Exhibition noong 1972.<ref>{{cite web |title=Paete I - CCP Encyclopedia of Philippine Art |url=https://epa.culturalcenter.gov.ph/3/82/2254/ |accessdate=2025-06-14}}</ref> Sa sumunod na taon, nanalo rin ng parehong gantimpala ang kanyang mural na "Paete II". Ang kanyang magkakasunod na panalo ang nagbigay-daan upang siya ay maging kinatawan ng Pilipinas sa XIV International Art Exhibition sa [[Paris]] noong 1973. Tinawag siya ng kritiko ng sining na si [[Leonides Benesa]] bilang "The Folk Artist".<ref name="WhenInManila2024">{{cite web |date=2024-12-18 |title=Meet the Artist Whose Paintings of Paete Led Him to Represent the Philippines in France |url=https://www.wheninmanila.com/meet-the-artist-whose-paintings-of-paete-led-him-to-represent-the-philippines-in-france/ |website=When In Manila |accessdate=2025-06-14}}</ref> Noong dekada 1970, binuo niya ang sarili niyang estilo ng sining na pinaghalo ang kanyang mga alaala sa probinsya. Nilikha niya ang ilang mga likha na nagpapakita ng ideyal ng Pilipinas sa pamamagitan ng Folk Modernist na pamamaraan. Ang kanyang unang eksibisyon na "The Graphic of Manuel D. Baldemor" sa Hidalgo Gallery noong 1972 ang naging panimulang marka ng kanyang karera.<ref name="WhenInManila2024" /> Napanalunan niya ang kanyang ikatlong gintong parangal sa taunang paligsahan ng Art Association of the Philippines para sa kanyang mga fine prints noong 1983. Sinubukan niya ang iba pang mga media tulad ng [[watercolour]], [[Acrylic paint|acrylic]], [[tempera]], langis sa canvas, woodcut, [[ceramics]], salamin, [[grass paper]] at [[fine prints]].<ref name="drybrush" /> Bukod sa kanyang mga paglalarawan ng pang-araw-araw na buhay, pumasok din si Baldemor sa mga temang espiritwal sa sining. Ang kanyang likha na "Moments with Christ" ay kilala sa pagbibigay ng damdaming banal na inspirasyon at nagdagdag ng isa pang dimensyon sa kanyang mga gawa.<ref name="MomentswithChrist">{{Cite web |author=Lago, Amanda |date=2013-03-21 |title=Spiritualized through art with Manuel Baldemor's 'Moments with Christ' |url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/content/301466/spiritualized-through-art-with-manuel-baldemor-s-moments-with-christ/story/ |access-date=2025-06-21 |website=GMA News |language=en}}</ref> Tinawag siya ni [[Rosalinda Orosa]], isang eksperto sa sining at kolumnista, bilang "The Chronicle of the Motherland" dahil sa kanyang mga paglalarawan ng kagandahan ng iba't ibang lugar sa Pilipinas.<ref name="FreeLibraryOrosa">{{cite web |date=2023-12-15 |title=In Memoriam: Rosalinda Luna Orosa, the Mother of Philippine Arts and Culture |url=https://www.thefreelibrary.com/In+Memoriam%3a+Rosalinda+Luna+Orosa%2c+the+Mother+of+Philippine+Arts+and...-a0776423059 |website=The Free Library |accessdate=2025-06-22}}</ref> Noong 1992, ginawaran siya ng [[Cultural Center of the Philippines]] bilang isa sa Thirteen Artist Awardees bilang pagkilala sa kanyang mga kontribusyon sa bansa.<ref name="WhenInManila2024" /> Nakatanggap siya ng mga travel grants bilang artist-in-residence sa [[France]]<ref>{{cite news |last=Medina |first=A. |date=2013-04-25 |title=PHL artist Manuel Baldemor features Ifugaos in Paris art exhibit |work=GMA News |url=http://www.gmanetwork.com/news/story/305528/pinoyabroad/pinoyachievers/phl-artist-manuel-baldemor-features-ifugaos-in-paris-art-exhibit |access-date=March 3, 2015}}</ref>, [[England]]<ref name="DMCircuitArtBaldemor">{{cite web |title=Manuel Baldemor - DM Circuit Art by Art Circle Gallery |url=https://dmcircuitart.com/artist/manuel-baldemor/ |website=DM Circuit Art |accessdate=2025-06-22}}</ref>, [[Switzerland]]<ref name="OfficialGazette2012">{{cite web |date=2012-07-06 |title=Philippine Embassy in Berne celebrates 150th anniversary of Philippine-Swiss relations through an exhibit by Manny Baldemor |url=https://www.officialgazette.gov.ph/2012/07/06/philippine-embassy-in-berne-celebrates-150th-anniversary-of-philippine-swiss-relations-through-an-exhibit-by-manny-baldemor/ |access-date=2025-06-21 |website=Official Gazette of the Republic of the Philippines}}</ref>, [[Russia]], [[Spain]]<ref name="SalinasinSpain">{{cite web |title=Ambassador Salinas Opens Manuel Baldemor Exhibit in Madrid |url=https://www.philembassymadrid.com/ambassador-salinas-opens-manuel-baldemor-exhibit-madrid |access-date=March 3, 2015 |website=Philippine Embassy Madrid}}</ref>, [[Portugal]]<ref name="DMCircuitArtBaldemor" />, at [[Scandinavia]]<ref name="BaldemorNorwayIceland">{{cite news |last=Grejalde |first=G. |date=13 June 2008 |title=Filipino holds exhibit in Norway, Iceland |work=GMA News |url=https://www.gmanetwork.com/news/topstories/content/100993/filipino-holds-exhibit-in-norway-iceland/story/ |access-date=21 June 2025}}</ref> sa [[Europe]]; [[United States]]<ref name="DFA2016SymphonyOfFlowers">{{cite web |date=2016-05-23 |title=Manuel Baldemor’s “Symphony of Flowers” Blooms at Philippine Center Gallery |url=https://dfa.gov.ph/dfa-news/news-from-our-foreign-service-postsupdate/9334-manuel-baldemore-s-symphony-of-flowers-blooms-at-philippine-center-gallery |website=Department of Foreign Affairs, Republic of the Philippines |publisher=GOVPH |accessdate=2025-06-22}}</ref>, [[Mexico]]<ref name="DFA2015TaxcoExhibit">{{cite web |date=2015-11-03 |title=PHL Embassy in Mexico opens Painting Exhibit of Filipino Artist in Taxco |url=https://dfa.gov.ph/dfa-news/news-from-our-foreign-service-postsupdate/7741-phl-embassy-in-mexico-opens-painting-exhibit-of-filipino-artist-in-taxco |website=Department of Foreign Affairs, Republic of the Philippines |publisher=GOVPH |accessdate=2025-06-22}}</ref> at [[Chile]]<ref name="DMCircuitArtBaldemor" /> sa [[Americas]]; [[Iran]], [[Israel]], [[Egypt]], [[South Korea]], [[India]], [[Malaysia]] at [[China]]<ref name="ManilaStandard2023">{{cite web |date=2023-09-15 |title=A tale of two nations |url=https://manilastandard.net/?p=307141 |website=Manila Standard |accessdate=2025-06-22}}</ref> sa [[Asia]]. Bawat bansang kanyang binisita ay naging paksa at tema ng kanyang sining. Nakilala siya bilang isang International Artist at pati na rin bilang Most Travelled Artist dahil sa paglalakbay sa mahigit 50 bansa. Noong 1995, ipinagdiwang niya ang kanyang ika-25 anibersaryo bilang isang artista sa pamamagitan ng isang eksibisyon sa Artists’ Corner sa [[SM Megamall]], na tampok ang dalawang likha: "Sining Bayan", na naglalarawan ng kanyang pagkakakilanlang Pilipino, at "The Global Village", na nagbigay-diin sa kanyang mga internasyonal na pakikipag-ugnayan. Dumalo bilang mga panauhing pandangal ang mga embahador mula sa mga bansang kanyang pinagsilbihan bilang artist-in-residence.<ref name="drybrush" /> Noong 1998, dumalo si Pangulong [[Fidel V. Ramos]] sa pagbubukas ng kanyang mural na "Pasasalamat"<ref>{{cite news |last=Zaide |first=Jose Abeto |date=2019-01-21 |title=Peripatetic artist & ambassador of goodwill |work=Manila Bulletin |url=https://mb.com.ph/2019/01/21/peripatetic-artist-ambassador-of-goodwill/?amp |access-date=March 3, 2015}}</ref>, na ngayon ay permanenteng nakadisplay sa United Nations Center sa [[Vienna, Austria]].<ref name="GMA2012Austria">{{cite web |date=2012-07-14 |title=Pinoy artist Manuel Baldemor mounts exhibit in Austria |url=https://www.gmanetwork.com/news/pinoyabroad/dispatch/265440/pinoy-artist-manuel-baldemor-mounts-exhibit-in-austria/story/ |access-date=2025-06-21 |website=GMA Network}}</ref> Nagpatuloy ang kanyang internasyonal na pagkilala noong 2013 nang buksan ni [https://www.ust.edu.ph/ambassador-salinas-highlights-the-filipino-global-maritime-professional-in-diplomat-lecture/ Ambassador Carlos C. Salinas] ang kanyang eksibisyon na Symphony of Colors sa Madrid, bilang bahagi ng pagdiriwang ng Philippines–Spain Friendship Day, na higit pang nagpakita ng internasyonal na lawak ng karera ni Baldemor sa sining.<ref name="SalinasinSpain" /> Sa parehong taon, nagdaos siya ng isang araw na eksibisyon na pinamagatang Philippine Skyland sa [[UNESCO]] sa Paris, na nagtatampok ng mga likhang nagpapakita ng buhay at kultura ng mga Ifugao.<ref name="GMA2013Medina">{{cite news |last=Medina |first=A. |date=2013-04-25 |title=PHL artist Manuel Baldamor features Ifugaos in Paris art exhibit |work=GMA News |url=https://www.gmanetwork.com/news/pinoyabroad/dispatch/305528/phl-artist-manuel-baldemor-features-ifugaos-in-paris-art-exhibit/story/ |access-date=2025-06-21}}</ref> Isa rin siyang eskultor. Noong 1982, napanalunan niya ang kanyang ika-apat na gintong parangal para sa eskultura sa taunang paligsahan ng Art Association of the Philippines sa pamamagitan ng kanyang likhang "Tribute to the Filipino Farmer," na naipakita sa City Gallery sa [[Luneta]] noong 1980 bilang parangal sa kanyang ama, si Perfecto S. Baldemor. Noong 1999, kinatawan niya ang Pilipinas sa 3rd Inami International Wooden Sculpture Camp sa [[Toyama Prefecture]], [[Japan]], kung saan nilikha niya ang monumental na "Pamilyang Pilipino," na may sukat na 1 metro ang lapad at 4 na metro ang taas.<ref name="drybrush" /> Noong Oktubre 1–14, 1999, inilunsad niya ang kanyang ika-100 na eksibisyon na pinamagatang "A Distinctive Milestone" bilang pintor at eskultor sa Artists’ Corner sa [[SM Megamall]]. Sa panahong iyon, siya lamang ang artistang nakapag-exhibit ng kanyang mga likha nang isang daang beses.<ref name="WhenInManila2024" /> Isa rin siyang manunulat at kasapi ng Writers’ Guild of the Philippines. Ang kanyang mga tula at sanaysay ay inilathala sa mga pangunahing pahayagan at magasin. Siya ay naging kolumnista para sa kultura sa dalawang pangunahing pahayagan. Ang kanyang lingguhang kolum na pinamagatang "Folio" ay lumabas sa Sunday Times ng [[Manila Times]] mula 1992 hanggang 1994. Ipinagpatuloy niya ang kanyang lingguhang kolum sa "Art and Culture Section" ng "[[The Philippines Star]]" mula 1997 hanggang 1999. Noong 2025, aktibo siyang lumahok sa ika-51 Pambansang Kongreso ng mga Manunulat ng Writers’ Union of the Philippines ([[UMPIL]]), kung saan dinisenyo at donasyon niya ang mga handicraft na tropeo para sa Gawad Pambansang Alagad ni Balagtas na mga parangal sa panitikan.<ref name="MarketMonitorUMPIL2025">{{cite web |date=2025-04-26 |title=UMPIL held its 51st National Writers’ Congress |url=https://marketmonitor.com.ph/umpil-held-its-51st-national-writers-congress/ |website=The Market Monitor |publisher=The Market Monitor |accessdate=2025-06-22}}</ref> Ipinakita niya ang kanyang kakayahan bilang graphic designer sa paggawa ng mga souvenir programs para sa XI World Congress of Cardiology noong 1991, XXII International Conference on Internal Medicine noong 1994, at iba pang mga commemorative books tungkol sa kasaysayan at pagsasaka ng [[Philippines]].<ref name="OpenLibraryPhilippines1989">{{cite book |author=Guerrero-Nakpil, Carmen |url=https://openlibrary.org/books/OL45607063M/The_Philippines |title=The Philippines |date=1989-01-01 |publisher=XI World Congress of Cardiology |others=Illustrated by Manuel D. Baldemor |pages=118 |accessdate=2025-06-22}}</ref> Noong 1980, ginawaran siya ng "Gawad Sikap" para sa [[Visual Arts]] bilang paggunita sa ika-400 anibersaryo ng kanyang bayan. Kinilala siya ng Paetenians International Northeast Chapter bilang "Paetenian of the Year" noong 1985 at bilang isa sa "Ten Outstanding Living Paetenians" noong 2000. Ginawaran din siya bilang isa sa mga "Natatanging Buhay na Anak ng Bayan" sa pagdiriwang ng Balik-Paete 2004.<ref name="natatanging-anak">{{cite book |last1=Africano |first1=C. |url=https://ust.primo.exlibrisgroup.com/discovery/fulldisplay?docid=alma991001091059709111&vid=63UOSTP_INST:UOSTP |title=Tatlong Haligi ng Sining. In Mga Natatanging Anak ng Paete |last2=Baldemor |first2=M. |last3=Casanova |first3=A. |publisher=UST Publishing House |year=2005 |access-date=2025-06-14}}</ref> Minsan niyang pinangungunahan ang pagtataguyod at pagpapatibay ng Paete sa pamamagitan ng kanyang mga palabas tulad ng "Salubong" sa Nayong Pilipino noong 1978, "The Masters of Paete Exhibit" sa City Gallery, Luneta noong 1980, ang malaking eksibisyon ng "The Paete Phenomenon" sa Cultural Center of the Philippines, ang pag-record ng dalawang makasaysayang konsyerto ng Band 69 – "Konsyerto ng Pamanang Himig" at "Konsyerto ng Sentenaryo ng Banda" – sa UP Abelardo Hall noong 1997, at ang "Konsyerto ng Sentenaryo ng Kalayaan ng Bansa" sa loob ng isang daang taong simbahan ng [[Paete, Laguna]].<ref name="TapatalkBanda69">{{cite web |title=A Salute to the 35 Years of Banda 69 |url=https://www.tapatalk.com/groups/usappaete/a-salute-to-the-35-years-of-banda-69-t3250-s10.html |website=USAPPAETE Forum on Tapatalk |accessdate=2025-06-22}}</ref> Kilala ang kanyang mga likha sa buong mundo dahil nireproduce ng [[UNICEF]] ang mga ito bilang disenyo para sa kanilang mga greeting card na ipinamamahagi sa buong mundo.<ref name="HeritageGallery" /><ref name="natatanging-anak" /><ref>{{cite web |title=The Art of Manuel D. Baldemor |url=https://philippinecenterny.com/manuel-d-baldemor-coming-soon/ |access-date=March 3, 2015 |website=Philippine Center New York}}</ref> Napansin siya sa pagpipinta ng Pilipinas at ng buong mundo, na kinukuha ang lokal na kultura habang nakikibahagi sa mga pandaigdigang tema.<ref name="GalarpeKMonitor">{{cite web |last=Galarpe |first=K. |title=Manuel Baldemor paints the Philippines and the world |url=https://karengalarpe.wordpress.com/2010/01/13/manuel-baldemor-paints-the-philippines-and-the-world/ |access-date=2025-06-21 |website=K Monitor (WordPress)}}</ref> Ang ilan sa kanyang mga likha ay naangkop din bilang mga pattern sa cross-stitch at naipakita sa mga eksibisyon sa Europa, na nagpapakita ng kakayahan at pandaigdigang atraksyon ng kanyang istilo sa sining.<ref name="BaldemorCrossStitch">{{cite web |date=June 2010 |title=Baldemor masterpieces turned into cross-stitch art, featured in European exhibitions |url=https://www.vintersections.com/2010/06/baldemor-masterpieces-turned-into-cross.html |access-date=21 June 2025 |website=VIntersections}}</ref> Noong 2009, tinapos ni Baldemor ang isang monumental na glass mosaic mural na pinamagatang "People Power," na inilagay sa [[Basilica of St. Thérèse]] sa Lisieux, France. Nilikha ito sa pakikipagtulungan ng mga French mosaicists na sina [https://fdac.dordogne.fr/les-oeuvres/acquisitions-realisees-en-2013/henot-sylvie/ Sylvie Henot] at [https://fr.linkedin.com/in/fran%C3%A7ois-sand-0b580b44 François Sand]. Ang likhang ito ay ginawang paggunita sa People Power Revolution ng Pilipinas noong 1986. Ang mural ay bahagi ng permanenteng koleksyon ng basilica, na sumasagisag sa kapayapaan at espiritwal na pagkakaisa. Ang paglalagay nito ay isang pambihirang karangalan para sa isang Pilipinong artista sa isa sa mga pinakamahalagang lugar ng relihiyosong pilgrimage sa France.<ref name="MBLivingBeyondMeans2020">{{cite web |date=2020-03-08 |title=On living beyond our means |url=https://mb.com.ph/2020/3/8/on-living-beyond-our-means |website=Manila Bulletin |accessdate=2025-06-22}}</ref> == Mga Kilalang Gawa == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at Lokasyon |- |2009 |Mosaic sa Basilica of St. Thérèse sa Lisieux, France<ref name="MBLivingBeyondMeans2020" /> |- |2007 |Commemorative Stamps para sa Ugnayan ng Pilipinas at France (ika-60 anibersaryo ng Diplomatic Ties), Philippine Embassy sa Paris, France<ref name="MBLivingBeyondMeans2020" /> |- |1990s– |UNICEF Christmas Cards<ref name="MBLivingBeyondMeans2020" /> |} == Mga Gantimpala == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at Lokasyon |- |2007 |Most Outstanding Alumni ng University of Santo Tomas |- |2004 |10th Asian Biennale Bangladesh |- |1998 |Indian Council for Cultural Relations, Delhi, India |- |1997 |Ministry of [[Arts and Culture]], Prague, Czech Republic |- |1994 |Artist-in-residence, Internationale Austausch Ateliers Region Basel, Switzerland |- |1992 |Thirteen Artists Award, Cultural Center of the Philippines |- |1991 |Ministry of [[Arts and Culture]], Cairo, Egypt |- |1989 |First [[ASEAN]] Symposium on Aesthetics, Workshop and Exhibition, National Gallery, Kuala Lumpur, Malaysia |- |1988 |Artist-in-residence, Santiago, Chile Artist-in-residence, Miskenot Shaannmin, Jerusalem, Israel USIS, Voluntary Visitors Program, USA |- |1987 |China Exhibition Agency, The People's Republic of China |- |1985 |Ministry of [[Arts and Culture]], Moscow, USSR Leutuvos TSR Kuturas Ministerija, Vilnius, Lithuania |- |1983 |Best Fine Print Award, Art Association of the Philippines |- |1982 |Best Sculpture Award, Art Association of the Philippines |- |1975 |British Council, London Ministry of [[Arts and Culture]], Paris, France |- |1974 |Honorable Mention Award para sa Pagpipinta, AAP |- |1973 |Kinatawan ng Pilipinas, XIV Internationale Art Exhibition, Paris, France Grand Prize Award, Art Association of the Philippines |} == Mga Solo Eksibisyon == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at Lokasyon |- |2019 |"[[Luzviminda]]", New York City, USA<ref name="BaldemorLuzviminda" /> |- |2014 |"Mosaique" Alliance Francaise, France<ref name="BaldemorFrance">{{cite news |date=17 December 2024 |title=Manuel Baldemor revisits his affinity with France |work=BusinessMirror |url=https://businessmirror.com.ph/2024/12/17/manuel-baldemor-revisits-his-affinity-with-france/ |access-date=21 June 2025}}</ref><ref name="BaldemorExhibit">{{cite news |date=28 February 2024 |title=Manuel Baldemor paintings on exhibit in Makati |work=GMA News Online |url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/artandculture/929656/manuel-baldemor-paintings-exhibit-makati/story/ |access-date=21 June 2025}}</ref><ref name="InstagramDDL5TecMUOR">{{Cite web |title=Instagram post by @username |url=https://www.instagram.com/p/DDL5TecMUOR/ |access-date=2025-06-21 |website=Instagram}}</ref> |- |2013 |"Moments with Christ", SM Megamall Atrium<ref name="MomentswithChrist" /> "Symphony of Colors" Centro Cultural Galileo, Madrid, Spain<ref name="SalinasinSpain" /><ref name="SalinasinSpainArchive">Phl Ambassador opens Manuel Baldemor exhibit in Madrid. (2013, June 11). Retrieved March 3, 2015, from http://www.interaksyon.com/lifestyle/phl-ambassador-opens-manuel-baldemor-exhibit-in-madrid {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150518093940/http://www.interaksyon.com/lifestyle/phl-ambassador-opens-manuel-baldemor-exhibit-in-madrid|date=2015-05-18}}</ref> "Philippine Skyland" Salon des Délegués., UNESCO Miollis, Paris, France<ref name="GMA2013Medina" /> |- |2012 |"Impressions: Isang Art Exhibition ng mga Pinta" Vienna International Center, Vienna, Austria<ref name="GMA2012Austria" /> "Images of My Homeland and Switzerland" Switzerland<ref name="OfficialGazette2012" /> |- |2010 |Isang [[Cross-Stitch]] Exhibit, Event Center, SM Megamall<ref name="BaldemorCrossStitch" /><ref name="BaldemorDMC">{{cite web |title=Manuel Baldemor: Masterpieces by DMC |url=https://archive.md/20150317012210/http://www.focusglobalinc.com/dmc-news/manuel-baldemor-masterpieces-by-dmc.aspx |archive-url=http://www.focusglobalinc.com/dmc-news/manuel-baldemor-masterpieces-by-dmc.aspx |archive-date=17 March 2015 |access-date=21 June 2025 |website=Focus Global Inc.}}</ref> |- |2008 |"The Images of the Philippines and Norway" Norway’s Ministry of Culture and Church Affairs, Norway, Iceland<ref name="BaldemorNorwayIceland" /> |- |2007 |"Somewhere in France" Art Center, SM Megamall<ref name="WhenInManila2024" /><ref name="GalarpeKMonitor" /> "Windows" Atrium, Singapore "Chromatext Reloaded" CCP Main Gallery "The Wonders of China" Galerie Y |- |2006 |Vietnam Fine Art Museum exhibit, Hanoi |- |2005 |Galerie S, Stockholm |- |1998 |"Las Canciones de la Revolucion" Museo Nacional de Antropologia, Madrid, Spain "From the Heart of India" Art Center, SM MegaMall |- |1997 |"A Gift of Nature" Gallery 139, Ayala Alabang, Muntinlupa "Dubrovnik Croatia" Galerie Y, SM MegaMall, Mandaluyong "Czech National Day" Czech Embassy, Manila "Songs of the Revolution" Ayala Museum, Makati City "Prague, The Heart of Europe" Ayala Museum, Makati City "Mula sa Sinisintang Lupa" GSIS Museo ng Sining, GSIS Bldg, Financial Center, Pasay "Philippines Nature's Wonder" Hotel Bayerischen Hof, Munich, Germany "Images of my Native Land" Novomestska Radnice, Prague, Czech Republic "Hymn to my Homeland" Kunst Im Sonnenhof, Bern, Switzerland "Transition" The Crucible Gallery, SM MegaMall, Mandaluyong |- |1996 |"Cultural and Spiritual Homeland" Museo Iloilo, Iloilo City "Quelque Part En France" La Galerie, Alliance Francaise de Manille "Global Village" The Art Center, SM MegaMall, Mandaluyong "Hymn to the Earth" Luz Gallery, Makati City "Discovery" The Country of Tagaytay Highlands, Tagaytay City "Festival of my Hometown" Philippine International Convention Center |- |1995 |"Switzerland Aquarelle" Finale Art Gallery, SM MegaMall, Mandaluyong "Pasko sa Aming Bayan" [[EDSA]] Plaza Hotel, Mandaluyong "Graces from the Land" Gen. Luna Gallery, Davao City "Masskara", Bacolod Convention Plaza Hotel, Bacolod City "Sining Bayan" Art Center, SM MegaMall, Mandaluyong "CEBU, The Queen City of the South" SM City, Cebu |- |1994 |"Madonna Filipina" Sculpture Exhibition, Heritage Art Center, Shangri-La Plaza, Mandaluyong "Flowers from the Alps" Galerie Y, SM MegaMall, Mandaluyong "A Piece of Switzerland" Ayala Museum, Makati City "Ein Stuck Schwiz" International Austausch Ateliers Region, Basel, Switzerland |- |1993 |"Maskara ng Buhay" Galerie Y, SM MegaMall, Mandaluyong "Zona Verde" Hotel Intercontinental, Makati City "Philippine Skyworld" Phoenix Gallery, Baguio City "Cogon at Kahoy" Woodcut Prints Exhibition, Ayala Museum, Makati City "Scent of China" Galerie Y, SM MegaMall, Mandaluyong "The Gentle Carabao" West Gallery, SM MegaMall, Mandaluyong "Festival of Colors" Victoria Plaza, Davao City |- |1992 |"Pasko Filipino" Heritage Art Center, SM MegaMall, Mandaluyong "Mirror" Lopez Museum, Pasig "Awit at Kulay" Hotel Nikko Manila Garden, Makati City "Season's Best" Westin Philippine Plaza Hotel, Manila "Recuerdos de Mexico" Ayala Museum, Makati City |- |1991 |"Underneath the Rainbow" Philippines Center, New York City, USA "The Wonders of Egypt II" Egyptian Ambassador's Residence, Makati City "The Wonders of Egypt I" Lopez Museum, Pasig "The Art of Manuel D. Baldemor" National Gallery, Open House, Cairo, Egypt "Ugat ng Sariling Atin" UPLB Gallery, Los Baños, [[Laguna (province)|Laguna]] "Ang Pista sa Nayon" West Gallery, Quezon City "Sa Duyan ng Pagmamahal" Ayala Museum, Makati City "May Isang Bayan sa Dakong Silangan" Cultural Center of the Philippines, Manila "Sa Lambong ng Bahag-hari" Artist's Corner Gallery, Hotel Intercontinental Manila, Makati City |- |1990 |"Munting Bayan sa Salamin" Hotel Nikko Manila Garden, Makati City "Nature's Best" Lopez Museum, Pasig "Sining at Lulturang Kinagisnan" The Luz Gallery, Makati City "Pagdiriwang" Philippine International Convention Center, Manila |- |1989 |"Chile: A Discovery of Colors" The National Museum, Manila |- |1987 |"The Art of Manuel D. Baldemor" Harry Steel Cultural Center, Kiriat Ono, Israel "As I Came Down from Jerusalem" Ayala Museum, Makati City "Munting Bayan" Philippine Center, New York |- |1986 |"Homage to Carlos V. Francisco" Angono Artist's, Angono, Rizal "Recent Works" Lopez Museum, Pasig "Homage to Botong" Ayala Museum, Makati City "American Experience" Thomas Jefferson Cultural Center, Makati City "The Art of Manuel D. Baldemor" International Art Gallery, Beijing, China "Xian Beyond Expectations" Ayala Museum, Makati City |- |1985 |"The Graphic Art of Manuel D. Baldemor" The Friendship House, Moscow, USSR "Manuelis Baldemoras Tapyba Grapika" Lietuvos TSR Dailies Muziejus, Vilnius, Lithuania "Folk Vision" The Luz Gallery, Makati City "Pahiyas and the Year of the Carabao" Gallery Genesis, Mandaluyong |- |1984 |"Summertime" Gallery Marguerite, Hyatt Terraces, Baguio City "Baldemor Country" The Luz Gallery, Makati City |- |1983 |"Laguna, the Land and the People" Hidalgo Gallery, Makati City "Painting and Sculpture" ELF Arthaus, Parañaque, Metro Manila "Munting Bayan" Ayala Museum, Makati City |- |1982 |"Roots" Greenhills Art Center, San Juan, Metro Manila |- |1981 |"Korean Impressions" Greenhills Art Center, San Juan, Metro Manila "Baldemor's Painting Exhibition" Philippine Embassy, Seoul, Korea "Images of the Homeland" Greenhills Art Center, San Juan, Metro Manila |- |1980 |"Tribute to the Filipino Farmers" (Sculpture) City Gallery, Manila |- |1978 |"Introspective" Print Collections Gallery, Manila "Kay Ganda ng Pilipinas" ABC Galleries, Manila "Muslim Impressions" Hidalgo Gallery, Makati City |- |1977 |"The Art of Manuel D. Baldemor" Mainz Rathaus, Mainz, West Germany "Baldemor Paintings" PhilamLife, Iloilo City |- |1976 |"Ceramic Paintings" The Gallery, Hyatt Regency, Manila "Mother and Child" ABC Galleries, Manila "Prints and Drawings" Galeria Burlas, Bacolod City |- |1975 |"Kay Ganda ng Pilipinas" Kilusang Sining Gallery, Makati "Recent Paintings" Galeria Burlas, Bacolod City |- |1974 |"Baldemor's Paete" GMTFM Hall, Taguig, Metro Manila "Paete" Second Laguna Development Bank, Paete, Laguna "Paete: Sketchbook of a Filipino Town" Quad Gallery, Makati |- |1973 |"The Art of Manuel D. Baldemor" Hidalgo Gallery, Makati |- |1972 |"The Graphic Art of Manuel D. Baldemor" Hidalgo Gallery, Makati City |} == Mga Grupong Eksibisyon == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at Lokasyon |- |2011 |"Edades: From Freedom to Fruition", Cultural Center of the Philippines<ref name="MayoRachel2011" /> |- |2006 |"Ode to the Pasig River" Ayala Museum "Through the Palette's Eye" U.P.-Jorge B. Vargas Museum and Filipiniana Research Center |- |2005 |Philippine Exhibit, Stanford Art Spaces, Stanford University "SCAPES: Images of Time and Place" DLSU Museum |- |1997 |Two-Man Show, Albor-Baldemor, Stadt Museum, Düsseldorf, Germany Two-Man Show, Albor-Baldemor, Landesvertretung Thuringen, Bonn, Germany |- |1996 |"The Filipino Masters" Ericsson Telecommunications, Manila Three-Man Show, Albor-Baldemor-Olmedo, Philippine Embassy, Vienna, Italy |- |1992 |Philippine Pavilion, Seville, Spain |- |1991 |"Paete Phenomenon" Cultural Center of the Philippines |- |1990 |Cultural Gallery, Muzium Negara, Kuala Lumpur, Malaysia |- |1989 |First ASEAN Symposium on Aesthetics, Workshop and Exhibition, National Art Gallery, Kuala Lumpur, Malaysia |- |1988 |International Art Festival, Saddam Art Center, Baghdad, Iraq |- |1987 |Metropolitan Museum, Manila |- |1986 |Bienal de la Habana, Cuba |- |1985 |Print Council of Australia, Melbourne Asia World Art Gallery, Taipei, Taiwan |- |1984 |Galerie Taub, Philadelphia |- |1982 |ASEAN Traveling Art Exhibition, Malaysia, Singapore, Thailand, Indonesia, Hong Kong, and Manila |- |1980 |Madurodam Gallery, The Hague, The Netherlands |- |1977 |Wall Panel Gallery, Tehran, Iran |- |1975 |The Philippine Center, New York City, New York, USA |- |1973 |XIV Internationale Art Exhibition, Paris, France |- |1972 |AAP Art Competition and Exhibition, Cultural Center of the Philippines |} == Mga Libro at Publikasyon == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at mga Kontribyutor |- |2010 |"Manuel D. Baldemor’s European Journey of Discovery"<ref>Manuel D. Baldemor's European journey of discovery. (n.d.). Retrieved March 3, 2015, from http://www.worldcat.org/title/manuel-d-baldemors-european-journey-of-discovery/oclc/758099557</ref><ref>{{cite web |title=Manuel D. Baldemor's European journey of discovery |url=https://ust.primo.exlibrisgroup.com/discovery/fulldisplay?docid=alma991002818509709111&vid=63UOSTP_INST:UOSTP |access-date=March 3, 2015}}</ref> |- |1996 |"Painting the Global Village" kasama si Rosalinda L. Orosa |- |1993 |"Tales of a Rainy Night" kasama si C. Hidalgo "Sabong" kasama si A. Hidalgo |- |1992-94 |Kolumnista, "Folio", Sunday Times Life Magazine, Pilipinas |- |1992 |"Philippine Food and Life" kasama si G.C. Fernando <ref>[[Puto (food)|Puto]] (2015, April 12)</ref> |- |1991 |"The Paete Phenomenon" kasama si I.C. Endaya |- |1990-94 |Opisyal na Disenyo ng UNICEF Card |- |1989 |"The Philippines" kasama si C. Nakpil at "Chile, A Discovery of Colors" kasama si S. Fanega |- |1988 |"Sarap" kasama sina D. Fernandez, E. Alegre |- |1987 |"Philippine Ancestral Houses" kasama sina F. Zialcita, N. Oshima |- |1986 |"Painture, New Lixicom of Philippine Art" kasama si P. Zafaralla |- |1981 |"Images of the Homeland" kasama si M. Baterina |- |1980 |"Tribute to the Filipino Farmers" kasama si L. Benesa |- |1974 |"Paete, Sketchbook of a Filipino Town" kasama si B. Afuang |- |1972 |"The Graphic Art of Manuel D. Baldemor" kasama si M. Duldulao |} == Mga Kilalang Tao == [[Angeline Baldemor]] [[Angelito Baldemor]] [[Angelo Baldemor]] [[Antero Baldemor]] [[Celoine Baldemor]] [[Charming Baldemor]] [[Felix "Kid" Baldemor]] [[Fred Baldemor]] [[Leandro Baldemor]] [[Mailah Baldemor]] [[Marvin Baldemor]] [[Mike Baldemor]] [[Nick C. Baldemor]] [[Vince Baldemor]] [[Walter Baldemor]] [[Wilfredo Baldemor]] [[Wilson Baldemor]] [[Zoerya Emi Baldemor Abuel]] [[Vicente Mannsala]] == Mga Sanggunian == {{Reflist}} == Bibliograpiya == Africano, C., Baldemor, M., and Casanova, A. (2005). Tatlong Haligi ng Sining. In Mga Natatanging Anak ng Paete. UST Publishing House. Featuring artwork by Manuel Baldemor. {{authority control}} k6nirj130xee0xa6l58u0o7z8b96ndy 2166421 2166418 2025-06-27T03:39:02Z Imperator Romanii 151552 /* Karera */ 2166421 wikitext text/x-wiki {{Infobox artist|name=Manuel Baldemor|image=Manuel Baldemor en Mexico.jpg|image_size=|birth_name=Manuel D. Baldemor|birth_date={{Birth date and age|1947|03|26}}|birth_place=[[Paete]], [[Laguna (province)|Laguna]], [[Philippines]]|nationality=[[Filipinos|Filipino]]|field=[[Painting]]}} '''Manuel Baldemor''' ay isang Pilipinong pintor, eskultor, printmaker, manunulat at ilustrador ng libro.<ref name="HeritageGallery">{{cite web |title=BALDEMOR, Manuel |url=https://heritagegallery.ph/2017/11/baldemor-manuel/ |access-date=March 3, 2015 |website=Heritage Gallery}}</ref> Ipinanganak siya noong Marso 26, 1947, sa [[Paete]], [[Laguna (province)|Laguna]], [[Philippines]]. Kilala siya sa kanyang mga pinta sa iba't ibang media na nagpapakita ng mga eksena sa pinasimpleng mga pormang heometriko na may katangiang folk art. Karamihan sa kanyang mga paksa sa sining ay ang kanyang bayan, ang mga tao nito, ang kanilang pang-araw-araw na gawain, at ang kanilang mga pagdiriwang.<ref name="drybrush">{{cite web |title=Manuel Baldemor - drybrush Gallery |url=https://drybrush.com/artists/manuel-baldemor |accessdate=2025-06-14}}</ref> Ang kanyang mga likha ay kilala hindi lamang sa Pilipinas kundi pati na rin sa ibang mga bansa. Siya ay isang artist-in-residence sa [[Chile]], [[Estonia]], [[France]], [[Israel]], [[Japan]], [[Singapore]], [[Switzerland]] at [[Portugal]]. Kilala ang kanyang mga gawa sa buong mundo dahil nireproduce ng [[UNICEF]] ang kanyang mga likha bilang mga greeting card na ipinamamahagi sa buong mundo.<ref name="drybrush" /><ref>{{cite web |title=Manuel Baldemor |url=https://www.artnet.com/artists/manuel-baldemor/ |access-date=2025-06-14 |website=Artnet}}</ref> == Maagang karera at edukasyon == Nag-aral si Manuel Baldemor sa University of Santo Tomas College of Architecture and Fine Arts (CAFA), na kalaunan ay naging [[University of Santo Tomas College of Architecture|College of Architecture]] at [[University of Santo Tomas College of Fine Arts and Design|College of Fine Arts and Design]]. Habang siya ay estudyante, nakipagtulungan siya sa mga artistang mula Mabini upang masuportahan ang kanyang sarili sa pananalapi.<ref name="BaldemorLuzviminda">{{Cite web |date=14 November 2019 |title=Manuel Baldemor’s Luzviminda, An Art Exhibit at the Philippine Center – Press Release PR-CSC-098-2019 |url=https://newyorkpcg.org/pcgny/wp-content/uploads/2019/11/PR-CSC-098-19.pdf |publisher=Consulate General of the Republic of the Philippines, New York |accessdate=22 June 2025}}</ref> Madalas siyang nilalapitan ng kanyang mga kaklase para sa tulong sa kanilang mga akademikong art plates, dahil kinikilala ang kanyang natatanging kakayahan at estilo. Sa kanyang pananatili, naimpluwensiyahan siya ng mga prinsipyong modernista na ipinakilala ni National Artist [[Victorio Edades]]. Kalaunan, naipakita si Baldemor sa mga eksibisyon na sumusubaybay sa mga ugat ng modernong sining sa Pilipinas, kasama ang iba pang mga kilalang artista na hinubog ng pamana ni Edades.<ref name="MayoRachel2011">{{cite web |last=Mayo |first=R. |date=2011 |title=Exhibition traces the roots of Modern Art in the Philippines |url=http://rachelmayo.blogspot.com/2011/12/edades-from-freedom-to-fruition.html |access-date=2025-06-21 |website=The Essence of Things by Rachel Mayo (Blogspot)}}</ref> Sa kanyang huling taon, nagtrabaho siya bilang layout artist at editorial cartoonist para sa Philippine Graphic. Dito nagsimula ang kanyang karera sa publikasyon. == Karera == Nagsimula ang kanyang karera bilang pintor nang ipakita niya ang kagandahan ng kanyang bayan, Paete, Laguna, gamit ang panulat at tinta. Ang kanyang mural na "Paete I" ay nanalo ng grand prize sa [[Art Association of the Philippines]] Art Competition and Exhibition noong 1972.<ref>{{cite web |title=Paete I - CCP Encyclopedia of Philippine Art |url=https://epa.culturalcenter.gov.ph/3/82/2254/ |accessdate=2025-06-14}}</ref> Sa sumunod na taon, nanalo rin ng parehong gantimpala ang kanyang mural na "Paete II". Ang kanyang magkakasunod na panalo ang nagbigay-daan upang siya ay maging kinatawan ng Pilipinas sa XIV International Art Exhibition sa [[Paris]] noong 1973. Tinawag siya ng kritiko ng sining na si [[Leonides Benesa]] bilang "The Folk Artist".<ref name="WhenInManila2024">{{cite web |date=2024-12-18 |title=Meet the Artist Whose Paintings of Paete Led Him to Represent the Philippines in France |url=https://www.wheninmanila.com/meet-the-artist-whose-paintings-of-paete-led-him-to-represent-the-philippines-in-france/ |website=When In Manila |accessdate=2025-06-14}}</ref> Noong dekada 1970, binuo niya ang sarili niyang estilo ng sining na pinaghalo ang kanyang mga alaala sa probinsya. Nilikha niya ang ilang mga likha na nagpapakita ng ideyal ng Pilipinas sa pamamagitan ng Folk Modernist na pamamaraan. Ang kanyang unang eksibisyon na "The Graphic of Manuel D. Baldemor" sa Hidalgo Gallery noong 1972 ang naging panimulang marka ng kanyang karera.<ref name="WhenInManila2024" /> Napanalunan niya ang kanyang ikatlong gintong parangal sa taunang paligsahan ng Art Association of the Philippines para sa kanyang mga fine prints noong 1983. Sinubukan niya ang iba pang mga media tulad ng [[watercolour]], [[Acrylic paint|acrylic]], [[tempera]], [[oil-on-canvas]], woodcut, [[ceramics]], salamin, [[grass paper]] at [[fine prints]].<ref name="drybrush" /> Bukod sa kanyang mga paglalarawan ng pang-araw-araw na buhay, pumasok din si Baldemor sa mga temang espiritwal sa sining. Ang kanyang likha na "Moments with Christ" ay kilala sa pagbibigay ng damdaming banal na inspirasyon at nagdagdag ng isa pang dimensyon sa kanyang mga gawa.<ref name="MomentswithChrist">{{Cite web |author=Lago, Amanda |date=2013-03-21 |title=Spiritualized through art with Manuel Baldemor's 'Moments with Christ' |url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/content/301466/spiritualized-through-art-with-manuel-baldemor-s-moments-with-christ/story/ |access-date=2025-06-21 |website=GMA News |language=en}}</ref> Tinawag siya ni [[Rosalinda Orosa]], isang eksperto sa sining at kolumnista, bilang "The Chronicle of the Motherland" dahil sa kanyang mga paglalarawan ng kagandahan ng iba't ibang lugar sa Pilipinas.<ref name="FreeLibraryOrosa">{{cite web |date=2023-12-15 |title=In Memoriam: Rosalinda Luna Orosa, the Mother of Philippine Arts and Culture |url=https://www.thefreelibrary.com/In+Memoriam%3a+Rosalinda+Luna+Orosa%2c+the+Mother+of+Philippine+Arts+and...-a0776423059 |website=The Free Library |accessdate=2025-06-22}}</ref> Noong 1992, ginawaran siya ng [[Cultural Center of the Philippines]] bilang isa sa Thirteen Artist Awardees bilang pagkilala sa kanyang mga kontribusyon sa bansa.<ref name="WhenInManila2024" /> Nakatanggap siya ng mga travel grants bilang artist-in-residence sa [[France]]<ref>{{cite news |last=Medina |first=A. |date=2013-04-25 |title=PHL artist Manuel Baldemor features Ifugaos in Paris art exhibit |work=GMA News |url=http://www.gmanetwork.com/news/story/305528/pinoyabroad/pinoyachievers/phl-artist-manuel-baldemor-features-ifugaos-in-paris-art-exhibit |access-date=March 3, 2015}}</ref>, [[England]]<ref name="DMCircuitArtBaldemor">{{cite web |title=Manuel Baldemor - DM Circuit Art by Art Circle Gallery |url=https://dmcircuitart.com/artist/manuel-baldemor/ |website=DM Circuit Art |accessdate=2025-06-22}}</ref>, [[Switzerland]]<ref name="OfficialGazette2012">{{cite web |date=2012-07-06 |title=Philippine Embassy in Berne celebrates 150th anniversary of Philippine-Swiss relations through an exhibit by Manny Baldemor |url=https://www.officialgazette.gov.ph/2012/07/06/philippine-embassy-in-berne-celebrates-150th-anniversary-of-philippine-swiss-relations-through-an-exhibit-by-manny-baldemor/ |access-date=2025-06-21 |website=Official Gazette of the Republic of the Philippines}}</ref>, [[Russia]], [[Spain]]<ref name="SalinasinSpain">{{cite web |title=Ambassador Salinas Opens Manuel Baldemor Exhibit in Madrid |url=https://www.philembassymadrid.com/ambassador-salinas-opens-manuel-baldemor-exhibit-madrid |access-date=March 3, 2015 |website=Philippine Embassy Madrid}}</ref>, [[Portugal]]<ref name="DMCircuitArtBaldemor" />, at [[Scandinavia]]<ref name="BaldemorNorwayIceland">{{cite news |last=Grejalde |first=G. |date=13 June 2008 |title=Filipino holds exhibit in Norway, Iceland |work=GMA News |url=https://www.gmanetwork.com/news/topstories/content/100993/filipino-holds-exhibit-in-norway-iceland/story/ |access-date=21 June 2025}}</ref> sa [[Europe]]; [[United States]]<ref name="DFA2016SymphonyOfFlowers">{{cite web |date=2016-05-23 |title=Manuel Baldemor’s “Symphony of Flowers” Blooms at Philippine Center Gallery |url=https://dfa.gov.ph/dfa-news/news-from-our-foreign-service-postsupdate/9334-manuel-baldemore-s-symphony-of-flowers-blooms-at-philippine-center-gallery |website=Department of Foreign Affairs, Republic of the Philippines |publisher=GOVPH |accessdate=2025-06-22}}</ref>, [[Mexico]]<ref name="DFA2015TaxcoExhibit">{{cite web |date=2015-11-03 |title=PHL Embassy in Mexico opens Painting Exhibit of Filipino Artist in Taxco |url=https://dfa.gov.ph/dfa-news/news-from-our-foreign-service-postsupdate/7741-phl-embassy-in-mexico-opens-painting-exhibit-of-filipino-artist-in-taxco |website=Department of Foreign Affairs, Republic of the Philippines |publisher=GOVPH |accessdate=2025-06-22}}</ref> at [[Chile]]<ref name="DMCircuitArtBaldemor" /> sa [[Americas]]; [[Iran]], [[Israel]], [[Egypt]], [[South Korea]], [[India]], [[Malaysia]] at [[China]]<ref name="ManilaStandard2023">{{cite web |date=2023-09-15 |title=A tale of two nations |url=https://manilastandard.net/?p=307141 |website=Manila Standard |accessdate=2025-06-22}}</ref> sa [[Asia]]. Bawat bansang kanyang binisita ay naging paksa at tema ng kanyang sining. Nakilala siya bilang isang International Artist at pati na rin bilang Most Travelled Artist dahil sa paglalakbay sa mahigit 50 bansa. Noong 1995, ipinagdiwang niya ang kanyang ika-25 anibersaryo bilang isang artista sa pamamagitan ng isang eksibisyon sa Artists’ Corner sa [[SM Megamall]], na tampok ang dalawang likha: "Sining Bayan", na naglalarawan ng kanyang pagkakakilanlang Pilipino, at "The Global Village", na nagbigay-diin sa kanyang mga internasyonal na pakikipag-ugnayan. Dumalo bilang mga panauhing pandangal ang mga embahador mula sa mga bansang kanyang pinagsilbihan bilang artist-in-residence.<ref name="drybrush" /> Noong 1998, dumalo si Pangulong [[Fidel V. Ramos]] sa pagbubukas ng kanyang mural na "Pasasalamat"<ref>{{cite news |last=Zaide |first=Jose Abeto |date=2019-01-21 |title=Peripatetic artist & ambassador of goodwill |work=Manila Bulletin |url=https://mb.com.ph/2019/01/21/peripatetic-artist-ambassador-of-goodwill/?amp |access-date=March 3, 2015}}</ref>, na ngayon ay permanenteng nakadisplay sa United Nations Center sa [[Vienna, Austria]].<ref name="GMA2012Austria">{{cite web |date=2012-07-14 |title=Pinoy artist Manuel Baldemor mounts exhibit in Austria |url=https://www.gmanetwork.com/news/pinoyabroad/dispatch/265440/pinoy-artist-manuel-baldemor-mounts-exhibit-in-austria/story/ |access-date=2025-06-21 |website=GMA Network}}</ref> Nagpatuloy ang kanyang internasyonal na pagkilala noong 2013 nang buksan ni [https://www.ust.edu.ph/ambassador-salinas-highlights-the-filipino-global-maritime-professional-in-diplomat-lecture/ Ambassador Carlos C. Salinas] ang kanyang eksibisyon na Symphony of Colors sa Madrid, bilang bahagi ng pagdiriwang ng Philippines–Spain Friendship Day, na higit pang nagpakita ng internasyonal na lawak ng karera ni Baldemor sa sining.<ref name="SalinasinSpain" /> Sa parehong taon, nagdaos siya ng isang araw na eksibisyon na pinamagatang Philippine Skyland sa [[UNESCO]] sa Paris, na nagtatampok ng mga likhang nagpapakita ng buhay at kultura ng mga Ifugao.<ref name="GMA2013Medina">{{cite news |last=Medina |first=A. |date=2013-04-25 |title=PHL artist Manuel Baldamor features Ifugaos in Paris art exhibit |work=GMA News |url=https://www.gmanetwork.com/news/pinoyabroad/dispatch/305528/phl-artist-manuel-baldemor-features-ifugaos-in-paris-art-exhibit/story/ |access-date=2025-06-21}}</ref> Isa rin siyang eskultor. Noong 1982, napanalunan niya ang kanyang ika-apat na gintong parangal para sa eskultura sa taunang paligsahan ng Art Association of the Philippines sa pamamagitan ng kanyang likhang "Tribute to the Filipino Farmer," na naipakita sa City Gallery sa [[Luneta]] noong 1980 bilang parangal sa kanyang ama, si Perfecto S. Baldemor. Noong 1999, kinatawan niya ang Pilipinas sa 3rd Inami International Wooden Sculpture Camp sa [[Toyama Prefecture]], [[Japan]], kung saan nilikha niya ang monumental na "Pamilyang Pilipino," na may sukat na 1 metro ang lapad at 4 na metro ang taas.<ref name="drybrush" /> Noong Oktubre 1–14, 1999, inilunsad niya ang kanyang ika-100 na eksibisyon na pinamagatang "A Distinctive Milestone" bilang pintor at eskultor sa Artists’ Corner sa [[SM Megamall]]. Sa panahong iyon, siya lamang ang artistang nakapag-exhibit ng kanyang mga likha nang isang daang beses.<ref name="WhenInManila2024" /> Isa rin siyang manunulat at kasapi ng Writers’ Guild of the Philippines. Ang kanyang mga tula at sanaysay ay inilathala sa mga pangunahing pahayagan at magasin. Siya ay naging kolumnista para sa kultura sa dalawang pangunahing pahayagan. Ang kanyang lingguhang kolum na pinamagatang "Folio" ay lumabas sa Sunday Times ng [[Manila Times]] mula 1992 hanggang 1994. Ipinagpatuloy niya ang kanyang lingguhang kolum sa "Art and Culture Section" ng "[[The Philippines Star]]" mula 1997 hanggang 1999. Noong 2025, aktibo siyang lumahok sa ika-51 Pambansang Kongreso ng mga Manunulat ng Writers’ Union of the Philippines ([[UMPIL]]), kung saan dinisenyo at donasyon niya ang mga handicraft na tropeo para sa Gawad Pambansang Alagad ni Balagtas na mga parangal sa panitikan.<ref name="MarketMonitorUMPIL2025">{{cite web |date=2025-04-26 |title=UMPIL held its 51st National Writers’ Congress |url=https://marketmonitor.com.ph/umpil-held-its-51st-national-writers-congress/ |website=The Market Monitor |publisher=The Market Monitor |accessdate=2025-06-22}}</ref> Ipinakita niya ang kanyang kakayahan bilang graphic designer sa paggawa ng mga souvenir programs para sa XI World Congress of Cardiology noong 1991, XXII International Conference on Internal Medicine noong 1994, at iba pang mga commemorative books tungkol sa kasaysayan at pagsasaka ng [[Philippines]].<ref name="OpenLibraryPhilippines1989">{{cite book |author=Guerrero-Nakpil, Carmen |url=https://openlibrary.org/books/OL45607063M/The_Philippines |title=The Philippines |date=1989-01-01 |publisher=XI World Congress of Cardiology |others=Illustrated by Manuel D. Baldemor |pages=118 |accessdate=2025-06-22}}</ref> Noong 1980, ginawaran siya ng "Gawad Sikap" para sa [[Visual Arts]] bilang paggunita sa ika-400 anibersaryo ng kanyang bayan. Kinilala siya ng Paetenians International Northeast Chapter bilang "Paetenian of the Year" noong 1985 at bilang isa sa "Ten Outstanding Living Paetenians" noong 2000. Ginawaran din siya bilang isa sa mga "Natatanging Buhay na Anak ng Bayan" sa pagdiriwang ng Balik-Paete 2004.<ref name="natatanging-anak">{{cite book |last1=Africano |first1=C. |url=https://ust.primo.exlibrisgroup.com/discovery/fulldisplay?docid=alma991001091059709111&vid=63UOSTP_INST:UOSTP |title=Tatlong Haligi ng Sining. In Mga Natatanging Anak ng Paete |last2=Baldemor |first2=M. |last3=Casanova |first3=A. |publisher=UST Publishing House |year=2005 |access-date=2025-06-14}}</ref> Minsan niyang pinangungunahan ang pagtataguyod at pagpapatibay ng Paete sa pamamagitan ng kanyang mga palabas tulad ng "Salubong" sa Nayong Pilipino noong 1978, "The Masters of Paete Exhibit" sa City Gallery, Luneta noong 1980, ang malaking eksibisyon ng "The Paete Phenomenon" sa Cultural Center of the Philippines, ang pag-record ng dalawang makasaysayang konsyerto ng Band 69 – "Konsyerto ng Pamanang Himig" at "Konsyerto ng Sentenaryo ng Banda" – sa UP Abelardo Hall noong 1997, at ang "Konsyerto ng Sentenaryo ng Kalayaan ng Bansa" sa loob ng isang daang taong simbahan ng [[Paete, Laguna]].<ref name="TapatalkBanda69">{{cite web |title=A Salute to the 35 Years of Banda 69 |url=https://www.tapatalk.com/groups/usappaete/a-salute-to-the-35-years-of-banda-69-t3250-s10.html |website=USAPPAETE Forum on Tapatalk |accessdate=2025-06-22}}</ref> Kilala ang kanyang mga likha sa buong mundo dahil nireproduce ng [[UNICEF]] ang mga ito bilang disenyo para sa kanilang mga greeting card na ipinamamahagi sa buong mundo.<ref name="HeritageGallery" /><ref name="natatanging-anak" /><ref>{{cite web |title=The Art of Manuel D. Baldemor |url=https://philippinecenterny.com/manuel-d-baldemor-coming-soon/ |access-date=March 3, 2015 |website=Philippine Center New York}}</ref> Napansin siya sa pagpipinta ng Pilipinas at ng buong mundo, na kinukuha ang lokal na kultura habang nakikibahagi sa mga pandaigdigang tema.<ref name="GalarpeKMonitor">{{cite web |last=Galarpe |first=K. |title=Manuel Baldemor paints the Philippines and the world |url=https://karengalarpe.wordpress.com/2010/01/13/manuel-baldemor-paints-the-philippines-and-the-world/ |access-date=2025-06-21 |website=K Monitor (WordPress)}}</ref> Ang ilan sa kanyang mga likha ay naangkop din bilang mga pattern sa cross-stitch at naipakita sa mga eksibisyon sa Europa, na nagpapakita ng kakayahan at pandaigdigang atraksyon ng kanyang istilo sa sining.<ref name="BaldemorCrossStitch">{{cite web |date=June 2010 |title=Baldemor masterpieces turned into cross-stitch art, featured in European exhibitions |url=https://www.vintersections.com/2010/06/baldemor-masterpieces-turned-into-cross.html |access-date=21 June 2025 |website=VIntersections}}</ref> Noong 2009, tinapos ni Baldemor ang isang monumental na glass mosaic mural na pinamagatang "People Power," na inilagay sa [[Basilica of St. Thérèse]] sa Lisieux, France. Nilikha ito sa pakikipagtulungan ng mga French mosaicists na sina [https://fdac.dordogne.fr/les-oeuvres/acquisitions-realisees-en-2013/henot-sylvie/ Sylvie Henot] at [https://fr.linkedin.com/in/fran%C3%A7ois-sand-0b580b44 François Sand]. Ang likhang ito ay ginawang paggunita sa People Power Revolution ng Pilipinas noong 1986. Ang mural ay bahagi ng permanenteng koleksyon ng basilica, na sumasagisag sa kapayapaan at espiritwal na pagkakaisa. Ang paglalagay nito ay isang pambihirang karangalan para sa isang Pilipinong artista sa isa sa mga pinakamahalagang lugar ng relihiyosong pilgrimage sa France.<ref name="MBLivingBeyondMeans2020">{{cite web |date=2020-03-08 |title=On living beyond our means |url=https://mb.com.ph/2020/3/8/on-living-beyond-our-means |website=Manila Bulletin |accessdate=2025-06-22}}</ref> == Mga Kilalang Gawa == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at Lokasyon |- |2009 |Mosaic sa Basilica of St. Thérèse sa Lisieux, France<ref name="MBLivingBeyondMeans2020" /> |- |2007 |Commemorative Stamps para sa Ugnayan ng Pilipinas at France (ika-60 anibersaryo ng Diplomatic Ties), Philippine Embassy sa Paris, France<ref name="MBLivingBeyondMeans2020" /> |- |1990s– |UNICEF Christmas Cards<ref name="MBLivingBeyondMeans2020" /> |} == Mga Gantimpala == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at Lokasyon |- |2007 |Most Outstanding Alumni ng University of Santo Tomas |- |2004 |10th Asian Biennale Bangladesh |- |1998 |Indian Council for Cultural Relations, Delhi, India |- |1997 |Ministry of [[Arts and Culture]], Prague, Czech Republic |- |1994 |Artist-in-residence, Internationale Austausch Ateliers Region Basel, Switzerland |- |1992 |Thirteen Artists Award, Cultural Center of the Philippines |- |1991 |Ministry of [[Arts and Culture]], Cairo, Egypt |- |1989 |First [[ASEAN]] Symposium on Aesthetics, Workshop and Exhibition, National Gallery, Kuala Lumpur, Malaysia |- |1988 |Artist-in-residence, Santiago, Chile Artist-in-residence, Miskenot Shaannmin, Jerusalem, Israel USIS, Voluntary Visitors Program, USA |- |1987 |China Exhibition Agency, The People's Republic of China |- |1985 |Ministry of [[Arts and Culture]], Moscow, USSR Leutuvos TSR Kuturas Ministerija, Vilnius, Lithuania |- |1983 |Best Fine Print Award, Art Association of the Philippines |- |1982 |Best Sculpture Award, Art Association of the Philippines |- |1975 |British Council, London Ministry of [[Arts and Culture]], Paris, France |- |1974 |Honorable Mention Award para sa Pagpipinta, AAP |- |1973 |Kinatawan ng Pilipinas, XIV Internationale Art Exhibition, Paris, France Grand Prize Award, Art Association of the Philippines |} == Mga Solo Eksibisyon == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at Lokasyon |- |2019 |"[[Luzviminda]]", New York City, USA<ref name="BaldemorLuzviminda" /> |- |2014 |"Mosaique" Alliance Francaise, France<ref name="BaldemorFrance">{{cite news |date=17 December 2024 |title=Manuel Baldemor revisits his affinity with France |work=BusinessMirror |url=https://businessmirror.com.ph/2024/12/17/manuel-baldemor-revisits-his-affinity-with-france/ |access-date=21 June 2025}}</ref><ref name="BaldemorExhibit">{{cite news |date=28 February 2024 |title=Manuel Baldemor paintings on exhibit in Makati |work=GMA News Online |url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/artandculture/929656/manuel-baldemor-paintings-exhibit-makati/story/ |access-date=21 June 2025}}</ref><ref name="InstagramDDL5TecMUOR">{{Cite web |title=Instagram post by @username |url=https://www.instagram.com/p/DDL5TecMUOR/ |access-date=2025-06-21 |website=Instagram}}</ref> |- |2013 |"Moments with Christ", SM Megamall Atrium<ref name="MomentswithChrist" /> "Symphony of Colors" Centro Cultural Galileo, Madrid, Spain<ref name="SalinasinSpain" /><ref name="SalinasinSpainArchive">Phl Ambassador opens Manuel Baldemor exhibit in Madrid. (2013, June 11). Retrieved March 3, 2015, from http://www.interaksyon.com/lifestyle/phl-ambassador-opens-manuel-baldemor-exhibit-in-madrid {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150518093940/http://www.interaksyon.com/lifestyle/phl-ambassador-opens-manuel-baldemor-exhibit-in-madrid|date=2015-05-18}}</ref> "Philippine Skyland" Salon des Délegués., UNESCO Miollis, Paris, France<ref name="GMA2013Medina" /> |- |2012 |"Impressions: Isang Art Exhibition ng mga Pinta" Vienna International Center, Vienna, Austria<ref name="GMA2012Austria" /> "Images of My Homeland and Switzerland" Switzerland<ref name="OfficialGazette2012" /> |- |2010 |Isang [[Cross-Stitch]] Exhibit, Event Center, SM Megamall<ref name="BaldemorCrossStitch" /><ref name="BaldemorDMC">{{cite web |title=Manuel Baldemor: Masterpieces by DMC |url=https://archive.md/20150317012210/http://www.focusglobalinc.com/dmc-news/manuel-baldemor-masterpieces-by-dmc.aspx |archive-url=http://www.focusglobalinc.com/dmc-news/manuel-baldemor-masterpieces-by-dmc.aspx |archive-date=17 March 2015 |access-date=21 June 2025 |website=Focus Global Inc.}}</ref> |- |2008 |"The Images of the Philippines and Norway" Norway’s Ministry of Culture and Church Affairs, Norway, Iceland<ref name="BaldemorNorwayIceland" /> |- |2007 |"Somewhere in France" Art Center, SM Megamall<ref name="WhenInManila2024" /><ref name="GalarpeKMonitor" /> "Windows" Atrium, Singapore "Chromatext Reloaded" CCP Main Gallery "The Wonders of China" Galerie Y |- |2006 |Vietnam Fine Art Museum exhibit, Hanoi |- |2005 |Galerie S, Stockholm |- |1998 |"Las Canciones de la Revolucion" Museo Nacional de Antropologia, Madrid, Spain "From the Heart of India" Art Center, SM MegaMall |- |1997 |"A Gift of Nature" Gallery 139, Ayala Alabang, Muntinlupa "Dubrovnik Croatia" Galerie Y, SM MegaMall, Mandaluyong "Czech National Day" Czech Embassy, Manila "Songs of the Revolution" Ayala Museum, Makati City "Prague, The Heart of Europe" Ayala Museum, Makati City "Mula sa Sinisintang Lupa" GSIS Museo ng Sining, GSIS Bldg, Financial Center, Pasay "Philippines Nature's Wonder" Hotel Bayerischen Hof, Munich, Germany "Images of my Native Land" Novomestska Radnice, Prague, Czech Republic "Hymn to my Homeland" Kunst Im Sonnenhof, Bern, Switzerland "Transition" The Crucible Gallery, SM MegaMall, Mandaluyong |- |1996 |"Cultural and Spiritual Homeland" Museo Iloilo, Iloilo City "Quelque Part En France" La Galerie, Alliance Francaise de Manille "Global Village" The Art Center, SM MegaMall, Mandaluyong "Hymn to the Earth" Luz Gallery, Makati City "Discovery" The Country of Tagaytay Highlands, Tagaytay City "Festival of my Hometown" Philippine International Convention Center |- |1995 |"Switzerland Aquarelle" Finale Art Gallery, SM MegaMall, Mandaluyong "Pasko sa Aming Bayan" [[EDSA]] Plaza Hotel, Mandaluyong "Graces from the Land" Gen. Luna Gallery, Davao City "Masskara", Bacolod Convention Plaza Hotel, Bacolod City "Sining Bayan" Art Center, SM MegaMall, Mandaluyong "CEBU, The Queen City of the South" SM City, Cebu |- |1994 |"Madonna Filipina" Sculpture Exhibition, Heritage Art Center, Shangri-La Plaza, Mandaluyong "Flowers from the Alps" Galerie Y, SM MegaMall, Mandaluyong "A Piece of Switzerland" Ayala Museum, Makati City "Ein Stuck Schwiz" International Austausch Ateliers Region, Basel, Switzerland |- |1993 |"Maskara ng Buhay" Galerie Y, SM MegaMall, Mandaluyong "Zona Verde" Hotel Intercontinental, Makati City "Philippine Skyworld" Phoenix Gallery, Baguio City "Cogon at Kahoy" Woodcut Prints Exhibition, Ayala Museum, Makati City "Scent of China" Galerie Y, SM MegaMall, Mandaluyong "The Gentle Carabao" West Gallery, SM MegaMall, Mandaluyong "Festival of Colors" Victoria Plaza, Davao City |- |1992 |"Pasko Filipino" Heritage Art Center, SM MegaMall, Mandaluyong "Mirror" Lopez Museum, Pasig "Awit at Kulay" Hotel Nikko Manila Garden, Makati City "Season's Best" Westin Philippine Plaza Hotel, Manila "Recuerdos de Mexico" Ayala Museum, Makati City |- |1991 |"Underneath the Rainbow" Philippines Center, New York City, USA "The Wonders of Egypt II" Egyptian Ambassador's Residence, Makati City "The Wonders of Egypt I" Lopez Museum, Pasig "The Art of Manuel D. Baldemor" National Gallery, Open House, Cairo, Egypt "Ugat ng Sariling Atin" UPLB Gallery, Los Baños, [[Laguna (province)|Laguna]] "Ang Pista sa Nayon" West Gallery, Quezon City "Sa Duyan ng Pagmamahal" Ayala Museum, Makati City "May Isang Bayan sa Dakong Silangan" Cultural Center of the Philippines, Manila "Sa Lambong ng Bahag-hari" Artist's Corner Gallery, Hotel Intercontinental Manila, Makati City |- |1990 |"Munting Bayan sa Salamin" Hotel Nikko Manila Garden, Makati City "Nature's Best" Lopez Museum, Pasig "Sining at Lulturang Kinagisnan" The Luz Gallery, Makati City "Pagdiriwang" Philippine International Convention Center, Manila |- |1989 |"Chile: A Discovery of Colors" The National Museum, Manila |- |1987 |"The Art of Manuel D. Baldemor" Harry Steel Cultural Center, Kiriat Ono, Israel "As I Came Down from Jerusalem" Ayala Museum, Makati City "Munting Bayan" Philippine Center, New York |- |1986 |"Homage to Carlos V. Francisco" Angono Artist's, Angono, Rizal "Recent Works" Lopez Museum, Pasig "Homage to Botong" Ayala Museum, Makati City "American Experience" Thomas Jefferson Cultural Center, Makati City "The Art of Manuel D. Baldemor" International Art Gallery, Beijing, China "Xian Beyond Expectations" Ayala Museum, Makati City |- |1985 |"The Graphic Art of Manuel D. Baldemor" The Friendship House, Moscow, USSR "Manuelis Baldemoras Tapyba Grapika" Lietuvos TSR Dailies Muziejus, Vilnius, Lithuania "Folk Vision" The Luz Gallery, Makati City "Pahiyas and the Year of the Carabao" Gallery Genesis, Mandaluyong |- |1984 |"Summertime" Gallery Marguerite, Hyatt Terraces, Baguio City "Baldemor Country" The Luz Gallery, Makati City |- |1983 |"Laguna, the Land and the People" Hidalgo Gallery, Makati City "Painting and Sculpture" ELF Arthaus, Parañaque, Metro Manila "Munting Bayan" Ayala Museum, Makati City |- |1982 |"Roots" Greenhills Art Center, San Juan, Metro Manila |- |1981 |"Korean Impressions" Greenhills Art Center, San Juan, Metro Manila "Baldemor's Painting Exhibition" Philippine Embassy, Seoul, Korea "Images of the Homeland" Greenhills Art Center, San Juan, Metro Manila |- |1980 |"Tribute to the Filipino Farmers" (Sculpture) City Gallery, Manila |- |1978 |"Introspective" Print Collections Gallery, Manila "Kay Ganda ng Pilipinas" ABC Galleries, Manila "Muslim Impressions" Hidalgo Gallery, Makati City |- |1977 |"The Art of Manuel D. Baldemor" Mainz Rathaus, Mainz, West Germany "Baldemor Paintings" PhilamLife, Iloilo City |- |1976 |"Ceramic Paintings" The Gallery, Hyatt Regency, Manila "Mother and Child" ABC Galleries, Manila "Prints and Drawings" Galeria Burlas, Bacolod City |- |1975 |"Kay Ganda ng Pilipinas" Kilusang Sining Gallery, Makati "Recent Paintings" Galeria Burlas, Bacolod City |- |1974 |"Baldemor's Paete" GMTFM Hall, Taguig, Metro Manila "Paete" Second Laguna Development Bank, Paete, Laguna "Paete: Sketchbook of a Filipino Town" Quad Gallery, Makati |- |1973 |"The Art of Manuel D. Baldemor" Hidalgo Gallery, Makati |- |1972 |"The Graphic Art of Manuel D. Baldemor" Hidalgo Gallery, Makati City |} == Mga Grupong Eksibisyon == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at Lokasyon |- |2011 |"Edades: From Freedom to Fruition", Cultural Center of the Philippines<ref name="MayoRachel2011" /> |- |2006 |"Ode to the Pasig River" Ayala Museum "Through the Palette's Eye" U.P.-Jorge B. Vargas Museum and Filipiniana Research Center |- |2005 |Philippine Exhibit, Stanford Art Spaces, Stanford University "SCAPES: Images of Time and Place" DLSU Museum |- |1997 |Two-Man Show, Albor-Baldemor, Stadt Museum, Düsseldorf, Germany Two-Man Show, Albor-Baldemor, Landesvertretung Thuringen, Bonn, Germany |- |1996 |"The Filipino Masters" Ericsson Telecommunications, Manila Three-Man Show, Albor-Baldemor-Olmedo, Philippine Embassy, Vienna, Italy |- |1992 |Philippine Pavilion, Seville, Spain |- |1991 |"Paete Phenomenon" Cultural Center of the Philippines |- |1990 |Cultural Gallery, Muzium Negara, Kuala Lumpur, Malaysia |- |1989 |First ASEAN Symposium on Aesthetics, Workshop and Exhibition, National Art Gallery, Kuala Lumpur, Malaysia |- |1988 |International Art Festival, Saddam Art Center, Baghdad, Iraq |- |1987 |Metropolitan Museum, Manila |- |1986 |Bienal de la Habana, Cuba |- |1985 |Print Council of Australia, Melbourne Asia World Art Gallery, Taipei, Taiwan |- |1984 |Galerie Taub, Philadelphia |- |1982 |ASEAN Traveling Art Exhibition, Malaysia, Singapore, Thailand, Indonesia, Hong Kong, and Manila |- |1980 |Madurodam Gallery, The Hague, The Netherlands |- |1977 |Wall Panel Gallery, Tehran, Iran |- |1975 |The Philippine Center, New York City, New York, USA |- |1973 |XIV Internationale Art Exhibition, Paris, France |- |1972 |AAP Art Competition and Exhibition, Cultural Center of the Philippines |} == Mga Libro at Publikasyon == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at mga Kontribyutor |- |2010 |"Manuel D. Baldemor’s European Journey of Discovery"<ref>Manuel D. Baldemor's European journey of discovery. (n.d.). Retrieved March 3, 2015, from http://www.worldcat.org/title/manuel-d-baldemors-european-journey-of-discovery/oclc/758099557</ref><ref>{{cite web |title=Manuel D. Baldemor's European journey of discovery |url=https://ust.primo.exlibrisgroup.com/discovery/fulldisplay?docid=alma991002818509709111&vid=63UOSTP_INST:UOSTP |access-date=March 3, 2015}}</ref> |- |1996 |"Painting the Global Village" kasama si Rosalinda L. Orosa |- |1993 |"Tales of a Rainy Night" kasama si C. Hidalgo "Sabong" kasama si A. Hidalgo |- |1992-94 |Kolumnista, "Folio", Sunday Times Life Magazine, Pilipinas |- |1992 |"Philippine Food and Life" kasama si G.C. Fernando <ref>[[Puto (food)|Puto]] (2015, April 12)</ref> |- |1991 |"The Paete Phenomenon" kasama si I.C. Endaya |- |1990-94 |Opisyal na Disenyo ng UNICEF Card |- |1989 |"The Philippines" kasama si C. Nakpil at "Chile, A Discovery of Colors" kasama si S. Fanega |- |1988 |"Sarap" kasama sina D. Fernandez, E. Alegre |- |1987 |"Philippine Ancestral Houses" kasama sina F. Zialcita, N. Oshima |- |1986 |"Painture, New Lixicom of Philippine Art" kasama si P. Zafaralla |- |1981 |"Images of the Homeland" kasama si M. Baterina |- |1980 |"Tribute to the Filipino Farmers" kasama si L. Benesa |- |1974 |"Paete, Sketchbook of a Filipino Town" kasama si B. Afuang |- |1972 |"The Graphic Art of Manuel D. Baldemor" kasama si M. Duldulao |} == Mga Kilalang Tao == [[Angeline Baldemor]] [[Angelito Baldemor]] [[Angelo Baldemor]] [[Antero Baldemor]] [[Celoine Baldemor]] [[Charming Baldemor]] [[Felix "Kid" Baldemor]] [[Fred Baldemor]] [[Leandro Baldemor]] [[Mailah Baldemor]] [[Marvin Baldemor]] [[Mike Baldemor]] [[Nick C. Baldemor]] [[Vince Baldemor]] [[Walter Baldemor]] [[Wilfredo Baldemor]] [[Wilson Baldemor]] [[Zoerya Emi Baldemor Abuel]] [[Vicente Mannsala]] == Mga Sanggunian == {{Reflist}} == Bibliograpiya == Africano, C., Baldemor, M., and Casanova, A. (2005). Tatlong Haligi ng Sining. In Mga Natatanging Anak ng Paete. UST Publishing House. Featuring artwork by Manuel Baldemor. {{authority control}} jdvij3dz5w4g71pp6zpo3dq2g9ttvfm 2166422 2166421 2025-06-27T03:40:29Z Imperator Romanii 151552 /* Karera */ 2166422 wikitext text/x-wiki {{Infobox artist|name=Manuel Baldemor|image=Manuel Baldemor en Mexico.jpg|image_size=|birth_name=Manuel D. Baldemor|birth_date={{Birth date and age|1947|03|26}}|birth_place=[[Paete]], [[Laguna (province)|Laguna]], [[Philippines]]|nationality=[[Filipinos|Filipino]]|field=[[Painting]]}} '''Manuel Baldemor''' ay isang Pilipinong pintor, eskultor, printmaker, manunulat at ilustrador ng libro.<ref name="HeritageGallery">{{cite web |title=BALDEMOR, Manuel |url=https://heritagegallery.ph/2017/11/baldemor-manuel/ |access-date=March 3, 2015 |website=Heritage Gallery}}</ref> Ipinanganak siya noong Marso 26, 1947, sa [[Paete]], [[Laguna (province)|Laguna]], [[Philippines]]. Kilala siya sa kanyang mga pinta sa iba't ibang media na nagpapakita ng mga eksena sa pinasimpleng mga pormang heometriko na may katangiang folk art. Karamihan sa kanyang mga paksa sa sining ay ang kanyang bayan, ang mga tao nito, ang kanilang pang-araw-araw na gawain, at ang kanilang mga pagdiriwang.<ref name="drybrush">{{cite web |title=Manuel Baldemor - drybrush Gallery |url=https://drybrush.com/artists/manuel-baldemor |accessdate=2025-06-14}}</ref> Ang kanyang mga likha ay kilala hindi lamang sa Pilipinas kundi pati na rin sa ibang mga bansa. Siya ay isang artist-in-residence sa [[Chile]], [[Estonia]], [[France]], [[Israel]], [[Japan]], [[Singapore]], [[Switzerland]] at [[Portugal]]. Kilala ang kanyang mga gawa sa buong mundo dahil nireproduce ng [[UNICEF]] ang kanyang mga likha bilang mga greeting card na ipinamamahagi sa buong mundo.<ref name="drybrush" /><ref>{{cite web |title=Manuel Baldemor |url=https://www.artnet.com/artists/manuel-baldemor/ |access-date=2025-06-14 |website=Artnet}}</ref> == Maagang karera at edukasyon == Nag-aral si Manuel Baldemor sa University of Santo Tomas College of Architecture and Fine Arts (CAFA), na kalaunan ay naging [[University of Santo Tomas College of Architecture|College of Architecture]] at [[University of Santo Tomas College of Fine Arts and Design|College of Fine Arts and Design]]. Habang siya ay estudyante, nakipagtulungan siya sa mga artistang mula Mabini upang masuportahan ang kanyang sarili sa pananalapi.<ref name="BaldemorLuzviminda">{{Cite web |date=14 November 2019 |title=Manuel Baldemor’s Luzviminda, An Art Exhibit at the Philippine Center – Press Release PR-CSC-098-2019 |url=https://newyorkpcg.org/pcgny/wp-content/uploads/2019/11/PR-CSC-098-19.pdf |publisher=Consulate General of the Republic of the Philippines, New York |accessdate=22 June 2025}}</ref> Madalas siyang nilalapitan ng kanyang mga kaklase para sa tulong sa kanilang mga akademikong art plates, dahil kinikilala ang kanyang natatanging kakayahan at estilo. Sa kanyang pananatili, naimpluwensiyahan siya ng mga prinsipyong modernista na ipinakilala ni National Artist [[Victorio Edades]]. Kalaunan, naipakita si Baldemor sa mga eksibisyon na sumusubaybay sa mga ugat ng modernong sining sa Pilipinas, kasama ang iba pang mga kilalang artista na hinubog ng pamana ni Edades.<ref name="MayoRachel2011">{{cite web |last=Mayo |first=R. |date=2011 |title=Exhibition traces the roots of Modern Art in the Philippines |url=http://rachelmayo.blogspot.com/2011/12/edades-from-freedom-to-fruition.html |access-date=2025-06-21 |website=The Essence of Things by Rachel Mayo (Blogspot)}}</ref> Sa kanyang huling taon, nagtrabaho siya bilang layout artist at editorial cartoonist para sa Philippine Graphic. Dito nagsimula ang kanyang karera sa publikasyon. == Karera == Nagsimula ang kanyang karera bilang pintor nang ipakita niya ang kagandahan ng kanyang bayan, Paete, Laguna, gamit ang panulat at tinta. Ang kanyang mural na "Paete I" ay nanalo ng grand prize sa [[Art Association of the Philippines]] Art Competition and Exhibition noong 1972.<ref>{{cite web |title=Paete I - CCP Encyclopedia of Philippine Art |url=https://epa.culturalcenter.gov.ph/3/82/2254/ |accessdate=2025-06-14}}</ref> Sa sumunod na taon, nanalo rin ng parehong gantimpala ang kanyang mural na "Paete II". Ang kanyang magkakasunod na panalo ang nagbigay-daan upang siya ay maging kinatawan ng Pilipinas sa XIV International Art Exhibition sa [[Paris]] noong 1973. Tinawag siya ng kritiko ng sining na si [[Leonides Benesa]] bilang "The Folk Artist".<ref name="WhenInManila2024">{{cite web |date=2024-12-18 |title=Meet the Artist Whose Paintings of Paete Led Him to Represent the Philippines in France |url=https://www.wheninmanila.com/meet-the-artist-whose-paintings-of-paete-led-him-to-represent-the-philippines-in-france/ |website=When In Manila |accessdate=2025-06-14}}</ref> Noong dekada 1970, binuo niya ang sarili niyang estilo ng sining na pinaghalo ang kanyang mga alaala sa probinsya. Nilikha niya ang ilang mga likha na nagpapakita ng ideyal ng Pilipinas sa pamamagitan ng Folk Modernist na pamamaraan. Ang kanyang unang eksibisyon na "The Graphic of Manuel D. Baldemor" sa Hidalgo Gallery noong 1972 ang naging panimulang marka ng kanyang karera.<ref name="WhenInManila2024" /> Napanalunan niya ang kanyang ikatlong gintong parangal sa taunang paligsahan ng Art Association of the Philippines para sa kanyang mga fine prints noong 1983. Sinubukan niya ang iba pang mga media tulad ng [[watercolour]], [[Acrylic paint|acrylic]], [[tempera]], [[oil-on-canvas]], woodcut, [[ceramics]], salamin, [[grass paper]], at [[fine prints]].<ref name="drybrush" /> Bukod sa kanyang mga paglalarawan ng pang-araw-araw na buhay, pumasok din si Baldemor sa mga temang espiritwal sa sining. Ang kanyang likha na "Moments with Christ" ay kilala sa pagbibigay ng damdaming banal na inspirasyon at nagdagdag ng isa pang dimensyon sa kanyang mga gawa.<ref name="MomentswithChrist">{{Cite web |author=Lago, Amanda |date=2013-03-21 |title=Spiritualized through art with Manuel Baldemor's 'Moments with Christ' |url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/content/301466/spiritualized-through-art-with-manuel-baldemor-s-moments-with-christ/story/ |access-date=2025-06-21 |website=GMA News |language=en}}</ref> Tinawag siya ni [[Rosalinda Orosa]], isang eksperto sa sining at kolumnista, bilang "The Chronicle of the Motherland" dahil sa kanyang mga paglalarawan ng kagandahan ng iba't ibang lugar sa Pilipinas.<ref name="FreeLibraryOrosa">{{cite web |date=2023-12-15 |title=In Memoriam: Rosalinda Luna Orosa, the Mother of Philippine Arts and Culture |url=https://www.thefreelibrary.com/In+Memoriam%3a+Rosalinda+Luna+Orosa%2c+the+Mother+of+Philippine+Arts+and...-a0776423059 |website=The Free Library |accessdate=2025-06-22}}</ref> Noong 1992, ginawaran siya ng [[Cultural Center of the Philippines]] bilang isa sa Thirteen Artist Awardees bilang pagkilala sa kanyang mga kontribusyon sa bansa.<ref name="WhenInManila2024" /> Nakatanggap siya ng mga travel grants bilang artist-in-residence sa [[France]]<ref>{{cite news |last=Medina |first=A. |date=2013-04-25 |title=PHL artist Manuel Baldemor features Ifugaos in Paris art exhibit |work=GMA News |url=http://www.gmanetwork.com/news/story/305528/pinoyabroad/pinoyachievers/phl-artist-manuel-baldemor-features-ifugaos-in-paris-art-exhibit |access-date=March 3, 2015}}</ref>, [[England]]<ref name="DMCircuitArtBaldemor">{{cite web |title=Manuel Baldemor - DM Circuit Art by Art Circle Gallery |url=https://dmcircuitart.com/artist/manuel-baldemor/ |website=DM Circuit Art |accessdate=2025-06-22}}</ref>, [[Switzerland]]<ref name="OfficialGazette2012">{{cite web |date=2012-07-06 |title=Philippine Embassy in Berne celebrates 150th anniversary of Philippine-Swiss relations through an exhibit by Manny Baldemor |url=https://www.officialgazette.gov.ph/2012/07/06/philippine-embassy-in-berne-celebrates-150th-anniversary-of-philippine-swiss-relations-through-an-exhibit-by-manny-baldemor/ |access-date=2025-06-21 |website=Official Gazette of the Republic of the Philippines}}</ref>, [[Russia]], [[Spain]]<ref name="SalinasinSpain">{{cite web |title=Ambassador Salinas Opens Manuel Baldemor Exhibit in Madrid |url=https://www.philembassymadrid.com/ambassador-salinas-opens-manuel-baldemor-exhibit-madrid |access-date=March 3, 2015 |website=Philippine Embassy Madrid}}</ref>, [[Portugal]]<ref name="DMCircuitArtBaldemor" />, at [[Scandinavia]]<ref name="BaldemorNorwayIceland">{{cite news |last=Grejalde |first=G. |date=13 June 2008 |title=Filipino holds exhibit in Norway, Iceland |work=GMA News |url=https://www.gmanetwork.com/news/topstories/content/100993/filipino-holds-exhibit-in-norway-iceland/story/ |access-date=21 June 2025}}</ref> sa [[Europe]]; [[United States]]<ref name="DFA2016SymphonyOfFlowers">{{cite web |date=2016-05-23 |title=Manuel Baldemor’s “Symphony of Flowers” Blooms at Philippine Center Gallery |url=https://dfa.gov.ph/dfa-news/news-from-our-foreign-service-postsupdate/9334-manuel-baldemore-s-symphony-of-flowers-blooms-at-philippine-center-gallery |website=Department of Foreign Affairs, Republic of the Philippines |publisher=GOVPH |accessdate=2025-06-22}}</ref>, [[Mexico]]<ref name="DFA2015TaxcoExhibit">{{cite web |date=2015-11-03 |title=PHL Embassy in Mexico opens Painting Exhibit of Filipino Artist in Taxco |url=https://dfa.gov.ph/dfa-news/news-from-our-foreign-service-postsupdate/7741-phl-embassy-in-mexico-opens-painting-exhibit-of-filipino-artist-in-taxco |website=Department of Foreign Affairs, Republic of the Philippines |publisher=GOVPH |accessdate=2025-06-22}}</ref> at [[Chile]]<ref name="DMCircuitArtBaldemor" /> sa [[Americas]]; [[Iran]], [[Israel]], [[Egypt]], [[South Korea]], [[India]], [[Malaysia]] at [[China]]<ref name="ManilaStandard2023">{{cite web |date=2023-09-15 |title=A tale of two nations |url=https://manilastandard.net/?p=307141 |website=Manila Standard |accessdate=2025-06-22}}</ref> sa [[Asia]]. Bawat bansang kanyang binisita ay naging paksa at tema ng kanyang sining. Nakilala siya bilang isang International Artist at pati na rin bilang Most Travelled Artist dahil sa paglalakbay sa mahigit 50 bansa. Noong 1995, ipinagdiwang niya ang kanyang ika-25 anibersaryo bilang isang artista sa pamamagitan ng isang eksibisyon sa Artists’ Corner sa [[SM Megamall]], na tampok ang dalawang likha: "Sining Bayan", na naglalarawan ng kanyang pagkakakilanlang Pilipino, at "The Global Village", na nagbigay-diin sa kanyang mga internasyonal na pakikipag-ugnayan. Dumalo bilang mga panauhing pandangal ang mga embahador mula sa mga bansang kanyang pinagsilbihan bilang artist-in-residence.<ref name="drybrush" /> Noong 1998, dumalo si Pangulong [[Fidel V. Ramos]] sa pagbubukas ng kanyang mural na "Pasasalamat"<ref>{{cite news |last=Zaide |first=Jose Abeto |date=2019-01-21 |title=Peripatetic artist & ambassador of goodwill |work=Manila Bulletin |url=https://mb.com.ph/2019/01/21/peripatetic-artist-ambassador-of-goodwill/?amp |access-date=March 3, 2015}}</ref>, na ngayon ay permanenteng nakadisplay sa United Nations Center sa [[Vienna, Austria]].<ref name="GMA2012Austria">{{cite web |date=2012-07-14 |title=Pinoy artist Manuel Baldemor mounts exhibit in Austria |url=https://www.gmanetwork.com/news/pinoyabroad/dispatch/265440/pinoy-artist-manuel-baldemor-mounts-exhibit-in-austria/story/ |access-date=2025-06-21 |website=GMA Network}}</ref> Nagpatuloy ang kanyang internasyonal na pagkilala noong 2013 nang buksan ni [https://www.ust.edu.ph/ambassador-salinas-highlights-the-filipino-global-maritime-professional-in-diplomat-lecture/ Ambassador Carlos C. Salinas] ang kanyang eksibisyon na Symphony of Colors sa Madrid, bilang bahagi ng pagdiriwang ng Philippines–Spain Friendship Day, na higit pang nagpakita ng internasyonal na lawak ng karera ni Baldemor sa sining.<ref name="SalinasinSpain" /> Sa parehong taon, nagdaos siya ng isang araw na eksibisyon na pinamagatang Philippine Skyland sa [[UNESCO]] sa Paris, na nagtatampok ng mga likhang nagpapakita ng buhay at kultura ng mga Ifugao.<ref name="GMA2013Medina">{{cite news |last=Medina |first=A. |date=2013-04-25 |title=PHL artist Manuel Baldamor features Ifugaos in Paris art exhibit |work=GMA News |url=https://www.gmanetwork.com/news/pinoyabroad/dispatch/305528/phl-artist-manuel-baldemor-features-ifugaos-in-paris-art-exhibit/story/ |access-date=2025-06-21}}</ref> Isa rin siyang eskultor. Noong 1982, napanalunan niya ang kanyang ika-apat na gintong parangal para sa eskultura sa taunang paligsahan ng Art Association of the Philippines sa pamamagitan ng kanyang likhang "Tribute to the Filipino Farmer," na naipakita sa City Gallery sa [[Luneta]] noong 1980 bilang parangal sa kanyang ama, si Perfecto S. Baldemor. Noong 1999, kinatawan niya ang Pilipinas sa 3rd Inami International Wooden Sculpture Camp sa [[Toyama Prefecture]], [[Japan]], kung saan nilikha niya ang monumental na "Pamilyang Pilipino," na may sukat na 1 metro ang lapad at 4 na metro ang taas.<ref name="drybrush" /> Noong Oktubre 1–14, 1999, inilunsad niya ang kanyang ika-100 na eksibisyon na pinamagatang "A Distinctive Milestone" bilang pintor at eskultor sa Artists’ Corner sa [[SM Megamall]]. Sa panahong iyon, siya lamang ang artistang nakapag-exhibit ng kanyang mga likha nang isang daang beses.<ref name="WhenInManila2024" /> Isa rin siyang manunulat at kasapi ng Writers’ Guild of the Philippines. Ang kanyang mga tula at sanaysay ay inilathala sa mga pangunahing pahayagan at magasin. Siya ay naging kolumnista para sa kultura sa dalawang pangunahing pahayagan. Ang kanyang lingguhang kolum na pinamagatang "Folio" ay lumabas sa Sunday Times ng [[Manila Times]] mula 1992 hanggang 1994. Ipinagpatuloy niya ang kanyang lingguhang kolum sa "Art and Culture Section" ng "[[The Philippines Star]]" mula 1997 hanggang 1999. Noong 2025, aktibo siyang lumahok sa ika-51 Pambansang Kongreso ng mga Manunulat ng Writers’ Union of the Philippines ([[UMPIL]]), kung saan dinisenyo at donasyon niya ang mga handicraft na tropeo para sa Gawad Pambansang Alagad ni Balagtas na mga parangal sa panitikan.<ref name="MarketMonitorUMPIL2025">{{cite web |date=2025-04-26 |title=UMPIL held its 51st National Writers’ Congress |url=https://marketmonitor.com.ph/umpil-held-its-51st-national-writers-congress/ |website=The Market Monitor |publisher=The Market Monitor |accessdate=2025-06-22}}</ref> Ipinakita niya ang kanyang kakayahan bilang graphic designer sa paggawa ng mga souvenir programs para sa XI World Congress of Cardiology noong 1991, XXII International Conference on Internal Medicine noong 1994, at iba pang mga commemorative books tungkol sa kasaysayan at pagsasaka ng [[Philippines]].<ref name="OpenLibraryPhilippines1989">{{cite book |author=Guerrero-Nakpil, Carmen |url=https://openlibrary.org/books/OL45607063M/The_Philippines |title=The Philippines |date=1989-01-01 |publisher=XI World Congress of Cardiology |others=Illustrated by Manuel D. Baldemor |pages=118 |accessdate=2025-06-22}}</ref> Noong 1980, ginawaran siya ng "Gawad Sikap" para sa [[Visual Arts]] bilang paggunita sa ika-400 anibersaryo ng kanyang bayan. Kinilala siya ng Paetenians International Northeast Chapter bilang "Paetenian of the Year" noong 1985 at bilang isa sa "Ten Outstanding Living Paetenians" noong 2000. Ginawaran din siya bilang isa sa mga "Natatanging Buhay na Anak ng Bayan" sa pagdiriwang ng Balik-Paete 2004.<ref name="natatanging-anak">{{cite book |last1=Africano |first1=C. |url=https://ust.primo.exlibrisgroup.com/discovery/fulldisplay?docid=alma991001091059709111&vid=63UOSTP_INST:UOSTP |title=Tatlong Haligi ng Sining. In Mga Natatanging Anak ng Paete |last2=Baldemor |first2=M. |last3=Casanova |first3=A. |publisher=UST Publishing House |year=2005 |access-date=2025-06-14}}</ref> Minsan niyang pinangungunahan ang pagtataguyod at pagpapatibay ng Paete sa pamamagitan ng kanyang mga palabas tulad ng "Salubong" sa Nayong Pilipino noong 1978, "The Masters of Paete Exhibit" sa City Gallery, Luneta noong 1980, ang malaking eksibisyon ng "The Paete Phenomenon" sa Cultural Center of the Philippines, ang pag-record ng dalawang makasaysayang konsyerto ng Band 69 – "Konsyerto ng Pamanang Himig" at "Konsyerto ng Sentenaryo ng Banda" – sa UP Abelardo Hall noong 1997, at ang "Konsyerto ng Sentenaryo ng Kalayaan ng Bansa" sa loob ng isang daang taong simbahan ng [[Paete, Laguna]].<ref name="TapatalkBanda69">{{cite web |title=A Salute to the 35 Years of Banda 69 |url=https://www.tapatalk.com/groups/usappaete/a-salute-to-the-35-years-of-banda-69-t3250-s10.html |website=USAPPAETE Forum on Tapatalk |accessdate=2025-06-22}}</ref> Kilala ang kanyang mga likha sa buong mundo dahil nireproduce ng [[UNICEF]] ang mga ito bilang disenyo para sa kanilang mga greeting card na ipinamamahagi sa buong mundo.<ref name="HeritageGallery" /><ref name="natatanging-anak" /><ref>{{cite web |title=The Art of Manuel D. Baldemor |url=https://philippinecenterny.com/manuel-d-baldemor-coming-soon/ |access-date=March 3, 2015 |website=Philippine Center New York}}</ref> Napansin siya sa pagpipinta ng Pilipinas at ng buong mundo, na kinukuha ang lokal na kultura habang nakikibahagi sa mga pandaigdigang tema.<ref name="GalarpeKMonitor">{{cite web |last=Galarpe |first=K. |title=Manuel Baldemor paints the Philippines and the world |url=https://karengalarpe.wordpress.com/2010/01/13/manuel-baldemor-paints-the-philippines-and-the-world/ |access-date=2025-06-21 |website=K Monitor (WordPress)}}</ref> Ang ilan sa kanyang mga likha ay naangkop din bilang mga pattern sa cross-stitch at naipakita sa mga eksibisyon sa Europa, na nagpapakita ng kakayahan at pandaigdigang atraksyon ng kanyang istilo sa sining.<ref name="BaldemorCrossStitch">{{cite web |date=June 2010 |title=Baldemor masterpieces turned into cross-stitch art, featured in European exhibitions |url=https://www.vintersections.com/2010/06/baldemor-masterpieces-turned-into-cross.html |access-date=21 June 2025 |website=VIntersections}}</ref> Noong 2009, tinapos ni Baldemor ang isang monumental na glass mosaic mural na pinamagatang "People Power," na inilagay sa [[Basilica of St. Thérèse]] sa Lisieux, France. Nilikha ito sa pakikipagtulungan ng mga French mosaicists na sina [https://fdac.dordogne.fr/les-oeuvres/acquisitions-realisees-en-2013/henot-sylvie/ Sylvie Henot] at [https://fr.linkedin.com/in/fran%C3%A7ois-sand-0b580b44 François Sand]. Ang likhang ito ay ginawang paggunita sa People Power Revolution ng Pilipinas noong 1986. Ang mural ay bahagi ng permanenteng koleksyon ng basilica, na sumasagisag sa kapayapaan at espiritwal na pagkakaisa. Ang paglalagay nito ay isang pambihirang karangalan para sa isang Pilipinong artista sa isa sa mga pinakamahalagang lugar ng relihiyosong pilgrimage sa France.<ref name="MBLivingBeyondMeans2020">{{cite web |date=2020-03-08 |title=On living beyond our means |url=https://mb.com.ph/2020/3/8/on-living-beyond-our-means |website=Manila Bulletin |accessdate=2025-06-22}}</ref> == Mga Kilalang Gawa == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at Lokasyon |- |2009 |Mosaic sa Basilica of St. Thérèse sa Lisieux, France<ref name="MBLivingBeyondMeans2020" /> |- |2007 |Commemorative Stamps para sa Ugnayan ng Pilipinas at France (ika-60 anibersaryo ng Diplomatic Ties), Philippine Embassy sa Paris, France<ref name="MBLivingBeyondMeans2020" /> |- |1990s– |UNICEF Christmas Cards<ref name="MBLivingBeyondMeans2020" /> |} == Mga Gantimpala == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at Lokasyon |- |2007 |Most Outstanding Alumni ng University of Santo Tomas |- |2004 |10th Asian Biennale Bangladesh |- |1998 |Indian Council for Cultural Relations, Delhi, India |- |1997 |Ministry of [[Arts and Culture]], Prague, Czech Republic |- |1994 |Artist-in-residence, Internationale Austausch Ateliers Region Basel, Switzerland |- |1992 |Thirteen Artists Award, Cultural Center of the Philippines |- |1991 |Ministry of [[Arts and Culture]], Cairo, Egypt |- |1989 |First [[ASEAN]] Symposium on Aesthetics, Workshop and Exhibition, National Gallery, Kuala Lumpur, Malaysia |- |1988 |Artist-in-residence, Santiago, Chile Artist-in-residence, Miskenot Shaannmin, Jerusalem, Israel USIS, Voluntary Visitors Program, USA |- |1987 |China Exhibition Agency, The People's Republic of China |- |1985 |Ministry of [[Arts and Culture]], Moscow, USSR Leutuvos TSR Kuturas Ministerija, Vilnius, Lithuania |- |1983 |Best Fine Print Award, Art Association of the Philippines |- |1982 |Best Sculpture Award, Art Association of the Philippines |- |1975 |British Council, London Ministry of [[Arts and Culture]], Paris, France |- |1974 |Honorable Mention Award para sa Pagpipinta, AAP |- |1973 |Kinatawan ng Pilipinas, XIV Internationale Art Exhibition, Paris, France Grand Prize Award, Art Association of the Philippines |} == Mga Solo Eksibisyon == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at Lokasyon |- |2019 |"[[Luzviminda]]", New York City, USA<ref name="BaldemorLuzviminda" /> |- |2014 |"Mosaique" Alliance Francaise, France<ref name="BaldemorFrance">{{cite news |date=17 December 2024 |title=Manuel Baldemor revisits his affinity with France |work=BusinessMirror |url=https://businessmirror.com.ph/2024/12/17/manuel-baldemor-revisits-his-affinity-with-france/ |access-date=21 June 2025}}</ref><ref name="BaldemorExhibit">{{cite news |date=28 February 2024 |title=Manuel Baldemor paintings on exhibit in Makati |work=GMA News Online |url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/artandculture/929656/manuel-baldemor-paintings-exhibit-makati/story/ |access-date=21 June 2025}}</ref><ref name="InstagramDDL5TecMUOR">{{Cite web |title=Instagram post by @username |url=https://www.instagram.com/p/DDL5TecMUOR/ |access-date=2025-06-21 |website=Instagram}}</ref> |- |2013 |"Moments with Christ", SM Megamall Atrium<ref name="MomentswithChrist" /> "Symphony of Colors" Centro Cultural Galileo, Madrid, Spain<ref name="SalinasinSpain" /><ref name="SalinasinSpainArchive">Phl Ambassador opens Manuel Baldemor exhibit in Madrid. (2013, June 11). Retrieved March 3, 2015, from http://www.interaksyon.com/lifestyle/phl-ambassador-opens-manuel-baldemor-exhibit-in-madrid {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150518093940/http://www.interaksyon.com/lifestyle/phl-ambassador-opens-manuel-baldemor-exhibit-in-madrid|date=2015-05-18}}</ref> "Philippine Skyland" Salon des Délegués., UNESCO Miollis, Paris, France<ref name="GMA2013Medina" /> |- |2012 |"Impressions: Isang Art Exhibition ng mga Pinta" Vienna International Center, Vienna, Austria<ref name="GMA2012Austria" /> "Images of My Homeland and Switzerland" Switzerland<ref name="OfficialGazette2012" /> |- |2010 |Isang [[Cross-Stitch]] Exhibit, Event Center, SM Megamall<ref name="BaldemorCrossStitch" /><ref name="BaldemorDMC">{{cite web |title=Manuel Baldemor: Masterpieces by DMC |url=https://archive.md/20150317012210/http://www.focusglobalinc.com/dmc-news/manuel-baldemor-masterpieces-by-dmc.aspx |archive-url=http://www.focusglobalinc.com/dmc-news/manuel-baldemor-masterpieces-by-dmc.aspx |archive-date=17 March 2015 |access-date=21 June 2025 |website=Focus Global Inc.}}</ref> |- |2008 |"The Images of the Philippines and Norway" Norway’s Ministry of Culture and Church Affairs, Norway, Iceland<ref name="BaldemorNorwayIceland" /> |- |2007 |"Somewhere in France" Art Center, SM Megamall<ref name="WhenInManila2024" /><ref name="GalarpeKMonitor" /> "Windows" Atrium, Singapore "Chromatext Reloaded" CCP Main Gallery "The Wonders of China" Galerie Y |- |2006 |Vietnam Fine Art Museum exhibit, Hanoi |- |2005 |Galerie S, Stockholm |- |1998 |"Las Canciones de la Revolucion" Museo Nacional de Antropologia, Madrid, Spain "From the Heart of India" Art Center, SM MegaMall |- |1997 |"A Gift of Nature" Gallery 139, Ayala Alabang, Muntinlupa "Dubrovnik Croatia" Galerie Y, SM MegaMall, Mandaluyong "Czech National Day" Czech Embassy, Manila "Songs of the Revolution" Ayala Museum, Makati City "Prague, The Heart of Europe" Ayala Museum, Makati City "Mula sa Sinisintang Lupa" GSIS Museo ng Sining, GSIS Bldg, Financial Center, Pasay "Philippines Nature's Wonder" Hotel Bayerischen Hof, Munich, Germany "Images of my Native Land" Novomestska Radnice, Prague, Czech Republic "Hymn to my Homeland" Kunst Im Sonnenhof, Bern, Switzerland "Transition" The Crucible Gallery, SM MegaMall, Mandaluyong |- |1996 |"Cultural and Spiritual Homeland" Museo Iloilo, Iloilo City "Quelque Part En France" La Galerie, Alliance Francaise de Manille "Global Village" The Art Center, SM MegaMall, Mandaluyong "Hymn to the Earth" Luz Gallery, Makati City "Discovery" The Country of Tagaytay Highlands, Tagaytay City "Festival of my Hometown" Philippine International Convention Center |- |1995 |"Switzerland Aquarelle" Finale Art Gallery, SM MegaMall, Mandaluyong "Pasko sa Aming Bayan" [[EDSA]] Plaza Hotel, Mandaluyong "Graces from the Land" Gen. Luna Gallery, Davao City "Masskara", Bacolod Convention Plaza Hotel, Bacolod City "Sining Bayan" Art Center, SM MegaMall, Mandaluyong "CEBU, The Queen City of the South" SM City, Cebu |- |1994 |"Madonna Filipina" Sculpture Exhibition, Heritage Art Center, Shangri-La Plaza, Mandaluyong "Flowers from the Alps" Galerie Y, SM MegaMall, Mandaluyong "A Piece of Switzerland" Ayala Museum, Makati City "Ein Stuck Schwiz" International Austausch Ateliers Region, Basel, Switzerland |- |1993 |"Maskara ng Buhay" Galerie Y, SM MegaMall, Mandaluyong "Zona Verde" Hotel Intercontinental, Makati City "Philippine Skyworld" Phoenix Gallery, Baguio City "Cogon at Kahoy" Woodcut Prints Exhibition, Ayala Museum, Makati City "Scent of China" Galerie Y, SM MegaMall, Mandaluyong "The Gentle Carabao" West Gallery, SM MegaMall, Mandaluyong "Festival of Colors" Victoria Plaza, Davao City |- |1992 |"Pasko Filipino" Heritage Art Center, SM MegaMall, Mandaluyong "Mirror" Lopez Museum, Pasig "Awit at Kulay" Hotel Nikko Manila Garden, Makati City "Season's Best" Westin Philippine Plaza Hotel, Manila "Recuerdos de Mexico" Ayala Museum, Makati City |- |1991 |"Underneath the Rainbow" Philippines Center, New York City, USA "The Wonders of Egypt II" Egyptian Ambassador's Residence, Makati City "The Wonders of Egypt I" Lopez Museum, Pasig "The Art of Manuel D. Baldemor" National Gallery, Open House, Cairo, Egypt "Ugat ng Sariling Atin" UPLB Gallery, Los Baños, [[Laguna (province)|Laguna]] "Ang Pista sa Nayon" West Gallery, Quezon City "Sa Duyan ng Pagmamahal" Ayala Museum, Makati City "May Isang Bayan sa Dakong Silangan" Cultural Center of the Philippines, Manila "Sa Lambong ng Bahag-hari" Artist's Corner Gallery, Hotel Intercontinental Manila, Makati City |- |1990 |"Munting Bayan sa Salamin" Hotel Nikko Manila Garden, Makati City "Nature's Best" Lopez Museum, Pasig "Sining at Lulturang Kinagisnan" The Luz Gallery, Makati City "Pagdiriwang" Philippine International Convention Center, Manila |- |1989 |"Chile: A Discovery of Colors" The National Museum, Manila |- |1987 |"The Art of Manuel D. Baldemor" Harry Steel Cultural Center, Kiriat Ono, Israel "As I Came Down from Jerusalem" Ayala Museum, Makati City "Munting Bayan" Philippine Center, New York |- |1986 |"Homage to Carlos V. Francisco" Angono Artist's, Angono, Rizal "Recent Works" Lopez Museum, Pasig "Homage to Botong" Ayala Museum, Makati City "American Experience" Thomas Jefferson Cultural Center, Makati City "The Art of Manuel D. Baldemor" International Art Gallery, Beijing, China "Xian Beyond Expectations" Ayala Museum, Makati City |- |1985 |"The Graphic Art of Manuel D. Baldemor" The Friendship House, Moscow, USSR "Manuelis Baldemoras Tapyba Grapika" Lietuvos TSR Dailies Muziejus, Vilnius, Lithuania "Folk Vision" The Luz Gallery, Makati City "Pahiyas and the Year of the Carabao" Gallery Genesis, Mandaluyong |- |1984 |"Summertime" Gallery Marguerite, Hyatt Terraces, Baguio City "Baldemor Country" The Luz Gallery, Makati City |- |1983 |"Laguna, the Land and the People" Hidalgo Gallery, Makati City "Painting and Sculpture" ELF Arthaus, Parañaque, Metro Manila "Munting Bayan" Ayala Museum, Makati City |- |1982 |"Roots" Greenhills Art Center, San Juan, Metro Manila |- |1981 |"Korean Impressions" Greenhills Art Center, San Juan, Metro Manila "Baldemor's Painting Exhibition" Philippine Embassy, Seoul, Korea "Images of the Homeland" Greenhills Art Center, San Juan, Metro Manila |- |1980 |"Tribute to the Filipino Farmers" (Sculpture) City Gallery, Manila |- |1978 |"Introspective" Print Collections Gallery, Manila "Kay Ganda ng Pilipinas" ABC Galleries, Manila "Muslim Impressions" Hidalgo Gallery, Makati City |- |1977 |"The Art of Manuel D. Baldemor" Mainz Rathaus, Mainz, West Germany "Baldemor Paintings" PhilamLife, Iloilo City |- |1976 |"Ceramic Paintings" The Gallery, Hyatt Regency, Manila "Mother and Child" ABC Galleries, Manila "Prints and Drawings" Galeria Burlas, Bacolod City |- |1975 |"Kay Ganda ng Pilipinas" Kilusang Sining Gallery, Makati "Recent Paintings" Galeria Burlas, Bacolod City |- |1974 |"Baldemor's Paete" GMTFM Hall, Taguig, Metro Manila "Paete" Second Laguna Development Bank, Paete, Laguna "Paete: Sketchbook of a Filipino Town" Quad Gallery, Makati |- |1973 |"The Art of Manuel D. Baldemor" Hidalgo Gallery, Makati |- |1972 |"The Graphic Art of Manuel D. Baldemor" Hidalgo Gallery, Makati City |} == Mga Grupong Eksibisyon == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at Lokasyon |- |2011 |"Edades: From Freedom to Fruition", Cultural Center of the Philippines<ref name="MayoRachel2011" /> |- |2006 |"Ode to the Pasig River" Ayala Museum "Through the Palette's Eye" U.P.-Jorge B. Vargas Museum and Filipiniana Research Center |- |2005 |Philippine Exhibit, Stanford Art Spaces, Stanford University "SCAPES: Images of Time and Place" DLSU Museum |- |1997 |Two-Man Show, Albor-Baldemor, Stadt Museum, Düsseldorf, Germany Two-Man Show, Albor-Baldemor, Landesvertretung Thuringen, Bonn, Germany |- |1996 |"The Filipino Masters" Ericsson Telecommunications, Manila Three-Man Show, Albor-Baldemor-Olmedo, Philippine Embassy, Vienna, Italy |- |1992 |Philippine Pavilion, Seville, Spain |- |1991 |"Paete Phenomenon" Cultural Center of the Philippines |- |1990 |Cultural Gallery, Muzium Negara, Kuala Lumpur, Malaysia |- |1989 |First ASEAN Symposium on Aesthetics, Workshop and Exhibition, National Art Gallery, Kuala Lumpur, Malaysia |- |1988 |International Art Festival, Saddam Art Center, Baghdad, Iraq |- |1987 |Metropolitan Museum, Manila |- |1986 |Bienal de la Habana, Cuba |- |1985 |Print Council of Australia, Melbourne Asia World Art Gallery, Taipei, Taiwan |- |1984 |Galerie Taub, Philadelphia |- |1982 |ASEAN Traveling Art Exhibition, Malaysia, Singapore, Thailand, Indonesia, Hong Kong, and Manila |- |1980 |Madurodam Gallery, The Hague, The Netherlands |- |1977 |Wall Panel Gallery, Tehran, Iran |- |1975 |The Philippine Center, New York City, New York, USA |- |1973 |XIV Internationale Art Exhibition, Paris, France |- |1972 |AAP Art Competition and Exhibition, Cultural Center of the Philippines |} == Mga Libro at Publikasyon == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at mga Kontribyutor |- |2010 |"Manuel D. Baldemor’s European Journey of Discovery"<ref>Manuel D. Baldemor's European journey of discovery. (n.d.). Retrieved March 3, 2015, from http://www.worldcat.org/title/manuel-d-baldemors-european-journey-of-discovery/oclc/758099557</ref><ref>{{cite web |title=Manuel D. Baldemor's European journey of discovery |url=https://ust.primo.exlibrisgroup.com/discovery/fulldisplay?docid=alma991002818509709111&vid=63UOSTP_INST:UOSTP |access-date=March 3, 2015}}</ref> |- |1996 |"Painting the Global Village" kasama si Rosalinda L. Orosa |- |1993 |"Tales of a Rainy Night" kasama si C. Hidalgo "Sabong" kasama si A. Hidalgo |- |1992-94 |Kolumnista, "Folio", Sunday Times Life Magazine, Pilipinas |- |1992 |"Philippine Food and Life" kasama si G.C. Fernando <ref>[[Puto (food)|Puto]] (2015, April 12)</ref> |- |1991 |"The Paete Phenomenon" kasama si I.C. Endaya |- |1990-94 |Opisyal na Disenyo ng UNICEF Card |- |1989 |"The Philippines" kasama si C. Nakpil at "Chile, A Discovery of Colors" kasama si S. Fanega |- |1988 |"Sarap" kasama sina D. Fernandez, E. Alegre |- |1987 |"Philippine Ancestral Houses" kasama sina F. Zialcita, N. Oshima |- |1986 |"Painture, New Lixicom of Philippine Art" kasama si P. Zafaralla |- |1981 |"Images of the Homeland" kasama si M. Baterina |- |1980 |"Tribute to the Filipino Farmers" kasama si L. Benesa |- |1974 |"Paete, Sketchbook of a Filipino Town" kasama si B. Afuang |- |1972 |"The Graphic Art of Manuel D. Baldemor" kasama si M. Duldulao |} == Mga Kilalang Tao == [[Angeline Baldemor]] [[Angelito Baldemor]] [[Angelo Baldemor]] [[Antero Baldemor]] [[Celoine Baldemor]] [[Charming Baldemor]] [[Felix "Kid" Baldemor]] [[Fred Baldemor]] [[Leandro Baldemor]] [[Mailah Baldemor]] [[Marvin Baldemor]] [[Mike Baldemor]] [[Nick C. Baldemor]] [[Vince Baldemor]] [[Walter Baldemor]] [[Wilfredo Baldemor]] [[Wilson Baldemor]] [[Zoerya Emi Baldemor Abuel]] [[Vicente Mannsala]] == Mga Sanggunian == {{Reflist}} == Bibliograpiya == Africano, C., Baldemor, M., and Casanova, A. (2005). Tatlong Haligi ng Sining. In Mga Natatanging Anak ng Paete. UST Publishing House. Featuring artwork by Manuel Baldemor. {{authority control}} g69r2opayo682dq000iy1m2mq4tcyg2 2166432 2166422 2025-06-27T04:00:09Z Imperator Romanii 151552 /* Karera */ 2166432 wikitext text/x-wiki {{Infobox artist|name=Manuel Baldemor|image=Manuel Baldemor en Mexico.jpg|image_size=|birth_name=Manuel D. Baldemor|birth_date={{Birth date and age|1947|03|26}}|birth_place=[[Paete]], [[Laguna (province)|Laguna]], [[Philippines]]|nationality=[[Filipinos|Filipino]]|field=[[Painting]]}} '''Manuel Baldemor''' ay isang Pilipinong pintor, eskultor, printmaker, manunulat at ilustrador ng libro.<ref name="HeritageGallery">{{cite web |title=BALDEMOR, Manuel |url=https://heritagegallery.ph/2017/11/baldemor-manuel/ |access-date=March 3, 2015 |website=Heritage Gallery}}</ref> Ipinanganak siya noong Marso 26, 1947, sa [[Paete]], [[Laguna (province)|Laguna]], [[Philippines]]. Kilala siya sa kanyang mga pinta sa iba't ibang media na nagpapakita ng mga eksena sa pinasimpleng mga pormang heometriko na may katangiang folk art. Karamihan sa kanyang mga paksa sa sining ay ang kanyang bayan, ang mga tao nito, ang kanilang pang-araw-araw na gawain, at ang kanilang mga pagdiriwang.<ref name="drybrush">{{cite web |title=Manuel Baldemor - drybrush Gallery |url=https://drybrush.com/artists/manuel-baldemor |accessdate=2025-06-14}}</ref> Ang kanyang mga likha ay kilala hindi lamang sa Pilipinas kundi pati na rin sa ibang mga bansa. Siya ay isang artist-in-residence sa [[Chile]], [[Estonia]], [[France]], [[Israel]], [[Japan]], [[Singapore]], [[Switzerland]] at [[Portugal]]. Kilala ang kanyang mga gawa sa buong mundo dahil nireproduce ng [[UNICEF]] ang kanyang mga likha bilang mga greeting card na ipinamamahagi sa buong mundo.<ref name="drybrush" /><ref>{{cite web |title=Manuel Baldemor |url=https://www.artnet.com/artists/manuel-baldemor/ |access-date=2025-06-14 |website=Artnet}}</ref> == Maagang karera at edukasyon == Nag-aral si Manuel Baldemor sa University of Santo Tomas College of Architecture and Fine Arts (CAFA), na kalaunan ay naging [[University of Santo Tomas College of Architecture|College of Architecture]] at [[University of Santo Tomas College of Fine Arts and Design|College of Fine Arts and Design]]. Habang siya ay estudyante, nakipagtulungan siya sa mga artistang mula Mabini upang masuportahan ang kanyang sarili sa pananalapi.<ref name="BaldemorLuzviminda">{{Cite web |date=14 November 2019 |title=Manuel Baldemor’s Luzviminda, An Art Exhibit at the Philippine Center – Press Release PR-CSC-098-2019 |url=https://newyorkpcg.org/pcgny/wp-content/uploads/2019/11/PR-CSC-098-19.pdf |publisher=Consulate General of the Republic of the Philippines, New York |accessdate=22 June 2025}}</ref> Madalas siyang nilalapitan ng kanyang mga kaklase para sa tulong sa kanilang mga akademikong art plates, dahil kinikilala ang kanyang natatanging kakayahan at estilo. Sa kanyang pananatili, naimpluwensiyahan siya ng mga prinsipyong modernista na ipinakilala ni National Artist [[Victorio Edades]]. Kalaunan, naipakita si Baldemor sa mga eksibisyon na sumusubaybay sa mga ugat ng modernong sining sa Pilipinas, kasama ang iba pang mga kilalang artista na hinubog ng pamana ni Edades.<ref name="MayoRachel2011">{{cite web |last=Mayo |first=R. |date=2011 |title=Exhibition traces the roots of Modern Art in the Philippines |url=http://rachelmayo.blogspot.com/2011/12/edades-from-freedom-to-fruition.html |access-date=2025-06-21 |website=The Essence of Things by Rachel Mayo (Blogspot)}}</ref> Sa kanyang huling taon, nagtrabaho siya bilang layout artist at editorial cartoonist para sa Philippine Graphic. Dito nagsimula ang kanyang karera sa publikasyon. == Karera == Nagsimula ang kanyang karera bilang pintor nang ipakita niya ang kagandahan ng kanyang bayan, Paete, Laguna, gamit ang panulat at tinta. Ang kanyang mural na "Paete I" ay nanalo ng grand prize sa [[Art Association of the Philippines]] Art Competition and Exhibition noong 1972.<ref>{{cite web |title=Paete I - CCP Encyclopedia of Philippine Art |url=https://epa.culturalcenter.gov.ph/3/82/2254/ |accessdate=2025-06-14}}</ref> Sa sumunod na taon, nanalo rin ng parehong gantimpala ang kanyang mural na "Paete II". Ang kanyang magkakasunod na panalo ang nagbigay-daan upang siya ay maging kinatawan ng Pilipinas sa XIV International Art Exhibition sa [[Paris]] noong 1973. Tinawag siya ng kritiko ng sining na si [[Leonides Benesa]] bilang "The Folk Artist".<ref name="WhenInManila2024">{{cite web |date=2024-12-18 |title=Meet the Artist Whose Paintings of Paete Led Him to Represent the Philippines in France |url=https://www.wheninmanila.com/meet-the-artist-whose-paintings-of-paete-led-him-to-represent-the-philippines-in-france/ |website=When In Manila |accessdate=2025-06-14}}</ref> Noong dekada 1970, binuo niya ang sarili niyang estilo ng sining na pinaghalo ang kanyang mga alaala sa probinsya. Nilikha niya ang ilang mga likha na nagpapakita ng ideyal ng Pilipinas sa pamamagitan ng Folk Modernist na pamamaraan. Ang kanyang unang eksibisyon na "The Graphic of Manuel D. Baldemor" sa Hidalgo Gallery noong 1972 ang naging panimulang marka ng kanyang karera.<ref name="WhenInManila2024" /> Napanalunan niya ang kanyang ikatlong gintong parangal sa taunang paligsahan ng Art Association of the Philippines para sa kanyang mga fine prints noong 1983. Sinubukan niya ang iba pang mga media tulad ng [[watercolour]], [[Acrylic paint|acrylic]], [[tempera]], [[oil-on-canvas]], [[woodcut]], [[ceramics]], salamin, [[grass paper]], at [[fine prints]].<ref name="drybrush" /> Bukod sa kanyang mga paglalarawan ng pang-araw-araw na buhay, pumasok din si Baldemor sa mga temang espiritwal sa sining. Ang kanyang likha na "Moments with Christ" ay kilala sa pagbibigay ng damdaming banal na inspirasyon at nagdagdag ng isa pang dimensyon sa kanyang mga gawa.<ref name="MomentswithChrist">{{Cite web |author=Lago, Amanda |date=2013-03-21 |title=Spiritualized through art with Manuel Baldemor's 'Moments with Christ' |url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/content/301466/spiritualized-through-art-with-manuel-baldemor-s-moments-with-christ/story/ |access-date=2025-06-21 |website=GMA News |language=en}}</ref> Tinawag siya ni [[Rosalinda Orosa]], isang eksperto sa sining at kolumnista, bilang "The Chronicle of the Motherland" dahil sa kanyang mga paglalarawan ng kagandahan ng iba't ibang lugar sa Pilipinas.<ref name="FreeLibraryOrosa">{{cite web |date=2023-12-15 |title=In Memoriam: Rosalinda Luna Orosa, the Mother of Philippine Arts and Culture |url=https://www.thefreelibrary.com/In+Memoriam%3a+Rosalinda+Luna+Orosa%2c+the+Mother+of+Philippine+Arts+and...-a0776423059 |website=The Free Library |accessdate=2025-06-22}}</ref> Noong 1992, ginawaran siya ng [[Cultural Center of the Philippines]] bilang isa sa Thirteen Artist Awardees bilang pagkilala sa kanyang mga kontribusyon sa bansa.<ref name="WhenInManila2024" /> Nakatanggap siya ng mga travel grants bilang artist-in-residence sa [[France]]<ref>{{cite news |last=Medina |first=A. |date=2013-04-25 |title=PHL artist Manuel Baldemor features Ifugaos in Paris art exhibit |work=GMA News |url=http://www.gmanetwork.com/news/story/305528/pinoyabroad/pinoyachievers/phl-artist-manuel-baldemor-features-ifugaos-in-paris-art-exhibit |access-date=March 3, 2015}}</ref>, [[England]]<ref name="DMCircuitArtBaldemor">{{cite web |title=Manuel Baldemor - DM Circuit Art by Art Circle Gallery |url=https://dmcircuitart.com/artist/manuel-baldemor/ |website=DM Circuit Art |accessdate=2025-06-22}}</ref>, [[Switzerland]]<ref name="OfficialGazette2012">{{cite web |date=2012-07-06 |title=Philippine Embassy in Berne celebrates 150th anniversary of Philippine-Swiss relations through an exhibit by Manny Baldemor |url=https://www.officialgazette.gov.ph/2012/07/06/philippine-embassy-in-berne-celebrates-150th-anniversary-of-philippine-swiss-relations-through-an-exhibit-by-manny-baldemor/ |access-date=2025-06-21 |website=Official Gazette of the Republic of the Philippines}}</ref>, [[Russia]], [[Spain]]<ref name="SalinasinSpain">{{cite web |title=Ambassador Salinas Opens Manuel Baldemor Exhibit in Madrid |url=https://www.philembassymadrid.com/ambassador-salinas-opens-manuel-baldemor-exhibit-madrid |access-date=March 3, 2015 |website=Philippine Embassy Madrid}}</ref>, [[Portugal]]<ref name="DMCircuitArtBaldemor" />, at [[Scandinavia]]<ref name="BaldemorNorwayIceland">{{cite news |last=Grejalde |first=G. |date=13 June 2008 |title=Filipino holds exhibit in Norway, Iceland |work=GMA News |url=https://www.gmanetwork.com/news/topstories/content/100993/filipino-holds-exhibit-in-norway-iceland/story/ |access-date=21 June 2025}}</ref> sa [[Europe]]; [[United States]]<ref name="DFA2016SymphonyOfFlowers">{{cite web |date=2016-05-23 |title=Manuel Baldemor’s “Symphony of Flowers” Blooms at Philippine Center Gallery |url=https://dfa.gov.ph/dfa-news/news-from-our-foreign-service-postsupdate/9334-manuel-baldemore-s-symphony-of-flowers-blooms-at-philippine-center-gallery |website=Department of Foreign Affairs, Republic of the Philippines |publisher=GOVPH |accessdate=2025-06-22}}</ref>, [[Mexico]]<ref name="DFA2015TaxcoExhibit">{{cite web |date=2015-11-03 |title=PHL Embassy in Mexico opens Painting Exhibit of Filipino Artist in Taxco |url=https://dfa.gov.ph/dfa-news/news-from-our-foreign-service-postsupdate/7741-phl-embassy-in-mexico-opens-painting-exhibit-of-filipino-artist-in-taxco |website=Department of Foreign Affairs, Republic of the Philippines |publisher=GOVPH |accessdate=2025-06-22}}</ref> at [[Chile]]<ref name="DMCircuitArtBaldemor" /> sa [[Americas]]; [[Iran]], [[Israel]], [[Egypt]], [[South Korea]], [[India]], [[Malaysia]] at [[China]]<ref name="ManilaStandard2023">{{cite web |date=2023-09-15 |title=A tale of two nations |url=https://manilastandard.net/?p=307141 |website=Manila Standard |accessdate=2025-06-22}}</ref> sa [[Asia]]. Bawat bansang kanyang binisita ay naging paksa at tema ng kanyang sining. Nakilala siya bilang isang International Artist at pati na rin bilang Most Travelled Artist dahil sa paglalakbay sa mahigit 50 bansa. Noong 1995, ipinagdiwang niya ang kanyang ika-25 anibersaryo bilang isang artista sa pamamagitan ng isang eksibisyon sa Artists’ Corner sa [[SM Megamall]], na tampok ang dalawang likha: "Sining Bayan", na naglalarawan ng kanyang pagkakakilanlang Pilipino, at "The Global Village", na nagbigay-diin sa kanyang mga internasyonal na pakikipag-ugnayan. Dumalo bilang mga panauhing pandangal ang mga embahador mula sa mga bansang kanyang pinagsilbihan bilang artist-in-residence.<ref name="drybrush" /> Noong 1998, dumalo si Pangulong [[Fidel V. Ramos]] sa pagbubukas ng kanyang mural na "Pasasalamat"<ref>{{cite news |last=Zaide |first=Jose Abeto |date=2019-01-21 |title=Peripatetic artist & ambassador of goodwill |work=Manila Bulletin |url=https://mb.com.ph/2019/01/21/peripatetic-artist-ambassador-of-goodwill/?amp |access-date=March 3, 2015}}</ref>, na ngayon ay permanenteng nakadisplay sa United Nations Center sa [[Vienna, Austria]].<ref name="GMA2012Austria">{{cite web |date=2012-07-14 |title=Pinoy artist Manuel Baldemor mounts exhibit in Austria |url=https://www.gmanetwork.com/news/pinoyabroad/dispatch/265440/pinoy-artist-manuel-baldemor-mounts-exhibit-in-austria/story/ |access-date=2025-06-21 |website=GMA Network}}</ref> Nagpatuloy ang kanyang internasyonal na pagkilala noong 2013 nang buksan ni [https://www.ust.edu.ph/ambassador-salinas-highlights-the-filipino-global-maritime-professional-in-diplomat-lecture/ Ambassador Carlos C. Salinas] ang kanyang eksibisyon na Symphony of Colors sa Madrid, bilang bahagi ng pagdiriwang ng Philippines–Spain Friendship Day, na higit pang nagpakita ng internasyonal na lawak ng karera ni Baldemor sa sining.<ref name="SalinasinSpain" /> Sa parehong taon, nagdaos siya ng isang araw na eksibisyon na pinamagatang Philippine Skyland sa [[UNESCO]] sa Paris, na nagtatampok ng mga likhang nagpapakita ng buhay at kultura ng mga Ifugao.<ref name="GMA2013Medina">{{cite news |last=Medina |first=A. |date=2013-04-25 |title=PHL artist Manuel Baldamor features Ifugaos in Paris art exhibit |work=GMA News |url=https://www.gmanetwork.com/news/pinoyabroad/dispatch/305528/phl-artist-manuel-baldemor-features-ifugaos-in-paris-art-exhibit/story/ |access-date=2025-06-21}}</ref> Isa rin siyang eskultor. Noong 1982, napanalunan niya ang kanyang ika-apat na gintong parangal para sa eskultura sa taunang paligsahan ng Art Association of the Philippines sa pamamagitan ng kanyang likhang "Tribute to the Filipino Farmer," na naipakita sa City Gallery sa [[Luneta]] noong 1980 bilang parangal sa kanyang ama, si Perfecto S. Baldemor. Noong 1999, kinatawan niya ang Pilipinas sa 3rd Inami International Wooden Sculpture Camp sa [[Toyama Prefecture]], [[Japan]], kung saan nilikha niya ang monumental na "Pamilyang Pilipino," na may sukat na 1 metro ang lapad at 4 na metro ang taas.<ref name="drybrush" /> Noong Oktubre 1–14, 1999, inilunsad niya ang kanyang ika-100 na eksibisyon na pinamagatang "A Distinctive Milestone" bilang pintor at eskultor sa Artists’ Corner sa [[SM Megamall]]. Sa panahong iyon, siya lamang ang artistang nakapag-exhibit ng kanyang mga likha nang isang daang beses.<ref name="WhenInManila2024" /> Isa rin siyang manunulat at kasapi ng Writers’ Guild of the Philippines. Ang kanyang mga tula at sanaysay ay inilathala sa mga pangunahing pahayagan at magasin. Siya ay naging kolumnista para sa kultura sa dalawang pangunahing pahayagan. Ang kanyang lingguhang kolum na pinamagatang "Folio" ay lumabas sa Sunday Times ng [[Manila Times]] mula 1992 hanggang 1994. Ipinagpatuloy niya ang kanyang lingguhang kolum sa "Art and Culture Section" ng "[[The Philippines Star]]" mula 1997 hanggang 1999. Noong 2025, aktibo siyang lumahok sa ika-51 Pambansang Kongreso ng mga Manunulat ng Writers’ Union of the Philippines ([[UMPIL]]), kung saan dinisenyo at donasyon niya ang mga handicraft na tropeo para sa Gawad Pambansang Alagad ni Balagtas na mga parangal sa panitikan.<ref name="MarketMonitorUMPIL2025">{{cite web |date=2025-04-26 |title=UMPIL held its 51st National Writers’ Congress |url=https://marketmonitor.com.ph/umpil-held-its-51st-national-writers-congress/ |website=The Market Monitor |publisher=The Market Monitor |accessdate=2025-06-22}}</ref> Ipinakita niya ang kanyang kakayahan bilang graphic designer sa paggawa ng mga souvenir programs para sa XI World Congress of Cardiology noong 1991, XXII International Conference on Internal Medicine noong 1994, at iba pang mga commemorative books tungkol sa kasaysayan at pagsasaka ng [[Philippines]].<ref name="OpenLibraryPhilippines1989">{{cite book |author=Guerrero-Nakpil, Carmen |url=https://openlibrary.org/books/OL45607063M/The_Philippines |title=The Philippines |date=1989-01-01 |publisher=XI World Congress of Cardiology |others=Illustrated by Manuel D. Baldemor |pages=118 |accessdate=2025-06-22}}</ref> Noong 1980, ginawaran siya ng "Gawad Sikap" para sa [[Visual Arts]] bilang paggunita sa ika-400 anibersaryo ng kanyang bayan. Kinilala siya ng Paetenians International Northeast Chapter bilang "Paetenian of the Year" noong 1985 at bilang isa sa "Ten Outstanding Living Paetenians" noong 2000. Ginawaran din siya bilang isa sa mga "Natatanging Buhay na Anak ng Bayan" sa pagdiriwang ng Balik-Paete 2004.<ref name="natatanging-anak">{{cite book |last1=Africano |first1=C. |url=https://ust.primo.exlibrisgroup.com/discovery/fulldisplay?docid=alma991001091059709111&vid=63UOSTP_INST:UOSTP |title=Tatlong Haligi ng Sining. In Mga Natatanging Anak ng Paete |last2=Baldemor |first2=M. |last3=Casanova |first3=A. |publisher=UST Publishing House |year=2005 |access-date=2025-06-14}}</ref> Minsan niyang pinangungunahan ang pagtataguyod at pagpapatibay ng Paete sa pamamagitan ng kanyang mga palabas tulad ng "Salubong" sa Nayong Pilipino noong 1978, "The Masters of Paete Exhibit" sa City Gallery, Luneta noong 1980, ang malaking eksibisyon ng "The Paete Phenomenon" sa Cultural Center of the Philippines, ang pag-record ng dalawang makasaysayang konsyerto ng Band 69 – "Konsyerto ng Pamanang Himig" at "Konsyerto ng Sentenaryo ng Banda" – sa UP Abelardo Hall noong 1997, at ang "Konsyerto ng Sentenaryo ng Kalayaan ng Bansa" sa loob ng isang daang taong simbahan ng [[Paete, Laguna]].<ref name="TapatalkBanda69">{{cite web |title=A Salute to the 35 Years of Banda 69 |url=https://www.tapatalk.com/groups/usappaete/a-salute-to-the-35-years-of-banda-69-t3250-s10.html |website=USAPPAETE Forum on Tapatalk |accessdate=2025-06-22}}</ref> Kilala ang kanyang mga likha sa buong mundo dahil nireproduce ng [[UNICEF]] ang mga ito bilang disenyo para sa kanilang mga greeting card na ipinamamahagi sa buong mundo.<ref name="HeritageGallery" /><ref name="natatanging-anak" /><ref>{{cite web |title=The Art of Manuel D. Baldemor |url=https://philippinecenterny.com/manuel-d-baldemor-coming-soon/ |access-date=March 3, 2015 |website=Philippine Center New York}}</ref> Napansin siya sa pagpipinta ng Pilipinas at ng buong mundo, na kinukuha ang lokal na kultura habang nakikibahagi sa mga pandaigdigang tema.<ref name="GalarpeKMonitor">{{cite web |last=Galarpe |first=K. |title=Manuel Baldemor paints the Philippines and the world |url=https://karengalarpe.wordpress.com/2010/01/13/manuel-baldemor-paints-the-philippines-and-the-world/ |access-date=2025-06-21 |website=K Monitor (WordPress)}}</ref> Ang ilan sa kanyang mga likha ay naangkop din bilang mga pattern sa cross-stitch at naipakita sa mga eksibisyon sa Europa, na nagpapakita ng kakayahan at pandaigdigang atraksyon ng kanyang istilo sa sining.<ref name="BaldemorCrossStitch">{{cite web |date=June 2010 |title=Baldemor masterpieces turned into cross-stitch art, featured in European exhibitions |url=https://www.vintersections.com/2010/06/baldemor-masterpieces-turned-into-cross.html |access-date=21 June 2025 |website=VIntersections}}</ref> Noong 2009, tinapos ni Baldemor ang isang monumental na glass mosaic mural na pinamagatang "People Power," na inilagay sa [[Basilica of St. Thérèse]] sa Lisieux, France. Nilikha ito sa pakikipagtulungan ng mga French mosaicists na sina [https://fdac.dordogne.fr/les-oeuvres/acquisitions-realisees-en-2013/henot-sylvie/ Sylvie Henot] at [https://fr.linkedin.com/in/fran%C3%A7ois-sand-0b580b44 François Sand]. Ang likhang ito ay ginawang paggunita sa People Power Revolution ng Pilipinas noong 1986. Ang mural ay bahagi ng permanenteng koleksyon ng basilica, na sumasagisag sa kapayapaan at espiritwal na pagkakaisa. Ang paglalagay nito ay isang pambihirang karangalan para sa isang Pilipinong artista sa isa sa mga pinakamahalagang lugar ng relihiyosong pilgrimage sa France.<ref name="MBLivingBeyondMeans2020">{{cite web |date=2020-03-08 |title=On living beyond our means |url=https://mb.com.ph/2020/3/8/on-living-beyond-our-means |website=Manila Bulletin |accessdate=2025-06-22}}</ref> == Mga Kilalang Gawa == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at Lokasyon |- |2009 |Mosaic sa Basilica of St. Thérèse sa Lisieux, France<ref name="MBLivingBeyondMeans2020" /> |- |2007 |Commemorative Stamps para sa Ugnayan ng Pilipinas at France (ika-60 anibersaryo ng Diplomatic Ties), Philippine Embassy sa Paris, France<ref name="MBLivingBeyondMeans2020" /> |- |1990s– |UNICEF Christmas Cards<ref name="MBLivingBeyondMeans2020" /> |} == Mga Gantimpala == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at Lokasyon |- |2007 |Most Outstanding Alumni ng University of Santo Tomas |- |2004 |10th Asian Biennale Bangladesh |- |1998 |Indian Council for Cultural Relations, Delhi, India |- |1997 |Ministry of [[Arts and Culture]], Prague, Czech Republic |- |1994 |Artist-in-residence, Internationale Austausch Ateliers Region Basel, Switzerland |- |1992 |Thirteen Artists Award, Cultural Center of the Philippines |- |1991 |Ministry of [[Arts and Culture]], Cairo, Egypt |- |1989 |First [[ASEAN]] Symposium on Aesthetics, Workshop and Exhibition, National Gallery, Kuala Lumpur, Malaysia |- |1988 |Artist-in-residence, Santiago, Chile Artist-in-residence, Miskenot Shaannmin, Jerusalem, Israel USIS, Voluntary Visitors Program, USA |- |1987 |China Exhibition Agency, The People's Republic of China |- |1985 |Ministry of [[Arts and Culture]], Moscow, USSR Leutuvos TSR Kuturas Ministerija, Vilnius, Lithuania |- |1983 |Best Fine Print Award, Art Association of the Philippines |- |1982 |Best Sculpture Award, Art Association of the Philippines |- |1975 |British Council, London Ministry of [[Arts and Culture]], Paris, France |- |1974 |Honorable Mention Award para sa Pagpipinta, AAP |- |1973 |Kinatawan ng Pilipinas, XIV Internationale Art Exhibition, Paris, France Grand Prize Award, Art Association of the Philippines |} == Mga Solo Eksibisyon == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at Lokasyon |- |2019 |"[[Luzviminda]]", New York City, USA<ref name="BaldemorLuzviminda" /> |- |2014 |"Mosaique" Alliance Francaise, France<ref name="BaldemorFrance">{{cite news |date=17 December 2024 |title=Manuel Baldemor revisits his affinity with France |work=BusinessMirror |url=https://businessmirror.com.ph/2024/12/17/manuel-baldemor-revisits-his-affinity-with-france/ |access-date=21 June 2025}}</ref><ref name="BaldemorExhibit">{{cite news |date=28 February 2024 |title=Manuel Baldemor paintings on exhibit in Makati |work=GMA News Online |url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/artandculture/929656/manuel-baldemor-paintings-exhibit-makati/story/ |access-date=21 June 2025}}</ref><ref name="InstagramDDL5TecMUOR">{{Cite web |title=Instagram post by @username |url=https://www.instagram.com/p/DDL5TecMUOR/ |access-date=2025-06-21 |website=Instagram}}</ref> |- |2013 |"Moments with Christ", SM Megamall Atrium<ref name="MomentswithChrist" /> "Symphony of Colors" Centro Cultural Galileo, Madrid, Spain<ref name="SalinasinSpain" /><ref name="SalinasinSpainArchive">Phl Ambassador opens Manuel Baldemor exhibit in Madrid. (2013, June 11). Retrieved March 3, 2015, from http://www.interaksyon.com/lifestyle/phl-ambassador-opens-manuel-baldemor-exhibit-in-madrid {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150518093940/http://www.interaksyon.com/lifestyle/phl-ambassador-opens-manuel-baldemor-exhibit-in-madrid|date=2015-05-18}}</ref> "Philippine Skyland" Salon des Délegués., UNESCO Miollis, Paris, France<ref name="GMA2013Medina" /> |- |2012 |"Impressions: Isang Art Exhibition ng mga Pinta" Vienna International Center, Vienna, Austria<ref name="GMA2012Austria" /> "Images of My Homeland and Switzerland" Switzerland<ref name="OfficialGazette2012" /> |- |2010 |Isang [[Cross-Stitch]] Exhibit, Event Center, SM Megamall<ref name="BaldemorCrossStitch" /><ref name="BaldemorDMC">{{cite web |title=Manuel Baldemor: Masterpieces by DMC |url=https://archive.md/20150317012210/http://www.focusglobalinc.com/dmc-news/manuel-baldemor-masterpieces-by-dmc.aspx |archive-url=http://www.focusglobalinc.com/dmc-news/manuel-baldemor-masterpieces-by-dmc.aspx |archive-date=17 March 2015 |access-date=21 June 2025 |website=Focus Global Inc.}}</ref> |- |2008 |"The Images of the Philippines and Norway" Norway’s Ministry of Culture and Church Affairs, Norway, Iceland<ref name="BaldemorNorwayIceland" /> |- |2007 |"Somewhere in France" Art Center, SM Megamall<ref name="WhenInManila2024" /><ref name="GalarpeKMonitor" /> "Windows" Atrium, Singapore "Chromatext Reloaded" CCP Main Gallery "The Wonders of China" Galerie Y |- |2006 |Vietnam Fine Art Museum exhibit, Hanoi |- |2005 |Galerie S, Stockholm |- |1998 |"Las Canciones de la Revolucion" Museo Nacional de Antropologia, Madrid, Spain "From the Heart of India" Art Center, SM MegaMall |- |1997 |"A Gift of Nature" Gallery 139, Ayala Alabang, Muntinlupa "Dubrovnik Croatia" Galerie Y, SM MegaMall, Mandaluyong "Czech National Day" Czech Embassy, Manila "Songs of the Revolution" Ayala Museum, Makati City "Prague, The Heart of Europe" Ayala Museum, Makati City "Mula sa Sinisintang Lupa" GSIS Museo ng Sining, GSIS Bldg, Financial Center, Pasay "Philippines Nature's Wonder" Hotel Bayerischen Hof, Munich, Germany "Images of my Native Land" Novomestska Radnice, Prague, Czech Republic "Hymn to my Homeland" Kunst Im Sonnenhof, Bern, Switzerland "Transition" The Crucible Gallery, SM MegaMall, Mandaluyong |- |1996 |"Cultural and Spiritual Homeland" Museo Iloilo, Iloilo City "Quelque Part En France" La Galerie, Alliance Francaise de Manille "Global Village" The Art Center, SM MegaMall, Mandaluyong "Hymn to the Earth" Luz Gallery, Makati City "Discovery" The Country of Tagaytay Highlands, Tagaytay City "Festival of my Hometown" Philippine International Convention Center |- |1995 |"Switzerland Aquarelle" Finale Art Gallery, SM MegaMall, Mandaluyong "Pasko sa Aming Bayan" [[EDSA]] Plaza Hotel, Mandaluyong "Graces from the Land" Gen. Luna Gallery, Davao City "Masskara", Bacolod Convention Plaza Hotel, Bacolod City "Sining Bayan" Art Center, SM MegaMall, Mandaluyong "CEBU, The Queen City of the South" SM City, Cebu |- |1994 |"Madonna Filipina" Sculpture Exhibition, Heritage Art Center, Shangri-La Plaza, Mandaluyong "Flowers from the Alps" Galerie Y, SM MegaMall, Mandaluyong "A Piece of Switzerland" Ayala Museum, Makati City "Ein Stuck Schwiz" International Austausch Ateliers Region, Basel, Switzerland |- |1993 |"Maskara ng Buhay" Galerie Y, SM MegaMall, Mandaluyong "Zona Verde" Hotel Intercontinental, Makati City "Philippine Skyworld" Phoenix Gallery, Baguio City "Cogon at Kahoy" Woodcut Prints Exhibition, Ayala Museum, Makati City "Scent of China" Galerie Y, SM MegaMall, Mandaluyong "The Gentle Carabao" West Gallery, SM MegaMall, Mandaluyong "Festival of Colors" Victoria Plaza, Davao City |- |1992 |"Pasko Filipino" Heritage Art Center, SM MegaMall, Mandaluyong "Mirror" Lopez Museum, Pasig "Awit at Kulay" Hotel Nikko Manila Garden, Makati City "Season's Best" Westin Philippine Plaza Hotel, Manila "Recuerdos de Mexico" Ayala Museum, Makati City |- |1991 |"Underneath the Rainbow" Philippines Center, New York City, USA "The Wonders of Egypt II" Egyptian Ambassador's Residence, Makati City "The Wonders of Egypt I" Lopez Museum, Pasig "The Art of Manuel D. Baldemor" National Gallery, Open House, Cairo, Egypt "Ugat ng Sariling Atin" UPLB Gallery, Los Baños, [[Laguna (province)|Laguna]] "Ang Pista sa Nayon" West Gallery, Quezon City "Sa Duyan ng Pagmamahal" Ayala Museum, Makati City "May Isang Bayan sa Dakong Silangan" Cultural Center of the Philippines, Manila "Sa Lambong ng Bahag-hari" Artist's Corner Gallery, Hotel Intercontinental Manila, Makati City |- |1990 |"Munting Bayan sa Salamin" Hotel Nikko Manila Garden, Makati City "Nature's Best" Lopez Museum, Pasig "Sining at Lulturang Kinagisnan" The Luz Gallery, Makati City "Pagdiriwang" Philippine International Convention Center, Manila |- |1989 |"Chile: A Discovery of Colors" The National Museum, Manila |- |1987 |"The Art of Manuel D. Baldemor" Harry Steel Cultural Center, Kiriat Ono, Israel "As I Came Down from Jerusalem" Ayala Museum, Makati City "Munting Bayan" Philippine Center, New York |- |1986 |"Homage to Carlos V. Francisco" Angono Artist's, Angono, Rizal "Recent Works" Lopez Museum, Pasig "Homage to Botong" Ayala Museum, Makati City "American Experience" Thomas Jefferson Cultural Center, Makati City "The Art of Manuel D. Baldemor" International Art Gallery, Beijing, China "Xian Beyond Expectations" Ayala Museum, Makati City |- |1985 |"The Graphic Art of Manuel D. Baldemor" The Friendship House, Moscow, USSR "Manuelis Baldemoras Tapyba Grapika" Lietuvos TSR Dailies Muziejus, Vilnius, Lithuania "Folk Vision" The Luz Gallery, Makati City "Pahiyas and the Year of the Carabao" Gallery Genesis, Mandaluyong |- |1984 |"Summertime" Gallery Marguerite, Hyatt Terraces, Baguio City "Baldemor Country" The Luz Gallery, Makati City |- |1983 |"Laguna, the Land and the People" Hidalgo Gallery, Makati City "Painting and Sculpture" ELF Arthaus, Parañaque, Metro Manila "Munting Bayan" Ayala Museum, Makati City |- |1982 |"Roots" Greenhills Art Center, San Juan, Metro Manila |- |1981 |"Korean Impressions" Greenhills Art Center, San Juan, Metro Manila "Baldemor's Painting Exhibition" Philippine Embassy, Seoul, Korea "Images of the Homeland" Greenhills Art Center, San Juan, Metro Manila |- |1980 |"Tribute to the Filipino Farmers" (Sculpture) City Gallery, Manila |- |1978 |"Introspective" Print Collections Gallery, Manila "Kay Ganda ng Pilipinas" ABC Galleries, Manila "Muslim Impressions" Hidalgo Gallery, Makati City |- |1977 |"The Art of Manuel D. Baldemor" Mainz Rathaus, Mainz, West Germany "Baldemor Paintings" PhilamLife, Iloilo City |- |1976 |"Ceramic Paintings" The Gallery, Hyatt Regency, Manila "Mother and Child" ABC Galleries, Manila "Prints and Drawings" Galeria Burlas, Bacolod City |- |1975 |"Kay Ganda ng Pilipinas" Kilusang Sining Gallery, Makati "Recent Paintings" Galeria Burlas, Bacolod City |- |1974 |"Baldemor's Paete" GMTFM Hall, Taguig, Metro Manila "Paete" Second Laguna Development Bank, Paete, Laguna "Paete: Sketchbook of a Filipino Town" Quad Gallery, Makati |- |1973 |"The Art of Manuel D. Baldemor" Hidalgo Gallery, Makati |- |1972 |"The Graphic Art of Manuel D. Baldemor" Hidalgo Gallery, Makati City |} == Mga Grupong Eksibisyon == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at Lokasyon |- |2011 |"Edades: From Freedom to Fruition", Cultural Center of the Philippines<ref name="MayoRachel2011" /> |- |2006 |"Ode to the Pasig River" Ayala Museum "Through the Palette's Eye" U.P.-Jorge B. Vargas Museum and Filipiniana Research Center |- |2005 |Philippine Exhibit, Stanford Art Spaces, Stanford University "SCAPES: Images of Time and Place" DLSU Museum |- |1997 |Two-Man Show, Albor-Baldemor, Stadt Museum, Düsseldorf, Germany Two-Man Show, Albor-Baldemor, Landesvertretung Thuringen, Bonn, Germany |- |1996 |"The Filipino Masters" Ericsson Telecommunications, Manila Three-Man Show, Albor-Baldemor-Olmedo, Philippine Embassy, Vienna, Italy |- |1992 |Philippine Pavilion, Seville, Spain |- |1991 |"Paete Phenomenon" Cultural Center of the Philippines |- |1990 |Cultural Gallery, Muzium Negara, Kuala Lumpur, Malaysia |- |1989 |First ASEAN Symposium on Aesthetics, Workshop and Exhibition, National Art Gallery, Kuala Lumpur, Malaysia |- |1988 |International Art Festival, Saddam Art Center, Baghdad, Iraq |- |1987 |Metropolitan Museum, Manila |- |1986 |Bienal de la Habana, Cuba |- |1985 |Print Council of Australia, Melbourne Asia World Art Gallery, Taipei, Taiwan |- |1984 |Galerie Taub, Philadelphia |- |1982 |ASEAN Traveling Art Exhibition, Malaysia, Singapore, Thailand, Indonesia, Hong Kong, and Manila |- |1980 |Madurodam Gallery, The Hague, The Netherlands |- |1977 |Wall Panel Gallery, Tehran, Iran |- |1975 |The Philippine Center, New York City, New York, USA |- |1973 |XIV Internationale Art Exhibition, Paris, France |- |1972 |AAP Art Competition and Exhibition, Cultural Center of the Philippines |} == Mga Libro at Publikasyon == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at mga Kontribyutor |- |2010 |"Manuel D. Baldemor’s European Journey of Discovery"<ref>Manuel D. Baldemor's European journey of discovery. (n.d.). Retrieved March 3, 2015, from http://www.worldcat.org/title/manuel-d-baldemors-european-journey-of-discovery/oclc/758099557</ref><ref>{{cite web |title=Manuel D. Baldemor's European journey of discovery |url=https://ust.primo.exlibrisgroup.com/discovery/fulldisplay?docid=alma991002818509709111&vid=63UOSTP_INST:UOSTP |access-date=March 3, 2015}}</ref> |- |1996 |"Painting the Global Village" kasama si Rosalinda L. Orosa |- |1993 |"Tales of a Rainy Night" kasama si C. Hidalgo "Sabong" kasama si A. Hidalgo |- |1992-94 |Kolumnista, "Folio", Sunday Times Life Magazine, Pilipinas |- |1992 |"Philippine Food and Life" kasama si G.C. Fernando <ref>[[Puto (food)|Puto]] (2015, April 12)</ref> |- |1991 |"The Paete Phenomenon" kasama si I.C. Endaya |- |1990-94 |Opisyal na Disenyo ng UNICEF Card |- |1989 |"The Philippines" kasama si C. Nakpil at "Chile, A Discovery of Colors" kasama si S. Fanega |- |1988 |"Sarap" kasama sina D. Fernandez, E. Alegre |- |1987 |"Philippine Ancestral Houses" kasama sina F. Zialcita, N. Oshima |- |1986 |"Painture, New Lixicom of Philippine Art" kasama si P. Zafaralla |- |1981 |"Images of the Homeland" kasama si M. Baterina |- |1980 |"Tribute to the Filipino Farmers" kasama si L. Benesa |- |1974 |"Paete, Sketchbook of a Filipino Town" kasama si B. Afuang |- |1972 |"The Graphic Art of Manuel D. Baldemor" kasama si M. Duldulao |} == Mga Kilalang Tao == [[Angeline Baldemor]] [[Angelito Baldemor]] [[Angelo Baldemor]] [[Antero Baldemor]] [[Celoine Baldemor]] [[Charming Baldemor]] [[Felix "Kid" Baldemor]] [[Fred Baldemor]] [[Leandro Baldemor]] [[Mailah Baldemor]] [[Marvin Baldemor]] [[Mike Baldemor]] [[Nick C. Baldemor]] [[Vince Baldemor]] [[Walter Baldemor]] [[Wilfredo Baldemor]] [[Wilson Baldemor]] [[Zoerya Emi Baldemor Abuel]] [[Vicente Mannsala]] == Mga Sanggunian == {{Reflist}} == Bibliograpiya == Africano, C., Baldemor, M., and Casanova, A. (2005). Tatlong Haligi ng Sining. In Mga Natatanging Anak ng Paete. UST Publishing House. Featuring artwork by Manuel Baldemor. {{authority control}} ayreg9i6dvqjh0m60xznr3g8o9432kt 2166442 2166432 2025-06-27T04:41:04Z Imperator Romanii 151552 /* Karera */ 2166442 wikitext text/x-wiki {{Infobox artist|name=Manuel Baldemor|image=Manuel Baldemor en Mexico.jpg|image_size=|birth_name=Manuel D. Baldemor|birth_date={{Birth date and age|1947|03|26}}|birth_place=[[Paete]], [[Laguna (province)|Laguna]], [[Philippines]]|nationality=[[Filipinos|Filipino]]|field=[[Painting]]}} '''Manuel Baldemor''' ay isang Pilipinong pintor, eskultor, printmaker, manunulat at ilustrador ng libro.<ref name="HeritageGallery">{{cite web |title=BALDEMOR, Manuel |url=https://heritagegallery.ph/2017/11/baldemor-manuel/ |access-date=March 3, 2015 |website=Heritage Gallery}}</ref> Ipinanganak siya noong Marso 26, 1947, sa [[Paete]], [[Laguna (province)|Laguna]], [[Philippines]]. Kilala siya sa kanyang mga pinta sa iba't ibang media na nagpapakita ng mga eksena sa pinasimpleng mga pormang heometriko na may katangiang folk art. Karamihan sa kanyang mga paksa sa sining ay ang kanyang bayan, ang mga tao nito, ang kanilang pang-araw-araw na gawain, at ang kanilang mga pagdiriwang.<ref name="drybrush">{{cite web |title=Manuel Baldemor - drybrush Gallery |url=https://drybrush.com/artists/manuel-baldemor |accessdate=2025-06-14}}</ref> Ang kanyang mga likha ay kilala hindi lamang sa Pilipinas kundi pati na rin sa ibang mga bansa. Siya ay isang artist-in-residence sa [[Chile]], [[Estonia]], [[France]], [[Israel]], [[Japan]], [[Singapore]], [[Switzerland]] at [[Portugal]]. Kilala ang kanyang mga gawa sa buong mundo dahil nireproduce ng [[UNICEF]] ang kanyang mga likha bilang mga greeting card na ipinamamahagi sa buong mundo.<ref name="drybrush" /><ref>{{cite web |title=Manuel Baldemor |url=https://www.artnet.com/artists/manuel-baldemor/ |access-date=2025-06-14 |website=Artnet}}</ref> == Maagang karera at edukasyon == Nag-aral si Manuel Baldemor sa University of Santo Tomas College of Architecture and Fine Arts (CAFA), na kalaunan ay naging [[University of Santo Tomas College of Architecture|College of Architecture]] at [[University of Santo Tomas College of Fine Arts and Design|College of Fine Arts and Design]]. Habang siya ay estudyante, nakipagtulungan siya sa mga artistang mula Mabini upang masuportahan ang kanyang sarili sa pananalapi.<ref name="BaldemorLuzviminda">{{Cite web |date=14 November 2019 |title=Manuel Baldemor’s Luzviminda, An Art Exhibit at the Philippine Center – Press Release PR-CSC-098-2019 |url=https://newyorkpcg.org/pcgny/wp-content/uploads/2019/11/PR-CSC-098-19.pdf |publisher=Consulate General of the Republic of the Philippines, New York |accessdate=22 June 2025}}</ref> Madalas siyang nilalapitan ng kanyang mga kaklase para sa tulong sa kanilang mga akademikong art plates, dahil kinikilala ang kanyang natatanging kakayahan at estilo. Sa kanyang pananatili, naimpluwensiyahan siya ng mga prinsipyong modernista na ipinakilala ni National Artist [[Victorio Edades]]. Kalaunan, naipakita si Baldemor sa mga eksibisyon na sumusubaybay sa mga ugat ng modernong sining sa Pilipinas, kasama ang iba pang mga kilalang artista na hinubog ng pamana ni Edades.<ref name="MayoRachel2011">{{cite web |last=Mayo |first=R. |date=2011 |title=Exhibition traces the roots of Modern Art in the Philippines |url=http://rachelmayo.blogspot.com/2011/12/edades-from-freedom-to-fruition.html |access-date=2025-06-21 |website=The Essence of Things by Rachel Mayo (Blogspot)}}</ref> Sa kanyang huling taon, nagtrabaho siya bilang layout artist at editorial cartoonist para sa Philippine Graphic. Dito nagsimula ang kanyang karera sa publikasyon. == Karera == Nagsimula ang kanyang karera bilang pintor nang ipakita niya ang kagandahan ng kanyang bayan, Paete, Laguna, gamit ang panulat at tinta. Ang kanyang mural na "Paete I" ay nanalo ng grand prize sa [[Art Association of the Philippines]] Art Competition and Exhibition noong 1972.<ref>{{cite web |title=Paete I - CCP Encyclopedia of Philippine Art |url=https://epa.culturalcenter.gov.ph/3/82/2254/ |accessdate=2025-06-14}}</ref> Sa sumunod na taon, nanalo rin ng parehong gantimpala ang kanyang mural na "Paete II". Ang kanyang magkakasunod na panalo ang nagbigay-daan upang siya ay maging kinatawan ng Pilipinas sa XIV International Art Exhibition sa [[Paris]] noong 1973. Tinawag siya ng kritiko ng sining na si [[Leonides Benesa]] bilang "The Folk Artist".<ref name="WhenInManila2024">{{cite web |date=2024-12-18 |title=Meet the Artist Whose Paintings of Paete Led Him to Represent the Philippines in France |url=https://www.wheninmanila.com/meet-the-artist-whose-paintings-of-paete-led-him-to-represent-the-philippines-in-france/ |website=When In Manila |accessdate=2025-06-14}}</ref> Noong dekada 1970, binuo niya ang sarili niyang estilo ng sining na pinaghalo ang kanyang mga alaala sa probinsya. Nilikha niya ang ilang mga likha na nagpapakita ng ideyal ng Pilipinas sa pamamagitan ng Folk Modernist na pamamaraan. Ang kanyang unang eksibisyon na "The Graphic of Manuel D. Baldemor" sa Hidalgo Gallery noong 1972 ang naging panimulang marka ng kanyang karera.<ref name="WhenInManila2024" /> Napanalunan niya ang kanyang ikatlong gintong parangal sa taunang paligsahan ng Art Association of the Philippines para sa kanyang mga fine prints noong 1983. Sinubukan niya ang iba pang mga media tulad ng [[watercolour]], [[Acrylic paint|acrylic]], [[tempera]], [[oil-on-canvas]], [[woodcut]], [[ceramics]], salamin, [[grass paper]], at [[fine prints]].<ref name="drybrush" /> Bukod sa kanyang mga paglalarawan ng pang-araw-araw na buhay, pumasok din si Baldemor sa mga temang espiritwal sa sining. Ang kanyang likha na "Moments with Christ" ay kilala sa pagbibigay ng damdaming banal na inspirasyon at nagdagdag ng isa pang dimensyon sa kanyang mga gawa.<ref name="MomentswithChrist">{{Cite web |author=Lago, Amanda |date=2013-03-21 |title=Spiritualized through art with Manuel Baldemor's 'Moments with Christ' |url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/content/301466/spiritualized-through-art-with-manuel-baldemor-s-moments-with-christ/story/ |access-date=2025-06-21 |website=GMA News |language=en}}</ref> Tinawag siya ni [[Rosalinda Orosa]], isang eksperto sa sining at kolumnista, bilang "The Chronicle of the Motherland" dahil sa kanyang mga paglalarawan ng kagandahan ng iba't ibang lugar sa Pilipinas.<ref name="FreeLibraryOrosa">{{cite web |date=2023-12-15 |title=In Memoriam: Rosalinda Luna Orosa, the Mother of Philippine Arts and Culture |url=https://www.thefreelibrary.com/In+Memoriam%3a+Rosalinda+Luna+Orosa%2c+the+Mother+of+Philippine+Arts+and...-a0776423059 |website=The Free Library |accessdate=2025-06-22}}</ref> Noong 1992, ginawaran siya ng [[Cultural Center of the Philippines]] bilang isa sa Thirteen Artist Awardees bilang pagkilala sa kanyang mga kontribusyon sa bansa.<ref name="WhenInManila2024" /> Nakatanggap siya ng mga travel grants bilang artist-in-residence sa [[France]]<ref>{{cite news |last=Medina |first=A. |date=2013-04-25 |title=PHL artist Manuel Baldemor features Ifugaos in Paris art exhibit |work=GMA News |url=http://www.gmanetwork.com/news/story/305528/pinoyabroad/pinoyachievers/phl-artist-manuel-baldemor-features-ifugaos-in-paris-art-exhibit |access-date=March 3, 2015}}</ref>, [[England]]<ref name="DMCircuitArtBaldemor">{{cite web |title=Manuel Baldemor - DM Circuit Art by Art Circle Gallery |url=https://dmcircuitart.com/artist/manuel-baldemor/ |website=DM Circuit Art |accessdate=2025-06-22}}</ref>, [[Switzerland]]<ref name="OfficialGazette2012">{{cite web |date=2012-07-06 |title=Philippine Embassy in Berne celebrates 150th anniversary of Philippine-Swiss relations through an exhibit by Manny Baldemor |url=https://www.officialgazette.gov.ph/2012/07/06/philippine-embassy-in-berne-celebrates-150th-anniversary-of-philippine-swiss-relations-through-an-exhibit-by-manny-baldemor/ |access-date=2025-06-21 |website=Official Gazette of the Republic of the Philippines}}</ref>, [[Russia]], [[Spain]]<ref name="SalinasinSpain">{{cite web |title=Ambassador Salinas Opens Manuel Baldemor Exhibit in Madrid |url=https://www.philembassymadrid.com/ambassador-salinas-opens-manuel-baldemor-exhibit-madrid |access-date=March 3, 2015 |website=Philippine Embassy Madrid}}</ref>, [[Portugal]]<ref name="DMCircuitArtBaldemor" />, at [[Scandinavia]]<ref name="BaldemorNorwayIceland">{{cite news |last=Grejalde |first=G. |date=13 June 2008 |title=Filipino holds exhibit in Norway, Iceland |work=GMA News |url=https://www.gmanetwork.com/news/topstories/content/100993/filipino-holds-exhibit-in-norway-iceland/story/ |access-date=21 June 2025}}</ref> sa [[Europe]]; [[United States]]<ref name="DFA2016SymphonyOfFlowers">{{cite web |date=2016-05-23 |title=Manuel Baldemor’s “Symphony of Flowers” Blooms at Philippine Center Gallery |url=https://dfa.gov.ph/dfa-news/news-from-our-foreign-service-postsupdate/9334-manuel-baldemore-s-symphony-of-flowers-blooms-at-philippine-center-gallery |website=Department of Foreign Affairs, Republic of the Philippines |publisher=GOVPH |accessdate=2025-06-22}}</ref>, [[Mexico]]<ref name="DFA2015TaxcoExhibit">{{cite web |date=2015-11-03 |title=PHL Embassy in Mexico opens Painting Exhibit of Filipino Artist in Taxco |url=https://dfa.gov.ph/dfa-news/news-from-our-foreign-service-postsupdate/7741-phl-embassy-in-mexico-opens-painting-exhibit-of-filipino-artist-in-taxco |website=Department of Foreign Affairs, Republic of the Philippines |publisher=GOVPH |accessdate=2025-06-22}}</ref> at [[Chile]]<ref name="DMCircuitArtBaldemor" /> sa [[Americas]]; [[Iran]], [[Israel]], [[Egypt]] sa [[Middle East]]; [[South Korea]], [[India]], [[Malaysia]] at [[China]]<ref name="ManilaStandard2023">{{cite web |date=2023-09-15 |title=A tale of two nations |url=https://manilastandard.net/?p=307141 |website=Manila Standard |accessdate=2025-06-22}}</ref> sa [[Asia]]. Bawat bansang kanyang binisita ay naging paksa at tema ng kanyang sining. Nakilala siya bilang isang International Artist at pati na rin bilang Most Travelled Artist dahil sa paglalakbay sa mahigit 50 bansa. Noong 1995, ipinagdiwang niya ang kanyang ika-25 anibersaryo bilang isang artista sa pamamagitan ng isang eksibisyon sa Artists’ Corner sa [[SM Megamall]], na tampok ang dalawang likha: "Sining Bayan", na naglalarawan ng kanyang pagkakakilanlang Pilipino, at "The Global Village", na nagbigay-diin sa kanyang mga internasyonal na pakikipag-ugnayan. Dumalo bilang mga panauhing pandangal ang mga embahador mula sa mga bansang kanyang pinagsilbihan bilang artist-in-residence.<ref name="drybrush" /> Noong 1998, dumalo si Pangulong [[Fidel V. Ramos]] sa pagbubukas ng kanyang mural na "Pasasalamat"<ref>{{cite news |last=Zaide |first=Jose Abeto |date=2019-01-21 |title=Peripatetic artist & ambassador of goodwill |work=Manila Bulletin |url=https://mb.com.ph/2019/01/21/peripatetic-artist-ambassador-of-goodwill/?amp |access-date=March 3, 2015}}</ref>, na ngayon ay permanenteng nakadisplay sa United Nations Center sa [[Vienna, Austria]].<ref name="GMA2012Austria">{{cite web |date=2012-07-14 |title=Pinoy artist Manuel Baldemor mounts exhibit in Austria |url=https://www.gmanetwork.com/news/pinoyabroad/dispatch/265440/pinoy-artist-manuel-baldemor-mounts-exhibit-in-austria/story/ |access-date=2025-06-21 |website=GMA Network}}</ref> Nagpatuloy ang kanyang internasyonal na pagkilala noong 2013 nang buksan ni [https://www.ust.edu.ph/ambassador-salinas-highlights-the-filipino-global-maritime-professional-in-diplomat-lecture/ Ambassador Carlos C. Salinas] ang kanyang eksibisyon na Symphony of Colors sa Madrid, bilang bahagi ng pagdiriwang ng Philippines–Spain Friendship Day, na higit pang nagpakita ng internasyonal na lawak ng karera ni Baldemor sa sining.<ref name="SalinasinSpain" /> Sa parehong taon, nagdaos siya ng isang araw na eksibisyon na pinamagatang Philippine Skyland sa [[UNESCO]] sa Paris, na nagtatampok ng mga likhang nagpapakita ng buhay at kultura ng mga Ifugao.<ref name="GMA2013Medina">{{cite news |last=Medina |first=A. |date=2013-04-25 |title=PHL artist Manuel Baldamor features Ifugaos in Paris art exhibit |work=GMA News |url=https://www.gmanetwork.com/news/pinoyabroad/dispatch/305528/phl-artist-manuel-baldemor-features-ifugaos-in-paris-art-exhibit/story/ |access-date=2025-06-21}}</ref> Isa rin siyang eskultor. Noong 1982, napanalunan niya ang kanyang ika-apat na gintong parangal para sa eskultura sa taunang paligsahan ng Art Association of the Philippines sa pamamagitan ng kanyang likhang "Tribute to the Filipino Farmer," na naipakita sa City Gallery sa [[Luneta]] noong 1980 bilang parangal sa kanyang ama, si Perfecto S. Baldemor. Noong 1999, kinatawan niya ang Pilipinas sa 3rd Inami International Wooden Sculpture Camp sa [[Toyama Prefecture]], [[Japan]], kung saan nilikha niya ang monumental na "Pamilyang Pilipino," na may sukat na 1 metro ang lapad at 4 na metro ang taas.<ref name="drybrush" /> Noong Oktubre 1–14, 1999, inilunsad niya ang kanyang ika-100 na eksibisyon na pinamagatang "A Distinctive Milestone" bilang pintor at eskultor sa Artists’ Corner sa [[SM Megamall]]. Sa panahong iyon, siya lamang ang artistang nakapag-exhibit ng kanyang mga likha nang isang daang beses.<ref name="WhenInManila2024" /> Isa rin siyang manunulat at kasapi ng Writers’ Guild of the Philippines. Ang kanyang mga tula at sanaysay ay inilathala sa mga pangunahing pahayagan at magasin. Siya ay naging kolumnista para sa kultura sa dalawang pangunahing pahayagan. Ang kanyang lingguhang kolum na pinamagatang "Folio" ay lumabas sa Sunday Times ng [[Manila Times]] mula 1992 hanggang 1994. Ipinagpatuloy niya ang kanyang lingguhang kolum sa "Art and Culture Section" ng "[[The Philippines Star]]" mula 1997 hanggang 1999. Noong 2025, aktibo siyang lumahok sa ika-51 Pambansang Kongreso ng mga Manunulat ng Writers’ Union of the Philippines ([[UMPIL]]), kung saan dinisenyo at donasyon niya ang mga handicraft na tropeo para sa Gawad Pambansang Alagad ni Balagtas na mga parangal sa panitikan.<ref name="MarketMonitorUMPIL2025">{{cite web |date=2025-04-26 |title=UMPIL held its 51st National Writers’ Congress |url=https://marketmonitor.com.ph/umpil-held-its-51st-national-writers-congress/ |website=The Market Monitor |publisher=The Market Monitor |accessdate=2025-06-22}}</ref> Ipinakita niya ang kanyang kakayahan bilang graphic designer sa paggawa ng mga souvenir programs para sa XI World Congress of Cardiology noong 1991, XXII International Conference on Internal Medicine noong 1994, at iba pang mga commemorative books tungkol sa kasaysayan at pagsasaka ng [[Philippines]].<ref name="OpenLibraryPhilippines1989">{{cite book |author=Guerrero-Nakpil, Carmen |url=https://openlibrary.org/books/OL45607063M/The_Philippines |title=The Philippines |date=1989-01-01 |publisher=XI World Congress of Cardiology |others=Illustrated by Manuel D. Baldemor |pages=118 |accessdate=2025-06-22}}</ref> Noong 1980, ginawaran siya ng "Gawad Sikap" para sa [[Visual Arts]] bilang paggunita sa ika-400 anibersaryo ng kanyang bayan. Kinilala siya ng Paetenians International Northeast Chapter bilang "Paetenian of the Year" noong 1985 at bilang isa sa "Ten Outstanding Living Paetenians" noong 2000. Ginawaran din siya bilang isa sa mga "Natatanging Buhay na Anak ng Bayan" sa pagdiriwang ng Balik-Paete 2004.<ref name="natatanging-anak">{{cite book |last1=Africano |first1=C. |url=https://ust.primo.exlibrisgroup.com/discovery/fulldisplay?docid=alma991001091059709111&vid=63UOSTP_INST:UOSTP |title=Tatlong Haligi ng Sining. In Mga Natatanging Anak ng Paete |last2=Baldemor |first2=M. |last3=Casanova |first3=A. |publisher=UST Publishing House |year=2005 |access-date=2025-06-14}}</ref> Minsan niyang pinangungunahan ang pagtataguyod at pagpapatibay ng Paete sa pamamagitan ng kanyang mga palabas tulad ng "Salubong" sa Nayong Pilipino noong 1978, "The Masters of Paete Exhibit" sa City Gallery, Luneta noong 1980, ang malaking eksibisyon ng "The Paete Phenomenon" sa Cultural Center of the Philippines, ang pag-record ng dalawang makasaysayang konsyerto ng Band 69 – "Konsyerto ng Pamanang Himig" at "Konsyerto ng Sentenaryo ng Banda" – sa UP Abelardo Hall noong 1997, at ang "Konsyerto ng Sentenaryo ng Kalayaan ng Bansa" sa loob ng isang daang taong simbahan ng [[Paete, Laguna]].<ref name="TapatalkBanda69">{{cite web |title=A Salute to the 35 Years of Banda 69 |url=https://www.tapatalk.com/groups/usappaete/a-salute-to-the-35-years-of-banda-69-t3250-s10.html |website=USAPPAETE Forum on Tapatalk |accessdate=2025-06-22}}</ref> Kilala ang kanyang mga likha sa buong mundo dahil nireproduce ng [[UNICEF]] ang mga ito bilang disenyo para sa kanilang mga greeting card na ipinamamahagi sa buong mundo.<ref name="HeritageGallery" /><ref name="natatanging-anak" /><ref>{{cite web |title=The Art of Manuel D. Baldemor |url=https://philippinecenterny.com/manuel-d-baldemor-coming-soon/ |access-date=March 3, 2015 |website=Philippine Center New York}}</ref> Napansin siya sa pagpipinta ng Pilipinas at ng buong mundo, na kinukuha ang lokal na kultura habang nakikibahagi sa mga pandaigdigang tema.<ref name="GalarpeKMonitor">{{cite web |last=Galarpe |first=K. |title=Manuel Baldemor paints the Philippines and the world |url=https://karengalarpe.wordpress.com/2010/01/13/manuel-baldemor-paints-the-philippines-and-the-world/ |access-date=2025-06-21 |website=K Monitor (WordPress)}}</ref> Ang ilan sa kanyang mga likha ay naangkop din bilang mga pattern sa cross-stitch at naipakita sa mga eksibisyon sa Europa, na nagpapakita ng kakayahan at pandaigdigang atraksyon ng kanyang istilo sa sining.<ref name="BaldemorCrossStitch">{{cite web |date=June 2010 |title=Baldemor masterpieces turned into cross-stitch art, featured in European exhibitions |url=https://www.vintersections.com/2010/06/baldemor-masterpieces-turned-into-cross.html |access-date=21 June 2025 |website=VIntersections}}</ref> Noong 2009, tinapos ni Baldemor ang isang monumental na glass mosaic mural na pinamagatang "People Power," na inilagay sa [[Basilica of St. Thérèse]] sa Lisieux, France. Nilikha ito sa pakikipagtulungan ng mga French mosaicists na sina [https://fdac.dordogne.fr/les-oeuvres/acquisitions-realisees-en-2013/henot-sylvie/ Sylvie Henot] at [https://fr.linkedin.com/in/fran%C3%A7ois-sand-0b580b44 François Sand]. Ang likhang ito ay ginawang paggunita sa People Power Revolution ng Pilipinas noong 1986. Ang mural ay bahagi ng permanenteng koleksyon ng basilica, na sumasagisag sa kapayapaan at espiritwal na pagkakaisa. Ang paglalagay nito ay isang pambihirang karangalan para sa isang Pilipinong artista sa isa sa mga pinakamahalagang lugar ng relihiyosong pilgrimage sa France.<ref name="MBLivingBeyondMeans2020">{{cite web |date=2020-03-08 |title=On living beyond our means |url=https://mb.com.ph/2020/3/8/on-living-beyond-our-means |website=Manila Bulletin |accessdate=2025-06-22}}</ref> == Mga Kilalang Gawa == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at Lokasyon |- |2009 |Mosaic sa Basilica of St. Thérèse sa Lisieux, France<ref name="MBLivingBeyondMeans2020" /> |- |2007 |Commemorative Stamps para sa Ugnayan ng Pilipinas at France (ika-60 anibersaryo ng Diplomatic Ties), Philippine Embassy sa Paris, France<ref name="MBLivingBeyondMeans2020" /> |- |1990s– |UNICEF Christmas Cards<ref name="MBLivingBeyondMeans2020" /> |} == Mga Gantimpala == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at Lokasyon |- |2007 |Most Outstanding Alumni ng University of Santo Tomas |- |2004 |10th Asian Biennale Bangladesh |- |1998 |Indian Council for Cultural Relations, Delhi, India |- |1997 |Ministry of [[Arts and Culture]], Prague, Czech Republic |- |1994 |Artist-in-residence, Internationale Austausch Ateliers Region Basel, Switzerland |- |1992 |Thirteen Artists Award, Cultural Center of the Philippines |- |1991 |Ministry of [[Arts and Culture]], Cairo, Egypt |- |1989 |First [[ASEAN]] Symposium on Aesthetics, Workshop and Exhibition, National Gallery, Kuala Lumpur, Malaysia |- |1988 |Artist-in-residence, Santiago, Chile Artist-in-residence, Miskenot Shaannmin, Jerusalem, Israel USIS, Voluntary Visitors Program, USA |- |1987 |China Exhibition Agency, The People's Republic of China |- |1985 |Ministry of [[Arts and Culture]], Moscow, USSR Leutuvos TSR Kuturas Ministerija, Vilnius, Lithuania |- |1983 |Best Fine Print Award, Art Association of the Philippines |- |1982 |Best Sculpture Award, Art Association of the Philippines |- |1975 |British Council, London Ministry of [[Arts and Culture]], Paris, France |- |1974 |Honorable Mention Award para sa Pagpipinta, AAP |- |1973 |Kinatawan ng Pilipinas, XIV Internationale Art Exhibition, Paris, France Grand Prize Award, Art Association of the Philippines |} == Mga Solo Eksibisyon == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at Lokasyon |- |2019 |"[[Luzviminda]]", New York City, USA<ref name="BaldemorLuzviminda" /> |- |2014 |"Mosaique" Alliance Francaise, France<ref name="BaldemorFrance">{{cite news |date=17 December 2024 |title=Manuel Baldemor revisits his affinity with France |work=BusinessMirror |url=https://businessmirror.com.ph/2024/12/17/manuel-baldemor-revisits-his-affinity-with-france/ |access-date=21 June 2025}}</ref><ref name="BaldemorExhibit">{{cite news |date=28 February 2024 |title=Manuel Baldemor paintings on exhibit in Makati |work=GMA News Online |url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/artandculture/929656/manuel-baldemor-paintings-exhibit-makati/story/ |access-date=21 June 2025}}</ref><ref name="InstagramDDL5TecMUOR">{{Cite web |title=Instagram post by @username |url=https://www.instagram.com/p/DDL5TecMUOR/ |access-date=2025-06-21 |website=Instagram}}</ref> |- |2013 |"Moments with Christ", SM Megamall Atrium<ref name="MomentswithChrist" /> "Symphony of Colors" Centro Cultural Galileo, Madrid, Spain<ref name="SalinasinSpain" /><ref name="SalinasinSpainArchive">Phl Ambassador opens Manuel Baldemor exhibit in Madrid. (2013, June 11). Retrieved March 3, 2015, from http://www.interaksyon.com/lifestyle/phl-ambassador-opens-manuel-baldemor-exhibit-in-madrid {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150518093940/http://www.interaksyon.com/lifestyle/phl-ambassador-opens-manuel-baldemor-exhibit-in-madrid|date=2015-05-18}}</ref> "Philippine Skyland" Salon des Délegués., UNESCO Miollis, Paris, France<ref name="GMA2013Medina" /> |- |2012 |"Impressions: Isang Art Exhibition ng mga Pinta" Vienna International Center, Vienna, Austria<ref name="GMA2012Austria" /> "Images of My Homeland and Switzerland" Switzerland<ref name="OfficialGazette2012" /> |- |2010 |Isang [[Cross-Stitch]] Exhibit, Event Center, SM Megamall<ref name="BaldemorCrossStitch" /><ref name="BaldemorDMC">{{cite web |title=Manuel Baldemor: Masterpieces by DMC |url=https://archive.md/20150317012210/http://www.focusglobalinc.com/dmc-news/manuel-baldemor-masterpieces-by-dmc.aspx |archive-url=http://www.focusglobalinc.com/dmc-news/manuel-baldemor-masterpieces-by-dmc.aspx |archive-date=17 March 2015 |access-date=21 June 2025 |website=Focus Global Inc.}}</ref> |- |2008 |"The Images of the Philippines and Norway" Norway’s Ministry of Culture and Church Affairs, Norway, Iceland<ref name="BaldemorNorwayIceland" /> |- |2007 |"Somewhere in France" Art Center, SM Megamall<ref name="WhenInManila2024" /><ref name="GalarpeKMonitor" /> "Windows" Atrium, Singapore "Chromatext Reloaded" CCP Main Gallery "The Wonders of China" Galerie Y |- |2006 |Vietnam Fine Art Museum exhibit, Hanoi |- |2005 |Galerie S, Stockholm |- |1998 |"Las Canciones de la Revolucion" Museo Nacional de Antropologia, Madrid, Spain "From the Heart of India" Art Center, SM MegaMall |- |1997 |"A Gift of Nature" Gallery 139, Ayala Alabang, Muntinlupa "Dubrovnik Croatia" Galerie Y, SM MegaMall, Mandaluyong "Czech National Day" Czech Embassy, Manila "Songs of the Revolution" Ayala Museum, Makati City "Prague, The Heart of Europe" Ayala Museum, Makati City "Mula sa Sinisintang Lupa" GSIS Museo ng Sining, GSIS Bldg, Financial Center, Pasay "Philippines Nature's Wonder" Hotel Bayerischen Hof, Munich, Germany "Images of my Native Land" Novomestska Radnice, Prague, Czech Republic "Hymn to my Homeland" Kunst Im Sonnenhof, Bern, Switzerland "Transition" The Crucible Gallery, SM MegaMall, Mandaluyong |- |1996 |"Cultural and Spiritual Homeland" Museo Iloilo, Iloilo City "Quelque Part En France" La Galerie, Alliance Francaise de Manille "Global Village" The Art Center, SM MegaMall, Mandaluyong "Hymn to the Earth" Luz Gallery, Makati City "Discovery" The Country of Tagaytay Highlands, Tagaytay City "Festival of my Hometown" Philippine International Convention Center |- |1995 |"Switzerland Aquarelle" Finale Art Gallery, SM MegaMall, Mandaluyong "Pasko sa Aming Bayan" [[EDSA]] Plaza Hotel, Mandaluyong "Graces from the Land" Gen. Luna Gallery, Davao City "Masskara", Bacolod Convention Plaza Hotel, Bacolod City "Sining Bayan" Art Center, SM MegaMall, Mandaluyong "CEBU, The Queen City of the South" SM City, Cebu |- |1994 |"Madonna Filipina" Sculpture Exhibition, Heritage Art Center, Shangri-La Plaza, Mandaluyong "Flowers from the Alps" Galerie Y, SM MegaMall, Mandaluyong "A Piece of Switzerland" Ayala Museum, Makati City "Ein Stuck Schwiz" International Austausch Ateliers Region, Basel, Switzerland |- |1993 |"Maskara ng Buhay" Galerie Y, SM MegaMall, Mandaluyong "Zona Verde" Hotel Intercontinental, Makati City "Philippine Skyworld" Phoenix Gallery, Baguio City "Cogon at Kahoy" Woodcut Prints Exhibition, Ayala Museum, Makati City "Scent of China" Galerie Y, SM MegaMall, Mandaluyong "The Gentle Carabao" West Gallery, SM MegaMall, Mandaluyong "Festival of Colors" Victoria Plaza, Davao City |- |1992 |"Pasko Filipino" Heritage Art Center, SM MegaMall, Mandaluyong "Mirror" Lopez Museum, Pasig "Awit at Kulay" Hotel Nikko Manila Garden, Makati City "Season's Best" Westin Philippine Plaza Hotel, Manila "Recuerdos de Mexico" Ayala Museum, Makati City |- |1991 |"Underneath the Rainbow" Philippines Center, New York City, USA "The Wonders of Egypt II" Egyptian Ambassador's Residence, Makati City "The Wonders of Egypt I" Lopez Museum, Pasig "The Art of Manuel D. Baldemor" National Gallery, Open House, Cairo, Egypt "Ugat ng Sariling Atin" UPLB Gallery, Los Baños, [[Laguna (province)|Laguna]] "Ang Pista sa Nayon" West Gallery, Quezon City "Sa Duyan ng Pagmamahal" Ayala Museum, Makati City "May Isang Bayan sa Dakong Silangan" Cultural Center of the Philippines, Manila "Sa Lambong ng Bahag-hari" Artist's Corner Gallery, Hotel Intercontinental Manila, Makati City |- |1990 |"Munting Bayan sa Salamin" Hotel Nikko Manila Garden, Makati City "Nature's Best" Lopez Museum, Pasig "Sining at Lulturang Kinagisnan" The Luz Gallery, Makati City "Pagdiriwang" Philippine International Convention Center, Manila |- |1989 |"Chile: A Discovery of Colors" The National Museum, Manila |- |1987 |"The Art of Manuel D. Baldemor" Harry Steel Cultural Center, Kiriat Ono, Israel "As I Came Down from Jerusalem" Ayala Museum, Makati City "Munting Bayan" Philippine Center, New York |- |1986 |"Homage to Carlos V. Francisco" Angono Artist's, Angono, Rizal "Recent Works" Lopez Museum, Pasig "Homage to Botong" Ayala Museum, Makati City "American Experience" Thomas Jefferson Cultural Center, Makati City "The Art of Manuel D. Baldemor" International Art Gallery, Beijing, China "Xian Beyond Expectations" Ayala Museum, Makati City |- |1985 |"The Graphic Art of Manuel D. Baldemor" The Friendship House, Moscow, USSR "Manuelis Baldemoras Tapyba Grapika" Lietuvos TSR Dailies Muziejus, Vilnius, Lithuania "Folk Vision" The Luz Gallery, Makati City "Pahiyas and the Year of the Carabao" Gallery Genesis, Mandaluyong |- |1984 |"Summertime" Gallery Marguerite, Hyatt Terraces, Baguio City "Baldemor Country" The Luz Gallery, Makati City |- |1983 |"Laguna, the Land and the People" Hidalgo Gallery, Makati City "Painting and Sculpture" ELF Arthaus, Parañaque, Metro Manila "Munting Bayan" Ayala Museum, Makati City |- |1982 |"Roots" Greenhills Art Center, San Juan, Metro Manila |- |1981 |"Korean Impressions" Greenhills Art Center, San Juan, Metro Manila "Baldemor's Painting Exhibition" Philippine Embassy, Seoul, Korea "Images of the Homeland" Greenhills Art Center, San Juan, Metro Manila |- |1980 |"Tribute to the Filipino Farmers" (Sculpture) City Gallery, Manila |- |1978 |"Introspective" Print Collections Gallery, Manila "Kay Ganda ng Pilipinas" ABC Galleries, Manila "Muslim Impressions" Hidalgo Gallery, Makati City |- |1977 |"The Art of Manuel D. Baldemor" Mainz Rathaus, Mainz, West Germany "Baldemor Paintings" PhilamLife, Iloilo City |- |1976 |"Ceramic Paintings" The Gallery, Hyatt Regency, Manila "Mother and Child" ABC Galleries, Manila "Prints and Drawings" Galeria Burlas, Bacolod City |- |1975 |"Kay Ganda ng Pilipinas" Kilusang Sining Gallery, Makati "Recent Paintings" Galeria Burlas, Bacolod City |- |1974 |"Baldemor's Paete" GMTFM Hall, Taguig, Metro Manila "Paete" Second Laguna Development Bank, Paete, Laguna "Paete: Sketchbook of a Filipino Town" Quad Gallery, Makati |- |1973 |"The Art of Manuel D. Baldemor" Hidalgo Gallery, Makati |- |1972 |"The Graphic Art of Manuel D. Baldemor" Hidalgo Gallery, Makati City |} == Mga Grupong Eksibisyon == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at Lokasyon |- |2011 |"Edades: From Freedom to Fruition", Cultural Center of the Philippines<ref name="MayoRachel2011" /> |- |2006 |"Ode to the Pasig River" Ayala Museum "Through the Palette's Eye" U.P.-Jorge B. Vargas Museum and Filipiniana Research Center |- |2005 |Philippine Exhibit, Stanford Art Spaces, Stanford University "SCAPES: Images of Time and Place" DLSU Museum |- |1997 |Two-Man Show, Albor-Baldemor, Stadt Museum, Düsseldorf, Germany Two-Man Show, Albor-Baldemor, Landesvertretung Thuringen, Bonn, Germany |- |1996 |"The Filipino Masters" Ericsson Telecommunications, Manila Three-Man Show, Albor-Baldemor-Olmedo, Philippine Embassy, Vienna, Italy |- |1992 |Philippine Pavilion, Seville, Spain |- |1991 |"Paete Phenomenon" Cultural Center of the Philippines |- |1990 |Cultural Gallery, Muzium Negara, Kuala Lumpur, Malaysia |- |1989 |First ASEAN Symposium on Aesthetics, Workshop and Exhibition, National Art Gallery, Kuala Lumpur, Malaysia |- |1988 |International Art Festival, Saddam Art Center, Baghdad, Iraq |- |1987 |Metropolitan Museum, Manila |- |1986 |Bienal de la Habana, Cuba |- |1985 |Print Council of Australia, Melbourne Asia World Art Gallery, Taipei, Taiwan |- |1984 |Galerie Taub, Philadelphia |- |1982 |ASEAN Traveling Art Exhibition, Malaysia, Singapore, Thailand, Indonesia, Hong Kong, and Manila |- |1980 |Madurodam Gallery, The Hague, The Netherlands |- |1977 |Wall Panel Gallery, Tehran, Iran |- |1975 |The Philippine Center, New York City, New York, USA |- |1973 |XIV Internationale Art Exhibition, Paris, France |- |1972 |AAP Art Competition and Exhibition, Cultural Center of the Philippines |} == Mga Libro at Publikasyon == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at mga Kontribyutor |- |2010 |"Manuel D. Baldemor’s European Journey of Discovery"<ref>Manuel D. Baldemor's European journey of discovery. (n.d.). Retrieved March 3, 2015, from http://www.worldcat.org/title/manuel-d-baldemors-european-journey-of-discovery/oclc/758099557</ref><ref>{{cite web |title=Manuel D. Baldemor's European journey of discovery |url=https://ust.primo.exlibrisgroup.com/discovery/fulldisplay?docid=alma991002818509709111&vid=63UOSTP_INST:UOSTP |access-date=March 3, 2015}}</ref> |- |1996 |"Painting the Global Village" kasama si Rosalinda L. Orosa |- |1993 |"Tales of a Rainy Night" kasama si C. Hidalgo "Sabong" kasama si A. Hidalgo |- |1992-94 |Kolumnista, "Folio", Sunday Times Life Magazine, Pilipinas |- |1992 |"Philippine Food and Life" kasama si G.C. Fernando <ref>[[Puto (food)|Puto]] (2015, April 12)</ref> |- |1991 |"The Paete Phenomenon" kasama si I.C. Endaya |- |1990-94 |Opisyal na Disenyo ng UNICEF Card |- |1989 |"The Philippines" kasama si C. Nakpil at "Chile, A Discovery of Colors" kasama si S. Fanega |- |1988 |"Sarap" kasama sina D. Fernandez, E. Alegre |- |1987 |"Philippine Ancestral Houses" kasama sina F. Zialcita, N. Oshima |- |1986 |"Painture, New Lixicom of Philippine Art" kasama si P. Zafaralla |- |1981 |"Images of the Homeland" kasama si M. Baterina |- |1980 |"Tribute to the Filipino Farmers" kasama si L. Benesa |- |1974 |"Paete, Sketchbook of a Filipino Town" kasama si B. Afuang |- |1972 |"The Graphic Art of Manuel D. Baldemor" kasama si M. Duldulao |} == Mga Kilalang Tao == [[Angeline Baldemor]] [[Angelito Baldemor]] [[Angelo Baldemor]] [[Antero Baldemor]] [[Celoine Baldemor]] [[Charming Baldemor]] [[Felix "Kid" Baldemor]] [[Fred Baldemor]] [[Leandro Baldemor]] [[Mailah Baldemor]] [[Marvin Baldemor]] [[Mike Baldemor]] [[Nick C. Baldemor]] [[Vince Baldemor]] [[Walter Baldemor]] [[Wilfredo Baldemor]] [[Wilson Baldemor]] [[Zoerya Emi Baldemor Abuel]] [[Vicente Mannsala]] == Mga Sanggunian == {{Reflist}} == Bibliograpiya == Africano, C., Baldemor, M., and Casanova, A. (2005). Tatlong Haligi ng Sining. In Mga Natatanging Anak ng Paete. UST Publishing House. Featuring artwork by Manuel Baldemor. {{authority control}} k6sqcncmfrxh6ux24w6o7kjkmrm4p7g 2166443 2166442 2025-06-27T04:41:25Z Imperator Romanii 151552 /* Karera */ 2166443 wikitext text/x-wiki {{Infobox artist|name=Manuel Baldemor|image=Manuel Baldemor en Mexico.jpg|image_size=|birth_name=Manuel D. Baldemor|birth_date={{Birth date and age|1947|03|26}}|birth_place=[[Paete]], [[Laguna (province)|Laguna]], [[Philippines]]|nationality=[[Filipinos|Filipino]]|field=[[Painting]]}} '''Manuel Baldemor''' ay isang Pilipinong pintor, eskultor, printmaker, manunulat at ilustrador ng libro.<ref name="HeritageGallery">{{cite web |title=BALDEMOR, Manuel |url=https://heritagegallery.ph/2017/11/baldemor-manuel/ |access-date=March 3, 2015 |website=Heritage Gallery}}</ref> Ipinanganak siya noong Marso 26, 1947, sa [[Paete]], [[Laguna (province)|Laguna]], [[Philippines]]. Kilala siya sa kanyang mga pinta sa iba't ibang media na nagpapakita ng mga eksena sa pinasimpleng mga pormang heometriko na may katangiang folk art. Karamihan sa kanyang mga paksa sa sining ay ang kanyang bayan, ang mga tao nito, ang kanilang pang-araw-araw na gawain, at ang kanilang mga pagdiriwang.<ref name="drybrush">{{cite web |title=Manuel Baldemor - drybrush Gallery |url=https://drybrush.com/artists/manuel-baldemor |accessdate=2025-06-14}}</ref> Ang kanyang mga likha ay kilala hindi lamang sa Pilipinas kundi pati na rin sa ibang mga bansa. Siya ay isang artist-in-residence sa [[Chile]], [[Estonia]], [[France]], [[Israel]], [[Japan]], [[Singapore]], [[Switzerland]] at [[Portugal]]. Kilala ang kanyang mga gawa sa buong mundo dahil nireproduce ng [[UNICEF]] ang kanyang mga likha bilang mga greeting card na ipinamamahagi sa buong mundo.<ref name="drybrush" /><ref>{{cite web |title=Manuel Baldemor |url=https://www.artnet.com/artists/manuel-baldemor/ |access-date=2025-06-14 |website=Artnet}}</ref> == Maagang karera at edukasyon == Nag-aral si Manuel Baldemor sa University of Santo Tomas College of Architecture and Fine Arts (CAFA), na kalaunan ay naging [[University of Santo Tomas College of Architecture|College of Architecture]] at [[University of Santo Tomas College of Fine Arts and Design|College of Fine Arts and Design]]. Habang siya ay estudyante, nakipagtulungan siya sa mga artistang mula Mabini upang masuportahan ang kanyang sarili sa pananalapi.<ref name="BaldemorLuzviminda">{{Cite web |date=14 November 2019 |title=Manuel Baldemor’s Luzviminda, An Art Exhibit at the Philippine Center – Press Release PR-CSC-098-2019 |url=https://newyorkpcg.org/pcgny/wp-content/uploads/2019/11/PR-CSC-098-19.pdf |publisher=Consulate General of the Republic of the Philippines, New York |accessdate=22 June 2025}}</ref> Madalas siyang nilalapitan ng kanyang mga kaklase para sa tulong sa kanilang mga akademikong art plates, dahil kinikilala ang kanyang natatanging kakayahan at estilo. Sa kanyang pananatili, naimpluwensiyahan siya ng mga prinsipyong modernista na ipinakilala ni National Artist [[Victorio Edades]]. Kalaunan, naipakita si Baldemor sa mga eksibisyon na sumusubaybay sa mga ugat ng modernong sining sa Pilipinas, kasama ang iba pang mga kilalang artista na hinubog ng pamana ni Edades.<ref name="MayoRachel2011">{{cite web |last=Mayo |first=R. |date=2011 |title=Exhibition traces the roots of Modern Art in the Philippines |url=http://rachelmayo.blogspot.com/2011/12/edades-from-freedom-to-fruition.html |access-date=2025-06-21 |website=The Essence of Things by Rachel Mayo (Blogspot)}}</ref> Sa kanyang huling taon, nagtrabaho siya bilang layout artist at editorial cartoonist para sa Philippine Graphic. Dito nagsimula ang kanyang karera sa publikasyon. == Karera == Nagsimula ang kanyang karera bilang pintor nang ipakita niya ang kagandahan ng kanyang bayan, Paete, Laguna, gamit ang panulat at tinta. Ang kanyang mural na "Paete I" ay nanalo ng grand prize sa [[Art Association of the Philippines]] Art Competition and Exhibition noong 1972.<ref>{{cite web |title=Paete I - CCP Encyclopedia of Philippine Art |url=https://epa.culturalcenter.gov.ph/3/82/2254/ |accessdate=2025-06-14}}</ref> Sa sumunod na taon, nanalo rin ng parehong gantimpala ang kanyang mural na "Paete II". Ang kanyang magkakasunod na panalo ang nagbigay-daan upang siya ay maging kinatawan ng Pilipinas sa XIV International Art Exhibition sa [[Paris]] noong 1973. Tinawag siya ng kritiko ng sining na si [[Leonides Benesa]] bilang "The Folk Artist".<ref name="WhenInManila2024">{{cite web |date=2024-12-18 |title=Meet the Artist Whose Paintings of Paete Led Him to Represent the Philippines in France |url=https://www.wheninmanila.com/meet-the-artist-whose-paintings-of-paete-led-him-to-represent-the-philippines-in-france/ |website=When In Manila |accessdate=2025-06-14}}</ref> Noong dekada 1970, binuo niya ang sarili niyang estilo ng sining na pinaghalo ang kanyang mga alaala sa probinsya. Nilikha niya ang ilang mga likha na nagpapakita ng ideyal ng Pilipinas sa pamamagitan ng Folk Modernist na pamamaraan. Ang kanyang unang eksibisyon na "The Graphic of Manuel D. Baldemor" sa Hidalgo Gallery noong 1972 ang naging panimulang marka ng kanyang karera.<ref name="WhenInManila2024" /> Napanalunan niya ang kanyang ikatlong gintong parangal sa taunang paligsahan ng Art Association of the Philippines para sa kanyang mga fine prints noong 1983. Sinubukan niya ang iba pang mga media tulad ng [[watercolour]], [[Acrylic paint|acrylic]], [[tempera]], [[oil-on-canvas]], [[woodcut]], [[ceramics]], salamin, [[grass paper]], at [[fine prints]].<ref name="drybrush" /> Bukod sa kanyang mga paglalarawan ng pang-araw-araw na buhay, pumasok din si Baldemor sa mga temang espiritwal sa sining. Ang kanyang likha na "Moments with Christ" ay kilala sa pagbibigay ng damdaming banal na inspirasyon at nagdagdag ng isa pang dimensyon sa kanyang mga gawa.<ref name="MomentswithChrist">{{Cite web |author=Lago, Amanda |date=2013-03-21 |title=Spiritualized through art with Manuel Baldemor's 'Moments with Christ' |url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/content/301466/spiritualized-through-art-with-manuel-baldemor-s-moments-with-christ/story/ |access-date=2025-06-21 |website=GMA News |language=en}}</ref> Tinawag siya ni [[Rosalinda Orosa]], isang eksperto sa sining at kolumnista, bilang "The Chronicle of the Motherland" dahil sa kanyang mga paglalarawan ng kagandahan ng iba't ibang lugar sa Pilipinas.<ref name="FreeLibraryOrosa">{{cite web |date=2023-12-15 |title=In Memoriam: Rosalinda Luna Orosa, the Mother of Philippine Arts and Culture |url=https://www.thefreelibrary.com/In+Memoriam%3a+Rosalinda+Luna+Orosa%2c+the+Mother+of+Philippine+Arts+and...-a0776423059 |website=The Free Library |accessdate=2025-06-22}}</ref> Noong 1992, ginawaran siya ng [[Cultural Center of the Philippines]] bilang isa sa Thirteen Artist Awardees bilang pagkilala sa kanyang mga kontribusyon sa bansa.<ref name="WhenInManila2024" /> Nakatanggap siya ng mga travel grants bilang artist-in-residence sa [[France]]<ref>{{cite news |last=Medina |first=A. |date=2013-04-25 |title=PHL artist Manuel Baldemor features Ifugaos in Paris art exhibit |work=GMA News |url=http://www.gmanetwork.com/news/story/305528/pinoyabroad/pinoyachievers/phl-artist-manuel-baldemor-features-ifugaos-in-paris-art-exhibit |access-date=March 3, 2015}}</ref>, [[England]]<ref name="DMCircuitArtBaldemor">{{cite web |title=Manuel Baldemor - DM Circuit Art by Art Circle Gallery |url=https://dmcircuitart.com/artist/manuel-baldemor/ |website=DM Circuit Art |accessdate=2025-06-22}}</ref>, [[Switzerland]]<ref name="OfficialGazette2012">{{cite web |date=2012-07-06 |title=Philippine Embassy in Berne celebrates 150th anniversary of Philippine-Swiss relations through an exhibit by Manny Baldemor |url=https://www.officialgazette.gov.ph/2012/07/06/philippine-embassy-in-berne-celebrates-150th-anniversary-of-philippine-swiss-relations-through-an-exhibit-by-manny-baldemor/ |access-date=2025-06-21 |website=Official Gazette of the Republic of the Philippines}}</ref>, [[Russia]], [[Spain]]<ref name="SalinasinSpain">{{cite web |title=Ambassador Salinas Opens Manuel Baldemor Exhibit in Madrid |url=https://www.philembassymadrid.com/ambassador-salinas-opens-manuel-baldemor-exhibit-madrid |access-date=March 3, 2015 |website=Philippine Embassy Madrid}}</ref>, [[Portugal]]<ref name="DMCircuitArtBaldemor" />, at [[Scandinavia]]<ref name="BaldemorNorwayIceland">{{cite news |last=Grejalde |first=G. |date=13 June 2008 |title=Filipino holds exhibit in Norway, Iceland |work=GMA News |url=https://www.gmanetwork.com/news/topstories/content/100993/filipino-holds-exhibit-in-norway-iceland/story/ |access-date=21 June 2025}}</ref> sa [[Europe]]; [[United States]]<ref name="DFA2016SymphonyOfFlowers">{{cite web |date=2016-05-23 |title=Manuel Baldemor’s “Symphony of Flowers” Blooms at Philippine Center Gallery |url=https://dfa.gov.ph/dfa-news/news-from-our-foreign-service-postsupdate/9334-manuel-baldemore-s-symphony-of-flowers-blooms-at-philippine-center-gallery |website=Department of Foreign Affairs, Republic of the Philippines |publisher=GOVPH |accessdate=2025-06-22}}</ref>, [[Mexico]]<ref name="DFA2015TaxcoExhibit">{{cite web |date=2015-11-03 |title=PHL Embassy in Mexico opens Painting Exhibit of Filipino Artist in Taxco |url=https://dfa.gov.ph/dfa-news/news-from-our-foreign-service-postsupdate/7741-phl-embassy-in-mexico-opens-painting-exhibit-of-filipino-artist-in-taxco |website=Department of Foreign Affairs, Republic of the Philippines |publisher=GOVPH |accessdate=2025-06-22}}</ref> at [[Chile]]<ref name="DMCircuitArtBaldemor" /> sa [[Americas]]; [[Iran]], [[Israel]], at [[Egypt]] sa [[Middle East]]; [[South Korea]], [[India]], [[Malaysia]] at [[China]]<ref name="ManilaStandard2023">{{cite web |date=2023-09-15 |title=A tale of two nations |url=https://manilastandard.net/?p=307141 |website=Manila Standard |accessdate=2025-06-22}}</ref> sa [[Asia]]. Bawat bansang kanyang binisita ay naging paksa at tema ng kanyang sining. Nakilala siya bilang isang International Artist at pati na rin bilang Most Travelled Artist dahil sa paglalakbay sa mahigit 50 bansa. Noong 1995, ipinagdiwang niya ang kanyang ika-25 anibersaryo bilang isang artista sa pamamagitan ng isang eksibisyon sa Artists’ Corner sa [[SM Megamall]], na tampok ang dalawang likha: "Sining Bayan", na naglalarawan ng kanyang pagkakakilanlang Pilipino, at "The Global Village", na nagbigay-diin sa kanyang mga internasyonal na pakikipag-ugnayan. Dumalo bilang mga panauhing pandangal ang mga embahador mula sa mga bansang kanyang pinagsilbihan bilang artist-in-residence.<ref name="drybrush" /> Noong 1998, dumalo si Pangulong [[Fidel V. Ramos]] sa pagbubukas ng kanyang mural na "Pasasalamat"<ref>{{cite news |last=Zaide |first=Jose Abeto |date=2019-01-21 |title=Peripatetic artist & ambassador of goodwill |work=Manila Bulletin |url=https://mb.com.ph/2019/01/21/peripatetic-artist-ambassador-of-goodwill/?amp |access-date=March 3, 2015}}</ref>, na ngayon ay permanenteng nakadisplay sa United Nations Center sa [[Vienna, Austria]].<ref name="GMA2012Austria">{{cite web |date=2012-07-14 |title=Pinoy artist Manuel Baldemor mounts exhibit in Austria |url=https://www.gmanetwork.com/news/pinoyabroad/dispatch/265440/pinoy-artist-manuel-baldemor-mounts-exhibit-in-austria/story/ |access-date=2025-06-21 |website=GMA Network}}</ref> Nagpatuloy ang kanyang internasyonal na pagkilala noong 2013 nang buksan ni [https://www.ust.edu.ph/ambassador-salinas-highlights-the-filipino-global-maritime-professional-in-diplomat-lecture/ Ambassador Carlos C. Salinas] ang kanyang eksibisyon na Symphony of Colors sa Madrid, bilang bahagi ng pagdiriwang ng Philippines–Spain Friendship Day, na higit pang nagpakita ng internasyonal na lawak ng karera ni Baldemor sa sining.<ref name="SalinasinSpain" /> Sa parehong taon, nagdaos siya ng isang araw na eksibisyon na pinamagatang Philippine Skyland sa [[UNESCO]] sa Paris, na nagtatampok ng mga likhang nagpapakita ng buhay at kultura ng mga Ifugao.<ref name="GMA2013Medina">{{cite news |last=Medina |first=A. |date=2013-04-25 |title=PHL artist Manuel Baldamor features Ifugaos in Paris art exhibit |work=GMA News |url=https://www.gmanetwork.com/news/pinoyabroad/dispatch/305528/phl-artist-manuel-baldemor-features-ifugaos-in-paris-art-exhibit/story/ |access-date=2025-06-21}}</ref> Isa rin siyang eskultor. Noong 1982, napanalunan niya ang kanyang ika-apat na gintong parangal para sa eskultura sa taunang paligsahan ng Art Association of the Philippines sa pamamagitan ng kanyang likhang "Tribute to the Filipino Farmer," na naipakita sa City Gallery sa [[Luneta]] noong 1980 bilang parangal sa kanyang ama, si Perfecto S. Baldemor. Noong 1999, kinatawan niya ang Pilipinas sa 3rd Inami International Wooden Sculpture Camp sa [[Toyama Prefecture]], [[Japan]], kung saan nilikha niya ang monumental na "Pamilyang Pilipino," na may sukat na 1 metro ang lapad at 4 na metro ang taas.<ref name="drybrush" /> Noong Oktubre 1–14, 1999, inilunsad niya ang kanyang ika-100 na eksibisyon na pinamagatang "A Distinctive Milestone" bilang pintor at eskultor sa Artists’ Corner sa [[SM Megamall]]. Sa panahong iyon, siya lamang ang artistang nakapag-exhibit ng kanyang mga likha nang isang daang beses.<ref name="WhenInManila2024" /> Isa rin siyang manunulat at kasapi ng Writers’ Guild of the Philippines. Ang kanyang mga tula at sanaysay ay inilathala sa mga pangunahing pahayagan at magasin. Siya ay naging kolumnista para sa kultura sa dalawang pangunahing pahayagan. Ang kanyang lingguhang kolum na pinamagatang "Folio" ay lumabas sa Sunday Times ng [[Manila Times]] mula 1992 hanggang 1994. Ipinagpatuloy niya ang kanyang lingguhang kolum sa "Art and Culture Section" ng "[[The Philippines Star]]" mula 1997 hanggang 1999. Noong 2025, aktibo siyang lumahok sa ika-51 Pambansang Kongreso ng mga Manunulat ng Writers’ Union of the Philippines ([[UMPIL]]), kung saan dinisenyo at donasyon niya ang mga handicraft na tropeo para sa Gawad Pambansang Alagad ni Balagtas na mga parangal sa panitikan.<ref name="MarketMonitorUMPIL2025">{{cite web |date=2025-04-26 |title=UMPIL held its 51st National Writers’ Congress |url=https://marketmonitor.com.ph/umpil-held-its-51st-national-writers-congress/ |website=The Market Monitor |publisher=The Market Monitor |accessdate=2025-06-22}}</ref> Ipinakita niya ang kanyang kakayahan bilang graphic designer sa paggawa ng mga souvenir programs para sa XI World Congress of Cardiology noong 1991, XXII International Conference on Internal Medicine noong 1994, at iba pang mga commemorative books tungkol sa kasaysayan at pagsasaka ng [[Philippines]].<ref name="OpenLibraryPhilippines1989">{{cite book |author=Guerrero-Nakpil, Carmen |url=https://openlibrary.org/books/OL45607063M/The_Philippines |title=The Philippines |date=1989-01-01 |publisher=XI World Congress of Cardiology |others=Illustrated by Manuel D. Baldemor |pages=118 |accessdate=2025-06-22}}</ref> Noong 1980, ginawaran siya ng "Gawad Sikap" para sa [[Visual Arts]] bilang paggunita sa ika-400 anibersaryo ng kanyang bayan. Kinilala siya ng Paetenians International Northeast Chapter bilang "Paetenian of the Year" noong 1985 at bilang isa sa "Ten Outstanding Living Paetenians" noong 2000. Ginawaran din siya bilang isa sa mga "Natatanging Buhay na Anak ng Bayan" sa pagdiriwang ng Balik-Paete 2004.<ref name="natatanging-anak">{{cite book |last1=Africano |first1=C. |url=https://ust.primo.exlibrisgroup.com/discovery/fulldisplay?docid=alma991001091059709111&vid=63UOSTP_INST:UOSTP |title=Tatlong Haligi ng Sining. In Mga Natatanging Anak ng Paete |last2=Baldemor |first2=M. |last3=Casanova |first3=A. |publisher=UST Publishing House |year=2005 |access-date=2025-06-14}}</ref> Minsan niyang pinangungunahan ang pagtataguyod at pagpapatibay ng Paete sa pamamagitan ng kanyang mga palabas tulad ng "Salubong" sa Nayong Pilipino noong 1978, "The Masters of Paete Exhibit" sa City Gallery, Luneta noong 1980, ang malaking eksibisyon ng "The Paete Phenomenon" sa Cultural Center of the Philippines, ang pag-record ng dalawang makasaysayang konsyerto ng Band 69 – "Konsyerto ng Pamanang Himig" at "Konsyerto ng Sentenaryo ng Banda" – sa UP Abelardo Hall noong 1997, at ang "Konsyerto ng Sentenaryo ng Kalayaan ng Bansa" sa loob ng isang daang taong simbahan ng [[Paete, Laguna]].<ref name="TapatalkBanda69">{{cite web |title=A Salute to the 35 Years of Banda 69 |url=https://www.tapatalk.com/groups/usappaete/a-salute-to-the-35-years-of-banda-69-t3250-s10.html |website=USAPPAETE Forum on Tapatalk |accessdate=2025-06-22}}</ref> Kilala ang kanyang mga likha sa buong mundo dahil nireproduce ng [[UNICEF]] ang mga ito bilang disenyo para sa kanilang mga greeting card na ipinamamahagi sa buong mundo.<ref name="HeritageGallery" /><ref name="natatanging-anak" /><ref>{{cite web |title=The Art of Manuel D. Baldemor |url=https://philippinecenterny.com/manuel-d-baldemor-coming-soon/ |access-date=March 3, 2015 |website=Philippine Center New York}}</ref> Napansin siya sa pagpipinta ng Pilipinas at ng buong mundo, na kinukuha ang lokal na kultura habang nakikibahagi sa mga pandaigdigang tema.<ref name="GalarpeKMonitor">{{cite web |last=Galarpe |first=K. |title=Manuel Baldemor paints the Philippines and the world |url=https://karengalarpe.wordpress.com/2010/01/13/manuel-baldemor-paints-the-philippines-and-the-world/ |access-date=2025-06-21 |website=K Monitor (WordPress)}}</ref> Ang ilan sa kanyang mga likha ay naangkop din bilang mga pattern sa cross-stitch at naipakita sa mga eksibisyon sa Europa, na nagpapakita ng kakayahan at pandaigdigang atraksyon ng kanyang istilo sa sining.<ref name="BaldemorCrossStitch">{{cite web |date=June 2010 |title=Baldemor masterpieces turned into cross-stitch art, featured in European exhibitions |url=https://www.vintersections.com/2010/06/baldemor-masterpieces-turned-into-cross.html |access-date=21 June 2025 |website=VIntersections}}</ref> Noong 2009, tinapos ni Baldemor ang isang monumental na glass mosaic mural na pinamagatang "People Power," na inilagay sa [[Basilica of St. Thérèse]] sa Lisieux, France. Nilikha ito sa pakikipagtulungan ng mga French mosaicists na sina [https://fdac.dordogne.fr/les-oeuvres/acquisitions-realisees-en-2013/henot-sylvie/ Sylvie Henot] at [https://fr.linkedin.com/in/fran%C3%A7ois-sand-0b580b44 François Sand]. Ang likhang ito ay ginawang paggunita sa People Power Revolution ng Pilipinas noong 1986. Ang mural ay bahagi ng permanenteng koleksyon ng basilica, na sumasagisag sa kapayapaan at espiritwal na pagkakaisa. Ang paglalagay nito ay isang pambihirang karangalan para sa isang Pilipinong artista sa isa sa mga pinakamahalagang lugar ng relihiyosong pilgrimage sa France.<ref name="MBLivingBeyondMeans2020">{{cite web |date=2020-03-08 |title=On living beyond our means |url=https://mb.com.ph/2020/3/8/on-living-beyond-our-means |website=Manila Bulletin |accessdate=2025-06-22}}</ref> == Mga Kilalang Gawa == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at Lokasyon |- |2009 |Mosaic sa Basilica of St. Thérèse sa Lisieux, France<ref name="MBLivingBeyondMeans2020" /> |- |2007 |Commemorative Stamps para sa Ugnayan ng Pilipinas at France (ika-60 anibersaryo ng Diplomatic Ties), Philippine Embassy sa Paris, France<ref name="MBLivingBeyondMeans2020" /> |- |1990s– |UNICEF Christmas Cards<ref name="MBLivingBeyondMeans2020" /> |} == Mga Gantimpala == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at Lokasyon |- |2007 |Most Outstanding Alumni ng University of Santo Tomas |- |2004 |10th Asian Biennale Bangladesh |- |1998 |Indian Council for Cultural Relations, Delhi, India |- |1997 |Ministry of [[Arts and Culture]], Prague, Czech Republic |- |1994 |Artist-in-residence, Internationale Austausch Ateliers Region Basel, Switzerland |- |1992 |Thirteen Artists Award, Cultural Center of the Philippines |- |1991 |Ministry of [[Arts and Culture]], Cairo, Egypt |- |1989 |First [[ASEAN]] Symposium on Aesthetics, Workshop and Exhibition, National Gallery, Kuala Lumpur, Malaysia |- |1988 |Artist-in-residence, Santiago, Chile Artist-in-residence, Miskenot Shaannmin, Jerusalem, Israel USIS, Voluntary Visitors Program, USA |- |1987 |China Exhibition Agency, The People's Republic of China |- |1985 |Ministry of [[Arts and Culture]], Moscow, USSR Leutuvos TSR Kuturas Ministerija, Vilnius, Lithuania |- |1983 |Best Fine Print Award, Art Association of the Philippines |- |1982 |Best Sculpture Award, Art Association of the Philippines |- |1975 |British Council, London Ministry of [[Arts and Culture]], Paris, France |- |1974 |Honorable Mention Award para sa Pagpipinta, AAP |- |1973 |Kinatawan ng Pilipinas, XIV Internationale Art Exhibition, Paris, France Grand Prize Award, Art Association of the Philippines |} == Mga Solo Eksibisyon == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at Lokasyon |- |2019 |"[[Luzviminda]]", New York City, USA<ref name="BaldemorLuzviminda" /> |- |2014 |"Mosaique" Alliance Francaise, France<ref name="BaldemorFrance">{{cite news |date=17 December 2024 |title=Manuel Baldemor revisits his affinity with France |work=BusinessMirror |url=https://businessmirror.com.ph/2024/12/17/manuel-baldemor-revisits-his-affinity-with-france/ |access-date=21 June 2025}}</ref><ref name="BaldemorExhibit">{{cite news |date=28 February 2024 |title=Manuel Baldemor paintings on exhibit in Makati |work=GMA News Online |url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/artandculture/929656/manuel-baldemor-paintings-exhibit-makati/story/ |access-date=21 June 2025}}</ref><ref name="InstagramDDL5TecMUOR">{{Cite web |title=Instagram post by @username |url=https://www.instagram.com/p/DDL5TecMUOR/ |access-date=2025-06-21 |website=Instagram}}</ref> |- |2013 |"Moments with Christ", SM Megamall Atrium<ref name="MomentswithChrist" /> "Symphony of Colors" Centro Cultural Galileo, Madrid, Spain<ref name="SalinasinSpain" /><ref name="SalinasinSpainArchive">Phl Ambassador opens Manuel Baldemor exhibit in Madrid. (2013, June 11). Retrieved March 3, 2015, from http://www.interaksyon.com/lifestyle/phl-ambassador-opens-manuel-baldemor-exhibit-in-madrid {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150518093940/http://www.interaksyon.com/lifestyle/phl-ambassador-opens-manuel-baldemor-exhibit-in-madrid|date=2015-05-18}}</ref> "Philippine Skyland" Salon des Délegués., UNESCO Miollis, Paris, France<ref name="GMA2013Medina" /> |- |2012 |"Impressions: Isang Art Exhibition ng mga Pinta" Vienna International Center, Vienna, Austria<ref name="GMA2012Austria" /> "Images of My Homeland and Switzerland" Switzerland<ref name="OfficialGazette2012" /> |- |2010 |Isang [[Cross-Stitch]] Exhibit, Event Center, SM Megamall<ref name="BaldemorCrossStitch" /><ref name="BaldemorDMC">{{cite web |title=Manuel Baldemor: Masterpieces by DMC |url=https://archive.md/20150317012210/http://www.focusglobalinc.com/dmc-news/manuel-baldemor-masterpieces-by-dmc.aspx |archive-url=http://www.focusglobalinc.com/dmc-news/manuel-baldemor-masterpieces-by-dmc.aspx |archive-date=17 March 2015 |access-date=21 June 2025 |website=Focus Global Inc.}}</ref> |- |2008 |"The Images of the Philippines and Norway" Norway’s Ministry of Culture and Church Affairs, Norway, Iceland<ref name="BaldemorNorwayIceland" /> |- |2007 |"Somewhere in France" Art Center, SM Megamall<ref name="WhenInManila2024" /><ref name="GalarpeKMonitor" /> "Windows" Atrium, Singapore "Chromatext Reloaded" CCP Main Gallery "The Wonders of China" Galerie Y |- |2006 |Vietnam Fine Art Museum exhibit, Hanoi |- |2005 |Galerie S, Stockholm |- |1998 |"Las Canciones de la Revolucion" Museo Nacional de Antropologia, Madrid, Spain "From the Heart of India" Art Center, SM MegaMall |- |1997 |"A Gift of Nature" Gallery 139, Ayala Alabang, Muntinlupa "Dubrovnik Croatia" Galerie Y, SM MegaMall, Mandaluyong "Czech National Day" Czech Embassy, Manila "Songs of the Revolution" Ayala Museum, Makati City "Prague, The Heart of Europe" Ayala Museum, Makati City "Mula sa Sinisintang Lupa" GSIS Museo ng Sining, GSIS Bldg, Financial Center, Pasay "Philippines Nature's Wonder" Hotel Bayerischen Hof, Munich, Germany "Images of my Native Land" Novomestska Radnice, Prague, Czech Republic "Hymn to my Homeland" Kunst Im Sonnenhof, Bern, Switzerland "Transition" The Crucible Gallery, SM MegaMall, Mandaluyong |- |1996 |"Cultural and Spiritual Homeland" Museo Iloilo, Iloilo City "Quelque Part En France" La Galerie, Alliance Francaise de Manille "Global Village" The Art Center, SM MegaMall, Mandaluyong "Hymn to the Earth" Luz Gallery, Makati City "Discovery" The Country of Tagaytay Highlands, Tagaytay City "Festival of my Hometown" Philippine International Convention Center |- |1995 |"Switzerland Aquarelle" Finale Art Gallery, SM MegaMall, Mandaluyong "Pasko sa Aming Bayan" [[EDSA]] Plaza Hotel, Mandaluyong "Graces from the Land" Gen. Luna Gallery, Davao City "Masskara", Bacolod Convention Plaza Hotel, Bacolod City "Sining Bayan" Art Center, SM MegaMall, Mandaluyong "CEBU, The Queen City of the South" SM City, Cebu |- |1994 |"Madonna Filipina" Sculpture Exhibition, Heritage Art Center, Shangri-La Plaza, Mandaluyong "Flowers from the Alps" Galerie Y, SM MegaMall, Mandaluyong "A Piece of Switzerland" Ayala Museum, Makati City "Ein Stuck Schwiz" International Austausch Ateliers Region, Basel, Switzerland |- |1993 |"Maskara ng Buhay" Galerie Y, SM MegaMall, Mandaluyong "Zona Verde" Hotel Intercontinental, Makati City "Philippine Skyworld" Phoenix Gallery, Baguio City "Cogon at Kahoy" Woodcut Prints Exhibition, Ayala Museum, Makati City "Scent of China" Galerie Y, SM MegaMall, Mandaluyong "The Gentle Carabao" West Gallery, SM MegaMall, Mandaluyong "Festival of Colors" Victoria Plaza, Davao City |- |1992 |"Pasko Filipino" Heritage Art Center, SM MegaMall, Mandaluyong "Mirror" Lopez Museum, Pasig "Awit at Kulay" Hotel Nikko Manila Garden, Makati City "Season's Best" Westin Philippine Plaza Hotel, Manila "Recuerdos de Mexico" Ayala Museum, Makati City |- |1991 |"Underneath the Rainbow" Philippines Center, New York City, USA "The Wonders of Egypt II" Egyptian Ambassador's Residence, Makati City "The Wonders of Egypt I" Lopez Museum, Pasig "The Art of Manuel D. Baldemor" National Gallery, Open House, Cairo, Egypt "Ugat ng Sariling Atin" UPLB Gallery, Los Baños, [[Laguna (province)|Laguna]] "Ang Pista sa Nayon" West Gallery, Quezon City "Sa Duyan ng Pagmamahal" Ayala Museum, Makati City "May Isang Bayan sa Dakong Silangan" Cultural Center of the Philippines, Manila "Sa Lambong ng Bahag-hari" Artist's Corner Gallery, Hotel Intercontinental Manila, Makati City |- |1990 |"Munting Bayan sa Salamin" Hotel Nikko Manila Garden, Makati City "Nature's Best" Lopez Museum, Pasig "Sining at Lulturang Kinagisnan" The Luz Gallery, Makati City "Pagdiriwang" Philippine International Convention Center, Manila |- |1989 |"Chile: A Discovery of Colors" The National Museum, Manila |- |1987 |"The Art of Manuel D. Baldemor" Harry Steel Cultural Center, Kiriat Ono, Israel "As I Came Down from Jerusalem" Ayala Museum, Makati City "Munting Bayan" Philippine Center, New York |- |1986 |"Homage to Carlos V. Francisco" Angono Artist's, Angono, Rizal "Recent Works" Lopez Museum, Pasig "Homage to Botong" Ayala Museum, Makati City "American Experience" Thomas Jefferson Cultural Center, Makati City "The Art of Manuel D. Baldemor" International Art Gallery, Beijing, China "Xian Beyond Expectations" Ayala Museum, Makati City |- |1985 |"The Graphic Art of Manuel D. Baldemor" The Friendship House, Moscow, USSR "Manuelis Baldemoras Tapyba Grapika" Lietuvos TSR Dailies Muziejus, Vilnius, Lithuania "Folk Vision" The Luz Gallery, Makati City "Pahiyas and the Year of the Carabao" Gallery Genesis, Mandaluyong |- |1984 |"Summertime" Gallery Marguerite, Hyatt Terraces, Baguio City "Baldemor Country" The Luz Gallery, Makati City |- |1983 |"Laguna, the Land and the People" Hidalgo Gallery, Makati City "Painting and Sculpture" ELF Arthaus, Parañaque, Metro Manila "Munting Bayan" Ayala Museum, Makati City |- |1982 |"Roots" Greenhills Art Center, San Juan, Metro Manila |- |1981 |"Korean Impressions" Greenhills Art Center, San Juan, Metro Manila "Baldemor's Painting Exhibition" Philippine Embassy, Seoul, Korea "Images of the Homeland" Greenhills Art Center, San Juan, Metro Manila |- |1980 |"Tribute to the Filipino Farmers" (Sculpture) City Gallery, Manila |- |1978 |"Introspective" Print Collections Gallery, Manila "Kay Ganda ng Pilipinas" ABC Galleries, Manila "Muslim Impressions" Hidalgo Gallery, Makati City |- |1977 |"The Art of Manuel D. Baldemor" Mainz Rathaus, Mainz, West Germany "Baldemor Paintings" PhilamLife, Iloilo City |- |1976 |"Ceramic Paintings" The Gallery, Hyatt Regency, Manila "Mother and Child" ABC Galleries, Manila "Prints and Drawings" Galeria Burlas, Bacolod City |- |1975 |"Kay Ganda ng Pilipinas" Kilusang Sining Gallery, Makati "Recent Paintings" Galeria Burlas, Bacolod City |- |1974 |"Baldemor's Paete" GMTFM Hall, Taguig, Metro Manila "Paete" Second Laguna Development Bank, Paete, Laguna "Paete: Sketchbook of a Filipino Town" Quad Gallery, Makati |- |1973 |"The Art of Manuel D. Baldemor" Hidalgo Gallery, Makati |- |1972 |"The Graphic Art of Manuel D. Baldemor" Hidalgo Gallery, Makati City |} == Mga Grupong Eksibisyon == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at Lokasyon |- |2011 |"Edades: From Freedom to Fruition", Cultural Center of the Philippines<ref name="MayoRachel2011" /> |- |2006 |"Ode to the Pasig River" Ayala Museum "Through the Palette's Eye" U.P.-Jorge B. Vargas Museum and Filipiniana Research Center |- |2005 |Philippine Exhibit, Stanford Art Spaces, Stanford University "SCAPES: Images of Time and Place" DLSU Museum |- |1997 |Two-Man Show, Albor-Baldemor, Stadt Museum, Düsseldorf, Germany Two-Man Show, Albor-Baldemor, Landesvertretung Thuringen, Bonn, Germany |- |1996 |"The Filipino Masters" Ericsson Telecommunications, Manila Three-Man Show, Albor-Baldemor-Olmedo, Philippine Embassy, Vienna, Italy |- |1992 |Philippine Pavilion, Seville, Spain |- |1991 |"Paete Phenomenon" Cultural Center of the Philippines |- |1990 |Cultural Gallery, Muzium Negara, Kuala Lumpur, Malaysia |- |1989 |First ASEAN Symposium on Aesthetics, Workshop and Exhibition, National Art Gallery, Kuala Lumpur, Malaysia |- |1988 |International Art Festival, Saddam Art Center, Baghdad, Iraq |- |1987 |Metropolitan Museum, Manila |- |1986 |Bienal de la Habana, Cuba |- |1985 |Print Council of Australia, Melbourne Asia World Art Gallery, Taipei, Taiwan |- |1984 |Galerie Taub, Philadelphia |- |1982 |ASEAN Traveling Art Exhibition, Malaysia, Singapore, Thailand, Indonesia, Hong Kong, and Manila |- |1980 |Madurodam Gallery, The Hague, The Netherlands |- |1977 |Wall Panel Gallery, Tehran, Iran |- |1975 |The Philippine Center, New York City, New York, USA |- |1973 |XIV Internationale Art Exhibition, Paris, France |- |1972 |AAP Art Competition and Exhibition, Cultural Center of the Philippines |} == Mga Libro at Publikasyon == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at mga Kontribyutor |- |2010 |"Manuel D. Baldemor’s European Journey of Discovery"<ref>Manuel D. Baldemor's European journey of discovery. (n.d.). Retrieved March 3, 2015, from http://www.worldcat.org/title/manuel-d-baldemors-european-journey-of-discovery/oclc/758099557</ref><ref>{{cite web |title=Manuel D. Baldemor's European journey of discovery |url=https://ust.primo.exlibrisgroup.com/discovery/fulldisplay?docid=alma991002818509709111&vid=63UOSTP_INST:UOSTP |access-date=March 3, 2015}}</ref> |- |1996 |"Painting the Global Village" kasama si Rosalinda L. Orosa |- |1993 |"Tales of a Rainy Night" kasama si C. Hidalgo "Sabong" kasama si A. Hidalgo |- |1992-94 |Kolumnista, "Folio", Sunday Times Life Magazine, Pilipinas |- |1992 |"Philippine Food and Life" kasama si G.C. Fernando <ref>[[Puto (food)|Puto]] (2015, April 12)</ref> |- |1991 |"The Paete Phenomenon" kasama si I.C. Endaya |- |1990-94 |Opisyal na Disenyo ng UNICEF Card |- |1989 |"The Philippines" kasama si C. Nakpil at "Chile, A Discovery of Colors" kasama si S. Fanega |- |1988 |"Sarap" kasama sina D. Fernandez, E. Alegre |- |1987 |"Philippine Ancestral Houses" kasama sina F. Zialcita, N. Oshima |- |1986 |"Painture, New Lixicom of Philippine Art" kasama si P. Zafaralla |- |1981 |"Images of the Homeland" kasama si M. Baterina |- |1980 |"Tribute to the Filipino Farmers" kasama si L. Benesa |- |1974 |"Paete, Sketchbook of a Filipino Town" kasama si B. Afuang |- |1972 |"The Graphic Art of Manuel D. Baldemor" kasama si M. Duldulao |} == Mga Kilalang Tao == [[Angeline Baldemor]] [[Angelito Baldemor]] [[Angelo Baldemor]] [[Antero Baldemor]] [[Celoine Baldemor]] [[Charming Baldemor]] [[Felix "Kid" Baldemor]] [[Fred Baldemor]] [[Leandro Baldemor]] [[Mailah Baldemor]] [[Marvin Baldemor]] [[Mike Baldemor]] [[Nick C. Baldemor]] [[Vince Baldemor]] [[Walter Baldemor]] [[Wilfredo Baldemor]] [[Wilson Baldemor]] [[Zoerya Emi Baldemor Abuel]] [[Vicente Mannsala]] == Mga Sanggunian == {{Reflist}} == Bibliograpiya == Africano, C., Baldemor, M., and Casanova, A. (2005). Tatlong Haligi ng Sining. In Mga Natatanging Anak ng Paete. UST Publishing House. Featuring artwork by Manuel Baldemor. {{authority control}} efm79k0ql3hy2gu93ufq3bikf9cpeft 2166445 2166443 2025-06-27T04:50:57Z Imperator Romanii 151552 /* Karera */ 2166445 wikitext text/x-wiki {{Infobox artist|name=Manuel Baldemor|image=Manuel Baldemor en Mexico.jpg|image_size=|birth_name=Manuel D. Baldemor|birth_date={{Birth date and age|1947|03|26}}|birth_place=[[Paete]], [[Laguna (province)|Laguna]], [[Philippines]]|nationality=[[Filipinos|Filipino]]|field=[[Painting]]}} '''Manuel Baldemor''' ay isang Pilipinong pintor, eskultor, printmaker, manunulat at ilustrador ng libro.<ref name="HeritageGallery">{{cite web |title=BALDEMOR, Manuel |url=https://heritagegallery.ph/2017/11/baldemor-manuel/ |access-date=March 3, 2015 |website=Heritage Gallery}}</ref> Ipinanganak siya noong Marso 26, 1947, sa [[Paete]], [[Laguna (province)|Laguna]], [[Philippines]]. Kilala siya sa kanyang mga pinta sa iba't ibang media na nagpapakita ng mga eksena sa pinasimpleng mga pormang heometriko na may katangiang folk art. Karamihan sa kanyang mga paksa sa sining ay ang kanyang bayan, ang mga tao nito, ang kanilang pang-araw-araw na gawain, at ang kanilang mga pagdiriwang.<ref name="drybrush">{{cite web |title=Manuel Baldemor - drybrush Gallery |url=https://drybrush.com/artists/manuel-baldemor |accessdate=2025-06-14}}</ref> Ang kanyang mga likha ay kilala hindi lamang sa Pilipinas kundi pati na rin sa ibang mga bansa. Siya ay isang artist-in-residence sa [[Chile]], [[Estonia]], [[France]], [[Israel]], [[Japan]], [[Singapore]], [[Switzerland]] at [[Portugal]]. Kilala ang kanyang mga gawa sa buong mundo dahil nireproduce ng [[UNICEF]] ang kanyang mga likha bilang mga greeting card na ipinamamahagi sa buong mundo.<ref name="drybrush" /><ref>{{cite web |title=Manuel Baldemor |url=https://www.artnet.com/artists/manuel-baldemor/ |access-date=2025-06-14 |website=Artnet}}</ref> == Maagang karera at edukasyon == Nag-aral si Manuel Baldemor sa University of Santo Tomas College of Architecture and Fine Arts (CAFA), na kalaunan ay naging [[University of Santo Tomas College of Architecture|College of Architecture]] at [[University of Santo Tomas College of Fine Arts and Design|College of Fine Arts and Design]]. Habang siya ay estudyante, nakipagtulungan siya sa mga artistang mula Mabini upang masuportahan ang kanyang sarili sa pananalapi.<ref name="BaldemorLuzviminda">{{Cite web |date=14 November 2019 |title=Manuel Baldemor’s Luzviminda, An Art Exhibit at the Philippine Center – Press Release PR-CSC-098-2019 |url=https://newyorkpcg.org/pcgny/wp-content/uploads/2019/11/PR-CSC-098-19.pdf |publisher=Consulate General of the Republic of the Philippines, New York |accessdate=22 June 2025}}</ref> Madalas siyang nilalapitan ng kanyang mga kaklase para sa tulong sa kanilang mga akademikong art plates, dahil kinikilala ang kanyang natatanging kakayahan at estilo. Sa kanyang pananatili, naimpluwensiyahan siya ng mga prinsipyong modernista na ipinakilala ni National Artist [[Victorio Edades]]. Kalaunan, naipakita si Baldemor sa mga eksibisyon na sumusubaybay sa mga ugat ng modernong sining sa Pilipinas, kasama ang iba pang mga kilalang artista na hinubog ng pamana ni Edades.<ref name="MayoRachel2011">{{cite web |last=Mayo |first=R. |date=2011 |title=Exhibition traces the roots of Modern Art in the Philippines |url=http://rachelmayo.blogspot.com/2011/12/edades-from-freedom-to-fruition.html |access-date=2025-06-21 |website=The Essence of Things by Rachel Mayo (Blogspot)}}</ref> Sa kanyang huling taon, nagtrabaho siya bilang layout artist at editorial cartoonist para sa Philippine Graphic. Dito nagsimula ang kanyang karera sa publikasyon. == Karera == Nagsimula ang kanyang karera bilang pintor nang ipakita niya ang kagandahan ng kanyang bayan, Paete, Laguna, gamit ang panulat at tinta. Ang kanyang mural na "Paete I" ay nanalo ng grand prize sa [[Art Association of the Philippines]] Art Competition and Exhibition noong 1972.<ref>{{cite web |title=Paete I - CCP Encyclopedia of Philippine Art |url=https://epa.culturalcenter.gov.ph/3/82/2254/ |accessdate=2025-06-14}}</ref> Sa sumunod na taon, nanalo rin ng parehong gantimpala ang kanyang mural na "Paete II". Ang kanyang magkakasunod na panalo ang nagbigay-daan upang siya ay maging kinatawan ng Pilipinas sa XIV International Art Exhibition sa [[Paris]] noong 1973. Tinawag siya ng kritiko ng sining na si [[Leonides Benesa]] bilang "The Folk Artist".<ref name="WhenInManila2024">{{cite web |date=2024-12-18 |title=Meet the Artist Whose Paintings of Paete Led Him to Represent the Philippines in France |url=https://www.wheninmanila.com/meet-the-artist-whose-paintings-of-paete-led-him-to-represent-the-philippines-in-france/ |website=When In Manila |accessdate=2025-06-14}}</ref> Noong dekada 1970, binuo niya ang sarili niyang estilo ng sining na pinaghalo ang kanyang mga alaala sa probinsya. Nilikha niya ang ilang mga likha na nagpapakita ng ideyal ng Pilipinas sa pamamagitan ng Folk Modernist na pamamaraan. Ang kanyang unang eksibisyon na "The Graphic of Manuel D. Baldemor" sa Hidalgo Gallery noong 1972 ang naging panimulang marka ng kanyang karera.<ref name="WhenInManila2024" /> Napanalunan niya ang kanyang ikatlong gintong parangal sa taunang paligsahan ng Art Association of the Philippines para sa kanyang mga fine prints noong 1983. Sinubukan niya ang iba pang mga media tulad ng [[watercolour]], [[Acrylic paint|acrylic]], [[tempera]], [[oil-on-canvas]], [[woodcut]], [[ceramics]], salamin, [[grass paper]], at [[fine prints]].<ref name="drybrush" /> Bukod sa kanyang mga paglalarawan ng pang-araw-araw na buhay, pumasok din si Baldemor sa mga temang espiritwal sa sining. Ang kanyang likha na "Moments with Christ" ay kilala sa pagbibigay ng damdaming banal na inspirasyon at nagdagdag ng isa pang dimensyon sa kanyang mga gawa.<ref name="MomentswithChrist">{{Cite web |author=Lago, Amanda |date=2013-03-21 |title=Spiritualized through art with Manuel Baldemor's 'Moments with Christ' |url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/content/301466/spiritualized-through-art-with-manuel-baldemor-s-moments-with-christ/story/ |access-date=2025-06-21 |website=GMA News |language=en}}</ref> Tinawag siya ni [[Rosalinda Orosa]], isang eksperto sa sining at kolumnista, bilang "The Chronicle of the Motherland" dahil sa kanyang mga paglalarawan ng kagandahan ng iba't ibang lugar sa Pilipinas.<ref name="FreeLibraryOrosa">{{cite web |date=2023-12-15 |title=In Memoriam: Rosalinda Luna Orosa, the Mother of Philippine Arts and Culture |url=https://www.thefreelibrary.com/In+Memoriam%3a+Rosalinda+Luna+Orosa%2c+the+Mother+of+Philippine+Arts+and...-a0776423059 |website=The Free Library |accessdate=2025-06-22}}</ref> Noong 1992, ginawaran siya ng [[Cultural Center of the Philippines]] bilang isa sa Thirteen Artist Awardees bilang pagkilala sa kanyang mga kontribusyon sa bansa.<ref name="WhenInManila2024" /> Nakatanggap siya ng mga travel grants bilang artist-in-residence sa [[France]]<ref>{{cite news |last=Medina |first=A. |date=2013-04-25 |title=PHL artist Manuel Baldemor features Ifugaos in Paris art exhibit |work=GMA News |url=http://www.gmanetwork.com/news/story/305528/pinoyabroad/pinoyachievers/phl-artist-manuel-baldemor-features-ifugaos-in-paris-art-exhibit |access-date=March 3, 2015}}</ref>, [[England]]<ref name="DMCircuitArtBaldemor">{{cite web |title=Manuel Baldemor - DM Circuit Art by Art Circle Gallery |url=https://dmcircuitart.com/artist/manuel-baldemor/ |website=DM Circuit Art |accessdate=2025-06-22}}</ref>, [[Switzerland]]<ref name="OfficialGazette2012">{{cite web |date=2012-07-06 |title=Philippine Embassy in Berne celebrates 150th anniversary of Philippine-Swiss relations through an exhibit by Manny Baldemor |url=https://www.officialgazette.gov.ph/2012/07/06/philippine-embassy-in-berne-celebrates-150th-anniversary-of-philippine-swiss-relations-through-an-exhibit-by-manny-baldemor/ |access-date=2025-06-21 |website=Official Gazette of the Republic of the Philippines}}</ref>, [[Russia]], [[Spain]]<ref name="SalinasinSpain">{{cite web |title=Ambassador Salinas Opens Manuel Baldemor Exhibit in Madrid |url=https://www.philembassymadrid.com/ambassador-salinas-opens-manuel-baldemor-exhibit-madrid |access-date=March 3, 2015 |website=Philippine Embassy Madrid}}</ref>, [[Portugal]]<ref name="DMCircuitArtBaldemor" />, at [[Scandinavia]]<ref name="BaldemorNorwayIceland">{{cite news |last=Grejalde |first=G. |date=13 June 2008 |title=Filipino holds exhibit in Norway, Iceland |work=GMA News |url=https://www.gmanetwork.com/news/topstories/content/100993/filipino-holds-exhibit-in-norway-iceland/story/ |access-date=21 June 2025}}</ref> sa [[Europe]]; [[United States]]<ref name="DFA2016SymphonyOfFlowers">{{cite web |date=2016-05-23 |title=Manuel Baldemor’s “Symphony of Flowers” Blooms at Philippine Center Gallery |url=https://dfa.gov.ph/dfa-news/news-from-our-foreign-service-postsupdate/9334-manuel-baldemore-s-symphony-of-flowers-blooms-at-philippine-center-gallery |website=Department of Foreign Affairs, Republic of the Philippines |publisher=GOVPH |accessdate=2025-06-22}}</ref>, [[Mexico]]<ref name="DFA2015TaxcoExhibit">{{cite web |date=2015-11-03 |title=PHL Embassy in Mexico opens Painting Exhibit of Filipino Artist in Taxco |url=https://dfa.gov.ph/dfa-news/news-from-our-foreign-service-postsupdate/7741-phl-embassy-in-mexico-opens-painting-exhibit-of-filipino-artist-in-taxco |website=Department of Foreign Affairs, Republic of the Philippines |publisher=GOVPH |accessdate=2025-06-22}}</ref>, at [[Chile]]<ref name="DMCircuitArtBaldemor" /> sa [[Americas]]; [[Iran]], [[Israel]], at [[Egypt]] sa [[Middle East]]; [[South Korea]], [[India]], [[Malaysia]] at [[China]]<ref name="ManilaStandard2023">{{cite web |date=2023-09-15 |title=A tale of two nations |url=https://manilastandard.net/?p=307141 |website=Manila Standard |accessdate=2025-06-22}}</ref> sa [[Asia]]. Bawat bansang kanyang binisita ay naging paksa at tema ng kanyang sining. Nakilala siya bilang isang International Artist at pati na rin bilang Most Travelled Artist dahil sa paglalakbay sa mahigit 50 bansa. Noong 1995, ipinagdiwang niya ang kanyang ika-25 anibersaryo bilang isang artista sa pamamagitan ng isang eksibisyon sa Artists’ Corner sa [[SM Megamall]], na tampok ang dalawang likha: "Sining Bayan", na naglalarawan ng kanyang pagkakakilanlang Pilipino, at "The Global Village", na nagbigay-diin sa kanyang mga internasyonal na pakikipag-ugnayan. Dumalo bilang mga panauhing pandangal ang mga embahador mula sa mga bansang kanyang pinagsilbihan bilang artist-in-residence.<ref name="drybrush" /> Noong 1998, dumalo si Pangulong [[Fidel V. Ramos]] sa pagbubukas ng kanyang mural na "Pasasalamat"<ref>{{cite news |last=Zaide |first=Jose Abeto |date=2019-01-21 |title=Peripatetic artist & ambassador of goodwill |work=Manila Bulletin |url=https://mb.com.ph/2019/01/21/peripatetic-artist-ambassador-of-goodwill/?amp |access-date=March 3, 2015}}</ref>, na ngayon ay permanenteng nakadisplay sa United Nations Center sa [[Vienna, Austria]].<ref name="GMA2012Austria">{{cite web |date=2012-07-14 |title=Pinoy artist Manuel Baldemor mounts exhibit in Austria |url=https://www.gmanetwork.com/news/pinoyabroad/dispatch/265440/pinoy-artist-manuel-baldemor-mounts-exhibit-in-austria/story/ |access-date=2025-06-21 |website=GMA Network}}</ref> Nagpatuloy ang kanyang internasyonal na pagkilala noong 2013 nang buksan ni [https://www.ust.edu.ph/ambassador-salinas-highlights-the-filipino-global-maritime-professional-in-diplomat-lecture/ Ambassador Carlos C. Salinas] ang kanyang eksibisyon na Symphony of Colors sa Madrid, bilang bahagi ng pagdiriwang ng Philippines–Spain Friendship Day, na higit pang nagpakita ng internasyonal na lawak ng karera ni Baldemor sa sining.<ref name="SalinasinSpain" /> Sa parehong taon, nagdaos siya ng isang araw na eksibisyon na pinamagatang Philippine Skyland sa [[UNESCO]] sa Paris, na nagtatampok ng mga likhang nagpapakita ng buhay at kultura ng mga Ifugao.<ref name="GMA2013Medina">{{cite news |last=Medina |first=A. |date=2013-04-25 |title=PHL artist Manuel Baldamor features Ifugaos in Paris art exhibit |work=GMA News |url=https://www.gmanetwork.com/news/pinoyabroad/dispatch/305528/phl-artist-manuel-baldemor-features-ifugaos-in-paris-art-exhibit/story/ |access-date=2025-06-21}}</ref> Isa rin siyang eskultor. Noong 1982, napanalunan niya ang kanyang ika-apat na gintong parangal para sa eskultura sa taunang paligsahan ng Art Association of the Philippines sa pamamagitan ng kanyang likhang "Tribute to the Filipino Farmer," na naipakita sa City Gallery sa [[Luneta]] noong 1980 bilang parangal sa kanyang ama, si Perfecto S. Baldemor. Noong 1999, kinatawan niya ang Pilipinas sa 3rd Inami International Wooden Sculpture Camp sa [[Toyama Prefecture]], [[Japan]], kung saan nilikha niya ang monumental na "Pamilyang Pilipino," na may sukat na 1 metro ang lapad at 4 na metro ang taas.<ref name="drybrush" /> Noong Oktubre 1–14, 1999, inilunsad niya ang kanyang ika-100 na eksibisyon na pinamagatang "A Distinctive Milestone" bilang pintor at eskultor sa Artists’ Corner sa [[SM Megamall]]. Sa panahong iyon, siya lamang ang artistang nakapag-exhibit ng kanyang mga likha nang isang daang beses.<ref name="WhenInManila2024" /> Isa rin siyang manunulat at kasapi ng Writers’ Guild of the Philippines. Ang kanyang mga tula at sanaysay ay inilathala sa mga pangunahing pahayagan at magasin. Siya ay naging kolumnista para sa kultura sa dalawang pangunahing pahayagan. Ang kanyang lingguhang kolum na pinamagatang "Folio" ay lumabas sa Sunday Times ng [[Manila Times]] mula 1992 hanggang 1994. Ipinagpatuloy niya ang kanyang lingguhang kolum sa "Art and Culture Section" ng "[[The Philippines Star]]" mula 1997 hanggang 1999. Noong 2025, aktibo siyang lumahok sa ika-51 Pambansang Kongreso ng mga Manunulat ng Writers’ Union of the Philippines ([[UMPIL]]), kung saan dinisenyo at donasyon niya ang mga handicraft na tropeo para sa Gawad Pambansang Alagad ni Balagtas na mga parangal sa panitikan.<ref name="MarketMonitorUMPIL2025">{{cite web |date=2025-04-26 |title=UMPIL held its 51st National Writers’ Congress |url=https://marketmonitor.com.ph/umpil-held-its-51st-national-writers-congress/ |website=The Market Monitor |publisher=The Market Monitor |accessdate=2025-06-22}}</ref> Ipinakita niya ang kanyang kakayahan bilang graphic designer sa paggawa ng mga souvenir programs para sa XI World Congress of Cardiology noong 1991, XXII International Conference on Internal Medicine noong 1994, at iba pang mga commemorative books tungkol sa kasaysayan at pagsasaka ng [[Philippines]].<ref name="OpenLibraryPhilippines1989">{{cite book |author=Guerrero-Nakpil, Carmen |url=https://openlibrary.org/books/OL45607063M/The_Philippines |title=The Philippines |date=1989-01-01 |publisher=XI World Congress of Cardiology |others=Illustrated by Manuel D. Baldemor |pages=118 |accessdate=2025-06-22}}</ref> Noong 1980, ginawaran siya ng "Gawad Sikap" para sa [[Visual Arts]] bilang paggunita sa ika-400 anibersaryo ng kanyang bayan. Kinilala siya ng Paetenians International Northeast Chapter bilang "Paetenian of the Year" noong 1985 at bilang isa sa "Ten Outstanding Living Paetenians" noong 2000. Ginawaran din siya bilang isa sa mga "Natatanging Buhay na Anak ng Bayan" sa pagdiriwang ng Balik-Paete 2004.<ref name="natatanging-anak">{{cite book |last1=Africano |first1=C. |url=https://ust.primo.exlibrisgroup.com/discovery/fulldisplay?docid=alma991001091059709111&vid=63UOSTP_INST:UOSTP |title=Tatlong Haligi ng Sining. In Mga Natatanging Anak ng Paete |last2=Baldemor |first2=M. |last3=Casanova |first3=A. |publisher=UST Publishing House |year=2005 |access-date=2025-06-14}}</ref> Minsan niyang pinangungunahan ang pagtataguyod at pagpapatibay ng Paete sa pamamagitan ng kanyang mga palabas tulad ng "Salubong" sa Nayong Pilipino noong 1978, "The Masters of Paete Exhibit" sa City Gallery, Luneta noong 1980, ang malaking eksibisyon ng "The Paete Phenomenon" sa Cultural Center of the Philippines, ang pag-record ng dalawang makasaysayang konsyerto ng Band 69 – "Konsyerto ng Pamanang Himig" at "Konsyerto ng Sentenaryo ng Banda" – sa UP Abelardo Hall noong 1997, at ang "Konsyerto ng Sentenaryo ng Kalayaan ng Bansa" sa loob ng isang daang taong simbahan ng [[Paete, Laguna]].<ref name="TapatalkBanda69">{{cite web |title=A Salute to the 35 Years of Banda 69 |url=https://www.tapatalk.com/groups/usappaete/a-salute-to-the-35-years-of-banda-69-t3250-s10.html |website=USAPPAETE Forum on Tapatalk |accessdate=2025-06-22}}</ref> Kilala ang kanyang mga likha sa buong mundo dahil nireproduce ng [[UNICEF]] ang mga ito bilang disenyo para sa kanilang mga greeting card na ipinamamahagi sa buong mundo.<ref name="HeritageGallery" /><ref name="natatanging-anak" /><ref>{{cite web |title=The Art of Manuel D. Baldemor |url=https://philippinecenterny.com/manuel-d-baldemor-coming-soon/ |access-date=March 3, 2015 |website=Philippine Center New York}}</ref> Napansin siya sa pagpipinta ng Pilipinas at ng buong mundo, na kinukuha ang lokal na kultura habang nakikibahagi sa mga pandaigdigang tema.<ref name="GalarpeKMonitor">{{cite web |last=Galarpe |first=K. |title=Manuel Baldemor paints the Philippines and the world |url=https://karengalarpe.wordpress.com/2010/01/13/manuel-baldemor-paints-the-philippines-and-the-world/ |access-date=2025-06-21 |website=K Monitor (WordPress)}}</ref> Ang ilan sa kanyang mga likha ay naangkop din bilang mga pattern sa cross-stitch at naipakita sa mga eksibisyon sa Europa, na nagpapakita ng kakayahan at pandaigdigang atraksyon ng kanyang istilo sa sining.<ref name="BaldemorCrossStitch">{{cite web |date=June 2010 |title=Baldemor masterpieces turned into cross-stitch art, featured in European exhibitions |url=https://www.vintersections.com/2010/06/baldemor-masterpieces-turned-into-cross.html |access-date=21 June 2025 |website=VIntersections}}</ref> Noong 2009, tinapos ni Baldemor ang isang monumental na glass mosaic mural na pinamagatang "People Power," na inilagay sa [[Basilica of St. Thérèse]] sa Lisieux, France. Nilikha ito sa pakikipagtulungan ng mga French mosaicists na sina [https://fdac.dordogne.fr/les-oeuvres/acquisitions-realisees-en-2013/henot-sylvie/ Sylvie Henot] at [https://fr.linkedin.com/in/fran%C3%A7ois-sand-0b580b44 François Sand]. Ang likhang ito ay ginawang paggunita sa People Power Revolution ng Pilipinas noong 1986. Ang mural ay bahagi ng permanenteng koleksyon ng basilica, na sumasagisag sa kapayapaan at espiritwal na pagkakaisa. Ang paglalagay nito ay isang pambihirang karangalan para sa isang Pilipinong artista sa isa sa mga pinakamahalagang lugar ng relihiyosong pilgrimage sa France.<ref name="MBLivingBeyondMeans2020">{{cite web |date=2020-03-08 |title=On living beyond our means |url=https://mb.com.ph/2020/3/8/on-living-beyond-our-means |website=Manila Bulletin |accessdate=2025-06-22}}</ref> == Mga Kilalang Gawa == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at Lokasyon |- |2009 |Mosaic sa Basilica of St. Thérèse sa Lisieux, France<ref name="MBLivingBeyondMeans2020" /> |- |2007 |Commemorative Stamps para sa Ugnayan ng Pilipinas at France (ika-60 anibersaryo ng Diplomatic Ties), Philippine Embassy sa Paris, France<ref name="MBLivingBeyondMeans2020" /> |- |1990s– |UNICEF Christmas Cards<ref name="MBLivingBeyondMeans2020" /> |} == Mga Gantimpala == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at Lokasyon |- |2007 |Most Outstanding Alumni ng University of Santo Tomas |- |2004 |10th Asian Biennale Bangladesh |- |1998 |Indian Council for Cultural Relations, Delhi, India |- |1997 |Ministry of [[Arts and Culture]], Prague, Czech Republic |- |1994 |Artist-in-residence, Internationale Austausch Ateliers Region Basel, Switzerland |- |1992 |Thirteen Artists Award, Cultural Center of the Philippines |- |1991 |Ministry of [[Arts and Culture]], Cairo, Egypt |- |1989 |First [[ASEAN]] Symposium on Aesthetics, Workshop and Exhibition, National Gallery, Kuala Lumpur, Malaysia |- |1988 |Artist-in-residence, Santiago, Chile Artist-in-residence, Miskenot Shaannmin, Jerusalem, Israel USIS, Voluntary Visitors Program, USA |- |1987 |China Exhibition Agency, The People's Republic of China |- |1985 |Ministry of [[Arts and Culture]], Moscow, USSR Leutuvos TSR Kuturas Ministerija, Vilnius, Lithuania |- |1983 |Best Fine Print Award, Art Association of the Philippines |- |1982 |Best Sculpture Award, Art Association of the Philippines |- |1975 |British Council, London Ministry of [[Arts and Culture]], Paris, France |- |1974 |Honorable Mention Award para sa Pagpipinta, AAP |- |1973 |Kinatawan ng Pilipinas, XIV Internationale Art Exhibition, Paris, France Grand Prize Award, Art Association of the Philippines |} == Mga Solo Eksibisyon == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at Lokasyon |- |2019 |"[[Luzviminda]]", New York City, USA<ref name="BaldemorLuzviminda" /> |- |2014 |"Mosaique" Alliance Francaise, France<ref name="BaldemorFrance">{{cite news |date=17 December 2024 |title=Manuel Baldemor revisits his affinity with France |work=BusinessMirror |url=https://businessmirror.com.ph/2024/12/17/manuel-baldemor-revisits-his-affinity-with-france/ |access-date=21 June 2025}}</ref><ref name="BaldemorExhibit">{{cite news |date=28 February 2024 |title=Manuel Baldemor paintings on exhibit in Makati |work=GMA News Online |url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/artandculture/929656/manuel-baldemor-paintings-exhibit-makati/story/ |access-date=21 June 2025}}</ref><ref name="InstagramDDL5TecMUOR">{{Cite web |title=Instagram post by @username |url=https://www.instagram.com/p/DDL5TecMUOR/ |access-date=2025-06-21 |website=Instagram}}</ref> |- |2013 |"Moments with Christ", SM Megamall Atrium<ref name="MomentswithChrist" /> "Symphony of Colors" Centro Cultural Galileo, Madrid, Spain<ref name="SalinasinSpain" /><ref name="SalinasinSpainArchive">Phl Ambassador opens Manuel Baldemor exhibit in Madrid. (2013, June 11). Retrieved March 3, 2015, from http://www.interaksyon.com/lifestyle/phl-ambassador-opens-manuel-baldemor-exhibit-in-madrid {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150518093940/http://www.interaksyon.com/lifestyle/phl-ambassador-opens-manuel-baldemor-exhibit-in-madrid|date=2015-05-18}}</ref> "Philippine Skyland" Salon des Délegués., UNESCO Miollis, Paris, France<ref name="GMA2013Medina" /> |- |2012 |"Impressions: Isang Art Exhibition ng mga Pinta" Vienna International Center, Vienna, Austria<ref name="GMA2012Austria" /> "Images of My Homeland and Switzerland" Switzerland<ref name="OfficialGazette2012" /> |- |2010 |Isang [[Cross-Stitch]] Exhibit, Event Center, SM Megamall<ref name="BaldemorCrossStitch" /><ref name="BaldemorDMC">{{cite web |title=Manuel Baldemor: Masterpieces by DMC |url=https://archive.md/20150317012210/http://www.focusglobalinc.com/dmc-news/manuel-baldemor-masterpieces-by-dmc.aspx |archive-url=http://www.focusglobalinc.com/dmc-news/manuel-baldemor-masterpieces-by-dmc.aspx |archive-date=17 March 2015 |access-date=21 June 2025 |website=Focus Global Inc.}}</ref> |- |2008 |"The Images of the Philippines and Norway" Norway’s Ministry of Culture and Church Affairs, Norway, Iceland<ref name="BaldemorNorwayIceland" /> |- |2007 |"Somewhere in France" Art Center, SM Megamall<ref name="WhenInManila2024" /><ref name="GalarpeKMonitor" /> "Windows" Atrium, Singapore "Chromatext Reloaded" CCP Main Gallery "The Wonders of China" Galerie Y |- |2006 |Vietnam Fine Art Museum exhibit, Hanoi |- |2005 |Galerie S, Stockholm |- |1998 |"Las Canciones de la Revolucion" Museo Nacional de Antropologia, Madrid, Spain "From the Heart of India" Art Center, SM MegaMall |- |1997 |"A Gift of Nature" Gallery 139, Ayala Alabang, Muntinlupa "Dubrovnik Croatia" Galerie Y, SM MegaMall, Mandaluyong "Czech National Day" Czech Embassy, Manila "Songs of the Revolution" Ayala Museum, Makati City "Prague, The Heart of Europe" Ayala Museum, Makati City "Mula sa Sinisintang Lupa" GSIS Museo ng Sining, GSIS Bldg, Financial Center, Pasay "Philippines Nature's Wonder" Hotel Bayerischen Hof, Munich, Germany "Images of my Native Land" Novomestska Radnice, Prague, Czech Republic "Hymn to my Homeland" Kunst Im Sonnenhof, Bern, Switzerland "Transition" The Crucible Gallery, SM MegaMall, Mandaluyong |- |1996 |"Cultural and Spiritual Homeland" Museo Iloilo, Iloilo City "Quelque Part En France" La Galerie, Alliance Francaise de Manille "Global Village" The Art Center, SM MegaMall, Mandaluyong "Hymn to the Earth" Luz Gallery, Makati City "Discovery" The Country of Tagaytay Highlands, Tagaytay City "Festival of my Hometown" Philippine International Convention Center |- |1995 |"Switzerland Aquarelle" Finale Art Gallery, SM MegaMall, Mandaluyong "Pasko sa Aming Bayan" [[EDSA]] Plaza Hotel, Mandaluyong "Graces from the Land" Gen. Luna Gallery, Davao City "Masskara", Bacolod Convention Plaza Hotel, Bacolod City "Sining Bayan" Art Center, SM MegaMall, Mandaluyong "CEBU, The Queen City of the South" SM City, Cebu |- |1994 |"Madonna Filipina" Sculpture Exhibition, Heritage Art Center, Shangri-La Plaza, Mandaluyong "Flowers from the Alps" Galerie Y, SM MegaMall, Mandaluyong "A Piece of Switzerland" Ayala Museum, Makati City "Ein Stuck Schwiz" International Austausch Ateliers Region, Basel, Switzerland |- |1993 |"Maskara ng Buhay" Galerie Y, SM MegaMall, Mandaluyong "Zona Verde" Hotel Intercontinental, Makati City "Philippine Skyworld" Phoenix Gallery, Baguio City "Cogon at Kahoy" Woodcut Prints Exhibition, Ayala Museum, Makati City "Scent of China" Galerie Y, SM MegaMall, Mandaluyong "The Gentle Carabao" West Gallery, SM MegaMall, Mandaluyong "Festival of Colors" Victoria Plaza, Davao City |- |1992 |"Pasko Filipino" Heritage Art Center, SM MegaMall, Mandaluyong "Mirror" Lopez Museum, Pasig "Awit at Kulay" Hotel Nikko Manila Garden, Makati City "Season's Best" Westin Philippine Plaza Hotel, Manila "Recuerdos de Mexico" Ayala Museum, Makati City |- |1991 |"Underneath the Rainbow" Philippines Center, New York City, USA "The Wonders of Egypt II" Egyptian Ambassador's Residence, Makati City "The Wonders of Egypt I" Lopez Museum, Pasig "The Art of Manuel D. Baldemor" National Gallery, Open House, Cairo, Egypt "Ugat ng Sariling Atin" UPLB Gallery, Los Baños, [[Laguna (province)|Laguna]] "Ang Pista sa Nayon" West Gallery, Quezon City "Sa Duyan ng Pagmamahal" Ayala Museum, Makati City "May Isang Bayan sa Dakong Silangan" Cultural Center of the Philippines, Manila "Sa Lambong ng Bahag-hari" Artist's Corner Gallery, Hotel Intercontinental Manila, Makati City |- |1990 |"Munting Bayan sa Salamin" Hotel Nikko Manila Garden, Makati City "Nature's Best" Lopez Museum, Pasig "Sining at Lulturang Kinagisnan" The Luz Gallery, Makati City "Pagdiriwang" Philippine International Convention Center, Manila |- |1989 |"Chile: A Discovery of Colors" The National Museum, Manila |- |1987 |"The Art of Manuel D. Baldemor" Harry Steel Cultural Center, Kiriat Ono, Israel "As I Came Down from Jerusalem" Ayala Museum, Makati City "Munting Bayan" Philippine Center, New York |- |1986 |"Homage to Carlos V. Francisco" Angono Artist's, Angono, Rizal "Recent Works" Lopez Museum, Pasig "Homage to Botong" Ayala Museum, Makati City "American Experience" Thomas Jefferson Cultural Center, Makati City "The Art of Manuel D. Baldemor" International Art Gallery, Beijing, China "Xian Beyond Expectations" Ayala Museum, Makati City |- |1985 |"The Graphic Art of Manuel D. Baldemor" The Friendship House, Moscow, USSR "Manuelis Baldemoras Tapyba Grapika" Lietuvos TSR Dailies Muziejus, Vilnius, Lithuania "Folk Vision" The Luz Gallery, Makati City "Pahiyas and the Year of the Carabao" Gallery Genesis, Mandaluyong |- |1984 |"Summertime" Gallery Marguerite, Hyatt Terraces, Baguio City "Baldemor Country" The Luz Gallery, Makati City |- |1983 |"Laguna, the Land and the People" Hidalgo Gallery, Makati City "Painting and Sculpture" ELF Arthaus, Parañaque, Metro Manila "Munting Bayan" Ayala Museum, Makati City |- |1982 |"Roots" Greenhills Art Center, San Juan, Metro Manila |- |1981 |"Korean Impressions" Greenhills Art Center, San Juan, Metro Manila "Baldemor's Painting Exhibition" Philippine Embassy, Seoul, Korea "Images of the Homeland" Greenhills Art Center, San Juan, Metro Manila |- |1980 |"Tribute to the Filipino Farmers" (Sculpture) City Gallery, Manila |- |1978 |"Introspective" Print Collections Gallery, Manila "Kay Ganda ng Pilipinas" ABC Galleries, Manila "Muslim Impressions" Hidalgo Gallery, Makati City |- |1977 |"The Art of Manuel D. Baldemor" Mainz Rathaus, Mainz, West Germany "Baldemor Paintings" PhilamLife, Iloilo City |- |1976 |"Ceramic Paintings" The Gallery, Hyatt Regency, Manila "Mother and Child" ABC Galleries, Manila "Prints and Drawings" Galeria Burlas, Bacolod City |- |1975 |"Kay Ganda ng Pilipinas" Kilusang Sining Gallery, Makati "Recent Paintings" Galeria Burlas, Bacolod City |- |1974 |"Baldemor's Paete" GMTFM Hall, Taguig, Metro Manila "Paete" Second Laguna Development Bank, Paete, Laguna "Paete: Sketchbook of a Filipino Town" Quad Gallery, Makati |- |1973 |"The Art of Manuel D. Baldemor" Hidalgo Gallery, Makati |- |1972 |"The Graphic Art of Manuel D. Baldemor" Hidalgo Gallery, Makati City |} == Mga Grupong Eksibisyon == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at Lokasyon |- |2011 |"Edades: From Freedom to Fruition", Cultural Center of the Philippines<ref name="MayoRachel2011" /> |- |2006 |"Ode to the Pasig River" Ayala Museum "Through the Palette's Eye" U.P.-Jorge B. Vargas Museum and Filipiniana Research Center |- |2005 |Philippine Exhibit, Stanford Art Spaces, Stanford University "SCAPES: Images of Time and Place" DLSU Museum |- |1997 |Two-Man Show, Albor-Baldemor, Stadt Museum, Düsseldorf, Germany Two-Man Show, Albor-Baldemor, Landesvertretung Thuringen, Bonn, Germany |- |1996 |"The Filipino Masters" Ericsson Telecommunications, Manila Three-Man Show, Albor-Baldemor-Olmedo, Philippine Embassy, Vienna, Italy |- |1992 |Philippine Pavilion, Seville, Spain |- |1991 |"Paete Phenomenon" Cultural Center of the Philippines |- |1990 |Cultural Gallery, Muzium Negara, Kuala Lumpur, Malaysia |- |1989 |First ASEAN Symposium on Aesthetics, Workshop and Exhibition, National Art Gallery, Kuala Lumpur, Malaysia |- |1988 |International Art Festival, Saddam Art Center, Baghdad, Iraq |- |1987 |Metropolitan Museum, Manila |- |1986 |Bienal de la Habana, Cuba |- |1985 |Print Council of Australia, Melbourne Asia World Art Gallery, Taipei, Taiwan |- |1984 |Galerie Taub, Philadelphia |- |1982 |ASEAN Traveling Art Exhibition, Malaysia, Singapore, Thailand, Indonesia, Hong Kong, and Manila |- |1980 |Madurodam Gallery, The Hague, The Netherlands |- |1977 |Wall Panel Gallery, Tehran, Iran |- |1975 |The Philippine Center, New York City, New York, USA |- |1973 |XIV Internationale Art Exhibition, Paris, France |- |1972 |AAP Art Competition and Exhibition, Cultural Center of the Philippines |} == Mga Libro at Publikasyon == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at mga Kontribyutor |- |2010 |"Manuel D. Baldemor’s European Journey of Discovery"<ref>Manuel D. Baldemor's European journey of discovery. (n.d.). Retrieved March 3, 2015, from http://www.worldcat.org/title/manuel-d-baldemors-european-journey-of-discovery/oclc/758099557</ref><ref>{{cite web |title=Manuel D. Baldemor's European journey of discovery |url=https://ust.primo.exlibrisgroup.com/discovery/fulldisplay?docid=alma991002818509709111&vid=63UOSTP_INST:UOSTP |access-date=March 3, 2015}}</ref> |- |1996 |"Painting the Global Village" kasama si Rosalinda L. Orosa |- |1993 |"Tales of a Rainy Night" kasama si C. Hidalgo "Sabong" kasama si A. Hidalgo |- |1992-94 |Kolumnista, "Folio", Sunday Times Life Magazine, Pilipinas |- |1992 |"Philippine Food and Life" kasama si G.C. Fernando <ref>[[Puto (food)|Puto]] (2015, April 12)</ref> |- |1991 |"The Paete Phenomenon" kasama si I.C. Endaya |- |1990-94 |Opisyal na Disenyo ng UNICEF Card |- |1989 |"The Philippines" kasama si C. Nakpil at "Chile, A Discovery of Colors" kasama si S. Fanega |- |1988 |"Sarap" kasama sina D. Fernandez, E. Alegre |- |1987 |"Philippine Ancestral Houses" kasama sina F. Zialcita, N. Oshima |- |1986 |"Painture, New Lixicom of Philippine Art" kasama si P. Zafaralla |- |1981 |"Images of the Homeland" kasama si M. Baterina |- |1980 |"Tribute to the Filipino Farmers" kasama si L. Benesa |- |1974 |"Paete, Sketchbook of a Filipino Town" kasama si B. Afuang |- |1972 |"The Graphic Art of Manuel D. Baldemor" kasama si M. Duldulao |} == Mga Kilalang Tao == [[Angeline Baldemor]] [[Angelito Baldemor]] [[Angelo Baldemor]] [[Antero Baldemor]] [[Celoine Baldemor]] [[Charming Baldemor]] [[Felix "Kid" Baldemor]] [[Fred Baldemor]] [[Leandro Baldemor]] [[Mailah Baldemor]] [[Marvin Baldemor]] [[Mike Baldemor]] [[Nick C. Baldemor]] [[Vince Baldemor]] [[Walter Baldemor]] [[Wilfredo Baldemor]] [[Wilson Baldemor]] [[Zoerya Emi Baldemor Abuel]] [[Vicente Mannsala]] == Mga Sanggunian == {{Reflist}} == Bibliograpiya == Africano, C., Baldemor, M., and Casanova, A. (2005). Tatlong Haligi ng Sining. In Mga Natatanging Anak ng Paete. UST Publishing House. Featuring artwork by Manuel Baldemor. {{authority control}} nft4ynt8s5mi9ygwyn5x6gzgsy3rm3m 2166446 2166445 2025-06-27T04:51:20Z Imperator Romanii 151552 /* Karera */ 2166446 wikitext text/x-wiki {{Infobox artist|name=Manuel Baldemor|image=Manuel Baldemor en Mexico.jpg|image_size=|birth_name=Manuel D. Baldemor|birth_date={{Birth date and age|1947|03|26}}|birth_place=[[Paete]], [[Laguna (province)|Laguna]], [[Philippines]]|nationality=[[Filipinos|Filipino]]|field=[[Painting]]}} '''Manuel Baldemor''' ay isang Pilipinong pintor, eskultor, printmaker, manunulat at ilustrador ng libro.<ref name="HeritageGallery">{{cite web |title=BALDEMOR, Manuel |url=https://heritagegallery.ph/2017/11/baldemor-manuel/ |access-date=March 3, 2015 |website=Heritage Gallery}}</ref> Ipinanganak siya noong Marso 26, 1947, sa [[Paete]], [[Laguna (province)|Laguna]], [[Philippines]]. Kilala siya sa kanyang mga pinta sa iba't ibang media na nagpapakita ng mga eksena sa pinasimpleng mga pormang heometriko na may katangiang folk art. Karamihan sa kanyang mga paksa sa sining ay ang kanyang bayan, ang mga tao nito, ang kanilang pang-araw-araw na gawain, at ang kanilang mga pagdiriwang.<ref name="drybrush">{{cite web |title=Manuel Baldemor - drybrush Gallery |url=https://drybrush.com/artists/manuel-baldemor |accessdate=2025-06-14}}</ref> Ang kanyang mga likha ay kilala hindi lamang sa Pilipinas kundi pati na rin sa ibang mga bansa. Siya ay isang artist-in-residence sa [[Chile]], [[Estonia]], [[France]], [[Israel]], [[Japan]], [[Singapore]], [[Switzerland]] at [[Portugal]]. Kilala ang kanyang mga gawa sa buong mundo dahil nireproduce ng [[UNICEF]] ang kanyang mga likha bilang mga greeting card na ipinamamahagi sa buong mundo.<ref name="drybrush" /><ref>{{cite web |title=Manuel Baldemor |url=https://www.artnet.com/artists/manuel-baldemor/ |access-date=2025-06-14 |website=Artnet}}</ref> == Maagang karera at edukasyon == Nag-aral si Manuel Baldemor sa University of Santo Tomas College of Architecture and Fine Arts (CAFA), na kalaunan ay naging [[University of Santo Tomas College of Architecture|College of Architecture]] at [[University of Santo Tomas College of Fine Arts and Design|College of Fine Arts and Design]]. Habang siya ay estudyante, nakipagtulungan siya sa mga artistang mula Mabini upang masuportahan ang kanyang sarili sa pananalapi.<ref name="BaldemorLuzviminda">{{Cite web |date=14 November 2019 |title=Manuel Baldemor’s Luzviminda, An Art Exhibit at the Philippine Center – Press Release PR-CSC-098-2019 |url=https://newyorkpcg.org/pcgny/wp-content/uploads/2019/11/PR-CSC-098-19.pdf |publisher=Consulate General of the Republic of the Philippines, New York |accessdate=22 June 2025}}</ref> Madalas siyang nilalapitan ng kanyang mga kaklase para sa tulong sa kanilang mga akademikong art plates, dahil kinikilala ang kanyang natatanging kakayahan at estilo. Sa kanyang pananatili, naimpluwensiyahan siya ng mga prinsipyong modernista na ipinakilala ni National Artist [[Victorio Edades]]. Kalaunan, naipakita si Baldemor sa mga eksibisyon na sumusubaybay sa mga ugat ng modernong sining sa Pilipinas, kasama ang iba pang mga kilalang artista na hinubog ng pamana ni Edades.<ref name="MayoRachel2011">{{cite web |last=Mayo |first=R. |date=2011 |title=Exhibition traces the roots of Modern Art in the Philippines |url=http://rachelmayo.blogspot.com/2011/12/edades-from-freedom-to-fruition.html |access-date=2025-06-21 |website=The Essence of Things by Rachel Mayo (Blogspot)}}</ref> Sa kanyang huling taon, nagtrabaho siya bilang layout artist at editorial cartoonist para sa Philippine Graphic. Dito nagsimula ang kanyang karera sa publikasyon. == Karera == Nagsimula ang kanyang karera bilang pintor nang ipakita niya ang kagandahan ng kanyang bayan, Paete, Laguna, gamit ang panulat at tinta. Ang kanyang mural na "Paete I" ay nanalo ng grand prize sa [[Art Association of the Philippines]] Art Competition and Exhibition noong 1972.<ref>{{cite web |title=Paete I - CCP Encyclopedia of Philippine Art |url=https://epa.culturalcenter.gov.ph/3/82/2254/ |accessdate=2025-06-14}}</ref> Sa sumunod na taon, nanalo rin ng parehong gantimpala ang kanyang mural na "Paete II". Ang kanyang magkakasunod na panalo ang nagbigay-daan upang siya ay maging kinatawan ng Pilipinas sa XIV International Art Exhibition sa [[Paris]] noong 1973. Tinawag siya ng kritiko ng sining na si [[Leonides Benesa]] bilang "The Folk Artist".<ref name="WhenInManila2024">{{cite web |date=2024-12-18 |title=Meet the Artist Whose Paintings of Paete Led Him to Represent the Philippines in France |url=https://www.wheninmanila.com/meet-the-artist-whose-paintings-of-paete-led-him-to-represent-the-philippines-in-france/ |website=When In Manila |accessdate=2025-06-14}}</ref> Noong dekada 1970, binuo niya ang sarili niyang estilo ng sining na pinaghalo ang kanyang mga alaala sa probinsya. Nilikha niya ang ilang mga likha na nagpapakita ng ideyal ng Pilipinas sa pamamagitan ng Folk Modernist na pamamaraan. Ang kanyang unang eksibisyon na "The Graphic of Manuel D. Baldemor" sa Hidalgo Gallery noong 1972 ang naging panimulang marka ng kanyang karera.<ref name="WhenInManila2024" /> Napanalunan niya ang kanyang ikatlong gintong parangal sa taunang paligsahan ng Art Association of the Philippines para sa kanyang mga fine prints noong 1983. Sinubukan niya ang iba pang mga media tulad ng [[watercolour]], [[Acrylic paint|acrylic]], [[tempera]], [[oil-on-canvas]], [[woodcut]], [[ceramics]], salamin, [[grass paper]], at [[fine prints]].<ref name="drybrush" /> Bukod sa kanyang mga paglalarawan ng pang-araw-araw na buhay, pumasok din si Baldemor sa mga temang espiritwal sa sining. Ang kanyang likha na "Moments with Christ" ay kilala sa pagbibigay ng damdaming banal na inspirasyon at nagdagdag ng isa pang dimensyon sa kanyang mga gawa.<ref name="MomentswithChrist">{{Cite web |author=Lago, Amanda |date=2013-03-21 |title=Spiritualized through art with Manuel Baldemor's 'Moments with Christ' |url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/content/301466/spiritualized-through-art-with-manuel-baldemor-s-moments-with-christ/story/ |access-date=2025-06-21 |website=GMA News |language=en}}</ref> Tinawag siya ni [[Rosalinda Orosa]], isang eksperto sa sining at kolumnista, bilang "The Chronicle of the Motherland" dahil sa kanyang mga paglalarawan ng kagandahan ng iba't ibang lugar sa Pilipinas.<ref name="FreeLibraryOrosa">{{cite web |date=2023-12-15 |title=In Memoriam: Rosalinda Luna Orosa, the Mother of Philippine Arts and Culture |url=https://www.thefreelibrary.com/In+Memoriam%3a+Rosalinda+Luna+Orosa%2c+the+Mother+of+Philippine+Arts+and...-a0776423059 |website=The Free Library |accessdate=2025-06-22}}</ref> Noong 1992, ginawaran siya ng [[Cultural Center of the Philippines]] bilang isa sa Thirteen Artist Awardees bilang pagkilala sa kanyang mga kontribusyon sa bansa.<ref name="WhenInManila2024" /> Nakatanggap siya ng mga travel grants bilang artist-in-residence sa [[France]]<ref>{{cite news |last=Medina |first=A. |date=2013-04-25 |title=PHL artist Manuel Baldemor features Ifugaos in Paris art exhibit |work=GMA News |url=http://www.gmanetwork.com/news/story/305528/pinoyabroad/pinoyachievers/phl-artist-manuel-baldemor-features-ifugaos-in-paris-art-exhibit |access-date=March 3, 2015}}</ref>, [[England]]<ref name="DMCircuitArtBaldemor">{{cite web |title=Manuel Baldemor - DM Circuit Art by Art Circle Gallery |url=https://dmcircuitart.com/artist/manuel-baldemor/ |website=DM Circuit Art |accessdate=2025-06-22}}</ref>, [[Switzerland]]<ref name="OfficialGazette2012">{{cite web |date=2012-07-06 |title=Philippine Embassy in Berne celebrates 150th anniversary of Philippine-Swiss relations through an exhibit by Manny Baldemor |url=https://www.officialgazette.gov.ph/2012/07/06/philippine-embassy-in-berne-celebrates-150th-anniversary-of-philippine-swiss-relations-through-an-exhibit-by-manny-baldemor/ |access-date=2025-06-21 |website=Official Gazette of the Republic of the Philippines}}</ref>, [[Russia]], [[Spain]]<ref name="SalinasinSpain">{{cite web |title=Ambassador Salinas Opens Manuel Baldemor Exhibit in Madrid |url=https://www.philembassymadrid.com/ambassador-salinas-opens-manuel-baldemor-exhibit-madrid |access-date=March 3, 2015 |website=Philippine Embassy Madrid}}</ref>, [[Portugal]]<ref name="DMCircuitArtBaldemor" />, at [[Scandinavia]]<ref name="BaldemorNorwayIceland">{{cite news |last=Grejalde |first=G. |date=13 June 2008 |title=Filipino holds exhibit in Norway, Iceland |work=GMA News |url=https://www.gmanetwork.com/news/topstories/content/100993/filipino-holds-exhibit-in-norway-iceland/story/ |access-date=21 June 2025}}</ref> sa [[Europe]]; [[United States]]<ref name="DFA2016SymphonyOfFlowers">{{cite web |date=2016-05-23 |title=Manuel Baldemor’s “Symphony of Flowers” Blooms at Philippine Center Gallery |url=https://dfa.gov.ph/dfa-news/news-from-our-foreign-service-postsupdate/9334-manuel-baldemore-s-symphony-of-flowers-blooms-at-philippine-center-gallery |website=Department of Foreign Affairs, Republic of the Philippines |publisher=GOVPH |accessdate=2025-06-22}}</ref>, [[Mexico]]<ref name="DFA2015TaxcoExhibit">{{cite web |date=2015-11-03 |title=PHL Embassy in Mexico opens Painting Exhibit of Filipino Artist in Taxco |url=https://dfa.gov.ph/dfa-news/news-from-our-foreign-service-postsupdate/7741-phl-embassy-in-mexico-opens-painting-exhibit-of-filipino-artist-in-taxco |website=Department of Foreign Affairs, Republic of the Philippines |publisher=GOVPH |accessdate=2025-06-22}}</ref>, at [[Chile]]<ref name="DMCircuitArtBaldemor" /> sa [[Americas]]; [[Iran]], [[Israel]], at [[Egypt]] sa [[Middle East]]; [[South Korea]], [[India]], [[Malaysia]], at [[China]]<ref name="ManilaStandard2023">{{cite web |date=2023-09-15 |title=A tale of two nations |url=https://manilastandard.net/?p=307141 |website=Manila Standard |accessdate=2025-06-22}}</ref> sa [[Asia]]. Bawat bansang kanyang binisita ay naging paksa at tema ng kanyang sining. Nakilala siya bilang isang International Artist at pati na rin bilang Most Travelled Artist dahil sa paglalakbay sa mahigit 50 bansa. Noong 1995, ipinagdiwang niya ang kanyang ika-25 anibersaryo bilang isang artista sa pamamagitan ng isang eksibisyon sa Artists’ Corner sa [[SM Megamall]], na tampok ang dalawang likha: "Sining Bayan", na naglalarawan ng kanyang pagkakakilanlang Pilipino, at "The Global Village", na nagbigay-diin sa kanyang mga internasyonal na pakikipag-ugnayan. Dumalo bilang mga panauhing pandangal ang mga embahador mula sa mga bansang kanyang pinagsilbihan bilang artist-in-residence.<ref name="drybrush" /> Noong 1998, dumalo si Pangulong [[Fidel V. Ramos]] sa pagbubukas ng kanyang mural na "Pasasalamat"<ref>{{cite news |last=Zaide |first=Jose Abeto |date=2019-01-21 |title=Peripatetic artist & ambassador of goodwill |work=Manila Bulletin |url=https://mb.com.ph/2019/01/21/peripatetic-artist-ambassador-of-goodwill/?amp |access-date=March 3, 2015}}</ref>, na ngayon ay permanenteng nakadisplay sa United Nations Center sa [[Vienna, Austria]].<ref name="GMA2012Austria">{{cite web |date=2012-07-14 |title=Pinoy artist Manuel Baldemor mounts exhibit in Austria |url=https://www.gmanetwork.com/news/pinoyabroad/dispatch/265440/pinoy-artist-manuel-baldemor-mounts-exhibit-in-austria/story/ |access-date=2025-06-21 |website=GMA Network}}</ref> Nagpatuloy ang kanyang internasyonal na pagkilala noong 2013 nang buksan ni [https://www.ust.edu.ph/ambassador-salinas-highlights-the-filipino-global-maritime-professional-in-diplomat-lecture/ Ambassador Carlos C. Salinas] ang kanyang eksibisyon na Symphony of Colors sa Madrid, bilang bahagi ng pagdiriwang ng Philippines–Spain Friendship Day, na higit pang nagpakita ng internasyonal na lawak ng karera ni Baldemor sa sining.<ref name="SalinasinSpain" /> Sa parehong taon, nagdaos siya ng isang araw na eksibisyon na pinamagatang Philippine Skyland sa [[UNESCO]] sa Paris, na nagtatampok ng mga likhang nagpapakita ng buhay at kultura ng mga Ifugao.<ref name="GMA2013Medina">{{cite news |last=Medina |first=A. |date=2013-04-25 |title=PHL artist Manuel Baldamor features Ifugaos in Paris art exhibit |work=GMA News |url=https://www.gmanetwork.com/news/pinoyabroad/dispatch/305528/phl-artist-manuel-baldemor-features-ifugaos-in-paris-art-exhibit/story/ |access-date=2025-06-21}}</ref> Isa rin siyang eskultor. Noong 1982, napanalunan niya ang kanyang ika-apat na gintong parangal para sa eskultura sa taunang paligsahan ng Art Association of the Philippines sa pamamagitan ng kanyang likhang "Tribute to the Filipino Farmer," na naipakita sa City Gallery sa [[Luneta]] noong 1980 bilang parangal sa kanyang ama, si Perfecto S. Baldemor. Noong 1999, kinatawan niya ang Pilipinas sa 3rd Inami International Wooden Sculpture Camp sa [[Toyama Prefecture]], [[Japan]], kung saan nilikha niya ang monumental na "Pamilyang Pilipino," na may sukat na 1 metro ang lapad at 4 na metro ang taas.<ref name="drybrush" /> Noong Oktubre 1–14, 1999, inilunsad niya ang kanyang ika-100 na eksibisyon na pinamagatang "A Distinctive Milestone" bilang pintor at eskultor sa Artists’ Corner sa [[SM Megamall]]. Sa panahong iyon, siya lamang ang artistang nakapag-exhibit ng kanyang mga likha nang isang daang beses.<ref name="WhenInManila2024" /> Isa rin siyang manunulat at kasapi ng Writers’ Guild of the Philippines. Ang kanyang mga tula at sanaysay ay inilathala sa mga pangunahing pahayagan at magasin. Siya ay naging kolumnista para sa kultura sa dalawang pangunahing pahayagan. Ang kanyang lingguhang kolum na pinamagatang "Folio" ay lumabas sa Sunday Times ng [[Manila Times]] mula 1992 hanggang 1994. Ipinagpatuloy niya ang kanyang lingguhang kolum sa "Art and Culture Section" ng "[[The Philippines Star]]" mula 1997 hanggang 1999. Noong 2025, aktibo siyang lumahok sa ika-51 Pambansang Kongreso ng mga Manunulat ng Writers’ Union of the Philippines ([[UMPIL]]), kung saan dinisenyo at donasyon niya ang mga handicraft na tropeo para sa Gawad Pambansang Alagad ni Balagtas na mga parangal sa panitikan.<ref name="MarketMonitorUMPIL2025">{{cite web |date=2025-04-26 |title=UMPIL held its 51st National Writers’ Congress |url=https://marketmonitor.com.ph/umpil-held-its-51st-national-writers-congress/ |website=The Market Monitor |publisher=The Market Monitor |accessdate=2025-06-22}}</ref> Ipinakita niya ang kanyang kakayahan bilang graphic designer sa paggawa ng mga souvenir programs para sa XI World Congress of Cardiology noong 1991, XXII International Conference on Internal Medicine noong 1994, at iba pang mga commemorative books tungkol sa kasaysayan at pagsasaka ng [[Philippines]].<ref name="OpenLibraryPhilippines1989">{{cite book |author=Guerrero-Nakpil, Carmen |url=https://openlibrary.org/books/OL45607063M/The_Philippines |title=The Philippines |date=1989-01-01 |publisher=XI World Congress of Cardiology |others=Illustrated by Manuel D. Baldemor |pages=118 |accessdate=2025-06-22}}</ref> Noong 1980, ginawaran siya ng "Gawad Sikap" para sa [[Visual Arts]] bilang paggunita sa ika-400 anibersaryo ng kanyang bayan. Kinilala siya ng Paetenians International Northeast Chapter bilang "Paetenian of the Year" noong 1985 at bilang isa sa "Ten Outstanding Living Paetenians" noong 2000. Ginawaran din siya bilang isa sa mga "Natatanging Buhay na Anak ng Bayan" sa pagdiriwang ng Balik-Paete 2004.<ref name="natatanging-anak">{{cite book |last1=Africano |first1=C. |url=https://ust.primo.exlibrisgroup.com/discovery/fulldisplay?docid=alma991001091059709111&vid=63UOSTP_INST:UOSTP |title=Tatlong Haligi ng Sining. In Mga Natatanging Anak ng Paete |last2=Baldemor |first2=M. |last3=Casanova |first3=A. |publisher=UST Publishing House |year=2005 |access-date=2025-06-14}}</ref> Minsan niyang pinangungunahan ang pagtataguyod at pagpapatibay ng Paete sa pamamagitan ng kanyang mga palabas tulad ng "Salubong" sa Nayong Pilipino noong 1978, "The Masters of Paete Exhibit" sa City Gallery, Luneta noong 1980, ang malaking eksibisyon ng "The Paete Phenomenon" sa Cultural Center of the Philippines, ang pag-record ng dalawang makasaysayang konsyerto ng Band 69 – "Konsyerto ng Pamanang Himig" at "Konsyerto ng Sentenaryo ng Banda" – sa UP Abelardo Hall noong 1997, at ang "Konsyerto ng Sentenaryo ng Kalayaan ng Bansa" sa loob ng isang daang taong simbahan ng [[Paete, Laguna]].<ref name="TapatalkBanda69">{{cite web |title=A Salute to the 35 Years of Banda 69 |url=https://www.tapatalk.com/groups/usappaete/a-salute-to-the-35-years-of-banda-69-t3250-s10.html |website=USAPPAETE Forum on Tapatalk |accessdate=2025-06-22}}</ref> Kilala ang kanyang mga likha sa buong mundo dahil nireproduce ng [[UNICEF]] ang mga ito bilang disenyo para sa kanilang mga greeting card na ipinamamahagi sa buong mundo.<ref name="HeritageGallery" /><ref name="natatanging-anak" /><ref>{{cite web |title=The Art of Manuel D. Baldemor |url=https://philippinecenterny.com/manuel-d-baldemor-coming-soon/ |access-date=March 3, 2015 |website=Philippine Center New York}}</ref> Napansin siya sa pagpipinta ng Pilipinas at ng buong mundo, na kinukuha ang lokal na kultura habang nakikibahagi sa mga pandaigdigang tema.<ref name="GalarpeKMonitor">{{cite web |last=Galarpe |first=K. |title=Manuel Baldemor paints the Philippines and the world |url=https://karengalarpe.wordpress.com/2010/01/13/manuel-baldemor-paints-the-philippines-and-the-world/ |access-date=2025-06-21 |website=K Monitor (WordPress)}}</ref> Ang ilan sa kanyang mga likha ay naangkop din bilang mga pattern sa cross-stitch at naipakita sa mga eksibisyon sa Europa, na nagpapakita ng kakayahan at pandaigdigang atraksyon ng kanyang istilo sa sining.<ref name="BaldemorCrossStitch">{{cite web |date=June 2010 |title=Baldemor masterpieces turned into cross-stitch art, featured in European exhibitions |url=https://www.vintersections.com/2010/06/baldemor-masterpieces-turned-into-cross.html |access-date=21 June 2025 |website=VIntersections}}</ref> Noong 2009, tinapos ni Baldemor ang isang monumental na glass mosaic mural na pinamagatang "People Power," na inilagay sa [[Basilica of St. Thérèse]] sa Lisieux, France. Nilikha ito sa pakikipagtulungan ng mga French mosaicists na sina [https://fdac.dordogne.fr/les-oeuvres/acquisitions-realisees-en-2013/henot-sylvie/ Sylvie Henot] at [https://fr.linkedin.com/in/fran%C3%A7ois-sand-0b580b44 François Sand]. Ang likhang ito ay ginawang paggunita sa People Power Revolution ng Pilipinas noong 1986. Ang mural ay bahagi ng permanenteng koleksyon ng basilica, na sumasagisag sa kapayapaan at espiritwal na pagkakaisa. Ang paglalagay nito ay isang pambihirang karangalan para sa isang Pilipinong artista sa isa sa mga pinakamahalagang lugar ng relihiyosong pilgrimage sa France.<ref name="MBLivingBeyondMeans2020">{{cite web |date=2020-03-08 |title=On living beyond our means |url=https://mb.com.ph/2020/3/8/on-living-beyond-our-means |website=Manila Bulletin |accessdate=2025-06-22}}</ref> == Mga Kilalang Gawa == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at Lokasyon |- |2009 |Mosaic sa Basilica of St. Thérèse sa Lisieux, France<ref name="MBLivingBeyondMeans2020" /> |- |2007 |Commemorative Stamps para sa Ugnayan ng Pilipinas at France (ika-60 anibersaryo ng Diplomatic Ties), Philippine Embassy sa Paris, France<ref name="MBLivingBeyondMeans2020" /> |- |1990s– |UNICEF Christmas Cards<ref name="MBLivingBeyondMeans2020" /> |} == Mga Gantimpala == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at Lokasyon |- |2007 |Most Outstanding Alumni ng University of Santo Tomas |- |2004 |10th Asian Biennale Bangladesh |- |1998 |Indian Council for Cultural Relations, Delhi, India |- |1997 |Ministry of [[Arts and Culture]], Prague, Czech Republic |- |1994 |Artist-in-residence, Internationale Austausch Ateliers Region Basel, Switzerland |- |1992 |Thirteen Artists Award, Cultural Center of the Philippines |- |1991 |Ministry of [[Arts and Culture]], Cairo, Egypt |- |1989 |First [[ASEAN]] Symposium on Aesthetics, Workshop and Exhibition, National Gallery, Kuala Lumpur, Malaysia |- |1988 |Artist-in-residence, Santiago, Chile Artist-in-residence, Miskenot Shaannmin, Jerusalem, Israel USIS, Voluntary Visitors Program, USA |- |1987 |China Exhibition Agency, The People's Republic of China |- |1985 |Ministry of [[Arts and Culture]], Moscow, USSR Leutuvos TSR Kuturas Ministerija, Vilnius, Lithuania |- |1983 |Best Fine Print Award, Art Association of the Philippines |- |1982 |Best Sculpture Award, Art Association of the Philippines |- |1975 |British Council, London Ministry of [[Arts and Culture]], Paris, France |- |1974 |Honorable Mention Award para sa Pagpipinta, AAP |- |1973 |Kinatawan ng Pilipinas, XIV Internationale Art Exhibition, Paris, France Grand Prize Award, Art Association of the Philippines |} == Mga Solo Eksibisyon == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at Lokasyon |- |2019 |"[[Luzviminda]]", New York City, USA<ref name="BaldemorLuzviminda" /> |- |2014 |"Mosaique" Alliance Francaise, France<ref name="BaldemorFrance">{{cite news |date=17 December 2024 |title=Manuel Baldemor revisits his affinity with France |work=BusinessMirror |url=https://businessmirror.com.ph/2024/12/17/manuel-baldemor-revisits-his-affinity-with-france/ |access-date=21 June 2025}}</ref><ref name="BaldemorExhibit">{{cite news |date=28 February 2024 |title=Manuel Baldemor paintings on exhibit in Makati |work=GMA News Online |url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/artandculture/929656/manuel-baldemor-paintings-exhibit-makati/story/ |access-date=21 June 2025}}</ref><ref name="InstagramDDL5TecMUOR">{{Cite web |title=Instagram post by @username |url=https://www.instagram.com/p/DDL5TecMUOR/ |access-date=2025-06-21 |website=Instagram}}</ref> |- |2013 |"Moments with Christ", SM Megamall Atrium<ref name="MomentswithChrist" /> "Symphony of Colors" Centro Cultural Galileo, Madrid, Spain<ref name="SalinasinSpain" /><ref name="SalinasinSpainArchive">Phl Ambassador opens Manuel Baldemor exhibit in Madrid. (2013, June 11). Retrieved March 3, 2015, from http://www.interaksyon.com/lifestyle/phl-ambassador-opens-manuel-baldemor-exhibit-in-madrid {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150518093940/http://www.interaksyon.com/lifestyle/phl-ambassador-opens-manuel-baldemor-exhibit-in-madrid|date=2015-05-18}}</ref> "Philippine Skyland" Salon des Délegués., UNESCO Miollis, Paris, France<ref name="GMA2013Medina" /> |- |2012 |"Impressions: Isang Art Exhibition ng mga Pinta" Vienna International Center, Vienna, Austria<ref name="GMA2012Austria" /> "Images of My Homeland and Switzerland" Switzerland<ref name="OfficialGazette2012" /> |- |2010 |Isang [[Cross-Stitch]] Exhibit, Event Center, SM Megamall<ref name="BaldemorCrossStitch" /><ref name="BaldemorDMC">{{cite web |title=Manuel Baldemor: Masterpieces by DMC |url=https://archive.md/20150317012210/http://www.focusglobalinc.com/dmc-news/manuel-baldemor-masterpieces-by-dmc.aspx |archive-url=http://www.focusglobalinc.com/dmc-news/manuel-baldemor-masterpieces-by-dmc.aspx |archive-date=17 March 2015 |access-date=21 June 2025 |website=Focus Global Inc.}}</ref> |- |2008 |"The Images of the Philippines and Norway" Norway’s Ministry of Culture and Church Affairs, Norway, Iceland<ref name="BaldemorNorwayIceland" /> |- |2007 |"Somewhere in France" Art Center, SM Megamall<ref name="WhenInManila2024" /><ref name="GalarpeKMonitor" /> "Windows" Atrium, Singapore "Chromatext Reloaded" CCP Main Gallery "The Wonders of China" Galerie Y |- |2006 |Vietnam Fine Art Museum exhibit, Hanoi |- |2005 |Galerie S, Stockholm |- |1998 |"Las Canciones de la Revolucion" Museo Nacional de Antropologia, Madrid, Spain "From the Heart of India" Art Center, SM MegaMall |- |1997 |"A Gift of Nature" Gallery 139, Ayala Alabang, Muntinlupa "Dubrovnik Croatia" Galerie Y, SM MegaMall, Mandaluyong "Czech National Day" Czech Embassy, Manila "Songs of the Revolution" Ayala Museum, Makati City "Prague, The Heart of Europe" Ayala Museum, Makati City "Mula sa Sinisintang Lupa" GSIS Museo ng Sining, GSIS Bldg, Financial Center, Pasay "Philippines Nature's Wonder" Hotel Bayerischen Hof, Munich, Germany "Images of my Native Land" Novomestska Radnice, Prague, Czech Republic "Hymn to my Homeland" Kunst Im Sonnenhof, Bern, Switzerland "Transition" The Crucible Gallery, SM MegaMall, Mandaluyong |- |1996 |"Cultural and Spiritual Homeland" Museo Iloilo, Iloilo City "Quelque Part En France" La Galerie, Alliance Francaise de Manille "Global Village" The Art Center, SM MegaMall, Mandaluyong "Hymn to the Earth" Luz Gallery, Makati City "Discovery" The Country of Tagaytay Highlands, Tagaytay City "Festival of my Hometown" Philippine International Convention Center |- |1995 |"Switzerland Aquarelle" Finale Art Gallery, SM MegaMall, Mandaluyong "Pasko sa Aming Bayan" [[EDSA]] Plaza Hotel, Mandaluyong "Graces from the Land" Gen. Luna Gallery, Davao City "Masskara", Bacolod Convention Plaza Hotel, Bacolod City "Sining Bayan" Art Center, SM MegaMall, Mandaluyong "CEBU, The Queen City of the South" SM City, Cebu |- |1994 |"Madonna Filipina" Sculpture Exhibition, Heritage Art Center, Shangri-La Plaza, Mandaluyong "Flowers from the Alps" Galerie Y, SM MegaMall, Mandaluyong "A Piece of Switzerland" Ayala Museum, Makati City "Ein Stuck Schwiz" International Austausch Ateliers Region, Basel, Switzerland |- |1993 |"Maskara ng Buhay" Galerie Y, SM MegaMall, Mandaluyong "Zona Verde" Hotel Intercontinental, Makati City "Philippine Skyworld" Phoenix Gallery, Baguio City "Cogon at Kahoy" Woodcut Prints Exhibition, Ayala Museum, Makati City "Scent of China" Galerie Y, SM MegaMall, Mandaluyong "The Gentle Carabao" West Gallery, SM MegaMall, Mandaluyong "Festival of Colors" Victoria Plaza, Davao City |- |1992 |"Pasko Filipino" Heritage Art Center, SM MegaMall, Mandaluyong "Mirror" Lopez Museum, Pasig "Awit at Kulay" Hotel Nikko Manila Garden, Makati City "Season's Best" Westin Philippine Plaza Hotel, Manila "Recuerdos de Mexico" Ayala Museum, Makati City |- |1991 |"Underneath the Rainbow" Philippines Center, New York City, USA "The Wonders of Egypt II" Egyptian Ambassador's Residence, Makati City "The Wonders of Egypt I" Lopez Museum, Pasig "The Art of Manuel D. Baldemor" National Gallery, Open House, Cairo, Egypt "Ugat ng Sariling Atin" UPLB Gallery, Los Baños, [[Laguna (province)|Laguna]] "Ang Pista sa Nayon" West Gallery, Quezon City "Sa Duyan ng Pagmamahal" Ayala Museum, Makati City "May Isang Bayan sa Dakong Silangan" Cultural Center of the Philippines, Manila "Sa Lambong ng Bahag-hari" Artist's Corner Gallery, Hotel Intercontinental Manila, Makati City |- |1990 |"Munting Bayan sa Salamin" Hotel Nikko Manila Garden, Makati City "Nature's Best" Lopez Museum, Pasig "Sining at Lulturang Kinagisnan" The Luz Gallery, Makati City "Pagdiriwang" Philippine International Convention Center, Manila |- |1989 |"Chile: A Discovery of Colors" The National Museum, Manila |- |1987 |"The Art of Manuel D. Baldemor" Harry Steel Cultural Center, Kiriat Ono, Israel "As I Came Down from Jerusalem" Ayala Museum, Makati City "Munting Bayan" Philippine Center, New York |- |1986 |"Homage to Carlos V. Francisco" Angono Artist's, Angono, Rizal "Recent Works" Lopez Museum, Pasig "Homage to Botong" Ayala Museum, Makati City "American Experience" Thomas Jefferson Cultural Center, Makati City "The Art of Manuel D. Baldemor" International Art Gallery, Beijing, China "Xian Beyond Expectations" Ayala Museum, Makati City |- |1985 |"The Graphic Art of Manuel D. Baldemor" The Friendship House, Moscow, USSR "Manuelis Baldemoras Tapyba Grapika" Lietuvos TSR Dailies Muziejus, Vilnius, Lithuania "Folk Vision" The Luz Gallery, Makati City "Pahiyas and the Year of the Carabao" Gallery Genesis, Mandaluyong |- |1984 |"Summertime" Gallery Marguerite, Hyatt Terraces, Baguio City "Baldemor Country" The Luz Gallery, Makati City |- |1983 |"Laguna, the Land and the People" Hidalgo Gallery, Makati City "Painting and Sculpture" ELF Arthaus, Parañaque, Metro Manila "Munting Bayan" Ayala Museum, Makati City |- |1982 |"Roots" Greenhills Art Center, San Juan, Metro Manila |- |1981 |"Korean Impressions" Greenhills Art Center, San Juan, Metro Manila "Baldemor's Painting Exhibition" Philippine Embassy, Seoul, Korea "Images of the Homeland" Greenhills Art Center, San Juan, Metro Manila |- |1980 |"Tribute to the Filipino Farmers" (Sculpture) City Gallery, Manila |- |1978 |"Introspective" Print Collections Gallery, Manila "Kay Ganda ng Pilipinas" ABC Galleries, Manila "Muslim Impressions" Hidalgo Gallery, Makati City |- |1977 |"The Art of Manuel D. Baldemor" Mainz Rathaus, Mainz, West Germany "Baldemor Paintings" PhilamLife, Iloilo City |- |1976 |"Ceramic Paintings" The Gallery, Hyatt Regency, Manila "Mother and Child" ABC Galleries, Manila "Prints and Drawings" Galeria Burlas, Bacolod City |- |1975 |"Kay Ganda ng Pilipinas" Kilusang Sining Gallery, Makati "Recent Paintings" Galeria Burlas, Bacolod City |- |1974 |"Baldemor's Paete" GMTFM Hall, Taguig, Metro Manila "Paete" Second Laguna Development Bank, Paete, Laguna "Paete: Sketchbook of a Filipino Town" Quad Gallery, Makati |- |1973 |"The Art of Manuel D. Baldemor" Hidalgo Gallery, Makati |- |1972 |"The Graphic Art of Manuel D. Baldemor" Hidalgo Gallery, Makati City |} == Mga Grupong Eksibisyon == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at Lokasyon |- |2011 |"Edades: From Freedom to Fruition", Cultural Center of the Philippines<ref name="MayoRachel2011" /> |- |2006 |"Ode to the Pasig River" Ayala Museum "Through the Palette's Eye" U.P.-Jorge B. Vargas Museum and Filipiniana Research Center |- |2005 |Philippine Exhibit, Stanford Art Spaces, Stanford University "SCAPES: Images of Time and Place" DLSU Museum |- |1997 |Two-Man Show, Albor-Baldemor, Stadt Museum, Düsseldorf, Germany Two-Man Show, Albor-Baldemor, Landesvertretung Thuringen, Bonn, Germany |- |1996 |"The Filipino Masters" Ericsson Telecommunications, Manila Three-Man Show, Albor-Baldemor-Olmedo, Philippine Embassy, Vienna, Italy |- |1992 |Philippine Pavilion, Seville, Spain |- |1991 |"Paete Phenomenon" Cultural Center of the Philippines |- |1990 |Cultural Gallery, Muzium Negara, Kuala Lumpur, Malaysia |- |1989 |First ASEAN Symposium on Aesthetics, Workshop and Exhibition, National Art Gallery, Kuala Lumpur, Malaysia |- |1988 |International Art Festival, Saddam Art Center, Baghdad, Iraq |- |1987 |Metropolitan Museum, Manila |- |1986 |Bienal de la Habana, Cuba |- |1985 |Print Council of Australia, Melbourne Asia World Art Gallery, Taipei, Taiwan |- |1984 |Galerie Taub, Philadelphia |- |1982 |ASEAN Traveling Art Exhibition, Malaysia, Singapore, Thailand, Indonesia, Hong Kong, and Manila |- |1980 |Madurodam Gallery, The Hague, The Netherlands |- |1977 |Wall Panel Gallery, Tehran, Iran |- |1975 |The Philippine Center, New York City, New York, USA |- |1973 |XIV Internationale Art Exhibition, Paris, France |- |1972 |AAP Art Competition and Exhibition, Cultural Center of the Philippines |} == Mga Libro at Publikasyon == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at mga Kontribyutor |- |2010 |"Manuel D. Baldemor’s European Journey of Discovery"<ref>Manuel D. Baldemor's European journey of discovery. (n.d.). Retrieved March 3, 2015, from http://www.worldcat.org/title/manuel-d-baldemors-european-journey-of-discovery/oclc/758099557</ref><ref>{{cite web |title=Manuel D. Baldemor's European journey of discovery |url=https://ust.primo.exlibrisgroup.com/discovery/fulldisplay?docid=alma991002818509709111&vid=63UOSTP_INST:UOSTP |access-date=March 3, 2015}}</ref> |- |1996 |"Painting the Global Village" kasama si Rosalinda L. Orosa |- |1993 |"Tales of a Rainy Night" kasama si C. Hidalgo "Sabong" kasama si A. Hidalgo |- |1992-94 |Kolumnista, "Folio", Sunday Times Life Magazine, Pilipinas |- |1992 |"Philippine Food and Life" kasama si G.C. Fernando <ref>[[Puto (food)|Puto]] (2015, April 12)</ref> |- |1991 |"The Paete Phenomenon" kasama si I.C. Endaya |- |1990-94 |Opisyal na Disenyo ng UNICEF Card |- |1989 |"The Philippines" kasama si C. Nakpil at "Chile, A Discovery of Colors" kasama si S. Fanega |- |1988 |"Sarap" kasama sina D. Fernandez, E. Alegre |- |1987 |"Philippine Ancestral Houses" kasama sina F. Zialcita, N. Oshima |- |1986 |"Painture, New Lixicom of Philippine Art" kasama si P. Zafaralla |- |1981 |"Images of the Homeland" kasama si M. Baterina |- |1980 |"Tribute to the Filipino Farmers" kasama si L. Benesa |- |1974 |"Paete, Sketchbook of a Filipino Town" kasama si B. Afuang |- |1972 |"The Graphic Art of Manuel D. Baldemor" kasama si M. Duldulao |} == Mga Kilalang Tao == [[Angeline Baldemor]] [[Angelito Baldemor]] [[Angelo Baldemor]] [[Antero Baldemor]] [[Celoine Baldemor]] [[Charming Baldemor]] [[Felix "Kid" Baldemor]] [[Fred Baldemor]] [[Leandro Baldemor]] [[Mailah Baldemor]] [[Marvin Baldemor]] [[Mike Baldemor]] [[Nick C. Baldemor]] [[Vince Baldemor]] [[Walter Baldemor]] [[Wilfredo Baldemor]] [[Wilson Baldemor]] [[Zoerya Emi Baldemor Abuel]] [[Vicente Mannsala]] == Mga Sanggunian == {{Reflist}} == Bibliograpiya == Africano, C., Baldemor, M., and Casanova, A. (2005). Tatlong Haligi ng Sining. In Mga Natatanging Anak ng Paete. UST Publishing House. Featuring artwork by Manuel Baldemor. {{authority control}} 5t3m2g44gmlnam0m62wx7x90n7wnbcn 0 334832 2166401 2025-06-27T02:50:03Z AsianStuff03 125864 Salin mula sa [[:en:Vlorë]] 2166401 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement/Wikidata}} Ang '''Vlorë''' ay ang pangatlo sa pinakamataong lungsod ng [[Albania]] at upuan ng Vlorë County at Munisipalidad ng Vlorë. Matatagpuan sa timog-kanluran ng Albania, ang Vlorë ay nakahiga sa Daungan ng Vlorë at napapalibutan ito ng mga paanan ng [[Bulubunduking Seraunyan]] sa kahabaan ng Albanes na Adriatiko at mga Baybayin ng Dagat Ionio. Nakakaranas ito ng klimang Mediteraneo, na apektado ng Bulubunduking Seraunyan at ang kalapitan sa [[Dagat Mediteraneo]]. Ang baybayin ng Vlorë ay isa sa mga lugar ng Illyriano na nakaranas ng aktibidad bago pa ang urbanisasyon simula noong ika-11–10 siglo BC. Ang lugar ay kolonisado ng mga [[Sinaunang Griyego]]. Ang isang malaking pinatibay na daungang bayan na tinitirhan mula ika-6 na siglo BC hanggang ika-2 siglo AD ay inilagay, na ngayon ay bahagyang lumubog, sa Triport, hilagang-kanluran ng kasalukuyang Vlorë. Ang malaking aktibidad ng daungang lugar na ito ay naganap mula sa hindi bababa sa sinaunang panahon hanggang sa gitnang panahon. Iminungkahi na ang paglipat ng sinaunang lungsod mula sa lugar ng Triport patungo sa lugar ng modernong Vlorë ay naganap. Ang sentro ng modernong lungsod ay nagtatampok ng mga natirang arkeyolohikal na materyales mula pa noong unang panahon. Ang [[Aulon]], kung saan kinuha ang pangalan ng modernong lungsod, ay lumilitaw sa mga makasaysayang mapagkukunan simula noong ika-2 siglo AD. Ito ay nasakop sa iba't ibang panahon sa buong kasaysayan ng mga [[Imperyong Romano|Romano]], [[Imperyong Bisantino|Bisantino]], Normano, Benesyano at Ottomano. Sa pagitan ng ika-18 at ika-19 na siglo, natipon ng mga Albaniano ang parehong espirituwal at intelektwal na lakas para sa pambansang kamalayan, na tiyak na humantong sa Renaissance ng Albania. Malaki ang papel ni Vlorë sa Kalayaan ng Albania bilang sentro ng mga tagapagtatag ng modernong Albania, na lumagda sa Deklarasyon ng Kalayaan noong 28 Nobyembre 1912 sa Assembly of Vlorë. ==Pangalan== Kinuha ng lungsod ang pangalan nito mula sa Ancient Greek: Αὐλών, romanized: Aulṓn, ibig sabihin ay "channel, glen" na kahawig ng isang aulos na instrumento. Ito ay isang tipikal na toponym sa mundong Griyego.<ref>{{cite book |last1=Babiniotis |first1=Georgios |title=Dictionary of the Modern Greek Language |date=2019 |publisher=Kéntro Lexikologías |isbn=978-9609582148 |page=315 |quote=ηκαν το αρχ. δίαυλος «πέρασμα, δίοδος» και το νεότ. πύραυλος. Η κοιλάδα που μοιάζει με αυλό λέγεται αυλών (αυλώνας). από όπου το συχνό τοπωνύμιο Αυλών {{!}} Αυλώνα, ... Αυλώνας (ο) πόλη και λιμάνι τής Ν. Αλβανίας}}</ref> Ang pangalan ng lungsod ay unang naitala noong ika-2 siglo AD, ng dalawang sinaunang Griyego na may-akda, sina Lucian at Ptolemy, na tinawag itong "bayan at daungan", na nagpapatunay na ito ay itinatag nang mas maaga. Gayunpaman, ang Aulon ay hindi binanggit ng mga naunang may-akda ng Sinaunang Griyego at Romano, na sa kabilang banda ay nagtala ng kalapit na bayan at daungan ng Oricum. Ngunit sa mga huling pinagmumulan ay hindi gaanong nakikita ang Oricum, habang ang toponym na Aulon ay mas madalas na binabanggit.<ref name="Demiraj" /> Nabuo ang Vlorë mula sa sinaunang Aulon-a sa pamamagitan ng ebolusyon ng phonetic system ng wikang Albanian na may rhotacism na Vlonë > Vlorë,<ref>{{Cite book|last=Katičić|first=Radoslav|author-link=Radoslav Katičić|title=Ancient Languages of the Balkans|date=1976|publisher=Mouton|isbn=978-9027933058|page=186}}</ref><ref name="Demiraj" /> na isang pre-Slavic phenomenon sa Albanian. Ang intervocalic na /n/ ay regular na nag-evolve sa /r/ sa Tosk Albanian, habang ang inisyal na /v/ ay nag-evolve mula sa unstressed /u/ pagkatapos mawala ang inisyal na unstressed /a/. Ang ebolusyon /u/ > /v/ ay dapat na medyo luma, na pumipigil sa ebolusyon ng sumusunod na intervocalic /l/ hanggang /lː/. Sa Geg Albanian ang toponym ay binibigkas na Vlonë, na nagpapahiwatig na ito ay ginagamit sa hilagang Albaniano bago lumitaw ang rhotacism sa Tosk Albanian.<ref name="Demiraj">{{cite book|last=Demiraj|first=Shaban|author-link=Shaban Demiraj|publisher=[[Academy of Sciences of Albania]]|title=The origin of the Albanians: linguistically investigated|isbn=9789994381715|url=https://books.google.com/books?id=aXIbAQAAIAAJ|year=2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20201120114336/https://books.google.com/books?id=aXIbAQAAIAAJ|archive-date=20 November 2020|pages=144–145}}</ref> Gayundin ang accent pattern ng pangalan ay sumusunod sa Albanian accent rules.<ref>{{cite journal|last=Huld|first=Martin E.|author-link=Martin E. Huld|title=Accentual Stratification of Ancient Greek Loanwords in Albanian|journal=Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung|volume=99|issue=2|year=1986|publisher=Vandenhoeck & Ruprecht (GmbH & Co. KG)|jstor=40848841|pages=248–249}}</ref> Ang pangalan mismo ng mga naninirahan (sing. vlonjat, pl. vlonjatë) ay hindi sumailalim sa rhotacism na nakakaapekto sa toponym (kung mayroon man, ito ay magiging katulad ng vlorat o vlorjat). ==Mga sanggunian== {{reflist}} 603ezlzi4n2dyw422mopbjkrgj4wf9x 2166402 2166401 2025-06-27T02:51:16Z AsianStuff03 125864 Tinagalog 2166402 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement/Wikidata}} Ang '''Vlorë''' ay ang pangatlo sa pinakamataong lungsod ng [[Albania]] at upuan ng Kondado ng Vlorë at Munisipalidad ng Vlorë. Matatagpuan sa timog-kanluran ng Albania, ang Vlorë ay nakahiga sa Daungan ng Vlorë at napapalibutan ito ng mga paanan ng [[Bulubunduking Seraunyan]] sa kahabaan ng Albanes na Adriatiko at mga Baybayin ng Dagat Ionio. Nakakaranas ito ng klimang Mediteraneo, na apektado ng Bulubunduking Seraunyan at ang kalapitan sa [[Dagat Mediteraneo]]. Ang baybayin ng Vlorë ay isa sa mga lugar ng Illyriano na nakaranas ng aktibidad bago pa ang urbanisasyon simula noong ika-11–10 siglo BC. Ang lugar ay kolonisado ng mga [[Sinaunang Griyego]]. Ang isang malaking pinatibay na daungang bayan na tinitirhan mula ika-6 na siglo BC hanggang ika-2 siglo AD ay inilagay, na ngayon ay bahagyang lumubog, sa Triport, hilagang-kanluran ng kasalukuyang Vlorë. Ang malaking aktibidad ng daungang lugar na ito ay naganap mula sa hindi bababa sa sinaunang panahon hanggang sa gitnang panahon. Iminungkahi na ang paglipat ng sinaunang lungsod mula sa lugar ng Triport patungo sa lugar ng modernong Vlorë ay naganap. Ang sentro ng modernong lungsod ay nagtatampok ng mga natirang arkeyolohikal na materyales mula pa noong unang panahon. Ang [[Aulon]], kung saan kinuha ang pangalan ng modernong lungsod, ay lumilitaw sa mga makasaysayang mapagkukunan simula noong ika-2 siglo AD. Ito ay nasakop sa iba't ibang panahon sa buong kasaysayan ng mga [[Imperyong Romano|Romano]], [[Imperyong Bisantino|Bisantino]], Normano, Benesyano at Ottomano. Sa pagitan ng ika-18 at ika-19 na siglo, natipon ng mga Albaniano ang parehong espirituwal at intelektwal na lakas para sa pambansang kamalayan, na tiyak na humantong sa Renaissance ng Albania. Malaki ang papel ni Vlorë sa Kalayaan ng Albania bilang sentro ng mga tagapagtatag ng modernong Albania, na lumagda sa Deklarasyon ng Kalayaan noong 28 Nobyembre 1912 sa Assembly of Vlorë. ==Pangalan== Kinuha ng lungsod ang pangalan nito mula sa Ancient Greek: Αὐλών, romanized: Aulṓn, ibig sabihin ay "channel, glen" na kahawig ng isang aulos na instrumento. Ito ay isang tipikal na toponym sa mundong Griyego.<ref>{{cite book |last1=Babiniotis |first1=Georgios |title=Dictionary of the Modern Greek Language |date=2019 |publisher=Kéntro Lexikologías |isbn=978-9609582148 |page=315 |quote=ηκαν το αρχ. δίαυλος «πέρασμα, δίοδος» και το νεότ. πύραυλος. Η κοιλάδα που μοιάζει με αυλό λέγεται αυλών (αυλώνας). από όπου το συχνό τοπωνύμιο Αυλών {{!}} Αυλώνα, ... Αυλώνας (ο) πόλη και λιμάνι τής Ν. Αλβανίας}}</ref> Ang pangalan ng lungsod ay unang naitala noong ika-2 siglo AD, ng dalawang sinaunang Griyego na may-akda, sina Lucian at Ptolemy, na tinawag itong "bayan at daungan", na nagpapatunay na ito ay itinatag nang mas maaga. Gayunpaman, ang Aulon ay hindi binanggit ng mga naunang may-akda ng Sinaunang Griyego at Romano, na sa kabilang banda ay nagtala ng kalapit na bayan at daungan ng Oricum. Ngunit sa mga huling pinagmumulan ay hindi gaanong nakikita ang Oricum, habang ang toponym na Aulon ay mas madalas na binabanggit.<ref name="Demiraj" /> Nabuo ang Vlorë mula sa sinaunang Aulon-a sa pamamagitan ng ebolusyon ng phonetic system ng wikang Albanian na may rhotacism na Vlonë > Vlorë,<ref>{{Cite book|last=Katičić|first=Radoslav|author-link=Radoslav Katičić|title=Ancient Languages of the Balkans|date=1976|publisher=Mouton|isbn=978-9027933058|page=186}}</ref><ref name="Demiraj" /> na isang pre-Slavic phenomenon sa Albanian. Ang intervocalic na /n/ ay regular na nag-evolve sa /r/ sa Tosk Albanian, habang ang inisyal na /v/ ay nag-evolve mula sa unstressed /u/ pagkatapos mawala ang inisyal na unstressed /a/. Ang ebolusyon /u/ > /v/ ay dapat na medyo luma, na pumipigil sa ebolusyon ng sumusunod na intervocalic /l/ hanggang /lː/. Sa Geg Albanian ang toponym ay binibigkas na Vlonë, na nagpapahiwatig na ito ay ginagamit sa hilagang Albaniano bago lumitaw ang rhotacism sa Tosk Albanian.<ref name="Demiraj">{{cite book|last=Demiraj|first=Shaban|author-link=Shaban Demiraj|publisher=[[Academy of Sciences of Albania]]|title=The origin of the Albanians: linguistically investigated|isbn=9789994381715|url=https://books.google.com/books?id=aXIbAQAAIAAJ|year=2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20201120114336/https://books.google.com/books?id=aXIbAQAAIAAJ|archive-date=20 November 2020|pages=144–145}}</ref> Gayundin ang accent pattern ng pangalan ay sumusunod sa Albanian accent rules.<ref>{{cite journal|last=Huld|first=Martin E.|author-link=Martin E. Huld|title=Accentual Stratification of Ancient Greek Loanwords in Albanian|journal=Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung|volume=99|issue=2|year=1986|publisher=Vandenhoeck & Ruprecht (GmbH & Co. KG)|jstor=40848841|pages=248–249}}</ref> Ang pangalan mismo ng mga naninirahan (sing. vlonjat, pl. vlonjatë) ay hindi sumailalim sa rhotacism na nakakaapekto sa toponym (kung mayroon man, ito ay magiging katulad ng vlorat o vlorjat). ==Mga sanggunian== {{reflist}} rv2gto8unw1nomihk3cmbgqhk7qq2z7 2166403 2166402 2025-06-27T02:54:31Z AsianStuff03 125864 Link sa [[Ptolomeo]] 2166403 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement/Wikidata}} Ang '''Vlorë''' ay ang pangatlo sa pinakamataong lungsod ng [[Albania]] at upuan ng Kondado ng Vlorë at Munisipalidad ng Vlorë. Matatagpuan sa timog-kanluran ng Albania, ang Vlorë ay nakahiga sa Daungan ng Vlorë at napapalibutan ito ng mga paanan ng [[Bulubunduking Seraunyan]] sa kahabaan ng Albanes na Adriatiko at mga Baybayin ng Dagat Ionio. Nakakaranas ito ng klimang Mediteraneo, na apektado ng Bulubunduking Seraunyan at ang kalapitan sa [[Dagat Mediteraneo]]. Ang baybayin ng Vlorë ay isa sa mga lugar ng Illyriano na nakaranas ng aktibidad bago pa ang urbanisasyon simula noong ika-11–10 siglo BC. Ang lugar ay kolonisado ng mga [[Sinaunang Griyego]]. Ang isang malaking pinatibay na daungang bayan na tinitirhan mula ika-6 na siglo BC hanggang ika-2 siglo AD ay inilagay, na ngayon ay bahagyang lumubog, sa Triport, hilagang-kanluran ng kasalukuyang Vlorë. Ang malaking aktibidad ng daungang lugar na ito ay naganap mula sa hindi bababa sa sinaunang panahon hanggang sa gitnang panahon. Iminungkahi na ang paglipat ng sinaunang lungsod mula sa lugar ng Triport patungo sa lugar ng modernong Vlorë ay naganap. Ang sentro ng modernong lungsod ay nagtatampok ng mga natirang arkeyolohikal na materyales mula pa noong unang panahon. Ang [[Aulon]], kung saan kinuha ang pangalan ng modernong lungsod, ay lumilitaw sa mga makasaysayang mapagkukunan simula noong ika-2 siglo AD. Ito ay nasakop sa iba't ibang panahon sa buong kasaysayan ng mga [[Imperyong Romano|Romano]], [[Imperyong Bisantino|Bisantino]], Normano, Benesyano at Ottomano. Sa pagitan ng ika-18 at ika-19 na siglo, natipon ng mga Albaniano ang parehong espirituwal at intelektwal na lakas para sa pambansang kamalayan, na tiyak na humantong sa Renaissance ng Albania. Malaki ang papel ni Vlorë sa Kalayaan ng Albania bilang sentro ng mga tagapagtatag ng modernong Albania, na lumagda sa Deklarasyon ng Kalayaan noong 28 Nobyembre 1912 sa Assembly of Vlorë. ==Pangalan== Kinuha ng lungsod ang pangalan nito mula sa Ancient Greek: Αὐλών, romanized: Aulṓn, ibig sabihin ay "channel, glen" na kahawig ng isang aulos na instrumento. Ito ay isang tipikal na toponym sa mundong Griyego.<ref>{{cite book |last1=Babiniotis |first1=Georgios |title=Dictionary of the Modern Greek Language |date=2019 |publisher=Kéntro Lexikologías |isbn=978-9609582148 |page=315 |quote=ηκαν το αρχ. δίαυλος «πέρασμα, δίοδος» και το νεότ. πύραυλος. Η κοιλάδα που μοιάζει με αυλό λέγεται αυλών (αυλώνας). από όπου το συχνό τοπωνύμιο Αυλών {{!}} Αυλώνα, ... Αυλώνας (ο) πόλη και λιμάνι τής Ν. Αλβανίας}}</ref> Ang pangalan ng lungsod ay unang naitala noong ika-2 siglo AD, ng dalawang sinaunang Griyego na may-akda, sina Lucian at [[Ptolomeo]], na tinawag itong "bayan at daungan", na nagpapatunay na ito ay itinatag nang mas maaga. Gayunpaman, ang Aulon ay hindi binanggit ng mga naunang may-akda ng Sinaunang Griyego at Romano, na sa kabilang banda ay nagtala ng kalapit na bayan at daungan ng Oricum. Ngunit sa mga huling pinagmumulan ay hindi gaanong nakikita ang Oricum, habang ang toponym na Aulon ay mas madalas na binabanggit.<ref name="Demiraj" /> Nabuo ang Vlorë mula sa sinaunang Aulon-a sa pamamagitan ng ebolusyon ng phonetic system ng wikang Albanian na may rhotacism na Vlonë > Vlorë,<ref>{{Cite book|last=Katičić|first=Radoslav|author-link=Radoslav Katičić|title=Ancient Languages of the Balkans|date=1976|publisher=Mouton|isbn=978-9027933058|page=186}}</ref><ref name="Demiraj" /> na isang pre-Slavic phenomenon sa Albanian. Ang intervocalic na /n/ ay regular na nag-evolve sa /r/ sa Tosk Albanian, habang ang inisyal na /v/ ay nag-evolve mula sa unstressed /u/ pagkatapos mawala ang inisyal na unstressed /a/. Ang ebolusyon /u/ > /v/ ay dapat na medyo luma, na pumipigil sa ebolusyon ng sumusunod na intervocalic /l/ hanggang /lː/. Sa Geg Albanian ang toponym ay binibigkas na Vlonë, na nagpapahiwatig na ito ay ginagamit sa hilagang Albaniano bago lumitaw ang rhotacism sa Tosk Albanian.<ref name="Demiraj">{{cite book|last=Demiraj|first=Shaban|author-link=Shaban Demiraj|publisher=[[Academy of Sciences of Albania]]|title=The origin of the Albanians: linguistically investigated|isbn=9789994381715|url=https://books.google.com/books?id=aXIbAQAAIAAJ|year=2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20201120114336/https://books.google.com/books?id=aXIbAQAAIAAJ|archive-date=20 November 2020|pages=144–145}}</ref> Gayundin ang accent pattern ng pangalan ay sumusunod sa Albanian accent rules.<ref>{{cite journal|last=Huld|first=Martin E.|author-link=Martin E. Huld|title=Accentual Stratification of Ancient Greek Loanwords in Albanian|journal=Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung|volume=99|issue=2|year=1986|publisher=Vandenhoeck & Ruprecht (GmbH & Co. KG)|jstor=40848841|pages=248–249}}</ref> Ang pangalan mismo ng mga naninirahan (sing. vlonjat, pl. vlonjatë) ay hindi sumailalim sa rhotacism na nakakaapekto sa toponym (kung mayroon man, ito ay magiging katulad ng vlorat o vlorjat). ==Mga sanggunian== {{reflist}} b606zjs2coqm220qsrgvbwt326gexwy 2166404 2166403 2025-06-27T02:55:40Z AsianStuff03 125864 /* Mga sanggunian */Kategorya 2166404 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement/Wikidata}} Ang '''Vlorë''' ay ang pangatlo sa pinakamataong lungsod ng [[Albania]] at upuan ng Kondado ng Vlorë at Munisipalidad ng Vlorë. Matatagpuan sa timog-kanluran ng Albania, ang Vlorë ay nakahiga sa Daungan ng Vlorë at napapalibutan ito ng mga paanan ng [[Bulubunduking Seraunyan]] sa kahabaan ng Albanes na Adriatiko at mga Baybayin ng Dagat Ionio. Nakakaranas ito ng klimang Mediteraneo, na apektado ng Bulubunduking Seraunyan at ang kalapitan sa [[Dagat Mediteraneo]]. Ang baybayin ng Vlorë ay isa sa mga lugar ng Illyriano na nakaranas ng aktibidad bago pa ang urbanisasyon simula noong ika-11–10 siglo BC. Ang lugar ay kolonisado ng mga [[Sinaunang Griyego]]. Ang isang malaking pinatibay na daungang bayan na tinitirhan mula ika-6 na siglo BC hanggang ika-2 siglo AD ay inilagay, na ngayon ay bahagyang lumubog, sa Triport, hilagang-kanluran ng kasalukuyang Vlorë. Ang malaking aktibidad ng daungang lugar na ito ay naganap mula sa hindi bababa sa sinaunang panahon hanggang sa gitnang panahon. Iminungkahi na ang paglipat ng sinaunang lungsod mula sa lugar ng Triport patungo sa lugar ng modernong Vlorë ay naganap. Ang sentro ng modernong lungsod ay nagtatampok ng mga natirang arkeyolohikal na materyales mula pa noong unang panahon. Ang [[Aulon]], kung saan kinuha ang pangalan ng modernong lungsod, ay lumilitaw sa mga makasaysayang mapagkukunan simula noong ika-2 siglo AD. Ito ay nasakop sa iba't ibang panahon sa buong kasaysayan ng mga [[Imperyong Romano|Romano]], [[Imperyong Bisantino|Bisantino]], Normano, Benesyano at Ottomano. Sa pagitan ng ika-18 at ika-19 na siglo, natipon ng mga Albaniano ang parehong espirituwal at intelektwal na lakas para sa pambansang kamalayan, na tiyak na humantong sa Renaissance ng Albania. Malaki ang papel ni Vlorë sa Kalayaan ng Albania bilang sentro ng mga tagapagtatag ng modernong Albania, na lumagda sa Deklarasyon ng Kalayaan noong 28 Nobyembre 1912 sa Assembly of Vlorë. ==Pangalan== Kinuha ng lungsod ang pangalan nito mula sa Ancient Greek: Αὐλών, romanized: Aulṓn, ibig sabihin ay "channel, glen" na kahawig ng isang aulos na instrumento. Ito ay isang tipikal na toponym sa mundong Griyego.<ref>{{cite book |last1=Babiniotis |first1=Georgios |title=Dictionary of the Modern Greek Language |date=2019 |publisher=Kéntro Lexikologías |isbn=978-9609582148 |page=315 |quote=ηκαν το αρχ. δίαυλος «πέρασμα, δίοδος» και το νεότ. πύραυλος. Η κοιλάδα που μοιάζει με αυλό λέγεται αυλών (αυλώνας). από όπου το συχνό τοπωνύμιο Αυλών {{!}} Αυλώνα, ... Αυλώνας (ο) πόλη και λιμάνι τής Ν. Αλβανίας}}</ref> Ang pangalan ng lungsod ay unang naitala noong ika-2 siglo AD, ng dalawang sinaunang Griyego na may-akda, sina Lucian at [[Ptolomeo]], na tinawag itong "bayan at daungan", na nagpapatunay na ito ay itinatag nang mas maaga. Gayunpaman, ang Aulon ay hindi binanggit ng mga naunang may-akda ng Sinaunang Griyego at Romano, na sa kabilang banda ay nagtala ng kalapit na bayan at daungan ng Oricum. Ngunit sa mga huling pinagmumulan ay hindi gaanong nakikita ang Oricum, habang ang toponym na Aulon ay mas madalas na binabanggit.<ref name="Demiraj" /> Nabuo ang Vlorë mula sa sinaunang Aulon-a sa pamamagitan ng ebolusyon ng phonetic system ng wikang Albanian na may rhotacism na Vlonë > Vlorë,<ref>{{Cite book|last=Katičić|first=Radoslav|author-link=Radoslav Katičić|title=Ancient Languages of the Balkans|date=1976|publisher=Mouton|isbn=978-9027933058|page=186}}</ref><ref name="Demiraj" /> na isang pre-Slavic phenomenon sa Albanian. Ang intervocalic na /n/ ay regular na nag-evolve sa /r/ sa Tosk Albanian, habang ang inisyal na /v/ ay nag-evolve mula sa unstressed /u/ pagkatapos mawala ang inisyal na unstressed /a/. Ang ebolusyon /u/ > /v/ ay dapat na medyo luma, na pumipigil sa ebolusyon ng sumusunod na intervocalic /l/ hanggang /lː/. Sa Geg Albanian ang toponym ay binibigkas na Vlonë, na nagpapahiwatig na ito ay ginagamit sa hilagang Albaniano bago lumitaw ang rhotacism sa Tosk Albanian.<ref name="Demiraj">{{cite book|last=Demiraj|first=Shaban|author-link=Shaban Demiraj|publisher=[[Academy of Sciences of Albania]]|title=The origin of the Albanians: linguistically investigated|isbn=9789994381715|url=https://books.google.com/books?id=aXIbAQAAIAAJ|year=2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20201120114336/https://books.google.com/books?id=aXIbAQAAIAAJ|archive-date=20 November 2020|pages=144–145}}</ref> Gayundin ang accent pattern ng pangalan ay sumusunod sa Albanian accent rules.<ref>{{cite journal|last=Huld|first=Martin E.|author-link=Martin E. Huld|title=Accentual Stratification of Ancient Greek Loanwords in Albanian|journal=Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung|volume=99|issue=2|year=1986|publisher=Vandenhoeck & Ruprecht (GmbH & Co. KG)|jstor=40848841|pages=248–249}}</ref> Ang pangalan mismo ng mga naninirahan (sing. vlonjat, pl. vlonjatë) ay hindi sumailalim sa rhotacism na nakakaapekto sa toponym (kung mayroon man, ito ay magiging katulad ng vlorat o vlorjat). ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Heograpiya ng Albanya]] 9swdxfd03ey7s8omt3nipy9xm7jac46 2166405 2166404 2025-06-27T03:00:14Z AsianStuff03 125864 /* Pangalan */Tinagalog 2166405 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement/Wikidata}} Ang '''Vlorë''' ay ang pangatlo sa pinakamataong lungsod ng [[Albania]] at upuan ng Kondado ng Vlorë at Munisipalidad ng Vlorë. Matatagpuan sa timog-kanluran ng Albania, ang Vlorë ay nakahiga sa Daungan ng Vlorë at napapalibutan ito ng mga paanan ng [[Bulubunduking Seraunyan]] sa kahabaan ng Albanes na Adriatiko at mga Baybayin ng Dagat Ionio. Nakakaranas ito ng klimang Mediteraneo, na apektado ng Bulubunduking Seraunyan at ang kalapitan sa [[Dagat Mediteraneo]]. Ang baybayin ng Vlorë ay isa sa mga lugar ng Illyriano na nakaranas ng aktibidad bago pa ang urbanisasyon simula noong ika-11–10 siglo BC. Ang lugar ay kolonisado ng mga [[Sinaunang Griyego]]. Ang isang malaking pinatibay na daungang bayan na tinitirhan mula ika-6 na siglo BC hanggang ika-2 siglo AD ay inilagay, na ngayon ay bahagyang lumubog, sa Triport, hilagang-kanluran ng kasalukuyang Vlorë. Ang malaking aktibidad ng daungang lugar na ito ay naganap mula sa hindi bababa sa sinaunang panahon hanggang sa gitnang panahon. Iminungkahi na ang paglipat ng sinaunang lungsod mula sa lugar ng Triport patungo sa lugar ng modernong Vlorë ay naganap. Ang sentro ng modernong lungsod ay nagtatampok ng mga natirang arkeyolohikal na materyales mula pa noong unang panahon. Ang [[Aulon]], kung saan kinuha ang pangalan ng modernong lungsod, ay lumilitaw sa mga makasaysayang mapagkukunan simula noong ika-2 siglo AD. Ito ay nasakop sa iba't ibang panahon sa buong kasaysayan ng mga [[Imperyong Romano|Romano]], [[Imperyong Bisantino|Bisantino]], Normano, Benesyano at Ottomano. Sa pagitan ng ika-18 at ika-19 na siglo, natipon ng mga Albaniano ang parehong espirituwal at intelektwal na lakas para sa pambansang kamalayan, na tiyak na humantong sa Renaissance ng Albania. Malaki ang papel ni Vlorë sa Kalayaan ng Albania bilang sentro ng mga tagapagtatag ng modernong Albania, na lumagda sa Deklarasyon ng Kalayaan noong 28 Nobyembre 1912 sa Assembly of Vlorë. ==Pangalan== Kinuha ng lungsod ang pangalan nito mula sa Sinaunang Griyego: Αὐλών, romanisado: Aulṓn, ibig sabihin ay "channel, glen" na kahawig ng isang aulos na instrumento. Ito ay isang tipikal na toponym sa mundong Griyego.<ref>{{cite book |last1=Babiniotis |first1=Georgios |title=Dictionary of the Modern Greek Language |date=2019 |publisher=Kéntro Lexikologías |isbn=978-9609582148 |page=315 |quote=ηκαν το αρχ. δίαυλος «πέρασμα, δίοδος» και το νεότ. πύραυλος. Η κοιλάδα που μοιάζει με αυλό λέγεται αυλών (αυλώνας). από όπου το συχνό τοπωνύμιο Αυλών {{!}} Αυλώνα, ... Αυλώνας (ο) πόλη και λιμάνι τής Ν. Αλβανίας}}</ref> Ang pangalan ng lungsod ay unang naitala noong ika-2 siglo AD, ng dalawang sinaunang Griyego na may-akda, sina Lucian at [[Ptolomeo]], na tinawag itong "bayan at daungan", na nagpapatunay na ito ay itinatag nang mas maaga. Gayunpaman, ang Aulon ay hindi binanggit ng mga naunang may-akda ng Sinaunang Griyego at Romano, na sa kabilang banda ay nagtala ng kalapit na bayan at daungan ng Oricum. Ngunit sa mga huling pinagmumulan ay hindi gaanong nakikita ang Oricum, habang ang toponym na Aulon ay mas madalas na binabanggit.<ref name="Demiraj" /> Nabuo ang Vlorë mula sa sinaunang Aulon-a sa pamamagitan ng ebolusyon ng sistemang ponetiko ng wikang Albanian na may rhotacism na Vlonë > Vlorë,<ref>{{Cite book|last=Katičić|first=Radoslav|author-link=Radoslav Katičić|title=Ancient Languages of the Balkans|date=1976|publisher=Mouton|isbn=978-9027933058|page=186}}</ref><ref name="Demiraj" /> na isang pre-Slavic phenomenon sa Albanian. Ang intervocalic na /n/ ay regular na nag-evolve sa /r/ sa Tosk Albanian, habang ang inisyal na /v/ ay nag-evolve mula sa unstressed /u/ pagkatapos mawala ang inisyal na unstressed /a/. Ang ebolusyon /u/ > /v/ ay dapat na medyo luma, na pumipigil sa ebolusyon ng sumusunod na intervocalic /l/ hanggang /lː/. Sa Geg Albanian ang toponym ay binibigkas na Vlonë, na nagpapahiwatig na ito ay ginagamit sa hilagang Albaniano bago lumitaw ang rhotacism sa Tosk Albanian.<ref name="Demiraj">{{cite book|last=Demiraj|first=Shaban|author-link=Shaban Demiraj|publisher=[[Academy of Sciences of Albania]]|title=The origin of the Albanians: linguistically investigated|isbn=9789994381715|url=https://books.google.com/books?id=aXIbAQAAIAAJ|year=2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20201120114336/https://books.google.com/books?id=aXIbAQAAIAAJ|archive-date=20 November 2020|pages=144–145}}</ref> Gayundin ang accent pattern ng pangalan ay sumusunod sa Albanian accent rules.<ref>{{cite journal|last=Huld|first=Martin E.|author-link=Martin E. Huld|title=Accentual Stratification of Ancient Greek Loanwords in Albanian|journal=Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung|volume=99|issue=2|year=1986|publisher=Vandenhoeck & Ruprecht (GmbH & Co. KG)|jstor=40848841|pages=248–249}}</ref> Ang pangalan mismo ng mga naninirahan (sing. vlonjat, pl. vlonjatë) ay hindi sumailalim sa rhotacism na nakakaapekto sa toponym (kung mayroon man, ito ay magiging katulad ng vlorat o vlorjat). ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Heograpiya ng Albanya]] dy6n6raijteladeolqiuyguuy4fhr1p 2166410 2166405 2025-06-27T03:18:28Z AsianStuff03 125864 /* Pangalan */Tinagalog, link 2166410 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement/Wikidata}} Ang '''Vlorë''' ay ang pangatlo sa pinakamataong lungsod ng [[Albania]] at upuan ng Kondado ng Vlorë at Munisipalidad ng Vlorë. Matatagpuan sa timog-kanluran ng Albania, ang Vlorë ay nakahiga sa Daungan ng Vlorë at napapalibutan ito ng mga paanan ng [[Bulubunduking Seraunyan]] sa kahabaan ng Albanes na Adriatiko at mga Baybayin ng Dagat Ionio. Nakakaranas ito ng klimang Mediteraneo, na apektado ng Bulubunduking Seraunyan at ang kalapitan sa [[Dagat Mediteraneo]]. Ang baybayin ng Vlorë ay isa sa mga lugar ng Illyriano na nakaranas ng aktibidad bago pa ang urbanisasyon simula noong ika-11–10 siglo BC. Ang lugar ay kolonisado ng mga [[Sinaunang Griyego]]. Ang isang malaking pinatibay na daungang bayan na tinitirhan mula ika-6 na siglo BC hanggang ika-2 siglo AD ay inilagay, na ngayon ay bahagyang lumubog, sa Triport, hilagang-kanluran ng kasalukuyang Vlorë. Ang malaking aktibidad ng daungang lugar na ito ay naganap mula sa hindi bababa sa sinaunang panahon hanggang sa gitnang panahon. Iminungkahi na ang paglipat ng sinaunang lungsod mula sa lugar ng Triport patungo sa lugar ng modernong Vlorë ay naganap. Ang sentro ng modernong lungsod ay nagtatampok ng mga natirang arkeyolohikal na materyales mula pa noong unang panahon. Ang [[Aulon]], kung saan kinuha ang pangalan ng modernong lungsod, ay lumilitaw sa mga makasaysayang mapagkukunan simula noong ika-2 siglo AD. Ito ay nasakop sa iba't ibang panahon sa buong kasaysayan ng mga [[Imperyong Romano|Romano]], [[Imperyong Bisantino|Bisantino]], Normano, Benesyano at Ottomano. Sa pagitan ng ika-18 at ika-19 na siglo, natipon ng mga Albaniano ang parehong espirituwal at intelektwal na lakas para sa pambansang kamalayan, na tiyak na humantong sa Renaissance ng Albania. Malaki ang papel ni Vlorë sa Kalayaan ng Albania bilang sentro ng mga tagapagtatag ng modernong Albania, na lumagda sa Deklarasyon ng Kalayaan noong 28 Nobyembre 1912 sa Assembly of Vlorë. ==Pangalan== Kinuha ng lungsod ang pangalan nito mula sa Sinaunang Griyego: Αὐλών, romanisado: Aulṓn, ibig sabihin ay "channel, glen" na kahawig ng isang aulos na instrumento. Ito ay isang tipikal na [[toponima]] sa mundong Griyego.<ref>{{cite book |last1=Babiniotis |first1=Georgios |title=Dictionary of the Modern Greek Language |date=2019 |publisher=Kéntro Lexikologías |isbn=978-9609582148 |page=315 |quote=ηκαν το αρχ. δίαυλος «πέρασμα, δίοδος» και το νεότ. πύραυλος. Η κοιλάδα που μοιάζει με αυλό λέγεται αυλών (αυλώνας). από όπου το συχνό τοπωνύμιο Αυλών {{!}} Αυλώνα, ... Αυλώνας (ο) πόλη και λιμάνι τής Ν. Αλβανίας}}</ref> Ang pangalan ng lungsod ay unang naitala noong ika-2 siglo AD, ng dalawang sinaunang Griyego na may-akda, sina Lucian at [[Ptolomeo]], na tinawag itong "bayan at daungan", na nagpapatunay na ito ay itinatag nang mas maaga. Gayunpaman, ang Aulon ay hindi binanggit ng mga naunang may-akda ng Sinaunang Griyego at Romano, na sa kabilang banda ay nagtala ng kalapit na bayan at daungan ng Oricum. Ngunit sa mga huling pinagmumulan ay hindi gaanong nakikita ang Oricum, habang ang toponym na Aulon ay mas madalas na binabanggit.<ref name="Demiraj" /> Nabuo ang Vlorë mula sa sinaunang Aulon-a sa pamamagitan ng ebolusyon ng sistemang ponetiko ng wikang Albanian na may [[rhotasismo]] na Vlonë > Vlorë,<ref>{{Cite book|last=Katičić|first=Radoslav|author-link=Radoslav Katičić|title=Ancient Languages of the Balkans|date=1976|publisher=Mouton|isbn=978-9027933058|page=186}}</ref><ref name="Demiraj" /> na isang pre-Slavic phenomenon sa Albanian. Ang intervocalic na /n/ ay regular na nag-evolve sa /r/ sa Tosk Albanian, habang ang inisyal na /v/ ay nag-evolve mula sa unstressed /u/ pagkatapos mawala ang inisyal na unstressed /a/. Ang ebolusyon /u/ > /v/ ay dapat na medyo luma, na pumipigil sa ebolusyon ng sumusunod na intervocalic /l/ hanggang /lː/. Sa Geg Albanian ang toponym ay binibigkas na Vlonë, na nagpapahiwatig na ito ay ginagamit sa hilagang Albaniano bago lumitaw ang [[rhotasismo]] sa Tosk na Albanes.<ref name="Demiraj">{{cite book|last=Demiraj|first=Shaban|author-link=Shaban Demiraj|publisher=[[Academy of Sciences of Albania]]|title=The origin of the Albanians: linguistically investigated|isbn=9789994381715|url=https://books.google.com/books?id=aXIbAQAAIAAJ|year=2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20201120114336/https://books.google.com/books?id=aXIbAQAAIAAJ|archive-date=20 November 2020|pages=144–145}}</ref> Gayundin ang pagdaloy ng aksent ng pangalan ay sumusunod sa batas ng Albanes na aksent.<ref>{{cite journal|last=Huld|first=Martin E.|author-link=Martin E. Huld|title=Accentual Stratification of Ancient Greek Loanwords in Albanian|journal=Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung|volume=99|issue=2|year=1986|publisher=Vandenhoeck & Ruprecht (GmbH & Co. KG)|jstor=40848841|pages=248–249}}</ref> Ang pangalan mismo ng mga naninirahan (pang-isahan: vlonjat, pangmaramihan: vlonjatë) ay hindi sumailalim sa rhotasismo na nakakaapekto sa toponima (kung mayroon man, ito ay magiging katulad ng vlorat o vlorjat). ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Heograpiya ng Albanya]] syseyur6t22e5hddxjamvyb3x29gixz 2166411 2166410 2025-06-27T03:24:37Z AsianStuff03 125864 Tinagalog 2166411 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement/Wikidata}} Ang '''Vlorë''' ay ang pangatlo sa pinakamataong lungsod ng [[Albania]] at upuan ng Kondado ng Vlorë at Munisipalidad ng Vlorë. Matatagpuan sa timog-kanluran ng Albania, ang Vlorë ay nakahiga sa Daungan ng Vlorë at napapalibutan ito ng mga paanan ng [[Bulubunduking Seraunyan]] sa kahabaan ng Albanes na Adriatiko at mga Baybayin ng Dagat Ionio. Nakakaranas ito ng klimang Mediteraneo, na apektado ng Bulubunduking Seraunyan at ang kalapitan sa [[Dagat Mediteraneo]]. Ang baybayin ng Vlorë ay isa sa mga lugar ng Illyriano na nakaranas ng aktibidad bago pa ang urbanisasyon simula noong ika-11–10 siglo BC. Ang lugar ay kolonisado ng mga [[Sinaunang Griyego]]. Ang isang malaking pinatibay na daungang bayan na tinitirhan mula ika-6 na siglo BC hanggang ika-2 siglo AD ay inilagay, na ngayon ay bahagyang lumubog, sa Triport, hilagang-kanluran ng kasalukuyang Vlorë. Ang malaking aktibidad ng daungang lugar na ito ay naganap mula sa hindi bababa sa sinaunang panahon hanggang sa gitnang panahon. Iminungkahi na ang paglipat ng sinaunang lungsod mula sa lugar ng Triport patungo sa lugar ng modernong Vlorë ay naganap. Ang sentro ng modernong lungsod ay nagtatampok ng mga natirang arkeyolohikal na materyales mula pa noong unang panahon. Ang [[Aulon]], kung saan kinuha ang pangalan ng modernong lungsod, ay lumilitaw sa mga makasaysayang mapagkukunan simula noong ika-2 siglo AD. Ito ay nasakop sa iba't ibang panahon sa buong kasaysayan ng mga [[Imperyong Romano|Romano]], [[Imperyong Bisantino|Bisantino]], Normano, Benesyano at Ottomano. Sa pagitan ng ika-18 at ika-19 na siglo, natipon ng mga Albaniano ang parehong espirituwal at intelektwal na lakas para sa pambansang kamalayan, na tiyak na humantong sa Renaissance ng Albania. Malaki ang papel ni Vlorë sa Kalayaan ng Albania bilang sentro ng mga tagapagtatag ng modernong Albania, na lumagda sa Deklarasyon ng Kalayaan noong 28 Nobyembre 1912 sa Assembly of Vlorë. ==Pangalan== Kinuha ng lungsod ang pangalan nito mula sa Sinaunang Griyego: Αὐλών, romanisado: Aulṓn, ibig sabihin ay "channel, glen" na kahawig ng isang aulos na instrumento. Ito ay isang tipikal na [[toponima]] sa mundong Griyego.<ref>{{cite book |last1=Babiniotis |first1=Georgios |title=Dictionary of the Modern Greek Language |date=2019 |publisher=Kéntro Lexikologías |isbn=978-9609582148 |page=315 |quote=ηκαν το αρχ. δίαυλος «πέρασμα, δίοδος» και το νεότ. πύραυλος. Η κοιλάδα που μοιάζει με αυλό λέγεται αυλών (αυλώνας). από όπου το συχνό τοπωνύμιο Αυλών {{!}} Αυλώνα, ... Αυλώνας (ο) πόλη και λιμάνι τής Ν. Αλβανίας}}</ref> Ang pangalan ng lungsod ay unang naitala noong ika-2 siglo AD, ng dalawang sinaunang Griyego na may-akda, sina Lucian at [[Ptolomeo]], na tinawag itong "bayan at daungan", na nagpapatunay na ito ay itinatag nang mas maaga. Gayunpaman, ang Aulon ay hindi binanggit ng mga naunang may-akda ng Sinaunang Griyego at Romano, na sa kabilang banda ay nagtala ng kalapit na bayan at daungan ng Oricum. Ngunit sa mga huling pinagmumulan ay hindi gaanong nakikita ang Oricum, habang ang toponym na Aulon ay mas madalas na binabanggit.<ref name="Demiraj" /> Nabuo ang Vlorë mula sa sinaunang Aulon-a sa pamamagitan ng ebolusyon ng sistemang ponetiko ng wikang Albanian na may [[rhotasismo]] na Vlonë > Vlorë,<ref>{{Cite book|last=Katičić|first=Radoslav|author-link=Radoslav Katičić|title=Ancient Languages of the Balkans|date=1976|publisher=Mouton|isbn=978-9027933058|page=186}}</ref><ref name="Demiraj" /> na isang penomenang Albanes bago pa ang impluwensyang Slabiko. Ang intervocalic na /n/ ay regular na nag-evolve sa /r/ sa Tosk na Albanes, habang ang inisyal na /v/ ay nagmula sa walang diing /u/ pagkatapos mawala ang inisyal na walang diing /a/. Ang ebolusyon /u/ > /v/ ay dapat na medyo luma, na pumipigil sa ebolusyon ng sumusunod na intervocalic /l/ hanggang /lː/. Sa Geg Albanian ang toponym ay binibigkas na Vlonë, na nagpapahiwatig na ito ay ginagamit sa hilagang Albaniano bago lumitaw ang [[rhotasismo]] sa Tosk na Albanes.<ref name="Demiraj">{{cite book|last=Demiraj|first=Shaban|author-link=Shaban Demiraj|publisher=[[Academy of Sciences of Albania]]|title=The origin of the Albanians: linguistically investigated|isbn=9789994381715|url=https://books.google.com/books?id=aXIbAQAAIAAJ|year=2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20201120114336/https://books.google.com/books?id=aXIbAQAAIAAJ|archive-date=20 November 2020|pages=144–145}}</ref> Gayundin ang pagdaloy ng aksent ng pangalan ay sumusunod sa batas ng Albanes na aksent.<ref>{{cite journal|last=Huld|first=Martin E.|author-link=Martin E. Huld|title=Accentual Stratification of Ancient Greek Loanwords in Albanian|journal=Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung|volume=99|issue=2|year=1986|publisher=Vandenhoeck & Ruprecht (GmbH & Co. KG)|jstor=40848841|pages=248–249}}</ref> Ang pangalan mismo ng mga naninirahan (pang-isahan: vlonjat, pangmaramihan: vlonjatë) ay hindi sumailalim sa rhotasismo na nakakaapekto sa toponima (kung mayroon man, ito ay magiging katulad ng vlorat o vlorjat). ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Heograpiya ng Albanya]] 8yutbb5t6dgeaa6mvv8bsgdrn7jigpw 2166413 2166411 2025-06-27T03:26:33Z AsianStuff03 125864 /* Pangalan */Tinagalog 2166413 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement/Wikidata}} Ang '''Vlorë''' ay ang pangatlo sa pinakamataong lungsod ng [[Albania]] at upuan ng Kondado ng Vlorë at Munisipalidad ng Vlorë. Matatagpuan sa timog-kanluran ng Albania, ang Vlorë ay nakahiga sa Daungan ng Vlorë at napapalibutan ito ng mga paanan ng [[Bulubunduking Seraunyan]] sa kahabaan ng Albanes na Adriatiko at mga Baybayin ng Dagat Ionio. Nakakaranas ito ng klimang Mediteraneo, na apektado ng Bulubunduking Seraunyan at ang kalapitan sa [[Dagat Mediteraneo]]. Ang baybayin ng Vlorë ay isa sa mga lugar ng Illyriano na nakaranas ng aktibidad bago pa ang urbanisasyon simula noong ika-11–10 siglo BC. Ang lugar ay kolonisado ng mga [[Sinaunang Griyego]]. Ang isang malaking pinatibay na daungang bayan na tinitirhan mula ika-6 na siglo BC hanggang ika-2 siglo AD ay inilagay, na ngayon ay bahagyang lumubog, sa Triport, hilagang-kanluran ng kasalukuyang Vlorë. Ang malaking aktibidad ng daungang lugar na ito ay naganap mula sa hindi bababa sa sinaunang panahon hanggang sa gitnang panahon. Iminungkahi na ang paglipat ng sinaunang lungsod mula sa lugar ng Triport patungo sa lugar ng modernong Vlorë ay naganap. Ang sentro ng modernong lungsod ay nagtatampok ng mga natirang arkeyolohikal na materyales mula pa noong unang panahon. Ang [[Aulon]], kung saan kinuha ang pangalan ng modernong lungsod, ay lumilitaw sa mga makasaysayang mapagkukunan simula noong ika-2 siglo AD. Ito ay nasakop sa iba't ibang panahon sa buong kasaysayan ng mga [[Imperyong Romano|Romano]], [[Imperyong Bisantino|Bisantino]], Normano, Benesyano at Ottomano. Sa pagitan ng ika-18 at ika-19 na siglo, natipon ng mga Albaniano ang parehong espirituwal at intelektwal na lakas para sa pambansang kamalayan, na tiyak na humantong sa Renaissance ng Albania. Malaki ang papel ni Vlorë sa Kalayaan ng Albania bilang sentro ng mga tagapagtatag ng modernong Albania, na lumagda sa Deklarasyon ng Kalayaan noong 28 Nobyembre 1912 sa Assembly of Vlorë. ==Pangalan== Kinuha ng lungsod ang pangalan nito mula sa Sinaunang Griyego: Αὐλών, romanisado: Aulṓn, ibig sabihin ay "channel, glen" na kahawig ng isang aulos na instrumento. Ito ay isang tipikal na [[toponima]] sa mundong Griyego.<ref>{{cite book |last1=Babiniotis |first1=Georgios |title=Dictionary of the Modern Greek Language |date=2019 |publisher=Kéntro Lexikologías |isbn=978-9609582148 |page=315 |quote=ηκαν το αρχ. δίαυλος «πέρασμα, δίοδος» και το νεότ. πύραυλος. Η κοιλάδα που μοιάζει με αυλό λέγεται αυλών (αυλώνας). από όπου το συχνό τοπωνύμιο Αυλών {{!}} Αυλώνα, ... Αυλώνας (ο) πόλη και λιμάνι τής Ν. Αλβανίας}}</ref> Ang pangalan ng lungsod ay unang naitala noong ika-2 siglo AD, ng dalawang sinaunang Griyego na may-akda, sina Lucian at [[Ptolomeo]], na tinawag itong "bayan at daungan", na nagpapatunay na ito ay itinatag nang mas maaga. Gayunpaman, ang Aulon ay hindi binanggit ng mga naunang may-akda ng Sinaunang Griyego at Romano, na sa kabilang banda ay nagtala ng kalapit na bayan at daungan ng Oricum. Ngunit sa mga huling pinagmumulan ay hindi gaanong nakikita ang Oricum, habang ang toponym na Aulon ay mas madalas na binabanggit.<ref name="Demiraj" /> Nabuo ang Vlorë mula sa sinaunang Aulon-a sa pamamagitan ng ebolusyon ng sistemang ponetiko ng wikang Albanian na may [[rhotasismo]] na Vlonë > Vlorë,<ref>{{Cite book|last=Katičić|first=Radoslav|author-link=Radoslav Katičić|title=Ancient Languages of the Balkans|date=1976|publisher=Mouton|isbn=978-9027933058|page=186}}</ref><ref name="Demiraj" /> na isang penomenang Albanes bago pa ang impluwensyang Slabiko. Ang intervocalic na /n/ ay regular na nag-evolve sa /r/ sa Tosk na Albanes, habang ang inisyal na /v/ ay nagmula sa walang diing /u/ pagkatapos mawala ang inisyal na walang diing /a/. Ang ebolusyon /u/ > /v/ ay dapat na medyo luma, na pumipigil sa ebolusyon ng sumusunod na interbokalikong /l/ hanggang /lː/. Sa Geg na Albanes ang toponima ay binibigkas na Vlonë, na nagpapahiwatig na ito ay ginagamit sa hilagang Albaniano bago lumitaw ang [[rhotasismo]] sa Tosk na Albanes.<ref name="Demiraj">{{cite book|last=Demiraj|first=Shaban|author-link=Shaban Demiraj|publisher=[[Academy of Sciences of Albania]]|title=The origin of the Albanians: linguistically investigated|isbn=9789994381715|url=https://books.google.com/books?id=aXIbAQAAIAAJ|year=2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20201120114336/https://books.google.com/books?id=aXIbAQAAIAAJ|archive-date=20 November 2020|pages=144–145}}</ref> Gayundin ang pagdaloy ng aksent ng pangalan ay sumusunod sa batas ng Albanes na aksent.<ref>{{cite journal|last=Huld|first=Martin E.|author-link=Martin E. Huld|title=Accentual Stratification of Ancient Greek Loanwords in Albanian|journal=Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung|volume=99|issue=2|year=1986|publisher=Vandenhoeck & Ruprecht (GmbH & Co. KG)|jstor=40848841|pages=248–249}}</ref> Ang pangalan mismo ng mga naninirahan (pang-isahan: vlonjat, pangmaramihan: vlonjatë) ay hindi sumailalim sa rhotasismo na nakakaapekto sa toponima (kung mayroon man, ito ay magiging katulad ng vlorat o vlorjat). ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Heograpiya ng Albanya]] se02ukytsch9x76ni0gsds34tno1ysv 2166414 2166413 2025-06-27T03:28:21Z AsianStuff03 125864 /* Pangalan */Tinagalog 2166414 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement/Wikidata}} Ang '''Vlorë''' ay ang pangatlo sa pinakamataong lungsod ng [[Albania]] at upuan ng Kondado ng Vlorë at Munisipalidad ng Vlorë. Matatagpuan sa timog-kanluran ng Albania, ang Vlorë ay nakahiga sa Daungan ng Vlorë at napapalibutan ito ng mga paanan ng [[Bulubunduking Seraunyan]] sa kahabaan ng Albanes na Adriatiko at mga Baybayin ng Dagat Ionio. Nakakaranas ito ng klimang Mediteraneo, na apektado ng Bulubunduking Seraunyan at ang kalapitan sa [[Dagat Mediteraneo]]. Ang baybayin ng Vlorë ay isa sa mga lugar ng Illyriano na nakaranas ng aktibidad bago pa ang urbanisasyon simula noong ika-11–10 siglo BC. Ang lugar ay kolonisado ng mga [[Sinaunang Griyego]]. Ang isang malaking pinatibay na daungang bayan na tinitirhan mula ika-6 na siglo BC hanggang ika-2 siglo AD ay inilagay, na ngayon ay bahagyang lumubog, sa Triport, hilagang-kanluran ng kasalukuyang Vlorë. Ang malaking aktibidad ng daungang lugar na ito ay naganap mula sa hindi bababa sa sinaunang panahon hanggang sa gitnang panahon. Iminungkahi na ang paglipat ng sinaunang lungsod mula sa lugar ng Triport patungo sa lugar ng modernong Vlorë ay naganap. Ang sentro ng modernong lungsod ay nagtatampok ng mga natirang arkeyolohikal na materyales mula pa noong unang panahon. Ang [[Aulon]], kung saan kinuha ang pangalan ng modernong lungsod, ay lumilitaw sa mga makasaysayang mapagkukunan simula noong ika-2 siglo AD. Ito ay nasakop sa iba't ibang panahon sa buong kasaysayan ng mga [[Imperyong Romano|Romano]], [[Imperyong Bisantino|Bisantino]], Normano, Benesyano at Ottomano. Sa pagitan ng ika-18 at ika-19 na siglo, natipon ng mga Albaniano ang parehong espirituwal at intelektwal na lakas para sa pambansang kamalayan, na tiyak na humantong sa Renaissance ng Albania. Malaki ang papel ni Vlorë sa Kalayaan ng Albania bilang sentro ng mga tagapagtatag ng modernong Albania, na lumagda sa Deklarasyon ng Kalayaan noong 28 Nobyembre 1912 sa Assembly of Vlorë. ==Pangalan== Kinuha ng lungsod ang pangalan nito mula sa Sinaunang Griyego: Αὐλών, romanisado: Aulṓn, ibig sabihin ay "channel, glen" na kahawig ng isang aulos na instrumento. Ito ay isang tipikal na [[toponima]] sa mundong Griyego.<ref>{{cite book |last1=Babiniotis |first1=Georgios |title=Dictionary of the Modern Greek Language |date=2019 |publisher=Kéntro Lexikologías |isbn=978-9609582148 |page=315 |quote=ηκαν το αρχ. δίαυλος «πέρασμα, δίοδος» και το νεότ. πύραυλος. Η κοιλάδα που μοιάζει με αυλό λέγεται αυλών (αυλώνας). από όπου το συχνό τοπωνύμιο Αυλών {{!}} Αυλώνα, ... Αυλώνας (ο) πόλη και λιμάνι τής Ν. Αλβανίας}}</ref> Ang pangalan ng lungsod ay unang naitala noong ika-2 siglo AD, ng dalawang sinaunang Griyego na may-akda, sina Lucian at [[Ptolomeo]], na tinawag itong "bayan at daungan", na nagpapatunay na ito ay itinatag nang mas maaga. Gayunpaman, ang Aulon ay hindi binanggit ng mga naunang may-akda ng Sinaunang Griyego at Romano, na sa kabilang banda ay nagtala ng kalapit na bayan at daungan ng Oricum. Ngunit sa mga huling pinagmumulan ay hindi gaanong nakikita ang Oricum, habang ang toponym na Aulon ay mas madalas na binabanggit.<ref name="Demiraj" /> Nabuo ang Vlorë mula sa sinaunang Aulon-a sa pamamagitan ng ebolusyon ng sistemang ponetiko ng wikang Albanian na may [[rhotasismo]] na Vlonë > Vlorë,<ref>{{Cite book|last=Katičić|first=Radoslav|author-link=Radoslav Katičić|title=Ancient Languages of the Balkans|date=1976|publisher=Mouton|isbn=978-9027933058|page=186}}</ref><ref name="Demiraj" /> na isang penomenang Albanes bago pa ang impluwensyang Slabiko. Ang interbokalikong /n/ ay regular na nagmula sa /r/ sa Tosk na Albanes, habang ang inisyal na /v/ ay nagmula sa walang diing /u/ pagkatapos mawala ang inisyal na walang diing /a/. Ang ebolusyon /u/ > /v/ ay dapat na medyo luma, na pumipigil sa ebolusyon ng sumusunod na interbokalikong /l/ hanggang /lː/. Sa Geg na Albanes ang toponima ay binibigkas na Vlonë, na nagpapahiwatig na ito ay ginagamit sa hilagang Albaniano bago lumitaw ang [[rhotasismo]] sa Tosk na Albanes.<ref name="Demiraj">{{cite book|last=Demiraj|first=Shaban|author-link=Shaban Demiraj|publisher=[[Academy of Sciences of Albania]]|title=The origin of the Albanians: linguistically investigated|isbn=9789994381715|url=https://books.google.com/books?id=aXIbAQAAIAAJ|year=2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20201120114336/https://books.google.com/books?id=aXIbAQAAIAAJ|archive-date=20 November 2020|pages=144–145}}</ref> Gayundin ang pagdaloy ng aksent ng pangalan ay sumusunod sa batas ng Albanes na aksent.<ref>{{cite journal|last=Huld|first=Martin E.|author-link=Martin E. Huld|title=Accentual Stratification of Ancient Greek Loanwords in Albanian|journal=Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung|volume=99|issue=2|year=1986|publisher=Vandenhoeck & Ruprecht (GmbH & Co. KG)|jstor=40848841|pages=248–249}}</ref> Ang pangalan mismo ng mga naninirahan (pang-isahan: vlonjat, pangmaramihan: vlonjatë) ay hindi sumailalim sa rhotasismo na nakakaapekto sa toponima (kung mayroon man, ito ay magiging katulad ng vlorat o vlorjat). ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Heograpiya ng Albanya]] 944q5vqgtpr8u7pkczzmqt5oz237qs8 2166415 2166414 2025-06-27T03:29:18Z AsianStuff03 125864 Tinagalog 2166415 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement/Wikidata}} Ang '''Vlorë''' ay ang pangatlo sa pinakamataong lungsod ng [[Albania]] at upuan ng Kondado ng Vlorë at Munisipalidad ng Vlorë. Matatagpuan sa timog-kanluran ng Albania, ang Vlorë ay nakahiga sa Daungan ng Vlorë at napapalibutan ito ng mga paanan ng [[Bulubunduking Seraunyan]] sa kahabaan ng Albanes na Adriatiko at mga Baybayin ng Dagat Ionio. Nakakaranas ito ng klimang Mediteraneo, na apektado ng Bulubunduking Seraunyan at ang kalapitan sa [[Dagat Mediteraneo]]. Ang baybayin ng Vlorë ay isa sa mga lugar ng Illyriano na nakaranas ng aktibidad bago pa ang urbanisasyon simula noong ika-11–10 siglo BC. Ang lugar ay kolonisado ng mga [[Sinaunang Griyego]]. Ang isang malaking pinatibay na daungang bayan na tinitirhan mula ika-6 na siglo BC hanggang ika-2 siglo AD ay inilagay, na ngayon ay bahagyang lumubog, sa Triport, hilagang-kanluran ng kasalukuyang Vlorë. Ang malaking aktibidad ng daungang lugar na ito ay naganap mula sa hindi bababa sa sinaunang panahon hanggang sa gitnang panahon. Iminungkahi na ang paglipat ng sinaunang lungsod mula sa lugar ng Triport patungo sa lugar ng modernong Vlorë ay naganap. Ang sentro ng modernong lungsod ay nagtatampok ng mga natirang arkeyolohikal na materyales mula pa noong unang panahon. Ang [[Aulon]], kung saan kinuha ang pangalan ng modernong lungsod, ay lumilitaw sa mga makasaysayang mapagkukunan simula noong ika-2 siglo AD. Ito ay nasakop sa iba't ibang panahon sa buong kasaysayan ng mga [[Imperyong Romano|Romano]], [[Imperyong Bisantino|Bisantino]], Normano, Benesyano at Ottomano. Sa pagitan ng ika-18 at ika-19 na siglo, natipon ng mga Albaniano ang parehong espirituwal at intelektwal na lakas para sa pambansang kamalayan, na tiyak na humantong sa Muling Pagsilang ng Albania. Malaki ang papel ni Vlorë sa Kalayaan ng Albania bilang sentro ng mga tagapagtatag ng modernong Albania, na lumagda sa Deklarasyon ng Kalayaan noong 28 Nobyembre 1912 sa Assembly of Vlorë. ==Pangalan== Kinuha ng lungsod ang pangalan nito mula sa Sinaunang Griyego: Αὐλών, romanisado: Aulṓn, ibig sabihin ay "channel, glen" na kahawig ng isang aulos na instrumento. Ito ay isang tipikal na [[toponima]] sa mundong Griyego.<ref>{{cite book |last1=Babiniotis |first1=Georgios |title=Dictionary of the Modern Greek Language |date=2019 |publisher=Kéntro Lexikologías |isbn=978-9609582148 |page=315 |quote=ηκαν το αρχ. δίαυλος «πέρασμα, δίοδος» και το νεότ. πύραυλος. Η κοιλάδα που μοιάζει με αυλό λέγεται αυλών (αυλώνας). από όπου το συχνό τοπωνύμιο Αυλών {{!}} Αυλώνα, ... Αυλώνας (ο) πόλη και λιμάνι τής Ν. Αλβανίας}}</ref> Ang pangalan ng lungsod ay unang naitala noong ika-2 siglo AD, ng dalawang sinaunang Griyego na may-akda, sina Lucian at [[Ptolomeo]], na tinawag itong "bayan at daungan", na nagpapatunay na ito ay itinatag nang mas maaga. Gayunpaman, ang Aulon ay hindi binanggit ng mga naunang may-akda ng Sinaunang Griyego at Romano, na sa kabilang banda ay nagtala ng kalapit na bayan at daungan ng Oricum. Ngunit sa mga huling pinagmumulan ay hindi gaanong nakikita ang Oricum, habang ang toponym na Aulon ay mas madalas na binabanggit.<ref name="Demiraj" /> Nabuo ang Vlorë mula sa sinaunang Aulon-a sa pamamagitan ng ebolusyon ng sistemang ponetiko ng wikang Albanian na may [[rhotasismo]] na Vlonë > Vlorë,<ref>{{Cite book|last=Katičić|first=Radoslav|author-link=Radoslav Katičić|title=Ancient Languages of the Balkans|date=1976|publisher=Mouton|isbn=978-9027933058|page=186}}</ref><ref name="Demiraj" /> na isang penomenang Albanes bago pa ang impluwensyang Slabiko. Ang interbokalikong /n/ ay regular na nagmula sa /r/ sa Tosk na Albanes, habang ang inisyal na /v/ ay nagmula sa walang diing /u/ pagkatapos mawala ang inisyal na walang diing /a/. Ang ebolusyon /u/ > /v/ ay dapat na medyo luma, na pumipigil sa ebolusyon ng sumusunod na interbokalikong /l/ hanggang /lː/. Sa Geg na Albanes ang toponima ay binibigkas na Vlonë, na nagpapahiwatig na ito ay ginagamit sa hilagang Albaniano bago lumitaw ang [[rhotasismo]] sa Tosk na Albanes.<ref name="Demiraj">{{cite book|last=Demiraj|first=Shaban|author-link=Shaban Demiraj|publisher=[[Academy of Sciences of Albania]]|title=The origin of the Albanians: linguistically investigated|isbn=9789994381715|url=https://books.google.com/books?id=aXIbAQAAIAAJ|year=2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20201120114336/https://books.google.com/books?id=aXIbAQAAIAAJ|archive-date=20 November 2020|pages=144–145}}</ref> Gayundin ang pagdaloy ng aksent ng pangalan ay sumusunod sa batas ng Albanes na aksent.<ref>{{cite journal|last=Huld|first=Martin E.|author-link=Martin E. Huld|title=Accentual Stratification of Ancient Greek Loanwords in Albanian|journal=Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung|volume=99|issue=2|year=1986|publisher=Vandenhoeck & Ruprecht (GmbH & Co. KG)|jstor=40848841|pages=248–249}}</ref> Ang pangalan mismo ng mga naninirahan (pang-isahan: vlonjat, pangmaramihan: vlonjatë) ay hindi sumailalim sa rhotasismo na nakakaapekto sa toponima (kung mayroon man, ito ay magiging katulad ng vlorat o vlorjat). ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Heograpiya ng Albanya]] 3b6toc4g3n5ul6gv6s824fbl9mwv704 2166417 2166415 2025-06-27T03:32:59Z AsianStuff03 125864 Link 2166417 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement/Wikidata}} Ang '''Vlorë''' ay ang pangatlo sa pinakamataong lungsod ng [[Albania]] at upuan ng [[Kondado ng Vlorë]] at Munisipalidad ng Vlorë. Matatagpuan sa timog-kanluran ng Albania, ang Vlorë ay nakahiga sa Daungan ng Vlorë at napapalibutan ito ng mga paanan ng [[Bulubunduking Seraunyan]] sa kahabaan ng Albanes na Adriatiko at mga Baybayin ng Dagat Ionio. Nakakaranas ito ng klimang Mediteraneo, na apektado ng Bulubunduking Seraunyan at ang kalapitan sa [[Dagat Mediteraneo]]. Ang baybayin ng Vlorë ay isa sa mga lugar ng Illyriano na nakaranas ng aktibidad bago pa ang urbanisasyon simula noong ika-11–10 siglo BC. Ang lugar ay kolonisado ng mga [[Sinaunang Griyego]]. Ang isang malaking pinatibay na daungang bayan na tinitirhan mula ika-6 na siglo BC hanggang ika-2 siglo AD ay inilagay, na ngayon ay bahagyang lumubog, sa Triport, hilagang-kanluran ng kasalukuyang Vlorë. Ang malaking aktibidad ng daungang lugar na ito ay naganap mula sa hindi bababa sa sinaunang panahon hanggang sa gitnang panahon. Iminungkahi na ang paglipat ng sinaunang lungsod mula sa lugar ng Triport patungo sa lugar ng modernong Vlorë ay naganap. Ang sentro ng modernong lungsod ay nagtatampok ng mga natirang arkeyolohikal na materyales mula pa noong unang panahon. Ang [[Aulon]], kung saan kinuha ang pangalan ng modernong lungsod, ay lumilitaw sa mga makasaysayang mapagkukunan simula noong ika-2 siglo AD. Ito ay nasakop sa iba't ibang panahon sa buong kasaysayan ng mga [[Imperyong Romano|Romano]], [[Imperyong Bisantino|Bisantino]], Normano, Benesyano at Ottomano. Sa pagitan ng ika-18 at ika-19 na siglo, natipon ng mga Albaniano ang parehong espirituwal at intelektwal na lakas para sa pambansang kamalayan, na tiyak na humantong sa Muling Pagsilang ng Albania. Malaki ang papel ni Vlorë sa Kalayaan ng Albania bilang sentro ng mga tagapagtatag ng modernong Albania, na lumagda sa Deklarasyon ng Kalayaan noong 28 Nobyembre 1912 sa Assembly of Vlorë. ==Pangalan== Kinuha ng lungsod ang pangalan nito mula sa Sinaunang Griyego: Αὐλών, romanisado: Aulṓn, ibig sabihin ay "channel, glen" na kahawig ng isang aulos na instrumento. Ito ay isang tipikal na [[toponima]] sa mundong Griyego.<ref>{{cite book |last1=Babiniotis |first1=Georgios |title=Dictionary of the Modern Greek Language |date=2019 |publisher=Kéntro Lexikologías |isbn=978-9609582148 |page=315 |quote=ηκαν το αρχ. δίαυλος «πέρασμα, δίοδος» και το νεότ. πύραυλος. Η κοιλάδα που μοιάζει με αυλό λέγεται αυλών (αυλώνας). από όπου το συχνό τοπωνύμιο Αυλών {{!}} Αυλώνα, ... Αυλώνας (ο) πόλη και λιμάνι τής Ν. Αλβανίας}}</ref> Ang pangalan ng lungsod ay unang naitala noong ika-2 siglo AD, ng dalawang sinaunang Griyego na may-akda, sina Lucian at [[Ptolomeo]], na tinawag itong "bayan at daungan", na nagpapatunay na ito ay itinatag nang mas maaga. Gayunpaman, ang Aulon ay hindi binanggit ng mga naunang may-akda ng Sinaunang Griyego at Romano, na sa kabilang banda ay nagtala ng kalapit na bayan at daungan ng Oricum. Ngunit sa mga huling pinagmumulan ay hindi gaanong nakikita ang Oricum, habang ang toponym na Aulon ay mas madalas na binabanggit.<ref name="Demiraj" /> Nabuo ang Vlorë mula sa sinaunang Aulon-a sa pamamagitan ng ebolusyon ng sistemang ponetiko ng wikang Albanian na may [[rhotasismo]] na Vlonë > Vlorë,<ref>{{Cite book|last=Katičić|first=Radoslav|author-link=Radoslav Katičić|title=Ancient Languages of the Balkans|date=1976|publisher=Mouton|isbn=978-9027933058|page=186}}</ref><ref name="Demiraj" /> na isang penomenang Albanes bago pa ang impluwensyang Slabiko. Ang interbokalikong /n/ ay regular na nagmula sa /r/ sa Tosk na Albanes, habang ang inisyal na /v/ ay nagmula sa walang diing /u/ pagkatapos mawala ang inisyal na walang diing /a/. Ang ebolusyon /u/ > /v/ ay dapat na medyo luma, na pumipigil sa ebolusyon ng sumusunod na interbokalikong /l/ hanggang /lː/. Sa Geg na Albanes ang toponima ay binibigkas na Vlonë, na nagpapahiwatig na ito ay ginagamit sa hilagang Albaniano bago lumitaw ang [[rhotasismo]] sa Tosk na Albanes.<ref name="Demiraj">{{cite book|last=Demiraj|first=Shaban|author-link=Shaban Demiraj|publisher=[[Academy of Sciences of Albania]]|title=The origin of the Albanians: linguistically investigated|isbn=9789994381715|url=https://books.google.com/books?id=aXIbAQAAIAAJ|year=2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20201120114336/https://books.google.com/books?id=aXIbAQAAIAAJ|archive-date=20 November 2020|pages=144–145}}</ref> Gayundin ang pagdaloy ng aksent ng pangalan ay sumusunod sa batas ng Albanes na aksent.<ref>{{cite journal|last=Huld|first=Martin E.|author-link=Martin E. Huld|title=Accentual Stratification of Ancient Greek Loanwords in Albanian|journal=Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung|volume=99|issue=2|year=1986|publisher=Vandenhoeck & Ruprecht (GmbH & Co. KG)|jstor=40848841|pages=248–249}}</ref> Ang pangalan mismo ng mga naninirahan (pang-isahan: vlonjat, pangmaramihan: vlonjatë) ay hindi sumailalim sa rhotasismo na nakakaapekto sa toponima (kung mayroon man, ito ay magiging katulad ng vlorat o vlorjat). ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Heograpiya ng Albanya]] pipf8iajib07bw9qoxjye6cqmyl0dlv 3 334833 2166409 2025-06-27T03:10:04Z AsianStuff03 125864 /* Babala sa iyong ambag */ bagong seksiyon 2166409 wikitext text/x-wiki == Babala sa iyong ambag == [[Image:Information.svg|25px]] Maligayang pagdating sa [[Wikipedia]] kung saan malaya ang lahat na baguhin ang mga nilalaman nito. Subalit, ilan sa iyong [[Special:Contribs/Rude.Atmosphere1163|mga ambag]] dito ay hindi nakakatulong sa ikakabuti ng Wikipediang ito. Kung gusto mong malaman kung paano gamitin ito o subuking mag-edit, mas mainam na gumamit po kayo ng [[Wikipedia:Sandbox|sandbox]]. Maraming salamat po. [[Tagagamit:AsianStuff03|AsianStuff03]] ([[Usapang tagagamit:AsianStuff03|kausapin]]) 03:10, 27 Hunyo 2025 (UTC) t8ket6nuf56ocobkcu86tl6kafewzn5 0 334834 2166447 2025-06-27T05:28:43Z Maninipnay 140039 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1068598576|Marker (linguistics)]]" 2166447 wikitext text/x-wiki {{No footnotes|date=January 2017}}{{Lito||text=[[Artikulo (balarila)]], na minsan ding itinatawag na "pantukoy"}} Sa [[Lingguwistika|linggwistika]], ang '''pantukoy''' ay isang malaya o nakataling [[morpema]] na nagsasaad ng pambalarilang tungkulin ng minarkahang [[salita]], [[parirala]], o [[pangungusap]]. Kadalasa'y nagsisilbi ang mga pantukoy bilang [[Ingklitik|kataga]] o sabalyuing [[panlapi]]. Sa mga [[Suriing wika|suriing]] at [[malalapiang wika]], karaniwang madaling matutunton ang mga pantukoy. Nguni't sa mga [[sabayluing wika]], madalas ay hindi ganito. Halimbawa, sa [[Wikang Latin|Latin]], ang salitang ''[[wiktionary:amo#Latin|amo]]'' ("mahal ko") ay [[Panlapi|hinulapian]] ng ''[[wiktionary:-o#Latin|-ō]]'' para sa [[panaganong paturol]], [[tahasang tinig]]'','' [[Panauhan|unang panauhan]]'','' [[Pangngalan#Ayon sa Kailanan|isahan]] ''at'' [[panahunang pangkasulukuyan]]. Karaniwang mas kaunti ang mga bilang ng pantukoy ng mga suriing wika. == Mga sanggunian == === Lahatang sanggunian === {{Refbegin}} * Maddieson, Ian. "Locus of Marking: Whole-Language Typology", in Martin Haspelmath et al. (eds.) ''The World Atlas of Language Structures'', pp.&nbsp;106–109. Oxford: Oxford University Press, 2005. {{ISBN|0-19-925591-1}}. * Chomsky, N. 1965. Aspects of the theory of syntax. Cambridge, MA: MIT Press. {{Refend}} govxslghs8bjn05ciswmi1t7aauyvgt 2166498 2166447 2025-06-27T09:17:18Z Maninipnay 140039 Isinapilipino ang konteksto 2166498 wikitext text/x-wiki {{No footnotes|date=January 2017}}{{Lito||text=[[Artikulo (balarila)]], na minsan ding itinatawag na "pantukoy"}} Sa [[Lingguwistika|linggwistika]], ang '''pantukoy''' ay isang malaya o nakataling [[morpema]] na nagsasaad ng pambalarilang tungkulin ng minarkahang [[salita]], [[parirala]], o [[pangungusap]]. Kadalasa'y nagsisilbi ang mga pantukoy bilang [[Ingklitik|kataga]] o sabalyuing [[panlapi]]. Sa mga [[Suriing wika|suriing]] at [[malalapiang wika]], karaniwang madaling matutunton ang mga pantukoy. Nguni't sa mga [[sabayluing wika]], madalas ay hindi ganito. Halimbawa, sa [[Wikang Latin|Latin]], ang salitang ''[[wiktionary:amo#Latin|amo]]'' ("mahal ko") ay [[Panlapi|hinulapian]] ng ''[[wiktionary:-o#Latin|-ō]]'' para sa [[panaganong paturol]], [[tahasang tinig]]'','' [[Panauhan|unang panauhan]]'','' [[Pangngalan#Ayon sa Kailanan|isahan]] ''at'' [[panahunang pangkasulukuyan]]. Karaniwang mas kaunti ang mga bilang ng pantukoy ng mga suriing wika. Sa [[wikang Tagalog]], ang mga pantukoy ay ''ang'', ''si/sina'', ''ni/nina'', at ''sa'', ''kay/kina.'' == Mga sanggunian == === Lahatang sanggunian === {{Refbegin}} * Maddieson, Ian. "Locus of Marking: Whole-Language Typology", in Martin Haspelmath et al. (eds.) ''The World Atlas of Language Structures'', pp.&nbsp;106–109. Oxford: Oxford University Press, 2005. {{ISBN|0-19-925591-1}}. * Chomsky, N. 1965. Aspects of the theory of syntax. Cambridge, MA: MIT Press. {{Refend}} l0cr6aivpsphj1ql92sh6zak9f04jzv 2166500 2166498 2025-06-27T09:23:22Z Maninipnay 140039 2166500 wikitext text/x-wiki {{No footnotes|date=January 2017}}{{Lito||text=[[Artikulo (balarila)]], na minsan ding itinatawag na "pantukoy"}} Sa [[Lingguwistika|linggwistika]], ang '''pantukoy''' ay isang malaya o nakataling [[morpema]] na nagsasaad ng pambalarilang tungkulin ng minarkahang [[salita]], [[parirala]], o [[pangungusap]]. Kadalasa'y nagsisilbi ang mga pantukoy bilang [[Ingklitik|kataga]] o sabalyuing [[panlapi]]. Sa mga [[Suriing wika|suriing]] at [[malalapiang wika]], karaniwang madaling matutunton ang mga pantukoy. Nguni't sa mga [[sabayluing wika]], madalas ay hindi ganito. Halimbawa, sa [[Wikang Latin|Latin]], ang salitang ''[[wiktionary:amo#Latin|amo]]'' ("mahal ko") ay [[Panlapi|hinulapian]] ng ''[[wiktionary:-o#Latin|-ō]]'' para sa [[panaganong paturol]], [[tahasang tinig]]'','' [[Panauhan|unang panauhan]]'','' [[Pangngalan#Ayon sa Kailanan|isahan]] ''at'' [[panahunang pangkasulukuyan]]. Karaniwang mas kaunti ang mga bilang ng pantukoy ng mga suriing wika. Sa [[wikang Tagalog]], ang mga pantukoy ay ''ang'', ''si'' at ''sina''; ''ng'', ''ni'' at ''nina''; at ''sa'', ''kay'', ''kina.'' == Mga sanggunian == === Lahatang sanggunian === {{Refbegin}} * Maddieson, Ian. "Locus of Marking: Whole-Language Typology", in Martin Haspelmath et al. (eds.) ''The World Atlas of Language Structures'', pp.&nbsp;106–109. Oxford: Oxford University Press, 2005. {{ISBN|0-19-925591-1}}. * Chomsky, N. 1965. Aspects of the theory of syntax. Cambridge, MA: MIT Press. {{Refend}} 2b28yubssr7a3du2rq4umz1a6lzejdf 2 334835 2166496 2025-06-27T09:07:23Z Imperator Romanii 151552 Bagong pahina: . . . 2166496 wikitext text/x-wiki . . . 2xrhqipqbgiupej5uywpykhutjbj8rv 2166497 2166496 2025-06-27T09:12:06Z Imperator Romanii 151552 Content translated from [[:en:Mailah Baldemor]] on English Wikipedia. 2166497 wikitext text/x-wiki '''Mailah Baldemor''' ay isang Pilipinang visual artist at edukador. Siya ay nanalo sa 1993 [https://www.shell.com.ph/about-us/what-we-do/energy-and-innovation/make-the-future/national-students-art-competition.html Shell National Student Art Competition (NSAC)].<ref>{{cite web |title=Women of Shell NSAC applauded for international women's day |url=https://www.artplus.ph/features/shell-nsac-women-artists-take-center-stage-on-international-womens-day |website=art+ |date=March 2023 |access-date=June 14, 2025}}</ref> Nagmula sa isang pamilyang mga artista, si Baldemor ay nag-ambag sa sining ng Pilipinas sa pamamagitan ng kanyang malikhaing gawa at pakikilahok sa edukasyon sa sining.<ref>{{cite web |title=4 Filipina Artists Who Have Made Their Name in the Philippine Art Industry |url=https://www.wheninmanila.com/shell-nsac-filipina-artists/ |website=When In Manila |date=March 2023 |access-date=June 14, 2025}}</ref> == Maagang buhay at edukasyon == Ipinakilala kay Mailah Baldemor ang sining sa murang edad, natutunan ang mga pangunahing konsepto tulad ng pagkakaisa ng kulay bago pa man niya nahasa ang kanyang kasanayan sa pagsulat. Lumahok siya sa mga paligsahan sa sining noong siya ay bata pa, ipinakita ang kanyang pagkamalikhain at pinatibay ang kanyang kumpiyansa bilang isang batang artista. Noong 1992, nag-enroll siya sa University of Santo Tomas College of Architecture and Fine Arts (CAFA), na kalaunan ay naging [[University of Santo Tomas College of Architecture|College of Architecture]] at [[University of Santo Tomas College of Fine Arts and Design|College of Fine Arts and Design]], kung saan lalo niyang pinahusay ang kanyang mga malikhaing talento. Sa sumunod na taon, 1993, nakamit niya ang pambansang pagkilala nang manalo siya sa Shell National Student Art Competition sa kanyang likha na pinamagatang, ''Lahar Country''. Ang gantimpalang ito ay nagbigay sa kanya ng scholarship at tumulong sa paglunsad ng kanyang propesyonal na paglalakbay sa sining.<ref>{{cite web |title=Shell NSAC Celebrates Women in Philippine Art |url=https://www.filipinoart.ph/newsroom/2023/03/24/shell-nsac-celebrates-women-in-philippine-art/ |website=FilipinoArt.ph |date=March 24, 2023 |access-date=June 14, 2025}}</ref> == Karera at mga kontribusyong artistiko == Si Mailah Baldemor ay nagsilbing Chair ng Painting Program sa [[University of Santo Tomas College of Fine Arts and Design|University of Santo Tomas College of Fine Arts and Design (UST–CFAD)]]. Sa tungkuling ito, siya ay naging bahagi ng edukasyon at pag-unlad ng mga umuusbong na Pilipinong artista. Ang kanyang malikhaing gawain ay sumasaklaw sa iba't ibang media at tumatalakay sa mga tema na may kaugnayan sa kontemporaryong lipunan.<ref>{{cite web |title=Balde of CFAD Takes Part in PH Winning Entry to 2020 International Christmas Seals Contest |url=https://www.ust.edu.ph/balde-of-cfad-takes-part-in-ph-winning-entry-to-2020-international-christmas-seals-contest/ |website=University of Santo Tomas |date=2020 |access-date=June 14, 2025}}</ref> Tinalakay ni Baldemor ang epekto ng digital connectivity sa eksena ng sining sa Pilipinas, binibigyang-diin kung paano pinadadali ng social media at internet ang pagpapalitan ng mga ideya, ang pagtanggap sa mga bagong uso, at ang pakikilahok sa mga isyu tulad ng pagbabago ng klima at pampublikong kalusugan.<ref>{{cite web |title=Shell NSAC Women Artists Take Center Stage on International Women's Day |url=https://mb.com.ph/2023/03/09/shell-nsac-women-artists-take-center-stage-on-international-womens-day/ |newspaper=Manila Bulletin |date=March 9, 2023 |access-date=June 14, 2025}}</ref> Noong 2020, siya ay nag-ambag bilang isang artista sa Philippine entry na nanalo sa International Christmas Seals contest na inorganisa ng [[Quezon Institute|Philippine Tuberculosis Society]], na nagpapakita ng kanyang pakikilahok sa mga proyektong artistikong may panlipunang kabuluhan.<ref>{{cite web |title=Philippine Tuberculosis Society Inc. Facebook Post |url=https://www.facebook.com/philtbsociety/posts/3209318105985956/ |website=Facebook |date=March 24, 2022 |access-date=June 14, 2025}}</ref> == Pagkilala at epekto == Noong 2023, kinilala si Mailah Baldemor bilang isa sa apat na kilalang Pilipinang artista sa pagdiriwang ng Pilipinas Shell Petroleum Corporation ng International Women's Month. Ang pagkilalang ito ay nagpapatunay sa kanyang mga nagawa bilang isang Shell National Student Art Competition (NSAC) alumna at sa kanyang patuloy na kontribusyon sa sining ng Pilipinas.<ref>{{cite web |title=Shell NSAC Honors Four Women Alumni on International Women's Day |url=http://www.jajaramirez.com/index.php/2023/03/29/shell-nsac-honors-four-women-alumni-on-international-womens-day/ |website=Jaja Ramirez Lifestyle |date=March 29, 2023 |access-date=June 14, 2025}}</ref><ref>{{cite web |title=Shell NSAC Women Artists Take Center Stage on International Women's Day |url=https://pilipinas.shell.com.ph/media/current-year-press-releases-news/shell-nsac-women-artists-take-center-stage-on-international-womens-day.html |publisher=Pilipinas Shell |date=March 2023 |access-date=June 14, 2025}}</ref> Ipinapakita ng kanyang karera ang papel ng Shell NSAC sa pagsuporta sa mga Pilipinong artista at sumasalamin sa patuloy na impluwensya ng paligsahan sa paglinang ng mga batang talento sa mahigit {{#expr: {{CURRENTYEAR}} -1951 -16}} taon nitong kasaysayan.<ref>{{cite web |title=Pilipinas Shell National Student Art Competition Celebrates 55 Years of Filipino Art |url=https://theredcircle.com.ph/pilipinas-shell-national-student-art-competition-celebrates-55-years-of-filipino-art/ |website=The Red Circle |date=September 28, 2022 |access-date=June 14, 2025}}</ref> == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Category:Filipino artists]] [[Category:Living people]] [[Category:Year of birth missing (living people)]] [[Category:Place of birth missing (living people)]] 3efr0rduja8htq60zek9ml64cadtovp 0 334836 2166501 2025-06-27T10:00:03Z Superastig 11141 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1297294242|DWCK (Puerto Princesa)]]" 2166501 wikitext text/x-wiki Ang '''DWCK''' (96.7 [[:en:FM broadcasting|FM]]), sumasahimpapawid bilang '''96.7 Palawan Island Network''', ay isang himpilan ng radyo na pagmamay-ari at pinamamahalaan ng Pamahalaan ng Palawan. Ang estudyo at transmiter nito ay matatagpuan sa Provincial Disaster Risk Reduction and Management Office, Brgy. Irawan, [[Puerto Princesa]].<ref>{{Cite web |title=2022 NTC FM Stations |url=https://storage.googleapis.com/request-attachments/xjhIVh0Pwai6us4v0UxPy42nuKvyym0X7MVYR25p6A4Yojr216srrwGDkTv6qhT7zwMd8IoKsIPTCoL31zkF0FDBGKRY0xCCTn52/FM%20STATIONS%20June%202022.pdf |access-date=2025-03-13 |website=[[Freedom of Information Order (Philippines)|foi.gov.ph]]}}</ref><ref>{{Cite web |title=2024 NTC FM Stations |url=https://drive.google.com/file/d/1-13OSyi49X00Jj1YfoovMBSNIKStN25l/view |access-date=2025-06-05 |website=[[National Telecommunications Commission|ntc.gov.ph]]}}</ref><ref>{{Cite web |title=DWCK 96.7 FM island network launched for disaster preparedness |url=https://palawan-news.com/dwck-96-7-fm-island-network-launched-for-disaster-preparedness/ |access-date=2025-03-13 |website=palawan-news.com}}</ref><ref>{{Cite web |title=Palawan media create new org, elect officers |url=https://palawan-news.com/palawan-media-create-new-org-elect-officers/ |access-date=2025-03-13 |website=palawan-news.com}}</ref><ref>{{Cite web |title=LGU-Palawan, nagtayo ng FM radio station |url=https://pia.gov.ph/lgu-palawan-nagtayo-ng-fm-radio-station/ |access-date=2025-03-13 |website=pia.gov.ph}}</ref> == Mga sanggunian == {{Reflist}}{{Palawan Radio}} [[Kategorya:Mga himpilang panradyo sa Puerto Princesa]] kxusgwe90qi1m2hcf16bz6elh6ss2th 0 334837 2166502 2025-06-27T10:03:05Z Superastig 11141 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1294047791|DWGE]]" 2166502 wikitext text/x-wiki Ang '''DWGE''' (104.7 [[:en:FM broadcasting|FM]]), sumasahimpapawid bilang '''104.7 XFM''', ay isang himpilan ng radyo na pagmamay-ari ng [[Subic Broadcasting Corporation]] at pinamamahalaan ng [[Y2H Broadcasting Network]]. Ang estudyo at transmiter nito ay matatagpuan sa kahabaan ng Libis Rd., Brgy. San Pedro, [[Puerto Princesa]].<ref>{{Cite web |title=2024 NTC FM Stations |url=https://drive.google.com/file/d/1-13OSyi49X00Jj1YfoovMBSNIKStN25l/view |access-date=2025-06-05 |website=[[National Telecommunications Commission|ntc.gov.ph]]}}</ref><ref>[https://palawan-news.com/palawan-broadcaster-arrested-for-libel/ Palawan broadcaster arrested for libel]</ref><ref>[https://kami.com.ph/entertainment/celebrities/146041-tita-ni-jovelyn-galleno-di-naniniwalang-patay-siya-emosyunal-na-nanawagan-sa-dalaga-maawa-ka-sa-mama-mo/ Tita ni Jovelyn Galleno, di naniniwalang patay siya; emosyunal na nanawagan sa dalaga: "Maawa ka sa mama mo"]</ref> == Mga sanggunian == {{Reflist}}{{Palawan Radio}} [[Kategorya:Mga himpilang panradyo sa Puerto Princesa]] op0mrmmzfsqzue3zbh1ii0bt4024439 2 334838 2166511 2025-06-27T11:35:50Z Theloveweadore 151623 Paglalathal sa direktor na si Emille Joson. 2166511 wikitext text/x-wiki Si '''''Emille Bartolome Joson''''' (o mas kilala bilang '''Emille Joson''' ipinanganak noong 10 Oktubre 1992)<ref>{{Cite web |last=Tonight |first=People's |date=2025-05-21 |title=Direk Emille Joson: Indie queen to global screen |url=https://journalnews.com.ph/direk-emille-joson-indie-queen-to-global-screen/ |access-date=2025-06-27 |website=Journalnews |language=en-US}}</ref> ay isang Pilipinong direktor, at prodyuser ng mga independiyenteng pelikula na tumatalakay sa mga isyung panlipunan, karapatang pambabae, pangtao at LGBT. Taong 2011 ng maging nominado ang kaniyang maikling pelikula na ''“[[Adivino (2011 maikling pelikula)]]”'' sa 37th Metro Manila Film Festival o [[Paligsahan ng mga Pelikula ng Kalakhang Maynila]] sa kategorya ng mga studyante. Makalipas ang isang dekada tinangkilik naman ito sa ibang bansa dahil sa napapanahong tema nito ng karapatang pangbabae o kung tawagin ay ''#MeToo Movement''.<ref name=":0">{{Cite news |date=April 5, 2024 |title=Filmmaker Emille Joson: A voice for generation of women |work=Manila Bulletin |url=https://mb.com.ph/2024/4/5/filmmaker-emille-joson-a-voice-for-generation-of-women}}</ref> == Edukasyon == Nagtapos siya ng pag-aaral ng Digital Filmmaking sa Asia Pacific Film Institute, isang kilalang institusyon sa [[Pilipinas]] para sa mga nagnanais maging direktor. Ang kanyang pag-aaral dito ang naging bahagi ng kanyang pagsisimula sa larangan ng pelikula hanggang sa maging nominado sa Metro Manila Film Festival para sa kategorya ng mga studyante. Ipinagdiriwang rin ng Asia Pacific Film Institute at ng kanyang high school alma mater na St. Francis De Assisi Montessori School sa Bulacan ang kanyang mga tagumpay sa industriya at sa pandaigdigang entablado.<ref name=":0" /> == Karera == Siya ay naging bahagi ng [[ABS-CBN]] at lumahok sa ilang proyekto ng Star Cinema bago tuluyang tumutok sa paggawa ng mga independiyenteng pelikula. Gayunpaman, nanatili ang kanyang ugnayan sa ABS-CBN sa pamamagitan ng mga imbitasyon sa mga artista ng network na lumalahok sa mga proyekto ng [[Alaga Producers Cooperative]].<ref>{{Cite news |last=Escuadro |first=Kiko |date=November 5, 2024 |title=Award-winning filmmaker Emille Joson expresses heartfelt gratitude to ABS-CBN |url=https://www.abs-cbn.com/lifestyle/2024/11/5/award-winning-filmmaker-emille-joson-expresses-heartfelt-gratitude-to-abs-cbn-1941}}</ref> Matapos ang kanyang panahon sa network, naging bahagi siya ng ilang independiyenteng pelikula gaya ng ''Sakaling Hindi Makarating, [[Pagari (Mohammad Abdullah) (2013)|Pagari (Mohammad Abdullah]]), My Second Mom,'' at ''The Comeback''.<ref name=":0" /> == Adbokasiya at Produksyon == Isa si Emille sa tagapagtatag ng [[Alaga Producers Cooperative]], isang grupong nagtutulak sa mga proyekto para sa marginalized sectors. Ayon sa ''Malaya Business Insight'', aktibo siya sa adbokasiya laban sa katiwalian, karahasan, pangaapi sa kababaihan, at sa LGBT.<ref>{{Cite web |date=2024-12-02 |title=Emille Joson shakes up Hollywood streams |url=https://malaya.com.ph/entertainment/emille-joson-shakes-up-hollywood-streams/ |access-date=2025-06-27 |website=Malaya Business Insight |language=en}}</ref> 5e06g1a4iwan3j6ermy17l3bdf26adc 2166515 2166511 2025-06-27T11:56:19Z Theloveweadore 151623 Paglalathal sa direktor na si Emille Bartolome Joson. 2166515 wikitext text/x-wiki DISPLAYTITLE Si '''''Emille Bartolome Joson''''' (o mas kilala bilang '''Emille Joson''' ipinanganak noong 10 Oktubre 1992)<ref>{{Cite web |last=Tonight |first=People's |date=2025-05-21 |title=Direk Emille Joson: Indie queen to global screen |url=https://journalnews.com.ph/direk-emille-joson-indie-queen-to-global-screen/ |access-date=2025-06-27 |website=Journalnews |language=en-US}}</ref> ay isang Pilipinong direktor, at prodyuser ng mga independiyenteng pelikula na tumatalakay sa mga isyung panlipunan, karapatang pambabae, pangtao at LGBT. Taong 2011 ng maging nominado ang kaniyang maikling pelikula na ''“[[Adivino (2011 maikling pelikula)]]”'' sa 37th Metro Manila Film Festival o [[Paligsahan ng mga Pelikula ng Kalakhang Maynila]] sa kategorya ng mga studyante. Makalipas ang isang dekada tinangkilik naman ito sa ibang bansa dahil sa napapanahong tema nito ng karapatang pangbabae o kung tawagin ay ''#MeToo Movement''.<ref name=":0">{{Cite news |date=April 5, 2024 |title=Filmmaker Emille Joson: A voice for generation of women |work=Manila Bulletin |url=https://mb.com.ph/2024/4/5/filmmaker-emille-joson-a-voice-for-generation-of-women}}</ref> == Edukasyon == Nagtapos siya ng pag-aaral ng Digital Filmmaking sa Asia Pacific Film Institute, isang kilalang institusyon sa [[Pilipinas]] para sa mga nagnanais maging direktor. Ang kanyang pag-aaral dito ang naging bahagi ng kanyang pagsisimula sa larangan ng pelikula hanggang sa maging nominado sa Metro Manila Film Festival para sa kategorya ng mga studyante. Ipinagdiriwang rin ng Asia Pacific Film Institute at ng kanyang high school alma mater na St. Francis De Assisi Montessori School sa Bulacan ang kanyang mga tagumpay sa industriya at sa pandaigdigang entablado.<ref name=":0" /> == Karera == Siya ay naging bahagi ng [[ABS-CBN]] at lumahok sa ilang proyekto ng Star Cinema bago tuluyang tumutok sa paggawa ng mga independiyenteng pelikula. Gayunpaman, nanatili ang kanyang ugnayan sa ABS-CBN sa pamamagitan ng mga imbitasyon sa mga artista ng network na lumalahok sa mga proyekto ng [[Alaga Producers Cooperative]].<ref>{{Cite news |last=Escuadro |first=Kiko |date=November 5, 2024 |title=Award-winning filmmaker Emille Joson expresses heartfelt gratitude to ABS-CBN |url=https://www.abs-cbn.com/lifestyle/2024/11/5/award-winning-filmmaker-emille-joson-expresses-heartfelt-gratitude-to-abs-cbn-1941}}</ref> Matapos ang kanyang panahon sa network, naging bahagi siya ng ilang independiyenteng pelikula gaya ng ''Sakaling Hindi Makarating, [[Pagari (Mohammad Abdullah) (2013)|Pagari (Mohammad Abdullah]]), My Second Mom,'' at ''The Comeback''.<ref name=":0" /> == Adbokasiya at Produksyon == Isa si Emille sa tagapagtatag ng [[Alaga Producers Cooperative]], isang grupong nagtutulak sa mga proyekto para sa marginalized sectors. Ayon sa ''Malaya Business Insight'', aktibo siya sa adbokasiya laban sa katiwalian, karahasan, pangaapi sa kababaihan, at sa LGBT.<ref>{{Cite web |date=2024-12-02 |title=Emille Joson shakes up Hollywood streams |url=https://malaya.com.ph/entertainment/emille-joson-shakes-up-hollywood-streams/ |access-date=2025-06-27 |website=Malaya Business Insight |language=en}}</ref> <references /> __INDEX__ __NEWSECTIONLINK__ h99wotwy68osmrrs7bc87c76pd1ymmt 2166516 2166515 2025-06-27T11:56:58Z Theloveweadore 151623 Pagsasaad ng pangalang 2166516 wikitext text/x-wiki '''Emille Bartolome Joson''' Si '''''Emille Bartolome Joson''''' (o mas kilala bilang '''Emille Joson''' ipinanganak noong 10 Oktubre 1992)<ref>{{Cite web |last=Tonight |first=People's |date=2025-05-21 |title=Direk Emille Joson: Indie queen to global screen |url=https://journalnews.com.ph/direk-emille-joson-indie-queen-to-global-screen/ |access-date=2025-06-27 |website=Journalnews |language=en-US}}</ref> ay isang Pilipinong direktor, at prodyuser ng mga independiyenteng pelikula na tumatalakay sa mga isyung panlipunan, karapatang pambabae, pangtao at LGBT. Taong 2011 ng maging nominado ang kaniyang maikling pelikula na ''“[[Adivino (2011 maikling pelikula)]]”'' sa 37th Metro Manila Film Festival o [[Paligsahan ng mga Pelikula ng Kalakhang Maynila]] sa kategorya ng mga studyante. Makalipas ang isang dekada tinangkilik naman ito sa ibang bansa dahil sa napapanahong tema nito ng karapatang pangbabae o kung tawagin ay ''#MeToo Movement''.<ref name=":0">{{Cite news |date=April 5, 2024 |title=Filmmaker Emille Joson: A voice for generation of women |work=Manila Bulletin |url=https://mb.com.ph/2024/4/5/filmmaker-emille-joson-a-voice-for-generation-of-women}}</ref> == Edukasyon == Nagtapos siya ng pag-aaral ng Digital Filmmaking sa Asia Pacific Film Institute, isang kilalang institusyon sa [[Pilipinas]] para sa mga nagnanais maging direktor. Ang kanyang pag-aaral dito ang naging bahagi ng kanyang pagsisimula sa larangan ng pelikula hanggang sa maging nominado sa Metro Manila Film Festival para sa kategorya ng mga studyante. Ipinagdiriwang rin ng Asia Pacific Film Institute at ng kanyang high school alma mater na St. Francis De Assisi Montessori School sa Bulacan ang kanyang mga tagumpay sa industriya at sa pandaigdigang entablado.<ref name=":0" /> == Karera == Siya ay naging bahagi ng [[ABS-CBN]] at lumahok sa ilang proyekto ng Star Cinema bago tuluyang tumutok sa paggawa ng mga independiyenteng pelikula. Gayunpaman, nanatili ang kanyang ugnayan sa ABS-CBN sa pamamagitan ng mga imbitasyon sa mga artista ng network na lumalahok sa mga proyekto ng [[Alaga Producers Cooperative]].<ref>{{Cite news |last=Escuadro |first=Kiko |date=November 5, 2024 |title=Award-winning filmmaker Emille Joson expresses heartfelt gratitude to ABS-CBN |url=https://www.abs-cbn.com/lifestyle/2024/11/5/award-winning-filmmaker-emille-joson-expresses-heartfelt-gratitude-to-abs-cbn-1941}}</ref> Matapos ang kanyang panahon sa network, naging bahagi siya ng ilang independiyenteng pelikula gaya ng ''Sakaling Hindi Makarating, [[Pagari (Mohammad Abdullah) (2013)|Pagari (Mohammad Abdullah]]), My Second Mom,'' at ''The Comeback''.<ref name=":0" /> == Adbokasiya at Produksyon == Isa si Emille sa tagapagtatag ng [[Alaga Producers Cooperative]], isang grupong nagtutulak sa mga proyekto para sa marginalized sectors. Ayon sa ''Malaya Business Insight'', aktibo siya sa adbokasiya laban sa katiwalian, karahasan, pangaapi sa kababaihan, at sa LGBT.<ref>{{Cite web |date=2024-12-02 |title=Emille Joson shakes up Hollywood streams |url=https://malaya.com.ph/entertainment/emille-joson-shakes-up-hollywood-streams/ |access-date=2025-06-27 |website=Malaya Business Insight |language=en}}</ref> <references /> __INDEX__ __NEWSECTIONLINK__ 4n41q3ac90tsaznttpm2x9nca9e4k01 3 334839 2166514 2025-06-27T11:50:28Z JWilz12345 77302 Bagong pahina: {{subst:Pambati}}<br/><br/>~~~~ 2166514 wikitext text/x-wiki '''Mabuhay!''' Magandang araw, JhayAr23, at [[Wikipedia:Maligayang_pagdating!|maligayang pagdating]] sa Wikipedia! Salamat sa iyong mga [[Special:Contributions/JhayAr23|ambag]]. Sana ay magustuhan mo at manatili ka sa websayt na ito. Ito ay isang talaan ng mga pahina na sa tingin ko ay makatutulong sa iyo: {|style="float:right;" |{{Pamayanan}} |} *[[Wikipedia:Patungkol|Tungkol sa Wikipedia]] *[[Wikipedia:Mga patakaran at panuntunan|Mga patakaran at panuntunan]] *[[Wikipedia:Paano baguhin ang isang pahina|Paano baguhin ang isang pahina]] *[[Wikipedia:Paano magsimula ng pahina|Paano magsimula ng pahina]] *[[Wikipedia:Mga kombensyon sa pagsusulat ng mga artikulo|Mga kombensyon sa pagsusulat ng mga artikulo]] *[[Wikipedia:Mga malimit itanong|Mga Karaniwang Tinatanong (FAQ)]] *[[Wikipedia:Tulong|Pahinang nagbibigay ng tulong]] *[[Wikipedia:Paanyayang nalilimbag|Pang-anyaya para sa iba pang ibig maging Wikipedista]] *'''For non-Tagalog speakers:''' ''you may leave messages and seek assistance at our'' [[Wikipedia:Help for Non-Tagalog Speakers]]. Sana ay malibang ka sa pagbabago ng mga artikulo at pagiging isang [[Wikipedia:Mga Wikipedista|Wikipedista]]! Maaari ninyo pong ilagda ang inyong pangalan sa pamamagitan ng paglalagay ng apat na tildes (<nowiki>~~~~</nowiki>); ito ay automatikong maglalagay ng pangalan at petsa. Kung kailangan mo ng tulong, maaari kang pumunta sa [[Wikipedia:Konsultasyon]], tanungin mo ako sa aking pahinang pang-usapan, o ilagay ang <code><nowiki>{{</nowiki>[[Template:Saklolo|saklolo]]<nowiki>}}</nowiki></code> sa iyong pahinang pang-usapan at isang Wikipedista ang madaling lalabas upang sagutin ang iyong mga tanong. Huwag rin ninyo pong makalimutang [[Wikipedia:Talaang pampanauhin para sa mga bagong tagagamit|lumagda sa ating talaang pampanauhin (''guestbook'')]]. Muli, mabuhay!{{#if:|<br><br><br>{{#ifeq:|di-kilala|Kami ay totoong nagpapasalamat nang higit dahil sa iyong mga naiiambag. Ngunit mariing hinihikayat ka naming [[Special:Userlogin/signup|gumawa ng isang panagutan]] upang: #madali ka naming makilala at hindi mapagkamalang ibang Wikipedista. #makapili ng sariling pangalan o palayaw at lagda. #mabago mo ang mga pahinang medyong sinanggalang. #kilalanin ang mga boto. #maitago ang iyong direksyong IP, at mapanatili ang iyong paglilihim. Muli, salamat, at mariin ka pa rin naming hinihikayat na [[Special:Userlogin/signup|gumawa ng isang panagutang pampatnugot]] para sa kabutihan ng Wikipedia, ng sarili mo, at ng lahat.}}{{#ifeq:|bandalo|Ang iyong mga pagbabago sa mga pahina namin ay hindi nakakabuti sa kalidad nito. Sa kabaliktaran, sinisira nito ang ganda ng mga artikulo, ang misyon ng Wikipedia, at ang wikang Tagalog.<br><br>Kami, ang Wikipedia, ay naglalayong tulungan ang buong mundo at ang wikang Tagalog sa pagpapalaganap ng malayang Tagalog na kaalaman sa buong mundo, ngunit nagmumungkang pinipigilan mo ang aming dalisay na layunin. Binabalaan ka ng pamayanan, at hinihikayat na magbago ng iyong sarili, at ng mga artikulo para sa kabutihan ng lahat. Upang makapagbigay ng malayang daan sa kaalaman sa buong mundo, sana tulungan mo kami sa aming huwad na layunin.<br><br><span style="color: #0000FF; font-weight: bold;">Kung magpapatuloy pa rin ang iyong mga pagbabagong nakaaapekto sa kalidad ng mga artikulo, maaaring mapilitan kaming pigilan ka, na maaaring humantong sa pagharang sa iyo. Maaari kaming tumulong sa iyo upang maging ganap kang katanggap-tanggap na Wikipedista kung susundin mo ang aming payo. Salamat sa iyong pagdinig sa aming kahilingan.</span>}}{{#ifeq:|bandalo-di-kilala|Ang iyong mga pagbabago sa mga pahina namin ay hindi nakakabuti sa kalidad nito. Sa kabaliktaran, sinisira nito ang ganda ng mga artikulo, ang misyon ng Wikipedia, at ang wikang Tagalog.<br><br>Kami, ang Wikipedia, ay naglalayong tulungan ang buong mundo at ang wikang Tagalog sa pagpapalaganap ng malayang Tagalog na kaalaman sa buong mundo, ngunit nagmumungkang pinipigilan mo ang aming dalisay na layunin. Binabalaan ka ng pamayanan, at hinihikayat na magbago ng iyong sarili, at ng mga artikulo para sa kabutihan ng lahat. Upang makapagbigay ng malayang daan sa kaalaman sa buong mundo, sana tulungan mo kami sa aming huwad na layunin. Kapagka handa ka nang tumulong sa totoong makakapagpabuting layunin ng Wikipedia, hinihikayat ka naming tumala upang [[Special:Userlogin/signup|makagawa ng isang panagutan pampatnugot]] upang: #madali ka naming makilala at hindi mapagkamalang ibang Wikipedista. #makapili ng sariling pangalan o palayaw at lagda. #mabago mo ang mga pahinang medyong sinanggalang. #kilalanin ang mga boto. #maitago ang iyong direksyong IP, at mapanatili ang iyong paglilihim. Muli, mariin naming hinihingi ang iyong pagtulong at pagtala sa Wikipedia.<br><br><span style="color: #0000FF; font-weight: bold;">Kung magpapatuloy pa rin ang iyong mga pagbabagong nakaaapekto sa kalidad ng mga artikulo, maaaring mapilitan kaming pigilan ka, na maaaring humantong sa pagharang sa iyo. Maaari kaming tumulong sa iyo upang maging ganap kang katanggap-tanggap na Wikipedista kung susundin mo ang aming payo. Salamat sa iyong pagdinig sa aming kahilingan.</span>}}}} ---- {{hlist|[[Image:Crystal_Clear_app_email.png|25px]] [[Wikipedia:Embahada|Ambasada]]|[[Wikipedia:Embahada|Ambasciata]]|[[Wikipedia:Embahada|Ambassad]]|[[Wikipedia:Embahada|Ambassade]]| [[Wikipedia:Embahada|Botschaft]]|[[Wikipedia:Embahada|Embaixada]]|[[Wikipedia:Embahada|Embajada]]|[[Wikipedia:Embahada|Embassy]]|[[Wikipedia:Embahada|大使館]]|style=font-size:85%; font-weight: bold; font-style: italic; text-align: center;}} <br/><br/><span style="color:#4169e1; font-family:Footlight MT">[[Tagagamit:JWilz12345|JWilz12345]]</span> <span style="color:#202734; font-family:Palatino">([[Usapang tagagamit:JWilz12345|''Kausapin'']]|[[Natatangi:Mga ambag/JWilz12345|''Mga ambag ko'']])</span> 11:50, 27 Hunyo 2025 (UTC) 4avjn3s77shkgredozganypba3smkvt