Wikipedia tlwiki https://tl.wikipedia.org/wiki/Unang_Pahina MediaWiki 1.45.0-wmf.9 first-letter Midya Natatangi Usapan Tagagamit Usapang tagagamit Wikipedia Usapang Wikipedia Talaksan Usapang talaksan MediaWiki Usapang MediaWiki Padron Usapang padron Tulong Usapang tulong Kategorya Usapang kategorya Portada Usapang Portada TimedText TimedText talk Module Module talk Event Event talk 0 882 2168097 2168020 2025-07-09T23:56:36Z Cloverangel237 149506 Nagsaayos 2168097 wikitext text/x-wiki :''Ito ang akda tungkol sa bayaning Pilipino. Para sa pelikula tungkol sa kaniya, silipin ang [[Jose Rizal (pelikula)]]. Para sa ibang gamit ng Rizal, silipin ang [[Rizal (paglilinaw)]].'' {{Infobox revolution biography |dateofbirth= 19 Hunyo 1861 |placeofbirth= [[Calamba, Laguna]] |dateofdeath= {{Death date and age|exact=y|1896|12|30|1861|06|19}} |placeofdeath= Bagumbayan ([[Luneta]] ngayon), [[Maynila]], [[Pilipinas]] |image= [[Talaksan:Jose Rizal full.jpg|250px]] |caption= Isang larawan ni José Rizal, Pambasang bayani ng Pilipinas. |name= José Rizal |alternate name=José Rizal |movement= |organizations= [[Kilusang Propaganda]], [[La Liga Filipina]] |monuments= [[Liwasang Rizal]] |prizes= |religion= |influences= |influenced= |footnotes= }} Si '''Dr. José Protacio Rizal Mercado y Alonzo Realonda ''' <ref>{{cite book|author1=José Rizal|author2=José Rizal National Centennial Commission|title=El filibusterismo|url=http://books.google.com/books?id=9oBGVXO2vc8C|year=1961|publisher=Linkgua digital|isbn=978-84-9953-093-2|pages=[http://books.google.com/books?id=9oBGVXO2vc8C&pg=PA9 9]|language=Spanish}}</ref> ([[Hunyo 19|19 Hunyo 1861–]] [[Disyembre 30|30 Disyembre 1896]]) ay isang [[Mga Pilipino|Pilipinong]] bayani at isa sa pinakatanyag na tagapagtaguyod ng pagbabago sa Pilipinas noong panahon ng pananakop ng mga Kastila. Siya ang kinikilala bilang pinakamahusay na bayani at itinala bilang isa sa mga [[pambansang bayani ng Pilipinas]] ng Lupon ng mga Pambansang Bayani.<ref name="national">{{cite web|url=http://www.congress.gov.ph/download/researches/rrb_0301_1.pdf|title=Selection and Proclamation of National Heroes and Laws Honoring Filipino Historical Figures|accessdate=8 Setyembre 2009|publisher=Reference and Research Bureau Legislative Research Service, House of Congress|archive-date=2011-06-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20110604034938/http://www.congress.gov.ph/download/researches/rrb_0301_1.pdf|url-status=dead}}</ref> Ipinanganak si Rizal sa isang mayamang angkan sa [[Calamba, Laguna]] at ikapito siya sa labin-isang anak ng mag-asawang Francisco Engracio Rizal Mercado y Alejandro at Teodora Morales Alonzo Realonda y Quintos. Nag-aral siya sa [[Pamantasan ng Ateneo de Manila|Ateneo Municipal de Manila]], at nakakuha ng diploma sa [[Batsilyer ng Sining]] at nag-aral ng medisina sa [[Pamantasan ng Santo Tomas]] sa [[Maynila]]. Ipinagpatuloy niya ang kaniyang pag-aaral sa [[Unibersidad ng Madrid Complutense|Universidad Central de Madrid]] sa [[Madrid]], [[Espanya]], at nakakuha ng ''Lisensiya sa Medisina'', na nagbigay sa kaniya ng karapatan na magsagawa ng panggagamot. Nag-aral din siya sa [[Pamantasan ng Paris]] at [[Pamantasan ng Heidelberg]]. [[File:Jose Rizal autograph.svg|thumb|Lagda ni Rizal]] Isang napakahusay na tao si Rizal; maliban sa panggagamit ay mahusay siya sa pagpinta, pagguhit, paglilok, at pag-ukit. Siya ay isang makata, manunulat, at nobelista na ang pinakatanyag sa kaniyang mga likha ay ang nobela na ''[[Noli Me Tángere]]'', at ang kasunod nitong ''[[El filibusterismo]]''.{{#tag:ref|Ang nobela niyang ''Noli'' ay sa kauna-unahang nobela sa Asya na isinulat sa labas ng bansang Hapon at Tsina at isa sa mga unang nobelang laban sa rebelyong anti-kolonyal. Basahin ang: [http://newleftreview.org/A2510].|group=note}}<ref>''Noli Me Tángere'', isinalin ni Soledad Locsin (Manila: Ateneo de Manila, 1996) ISBN 971-569-188-9.</ref> Maraming kayang bigkasing wika si Rizal, na nakakaunawa ng dalawampu't dalawang wika.{{#tag:ref|Mahusay siya sa mga Kastila, Pranses, Latin, Griyego, Aleman, Portuges, Italyano, Ingles, Olandes at Hapon. Gumawa rin si Rizal ng mga pagsasalin mula sa wikang Arabe, Suwesya, Ruso, Tsino, Griyego, Ebre at [[Sanskrit]]. Sinalin niya ang tula ni [[Friedrich Schiller|Schiller]] sa [[wikang Tagalog|Tagalog]]. Maliban dito may kaalaman din siya sa wikang [[wikang Malay|Malay]], [[Chavacano]], [[wikang Cebuano|Cebuano]], [[wikang Ilokano|Ilokano]] at Subanun.|group=note}}{{#tag:ref|In his essay, "Reflections of a Filipino", (''La Solidaridad'', c.1888), he wrote: "Man is multiplied by the number of languages he possesses and speaks."|group=note}}<ref name="Laubach">[[Frank Laubach]], ''Rizal: Man and Martyr'' (Manila: Community Publishers, 1936)</ref><ref>Witmer, Christoper (2001-06-02). [http://www.lewrockwell.com/orig/witmer1.html "Noli Me Tangere (Touch Me Not)"]. LewRockwell.com. Retrieved on 2012-09-29.</ref> Itinatag ni José Rizal ang ''[[La Liga Filipina]]'', na samahan na naging daan sa pagkabuo ng [[Katipunan]] na pinamunuan ni [[Andrés Bonifacio]],{{#tag:ref|Kasapi si Bonifacio ng La Liga Filipina. Matapos ang paghuli at pagpapatapon kay Rizal, nabuwag ang samahan at nahati ang pangkat sa dalawa; ang higit na radikal na pangkat ay nabuo bilang Katipunan, ang mga militante ng himagsikan.<ref>[http://www.boondocksnet.com/centennial/sctexts/esj_97d_b.html]. Nakuha 10 Enero 2007.</ref> |group=note}} na isang lihim na samahan na nagpasimula ng [[Himagsikang Pilipino]] laban sa Espanya na naging saligan ng [[Unang Republika ng Pilipinas]] sa ilalim ni [[Emilio Aguinaldo]]. Isa siyang tagapagtaguyod ng pagkakaroon ng sariling pamahalaan ng Pilipinas sa mapayapang paraan, sa halip na isang marahas na pag-aalsa na tataguyod lamang sa karahasan bilang huling paraan.<ref>{{cite web|last=Trillana III|first=Dr. Pablo S.|title=2 historical events led to birth of modern RP|url=http://www.inquirer.net/specialfeatures/independenceday/view.php?db=1&article=20070611-70586|work=Philippine Daily Inquirer|accessdate=11 Hunyo 2007|archive-date=2012-01-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20120120171104/http://www.inquirer.net/specialfeatures/independenceday/view.php?db=1&article=20070611-70586|url-status=dead}}</ref> Naniniwala si Rizal na ang tanging katwiran sa pagpapalaya sa Pilipinas at pagkakaroon nito ng sariling pamahalaan ay ang pagbabalik ng karangalan ng mga mamamayan,{{efn|Sa anotasyon ni Rizal sa ''Sucesos de las islas Filipinas'' (1609) ni Morga, kung saan niya tinulad galing sa [[Museong Britanya]] at nilimbag, tinawagan niya ng pansin ang pinaglumaan nang aklat, at binigyang patotoo sa malago nang kabihasnan ng Pilipinas bago pa man dumating ang mga Kastila. Sa kaniyang sanaysay na "The Indolence of the Filipino" (Sa Kabatuganan ng mga Pilipino), binanggit ni Rizal na walang halos nagawa ang tatlong dantaon ng pamumuno ng mga Kastila upang isulong ang kaniyang kababayan; at sa halip hinila nila ito ng paurong. Ang kawalan ng moral na pantulong, kawalan ng bagay na panghimok, ang pagtanggal ng moral, na hindi dapat humihiwalay ang ''indio'' mula sa kaniyang kalabaw, ang walang-hanggang digmaan, ang kawalan ng pambansang damdamin, ang pamimirata ng mga Intsik -- lahat ng ito, ayon kay Rizal, ang tumulong sa mga mananakop na magtagumpay upang ilagay ang mga ''indio'' sa 'hanay ng mga halimaw'.(Read English translation by [[Charles Derbyshire]] at [http://www.gutenberg.org/etext/6885 Project Gutenberg].)|group=note}} at winika niya "Bakit kalayaan, kung ang mga alipin ngayon ay magiging maniniil ng hinaharap?"<ref>{{cite book|author=José Rizal|title=The Reign of Greed|url=http://books.google.com/books?id=vVqHsHxLsXMC|year=2007|publisher=Echo Library|isbn=978-1-4068-3936-4|pages=[http://books.google.com/books?id=vVqHsHxLsXMC&pg=PA231 231]}}</ref> Ang pangkahalatang napagsang-ayunan ng mga bihasa sa buhay ni Rizal ay ang pagbitay sa kaniya ang nagtulak upang magsimula ang [[Himagsikang Pilipino]]. [[Talaksan:Calamba City, 003.jpg|thumbnail|Ang bahay ni Rizal sa [[Calamba]], Laguna]] ==Ang mag-anak ni Rizal== [[Talaksan:Francisco r mercado.jpg|200px|thumb|right|Si Francisco Rizal Mercado (1818–1897)]] [[Talaksan:Theodora alonzo quintos.jpg|180px|thumb|left|Si Teodora Alonzo, ang ina ni Dr. José Rizal]] Anak si Rizal nina Francisco Rizal Mercado (1818–1897)<ref name="Rizalname">[http://www.nhi.gov.ph/index.php?option=content&task=view&id=122 National Historical Institute "...added “Rizal” to the family surname..."] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090701074715/http://www.nhi.gov.ph/index.php?option=content&task=view&id=122 |date=2009-07-01 }}{{Registration required}}</ref> at Teodora Morales Alonzo y Quintos (1827-1911; na ang pamilya nila ay pinalitan ang kanilang apelyido bilang "Realonda"),<ref name=autogenerated2>[http://www.nhi.gov.ph/index.php?option=content&task=view&id=122 National Historical Institute "...Francisco Engracio Mercado added “Rizal” to the family surname..."] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090701074715/http://www.nhi.gov.ph/index.php?option=content&task=view&id=122 |date=2009-07-01 }}{{Registration required}}</ref> na parehong masaganang magsasaka na pinagkalooban ng upa sa isang ''[[asyenda|hacienda]]'' at kaakibat nitong palayan ng mga Dominikano. Ikapito sa labing-isang magkakapatid si Rizal: sina Saturnina (Neneng) (1850–1913), [[Paciano Rizal|Paciano]] (1851–1930), Narcisa (Sisa) (1852–1939), Olympia (1855–1887), Lucia (1857–1919), María (Biang) (1859–1945), José Protasio<!---Ang Protacio ay MALI. HUWAG BAGUHIN. Pakitignan ang mga sanggunian sa ibaba. Isinunod kay San Protasio(Saint Protasius/Protase)---> (1861–1896), Concepción (Concha) (1862–1865), Josefa (Panggoy) (1865–1945), Trinidad (Trining) (1868–1951) at Soledad (Choleng) (1870–1929). [[File:Family tree made by Jose Rizal.jpg|thumb|Nilikhang puno ng mag-anak (Ingles: family tree) ni Rizal, ginawa noong siya'y nasa Dapitan, {{circa|1890s}}]] Ikalimang salinlahi na si Rizal sa inanak ni Domingo Lam-co [[Quanzhou]] noong kalagitnaan ng ika-17 dantaon.<ref>[http://www.seasite.niu.edu/Tagalog/Tagalog_Default_files/Philippine_national_heroes.htm Rizal's ''rags-to-riches'' ancestor from South China] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131002202045/http://www.seasite.niu.edu/Tagalog/Tagalog_Default_files/Philippine_national_heroes.htm |date=2013-10-02 }}. Nakuha 18 Pebrero 2007.</ref> Napangasawa ni Lam-co si Inez de la Rosa, na isang [[Sangley]] ng Luzon.<ref>Craig 1914, pg. 31.</ref> Mayroon ding lahing Kastila at Hapones si José Rizal. Ang kanyang lolo na ama ni Teodora ay kalahating Kastila at isang inhinyero na ang ngalan ay Lorenzo Alberto Alonzo.<ref>{{cite book | title=José Rizal: life, works, and writings | publisher=Villanueva | author=F. Zaide, Gregorio | year=1957 | pages=5}}</ref> Ang kanyang lolo sa talampakan sa ina ay si Eugenio Ursua, na inanak ng isang Hapones. Ang ina ni Rizal ay siyang kaniyang unang guro at nagturo sa kaniya ng abakada noong siya ay tatlong taon pa lamang. Noong siya naman ay tumuntong ng siyam na taon ay ipinadala siya sa [[Biñan, Laguna]] upang mag-aral sa ilalim ng pamamatnubay ni Justiano Aquino Cruz. Ilang buwan ang nakalipas, pinayuhan niya ang mga magulang ni Rizal na pag-aralin siya sa [[Maynila]]. Noong nagsimula siyang mag-aral sa [[Pamantasan ng Ateneo de Manila|Ateneo Municipal de Manila]], inalis niya ang tatlong huling pangalan na bumubuo sa kaniyang buong pangalan, sa payo ng kaniyang kapatid na si [[Paciano Rizal]] at ng pamilyang Mercado-Rizal, kaya ang kaniyang pangalan ay naging "Jose Protasio Rizal". Dahil dito, minsang naisulat ni Rizal na nagmistula siyang "hindi tunay na anak".<ref name="repositories.cdlib.org">Vicente L. Rafael [http://escholarship.org/uc/item/4j11p6c1 On Rizal's El Filibusterismo], University of Washington, Dept. of History</ref> Ginawa ang pagbabagong ito upang mas malayang makapaglakbay si Rizal, at mailayo ang kaniyang koneksyon sa kaniyang kapatid na minsan nang nagkaroon ng ugnayan sa Gomburza. Mula pagkabata ay nakakarinig na si Jose at Paciano ng mga hindi pa naririnig na mga kaisipang pambatas ukol sa kalayaan at karapatang pantao na kinagagalit ng pamahalaan.{{#tag:ref|Noong bininyagan si Jose, naisulat sa mga talaan ang kaniyang mga magulang bilang sina Francisco Rizal Mercado at Teodora Realonda.[http://www.webcitation.org/query?url=http://www.geocities.com/mcc_joserizal/life_lineage1.html&date=2009-10-26+02:25:55 "José Rizal’s Lineage"]|group=note}}{{#tag:ref|Sa edadn na 8 (noong 1869) naisulat niya ang tulang ''Sa aking mga Kabata'' na mayroong tema ng pagmamahal sa sariling wika.<ref>Montemayor, Teofilo H. (2004). [http://www.joserizal.ph/bg01.html "Jose Rizal: A Biographical Sketch"]. José Rizal University. Retrieved 2007-01-10.</ref>|group=note}} Sa kabila ng pagbabago sa kaniyang pangalan, naging kilala din si Jose bilang "Rizal" sa mga patimpalak sa pagtutula, kung saan humanga ang kaniyang mga guro sa wikang Kastila at iba pang mga banyagang wika, at kinalaunan, sa pagsusulat ng mga sanaysay na kritikal sa mga sanaysay ng mga Kastila ukol sa sinaunang lipunang Pilipino. ==Pag-aaral== Ang ''[[Pamantasang Ateneo de Manila|Ateneo Municipal de Manila]]'' ang unang paaralan sa Maynila na pinasukan niya noong ikadalawampu ng [[Enero]] 1872. Sa pananatili niya sa paaralang ito ay natanggap niya ang lahat ng mga pangunahing medalya at notang sobresaliente sa lahat ng [[aklat]]. Sa paaralan ding ito niya natanggap ang kaniyang Batsilyer sa [[Sining]] na may notang sobresalyente kalakip ang pinakamataas na karangalan. Nang sumunod na taon, siya ay kumuha ng [[Pilosopiya]] at [[Panitikan]] sa [[Unibersidad ng Santo Tomas]]. Sa Ateneo, kasabay niyang kinuha ang [[agham]] ng [[Pagsasaka]]. Pagkaraan, kinuha niya ang kursong [[panggagamot]] sa Santo Tomas pagkatapos mabatid na ang kaniyang ina ay tinubuan ng katarata. Noong 5 Mayo 1882, nang dahil sa hindi na niya matanggap ang tagibang at mapansuring pakikitungo ng mga paring Kastila sa mga katutubong mag-aaral, nagtungo siya sa [[Espanya]]. Doon pumasok siya sa [[Universidad Central de Madrid|Pamantasan Sentral ng]] [[Madrid]], kung saan, sa ikalawang taon ay natapos niya ang karerang Medisina, bilang "napakahusay". Nang sumunod na taon, nakamit niya ang titulo sa Pilosopiya-at-Titik. Naglakbay siya sa [[Pransiya]] at nagpakabihasa sa paggamot ng sakit sa mata sa isang klinika roon. Pagkatapos ay tumungo siya sa [[Heidelberg]], [[Alemanya]], kung saan nakatamo pa siya ng isang titulo. Sa taon din ng kaniyang pagtatapos ng Medisina, siya ay nag-aral ng [[wikang Ingles]], bilang karagdagan sa mga wikang kaniya nang nalalaman gaya ng [[Wikang Pranses|Pranses]]. Dalubwika si Rizal na nakaaalam ng [[Wikang Arabe|Arabe]], [[Wikang Katalan|Katalan]], [[Wikang Tsino|Tsino]], [[Wikang Inggles|Inggles]], [[Wikang French|Pranses]], [[Wikang Aleman|Aleman]], [[Wikang Griyego|Griyego]], [[Wikang Ebreo|Ebreo]], [[Wikang Italyano|Italyano]], [[Wikang Hapon|Hapon]], [[Wikang Latin|Latin]], [[Wikang Portuges|Portuges]], [[Wikang Ruso|Ruso]], [[Wikang Sanskrit|Sanskrit]], [[Wikang Espanyol|Espanyol]], [[Wikang Tagalog|Tagalog]], at iba pang mga katutubong [[mga wika ng Pilipinas|wika ng Pilipinas]]. ==Pansariling buhay== Marahil ang buhay ni Rizal ang pinakanatala sa mga Pilipinong nabuhay noong ika-19 siglo dahil sa maraming mga talang isinulat niya at ukol sa kaniya.<ref name="Rizalino">Kalaw, Teodoro."Epistolario Rizalino: 4 volumes, 1400 letters to and from Rizal". Bureau of Printing, Manila.</ref> Halos bawat ukit sa kaniyang buhay ay naitala, dahil sa kaniyang araw-arawing pagsulat sa kaniyang talaarawan at dahil din sa kaniyang pagiging manunulat, at ang karamihan sa mga kagamitan na ito ay nananatili pa rin. Naging mahirap sa mga tagatalambuhay ang pagsasalin ng mga likha niya dahil sa ugali ni Rizal na pagpapalit ng wika. Kabilang sa mga nilalalaman ng mga tala ni Rizal ang pananaw ng isang Asyano na nakarating sa Kanluran sa unang pagkakataon. Kabilang dito ang kaniyang mga lakbayin sa Yuropa, Hapon at Estados Unidos, at pati narin ang kaniyang pananatili sa Hong Kong. Matapos siyang makapagtapos mula sa [[Pamantasang Ateneo de Manila|Ateneo Municipal de Manila]], pumaroon si Rizal at ang isang kaibigang si Mariano Katigbak upang mamaano ang lola ni Rizal sa ina na naninirahan sa Tondo, Maynila. Isinama ni Mariano ang kaniyang kapatid na si '''Segunda Katigbak''', na isang 14-taong Batangueña mula Lipa, Batangas. Karamihan sa mga panauhin ng lola ni Rizal ay mga mag-aaral sa pamantasan, at alam nila na mahusay sa pagpipinta si Rizal. Pinakiusapan siya na gumawa siya ng larawan ni Segunda. Bagaman tumanggi si Rizal noong una, ginawan din niya ng guhit si Segunda. Sa kasamaang palad, may kasintahan na si Katigbak na ang pangalan ay Manuel Luz.<ref>{{cite book|last=Zaide|first=Gregorio|title=Rizal's Life, Works and Writings|year=1957|publisher=Villanueva Book Store|location=Manila, Philippines|pages=43–44}}</ref> Mula Disyembre 1891 hanggang Hunyo 1892, nanirahan si Rizal at kaniyang mga pamilya sa Blng 2&nbsp;ng Rednaxela Terrace, sa isla ng Hong Kong. Nangupahan si Rizal sa 5 kalye D'Aguilar, Distritong ''Central'', Isla ng Hong Kong bilang kaniyang klinika sa mata mula 2&nbsp;ng hapon hanggang 6&nbsp;ng gabi. Kabilang sa mga naitala sa bahagi nito ng kaniyang buhay ay ang kaniyang mga pagkahanga na kung saan siyam ang nakilala. Sila ay sina Gertrue Beckett, na taga Londres, Nelly Boustead na nagmula sa mag-anak na mangangalakal galing sa Inglatera at Iberia, Seiko Usui (na tinatawag ding O-Sei-san) na kabilang sa lahi ng maharlikang Hapon, ang kaniyang naunang mga pagkakaibigang sina Segunda Katigbak, Leonor Valenzuela, at ang kaniyang panliligaw sa kaniyang malayong pinsan na si Leonor Rivera, na sinasabing kinuhanan ng inspirasyon sa karakter na ''[[Maria Clara]]'' sa ''[[Noli Me Tangere]]''. ===Leonor Rivera=== Makikita ang malaking bahagi ni Leonor Rivera sa buhay ni Rizal sa mga sulating kagaya ng “If Dreams Must Die” at “The Love of Leonor Rivera” ni Severino Montana. Kung saan kapwa nagpapakita ng imahe ng isang dalagitang umiibig sa bata nitong puso, isang kolehiyala na naihahalintulad kay Maria Clara, at isang walang-hanggang pag-ibig ni Rizal. Sinasabing udyok ni Rizal si Leonor Rivera para sa kaniyang tauhan na Maria Clara sa ''Noli me Tangere'' at ''El FIlibusterismo''.<ref name="inquirer">Martinez-Clemente, Jo (200-06-20) [http://newsinfo.inquirer.net/16626/keeping-up-with-legacy-of-rizal%E2%80%99s-%E2%80%98true-love%E2%80%99 Keeping up with legacy of Rizal’s ‘true love’] ''Inquirer Central Luzon'' at inquirer.net. Retrieved on 2011-12-03.</ref> Unang nagkita si Rizal at Rivera sa Maynila noong 14 taong gulang pa lang si Rivera. Noong lumuwas si Rizal sa Europa nong 3 Mayo 1882, si Rivera ay 16 taong gulang pa lamang. Nagsimula ang kanilang pagtatalastasan noong nag-iwan si Rizal ng tula para kay Rivera na namamaalam.<ref name="JR" /> Nananatiling nakatuon si Rizal sa kaniyang pag-aaral sa Europa dahil sa kaniyang pakikipagtalastasan kay Rivera. Dahil hindi nais ng nanay ni Rivera si Rizal ay gumagamit sila ng kodigo sa kanilang mga sulat. Sa sulat ni Mariano Katigbak na nakapetsa sa 27 Hunyo 1884, binanggit si Rivera bilang "katipan" ni Rizal. Nilarawan ni Katigbak si Rivera bilang lubhang nadamay sa paglisan ni Rizal, na palaging may sakit dahil sa ''insomnia''. Noong umuwi si Rizal sa Pilipinas noong 5 Agosto 1887, bumalik na si Rivera at kaniyang pamilya sa [[Dagupan, Pangasinan]]. Pinagbawalan si Rizal ng kaniyang amang si Francisco Mercado na makipagkita kay Rivera upang huwag mailagay ang pamilyang Rivera sa panganib, dahil sa mga araw na iyon binansagan na si Rizal ng pamahalaang Kastila bilang ''filibustero'' o mapanghimagsik<ref name="JR" /> dahil sa kaniyang nobelang ''Noli Me Tangere''. Nais pakasalan ni Rizal si Rivera habang siya ay nasa Pilipinas pa dahil sa lubusang katapatan ni Rivera. Muli, pinakiusapan ni Rizal ang kaniyang ama bago ang kaniyang muling paglisan sa Pilipinas. Ngunit hindi naganap ang pagkikita. Noong 1888, hindi na pinapadalhan ng sulat si Rizal galing kay Rivera ng isang taon, sa kabila ng patuloy na pagpapadala ni Rizal ng liham sa kaniya. Ang dahilan ng pananahimik ni Rivera ay dahil sa kasunduan ng ina ni Rivera at ng isang Ingles na nagngangalang Henry Kipping, isang inhenyero sa daangbakal na nabighani kay Rivera at mas sinasang-ayunan ng ina ni Rivera.<ref name="JR">[http://www.joserizal.ph/lv01.html Leonor Rivera], José Rizal University, joserizal.ph</ref><ref name="Coates">Coates, Austin. "Leonor Rivera", ''[[Rizal: Philippine Nationalist and Martyr]]'', Oxford University Press (Hong Kong), pages 52–54, 60, 84, 124, 134–136, 143, 169, 185–188, and 258.</ref> Lubusang nasaktan si Rizal noong nabalitaan niyang nagpakasal na si Rivera kay Kipping. Itinabi ng mga kaibigan ni Rizal ang halos lahat ng mga bagay na binigay niya, kabilang ang mga guhit sa mga tapyas ng papel. Ang ilan sa mga bagay na ito ay mga ohales at panyo na may guhit at sulatin na binigay sa mga Blumentritt, na kalaunan ay binigay din sa mag-anak ni Rizal. Kabilang sa mga namangha kay Rizal ay ang anak ng isang liberal na Kastila na si Pedro Ortiga y Perez; at maging si Dr. Reinhold Rost ng [[Museong Britanya]] kung saan siya naging regular na panauhin sa kaniyang tahanan habang siya'y nagsasaliksik sa mga sulat ni Morga sa Londres, kung saan binansagan siya bilang "hiyas ng isang tao".<ref name="Rizalino" />{{#tag:ref|Si Dr. Reinhold Rost ay tagapamahala ng Tanggapang Indyano ng Museong Britanya at kilalang pilologo noong ika-19 siglo.|group=note}} ===Josephine Bracken=== Sa buhay ng pagkabayani ni Rizal ay may dalawang babae na kapwa nagkaroon ng mahalagang bahagi, ito ay ang kaniyang ina at si Josephine Bracken. Si Donya Teodora Alonzo ay isang mapagmahal at mapagkalingang ina, na nagpakita ng mga katangian ng isang huwarang inang Pilipino. Isang parokyano ng Kristiyanismo, para sa kaniya ay isang pagtalikod o kasalanan sa paniniwala ang pag-aaral ng agham at pag-ibig kay Josephine Bracken. Samantalang makikita si Leonor Rivera kay Maria Clara, si Josephine Bracken naman ay kay Salome. Si Salome ang karakter ni Rizal sa Noli Me Tangere na hindi isinama sa nilimbag kaya iilan lamang ang maybatid. Si Salome ay ang iniibig ni Elias, isang babaeng kakikitaan ng malayang pag-uugali sa pagsasalita, pagkilos, at pananaw sa siping. Ang usapan nina Elias at Salome ay isang senaryong kakikitaan ng lubusang pagtukoy sa pagnanasa bago pa ang mga sulatin ni Jose Garcia Villa. Maitutulad din si Josephine Bracken kina Magdalene, Mata Hari, Kitty O’Shea, Sadie Thompson, at Joan of Arc. Si Josephine Bracken ang naging daan upang makita ang liberalismo ni Rizal ng ina nito at mga kapatid. Isa na rito ang naging pagtatalo ni Rizal at ng kanyang ina tungkol sa pagsasama nila ni Josephine Bracken kahit na walang basbas ng simbahan. Bukod sa pagiging liberal taglay din ni Josephine Bracken ang mga ugali kagaya ng pagiging matatag at may tatag sa pakikipaglaban ng kaniyang mga pinaniniwalaan. Ayon kay John Foreman, si Josephine Bracken ay maihahalintulad kina Gabriela Silang at Joan of Arc sa kanyang walang hanggang pakikibaka sa laban ng mga Katipuneros kahit sa pagkamatay ni Rizal. Unang nakita si Josephine sa Asamblea sa Imus, Kabite noong 29 Disyembre. Kasama niyang dumating sa pagtitipon si Paciano Rizal at iba pang kabilang sa pamilya Rizal. Ayon pa kay General Ricarte, hindi rin matatawaran ang pagsali ni Josephine sa paggagamot sa bahay sa Tejeros kung saan naging nurse at inspirasyon siya sa mga may sugat at iba pang nagpupunta dito. Gayundin ay makikita ang pagsali ni Josephine sa “Battles of Silang” st “Battle of Dasmariñas” noong 27 Pebrero. Makikita ang lubhang katatagan ni Josephine Bracken sa Rebolusyon, nang panahon kung kailan dadakipin na siya ng mga Espanyol. Kung saan naglakad siyang dumudugo ang mga paa mula sa Maragondon hanggang Laguna hanggang makarating siya sa daungan patungong Maynila. Si Josephine Bracken ay isang malaking bahagi ng kasasayan ng Pilipinas hanggang sa kanyang kamatayan noong taong 1902 sa sakit na tuberkulosis. Ang kaniyang kusa na pakikibahagi sa Himagsikan at patuloy na pagtulong sa mga Pilipino sa kabila ng hindi pagkilala ng mga ito sa kanya noong una ay sadyang kahanga-hangang kaugaliang napatunayan ni Josephine Bracken sa loob ng mahabang panahon.''''' Noong Pebrero 1895 nagkita si Rizal kay Josephine Bracken isang babaeng Irlandes mula Hong Kong, noong sinamahan niya ang kaniyang bulag na amang si George Taufer upang ipasuri ang kaniyang mga mata kay Rizal.<ref>Fadul 2008, p. 17.</ref> Matapos ang ilang mga pagparoon, nagkaibigan si Rizal at Bracken sa isa't isa. Nais nilang magpakasal, ngunit dahil sa reputasyon ni Rizal dahil sa kaniyang mga sinulat at pananaw pambatas, tumanggi ang lokal na kura na si Padre Obach na ikasal sila liban na lang kung makakakuha si Rizal ng pahintulot mula sa Arsobispo ng Cebu. Hindi sila makapagkasal sa simbahan dahil tumangging bumalik si Rizal sa Katolisismo.<!-- was this because of his Freemasonry ties or his politics? AllanBz --the answer is both-KaElin--><ref name="spouse">Fadul 2008, p.21.</ref> Matapos samahan ang kaniyang ama sa Maynila upang bumalik sa Hong Kong, at bago siya bumalik sa Dapitan upang tumira kay Rizal, pinakilala ni Josephine ang kaniyang sarili sa mag-anak ni Rizal sa Maynila. Minungkahi ng ina ni Rizal na magdaos sila ng kasalang malipon, upang hindi mabagabag ang bait ni Rizal ukol sa kaniyang pambatas na pananaw upang makakuha ng pahintulot mula sa isang Obispo.<ref name="Craig215">Craig 1914, p.215</ref> Naikasal si Rizal at Josephine sa pamamagitan ng kasalang sibil sa Talisay sa Dapitan. Sinasabing nagkaroon sila ng isang anak na nagngangalang Francisco, na namatay din agad pagkasilang.<ref>Fadul 2008, p. 38.</ref> == Sa Bruselas at Espanya (1890-1892) == Noong 1890, lumisan si Rizal sa Paris patungong [[Bruselas]] habang naghahanda sa paglilimbag ng kaniyang mga anotasyon ng ''[[Sucesos de las Islas Filipinas]]'' ni [[Antonio de Morga]]. Nanirahan siya sa isang pangupahang bahay ng magkapatid na Jacoby, sina Catherina at Suzanna, na mayroong pamangking nagngangalang Suzanna ("Thil") na may edad 16. Ayon sa tagasaysay na si [[Gregorio F. Zaide]], umibig si Rizal kay Suzanne Jacoby, 45 taong gulang, ngunit naniniwala ang Belgang si Pros Slachmuylders na umibig si Rizal sa 17 taong gulang na pamangking si Suzanna Thil.<ref name="Suzanne">Cuizon, Ahmed (2008-06-21). [http://globalnation.inquirer.net/cebudailynews/news/view/20080621-143971/Rizals-affair-with-la-petite-Suzanne "Rizal’s affair with 'la petite Suzanne'"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140226044021/http://globalnation.inquirer.net/cebudailynews/news/view/20080621-143971/Rizals-affair-with-la-petite-Suzanne |date=2014-02-26 }}, ''Inquirer/Cebu Daily'', Retrieved on 2012-09-20.</ref> Nakita niya ang mga talang naglilinaw sa kanilang mga ngalan at gulang. Saglit lang nanirahan si Rizal sa Bruselas; pagkatapos noon ay lumuwas siya patungong Madrid. Binigyan niya si Suzanna ng isang kahon ng tsokolate. Lumiham si Suzanna kay Rizal sa wikang Pranses, na sinasabing hindi siya kumuha ng kahit isang tapyas ng tsokolate, at halos mapudpod na ang kaniyang sapatos sa pagbabalik-panaog sa hulugan ng sulat upang tignan kung may liham na hatid sa kaniya, at hinihintay ang kaniyang muling pagbabalik.<ref name="Suzanne"/> Noong 2007, nilalakad na ng pangkat ni Slachmuylder na lagyan ng masaysay na tanda upang pumugay sa pananatili ni Rizal sa nasabing tahanan.<ref name="Suzanne" /> Nagbago ang mga nilalaman ng mga sinulat ni Rizal sa kaniyang dalawang katha, ang "Noli Me Tangere", na nilimbag sa Berlin noong 1887, at "El Filibusterismo", na nilimbag sa Ghent noong 1891. Para magkaroon ng pondo upang mailimbag ang huli ay nangutang si Rizal sa kaniyang mga kaibigan. Maraming mga Kastila at mga nakapag-aral na Pilipino ang nagalit sa kaniyang mga sinulat dahil sa mga sagisag na pinapakita rito. Mapulà ang mga nobelang ito sa mga prayleng Kastila at sa kapangyarihan ng simbahan. Ayon sa sulat ng kaibigan ni Rizal na si [[Ferdinand Blumentritt]], na isang guro at tagasaysay, ang mga tauhan sa mga nobelang ito ay hango sa totoong buhay at ang bawat mga pangyayari dito ay maaring mangyari sa anumang araw sa Pilipinas.<ref>{{cite book|author=Harry Sichrovsky|title=Ferdinand Blumentritt: an Austrian life for the Philippines : The Story of José Rizal's Closest Friend and Companion|url=http://books.google.com/books?id=-yBFKQAACAAJ|year=1987|isbn=978-971-13-6024-5|page=39}}{{Dead link|date=Oktubre 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Bagaman si Blumentritt ay apo ng Ingat-yaman ng Imperyo sa [[Vienna]] at matibay na tagapagtanggol ng pananampalatayang Katoliko, sinulat pa rin niya ang panimulang salita ng ''El Filibusterismo'' matapos niyang isalin ang ''Noli Me Tangere'' sa wikang Aleman. Gaya ng binabala ni Blumentritt, naging dahilan ang mga nobelang ito upang usigin si Rizal bilang pasimuno ng himagsikan. Kalaunan ay nilitis si Rizal ng militar at tuluyang binitay. Ngunit, ang kaniyang mga nobela ang nagbigay udyok sa mga Pilipino upang maglunsad ng Himagsikang Pilipino noong 1896. Bilang pinuno ng kilusang propaganda ng mga Pilipino sa Espanya, nagsulat si Rizal ng mga sanaysay, tula at editoryal sa pahayagang ''[[La Solidaridad]]'' sa Barcelona, kung saan ginamit niya ang sagisag-panulat na "Dimasalang". Ang karaniwang paksa ng kaniyang mga likha ay umiikot sa liberal at progresibong kaisipan ng karapatang pantao at kalayaan, lalo na para sa mga mamamayang Pilipino. Katulad ng kaniyang pananaw sa ibang mga kasapi ng kilusan, na ang Pilipinas ay humaharap sa, ayon sa tuwirang salita ni Rizal, na "Goliath na may dalawang mukha"—mga tiwaling prayle at masamang pamahalaan. Paulit-ulit na kaniyang binabanggit sa kaniyang puna ang mga nasa gaya ng mga sumusunod:{{#tag:ref|In his letter "Manifesto to Certain Filipinos" (Manila, 1896), he states: ''Reforms, if they are to bear fruit, must come from above; for reforms that come from below are upheavals both violent and transitory.''(''Epistolario Rizalino'', op cit)|group=note}} * Na ang Pilipinas ay gawing probinsya ng Espanya * May pagkakatawan sa Cortes * Mga Pilipinong pari sa halip na mga prayleng Kastila * Kalayaan sa pagtitipon at pananalita * Pantay-pantay na karapatan sa ilalim na batas sa pagitan ng mga Pilipino at Kastila Tumutol ang mga maniniil sa Pilipinas sa mga repormang ito. Hindi rin ito inendorso ng ilang mga masining na Kastila tulad nina Morayta, Umamuno, Pi y Margall at iba pa. Gumanti si Wenceslao Retana, isang politikal na komentador sa Espanya, sa pamamagitan ng pagsulat ng artikulo sa ''La Epoca'', isang pahayagan sa Madrid, na umiinsulot kay Rizal. Kinuwento niya ang ukol sa pagpapalayas ng pamilya ni Rizal mula sa kanilang lupa sa Calamba dahil sa hindi pagbabayad ng upa. Nag-ugat ang sakunang ito mula sa pagkakakulong sa ina ni Rizal na si Teodora noong bata pa si Rizal, dahil sa bintang na pagtangkang paglason sa kaniyang hipag. Dahil sa pakikisabwatan ng mga prayle ay kinulong siya ng wala man lang [[paglilitis]]. Pinaglakad din siya ng sampung milya (16&nbsp;km) mula Calamba. Pinalaya din siya matapos ang dalawa at kalahating taong pakikipag-apela sa Kataas-taasang Hukuman.<ref name="Craig" /> Noong 1887, sumulat ng petisyon si Rizal sa ngalan ng mga nangungupahan sa Calamba, at noong taon ding iyon ay hinimok sila na magsalita laban sa tangka ng mga prayle na taasan ang upa. Humantong ito sa paglilitis na nauwi sa pagpapalayas ng mga Dominiko sa mga nangungupahan mula sa kanilang mga tahanan, kabilang dito ang pamilya ni Rizal. Pinamunuan ni Heneral Valeriano Weyler ang paggiba sa mga gusali ng sakahan. Pagkabasa ng akda, nagpadala si Rizal ng kinatawan upang hamunin si Retana sa sagupaan. Humingi ng tawad si Retana sa madla at kalaunan ay naging isa sa mga pinakamalaking tagahanga ni Rizal, na sumulat din ng isa sa pinakamahalagang talambuhay ni Rizal, ang ''Vida y Escritos del Jose Rizal'' (Ang buhay at nilimbag ni Jose Rizal).<ref>Retana, Wenceslao. ''Vida y Escritos del José Rizal''. Libreria General de Victoriano Suarez, Madrid 1907.</ref> == Pagbabalik sa Pilipinas (1892-1896) == ===Pagpapatapon sa Dapitan=== [[File:Regulations of the La Liga Filipina handwritten by Jose Rizal.jpg|thumb|Regulasyon ng "La Liga Filipina" sa mismong sulat-kamay ni Rizal]] Pagbalik sa Maynila noong 1892, binuo ni Rizal ang isang samahang ''La Liga Filipina''. Isinusulong ng samahang ito ang pagkakaroon ng pagkukumpuni sa pamamagitan ng wastong paraan, ngunit ito ay binuwag ng gobernador. Sa mga panahong iyon, tinuturing na siya bilang kalaban ng pamahalaang Kastila dahil sa kaniyang mga nobela. Nasangkot si Rizal sa mga gawaing mahimagsik at noong Hulyo 1892 ay pinatapon siya sa [[Dapitan]] sa probinsya ng [[Zamboanga]].<ref>[http://www.filipiniana.net/ArtifactView.do?artifactID=R2009LMC0093 "Appendix II: Decree Banishing Rizal. Governor-General Eulogio Despujol, Manila, July 7, 1892."] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090701074648/http://www.filipiniana.net/ArtifactView.do?artifactID=R2009LMC0093 |date=Hulyo 1, 2009 }} In ''Miscellaneous Correspondence of Dr. José Rizal / translated by Encarnacion Alzona''. (Manila: National Historical Institute.)</ref> Habang nasa Dapitan ay nagtayo siya ng isang paaralan, pagamutan, at isang sistema ng suplay ng tubig, at nagturo rin ng pagsasaka. Nagtayo si Rizal ng paaralan para sa mga batang lalaki. Sa paaralang ito, wikang Kastila ang ginagamit sa pagtuturo, at nagtuturo din ito ng Ingles bilang wikang banyaga. Ang layunin ng paaralang ito ay upang turuan ang mga mag-aaral ng pagiging maparaan sa buhay. {{Citation needed|date=January 2008}} Ang ilan sa mga mag-aaral ay naging matagumpay bilang mga magsasaka at tapat na kinatawan ng pamahalaan. Isang Muslim ang naging datu, at isa pa, si Jose Aseniero, ay naging gobernador ng Zamboanga. Nagkaroon ng tangka ang mga Heswita na pabalikin si Rizal mula sa Dapitan sa pamumuno ni Padre Sanchez, na dati niyang guro, ngunit nauwi ito sa kabiguan. Muli itong tinangka ni Padre Pastelles, na kilalang bahagi ng Orden. Naging tagapamagitan ang kaniyang matalik na kaibigang si [[Ferdinand Blumentritt]] sa kaniyang mga kaibigan sa Europa, at patuloy ang kaniyang pakikipagtalastasan sa kanila na siyang patuloy na nagpapadala ng mga liham na nakasulat sa mga wikang Olandes, Pranses, Aleman at Ingles na lumito sa mga sensura, kaya naantala ang kanilang mga pagpapadala. Sa pananatili ni Rizal sa Dapitan sa loob ng apat na taon ay umti-unti ding umusbong ang Rebolusyong Pilipino na kinalaunan ay nagpahamak sa kaniya. Bagaman tutol siya sa himagsikan, ginawa siyang pandangal na pangulo ng mga kasapi ng Katipunan at ginamit din ang kaniyang pangalan bilang sigaw sa digmaan, pakikibaka, at kalayaan.<ref>{{Cite web |url=http://definitelyfilipino.com/blog/2012/07/29/rizalismo-isang-sanaysay/ |title=Archive copy |access-date=2014-10-25 |archive-date=2015-03-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150328220920/http://definitelyfilipino.com/blog/2012/07/29/rizalismo-isang-sanaysay/ |url-status=dead }}</ref> ===Pagbaril sa Bagumbayan=== [[Talaksan:Rizal execution.jpg|350px|thumb|Isang larawan ng pagbaril kay Rizal sa [[Rizal Park|Bagumbayan]].]] Ang inatasan na bumaril kay Rizal ay isang hanay ng mga Pilipinong kasapi ng Hukbong Kastila, habang isa pang hanay ng mga Kastilang kasapi ng Hukbong Kastila ang nakahanda upang barilin ang sinuman sa kanila na susuway.<ref>{{cite book|last1=Russell|first1=Charles Edward |last2=Rodriguez|first2=Eulogio Balan |title=The hero of the Filipinos: the story of José Rizal, poet, patriot and martyr|url=http://books.google.com/books?id=BgsvAAAAIAAJ|year=1923|publisher=The Century co.|page=308}}</ref> Kinunan ng manggagamot ng Hukbong Kastila ang pintig ni Rizal at ito ay pangkaraniwan. Pinatahimik ng sarhento ang mga Kastilang hukbo nang magsimula na silang sumigaw ng "Viva" at iba pang mga katagang sang-ayon sa Kastila kasama ang mga manonood na karamihan ay mga Peninsulares at mga Mestisong Kastila. Ang kaniyang huling salita ay isa sa mga huling salita ni Jesucristo: "Consummatum est"—natapos na.<ref name="Laubach" /><ref name="autogenerated1">[[Austin Coates]], ''Rizal: Philippine Nationalist and Martyr'' (London: Oxford University Press, 1968) ISBN 0-19-581519-X</ref>{{#tag:ref|Kahit sa mga prominenteng mga Kastila, sinasabing kalapastanganan ang ginawang paglilitis kay Rizal. Matapos ang kaniyang pagbitay, isang pilosopo na nagngangalang [[Miguel de Unamuno]] ang kumilala kay Rizal bilang isang "Kastila": "malalim at kilalang Kastila, mas Kastila pa kaysa mga abang taong iyon - patawarin nawa sila ng Panginoon, dahil hindi nila nalalaman ang kanilang mga ginagawa - mga abang taong iyan, na sa ibabaw ng kaniyang mainit pang katawan ay bumato palangit na may pag-insulto ng isang pangungusong na sigaw: 'Viva Espana!'" Epilogo ni Miguel de Unamuno sa ''Visa y Escritos del Dr. Jose Rizal'' ni Wenceslao Retana. (Retana, op.cit.)|group=note}} Lihim siyang nilibing sa Libingang [[Paco, Maynila|Paco]] sa Maynila ng wala man lang tanda sa libingan. Nilibot ng kaniyang kapatid na si Narcisa ang lahat ng maaaring libingan at natagpuan ang bagong baong lupa sa isang libingan na may mga bantay sa tarangkahan. Sa kaniyang paniwala na maaring ito nga ang pinaglibingan, at wala pang ibang mga nilibing, nagbigay siya ng handog sa taga-ingat upang ukitan ng tanda ang nasabing lugar na "RPJ" - mga daglat ni Rizal na saliwa. Nakatago naman sa lampara ang kaniyang tulang ''[[Mi ultimo adios]] na pinaniniwalaang sinulat ilang araw bago ang kaniyang pagbitay, at binigay ito sa kaniyang mag-anak kasama ang ilan niyang mga natirang pag-aari, kabilang na ang kaniyang mga huling liham at huling habilin.<ref name="Alvarez">Alvarez, S.V., 1992, Recalling the Revolution, Madison: Center for Southeast Asia Studies, University of Wisconsin-Madison, ISBN 1-881261-05-0</ref>{{rp|91}} Sa kanilang pagbisita, pinaalalahanan ni Rizal ang kaniyang mga kapatid sa wikang Ingles na mayroong isang bagay sa loob ng lamparang binigay ni Pardo de Taveras na ibabalik din pagkabitay, upang bigyang-diin ang kalahagahan ng tula. Ang sumunod na habilin ay, "Tingnan din ang aking sapatos", kung saan isa pang bagay ang nakasuksok. Noong hinukay ang kaniyang labi noong Agosto 1898, sa panahon na ng pananakop ng mga Amerikano, nalaman na hindi siya isinilid sa ataul, at nilibing siya hindi sa 'lupa ng mga banal', at anuman ang nakasiksik sa kaniyang sapatos ay nalusaw.<ref name="Craig">Austin Craig, [http://books.google.com/books?id=eKgtAAAAMAAJ ''Lineage, Life and Labors of Rizal'']. Google Books. Retrieved on 2007-01-10.</ref>'' Sa kaniyang liham sa kaniyang pamilya ay kaniyang isinulat: ''"Turingan ang may-gulang nating magulang kagaya ng nasa niyong maturing... Mahalin silang lubos sa aking alaala... 30 Disyembre, 1896."''<ref name="Rizalino" /> Nagbigay siya ng habilin sa kaniyang pamilya ukol sa kaniyang libing: ''"Ilibing ninyo ako sa lupa. Maglagay ng bato at krus sa ibabaw. Pangalan ko, petsa ng kapanganakan ko at kamatayan ko. Wala nang iba. Kung nais niyong bakuran ang aking libingan maari niyong gawin. Walang paggunita."''<ref>[http://joserizal.info/Writings/Letters/Family/1896-f-letters.htm "Letters Between Rizal and his Family, #223"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111006155045/http://joserizal.info/Writings/Letters/Family/1896-f-letters.htm |date=2011-10-06 }}. The Life and Writings of José Rizal. Retrieved on 2012-09-29</ref> Sa kaniyang huling sulat kay Blumentritt: ''"Bukas, sa ganap na 7, ay babarilin ako; ngunit ako ay walang-sala sa pagkasala ng paghihimagsik. Mamamatay ako ng may tahimik na konsiyensiya."''<ref name="Rizalino" /> Pinaniniwalaan na si Rizal ang unang mapaghasik na Pilipino na namatay dahil sa kaniyang mga gawa bilang manunulat, at dahil sa kaniyang panlipunang pagsuway ay matagumpay niyang natibag ang moral na pamumuno ng Espanya. Nagbigay din siya ng isang aklat sa isang ''matalik at minamahal na kaibigan''. Noong natanggap ito ni Blumentritt sa Leimeritz siya ay umiyak. ==Mga nilathala== Si Rizal ay nakilala sa dahil sa kaniyang dalawang nobela, ang ''[[Noli Me Tangere]],'' na nilimbag sa [[Berlin]], [[Alemanya]] (1886) sa tulong ni Dr. Maximo Viola, at ang ''[[El Filibusterismo]]'', na nilathala sa Gante, [[Belgica]] (1891); pinahiram siya ni Valentin Ventura ng 300 piso sa pagpapalimbag ng El Filibusterismo. Naglalaman ang mga ito ng mga paglalarawan at pagpuna sa mga nagaganap na pangyayari sa lipunang Pilipino ng mga panahong iyon. Ang mga aklat na ito ay halaw sa [[Don Quixote]] ni [[Miguel Cervantes]], manunulat na Espanyol. Ang mga ito ang naging daan upang magising ang puso at diwa ng mga Pilipino. ==Mga pamana sa lahi== Si Jose P. Rizal, na lalong kilalang Pepe ay isang Pilipinong tagapagbago para sa isang lipunang malaya at hindi isang mapaghasik na naghahangad ng [[Pagpapahayag ng kasarinlan ng Pilipinas|kasarinlan]]. Bilang pinuno ng Kilusan ng Pagbabago ng Pilipinas na itinatag ng mga Pilipino sa [[Barcelona]], Espanya, nagbigay siya ng kaniyang ambag sa ''La Solidaridad''. Ang kanilang mga mithiin: # na ang Pilipinas ay maging bahaging-lalawigan ng Espanya; # na magkaroon ng mga kinatawan sa Batasan ng Espanya (Parlyamento); # na magkaroon ng mga namumunong paring Pilipino o magkaroon ng sekularisasyon; # kalayaan sa pagtitipon-tipon at pamamahayag; # pantay na karapatan sa harap ng batas, maging Pilipino man o Kastila. Hindi matanggap ng mga maykapangyarihang kinatawan ang mga pagbabagong iyon, sapagkat nangangahulugan ng pagkawala ng pangingibabaw ng Kastila. Kaya sa pagbabalik ni Rizal sa Maynila mula sa Espanya, pinaratangan siya ng paghahasik ng gulo dahil sa pagtatatag ng La Liga Filipina, kaya siya ay nilitis at ipinatapon sa Lungsod ng Dapitan/Dapitan, Zamboanga del Norte/Zamboanga noong 1892. Doon, nagtayo siya ng isang paaralang pambata, at isang pagamutan. Bukod dito, nagsagawa rin siya ng isang pambayang sistema ng daluyan-tubig. ==Tingnan din== * [[Mga lugar sa Pilipinas na may pangalang Rizal]] ==Mga sanggunian== {{Reflist|colwidth=30em}} ==Mga pananda== {{Reflist|group=note}} == Mga kawing panlabas == {{Commonscat|José Rizal}} * [http://www.inq7.net/globalnation/col_gln/2005/jan10.htm Rizal the OFW], artikulo tungkol kay Rizal sa INQ7 * [http://www.joserizal.ph/ Rizal's official web pages] * [http://www.univie.ac.at/Voelkerkunde/apsis/aufi.htm prof. Ferdinand Blumentritt's web pages, Rizal's friend] + [http://www.blumentritt.uni.hu/ Lea-Katharina Steller: Ferdinand Blumentritt] * [http://www.knightsofrizal.org The knights of Jose Rizal, Order] {{reflist}} {{Authority control}} {{SulatinRizal}} {{Himagsikang Pilipino}} {{BD|1861|1896|Rizal, Jose}} {{DEFAULTSORT:Rizal, Jose}} [[Kategorya:Mga Tagalog|Rizal, Jose]] [[Kategorya:Himagsikang Pilipino]] [[Kategorya:Mga manunulat mula sa Pilipinas]] [[Kategorya:Mga Pilipinong liping-Intsik|Rizal, Jose]] [[Kategorya:Mga Pilipinong liping-Hapon|Rizal, Jose]] [[Kategorya:Mga Pilipinong liping-Kastila|Rizal, Jose]] [[Kategorya:Kasaysayan ng Pilipinas|Rizal, Jose]] [[Kategorya:Mga makata|Rizal, Jose]] [[Kategorya:Mga Pilipinong manggagamot]] [[Kategorya:Mga nobelista]] [[Kategorya:Mga pintor mula sa Pilipinas]] [[Kategorya:Pilipinong manlilikha]] [[Kategorya:Mga rebolusyonaryo mula sa Pilipinas]] q7x2e5xdktfxlpdfjjfbyww1kkp7lwg 0 1166 2168030 2167998 2025-07-09T13:44:10Z GinawaSaHapon 102500 Tinanggal ang mga naulit na'ng nilalaman: nailagay na sa ibang mga bahagi. 2168030 wikitext text/x-wiki {{For-multi|konsepto ng pagiging tao|pagkatao|relihiyon|Taoismo|}} {{otheruses}} {{use dmy dates}} {{kinukumpuni}} {{Speciesbox | name = Tao | fossil_range = {{Fossil range|0.3|0}} [[Chibaniano]] – [[Holoseno|ngayon]] | image = Akha cropped hires.JPG <!--The choice of image has been discussed at length. Please don't change it without first obtaining consensus. See FAQ on talk page. Also used at Akha people (section Dress)--> | image_caption = Taong lalaki (kaliwa) at babae (kanan) <!--T| status = LC | status_system = IUCN3.1--> | taxon = Homo sapiens | authority = [[Linnaeus]], [[Systema Naturae|1758]] | subdivision_ranks = Subspecies | range_map = World Population Density Map 2020.png | range_map_caption = Densidad ng ''Homo sapiens'' noong 2020 | synonyms = }} <!-- Panatilihin ang paggamit ng tuldik sa unang banggit ng paksa. --> '''Táo''' ('''''Homo sapiens''''') o '''modérnong táo''' ang pinakakaraniwan at pinakalaganap na [[espesye]] ng [[Primata|primado]], at ang huling nabubuhay na espesye ng [[henus]] na ''[[Homo]]''. Bahagi ng [[pamilya (biyolohiya)|pamilyang]] [[Hominidae]], natatangi ang mga tao sa kanilang kawalan ng buhok kumpara sa kapamilya nila, paglalakad gamit ng [[bipedalismo|dalawang paa]], at mataas na antas ng [[katalinuhan]]. May mga malalaking [[utak]] ang mga tao, na nagbigay sa kanila ng kakayahang [[kognisyon|kognitibo]] na naging dahilan upang makatira sila sa iba't-ibang klase ng kapaligiran at makagawa ng mga [[kagamitan]], [[lipunan]], at [[sibilisasyon]]. Isang [[sosyalidad|nakikihalubilong hayop]] ang mga tao, kung saan ang bawat isang tao ay miyembro ng isang grupo na nagdidikta ng kani-kanilang relasyon sa iba, tulad halimbawa ng [[pamilya]], [[kaibigan]], [[korporasyon]], at [[estado|politikal na estado]]. Dahil rito, nakapagtatag ang mga tao ng napakaraming klase ng [[kaugalian]], [[wika]], at [[tradisyon]], mga pangunahing sangkap ng isang lipunan ng tao. May matinding ring [[kuryosidad]] ang mga tao; ang pagnanasang maunawaan at maimpluwensyahan ang mga [[penomena]] ang nag-udyok sa mga tao upang maidebelop ang [[agham]], [[teknolohiya]], [[pilosopiya]], [[mitolohiya]], [[relihiyon]], at iba pang mga [[larangan]] ng [[kaalaman]]. Bukod dito, pinag-aaralan din nila ang kani-kanilang sarili sa pamamagitan ng [[antropolohiya]], [[agham panlipunan]], [[kasaysayan]], [[sikolohiya]], at [[medisina]]. Sa kasalukuyan, tinatayang [[populasyon ng tao|nasa walong bilyon ang kabuuang populasyon]] ng mga tao sa [[Daigdig]]. Sa malaking bahagi ng kanilang kasaysayan, [[nomadiko]] ang pamumuhay ng mga tao, umaasa sa mga pagkain sa kapaligiran o manghuli ng ibang mga hayop para kainin. Nagsimula lamang maging [[modernong pag-uugali|moderno]] ang mga tao noong bandang 160,000 hanggang 60,000 taong ang nakalilipas. Naganap ang [[Rebolusyong Neolitiko]] sa iba't-ibang lugar nang halos sabay, una sa rehiyon ng [[Kanlurang Asya]] 13,000 taon ang nakaraan. Sa mga lugar na ito, nagsimulang [[tirahan ng mga tao|manatili]] ang mga tao [[agrikultura|upang magsaka]] imbes na mangalugad, na siyang nagbigay-daan upang maitatag ang mga pinakaunang [[sibilisasyon]] na minarkahan ng [[paglobo ng populasyon]] at pagbilis ng [[pagbabago sa teknolohiya]]. Simula noon, samu't saring mga sibilisasyon ang umangat at bumagsak, at nagsimula ring magbago ang pamumuhay ng mga tao. [[Omniboro]] ang mga tao; ibig sabihin, kumakain sila ng halaman at karne. Simula noong panahong ng mga ''[[Homo erectus]]'', ginagamit rin nila ang [[apoy]] upang [[pagluluto|lutuin]] ang mga pagkain nila, na nagpataas kalaunan sa kanilang nutrisyon at pagdami ng mga maaaring kainin. Maituturing na [[diurnal]] ang mga tao, [[pagtulog|natutulog]] nang tinatayang pito hanggang siyam na oras kada araw. May malaking epekto ang mga tao sa kalikasan. Mga [[superdepredador]] ({{lang|en|superpredator}}) sila, at kaunti at bihira lamang silang tugisin ng ibang mga hayop. Ang kanilang mabilis na pagdami, [[industriyalisasyon]], [[polusyon]], at pagkonsumo ang dahilan ng [[Malawakang pagkaubos sa Holoseno|kasalukuyang malawakang pagkaubos]] ng ibang mga nilalang. Sa nakalipas na siglo, narating ng mga tao ang mga pinakamasasamang kapaligiran para sa buhay, tulad ng [[Antartika]], [[kalawakan|labas ng Daigdig]] at ang kailaliman ng mga [[karagatan]], bagamat limitado lamang ang pananatili nila sa mga ito. Nakarating ang mga tao sa [[Buwan (astronomiya)|Buwan]] at nakapagpadala ng kanilang mga gawa sa iba't-ibang bahagi ng [[Sistemang Solar]]. Bagamat ginagamit din ang salitang "tao" upang tukuyin ang lahat ng mga miyembro ng henus na ''Homo'', madalas itong ginagamit sa ''Homo sapiens'', ang natitirang espesye nito. Ginagamit ang salitang "modernong tao" upang ihiwalay ang mga ito sa mga sinaunang tao. Unang lumitaw ang mga [[anatomikal na modernong tao]] sa [[Aprika]] 300,000 taon ang nakaraan, mula sa ''[[Homo heidelbergensis]]'' o kaparehong espesye. [[Kamakailang pinagmulang Aprikano|Mula Aprika]], unti-unti nilang nilahian at pinalitan ang ibang mga espesye ng tao sa mga lugar, tulad halimbawa ng mga [[Neandertal]], na pinaniniwalaang naubos dahil sa kompetisyon, alitan, at paglalahi ng mga ''Homo sapiens'' sa kanilang populasyon. Naimpluwensyahan ng kapaligiran at mga [[hene]] ang [[biyolohiyang pantao|biolohikal na pagkakaiba]] ng mga tao na makikita tulad halimbawa ng kulay ng balat, tangkad, at [[pisyolohiya]], gayundin ang mga namamanang sakit at katangian. Bagamat ganito, isa ang mga tao sa may pinakamakaunting pagkakaiba sa henetika sa mga primado, kung saan nasa 99% na magkapareho ang alinmang dalawang tao. May [[Dimorpismong pangkasarian|dalawang biolohikal na kasarian]] ang mga tao; sa pangkalahatan, mas malakas ang mga lalaking tao habang mas maraming taba naman ang mga babaeng tao. Nagsisimulang lumitaw ang mga [[sekondaryong katangiang pangkasarian]] pagsapit ng [[kabaguntauhan]]. Kayang manganak ng mga babaeng tao, simula sa pagsisimula ng kabaguntauhan hanggang sa [[layog|maglayog]] bandang 50 taong gulang. Delikado ang [[panganganak]], kung saan maraming komplikasyon ang maaaring kaharapin ng nanganganak na maaari ding humantong sa [[kamatayan]], bagamat nakadepende ito sa [[serbisyong medikal]]. Madalas na magkaparehong tatay at nanay ang nagpapalaki sa [[sanggol]], na [[prekosyalidad at altrisiyalidad|walang muwang pagkapanganak]] sa kanila. ==Pagpapangalan== {{main|Mga pangalan sa espesye ng tao|Taksonomiyang pantao}} Nagmula ang salitang "tao" sa mas lumang Tagalog na salitang "tawo", na ginagamit pa rin sa ibang mga wika sa Pilipinas partikular na sa [[Kabisayaan]]. Pare-parehong nagmula ito sa [[Protowikang Pilipino|Proto-Pilipinong]] salita na {{lang|tl|tau|proto=yes|italic=yes}}, na nagmula naman sa [[Protowikang Austronesyo|Proto-Austronesyong]] salitang na {{lang|tl|Cau|proto=yes|italic=yes}}.<ref>{{Cite web |last=Blust |first=Robert |last2=Trussel |first2=Stephen |last3=Smith |first3=Alexander |last4=Forkel |first4=Robert |title=*Cau person, human being |url=https://acd.clld.org/cognatesets/25883#5/7.758/121.239 |access-date=24 Hunyo 2025 |website=Austronesian Comparative Dictionary Online |language=en}}</ref> Isa sa mga deribatibo nito, "[[pagkatao]]", ay ginagamit upang tukuyin ang [[kondisyon ng tao|kondisyon ng pagiging tao]].<ref>{{Cite journal |last=Roman Jr, |first=Guillermo Q. |date=2010 |title=TAO: Being and Becoming Human |trans-title=TAO: Pagiging at Magiging Tao |url=https://po.pnuresearchportal.org/ejournal/index.php/normallights/article/view/61/51 |format=PDF |journal=[[Philippine Normal University|The Normal Lights]] |language=en |publisher=[[Philippine Normal University]] |volume=5 |issue=1 |doi=10.56278/tnl.v5i1.61 |access-date=24 Hunyo 2025}}</ref> Bagamat malinaw ang pagkakaibang ito sa wikang Tagalog, itinuturing ang dalawang ito bilang magkasingkahulugan sa ibang mga wika. Halimbawa, sa [[wikang Ingles]], itinuturing na magkapareho ang mga salitang {{lang|en|human}} at {{lang|en|person}} sa karaniwang diskurso. Gayunpaman, sa [[pilosopiya]], ginagamit ang {{lang|en|person}} sa kahulugan na "pagkatao".<ref>{{Cite web |title=Concept of Personhood |trans-title=Konsepto ng Pagkatao |url=https://medicine.missouri.edu/centers-institutes-labs/health-ethics/faq/personhood |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210304011726/https://medicine.missouri.edu/centers-institutes-labs/health-ethics/faq/personhood |archive-date=4 March 2021 |access-date= |website=[[University of Missouri School of Medicine]] |language=en}}</ref> [[File:Carl von Linné, 1707-1778, botanist, professor (Alexander Roslin) - Nationalmuseum - 15723.tif|thumb|upright|Si [[Carl Linnaeus]] ang nagbigay ng pangalang ''Homo sapiens'' sa ''[[Systema Naturae]]''.]] Samantala, nagmula naman ang [[pangalang binomial]] ng tao, ''Homo sapiens'', mula sa ''[[Systema Naturae]]'' ni [[Carl Linnaeus]] noong 1735 at may ibig sabihin na "tao na may karunungan".<ref>{{cite journal |vauthors=Spamer EE |date=29 January 1999 |title=Know Thyself: Responsible Science and the Lectotype of Homo sapiens Linnaeus, 1758 |trans-title=Alamin ang Sarili: Responsableng Agham at ang Lektotipo ng Homo sapiens Linnaeus, 1758 |journal=Proceedings of the Academy of Natural Sciences |language=en |volume=149 |issue=1 |pages=109–114 |jstor=4065043}}</ref> Ang henus nito, ''[[Homo]]'', ay isang [[aral na hiram]] mula sa [[wikang Latin]] na {{lang|la|homō}}, na tumutukoy sa tao mapaanuman ang kasarian.<ref>{{cite dictionary |title=Homo |dictionary=Dictionary.com |publisher=Random House |url=https://dictionary.reference.com/browse/Homo |date=23 September 2008 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20080927011551/https://dictionary.reference.com/browse/homo |archive-date=27 September 2008 |url-status=live}}</ref> Maaaring gamitin ang salitang "tao" upang tukuyin ang lahat ng mga miyembro ng naturang henus; sa ganitong pananaw, ginagamit ang salitang "modernong tao" upang ihiwalay ito sa ibang mga miyembro ng henus. Sa kasalukuyan, may mga pagtatalo sa akademiya kung dapat bang ituring ang ilang patay na klase ng tao, tulad ng mga [[Neandertal]], bilang isang hiwalay na espesye o bilang isang sub-espesye sa ilalim ng ''Homo sapiens''.<ref name="Barras-20162">{{cite web |last=Barras |first=Colin |date=11 January 2016 |title=We don't know which species should be classed as 'human' |trans-title=Hindi natin alam kung ano-anong mga espesye ang dapat ituring bilang 'tao' |url=https://www.bbc.com/earth/story/20160111-what-is-it-that-makes-you-a-human-and-not-something-else |url-status= |archive-url=https://web.archive.org/web/20210826223800/http://www.bbc.com/earth/story/20160111-what-is-it-that-makes-you-a-human-and-not-something-else |archive-date=26 August 2021 |access-date= |website=BBC |language=en}}</ref> == Ebolusyon == {{main|Ebolusyon ng tao}}{{clade|{{clade |1=[[Hylobatidae]] |label2=[[Hominidae]] |2={{clade|label1=[[Ponginae]] |1={{clade |label1=[[Orangutan|Pongo]] |1={{clade |1=''[[Pongo abelii]]'' |label2= |2={{clade |1=''[[Pongo tapanuliensis]]'' |2=''[[Pongo pygmaeus]]'' }} }} }} |label2=[[Homininae]] |2={{clade|label1=[[Gorillini]] |1={{clade |label1=[[Gorilya|Gorilla]] |1={{clade |1=''[[Gorilla gorilla]]'' |2=''[[Gorilla beringei]]'' }} }} |label2=[[Hominini]] |2={{clade |label1=[[Panina]] |1={{clade|label1=[[Pan (hayop)|Pan]]|1={{clade |1=''[[Pan troglodytes]]'' |2=''[[Pan paniscus]]'' }} }} |2={{clade|label1=[[Hominina]]|1='''''Homo sapiens'''''}} }} }} }} }}|style1=font-size:80%; line-height:80%|label1=[[Hominoidea]]}} Mga [[bakulaw]] ang mga tao; bahagi sila ng superpamilyang [[Bakulaw|Homonoidea]].<ref>{{Cite book |author-link=Russell Tuttle |title=International Encyclopedia of Biological Anthropology |vauthors=Tuttle RH |date=4 October 2018 |publisher=[[John Wiley & Sons, Inc.]] |isbn=978-1-118-58442-2 |veditors=Trevathan W, Cartmill M, Dufour D, Larsen C |place=[[New Jersey]], [[United States]] |pages=1–2 |language=en |trans-title=Pandaigdigang Ensiklopedya ng Antropolohiyang Biolohikal |chapter=Hominoidea: conceptual history |trans-chapter=Hominoidea: kasaysayan ng konsepto |doi=10.1002/9781118584538.ieba0246 |access-date= |chapter-url=https://doi.wiley.com/10.1002/9781118584538.ieba0246 |s2cid=240125199}}</ref> Unang humiwalay ang mga ninuno ng modernong tao mula sa mga [[gibon]] (pamilyang Hylobatidae), tapos [[orangutan]] (henus ''Pongo''), tapos [[gorilya]] (henus ''Gorilla''), at panghuli, sa mga [[chimpanzee]] at [[bonobo]] (henus ''[[Pan (hayop)|Pan]]'').<ref>{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Goodman M, Tagle DA, Fitch DH, Bailey W, Czelusniak J, Koop BF, Benson P, Slightom JL |date=March 1990 |title=Primate evolution at the DNA level and a classification of hominoids |trans-title=Ebolusyon ng mga primado sa antas ng DNA at klasipikasyon ng mga hominoid |journal=[[Journal of Molecular Evolution]] |language=en |volume=30 |issue=3 |pages=260–266 |bibcode=1990JMolE..30..260G |doi=10.1007/BF02099995 |pmid=2109087 |s2cid=2112935}}</ref><ref>{{cite journal |vauthors=Ruvolo M |date=March 1997 |title=Molecular phylogeny of the hominoids: inferences from multiple independent DNA sequence data sets |trans-title=Piloheniyang molekular sa mga hominoid: mga hinuha mula sa iba't-ibang mga data set ng sekuwensiya ng DNA |journal=[[Molecular Biology and Evolution]] |language=en |volume=14 |issue=3 |pages=248–265 |doi=10.1093/oxfordjournals.molbev.a025761 |pmid=9066793 |doi-access=free}}</ref> Ang panghuling hiwalayang ito ay naganap noong bandang 8–4 milyong taon ang nakaraan, sa huling bahagi ng kapanahunang [[Mioseno]]. Sa hiwalayang ito, nabuo ang [[kromosoma 2]] mula sa pagsasama ng dalawang kromosoma, na naging dahilan kung bakit may 23 pares lamang ang mga modernong tao kumpara sa 24 sa ibang mga bakulaw.<ref>{{cite web |title=Human Chromosome 2 is a fusion of two ancestral chromosomes |trans-title=Pagsasama ng dalawang sinaunang kromosoma ang Kromosoma 2 ng Tao |url=https://www.evolutionpages.com/chromosome_2.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20110809040210/https://www.evolutionpages.com/chromosome_2.htm |archive-date=9 August 2011 |access-date= |work=Evolution Pages |language=en |vauthors=MacAndrew A}}</ref> Matapos nito, dumami ang mga [[hominin]] sa maraming espesye at di bababa sa dalawang henus. Gayunpaman, tanging mga tao, bahagi ng henus na ''[[Homo]]'', lamang ang natira sa kasalukuyan.<ref>{{Cite web |last=McNulty |first=Kieran P. |year=2016 |title=Hominin Taxonomy and Phylogeny: What's In A Name? |trans-title=Taksonomiya at Piloheniya ng Hominin: Anong Meron sa Pangalan? |url=https://www.nature.com/scitable/knowledge/library/hominin-taxonomy-and-phylogeny-what-s-in-142102877/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160110013134/https://www.nature.com/scitable/knowledge/library/hominin-taxonomy-and-phylogeny-what-s-in-142102877/ |archive-date=10 January 2016 |access-date= |website=Nature Education Knowledge |language=en}}</ref> [[File:Lucy_Skeleton.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Lucy_Skeleton.jpg|thumb|Isang rekonstruksiyon sa katawan ni [[Lucy (Australopithecus)|Lucy]], isang [[Australopithecus afarensis|''Australopithecus afarensis'']].]] Nagmula ang ''Homo'' mula sa mga ''[[Australopithecus]]''.<ref>{{cite journal |vauthors=Strait DS |date=September 2010 |title=The Evolutionary History of the Australopiths |trans-title=Ang Kasaysayan ng Ebolusyon ng mga Australopiteko |journal=Evolution: Education and Outreach |language=en |volume=3 |issue=3 |pages=341–352 |doi=10.1007/s12052-010-0249-6 |issn=1936-6434 |doi-access=free |s2cid=31979188}}</ref><ref>{{cite journal |vauthors=Dunsworth HM |date=September 2010 |title=Origin of the Genus Homo |trans-title=Pinagmulan ng Henus na Homo |journal=Evolution: Education and Outreach |language=en |volume=3 |issue=3 |pages=353–366 |doi=10.1007/s12052-010-0247-8 |issn=1936-6434 |doi-access=free |s2cid=43116946}}</ref> Bagamat kaunti lamang ang mga [[posil]] sa hiwalayang ito, makikita sa mga kalansay ng mga pinakamatatandang posil ng ''Homo'' ang mga pagkakapareho sa mga ''Australopithecus''.<ref>{{cite journal |vauthors=Kimbel WH, Villmoare B |date=July 2016 |title=From Australopithecus to Homo: the transition that wasn't |trans-title=Mula Australopithecus patungong Homo: ang transisyon na hindi |journal=Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological Sciences |language=en |volume=371 |issue=1698 |page=20150248 |doi=10.1098/rstb.2015.0248 |pmc=4920303 |pmid=27298460 |s2cid=20267830}}</ref><ref name="Villmoare201522">{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Villmoare B, Kimbel WH, Seyoum C, Campisano CJ, DiMaggio EN, Rowan J, Braun DR, Arrowsmith JR, Reed KE |date=March 2015 |title=Paleoanthropology. Early Homo at 2.8 Ma from Ledi-Geraru, Afar, Ethiopia |trans-title=Paleoantropolohiya. Mga unang Homo noong 2.8 Ma mula sa Ledi-Guraru, Afar, Etopiya |journal=[[Science (dyornal)|Science]] |language=en |volume=347 |issue=6228 |pages=1352–1355 |bibcode=2015Sci...347.1352V |doi=10.1126/science.aaa1343 |pmid=25739410 |doi-access=free}}</ref> Tinatayang naganap ang hiwalayan ng dalawang henus 4.3–2.6 na milyong taon ang nakaraan batay sa [[orasang molekular]], bagamat may mga ilang iskolar na nagtataya sa hiwalayan noong 1.87 milyong taon ang nakaraan kung tatanggalin ang ilan sa mga naunang posil na pinaniniwalaang namali ng lagay sa ''Homo''.<ref>{{cite journal |last1=Püschel |first1=Hans P. |last2=Bertrand |first2=Ornella C. |last3=O’Reilly |first3=Joseph E. |last4=Bobe |first4=René |last5=Püschel |first5=Thomas A. |date=June 2021 |title=Divergence-time estimates for hominins provide insight into encephalization and body mass trends in human evolution |trans-title=Nagbigay-linaw ang mga pagtataya sa paghihiwalay ng mga hominin sa trend ng ensepalisasyon at masa ng katawan sa ebolusyon ng tao |url=https://www.research.ed.ac.uk/en/publications/35151870-c7b5-477e-aca8-2c75c8382002 |journal=[[Nature Ecology & Evolution]] |language=en |volume=5 |issue=6 |pages=808–819 |bibcode=2021NatEE...5..808P |doi=10.1038/s41559-021-01431-1 |pmid=33795855 |hdl-access=free |s2cid=232764044 |hdl=20.500.11820/35151870-c7b5-477e-aca8-2c75c8382002}}</ref><ref name=":0">{{cite journal |last=Wood |first=Bernard |date=28 June 2011 |title=Did early Homo migrate "out of" or "in to" Africa? |trans-title=Lumipat ba "patungo" o "papuntang" Aprika ang mga unang Homo? |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |language=en |volume=108 |issue=26 |pages=10375–10376 |bibcode=2011PNAS..10810375W |doi=10.1073/pnas.1107724108 |issn=0027-8424 |pmc=3127876 |pmid=21677194 |doi-access=free}}</ref> Ang pinakamatandang tala ng ''Homo'' ay ang [[LD-350-1]] mula sa [[Etiopiya]] na tinatayang nasa 2.8 milyong taon ang tanda. Samantala, ang pinakamatatandang mga espesye na napangalanan ay ang ''[[Homo habilis]]'' at ''[[Homo rudolfensis]]'' na tinatayang nabuhay noong bandang 2.3 milyong taon ang nakaraan.<ref name="Villmoare20152">{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Villmoare B, Kimbel WH, Seyoum C, Campisano CJ, DiMaggio EN, Rowan J, Braun DR, Arrowsmith JR, Reed KE |date=March 2015 |title=Paleoanthropology. Early Homo at 2.8 Ma from Ledi-Geraru, Afar, Ethiopia |trans-title=Paleoantropolohiya. Mga unang Homo noong 2.8 Ma mula sa Ledi-Guraru, Afar, Etopiya |journal=[[Science (dyornal)|Science]] |language=en |volume=347 |issue=6228 |pages=1352–1355 |bibcode=2015Sci...347.1352V |doi=10.1126/science.aaa1343 |pmid=25739410 |doi-access=free}}</ref> Unang lumitaw naman sa mga tala ang ''[[Homo erectus]]'' bandang 2 milyong taon ang nakaraan, ang unang ''Homo'' na nakalabas sa kontinente ng [[Aprika]] at kumalat sa [[Eurasya]] at ang una na may katawang kahawig ng sa modernong tao.<ref>{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Zhu Z, Dennell R, Huang W, Wu Y, Qiu S, Yang S, Rao Z, Hou Y, Xie J, Han J, Ouyang T |date=July 2018 |title=Hominin occupation of the Chinese Loess Plateau since about 2.1 million years ago |trans-title=Okupasyon ng mga hominin sa Talampas ng Loess sa Tsina simula noong 2.1 milyong taon ang nakaraan |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |language=en |volume=559 |issue=7715 |pages=608–612 |bibcode=2018Natur.559..608Z |doi=10.1038/s41586-018-0299-4 |pmid=29995848 |s2cid=49670311}}</ref> Lumitaw naman ang mga ''Homo sapiens'' noing 300,000 taon ang nakaraan mula sa ''[[Homo heidelbergensis]]'' o ''[[Homo rhodesiensis]]'', mga espesye ng ''Homo erectus'' na nanatili sa Aprika.<ref>{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Hublin JJ, Ben-Ncer A, Bailey SE, Freidline SE, Neubauer S, Skinner MM, Bergmann I, Le Cabec A, Benazzi S, Harvati K, Gunz P |date=June 2017 |title=New fossils from Jebel Irhoud, Morocco and the pan-African origin of Homo sapiens |trans-title=Mga bagong posil mula sa Jebel Irhoud, Moroko at ang pan-Aprikanomg pinagmulan ng Homo sapiens |url=https://kar.kent.ac.uk/62267/1/Submission_288356_1_art_file_2637492_j96j1b.pdf |url-status=live |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |language=en |volume=546 |issue=7657 |pages=289–292 |bibcode=2017Natur.546..289H |doi=10.1038/nature22336 |pmid=28593953 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200108234003/https://kar.kent.ac.uk/62267/1/Submission_288356_1_art_file_2637492_j96j1b.pdf |archive-date=8 January 2020 |access-date= |hdl=1887/74734 |s2cid=256771372}}</ref> Kagaya ng ''Homo erectus'', lumabas ang mga ''Homo sapiens'' sa Aprika kalaunan, at unti-unting pinalitan ang populasyon ng mga sinaunang tao sa lugar.<ref>{{cite journal |author-link=Chris Stringer |vauthors=Stringer C |date=June 2003 |title=Human evolution: Out of Ethiopia |trans-title=Ebolusyon ng tao: Paglabas sa Etiopiya |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |language=en |volume=423 |issue=6941 |pages=692–693, 695 |bibcode=2003Natur.423..692S |doi=10.1038/423692a |pmid=12802315 |s2cid=26693109}}</ref> Nagsimula maging moderno ang pag-uugali ng mga ''Homo sapiens'' bandang 160,000–70,000 taon ang nakaraan o mas maaga.<ref>{{cite journal |last1=Marean |first1=Curtis |display-authors=etal |date=2007 |title=Early human use of marine resources and pigment in South Africa during the Middle Pleistocene |trans-title=Paggamit ng mga unang tao sa yamang-tubig at tinta sa Timog Aprika noong kalagitnaan ng Pleistoseno |url=http://doc.rero.ch/record/15550/files/PAL_E2962.pdf |url-status=live |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |language=en |volume=449 |issue=7164 |pages=905–908 |bibcode=2007Natur.449..905M |doi=10.1038/nature06204 |pmid=17943129 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230525103726/https://doc.rero.ch/record/15550/files/PAL_E2962.pdf |archive-date=25 May 2023 |access-date= |s2cid=4387442}}</ref> Umusbong ang katangian ito sa gitna ng nagaganap na [[pagbabago ng klima|likas na pagbabago ng klima]] noong kalagitnaan hanggang sa dulo ng kapanahunang [[Pleistoseno]].<ref>{{Cite journal |last1=Wilkins |first1=Jayne |last2=Schoville |first2=Benjamin J. |date=June 2024 |title=Did climate change make Homo sapiens innovative, and if yes, how? Debated perspectives on the African Pleistocene record |trans-title=Naging inobatibo ba ang mga Homo sapiens dahil sa pagbabago ng klima, at kung oo, paano? Mga pinagdedebatehan na pananaw sa mga nakatala sa Pleistoseno sa Aprika |journal=Quaternary Science Advances |language=en |volume=14 |pages=100179 |bibcode=2024QSAdv..1400179W |doi=10.1016/j.qsa.2024.100179 |doi-access=free}}</ref> Naganap ang [[Kamakailang pinagmulang Aprikano|migrasyon palabas ng Aprika]] sa dalawang bahagi: una noong 130,000–100,000 taon ang nakaraan pahilaga sa Eurasya, at pangalawa noong 70,000–50,000 taon ang nakaraan patimog papunta sa katimugang baybayin ng [[Asya]].<ref>{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Posth C, Renaud G, Mittnik A, Drucker DG, Rougier H, Cupillard C, Valentin F, Thevenet C, Furtwängler A, Wißing C, Francken M, Malina M, Bolus M, Lari M, Gigli E, Capecchi G, Crevecoeur I, Beauval C, Flas D, Germonpré M, van der Plicht J, Cottiaux R, Gély B, Ronchitelli A, Wehrberger K, Grigorescu D, Svoboda J, Semal P, Caramelli D, Bocherens H, Harvati K, Conard NJ, Haak W, Powell A, Krause J |date=March 2016 |title=Pleistocene Mitochondrial Genomes Suggest a Single Major Dispersal of Non-Africans and a Late Glacial Population Turnover in Europe |trans-title=Iminumungkahi ng mga Henomang Mitokondrial noong Pleistoseno na may Iisang Pangunahing Pagkalat ng mga hindi Aprikano at may Pagpalit ng Populasyon noong Huling Bahagi ng Panahong Yelo sa Europa |url=https://pure.rug.nl/ws/files/79384808/Pleistocene_Mitochondrial_Genomes_Suggest_a_Single_Major_Dispersal_of_Non_Africans.pdf |url-status=live |journal=[[Current Biology]] |language=en |volume=26 |issue=6 |pages=827–833 |bibcode=2016CBio...26..827P |doi=10.1016/j.cub.2016.01.037 |pmid=26853362 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250312080455/https://pure.rug.nl/ws/files/79384808/Pleistocene_Mitochondrial_Genomes_Suggest_a_Single_Major_Dispersal_of_Non_Africans.pdf |archive-date=12 March 2025 |access-date= |hdl-access=free |s2cid=140098861 |hdl=2440/114930}}</ref><ref>{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Karmin M, Saag L, Vicente M, Wilson Sayres MA, Järve M, Talas UG, Rootsi S, Ilumäe AM, Mägi R, Mitt M, Pagani L, Puurand T, Faltyskova Z, Clemente F, Cardona A, Metspalu E, Sahakyan H, Yunusbayev B, Hudjashov G, DeGiorgio M, Loogväli EL, Eichstaedt C, Eelmets M, Chaubey G, Tambets K, Litvinov S, Mormina M, Xue Y, Ayub Q, Zoraqi G, Korneliussen TS, Akhatova F, Lachance J, Tishkoff S, Momynaliev K, Ricaut FX, Kusuma P, Razafindrazaka H, Pierron D, Cox MP, Sultana GN, Willerslev R, Muller C, Westaway M, Lambert D, Skaro V, Kovačevic L, Turdikulova S, Dalimova D, Khusainova R, Trofimova N, Akhmetova V, Khidiyatova I, Lichman DV, Isakova J, Pocheshkhova E, Sabitov Z, Barashkov NA, Nymadawa P, Mihailov E, Seng JW, Evseeva I, Migliano AB, Abdullah S, Andriadze G, Primorac D, Atramentova L, Utevska O, Yepiskoposyan L, Marjanovic D, Kushniarevich A, Behar DM, Gilissen C, Vissers L, Veltman JA, Balanovska E, Derenko M, Malyarchuk B, Metspalu A, Fedorova S, Eriksson A, Manica A, Mendez FL, Karafet TM, Veeramah KR, Bradman N, Hammer MF, Osipova LP, Balanovsky O, Khusnutdinova EK, Johnsen K, Remm M, Thomas MG, Tyler-Smith C, Underhill PA, Willerslev E, Nielsen R, Metspalu M, Villems R, Kivisild T |date=April 2015 |title=A recent bottleneck of Y chromosome diversity coincides with a global change in culture |trans-title=Naganap kasabay ng pandaigdigang pagbabago sa kultura ang isang kamakailang pagkonti sa dibersidad ng kromosoma Y |journal=[[Genome Research]] |language=en |volume=25 |issue=4 |pages=459–466 |doi=10.1101/gr.186684.114 |pmc=4381518 |pmid=25770088}}</ref> Narating ng mga ''Homo sapiens'' ang mga kontinente ng [[Australia]] 65,000 taon ang nakaraan at ang [[Kaamerikahan]] noong 15,000 taon ang nakaraan, gayundin sa [[Madagascar]] noong bandang {{KP|300|link=y}} at sa mga pinakamalalayong kapuluan sa [[Karagatang Pasipiko]] tulad ng [[Nueva Selanda]] noon lamang taong 1280.<ref>{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Clarkson C, Jacobs Z, Marwick B, Fullagar R, Wallis L, Smith M, Roberts RG, Hayes E, Lowe K, Carah X, Florin SA, McNeil J, Cox D, Arnold LJ, Hua Q, Huntley J, Brand HE, Manne T, Fairbairn A, Shulmeister J, Lyle L, Salinas M, Page M, Connell K, Park G, Norman K, Murphy T, Pardoe C |date=July 2017 |title=Human occupation of northern Australia by 65,000 years ago |trans-title=Okupasyon ng mga tao sa hilagang Australia bandang 65,000 taon ang nakaraan |url=https://ro.uow.edu.au/smhpapers/4803 |url-status=live |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |language=en |volume=547 |issue=7663 |pages=306–310 |bibcode=2017Natur.547..306C |doi=10.1038/nature22968 |pmid=28726833 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240815000135/https://ro.uow.edu.au/smhpapers/4803/ |archive-date=15 August 2024 |access-date= |hdl-access=free |s2cid=205257212 |hdl=2440/107043}}</ref><ref>{{cite journal |vauthors=Appenzeller T |date=May 2012 |title=Human migrations: Eastern odyssey |trans-title=Mga migrasyon ng tao: Paglalakbay pasilangan |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |language=en |volume=485 |issue=7396 |pages=24–26 |bibcode=2012Natur.485...24A |doi=10.1038/485024a |pmid=22552074 |doi-access=free}}</ref> Hindi simple ang ebolusyon ng tao dahil sa [[pagtatalik ng mga sinauna at modernong tao|pagtatalik nila sa ibang mga espesye ng tao]]. Ayon sa mga pananaliksik na isinagawa sa henoma ng tao, karaniwan ang pagtatalik sa pagitan ng mga malalayong kamag-anak ng mga modernong tao. Tinatayang aabot nang 6% ng [[DNA]] ng mga tao sa labas ng [[Sahara|sub-Sahara]] sa kasalukuyan ang nagmula sa mga hene ng mga Neandertal at ibang mga espesye tulad ng mga [[Denisovan]].<ref>{{cite journal |vauthors=Noonan JP |date=May 2010 |title=Neanderthal genomics and the evolution of modern humans |trans-title=Henomika ng mga Neandertal at ang ebolusyon ng modernong tao |journal=[[Genome Research]] |language=3n |volume=20 |issue=5 |pages=547–553 |doi=10.1101/gr.076000.108 |pmc=2860157 |pmid=20439435}}</ref><ref name="pmid21179161">{{cite journal |author-link1=David Reich |display-authors=6 |vauthors=Reich D, Green RE, Kircher M, Krause J, Patterson N, Durand EY, Viola B, Briggs AW, Stenzel U, Johnson PL, Maricic T, Good JM, Marques-Bonet T, Alkan C, Fu Q, Mallick S, Li H, Meyer M, Eichler EE, Stoneking M, Richards M, Talamo S, Shunkov MV, Derevianko AP, Hublin JJ, Kelso J, Slatkin M, Pääbo S |date=December 2010 |title=Genetic history of an archaic hominin group from Denisova Cave in Siberia |trans-title=Kasaysayang panghenetika ng isang sinaunang grupo ng mga hominin mula sa Kuweba ng Denisova sa Siberia |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |language=en |volume=468 |issue=7327 |pages=1053–1060 |bibcode=2010Natur.468.1053R |doi=10.1038/nature09710 |pmc=4306417 |pmid=21179161 |hdl=10230/25596}}</ref> Pinakamakikita sa mga pagbabagong naganap sa ebolusyon ng tao ay ang kawalan nito ng buhok sa katawan kumpara sa ibang mga bakulaw, gayundin ang [[bipedalismo|paglalakad sa dalawang paa]], mas malalaking [[utak]], at ang [[neotenya|pagkakapareho halos]] ng katangian ng magkaibang kasarian kumpara sa ibang mga bakulaw. Kasalukuyan may debate ukol sa kung ano ang relasyon ng mga pagbabagong ito sa isa't isa.<ref>{{cite book |author1-link=Robert Boyd |url=https://archive.org/details/howhumansevolved03edboyd |title=How Humans Evolved |vauthors=Boyd R, Silk JB |author2-link=Joan Silk |publisher=[[W. W. Norton & Company|Norton]] |year=2003 |isbn=978-0-393-97854-4 |location=New York |language=en |trans-title=Paano Umusbong ang mga Tao |url-access=registration}}</ref> == Kasaysayan == {{main|Kasaysayan ng mundo}} === Prehistorya === {{main|Prehistorya}} [[File:Early_migrations_mercator.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Early_migrations_mercator.svg|thumb|Pagkalat ng mga tao sa bawat kontinente mula sa [[Lambak ng Great Rift]] sa silangang [[Aprika]], kabilang ang pinaniniwalaang rutang dinaanan sa timog (kahel at dilaw).]] Hanggang noon lamang 12,000 taon ang nakaraan, nangangalap at nangangaso ang mga tao.<ref>{{Cite book |last=Scarre |first=Chris |author-link=Chris Scarre |title=The Human Past: World Prehistory and the Development of Human Societies |publisher=[[Thames & Hudson]] |year=2018 |isbn=978-0-500-29335-5 |editor-last=Scarre |editor-first=Chris |edition=4 |location=London |pages=174–197 |language=en |trans-title=Ang Nakaraan ng Tao: Prehistorya ng Mundo at ang Pag-usbong ng mga Lipunan ng Tao |chapter=The world transformed: from foragers and farmers to states and empires |trans-chapter=Ang nabagong mundo: mula nangangalap at nagsasaka hanggang sa estado at imperyo}}</ref> Nagsimula ang [[Rebolusyong Neolitiko]] sa iba't-ibang panig ng mundo nang maimbento ang [[agrikultura]]. Sa [[Kanlurang Asya]] natagpuan ang mga pinakamatatandang ebidensiya ng agrikultura, habang may mga ebidensiya rin ng hiwalay na pagkaimbento nito sa ibang panig ng mundo, partikular na sa [[Tsina]] at [[Mesoamerika]].<ref>{{Cite book |title=Origins and Spread of Domestic Animals in Southwest Asia and Europe |vauthors=Colledge S, Conolly J, Dobney K, Manning K, Shennan S |date=2013 |publisher=Left Coast |isbn=978-1-61132-324-5 |location= |pages=13–17 |language=en |trans-title=Mga Pinagmulan at Pagkalat ng mga Domestikadong Hayop sa Timog-kanlurang Asya at Europa}}</ref><ref>{{cite book |title=Animals and Human Society |vauthors=Scanes CG |date=January 2018 |publisher=Elsevier |isbn=978-0-12-805247-1 |veditors=Scanes CG, Toukhsati SR |pages=103–131 |language=en |trans-title=Mga Hayop at Lipunan ng Tao |chapter=The Neolithic Revolution, Animal Domestication, and Early Forms of Animal Agriculture |trans-chapter=Ang Rebolusyong Neolitiko, Domestikasyon ng Hayop, at mga Sinaunang Anyo ng Agrikulturang Panghayop |doi=10.1016/B978-0-12-805247-1.00006-X}}</ref><ref>{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Lu H, Zhang J, Liu KB, Wu N, Li Y, Zhou K, Ye M, Zhang T, Zhang H, Yang X, Shen L, Xu D, Li Q |date=May 2009 |title=Earliest domestication of common millet (Panicum miliaceum) in East Asia extended to 10,000 years ago |trans-title=Nausog sa 10,000 taon ang nakaraan ang pinakamaagang domestikasyon ng karaniwang dawa (Panicum miliaceum) sa Silangang Asya |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |language=en |volume=106 |issue=18 |pages=7367–7372 |bibcode=2009PNAS..106.7367L |doi=10.1073/pnas.0900158106 |pmc=2678631 |pmid=19383791 |doi-access=free}}</ref> Agrikultura ang nakikitang dahilan ng mga iskolar sa pananatili kalaunan ng mga tao sa iisang lugar, na nagbigay-daan kalaunan din sa pagsuporta sa mga malalaking populasyon at pag-usbong ng mga pinakaunang [[sibilisasyon]].<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=LceiAgAAQBAJ&q=western+civilisation+egypt&pg=PT65 |title=Western Civilization |vauthors=Spielvogel J |date=1 January 2014 |publisher=Cengage |isbn=978-1-285-98299-1 |language=en |trans-title=Kanluraning Sibilisasyon |access-date=}}</ref> === Sinaunang panahon === {{main|Sinaunang kasaysayan}} [[File:All_Gizah_Pyramids.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:All_Gizah_Pyramids.jpg|thumb|Ang [[Dakilang Piramide ng Giza]] sa [[Ehipto]].]] Naganap ang isang [[rebolusyong urban]] noong {{BKP|ika-4 na milenyo|link=y}} kasabay ng pagtatag sa mga [[lungsod-estado]] sa [[Sumer]] sa [[Mesopotamia]].<ref>{{cite book |last=Garfinkle |first=Steven J. |title=The Oxford Handbook of the State in the Ancient Near East and Mediterranean |date=2013 |publisher=Oxford Academic |isbn=978-0-19-518831-8 |editor1=Peter Fibiger Bang |editor1-link=Peter Fibiger Bang |pages=94–119 |language=en |trans-title=Ang Handbook ng Oxford sa Estado ng Sinaunang Malapit na Silangan at Mediteraneo |chapter=Ancient Near Eastern City-States |trans-chapter=Mga Sinaunang Lungsod-estado sa Malapit na Silangan |doi=10.1093/oxfordhb/9780195188318.013.0004 |editor2=Walter Scheidel |editor2-link=Walter Scheidel}}</ref> Sa mga lungsod na ito natagpuan ang mga [[kuneiporme]] na tinatayang ginamit simula noong {{BKP|3000}}.<ref>{{cite book |title=A Companion to Ancient Near Eastern Languages |vauthors=Woods C |date=28 February 2020 |publisher=Wiley |isbn=978-1-119-19329-6 |veditors=Hasselbach-Andee R |edition=1 |pages=27–46 |language=en |trans-title=Gabay sa mga Sinaunang Wika ng Malapit na Silangan |chapter=The Emergence of Cuneiform Writing |trans-chapter=Ang Pag-usbong ng Pagsusulat sa Kuneiporme |doi=10.1002/9781119193814.ch2 |s2cid=216180781}}</ref> Bukod sa Mesopotamia, umusbong din ang mga sibilisasyon ng [[sinaunang Ehipto]] at sa [[Kabihasnan ng Lambak ng Indo|Lambak ng Indus]].<ref>{{cite journal |vauthors=Robinson A |date=October 2015 |title=Ancient civilization: Cracking the Indus script |trans-title=Sinaunang sibilisasyon: Paglutas sa sulat Indus |journal=Nature |language=en |volume=526 |issue=7574 |pages=499–501 |bibcode=2015Natur.526..499R |doi=10.1038/526499a |pmid=26490603 |doi-access=free |s2cid=4458743}}</ref> Nakipagkalakalan din kalaunan ang mga ito sa isa't-isa at naimbento ang [[gulong]], [[araro]], at [[Layag (bangka)|layag]].<ref>{{cite book |author-link=Harriet Crawford |title=The Sumerian World |vauthors=Crawford H |publisher=Routledge |year=2013 |isbn=978-1-136-21911-5 |pages=447–461 |language=en |trans-title=Ang mundo ng Sumer |chapter=Trade in the Sumerian world |trans-chapter=Kalakalan sa mundo ng Sumer}}</ref> Samantala, sa Kaamerikahan, umusbong ang [[sibilisasyong Caral-Supe]] sa ngayo'y [[Peru]] noong {{BKP|3000}}, ang pinakamatandang sibilisasyon sa kontinente.<ref>{{cite web |last1= |first1= |title=Sacred City of Caral-Supe |trans-title=Sagradong Lungsod ng Caral-Supe |url=https://whc.unesco.org/en/list/1269/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240523053341/https://whc.unesco.org/en/list/1269/ |archive-date=23 May 2024 |access-date=27 May 2024 |website=UNESCO World Heritage Centre |language=en}}</ref> Nadebelop rin sa panahong ito ang [[astronomiya]] at [[matematika]], na ginamit ng mga taga-Ehipto upang magawa ang [[Dakilang Piramide ng Giza]], na nakatayo pa rin hanggang ngayon.<ref>{{cite journal |vauthors=Edwards JF |date=2003 |title=Building the Great Pyramid: Probable Construction Methods Employed at Giza |trans-title=Pagtayo sa Dakilang Piramide: Mga Posibleng Paraan ng Konstruksiyon na Isinagawa sa Giza |journal=Technology and Culture |language=en |volume=44 |issue=2 |pages=340–354 |doi=10.1353/tech.2003.0063 |issn=0040-165X |jstor=25148110 |s2cid=109998651}}</ref> May ebidensiya ng isang napakatinding [[tagtuyot]] na [[Pangyayari noong 4.2 libong taon|naganap 4,200 taon ang nakaraan]] na tumagal nang isang siglo at nagpabagsak sa maraming mga sibilisasyon sa mundo,<ref>{{cite journal |vauthors=Voosen P |date=August 2018 |title=New geological age comes under fire |trans-title=Pinuna ng marami ang bagong panahong heolohikal |journal=Science |language=en |volume=361 |issue=6402 |pages=537–538 |bibcode=2018Sci...361..537V |doi=10.1126/science.361.6402.537 |pmid=30093579 |s2cid=51954326}}</ref> bagamat pinalitan din sila ng ibang mga sibilisasyon tulad ng [[Babilonya]] sa Mesopotamia at [[dinastiyang Shang|Shang]] sa Tsina.<ref>{{cite book |title=The Cambridge History of Ancient China: From the Origins of Civilization to 221 BC |vauthors=Keightley DN |publisher=Cambridge University Press |year=1999 |isbn=978-0-521-47030-8 |veditors=Loewe M, Shaughnessy EL |pages=232–291 |language=en |trans-title=Ang Kasaysayan ng Cambridge sa Sinaunang Tsina: Mula sa mga Pinagmulan ng Sibilisasyon hanggang 221 BKP |chapter=The Shang: China's first historical dynasty |trans-chapter=Ang Shang: unang makasaysayang dinastiya ng Tsina}}</ref><ref>{{cite book |title=Babylonians |vauthors=Saggs HW |publisher=University of California Press |year=2000 |isbn=978-0-520-20222-1 |page=7 |language=en |trans-title=Mga taga-Babilonya}}</ref> Gayunpaman, [[Pagbagsak noong huling bahagi ng Panahong Bronse|bumagsak ang marami sa mga ito]] noong huling bahagi ng [[Panahong Bronse]] bandang {{BKP|1200}} dahil sa mga kadahilanang hindi pa lubos na maipaliwanag ng mga siyentipiko.<ref>{{cite journal |vauthors=Drake BL |date=1 June 2012 |title=The influence of climatic change on the Late Bronze Age Collapse and the Greek Dark Ages |trans-title=Ang impluwensiya ng pagbabago ng klima sa Pagbagsak sa huling bahagi ng Panahong Bronse at ang Madilim na Panahon ng Gresya |journal=Journal of Archaeological Science |language=en |volume=39 |issue=6 |pages=1862–1870 |bibcode=2012JArSc..39.1862D |doi=10.1016/j.jas.2012.01.029}}</ref> Ang pangyayaring ito ang nagpasimula sa [[Panahon ng Bakal]] sa maraming panig ng mundo na nagpalit sa paggamit sa [[bronse]] bilang pangunahing sangkap sa mga kagamitan.<ref>{{cite book |title=European Prehistory |vauthors=Wells PS |date=2011 |publisher=Springer |isbn=978-1-4419-6633-9 |veditors=Milisauskas S |series=Interdisciplinary Contributions to Archaeology |place=New York |pages=405–460 |language=en |trans-title=Prehistoryang Europeo |chapter=The Iron Age |trans-chapter=Ang Panahon ng Bakal |doi=10.1007/978-1-4419-6633-9_11}}</ref> Simula noong {{BKP|ika-5 siglo}}, [[kasaysayan|nagsimulang itala]] ng mga tao ang mga pangyayari sa paligid nila.<ref>{{cite book |title=History as Wonder: Beginning with Historiography. |vauthors=Hughes-Warrington M |publisher=Taylor & Francis |year=2018 |isbn=978-0-429-76315-1 |location=[[Reyno Unido]] |language=en |trans-title=Kasaysayan bilang Wonder: Simula sa Historiograpiya |chapter=Sense and non-sense in Ancient Greek histories |trans-chapter=Katuturan at kawalang katuturan sa mga kasaysayan ng Sinaunang Gresya}}</ref> Sa panahong ito din nagsimulang yumabong ang ilan sa mga pinakamaimpluwensiyang sibilisasyon ng sinaunang panahon, ang [[sinaunang Gresya]] at [[sinaunang Roma|Roma]] sa Europa.<ref>{{cite web |date=2 October 2015 |title=Why ancient Rome matters to the modern world |trans-title=Bakit mahalaga sa modernong mundo ang sinaunang Roma |url=https://www.theguardian.com/books/2015/oct/02/mary-beard-why-ancient-rome-matters |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414130448/https://www.theguardian.com/books/2015/oct/02/mary-beard-why-ancient-rome-matters |archive-date=14 April 2021 |access-date= |website=The Guardian |language=en |vauthors=Beard M}}</ref><ref>{{cite web |date=11 June 2015 |title=Stanford scholar debunks long-held beliefs about economic growth in ancient Greece |trans-title=Pinabulaanan ng iskolar ng Stanford ang mga matagal na'ng paniniwala tungkol sa paglago ng ekonomiya sa sinaunang Gresya |url=https://news.stanford.edu/news/2015/june/greek-economy-growth-061115.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210418190351/https://news.stanford.edu/news/2015/june/greek-economy-growth-061115.html |archive-date=18 April 2021 |access-date= |publisher=[[Stanford University]] |language=en |vauthors=Vidergar AB}}</ref> Samantala, umusbong din ang mga malalaking sibilisasyon sa ibang kontinente, tulad halimbawa ng mga [[sibilisasyong Maya|Maya]] na gumawa ng mga komplikadong [[kalendaryo]],<ref>{{cite journal |vauthors=Milbrath S |date=March 2017 |title=The Role of Solar Observations in Developing the Preclassic Maya Calendar |trans-title=Ang Gampanin ng mga Obserbasyong Solar sa Pagdebelop sa Preklasikong Kalendaryonf Maya |journal=Latin American Antiquity |language=en |volume=28 |issue=1 |pages=88–104 |doi=10.1017/laq.2016.4 |issn=1045-6635 |s2cid=164417025}}</ref> at [[Kaharian ng Aksum|Aksum]], na naging daanan ng mga kalakal mula sa Europa papuntang India at pabalik.<ref>{{cite journal |vauthors=Benoist A, Charbonnier J, Gajda I |date=2016 |title=Investigating the eastern edge of the kingdom of Aksum: architecture and pottery from Wakarida |trans-title=Pag-imbestiga sa silangang sulok ng kaharian ng Aksum: arkitektura at pamamalayok mula sa Wakarida |journal=Proceedings of the Seminar for Arabian Studies |language=en |volume=46 |pages=25–40 |issn=0308-8421 |jstor=45163415}}</ref> Naging batayan naman ng mga sumunod na imperyo sa rehiyon ang [[Imperyong Achaemenid]] sa Kanlurang Asya dahil sa kanilang sentralisadong pamamahala,<ref>{{cite journal |vauthors=Farazmand A |date=1 January 1998 |title=Administration of the Persian Achaemenid world-state empire: implications for modern public administration |trans-title=Administrasyon ng pandaigdigang imperyong estado ng Achaemenid sa Persia: mga implikasyon para sa modernong pampublikong administrasyon |journal=International Journal of Public Administration |language=en |volume=21 |issue=1 |pages=25–86 |doi=10.1080/01900699808525297 |issn=0190-0692}}</ref> at narating naman ng [[Imperyong Gupta]] sa India at [[dinastiyang Han|Han]] sa Tsina ang kinokonsiderang ginintuang panahon sa kani-kanilang lugar.<ref>{{cite journal |vauthors=Ingalls DH |date=1976 |title=Kālidāsa and the Attitudes of the Golden Age |trans-title=Kālidāsa at ang Kaugalian ng Ginintuang Panahon |journal=Journal of the American Oriental Society |language=en |volume=96 |issue=1 |pages=15–26 |doi=10.2307/599886 |issn=0003-0279 |jstor=599886}}</ref><ref>{{cite journal |vauthors=Xie J |date=2020 |title=Pillars of Heaven: The Symbolic Function of Column and Bracket Sets in the Han Dynasty |trans-title=Mga Haligi ng Langit: Ang Simbolikong Silbi ng Hanay at Bracket Set sa Dinastiyang Han |journal=Architectural History |language=en |volume=63 |pages=1–36 |doi=10.1017/arh.2020.1 |issn=0066-622X |s2cid=229716130}}</ref> === Gitnang Kapanahunan === {{main|Gitnang Kapanahunan}} [[Talaksan:Combat_deuxième_croisade.jpg|thumb|Isang depiksiyon sa isang labanan sa kasagsagan ng [[Ikalawang Krusada]].]] Markado ang [[Gitnang Kapanahunan]] sa Europa bilang ang panahon mula sa [[pagbagsak ng Kanlurang Imperyong Romano|pagbagsak]] ng [[Kanlurang Imperyong Romano]] noong {{KP|476|link=y}} hanggang sa [[Pagbagsak ng Constantinopla|pagbagsak]] ng [[Silangang Imperyong Romano]] noong 1453.<ref>{{cite journal |vauthors=Marx W, Haunschild R, Bornmann L |date=2018 |title=Climate and the Decline and Fall of the Western Roman Empire: A Bibliometric View on an Interdisciplinary Approach to Answer a Most Classic Historical Question |trans-title=Klima at ang Paghina at Pagbagsak ng Kanlurang Imperyong Romano: Pananaw sa Bibliometriya ukol sa Interdisiplinaryong Pagtingin para Masagot ang Pinakaklasikal na Tanong sa Kasaysayan |journal=Climate |language=en |volume=6 |issue=4 |page=90 |bibcode=2018Clim....6...90M |doi=10.3390/cli6040090 |doi-access=free}}</ref> Sa panahong ito, kontrolado ng [[Simbahang Katolika]] ang halos lahat ng aspeto ng pamumuhay at edukasyon sa naturang kontinente. Samantala, lumaganap naman ang [[Islam]] sa [[Gitnang Silangan]] na humantong kalaunan sa [[Ginintuang Panahon ng Islam|isang ginintuang panahon]] sa rehiyon.<ref name="Renima-2016">{{cite book |title=The State of Social Progress of Islamic Societies |vauthors=Renima A, Tiliouine H, Estes RJ |date=2016 |publisher=Springer International Publishing |isbn=978-3-319-24774-8 |veditors=Tiliouine H, Estes RJ |series=International Handbooks of Quality-of-Life |place= |pages=25–52 |language=en |trans-title=Ang Estado ng mga Progreso sa Lipunan ng mga Lipunang Islam |chapter=The Islamic Golden Age: A Story of the Triumph of the Islamic Civilization |trans-chapter=Ang Ginintuang Panahon ng Islam: Kuwento ng Tagumpay ng Sibilisasyong Islam |doi=10.1007/978-3-319-24774-8_2}}</ref> Ang magkaibang paniniwalang ito ang naging dahilan upang magtunggali ang dalawang relihiyon sa isang [[Mga Krusada|serye ng mga digmaan]] upang makontrol ang [[Banal na Lupain]], na itinuturing na sagrado ng parehong relihiyon.<ref>{{cite book |title=The Crusades: The War for the Holy Land |vauthors=Asbridge T |publisher=Simon and Schuster |year=2012 |isbn=978-1-84983-770-5 |language=en |trans-title=Mga Krusada: Ang Digmaan para sa Banal na Lupain |chapter=Introduction: The world of the crusades |trans-chapter=Panimula: Ang mundo ng mga krusada}}</ref> Sa kabilang panig ng mundo naman, umusbong ang mga [[kulturang Mississippi]] sa Hilagang Amerika.<ref>{{Cite encyclopedia |title=Mississippian Period |encyclopedia=New Georgia Encyclopedia |url=https://www.georgiaencyclopedia.org/nge/Article.jsp?id=h-707 |access-date= |date=2002 |trans-title=Panahong Mississippi |archive-url=https://web.archive.org/web/20090819042104/http://www.georgiaencyclopedia.org/nge/Article.jsp?id=h-707 |archive-date=19 August 2009 |author=Adam King |url-status=dead}}</ref> Sinakop ng [[Imperyong Mongol]] ang napakalaking bahagi ng Asya noong 1200s.<ref>{{cite book |title=The Mongol Conquests in World History |vauthors=May T |publisher=Reaktion Books |year=2013 |isbn=978-1-86189-971-2 |page=7 |language=en |trans-title=Ang Pananakop ng mga Mongol sa Kasaysayan ng Mundo}}</ref> Sa Aprika, narating ng [[Imperyong Mali]] ang kanilang tugatog,<ref>{{Cite encyclopedia |title=The Empire of Mali |encyclopedia=Oxford Research Encyclopedia of African History |publisher=Oxford University Press |url=https://oxfordre.com/africanhistory/view/10.1093/acrefore/9780190277734.001.0001/acrefore-9780190277734-e-266 |access-date= |date=25 February 2019 |language=en |trans-title=Ang Imperyo ng Mali |doi=10.1093/acrefore/9780190277734.013.266 |isbn=978-0-19-027773-4 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211020034919/https://oxfordre.com/africanhistory/view/10.1093/acrefore/9780190277734.001.0001/acrefore-9780190277734-e-266 |archive-date=20 October 2021 |vauthors=Canós-Donnay S |url-status=live}}</ref> habang naging isang prominenteng estado sa [[Karagatang Pasipiko]] ang [[Imperyong Tonga]].<ref>{{cite journal |vauthors=Canela SA, Graves MW |title=The Tongan Maritime Expansion: A Case in the Evolutionary Ecology of Social Complexity |trans-title=Ang Pagpapalawak ng Tonga sa Karagatan: Kaso sa Ebolusyonal na Ekolohiya ng Pagkakomplikado ng Lipunan |url=https://www.researchgate.net/publication/46734826 |journal=Asian Perspectives |language=en |volume=37 |issue=2 |pages=135–164}}</ref> Naging makapangyarihan naman ang mga [[Aztec]] sa Mesoamerika at mga [[Inca]] sa [[Andes]].<ref>{{cite book |title=Religion and Empire: The Dynamics of Aztec and Inca Expansionism |vauthors=Conrad G, Demarest AA |publisher=Cambridge University Press |year=1984 |isbn=0-521-31896-3 |page=2 |language=en |trans-title=Relihiyon at Imperyo: Ang Dinamika ng Pagpapalawak ng Aztec at Inca}}</ref> === Modernong panahon === {{main|Makabagong kasaysayan}} Hinahati ng mga iskolar ang modernong panahon sa dalawang bahagi: maaga at huli. Itinuturing na nagsimula ang maagang modernong panahon sa [[Pagbagsak ng Constantinopla|pagbagsak]] ng [[Silangang Imperyong Romano]] at ang pagsisimula ng [[Imperyong Ottoman]]. Samantala, nagsimula naman ang [[panahong Edo]] sa [[Hapon]], ang [[dinastiyang Qing]] sa [[Tsina]], at ang [[Imperyong Mughal]] sa [[India]]. Naganap naman sa Europa ang [[Renasimiyento]] at ang [[Panahon ng Pagtuklas]]. Nagsimulang maglakbay ang mga Europeo sa iba't-ibang panig ng mundo, simula sa [[kolonisasyon ng Kaamerikahan]] at ang [[Palitang Kolumbiyano]]. Ang paglawak ng mga nasasakupang teritoryo ng mga Europeo ang naging simula ng [[Palitan ng alipin sa Atlantiko|palitan ng mga alipin]] sa magkabilang panig ng [[Karagatang Atlantiko]] at ang [[henosidyo]] sa mga [[katutubong Amerikano]] sa kontinente. Sa panahon ding ito nagsimula ang [[Rebolusyong Makaagham]], na nagpaabante sa mga larangan ng agham kabilang na ang [[matematika]], [[mekanika]], [[astronomiya]], at [[pisyolohiya]]. {{multiple image|align=right|perrow=2|total_width=400|direction=horizontal|image1=Bataille de Verdun 1916.jpg|image2=Nagasakibomb.jpg|footer=Ang [[Unang Digmaang Pandaigdig|Una]] at [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] noong ika-20 siglo.}} Samantala, nagsimula naman ang huling modernong panahon noong 1800 sa pagsisimula ng [[Rebolusyong Industriyal]] sa Europa. Samantala, bilang resulta ng [[Panahon ng Kaliwanagan]], naganap ang maraming rebolusyon sa iba't-ibang panig ng Europa at Kaamerikahan, kagaya ng sa [[Rebolusyong Pranses|Pransiya]] at [[Rebolusyong Amerikano|Estados Unidos]]. Naganap naman sa Europa noong unang bahagi ng siglo ang mga [[digmaang Napoleoniko]]. Nawala sa kontrol ng Espanya ang halos lahat ng kanilang teritoryo sa Kaamerikahan sa [[Mga digmaan ng kalayaan sa Kaamerikahang Espanyol|isang serye ng mga magkakaugnay na rebolusyon]] sa kontinente. Samantala, nag-agawan naman ng teritoryo ang mga Europeo sa [[Pag-aagawan para sa Aprika|kontinente ng Aprika]] gayundin sa [[Oseaniya]]. Bago matapos ang siglo, narating ng [[Imperyong Britaniko]] ang kanilang tugatog sa nasasakupang teritoryo, ang pinakamalaki sa kasaysayan. Sa sumunod na siglo, nasira ang [[balanse ng kapangyarihan]] sa Europa na nagresulta sa [[Unang Digmaang Pandaigdig]] noong 1914, ang pinakamadugong digmaan noong panahong yon. Dahil sa tindi ng digmaan, sinubukang ayusin ng [[Kasunduan sa Versailles]] ang kapangyarihan sa mundo at itinatag ang [[Liga ng mga Bansa]]. Gayunpaman, hindi nito napigilan ang unti-unting pag-angat ng [[awtoritarismo]], partikular na sa [[Pasistang Italya|Italya]], [[Alemanyang Nazi|Alemanya]], at [[Imperyong Hapon|Hapon]]. Dahil dito at sa [[Malawakang Depresyon|pagbagsak ng ekonomiya]] sa maraming bansa noong dekada 1930s, naganap ang [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], isang napakalawak na digmaan na pinaglabanan ng halos lahat ng mga bansa sa mundo noong panahong yon at nagresulta sa pinakamadugong digmaan sa tala ng kasaysayan. Matapos ng digmaan, binuo ang [[Mga Nagkakaisang Bansa]] bilang pamalit sa Liga ng mga Bansa. Samantala, bumagsak ang maraming imperyo dahil sa digmaan, na nagbigay-daan naman sa [[dekolonisasyon]] at ang pag-angat ng [[Estados Unidos]] at [[Unyong Sobyetiko]] bilang mga pinakamakapangyarihang bansa. {{multiple image|align=right|perrow=2|total_width=400|direction=horizontal|image1=Гагарин перед полётом.jpg|image2=Aldrin Apollo 11 original.jpg|footer=Si [[Yuri Gagarin]], ang unang tao sa kalawakan, at [[Neil Armstrong]], ang unang tao sa [[Buwan (astronomiya)|Buwan]].}} Ang sigalot ng dalawang makapangyarihang bansa ang nagpasimula sa [[Digmaang Malamig]], ang panahon kung saan ginamit ng dalawang bansa ang mga digmaan sa iba't-ibang panig ng mundo bilang digmaan ng impluwensiya, kagaya sa [[Digmaang Koreano|tangway ng Korea]] at [[Digmaan sa Biyetnam|Biyetnam]]. Nagparamihan ang dalawa ng mga [[sandatang nukleyar]] bilang paghahanda sa inaasahang [[Ikatlong Digmaang Pandaigdig]]; bagamat may mga muntikang pangyayari, hindi ito nauwi sa naturang digmaan. Samantala, [[Karera sa Kalawakan|nagkarera din sila sa kalawakan]]: naipadala ng Unyong Sobyetiko ang pinakaunang [[artipisyal na satelayt|satelayt]], [[Vostok 1]], at ang pinakaunang tao, [[Yuri Gagarin]], sa kalawakan. Gayunpaman, humupa ito kalaunan nang naipadala ng Estados Unidos ang mga pinakaunang tao sa [[Buwan (astronomiya)|Buwan]] sa misyong [[Apollo 11]] na kinabilangan nina [[Neil Armstrong]], [[Buzz Aldrin]], at [[Michael Collins]]. Nagtapos ang naturang digmaan sa [[pagbagsak ng Unyong Sobyetiko]] noomg 1991 sa maraming mga republika. Ang pagkaimbento sa [[kompyuter]], [[internet]], at [[smartphone]] ang nagpasimula sa kasalukuyang [[Panahon ng Impormasyon]]. == Tingnan din == * [[Lalaki|Lalaking tao]] * [[Babae (kasarian)|Babaeng tao]] * [[Pagkatao]] * [[Mga araling pantao]] == Sanggunian == {{reflist}} {{Human Evolution}} {{Hominidae nav}} {{Apes}} {{Taxonbar|from=Q15978631}} {{Authority control|state=expanded}} [[Kategorya:Tao|*]] [[Kategorya:Primates]] o6uuaoflqtu5x5rlehq93bqii0uhzqy 2168037 2168030 2025-07-09T13:55:37Z GinawaSaHapon 102500 +sanggunian, hind pa tapos 2168037 wikitext text/x-wiki {{For-multi|konsepto ng pagiging tao|pagkatao|relihiyon|Taoismo|}} {{otheruses}} {{use dmy dates}} {{kinukumpuni}} {{Speciesbox | name = Tao | fossil_range = {{Fossil range|0.3|0}} [[Chibaniano]] – [[Holoseno|ngayon]] | image = Akha cropped hires.JPG <!--The choice of image has been discussed at length. Please don't change it without first obtaining consensus. See FAQ on talk page. Also used at Akha people (section Dress)--> | image_caption = Taong lalaki (kaliwa) at babae (kanan) <!--T| status = LC | status_system = IUCN3.1--> | taxon = Homo sapiens | authority = [[Linnaeus]], [[Systema Naturae|1758]] | subdivision_ranks = Subspecies | range_map = World Population Density Map 2020.png | range_map_caption = Densidad ng ''Homo sapiens'' noong 2020 | synonyms = }} <!-- Panatilihin ang paggamit ng tuldik sa unang banggit ng paksa. --> '''Táo''' ('''''Homo sapiens''''') o '''modérnong táo''' ang pinakakaraniwan at pinakalaganap na [[espesye]] ng [[Primata|primado]], at ang huling nabubuhay na espesye ng [[henus]] na ''[[Homo]]''. Bahagi ng [[pamilya (biyolohiya)|pamilyang]] [[Hominidae]], natatangi ang mga tao sa kanilang kawalan ng buhok kumpara sa kapamilya nila, paglalakad gamit ng [[bipedalismo|dalawang paa]], at mataas na antas ng [[katalinuhan]]. May mga malalaking [[utak]] ang mga tao, na nagbigay sa kanila ng kakayahang [[kognisyon|kognitibo]] na naging dahilan upang makatira sila sa iba't-ibang klase ng kapaligiran at makagawa ng mga [[kagamitan]], [[lipunan]], at [[sibilisasyon]]. Isang [[sosyalidad|nakikihalubilong hayop]] ang mga tao, kung saan ang bawat isang tao ay miyembro ng isang grupo na nagdidikta ng kani-kanilang relasyon sa iba, tulad halimbawa ng [[pamilya]], [[kaibigan]], [[korporasyon]], at [[estado|politikal na estado]]. Dahil rito, nakapagtatag ang mga tao ng napakaraming klase ng [[kaugalian]], [[wika]], at [[tradisyon]], mga pangunahing sangkap ng isang lipunan ng tao. May matinding ring [[kuryosidad]] ang mga tao; ang pagnanasang maunawaan at maimpluwensyahan ang mga [[penomena]] ang nag-udyok sa mga tao upang maidebelop ang [[agham]], [[teknolohiya]], [[pilosopiya]], [[mitolohiya]], [[relihiyon]], at iba pang mga [[larangan]] ng [[kaalaman]]. Bukod dito, pinag-aaralan din nila ang kani-kanilang sarili sa pamamagitan ng [[antropolohiya]], [[agham panlipunan]], [[kasaysayan]], [[sikolohiya]], at [[medisina]]. Sa kasalukuyan, tinatayang [[populasyon ng tao|nasa walong bilyon ang kabuuang populasyon]] ng mga tao sa [[Daigdig]]. Sa malaking bahagi ng kanilang kasaysayan, [[nomadiko]] ang pamumuhay ng mga tao, umaasa sa mga pagkain sa kapaligiran o manghuli ng ibang mga hayop para kainin. Nagsimula lamang maging [[modernong pag-uugali|moderno]] ang mga tao noong bandang 160,000 hanggang 60,000 taong ang nakalilipas. Naganap ang [[Rebolusyong Neolitiko]] sa iba't-ibang lugar nang halos sabay, una sa rehiyon ng [[Kanlurang Asya]] 13,000 taon ang nakaraan. Sa mga lugar na ito, nagsimulang [[tirahan ng mga tao|manatili]] ang mga tao [[agrikultura|upang magsaka]] imbes na mangalugad, na siyang nagbigay-daan upang maitatag ang mga pinakaunang [[sibilisasyon]] na minarkahan ng [[paglobo ng populasyon]] at pagbilis ng [[pagbabago sa teknolohiya]]. Simula noon, samu't saring mga sibilisasyon ang umangat at bumagsak, at nagsimula ring magbago ang pamumuhay ng mga tao. [[Omniboro]] ang mga tao; ibig sabihin, kumakain sila ng halaman at karne. Simula noong panahong ng mga ''[[Homo erectus]]'', ginagamit rin nila ang [[apoy]] upang [[pagluluto|lutuin]] ang mga pagkain nila, na nagpataas kalaunan sa kanilang nutrisyon at pagdami ng mga maaaring kainin. Maituturing na [[diurnal]] ang mga tao, [[pagtulog|natutulog]] nang tinatayang pito hanggang siyam na oras kada araw. May malaking epekto ang mga tao sa kalikasan. Mga [[superdepredador]] ({{lang|en|superpredator}}) sila, at kaunti at bihira lamang silang tugisin ng ibang mga hayop. Ang kanilang mabilis na pagdami, [[industriyalisasyon]], [[polusyon]], at pagkonsumo ang dahilan ng [[Malawakang pagkaubos sa Holoseno|kasalukuyang malawakang pagkaubos]] ng ibang mga nilalang. Sa nakalipas na siglo, narating ng mga tao ang mga pinakamasasamang kapaligiran para sa buhay, tulad ng [[Antartika]], [[kalawakan|labas ng Daigdig]] at ang kailaliman ng mga [[karagatan]], bagamat limitado lamang ang pananatili nila sa mga ito. Nakarating ang mga tao sa [[Buwan (astronomiya)|Buwan]] at nakapagpadala ng kanilang mga gawa sa iba't-ibang bahagi ng [[Sistemang Solar]]. Bagamat ginagamit din ang salitang "tao" upang tukuyin ang lahat ng mga miyembro ng henus na ''Homo'', madalas itong ginagamit sa ''Homo sapiens'', ang natitirang espesye nito. Ginagamit ang salitang "modernong tao" upang ihiwalay ang mga ito sa mga sinaunang tao. Unang lumitaw ang mga [[anatomikal na modernong tao]] sa [[Aprika]] 300,000 taon ang nakaraan, mula sa ''[[Homo heidelbergensis]]'' o kaparehong espesye. [[Kamakailang pinagmulang Aprikano|Mula Aprika]], unti-unti nilang nilahian at pinalitan ang ibang mga espesye ng tao sa mga lugar, tulad halimbawa ng mga [[Neandertal]], na pinaniniwalaang naubos dahil sa kompetisyon, alitan, at paglalahi ng mga ''Homo sapiens'' sa kanilang populasyon. Naimpluwensyahan ng kapaligiran at mga [[hene]] ang [[biyolohiyang pantao|biolohikal na pagkakaiba]] ng mga tao na makikita tulad halimbawa ng kulay ng balat, tangkad, at [[pisyolohiya]], gayundin ang mga namamanang sakit at katangian. Bagamat ganito, isa ang mga tao sa may pinakamakaunting pagkakaiba sa henetika sa mga primado, kung saan nasa 99% na magkapareho ang alinmang dalawang tao. May [[Dimorpismong pangkasarian|dalawang biolohikal na kasarian]] ang mga tao; sa pangkalahatan, mas malakas ang mga lalaking tao habang mas maraming taba naman ang mga babaeng tao. Nagsisimulang lumitaw ang mga [[sekondaryong katangiang pangkasarian]] pagsapit ng [[kabaguntauhan]]. Kayang manganak ng mga babaeng tao, simula sa pagsisimula ng kabaguntauhan hanggang sa [[layog|maglayog]] bandang 50 taong gulang. Delikado ang [[panganganak]], kung saan maraming komplikasyon ang maaaring kaharapin ng nanganganak na maaari ding humantong sa [[kamatayan]], bagamat nakadepende ito sa [[serbisyong medikal]]. Madalas na magkaparehong tatay at nanay ang nagpapalaki sa [[sanggol]], na [[prekosyalidad at altrisiyalidad|walang muwang pagkapanganak]] sa kanila. ==Pagpapangalan== {{main|Mga pangalan sa espesye ng tao|Taksonomiyang pantao}} Nagmula ang salitang "tao" sa mas lumang Tagalog na salitang "tawo", na ginagamit pa rin sa ibang mga wika sa Pilipinas partikular na sa [[Kabisayaan]]. Pare-parehong nagmula ito sa [[Protowikang Pilipino|Proto-Pilipinong]] salita na {{lang|tl|tau|proto=yes|italic=yes}}, na nagmula naman sa [[Protowikang Austronesyo|Proto-Austronesyong]] salitang na {{lang|tl|Cau|proto=yes|italic=yes}}.<ref>{{Cite web |last=Blust |first=Robert |last2=Trussel |first2=Stephen |last3=Smith |first3=Alexander |last4=Forkel |first4=Robert |title=*Cau person, human being |url=https://acd.clld.org/cognatesets/25883#5/7.758/121.239 |access-date=24 Hunyo 2025 |website=Austronesian Comparative Dictionary Online |language=en}}</ref> Isa sa mga deribatibo nito, "[[pagkatao]]", ay ginagamit upang tukuyin ang [[kondisyon ng tao|kondisyon ng pagiging tao]].<ref>{{Cite journal |last=Roman Jr, |first=Guillermo Q. |date=2010 |title=TAO: Being and Becoming Human |trans-title=TAO: Pagiging at Magiging Tao |url=https://po.pnuresearchportal.org/ejournal/index.php/normallights/article/view/61/51 |format=PDF |journal=[[Philippine Normal University|The Normal Lights]] |language=en |publisher=[[Philippine Normal University]] |volume=5 |issue=1 |doi=10.56278/tnl.v5i1.61 |access-date=24 Hunyo 2025}}</ref> Bagamat malinaw ang pagkakaibang ito sa wikang Tagalog, itinuturing ang dalawang ito bilang magkasingkahulugan sa ibang mga wika. Halimbawa, sa [[wikang Ingles]], itinuturing na magkapareho ang mga salitang {{lang|en|human}} at {{lang|en|person}} sa karaniwang diskurso. Gayunpaman, sa [[pilosopiya]], ginagamit ang {{lang|en|person}} sa kahulugan na "pagkatao".<ref>{{Cite web |title=Concept of Personhood |trans-title=Konsepto ng Pagkatao |url=https://medicine.missouri.edu/centers-institutes-labs/health-ethics/faq/personhood |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210304011726/https://medicine.missouri.edu/centers-institutes-labs/health-ethics/faq/personhood |archive-date=4 March 2021 |access-date= |website=[[University of Missouri School of Medicine]] |language=en}}</ref> [[File:Carl von Linné, 1707-1778, botanist, professor (Alexander Roslin) - Nationalmuseum - 15723.tif|thumb|upright|Si [[Carl Linnaeus]] ang nagbigay ng pangalang ''Homo sapiens'' sa ''[[Systema Naturae]]''.]] Samantala, nagmula naman ang [[pangalang binomial]] ng tao, ''Homo sapiens'', mula sa ''[[Systema Naturae]]'' ni [[Carl Linnaeus]] noong 1735 at may ibig sabihin na "tao na may karunungan".<ref>{{cite journal |vauthors=Spamer EE |date=29 January 1999 |title=Know Thyself: Responsible Science and the Lectotype of Homo sapiens Linnaeus, 1758 |trans-title=Alamin ang Sarili: Responsableng Agham at ang Lektotipo ng Homo sapiens Linnaeus, 1758 |journal=Proceedings of the Academy of Natural Sciences |language=en |volume=149 |issue=1 |pages=109–114 |jstor=4065043}}</ref> Ang henus nito, ''[[Homo]]'', ay isang [[aral na hiram]] mula sa [[wikang Latin]] na {{lang|la|homō}}, na tumutukoy sa tao mapaanuman ang kasarian.<ref>{{cite dictionary |title=Homo |dictionary=Dictionary.com |publisher=Random House |url=https://dictionary.reference.com/browse/Homo |date=23 September 2008 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20080927011551/https://dictionary.reference.com/browse/homo |archive-date=27 September 2008 |url-status=live}}</ref> Maaaring gamitin ang salitang "tao" upang tukuyin ang lahat ng mga miyembro ng naturang henus; sa ganitong pananaw, ginagamit ang salitang "modernong tao" upang ihiwalay ito sa ibang mga miyembro ng henus. Sa kasalukuyan, may mga pagtatalo sa akademiya kung dapat bang ituring ang ilang patay na klase ng tao, tulad ng mga [[Neandertal]], bilang isang hiwalay na espesye o bilang isang sub-espesye sa ilalim ng ''Homo sapiens''.<ref name="Barras-20162">{{cite web |last=Barras |first=Colin |date=11 January 2016 |title=We don't know which species should be classed as 'human' |trans-title=Hindi natin alam kung ano-anong mga espesye ang dapat ituring bilang 'tao' |url=https://www.bbc.com/earth/story/20160111-what-is-it-that-makes-you-a-human-and-not-something-else |url-status= |archive-url=https://web.archive.org/web/20210826223800/http://www.bbc.com/earth/story/20160111-what-is-it-that-makes-you-a-human-and-not-something-else |archive-date=26 August 2021 |access-date= |website=BBC |language=en}}</ref> == Ebolusyon == {{main|Ebolusyon ng tao}}{{clade|{{clade |1=[[Hylobatidae]] |label2=[[Hominidae]] |2={{clade|label1=[[Ponginae]] |1={{clade |label1=[[Orangutan|Pongo]] |1={{clade |1=''[[Pongo abelii]]'' |label2= |2={{clade |1=''[[Pongo tapanuliensis]]'' |2=''[[Pongo pygmaeus]]'' }} }} }} |label2=[[Homininae]] |2={{clade|label1=[[Gorillini]] |1={{clade |label1=[[Gorilya|Gorilla]] |1={{clade |1=''[[Gorilla gorilla]]'' |2=''[[Gorilla beringei]]'' }} }} |label2=[[Hominini]] |2={{clade |label1=[[Panina]] |1={{clade|label1=[[Pan (hayop)|Pan]]|1={{clade |1=''[[Pan troglodytes]]'' |2=''[[Pan paniscus]]'' }} }} |2={{clade|label1=[[Hominina]]|1='''''Homo sapiens'''''}} }} }} }} }}|style1=font-size:80%; line-height:80%|label1=[[Hominoidea]]}} Mga [[bakulaw]] ang mga tao; bahagi sila ng superpamilyang [[Bakulaw|Homonoidea]].<ref>{{Cite book |author-link=Russell Tuttle |title=International Encyclopedia of Biological Anthropology |vauthors=Tuttle RH |date=4 October 2018 |publisher=[[John Wiley & Sons, Inc.]] |isbn=978-1-118-58442-2 |veditors=Trevathan W, Cartmill M, Dufour D, Larsen C |place=[[New Jersey]], [[United States]] |pages=1–2 |language=en |trans-title=Pandaigdigang Ensiklopedya ng Antropolohiyang Biolohikal |chapter=Hominoidea: conceptual history |trans-chapter=Hominoidea: kasaysayan ng konsepto |doi=10.1002/9781118584538.ieba0246 |access-date= |chapter-url=https://doi.wiley.com/10.1002/9781118584538.ieba0246 |s2cid=240125199}}</ref> Unang humiwalay ang mga ninuno ng modernong tao mula sa mga [[gibon]] (pamilyang Hylobatidae), tapos [[orangutan]] (henus ''Pongo''), tapos [[gorilya]] (henus ''Gorilla''), at panghuli, sa mga [[chimpanzee]] at [[bonobo]] (henus ''[[Pan (hayop)|Pan]]'').<ref>{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Goodman M, Tagle DA, Fitch DH, Bailey W, Czelusniak J, Koop BF, Benson P, Slightom JL |date=March 1990 |title=Primate evolution at the DNA level and a classification of hominoids |trans-title=Ebolusyon ng mga primado sa antas ng DNA at klasipikasyon ng mga hominoid |journal=[[Journal of Molecular Evolution]] |language=en |volume=30 |issue=3 |pages=260–266 |bibcode=1990JMolE..30..260G |doi=10.1007/BF02099995 |pmid=2109087 |s2cid=2112935}}</ref><ref>{{cite journal |vauthors=Ruvolo M |date=March 1997 |title=Molecular phylogeny of the hominoids: inferences from multiple independent DNA sequence data sets |trans-title=Piloheniyang molekular sa mga hominoid: mga hinuha mula sa iba't-ibang mga data set ng sekuwensiya ng DNA |journal=[[Molecular Biology and Evolution]] |language=en |volume=14 |issue=3 |pages=248–265 |doi=10.1093/oxfordjournals.molbev.a025761 |pmid=9066793 |doi-access=free}}</ref> Ang panghuling hiwalayang ito ay naganap noong bandang 8–4 milyong taon ang nakaraan, sa huling bahagi ng kapanahunang [[Mioseno]]. Sa hiwalayang ito, nabuo ang [[kromosoma 2]] mula sa pagsasama ng dalawang kromosoma, na naging dahilan kung bakit may 23 pares lamang ang mga modernong tao kumpara sa 24 sa ibang mga bakulaw.<ref>{{cite web |title=Human Chromosome 2 is a fusion of two ancestral chromosomes |trans-title=Pagsasama ng dalawang sinaunang kromosoma ang Kromosoma 2 ng Tao |url=https://www.evolutionpages.com/chromosome_2.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20110809040210/https://www.evolutionpages.com/chromosome_2.htm |archive-date=9 August 2011 |access-date= |work=Evolution Pages |language=en |vauthors=MacAndrew A}}</ref> Matapos nito, dumami ang mga [[hominin]] sa maraming espesye at di bababa sa dalawang henus. Gayunpaman, tanging mga tao, bahagi ng henus na ''[[Homo]]'', lamang ang natira sa kasalukuyan.<ref>{{Cite web |last=McNulty |first=Kieran P. |year=2016 |title=Hominin Taxonomy and Phylogeny: What's In A Name? |trans-title=Taksonomiya at Piloheniya ng Hominin: Anong Meron sa Pangalan? |url=https://www.nature.com/scitable/knowledge/library/hominin-taxonomy-and-phylogeny-what-s-in-142102877/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160110013134/https://www.nature.com/scitable/knowledge/library/hominin-taxonomy-and-phylogeny-what-s-in-142102877/ |archive-date=10 January 2016 |access-date= |website=Nature Education Knowledge |language=en}}</ref> [[File:Lucy_Skeleton.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Lucy_Skeleton.jpg|thumb|Isang rekonstruksiyon sa katawan ni [[Lucy (Australopithecus)|Lucy]], isang [[Australopithecus afarensis|''Australopithecus afarensis'']].]] Nagmula ang ''Homo'' mula sa mga ''[[Australopithecus]]''.<ref>{{cite journal |vauthors=Strait DS |date=September 2010 |title=The Evolutionary History of the Australopiths |trans-title=Ang Kasaysayan ng Ebolusyon ng mga Australopiteko |journal=Evolution: Education and Outreach |language=en |volume=3 |issue=3 |pages=341–352 |doi=10.1007/s12052-010-0249-6 |issn=1936-6434 |doi-access=free |s2cid=31979188}}</ref><ref>{{cite journal |vauthors=Dunsworth HM |date=September 2010 |title=Origin of the Genus Homo |trans-title=Pinagmulan ng Henus na Homo |journal=Evolution: Education and Outreach |language=en |volume=3 |issue=3 |pages=353–366 |doi=10.1007/s12052-010-0247-8 |issn=1936-6434 |doi-access=free |s2cid=43116946}}</ref> Bagamat kaunti lamang ang mga [[posil]] sa hiwalayang ito, makikita sa mga kalansay ng mga pinakamatatandang posil ng ''Homo'' ang mga pagkakapareho sa mga ''Australopithecus''.<ref>{{cite journal |vauthors=Kimbel WH, Villmoare B |date=July 2016 |title=From Australopithecus to Homo: the transition that wasn't |trans-title=Mula Australopithecus patungong Homo: ang transisyon na hindi |journal=Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological Sciences |language=en |volume=371 |issue=1698 |page=20150248 |doi=10.1098/rstb.2015.0248 |pmc=4920303 |pmid=27298460 |s2cid=20267830}}</ref><ref name="Villmoare201522">{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Villmoare B, Kimbel WH, Seyoum C, Campisano CJ, DiMaggio EN, Rowan J, Braun DR, Arrowsmith JR, Reed KE |date=March 2015 |title=Paleoanthropology. Early Homo at 2.8 Ma from Ledi-Geraru, Afar, Ethiopia |trans-title=Paleoantropolohiya. Mga unang Homo noong 2.8 Ma mula sa Ledi-Guraru, Afar, Etopiya |journal=[[Science (dyornal)|Science]] |language=en |volume=347 |issue=6228 |pages=1352–1355 |bibcode=2015Sci...347.1352V |doi=10.1126/science.aaa1343 |pmid=25739410 |doi-access=free}}</ref> Tinatayang naganap ang hiwalayan ng dalawang henus 4.3–2.6 na milyong taon ang nakaraan batay sa [[orasang molekular]], bagamat may mga ilang iskolar na nagtataya sa hiwalayan noong 1.87 milyong taon ang nakaraan kung tatanggalin ang ilan sa mga naunang posil na pinaniniwalaang namali ng lagay sa ''Homo''.<ref>{{cite journal |last1=Püschel |first1=Hans P. |last2=Bertrand |first2=Ornella C. |last3=O’Reilly |first3=Joseph E. |last4=Bobe |first4=René |last5=Püschel |first5=Thomas A. |date=June 2021 |title=Divergence-time estimates for hominins provide insight into encephalization and body mass trends in human evolution |trans-title=Nagbigay-linaw ang mga pagtataya sa paghihiwalay ng mga hominin sa trend ng ensepalisasyon at masa ng katawan sa ebolusyon ng tao |url=https://www.research.ed.ac.uk/en/publications/35151870-c7b5-477e-aca8-2c75c8382002 |journal=[[Nature Ecology & Evolution]] |language=en |volume=5 |issue=6 |pages=808–819 |bibcode=2021NatEE...5..808P |doi=10.1038/s41559-021-01431-1 |pmid=33795855 |hdl-access=free |s2cid=232764044 |hdl=20.500.11820/35151870-c7b5-477e-aca8-2c75c8382002}}</ref><ref name=":0">{{cite journal |last=Wood |first=Bernard |date=28 June 2011 |title=Did early Homo migrate "out of" or "in to" Africa? |trans-title=Lumipat ba "patungo" o "papuntang" Aprika ang mga unang Homo? |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |language=en |volume=108 |issue=26 |pages=10375–10376 |bibcode=2011PNAS..10810375W |doi=10.1073/pnas.1107724108 |issn=0027-8424 |pmc=3127876 |pmid=21677194 |doi-access=free}}</ref> Ang pinakamatandang tala ng ''Homo'' ay ang [[LD-350-1]] mula sa [[Etiopiya]] na tinatayang nasa 2.8 milyong taon ang tanda. Samantala, ang pinakamatatandang mga espesye na napangalanan ay ang ''[[Homo habilis]]'' at ''[[Homo rudolfensis]]'' na tinatayang nabuhay noong bandang 2.3 milyong taon ang nakaraan.<ref name="Villmoare20152">{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Villmoare B, Kimbel WH, Seyoum C, Campisano CJ, DiMaggio EN, Rowan J, Braun DR, Arrowsmith JR, Reed KE |date=March 2015 |title=Paleoanthropology. Early Homo at 2.8 Ma from Ledi-Geraru, Afar, Ethiopia |trans-title=Paleoantropolohiya. Mga unang Homo noong 2.8 Ma mula sa Ledi-Guraru, Afar, Etopiya |journal=[[Science (dyornal)|Science]] |language=en |volume=347 |issue=6228 |pages=1352–1355 |bibcode=2015Sci...347.1352V |doi=10.1126/science.aaa1343 |pmid=25739410 |doi-access=free}}</ref> Unang lumitaw naman sa mga tala ang ''[[Homo erectus]]'' bandang 2 milyong taon ang nakaraan, ang unang ''Homo'' na nakalabas sa kontinente ng [[Aprika]] at kumalat sa [[Eurasya]] at ang una na may katawang kahawig ng sa modernong tao.<ref>{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Zhu Z, Dennell R, Huang W, Wu Y, Qiu S, Yang S, Rao Z, Hou Y, Xie J, Han J, Ouyang T |date=July 2018 |title=Hominin occupation of the Chinese Loess Plateau since about 2.1 million years ago |trans-title=Okupasyon ng mga hominin sa Talampas ng Loess sa Tsina simula noong 2.1 milyong taon ang nakaraan |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |language=en |volume=559 |issue=7715 |pages=608–612 |bibcode=2018Natur.559..608Z |doi=10.1038/s41586-018-0299-4 |pmid=29995848 |s2cid=49670311}}</ref> Lumitaw naman ang mga ''Homo sapiens'' noing 300,000 taon ang nakaraan mula sa ''[[Homo heidelbergensis]]'' o ''[[Homo rhodesiensis]]'', mga espesye ng ''Homo erectus'' na nanatili sa Aprika.<ref>{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Hublin JJ, Ben-Ncer A, Bailey SE, Freidline SE, Neubauer S, Skinner MM, Bergmann I, Le Cabec A, Benazzi S, Harvati K, Gunz P |date=June 2017 |title=New fossils from Jebel Irhoud, Morocco and the pan-African origin of Homo sapiens |trans-title=Mga bagong posil mula sa Jebel Irhoud, Moroko at ang pan-Aprikanomg pinagmulan ng Homo sapiens |url=https://kar.kent.ac.uk/62267/1/Submission_288356_1_art_file_2637492_j96j1b.pdf |url-status=live |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |language=en |volume=546 |issue=7657 |pages=289–292 |bibcode=2017Natur.546..289H |doi=10.1038/nature22336 |pmid=28593953 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200108234003/https://kar.kent.ac.uk/62267/1/Submission_288356_1_art_file_2637492_j96j1b.pdf |archive-date=8 January 2020 |access-date= |hdl=1887/74734 |s2cid=256771372}}</ref> Kagaya ng ''Homo erectus'', lumabas ang mga ''Homo sapiens'' sa Aprika kalaunan, at unti-unting pinalitan ang populasyon ng mga sinaunang tao sa lugar.<ref>{{cite journal |author-link=Chris Stringer |vauthors=Stringer C |date=June 2003 |title=Human evolution: Out of Ethiopia |trans-title=Ebolusyon ng tao: Paglabas sa Etiopiya |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |language=en |volume=423 |issue=6941 |pages=692–693, 695 |bibcode=2003Natur.423..692S |doi=10.1038/423692a |pmid=12802315 |s2cid=26693109}}</ref> Nagsimula maging moderno ang pag-uugali ng mga ''Homo sapiens'' bandang 160,000–70,000 taon ang nakaraan o mas maaga.<ref>{{cite journal |last1=Marean |first1=Curtis |display-authors=etal |date=2007 |title=Early human use of marine resources and pigment in South Africa during the Middle Pleistocene |trans-title=Paggamit ng mga unang tao sa yamang-tubig at tinta sa Timog Aprika noong kalagitnaan ng Pleistoseno |url=http://doc.rero.ch/record/15550/files/PAL_E2962.pdf |url-status=live |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |language=en |volume=449 |issue=7164 |pages=905–908 |bibcode=2007Natur.449..905M |doi=10.1038/nature06204 |pmid=17943129 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230525103726/https://doc.rero.ch/record/15550/files/PAL_E2962.pdf |archive-date=25 May 2023 |access-date= |s2cid=4387442}}</ref> Umusbong ang katangian ito sa gitna ng nagaganap na [[pagbabago ng klima|likas na pagbabago ng klima]] noong kalagitnaan hanggang sa dulo ng kapanahunang [[Pleistoseno]].<ref>{{Cite journal |last1=Wilkins |first1=Jayne |last2=Schoville |first2=Benjamin J. |date=June 2024 |title=Did climate change make Homo sapiens innovative, and if yes, how? Debated perspectives on the African Pleistocene record |trans-title=Naging inobatibo ba ang mga Homo sapiens dahil sa pagbabago ng klima, at kung oo, paano? Mga pinagdedebatehan na pananaw sa mga nakatala sa Pleistoseno sa Aprika |journal=Quaternary Science Advances |language=en |volume=14 |pages=100179 |bibcode=2024QSAdv..1400179W |doi=10.1016/j.qsa.2024.100179 |doi-access=free}}</ref> Naganap ang [[Kamakailang pinagmulang Aprikano|migrasyon palabas ng Aprika]] sa dalawang bahagi: una noong 130,000–100,000 taon ang nakaraan pahilaga sa Eurasya, at pangalawa noong 70,000–50,000 taon ang nakaraan patimog papunta sa katimugang baybayin ng [[Asya]].<ref>{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Posth C, Renaud G, Mittnik A, Drucker DG, Rougier H, Cupillard C, Valentin F, Thevenet C, Furtwängler A, Wißing C, Francken M, Malina M, Bolus M, Lari M, Gigli E, Capecchi G, Crevecoeur I, Beauval C, Flas D, Germonpré M, van der Plicht J, Cottiaux R, Gély B, Ronchitelli A, Wehrberger K, Grigorescu D, Svoboda J, Semal P, Caramelli D, Bocherens H, Harvati K, Conard NJ, Haak W, Powell A, Krause J |date=March 2016 |title=Pleistocene Mitochondrial Genomes Suggest a Single Major Dispersal of Non-Africans and a Late Glacial Population Turnover in Europe |trans-title=Iminumungkahi ng mga Henomang Mitokondrial noong Pleistoseno na may Iisang Pangunahing Pagkalat ng mga hindi Aprikano at may Pagpalit ng Populasyon noong Huling Bahagi ng Panahong Yelo sa Europa |url=https://pure.rug.nl/ws/files/79384808/Pleistocene_Mitochondrial_Genomes_Suggest_a_Single_Major_Dispersal_of_Non_Africans.pdf |url-status=live |journal=[[Current Biology]] |language=en |volume=26 |issue=6 |pages=827–833 |bibcode=2016CBio...26..827P |doi=10.1016/j.cub.2016.01.037 |pmid=26853362 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250312080455/https://pure.rug.nl/ws/files/79384808/Pleistocene_Mitochondrial_Genomes_Suggest_a_Single_Major_Dispersal_of_Non_Africans.pdf |archive-date=12 March 2025 |access-date= |hdl-access=free |s2cid=140098861 |hdl=2440/114930}}</ref><ref>{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Karmin M, Saag L, Vicente M, Wilson Sayres MA, Järve M, Talas UG, Rootsi S, Ilumäe AM, Mägi R, Mitt M, Pagani L, Puurand T, Faltyskova Z, Clemente F, Cardona A, Metspalu E, Sahakyan H, Yunusbayev B, Hudjashov G, DeGiorgio M, Loogväli EL, Eichstaedt C, Eelmets M, Chaubey G, Tambets K, Litvinov S, Mormina M, Xue Y, Ayub Q, Zoraqi G, Korneliussen TS, Akhatova F, Lachance J, Tishkoff S, Momynaliev K, Ricaut FX, Kusuma P, Razafindrazaka H, Pierron D, Cox MP, Sultana GN, Willerslev R, Muller C, Westaway M, Lambert D, Skaro V, Kovačevic L, Turdikulova S, Dalimova D, Khusainova R, Trofimova N, Akhmetova V, Khidiyatova I, Lichman DV, Isakova J, Pocheshkhova E, Sabitov Z, Barashkov NA, Nymadawa P, Mihailov E, Seng JW, Evseeva I, Migliano AB, Abdullah S, Andriadze G, Primorac D, Atramentova L, Utevska O, Yepiskoposyan L, Marjanovic D, Kushniarevich A, Behar DM, Gilissen C, Vissers L, Veltman JA, Balanovska E, Derenko M, Malyarchuk B, Metspalu A, Fedorova S, Eriksson A, Manica A, Mendez FL, Karafet TM, Veeramah KR, Bradman N, Hammer MF, Osipova LP, Balanovsky O, Khusnutdinova EK, Johnsen K, Remm M, Thomas MG, Tyler-Smith C, Underhill PA, Willerslev E, Nielsen R, Metspalu M, Villems R, Kivisild T |date=April 2015 |title=A recent bottleneck of Y chromosome diversity coincides with a global change in culture |trans-title=Naganap kasabay ng pandaigdigang pagbabago sa kultura ang isang kamakailang pagkonti sa dibersidad ng kromosoma Y |journal=[[Genome Research]] |language=en |volume=25 |issue=4 |pages=459–466 |doi=10.1101/gr.186684.114 |pmc=4381518 |pmid=25770088}}</ref> Narating ng mga ''Homo sapiens'' ang mga kontinente ng [[Australia]] 65,000 taon ang nakaraan at ang [[Kaamerikahan]] noong 15,000 taon ang nakaraan, gayundin sa [[Madagascar]] noong bandang {{KP|300|link=y}} at sa mga pinakamalalayong kapuluan sa [[Karagatang Pasipiko]] tulad ng [[Nueva Selanda]] noon lamang taong 1280.<ref>{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Clarkson C, Jacobs Z, Marwick B, Fullagar R, Wallis L, Smith M, Roberts RG, Hayes E, Lowe K, Carah X, Florin SA, McNeil J, Cox D, Arnold LJ, Hua Q, Huntley J, Brand HE, Manne T, Fairbairn A, Shulmeister J, Lyle L, Salinas M, Page M, Connell K, Park G, Norman K, Murphy T, Pardoe C |date=July 2017 |title=Human occupation of northern Australia by 65,000 years ago |trans-title=Okupasyon ng mga tao sa hilagang Australia bandang 65,000 taon ang nakaraan |url=https://ro.uow.edu.au/smhpapers/4803 |url-status=live |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |language=en |volume=547 |issue=7663 |pages=306–310 |bibcode=2017Natur.547..306C |doi=10.1038/nature22968 |pmid=28726833 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240815000135/https://ro.uow.edu.au/smhpapers/4803/ |archive-date=15 August 2024 |access-date= |hdl-access=free |s2cid=205257212 |hdl=2440/107043}}</ref><ref>{{cite journal |vauthors=Appenzeller T |date=May 2012 |title=Human migrations: Eastern odyssey |trans-title=Mga migrasyon ng tao: Paglalakbay pasilangan |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |language=en |volume=485 |issue=7396 |pages=24–26 |bibcode=2012Natur.485...24A |doi=10.1038/485024a |pmid=22552074 |doi-access=free}}</ref> Hindi simple ang ebolusyon ng tao dahil sa [[pagtatalik ng mga sinauna at modernong tao|pagtatalik nila sa ibang mga espesye ng tao]]. Ayon sa mga pananaliksik na isinagawa sa henoma ng tao, karaniwan ang pagtatalik sa pagitan ng mga malalayong kamag-anak ng mga modernong tao. Tinatayang aabot nang 6% ng [[DNA]] ng mga tao sa labas ng [[Sahara|sub-Sahara]] sa kasalukuyan ang nagmula sa mga hene ng mga Neandertal at ibang mga espesye tulad ng mga [[Denisovan]].<ref>{{cite journal |vauthors=Noonan JP |date=May 2010 |title=Neanderthal genomics and the evolution of modern humans |trans-title=Henomika ng mga Neandertal at ang ebolusyon ng modernong tao |journal=[[Genome Research]] |language=3n |volume=20 |issue=5 |pages=547–553 |doi=10.1101/gr.076000.108 |pmc=2860157 |pmid=20439435}}</ref><ref name="pmid21179161">{{cite journal |author-link1=David Reich |display-authors=6 |vauthors=Reich D, Green RE, Kircher M, Krause J, Patterson N, Durand EY, Viola B, Briggs AW, Stenzel U, Johnson PL, Maricic T, Good JM, Marques-Bonet T, Alkan C, Fu Q, Mallick S, Li H, Meyer M, Eichler EE, Stoneking M, Richards M, Talamo S, Shunkov MV, Derevianko AP, Hublin JJ, Kelso J, Slatkin M, Pääbo S |date=December 2010 |title=Genetic history of an archaic hominin group from Denisova Cave in Siberia |trans-title=Kasaysayang panghenetika ng isang sinaunang grupo ng mga hominin mula sa Kuweba ng Denisova sa Siberia |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |language=en |volume=468 |issue=7327 |pages=1053–1060 |bibcode=2010Natur.468.1053R |doi=10.1038/nature09710 |pmc=4306417 |pmid=21179161 |hdl=10230/25596}}</ref> Pinakamakikita sa mga pagbabagong naganap sa ebolusyon ng tao ay ang kawalan nito ng buhok sa katawan kumpara sa ibang mga bakulaw, gayundin ang [[bipedalismo|paglalakad sa dalawang paa]], mas malalaking [[utak]], at ang [[neotenya|pagkakapareho halos]] ng katangian ng magkaibang kasarian kumpara sa ibang mga bakulaw. Kasalukuyan may debate ukol sa kung ano ang relasyon ng mga pagbabagong ito sa isa't isa.<ref>{{cite book |author1-link=Robert Boyd |url=https://archive.org/details/howhumansevolved03edboyd |title=How Humans Evolved |vauthors=Boyd R, Silk JB |author2-link=Joan Silk |publisher=[[W. W. Norton & Company|Norton]] |year=2003 |isbn=978-0-393-97854-4 |location=New York |language=en |trans-title=Paano Umusbong ang mga Tao |url-access=registration}}</ref> == Kasaysayan == {{main|Kasaysayan ng mundo}} === Prehistorya === {{main|Prehistorya}} [[File:Early_migrations_mercator.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Early_migrations_mercator.svg|thumb|Pagkalat ng mga tao sa bawat kontinente mula sa [[Lambak ng Great Rift]] sa silangang [[Aprika]], kabilang ang pinaniniwalaang rutang dinaanan sa timog (kahel at dilaw).]] Hanggang noon lamang 12,000 taon ang nakaraan, nangangalap at nangangaso ang mga tao.<ref>{{Cite book |last=Scarre |first=Chris |author-link=Chris Scarre |title=The Human Past: World Prehistory and the Development of Human Societies |publisher=[[Thames & Hudson]] |year=2018 |isbn=978-0-500-29335-5 |editor-last=Scarre |editor-first=Chris |edition=4 |location=London |pages=174–197 |language=en |trans-title=Ang Nakaraan ng Tao: Prehistorya ng Mundo at ang Pag-usbong ng mga Lipunan ng Tao |chapter=The world transformed: from foragers and farmers to states and empires |trans-chapter=Ang nabagong mundo: mula nangangalap at nagsasaka hanggang sa estado at imperyo}}</ref> Nagsimula ang [[Rebolusyong Neolitiko]] sa iba't-ibang panig ng mundo nang maimbento ang [[agrikultura]]. Sa [[Kanlurang Asya]] natagpuan ang mga pinakamatatandang ebidensiya ng agrikultura, habang may mga ebidensiya rin ng hiwalay na pagkaimbento nito sa ibang panig ng mundo, partikular na sa [[Tsina]] at [[Mesoamerika]].<ref>{{Cite book |title=Origins and Spread of Domestic Animals in Southwest Asia and Europe |vauthors=Colledge S, Conolly J, Dobney K, Manning K, Shennan S |date=2013 |publisher=Left Coast |isbn=978-1-61132-324-5 |location= |pages=13–17 |language=en |trans-title=Mga Pinagmulan at Pagkalat ng mga Domestikadong Hayop sa Timog-kanlurang Asya at Europa}}</ref><ref>{{cite book |title=Animals and Human Society |vauthors=Scanes CG |date=January 2018 |publisher=Elsevier |isbn=978-0-12-805247-1 |veditors=Scanes CG, Toukhsati SR |pages=103–131 |language=en |trans-title=Mga Hayop at Lipunan ng Tao |chapter=The Neolithic Revolution, Animal Domestication, and Early Forms of Animal Agriculture |trans-chapter=Ang Rebolusyong Neolitiko, Domestikasyon ng Hayop, at mga Sinaunang Anyo ng Agrikulturang Panghayop |doi=10.1016/B978-0-12-805247-1.00006-X}}</ref><ref>{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Lu H, Zhang J, Liu KB, Wu N, Li Y, Zhou K, Ye M, Zhang T, Zhang H, Yang X, Shen L, Xu D, Li Q |date=May 2009 |title=Earliest domestication of common millet (Panicum miliaceum) in East Asia extended to 10,000 years ago |trans-title=Nausog sa 10,000 taon ang nakaraan ang pinakamaagang domestikasyon ng karaniwang dawa (Panicum miliaceum) sa Silangang Asya |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |language=en |volume=106 |issue=18 |pages=7367–7372 |bibcode=2009PNAS..106.7367L |doi=10.1073/pnas.0900158106 |pmc=2678631 |pmid=19383791 |doi-access=free}}</ref> Agrikultura ang nakikitang dahilan ng mga iskolar sa pananatili kalaunan ng mga tao sa iisang lugar, na nagbigay-daan kalaunan din sa pagsuporta sa mga malalaking populasyon at pag-usbong ng mga pinakaunang [[sibilisasyon]].<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=LceiAgAAQBAJ&q=western+civilisation+egypt&pg=PT65 |title=Western Civilization |vauthors=Spielvogel J |date=1 January 2014 |publisher=Cengage |isbn=978-1-285-98299-1 |language=en |trans-title=Kanluraning Sibilisasyon |access-date=}}</ref> === Sinaunang panahon === {{main|Sinaunang kasaysayan}} [[File:All_Gizah_Pyramids.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:All_Gizah_Pyramids.jpg|thumb|Ang [[Dakilang Piramide ng Giza]] sa [[Ehipto]].]] Naganap ang isang [[rebolusyong urban]] noong {{BKP|ika-4 na milenyo|link=y}} kasabay ng pagtatag sa mga [[lungsod-estado]] sa [[Sumer]] sa [[Mesopotamia]].<ref>{{cite book |last=Garfinkle |first=Steven J. |title=The Oxford Handbook of the State in the Ancient Near East and Mediterranean |date=2013 |publisher=Oxford Academic |isbn=978-0-19-518831-8 |editor1=Peter Fibiger Bang |editor1-link=Peter Fibiger Bang |pages=94–119 |language=en |trans-title=Ang Handbook ng Oxford sa Estado ng Sinaunang Malapit na Silangan at Mediteraneo |chapter=Ancient Near Eastern City-States |trans-chapter=Mga Sinaunang Lungsod-estado sa Malapit na Silangan |doi=10.1093/oxfordhb/9780195188318.013.0004 |editor2=Walter Scheidel |editor2-link=Walter Scheidel}}</ref> Sa mga lungsod na ito natagpuan ang mga [[kuneiporme]] na tinatayang ginamit simula noong {{BKP|3000}}.<ref>{{cite book |title=A Companion to Ancient Near Eastern Languages |vauthors=Woods C |date=28 February 2020 |publisher=Wiley |isbn=978-1-119-19329-6 |veditors=Hasselbach-Andee R |edition=1 |pages=27–46 |language=en |trans-title=Gabay sa mga Sinaunang Wika ng Malapit na Silangan |chapter=The Emergence of Cuneiform Writing |trans-chapter=Ang Pag-usbong ng Pagsusulat sa Kuneiporme |doi=10.1002/9781119193814.ch2 |s2cid=216180781}}</ref> Bukod sa Mesopotamia, umusbong din ang mga sibilisasyon ng [[sinaunang Ehipto]] at sa [[Kabihasnan ng Lambak ng Indo|Lambak ng Indus]].<ref>{{cite journal |vauthors=Robinson A |date=October 2015 |title=Ancient civilization: Cracking the Indus script |trans-title=Sinaunang sibilisasyon: Paglutas sa sulat Indus |journal=Nature |language=en |volume=526 |issue=7574 |pages=499–501 |bibcode=2015Natur.526..499R |doi=10.1038/526499a |pmid=26490603 |doi-access=free |s2cid=4458743}}</ref> Nakipagkalakalan din kalaunan ang mga ito sa isa't-isa at naimbento ang [[gulong]], [[araro]], at [[Layag (bangka)|layag]].<ref>{{cite book |author-link=Harriet Crawford |title=The Sumerian World |vauthors=Crawford H |publisher=Routledge |year=2013 |isbn=978-1-136-21911-5 |pages=447–461 |language=en |trans-title=Ang mundo ng Sumer |chapter=Trade in the Sumerian world |trans-chapter=Kalakalan sa mundo ng Sumer}}</ref> Samantala, sa Kaamerikahan, umusbong ang [[sibilisasyong Caral-Supe]] sa ngayo'y [[Peru]] noong {{BKP|3000}}, ang pinakamatandang sibilisasyon sa kontinente.<ref>{{cite web |last1= |first1= |title=Sacred City of Caral-Supe |trans-title=Sagradong Lungsod ng Caral-Supe |url=https://whc.unesco.org/en/list/1269/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240523053341/https://whc.unesco.org/en/list/1269/ |archive-date=23 May 2024 |access-date=27 May 2024 |website=UNESCO World Heritage Centre |language=en}}</ref> Nadebelop rin sa panahong ito ang [[astronomiya]] at [[matematika]], na ginamit ng mga taga-Ehipto upang magawa ang [[Dakilang Piramide ng Giza]], na nakatayo pa rin hanggang ngayon.<ref>{{cite journal |vauthors=Edwards JF |date=2003 |title=Building the Great Pyramid: Probable Construction Methods Employed at Giza |trans-title=Pagtayo sa Dakilang Piramide: Mga Posibleng Paraan ng Konstruksiyon na Isinagawa sa Giza |journal=Technology and Culture |language=en |volume=44 |issue=2 |pages=340–354 |doi=10.1353/tech.2003.0063 |issn=0040-165X |jstor=25148110 |s2cid=109998651}}</ref> May ebidensiya ng isang napakatinding [[tagtuyot]] na [[Pangyayari noong 4.2 libong taon|naganap 4,200 taon ang nakaraan]] na tumagal nang isang siglo at nagpabagsak sa maraming mga sibilisasyon sa mundo,<ref>{{cite journal |vauthors=Voosen P |date=August 2018 |title=New geological age comes under fire |trans-title=Pinuna ng marami ang bagong panahong heolohikal |journal=Science |language=en |volume=361 |issue=6402 |pages=537–538 |bibcode=2018Sci...361..537V |doi=10.1126/science.361.6402.537 |pmid=30093579 |s2cid=51954326}}</ref> bagamat pinalitan din sila ng ibang mga sibilisasyon tulad ng [[Babilonya]] sa Mesopotamia at [[dinastiyang Shang|Shang]] sa Tsina.<ref>{{cite book |title=The Cambridge History of Ancient China: From the Origins of Civilization to 221 BC |vauthors=Keightley DN |publisher=Cambridge University Press |year=1999 |isbn=978-0-521-47030-8 |veditors=Loewe M, Shaughnessy EL |pages=232–291 |language=en |trans-title=Ang Kasaysayan ng Cambridge sa Sinaunang Tsina: Mula sa mga Pinagmulan ng Sibilisasyon hanggang 221 BKP |chapter=The Shang: China's first historical dynasty |trans-chapter=Ang Shang: unang makasaysayang dinastiya ng Tsina}}</ref><ref>{{cite book |title=Babylonians |vauthors=Saggs HW |publisher=University of California Press |year=2000 |isbn=978-0-520-20222-1 |page=7 |language=en |trans-title=Mga taga-Babilonya}}</ref> Gayunpaman, [[Pagbagsak noong huling bahagi ng Panahong Bronse|bumagsak ang marami sa mga ito]] noong huling bahagi ng [[Panahong Bronse]] bandang {{BKP|1200}} dahil sa mga kadahilanang hindi pa lubos na maipaliwanag ng mga siyentipiko.<ref>{{cite journal |vauthors=Drake BL |date=1 June 2012 |title=The influence of climatic change on the Late Bronze Age Collapse and the Greek Dark Ages |trans-title=Ang impluwensiya ng pagbabago ng klima sa Pagbagsak sa huling bahagi ng Panahong Bronse at ang Madilim na Panahon ng Gresya |journal=Journal of Archaeological Science |language=en |volume=39 |issue=6 |pages=1862–1870 |bibcode=2012JArSc..39.1862D |doi=10.1016/j.jas.2012.01.029}}</ref> Ang pangyayaring ito ang nagpasimula sa [[Panahon ng Bakal]] sa maraming panig ng mundo na nagpalit sa paggamit sa [[bronse]] bilang pangunahing sangkap sa mga kagamitan.<ref>{{cite book |title=European Prehistory |vauthors=Wells PS |date=2011 |publisher=Springer |isbn=978-1-4419-6633-9 |veditors=Milisauskas S |series=Interdisciplinary Contributions to Archaeology |place=New York |pages=405–460 |language=en |trans-title=Prehistoryang Europeo |chapter=The Iron Age |trans-chapter=Ang Panahon ng Bakal |doi=10.1007/978-1-4419-6633-9_11}}</ref> Simula noong {{BKP|ika-5 siglo}}, [[kasaysayan|nagsimulang itala]] ng mga tao ang mga pangyayari sa paligid nila.<ref>{{cite book |title=History as Wonder: Beginning with Historiography. |vauthors=Hughes-Warrington M |publisher=Taylor & Francis |year=2018 |isbn=978-0-429-76315-1 |location=[[Reyno Unido]] |language=en |trans-title=Kasaysayan bilang Wonder: Simula sa Historiograpiya |chapter=Sense and non-sense in Ancient Greek histories |trans-chapter=Katuturan at kawalang katuturan sa mga kasaysayan ng Sinaunang Gresya}}</ref> Sa panahong ito din nagsimulang yumabong ang ilan sa mga pinakamaimpluwensiyang sibilisasyon ng sinaunang panahon, ang [[sinaunang Gresya]] at [[sinaunang Roma|Roma]] sa Europa.<ref>{{cite web |date=2 October 2015 |title=Why ancient Rome matters to the modern world |trans-title=Bakit mahalaga sa modernong mundo ang sinaunang Roma |url=https://www.theguardian.com/books/2015/oct/02/mary-beard-why-ancient-rome-matters |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414130448/https://www.theguardian.com/books/2015/oct/02/mary-beard-why-ancient-rome-matters |archive-date=14 April 2021 |access-date= |website=The Guardian |language=en |vauthors=Beard M}}</ref><ref>{{cite web |date=11 June 2015 |title=Stanford scholar debunks long-held beliefs about economic growth in ancient Greece |trans-title=Pinabulaanan ng iskolar ng Stanford ang mga matagal na'ng paniniwala tungkol sa paglago ng ekonomiya sa sinaunang Gresya |url=https://news.stanford.edu/news/2015/june/greek-economy-growth-061115.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210418190351/https://news.stanford.edu/news/2015/june/greek-economy-growth-061115.html |archive-date=18 April 2021 |access-date= |publisher=[[Stanford University]] |language=en |vauthors=Vidergar AB}}</ref> Samantala, umusbong din ang mga malalaking sibilisasyon sa ibang kontinente, tulad halimbawa ng mga [[sibilisasyong Maya|Maya]] na gumawa ng mga komplikadong [[kalendaryo]],<ref>{{cite journal |vauthors=Milbrath S |date=March 2017 |title=The Role of Solar Observations in Developing the Preclassic Maya Calendar |trans-title=Ang Gampanin ng mga Obserbasyong Solar sa Pagdebelop sa Preklasikong Kalendaryonf Maya |journal=Latin American Antiquity |language=en |volume=28 |issue=1 |pages=88–104 |doi=10.1017/laq.2016.4 |issn=1045-6635 |s2cid=164417025}}</ref> at [[Kaharian ng Aksum|Aksum]], na naging daanan ng mga kalakal mula sa Europa papuntang India at pabalik.<ref>{{cite journal |vauthors=Benoist A, Charbonnier J, Gajda I |date=2016 |title=Investigating the eastern edge of the kingdom of Aksum: architecture and pottery from Wakarida |trans-title=Pag-imbestiga sa silangang sulok ng kaharian ng Aksum: arkitektura at pamamalayok mula sa Wakarida |journal=Proceedings of the Seminar for Arabian Studies |language=en |volume=46 |pages=25–40 |issn=0308-8421 |jstor=45163415}}</ref> Naging batayan naman ng mga sumunod na imperyo sa rehiyon ang [[Imperyong Achaemenid]] sa Kanlurang Asya dahil sa kanilang sentralisadong pamamahala,<ref>{{cite journal |vauthors=Farazmand A |date=1 January 1998 |title=Administration of the Persian Achaemenid world-state empire: implications for modern public administration |trans-title=Administrasyon ng pandaigdigang imperyong estado ng Achaemenid sa Persia: mga implikasyon para sa modernong pampublikong administrasyon |journal=International Journal of Public Administration |language=en |volume=21 |issue=1 |pages=25–86 |doi=10.1080/01900699808525297 |issn=0190-0692}}</ref> at narating naman ng [[Imperyong Gupta]] sa India at [[dinastiyang Han|Han]] sa Tsina ang kinokonsiderang ginintuang panahon sa kani-kanilang lugar.<ref>{{cite journal |vauthors=Ingalls DH |date=1976 |title=Kālidāsa and the Attitudes of the Golden Age |trans-title=Kālidāsa at ang Kaugalian ng Ginintuang Panahon |journal=Journal of the American Oriental Society |language=en |volume=96 |issue=1 |pages=15–26 |doi=10.2307/599886 |issn=0003-0279 |jstor=599886}}</ref><ref>{{cite journal |vauthors=Xie J |date=2020 |title=Pillars of Heaven: The Symbolic Function of Column and Bracket Sets in the Han Dynasty |trans-title=Mga Haligi ng Langit: Ang Simbolikong Silbi ng Hanay at Bracket Set sa Dinastiyang Han |journal=Architectural History |language=en |volume=63 |pages=1–36 |doi=10.1017/arh.2020.1 |issn=0066-622X |s2cid=229716130}}</ref> === Gitnang Kapanahunan === {{main|Gitnang Kapanahunan}} [[Talaksan:Combat_deuxième_croisade.jpg|thumb|Isang depiksiyon sa isang labanan sa kasagsagan ng [[Ikalawang Krusada]].]] Markado ang [[Gitnang Kapanahunan]] sa Europa bilang ang panahon mula sa [[pagbagsak ng Kanlurang Imperyong Romano|pagbagsak]] ng [[Kanlurang Imperyong Romano]] noong {{KP|476|link=y}} hanggang sa [[Pagbagsak ng Constantinopla|pagbagsak]] ng [[Silangang Imperyong Romano]] noong 1453.<ref>{{cite journal |vauthors=Marx W, Haunschild R, Bornmann L |date=2018 |title=Climate and the Decline and Fall of the Western Roman Empire: A Bibliometric View on an Interdisciplinary Approach to Answer a Most Classic Historical Question |trans-title=Klima at ang Paghina at Pagbagsak ng Kanlurang Imperyong Romano: Pananaw sa Bibliometriya ukol sa Interdisiplinaryong Pagtingin para Masagot ang Pinakaklasikal na Tanong sa Kasaysayan |journal=Climate |language=en |volume=6 |issue=4 |page=90 |bibcode=2018Clim....6...90M |doi=10.3390/cli6040090 |doi-access=free}}</ref> Sa panahong ito, kontrolado ng [[Simbahang Katolika]] ang halos lahat ng aspeto ng pamumuhay at edukasyon sa naturang kontinente. Samantala, lumaganap naman ang [[Islam]] sa [[Gitnang Silangan]] na humantong kalaunan sa [[Ginintuang Panahon ng Islam|isang ginintuang panahon]] sa rehiyon.<ref name="Renima-2016">{{cite book |title=The State of Social Progress of Islamic Societies |vauthors=Renima A, Tiliouine H, Estes RJ |date=2016 |publisher=Springer International Publishing |isbn=978-3-319-24774-8 |veditors=Tiliouine H, Estes RJ |series=International Handbooks of Quality-of-Life |place= |pages=25–52 |language=en |trans-title=Ang Estado ng mga Progreso sa Lipunan ng mga Lipunang Islam |chapter=The Islamic Golden Age: A Story of the Triumph of the Islamic Civilization |trans-chapter=Ang Ginintuang Panahon ng Islam: Kuwento ng Tagumpay ng Sibilisasyong Islam |doi=10.1007/978-3-319-24774-8_2}}</ref> Ang magkaibang paniniwalang ito ang naging dahilan upang magtunggali ang dalawang relihiyon sa isang [[Mga Krusada|serye ng mga digmaan]] upang makontrol ang [[Banal na Lupain]], na itinuturing na sagrado ng parehong relihiyon.<ref>{{cite book |title=The Crusades: The War for the Holy Land |vauthors=Asbridge T |publisher=Simon and Schuster |year=2012 |isbn=978-1-84983-770-5 |language=en |trans-title=Mga Krusada: Ang Digmaan para sa Banal na Lupain |chapter=Introduction: The world of the crusades |trans-chapter=Panimula: Ang mundo ng mga krusada}}</ref> Sa kabilang panig ng mundo naman, umusbong ang mga [[kulturang Mississippi]] sa Hilagang Amerika.<ref>{{Cite encyclopedia |title=Mississippian Period |encyclopedia=New Georgia Encyclopedia |url=https://www.georgiaencyclopedia.org/nge/Article.jsp?id=h-707 |access-date= |date=2002 |trans-title=Panahong Mississippi |archive-url=https://web.archive.org/web/20090819042104/http://www.georgiaencyclopedia.org/nge/Article.jsp?id=h-707 |archive-date=19 August 2009 |author=Adam King |url-status=dead}}</ref> Sinakop ng [[Imperyong Mongol]] ang napakalaking bahagi ng Asya noong 1200s.<ref>{{cite book |title=The Mongol Conquests in World History |vauthors=May T |publisher=Reaktion Books |year=2013 |isbn=978-1-86189-971-2 |page=7 |language=en |trans-title=Ang Pananakop ng mga Mongol sa Kasaysayan ng Mundo}}</ref> Sa Aprika, narating ng [[Imperyong Mali]] ang kanilang tugatog,<ref>{{Cite encyclopedia |title=The Empire of Mali |encyclopedia=Oxford Research Encyclopedia of African History |publisher=Oxford University Press |url=https://oxfordre.com/africanhistory/view/10.1093/acrefore/9780190277734.001.0001/acrefore-9780190277734-e-266 |access-date= |date=25 February 2019 |language=en |trans-title=Ang Imperyo ng Mali |doi=10.1093/acrefore/9780190277734.013.266 |isbn=978-0-19-027773-4 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211020034919/https://oxfordre.com/africanhistory/view/10.1093/acrefore/9780190277734.001.0001/acrefore-9780190277734-e-266 |archive-date=20 October 2021 |vauthors=Canós-Donnay S |url-status=live}}</ref> habang naging isang prominenteng estado sa [[Karagatang Pasipiko]] ang [[Imperyong Tonga]].<ref>{{cite journal |vauthors=Canela SA, Graves MW |title=The Tongan Maritime Expansion: A Case in the Evolutionary Ecology of Social Complexity |trans-title=Ang Pagpapalawak ng Tonga sa Karagatan: Kaso sa Ebolusyonal na Ekolohiya ng Pagkakomplikado ng Lipunan |url=https://www.researchgate.net/publication/46734826 |journal=Asian Perspectives |language=en |volume=37 |issue=2 |pages=135–164}}</ref> Naging makapangyarihan naman ang mga [[Aztec]] sa Mesoamerika at mga [[Inca]] sa [[Andes]].<ref>{{cite book |title=Religion and Empire: The Dynamics of Aztec and Inca Expansionism |vauthors=Conrad G, Demarest AA |publisher=Cambridge University Press |year=1984 |isbn=0-521-31896-3 |page=2 |language=en |trans-title=Relihiyon at Imperyo: Ang Dinamika ng Pagpapalawak ng Aztec at Inca}}</ref> === Modernong panahon === {{main|Makabagong kasaysayan}} Hinahati ng mga iskolar ang modernong panahon sa dalawang bahagi: maaga at huli. Itinuturing na nagsimula ang maagang modernong panahon sa [[Pagbagsak ng Constantinopla|pagbagsak]] ng [[Silangang Imperyong Romano]] at ang pagsisimula ng [[Imperyong Ottoman]].<ref>{{cite book |last1=Kafadar |first1=Cemal |title=Handbook of European History 1400–1600: Late Middle Ages, Renaissance and Reformation |date=1 January 1994 |publisher=Brill |isbn=978-90-04-39165-9 |veditors=Brady T, Oberman T, Tracy JD |pages=589–635 |language=en |trans-title=Handbook ng Kasaysayan ng Europa 1400–1600: Huling Gitnang Kapanahunan, Renasimiyento, at Repormasyon |chapter=Ottomans and Europe |trans-chapter=Mga Ottoman at Europa |doi=10.1163/9789004391659_019 |access-date= |chapter-url=https://brill.com/view/book/edcoll/9789004391659/BP000019.xml |archive-url=https://web.archive.org/web/20220502073325/https://brill.com/view/book/edcoll/9789004391659/BP000019.xml |archive-date=2 May 2022 |url-status=live}}</ref> Samantala, nagsimula naman ang [[panahong Edo]] sa [[Hapon]],<ref>{{Cite encyclopedia |title=The Culture of Travel in Edo-Period Japan |encyclopedia=Oxford Research Encyclopedia of Asian History |publisher=Oxford University Press |url=https://oxfordre.com/asianhistory/view/10.1093/acrefore/9780190277727.001.0001/acrefore-9780190277727-e-72 |access-date= |date=19 November 2020 |language=en |trans-title=Ang Kultura ng Paglalakbay sa Hapón noong Panahong Edo |doi=10.1093/acrefore/9780190277727.013.72 |isbn=978-0-19-027772-7 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210812150712/https://oxfordre.com/asianhistory/view/10.1093/acrefore/9780190277727.001.0001/acrefore-9780190277727-e-72 |archive-date=12 August 2021 |vauthors=Goree R |url-status=live}}</ref> ang [[dinastiyang Qing]] sa [[Tsina]],<ref>{{Cite journal |vauthors=Mosca MW |date=2010 |title=China's Last Empire: The Great Qing |trans-title=Ang Huling Imperyo ng Tsina: Ang Dakilang Qing |url=https://www.proquest.com/openview/a516602ac28aba8955507e46ab41483e/1?pq-origsite=gscholar&cbl=25135 |url-status=live |journal=Pacific Affairs |language=en |volume=83 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220306014457/https://www.proquest.com/openview/a516602ac28aba8955507e46ab41483e/1?pq-origsite=gscholar&cbl=25135 |archive-date=6 March 2022 |access-date=}}</ref> at ang [[Imperyong Mughal]] sa [[India]].<ref>{{Cite journal |vauthors=Suyanta S, Ikhlas S |date=19 July 2016 |title=Islamic Education at Mughal Kingdom in India (1526–1857) |trans-title=Edukasyong Islam sa Kaharian ng Mughal sa India (1526–1857) |url=https://journal.tarbiyahiainib.ac.id/index.php/attalim/article/view/228 |url-status=live |journal=Al-Ta Lim Journal |language=en |volume=23 |issue=2 |pages=128–138 |doi=10.15548/jt.v23i2.228 |issn=2355-7893 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220407082504/http://journal.tarbiyahiainib.ac.id/index.php/attalim/article/view/228 |archive-date=7 April 2022 |access-date= |doi-access=free}}</ref> Naganap naman sa Europa ang [[Renasimiyento]] at ang [[Panahon ng Pagtuklas]].<ref>{{cite book |url=https://www.worldcat.org/oclc/893909816 |title=The European Renaissance, 1400–1600 |vauthors=Kirkpatrick R |date=2002 |publisher=Routledge |isbn=978-1-317-88646-4 |page=1 |language=en |trans-title=Ang Renasimiyento sa Europa: 1400–1600 |oclc=893909816 |access-date= |archive-url=https://web.archive.org/web/20220730032848/https://www.worldcat.org/title/european-renaissance-1400-1600/oclc/893909816 |archive-date=30 July 2022 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |url=https://www.worldcat.org/oclc/859536800 |title=The Age of Discovery, 1400–1600 |vauthors=Arnold D |date=2002 |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-47968-7 |edition=2 |pages=xi |language=en |trans-title=Ang Panahon ng Pagtuklas, 1400–1600 |oclc=859536800 |access-date= |archive-url=https://web.archive.org/web/20220730032848/https://www.worldcat.org/title/age-of-discovery-1400-1600/oclc/859536800 |archive-date=30 July 2022 |url-status=live}}</ref> Nagsimulang maglakbay ang mga Europeo sa iba't-ibang panig ng mundo, simula sa [[kolonisasyon ng Kaamerikahan]] at ang [[Palitang Kolumbiyano]]. Ang paglawak ng mga nasasakupang teritoryo ng mga Europeo ang naging simula ng [[Palitan ng alipin sa Atlantiko|palitan ng mga alipin]] sa magkabilang panig ng [[Karagatang Atlantiko]] at ang [[henosidyo]] sa mga [[katutubong Amerikano]] sa kontinente. Sa panahon ding ito nagsimula ang [[Rebolusyong Makaagham]], na nagpaabante sa mga larangan ng agham kabilang na ang [[matematika]], [[mekanika]], [[astronomiya]], at [[pisyolohiya]]. {{multiple image|align=right|perrow=2|total_width=400|direction=horizontal|image1=Bataille de Verdun 1916.jpg|image2=Nagasakibomb.jpg|footer=Ang [[Unang Digmaang Pandaigdig|Una]] at [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] noong ika-20 siglo.}} Samantala, nagsimula naman ang huling modernong panahon noong 1800 sa pagsisimula ng [[Rebolusyong Industriyal]] sa Europa. Samantala, bilang resulta ng [[Panahon ng Kaliwanagan]], naganap ang maraming rebolusyon sa iba't-ibang panig ng Europa at Kaamerikahan, kagaya ng sa [[Rebolusyong Pranses|Pransiya]] at [[Rebolusyong Amerikano|Estados Unidos]]. Naganap naman sa Europa noong unang bahagi ng siglo ang mga [[digmaang Napoleoniko]]. Nawala sa kontrol ng Espanya ang halos lahat ng kanilang teritoryo sa Kaamerikahan sa [[Mga digmaan ng kalayaan sa Kaamerikahang Espanyol|isang serye ng mga magkakaugnay na rebolusyon]] sa kontinente. Samantala, nag-agawan naman ng teritoryo ang mga Europeo sa [[Pag-aagawan para sa Aprika|kontinente ng Aprika]] gayundin sa [[Oseaniya]]. Bago matapos ang siglo, narating ng [[Imperyong Britaniko]] ang kanilang tugatog sa nasasakupang teritoryo, ang pinakamalaki sa kasaysayan. Sa sumunod na siglo, nasira ang [[balanse ng kapangyarihan]] sa Europa na nagresulta sa [[Unang Digmaang Pandaigdig]] noong 1914, ang pinakamadugong digmaan noong panahong yon. Dahil sa tindi ng digmaan, sinubukang ayusin ng [[Kasunduan sa Versailles]] ang kapangyarihan sa mundo at itinatag ang [[Liga ng mga Bansa]]. Gayunpaman, hindi nito napigilan ang unti-unting pag-angat ng [[awtoritarismo]], partikular na sa [[Pasistang Italya|Italya]], [[Alemanyang Nazi|Alemanya]], at [[Imperyong Hapon|Hapon]]. Dahil dito at sa [[Malawakang Depresyon|pagbagsak ng ekonomiya]] sa maraming bansa noong dekada 1930s, naganap ang [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], isang napakalawak na digmaan na pinaglabanan ng halos lahat ng mga bansa sa mundo noong panahong yon at nagresulta sa pinakamadugong digmaan sa tala ng kasaysayan. Matapos ng digmaan, binuo ang [[Mga Nagkakaisang Bansa]] bilang pamalit sa Liga ng mga Bansa. Samantala, bumagsak ang maraming imperyo dahil sa digmaan, na nagbigay-daan naman sa [[dekolonisasyon]] at ang pag-angat ng [[Estados Unidos]] at [[Unyong Sobyetiko]] bilang mga pinakamakapangyarihang bansa. {{multiple image|align=right|perrow=2|total_width=400|direction=horizontal|image1=Гагарин перед полётом.jpg|image2=Aldrin Apollo 11 original.jpg|footer=Si [[Yuri Gagarin]], ang unang tao sa kalawakan, at [[Neil Armstrong]], ang unang tao sa [[Buwan (astronomiya)|Buwan]].}} Ang sigalot ng dalawang makapangyarihang bansa ang nagpasimula sa [[Digmaang Malamig]], ang panahon kung saan ginamit ng dalawang bansa ang mga digmaan sa iba't-ibang panig ng mundo bilang digmaan ng impluwensiya, kagaya sa [[Digmaang Koreano|tangway ng Korea]] at [[Digmaan sa Biyetnam|Biyetnam]]. Nagparamihan ang dalawa ng mga [[sandatang nukleyar]] bilang paghahanda sa inaasahang [[Ikatlong Digmaang Pandaigdig]]; bagamat may mga muntikang pangyayari, hindi ito nauwi sa naturang digmaan. Samantala, [[Karera sa Kalawakan|nagkarera din sila sa kalawakan]]: naipadala ng Unyong Sobyetiko ang pinakaunang [[artipisyal na satelayt|satelayt]], [[Vostok 1]], at ang pinakaunang tao, [[Yuri Gagarin]], sa kalawakan. Gayunpaman, humupa ito kalaunan nang naipadala ng Estados Unidos ang mga pinakaunang tao sa [[Buwan (astronomiya)|Buwan]] sa misyong [[Apollo 11]] na kinabilangan nina [[Neil Armstrong]], [[Buzz Aldrin]], at [[Michael Collins]]. Nagtapos ang naturang digmaan sa [[pagbagsak ng Unyong Sobyetiko]] noomg 1991 sa maraming mga republika. Ang pagkaimbento sa [[kompyuter]], [[internet]], at [[smartphone]] ang nagpasimula sa kasalukuyang [[Panahon ng Impormasyon]]. == Tingnan din == * [[Lalaki|Lalaking tao]] * [[Babae (kasarian)|Babaeng tao]] * [[Pagkatao]] * [[Mga araling pantao]] == Sanggunian == {{reflist}} {{Human Evolution}} {{Hominidae nav}} {{Apes}} {{Taxonbar|from=Q15978631}} {{Authority control|state=expanded}} [[Kategorya:Tao|*]] [[Kategorya:Primates]] 4u9vj4lopcq7cd7g00z4b3knq3ekwm3 2168157 2168037 2025-07-10T06:15:50Z GinawaSaHapon 102500 +sanggunian, hind pa tapos 2168157 wikitext text/x-wiki {{For-multi|konsepto ng pagiging tao|pagkatao|relihiyon|Taoismo|}} {{otheruses}} {{use dmy dates}} {{kinukumpuni}} {{Speciesbox | name = Tao | fossil_range = {{Fossil range|0.3|0}} [[Chibaniano]] – [[Holoseno|ngayon]] | image = Akha cropped hires.JPG <!--The choice of image has been discussed at length. Please don't change it without first obtaining consensus. See FAQ on talk page. Also used at Akha people (section Dress)--> | image_caption = Taong lalaki (kaliwa) at babae (kanan) <!--T| status = LC | status_system = IUCN3.1--> | taxon = Homo sapiens | authority = [[Linnaeus]], [[Systema Naturae|1758]] | subdivision_ranks = Subspecies | range_map = World Population Density Map 2020.png | range_map_caption = Densidad ng ''Homo sapiens'' noong 2020 | synonyms = }} <!-- Panatilihin ang paggamit ng tuldik sa unang banggit ng paksa. --> '''Táo''' ('''''Homo sapiens''''') o '''modérnong táo''' ang pinakakaraniwan at pinakalaganap na [[espesye]] ng [[Primata|primado]], at ang huling nabubuhay na espesye ng [[henus]] na ''[[Homo]]''. Bahagi ng [[pamilya (biyolohiya)|pamilyang]] [[Hominidae]], natatangi ang mga tao sa kanilang kawalan ng buhok kumpara sa kapamilya nila, paglalakad gamit ng [[bipedalismo|dalawang paa]], at mataas na antas ng [[katalinuhan]]. May mga malalaking [[utak]] ang mga tao, na nagbigay sa kanila ng kakayahang [[kognisyon|kognitibo]] na naging dahilan upang makatira sila sa iba't-ibang klase ng kapaligiran at makagawa ng mga [[kagamitan]], [[lipunan]], at [[sibilisasyon]]. Isang [[sosyalidad|nakikihalubilong hayop]] ang mga tao, kung saan ang bawat isang tao ay miyembro ng isang grupo na nagdidikta ng kani-kanilang relasyon sa iba, tulad halimbawa ng [[pamilya]], [[kaibigan]], [[korporasyon]], at [[estado|politikal na estado]]. Dahil rito, nakapagtatag ang mga tao ng napakaraming klase ng [[kaugalian]], [[wika]], at [[tradisyon]], mga pangunahing sangkap ng isang lipunan ng tao. May matinding ring [[kuryosidad]] ang mga tao; ang pagnanasang maunawaan at maimpluwensyahan ang mga [[penomena]] ang nag-udyok sa mga tao upang maidebelop ang [[agham]], [[teknolohiya]], [[pilosopiya]], [[mitolohiya]], [[relihiyon]], at iba pang mga [[larangan]] ng [[kaalaman]]. Bukod dito, pinag-aaralan din nila ang kani-kanilang sarili sa pamamagitan ng [[antropolohiya]], [[agham panlipunan]], [[kasaysayan]], [[sikolohiya]], at [[medisina]]. Sa kasalukuyan, tinatayang [[populasyon ng tao|nasa walong bilyon ang kabuuang populasyon]] ng mga tao sa [[Daigdig]]. Sa malaking bahagi ng kanilang kasaysayan, [[nomadiko]] ang pamumuhay ng mga tao, umaasa sa mga pagkain sa kapaligiran o manghuli ng ibang mga hayop para kainin. Nagsimula lamang maging [[modernong pag-uugali|moderno]] ang mga tao noong bandang 160,000 hanggang 60,000 taong ang nakalilipas. Naganap ang [[Rebolusyong Neolitiko]] sa iba't-ibang lugar nang halos sabay, una sa rehiyon ng [[Kanlurang Asya]] 13,000 taon ang nakaraan. Sa mga lugar na ito, nagsimulang [[tirahan ng mga tao|manatili]] ang mga tao [[agrikultura|upang magsaka]] imbes na mangalugad, na siyang nagbigay-daan upang maitatag ang mga pinakaunang [[sibilisasyon]] na minarkahan ng [[paglobo ng populasyon]] at pagbilis ng [[pagbabago sa teknolohiya]]. Simula noon, samu't saring mga sibilisasyon ang umangat at bumagsak, at nagsimula ring magbago ang pamumuhay ng mga tao. [[Omniboro]] ang mga tao; ibig sabihin, kumakain sila ng halaman at karne. Simula noong panahong ng mga ''[[Homo erectus]]'', ginagamit rin nila ang [[apoy]] upang [[pagluluto|lutuin]] ang mga pagkain nila, na nagpataas kalaunan sa kanilang nutrisyon at pagdami ng mga maaaring kainin. Maituturing na [[diurnal]] ang mga tao, [[pagtulog|natutulog]] nang tinatayang pito hanggang siyam na oras kada araw. May malaking epekto ang mga tao sa kalikasan. Mga [[superdepredador]] ({{lang|en|superpredator}}) sila, at kaunti at bihira lamang silang tugisin ng ibang mga hayop. Ang kanilang mabilis na pagdami, [[industriyalisasyon]], [[polusyon]], at pagkonsumo ang dahilan ng [[Malawakang pagkaubos sa Holoseno|kasalukuyang malawakang pagkaubos]] ng ibang mga nilalang. Sa nakalipas na siglo, narating ng mga tao ang mga pinakamasasamang kapaligiran para sa buhay, tulad ng [[Antartika]], [[kalawakan|labas ng Daigdig]] at ang kailaliman ng mga [[karagatan]], bagamat limitado lamang ang pananatili nila sa mga ito. Nakarating ang mga tao sa [[Buwan (astronomiya)|Buwan]] at nakapagpadala ng kanilang mga gawa sa iba't-ibang bahagi ng [[Sistemang Solar]]. Bagamat ginagamit din ang salitang "tao" upang tukuyin ang lahat ng mga miyembro ng henus na ''Homo'', madalas itong ginagamit sa ''Homo sapiens'', ang natitirang espesye nito. Ginagamit ang salitang "modernong tao" upang ihiwalay ang mga ito sa mga sinaunang tao. Unang lumitaw ang mga [[anatomikal na modernong tao]] sa [[Aprika]] 300,000 taon ang nakaraan, mula sa ''[[Homo heidelbergensis]]'' o kaparehong espesye. [[Kamakailang pinagmulang Aprikano|Mula Aprika]], unti-unti nilang nilahian at pinalitan ang ibang mga espesye ng tao sa mga lugar, tulad halimbawa ng mga [[Neandertal]], na pinaniniwalaang naubos dahil sa kompetisyon, alitan, at paglalahi ng mga ''Homo sapiens'' sa kanilang populasyon. Naimpluwensyahan ng kapaligiran at mga [[hene]] ang [[biyolohiyang pantao|biolohikal na pagkakaiba]] ng mga tao na makikita tulad halimbawa ng kulay ng balat, tangkad, at [[pisyolohiya]], gayundin ang mga namamanang sakit at katangian. Bagamat ganito, isa ang mga tao sa may pinakamakaunting pagkakaiba sa henetika sa mga primado, kung saan nasa 99% na magkapareho ang alinmang dalawang tao. May [[Dimorpismong pangkasarian|dalawang biolohikal na kasarian]] ang mga tao; sa pangkalahatan, mas malakas ang mga lalaking tao habang mas maraming taba naman ang mga babaeng tao. Nagsisimulang lumitaw ang mga [[sekondaryong katangiang pangkasarian]] pagsapit ng [[kabaguntauhan]]. Kayang manganak ng mga babaeng tao, simula sa pagsisimula ng kabaguntauhan hanggang sa [[layog|maglayog]] bandang 50 taong gulang. Delikado ang [[panganganak]], kung saan maraming komplikasyon ang maaaring kaharapin ng nanganganak na maaari ding humantong sa [[kamatayan]], bagamat nakadepende ito sa [[serbisyong medikal]]. Madalas na magkaparehong tatay at nanay ang nagpapalaki sa [[sanggol]], na [[prekosyalidad at altrisiyalidad|walang muwang pagkapanganak]] sa kanila. ==Pagpapangalan== {{main|Mga pangalan sa espesye ng tao|Taksonomiyang pantao}} Nagmula ang salitang "tao" sa mas lumang Tagalog na salitang "tawo", na ginagamit pa rin sa ibang mga wika sa Pilipinas partikular na sa [[Kabisayaan]]. Pare-parehong nagmula ito sa [[Protowikang Pilipino|Proto-Pilipinong]] salita na {{lang|tl|tau|proto=yes|italic=yes}}, na nagmula naman sa [[Protowikang Austronesyo|Proto-Austronesyong]] salitang na {{lang|tl|Cau|proto=yes|italic=yes}}.<ref>{{Cite web |last=Blust |first=Robert |last2=Trussel |first2=Stephen |last3=Smith |first3=Alexander |last4=Forkel |first4=Robert |title=*Cau person, human being |url=https://acd.clld.org/cognatesets/25883#5/7.758/121.239 |access-date=24 Hunyo 2025 |website=Austronesian Comparative Dictionary Online |language=en}}</ref> Isa sa mga deribatibo nito, "[[pagkatao]]", ay ginagamit upang tukuyin ang [[kondisyon ng tao|kondisyon ng pagiging tao]].<ref>{{Cite journal |last=Roman Jr, |first=Guillermo Q. |date=2010 |title=TAO: Being and Becoming Human |trans-title=TAO: Pagiging at Magiging Tao |url=https://po.pnuresearchportal.org/ejournal/index.php/normallights/article/view/61/51 |format=PDF |journal=[[Philippine Normal University|The Normal Lights]] |language=en |publisher=[[Philippine Normal University]] |volume=5 |issue=1 |doi=10.56278/tnl.v5i1.61 |access-date=24 Hunyo 2025}}</ref> Bagamat malinaw ang pagkakaibang ito sa wikang Tagalog, itinuturing ang dalawang ito bilang magkasingkahulugan sa ibang mga wika. Halimbawa, sa [[wikang Ingles]], itinuturing na magkapareho ang mga salitang {{lang|en|human}} at {{lang|en|person}} sa karaniwang diskurso. Gayunpaman, sa [[pilosopiya]], ginagamit ang {{lang|en|person}} sa kahulugan na "pagkatao".<ref>{{Cite web |title=Concept of Personhood |trans-title=Konsepto ng Pagkatao |url=https://medicine.missouri.edu/centers-institutes-labs/health-ethics/faq/personhood |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210304011726/https://medicine.missouri.edu/centers-institutes-labs/health-ethics/faq/personhood |archive-date=4 March 2021 |access-date= |website=[[University of Missouri School of Medicine]] |language=en}}</ref> [[File:Carl von Linné, 1707-1778, botanist, professor (Alexander Roslin) - Nationalmuseum - 15723.tif|thumb|upright|Si [[Carl Linnaeus]] ang nagbigay ng pangalang ''Homo sapiens'' sa ''[[Systema Naturae]]''.]] Samantala, nagmula naman ang [[pangalang binomial]] ng tao, ''Homo sapiens'', mula sa ''[[Systema Naturae]]'' ni [[Carl Linnaeus]] noong 1735 at may ibig sabihin na "tao na may karunungan".<ref>{{cite journal |vauthors=Spamer EE |date=29 January 1999 |title=Know Thyself: Responsible Science and the Lectotype of Homo sapiens Linnaeus, 1758 |trans-title=Alamin ang Sarili: Responsableng Agham at ang Lektotipo ng Homo sapiens Linnaeus, 1758 |journal=Proceedings of the Academy of Natural Sciences |language=en |volume=149 |issue=1 |pages=109–114 |jstor=4065043}}</ref> Ang henus nito, ''[[Homo]]'', ay isang [[aral na hiram]] mula sa [[wikang Latin]] na {{lang|la|homō}}, na tumutukoy sa tao mapaanuman ang kasarian.<ref>{{cite dictionary |title=Homo |dictionary=Dictionary.com |publisher=Random House |url=https://dictionary.reference.com/browse/Homo |date=23 September 2008 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20080927011551/https://dictionary.reference.com/browse/homo |archive-date=27 September 2008 |url-status=live}}</ref> Maaaring gamitin ang salitang "tao" upang tukuyin ang lahat ng mga miyembro ng naturang henus; sa ganitong pananaw, ginagamit ang salitang "modernong tao" upang ihiwalay ito sa ibang mga miyembro ng henus. Sa kasalukuyan, may mga pagtatalo sa akademiya kung dapat bang ituring ang ilang patay na klase ng tao, tulad ng mga [[Neandertal]], bilang isang hiwalay na espesye o bilang isang sub-espesye sa ilalim ng ''Homo sapiens''.<ref name="Barras-20162">{{cite web |last=Barras |first=Colin |date=11 January 2016 |title=We don't know which species should be classed as 'human' |trans-title=Hindi natin alam kung ano-anong mga espesye ang dapat ituring bilang 'tao' |url=https://www.bbc.com/earth/story/20160111-what-is-it-that-makes-you-a-human-and-not-something-else |url-status= |archive-url=https://web.archive.org/web/20210826223800/http://www.bbc.com/earth/story/20160111-what-is-it-that-makes-you-a-human-and-not-something-else |archive-date=26 August 2021 |access-date= |website=BBC |language=en}}</ref> == Ebolusyon == {{main|Ebolusyon ng tao}}{{clade|{{clade |1=[[Hylobatidae]] |label2=[[Hominidae]] |2={{clade|label1=[[Ponginae]] |1={{clade |label1=[[Orangutan|Pongo]] |1={{clade |1=''[[Pongo abelii]]'' |label2= |2={{clade |1=''[[Pongo tapanuliensis]]'' |2=''[[Pongo pygmaeus]]'' }} }} }} |label2=[[Homininae]] |2={{clade|label1=[[Gorillini]] |1={{clade |label1=[[Gorilya|Gorilla]] |1={{clade |1=''[[Gorilla gorilla]]'' |2=''[[Gorilla beringei]]'' }} }} |label2=[[Hominini]] |2={{clade |label1=[[Panina]] |1={{clade|label1=[[Pan (hayop)|Pan]]|1={{clade |1=''[[Pan troglodytes]]'' |2=''[[Pan paniscus]]'' }} }} |2={{clade|label1=[[Hominina]]|1='''''Homo sapiens'''''}} }} }} }} }}|style1=font-size:80%; line-height:80%|label1=[[Hominoidea]]}} Mga [[bakulaw]] ang mga tao; bahagi sila ng superpamilyang [[Bakulaw|Homonoidea]].<ref>{{Cite book |author-link=Russell Tuttle |title=International Encyclopedia of Biological Anthropology |vauthors=Tuttle RH |date=4 October 2018 |publisher=[[John Wiley & Sons, Inc.]] |isbn=978-1-118-58442-2 |veditors=Trevathan W, Cartmill M, Dufour D, Larsen C |place=[[New Jersey]], [[United States]] |pages=1–2 |language=en |trans-title=Pandaigdigang Ensiklopedya ng Antropolohiyang Biolohikal |chapter=Hominoidea: conceptual history |trans-chapter=Hominoidea: kasaysayan ng konsepto |doi=10.1002/9781118584538.ieba0246 |access-date= |chapter-url=https://doi.wiley.com/10.1002/9781118584538.ieba0246 |s2cid=240125199}}</ref> Unang humiwalay ang mga ninuno ng modernong tao mula sa mga [[gibon]] (pamilyang Hylobatidae), tapos [[orangutan]] (henus ''Pongo''), tapos [[gorilya]] (henus ''Gorilla''), at panghuli, sa mga [[chimpanzee]] at [[bonobo]] (henus ''[[Pan (hayop)|Pan]]'').<ref>{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Goodman M, Tagle DA, Fitch DH, Bailey W, Czelusniak J, Koop BF, Benson P, Slightom JL |date=March 1990 |title=Primate evolution at the DNA level and a classification of hominoids |trans-title=Ebolusyon ng mga primado sa antas ng DNA at klasipikasyon ng mga hominoid |journal=[[Journal of Molecular Evolution]] |language=en |volume=30 |issue=3 |pages=260–266 |bibcode=1990JMolE..30..260G |doi=10.1007/BF02099995 |pmid=2109087 |s2cid=2112935}}</ref><ref>{{cite journal |vauthors=Ruvolo M |date=March 1997 |title=Molecular phylogeny of the hominoids: inferences from multiple independent DNA sequence data sets |trans-title=Piloheniyang molekular sa mga hominoid: mga hinuha mula sa iba't-ibang mga data set ng sekuwensiya ng DNA |journal=[[Molecular Biology and Evolution]] |language=en |volume=14 |issue=3 |pages=248–265 |doi=10.1093/oxfordjournals.molbev.a025761 |pmid=9066793 |doi-access=free}}</ref> Ang panghuling hiwalayang ito ay naganap noong bandang 8–4 milyong taon ang nakaraan, sa huling bahagi ng kapanahunang [[Mioseno]]. Sa hiwalayang ito, nabuo ang [[kromosoma 2]] mula sa pagsasama ng dalawang kromosoma, na naging dahilan kung bakit may 23 pares lamang ang mga modernong tao kumpara sa 24 sa ibang mga bakulaw.<ref>{{cite web |title=Human Chromosome 2 is a fusion of two ancestral chromosomes |trans-title=Pagsasama ng dalawang sinaunang kromosoma ang Kromosoma 2 ng Tao |url=https://www.evolutionpages.com/chromosome_2.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20110809040210/https://www.evolutionpages.com/chromosome_2.htm |archive-date=9 August 2011 |access-date= |work=Evolution Pages |language=en |vauthors=MacAndrew A}}</ref> Matapos nito, dumami ang mga [[hominin]] sa maraming espesye at di bababa sa dalawang henus. Gayunpaman, tanging mga tao, bahagi ng henus na ''[[Homo]]'', lamang ang natira sa kasalukuyan.<ref>{{Cite web |last=McNulty |first=Kieran P. |year=2016 |title=Hominin Taxonomy and Phylogeny: What's In A Name? |trans-title=Taksonomiya at Piloheniya ng Hominin: Anong Meron sa Pangalan? |url=https://www.nature.com/scitable/knowledge/library/hominin-taxonomy-and-phylogeny-what-s-in-142102877/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160110013134/https://www.nature.com/scitable/knowledge/library/hominin-taxonomy-and-phylogeny-what-s-in-142102877/ |archive-date=10 January 2016 |access-date= |website=Nature Education Knowledge |language=en}}</ref> [[File:Lucy_Skeleton.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Lucy_Skeleton.jpg|thumb|Isang rekonstruksiyon sa katawan ni [[Lucy (Australopithecus)|Lucy]], isang [[Australopithecus afarensis|''Australopithecus afarensis'']].]] Nagmula ang ''Homo'' mula sa mga ''[[Australopithecus]]''.<ref>{{cite journal |vauthors=Strait DS |date=September 2010 |title=The Evolutionary History of the Australopiths |trans-title=Ang Kasaysayan ng Ebolusyon ng mga Australopiteko |journal=Evolution: Education and Outreach |language=en |volume=3 |issue=3 |pages=341–352 |doi=10.1007/s12052-010-0249-6 |issn=1936-6434 |doi-access=free |s2cid=31979188}}</ref><ref>{{cite journal |vauthors=Dunsworth HM |date=September 2010 |title=Origin of the Genus Homo |trans-title=Pinagmulan ng Henus na Homo |journal=Evolution: Education and Outreach |language=en |volume=3 |issue=3 |pages=353–366 |doi=10.1007/s12052-010-0247-8 |issn=1936-6434 |doi-access=free |s2cid=43116946}}</ref> Bagamat kaunti lamang ang mga [[posil]] sa hiwalayang ito, makikita sa mga kalansay ng mga pinakamatatandang posil ng ''Homo'' ang mga pagkakapareho sa mga ''Australopithecus''.<ref>{{cite journal |vauthors=Kimbel WH, Villmoare B |date=July 2016 |title=From Australopithecus to Homo: the transition that wasn't |trans-title=Mula Australopithecus patungong Homo: ang transisyon na hindi |journal=Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological Sciences |language=en |volume=371 |issue=1698 |page=20150248 |doi=10.1098/rstb.2015.0248 |pmc=4920303 |pmid=27298460 |s2cid=20267830}}</ref><ref name="Villmoare201522">{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Villmoare B, Kimbel WH, Seyoum C, Campisano CJ, DiMaggio EN, Rowan J, Braun DR, Arrowsmith JR, Reed KE |date=March 2015 |title=Paleoanthropology. Early Homo at 2.8 Ma from Ledi-Geraru, Afar, Ethiopia |trans-title=Paleoantropolohiya. Mga unang Homo noong 2.8 Ma mula sa Ledi-Guraru, Afar, Etopiya |journal=[[Science (dyornal)|Science]] |language=en |volume=347 |issue=6228 |pages=1352–1355 |bibcode=2015Sci...347.1352V |doi=10.1126/science.aaa1343 |pmid=25739410 |doi-access=free}}</ref> Tinatayang naganap ang hiwalayan ng dalawang henus 4.3–2.6 na milyong taon ang nakaraan batay sa [[orasang molekular]], bagamat may mga ilang iskolar na nagtataya sa hiwalayan noong 1.87 milyong taon ang nakaraan kung tatanggalin ang ilan sa mga naunang posil na pinaniniwalaang namali ng lagay sa ''Homo''.<ref>{{cite journal |last1=Püschel |first1=Hans P. |last2=Bertrand |first2=Ornella C. |last3=O’Reilly |first3=Joseph E. |last4=Bobe |first4=René |last5=Püschel |first5=Thomas A. |date=June 2021 |title=Divergence-time estimates for hominins provide insight into encephalization and body mass trends in human evolution |trans-title=Nagbigay-linaw ang mga pagtataya sa paghihiwalay ng mga hominin sa trend ng ensepalisasyon at masa ng katawan sa ebolusyon ng tao |url=https://www.research.ed.ac.uk/en/publications/35151870-c7b5-477e-aca8-2c75c8382002 |journal=[[Nature Ecology & Evolution]] |language=en |volume=5 |issue=6 |pages=808–819 |bibcode=2021NatEE...5..808P |doi=10.1038/s41559-021-01431-1 |pmid=33795855 |hdl-access=free |s2cid=232764044 |hdl=20.500.11820/35151870-c7b5-477e-aca8-2c75c8382002}}</ref><ref name=":0">{{cite journal |last=Wood |first=Bernard |date=28 June 2011 |title=Did early Homo migrate "out of" or "in to" Africa? |trans-title=Lumipat ba "patungo" o "papuntang" Aprika ang mga unang Homo? |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |language=en |volume=108 |issue=26 |pages=10375–10376 |bibcode=2011PNAS..10810375W |doi=10.1073/pnas.1107724108 |issn=0027-8424 |pmc=3127876 |pmid=21677194 |doi-access=free}}</ref> Ang pinakamatandang tala ng ''Homo'' ay ang [[LD-350-1]] mula sa [[Etiopiya]] na tinatayang nasa 2.8 milyong taon ang tanda. Samantala, ang pinakamatatandang mga espesye na napangalanan ay ang ''[[Homo habilis]]'' at ''[[Homo rudolfensis]]'' na tinatayang nabuhay noong bandang 2.3 milyong taon ang nakaraan.<ref name="Villmoare20152">{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Villmoare B, Kimbel WH, Seyoum C, Campisano CJ, DiMaggio EN, Rowan J, Braun DR, Arrowsmith JR, Reed KE |date=March 2015 |title=Paleoanthropology. Early Homo at 2.8 Ma from Ledi-Geraru, Afar, Ethiopia |trans-title=Paleoantropolohiya. Mga unang Homo noong 2.8 Ma mula sa Ledi-Guraru, Afar, Etopiya |journal=[[Science (dyornal)|Science]] |language=en |volume=347 |issue=6228 |pages=1352–1355 |bibcode=2015Sci...347.1352V |doi=10.1126/science.aaa1343 |pmid=25739410 |doi-access=free}}</ref> Unang lumitaw naman sa mga tala ang ''[[Homo erectus]]'' bandang 2 milyong taon ang nakaraan, ang unang ''Homo'' na nakalabas sa kontinente ng [[Aprika]] at kumalat sa [[Eurasya]] at ang una na may katawang kahawig ng sa modernong tao.<ref>{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Zhu Z, Dennell R, Huang W, Wu Y, Qiu S, Yang S, Rao Z, Hou Y, Xie J, Han J, Ouyang T |date=July 2018 |title=Hominin occupation of the Chinese Loess Plateau since about 2.1 million years ago |trans-title=Okupasyon ng mga hominin sa Talampas ng Loess sa Tsina simula noong 2.1 milyong taon ang nakaraan |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |language=en |volume=559 |issue=7715 |pages=608–612 |bibcode=2018Natur.559..608Z |doi=10.1038/s41586-018-0299-4 |pmid=29995848 |s2cid=49670311}}</ref> Lumitaw naman ang mga ''Homo sapiens'' noing 300,000 taon ang nakaraan mula sa ''[[Homo heidelbergensis]]'' o ''[[Homo rhodesiensis]]'', mga espesye ng ''Homo erectus'' na nanatili sa Aprika.<ref>{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Hublin JJ, Ben-Ncer A, Bailey SE, Freidline SE, Neubauer S, Skinner MM, Bergmann I, Le Cabec A, Benazzi S, Harvati K, Gunz P |date=June 2017 |title=New fossils from Jebel Irhoud, Morocco and the pan-African origin of Homo sapiens |trans-title=Mga bagong posil mula sa Jebel Irhoud, Moroko at ang pan-Aprikanomg pinagmulan ng Homo sapiens |url=https://kar.kent.ac.uk/62267/1/Submission_288356_1_art_file_2637492_j96j1b.pdf |url-status=live |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |language=en |volume=546 |issue=7657 |pages=289–292 |bibcode=2017Natur.546..289H |doi=10.1038/nature22336 |pmid=28593953 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200108234003/https://kar.kent.ac.uk/62267/1/Submission_288356_1_art_file_2637492_j96j1b.pdf |archive-date=8 January 2020 |access-date= |hdl=1887/74734 |s2cid=256771372}}</ref> Kagaya ng ''Homo erectus'', lumabas ang mga ''Homo sapiens'' sa Aprika kalaunan, at unti-unting pinalitan ang populasyon ng mga sinaunang tao sa lugar.<ref>{{cite journal |author-link=Chris Stringer |vauthors=Stringer C |date=June 2003 |title=Human evolution: Out of Ethiopia |trans-title=Ebolusyon ng tao: Paglabas sa Etiopiya |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |language=en |volume=423 |issue=6941 |pages=692–693, 695 |bibcode=2003Natur.423..692S |doi=10.1038/423692a |pmid=12802315 |s2cid=26693109}}</ref> Nagsimula maging moderno ang pag-uugali ng mga ''Homo sapiens'' bandang 160,000–70,000 taon ang nakaraan o mas maaga.<ref>{{cite journal |last1=Marean |first1=Curtis |display-authors=etal |date=2007 |title=Early human use of marine resources and pigment in South Africa during the Middle Pleistocene |trans-title=Paggamit ng mga unang tao sa yamang-tubig at tinta sa Timog Aprika noong kalagitnaan ng Pleistoseno |url=http://doc.rero.ch/record/15550/files/PAL_E2962.pdf |url-status=live |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |language=en |volume=449 |issue=7164 |pages=905–908 |bibcode=2007Natur.449..905M |doi=10.1038/nature06204 |pmid=17943129 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230525103726/https://doc.rero.ch/record/15550/files/PAL_E2962.pdf |archive-date=25 May 2023 |access-date= |s2cid=4387442}}</ref> Umusbong ang katangian ito sa gitna ng nagaganap na [[pagbabago ng klima|likas na pagbabago ng klima]] noong kalagitnaan hanggang sa dulo ng kapanahunang [[Pleistoseno]].<ref>{{Cite journal |last1=Wilkins |first1=Jayne |last2=Schoville |first2=Benjamin J. |date=June 2024 |title=Did climate change make Homo sapiens innovative, and if yes, how? Debated perspectives on the African Pleistocene record |trans-title=Naging inobatibo ba ang mga Homo sapiens dahil sa pagbabago ng klima, at kung oo, paano? Mga pinagdedebatehan na pananaw sa mga nakatala sa Pleistoseno sa Aprika |journal=Quaternary Science Advances |language=en |volume=14 |pages=100179 |bibcode=2024QSAdv..1400179W |doi=10.1016/j.qsa.2024.100179 |doi-access=free}}</ref> Naganap ang [[Kamakailang pinagmulang Aprikano|migrasyon palabas ng Aprika]] sa dalawang bahagi: una noong 130,000–100,000 taon ang nakaraan pahilaga sa Eurasya, at pangalawa noong 70,000–50,000 taon ang nakaraan patimog papunta sa katimugang baybayin ng [[Asya]].<ref>{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Posth C, Renaud G, Mittnik A, Drucker DG, Rougier H, Cupillard C, Valentin F, Thevenet C, Furtwängler A, Wißing C, Francken M, Malina M, Bolus M, Lari M, Gigli E, Capecchi G, Crevecoeur I, Beauval C, Flas D, Germonpré M, van der Plicht J, Cottiaux R, Gély B, Ronchitelli A, Wehrberger K, Grigorescu D, Svoboda J, Semal P, Caramelli D, Bocherens H, Harvati K, Conard NJ, Haak W, Powell A, Krause J |date=March 2016 |title=Pleistocene Mitochondrial Genomes Suggest a Single Major Dispersal of Non-Africans and a Late Glacial Population Turnover in Europe |trans-title=Iminumungkahi ng mga Henomang Mitokondrial noong Pleistoseno na may Iisang Pangunahing Pagkalat ng mga hindi Aprikano at may Pagpalit ng Populasyon noong Huling Bahagi ng Panahong Yelo sa Europa |url=https://pure.rug.nl/ws/files/79384808/Pleistocene_Mitochondrial_Genomes_Suggest_a_Single_Major_Dispersal_of_Non_Africans.pdf |url-status=live |journal=[[Current Biology]] |language=en |volume=26 |issue=6 |pages=827–833 |bibcode=2016CBio...26..827P |doi=10.1016/j.cub.2016.01.037 |pmid=26853362 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250312080455/https://pure.rug.nl/ws/files/79384808/Pleistocene_Mitochondrial_Genomes_Suggest_a_Single_Major_Dispersal_of_Non_Africans.pdf |archive-date=12 March 2025 |access-date= |hdl-access=free |s2cid=140098861 |hdl=2440/114930}}</ref><ref>{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Karmin M, Saag L, Vicente M, Wilson Sayres MA, Järve M, Talas UG, Rootsi S, Ilumäe AM, Mägi R, Mitt M, Pagani L, Puurand T, Faltyskova Z, Clemente F, Cardona A, Metspalu E, Sahakyan H, Yunusbayev B, Hudjashov G, DeGiorgio M, Loogväli EL, Eichstaedt C, Eelmets M, Chaubey G, Tambets K, Litvinov S, Mormina M, Xue Y, Ayub Q, Zoraqi G, Korneliussen TS, Akhatova F, Lachance J, Tishkoff S, Momynaliev K, Ricaut FX, Kusuma P, Razafindrazaka H, Pierron D, Cox MP, Sultana GN, Willerslev R, Muller C, Westaway M, Lambert D, Skaro V, Kovačevic L, Turdikulova S, Dalimova D, Khusainova R, Trofimova N, Akhmetova V, Khidiyatova I, Lichman DV, Isakova J, Pocheshkhova E, Sabitov Z, Barashkov NA, Nymadawa P, Mihailov E, Seng JW, Evseeva I, Migliano AB, Abdullah S, Andriadze G, Primorac D, Atramentova L, Utevska O, Yepiskoposyan L, Marjanovic D, Kushniarevich A, Behar DM, Gilissen C, Vissers L, Veltman JA, Balanovska E, Derenko M, Malyarchuk B, Metspalu A, Fedorova S, Eriksson A, Manica A, Mendez FL, Karafet TM, Veeramah KR, Bradman N, Hammer MF, Osipova LP, Balanovsky O, Khusnutdinova EK, Johnsen K, Remm M, Thomas MG, Tyler-Smith C, Underhill PA, Willerslev E, Nielsen R, Metspalu M, Villems R, Kivisild T |date=April 2015 |title=A recent bottleneck of Y chromosome diversity coincides with a global change in culture |trans-title=Naganap kasabay ng pandaigdigang pagbabago sa kultura ang isang kamakailang pagkonti sa dibersidad ng kromosoma Y |journal=[[Genome Research]] |language=en |volume=25 |issue=4 |pages=459–466 |doi=10.1101/gr.186684.114 |pmc=4381518 |pmid=25770088}}</ref> Narating ng mga ''Homo sapiens'' ang mga kontinente ng [[Australia]] 65,000 taon ang nakaraan at ang [[Kaamerikahan]] noong 15,000 taon ang nakaraan, gayundin sa [[Madagascar]] noong bandang {{KP|300|link=y}} at sa mga pinakamalalayong kapuluan sa [[Karagatang Pasipiko]] tulad ng [[Nueva Selanda]] noon lamang taong 1280.<ref>{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Clarkson C, Jacobs Z, Marwick B, Fullagar R, Wallis L, Smith M, Roberts RG, Hayes E, Lowe K, Carah X, Florin SA, McNeil J, Cox D, Arnold LJ, Hua Q, Huntley J, Brand HE, Manne T, Fairbairn A, Shulmeister J, Lyle L, Salinas M, Page M, Connell K, Park G, Norman K, Murphy T, Pardoe C |date=July 2017 |title=Human occupation of northern Australia by 65,000 years ago |trans-title=Okupasyon ng mga tao sa hilagang Australia bandang 65,000 taon ang nakaraan |url=https://ro.uow.edu.au/smhpapers/4803 |url-status=live |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |language=en |volume=547 |issue=7663 |pages=306–310 |bibcode=2017Natur.547..306C |doi=10.1038/nature22968 |pmid=28726833 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240815000135/https://ro.uow.edu.au/smhpapers/4803/ |archive-date=15 August 2024 |access-date= |hdl-access=free |s2cid=205257212 |hdl=2440/107043}}</ref><ref>{{cite journal |vauthors=Appenzeller T |date=May 2012 |title=Human migrations: Eastern odyssey |trans-title=Mga migrasyon ng tao: Paglalakbay pasilangan |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |language=en |volume=485 |issue=7396 |pages=24–26 |bibcode=2012Natur.485...24A |doi=10.1038/485024a |pmid=22552074 |doi-access=free}}</ref> Hindi simple ang ebolusyon ng tao dahil sa [[pagtatalik ng mga sinauna at modernong tao|pagtatalik nila sa ibang mga espesye ng tao]]. Ayon sa mga pananaliksik na isinagawa sa henoma ng tao, karaniwan ang pagtatalik sa pagitan ng mga malalayong kamag-anak ng mga modernong tao. Tinatayang aabot nang 6% ng [[DNA]] ng mga tao sa labas ng [[Sahara|sub-Sahara]] sa kasalukuyan ang nagmula sa mga hene ng mga Neandertal at ibang mga espesye tulad ng mga [[Denisovan]].<ref>{{cite journal |vauthors=Noonan JP |date=May 2010 |title=Neanderthal genomics and the evolution of modern humans |trans-title=Henomika ng mga Neandertal at ang ebolusyon ng modernong tao |journal=[[Genome Research]] |language=3n |volume=20 |issue=5 |pages=547–553 |doi=10.1101/gr.076000.108 |pmc=2860157 |pmid=20439435}}</ref><ref name="pmid21179161">{{cite journal |author-link1=David Reich |display-authors=6 |vauthors=Reich D, Green RE, Kircher M, Krause J, Patterson N, Durand EY, Viola B, Briggs AW, Stenzel U, Johnson PL, Maricic T, Good JM, Marques-Bonet T, Alkan C, Fu Q, Mallick S, Li H, Meyer M, Eichler EE, Stoneking M, Richards M, Talamo S, Shunkov MV, Derevianko AP, Hublin JJ, Kelso J, Slatkin M, Pääbo S |date=December 2010 |title=Genetic history of an archaic hominin group from Denisova Cave in Siberia |trans-title=Kasaysayang panghenetika ng isang sinaunang grupo ng mga hominin mula sa Kuweba ng Denisova sa Siberia |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |language=en |volume=468 |issue=7327 |pages=1053–1060 |bibcode=2010Natur.468.1053R |doi=10.1038/nature09710 |pmc=4306417 |pmid=21179161 |hdl=10230/25596}}</ref> Pinakamakikita sa mga pagbabagong naganap sa ebolusyon ng tao ay ang kawalan nito ng buhok sa katawan kumpara sa ibang mga bakulaw, gayundin ang [[bipedalismo|paglalakad sa dalawang paa]], mas malalaking [[utak]], at ang [[neotenya|pagkakapareho halos]] ng katangian ng magkaibang kasarian kumpara sa ibang mga bakulaw. Kasalukuyan may debate ukol sa kung ano ang relasyon ng mga pagbabagong ito sa isa't isa.<ref>{{cite book |author1-link=Robert Boyd |url=https://archive.org/details/howhumansevolved03edboyd |title=How Humans Evolved |vauthors=Boyd R, Silk JB |author2-link=Joan Silk |publisher=[[W. W. Norton & Company|Norton]] |year=2003 |isbn=978-0-393-97854-4 |location=New York |language=en |trans-title=Paano Umusbong ang mga Tao |url-access=registration}}</ref> == Kasaysayan == {{main|Kasaysayan ng mundo}} === Prehistorya === {{main|Prehistorya}} [[File:Early_migrations_mercator.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Early_migrations_mercator.svg|thumb|Pagkalat ng mga tao sa bawat kontinente mula sa [[Lambak ng Great Rift]] sa silangang [[Aprika]], kabilang ang pinaniniwalaang rutang dinaanan sa timog (kahel at dilaw).]] Hanggang noon lamang 12,000 taon ang nakaraan, nangangalap at nangangaso ang mga tao.<ref>{{Cite book |last=Scarre |first=Chris |author-link=Chris Scarre |title=The Human Past: World Prehistory and the Development of Human Societies |publisher=[[Thames & Hudson]] |year=2018 |isbn=978-0-500-29335-5 |editor-last=Scarre |editor-first=Chris |edition=4 |location=London |pages=174–197 |language=en |trans-title=Ang Nakaraan ng Tao: Prehistorya ng Mundo at ang Pag-usbong ng mga Lipunan ng Tao |chapter=The world transformed: from foragers and farmers to states and empires |trans-chapter=Ang nabagong mundo: mula nangangalap at nagsasaka hanggang sa estado at imperyo}}</ref> Nagsimula ang [[Rebolusyong Neolitiko]] sa iba't-ibang panig ng mundo nang maimbento ang [[agrikultura]]. Sa [[Kanlurang Asya]] natagpuan ang mga pinakamatatandang ebidensiya ng agrikultura, habang may mga ebidensiya rin ng hiwalay na pagkaimbento nito sa ibang panig ng mundo, partikular na sa [[Tsina]] at [[Mesoamerika]].<ref>{{Cite book |title=Origins and Spread of Domestic Animals in Southwest Asia and Europe |vauthors=Colledge S, Conolly J, Dobney K, Manning K, Shennan S |date=2013 |publisher=Left Coast |isbn=978-1-61132-324-5 |location= |pages=13–17 |language=en |trans-title=Mga Pinagmulan at Pagkalat ng mga Domestikadong Hayop sa Timog-kanlurang Asya at Europa}}</ref><ref>{{cite book |title=Animals and Human Society |vauthors=Scanes CG |date=January 2018 |publisher=Elsevier |isbn=978-0-12-805247-1 |veditors=Scanes CG, Toukhsati SR |pages=103–131 |language=en |trans-title=Mga Hayop at Lipunan ng Tao |chapter=The Neolithic Revolution, Animal Domestication, and Early Forms of Animal Agriculture |trans-chapter=Ang Rebolusyong Neolitiko, Domestikasyon ng Hayop, at mga Sinaunang Anyo ng Agrikulturang Panghayop |doi=10.1016/B978-0-12-805247-1.00006-X}}</ref><ref>{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Lu H, Zhang J, Liu KB, Wu N, Li Y, Zhou K, Ye M, Zhang T, Zhang H, Yang X, Shen L, Xu D, Li Q |date=May 2009 |title=Earliest domestication of common millet (Panicum miliaceum) in East Asia extended to 10,000 years ago |trans-title=Nausog sa 10,000 taon ang nakaraan ang pinakamaagang domestikasyon ng karaniwang dawa (Panicum miliaceum) sa Silangang Asya |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |language=en |volume=106 |issue=18 |pages=7367–7372 |bibcode=2009PNAS..106.7367L |doi=10.1073/pnas.0900158106 |pmc=2678631 |pmid=19383791 |doi-access=free}}</ref> Agrikultura ang nakikitang dahilan ng mga iskolar sa pananatili kalaunan ng mga tao sa iisang lugar, na nagbigay-daan kalaunan din sa pagsuporta sa mga malalaking populasyon at pag-usbong ng mga pinakaunang [[sibilisasyon]].<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=LceiAgAAQBAJ&q=western+civilisation+egypt&pg=PT65 |title=Western Civilization |vauthors=Spielvogel J |date=1 January 2014 |publisher=Cengage |isbn=978-1-285-98299-1 |language=en |trans-title=Kanluraning Sibilisasyon |access-date=}}</ref> === Sinaunang panahon === {{main|Sinaunang kasaysayan}} [[File:All_Gizah_Pyramids.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:All_Gizah_Pyramids.jpg|thumb|Ang [[Dakilang Piramide ng Giza]] sa [[Ehipto]].]] Naganap ang isang [[rebolusyong urban]] noong {{BKP|ika-4 na milenyo|link=y}} kasabay ng pagtatag sa mga [[lungsod-estado]] sa [[Sumer]] sa [[Mesopotamia]].<ref>{{cite book |last=Garfinkle |first=Steven J. |title=The Oxford Handbook of the State in the Ancient Near East and Mediterranean |date=2013 |publisher=Oxford Academic |isbn=978-0-19-518831-8 |editor1=Peter Fibiger Bang |editor1-link=Peter Fibiger Bang |pages=94–119 |language=en |trans-title=Ang Handbook ng Oxford sa Estado ng Sinaunang Malapit na Silangan at Mediteraneo |chapter=Ancient Near Eastern City-States |trans-chapter=Mga Sinaunang Lungsod-estado sa Malapit na Silangan |doi=10.1093/oxfordhb/9780195188318.013.0004 |editor2=Walter Scheidel |editor2-link=Walter Scheidel}}</ref> Sa mga lungsod na ito natagpuan ang mga [[kuneiporme]] na tinatayang ginamit simula noong {{BKP|3000}}.<ref>{{cite book |title=A Companion to Ancient Near Eastern Languages |vauthors=Woods C |date=28 February 2020 |publisher=Wiley |isbn=978-1-119-19329-6 |veditors=Hasselbach-Andee R |edition=1 |pages=27–46 |language=en |trans-title=Gabay sa mga Sinaunang Wika ng Malapit na Silangan |chapter=The Emergence of Cuneiform Writing |trans-chapter=Ang Pag-usbong ng Pagsusulat sa Kuneiporme |doi=10.1002/9781119193814.ch2 |s2cid=216180781}}</ref> Bukod sa Mesopotamia, umusbong din ang mga sibilisasyon ng [[sinaunang Ehipto]] at sa [[Kabihasnan ng Lambak ng Indo|Lambak ng Indus]].<ref>{{cite journal |vauthors=Robinson A |date=October 2015 |title=Ancient civilization: Cracking the Indus script |trans-title=Sinaunang sibilisasyon: Paglutas sa sulat Indus |journal=Nature |language=en |volume=526 |issue=7574 |pages=499–501 |bibcode=2015Natur.526..499R |doi=10.1038/526499a |pmid=26490603 |doi-access=free |s2cid=4458743}}</ref> Nakipagkalakalan din kalaunan ang mga ito sa isa't-isa at naimbento ang [[gulong]], [[araro]], at [[Layag (bangka)|layag]].<ref>{{cite book |author-link=Harriet Crawford |title=The Sumerian World |vauthors=Crawford H |publisher=Routledge |year=2013 |isbn=978-1-136-21911-5 |pages=447–461 |language=en |trans-title=Ang mundo ng Sumer |chapter=Trade in the Sumerian world |trans-chapter=Kalakalan sa mundo ng Sumer}}</ref> Samantala, sa Kaamerikahan, umusbong ang [[sibilisasyong Caral-Supe]] sa ngayo'y [[Peru]] noong {{BKP|3000}}, ang pinakamatandang sibilisasyon sa kontinente.<ref>{{cite web |last1= |first1= |title=Sacred City of Caral-Supe |trans-title=Sagradong Lungsod ng Caral-Supe |url=https://whc.unesco.org/en/list/1269/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240523053341/https://whc.unesco.org/en/list/1269/ |archive-date=23 May 2024 |access-date=27 May 2024 |website=UNESCO World Heritage Centre |language=en}}</ref> Nadebelop rin sa panahong ito ang [[astronomiya]] at [[matematika]], na ginamit ng mga taga-Ehipto upang magawa ang [[Dakilang Piramide ng Giza]], na nakatayo pa rin hanggang ngayon.<ref>{{cite journal |vauthors=Edwards JF |date=2003 |title=Building the Great Pyramid: Probable Construction Methods Employed at Giza |trans-title=Pagtayo sa Dakilang Piramide: Mga Posibleng Paraan ng Konstruksiyon na Isinagawa sa Giza |journal=Technology and Culture |language=en |volume=44 |issue=2 |pages=340–354 |doi=10.1353/tech.2003.0063 |issn=0040-165X |jstor=25148110 |s2cid=109998651}}</ref> May ebidensiya ng isang napakatinding [[tagtuyot]] na [[Pangyayari noong 4.2 libong taon|naganap 4,200 taon ang nakaraan]] na tumagal nang isang siglo at nagpabagsak sa maraming mga sibilisasyon sa mundo,<ref>{{cite journal |vauthors=Voosen P |date=August 2018 |title=New geological age comes under fire |trans-title=Pinuna ng marami ang bagong panahong heolohikal |journal=Science |language=en |volume=361 |issue=6402 |pages=537–538 |bibcode=2018Sci...361..537V |doi=10.1126/science.361.6402.537 |pmid=30093579 |s2cid=51954326}}</ref> bagamat pinalitan din sila ng ibang mga sibilisasyon tulad ng [[Babilonya]] sa Mesopotamia at [[dinastiyang Shang|Shang]] sa Tsina.<ref>{{cite book |title=The Cambridge History of Ancient China: From the Origins of Civilization to 221 BC |vauthors=Keightley DN |publisher=Cambridge University Press |year=1999 |isbn=978-0-521-47030-8 |veditors=Loewe M, Shaughnessy EL |pages=232–291 |language=en |trans-title=Ang Kasaysayan ng Cambridge sa Sinaunang Tsina: Mula sa mga Pinagmulan ng Sibilisasyon hanggang 221 BKP |chapter=The Shang: China's first historical dynasty |trans-chapter=Ang Shang: unang makasaysayang dinastiya ng Tsina}}</ref><ref>{{cite book |title=Babylonians |vauthors=Saggs HW |publisher=University of California Press |year=2000 |isbn=978-0-520-20222-1 |page=7 |language=en |trans-title=Mga taga-Babilonya}}</ref> Gayunpaman, [[Pagbagsak noong huling bahagi ng Panahong Bronse|bumagsak ang marami sa mga ito]] noong huling bahagi ng [[Panahong Bronse]] bandang {{BKP|1200}} dahil sa mga kadahilanang hindi pa lubos na maipaliwanag ng mga siyentipiko.<ref>{{cite journal |vauthors=Drake BL |date=1 June 2012 |title=The influence of climatic change on the Late Bronze Age Collapse and the Greek Dark Ages |trans-title=Ang impluwensiya ng pagbabago ng klima sa Pagbagsak sa huling bahagi ng Panahong Bronse at ang Madilim na Panahon ng Gresya |journal=Journal of Archaeological Science |language=en |volume=39 |issue=6 |pages=1862–1870 |bibcode=2012JArSc..39.1862D |doi=10.1016/j.jas.2012.01.029}}</ref> Ang pangyayaring ito ang nagpasimula sa [[Panahon ng Bakal]] sa maraming panig ng mundo na nagpalit sa paggamit sa [[bronse]] bilang pangunahing sangkap sa mga kagamitan.<ref>{{cite book |title=European Prehistory |vauthors=Wells PS |date=2011 |publisher=Springer |isbn=978-1-4419-6633-9 |veditors=Milisauskas S |series=Interdisciplinary Contributions to Archaeology |place=New York |pages=405–460 |language=en |trans-title=Prehistoryang Europeo |chapter=The Iron Age |trans-chapter=Ang Panahon ng Bakal |doi=10.1007/978-1-4419-6633-9_11}}</ref> Simula noong {{BKP|ika-5 siglo}}, [[kasaysayan|nagsimulang itala]] ng mga tao ang mga pangyayari sa paligid nila.<ref>{{cite book |title=History as Wonder: Beginning with Historiography. |vauthors=Hughes-Warrington M |publisher=Taylor & Francis |year=2018 |isbn=978-0-429-76315-1 |location=[[Reyno Unido]] |language=en |trans-title=Kasaysayan bilang Wonder: Simula sa Historiograpiya |chapter=Sense and non-sense in Ancient Greek histories |trans-chapter=Katuturan at kawalang katuturan sa mga kasaysayan ng Sinaunang Gresya}}</ref> Sa panahong ito din nagsimulang yumabong ang ilan sa mga pinakamaimpluwensiyang sibilisasyon ng sinaunang panahon, ang [[sinaunang Gresya]] at [[sinaunang Roma|Roma]] sa Europa.<ref>{{cite web |date=2 October 2015 |title=Why ancient Rome matters to the modern world |trans-title=Bakit mahalaga sa modernong mundo ang sinaunang Roma |url=https://www.theguardian.com/books/2015/oct/02/mary-beard-why-ancient-rome-matters |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414130448/https://www.theguardian.com/books/2015/oct/02/mary-beard-why-ancient-rome-matters |archive-date=14 April 2021 |access-date= |website=The Guardian |language=en |vauthors=Beard M}}</ref><ref>{{cite web |date=11 June 2015 |title=Stanford scholar debunks long-held beliefs about economic growth in ancient Greece |trans-title=Pinabulaanan ng iskolar ng Stanford ang mga matagal na'ng paniniwala tungkol sa paglago ng ekonomiya sa sinaunang Gresya |url=https://news.stanford.edu/news/2015/june/greek-economy-growth-061115.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210418190351/https://news.stanford.edu/news/2015/june/greek-economy-growth-061115.html |archive-date=18 April 2021 |access-date= |publisher=[[Stanford University]] |language=en |vauthors=Vidergar AB}}</ref> Samantala, umusbong din ang mga malalaking sibilisasyon sa ibang kontinente, tulad halimbawa ng mga [[sibilisasyong Maya|Maya]] na gumawa ng mga komplikadong [[kalendaryo]],<ref>{{cite journal |vauthors=Milbrath S |date=March 2017 |title=The Role of Solar Observations in Developing the Preclassic Maya Calendar |trans-title=Ang Gampanin ng mga Obserbasyong Solar sa Pagdebelop sa Preklasikong Kalendaryonf Maya |journal=Latin American Antiquity |language=en |volume=28 |issue=1 |pages=88–104 |doi=10.1017/laq.2016.4 |issn=1045-6635 |s2cid=164417025}}</ref> at [[Kaharian ng Aksum|Aksum]], na naging daanan ng mga kalakal mula sa Europa papuntang India at pabalik.<ref>{{cite journal |vauthors=Benoist A, Charbonnier J, Gajda I |date=2016 |title=Investigating the eastern edge of the kingdom of Aksum: architecture and pottery from Wakarida |trans-title=Pag-imbestiga sa silangang sulok ng kaharian ng Aksum: arkitektura at pamamalayok mula sa Wakarida |journal=Proceedings of the Seminar for Arabian Studies |language=en |volume=46 |pages=25–40 |issn=0308-8421 |jstor=45163415}}</ref> Naging batayan naman ng mga sumunod na imperyo sa rehiyon ang [[Imperyong Achaemenid]] sa Kanlurang Asya dahil sa kanilang sentralisadong pamamahala,<ref>{{cite journal |vauthors=Farazmand A |date=1 January 1998 |title=Administration of the Persian Achaemenid world-state empire: implications for modern public administration |trans-title=Administrasyon ng pandaigdigang imperyong estado ng Achaemenid sa Persia: mga implikasyon para sa modernong pampublikong administrasyon |journal=International Journal of Public Administration |language=en |volume=21 |issue=1 |pages=25–86 |doi=10.1080/01900699808525297 |issn=0190-0692}}</ref> at narating naman ng [[Imperyong Gupta]] sa India at [[dinastiyang Han|Han]] sa Tsina ang kinokonsiderang ginintuang panahon sa kani-kanilang lugar.<ref>{{cite journal |vauthors=Ingalls DH |date=1976 |title=Kālidāsa and the Attitudes of the Golden Age |trans-title=Kālidāsa at ang Kaugalian ng Ginintuang Panahon |journal=Journal of the American Oriental Society |language=en |volume=96 |issue=1 |pages=15–26 |doi=10.2307/599886 |issn=0003-0279 |jstor=599886}}</ref><ref>{{cite journal |vauthors=Xie J |date=2020 |title=Pillars of Heaven: The Symbolic Function of Column and Bracket Sets in the Han Dynasty |trans-title=Mga Haligi ng Langit: Ang Simbolikong Silbi ng Hanay at Bracket Set sa Dinastiyang Han |journal=Architectural History |language=en |volume=63 |pages=1–36 |doi=10.1017/arh.2020.1 |issn=0066-622X |s2cid=229716130}}</ref> === Gitnang Kapanahunan === {{main|Gitnang Kapanahunan}} [[Talaksan:Combat_deuxième_croisade.jpg|thumb|Isang depiksiyon sa isang labanan sa kasagsagan ng [[Ikalawang Krusada]].]] Markado ang [[Gitnang Kapanahunan]] sa Europa bilang ang panahon mula sa [[pagbagsak ng Kanlurang Imperyong Romano|pagbagsak]] ng [[Kanlurang Imperyong Romano]] noong {{KP|476|link=y}} hanggang sa [[Pagbagsak ng Constantinopla|pagbagsak]] ng [[Silangang Imperyong Romano]] noong 1453.<ref>{{cite journal |vauthors=Marx W, Haunschild R, Bornmann L |date=2018 |title=Climate and the Decline and Fall of the Western Roman Empire: A Bibliometric View on an Interdisciplinary Approach to Answer a Most Classic Historical Question |trans-title=Klima at ang Paghina at Pagbagsak ng Kanlurang Imperyong Romano: Pananaw sa Bibliometriya ukol sa Interdisiplinaryong Pagtingin para Masagot ang Pinakaklasikal na Tanong sa Kasaysayan |journal=Climate |language=en |volume=6 |issue=4 |page=90 |bibcode=2018Clim....6...90M |doi=10.3390/cli6040090 |doi-access=free}}</ref> Sa panahong ito, kontrolado ng [[Simbahang Katolika]] ang halos lahat ng aspeto ng pamumuhay at edukasyon sa naturang kontinente. Samantala, lumaganap naman ang [[Islam]] sa [[Gitnang Silangan]] na humantong kalaunan sa [[Ginintuang Panahon ng Islam|isang ginintuang panahon]] sa rehiyon.<ref name="Renima-2016">{{cite book |title=The State of Social Progress of Islamic Societies |vauthors=Renima A, Tiliouine H, Estes RJ |date=2016 |publisher=Springer International Publishing |isbn=978-3-319-24774-8 |veditors=Tiliouine H, Estes RJ |series=International Handbooks of Quality-of-Life |place= |pages=25–52 |language=en |trans-title=Ang Estado ng mga Progreso sa Lipunan ng mga Lipunang Islam |chapter=The Islamic Golden Age: A Story of the Triumph of the Islamic Civilization |trans-chapter=Ang Ginintuang Panahon ng Islam: Kuwento ng Tagumpay ng Sibilisasyong Islam |doi=10.1007/978-3-319-24774-8_2}}</ref> Ang magkaibang paniniwalang ito ang naging dahilan upang magtunggali ang dalawang relihiyon sa isang [[Mga Krusada|serye ng mga digmaan]] upang makontrol ang [[Banal na Lupain]], na itinuturing na sagrado ng parehong relihiyon.<ref>{{cite book |title=The Crusades: The War for the Holy Land |vauthors=Asbridge T |publisher=Simon and Schuster |year=2012 |isbn=978-1-84983-770-5 |language=en |trans-title=Mga Krusada: Ang Digmaan para sa Banal na Lupain |chapter=Introduction: The world of the crusades |trans-chapter=Panimula: Ang mundo ng mga krusada}}</ref> Sa kabilang panig ng mundo naman, umusbong ang mga [[kulturang Mississippi]] sa Hilagang Amerika.<ref>{{Cite encyclopedia |title=Mississippian Period |encyclopedia=New Georgia Encyclopedia |url=https://www.georgiaencyclopedia.org/nge/Article.jsp?id=h-707 |access-date= |date=2002 |trans-title=Panahong Mississippi |archive-url=https://web.archive.org/web/20090819042104/http://www.georgiaencyclopedia.org/nge/Article.jsp?id=h-707 |archive-date=19 August 2009 |author=Adam King |url-status=dead}}</ref> Sinakop ng [[Imperyong Mongol]] ang napakalaking bahagi ng Asya noong 1200s.<ref>{{cite book |title=The Mongol Conquests in World History |vauthors=May T |publisher=Reaktion Books |year=2013 |isbn=978-1-86189-971-2 |page=7 |language=en |trans-title=Ang Pananakop ng mga Mongol sa Kasaysayan ng Mundo}}</ref> Sa Aprika, narating ng [[Imperyong Mali]] ang kanilang tugatog,<ref>{{Cite encyclopedia |title=The Empire of Mali |encyclopedia=Oxford Research Encyclopedia of African History |publisher=Oxford University Press |url=https://oxfordre.com/africanhistory/view/10.1093/acrefore/9780190277734.001.0001/acrefore-9780190277734-e-266 |access-date= |date=25 February 2019 |language=en |trans-title=Ang Imperyo ng Mali |doi=10.1093/acrefore/9780190277734.013.266 |isbn=978-0-19-027773-4 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211020034919/https://oxfordre.com/africanhistory/view/10.1093/acrefore/9780190277734.001.0001/acrefore-9780190277734-e-266 |archive-date=20 October 2021 |vauthors=Canós-Donnay S |url-status=live}}</ref> habang naging isang prominenteng estado sa [[Karagatang Pasipiko]] ang [[Imperyong Tonga]].<ref>{{cite journal |vauthors=Canela SA, Graves MW |title=The Tongan Maritime Expansion: A Case in the Evolutionary Ecology of Social Complexity |trans-title=Ang Pagpapalawak ng Tonga sa Karagatan: Kaso sa Ebolusyonal na Ekolohiya ng Pagkakomplikado ng Lipunan |url=https://www.researchgate.net/publication/46734826 |journal=Asian Perspectives |language=en |volume=37 |issue=2 |pages=135–164}}</ref> Naging makapangyarihan naman ang mga [[Aztec]] sa Mesoamerika at mga [[Inca]] sa [[Andes]].<ref>{{cite book |title=Religion and Empire: The Dynamics of Aztec and Inca Expansionism |vauthors=Conrad G, Demarest AA |publisher=Cambridge University Press |year=1984 |isbn=0-521-31896-3 |page=2 |language=en |trans-title=Relihiyon at Imperyo: Ang Dinamika ng Pagpapalawak ng Aztec at Inca}}</ref> === Modernong panahon === {{main|Makabagong kasaysayan}} Hinahati ng mga iskolar ang modernong panahon sa dalawang bahagi: maaga at huli. Itinuturing na nagsimula ang maagang modernong panahon sa [[Pagbagsak ng Constantinopla|pagbagsak]] ng [[Silangang Imperyong Romano]] at ang pagsisimula ng [[Imperyong Ottoman]].<ref>{{cite book |last1=Kafadar |first1=Cemal |title=Handbook of European History 1400–1600: Late Middle Ages, Renaissance and Reformation |date=1 January 1994 |publisher=Brill |isbn=978-90-04-39165-9 |veditors=Brady T, Oberman T, Tracy JD |pages=589–635 |language=en |trans-title=Handbook ng Kasaysayan ng Europa 1400–1600: Huling Gitnang Kapanahunan, Renasimiyento, at Repormasyon |chapter=Ottomans and Europe |trans-chapter=Mga Ottoman at Europa |doi=10.1163/9789004391659_019 |access-date= |chapter-url=https://brill.com/view/book/edcoll/9789004391659/BP000019.xml |archive-url=https://web.archive.org/web/20220502073325/https://brill.com/view/book/edcoll/9789004391659/BP000019.xml |archive-date=2 May 2022 |url-status=live}}</ref> Samantala, nagsimula naman ang [[panahong Edo]] sa [[Hapon]],<ref>{{Cite encyclopedia |title=The Culture of Travel in Edo-Period Japan |encyclopedia=Oxford Research Encyclopedia of Asian History |publisher=Oxford University Press |url=https://oxfordre.com/asianhistory/view/10.1093/acrefore/9780190277727.001.0001/acrefore-9780190277727-e-72 |access-date= |date=19 November 2020 |language=en |trans-title=Ang Kultura ng Paglalakbay sa Hapón noong Panahong Edo |doi=10.1093/acrefore/9780190277727.013.72 |isbn=978-0-19-027772-7 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210812150712/https://oxfordre.com/asianhistory/view/10.1093/acrefore/9780190277727.001.0001/acrefore-9780190277727-e-72 |archive-date=12 August 2021 |vauthors=Goree R |url-status=live}}</ref> ang [[dinastiyang Qing]] sa [[Tsina]],<ref>{{Cite journal |vauthors=Mosca MW |date=2010 |title=China's Last Empire: The Great Qing |trans-title=Ang Huling Imperyo ng Tsina: Ang Dakilang Qing |url=https://www.proquest.com/openview/a516602ac28aba8955507e46ab41483e/1?pq-origsite=gscholar&cbl=25135 |url-status=live |journal=Pacific Affairs |language=en |volume=83 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220306014457/https://www.proquest.com/openview/a516602ac28aba8955507e46ab41483e/1?pq-origsite=gscholar&cbl=25135 |archive-date=6 March 2022 |access-date=}}</ref> at ang [[Imperyong Mughal]] sa [[India]].<ref>{{Cite journal |vauthors=Suyanta S, Ikhlas S |date=19 July 2016 |title=Islamic Education at Mughal Kingdom in India (1526–1857) |trans-title=Edukasyong Islam sa Kaharian ng Mughal sa India (1526–1857) |url=https://journal.tarbiyahiainib.ac.id/index.php/attalim/article/view/228 |url-status=live |journal=Al-Ta Lim Journal |language=en |volume=23 |issue=2 |pages=128–138 |doi=10.15548/jt.v23i2.228 |issn=2355-7893 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220407082504/http://journal.tarbiyahiainib.ac.id/index.php/attalim/article/view/228 |archive-date=7 April 2022 |access-date= |doi-access=free}}</ref> Naganap naman sa Europa ang [[Renasimiyento]] at ang [[Panahon ng Pagtuklas]].<ref>{{cite book |url=https://www.worldcat.org/oclc/893909816 |title=The European Renaissance, 1400–1600 |vauthors=Kirkpatrick R |date=2002 |publisher=Routledge |isbn=978-1-317-88646-4 |page=1 |language=en |trans-title=Ang Renasimiyento sa Europa: 1400–1600 |oclc=893909816 |access-date= |archive-url=https://web.archive.org/web/20220730032848/https://www.worldcat.org/title/european-renaissance-1400-1600/oclc/893909816 |archive-date=30 July 2022 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |url=https://www.worldcat.org/oclc/859536800 |title=The Age of Discovery, 1400–1600 |vauthors=Arnold D |date=2002 |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-47968-7 |edition=2 |pages=xi |language=en |trans-title=Ang Panahon ng Pagtuklas, 1400–1600 |oclc=859536800 |access-date= |archive-url=https://web.archive.org/web/20220730032848/https://www.worldcat.org/title/age-of-discovery-1400-1600/oclc/859536800 |archive-date=30 July 2022 |url-status=live}}</ref> Nagsimulang maglakbay ang mga Europeo sa iba't-ibang panig ng mundo, simula sa [[kolonisasyon ng Kaamerikahan]] at ang [[Palitang Kolumbiyano]].<ref>{{cite journal |vauthors=Dixon EJ |date=January 2001 |title=Human colonization of the Americas: timing, technology and process |trans-title=Kolonisasyon ng mga Tao sa Kaamerikahan: tayming, teknolohiya, at proseso |journal=Quaternary Science Reviews |language=en |volume=20 |issue=1–3 |pages=277–299 |bibcode=2001QSRv...20..277J |doi=10.1016/S0277-3791(00)00116-5}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Keehnen |first1=Floris W. M. |last2=Mol |first2=Angus A. A. |date=2020 |title=The roots of the Columbian Exchange: an entanglement and network approach to early Caribbean encounter transactions |trans-title=Ang mga ugat ng Palitang Kolumbiyano: paghahawi at sala-salabat na pagtingin sa mga unang transaksyon sa pagkikita sa Caribbean |journal=Journal of Island and Coastal Archaeology |language=en |volume=16 |issue=2–4 |pages=261–289 |doi=10.1080/15564894.2020.1775729 |pmc=8452148 |pmid=34557059}}</ref> Ang paglawak ng mga nasasakupang teritoryo ng mga Europeo ang naging simula ng [[Palitan ng alipin sa Atlantiko|palitan ng mga alipin]] sa magkabilang panig ng [[Karagatang Atlantiko]] at ang [[henosidyo]] sa mga [[katutubong Amerikano]] sa kontinente.<ref>{{Cite journal |vauthors=Lovejoy PE |date=1989 |title=The Impact of the Atlantic Slave Trade on Africa: A Review of the Literature |trans-title=Ang Epekto sa Aprika ng Palitan ng Alipin sa Atlantiko: Rebyu sa Literatura |url=https://www.jstor.org/stable/182914 |url-status=live |journal=The Journal of African History |language=en |volume=30 |issue=3 |pages=365–394 |doi=10.1017/S0021853700024439 |issn=0021-8537 |jstor=182914 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220306011109/https://www.jstor.org/stable/182914 |archive-date=6 March 2022 |access-date= |s2cid=161321949}}</ref><ref>{{cite book |title=The Historiography of Genocide |vauthors=Cave AA |date=2008 |publisher=Palgrave Macmillan UK |isbn=978-0-230-29778-4 |veditors=Stone D |place=London |pages=273–295 |language=en |trans-title=Historiograpiya ng Henosidyo |chapter=Genocide in the Americas |trans-chapter=Henosidyo sa Kaamerikahan |doi=10.1057/9780230297784_11}}</ref> Sa panahon ding ito nagsimula ang [[Rebolusyong Makaagham]], na nagpaabante sa mga larangan ng agham kabilang na ang [[matematika]], [[mekanika]], [[astronomiya]], at [[pisyolohiya]].<ref>{{cite journal |vauthors=Delisle RG |date=September 2014 |title=Can a revolution hide another one? Charles Darwin and the Scientific Revolution |trans-title=Maaari bang makapagtago ng rebolusyon sa isa pang rebolusyon? Si Charles Darwin at ang Rebolusyong Makaagham |journal=Endeavour |language=en |volume=38 |issue=3–4 |pages=157–158 |doi=10.1016/j.endeavour.2014.10.001 |pmid=25457642}}</ref> {{multiple image|align=right|perrow=2|total_width=400|direction=horizontal|image1=Bataille de Verdun 1916.jpg|image2=Nagasakibomb.jpg|footer=Ang [[Unang Digmaang Pandaigdig|Una]] at [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] noong ika-20 siglo.}} Samantala, nagsimula naman ang huling modernong panahon noong 1800 sa pagsisimula ng [[Rebolusyong Industriyal]] sa Europa. Bilang resulta ng [[Panahon ng Kaliwanagan]], naganap ang maraming rebolusyon sa iba't-ibang panig ng Europa at Kaamerikahan, kagaya ng sa [[Rebolusyong Pranses|Pransiya]] at [[Rebolusyong Amerikano|Estados Unidos]].<ref>{{cite web |title=Sister Revolutions: American Revolutions on Two Continents |trans-title=Magkapatid na Rebolusyon: Ang Rebolusyong Amerikano sa Dalawang Kontinente |url=https://www.nps.gov/articles/000/sister-revolutions-american-revolutions-on-two-continents-teaching-with-historic-places.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240527071735/https://www.nps.gov/articles/000/sister-revolutions-american-revolutions-on-two-continents-teaching-with-historic-places.htm |archive-date=27 May 2024 |access-date= |website=US National Park Services |language=en}}</ref> Naganap naman sa Europa noong unang bahagi ng siglo ang mga [[digmaang Napoleoniko]].<ref>{{Cite journal |vauthors=O'Rourke KH |date=March 2006 |title=The worldwide economic impact of the French Revolutionary and Napoleonic Wars, 1793–1815 |trans-title=Ang pandaigdigang epekto sa ekonomiya ng Rebolusyong Pranses at ang mga Digmaang Napoleoniko, 1793–1815 |url=https://www.cambridge.org/core/product/identifier/S1740022806000076/type/journal_article |url-status=live |journal=Journal of Global History |language=en |volume=1 |issue=1 |pages=123–149 |doi=10.1017/S1740022806000076 |issn=1740-0228 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220730032852/https://www.cambridge.org/core/journals/journal-of-global-history/article/abs/worldwide-economic-impact-of-the-french-revolutionary-and-napoleonic-wars-17931815/B5D21C47E53307E78358803D4695FCE8 |archive-date=30 July 2022 |access-date=}}</ref> Nawala sa kontrol ng [[Imperyong Kastila|Espanya]] ang halos lahat ng kanilang teritoryo sa Kaamerikahan sa [[Mga digmaan ng kalayaan sa Kaamerikahang Espanyol|isang serye ng mga magkakaugnay na rebolusyon]] sa kontinente.<ref>{{Cite journal |vauthors=Zimmerman AF |date=November 1931 |title=Spain and Its Colonies, 1808–1820 |trans-title=Espanya at ang mga Kolonya nuto, 1808–1820 |url=https://www.jstor.org/stable/2506251 |url-status=live |journal=The Hispanic American Historical Review |language=en |volume=11 |issue=4 |pages=439–463 |doi=10.2307/2506251 |jstor=2506251 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220306014948/https://www.jstor.org/stable/2506251 |archive-date=6 March 2022 |access-date=}}</ref> Samantala, nag-agawan naman ng teritoryo ang mga Europeo sa [[Pag-aagawan para sa Aprika|kontinente ng Aprika]] gayundin sa [[Oseaniya]].<ref>{{cite web |date=2011 |title=British History in depth: Slavery and the 'Scramble for Africa' |trans-title=Malalimang pagtalakay sa Kasaysayan ng Britanya: Pang-aalipin at ang 'Agawan para sa Aprika' |url=https://www.bbc.co.uk/history/british/abolition/scramble_for_africa_article_01.shtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220324121231/https://www.bbc.co.uk/history/british/abolition/scramble_for_africa_article_01.shtml |archive-date=24 March 2022 |access-date= |website=[[BBC]] |language=en-GB |vauthors=David S}}</ref><ref>{{Cite journal |vauthors=Raudzens G |date=2004 |title=The Australian Frontier Wars, 1788–1838 |trans-title=Ang mga Digmaan sa Hangganan ng Australya, 1788–1838 |url=https://dx.doi.org/10.1353/jmh.2004.0138 |journal=The Journal of Military History |language=en |volume=68 |issue=3 |pages=957–959 |doi=10.1353/jmh.2004.0138 |issn=1543-7795 |s2cid=162259092}}</ref> Bago matapos ang siglo, narating ng [[Imperyong Britaniko]] ang kanilang tugatog sa nasasakupang teritoryo, ang pinakamalaki sa kasaysayan.<ref>{{cite journal |vauthors=Palan R |date=14 January 2010 |title=International Financial Centers: The British-Empire, City-States and Commercially Oriented Politics |trans-title=Mga Pandaigdigang Sentrong Pampinansiyal: Ang Imperyong Britaniko, mga Lungsod-estado, at Politikang Nakatuon sa Komersyo |url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.2202/1565-3404.1239/html |url-status=live |journal=Theoretical Inquiries in Law |language=en |volume=11 |issue=1 |doi=10.2202/1565-3404.1239 |issn=1565-3404 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210826211616/https://www.degruyter.com/document/doi/10.2202/1565-3404.1239/html |archive-date=26 August 2021 |access-date= |s2cid=56216309}}</ref> Sa sumunod na siglo, nasira ang [[balanse ng kapangyarihan]] sa Europa na nagresulta sa [[Unang Digmaang Pandaigdig]] noong 1914, ang pinakamadugong digmaan noong panahong yon. Dahil sa tindi ng digmaan, sinubukang ayusin ng [[Kasunduan sa Versailles]] ang kapangyarihan sa mundo at itinatag ang [[Liga ng mga Bansa]]. Gayunpaman, hindi nito napigilan ang unti-unting pag-angat ng [[awtoritarismo]], partikular na sa [[Pasistang Italya|Italya]], [[Alemanyang Nazi|Alemanya]], at [[Imperyong Hapon|Hapon]]. Dahil dito at sa [[Malawakang Depresyon|pagbagsak ng ekonomiya]] sa maraming bansa noong dekada 1930s, naganap ang [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], isang napakalawak na digmaan na pinaglabanan ng halos lahat ng mga bansa sa mundo noong panahong yon at nagresulta sa pinakamadugong digmaan sa tala ng kasaysayan. Matapos ng digmaan, binuo ang [[Mga Nagkakaisang Bansa]] bilang pamalit sa Liga ng mga Bansa. Samantala, bumagsak ang maraming imperyo dahil sa digmaan, na nagbigay-daan naman sa [[dekolonisasyon]] at ang pag-angat ng [[Estados Unidos]] at [[Unyong Sobyetiko]] bilang mga pinakamakapangyarihang bansa. {{multiple image|align=right|perrow=2|total_width=400|direction=horizontal|image1=Гагарин перед полётом.jpg|image2=Aldrin Apollo 11 original.jpg|footer=Si [[Yuri Gagarin]], ang unang tao sa kalawakan, at [[Neil Armstrong]], ang unang tao sa [[Buwan (astronomiya)|Buwan]].}} Ang sigalot ng dalawang makapangyarihang bansa ang nagpasimula sa [[Digmaang Malamig]], ang panahon kung saan ginamit ng dalawang bansa ang mga digmaan sa iba't-ibang panig ng mundo bilang digmaan ng impluwensiya, kagaya sa [[Digmaang Koreano|tangway ng Korea]] at [[Digmaan sa Biyetnam|Biyetnam]]. Nagparamihan ang dalawa ng mga [[sandatang nukleyar]] bilang paghahanda sa inaasahang [[Ikatlong Digmaang Pandaigdig]]; bagamat may mga muntikang pangyayari, hindi ito nauwi sa naturang digmaan. Samantala, [[Karera sa Kalawakan|nagkarera din sila sa kalawakan]]: naipadala ng Unyong Sobyetiko ang pinakaunang [[artipisyal na satelayt|satelayt]], [[Vostok 1]], at ang pinakaunang tao, [[Yuri Gagarin]], sa kalawakan. Gayunpaman, humupa ito kalaunan nang naipadala ng Estados Unidos ang mga pinakaunang tao sa [[Buwan (astronomiya)|Buwan]] sa misyong [[Apollo 11]] na kinabilangan nina [[Neil Armstrong]], [[Buzz Aldrin]], at [[Michael Collins]]. Nagtapos ang naturang digmaan sa [[pagbagsak ng Unyong Sobyetiko]] noomg 1991 sa maraming mga republika. Ang pagkaimbento sa [[kompyuter]], [[internet]], at [[smartphone]] ang nagpasimula sa kasalukuyang [[Panahon ng Impormasyon]]. == Tingnan din == * [[Lalaki|Lalaking tao]] * [[Babae (kasarian)|Babaeng tao]] * [[Pagkatao]] * [[Mga araling pantao]] == Sanggunian == {{reflist}} {{Human Evolution}} {{Hominidae nav}} {{Apes}} {{Taxonbar|from=Q15978631}} {{Authority control|state=expanded}} [[Kategorya:Tao|*]] [[Kategorya:Primates]] op5dgjdj0wrs4usywb4gs8yv72wugug 2168177 2168157 2025-07-10T09:28:12Z GinawaSaHapon 102500 2168177 wikitext text/x-wiki {{redirect|Mga tao|konsepto|taumbayan|pangkat-etniko sa Taiwan|Lahing Tao}} {{otheruses}} {{use dmy dates}} {{kinukumpuni}} {{Speciesbox | name = Tao | fossil_range = {{Fossil range|0.3|0}} [[Chibaniano]] – [[Holoseno|ngayon]] | image = Akha cropped hires.JPG <!--The choice of image has been discussed at length. Please don't change it without first obtaining consensus. See FAQ on talk page. Also used at Akha people (section Dress)--> | image_caption = Taong lalaki (kaliwa) at babae (kanan) <!--T| status = LC | status_system = IUCN3.1--> | taxon = Homo sapiens | authority = [[Linnaeus]], [[Systema Naturae|1758]] | subdivision_ranks = Subspecies | range_map = World Population Density Map 2020.png | range_map_caption = Densidad ng ''Homo sapiens'' noong 2020 | synonyms = }} <!-- Panatilihin ang paggamit ng tuldik sa unang banggit ng paksa. --> '''Táo''' ('''''Homo sapiens''''') o '''modérnong táo''' ang pinakakaraniwan at pinakalaganap na [[espesye]] ng [[Primata|primado]], at ang huling nabubuhay na espesye ng [[henus]] na ''[[Homo]]''. Bahagi ng [[pamilya (biyolohiya)|pamilyang]] [[Hominidae]], natatangi ang mga tao sa kanilang kawalan ng buhok kumpara sa kapamilya nila, paglalakad gamit ng [[bipedalismo|dalawang paa]], at mataas na antas ng [[katalinuhan]]. May mga malalaking [[utak]] ang mga tao, na nagbigay sa kanila ng kakayahang [[kognisyon|kognitibo]] na naging dahilan upang makatira sila sa iba't-ibang klase ng kapaligiran at makagawa ng mga [[kagamitan]], [[lipunan]], at [[sibilisasyon]]. Isang [[sosyalidad|nakikihalubilong hayop]] ang mga tao, kung saan ang bawat isang tao ay miyembro ng isang grupo na nagdidikta ng kani-kanilang relasyon sa iba, tulad halimbawa ng [[pamilya]], [[kaibigan]], [[korporasyon]], at [[estado|politikal na estado]]. Dahil rito, nakapagtatag ang mga tao ng napakaraming klase ng [[kaugalian]], [[wika]], at [[tradisyon]], mga pangunahing sangkap ng isang lipunan ng tao. May matinding ring [[kuryosidad]] ang mga tao; ang pagnanasang maunawaan at maimpluwensyahan ang mga [[penomena]] ang nag-udyok sa mga tao upang maidebelop ang [[agham]], [[teknolohiya]], [[pilosopiya]], [[mitolohiya]], [[relihiyon]], at iba pang mga [[larangan]] ng [[kaalaman]]. Bukod dito, pinag-aaralan din nila ang kani-kanilang sarili sa pamamagitan ng [[antropolohiya]], [[agham panlipunan]], [[kasaysayan]], [[sikolohiya]], at [[medisina]]. Sa kasalukuyan, tinatayang [[populasyon ng tao|nasa walong bilyon ang kabuuang populasyon]] ng mga tao sa [[Daigdig]]. Sa malaking bahagi ng kanilang kasaysayan, [[nomadiko]] ang pamumuhay ng mga tao, umaasa sa mga pagkain sa kapaligiran o manghuli ng ibang mga hayop para kainin. Nagsimula lamang maging [[modernong pag-uugali|moderno]] ang mga tao noong bandang 160,000 hanggang 60,000 taong ang nakalilipas. Naganap ang [[Rebolusyong Neolitiko]] sa iba't-ibang lugar nang halos sabay, una sa rehiyon ng [[Kanlurang Asya]] 13,000 taon ang nakaraan. Sa mga lugar na ito, nagsimulang [[tirahan ng mga tao|manatili]] ang mga tao [[agrikultura|upang magsaka]] imbes na mangalugad, na siyang nagbigay-daan upang maitatag ang mga pinakaunang [[sibilisasyon]] na minarkahan ng [[paglobo ng populasyon]] at pagbilis ng [[pagbabago sa teknolohiya]]. Simula noon, samu't saring mga sibilisasyon ang umangat at bumagsak, at nagsimula ring magbago ang pamumuhay ng mga tao. [[Omniboro]] ang mga tao; ibig sabihin, kumakain sila ng halaman at karne. Simula noong panahong ng mga ''[[Homo erectus]]'', ginagamit rin nila ang [[apoy]] upang [[pagluluto|lutuin]] ang mga pagkain nila, na nagpataas kalaunan sa kanilang nutrisyon at pagdami ng mga maaaring kainin. Maituturing na [[diurnal]] ang mga tao, [[pagtulog|natutulog]] nang tinatayang pito hanggang siyam na oras kada araw. May malaking epekto ang mga tao sa kalikasan. Mga [[superdepredador]] ({{lang|en|superpredator}}) sila, at kaunti at bihira lamang silang tugisin ng ibang mga hayop. Ang kanilang mabilis na pagdami, [[industriyalisasyon]], [[polusyon]], at pagkonsumo ang dahilan ng [[Malawakang pagkaubos sa Holoseno|kasalukuyang malawakang pagkaubos]] ng ibang mga nilalang. Sa nakalipas na siglo, narating ng mga tao ang mga pinakamasasamang kapaligiran para sa buhay, tulad ng [[Antartika]], [[kalawakan|labas ng Daigdig]] at ang kailaliman ng mga [[karagatan]], bagamat limitado lamang ang pananatili nila sa mga ito. Nakarating ang mga tao sa [[Buwan (astronomiya)|Buwan]] at nakapagpadala ng kanilang mga gawa sa iba't-ibang bahagi ng [[Sistemang Solar]]. Bagamat ginagamit din ang salitang "tao" upang tukuyin ang lahat ng mga miyembro ng henus na ''Homo'', madalas itong ginagamit sa ''Homo sapiens'', ang natitirang espesye nito. Ginagamit ang salitang "modernong tao" upang ihiwalay ang mga ito sa mga sinaunang tao. Unang lumitaw ang mga [[anatomikal na modernong tao]] sa [[Aprika]] 300,000 taon ang nakaraan, mula sa ''[[Homo heidelbergensis]]'' o kaparehong espesye. [[Kamakailang pinagmulang Aprikano|Mula Aprika]], unti-unti nilang nilahian at pinalitan ang ibang mga espesye ng tao sa mga lugar, tulad halimbawa ng mga [[Neandertal]], na pinaniniwalaang naubos dahil sa kompetisyon, alitan, at paglalahi ng mga ''Homo sapiens'' sa kanilang populasyon. Naimpluwensyahan ng kapaligiran at mga [[hene]] ang [[biyolohiyang pantao|biolohikal na pagkakaiba]] ng mga tao na makikita tulad halimbawa ng kulay ng balat, tangkad, at [[pisyolohiya]], gayundin ang mga namamanang sakit at katangian. Bagamat ganito, isa ang mga tao sa may pinakamakaunting pagkakaiba sa henetika sa mga primado, kung saan nasa 99% na magkapareho ang alinmang dalawang tao. May [[Dimorpismong pangkasarian|dalawang biolohikal na kasarian]] ang mga tao; sa pangkalahatan, mas malakas ang mga lalaking tao habang mas maraming taba naman ang mga babaeng tao. Nagsisimulang lumitaw ang mga [[sekondaryong katangiang pangkasarian]] pagsapit ng [[kabaguntauhan]]. Kayang manganak ng mga babaeng tao, simula sa pagsisimula ng kabaguntauhan hanggang sa [[layog|maglayog]] bandang 50 taong gulang. Delikado ang [[panganganak]], kung saan maraming komplikasyon ang maaaring kaharapin ng nanganganak na maaari ding humantong sa [[kamatayan]], bagamat nakadepende ito sa [[serbisyong medikal]]. Madalas na magkaparehong tatay at nanay ang nagpapalaki sa [[sanggol]], na [[prekosyalidad at altrisiyalidad|walang muwang pagkapanganak]] sa kanila. ==Pagpapangalan== {{main|Mga pangalan sa espesye ng tao|Taksonomiyang pantao}} Nagmula ang salitang "tao" sa mas lumang Tagalog na salitang "tawo", na ginagamit pa rin sa ibang mga wika sa Pilipinas partikular na sa [[Kabisayaan]]. Pare-parehong nagmula ito sa [[Protowikang Pilipino|Proto-Pilipinong]] salita na {{lang|tl|tau|proto=yes|italic=yes}}, na nagmula naman sa [[Protowikang Austronesyo|Proto-Austronesyong]] salitang na {{lang|tl|Cau|proto=yes|italic=yes}}.<ref>{{Cite web |last=Blust |first=Robert |last2=Trussel |first2=Stephen |last3=Smith |first3=Alexander |last4=Forkel |first4=Robert |title=*Cau person, human being |url=https://acd.clld.org/cognatesets/25883#5/7.758/121.239 |access-date=24 Hunyo 2025 |website=Austronesian Comparative Dictionary Online |language=en}}</ref> Isa sa mga deribatibo nito, "[[pagkatao]]", ay ginagamit upang tukuyin ang [[kondisyon ng tao|kondisyon ng pagiging tao]].<ref>{{Cite journal |last=Roman Jr, |first=Guillermo Q. |date=2010 |title=TAO: Being and Becoming Human |trans-title=TAO: Pagiging at Magiging Tao |url=https://po.pnuresearchportal.org/ejournal/index.php/normallights/article/view/61/51 |format=PDF |journal=[[Philippine Normal University|The Normal Lights]] |language=en |publisher=[[Philippine Normal University]] |volume=5 |issue=1 |doi=10.56278/tnl.v5i1.61 |access-date=24 Hunyo 2025}}</ref> Bagamat malinaw ang pagkakaibang ito sa wikang Tagalog, itinuturing ang dalawang ito bilang magkasingkahulugan sa ibang mga wika. Halimbawa, sa [[wikang Ingles]], itinuturing na magkapareho ang mga salitang {{lang|en|human}} at {{lang|en|person}} sa karaniwang diskurso. Gayunpaman, sa [[pilosopiya]], ginagamit ang {{lang|en|person}} sa kahulugan na "pagkatao".<ref>{{Cite web |title=Concept of Personhood |trans-title=Konsepto ng Pagkatao |url=https://medicine.missouri.edu/centers-institutes-labs/health-ethics/faq/personhood |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210304011726/https://medicine.missouri.edu/centers-institutes-labs/health-ethics/faq/personhood |archive-date=4 March 2021 |access-date= |website=[[University of Missouri School of Medicine]] |language=en}}</ref> [[File:Carl von Linné, 1707-1778, botanist, professor (Alexander Roslin) - Nationalmuseum - 15723.tif|thumb|upright|Si [[Carl Linnaeus]] ang nagbigay ng pangalang ''Homo sapiens'' sa ''[[Systema Naturae]]''.]] Samantala, nagmula naman ang [[pangalang binomial]] ng tao, ''Homo sapiens'', mula sa ''[[Systema Naturae]]'' ni [[Carl Linnaeus]] noong 1735 at may ibig sabihin na "tao na may karunungan".<ref>{{cite journal |vauthors=Spamer EE |date=29 January 1999 |title=Know Thyself: Responsible Science and the Lectotype of Homo sapiens Linnaeus, 1758 |trans-title=Alamin ang Sarili: Responsableng Agham at ang Lektotipo ng Homo sapiens Linnaeus, 1758 |journal=Proceedings of the Academy of Natural Sciences |language=en |volume=149 |issue=1 |pages=109–114 |jstor=4065043}}</ref> Ang henus nito, ''[[Homo]]'', ay isang [[aral na hiram]] mula sa [[wikang Latin]] na {{lang|la|homō}}, na tumutukoy sa tao mapaanuman ang kasarian.<ref>{{cite dictionary |title=Homo |dictionary=Dictionary.com |publisher=Random House |url=https://dictionary.reference.com/browse/Homo |date=23 September 2008 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20080927011551/https://dictionary.reference.com/browse/homo |archive-date=27 September 2008 |url-status=live}}</ref> Maaaring gamitin ang salitang "tao" upang tukuyin ang lahat ng mga miyembro ng naturang henus; sa ganitong pananaw, ginagamit ang salitang "modernong tao" upang ihiwalay ito sa ibang mga miyembro ng henus. Sa kasalukuyan, may mga pagtatalo sa akademiya kung dapat bang ituring ang ilang patay na klase ng tao, tulad ng mga [[Neandertal]], bilang isang hiwalay na espesye o bilang isang sub-espesye sa ilalim ng ''Homo sapiens''.<ref name="Barras-20162">{{cite web |last=Barras |first=Colin |date=11 January 2016 |title=We don't know which species should be classed as 'human' |trans-title=Hindi natin alam kung ano-anong mga espesye ang dapat ituring bilang 'tao' |url=https://www.bbc.com/earth/story/20160111-what-is-it-that-makes-you-a-human-and-not-something-else |url-status= |archive-url=https://web.archive.org/web/20210826223800/http://www.bbc.com/earth/story/20160111-what-is-it-that-makes-you-a-human-and-not-something-else |archive-date=26 August 2021 |access-date= |website=BBC |language=en}}</ref> == Ebolusyon == {{main|Ebolusyon ng tao}}{{clade|{{clade |1=[[Hylobatidae]] |label2=[[Hominidae]] |2={{clade|label1=[[Ponginae]] |1={{clade |label1=[[Orangutan|Pongo]] |1={{clade |1=''[[Pongo abelii]]'' |label2= |2={{clade |1=''[[Pongo tapanuliensis]]'' |2=''[[Pongo pygmaeus]]'' }} }} }} |label2=[[Homininae]] |2={{clade|label1=[[Gorillini]] |1={{clade |label1=[[Gorilya|Gorilla]] |1={{clade |1=''[[Gorilla gorilla]]'' |2=''[[Gorilla beringei]]'' }} }} |label2=[[Hominini]] |2={{clade |label1=[[Panina]] |1={{clade|label1=[[Pan (hayop)|Pan]]|1={{clade |1=''[[Pan troglodytes]]'' |2=''[[Pan paniscus]]'' }} }} |2={{clade|label1=[[Hominina]]|1='''''Homo sapiens'''''}} }} }} }} }}|style1=font-size:80%; line-height:80%|label1=[[Hominoidea]]}} Mga [[bakulaw]] ang mga tao; bahagi sila ng superpamilyang [[Bakulaw|Homonoidea]].<ref>{{Cite book |author-link=Russell Tuttle |title=International Encyclopedia of Biological Anthropology |vauthors=Tuttle RH |date=4 October 2018 |publisher=[[John Wiley & Sons, Inc.]] |isbn=978-1-118-58442-2 |veditors=Trevathan W, Cartmill M, Dufour D, Larsen C |place=[[New Jersey]], [[United States]] |pages=1–2 |language=en |trans-title=Pandaigdigang Ensiklopedya ng Antropolohiyang Biolohikal |chapter=Hominoidea: conceptual history |trans-chapter=Hominoidea: kasaysayan ng konsepto |doi=10.1002/9781118584538.ieba0246 |access-date= |chapter-url=https://doi.wiley.com/10.1002/9781118584538.ieba0246 |s2cid=240125199}}</ref> Unang humiwalay ang mga ninuno ng modernong tao mula sa mga [[gibon]] (pamilyang Hylobatidae), tapos [[orangutan]] (henus ''Pongo''), tapos [[gorilya]] (henus ''Gorilla''), at panghuli, sa mga [[chimpanzee]] at [[bonobo]] (henus ''[[Pan (hayop)|Pan]]'').<ref>{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Goodman M, Tagle DA, Fitch DH, Bailey W, Czelusniak J, Koop BF, Benson P, Slightom JL |date=March 1990 |title=Primate evolution at the DNA level and a classification of hominoids |trans-title=Ebolusyon ng mga primado sa antas ng DNA at klasipikasyon ng mga hominoid |journal=[[Journal of Molecular Evolution]] |language=en |volume=30 |issue=3 |pages=260–266 |bibcode=1990JMolE..30..260G |doi=10.1007/BF02099995 |pmid=2109087 |s2cid=2112935}}</ref><ref>{{cite journal |vauthors=Ruvolo M |date=March 1997 |title=Molecular phylogeny of the hominoids: inferences from multiple independent DNA sequence data sets |trans-title=Piloheniyang molekular sa mga hominoid: mga hinuha mula sa iba't-ibang mga data set ng sekuwensiya ng DNA |journal=[[Molecular Biology and Evolution]] |language=en |volume=14 |issue=3 |pages=248–265 |doi=10.1093/oxfordjournals.molbev.a025761 |pmid=9066793 |doi-access=free}}</ref> Ang panghuling hiwalayang ito ay naganap noong bandang 8–4 milyong taon ang nakaraan, sa huling bahagi ng kapanahunang [[Mioseno]]. Sa hiwalayang ito, nabuo ang [[kromosoma 2]] mula sa pagsasama ng dalawang kromosoma, na naging dahilan kung bakit may 23 pares lamang ang mga modernong tao kumpara sa 24 sa ibang mga bakulaw.<ref>{{cite web |title=Human Chromosome 2 is a fusion of two ancestral chromosomes |trans-title=Pagsasama ng dalawang sinaunang kromosoma ang Kromosoma 2 ng Tao |url=https://www.evolutionpages.com/chromosome_2.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20110809040210/https://www.evolutionpages.com/chromosome_2.htm |archive-date=9 August 2011 |access-date= |work=Evolution Pages |language=en |vauthors=MacAndrew A}}</ref> Matapos nito, dumami ang mga [[hominin]] sa maraming espesye at di bababa sa dalawang henus. Gayunpaman, tanging mga tao, bahagi ng henus na ''[[Homo]]'', lamang ang natira sa kasalukuyan.<ref>{{Cite web |last=McNulty |first=Kieran P. |year=2016 |title=Hominin Taxonomy and Phylogeny: What's In A Name? |trans-title=Taksonomiya at Piloheniya ng Hominin: Anong Meron sa Pangalan? |url=https://www.nature.com/scitable/knowledge/library/hominin-taxonomy-and-phylogeny-what-s-in-142102877/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160110013134/https://www.nature.com/scitable/knowledge/library/hominin-taxonomy-and-phylogeny-what-s-in-142102877/ |archive-date=10 January 2016 |access-date= |website=Nature Education Knowledge |language=en}}</ref> [[File:Lucy_Skeleton.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Lucy_Skeleton.jpg|thumb|Isang rekonstruksiyon sa katawan ni [[Lucy (Australopithecus)|Lucy]], isang [[Australopithecus afarensis|''Australopithecus afarensis'']].]] Nagmula ang ''Homo'' mula sa mga ''[[Australopithecus]]''.<ref>{{cite journal |vauthors=Strait DS |date=September 2010 |title=The Evolutionary History of the Australopiths |trans-title=Ang Kasaysayan ng Ebolusyon ng mga Australopiteko |journal=Evolution: Education and Outreach |language=en |volume=3 |issue=3 |pages=341–352 |doi=10.1007/s12052-010-0249-6 |issn=1936-6434 |doi-access=free |s2cid=31979188}}</ref><ref>{{cite journal |vauthors=Dunsworth HM |date=September 2010 |title=Origin of the Genus Homo |trans-title=Pinagmulan ng Henus na Homo |journal=Evolution: Education and Outreach |language=en |volume=3 |issue=3 |pages=353–366 |doi=10.1007/s12052-010-0247-8 |issn=1936-6434 |doi-access=free |s2cid=43116946}}</ref> Bagamat kaunti lamang ang mga [[posil]] sa hiwalayang ito, makikita sa mga kalansay ng mga pinakamatatandang posil ng ''Homo'' ang mga pagkakapareho sa mga ''Australopithecus''.<ref>{{cite journal |vauthors=Kimbel WH, Villmoare B |date=July 2016 |title=From Australopithecus to Homo: the transition that wasn't |trans-title=Mula Australopithecus patungong Homo: ang transisyon na hindi |journal=Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological Sciences |language=en |volume=371 |issue=1698 |page=20150248 |doi=10.1098/rstb.2015.0248 |pmc=4920303 |pmid=27298460 |s2cid=20267830}}</ref><ref name="Villmoare201522">{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Villmoare B, Kimbel WH, Seyoum C, Campisano CJ, DiMaggio EN, Rowan J, Braun DR, Arrowsmith JR, Reed KE |date=March 2015 |title=Paleoanthropology. Early Homo at 2.8 Ma from Ledi-Geraru, Afar, Ethiopia |trans-title=Paleoantropolohiya. Mga unang Homo noong 2.8 Ma mula sa Ledi-Guraru, Afar, Etopiya |journal=[[Science (dyornal)|Science]] |language=en |volume=347 |issue=6228 |pages=1352–1355 |bibcode=2015Sci...347.1352V |doi=10.1126/science.aaa1343 |pmid=25739410 |doi-access=free}}</ref> Tinatayang naganap ang hiwalayan ng dalawang henus 4.3–2.6 na milyong taon ang nakaraan batay sa [[orasang molekular]], bagamat may mga ilang iskolar na nagtataya sa hiwalayan noong 1.87 milyong taon ang nakaraan kung tatanggalin ang ilan sa mga naunang posil na pinaniniwalaang namali ng lagay sa ''Homo''.<ref>{{cite journal |last1=Püschel |first1=Hans P. |last2=Bertrand |first2=Ornella C. |last3=O’Reilly |first3=Joseph E. |last4=Bobe |first4=René |last5=Püschel |first5=Thomas A. |date=June 2021 |title=Divergence-time estimates for hominins provide insight into encephalization and body mass trends in human evolution |trans-title=Nagbigay-linaw ang mga pagtataya sa paghihiwalay ng mga hominin sa trend ng ensepalisasyon at masa ng katawan sa ebolusyon ng tao |url=https://www.research.ed.ac.uk/en/publications/35151870-c7b5-477e-aca8-2c75c8382002 |journal=[[Nature Ecology & Evolution]] |language=en |volume=5 |issue=6 |pages=808–819 |bibcode=2021NatEE...5..808P |doi=10.1038/s41559-021-01431-1 |pmid=33795855 |hdl-access=free |s2cid=232764044 |hdl=20.500.11820/35151870-c7b5-477e-aca8-2c75c8382002}}</ref><ref name=":0">{{cite journal |last=Wood |first=Bernard |date=28 June 2011 |title=Did early Homo migrate "out of" or "in to" Africa? |trans-title=Lumipat ba "patungo" o "papuntang" Aprika ang mga unang Homo? |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |language=en |volume=108 |issue=26 |pages=10375–10376 |bibcode=2011PNAS..10810375W |doi=10.1073/pnas.1107724108 |issn=0027-8424 |pmc=3127876 |pmid=21677194 |doi-access=free}}</ref> Ang pinakamatandang tala ng ''Homo'' ay ang [[LD-350-1]] mula sa [[Etiopiya]] na tinatayang nasa 2.8 milyong taon ang tanda. Samantala, ang pinakamatatandang mga espesye na napangalanan ay ang ''[[Homo habilis]]'' at ''[[Homo rudolfensis]]'' na tinatayang nabuhay noong bandang 2.3 milyong taon ang nakaraan.<ref name="Villmoare20152">{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Villmoare B, Kimbel WH, Seyoum C, Campisano CJ, DiMaggio EN, Rowan J, Braun DR, Arrowsmith JR, Reed KE |date=March 2015 |title=Paleoanthropology. Early Homo at 2.8 Ma from Ledi-Geraru, Afar, Ethiopia |trans-title=Paleoantropolohiya. Mga unang Homo noong 2.8 Ma mula sa Ledi-Guraru, Afar, Etopiya |journal=[[Science (dyornal)|Science]] |language=en |volume=347 |issue=6228 |pages=1352–1355 |bibcode=2015Sci...347.1352V |doi=10.1126/science.aaa1343 |pmid=25739410 |doi-access=free}}</ref> Unang lumitaw naman sa mga tala ang ''[[Homo erectus]]'' bandang 2 milyong taon ang nakaraan, ang unang ''Homo'' na nakalabas sa kontinente ng [[Aprika]] at kumalat sa [[Eurasya]] at ang una na may katawang kahawig ng sa modernong tao.<ref>{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Zhu Z, Dennell R, Huang W, Wu Y, Qiu S, Yang S, Rao Z, Hou Y, Xie J, Han J, Ouyang T |date=July 2018 |title=Hominin occupation of the Chinese Loess Plateau since about 2.1 million years ago |trans-title=Okupasyon ng mga hominin sa Talampas ng Loess sa Tsina simula noong 2.1 milyong taon ang nakaraan |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |language=en |volume=559 |issue=7715 |pages=608–612 |bibcode=2018Natur.559..608Z |doi=10.1038/s41586-018-0299-4 |pmid=29995848 |s2cid=49670311}}</ref> Lumitaw naman ang mga ''Homo sapiens'' noing 300,000 taon ang nakaraan mula sa ''[[Homo heidelbergensis]]'' o ''[[Homo rhodesiensis]]'', mga espesye ng ''Homo erectus'' na nanatili sa Aprika.<ref>{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Hublin JJ, Ben-Ncer A, Bailey SE, Freidline SE, Neubauer S, Skinner MM, Bergmann I, Le Cabec A, Benazzi S, Harvati K, Gunz P |date=June 2017 |title=New fossils from Jebel Irhoud, Morocco and the pan-African origin of Homo sapiens |trans-title=Mga bagong posil mula sa Jebel Irhoud, Moroko at ang pan-Aprikanomg pinagmulan ng Homo sapiens |url=https://kar.kent.ac.uk/62267/1/Submission_288356_1_art_file_2637492_j96j1b.pdf |url-status=live |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |language=en |volume=546 |issue=7657 |pages=289–292 |bibcode=2017Natur.546..289H |doi=10.1038/nature22336 |pmid=28593953 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200108234003/https://kar.kent.ac.uk/62267/1/Submission_288356_1_art_file_2637492_j96j1b.pdf |archive-date=8 January 2020 |access-date= |hdl=1887/74734 |s2cid=256771372}}</ref> Kagaya ng ''Homo erectus'', lumabas ang mga ''Homo sapiens'' sa Aprika kalaunan, at unti-unting pinalitan ang populasyon ng mga sinaunang tao sa lugar.<ref>{{cite journal |author-link=Chris Stringer |vauthors=Stringer C |date=June 2003 |title=Human evolution: Out of Ethiopia |trans-title=Ebolusyon ng tao: Paglabas sa Etiopiya |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |language=en |volume=423 |issue=6941 |pages=692–693, 695 |bibcode=2003Natur.423..692S |doi=10.1038/423692a |pmid=12802315 |s2cid=26693109}}</ref> Nagsimula maging moderno ang pag-uugali ng mga ''Homo sapiens'' bandang 160,000–70,000 taon ang nakaraan o mas maaga.<ref>{{cite journal |last1=Marean |first1=Curtis |display-authors=etal |date=2007 |title=Early human use of marine resources and pigment in South Africa during the Middle Pleistocene |trans-title=Paggamit ng mga unang tao sa yamang-tubig at tinta sa Timog Aprika noong kalagitnaan ng Pleistoseno |url=http://doc.rero.ch/record/15550/files/PAL_E2962.pdf |url-status=live |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |language=en |volume=449 |issue=7164 |pages=905–908 |bibcode=2007Natur.449..905M |doi=10.1038/nature06204 |pmid=17943129 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230525103726/https://doc.rero.ch/record/15550/files/PAL_E2962.pdf |archive-date=25 May 2023 |access-date= |s2cid=4387442}}</ref> Umusbong ang katangian ito sa gitna ng nagaganap na [[pagbabago ng klima|likas na pagbabago ng klima]] noong kalagitnaan hanggang sa dulo ng kapanahunang [[Pleistoseno]].<ref>{{Cite journal |last1=Wilkins |first1=Jayne |last2=Schoville |first2=Benjamin J. |date=June 2024 |title=Did climate change make Homo sapiens innovative, and if yes, how? Debated perspectives on the African Pleistocene record |trans-title=Naging inobatibo ba ang mga Homo sapiens dahil sa pagbabago ng klima, at kung oo, paano? Mga pinagdedebatehan na pananaw sa mga nakatala sa Pleistoseno sa Aprika |journal=Quaternary Science Advances |language=en |volume=14 |pages=100179 |bibcode=2024QSAdv..1400179W |doi=10.1016/j.qsa.2024.100179 |doi-access=free}}</ref> Naganap ang [[Kamakailang pinagmulang Aprikano|migrasyon palabas ng Aprika]] sa dalawang bahagi: una noong 130,000–100,000 taon ang nakaraan pahilaga sa Eurasya, at pangalawa noong 70,000–50,000 taon ang nakaraan patimog papunta sa katimugang baybayin ng [[Asya]].<ref>{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Posth C, Renaud G, Mittnik A, Drucker DG, Rougier H, Cupillard C, Valentin F, Thevenet C, Furtwängler A, Wißing C, Francken M, Malina M, Bolus M, Lari M, Gigli E, Capecchi G, Crevecoeur I, Beauval C, Flas D, Germonpré M, van der Plicht J, Cottiaux R, Gély B, Ronchitelli A, Wehrberger K, Grigorescu D, Svoboda J, Semal P, Caramelli D, Bocherens H, Harvati K, Conard NJ, Haak W, Powell A, Krause J |date=March 2016 |title=Pleistocene Mitochondrial Genomes Suggest a Single Major Dispersal of Non-Africans and a Late Glacial Population Turnover in Europe |trans-title=Iminumungkahi ng mga Henomang Mitokondrial noong Pleistoseno na may Iisang Pangunahing Pagkalat ng mga hindi Aprikano at may Pagpalit ng Populasyon noong Huling Bahagi ng Panahong Yelo sa Europa |url=https://pure.rug.nl/ws/files/79384808/Pleistocene_Mitochondrial_Genomes_Suggest_a_Single_Major_Dispersal_of_Non_Africans.pdf |url-status=live |journal=[[Current Biology]] |language=en |volume=26 |issue=6 |pages=827–833 |bibcode=2016CBio...26..827P |doi=10.1016/j.cub.2016.01.037 |pmid=26853362 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250312080455/https://pure.rug.nl/ws/files/79384808/Pleistocene_Mitochondrial_Genomes_Suggest_a_Single_Major_Dispersal_of_Non_Africans.pdf |archive-date=12 March 2025 |access-date= |hdl-access=free |s2cid=140098861 |hdl=2440/114930}}</ref><ref>{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Karmin M, Saag L, Vicente M, Wilson Sayres MA, Järve M, Talas UG, Rootsi S, Ilumäe AM, Mägi R, Mitt M, Pagani L, Puurand T, Faltyskova Z, Clemente F, Cardona A, Metspalu E, Sahakyan H, Yunusbayev B, Hudjashov G, DeGiorgio M, Loogväli EL, Eichstaedt C, Eelmets M, Chaubey G, Tambets K, Litvinov S, Mormina M, Xue Y, Ayub Q, Zoraqi G, Korneliussen TS, Akhatova F, Lachance J, Tishkoff S, Momynaliev K, Ricaut FX, Kusuma P, Razafindrazaka H, Pierron D, Cox MP, Sultana GN, Willerslev R, Muller C, Westaway M, Lambert D, Skaro V, Kovačevic L, Turdikulova S, Dalimova D, Khusainova R, Trofimova N, Akhmetova V, Khidiyatova I, Lichman DV, Isakova J, Pocheshkhova E, Sabitov Z, Barashkov NA, Nymadawa P, Mihailov E, Seng JW, Evseeva I, Migliano AB, Abdullah S, Andriadze G, Primorac D, Atramentova L, Utevska O, Yepiskoposyan L, Marjanovic D, Kushniarevich A, Behar DM, Gilissen C, Vissers L, Veltman JA, Balanovska E, Derenko M, Malyarchuk B, Metspalu A, Fedorova S, Eriksson A, Manica A, Mendez FL, Karafet TM, Veeramah KR, Bradman N, Hammer MF, Osipova LP, Balanovsky O, Khusnutdinova EK, Johnsen K, Remm M, Thomas MG, Tyler-Smith C, Underhill PA, Willerslev E, Nielsen R, Metspalu M, Villems R, Kivisild T |date=April 2015 |title=A recent bottleneck of Y chromosome diversity coincides with a global change in culture |trans-title=Naganap kasabay ng pandaigdigang pagbabago sa kultura ang isang kamakailang pagkonti sa dibersidad ng kromosoma Y |journal=[[Genome Research]] |language=en |volume=25 |issue=4 |pages=459–466 |doi=10.1101/gr.186684.114 |pmc=4381518 |pmid=25770088}}</ref> Narating ng mga ''Homo sapiens'' ang mga kontinente ng [[Australia]] 65,000 taon ang nakaraan at ang [[Kaamerikahan]] noong 15,000 taon ang nakaraan, gayundin sa [[Madagascar]] noong bandang {{KP|300|link=y}} at sa mga pinakamalalayong kapuluan sa [[Karagatang Pasipiko]] tulad ng [[Nueva Selanda]] noon lamang taong 1280.<ref>{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Clarkson C, Jacobs Z, Marwick B, Fullagar R, Wallis L, Smith M, Roberts RG, Hayes E, Lowe K, Carah X, Florin SA, McNeil J, Cox D, Arnold LJ, Hua Q, Huntley J, Brand HE, Manne T, Fairbairn A, Shulmeister J, Lyle L, Salinas M, Page M, Connell K, Park G, Norman K, Murphy T, Pardoe C |date=July 2017 |title=Human occupation of northern Australia by 65,000 years ago |trans-title=Okupasyon ng mga tao sa hilagang Australia bandang 65,000 taon ang nakaraan |url=https://ro.uow.edu.au/smhpapers/4803 |url-status=live |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |language=en |volume=547 |issue=7663 |pages=306–310 |bibcode=2017Natur.547..306C |doi=10.1038/nature22968 |pmid=28726833 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240815000135/https://ro.uow.edu.au/smhpapers/4803/ |archive-date=15 August 2024 |access-date= |hdl-access=free |s2cid=205257212 |hdl=2440/107043}}</ref><ref>{{cite journal |vauthors=Appenzeller T |date=May 2012 |title=Human migrations: Eastern odyssey |trans-title=Mga migrasyon ng tao: Paglalakbay pasilangan |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |language=en |volume=485 |issue=7396 |pages=24–26 |bibcode=2012Natur.485...24A |doi=10.1038/485024a |pmid=22552074 |doi-access=free}}</ref> Hindi simple ang ebolusyon ng tao dahil sa [[pagtatalik ng mga sinauna at modernong tao|pagtatalik nila sa ibang mga espesye ng tao]]. Ayon sa mga pananaliksik na isinagawa sa henoma ng tao, karaniwan ang pagtatalik sa pagitan ng mga malalayong kamag-anak ng mga modernong tao. Tinatayang aabot nang 6% ng [[DNA]] ng mga tao sa labas ng [[Sahara|sub-Sahara]] sa kasalukuyan ang nagmula sa mga hene ng mga Neandertal at ibang mga espesye tulad ng mga [[Denisovan]].<ref>{{cite journal |vauthors=Noonan JP |date=May 2010 |title=Neanderthal genomics and the evolution of modern humans |trans-title=Henomika ng mga Neandertal at ang ebolusyon ng modernong tao |journal=[[Genome Research]] |language=3n |volume=20 |issue=5 |pages=547–553 |doi=10.1101/gr.076000.108 |pmc=2860157 |pmid=20439435}}</ref><ref name="pmid21179161">{{cite journal |author-link1=David Reich |display-authors=6 |vauthors=Reich D, Green RE, Kircher M, Krause J, Patterson N, Durand EY, Viola B, Briggs AW, Stenzel U, Johnson PL, Maricic T, Good JM, Marques-Bonet T, Alkan C, Fu Q, Mallick S, Li H, Meyer M, Eichler EE, Stoneking M, Richards M, Talamo S, Shunkov MV, Derevianko AP, Hublin JJ, Kelso J, Slatkin M, Pääbo S |date=December 2010 |title=Genetic history of an archaic hominin group from Denisova Cave in Siberia |trans-title=Kasaysayang panghenetika ng isang sinaunang grupo ng mga hominin mula sa Kuweba ng Denisova sa Siberia |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |language=en |volume=468 |issue=7327 |pages=1053–1060 |bibcode=2010Natur.468.1053R |doi=10.1038/nature09710 |pmc=4306417 |pmid=21179161 |hdl=10230/25596}}</ref> Pinakamakikita sa mga pagbabagong naganap sa ebolusyon ng tao ay ang kawalan nito ng buhok sa katawan kumpara sa ibang mga bakulaw, gayundin ang [[bipedalismo|paglalakad sa dalawang paa]], mas malalaking [[utak]], at ang [[neotenya|pagkakapareho halos]] ng katangian ng magkaibang kasarian kumpara sa ibang mga bakulaw. Kasalukuyan may debate ukol sa kung ano ang relasyon ng mga pagbabagong ito sa isa't isa.<ref>{{cite book |author1-link=Robert Boyd |url=https://archive.org/details/howhumansevolved03edboyd |title=How Humans Evolved |vauthors=Boyd R, Silk JB |author2-link=Joan Silk |publisher=[[W. W. Norton & Company|Norton]] |year=2003 |isbn=978-0-393-97854-4 |location=New York |language=en |trans-title=Paano Umusbong ang mga Tao |url-access=registration}}</ref> == Kasaysayan == {{main|Kasaysayan ng mundo}} === Prehistorya === {{main|Prehistorya}} [[File:Early_migrations_mercator.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Early_migrations_mercator.svg|thumb|Pagkalat ng mga tao sa bawat kontinente mula sa [[Lambak ng Great Rift]] sa silangang [[Aprika]], kabilang ang pinaniniwalaang rutang dinaanan sa timog (kahel at dilaw).]] Hanggang noon lamang 12,000 taon ang nakaraan, nangangalap at nangangaso ang mga tao.<ref>{{Cite book |last=Scarre |first=Chris |author-link=Chris Scarre |title=The Human Past: World Prehistory and the Development of Human Societies |publisher=[[Thames & Hudson]] |year=2018 |isbn=978-0-500-29335-5 |editor-last=Scarre |editor-first=Chris |edition=4 |location=London |pages=174–197 |language=en |trans-title=Ang Nakaraan ng Tao: Prehistorya ng Mundo at ang Pag-usbong ng mga Lipunan ng Tao |chapter=The world transformed: from foragers and farmers to states and empires |trans-chapter=Ang nabagong mundo: mula nangangalap at nagsasaka hanggang sa estado at imperyo}}</ref> Nagsimula ang [[Rebolusyong Neolitiko]] sa iba't-ibang panig ng mundo nang maimbento ang [[agrikultura]]. Sa [[Kanlurang Asya]] natagpuan ang mga pinakamatatandang ebidensiya ng agrikultura, habang may mga ebidensiya rin ng hiwalay na pagkaimbento nito sa ibang panig ng mundo, partikular na sa [[Tsina]] at [[Mesoamerika]].<ref>{{Cite book |title=Origins and Spread of Domestic Animals in Southwest Asia and Europe |vauthors=Colledge S, Conolly J, Dobney K, Manning K, Shennan S |date=2013 |publisher=Left Coast |isbn=978-1-61132-324-5 |location= |pages=13–17 |language=en |trans-title=Mga Pinagmulan at Pagkalat ng mga Domestikadong Hayop sa Timog-kanlurang Asya at Europa}}</ref><ref>{{cite book |title=Animals and Human Society |vauthors=Scanes CG |date=January 2018 |publisher=Elsevier |isbn=978-0-12-805247-1 |veditors=Scanes CG, Toukhsati SR |pages=103–131 |language=en |trans-title=Mga Hayop at Lipunan ng Tao |chapter=The Neolithic Revolution, Animal Domestication, and Early Forms of Animal Agriculture |trans-chapter=Ang Rebolusyong Neolitiko, Domestikasyon ng Hayop, at mga Sinaunang Anyo ng Agrikulturang Panghayop |doi=10.1016/B978-0-12-805247-1.00006-X}}</ref><ref>{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Lu H, Zhang J, Liu KB, Wu N, Li Y, Zhou K, Ye M, Zhang T, Zhang H, Yang X, Shen L, Xu D, Li Q |date=May 2009 |title=Earliest domestication of common millet (Panicum miliaceum) in East Asia extended to 10,000 years ago |trans-title=Nausog sa 10,000 taon ang nakaraan ang pinakamaagang domestikasyon ng karaniwang dawa (Panicum miliaceum) sa Silangang Asya |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |language=en |volume=106 |issue=18 |pages=7367–7372 |bibcode=2009PNAS..106.7367L |doi=10.1073/pnas.0900158106 |pmc=2678631 |pmid=19383791 |doi-access=free}}</ref> Agrikultura ang nakikitang dahilan ng mga iskolar sa pananatili kalaunan ng mga tao sa iisang lugar, na nagbigay-daan kalaunan din sa pagsuporta sa mga malalaking populasyon at pag-usbong ng mga pinakaunang [[sibilisasyon]].<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=LceiAgAAQBAJ&q=western+civilisation+egypt&pg=PT65 |title=Western Civilization |vauthors=Spielvogel J |date=1 January 2014 |publisher=Cengage |isbn=978-1-285-98299-1 |language=en |trans-title=Kanluraning Sibilisasyon |access-date=}}</ref> === Sinaunang panahon === {{main|Sinaunang kasaysayan}} [[File:All_Gizah_Pyramids.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:All_Gizah_Pyramids.jpg|thumb|Ang [[Dakilang Piramide ng Giza]] sa [[Ehipto]].]] Naganap ang isang [[rebolusyong urban]] noong {{BKP|ika-4 na milenyo|link=y}} kasabay ng pagtatag sa mga [[lungsod-estado]] sa [[Sumer]] sa [[Mesopotamia]].<ref>{{cite book |last=Garfinkle |first=Steven J. |title=The Oxford Handbook of the State in the Ancient Near East and Mediterranean |date=2013 |publisher=Oxford Academic |isbn=978-0-19-518831-8 |editor1=Peter Fibiger Bang |editor1-link=Peter Fibiger Bang |pages=94–119 |language=en |trans-title=Ang Handbook ng Oxford sa Estado ng Sinaunang Malapit na Silangan at Mediteraneo |chapter=Ancient Near Eastern City-States |trans-chapter=Mga Sinaunang Lungsod-estado sa Malapit na Silangan |doi=10.1093/oxfordhb/9780195188318.013.0004 |editor2=Walter Scheidel |editor2-link=Walter Scheidel}}</ref> Sa mga lungsod na ito natagpuan ang mga [[kuneiporme]] na tinatayang ginamit simula noong {{BKP|3000}}.<ref>{{cite book |title=A Companion to Ancient Near Eastern Languages |vauthors=Woods C |date=28 February 2020 |publisher=Wiley |isbn=978-1-119-19329-6 |veditors=Hasselbach-Andee R |edition=1 |pages=27–46 |language=en |trans-title=Gabay sa mga Sinaunang Wika ng Malapit na Silangan |chapter=The Emergence of Cuneiform Writing |trans-chapter=Ang Pag-usbong ng Pagsusulat sa Kuneiporme |doi=10.1002/9781119193814.ch2 |s2cid=216180781}}</ref> Bukod sa Mesopotamia, umusbong din ang mga sibilisasyon ng [[sinaunang Ehipto]] at sa [[Kabihasnan ng Lambak ng Indo|Lambak ng Indus]].<ref>{{cite journal |vauthors=Robinson A |date=October 2015 |title=Ancient civilization: Cracking the Indus script |trans-title=Sinaunang sibilisasyon: Paglutas sa sulat Indus |journal=Nature |language=en |volume=526 |issue=7574 |pages=499–501 |bibcode=2015Natur.526..499R |doi=10.1038/526499a |pmid=26490603 |doi-access=free |s2cid=4458743}}</ref> Nakipagkalakalan din kalaunan ang mga ito sa isa't-isa at naimbento ang [[gulong]], [[araro]], at [[Layag (bangka)|layag]].<ref>{{cite book |author-link=Harriet Crawford |title=The Sumerian World |vauthors=Crawford H |publisher=Routledge |year=2013 |isbn=978-1-136-21911-5 |pages=447–461 |language=en |trans-title=Ang mundo ng Sumer |chapter=Trade in the Sumerian world |trans-chapter=Kalakalan sa mundo ng Sumer}}</ref> Samantala, sa Kaamerikahan, umusbong ang [[sibilisasyong Caral-Supe]] sa ngayo'y [[Peru]] noong {{BKP|3000}}, ang pinakamatandang sibilisasyon sa kontinente.<ref>{{cite web |last1= |first1= |title=Sacred City of Caral-Supe |trans-title=Sagradong Lungsod ng Caral-Supe |url=https://whc.unesco.org/en/list/1269/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240523053341/https://whc.unesco.org/en/list/1269/ |archive-date=23 May 2024 |access-date=27 May 2024 |website=UNESCO World Heritage Centre |language=en}}</ref> Nadebelop rin sa panahong ito ang [[astronomiya]] at [[matematika]], na ginamit ng mga taga-Ehipto upang magawa ang [[Dakilang Piramide ng Giza]], na nakatayo pa rin hanggang ngayon.<ref>{{cite journal |vauthors=Edwards JF |date=2003 |title=Building the Great Pyramid: Probable Construction Methods Employed at Giza |trans-title=Pagtayo sa Dakilang Piramide: Mga Posibleng Paraan ng Konstruksiyon na Isinagawa sa Giza |journal=Technology and Culture |language=en |volume=44 |issue=2 |pages=340–354 |doi=10.1353/tech.2003.0063 |issn=0040-165X |jstor=25148110 |s2cid=109998651}}</ref> May ebidensiya ng isang napakatinding [[tagtuyot]] na [[Pangyayari noong 4.2 libong taon|naganap 4,200 taon ang nakaraan]] na tumagal nang isang siglo at nagpabagsak sa maraming mga sibilisasyon sa mundo,<ref>{{cite journal |vauthors=Voosen P |date=August 2018 |title=New geological age comes under fire |trans-title=Pinuna ng marami ang bagong panahong heolohikal |journal=Science |language=en |volume=361 |issue=6402 |pages=537–538 |bibcode=2018Sci...361..537V |doi=10.1126/science.361.6402.537 |pmid=30093579 |s2cid=51954326}}</ref> bagamat pinalitan din sila ng ibang mga sibilisasyon tulad ng [[Babilonya]] sa Mesopotamia at [[dinastiyang Shang|Shang]] sa Tsina.<ref>{{cite book |title=The Cambridge History of Ancient China: From the Origins of Civilization to 221 BC |vauthors=Keightley DN |publisher=Cambridge University Press |year=1999 |isbn=978-0-521-47030-8 |veditors=Loewe M, Shaughnessy EL |pages=232–291 |language=en |trans-title=Ang Kasaysayan ng Cambridge sa Sinaunang Tsina: Mula sa mga Pinagmulan ng Sibilisasyon hanggang 221 BKP |chapter=The Shang: China's first historical dynasty |trans-chapter=Ang Shang: unang makasaysayang dinastiya ng Tsina}}</ref><ref>{{cite book |title=Babylonians |vauthors=Saggs HW |publisher=University of California Press |year=2000 |isbn=978-0-520-20222-1 |page=7 |language=en |trans-title=Mga taga-Babilonya}}</ref> Gayunpaman, [[Pagbagsak noong huling bahagi ng Panahong Bronse|bumagsak ang marami sa mga ito]] noong huling bahagi ng [[Panahong Bronse]] bandang {{BKP|1200}} dahil sa mga kadahilanang hindi pa lubos na maipaliwanag ng mga siyentipiko.<ref>{{cite journal |vauthors=Drake BL |date=1 June 2012 |title=The influence of climatic change on the Late Bronze Age Collapse and the Greek Dark Ages |trans-title=Ang impluwensiya ng pagbabago ng klima sa Pagbagsak sa huling bahagi ng Panahong Bronse at ang Madilim na Panahon ng Gresya |journal=Journal of Archaeological Science |language=en |volume=39 |issue=6 |pages=1862–1870 |bibcode=2012JArSc..39.1862D |doi=10.1016/j.jas.2012.01.029}}</ref> Ang pangyayaring ito ang nagpasimula sa [[Panahon ng Bakal]] sa maraming panig ng mundo na nagpalit sa paggamit sa [[bronse]] bilang pangunahing sangkap sa mga kagamitan.<ref>{{cite book |title=European Prehistory |vauthors=Wells PS |date=2011 |publisher=Springer |isbn=978-1-4419-6633-9 |veditors=Milisauskas S |series=Interdisciplinary Contributions to Archaeology |place=New York |pages=405–460 |language=en |trans-title=Prehistoryang Europeo |chapter=The Iron Age |trans-chapter=Ang Panahon ng Bakal |doi=10.1007/978-1-4419-6633-9_11}}</ref> Simula noong {{BKP|ika-5 siglo}}, [[kasaysayan|nagsimulang itala]] ng mga tao ang mga pangyayari sa paligid nila.<ref>{{cite book |title=History as Wonder: Beginning with Historiography. |vauthors=Hughes-Warrington M |publisher=Taylor & Francis |year=2018 |isbn=978-0-429-76315-1 |location=[[Reyno Unido]] |language=en |trans-title=Kasaysayan bilang Wonder: Simula sa Historiograpiya |chapter=Sense and non-sense in Ancient Greek histories |trans-chapter=Katuturan at kawalang katuturan sa mga kasaysayan ng Sinaunang Gresya}}</ref> Sa panahong ito din nagsimulang yumabong ang ilan sa mga pinakamaimpluwensiyang sibilisasyon ng sinaunang panahon, ang [[sinaunang Gresya]] at [[sinaunang Roma|Roma]] sa Europa.<ref>{{cite web |date=2 October 2015 |title=Why ancient Rome matters to the modern world |trans-title=Bakit mahalaga sa modernong mundo ang sinaunang Roma |url=https://www.theguardian.com/books/2015/oct/02/mary-beard-why-ancient-rome-matters |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414130448/https://www.theguardian.com/books/2015/oct/02/mary-beard-why-ancient-rome-matters |archive-date=14 April 2021 |access-date= |website=The Guardian |language=en |vauthors=Beard M}}</ref><ref>{{cite web |date=11 June 2015 |title=Stanford scholar debunks long-held beliefs about economic growth in ancient Greece |trans-title=Pinabulaanan ng iskolar ng Stanford ang mga matagal na'ng paniniwala tungkol sa paglago ng ekonomiya sa sinaunang Gresya |url=https://news.stanford.edu/news/2015/june/greek-economy-growth-061115.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210418190351/https://news.stanford.edu/news/2015/june/greek-economy-growth-061115.html |archive-date=18 April 2021 |access-date= |publisher=[[Stanford University]] |language=en |vauthors=Vidergar AB}}</ref> Samantala, umusbong din ang mga malalaking sibilisasyon sa ibang kontinente, tulad halimbawa ng mga [[sibilisasyong Maya|Maya]] na gumawa ng mga komplikadong [[kalendaryo]],<ref>{{cite journal |vauthors=Milbrath S |date=March 2017 |title=The Role of Solar Observations in Developing the Preclassic Maya Calendar |trans-title=Ang Gampanin ng mga Obserbasyong Solar sa Pagdebelop sa Preklasikong Kalendaryonf Maya |journal=Latin American Antiquity |language=en |volume=28 |issue=1 |pages=88–104 |doi=10.1017/laq.2016.4 |issn=1045-6635 |s2cid=164417025}}</ref> at [[Kaharian ng Aksum|Aksum]], na naging daanan ng mga kalakal mula sa Europa papuntang India at pabalik.<ref>{{cite journal |vauthors=Benoist A, Charbonnier J, Gajda I |date=2016 |title=Investigating the eastern edge of the kingdom of Aksum: architecture and pottery from Wakarida |trans-title=Pag-imbestiga sa silangang sulok ng kaharian ng Aksum: arkitektura at pamamalayok mula sa Wakarida |journal=Proceedings of the Seminar for Arabian Studies |language=en |volume=46 |pages=25–40 |issn=0308-8421 |jstor=45163415}}</ref> Naging batayan naman ng mga sumunod na imperyo sa rehiyon ang [[Imperyong Achaemenid]] sa Kanlurang Asya dahil sa kanilang sentralisadong pamamahala,<ref>{{cite journal |vauthors=Farazmand A |date=1 January 1998 |title=Administration of the Persian Achaemenid world-state empire: implications for modern public administration |trans-title=Administrasyon ng pandaigdigang imperyong estado ng Achaemenid sa Persia: mga implikasyon para sa modernong pampublikong administrasyon |journal=International Journal of Public Administration |language=en |volume=21 |issue=1 |pages=25–86 |doi=10.1080/01900699808525297 |issn=0190-0692}}</ref> at narating naman ng [[Imperyong Gupta]] sa India at [[dinastiyang Han|Han]] sa Tsina ang kinokonsiderang ginintuang panahon sa kani-kanilang lugar.<ref>{{cite journal |vauthors=Ingalls DH |date=1976 |title=Kālidāsa and the Attitudes of the Golden Age |trans-title=Kālidāsa at ang Kaugalian ng Ginintuang Panahon |journal=Journal of the American Oriental Society |language=en |volume=96 |issue=1 |pages=15–26 |doi=10.2307/599886 |issn=0003-0279 |jstor=599886}}</ref><ref>{{cite journal |vauthors=Xie J |date=2020 |title=Pillars of Heaven: The Symbolic Function of Column and Bracket Sets in the Han Dynasty |trans-title=Mga Haligi ng Langit: Ang Simbolikong Silbi ng Hanay at Bracket Set sa Dinastiyang Han |journal=Architectural History |language=en |volume=63 |pages=1–36 |doi=10.1017/arh.2020.1 |issn=0066-622X |s2cid=229716130}}</ref> === Gitnang Kapanahunan === {{main|Gitnang Kapanahunan}} [[Talaksan:Combat_deuxième_croisade.jpg|thumb|Isang depiksiyon sa isang labanan sa kasagsagan ng [[Ikalawang Krusada]].]] Markado ang [[Gitnang Kapanahunan]] sa Europa bilang ang panahon mula sa [[pagbagsak ng Kanlurang Imperyong Romano|pagbagsak]] ng [[Kanlurang Imperyong Romano]] noong {{KP|476|link=y}} hanggang sa [[Pagbagsak ng Constantinopla|pagbagsak]] ng [[Silangang Imperyong Romano]] noong 1453.<ref>{{cite journal |vauthors=Marx W, Haunschild R, Bornmann L |date=2018 |title=Climate and the Decline and Fall of the Western Roman Empire: A Bibliometric View on an Interdisciplinary Approach to Answer a Most Classic Historical Question |trans-title=Klima at ang Paghina at Pagbagsak ng Kanlurang Imperyong Romano: Pananaw sa Bibliometriya ukol sa Interdisiplinaryong Pagtingin para Masagot ang Pinakaklasikal na Tanong sa Kasaysayan |journal=Climate |language=en |volume=6 |issue=4 |page=90 |bibcode=2018Clim....6...90M |doi=10.3390/cli6040090 |doi-access=free}}</ref> Sa panahong ito, kontrolado ng [[Simbahang Katolika]] ang halos lahat ng aspeto ng pamumuhay at edukasyon sa naturang kontinente. Samantala, lumaganap naman ang [[Islam]] sa [[Gitnang Silangan]] na humantong kalaunan sa [[Ginintuang Panahon ng Islam|isang ginintuang panahon]] sa rehiyon.<ref name="Renima-2016">{{cite book |title=The State of Social Progress of Islamic Societies |vauthors=Renima A, Tiliouine H, Estes RJ |date=2016 |publisher=Springer International Publishing |isbn=978-3-319-24774-8 |veditors=Tiliouine H, Estes RJ |series=International Handbooks of Quality-of-Life |place= |pages=25–52 |language=en |trans-title=Ang Estado ng mga Progreso sa Lipunan ng mga Lipunang Islam |chapter=The Islamic Golden Age: A Story of the Triumph of the Islamic Civilization |trans-chapter=Ang Ginintuang Panahon ng Islam: Kuwento ng Tagumpay ng Sibilisasyong Islam |doi=10.1007/978-3-319-24774-8_2}}</ref> Ang magkaibang paniniwalang ito ang naging dahilan upang magtunggali ang dalawang relihiyon sa isang [[Mga Krusada|serye ng mga digmaan]] upang makontrol ang [[Banal na Lupain]], na itinuturing na sagrado ng parehong relihiyon.<ref>{{cite book |title=The Crusades: The War for the Holy Land |vauthors=Asbridge T |publisher=Simon and Schuster |year=2012 |isbn=978-1-84983-770-5 |language=en |trans-title=Mga Krusada: Ang Digmaan para sa Banal na Lupain |chapter=Introduction: The world of the crusades |trans-chapter=Panimula: Ang mundo ng mga krusada}}</ref> Sa kabilang panig ng mundo naman, umusbong ang mga [[kulturang Mississippi]] sa Hilagang Amerika.<ref>{{Cite encyclopedia |title=Mississippian Period |encyclopedia=New Georgia Encyclopedia |url=https://www.georgiaencyclopedia.org/nge/Article.jsp?id=h-707 |access-date= |date=2002 |trans-title=Panahong Mississippi |archive-url=https://web.archive.org/web/20090819042104/http://www.georgiaencyclopedia.org/nge/Article.jsp?id=h-707 |archive-date=19 August 2009 |author=Adam King |url-status=dead}}</ref> Sinakop ng [[Imperyong Mongol]] ang napakalaking bahagi ng Asya noong 1200s.<ref>{{cite book |title=The Mongol Conquests in World History |vauthors=May T |publisher=Reaktion Books |year=2013 |isbn=978-1-86189-971-2 |page=7 |language=en |trans-title=Ang Pananakop ng mga Mongol sa Kasaysayan ng Mundo}}</ref> Sa Aprika, narating ng [[Imperyong Mali]] ang kanilang tugatog,<ref>{{Cite encyclopedia |title=The Empire of Mali |encyclopedia=Oxford Research Encyclopedia of African History |publisher=Oxford University Press |url=https://oxfordre.com/africanhistory/view/10.1093/acrefore/9780190277734.001.0001/acrefore-9780190277734-e-266 |access-date= |date=25 February 2019 |language=en |trans-title=Ang Imperyo ng Mali |doi=10.1093/acrefore/9780190277734.013.266 |isbn=978-0-19-027773-4 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211020034919/https://oxfordre.com/africanhistory/view/10.1093/acrefore/9780190277734.001.0001/acrefore-9780190277734-e-266 |archive-date=20 October 2021 |vauthors=Canós-Donnay S |url-status=live}}</ref> habang naging isang prominenteng estado sa [[Karagatang Pasipiko]] ang [[Imperyong Tonga]].<ref>{{cite journal |vauthors=Canela SA, Graves MW |title=The Tongan Maritime Expansion: A Case in the Evolutionary Ecology of Social Complexity |trans-title=Ang Pagpapalawak ng Tonga sa Karagatan: Kaso sa Ebolusyonal na Ekolohiya ng Pagkakomplikado ng Lipunan |url=https://www.researchgate.net/publication/46734826 |journal=Asian Perspectives |language=en |volume=37 |issue=2 |pages=135–164}}</ref> Naging makapangyarihan naman ang mga [[Aztec]] sa Mesoamerika at mga [[Inca]] sa [[Andes]].<ref>{{cite book |title=Religion and Empire: The Dynamics of Aztec and Inca Expansionism |vauthors=Conrad G, Demarest AA |publisher=Cambridge University Press |year=1984 |isbn=0-521-31896-3 |page=2 |language=en |trans-title=Relihiyon at Imperyo: Ang Dinamika ng Pagpapalawak ng Aztec at Inca}}</ref> === Modernong panahon === {{main|Makabagong kasaysayan}} Hinahati ng mga iskolar ang modernong panahon sa dalawang bahagi: maaga at huli. Itinuturing na nagsimula ang maagang modernong panahon sa [[Pagbagsak ng Constantinopla|pagbagsak]] ng [[Silangang Imperyong Romano]] at ang pagsisimula ng [[Imperyong Ottoman]].<ref>{{cite book |last1=Kafadar |first1=Cemal |title=Handbook of European History 1400–1600: Late Middle Ages, Renaissance and Reformation |date=1 January 1994 |publisher=Brill |isbn=978-90-04-39165-9 |veditors=Brady T, Oberman T, Tracy JD |pages=589–635 |language=en |trans-title=Handbook ng Kasaysayan ng Europa 1400–1600: Huling Gitnang Kapanahunan, Renasimiyento, at Repormasyon |chapter=Ottomans and Europe |trans-chapter=Mga Ottoman at Europa |doi=10.1163/9789004391659_019 |access-date= |chapter-url=https://brill.com/view/book/edcoll/9789004391659/BP000019.xml |archive-url=https://web.archive.org/web/20220502073325/https://brill.com/view/book/edcoll/9789004391659/BP000019.xml |archive-date=2 May 2022 |url-status=live}}</ref> Samantala, nagsimula naman ang [[panahong Edo]] sa [[Hapon]],<ref>{{Cite encyclopedia |title=The Culture of Travel in Edo-Period Japan |encyclopedia=Oxford Research Encyclopedia of Asian History |publisher=Oxford University Press |url=https://oxfordre.com/asianhistory/view/10.1093/acrefore/9780190277727.001.0001/acrefore-9780190277727-e-72 |access-date= |date=19 November 2020 |language=en |trans-title=Ang Kultura ng Paglalakbay sa Hapón noong Panahong Edo |doi=10.1093/acrefore/9780190277727.013.72 |isbn=978-0-19-027772-7 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210812150712/https://oxfordre.com/asianhistory/view/10.1093/acrefore/9780190277727.001.0001/acrefore-9780190277727-e-72 |archive-date=12 August 2021 |vauthors=Goree R |url-status=live}}</ref> ang [[dinastiyang Qing]] sa [[Tsina]],<ref>{{Cite journal |vauthors=Mosca MW |date=2010 |title=China's Last Empire: The Great Qing |trans-title=Ang Huling Imperyo ng Tsina: Ang Dakilang Qing |url=https://www.proquest.com/openview/a516602ac28aba8955507e46ab41483e/1?pq-origsite=gscholar&cbl=25135 |url-status=live |journal=Pacific Affairs |language=en |volume=83 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220306014457/https://www.proquest.com/openview/a516602ac28aba8955507e46ab41483e/1?pq-origsite=gscholar&cbl=25135 |archive-date=6 March 2022 |access-date=}}</ref> at ang [[Imperyong Mughal]] sa [[India]].<ref>{{Cite journal |vauthors=Suyanta S, Ikhlas S |date=19 July 2016 |title=Islamic Education at Mughal Kingdom in India (1526–1857) |trans-title=Edukasyong Islam sa Kaharian ng Mughal sa India (1526–1857) |url=https://journal.tarbiyahiainib.ac.id/index.php/attalim/article/view/228 |url-status=live |journal=Al-Ta Lim Journal |language=en |volume=23 |issue=2 |pages=128–138 |doi=10.15548/jt.v23i2.228 |issn=2355-7893 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220407082504/http://journal.tarbiyahiainib.ac.id/index.php/attalim/article/view/228 |archive-date=7 April 2022 |access-date= |doi-access=free}}</ref> Naganap naman sa Europa ang [[Renasimiyento]] at ang [[Panahon ng Pagtuklas]].<ref>{{cite book |url=https://www.worldcat.org/oclc/893909816 |title=The European Renaissance, 1400–1600 |vauthors=Kirkpatrick R |date=2002 |publisher=Routledge |isbn=978-1-317-88646-4 |page=1 |language=en |trans-title=Ang Renasimiyento sa Europa: 1400–1600 |oclc=893909816 |access-date= |archive-url=https://web.archive.org/web/20220730032848/https://www.worldcat.org/title/european-renaissance-1400-1600/oclc/893909816 |archive-date=30 July 2022 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |url=https://www.worldcat.org/oclc/859536800 |title=The Age of Discovery, 1400–1600 |vauthors=Arnold D |date=2002 |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-47968-7 |edition=2 |pages=xi |language=en |trans-title=Ang Panahon ng Pagtuklas, 1400–1600 |oclc=859536800 |access-date= |archive-url=https://web.archive.org/web/20220730032848/https://www.worldcat.org/title/age-of-discovery-1400-1600/oclc/859536800 |archive-date=30 July 2022 |url-status=live}}</ref> Nagsimulang maglakbay ang mga Europeo sa iba't-ibang panig ng mundo, simula sa [[kolonisasyon ng Kaamerikahan]] at ang [[Palitang Kolumbiyano]].<ref>{{cite journal |vauthors=Dixon EJ |date=January 2001 |title=Human colonization of the Americas: timing, technology and process |trans-title=Kolonisasyon ng mga Tao sa Kaamerikahan: tayming, teknolohiya, at proseso |journal=Quaternary Science Reviews |language=en |volume=20 |issue=1–3 |pages=277–299 |bibcode=2001QSRv...20..277J |doi=10.1016/S0277-3791(00)00116-5}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Keehnen |first1=Floris W. M. |last2=Mol |first2=Angus A. A. |date=2020 |title=The roots of the Columbian Exchange: an entanglement and network approach to early Caribbean encounter transactions |trans-title=Ang mga ugat ng Palitang Kolumbiyano: paghahawi at sala-salabat na pagtingin sa mga unang transaksyon sa pagkikita sa Caribbean |journal=Journal of Island and Coastal Archaeology |language=en |volume=16 |issue=2–4 |pages=261–289 |doi=10.1080/15564894.2020.1775729 |pmc=8452148 |pmid=34557059}}</ref> Ang paglawak ng mga nasasakupang teritoryo ng mga Europeo ang naging simula ng [[Palitan ng alipin sa Atlantiko|palitan ng mga alipin]] sa magkabilang panig ng [[Karagatang Atlantiko]] at ang [[henosidyo]] sa mga [[katutubong Amerikano]] sa kontinente.<ref>{{Cite journal |vauthors=Lovejoy PE |date=1989 |title=The Impact of the Atlantic Slave Trade on Africa: A Review of the Literature |trans-title=Ang Epekto sa Aprika ng Palitan ng Alipin sa Atlantiko: Rebyu sa Literatura |url=https://www.jstor.org/stable/182914 |url-status=live |journal=The Journal of African History |language=en |volume=30 |issue=3 |pages=365–394 |doi=10.1017/S0021853700024439 |issn=0021-8537 |jstor=182914 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220306011109/https://www.jstor.org/stable/182914 |archive-date=6 March 2022 |access-date= |s2cid=161321949}}</ref><ref>{{cite book |title=The Historiography of Genocide |vauthors=Cave AA |date=2008 |publisher=Palgrave Macmillan UK |isbn=978-0-230-29778-4 |veditors=Stone D |place=London |pages=273–295 |language=en |trans-title=Historiograpiya ng Henosidyo |chapter=Genocide in the Americas |trans-chapter=Henosidyo sa Kaamerikahan |doi=10.1057/9780230297784_11}}</ref> Sa panahon ding ito nagsimula ang [[Rebolusyong Makaagham]], na nagpaabante sa mga larangan ng agham kabilang na ang [[matematika]], [[mekanika]], [[astronomiya]], at [[pisyolohiya]].<ref>{{cite journal |vauthors=Delisle RG |date=September 2014 |title=Can a revolution hide another one? Charles Darwin and the Scientific Revolution |trans-title=Maaari bang makapagtago ng rebolusyon sa isa pang rebolusyon? Si Charles Darwin at ang Rebolusyong Makaagham |journal=Endeavour |language=en |volume=38 |issue=3–4 |pages=157–158 |doi=10.1016/j.endeavour.2014.10.001 |pmid=25457642}}</ref> {{multiple image|align=right|perrow=2|total_width=400|direction=horizontal|image1=Bataille de Verdun 1916.jpg|image2=Nagasakibomb.jpg|footer=Ang [[Unang Digmaang Pandaigdig|Una]] at [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] noong ika-20 siglo.}} Samantala, nagsimula naman ang huling modernong panahon noong 1800 sa pagsisimula ng [[Rebolusyong Industriyal]] sa Europa. Bilang resulta ng [[Panahon ng Kaliwanagan]], naganap ang maraming rebolusyon sa iba't-ibang panig ng Europa at Kaamerikahan, kagaya ng sa [[Rebolusyong Pranses|Pransiya]] at [[Rebolusyong Amerikano|Estados Unidos]].<ref>{{cite web |title=Sister Revolutions: American Revolutions on Two Continents |trans-title=Magkapatid na Rebolusyon: Ang Rebolusyong Amerikano sa Dalawang Kontinente |url=https://www.nps.gov/articles/000/sister-revolutions-american-revolutions-on-two-continents-teaching-with-historic-places.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240527071735/https://www.nps.gov/articles/000/sister-revolutions-american-revolutions-on-two-continents-teaching-with-historic-places.htm |archive-date=27 May 2024 |access-date= |website=US National Park Services |language=en}}</ref> Naganap naman sa Europa noong unang bahagi ng siglo ang mga [[digmaang Napoleoniko]].<ref>{{Cite journal |vauthors=O'Rourke KH |date=March 2006 |title=The worldwide economic impact of the French Revolutionary and Napoleonic Wars, 1793–1815 |trans-title=Ang pandaigdigang epekto sa ekonomiya ng Rebolusyong Pranses at ang mga Digmaang Napoleoniko, 1793–1815 |url=https://www.cambridge.org/core/product/identifier/S1740022806000076/type/journal_article |url-status=live |journal=Journal of Global History |language=en |volume=1 |issue=1 |pages=123–149 |doi=10.1017/S1740022806000076 |issn=1740-0228 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220730032852/https://www.cambridge.org/core/journals/journal-of-global-history/article/abs/worldwide-economic-impact-of-the-french-revolutionary-and-napoleonic-wars-17931815/B5D21C47E53307E78358803D4695FCE8 |archive-date=30 July 2022 |access-date=}}</ref> Nawala sa kontrol ng [[Imperyong Kastila|Espanya]] ang halos lahat ng kanilang teritoryo sa Kaamerikahan sa [[Mga digmaan ng kalayaan sa Kaamerikahang Espanyol|isang serye ng mga magkakaugnay na rebolusyon]] sa kontinente.<ref>{{Cite journal |vauthors=Zimmerman AF |date=November 1931 |title=Spain and Its Colonies, 1808–1820 |trans-title=Espanya at ang mga Kolonya nuto, 1808–1820 |url=https://www.jstor.org/stable/2506251 |url-status=live |journal=The Hispanic American Historical Review |language=en |volume=11 |issue=4 |pages=439–463 |doi=10.2307/2506251 |jstor=2506251 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220306014948/https://www.jstor.org/stable/2506251 |archive-date=6 March 2022 |access-date=}}</ref> Samantala, nag-agawan naman ng teritoryo ang mga Europeo sa [[Pag-aagawan para sa Aprika|kontinente ng Aprika]] gayundin sa [[Oseaniya]].<ref>{{cite web |date=2011 |title=British History in depth: Slavery and the 'Scramble for Africa' |trans-title=Malalimang pagtalakay sa Kasaysayan ng Britanya: Pang-aalipin at ang 'Agawan para sa Aprika' |url=https://www.bbc.co.uk/history/british/abolition/scramble_for_africa_article_01.shtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220324121231/https://www.bbc.co.uk/history/british/abolition/scramble_for_africa_article_01.shtml |archive-date=24 March 2022 |access-date= |website=[[BBC]] |language=en-GB |vauthors=David S}}</ref><ref>{{Cite journal |vauthors=Raudzens G |date=2004 |title=The Australian Frontier Wars, 1788–1838 |trans-title=Ang mga Digmaan sa Hangganan ng Australya, 1788–1838 |url=https://dx.doi.org/10.1353/jmh.2004.0138 |journal=The Journal of Military History |language=en |volume=68 |issue=3 |pages=957–959 |doi=10.1353/jmh.2004.0138 |issn=1543-7795 |s2cid=162259092}}</ref> Bago matapos ang siglo, narating ng [[Imperyong Britaniko]] ang kanilang tugatog sa nasasakupang teritoryo, ang pinakamalaki sa kasaysayan.<ref>{{cite journal |vauthors=Palan R |date=14 January 2010 |title=International Financial Centers: The British-Empire, City-States and Commercially Oriented Politics |trans-title=Mga Pandaigdigang Sentrong Pampinansiyal: Ang Imperyong Britaniko, mga Lungsod-estado, at Politikang Nakatuon sa Komersyo |url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.2202/1565-3404.1239/html |url-status=live |journal=Theoretical Inquiries in Law |language=en |volume=11 |issue=1 |doi=10.2202/1565-3404.1239 |issn=1565-3404 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210826211616/https://www.degruyter.com/document/doi/10.2202/1565-3404.1239/html |archive-date=26 August 2021 |access-date= |s2cid=56216309}}</ref> Sa sumunod na siglo, nasira ang [[balanse ng kapangyarihan]] sa Europa na nagresulta sa [[Unang Digmaang Pandaigdig]] noong 1914, ang pinakamadugong digmaan noong panahong yon. Dahil sa tindi ng digmaan, sinubukang ayusin ng [[Kasunduan sa Versailles]] ang kapangyarihan sa mundo at itinatag ang [[Liga ng mga Bansa]]. Gayunpaman, hindi nito napigilan ang unti-unting pag-angat ng [[awtoritarismo]], partikular na sa [[Pasistang Italya|Italya]], [[Alemanyang Nazi|Alemanya]], at [[Imperyong Hapon|Hapon]]. Dahil dito at sa [[Malawakang Depresyon|pagbagsak ng ekonomiya]] sa maraming bansa noong dekada 1930s, naganap ang [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], isang napakalawak na digmaan na pinaglabanan ng halos lahat ng mga bansa sa mundo noong panahong yon at nagresulta sa pinakamadugong digmaan sa tala ng kasaysayan. Matapos ng digmaan, binuo ang [[Mga Nagkakaisang Bansa]] bilang pamalit sa Liga ng mga Bansa. Samantala, bumagsak ang maraming imperyo dahil sa digmaan, na nagbigay-daan naman sa [[dekolonisasyon]] at ang pag-angat ng [[Estados Unidos]] at [[Unyong Sobyetiko]] bilang mga pinakamakapangyarihang bansa. {{multiple image|align=right|perrow=2|total_width=400|direction=horizontal|image1=Гагарин перед полётом.jpg|image2=Aldrin Apollo 11 original.jpg|footer=Si [[Yuri Gagarin]], ang unang tao sa kalawakan, at [[Neil Armstrong]], ang unang tao sa [[Buwan (astronomiya)|Buwan]].}} Ang sigalot ng dalawang makapangyarihang bansa ang nagpasimula sa [[Digmaang Malamig]], ang panahon kung saan ginamit ng dalawang bansa ang mga digmaan sa iba't-ibang panig ng mundo bilang digmaan ng impluwensiya, kagaya sa [[Digmaang Koreano|tangway ng Korea]] at [[Digmaan sa Biyetnam|Biyetnam]]. Nagparamihan ang dalawa ng mga [[sandatang nukleyar]] bilang paghahanda sa inaasahang [[Ikatlong Digmaang Pandaigdig]]; bagamat may mga muntikang pangyayari, hindi ito nauwi sa naturang digmaan. Samantala, [[Karera sa Kalawakan|nagkarera din sila sa kalawakan]]: naipadala ng Unyong Sobyetiko ang pinakaunang [[artipisyal na satelayt|satelayt]], [[Vostok 1]], at ang pinakaunang tao, [[Yuri Gagarin]], sa kalawakan. Gayunpaman, humupa ito kalaunan nang naipadala ng Estados Unidos ang mga pinakaunang tao sa [[Buwan (astronomiya)|Buwan]] sa misyong [[Apollo 11]] na kinabilangan nina [[Neil Armstrong]], [[Buzz Aldrin]], at [[Michael Collins]]. Nagtapos ang naturang digmaan sa [[pagbagsak ng Unyong Sobyetiko]] noomg 1991 sa maraming mga republika. Ang pagkaimbento sa [[kompyuter]], [[internet]], at [[smartphone]] ang nagpasimula sa kasalukuyang [[Panahon ng Impormasyon]]. == Tingnan din == * [[Lalaki|Lalaking tao]] * [[Babae (kasarian)|Babaeng tao]] * [[Pagkatao]] * [[Mga araling pantao]] == Sanggunian == {{reflist}} {{Human Evolution}} {{Hominidae nav}} {{Apes}} {{Taxonbar|from=Q15978631}} {{Authority control|state=expanded}} [[Kategorya:Tao|*]] [[Kategorya:Primates]] cn47eliuy7i9s6r9y2fdxz7yuab4ipn 2168185 2168177 2025-07-10T09:32:08Z GinawaSaHapon 102500 2168185 wikitext text/x-wiki {{redirect|Mga tao|konsepto|taumbayan|pangkat-etniko sa Taiwan|Mga Tao (pangkat-etniko)}} {{otheruses}} {{use dmy dates}} {{kinukumpuni}} {{Speciesbox | name = Tao | fossil_range = {{Fossil range|0.3|0}} [[Chibaniano]] – [[Holoseno|ngayon]] | image = Akha cropped hires.JPG <!--The choice of image has been discussed at length. Please don't change it without first obtaining consensus. See FAQ on talk page. Also used at Akha people (section Dress)--> | image_caption = Taong lalaki (kaliwa) at babae (kanan) <!--T| status = LC | status_system = IUCN3.1--> | taxon = Homo sapiens | authority = [[Linnaeus]], [[Systema Naturae|1758]] | subdivision_ranks = Subspecies | range_map = World Population Density Map 2020.png | range_map_caption = Densidad ng ''Homo sapiens'' noong 2020 | synonyms = }} <!-- Panatilihin ang paggamit ng tuldik sa unang banggit ng paksa. --> '''Táo''' ('''''Homo sapiens''''') o '''modérnong táo''' ang pinakakaraniwan at pinakalaganap na [[espesye]] ng [[Primata|primado]], at ang huling nabubuhay na espesye ng [[henus]] na ''[[Homo]]''. Bahagi ng [[pamilya (biyolohiya)|pamilyang]] [[Hominidae]], natatangi ang mga tao sa kanilang kawalan ng buhok kumpara sa kapamilya nila, paglalakad gamit ng [[bipedalismo|dalawang paa]], at mataas na antas ng [[katalinuhan]]. May mga malalaking [[utak]] ang mga tao, na nagbigay sa kanila ng kakayahang [[kognisyon|kognitibo]] na naging dahilan upang makatira sila sa iba't-ibang klase ng kapaligiran at makagawa ng mga [[kagamitan]], [[lipunan]], at [[sibilisasyon]]. Isang [[sosyalidad|nakikihalubilong hayop]] ang mga tao, kung saan ang bawat isang tao ay miyembro ng isang grupo na nagdidikta ng kani-kanilang relasyon sa iba, tulad halimbawa ng [[pamilya]], [[kaibigan]], [[korporasyon]], at [[estado|politikal na estado]]. Dahil rito, nakapagtatag ang mga tao ng napakaraming klase ng [[kaugalian]], [[wika]], at [[tradisyon]], mga pangunahing sangkap ng isang lipunan ng tao. May matinding ring [[kuryosidad]] ang mga tao; ang pagnanasang maunawaan at maimpluwensyahan ang mga [[penomena]] ang nag-udyok sa mga tao upang maidebelop ang [[agham]], [[teknolohiya]], [[pilosopiya]], [[mitolohiya]], [[relihiyon]], at iba pang mga [[larangan]] ng [[kaalaman]]. Bukod dito, pinag-aaralan din nila ang kani-kanilang sarili sa pamamagitan ng [[antropolohiya]], [[agham panlipunan]], [[kasaysayan]], [[sikolohiya]], at [[medisina]]. Sa kasalukuyan, tinatayang [[populasyon ng tao|nasa walong bilyon ang kabuuang populasyon]] ng mga tao sa [[Daigdig]]. Sa malaking bahagi ng kanilang kasaysayan, [[nomadiko]] ang pamumuhay ng mga tao, umaasa sa mga pagkain sa kapaligiran o manghuli ng ibang mga hayop para kainin. Nagsimula lamang maging [[modernong pag-uugali|moderno]] ang mga tao noong bandang 160,000 hanggang 60,000 taong ang nakalilipas. Naganap ang [[Rebolusyong Neolitiko]] sa iba't-ibang lugar nang halos sabay, una sa rehiyon ng [[Kanlurang Asya]] 13,000 taon ang nakaraan. Sa mga lugar na ito, nagsimulang [[tirahan ng mga tao|manatili]] ang mga tao [[agrikultura|upang magsaka]] imbes na mangalugad, na siyang nagbigay-daan upang maitatag ang mga pinakaunang [[sibilisasyon]] na minarkahan ng [[paglobo ng populasyon]] at pagbilis ng [[pagbabago sa teknolohiya]]. Simula noon, samu't saring mga sibilisasyon ang umangat at bumagsak, at nagsimula ring magbago ang pamumuhay ng mga tao. [[Omniboro]] ang mga tao; ibig sabihin, kumakain sila ng halaman at karne. Simula noong panahong ng mga ''[[Homo erectus]]'', ginagamit rin nila ang [[apoy]] upang [[pagluluto|lutuin]] ang mga pagkain nila, na nagpataas kalaunan sa kanilang nutrisyon at pagdami ng mga maaaring kainin. Maituturing na [[diurnal]] ang mga tao, [[pagtulog|natutulog]] nang tinatayang pito hanggang siyam na oras kada araw. May malaking epekto ang mga tao sa kalikasan. Mga [[superdepredador]] ({{lang|en|superpredator}}) sila, at kaunti at bihira lamang silang tugisin ng ibang mga hayop. Ang kanilang mabilis na pagdami, [[industriyalisasyon]], [[polusyon]], at pagkonsumo ang dahilan ng [[Malawakang pagkaubos sa Holoseno|kasalukuyang malawakang pagkaubos]] ng ibang mga nilalang. Sa nakalipas na siglo, narating ng mga tao ang mga pinakamasasamang kapaligiran para sa buhay, tulad ng [[Antartika]], [[kalawakan|labas ng Daigdig]] at ang kailaliman ng mga [[karagatan]], bagamat limitado lamang ang pananatili nila sa mga ito. Nakarating ang mga tao sa [[Buwan (astronomiya)|Buwan]] at nakapagpadala ng kanilang mga gawa sa iba't-ibang bahagi ng [[Sistemang Solar]]. Bagamat ginagamit din ang salitang "tao" upang tukuyin ang lahat ng mga miyembro ng henus na ''Homo'', madalas itong ginagamit sa ''Homo sapiens'', ang natitirang espesye nito. Ginagamit ang salitang "modernong tao" upang ihiwalay ang mga ito sa mga sinaunang tao. Unang lumitaw ang mga [[anatomikal na modernong tao]] sa [[Aprika]] 300,000 taon ang nakaraan, mula sa ''[[Homo heidelbergensis]]'' o kaparehong espesye. [[Kamakailang pinagmulang Aprikano|Mula Aprika]], unti-unti nilang nilahian at pinalitan ang ibang mga espesye ng tao sa mga lugar, tulad halimbawa ng mga [[Neandertal]], na pinaniniwalaang naubos dahil sa kompetisyon, alitan, at paglalahi ng mga ''Homo sapiens'' sa kanilang populasyon. Naimpluwensyahan ng kapaligiran at mga [[hene]] ang [[biyolohiyang pantao|biolohikal na pagkakaiba]] ng mga tao na makikita tulad halimbawa ng kulay ng balat, tangkad, at [[pisyolohiya]], gayundin ang mga namamanang sakit at katangian. Bagamat ganito, isa ang mga tao sa may pinakamakaunting pagkakaiba sa henetika sa mga primado, kung saan nasa 99% na magkapareho ang alinmang dalawang tao. May [[Dimorpismong pangkasarian|dalawang biolohikal na kasarian]] ang mga tao; sa pangkalahatan, mas malakas ang mga lalaking tao habang mas maraming taba naman ang mga babaeng tao. Nagsisimulang lumitaw ang mga [[sekondaryong katangiang pangkasarian]] pagsapit ng [[kabaguntauhan]]. Kayang manganak ng mga babaeng tao, simula sa pagsisimula ng kabaguntauhan hanggang sa [[layog|maglayog]] bandang 50 taong gulang. Delikado ang [[panganganak]], kung saan maraming komplikasyon ang maaaring kaharapin ng nanganganak na maaari ding humantong sa [[kamatayan]], bagamat nakadepende ito sa [[serbisyong medikal]]. Madalas na magkaparehong tatay at nanay ang nagpapalaki sa [[sanggol]], na [[prekosyalidad at altrisiyalidad|walang muwang pagkapanganak]] sa kanila. ==Pagpapangalan== {{main|Mga pangalan sa espesye ng tao|Taksonomiyang pantao}} Nagmula ang salitang "tao" sa mas lumang Tagalog na salitang "tawo", na ginagamit pa rin sa ibang mga wika sa Pilipinas partikular na sa [[Kabisayaan]]. Pare-parehong nagmula ito sa [[Protowikang Pilipino|Proto-Pilipinong]] salita na {{lang|tl|tau|proto=yes|italic=yes}}, na nagmula naman sa [[Protowikang Austronesyo|Proto-Austronesyong]] salitang na {{lang|tl|Cau|proto=yes|italic=yes}}.<ref>{{Cite web |last=Blust |first=Robert |last2=Trussel |first2=Stephen |last3=Smith |first3=Alexander |last4=Forkel |first4=Robert |title=*Cau person, human being |url=https://acd.clld.org/cognatesets/25883#5/7.758/121.239 |access-date=24 Hunyo 2025 |website=Austronesian Comparative Dictionary Online |language=en}}</ref> Isa sa mga deribatibo nito, "[[pagkatao]]", ay ginagamit upang tukuyin ang [[kondisyon ng tao|kondisyon ng pagiging tao]].<ref>{{Cite journal |last=Roman Jr, |first=Guillermo Q. |date=2010 |title=TAO: Being and Becoming Human |trans-title=TAO: Pagiging at Magiging Tao |url=https://po.pnuresearchportal.org/ejournal/index.php/normallights/article/view/61/51 |format=PDF |journal=[[Philippine Normal University|The Normal Lights]] |language=en |publisher=[[Philippine Normal University]] |volume=5 |issue=1 |doi=10.56278/tnl.v5i1.61 |access-date=24 Hunyo 2025}}</ref> Bagamat malinaw ang pagkakaibang ito sa wikang Tagalog, itinuturing ang dalawang ito bilang magkasingkahulugan sa ibang mga wika. Halimbawa, sa [[wikang Ingles]], itinuturing na magkapareho ang mga salitang {{lang|en|human}} at {{lang|en|person}} sa karaniwang diskurso. Gayunpaman, sa [[pilosopiya]], ginagamit ang {{lang|en|person}} sa kahulugan na "pagkatao".<ref>{{Cite web |title=Concept of Personhood |trans-title=Konsepto ng Pagkatao |url=https://medicine.missouri.edu/centers-institutes-labs/health-ethics/faq/personhood |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210304011726/https://medicine.missouri.edu/centers-institutes-labs/health-ethics/faq/personhood |archive-date=4 March 2021 |access-date= |website=[[University of Missouri School of Medicine]] |language=en}}</ref> [[File:Carl von Linné, 1707-1778, botanist, professor (Alexander Roslin) - Nationalmuseum - 15723.tif|thumb|upright|Si [[Carl Linnaeus]] ang nagbigay ng pangalang ''Homo sapiens'' sa ''[[Systema Naturae]]''.]] Samantala, nagmula naman ang [[pangalang binomial]] ng tao, ''Homo sapiens'', mula sa ''[[Systema Naturae]]'' ni [[Carl Linnaeus]] noong 1735 at may ibig sabihin na "tao na may karunungan".<ref>{{cite journal |vauthors=Spamer EE |date=29 January 1999 |title=Know Thyself: Responsible Science and the Lectotype of Homo sapiens Linnaeus, 1758 |trans-title=Alamin ang Sarili: Responsableng Agham at ang Lektotipo ng Homo sapiens Linnaeus, 1758 |journal=Proceedings of the Academy of Natural Sciences |language=en |volume=149 |issue=1 |pages=109–114 |jstor=4065043}}</ref> Ang henus nito, ''[[Homo]]'', ay isang [[aral na hiram]] mula sa [[wikang Latin]] na {{lang|la|homō}}, na tumutukoy sa tao mapaanuman ang kasarian.<ref>{{cite dictionary |title=Homo |dictionary=Dictionary.com |publisher=Random House |url=https://dictionary.reference.com/browse/Homo |date=23 September 2008 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20080927011551/https://dictionary.reference.com/browse/homo |archive-date=27 September 2008 |url-status=live}}</ref> Maaaring gamitin ang salitang "tao" upang tukuyin ang lahat ng mga miyembro ng naturang henus; sa ganitong pananaw, ginagamit ang salitang "modernong tao" upang ihiwalay ito sa ibang mga miyembro ng henus. Sa kasalukuyan, may mga pagtatalo sa akademiya kung dapat bang ituring ang ilang patay na klase ng tao, tulad ng mga [[Neandertal]], bilang isang hiwalay na espesye o bilang isang sub-espesye sa ilalim ng ''Homo sapiens''.<ref name="Barras-20162">{{cite web |last=Barras |first=Colin |date=11 January 2016 |title=We don't know which species should be classed as 'human' |trans-title=Hindi natin alam kung ano-anong mga espesye ang dapat ituring bilang 'tao' |url=https://www.bbc.com/earth/story/20160111-what-is-it-that-makes-you-a-human-and-not-something-else |url-status= |archive-url=https://web.archive.org/web/20210826223800/http://www.bbc.com/earth/story/20160111-what-is-it-that-makes-you-a-human-and-not-something-else |archive-date=26 August 2021 |access-date= |website=BBC |language=en}}</ref> == Ebolusyon == {{main|Ebolusyon ng tao}}{{clade|{{clade |1=[[Hylobatidae]] |label2=[[Hominidae]] |2={{clade|label1=[[Ponginae]] |1={{clade |label1=[[Orangutan|Pongo]] |1={{clade |1=''[[Pongo abelii]]'' |label2= |2={{clade |1=''[[Pongo tapanuliensis]]'' |2=''[[Pongo pygmaeus]]'' }} }} }} |label2=[[Homininae]] |2={{clade|label1=[[Gorillini]] |1={{clade |label1=[[Gorilya|Gorilla]] |1={{clade |1=''[[Gorilla gorilla]]'' |2=''[[Gorilla beringei]]'' }} }} |label2=[[Hominini]] |2={{clade |label1=[[Panina]] |1={{clade|label1=[[Pan (hayop)|Pan]]|1={{clade |1=''[[Pan troglodytes]]'' |2=''[[Pan paniscus]]'' }} }} |2={{clade|label1=[[Hominina]]|1='''''Homo sapiens'''''}} }} }} }} }}|style1=font-size:80%; line-height:80%|label1=[[Hominoidea]]}} Mga [[bakulaw]] ang mga tao; bahagi sila ng superpamilyang [[Bakulaw|Homonoidea]].<ref>{{Cite book |author-link=Russell Tuttle |title=International Encyclopedia of Biological Anthropology |vauthors=Tuttle RH |date=4 October 2018 |publisher=[[John Wiley & Sons, Inc.]] |isbn=978-1-118-58442-2 |veditors=Trevathan W, Cartmill M, Dufour D, Larsen C |place=[[New Jersey]], [[United States]] |pages=1–2 |language=en |trans-title=Pandaigdigang Ensiklopedya ng Antropolohiyang Biolohikal |chapter=Hominoidea: conceptual history |trans-chapter=Hominoidea: kasaysayan ng konsepto |doi=10.1002/9781118584538.ieba0246 |access-date= |chapter-url=https://doi.wiley.com/10.1002/9781118584538.ieba0246 |s2cid=240125199}}</ref> Unang humiwalay ang mga ninuno ng modernong tao mula sa mga [[gibon]] (pamilyang Hylobatidae), tapos [[orangutan]] (henus ''Pongo''), tapos [[gorilya]] (henus ''Gorilla''), at panghuli, sa mga [[chimpanzee]] at [[bonobo]] (henus ''[[Pan (hayop)|Pan]]'').<ref>{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Goodman M, Tagle DA, Fitch DH, Bailey W, Czelusniak J, Koop BF, Benson P, Slightom JL |date=March 1990 |title=Primate evolution at the DNA level and a classification of hominoids |trans-title=Ebolusyon ng mga primado sa antas ng DNA at klasipikasyon ng mga hominoid |journal=[[Journal of Molecular Evolution]] |language=en |volume=30 |issue=3 |pages=260–266 |bibcode=1990JMolE..30..260G |doi=10.1007/BF02099995 |pmid=2109087 |s2cid=2112935}}</ref><ref>{{cite journal |vauthors=Ruvolo M |date=March 1997 |title=Molecular phylogeny of the hominoids: inferences from multiple independent DNA sequence data sets |trans-title=Piloheniyang molekular sa mga hominoid: mga hinuha mula sa iba't-ibang mga data set ng sekuwensiya ng DNA |journal=[[Molecular Biology and Evolution]] |language=en |volume=14 |issue=3 |pages=248–265 |doi=10.1093/oxfordjournals.molbev.a025761 |pmid=9066793 |doi-access=free}}</ref> Ang panghuling hiwalayang ito ay naganap noong bandang 8–4 milyong taon ang nakaraan, sa huling bahagi ng kapanahunang [[Mioseno]]. Sa hiwalayang ito, nabuo ang [[kromosoma 2]] mula sa pagsasama ng dalawang kromosoma, na naging dahilan kung bakit may 23 pares lamang ang mga modernong tao kumpara sa 24 sa ibang mga bakulaw.<ref>{{cite web |title=Human Chromosome 2 is a fusion of two ancestral chromosomes |trans-title=Pagsasama ng dalawang sinaunang kromosoma ang Kromosoma 2 ng Tao |url=https://www.evolutionpages.com/chromosome_2.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20110809040210/https://www.evolutionpages.com/chromosome_2.htm |archive-date=9 August 2011 |access-date= |work=Evolution Pages |language=en |vauthors=MacAndrew A}}</ref> Matapos nito, dumami ang mga [[hominin]] sa maraming espesye at di bababa sa dalawang henus. Gayunpaman, tanging mga tao, bahagi ng henus na ''[[Homo]]'', lamang ang natira sa kasalukuyan.<ref>{{Cite web |last=McNulty |first=Kieran P. |year=2016 |title=Hominin Taxonomy and Phylogeny: What's In A Name? |trans-title=Taksonomiya at Piloheniya ng Hominin: Anong Meron sa Pangalan? |url=https://www.nature.com/scitable/knowledge/library/hominin-taxonomy-and-phylogeny-what-s-in-142102877/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160110013134/https://www.nature.com/scitable/knowledge/library/hominin-taxonomy-and-phylogeny-what-s-in-142102877/ |archive-date=10 January 2016 |access-date= |website=Nature Education Knowledge |language=en}}</ref> [[File:Lucy_Skeleton.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Lucy_Skeleton.jpg|thumb|Isang rekonstruksiyon sa katawan ni [[Lucy (Australopithecus)|Lucy]], isang [[Australopithecus afarensis|''Australopithecus afarensis'']].]] Nagmula ang ''Homo'' mula sa mga ''[[Australopithecus]]''.<ref>{{cite journal |vauthors=Strait DS |date=September 2010 |title=The Evolutionary History of the Australopiths |trans-title=Ang Kasaysayan ng Ebolusyon ng mga Australopiteko |journal=Evolution: Education and Outreach |language=en |volume=3 |issue=3 |pages=341–352 |doi=10.1007/s12052-010-0249-6 |issn=1936-6434 |doi-access=free |s2cid=31979188}}</ref><ref>{{cite journal |vauthors=Dunsworth HM |date=September 2010 |title=Origin of the Genus Homo |trans-title=Pinagmulan ng Henus na Homo |journal=Evolution: Education and Outreach |language=en |volume=3 |issue=3 |pages=353–366 |doi=10.1007/s12052-010-0247-8 |issn=1936-6434 |doi-access=free |s2cid=43116946}}</ref> Bagamat kaunti lamang ang mga [[posil]] sa hiwalayang ito, makikita sa mga kalansay ng mga pinakamatatandang posil ng ''Homo'' ang mga pagkakapareho sa mga ''Australopithecus''.<ref>{{cite journal |vauthors=Kimbel WH, Villmoare B |date=July 2016 |title=From Australopithecus to Homo: the transition that wasn't |trans-title=Mula Australopithecus patungong Homo: ang transisyon na hindi |journal=Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological Sciences |language=en |volume=371 |issue=1698 |page=20150248 |doi=10.1098/rstb.2015.0248 |pmc=4920303 |pmid=27298460 |s2cid=20267830}}</ref><ref name="Villmoare201522">{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Villmoare B, Kimbel WH, Seyoum C, Campisano CJ, DiMaggio EN, Rowan J, Braun DR, Arrowsmith JR, Reed KE |date=March 2015 |title=Paleoanthropology. Early Homo at 2.8 Ma from Ledi-Geraru, Afar, Ethiopia |trans-title=Paleoantropolohiya. Mga unang Homo noong 2.8 Ma mula sa Ledi-Guraru, Afar, Etopiya |journal=[[Science (dyornal)|Science]] |language=en |volume=347 |issue=6228 |pages=1352–1355 |bibcode=2015Sci...347.1352V |doi=10.1126/science.aaa1343 |pmid=25739410 |doi-access=free}}</ref> Tinatayang naganap ang hiwalayan ng dalawang henus 4.3–2.6 na milyong taon ang nakaraan batay sa [[orasang molekular]], bagamat may mga ilang iskolar na nagtataya sa hiwalayan noong 1.87 milyong taon ang nakaraan kung tatanggalin ang ilan sa mga naunang posil na pinaniniwalaang namali ng lagay sa ''Homo''.<ref>{{cite journal |last1=Püschel |first1=Hans P. |last2=Bertrand |first2=Ornella C. |last3=O’Reilly |first3=Joseph E. |last4=Bobe |first4=René |last5=Püschel |first5=Thomas A. |date=June 2021 |title=Divergence-time estimates for hominins provide insight into encephalization and body mass trends in human evolution |trans-title=Nagbigay-linaw ang mga pagtataya sa paghihiwalay ng mga hominin sa trend ng ensepalisasyon at masa ng katawan sa ebolusyon ng tao |url=https://www.research.ed.ac.uk/en/publications/35151870-c7b5-477e-aca8-2c75c8382002 |journal=[[Nature Ecology & Evolution]] |language=en |volume=5 |issue=6 |pages=808–819 |bibcode=2021NatEE...5..808P |doi=10.1038/s41559-021-01431-1 |pmid=33795855 |hdl-access=free |s2cid=232764044 |hdl=20.500.11820/35151870-c7b5-477e-aca8-2c75c8382002}}</ref><ref name=":0">{{cite journal |last=Wood |first=Bernard |date=28 June 2011 |title=Did early Homo migrate "out of" or "in to" Africa? |trans-title=Lumipat ba "patungo" o "papuntang" Aprika ang mga unang Homo? |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |language=en |volume=108 |issue=26 |pages=10375–10376 |bibcode=2011PNAS..10810375W |doi=10.1073/pnas.1107724108 |issn=0027-8424 |pmc=3127876 |pmid=21677194 |doi-access=free}}</ref> Ang pinakamatandang tala ng ''Homo'' ay ang [[LD-350-1]] mula sa [[Etiopiya]] na tinatayang nasa 2.8 milyong taon ang tanda. Samantala, ang pinakamatatandang mga espesye na napangalanan ay ang ''[[Homo habilis]]'' at ''[[Homo rudolfensis]]'' na tinatayang nabuhay noong bandang 2.3 milyong taon ang nakaraan.<ref name="Villmoare20152">{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Villmoare B, Kimbel WH, Seyoum C, Campisano CJ, DiMaggio EN, Rowan J, Braun DR, Arrowsmith JR, Reed KE |date=March 2015 |title=Paleoanthropology. Early Homo at 2.8 Ma from Ledi-Geraru, Afar, Ethiopia |trans-title=Paleoantropolohiya. Mga unang Homo noong 2.8 Ma mula sa Ledi-Guraru, Afar, Etopiya |journal=[[Science (dyornal)|Science]] |language=en |volume=347 |issue=6228 |pages=1352–1355 |bibcode=2015Sci...347.1352V |doi=10.1126/science.aaa1343 |pmid=25739410 |doi-access=free}}</ref> Unang lumitaw naman sa mga tala ang ''[[Homo erectus]]'' bandang 2 milyong taon ang nakaraan, ang unang ''Homo'' na nakalabas sa kontinente ng [[Aprika]] at kumalat sa [[Eurasya]] at ang una na may katawang kahawig ng sa modernong tao.<ref>{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Zhu Z, Dennell R, Huang W, Wu Y, Qiu S, Yang S, Rao Z, Hou Y, Xie J, Han J, Ouyang T |date=July 2018 |title=Hominin occupation of the Chinese Loess Plateau since about 2.1 million years ago |trans-title=Okupasyon ng mga hominin sa Talampas ng Loess sa Tsina simula noong 2.1 milyong taon ang nakaraan |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |language=en |volume=559 |issue=7715 |pages=608–612 |bibcode=2018Natur.559..608Z |doi=10.1038/s41586-018-0299-4 |pmid=29995848 |s2cid=49670311}}</ref> Lumitaw naman ang mga ''Homo sapiens'' noing 300,000 taon ang nakaraan mula sa ''[[Homo heidelbergensis]]'' o ''[[Homo rhodesiensis]]'', mga espesye ng ''Homo erectus'' na nanatili sa Aprika.<ref>{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Hublin JJ, Ben-Ncer A, Bailey SE, Freidline SE, Neubauer S, Skinner MM, Bergmann I, Le Cabec A, Benazzi S, Harvati K, Gunz P |date=June 2017 |title=New fossils from Jebel Irhoud, Morocco and the pan-African origin of Homo sapiens |trans-title=Mga bagong posil mula sa Jebel Irhoud, Moroko at ang pan-Aprikanomg pinagmulan ng Homo sapiens |url=https://kar.kent.ac.uk/62267/1/Submission_288356_1_art_file_2637492_j96j1b.pdf |url-status=live |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |language=en |volume=546 |issue=7657 |pages=289–292 |bibcode=2017Natur.546..289H |doi=10.1038/nature22336 |pmid=28593953 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200108234003/https://kar.kent.ac.uk/62267/1/Submission_288356_1_art_file_2637492_j96j1b.pdf |archive-date=8 January 2020 |access-date= |hdl=1887/74734 |s2cid=256771372}}</ref> Kagaya ng ''Homo erectus'', lumabas ang mga ''Homo sapiens'' sa Aprika kalaunan, at unti-unting pinalitan ang populasyon ng mga sinaunang tao sa lugar.<ref>{{cite journal |author-link=Chris Stringer |vauthors=Stringer C |date=June 2003 |title=Human evolution: Out of Ethiopia |trans-title=Ebolusyon ng tao: Paglabas sa Etiopiya |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |language=en |volume=423 |issue=6941 |pages=692–693, 695 |bibcode=2003Natur.423..692S |doi=10.1038/423692a |pmid=12802315 |s2cid=26693109}}</ref> Nagsimula maging moderno ang pag-uugali ng mga ''Homo sapiens'' bandang 160,000–70,000 taon ang nakaraan o mas maaga.<ref>{{cite journal |last1=Marean |first1=Curtis |display-authors=etal |date=2007 |title=Early human use of marine resources and pigment in South Africa during the Middle Pleistocene |trans-title=Paggamit ng mga unang tao sa yamang-tubig at tinta sa Timog Aprika noong kalagitnaan ng Pleistoseno |url=http://doc.rero.ch/record/15550/files/PAL_E2962.pdf |url-status=live |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |language=en |volume=449 |issue=7164 |pages=905–908 |bibcode=2007Natur.449..905M |doi=10.1038/nature06204 |pmid=17943129 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230525103726/https://doc.rero.ch/record/15550/files/PAL_E2962.pdf |archive-date=25 May 2023 |access-date= |s2cid=4387442}}</ref> Umusbong ang katangian ito sa gitna ng nagaganap na [[pagbabago ng klima|likas na pagbabago ng klima]] noong kalagitnaan hanggang sa dulo ng kapanahunang [[Pleistoseno]].<ref>{{Cite journal |last1=Wilkins |first1=Jayne |last2=Schoville |first2=Benjamin J. |date=June 2024 |title=Did climate change make Homo sapiens innovative, and if yes, how? Debated perspectives on the African Pleistocene record |trans-title=Naging inobatibo ba ang mga Homo sapiens dahil sa pagbabago ng klima, at kung oo, paano? Mga pinagdedebatehan na pananaw sa mga nakatala sa Pleistoseno sa Aprika |journal=Quaternary Science Advances |language=en |volume=14 |pages=100179 |bibcode=2024QSAdv..1400179W |doi=10.1016/j.qsa.2024.100179 |doi-access=free}}</ref> Naganap ang [[Kamakailang pinagmulang Aprikano|migrasyon palabas ng Aprika]] sa dalawang bahagi: una noong 130,000–100,000 taon ang nakaraan pahilaga sa Eurasya, at pangalawa noong 70,000–50,000 taon ang nakaraan patimog papunta sa katimugang baybayin ng [[Asya]].<ref>{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Posth C, Renaud G, Mittnik A, Drucker DG, Rougier H, Cupillard C, Valentin F, Thevenet C, Furtwängler A, Wißing C, Francken M, Malina M, Bolus M, Lari M, Gigli E, Capecchi G, Crevecoeur I, Beauval C, Flas D, Germonpré M, van der Plicht J, Cottiaux R, Gély B, Ronchitelli A, Wehrberger K, Grigorescu D, Svoboda J, Semal P, Caramelli D, Bocherens H, Harvati K, Conard NJ, Haak W, Powell A, Krause J |date=March 2016 |title=Pleistocene Mitochondrial Genomes Suggest a Single Major Dispersal of Non-Africans and a Late Glacial Population Turnover in Europe |trans-title=Iminumungkahi ng mga Henomang Mitokondrial noong Pleistoseno na may Iisang Pangunahing Pagkalat ng mga hindi Aprikano at may Pagpalit ng Populasyon noong Huling Bahagi ng Panahong Yelo sa Europa |url=https://pure.rug.nl/ws/files/79384808/Pleistocene_Mitochondrial_Genomes_Suggest_a_Single_Major_Dispersal_of_Non_Africans.pdf |url-status=live |journal=[[Current Biology]] |language=en |volume=26 |issue=6 |pages=827–833 |bibcode=2016CBio...26..827P |doi=10.1016/j.cub.2016.01.037 |pmid=26853362 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250312080455/https://pure.rug.nl/ws/files/79384808/Pleistocene_Mitochondrial_Genomes_Suggest_a_Single_Major_Dispersal_of_Non_Africans.pdf |archive-date=12 March 2025 |access-date= |hdl-access=free |s2cid=140098861 |hdl=2440/114930}}</ref><ref>{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Karmin M, Saag L, Vicente M, Wilson Sayres MA, Järve M, Talas UG, Rootsi S, Ilumäe AM, Mägi R, Mitt M, Pagani L, Puurand T, Faltyskova Z, Clemente F, Cardona A, Metspalu E, Sahakyan H, Yunusbayev B, Hudjashov G, DeGiorgio M, Loogväli EL, Eichstaedt C, Eelmets M, Chaubey G, Tambets K, Litvinov S, Mormina M, Xue Y, Ayub Q, Zoraqi G, Korneliussen TS, Akhatova F, Lachance J, Tishkoff S, Momynaliev K, Ricaut FX, Kusuma P, Razafindrazaka H, Pierron D, Cox MP, Sultana GN, Willerslev R, Muller C, Westaway M, Lambert D, Skaro V, Kovačevic L, Turdikulova S, Dalimova D, Khusainova R, Trofimova N, Akhmetova V, Khidiyatova I, Lichman DV, Isakova J, Pocheshkhova E, Sabitov Z, Barashkov NA, Nymadawa P, Mihailov E, Seng JW, Evseeva I, Migliano AB, Abdullah S, Andriadze G, Primorac D, Atramentova L, Utevska O, Yepiskoposyan L, Marjanovic D, Kushniarevich A, Behar DM, Gilissen C, Vissers L, Veltman JA, Balanovska E, Derenko M, Malyarchuk B, Metspalu A, Fedorova S, Eriksson A, Manica A, Mendez FL, Karafet TM, Veeramah KR, Bradman N, Hammer MF, Osipova LP, Balanovsky O, Khusnutdinova EK, Johnsen K, Remm M, Thomas MG, Tyler-Smith C, Underhill PA, Willerslev E, Nielsen R, Metspalu M, Villems R, Kivisild T |date=April 2015 |title=A recent bottleneck of Y chromosome diversity coincides with a global change in culture |trans-title=Naganap kasabay ng pandaigdigang pagbabago sa kultura ang isang kamakailang pagkonti sa dibersidad ng kromosoma Y |journal=[[Genome Research]] |language=en |volume=25 |issue=4 |pages=459–466 |doi=10.1101/gr.186684.114 |pmc=4381518 |pmid=25770088}}</ref> Narating ng mga ''Homo sapiens'' ang mga kontinente ng [[Australia]] 65,000 taon ang nakaraan at ang [[Kaamerikahan]] noong 15,000 taon ang nakaraan, gayundin sa [[Madagascar]] noong bandang {{KP|300|link=y}} at sa mga pinakamalalayong kapuluan sa [[Karagatang Pasipiko]] tulad ng [[Nueva Selanda]] noon lamang taong 1280.<ref>{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Clarkson C, Jacobs Z, Marwick B, Fullagar R, Wallis L, Smith M, Roberts RG, Hayes E, Lowe K, Carah X, Florin SA, McNeil J, Cox D, Arnold LJ, Hua Q, Huntley J, Brand HE, Manne T, Fairbairn A, Shulmeister J, Lyle L, Salinas M, Page M, Connell K, Park G, Norman K, Murphy T, Pardoe C |date=July 2017 |title=Human occupation of northern Australia by 65,000 years ago |trans-title=Okupasyon ng mga tao sa hilagang Australia bandang 65,000 taon ang nakaraan |url=https://ro.uow.edu.au/smhpapers/4803 |url-status=live |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |language=en |volume=547 |issue=7663 |pages=306–310 |bibcode=2017Natur.547..306C |doi=10.1038/nature22968 |pmid=28726833 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240815000135/https://ro.uow.edu.au/smhpapers/4803/ |archive-date=15 August 2024 |access-date= |hdl-access=free |s2cid=205257212 |hdl=2440/107043}}</ref><ref>{{cite journal |vauthors=Appenzeller T |date=May 2012 |title=Human migrations: Eastern odyssey |trans-title=Mga migrasyon ng tao: Paglalakbay pasilangan |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |language=en |volume=485 |issue=7396 |pages=24–26 |bibcode=2012Natur.485...24A |doi=10.1038/485024a |pmid=22552074 |doi-access=free}}</ref> Hindi simple ang ebolusyon ng tao dahil sa [[pagtatalik ng mga sinauna at modernong tao|pagtatalik nila sa ibang mga espesye ng tao]]. Ayon sa mga pananaliksik na isinagawa sa henoma ng tao, karaniwan ang pagtatalik sa pagitan ng mga malalayong kamag-anak ng mga modernong tao. Tinatayang aabot nang 6% ng [[DNA]] ng mga tao sa labas ng [[Sahara|sub-Sahara]] sa kasalukuyan ang nagmula sa mga hene ng mga Neandertal at ibang mga espesye tulad ng mga [[Denisovan]].<ref>{{cite journal |vauthors=Noonan JP |date=May 2010 |title=Neanderthal genomics and the evolution of modern humans |trans-title=Henomika ng mga Neandertal at ang ebolusyon ng modernong tao |journal=[[Genome Research]] |language=3n |volume=20 |issue=5 |pages=547–553 |doi=10.1101/gr.076000.108 |pmc=2860157 |pmid=20439435}}</ref><ref name="pmid21179161">{{cite journal |author-link1=David Reich |display-authors=6 |vauthors=Reich D, Green RE, Kircher M, Krause J, Patterson N, Durand EY, Viola B, Briggs AW, Stenzel U, Johnson PL, Maricic T, Good JM, Marques-Bonet T, Alkan C, Fu Q, Mallick S, Li H, Meyer M, Eichler EE, Stoneking M, Richards M, Talamo S, Shunkov MV, Derevianko AP, Hublin JJ, Kelso J, Slatkin M, Pääbo S |date=December 2010 |title=Genetic history of an archaic hominin group from Denisova Cave in Siberia |trans-title=Kasaysayang panghenetika ng isang sinaunang grupo ng mga hominin mula sa Kuweba ng Denisova sa Siberia |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |language=en |volume=468 |issue=7327 |pages=1053–1060 |bibcode=2010Natur.468.1053R |doi=10.1038/nature09710 |pmc=4306417 |pmid=21179161 |hdl=10230/25596}}</ref> Pinakamakikita sa mga pagbabagong naganap sa ebolusyon ng tao ay ang kawalan nito ng buhok sa katawan kumpara sa ibang mga bakulaw, gayundin ang [[bipedalismo|paglalakad sa dalawang paa]], mas malalaking [[utak]], at ang [[neotenya|pagkakapareho halos]] ng katangian ng magkaibang kasarian kumpara sa ibang mga bakulaw. Kasalukuyan may debate ukol sa kung ano ang relasyon ng mga pagbabagong ito sa isa't isa.<ref>{{cite book |author1-link=Robert Boyd |url=https://archive.org/details/howhumansevolved03edboyd |title=How Humans Evolved |vauthors=Boyd R, Silk JB |author2-link=Joan Silk |publisher=[[W. W. Norton & Company|Norton]] |year=2003 |isbn=978-0-393-97854-4 |location=New York |language=en |trans-title=Paano Umusbong ang mga Tao |url-access=registration}}</ref> == Kasaysayan == {{main|Kasaysayan ng mundo}} === Prehistorya === {{main|Prehistorya}} [[File:Early_migrations_mercator.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Early_migrations_mercator.svg|thumb|Pagkalat ng mga tao sa bawat kontinente mula sa [[Lambak ng Great Rift]] sa silangang [[Aprika]], kabilang ang pinaniniwalaang rutang dinaanan sa timog (kahel at dilaw).]] Hanggang noon lamang 12,000 taon ang nakaraan, nangangalap at nangangaso ang mga tao.<ref>{{Cite book |last=Scarre |first=Chris |author-link=Chris Scarre |title=The Human Past: World Prehistory and the Development of Human Societies |publisher=[[Thames & Hudson]] |year=2018 |isbn=978-0-500-29335-5 |editor-last=Scarre |editor-first=Chris |edition=4 |location=London |pages=174–197 |language=en |trans-title=Ang Nakaraan ng Tao: Prehistorya ng Mundo at ang Pag-usbong ng mga Lipunan ng Tao |chapter=The world transformed: from foragers and farmers to states and empires |trans-chapter=Ang nabagong mundo: mula nangangalap at nagsasaka hanggang sa estado at imperyo}}</ref> Nagsimula ang [[Rebolusyong Neolitiko]] sa iba't-ibang panig ng mundo nang maimbento ang [[agrikultura]]. Sa [[Kanlurang Asya]] natagpuan ang mga pinakamatatandang ebidensiya ng agrikultura, habang may mga ebidensiya rin ng hiwalay na pagkaimbento nito sa ibang panig ng mundo, partikular na sa [[Tsina]] at [[Mesoamerika]].<ref>{{Cite book |title=Origins and Spread of Domestic Animals in Southwest Asia and Europe |vauthors=Colledge S, Conolly J, Dobney K, Manning K, Shennan S |date=2013 |publisher=Left Coast |isbn=978-1-61132-324-5 |location= |pages=13–17 |language=en |trans-title=Mga Pinagmulan at Pagkalat ng mga Domestikadong Hayop sa Timog-kanlurang Asya at Europa}}</ref><ref>{{cite book |title=Animals and Human Society |vauthors=Scanes CG |date=January 2018 |publisher=Elsevier |isbn=978-0-12-805247-1 |veditors=Scanes CG, Toukhsati SR |pages=103–131 |language=en |trans-title=Mga Hayop at Lipunan ng Tao |chapter=The Neolithic Revolution, Animal Domestication, and Early Forms of Animal Agriculture |trans-chapter=Ang Rebolusyong Neolitiko, Domestikasyon ng Hayop, at mga Sinaunang Anyo ng Agrikulturang Panghayop |doi=10.1016/B978-0-12-805247-1.00006-X}}</ref><ref>{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Lu H, Zhang J, Liu KB, Wu N, Li Y, Zhou K, Ye M, Zhang T, Zhang H, Yang X, Shen L, Xu D, Li Q |date=May 2009 |title=Earliest domestication of common millet (Panicum miliaceum) in East Asia extended to 10,000 years ago |trans-title=Nausog sa 10,000 taon ang nakaraan ang pinakamaagang domestikasyon ng karaniwang dawa (Panicum miliaceum) sa Silangang Asya |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |language=en |volume=106 |issue=18 |pages=7367–7372 |bibcode=2009PNAS..106.7367L |doi=10.1073/pnas.0900158106 |pmc=2678631 |pmid=19383791 |doi-access=free}}</ref> Agrikultura ang nakikitang dahilan ng mga iskolar sa pananatili kalaunan ng mga tao sa iisang lugar, na nagbigay-daan kalaunan din sa pagsuporta sa mga malalaking populasyon at pag-usbong ng mga pinakaunang [[sibilisasyon]].<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=LceiAgAAQBAJ&q=western+civilisation+egypt&pg=PT65 |title=Western Civilization |vauthors=Spielvogel J |date=1 January 2014 |publisher=Cengage |isbn=978-1-285-98299-1 |language=en |trans-title=Kanluraning Sibilisasyon |access-date=}}</ref> === Sinaunang panahon === {{main|Sinaunang kasaysayan}} [[File:All_Gizah_Pyramids.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:All_Gizah_Pyramids.jpg|thumb|Ang [[Dakilang Piramide ng Giza]] sa [[Ehipto]].]] Naganap ang isang [[rebolusyong urban]] noong {{BKP|ika-4 na milenyo|link=y}} kasabay ng pagtatag sa mga [[lungsod-estado]] sa [[Sumer]] sa [[Mesopotamia]].<ref>{{cite book |last=Garfinkle |first=Steven J. |title=The Oxford Handbook of the State in the Ancient Near East and Mediterranean |date=2013 |publisher=Oxford Academic |isbn=978-0-19-518831-8 |editor1=Peter Fibiger Bang |editor1-link=Peter Fibiger Bang |pages=94–119 |language=en |trans-title=Ang Handbook ng Oxford sa Estado ng Sinaunang Malapit na Silangan at Mediteraneo |chapter=Ancient Near Eastern City-States |trans-chapter=Mga Sinaunang Lungsod-estado sa Malapit na Silangan |doi=10.1093/oxfordhb/9780195188318.013.0004 |editor2=Walter Scheidel |editor2-link=Walter Scheidel}}</ref> Sa mga lungsod na ito natagpuan ang mga [[kuneiporme]] na tinatayang ginamit simula noong {{BKP|3000}}.<ref>{{cite book |title=A Companion to Ancient Near Eastern Languages |vauthors=Woods C |date=28 February 2020 |publisher=Wiley |isbn=978-1-119-19329-6 |veditors=Hasselbach-Andee R |edition=1 |pages=27–46 |language=en |trans-title=Gabay sa mga Sinaunang Wika ng Malapit na Silangan |chapter=The Emergence of Cuneiform Writing |trans-chapter=Ang Pag-usbong ng Pagsusulat sa Kuneiporme |doi=10.1002/9781119193814.ch2 |s2cid=216180781}}</ref> Bukod sa Mesopotamia, umusbong din ang mga sibilisasyon ng [[sinaunang Ehipto]] at sa [[Kabihasnan ng Lambak ng Indo|Lambak ng Indus]].<ref>{{cite journal |vauthors=Robinson A |date=October 2015 |title=Ancient civilization: Cracking the Indus script |trans-title=Sinaunang sibilisasyon: Paglutas sa sulat Indus |journal=Nature |language=en |volume=526 |issue=7574 |pages=499–501 |bibcode=2015Natur.526..499R |doi=10.1038/526499a |pmid=26490603 |doi-access=free |s2cid=4458743}}</ref> Nakipagkalakalan din kalaunan ang mga ito sa isa't-isa at naimbento ang [[gulong]], [[araro]], at [[Layag (bangka)|layag]].<ref>{{cite book |author-link=Harriet Crawford |title=The Sumerian World |vauthors=Crawford H |publisher=Routledge |year=2013 |isbn=978-1-136-21911-5 |pages=447–461 |language=en |trans-title=Ang mundo ng Sumer |chapter=Trade in the Sumerian world |trans-chapter=Kalakalan sa mundo ng Sumer}}</ref> Samantala, sa Kaamerikahan, umusbong ang [[sibilisasyong Caral-Supe]] sa ngayo'y [[Peru]] noong {{BKP|3000}}, ang pinakamatandang sibilisasyon sa kontinente.<ref>{{cite web |last1= |first1= |title=Sacred City of Caral-Supe |trans-title=Sagradong Lungsod ng Caral-Supe |url=https://whc.unesco.org/en/list/1269/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240523053341/https://whc.unesco.org/en/list/1269/ |archive-date=23 May 2024 |access-date=27 May 2024 |website=UNESCO World Heritage Centre |language=en}}</ref> Nadebelop rin sa panahong ito ang [[astronomiya]] at [[matematika]], na ginamit ng mga taga-Ehipto upang magawa ang [[Dakilang Piramide ng Giza]], na nakatayo pa rin hanggang ngayon.<ref>{{cite journal |vauthors=Edwards JF |date=2003 |title=Building the Great Pyramid: Probable Construction Methods Employed at Giza |trans-title=Pagtayo sa Dakilang Piramide: Mga Posibleng Paraan ng Konstruksiyon na Isinagawa sa Giza |journal=Technology and Culture |language=en |volume=44 |issue=2 |pages=340–354 |doi=10.1353/tech.2003.0063 |issn=0040-165X |jstor=25148110 |s2cid=109998651}}</ref> May ebidensiya ng isang napakatinding [[tagtuyot]] na [[Pangyayari noong 4.2 libong taon|naganap 4,200 taon ang nakaraan]] na tumagal nang isang siglo at nagpabagsak sa maraming mga sibilisasyon sa mundo,<ref>{{cite journal |vauthors=Voosen P |date=August 2018 |title=New geological age comes under fire |trans-title=Pinuna ng marami ang bagong panahong heolohikal |journal=Science |language=en |volume=361 |issue=6402 |pages=537–538 |bibcode=2018Sci...361..537V |doi=10.1126/science.361.6402.537 |pmid=30093579 |s2cid=51954326}}</ref> bagamat pinalitan din sila ng ibang mga sibilisasyon tulad ng [[Babilonya]] sa Mesopotamia at [[dinastiyang Shang|Shang]] sa Tsina.<ref>{{cite book |title=The Cambridge History of Ancient China: From the Origins of Civilization to 221 BC |vauthors=Keightley DN |publisher=Cambridge University Press |year=1999 |isbn=978-0-521-47030-8 |veditors=Loewe M, Shaughnessy EL |pages=232–291 |language=en |trans-title=Ang Kasaysayan ng Cambridge sa Sinaunang Tsina: Mula sa mga Pinagmulan ng Sibilisasyon hanggang 221 BKP |chapter=The Shang: China's first historical dynasty |trans-chapter=Ang Shang: unang makasaysayang dinastiya ng Tsina}}</ref><ref>{{cite book |title=Babylonians |vauthors=Saggs HW |publisher=University of California Press |year=2000 |isbn=978-0-520-20222-1 |page=7 |language=en |trans-title=Mga taga-Babilonya}}</ref> Gayunpaman, [[Pagbagsak noong huling bahagi ng Panahong Bronse|bumagsak ang marami sa mga ito]] noong huling bahagi ng [[Panahong Bronse]] bandang {{BKP|1200}} dahil sa mga kadahilanang hindi pa lubos na maipaliwanag ng mga siyentipiko.<ref>{{cite journal |vauthors=Drake BL |date=1 June 2012 |title=The influence of climatic change on the Late Bronze Age Collapse and the Greek Dark Ages |trans-title=Ang impluwensiya ng pagbabago ng klima sa Pagbagsak sa huling bahagi ng Panahong Bronse at ang Madilim na Panahon ng Gresya |journal=Journal of Archaeological Science |language=en |volume=39 |issue=6 |pages=1862–1870 |bibcode=2012JArSc..39.1862D |doi=10.1016/j.jas.2012.01.029}}</ref> Ang pangyayaring ito ang nagpasimula sa [[Panahon ng Bakal]] sa maraming panig ng mundo na nagpalit sa paggamit sa [[bronse]] bilang pangunahing sangkap sa mga kagamitan.<ref>{{cite book |title=European Prehistory |vauthors=Wells PS |date=2011 |publisher=Springer |isbn=978-1-4419-6633-9 |veditors=Milisauskas S |series=Interdisciplinary Contributions to Archaeology |place=New York |pages=405–460 |language=en |trans-title=Prehistoryang Europeo |chapter=The Iron Age |trans-chapter=Ang Panahon ng Bakal |doi=10.1007/978-1-4419-6633-9_11}}</ref> Simula noong {{BKP|ika-5 siglo}}, [[kasaysayan|nagsimulang itala]] ng mga tao ang mga pangyayari sa paligid nila.<ref>{{cite book |title=History as Wonder: Beginning with Historiography. |vauthors=Hughes-Warrington M |publisher=Taylor & Francis |year=2018 |isbn=978-0-429-76315-1 |location=[[Reyno Unido]] |language=en |trans-title=Kasaysayan bilang Wonder: Simula sa Historiograpiya |chapter=Sense and non-sense in Ancient Greek histories |trans-chapter=Katuturan at kawalang katuturan sa mga kasaysayan ng Sinaunang Gresya}}</ref> Sa panahong ito din nagsimulang yumabong ang ilan sa mga pinakamaimpluwensiyang sibilisasyon ng sinaunang panahon, ang [[sinaunang Gresya]] at [[sinaunang Roma|Roma]] sa Europa.<ref>{{cite web |date=2 October 2015 |title=Why ancient Rome matters to the modern world |trans-title=Bakit mahalaga sa modernong mundo ang sinaunang Roma |url=https://www.theguardian.com/books/2015/oct/02/mary-beard-why-ancient-rome-matters |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414130448/https://www.theguardian.com/books/2015/oct/02/mary-beard-why-ancient-rome-matters |archive-date=14 April 2021 |access-date= |website=The Guardian |language=en |vauthors=Beard M}}</ref><ref>{{cite web |date=11 June 2015 |title=Stanford scholar debunks long-held beliefs about economic growth in ancient Greece |trans-title=Pinabulaanan ng iskolar ng Stanford ang mga matagal na'ng paniniwala tungkol sa paglago ng ekonomiya sa sinaunang Gresya |url=https://news.stanford.edu/news/2015/june/greek-economy-growth-061115.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210418190351/https://news.stanford.edu/news/2015/june/greek-economy-growth-061115.html |archive-date=18 April 2021 |access-date= |publisher=[[Stanford University]] |language=en |vauthors=Vidergar AB}}</ref> Samantala, umusbong din ang mga malalaking sibilisasyon sa ibang kontinente, tulad halimbawa ng mga [[sibilisasyong Maya|Maya]] na gumawa ng mga komplikadong [[kalendaryo]],<ref>{{cite journal |vauthors=Milbrath S |date=March 2017 |title=The Role of Solar Observations in Developing the Preclassic Maya Calendar |trans-title=Ang Gampanin ng mga Obserbasyong Solar sa Pagdebelop sa Preklasikong Kalendaryonf Maya |journal=Latin American Antiquity |language=en |volume=28 |issue=1 |pages=88–104 |doi=10.1017/laq.2016.4 |issn=1045-6635 |s2cid=164417025}}</ref> at [[Kaharian ng Aksum|Aksum]], na naging daanan ng mga kalakal mula sa Europa papuntang India at pabalik.<ref>{{cite journal |vauthors=Benoist A, Charbonnier J, Gajda I |date=2016 |title=Investigating the eastern edge of the kingdom of Aksum: architecture and pottery from Wakarida |trans-title=Pag-imbestiga sa silangang sulok ng kaharian ng Aksum: arkitektura at pamamalayok mula sa Wakarida |journal=Proceedings of the Seminar for Arabian Studies |language=en |volume=46 |pages=25–40 |issn=0308-8421 |jstor=45163415}}</ref> Naging batayan naman ng mga sumunod na imperyo sa rehiyon ang [[Imperyong Achaemenid]] sa Kanlurang Asya dahil sa kanilang sentralisadong pamamahala,<ref>{{cite journal |vauthors=Farazmand A |date=1 January 1998 |title=Administration of the Persian Achaemenid world-state empire: implications for modern public administration |trans-title=Administrasyon ng pandaigdigang imperyong estado ng Achaemenid sa Persia: mga implikasyon para sa modernong pampublikong administrasyon |journal=International Journal of Public Administration |language=en |volume=21 |issue=1 |pages=25–86 |doi=10.1080/01900699808525297 |issn=0190-0692}}</ref> at narating naman ng [[Imperyong Gupta]] sa India at [[dinastiyang Han|Han]] sa Tsina ang kinokonsiderang ginintuang panahon sa kani-kanilang lugar.<ref>{{cite journal |vauthors=Ingalls DH |date=1976 |title=Kālidāsa and the Attitudes of the Golden Age |trans-title=Kālidāsa at ang Kaugalian ng Ginintuang Panahon |journal=Journal of the American Oriental Society |language=en |volume=96 |issue=1 |pages=15–26 |doi=10.2307/599886 |issn=0003-0279 |jstor=599886}}</ref><ref>{{cite journal |vauthors=Xie J |date=2020 |title=Pillars of Heaven: The Symbolic Function of Column and Bracket Sets in the Han Dynasty |trans-title=Mga Haligi ng Langit: Ang Simbolikong Silbi ng Hanay at Bracket Set sa Dinastiyang Han |journal=Architectural History |language=en |volume=63 |pages=1–36 |doi=10.1017/arh.2020.1 |issn=0066-622X |s2cid=229716130}}</ref> === Gitnang Kapanahunan === {{main|Gitnang Kapanahunan}} [[Talaksan:Combat_deuxième_croisade.jpg|thumb|Isang depiksiyon sa isang labanan sa kasagsagan ng [[Ikalawang Krusada]].]] Markado ang [[Gitnang Kapanahunan]] sa Europa bilang ang panahon mula sa [[pagbagsak ng Kanlurang Imperyong Romano|pagbagsak]] ng [[Kanlurang Imperyong Romano]] noong {{KP|476|link=y}} hanggang sa [[Pagbagsak ng Constantinopla|pagbagsak]] ng [[Silangang Imperyong Romano]] noong 1453.<ref>{{cite journal |vauthors=Marx W, Haunschild R, Bornmann L |date=2018 |title=Climate and the Decline and Fall of the Western Roman Empire: A Bibliometric View on an Interdisciplinary Approach to Answer a Most Classic Historical Question |trans-title=Klima at ang Paghina at Pagbagsak ng Kanlurang Imperyong Romano: Pananaw sa Bibliometriya ukol sa Interdisiplinaryong Pagtingin para Masagot ang Pinakaklasikal na Tanong sa Kasaysayan |journal=Climate |language=en |volume=6 |issue=4 |page=90 |bibcode=2018Clim....6...90M |doi=10.3390/cli6040090 |doi-access=free}}</ref> Sa panahong ito, kontrolado ng [[Simbahang Katolika]] ang halos lahat ng aspeto ng pamumuhay at edukasyon sa naturang kontinente. Samantala, lumaganap naman ang [[Islam]] sa [[Gitnang Silangan]] na humantong kalaunan sa [[Ginintuang Panahon ng Islam|isang ginintuang panahon]] sa rehiyon.<ref name="Renima-2016">{{cite book |title=The State of Social Progress of Islamic Societies |vauthors=Renima A, Tiliouine H, Estes RJ |date=2016 |publisher=Springer International Publishing |isbn=978-3-319-24774-8 |veditors=Tiliouine H, Estes RJ |series=International Handbooks of Quality-of-Life |place= |pages=25–52 |language=en |trans-title=Ang Estado ng mga Progreso sa Lipunan ng mga Lipunang Islam |chapter=The Islamic Golden Age: A Story of the Triumph of the Islamic Civilization |trans-chapter=Ang Ginintuang Panahon ng Islam: Kuwento ng Tagumpay ng Sibilisasyong Islam |doi=10.1007/978-3-319-24774-8_2}}</ref> Ang magkaibang paniniwalang ito ang naging dahilan upang magtunggali ang dalawang relihiyon sa isang [[Mga Krusada|serye ng mga digmaan]] upang makontrol ang [[Banal na Lupain]], na itinuturing na sagrado ng parehong relihiyon.<ref>{{cite book |title=The Crusades: The War for the Holy Land |vauthors=Asbridge T |publisher=Simon and Schuster |year=2012 |isbn=978-1-84983-770-5 |language=en |trans-title=Mga Krusada: Ang Digmaan para sa Banal na Lupain |chapter=Introduction: The world of the crusades |trans-chapter=Panimula: Ang mundo ng mga krusada}}</ref> Sa kabilang panig ng mundo naman, umusbong ang mga [[kulturang Mississippi]] sa Hilagang Amerika.<ref>{{Cite encyclopedia |title=Mississippian Period |encyclopedia=New Georgia Encyclopedia |url=https://www.georgiaencyclopedia.org/nge/Article.jsp?id=h-707 |access-date= |date=2002 |trans-title=Panahong Mississippi |archive-url=https://web.archive.org/web/20090819042104/http://www.georgiaencyclopedia.org/nge/Article.jsp?id=h-707 |archive-date=19 August 2009 |author=Adam King |url-status=dead}}</ref> Sinakop ng [[Imperyong Mongol]] ang napakalaking bahagi ng Asya noong 1200s.<ref>{{cite book |title=The Mongol Conquests in World History |vauthors=May T |publisher=Reaktion Books |year=2013 |isbn=978-1-86189-971-2 |page=7 |language=en |trans-title=Ang Pananakop ng mga Mongol sa Kasaysayan ng Mundo}}</ref> Sa Aprika, narating ng [[Imperyong Mali]] ang kanilang tugatog,<ref>{{Cite encyclopedia |title=The Empire of Mali |encyclopedia=Oxford Research Encyclopedia of African History |publisher=Oxford University Press |url=https://oxfordre.com/africanhistory/view/10.1093/acrefore/9780190277734.001.0001/acrefore-9780190277734-e-266 |access-date= |date=25 February 2019 |language=en |trans-title=Ang Imperyo ng Mali |doi=10.1093/acrefore/9780190277734.013.266 |isbn=978-0-19-027773-4 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211020034919/https://oxfordre.com/africanhistory/view/10.1093/acrefore/9780190277734.001.0001/acrefore-9780190277734-e-266 |archive-date=20 October 2021 |vauthors=Canós-Donnay S |url-status=live}}</ref> habang naging isang prominenteng estado sa [[Karagatang Pasipiko]] ang [[Imperyong Tonga]].<ref>{{cite journal |vauthors=Canela SA, Graves MW |title=The Tongan Maritime Expansion: A Case in the Evolutionary Ecology of Social Complexity |trans-title=Ang Pagpapalawak ng Tonga sa Karagatan: Kaso sa Ebolusyonal na Ekolohiya ng Pagkakomplikado ng Lipunan |url=https://www.researchgate.net/publication/46734826 |journal=Asian Perspectives |language=en |volume=37 |issue=2 |pages=135–164}}</ref> Naging makapangyarihan naman ang mga [[Aztec]] sa Mesoamerika at mga [[Inca]] sa [[Andes]].<ref>{{cite book |title=Religion and Empire: The Dynamics of Aztec and Inca Expansionism |vauthors=Conrad G, Demarest AA |publisher=Cambridge University Press |year=1984 |isbn=0-521-31896-3 |page=2 |language=en |trans-title=Relihiyon at Imperyo: Ang Dinamika ng Pagpapalawak ng Aztec at Inca}}</ref> === Modernong panahon === {{main|Makabagong kasaysayan}} Hinahati ng mga iskolar ang modernong panahon sa dalawang bahagi: maaga at huli. Itinuturing na nagsimula ang maagang modernong panahon sa [[Pagbagsak ng Constantinopla|pagbagsak]] ng [[Silangang Imperyong Romano]] at ang pagsisimula ng [[Imperyong Ottoman]].<ref>{{cite book |last1=Kafadar |first1=Cemal |title=Handbook of European History 1400–1600: Late Middle Ages, Renaissance and Reformation |date=1 January 1994 |publisher=Brill |isbn=978-90-04-39165-9 |veditors=Brady T, Oberman T, Tracy JD |pages=589–635 |language=en |trans-title=Handbook ng Kasaysayan ng Europa 1400–1600: Huling Gitnang Kapanahunan, Renasimiyento, at Repormasyon |chapter=Ottomans and Europe |trans-chapter=Mga Ottoman at Europa |doi=10.1163/9789004391659_019 |access-date= |chapter-url=https://brill.com/view/book/edcoll/9789004391659/BP000019.xml |archive-url=https://web.archive.org/web/20220502073325/https://brill.com/view/book/edcoll/9789004391659/BP000019.xml |archive-date=2 May 2022 |url-status=live}}</ref> Samantala, nagsimula naman ang [[panahong Edo]] sa [[Hapon]],<ref>{{Cite encyclopedia |title=The Culture of Travel in Edo-Period Japan |encyclopedia=Oxford Research Encyclopedia of Asian History |publisher=Oxford University Press |url=https://oxfordre.com/asianhistory/view/10.1093/acrefore/9780190277727.001.0001/acrefore-9780190277727-e-72 |access-date= |date=19 November 2020 |language=en |trans-title=Ang Kultura ng Paglalakbay sa Hapón noong Panahong Edo |doi=10.1093/acrefore/9780190277727.013.72 |isbn=978-0-19-027772-7 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210812150712/https://oxfordre.com/asianhistory/view/10.1093/acrefore/9780190277727.001.0001/acrefore-9780190277727-e-72 |archive-date=12 August 2021 |vauthors=Goree R |url-status=live}}</ref> ang [[dinastiyang Qing]] sa [[Tsina]],<ref>{{Cite journal |vauthors=Mosca MW |date=2010 |title=China's Last Empire: The Great Qing |trans-title=Ang Huling Imperyo ng Tsina: Ang Dakilang Qing |url=https://www.proquest.com/openview/a516602ac28aba8955507e46ab41483e/1?pq-origsite=gscholar&cbl=25135 |url-status=live |journal=Pacific Affairs |language=en |volume=83 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220306014457/https://www.proquest.com/openview/a516602ac28aba8955507e46ab41483e/1?pq-origsite=gscholar&cbl=25135 |archive-date=6 March 2022 |access-date=}}</ref> at ang [[Imperyong Mughal]] sa [[India]].<ref>{{Cite journal |vauthors=Suyanta S, Ikhlas S |date=19 July 2016 |title=Islamic Education at Mughal Kingdom in India (1526–1857) |trans-title=Edukasyong Islam sa Kaharian ng Mughal sa India (1526–1857) |url=https://journal.tarbiyahiainib.ac.id/index.php/attalim/article/view/228 |url-status=live |journal=Al-Ta Lim Journal |language=en |volume=23 |issue=2 |pages=128–138 |doi=10.15548/jt.v23i2.228 |issn=2355-7893 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220407082504/http://journal.tarbiyahiainib.ac.id/index.php/attalim/article/view/228 |archive-date=7 April 2022 |access-date= |doi-access=free}}</ref> Naganap naman sa Europa ang [[Renasimiyento]] at ang [[Panahon ng Pagtuklas]].<ref>{{cite book |url=https://www.worldcat.org/oclc/893909816 |title=The European Renaissance, 1400–1600 |vauthors=Kirkpatrick R |date=2002 |publisher=Routledge |isbn=978-1-317-88646-4 |page=1 |language=en |trans-title=Ang Renasimiyento sa Europa: 1400–1600 |oclc=893909816 |access-date= |archive-url=https://web.archive.org/web/20220730032848/https://www.worldcat.org/title/european-renaissance-1400-1600/oclc/893909816 |archive-date=30 July 2022 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |url=https://www.worldcat.org/oclc/859536800 |title=The Age of Discovery, 1400–1600 |vauthors=Arnold D |date=2002 |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-47968-7 |edition=2 |pages=xi |language=en |trans-title=Ang Panahon ng Pagtuklas, 1400–1600 |oclc=859536800 |access-date= |archive-url=https://web.archive.org/web/20220730032848/https://www.worldcat.org/title/age-of-discovery-1400-1600/oclc/859536800 |archive-date=30 July 2022 |url-status=live}}</ref> Nagsimulang maglakbay ang mga Europeo sa iba't-ibang panig ng mundo, simula sa [[kolonisasyon ng Kaamerikahan]] at ang [[Palitang Kolumbiyano]].<ref>{{cite journal |vauthors=Dixon EJ |date=January 2001 |title=Human colonization of the Americas: timing, technology and process |trans-title=Kolonisasyon ng mga Tao sa Kaamerikahan: tayming, teknolohiya, at proseso |journal=Quaternary Science Reviews |language=en |volume=20 |issue=1–3 |pages=277–299 |bibcode=2001QSRv...20..277J |doi=10.1016/S0277-3791(00)00116-5}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Keehnen |first1=Floris W. M. |last2=Mol |first2=Angus A. A. |date=2020 |title=The roots of the Columbian Exchange: an entanglement and network approach to early Caribbean encounter transactions |trans-title=Ang mga ugat ng Palitang Kolumbiyano: paghahawi at sala-salabat na pagtingin sa mga unang transaksyon sa pagkikita sa Caribbean |journal=Journal of Island and Coastal Archaeology |language=en |volume=16 |issue=2–4 |pages=261–289 |doi=10.1080/15564894.2020.1775729 |pmc=8452148 |pmid=34557059}}</ref> Ang paglawak ng mga nasasakupang teritoryo ng mga Europeo ang naging simula ng [[Palitan ng alipin sa Atlantiko|palitan ng mga alipin]] sa magkabilang panig ng [[Karagatang Atlantiko]] at ang [[henosidyo]] sa mga [[katutubong Amerikano]] sa kontinente.<ref>{{Cite journal |vauthors=Lovejoy PE |date=1989 |title=The Impact of the Atlantic Slave Trade on Africa: A Review of the Literature |trans-title=Ang Epekto sa Aprika ng Palitan ng Alipin sa Atlantiko: Rebyu sa Literatura |url=https://www.jstor.org/stable/182914 |url-status=live |journal=The Journal of African History |language=en |volume=30 |issue=3 |pages=365–394 |doi=10.1017/S0021853700024439 |issn=0021-8537 |jstor=182914 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220306011109/https://www.jstor.org/stable/182914 |archive-date=6 March 2022 |access-date= |s2cid=161321949}}</ref><ref>{{cite book |title=The Historiography of Genocide |vauthors=Cave AA |date=2008 |publisher=Palgrave Macmillan UK |isbn=978-0-230-29778-4 |veditors=Stone D |place=London |pages=273–295 |language=en |trans-title=Historiograpiya ng Henosidyo |chapter=Genocide in the Americas |trans-chapter=Henosidyo sa Kaamerikahan |doi=10.1057/9780230297784_11}}</ref> Sa panahon ding ito nagsimula ang [[Rebolusyong Makaagham]], na nagpaabante sa mga larangan ng agham kabilang na ang [[matematika]], [[mekanika]], [[astronomiya]], at [[pisyolohiya]].<ref>{{cite journal |vauthors=Delisle RG |date=September 2014 |title=Can a revolution hide another one? Charles Darwin and the Scientific Revolution |trans-title=Maaari bang makapagtago ng rebolusyon sa isa pang rebolusyon? Si Charles Darwin at ang Rebolusyong Makaagham |journal=Endeavour |language=en |volume=38 |issue=3–4 |pages=157–158 |doi=10.1016/j.endeavour.2014.10.001 |pmid=25457642}}</ref> {{multiple image|align=right|perrow=2|total_width=400|direction=horizontal|image1=Bataille de Verdun 1916.jpg|image2=Nagasakibomb.jpg|footer=Ang [[Unang Digmaang Pandaigdig|Una]] at [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] noong ika-20 siglo.}} Samantala, nagsimula naman ang huling modernong panahon noong 1800 sa pagsisimula ng [[Rebolusyong Industriyal]] sa Europa. Bilang resulta ng [[Panahon ng Kaliwanagan]], naganap ang maraming rebolusyon sa iba't-ibang panig ng Europa at Kaamerikahan, kagaya ng sa [[Rebolusyong Pranses|Pransiya]] at [[Rebolusyong Amerikano|Estados Unidos]].<ref>{{cite web |title=Sister Revolutions: American Revolutions on Two Continents |trans-title=Magkapatid na Rebolusyon: Ang Rebolusyong Amerikano sa Dalawang Kontinente |url=https://www.nps.gov/articles/000/sister-revolutions-american-revolutions-on-two-continents-teaching-with-historic-places.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240527071735/https://www.nps.gov/articles/000/sister-revolutions-american-revolutions-on-two-continents-teaching-with-historic-places.htm |archive-date=27 May 2024 |access-date= |website=US National Park Services |language=en}}</ref> Naganap naman sa Europa noong unang bahagi ng siglo ang mga [[digmaang Napoleoniko]].<ref>{{Cite journal |vauthors=O'Rourke KH |date=March 2006 |title=The worldwide economic impact of the French Revolutionary and Napoleonic Wars, 1793–1815 |trans-title=Ang pandaigdigang epekto sa ekonomiya ng Rebolusyong Pranses at ang mga Digmaang Napoleoniko, 1793–1815 |url=https://www.cambridge.org/core/product/identifier/S1740022806000076/type/journal_article |url-status=live |journal=Journal of Global History |language=en |volume=1 |issue=1 |pages=123–149 |doi=10.1017/S1740022806000076 |issn=1740-0228 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220730032852/https://www.cambridge.org/core/journals/journal-of-global-history/article/abs/worldwide-economic-impact-of-the-french-revolutionary-and-napoleonic-wars-17931815/B5D21C47E53307E78358803D4695FCE8 |archive-date=30 July 2022 |access-date=}}</ref> Nawala sa kontrol ng [[Imperyong Kastila|Espanya]] ang halos lahat ng kanilang teritoryo sa Kaamerikahan sa [[Mga digmaan ng kalayaan sa Kaamerikahang Espanyol|isang serye ng mga magkakaugnay na rebolusyon]] sa kontinente.<ref>{{Cite journal |vauthors=Zimmerman AF |date=November 1931 |title=Spain and Its Colonies, 1808–1820 |trans-title=Espanya at ang mga Kolonya nuto, 1808–1820 |url=https://www.jstor.org/stable/2506251 |url-status=live |journal=The Hispanic American Historical Review |language=en |volume=11 |issue=4 |pages=439–463 |doi=10.2307/2506251 |jstor=2506251 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220306014948/https://www.jstor.org/stable/2506251 |archive-date=6 March 2022 |access-date=}}</ref> Samantala, nag-agawan naman ng teritoryo ang mga Europeo sa [[Pag-aagawan para sa Aprika|kontinente ng Aprika]] gayundin sa [[Oseaniya]].<ref>{{cite web |date=2011 |title=British History in depth: Slavery and the 'Scramble for Africa' |trans-title=Malalimang pagtalakay sa Kasaysayan ng Britanya: Pang-aalipin at ang 'Agawan para sa Aprika' |url=https://www.bbc.co.uk/history/british/abolition/scramble_for_africa_article_01.shtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220324121231/https://www.bbc.co.uk/history/british/abolition/scramble_for_africa_article_01.shtml |archive-date=24 March 2022 |access-date= |website=[[BBC]] |language=en-GB |vauthors=David S}}</ref><ref>{{Cite journal |vauthors=Raudzens G |date=2004 |title=The Australian Frontier Wars, 1788–1838 |trans-title=Ang mga Digmaan sa Hangganan ng Australya, 1788–1838 |url=https://dx.doi.org/10.1353/jmh.2004.0138 |journal=The Journal of Military History |language=en |volume=68 |issue=3 |pages=957–959 |doi=10.1353/jmh.2004.0138 |issn=1543-7795 |s2cid=162259092}}</ref> Bago matapos ang siglo, narating ng [[Imperyong Britaniko]] ang kanilang tugatog sa nasasakupang teritoryo, ang pinakamalaki sa kasaysayan.<ref>{{cite journal |vauthors=Palan R |date=14 January 2010 |title=International Financial Centers: The British-Empire, City-States and Commercially Oriented Politics |trans-title=Mga Pandaigdigang Sentrong Pampinansiyal: Ang Imperyong Britaniko, mga Lungsod-estado, at Politikang Nakatuon sa Komersyo |url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.2202/1565-3404.1239/html |url-status=live |journal=Theoretical Inquiries in Law |language=en |volume=11 |issue=1 |doi=10.2202/1565-3404.1239 |issn=1565-3404 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210826211616/https://www.degruyter.com/document/doi/10.2202/1565-3404.1239/html |archive-date=26 August 2021 |access-date= |s2cid=56216309}}</ref> Sa sumunod na siglo, nasira ang [[balanse ng kapangyarihan]] sa Europa na nagresulta sa [[Unang Digmaang Pandaigdig]] noong 1914, ang pinakamadugong digmaan noong panahong yon. Dahil sa tindi ng digmaan, sinubukang ayusin ng [[Kasunduan sa Versailles]] ang kapangyarihan sa mundo at itinatag ang [[Liga ng mga Bansa]]. Gayunpaman, hindi nito napigilan ang unti-unting pag-angat ng [[awtoritarismo]], partikular na sa [[Pasistang Italya|Italya]], [[Alemanyang Nazi|Alemanya]], at [[Imperyong Hapon|Hapon]]. Dahil dito at sa [[Malawakang Depresyon|pagbagsak ng ekonomiya]] sa maraming bansa noong dekada 1930s, naganap ang [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], isang napakalawak na digmaan na pinaglabanan ng halos lahat ng mga bansa sa mundo noong panahong yon at nagresulta sa pinakamadugong digmaan sa tala ng kasaysayan. Matapos ng digmaan, binuo ang [[Mga Nagkakaisang Bansa]] bilang pamalit sa Liga ng mga Bansa. Samantala, bumagsak ang maraming imperyo dahil sa digmaan, na nagbigay-daan naman sa [[dekolonisasyon]] at ang pag-angat ng [[Estados Unidos]] at [[Unyong Sobyetiko]] bilang mga pinakamakapangyarihang bansa. {{multiple image|align=right|perrow=2|total_width=400|direction=horizontal|image1=Гагарин перед полётом.jpg|image2=Aldrin Apollo 11 original.jpg|footer=Si [[Yuri Gagarin]], ang unang tao sa kalawakan, at [[Neil Armstrong]], ang unang tao sa [[Buwan (astronomiya)|Buwan]].}} Ang sigalot ng dalawang makapangyarihang bansa ang nagpasimula sa [[Digmaang Malamig]], ang panahon kung saan ginamit ng dalawang bansa ang mga digmaan sa iba't-ibang panig ng mundo bilang digmaan ng impluwensiya, kagaya sa [[Digmaang Koreano|tangway ng Korea]] at [[Digmaan sa Biyetnam|Biyetnam]]. Nagparamihan ang dalawa ng mga [[sandatang nukleyar]] bilang paghahanda sa inaasahang [[Ikatlong Digmaang Pandaigdig]]; bagamat may mga muntikang pangyayari, hindi ito nauwi sa naturang digmaan. Samantala, [[Karera sa Kalawakan|nagkarera din sila sa kalawakan]]: naipadala ng Unyong Sobyetiko ang pinakaunang [[artipisyal na satelayt|satelayt]], [[Vostok 1]], at ang pinakaunang tao, [[Yuri Gagarin]], sa kalawakan. Gayunpaman, humupa ito kalaunan nang naipadala ng Estados Unidos ang mga pinakaunang tao sa [[Buwan (astronomiya)|Buwan]] sa misyong [[Apollo 11]] na kinabilangan nina [[Neil Armstrong]], [[Buzz Aldrin]], at [[Michael Collins]]. Nagtapos ang naturang digmaan sa [[pagbagsak ng Unyong Sobyetiko]] noomg 1991 sa maraming mga republika. Ang pagkaimbento sa [[kompyuter]], [[internet]], at [[smartphone]] ang nagpasimula sa kasalukuyang [[Panahon ng Impormasyon]]. == Tingnan din == * [[Lalaki|Lalaking tao]] * [[Babae (kasarian)|Babaeng tao]] * [[Pagkatao]] * [[Mga araling pantao]] == Sanggunian == {{reflist}} {{Human Evolution}} {{Hominidae nav}} {{Apes}} {{Taxonbar|from=Q15978631}} {{Authority control|state=expanded}} [[Kategorya:Tao|*]] [[Kategorya:Primates]] pzdkffw8a2a5p5i0mo05vfms8no2nrf 2168187 2168185 2025-07-10T09:34:06Z GinawaSaHapon 102500 2168187 wikitext text/x-wiki {{redirect|Mga tao|konsepto|taumbayan|pangkat-etniko sa Taiwan|Mga Tao (pangkat-etniko)}} {{For|relihiyon|Taoismo}} {{otheruses}} {{use dmy dates}} {{kinukumpuni}} {{Speciesbox | name = Tao | fossil_range = {{Fossil range|0.3|0}} [[Chibaniano]] – [[Holoseno|ngayon]] | image = Akha cropped hires.JPG <!--The choice of image has been discussed at length. Please don't change it without first obtaining consensus. See FAQ on talk page. Also used at Akha people (section Dress)--> | image_caption = Taong lalaki (kaliwa) at babae (kanan) <!--T| status = LC | status_system = IUCN3.1--> | taxon = Homo sapiens | authority = [[Linnaeus]], [[Systema Naturae|1758]] | subdivision_ranks = Subspecies | range_map = World Population Density Map 2020.png | range_map_caption = Densidad ng ''Homo sapiens'' noong 2020 | synonyms = }} <!-- Panatilihin ang paggamit ng tuldik sa unang banggit ng paksa. --> '''Táo''' ('''''Homo sapiens''''') o '''modérnong táo''' ang pinakakaraniwan at pinakalaganap na [[espesye]] ng [[Primata|primado]], at ang huling nabubuhay na espesye ng [[henus]] na ''[[Homo]]''. Bahagi ng [[pamilya (biyolohiya)|pamilyang]] [[Hominidae]], natatangi ang mga tao sa kanilang kawalan ng buhok kumpara sa kapamilya nila, paglalakad gamit ng [[bipedalismo|dalawang paa]], at mataas na antas ng [[katalinuhan]]. May mga malalaking [[utak]] ang mga tao, na nagbigay sa kanila ng kakayahang [[kognisyon|kognitibo]] na naging dahilan upang makatira sila sa iba't-ibang klase ng kapaligiran at makagawa ng mga [[kagamitan]], [[lipunan]], at [[sibilisasyon]]. Isang [[sosyalidad|nakikihalubilong hayop]] ang mga tao, kung saan ang bawat isang tao ay miyembro ng isang grupo na nagdidikta ng kani-kanilang relasyon sa iba, tulad halimbawa ng [[pamilya]], [[kaibigan]], [[korporasyon]], at [[estado|politikal na estado]]. Dahil rito, nakapagtatag ang mga tao ng napakaraming klase ng [[kaugalian]], [[wika]], at [[tradisyon]], mga pangunahing sangkap ng isang lipunan ng tao. May matinding ring [[kuryosidad]] ang mga tao; ang pagnanasang maunawaan at maimpluwensyahan ang mga [[penomena]] ang nag-udyok sa mga tao upang maidebelop ang [[agham]], [[teknolohiya]], [[pilosopiya]], [[mitolohiya]], [[relihiyon]], at iba pang mga [[larangan]] ng [[kaalaman]]. Bukod dito, pinag-aaralan din nila ang kani-kanilang sarili sa pamamagitan ng [[antropolohiya]], [[agham panlipunan]], [[kasaysayan]], [[sikolohiya]], at [[medisina]]. Sa kasalukuyan, tinatayang [[populasyon ng tao|nasa walong bilyon ang kabuuang populasyon]] ng mga tao sa [[Daigdig]]. Sa malaking bahagi ng kanilang kasaysayan, [[nomadiko]] ang pamumuhay ng mga tao, umaasa sa mga pagkain sa kapaligiran o manghuli ng ibang mga hayop para kainin. Nagsimula lamang maging [[modernong pag-uugali|moderno]] ang mga tao noong bandang 160,000 hanggang 60,000 taong ang nakalilipas. Naganap ang [[Rebolusyong Neolitiko]] sa iba't-ibang lugar nang halos sabay, una sa rehiyon ng [[Kanlurang Asya]] 13,000 taon ang nakaraan. Sa mga lugar na ito, nagsimulang [[tirahan ng mga tao|manatili]] ang mga tao [[agrikultura|upang magsaka]] imbes na mangalugad, na siyang nagbigay-daan upang maitatag ang mga pinakaunang [[sibilisasyon]] na minarkahan ng [[paglobo ng populasyon]] at pagbilis ng [[pagbabago sa teknolohiya]]. Simula noon, samu't saring mga sibilisasyon ang umangat at bumagsak, at nagsimula ring magbago ang pamumuhay ng mga tao. [[Omniboro]] ang mga tao; ibig sabihin, kumakain sila ng halaman at karne. Simula noong panahong ng mga ''[[Homo erectus]]'', ginagamit rin nila ang [[apoy]] upang [[pagluluto|lutuin]] ang mga pagkain nila, na nagpataas kalaunan sa kanilang nutrisyon at pagdami ng mga maaaring kainin. Maituturing na [[diurnal]] ang mga tao, [[pagtulog|natutulog]] nang tinatayang pito hanggang siyam na oras kada araw. May malaking epekto ang mga tao sa kalikasan. Mga [[superdepredador]] ({{lang|en|superpredator}}) sila, at kaunti at bihira lamang silang tugisin ng ibang mga hayop. Ang kanilang mabilis na pagdami, [[industriyalisasyon]], [[polusyon]], at pagkonsumo ang dahilan ng [[Malawakang pagkaubos sa Holoseno|kasalukuyang malawakang pagkaubos]] ng ibang mga nilalang. Sa nakalipas na siglo, narating ng mga tao ang mga pinakamasasamang kapaligiran para sa buhay, tulad ng [[Antartika]], [[kalawakan|labas ng Daigdig]] at ang kailaliman ng mga [[karagatan]], bagamat limitado lamang ang pananatili nila sa mga ito. Nakarating ang mga tao sa [[Buwan (astronomiya)|Buwan]] at nakapagpadala ng kanilang mga gawa sa iba't-ibang bahagi ng [[Sistemang Solar]]. Bagamat ginagamit din ang salitang "tao" upang tukuyin ang lahat ng mga miyembro ng henus na ''Homo'', madalas itong ginagamit sa ''Homo sapiens'', ang natitirang espesye nito. Ginagamit ang salitang "modernong tao" upang ihiwalay ang mga ito sa mga sinaunang tao. Unang lumitaw ang mga [[anatomikal na modernong tao]] sa [[Aprika]] 300,000 taon ang nakaraan, mula sa ''[[Homo heidelbergensis]]'' o kaparehong espesye. [[Kamakailang pinagmulang Aprikano|Mula Aprika]], unti-unti nilang nilahian at pinalitan ang ibang mga espesye ng tao sa mga lugar, tulad halimbawa ng mga [[Neandertal]], na pinaniniwalaang naubos dahil sa kompetisyon, alitan, at paglalahi ng mga ''Homo sapiens'' sa kanilang populasyon. Naimpluwensyahan ng kapaligiran at mga [[hene]] ang [[biyolohiyang pantao|biolohikal na pagkakaiba]] ng mga tao na makikita tulad halimbawa ng kulay ng balat, tangkad, at [[pisyolohiya]], gayundin ang mga namamanang sakit at katangian. Bagamat ganito, isa ang mga tao sa may pinakamakaunting pagkakaiba sa henetika sa mga primado, kung saan nasa 99% na magkapareho ang alinmang dalawang tao. May [[Dimorpismong pangkasarian|dalawang biolohikal na kasarian]] ang mga tao; sa pangkalahatan, mas malakas ang mga lalaking tao habang mas maraming taba naman ang mga babaeng tao. Nagsisimulang lumitaw ang mga [[sekondaryong katangiang pangkasarian]] pagsapit ng [[kabaguntauhan]]. Kayang manganak ng mga babaeng tao, simula sa pagsisimula ng kabaguntauhan hanggang sa [[layog|maglayog]] bandang 50 taong gulang. Delikado ang [[panganganak]], kung saan maraming komplikasyon ang maaaring kaharapin ng nanganganak na maaari ding humantong sa [[kamatayan]], bagamat nakadepende ito sa [[serbisyong medikal]]. Madalas na magkaparehong tatay at nanay ang nagpapalaki sa [[sanggol]], na [[prekosyalidad at altrisiyalidad|walang muwang pagkapanganak]] sa kanila. ==Pagpapangalan== {{main|Mga pangalan sa espesye ng tao|Taksonomiyang pantao}} Nagmula ang salitang "tao" sa mas lumang Tagalog na salitang "tawo", na ginagamit pa rin sa ibang mga wika sa Pilipinas partikular na sa [[Kabisayaan]]. Pare-parehong nagmula ito sa [[Protowikang Pilipino|Proto-Pilipinong]] salita na {{lang|tl|tau|proto=yes|italic=yes}}, na nagmula naman sa [[Protowikang Austronesyo|Proto-Austronesyong]] salitang na {{lang|tl|Cau|proto=yes|italic=yes}}.<ref>{{Cite web |last=Blust |first=Robert |last2=Trussel |first2=Stephen |last3=Smith |first3=Alexander |last4=Forkel |first4=Robert |title=*Cau person, human being |url=https://acd.clld.org/cognatesets/25883#5/7.758/121.239 |access-date=24 Hunyo 2025 |website=Austronesian Comparative Dictionary Online |language=en}}</ref> Isa sa mga deribatibo nito, "[[pagkatao]]", ay ginagamit upang tukuyin ang [[kondisyon ng tao|kondisyon ng pagiging tao]].<ref>{{Cite journal |last=Roman Jr, |first=Guillermo Q. |date=2010 |title=TAO: Being and Becoming Human |trans-title=TAO: Pagiging at Magiging Tao |url=https://po.pnuresearchportal.org/ejournal/index.php/normallights/article/view/61/51 |format=PDF |journal=[[Philippine Normal University|The Normal Lights]] |language=en |publisher=[[Philippine Normal University]] |volume=5 |issue=1 |doi=10.56278/tnl.v5i1.61 |access-date=24 Hunyo 2025}}</ref> Bagamat malinaw ang pagkakaibang ito sa wikang Tagalog, itinuturing ang dalawang ito bilang magkasingkahulugan sa ibang mga wika. Halimbawa, sa [[wikang Ingles]], itinuturing na magkapareho ang mga salitang {{lang|en|human}} at {{lang|en|person}} sa karaniwang diskurso. Gayunpaman, sa [[pilosopiya]], ginagamit ang {{lang|en|person}} sa kahulugan na "pagkatao".<ref>{{Cite web |title=Concept of Personhood |trans-title=Konsepto ng Pagkatao |url=https://medicine.missouri.edu/centers-institutes-labs/health-ethics/faq/personhood |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210304011726/https://medicine.missouri.edu/centers-institutes-labs/health-ethics/faq/personhood |archive-date=4 March 2021 |access-date= |website=[[University of Missouri School of Medicine]] |language=en}}</ref> [[File:Carl von Linné, 1707-1778, botanist, professor (Alexander Roslin) - Nationalmuseum - 15723.tif|thumb|upright|Si [[Carl Linnaeus]] ang nagbigay ng pangalang ''Homo sapiens'' sa ''[[Systema Naturae]]''.]] Samantala, nagmula naman ang [[pangalang binomial]] ng tao, ''Homo sapiens'', mula sa ''[[Systema Naturae]]'' ni [[Carl Linnaeus]] noong 1735 at may ibig sabihin na "tao na may karunungan".<ref>{{cite journal |vauthors=Spamer EE |date=29 January 1999 |title=Know Thyself: Responsible Science and the Lectotype of Homo sapiens Linnaeus, 1758 |trans-title=Alamin ang Sarili: Responsableng Agham at ang Lektotipo ng Homo sapiens Linnaeus, 1758 |journal=Proceedings of the Academy of Natural Sciences |language=en |volume=149 |issue=1 |pages=109–114 |jstor=4065043}}</ref> Ang henus nito, ''[[Homo]]'', ay isang [[aral na hiram]] mula sa [[wikang Latin]] na {{lang|la|homō}}, na tumutukoy sa tao mapaanuman ang kasarian.<ref>{{cite dictionary |title=Homo |dictionary=Dictionary.com |publisher=Random House |url=https://dictionary.reference.com/browse/Homo |date=23 September 2008 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20080927011551/https://dictionary.reference.com/browse/homo |archive-date=27 September 2008 |url-status=live}}</ref> Maaaring gamitin ang salitang "tao" upang tukuyin ang lahat ng mga miyembro ng naturang henus; sa ganitong pananaw, ginagamit ang salitang "modernong tao" upang ihiwalay ito sa ibang mga miyembro ng henus. Sa kasalukuyan, may mga pagtatalo sa akademiya kung dapat bang ituring ang ilang patay na klase ng tao, tulad ng mga [[Neandertal]], bilang isang hiwalay na espesye o bilang isang sub-espesye sa ilalim ng ''Homo sapiens''.<ref name="Barras-20162">{{cite web |last=Barras |first=Colin |date=11 January 2016 |title=We don't know which species should be classed as 'human' |trans-title=Hindi natin alam kung ano-anong mga espesye ang dapat ituring bilang 'tao' |url=https://www.bbc.com/earth/story/20160111-what-is-it-that-makes-you-a-human-and-not-something-else |url-status= |archive-url=https://web.archive.org/web/20210826223800/http://www.bbc.com/earth/story/20160111-what-is-it-that-makes-you-a-human-and-not-something-else |archive-date=26 August 2021 |access-date= |website=BBC |language=en}}</ref> == Ebolusyon == {{main|Ebolusyon ng tao}}{{clade|{{clade |1=[[Hylobatidae]] |label2=[[Hominidae]] |2={{clade|label1=[[Ponginae]] |1={{clade |label1=[[Orangutan|Pongo]] |1={{clade |1=''[[Pongo abelii]]'' |label2= |2={{clade |1=''[[Pongo tapanuliensis]]'' |2=''[[Pongo pygmaeus]]'' }} }} }} |label2=[[Homininae]] |2={{clade|label1=[[Gorillini]] |1={{clade |label1=[[Gorilya|Gorilla]] |1={{clade |1=''[[Gorilla gorilla]]'' |2=''[[Gorilla beringei]]'' }} }} |label2=[[Hominini]] |2={{clade |label1=[[Panina]] |1={{clade|label1=[[Pan (hayop)|Pan]]|1={{clade |1=''[[Pan troglodytes]]'' |2=''[[Pan paniscus]]'' }} }} |2={{clade|label1=[[Hominina]]|1='''''Homo sapiens'''''}} }} }} }} }}|style1=font-size:80%; line-height:80%|label1=[[Hominoidea]]}} Mga [[bakulaw]] ang mga tao; bahagi sila ng superpamilyang [[Bakulaw|Homonoidea]].<ref>{{Cite book |author-link=Russell Tuttle |title=International Encyclopedia of Biological Anthropology |vauthors=Tuttle RH |date=4 October 2018 |publisher=[[John Wiley & Sons, Inc.]] |isbn=978-1-118-58442-2 |veditors=Trevathan W, Cartmill M, Dufour D, Larsen C |place=[[New Jersey]], [[United States]] |pages=1–2 |language=en |trans-title=Pandaigdigang Ensiklopedya ng Antropolohiyang Biolohikal |chapter=Hominoidea: conceptual history |trans-chapter=Hominoidea: kasaysayan ng konsepto |doi=10.1002/9781118584538.ieba0246 |access-date= |chapter-url=https://doi.wiley.com/10.1002/9781118584538.ieba0246 |s2cid=240125199}}</ref> Unang humiwalay ang mga ninuno ng modernong tao mula sa mga [[gibon]] (pamilyang Hylobatidae), tapos [[orangutan]] (henus ''Pongo''), tapos [[gorilya]] (henus ''Gorilla''), at panghuli, sa mga [[chimpanzee]] at [[bonobo]] (henus ''[[Pan (hayop)|Pan]]'').<ref>{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Goodman M, Tagle DA, Fitch DH, Bailey W, Czelusniak J, Koop BF, Benson P, Slightom JL |date=March 1990 |title=Primate evolution at the DNA level and a classification of hominoids |trans-title=Ebolusyon ng mga primado sa antas ng DNA at klasipikasyon ng mga hominoid |journal=[[Journal of Molecular Evolution]] |language=en |volume=30 |issue=3 |pages=260–266 |bibcode=1990JMolE..30..260G |doi=10.1007/BF02099995 |pmid=2109087 |s2cid=2112935}}</ref><ref>{{cite journal |vauthors=Ruvolo M |date=March 1997 |title=Molecular phylogeny of the hominoids: inferences from multiple independent DNA sequence data sets |trans-title=Piloheniyang molekular sa mga hominoid: mga hinuha mula sa iba't-ibang mga data set ng sekuwensiya ng DNA |journal=[[Molecular Biology and Evolution]] |language=en |volume=14 |issue=3 |pages=248–265 |doi=10.1093/oxfordjournals.molbev.a025761 |pmid=9066793 |doi-access=free}}</ref> Ang panghuling hiwalayang ito ay naganap noong bandang 8–4 milyong taon ang nakaraan, sa huling bahagi ng kapanahunang [[Mioseno]]. Sa hiwalayang ito, nabuo ang [[kromosoma 2]] mula sa pagsasama ng dalawang kromosoma, na naging dahilan kung bakit may 23 pares lamang ang mga modernong tao kumpara sa 24 sa ibang mga bakulaw.<ref>{{cite web |title=Human Chromosome 2 is a fusion of two ancestral chromosomes |trans-title=Pagsasama ng dalawang sinaunang kromosoma ang Kromosoma 2 ng Tao |url=https://www.evolutionpages.com/chromosome_2.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20110809040210/https://www.evolutionpages.com/chromosome_2.htm |archive-date=9 August 2011 |access-date= |work=Evolution Pages |language=en |vauthors=MacAndrew A}}</ref> Matapos nito, dumami ang mga [[hominin]] sa maraming espesye at di bababa sa dalawang henus. Gayunpaman, tanging mga tao, bahagi ng henus na ''[[Homo]]'', lamang ang natira sa kasalukuyan.<ref>{{Cite web |last=McNulty |first=Kieran P. |year=2016 |title=Hominin Taxonomy and Phylogeny: What's In A Name? |trans-title=Taksonomiya at Piloheniya ng Hominin: Anong Meron sa Pangalan? |url=https://www.nature.com/scitable/knowledge/library/hominin-taxonomy-and-phylogeny-what-s-in-142102877/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160110013134/https://www.nature.com/scitable/knowledge/library/hominin-taxonomy-and-phylogeny-what-s-in-142102877/ |archive-date=10 January 2016 |access-date= |website=Nature Education Knowledge |language=en}}</ref> [[File:Lucy_Skeleton.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Lucy_Skeleton.jpg|thumb|Isang rekonstruksiyon sa katawan ni [[Lucy (Australopithecus)|Lucy]], isang [[Australopithecus afarensis|''Australopithecus afarensis'']].]] Nagmula ang ''Homo'' mula sa mga ''[[Australopithecus]]''.<ref>{{cite journal |vauthors=Strait DS |date=September 2010 |title=The Evolutionary History of the Australopiths |trans-title=Ang Kasaysayan ng Ebolusyon ng mga Australopiteko |journal=Evolution: Education and Outreach |language=en |volume=3 |issue=3 |pages=341–352 |doi=10.1007/s12052-010-0249-6 |issn=1936-6434 |doi-access=free |s2cid=31979188}}</ref><ref>{{cite journal |vauthors=Dunsworth HM |date=September 2010 |title=Origin of the Genus Homo |trans-title=Pinagmulan ng Henus na Homo |journal=Evolution: Education and Outreach |language=en |volume=3 |issue=3 |pages=353–366 |doi=10.1007/s12052-010-0247-8 |issn=1936-6434 |doi-access=free |s2cid=43116946}}</ref> Bagamat kaunti lamang ang mga [[posil]] sa hiwalayang ito, makikita sa mga kalansay ng mga pinakamatatandang posil ng ''Homo'' ang mga pagkakapareho sa mga ''Australopithecus''.<ref>{{cite journal |vauthors=Kimbel WH, Villmoare B |date=July 2016 |title=From Australopithecus to Homo: the transition that wasn't |trans-title=Mula Australopithecus patungong Homo: ang transisyon na hindi |journal=Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological Sciences |language=en |volume=371 |issue=1698 |page=20150248 |doi=10.1098/rstb.2015.0248 |pmc=4920303 |pmid=27298460 |s2cid=20267830}}</ref><ref name="Villmoare201522">{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Villmoare B, Kimbel WH, Seyoum C, Campisano CJ, DiMaggio EN, Rowan J, Braun DR, Arrowsmith JR, Reed KE |date=March 2015 |title=Paleoanthropology. Early Homo at 2.8 Ma from Ledi-Geraru, Afar, Ethiopia |trans-title=Paleoantropolohiya. Mga unang Homo noong 2.8 Ma mula sa Ledi-Guraru, Afar, Etopiya |journal=[[Science (dyornal)|Science]] |language=en |volume=347 |issue=6228 |pages=1352–1355 |bibcode=2015Sci...347.1352V |doi=10.1126/science.aaa1343 |pmid=25739410 |doi-access=free}}</ref> Tinatayang naganap ang hiwalayan ng dalawang henus 4.3–2.6 na milyong taon ang nakaraan batay sa [[orasang molekular]], bagamat may mga ilang iskolar na nagtataya sa hiwalayan noong 1.87 milyong taon ang nakaraan kung tatanggalin ang ilan sa mga naunang posil na pinaniniwalaang namali ng lagay sa ''Homo''.<ref>{{cite journal |last1=Püschel |first1=Hans P. |last2=Bertrand |first2=Ornella C. |last3=O’Reilly |first3=Joseph E. |last4=Bobe |first4=René |last5=Püschel |first5=Thomas A. |date=June 2021 |title=Divergence-time estimates for hominins provide insight into encephalization and body mass trends in human evolution |trans-title=Nagbigay-linaw ang mga pagtataya sa paghihiwalay ng mga hominin sa trend ng ensepalisasyon at masa ng katawan sa ebolusyon ng tao |url=https://www.research.ed.ac.uk/en/publications/35151870-c7b5-477e-aca8-2c75c8382002 |journal=[[Nature Ecology & Evolution]] |language=en |volume=5 |issue=6 |pages=808–819 |bibcode=2021NatEE...5..808P |doi=10.1038/s41559-021-01431-1 |pmid=33795855 |hdl-access=free |s2cid=232764044 |hdl=20.500.11820/35151870-c7b5-477e-aca8-2c75c8382002}}</ref><ref name=":0">{{cite journal |last=Wood |first=Bernard |date=28 June 2011 |title=Did early Homo migrate "out of" or "in to" Africa? |trans-title=Lumipat ba "patungo" o "papuntang" Aprika ang mga unang Homo? |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |language=en |volume=108 |issue=26 |pages=10375–10376 |bibcode=2011PNAS..10810375W |doi=10.1073/pnas.1107724108 |issn=0027-8424 |pmc=3127876 |pmid=21677194 |doi-access=free}}</ref> Ang pinakamatandang tala ng ''Homo'' ay ang [[LD-350-1]] mula sa [[Etiopiya]] na tinatayang nasa 2.8 milyong taon ang tanda. Samantala, ang pinakamatatandang mga espesye na napangalanan ay ang ''[[Homo habilis]]'' at ''[[Homo rudolfensis]]'' na tinatayang nabuhay noong bandang 2.3 milyong taon ang nakaraan.<ref name="Villmoare20152">{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Villmoare B, Kimbel WH, Seyoum C, Campisano CJ, DiMaggio EN, Rowan J, Braun DR, Arrowsmith JR, Reed KE |date=March 2015 |title=Paleoanthropology. Early Homo at 2.8 Ma from Ledi-Geraru, Afar, Ethiopia |trans-title=Paleoantropolohiya. Mga unang Homo noong 2.8 Ma mula sa Ledi-Guraru, Afar, Etopiya |journal=[[Science (dyornal)|Science]] |language=en |volume=347 |issue=6228 |pages=1352–1355 |bibcode=2015Sci...347.1352V |doi=10.1126/science.aaa1343 |pmid=25739410 |doi-access=free}}</ref> Unang lumitaw naman sa mga tala ang ''[[Homo erectus]]'' bandang 2 milyong taon ang nakaraan, ang unang ''Homo'' na nakalabas sa kontinente ng [[Aprika]] at kumalat sa [[Eurasya]] at ang una na may katawang kahawig ng sa modernong tao.<ref>{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Zhu Z, Dennell R, Huang W, Wu Y, Qiu S, Yang S, Rao Z, Hou Y, Xie J, Han J, Ouyang T |date=July 2018 |title=Hominin occupation of the Chinese Loess Plateau since about 2.1 million years ago |trans-title=Okupasyon ng mga hominin sa Talampas ng Loess sa Tsina simula noong 2.1 milyong taon ang nakaraan |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |language=en |volume=559 |issue=7715 |pages=608–612 |bibcode=2018Natur.559..608Z |doi=10.1038/s41586-018-0299-4 |pmid=29995848 |s2cid=49670311}}</ref> Lumitaw naman ang mga ''Homo sapiens'' noing 300,000 taon ang nakaraan mula sa ''[[Homo heidelbergensis]]'' o ''[[Homo rhodesiensis]]'', mga espesye ng ''Homo erectus'' na nanatili sa Aprika.<ref>{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Hublin JJ, Ben-Ncer A, Bailey SE, Freidline SE, Neubauer S, Skinner MM, Bergmann I, Le Cabec A, Benazzi S, Harvati K, Gunz P |date=June 2017 |title=New fossils from Jebel Irhoud, Morocco and the pan-African origin of Homo sapiens |trans-title=Mga bagong posil mula sa Jebel Irhoud, Moroko at ang pan-Aprikanomg pinagmulan ng Homo sapiens |url=https://kar.kent.ac.uk/62267/1/Submission_288356_1_art_file_2637492_j96j1b.pdf |url-status=live |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |language=en |volume=546 |issue=7657 |pages=289–292 |bibcode=2017Natur.546..289H |doi=10.1038/nature22336 |pmid=28593953 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200108234003/https://kar.kent.ac.uk/62267/1/Submission_288356_1_art_file_2637492_j96j1b.pdf |archive-date=8 January 2020 |access-date= |hdl=1887/74734 |s2cid=256771372}}</ref> Kagaya ng ''Homo erectus'', lumabas ang mga ''Homo sapiens'' sa Aprika kalaunan, at unti-unting pinalitan ang populasyon ng mga sinaunang tao sa lugar.<ref>{{cite journal |author-link=Chris Stringer |vauthors=Stringer C |date=June 2003 |title=Human evolution: Out of Ethiopia |trans-title=Ebolusyon ng tao: Paglabas sa Etiopiya |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |language=en |volume=423 |issue=6941 |pages=692–693, 695 |bibcode=2003Natur.423..692S |doi=10.1038/423692a |pmid=12802315 |s2cid=26693109}}</ref> Nagsimula maging moderno ang pag-uugali ng mga ''Homo sapiens'' bandang 160,000–70,000 taon ang nakaraan o mas maaga.<ref>{{cite journal |last1=Marean |first1=Curtis |display-authors=etal |date=2007 |title=Early human use of marine resources and pigment in South Africa during the Middle Pleistocene |trans-title=Paggamit ng mga unang tao sa yamang-tubig at tinta sa Timog Aprika noong kalagitnaan ng Pleistoseno |url=http://doc.rero.ch/record/15550/files/PAL_E2962.pdf |url-status=live |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |language=en |volume=449 |issue=7164 |pages=905–908 |bibcode=2007Natur.449..905M |doi=10.1038/nature06204 |pmid=17943129 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230525103726/https://doc.rero.ch/record/15550/files/PAL_E2962.pdf |archive-date=25 May 2023 |access-date= |s2cid=4387442}}</ref> Umusbong ang katangian ito sa gitna ng nagaganap na [[pagbabago ng klima|likas na pagbabago ng klima]] noong kalagitnaan hanggang sa dulo ng kapanahunang [[Pleistoseno]].<ref>{{Cite journal |last1=Wilkins |first1=Jayne |last2=Schoville |first2=Benjamin J. |date=June 2024 |title=Did climate change make Homo sapiens innovative, and if yes, how? Debated perspectives on the African Pleistocene record |trans-title=Naging inobatibo ba ang mga Homo sapiens dahil sa pagbabago ng klima, at kung oo, paano? Mga pinagdedebatehan na pananaw sa mga nakatala sa Pleistoseno sa Aprika |journal=Quaternary Science Advances |language=en |volume=14 |pages=100179 |bibcode=2024QSAdv..1400179W |doi=10.1016/j.qsa.2024.100179 |doi-access=free}}</ref> Naganap ang [[Kamakailang pinagmulang Aprikano|migrasyon palabas ng Aprika]] sa dalawang bahagi: una noong 130,000–100,000 taon ang nakaraan pahilaga sa Eurasya, at pangalawa noong 70,000–50,000 taon ang nakaraan patimog papunta sa katimugang baybayin ng [[Asya]].<ref>{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Posth C, Renaud G, Mittnik A, Drucker DG, Rougier H, Cupillard C, Valentin F, Thevenet C, Furtwängler A, Wißing C, Francken M, Malina M, Bolus M, Lari M, Gigli E, Capecchi G, Crevecoeur I, Beauval C, Flas D, Germonpré M, van der Plicht J, Cottiaux R, Gély B, Ronchitelli A, Wehrberger K, Grigorescu D, Svoboda J, Semal P, Caramelli D, Bocherens H, Harvati K, Conard NJ, Haak W, Powell A, Krause J |date=March 2016 |title=Pleistocene Mitochondrial Genomes Suggest a Single Major Dispersal of Non-Africans and a Late Glacial Population Turnover in Europe |trans-title=Iminumungkahi ng mga Henomang Mitokondrial noong Pleistoseno na may Iisang Pangunahing Pagkalat ng mga hindi Aprikano at may Pagpalit ng Populasyon noong Huling Bahagi ng Panahong Yelo sa Europa |url=https://pure.rug.nl/ws/files/79384808/Pleistocene_Mitochondrial_Genomes_Suggest_a_Single_Major_Dispersal_of_Non_Africans.pdf |url-status=live |journal=[[Current Biology]] |language=en |volume=26 |issue=6 |pages=827–833 |bibcode=2016CBio...26..827P |doi=10.1016/j.cub.2016.01.037 |pmid=26853362 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250312080455/https://pure.rug.nl/ws/files/79384808/Pleistocene_Mitochondrial_Genomes_Suggest_a_Single_Major_Dispersal_of_Non_Africans.pdf |archive-date=12 March 2025 |access-date= |hdl-access=free |s2cid=140098861 |hdl=2440/114930}}</ref><ref>{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Karmin M, Saag L, Vicente M, Wilson Sayres MA, Järve M, Talas UG, Rootsi S, Ilumäe AM, Mägi R, Mitt M, Pagani L, Puurand T, Faltyskova Z, Clemente F, Cardona A, Metspalu E, Sahakyan H, Yunusbayev B, Hudjashov G, DeGiorgio M, Loogväli EL, Eichstaedt C, Eelmets M, Chaubey G, Tambets K, Litvinov S, Mormina M, Xue Y, Ayub Q, Zoraqi G, Korneliussen TS, Akhatova F, Lachance J, Tishkoff S, Momynaliev K, Ricaut FX, Kusuma P, Razafindrazaka H, Pierron D, Cox MP, Sultana GN, Willerslev R, Muller C, Westaway M, Lambert D, Skaro V, Kovačevic L, Turdikulova S, Dalimova D, Khusainova R, Trofimova N, Akhmetova V, Khidiyatova I, Lichman DV, Isakova J, Pocheshkhova E, Sabitov Z, Barashkov NA, Nymadawa P, Mihailov E, Seng JW, Evseeva I, Migliano AB, Abdullah S, Andriadze G, Primorac D, Atramentova L, Utevska O, Yepiskoposyan L, Marjanovic D, Kushniarevich A, Behar DM, Gilissen C, Vissers L, Veltman JA, Balanovska E, Derenko M, Malyarchuk B, Metspalu A, Fedorova S, Eriksson A, Manica A, Mendez FL, Karafet TM, Veeramah KR, Bradman N, Hammer MF, Osipova LP, Balanovsky O, Khusnutdinova EK, Johnsen K, Remm M, Thomas MG, Tyler-Smith C, Underhill PA, Willerslev E, Nielsen R, Metspalu M, Villems R, Kivisild T |date=April 2015 |title=A recent bottleneck of Y chromosome diversity coincides with a global change in culture |trans-title=Naganap kasabay ng pandaigdigang pagbabago sa kultura ang isang kamakailang pagkonti sa dibersidad ng kromosoma Y |journal=[[Genome Research]] |language=en |volume=25 |issue=4 |pages=459–466 |doi=10.1101/gr.186684.114 |pmc=4381518 |pmid=25770088}}</ref> Narating ng mga ''Homo sapiens'' ang mga kontinente ng [[Australia]] 65,000 taon ang nakaraan at ang [[Kaamerikahan]] noong 15,000 taon ang nakaraan, gayundin sa [[Madagascar]] noong bandang {{KP|300|link=y}} at sa mga pinakamalalayong kapuluan sa [[Karagatang Pasipiko]] tulad ng [[Nueva Selanda]] noon lamang taong 1280.<ref>{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Clarkson C, Jacobs Z, Marwick B, Fullagar R, Wallis L, Smith M, Roberts RG, Hayes E, Lowe K, Carah X, Florin SA, McNeil J, Cox D, Arnold LJ, Hua Q, Huntley J, Brand HE, Manne T, Fairbairn A, Shulmeister J, Lyle L, Salinas M, Page M, Connell K, Park G, Norman K, Murphy T, Pardoe C |date=July 2017 |title=Human occupation of northern Australia by 65,000 years ago |trans-title=Okupasyon ng mga tao sa hilagang Australia bandang 65,000 taon ang nakaraan |url=https://ro.uow.edu.au/smhpapers/4803 |url-status=live |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |language=en |volume=547 |issue=7663 |pages=306–310 |bibcode=2017Natur.547..306C |doi=10.1038/nature22968 |pmid=28726833 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240815000135/https://ro.uow.edu.au/smhpapers/4803/ |archive-date=15 August 2024 |access-date= |hdl-access=free |s2cid=205257212 |hdl=2440/107043}}</ref><ref>{{cite journal |vauthors=Appenzeller T |date=May 2012 |title=Human migrations: Eastern odyssey |trans-title=Mga migrasyon ng tao: Paglalakbay pasilangan |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |language=en |volume=485 |issue=7396 |pages=24–26 |bibcode=2012Natur.485...24A |doi=10.1038/485024a |pmid=22552074 |doi-access=free}}</ref> Hindi simple ang ebolusyon ng tao dahil sa [[pagtatalik ng mga sinauna at modernong tao|pagtatalik nila sa ibang mga espesye ng tao]]. Ayon sa mga pananaliksik na isinagawa sa henoma ng tao, karaniwan ang pagtatalik sa pagitan ng mga malalayong kamag-anak ng mga modernong tao. Tinatayang aabot nang 6% ng [[DNA]] ng mga tao sa labas ng [[Sahara|sub-Sahara]] sa kasalukuyan ang nagmula sa mga hene ng mga Neandertal at ibang mga espesye tulad ng mga [[Denisovan]].<ref>{{cite journal |vauthors=Noonan JP |date=May 2010 |title=Neanderthal genomics and the evolution of modern humans |trans-title=Henomika ng mga Neandertal at ang ebolusyon ng modernong tao |journal=[[Genome Research]] |language=3n |volume=20 |issue=5 |pages=547–553 |doi=10.1101/gr.076000.108 |pmc=2860157 |pmid=20439435}}</ref><ref name="pmid21179161">{{cite journal |author-link1=David Reich |display-authors=6 |vauthors=Reich D, Green RE, Kircher M, Krause J, Patterson N, Durand EY, Viola B, Briggs AW, Stenzel U, Johnson PL, Maricic T, Good JM, Marques-Bonet T, Alkan C, Fu Q, Mallick S, Li H, Meyer M, Eichler EE, Stoneking M, Richards M, Talamo S, Shunkov MV, Derevianko AP, Hublin JJ, Kelso J, Slatkin M, Pääbo S |date=December 2010 |title=Genetic history of an archaic hominin group from Denisova Cave in Siberia |trans-title=Kasaysayang panghenetika ng isang sinaunang grupo ng mga hominin mula sa Kuweba ng Denisova sa Siberia |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |language=en |volume=468 |issue=7327 |pages=1053–1060 |bibcode=2010Natur.468.1053R |doi=10.1038/nature09710 |pmc=4306417 |pmid=21179161 |hdl=10230/25596}}</ref> Pinakamakikita sa mga pagbabagong naganap sa ebolusyon ng tao ay ang kawalan nito ng buhok sa katawan kumpara sa ibang mga bakulaw, gayundin ang [[bipedalismo|paglalakad sa dalawang paa]], mas malalaking [[utak]], at ang [[neotenya|pagkakapareho halos]] ng katangian ng magkaibang kasarian kumpara sa ibang mga bakulaw. Kasalukuyan may debate ukol sa kung ano ang relasyon ng mga pagbabagong ito sa isa't isa.<ref>{{cite book |author1-link=Robert Boyd |url=https://archive.org/details/howhumansevolved03edboyd |title=How Humans Evolved |vauthors=Boyd R, Silk JB |author2-link=Joan Silk |publisher=[[W. W. Norton & Company|Norton]] |year=2003 |isbn=978-0-393-97854-4 |location=New York |language=en |trans-title=Paano Umusbong ang mga Tao |url-access=registration}}</ref> == Kasaysayan == {{main|Kasaysayan ng mundo}} === Prehistorya === {{main|Prehistorya}} [[File:Early_migrations_mercator.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Early_migrations_mercator.svg|thumb|Pagkalat ng mga tao sa bawat kontinente mula sa [[Lambak ng Great Rift]] sa silangang [[Aprika]], kabilang ang pinaniniwalaang rutang dinaanan sa timog (kahel at dilaw).]] Hanggang noon lamang 12,000 taon ang nakaraan, nangangalap at nangangaso ang mga tao.<ref>{{Cite book |last=Scarre |first=Chris |author-link=Chris Scarre |title=The Human Past: World Prehistory and the Development of Human Societies |publisher=[[Thames & Hudson]] |year=2018 |isbn=978-0-500-29335-5 |editor-last=Scarre |editor-first=Chris |edition=4 |location=London |pages=174–197 |language=en |trans-title=Ang Nakaraan ng Tao: Prehistorya ng Mundo at ang Pag-usbong ng mga Lipunan ng Tao |chapter=The world transformed: from foragers and farmers to states and empires |trans-chapter=Ang nabagong mundo: mula nangangalap at nagsasaka hanggang sa estado at imperyo}}</ref> Nagsimula ang [[Rebolusyong Neolitiko]] sa iba't-ibang panig ng mundo nang maimbento ang [[agrikultura]]. Sa [[Kanlurang Asya]] natagpuan ang mga pinakamatatandang ebidensiya ng agrikultura, habang may mga ebidensiya rin ng hiwalay na pagkaimbento nito sa ibang panig ng mundo, partikular na sa [[Tsina]] at [[Mesoamerika]].<ref>{{Cite book |title=Origins and Spread of Domestic Animals in Southwest Asia and Europe |vauthors=Colledge S, Conolly J, Dobney K, Manning K, Shennan S |date=2013 |publisher=Left Coast |isbn=978-1-61132-324-5 |location= |pages=13–17 |language=en |trans-title=Mga Pinagmulan at Pagkalat ng mga Domestikadong Hayop sa Timog-kanlurang Asya at Europa}}</ref><ref>{{cite book |title=Animals and Human Society |vauthors=Scanes CG |date=January 2018 |publisher=Elsevier |isbn=978-0-12-805247-1 |veditors=Scanes CG, Toukhsati SR |pages=103–131 |language=en |trans-title=Mga Hayop at Lipunan ng Tao |chapter=The Neolithic Revolution, Animal Domestication, and Early Forms of Animal Agriculture |trans-chapter=Ang Rebolusyong Neolitiko, Domestikasyon ng Hayop, at mga Sinaunang Anyo ng Agrikulturang Panghayop |doi=10.1016/B978-0-12-805247-1.00006-X}}</ref><ref>{{cite journal |display-authors=6 |vauthors=Lu H, Zhang J, Liu KB, Wu N, Li Y, Zhou K, Ye M, Zhang T, Zhang H, Yang X, Shen L, Xu D, Li Q |date=May 2009 |title=Earliest domestication of common millet (Panicum miliaceum) in East Asia extended to 10,000 years ago |trans-title=Nausog sa 10,000 taon ang nakaraan ang pinakamaagang domestikasyon ng karaniwang dawa (Panicum miliaceum) sa Silangang Asya |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |language=en |volume=106 |issue=18 |pages=7367–7372 |bibcode=2009PNAS..106.7367L |doi=10.1073/pnas.0900158106 |pmc=2678631 |pmid=19383791 |doi-access=free}}</ref> Agrikultura ang nakikitang dahilan ng mga iskolar sa pananatili kalaunan ng mga tao sa iisang lugar, na nagbigay-daan kalaunan din sa pagsuporta sa mga malalaking populasyon at pag-usbong ng mga pinakaunang [[sibilisasyon]].<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=LceiAgAAQBAJ&q=western+civilisation+egypt&pg=PT65 |title=Western Civilization |vauthors=Spielvogel J |date=1 January 2014 |publisher=Cengage |isbn=978-1-285-98299-1 |language=en |trans-title=Kanluraning Sibilisasyon |access-date=}}</ref> === Sinaunang panahon === {{main|Sinaunang kasaysayan}} [[File:All_Gizah_Pyramids.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:All_Gizah_Pyramids.jpg|thumb|Ang [[Dakilang Piramide ng Giza]] sa [[Ehipto]].]] Naganap ang isang [[rebolusyong urban]] noong {{BKP|ika-4 na milenyo|link=y}} kasabay ng pagtatag sa mga [[lungsod-estado]] sa [[Sumer]] sa [[Mesopotamia]].<ref>{{cite book |last=Garfinkle |first=Steven J. |title=The Oxford Handbook of the State in the Ancient Near East and Mediterranean |date=2013 |publisher=Oxford Academic |isbn=978-0-19-518831-8 |editor1=Peter Fibiger Bang |editor1-link=Peter Fibiger Bang |pages=94–119 |language=en |trans-title=Ang Handbook ng Oxford sa Estado ng Sinaunang Malapit na Silangan at Mediteraneo |chapter=Ancient Near Eastern City-States |trans-chapter=Mga Sinaunang Lungsod-estado sa Malapit na Silangan |doi=10.1093/oxfordhb/9780195188318.013.0004 |editor2=Walter Scheidel |editor2-link=Walter Scheidel}}</ref> Sa mga lungsod na ito natagpuan ang mga [[kuneiporme]] na tinatayang ginamit simula noong {{BKP|3000}}.<ref>{{cite book |title=A Companion to Ancient Near Eastern Languages |vauthors=Woods C |date=28 February 2020 |publisher=Wiley |isbn=978-1-119-19329-6 |veditors=Hasselbach-Andee R |edition=1 |pages=27–46 |language=en |trans-title=Gabay sa mga Sinaunang Wika ng Malapit na Silangan |chapter=The Emergence of Cuneiform Writing |trans-chapter=Ang Pag-usbong ng Pagsusulat sa Kuneiporme |doi=10.1002/9781119193814.ch2 |s2cid=216180781}}</ref> Bukod sa Mesopotamia, umusbong din ang mga sibilisasyon ng [[sinaunang Ehipto]] at sa [[Kabihasnan ng Lambak ng Indo|Lambak ng Indus]].<ref>{{cite journal |vauthors=Robinson A |date=October 2015 |title=Ancient civilization: Cracking the Indus script |trans-title=Sinaunang sibilisasyon: Paglutas sa sulat Indus |journal=Nature |language=en |volume=526 |issue=7574 |pages=499–501 |bibcode=2015Natur.526..499R |doi=10.1038/526499a |pmid=26490603 |doi-access=free |s2cid=4458743}}</ref> Nakipagkalakalan din kalaunan ang mga ito sa isa't-isa at naimbento ang [[gulong]], [[araro]], at [[Layag (bangka)|layag]].<ref>{{cite book |author-link=Harriet Crawford |title=The Sumerian World |vauthors=Crawford H |publisher=Routledge |year=2013 |isbn=978-1-136-21911-5 |pages=447–461 |language=en |trans-title=Ang mundo ng Sumer |chapter=Trade in the Sumerian world |trans-chapter=Kalakalan sa mundo ng Sumer}}</ref> Samantala, sa Kaamerikahan, umusbong ang [[sibilisasyong Caral-Supe]] sa ngayo'y [[Peru]] noong {{BKP|3000}}, ang pinakamatandang sibilisasyon sa kontinente.<ref>{{cite web |last1= |first1= |title=Sacred City of Caral-Supe |trans-title=Sagradong Lungsod ng Caral-Supe |url=https://whc.unesco.org/en/list/1269/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240523053341/https://whc.unesco.org/en/list/1269/ |archive-date=23 May 2024 |access-date=27 May 2024 |website=UNESCO World Heritage Centre |language=en}}</ref> Nadebelop rin sa panahong ito ang [[astronomiya]] at [[matematika]], na ginamit ng mga taga-Ehipto upang magawa ang [[Dakilang Piramide ng Giza]], na nakatayo pa rin hanggang ngayon.<ref>{{cite journal |vauthors=Edwards JF |date=2003 |title=Building the Great Pyramid: Probable Construction Methods Employed at Giza |trans-title=Pagtayo sa Dakilang Piramide: Mga Posibleng Paraan ng Konstruksiyon na Isinagawa sa Giza |journal=Technology and Culture |language=en |volume=44 |issue=2 |pages=340–354 |doi=10.1353/tech.2003.0063 |issn=0040-165X |jstor=25148110 |s2cid=109998651}}</ref> May ebidensiya ng isang napakatinding [[tagtuyot]] na [[Pangyayari noong 4.2 libong taon|naganap 4,200 taon ang nakaraan]] na tumagal nang isang siglo at nagpabagsak sa maraming mga sibilisasyon sa mundo,<ref>{{cite journal |vauthors=Voosen P |date=August 2018 |title=New geological age comes under fire |trans-title=Pinuna ng marami ang bagong panahong heolohikal |journal=Science |language=en |volume=361 |issue=6402 |pages=537–538 |bibcode=2018Sci...361..537V |doi=10.1126/science.361.6402.537 |pmid=30093579 |s2cid=51954326}}</ref> bagamat pinalitan din sila ng ibang mga sibilisasyon tulad ng [[Babilonya]] sa Mesopotamia at [[dinastiyang Shang|Shang]] sa Tsina.<ref>{{cite book |title=The Cambridge History of Ancient China: From the Origins of Civilization to 221 BC |vauthors=Keightley DN |publisher=Cambridge University Press |year=1999 |isbn=978-0-521-47030-8 |veditors=Loewe M, Shaughnessy EL |pages=232–291 |language=en |trans-title=Ang Kasaysayan ng Cambridge sa Sinaunang Tsina: Mula sa mga Pinagmulan ng Sibilisasyon hanggang 221 BKP |chapter=The Shang: China's first historical dynasty |trans-chapter=Ang Shang: unang makasaysayang dinastiya ng Tsina}}</ref><ref>{{cite book |title=Babylonians |vauthors=Saggs HW |publisher=University of California Press |year=2000 |isbn=978-0-520-20222-1 |page=7 |language=en |trans-title=Mga taga-Babilonya}}</ref> Gayunpaman, [[Pagbagsak noong huling bahagi ng Panahong Bronse|bumagsak ang marami sa mga ito]] noong huling bahagi ng [[Panahong Bronse]] bandang {{BKP|1200}} dahil sa mga kadahilanang hindi pa lubos na maipaliwanag ng mga siyentipiko.<ref>{{cite journal |vauthors=Drake BL |date=1 June 2012 |title=The influence of climatic change on the Late Bronze Age Collapse and the Greek Dark Ages |trans-title=Ang impluwensiya ng pagbabago ng klima sa Pagbagsak sa huling bahagi ng Panahong Bronse at ang Madilim na Panahon ng Gresya |journal=Journal of Archaeological Science |language=en |volume=39 |issue=6 |pages=1862–1870 |bibcode=2012JArSc..39.1862D |doi=10.1016/j.jas.2012.01.029}}</ref> Ang pangyayaring ito ang nagpasimula sa [[Panahon ng Bakal]] sa maraming panig ng mundo na nagpalit sa paggamit sa [[bronse]] bilang pangunahing sangkap sa mga kagamitan.<ref>{{cite book |title=European Prehistory |vauthors=Wells PS |date=2011 |publisher=Springer |isbn=978-1-4419-6633-9 |veditors=Milisauskas S |series=Interdisciplinary Contributions to Archaeology |place=New York |pages=405–460 |language=en |trans-title=Prehistoryang Europeo |chapter=The Iron Age |trans-chapter=Ang Panahon ng Bakal |doi=10.1007/978-1-4419-6633-9_11}}</ref> Simula noong {{BKP|ika-5 siglo}}, [[kasaysayan|nagsimulang itala]] ng mga tao ang mga pangyayari sa paligid nila.<ref>{{cite book |title=History as Wonder: Beginning with Historiography. |vauthors=Hughes-Warrington M |publisher=Taylor & Francis |year=2018 |isbn=978-0-429-76315-1 |location=[[Reyno Unido]] |language=en |trans-title=Kasaysayan bilang Wonder: Simula sa Historiograpiya |chapter=Sense and non-sense in Ancient Greek histories |trans-chapter=Katuturan at kawalang katuturan sa mga kasaysayan ng Sinaunang Gresya}}</ref> Sa panahong ito din nagsimulang yumabong ang ilan sa mga pinakamaimpluwensiyang sibilisasyon ng sinaunang panahon, ang [[sinaunang Gresya]] at [[sinaunang Roma|Roma]] sa Europa.<ref>{{cite web |date=2 October 2015 |title=Why ancient Rome matters to the modern world |trans-title=Bakit mahalaga sa modernong mundo ang sinaunang Roma |url=https://www.theguardian.com/books/2015/oct/02/mary-beard-why-ancient-rome-matters |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414130448/https://www.theguardian.com/books/2015/oct/02/mary-beard-why-ancient-rome-matters |archive-date=14 April 2021 |access-date= |website=The Guardian |language=en |vauthors=Beard M}}</ref><ref>{{cite web |date=11 June 2015 |title=Stanford scholar debunks long-held beliefs about economic growth in ancient Greece |trans-title=Pinabulaanan ng iskolar ng Stanford ang mga matagal na'ng paniniwala tungkol sa paglago ng ekonomiya sa sinaunang Gresya |url=https://news.stanford.edu/news/2015/june/greek-economy-growth-061115.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210418190351/https://news.stanford.edu/news/2015/june/greek-economy-growth-061115.html |archive-date=18 April 2021 |access-date= |publisher=[[Stanford University]] |language=en |vauthors=Vidergar AB}}</ref> Samantala, umusbong din ang mga malalaking sibilisasyon sa ibang kontinente, tulad halimbawa ng mga [[sibilisasyong Maya|Maya]] na gumawa ng mga komplikadong [[kalendaryo]],<ref>{{cite journal |vauthors=Milbrath S |date=March 2017 |title=The Role of Solar Observations in Developing the Preclassic Maya Calendar |trans-title=Ang Gampanin ng mga Obserbasyong Solar sa Pagdebelop sa Preklasikong Kalendaryonf Maya |journal=Latin American Antiquity |language=en |volume=28 |issue=1 |pages=88–104 |doi=10.1017/laq.2016.4 |issn=1045-6635 |s2cid=164417025}}</ref> at [[Kaharian ng Aksum|Aksum]], na naging daanan ng mga kalakal mula sa Europa papuntang India at pabalik.<ref>{{cite journal |vauthors=Benoist A, Charbonnier J, Gajda I |date=2016 |title=Investigating the eastern edge of the kingdom of Aksum: architecture and pottery from Wakarida |trans-title=Pag-imbestiga sa silangang sulok ng kaharian ng Aksum: arkitektura at pamamalayok mula sa Wakarida |journal=Proceedings of the Seminar for Arabian Studies |language=en |volume=46 |pages=25–40 |issn=0308-8421 |jstor=45163415}}</ref> Naging batayan naman ng mga sumunod na imperyo sa rehiyon ang [[Imperyong Achaemenid]] sa Kanlurang Asya dahil sa kanilang sentralisadong pamamahala,<ref>{{cite journal |vauthors=Farazmand A |date=1 January 1998 |title=Administration of the Persian Achaemenid world-state empire: implications for modern public administration |trans-title=Administrasyon ng pandaigdigang imperyong estado ng Achaemenid sa Persia: mga implikasyon para sa modernong pampublikong administrasyon |journal=International Journal of Public Administration |language=en |volume=21 |issue=1 |pages=25–86 |doi=10.1080/01900699808525297 |issn=0190-0692}}</ref> at narating naman ng [[Imperyong Gupta]] sa India at [[dinastiyang Han|Han]] sa Tsina ang kinokonsiderang ginintuang panahon sa kani-kanilang lugar.<ref>{{cite journal |vauthors=Ingalls DH |date=1976 |title=Kālidāsa and the Attitudes of the Golden Age |trans-title=Kālidāsa at ang Kaugalian ng Ginintuang Panahon |journal=Journal of the American Oriental Society |language=en |volume=96 |issue=1 |pages=15–26 |doi=10.2307/599886 |issn=0003-0279 |jstor=599886}}</ref><ref>{{cite journal |vauthors=Xie J |date=2020 |title=Pillars of Heaven: The Symbolic Function of Column and Bracket Sets in the Han Dynasty |trans-title=Mga Haligi ng Langit: Ang Simbolikong Silbi ng Hanay at Bracket Set sa Dinastiyang Han |journal=Architectural History |language=en |volume=63 |pages=1–36 |doi=10.1017/arh.2020.1 |issn=0066-622X |s2cid=229716130}}</ref> === Gitnang Kapanahunan === {{main|Gitnang Kapanahunan}} [[Talaksan:Combat_deuxième_croisade.jpg|thumb|Isang depiksiyon sa isang labanan sa kasagsagan ng [[Ikalawang Krusada]].]] Markado ang [[Gitnang Kapanahunan]] sa Europa bilang ang panahon mula sa [[pagbagsak ng Kanlurang Imperyong Romano|pagbagsak]] ng [[Kanlurang Imperyong Romano]] noong {{KP|476|link=y}} hanggang sa [[Pagbagsak ng Constantinopla|pagbagsak]] ng [[Silangang Imperyong Romano]] noong 1453.<ref>{{cite journal |vauthors=Marx W, Haunschild R, Bornmann L |date=2018 |title=Climate and the Decline and Fall of the Western Roman Empire: A Bibliometric View on an Interdisciplinary Approach to Answer a Most Classic Historical Question |trans-title=Klima at ang Paghina at Pagbagsak ng Kanlurang Imperyong Romano: Pananaw sa Bibliometriya ukol sa Interdisiplinaryong Pagtingin para Masagot ang Pinakaklasikal na Tanong sa Kasaysayan |journal=Climate |language=en |volume=6 |issue=4 |page=90 |bibcode=2018Clim....6...90M |doi=10.3390/cli6040090 |doi-access=free}}</ref> Sa panahong ito, kontrolado ng [[Simbahang Katolika]] ang halos lahat ng aspeto ng pamumuhay at edukasyon sa naturang kontinente. Samantala, lumaganap naman ang [[Islam]] sa [[Gitnang Silangan]] na humantong kalaunan sa [[Ginintuang Panahon ng Islam|isang ginintuang panahon]] sa rehiyon.<ref name="Renima-2016">{{cite book |title=The State of Social Progress of Islamic Societies |vauthors=Renima A, Tiliouine H, Estes RJ |date=2016 |publisher=Springer International Publishing |isbn=978-3-319-24774-8 |veditors=Tiliouine H, Estes RJ |series=International Handbooks of Quality-of-Life |place= |pages=25–52 |language=en |trans-title=Ang Estado ng mga Progreso sa Lipunan ng mga Lipunang Islam |chapter=The Islamic Golden Age: A Story of the Triumph of the Islamic Civilization |trans-chapter=Ang Ginintuang Panahon ng Islam: Kuwento ng Tagumpay ng Sibilisasyong Islam |doi=10.1007/978-3-319-24774-8_2}}</ref> Ang magkaibang paniniwalang ito ang naging dahilan upang magtunggali ang dalawang relihiyon sa isang [[Mga Krusada|serye ng mga digmaan]] upang makontrol ang [[Banal na Lupain]], na itinuturing na sagrado ng parehong relihiyon.<ref>{{cite book |title=The Crusades: The War for the Holy Land |vauthors=Asbridge T |publisher=Simon and Schuster |year=2012 |isbn=978-1-84983-770-5 |language=en |trans-title=Mga Krusada: Ang Digmaan para sa Banal na Lupain |chapter=Introduction: The world of the crusades |trans-chapter=Panimula: Ang mundo ng mga krusada}}</ref> Sa kabilang panig ng mundo naman, umusbong ang mga [[kulturang Mississippi]] sa Hilagang Amerika.<ref>{{Cite encyclopedia |title=Mississippian Period |encyclopedia=New Georgia Encyclopedia |url=https://www.georgiaencyclopedia.org/nge/Article.jsp?id=h-707 |access-date= |date=2002 |trans-title=Panahong Mississippi |archive-url=https://web.archive.org/web/20090819042104/http://www.georgiaencyclopedia.org/nge/Article.jsp?id=h-707 |archive-date=19 August 2009 |author=Adam King |url-status=dead}}</ref> Sinakop ng [[Imperyong Mongol]] ang napakalaking bahagi ng Asya noong 1200s.<ref>{{cite book |title=The Mongol Conquests in World History |vauthors=May T |publisher=Reaktion Books |year=2013 |isbn=978-1-86189-971-2 |page=7 |language=en |trans-title=Ang Pananakop ng mga Mongol sa Kasaysayan ng Mundo}}</ref> Sa Aprika, narating ng [[Imperyong Mali]] ang kanilang tugatog,<ref>{{Cite encyclopedia |title=The Empire of Mali |encyclopedia=Oxford Research Encyclopedia of African History |publisher=Oxford University Press |url=https://oxfordre.com/africanhistory/view/10.1093/acrefore/9780190277734.001.0001/acrefore-9780190277734-e-266 |access-date= |date=25 February 2019 |language=en |trans-title=Ang Imperyo ng Mali |doi=10.1093/acrefore/9780190277734.013.266 |isbn=978-0-19-027773-4 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211020034919/https://oxfordre.com/africanhistory/view/10.1093/acrefore/9780190277734.001.0001/acrefore-9780190277734-e-266 |archive-date=20 October 2021 |vauthors=Canós-Donnay S |url-status=live}}</ref> habang naging isang prominenteng estado sa [[Karagatang Pasipiko]] ang [[Imperyong Tonga]].<ref>{{cite journal |vauthors=Canela SA, Graves MW |title=The Tongan Maritime Expansion: A Case in the Evolutionary Ecology of Social Complexity |trans-title=Ang Pagpapalawak ng Tonga sa Karagatan: Kaso sa Ebolusyonal na Ekolohiya ng Pagkakomplikado ng Lipunan |url=https://www.researchgate.net/publication/46734826 |journal=Asian Perspectives |language=en |volume=37 |issue=2 |pages=135–164}}</ref> Naging makapangyarihan naman ang mga [[Aztec]] sa Mesoamerika at mga [[Inca]] sa [[Andes]].<ref>{{cite book |title=Religion and Empire: The Dynamics of Aztec and Inca Expansionism |vauthors=Conrad G, Demarest AA |publisher=Cambridge University Press |year=1984 |isbn=0-521-31896-3 |page=2 |language=en |trans-title=Relihiyon at Imperyo: Ang Dinamika ng Pagpapalawak ng Aztec at Inca}}</ref> === Modernong panahon === {{main|Makabagong kasaysayan}} Hinahati ng mga iskolar ang modernong panahon sa dalawang bahagi: maaga at huli. Itinuturing na nagsimula ang maagang modernong panahon sa [[Pagbagsak ng Constantinopla|pagbagsak]] ng [[Silangang Imperyong Romano]] at ang pagsisimula ng [[Imperyong Ottoman]].<ref>{{cite book |last1=Kafadar |first1=Cemal |title=Handbook of European History 1400–1600: Late Middle Ages, Renaissance and Reformation |date=1 January 1994 |publisher=Brill |isbn=978-90-04-39165-9 |veditors=Brady T, Oberman T, Tracy JD |pages=589–635 |language=en |trans-title=Handbook ng Kasaysayan ng Europa 1400–1600: Huling Gitnang Kapanahunan, Renasimiyento, at Repormasyon |chapter=Ottomans and Europe |trans-chapter=Mga Ottoman at Europa |doi=10.1163/9789004391659_019 |access-date= |chapter-url=https://brill.com/view/book/edcoll/9789004391659/BP000019.xml |archive-url=https://web.archive.org/web/20220502073325/https://brill.com/view/book/edcoll/9789004391659/BP000019.xml |archive-date=2 May 2022 |url-status=live}}</ref> Samantala, nagsimula naman ang [[panahong Edo]] sa [[Hapon]],<ref>{{Cite encyclopedia |title=The Culture of Travel in Edo-Period Japan |encyclopedia=Oxford Research Encyclopedia of Asian History |publisher=Oxford University Press |url=https://oxfordre.com/asianhistory/view/10.1093/acrefore/9780190277727.001.0001/acrefore-9780190277727-e-72 |access-date= |date=19 November 2020 |language=en |trans-title=Ang Kultura ng Paglalakbay sa Hapón noong Panahong Edo |doi=10.1093/acrefore/9780190277727.013.72 |isbn=978-0-19-027772-7 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210812150712/https://oxfordre.com/asianhistory/view/10.1093/acrefore/9780190277727.001.0001/acrefore-9780190277727-e-72 |archive-date=12 August 2021 |vauthors=Goree R |url-status=live}}</ref> ang [[dinastiyang Qing]] sa [[Tsina]],<ref>{{Cite journal |vauthors=Mosca MW |date=2010 |title=China's Last Empire: The Great Qing |trans-title=Ang Huling Imperyo ng Tsina: Ang Dakilang Qing |url=https://www.proquest.com/openview/a516602ac28aba8955507e46ab41483e/1?pq-origsite=gscholar&cbl=25135 |url-status=live |journal=Pacific Affairs |language=en |volume=83 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220306014457/https://www.proquest.com/openview/a516602ac28aba8955507e46ab41483e/1?pq-origsite=gscholar&cbl=25135 |archive-date=6 March 2022 |access-date=}}</ref> at ang [[Imperyong Mughal]] sa [[India]].<ref>{{Cite journal |vauthors=Suyanta S, Ikhlas S |date=19 July 2016 |title=Islamic Education at Mughal Kingdom in India (1526–1857) |trans-title=Edukasyong Islam sa Kaharian ng Mughal sa India (1526–1857) |url=https://journal.tarbiyahiainib.ac.id/index.php/attalim/article/view/228 |url-status=live |journal=Al-Ta Lim Journal |language=en |volume=23 |issue=2 |pages=128–138 |doi=10.15548/jt.v23i2.228 |issn=2355-7893 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220407082504/http://journal.tarbiyahiainib.ac.id/index.php/attalim/article/view/228 |archive-date=7 April 2022 |access-date= |doi-access=free}}</ref> Naganap naman sa Europa ang [[Renasimiyento]] at ang [[Panahon ng Pagtuklas]].<ref>{{cite book |url=https://www.worldcat.org/oclc/893909816 |title=The European Renaissance, 1400–1600 |vauthors=Kirkpatrick R |date=2002 |publisher=Routledge |isbn=978-1-317-88646-4 |page=1 |language=en |trans-title=Ang Renasimiyento sa Europa: 1400–1600 |oclc=893909816 |access-date= |archive-url=https://web.archive.org/web/20220730032848/https://www.worldcat.org/title/european-renaissance-1400-1600/oclc/893909816 |archive-date=30 July 2022 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite book |url=https://www.worldcat.org/oclc/859536800 |title=The Age of Discovery, 1400–1600 |vauthors=Arnold D |date=2002 |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-47968-7 |edition=2 |pages=xi |language=en |trans-title=Ang Panahon ng Pagtuklas, 1400–1600 |oclc=859536800 |access-date= |archive-url=https://web.archive.org/web/20220730032848/https://www.worldcat.org/title/age-of-discovery-1400-1600/oclc/859536800 |archive-date=30 July 2022 |url-status=live}}</ref> Nagsimulang maglakbay ang mga Europeo sa iba't-ibang panig ng mundo, simula sa [[kolonisasyon ng Kaamerikahan]] at ang [[Palitang Kolumbiyano]].<ref>{{cite journal |vauthors=Dixon EJ |date=January 2001 |title=Human colonization of the Americas: timing, technology and process |trans-title=Kolonisasyon ng mga Tao sa Kaamerikahan: tayming, teknolohiya, at proseso |journal=Quaternary Science Reviews |language=en |volume=20 |issue=1–3 |pages=277–299 |bibcode=2001QSRv...20..277J |doi=10.1016/S0277-3791(00)00116-5}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Keehnen |first1=Floris W. M. |last2=Mol |first2=Angus A. A. |date=2020 |title=The roots of the Columbian Exchange: an entanglement and network approach to early Caribbean encounter transactions |trans-title=Ang mga ugat ng Palitang Kolumbiyano: paghahawi at sala-salabat na pagtingin sa mga unang transaksyon sa pagkikita sa Caribbean |journal=Journal of Island and Coastal Archaeology |language=en |volume=16 |issue=2–4 |pages=261–289 |doi=10.1080/15564894.2020.1775729 |pmc=8452148 |pmid=34557059}}</ref> Ang paglawak ng mga nasasakupang teritoryo ng mga Europeo ang naging simula ng [[Palitan ng alipin sa Atlantiko|palitan ng mga alipin]] sa magkabilang panig ng [[Karagatang Atlantiko]] at ang [[henosidyo]] sa mga [[katutubong Amerikano]] sa kontinente.<ref>{{Cite journal |vauthors=Lovejoy PE |date=1989 |title=The Impact of the Atlantic Slave Trade on Africa: A Review of the Literature |trans-title=Ang Epekto sa Aprika ng Palitan ng Alipin sa Atlantiko: Rebyu sa Literatura |url=https://www.jstor.org/stable/182914 |url-status=live |journal=The Journal of African History |language=en |volume=30 |issue=3 |pages=365–394 |doi=10.1017/S0021853700024439 |issn=0021-8537 |jstor=182914 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220306011109/https://www.jstor.org/stable/182914 |archive-date=6 March 2022 |access-date= |s2cid=161321949}}</ref><ref>{{cite book |title=The Historiography of Genocide |vauthors=Cave AA |date=2008 |publisher=Palgrave Macmillan UK |isbn=978-0-230-29778-4 |veditors=Stone D |place=London |pages=273–295 |language=en |trans-title=Historiograpiya ng Henosidyo |chapter=Genocide in the Americas |trans-chapter=Henosidyo sa Kaamerikahan |doi=10.1057/9780230297784_11}}</ref> Sa panahon ding ito nagsimula ang [[Rebolusyong Makaagham]], na nagpaabante sa mga larangan ng agham kabilang na ang [[matematika]], [[mekanika]], [[astronomiya]], at [[pisyolohiya]].<ref>{{cite journal |vauthors=Delisle RG |date=September 2014 |title=Can a revolution hide another one? Charles Darwin and the Scientific Revolution |trans-title=Maaari bang makapagtago ng rebolusyon sa isa pang rebolusyon? Si Charles Darwin at ang Rebolusyong Makaagham |journal=Endeavour |language=en |volume=38 |issue=3–4 |pages=157–158 |doi=10.1016/j.endeavour.2014.10.001 |pmid=25457642}}</ref> {{multiple image|align=right|perrow=2|total_width=400|direction=horizontal|image1=Bataille de Verdun 1916.jpg|image2=Nagasakibomb.jpg|footer=Ang [[Unang Digmaang Pandaigdig|Una]] at [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] noong ika-20 siglo.}} Samantala, nagsimula naman ang huling modernong panahon noong 1800 sa pagsisimula ng [[Rebolusyong Industriyal]] sa Europa. Bilang resulta ng [[Panahon ng Kaliwanagan]], naganap ang maraming rebolusyon sa iba't-ibang panig ng Europa at Kaamerikahan, kagaya ng sa [[Rebolusyong Pranses|Pransiya]] at [[Rebolusyong Amerikano|Estados Unidos]].<ref>{{cite web |title=Sister Revolutions: American Revolutions on Two Continents |trans-title=Magkapatid na Rebolusyon: Ang Rebolusyong Amerikano sa Dalawang Kontinente |url=https://www.nps.gov/articles/000/sister-revolutions-american-revolutions-on-two-continents-teaching-with-historic-places.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240527071735/https://www.nps.gov/articles/000/sister-revolutions-american-revolutions-on-two-continents-teaching-with-historic-places.htm |archive-date=27 May 2024 |access-date= |website=US National Park Services |language=en}}</ref> Naganap naman sa Europa noong unang bahagi ng siglo ang mga [[digmaang Napoleoniko]].<ref>{{Cite journal |vauthors=O'Rourke KH |date=March 2006 |title=The worldwide economic impact of the French Revolutionary and Napoleonic Wars, 1793–1815 |trans-title=Ang pandaigdigang epekto sa ekonomiya ng Rebolusyong Pranses at ang mga Digmaang Napoleoniko, 1793–1815 |url=https://www.cambridge.org/core/product/identifier/S1740022806000076/type/journal_article |url-status=live |journal=Journal of Global History |language=en |volume=1 |issue=1 |pages=123–149 |doi=10.1017/S1740022806000076 |issn=1740-0228 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220730032852/https://www.cambridge.org/core/journals/journal-of-global-history/article/abs/worldwide-economic-impact-of-the-french-revolutionary-and-napoleonic-wars-17931815/B5D21C47E53307E78358803D4695FCE8 |archive-date=30 July 2022 |access-date=}}</ref> Nawala sa kontrol ng [[Imperyong Kastila|Espanya]] ang halos lahat ng kanilang teritoryo sa Kaamerikahan sa [[Mga digmaan ng kalayaan sa Kaamerikahang Espanyol|isang serye ng mga magkakaugnay na rebolusyon]] sa kontinente.<ref>{{Cite journal |vauthors=Zimmerman AF |date=November 1931 |title=Spain and Its Colonies, 1808–1820 |trans-title=Espanya at ang mga Kolonya nuto, 1808–1820 |url=https://www.jstor.org/stable/2506251 |url-status=live |journal=The Hispanic American Historical Review |language=en |volume=11 |issue=4 |pages=439–463 |doi=10.2307/2506251 |jstor=2506251 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220306014948/https://www.jstor.org/stable/2506251 |archive-date=6 March 2022 |access-date=}}</ref> Samantala, nag-agawan naman ng teritoryo ang mga Europeo sa [[Pag-aagawan para sa Aprika|kontinente ng Aprika]] gayundin sa [[Oseaniya]].<ref>{{cite web |date=2011 |title=British History in depth: Slavery and the 'Scramble for Africa' |trans-title=Malalimang pagtalakay sa Kasaysayan ng Britanya: Pang-aalipin at ang 'Agawan para sa Aprika' |url=https://www.bbc.co.uk/history/british/abolition/scramble_for_africa_article_01.shtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220324121231/https://www.bbc.co.uk/history/british/abolition/scramble_for_africa_article_01.shtml |archive-date=24 March 2022 |access-date= |website=[[BBC]] |language=en-GB |vauthors=David S}}</ref><ref>{{Cite journal |vauthors=Raudzens G |date=2004 |title=The Australian Frontier Wars, 1788–1838 |trans-title=Ang mga Digmaan sa Hangganan ng Australya, 1788–1838 |url=https://dx.doi.org/10.1353/jmh.2004.0138 |journal=The Journal of Military History |language=en |volume=68 |issue=3 |pages=957–959 |doi=10.1353/jmh.2004.0138 |issn=1543-7795 |s2cid=162259092}}</ref> Bago matapos ang siglo, narating ng [[Imperyong Britaniko]] ang kanilang tugatog sa nasasakupang teritoryo, ang pinakamalaki sa kasaysayan.<ref>{{cite journal |vauthors=Palan R |date=14 January 2010 |title=International Financial Centers: The British-Empire, City-States and Commercially Oriented Politics |trans-title=Mga Pandaigdigang Sentrong Pampinansiyal: Ang Imperyong Britaniko, mga Lungsod-estado, at Politikang Nakatuon sa Komersyo |url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.2202/1565-3404.1239/html |url-status=live |journal=Theoretical Inquiries in Law |language=en |volume=11 |issue=1 |doi=10.2202/1565-3404.1239 |issn=1565-3404 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210826211616/https://www.degruyter.com/document/doi/10.2202/1565-3404.1239/html |archive-date=26 August 2021 |access-date= |s2cid=56216309}}</ref> Sa sumunod na siglo, nasira ang [[balanse ng kapangyarihan]] sa Europa na nagresulta sa [[Unang Digmaang Pandaigdig]] noong 1914, ang pinakamadugong digmaan noong panahong yon. Dahil sa tindi ng digmaan, sinubukang ayusin ng [[Kasunduan sa Versailles]] ang kapangyarihan sa mundo at itinatag ang [[Liga ng mga Bansa]]. Gayunpaman, hindi nito napigilan ang unti-unting pag-angat ng [[awtoritarismo]], partikular na sa [[Pasistang Italya|Italya]], [[Alemanyang Nazi|Alemanya]], at [[Imperyong Hapon|Hapon]]. Dahil dito at sa [[Malawakang Depresyon|pagbagsak ng ekonomiya]] sa maraming bansa noong dekada 1930s, naganap ang [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], isang napakalawak na digmaan na pinaglabanan ng halos lahat ng mga bansa sa mundo noong panahong yon at nagresulta sa pinakamadugong digmaan sa tala ng kasaysayan. Matapos ng digmaan, binuo ang [[Mga Nagkakaisang Bansa]] bilang pamalit sa Liga ng mga Bansa. Samantala, bumagsak ang maraming imperyo dahil sa digmaan, na nagbigay-daan naman sa [[dekolonisasyon]] at ang pag-angat ng [[Estados Unidos]] at [[Unyong Sobyetiko]] bilang mga pinakamakapangyarihang bansa. {{multiple image|align=right|perrow=2|total_width=400|direction=horizontal|image1=Гагарин перед полётом.jpg|image2=Aldrin Apollo 11 original.jpg|footer=Si [[Yuri Gagarin]], ang unang tao sa kalawakan, at [[Neil Armstrong]], ang unang tao sa [[Buwan (astronomiya)|Buwan]].}} Ang sigalot ng dalawang makapangyarihang bansa ang nagpasimula sa [[Digmaang Malamig]], ang panahon kung saan ginamit ng dalawang bansa ang mga digmaan sa iba't-ibang panig ng mundo bilang digmaan ng impluwensiya, kagaya sa [[Digmaang Koreano|tangway ng Korea]] at [[Digmaan sa Biyetnam|Biyetnam]]. Nagparamihan ang dalawa ng mga [[sandatang nukleyar]] bilang paghahanda sa inaasahang [[Ikatlong Digmaang Pandaigdig]]; bagamat may mga muntikang pangyayari, hindi ito nauwi sa naturang digmaan. Samantala, [[Karera sa Kalawakan|nagkarera din sila sa kalawakan]]: naipadala ng Unyong Sobyetiko ang pinakaunang [[artipisyal na satelayt|satelayt]], [[Vostok 1]], at ang pinakaunang tao, [[Yuri Gagarin]], sa kalawakan. Gayunpaman, humupa ito kalaunan nang naipadala ng Estados Unidos ang mga pinakaunang tao sa [[Buwan (astronomiya)|Buwan]] sa misyong [[Apollo 11]] na kinabilangan nina [[Neil Armstrong]], [[Buzz Aldrin]], at [[Michael Collins]]. Nagtapos ang naturang digmaan sa [[pagbagsak ng Unyong Sobyetiko]] noomg 1991 sa maraming mga republika. Ang pagkaimbento sa [[kompyuter]], [[internet]], at [[smartphone]] ang nagpasimula sa kasalukuyang [[Panahon ng Impormasyon]]. == Tingnan din == * [[Lalaki|Lalaking tao]] * [[Babae (kasarian)|Babaeng tao]] * [[Pagkatao]] * [[Mga araling pantao]] == Sanggunian == {{reflist}} {{Human Evolution}} {{Hominidae nav}} {{Apes}} {{Taxonbar|from=Q15978631}} {{Authority control|state=expanded}} [[Kategorya:Tao|*]] [[Kategorya:Primates]] it8g07caivkiff9t08cib3n4s36kxto 0 1999 2168133 2166539 2025-07-10T04:38:15Z InternetArchiveBot 113521 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2168133 wikitext text/x-wiki {{calendar|lk=on|show_year=on|float=right|month=october|prevnext=on}} [[File:Les_Très_Riches_Heures_du_duc_de_Berry_octobre.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Les_Tr%C3%A8s_Riches_Heures_du_duc_de_Berry_octobre.jpg|right|thumb|Oktubre, mula sa ''Très Riches Heures du Duc de Berry'']] Ang '''Oktubre''' ay ang ikasampung [[Buwan (panahon)|buwan]] sa [[kalendaryong Gregoryano]].<ref>{{cite web|last1=Lotha|first1=Gloria|title=October|url=https://www.britannica.com/topic/March-month|publisher=The Editors of Encyclopaedia Britannica|accessdate=9 Pebrero 2023|date=Oktubre 31, 2010|language=en}}</ref> Naglalaman ito ng tatlumpu't isang [[Araw (panahon)|araw]]. Orihinal itong ikawalong buwan sa lumang kalendaryo ni Romulo noong mga bandang 750 BK, subalit nanatili ang pangalan nitong "Oktubre" (mula sa [[Wikang Latin|Latin]] at [[Wikang Griyego|Griyegong]] ''ôctō'' na ibig sabihin ay "[[8 (bilang)|walo]]") kahit na naidagdag na ang [[Enero]] at [[Pebrero]] sa kalendaryong orihinal na ginawa ng mga Romano. Sa [[Sinaunang Roma]], isa sa tatlong ''lapis manalis'' ang ginaganap tuwing Oktubre 5; ang Meditrinalia ay tuwing Oktubre 11; Augustalia tuwing Oktubre 12; ''October Horse'' o Kabayo ng Oktubre tuwing Oktubre 15; at Armilustrio tuwing Oktubre 19. Ang mga petsang ito ay hindi tumutugma sa modernong kalendaryong Gregoryano. Sa mga Anglo-Sahon, tinatawag nila ang buwang ito na Winterfylleth (Ƿinterfylleþ), dahil sa kabilugan ng buwan sa panahong ito ay sinasabing nagsisimula ang [[taglamig]].<ref>{{Cite EB1911|wstitle=October}}</ref> Karaniwang inuugnay ang Oktubre sa panahon ng [[taglagas]] sa ilang bahagi ng [[Hilagang Hating-globo|Hilagang Emispero]], at [[tagsibol]] sa ilang bahagi ng [[Timog Hating-globo|Timog Emispero]], kung saan ito ang katumbas ng [[Abril]] sa Hilagang Emispero, at kabaligtaran naman. == Mga simbolo == Ang mga batong kapanganakan para sa Oktubre ay ang ''turmalina'' at ''[[opalo]]''.<ref>{{cite web |title=Gemstone Leaflet |url=http://www.jewelers.org/pdf/ConsEdcn/Gemstone%20Leaflets.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120222185020/http://www.jewelers.org/pdf/ConsEdcn/Gemstone%20Leaflets.pdf |archive-date=2012-02-22 |access-date=Ene 22, 2012 |publisher=Jewelers of America |language=en}}</ref> Ang bulaklak kapanganakan nito ay ang ''kalendula''.<ref>{{cite web |author=SHG Resources |title=Birth Months, Flowers, and Gemstones |url=http://www.shgresources.com/gems/birthflowers/ |url-status=dead |archive-url=https://archive.today/20120911093344/http://www.shgresources.com/gems/birthflowers/ |archive-date=2012-09-11 |access-date=2011-11-01 |publisher=SHG Resources |language=en}}</ref> Ang mga tandang [[sodyak]] ng buwan ay ''[[Libra (astrolohiya)|Libra]]'' (hanggang Oktubre 22) at ''[[Scorpio]]'' (mula Oktubre 23 pataas). Ang opalo ay karaniwang iniuugnay sa mga pulseras o palamuti, habang ang turmalina ay makikita sa ginupit na anyo sa mga [[alahas]].<ref>Dumaan ang [[Daigdig]] sa pinagtagpuan ng mga simbolo noong 22:59 UT/GMT Oktubre 22, 2020, at muling dadaan dito sa 104:51 UT/GMT Oktubre 23, 2021.</ref><ref name="astrology">{{citation |title=Astrology Calendar |url=https://www.yourzodiacsign.com/calendar/ |website=yourzodiacsign}}. Signs in UT/GMT for 1950–2030. (sa Ingles)</ref> [[File:Maple_leaf_in_fall.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Maple_leaf_in_fall.jpg|thumb|Dahon ng Pulang ''maple'' (''Acer rubrum'') sa Oktubre (Hilagang Emisperyo).]] [[File:Calendula_January_2008-1_filtered.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Calendula_January_2008-1_filtered.jpg|thumb|The kalendula]] [[File:Tourmaline_cut.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Tourmaline_cut.JPG|alt=Cut tourmaline|thumb|Pinutol na turmalina]] [[File:Opal_Armband_800pix.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Opal_Armband_800pix.jpg|alt=An opal armband. Opal is the birthstone for October.|thumb|Isang pulseras na opalo. Ang opalo ay isang batong kapanganakan para sa Oktubre]] == Mga pagdiriwang == ''Ang talaang ito ay hindi nangangahulugang may katayuang opisyal o pagdiriwang pangkalahatan.'' [[File:Beata_Vergine_Maria,_Madonna_del_Rosario.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Beata_Vergine_Maria,_Madonna_del_Rosario.jpg|thumb|Ang Mahal na Ina ng Banal na Santo Rosaryo na ang debosyon at Pista ay ipinagdiriwang sa Oktubre]] === Buong buwan === * Buwan ng Kasaysayang Itim sa [[Reyno Unido]] * Sa tradisyon ng [[Simbahang Katolikong Romano|Simbahang Katolika]], ang Oktubre ay itinuturing na Buwan ng Banal na [[Rosaryo]].<ref>{{cite web |title=CATHOLIC ENCYCLOPEDIA: Special Devotions For Months |url=http://www.newadvent.org/cathen/10542a.htm |access-date=2012-10-24 |publisher=Newadvent.org |language=en}}</ref> * Buwan ng Kamalayan sa [[Kanser sa suso|Kanser sa Suso]] * Buwan ng Kamalayan sa Kalusugang [[Literasi]]<ref>{{cite web |title=Health Literacy Month – Finding the Right Words for Better Health |url=http://www.healthliteracymonth.org/ |website=www.healthliteracymonth.org |language=en |access-date=2025-06-25 |archive-date=2021-06-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210622041111/https://healthliteracymonth.org/ |url-status=dead }}</ref> * Pandaigdigang Buwan ng Paglalakad Papunta sa Paaralan * Buwan ng Kamalayan sa Pangmedisinang Ultrasound<ref>{{cite web |title=SDMS Medical Ultrasound Awareness Month |url=http://www.sdms.org/resources/muam |website=www.sdms.org |language=en}}</ref> * Buwan ng Kamalayan sa Sindromeng Rett<ref>{{cite web |title=Home - Rettsyndrome.org |url=http://www.rettsyndrome.org/get-involved/october-awareness-month |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20161010053152/http://www.rettsyndrome.org/get-involved/october-awareness-month |archive-date=2016-10-10 |access-date=2016-10-07 |website=www.rettsyndrome.org |language=en}}</ref> * Pandaigdigang Buwan ng Kamalayan sa [[Pagkabulag]]<ref>{{Cite web |title=October is World Blindness Awareness Month |url=http://www.aao.org/aao/patients/eyemd/world_blindness.cfm |access-date=2025-06-25 |website=www.aao.org |language=en |archive-date=2007-02-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070208072923/http://www.aao.org/aao/patients/eyemd/world_blindness.cfm |url-status=dead }}</ref> * Pandaigdigang Buwan ng [[Layog|Menopos]] * Buwan ng Kamalayan sa [[Panggugulayin|Begetariyanismo]]<ref>{{cite web |date=13 Oktubre 2021 |title=Hultin G. Why Celebrate Vegetarian Awareness Month? Food & Nutrition, October 7, 2014, Accessed November 14, 2018 |url=https://foodandnutrition.org/blogs/stone-soup/celebrate-vegetarian-awareness-month/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20230716113117/https://foodandnutrition.org/blogs/stone-soup/celebrate-vegetarian-awareness-month/ |archive-date=Hulyo 16, 2023 |access-date=Nobyembre 15, 2018 |language=en}}</ref> ==== Estados Unidos ==== Sa huling dalawa hanggang tatlong linggo ng Oktubre (at minsan pati ang unang linggo ng Nobyembre), karaniwang ito lamang ang panahong nagkakasabay-sabay ang apat na pangunahing propesyonal na liga ng [[Palakasan|isports]] sa [[Estados Unidos]] at [[Canada]] sa kanilang mga laro: nagsisimula ang ''preseason'' ng [[National Basketball Association]] (NBA) at kasunod nito ang regular na ''season'' pagkaraan ng halos dalawang linggo; nasa unang buwan ng regular na ''season'' ang National Hockey League (NHL); nasa kalagitnaan ng regular na ''season'' ang National Football League (NFL); at ang Major League Baseball (MLB) ay nasa yugto ng ''postseason'', kabilang ang League Championship Series at World Series. Ang mga araw na sabay-sabay may laro ang apat na liga ay tinatawag na ''sports equinox''. * Buwan ng Arkibong Amerikano * Buwan ng Pag-aampon ng [[Aso]] mula sa Silungan * Buwan ng [[Sining]] at [[Araling pantao|Humanidades]] * Buwan ng Pag-iwas sa Pang-aapi * Buwan ng Kamalayan sa ''Cyber Security'' * Buwan ng Kamalayan sa Karahasang Pantahanan * Buwan ng Kasaysayan ng [[Pilipinong Amerikano|Pilipinong-Amerikano]] * Buwan ng Pamanang Italyanong-Amerikano * Buwan ng Pamanang Polakong-Amerikano * Pambansang Buwan ng [[Hanapbuhay|Trabaho]] at [[Pamilya]] === Nailipipat === * Mga pagdiriwang Oktoberfest (iba't ibang petsa sa buong mundo depende sa lugar) ==== Unang Biyernes ==== * Araw ng mga BAta ([[Singapore]]) * Pandaigdigang Araw ng [[Ngiti]] ==== Ikalawang Sabado ==== * Pambansang Araw ng Pagtatanim ng Puno ([[Mongolya|Mongolia]]) ==== Huling Biyernes ==== * Araw ng Neveda ([[Nevada]], Estados Unidos) (bagaman aktuwal na sumali ang estado noong Oktubre 31, 1864) * Araw ng Guro ([[Australya]]) (kung Oktubre 31 ang huling Biyernes, ililipat ang pista sa Nobyembre 7) === Nakapirmi === * [[Oktubre 1]] ** Pandaigdigang Araw ng [[Kape]] ** Pandaigdigang Araw ng mga Nakakatanda ** Pandaigdigang Araw ng [[Tugtugin|Musika]] ** Pambansang Araw ng Republikang Bayan ng Tsina ([[Tsina|Republikang Bayan ng Tsina]]) *[[Oktubre 4]] ** Kapistahan ni [[Francisco ng Asisi|San Francisco ng Asis]] ** Araw ng [[Kapayapaan]] at Pagkakasundo ([[Mozambique]]) ** Araw ng Kalayaan ([[Lesotho]]) ** Pandaigdigang Araw ng [[Hayop]] *[[Oktubre 7]] **[[Birhen ng Banal na Rosaryo|Kapistahan ng Mahal na Ina ng Banal na Santo Rosaryo]] *[[Oktubre 15]] **Pandaigdigang Araw ng [[Paghuhugas ng kamay|Paghuhugas ng Kamay]] *[[Oktubre 16]] ** Pandaigdigang Araw ng [[Pagkain]] ** Araw ni [[Papa Juan Pablo II]] ([[Polonya]]) *[[Oktubre 19]] ** Araw ni [[Madre Teresa]] ([[Albanya]]) *[[Oktubre 20]] **Pandaigdigang Araw ng [[Estadistika]] *[[Oktubre 24]] **Araw ng [[Mga Bansang Nagkakaisa]] (Pandaigdigang pagdiriwang) *[[Oktubre 31]] **Bisperas ng Tagniyebe, an bisperas ng unang araw ng tagniyebe sa Hilagang Emisperyo ***[[Gabi ng Pangangaluluwa]] (mga bansang nagsasalita ng [[Wikang Ingles|Ingles]], gayon din sa ibang lokasyon) ==Mga sanggunian== {{Reflist}} {{Months}} {{Commonscat|October}} [[Kategorya:Buwan (panahon)]] 96c23mc3efb037zv7zqu94baqzatfd6 0 2911 2168131 2166567 2025-07-10T04:13:55Z InternetArchiveBot 113521 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2168131 wikitext text/x-wiki {{calendar|lk=on|show_year=on|float=right|month=november|prevnext=on}} Ang '''Nobyembre''' ay ang ikalabing-isa at panultimong buwan ng taon sa mga [[kalendaryong Huliyano]] at [[Kalendaryong Gregoryano|Gregoryano]]. May 30 araw ito. Noong bandang 750 BK, ikasiyam na buwan ang Nobyembre sa kalendaryo ni [[Romulo]]. Napanatili nito ang pangalan mula sa salitang [[Wikang Latin|Latin]] na ''novem'' (siyam), kahit naidagdag na ang Enero at Pebrero sa kalendaryong Romano. Sa Timog Emispero, huling bahagi ng tagsibol ang Nobyembre; sa Hilagang Emispero, huling bahagi ng taglagas. Sa [[Timog Hating-globo|Timog Emispero]], tumutugma ang Nobyembre sa Mayo ng [[Hilagang Hating-globo|Hilagang Emispero]], at ganoon din sa kabaligtaran. Sa [[Sinaunang Roma]], ginaganap ang ''Ludi Plebeii'' (mga Paligsahan ng mga Karaniwang Mamamayan) mula Nobyembre 4 hanggang 17. Idinaraos ang ''Epulum Jovis'' (Piging para kay [[Jupiter (god)|Jupiter]]) tuwing Nobyembre 13, habang sinisimulan ang mga pagdiriwang ng ''Brumalia'' (Kapistahan ng Taglamig) tuwing Nobyembre 24. Hindi tumutugma ang mga petsang ito sa modernong kalendaryong Gregoryano. Tinutukoy ng mga Anglo-Sahon ang buwang ito bilang Blōtmōnaþ (Buwan ng Hain). Sa Kalendaryong Republikano ng [[Pransiya]], saklaw ng Nobyembre ang mga buwang Brumaire (maulap o hamog na buwan) at Frimaire (buwan ng lamig). [[File:Chrysanthemums.jpg|thumb|''Chrysanthemum'' o mansanilya]] [[File:Topaze1.jpg|alt=Topaz crystal|thumb|200px|Krystal ng topas]][[File:Citrine taillee.jpg|alt=Citrine gemstone|thumb|Batong hiyas na sitrine]] == Astrolohiya == Sa [[Astrolohiya|astrolohiyang]] Kanluranin, ang mga tandang [[sodyak]] na kaugnay ng Nobyembre: [[Scorpio]] (Oktubre 23 – Nobyembre 21) at [[Sagittarius (astrolohiya)|Sagittarius]] (Nobyembre 22 – Disyembre 21).<ref>Dumaan ang [[Daigdig]] sa pinagtagpuan ng mga simbolo noong 20:39 UT/GMT Nobyembre 21, 2020, at muling dadaan dito sa 02:33 UT/GMT Nobyembre 22, 2021.</ref><ref name="astrology">{{citation |title=Astrology Calendar |url=https://www.yourzodiacsign.com/calendar/ |website=yourzodiacsign}}. Mga tanda sa UT/GMT para sa 1950–2030. (sa Ingles)</ref> == Mga simbolo == Ang batong kapanganakan para sa Nobyembre ay ang ''topas'' (lalo na ang dilaw) na sumasagisag sa pagkakaibigan, at ang ''sitrine''. Ang bulaklak ng kapanganakan nito ay ang ''chrysanthemum'' o [[Mansanilya (krisantemo)|mansanilya]].<ref>{{cite web |title=SHGresources.com |url=http://www.shgresources.com/gems/birthflowers/ |url-status=dead |archive-url=https://archive.today/20120911093344/http://www.shgresources.com/gems/birthflowers/ |archive-date=2012-09-11 |publisher=SHGresources.com |language=en |accessdate=2012-12-11}}</ref> == Mga pagdiriwang == ''Ang talaang ito ay hindi nangangahulugang may katayuang opisyal o pagdiriwang pangkalahatan.'' [[Talaksan:Meis,_San_Salvador_13-01b,_cemiterio.jpg|thumb|Mga iba't-ibang uri ng bulaklak sa iba't-ibang uri ng libingan na nakalagay upang magpakita ng pagmamahal, pagrespeto at pag-alala sa mga yumaong kamag-anak o kaibigan. Isang tagpo ito sa Undas, ang pag-alala sa mga namatay tuwing Nobyembre 1.]] [[File:Thanksgiving-Brownscombe.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Thanksgiving-Brownscombe.jpg|right|thumb|Ipinagdiriwang ang Araw ng Pagpasalamat sa Nobyembre]] [[Talaksan:Andrés Bonifacio photo (cropped).jpg|thumb|150px|Ipinagdiriwang ang kabayanihan ni [[Andres Bonifacio]], ang Ama ng [[Himagsikang Pilipino]], tuwing Nobyembre 30, na siya rin kanyang kapanganakan]] === Buong buwan === * Sa tradisyong Katoliko, ang Nobyembre ay ang buwan para sa pagdarasal sa mga Banal na Kaluluwa sa Purgatoryo. Pinapanitili minsan ang isang Talaang Nobyembre o Talaang Namatay ng Nobyembre para sa layuning ito.<ref>Jesuit Institute, [https://jesuitinstitute.org/Pages/Liturgy/NovemberLists.htm November Lists] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231105085615/https://jesuitinstitute.org/Pages/Liturgy/NovemberLists.htm |date=2023-11-05 }}, hinango noong 5 Nobyembre 2023. (sa Ingles)</ref> * Buwan ng Akademikong Pagsusulat * Buwan ng Kamalayan sa [[Kanser sa baga|Kanser sa Baga]] === Nalilipat === * Pandaigdigang Araw ng Mitzvah<ref>{{cite web |title=Home - Mitzvah Day |url=https://manseper.blogspot.com/}} (sa Ingles)</ref> '''Unang Linggo''' * Katapusan ng ''[[daylight saving time]]'' (DST, literal na 'oras na nakapagtitipid ng liwanag ng araw') ([[Estados Unidos]] at [[Canada]]) '''Martes pagkatapos ng unang Lunes''' * Araw ng Halalan (Estados Unidos) '''Ikatlong Huwebes''' * Pandaigdigang Araw ng [[Pilosopiya]] ([[Nagkakaisang Bansa|Mga Bansang Nagkakaisa]]) '''Ikatlong Biyernes''' * Pandaigdigang Araw ng Paninindigan laban sa Pang-aapi '''Huling Miyerkules''' * [[Araw ng Pasasalamat|Pagpapasalamat]] ([[Pulo ng Norfolk]], [[Australya]]) '''Ikaapat na Huwebes''' * [[Araw ng Pasasalamat|Pagpapasalamat]] (Estados Unidos) '''Araw pagkatapos ng ikaapat ng Huwebes''' * Itim na Biyernes (Estados Unidos) === Nakapirmi === * [[Nobyembre 1]] ** [[Undas|Araw ng Lahat ng mga Santo]] ([[Katolisismo]]) *** Araw ng mga Patay, unang araw: Araw ng mga Inosente ([[Haiti]], [[Mehiko]]) *[[Nobyembre 2]] ** [[Araw ng mga Kaluluwa|Araw ng Lahat ng mga Kaluluwa]] ([[Simbahang Katolikong Romano]] at [[Komunyong Anglikano]]) ** Araw ng mga Patay, ikalawang araw (Mehiko) ** Pandaigdigang Araw sa Pagwakas sa Impunidad para sa mga Krimen Laban sa mga [[Mamamahayag]] ([[Nagkakaisang Bansa|Mga Bansang Nagkakaisa]]) * [[Nobyembre 9]] ** Araw ng Kalayaan ([[Kambodya]]) * [[Nobyembre 10]] ** Pambansang Araw ng mga [[Bayani]] ([[Indonesia]]) *[[Nobyembre 19]] ** Araw ng Watawat ([[Brasil]]) ** Pandaigdigang Araw ng Kalalakihan ** Araw ng [[Pamumuhunan]] ng Kababaihan *[[Nobyembre 26]] **Araw ng [[Saligang batas|Konstitusyon]] ([[Indiya|Indya]]) *Nobyembre 27 **[[Mahal na Birhen ng Mapaghimalang Medalya]] ([[Simbahang Katolikong Romano|Katolikong Romano]]) *Nobyembre 30 **[[Andrés Bonifacio|Araw ni Bonifacio]] ([[Pilipinas]]) ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Months}} [[Kategorya:Buwan (panahon)]] eaqwcbdvp6qxlemgce0ck3syeba3jff 5 3742 2168111 2167908 2025-07-10T01:31:59Z 103.249.203.198 /* ano yung program components */ bagong seksiyon 2168111 wikitext text/x-wiki {{Tagagamit:Maskbot/config |maxarchivesize = 55K |counter = 19 |algo = old(90d) |archive = Usapang Wikipedia:Kapihan/Sinupan %(counter)d }} <div style="float:right; padding-left:5px; clear:right;"> {| style="text-align:left; border:1px solid #AAA;margin-bottom:4px; margin-left:1em; width: 293px;" bgcolor="#999999" |-padding:5px;padding-top:0.5em;font-size: 95%; |width="100%" bgcolor="gray" style="color: white;"|'''Usapan''' |- |width="100%" align="center" bgcolor="white"| '''<span class="plainlinks"><font size=3>[{{SERVER}}{{localurl:{{NAMESPACE}}:{{PAGENAME}}|action=edit&section=new}} '''&rArr; Magsimula ng bagong paksang mapag-uusapan.''']</font></span>''' |- |width="100%" bgcolor="gray" style="color: white;"|'''Tuwirang daan''' |- |width="100%" align="center" bgcolor="white"| [[WT:KAPE]], [[UW:KAPE]] ---- <div style="font-size:0.85em;"> __TOC__ </div> |- |width="100%" bgcolor="gray" style="color: white;"|'''Mga sinupan''' |- |width="100%" align="center" bgcolor="white"| <small> [[Wikipedia:Kapihan/Archive 1|01]] | [[Wikipedia:Kapihan/Archive 2|02]] | [[Wikipedia:Kapihan/Archive 3|03]] | [[Wikipedia:Kapihan/Archive 4|04]] | [[Wikipedia:Kapihan/Arkibo 5|05]] | [[Wikipedia:Kapihan/Arkibo 6|06]] | [[Wikipedia:Kapihan/Arkibo 7|07]] | [[Wikipedia:Kapihan/Arkibo 8|08]] | [[Wikipedia:Kapihan/Arkibo 9|09]] | [[Wikipedia:Kapihan/Arkibo 10|10]] | [[Wikipedia:Kapihan/Arkibo 11|11]] | [[Wikipedia:Kapihan/Arkibo 12|12]] | [[Wikipedia:Kapihan/Arkibo 13|13]] | [[Wikipedia:Kapihan/Sinupan 14|14]] | [[Wikipedia:Kapihan/Sinupan 15|15]] | [[Wikipedia:Kapihan/Sinupan 16|16]] | [[Usapang Wikipedia:Kapihan/Sinupan 17|17]] | [[Usapang Wikipedia:Kapihan/Sinupan 18|18]] | [[Usapang Wikipedia:Kapihan/Sinupan 19|19]] | [[Usapang Wikipedia:Kapihan/Sinupan 20|20]] | [[Usapang Wikipedia:Kapihan/Sinupan 21|21]] | [[Usapang Wikipedia:Kapihan/Sinupan 22|22]] | [[Usapang Wikipedia:Kapihan/Sinupan 23|23]] | [[Usapang Wikipedia:Kapihan/Sinupan 24|24]] | [[Usapang Wikipedia:Kapihan/Sinupan 25|25]] | [[Usapang Wikipedia:Kapihan/Sinupan 26|26]] | [[Usapang Wikipedia:Kapihan/Sinupan 27|27]] | [[Usapang Wikipedia:Kapihan/Sinupan 28|28]] | [[Usapang Wikipedia:Kapihan/Sinupan 29|29]] <inputbox> type=fulltext prefix=Usapang Wikipedia:Kapihan/ break=yes width=40 searchbuttonlabel=Maghanap mula sa mga sinupan </inputbox> </small> |} </div> <!-- Ipasok ang inyong mga usapin sa kababaan ng pahina at huwag dito. Huwag kalimutang lumagda gamit ang apat na ~~~~ :). --> == Nakaarkibo na ang nakaraang usapan == Hi, inarkibo ko na ang nakaraang usapan dito sa Kapihan. Kung mayroon pa rin nabinbin na usapan sa nakaraan o kay may pabatid na kailangan pa rin na nakapaskil, gumawa na lamang kayo ng bagong usapan o paskil dito at maari ninyo na lamang tukuyin ang nakaraang usapan o paskil mula sa [[Usapang Wikipedia:Kapihan/Sinupan 29|arkibo]]. Salamat. --[[User:Jojit fb|Jojit]] ([[User talk:Jojit fb|usapan]]) 06:07, 18 Hunyo 2025 (UTC) == <span lang="en" dir="ltr">Sister Projects Task Force reviews Wikispore and Wikinews</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="message"/> Dear Wikimedia Community, The [[m:Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs Committee (CAC)]] of the Wikimedia Foundation Board of Trustees assigned [[m:Wikimedia Foundation Community Affairs Committee/Sister Projects Task Force|the Sister Projects Task Force (SPTF)]] to update and implement a procedure for assessing the lifecycle of Sister Projects – wiki [[m:Wikimedia projects|projects supported by Wikimedia Foundation (WMF)]]. A vision of relevant, accessible, and impactful free knowledge has always guided the Wikimedia Movement. As the ecosystem of Wikimedia projects continues to evolve, it is crucial that we periodically review existing projects to ensure they still align with our goals and community capacity. Despite their noble intent, some projects may no longer effectively serve their original purpose. '''Reviewing such projects is not about giving up – it's about responsible stewardship of shared resources'''. Volunteer time, staff support, infrastructure, and community attention are finite, and the non-technical costs tend to grow significantly as our ecosystem has entered a different age of the internet than the one we were founded in. Supporting inactive projects or projects that didn't meet our ambitions can unintentionally divert these resources from areas with more potential impact. Moreover, maintaining projects that no longer reflect the quality and reliability of the Wikimedia name stands for, involves a reputational risk. An abandoned or less reliable project affects trust in the Wikimedia movement. Lastly, '''failing to sunset or reimagine projects that are no longer working can make it much harder to start new ones'''. When the community feels bound to every past decision – no matter how outdated – we risk stagnation. A healthy ecosystem must allow for evolution, adaptation, and, when necessary, letting go. If we create the expectation that every project must exist indefinitely, we limit our ability to experiment and innovate. Because of this, SPTF reviewed two requests concerning the lifecycle of the Sister Projects to work through and demonstrate the review process. We chose Wikispore as a case study for a possible new Sister Project opening and Wikinews as a case study for a review of an existing project. Preliminary findings were discussed with the CAC, and a community consultation on both proposals was recommended. === Wikispore === The [[m:Wikispore|application to consider Wikispore]] was submitted in 2019. SPTF decided to review this request in more depth because rather than being concentrated on a specific topic, as most of the proposals for the new Sister Projects are, Wikispore has the potential to nurture multiple start-up Sister Projects. After careful consideration, the SPTF has decided '''not to recommend''' Wikispore as a Wikimedia Sister Project. Considering the current activity level, the current arrangement allows '''better flexibility''' and experimentation while WMF provides core infrastructural support. We acknowledge the initiative's potential and seek community input on what would constitute a sufficient level of activity and engagement to reconsider its status in the future. As part of the process, we shared the decision with the Wikispore community and invited one of its leaders, Pharos, to an SPTF meeting. Currently, we especially invite feedback on measurable criteria indicating the project's readiness, such as contributor numbers, content volume, and sustained community support. This would clarify the criteria sufficient for opening a new Sister Project, including possible future Wikispore re-application. However, the numbers will always be a guide because any number can be gamed. === Wikinews === We chose to review Wikinews among existing Sister Projects because it is the one for which we have observed the highest level of concern in multiple ways. Since the SPTF was convened in 2023, its members have asked for the community's opinions during conferences and community calls about Sister Projects that did not fulfil their promise in the Wikimedia movement.[https://commons.wikimedia.org/wiki/File:WCNA_2024._Sister_Projects_-_opening%3F_closing%3F_merging%3F_splitting%3F.pdf <nowiki>[1]</nowiki>][https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_Community_Affairs_Committee/Sister_Projects_Task_Force#Wikimania_2023_session_%22Sister_Projects:_past,_present_and_the_glorious_future%22 <nowiki>[2]</nowiki>][https://meta.wikimedia.org/wiki/WikiConvention_francophone/2024/Programme/Quelle_proc%C3%A9dure_pour_ouvrir_ou_fermer_un_projet_%3F <nowiki>[3]</nowiki>] Wikinews was the leading candidate for an evaluation because people from multiple language communities proposed it. Additionally, by most measures, it is the least active Sister Project, with the greatest drop in activity over the years. While the Language Committee routinely opens and closes language versions of the Sister Projects in small languages, there has never been a valid proposal to close Wikipedia in major languages or any project in English. This is not true for Wikinews, where there was a proposal to close English Wikinews, which gained some traction but did not result in any action[https://meta.wikimedia.org/wiki/Proposals_for_closing_projects/Closure_of_English_Wikinews <nowiki>[4]</nowiki>][https://meta.wikimedia.org/wiki/WikiConvention_francophone/2024/Programme/Quelle_proc%C3%A9dure_pour_ouvrir_ou_fermer_un_projet_%3F <nowiki>[5]</nowiki>, see section 5] as well as a draft proposal to close all languages of Wikinews[https://meta.wikimedia.org/wiki/Talk:Proposals_for_closing_projects/Archive_2#Close_Wikinews_completely,_all_languages? <nowiki>[6]</nowiki>]. [[:c:File:Sister Projects Taskforce Wikinews review 2024.pdf|Initial metrics]] compiled by WMF staff also support the community's concerns about Wikinews. Based on this report, SPTF recommends a community reevaluation of Wikinews. We conclude that its current structure and activity levels are the lowest among the existing sister projects. SPTF also recommends pausing the opening of new language editions while the consultation runs. SPTF brings this analysis to a discussion and welcomes discussions of alternative outcomes, including potential restructuring efforts or integration with other Wikimedia initiatives. '''Options''' mentioned so far (which might be applied to just low-activity languages or all languages) include but are not limited to: *Restructure how Wikinews works and is linked to other current events efforts on the projects, *Merge the content of Wikinews into the relevant language Wikipedias, possibly in a new namespace, *Merge content into compatibly licensed external projects, *Archive Wikinews projects. Your insights and perspectives are invaluable in shaping the future of these projects. We encourage all interested community members to share their thoughts on the relevant discussion pages or through other designated feedback channels. === Feedback and next steps === We'd be grateful if you want to take part in a conversation on the future of these projects and the review process. We are setting up two different project pages: [[m:Public consultation about Wikispore|Public consultation about Wikispore]] and [[m:Public consultation about Wikinews|Public consultation about Wikinews]]. Please participate between 27 June 2025 and 27 July 2025, after which we will summarize the discussion to move forward. You can write in your own language. I will also host a community conversation 16th July Wednesday 11.00 UTC and 17th July Thursday 17.00 UTC (call links to follow shortly) and will be around at Wikimania for more discussions. <section end="message"/> </div> -- [[User:Victoria|Victoria]] on behalf of the Sister Project Task Force, 20:57, 27 Hunyo 2025 (UTC) <!-- Message sent by User:Johan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Sister_project_MassMassage_on_behalf_of_Victoria/Target_list&oldid=28911188 --> == Paghingi ng Tulong mabago ang pamagat ng artikulo. == Magandang araw. Ako po ang sumulat ng artikulong ito tungkol sa kilalang direktor ngayon sa Pilipinas, ngunit nais ko pong baguhin ang pamagat sa mas kumpletong bersyon na “Emille B. Joson lamang.” Sapagkat mali ang aking paglalahad at nakasama ang aking username. Paumahin po at unang beses ko lamang sa Wikipedia. At dahil hindi ko magamit ang “Ilipat” o mahanap na opsyon, nais ko sanang humiling ng tulong mula sa mga tagapangasiwa upang mailipat ito sa tamang pamagat na "Emille B. Joson" po ([[Tagagamit:Theloveweadore/Emille B. Joson]]) Maraming salamat po! Sana po'y ako'y matulungan. [[Tagagamit:Theloveweadore|Theloveweadore]] ([[Usapang tagagamit:Theloveweadore|kausapin]]) 05:50, 30 Hunyo 2025 (UTC) : <small>(komento hindi galing sa tagapangasiwa)</small> – {{ping|Theloveweadore}} Sa tingin ko dapat mong i-edit ang layout bago ito ilipat sa pangunahing espasyo. [[Tagagamit:Như Gây Mê|<span style="color:orange;"><strong>Halley</strong></span>]] [[Philippines|<span style="color:#00bbe6;"><strong>^{luv Filipino ❤}</strong></span>]] 06:15, 30 Hunyo 2025 (UTC) ::Salamat po sa inyong mungkahi, Ma'am Halley! 😊 Na-edit ko na po ang layout ng artikulo base sa mga pamantayan ng Filipino Wikipedia, kasama na po ang tamang lede, mga seksyon gaya ng “Karera” at “Edukasyon,” pati na rin po ang sangguniang naka-<nowiki><ref> format.</nowiki> ::Kung may karagdagan pa po kayong mungkahi bago ito mailipat sa pangunahing espasyo, ikagagalak ko pong ayusin pa ito. Maraming salamat po sa inyong gabay! 🙏 Sana po ay matulungan nyo akong maisalin ito sa "Emille B. Joson" na pangalan. [[Tagagamit:Theloveweadore|Theloveweadore]] ([[Usapang tagagamit:Theloveweadore|kausapin]]) 06:55, 30 Hunyo 2025 (UTC) == Tila 2 ang pahina == Alin po sa mga dalawa ay ''legit'' na pahina? *[[Wikipedia:Pagkakarga (Pag-aupload)]] (nakakawing sa Wikidata) *[[Wikipedia:File upload wizard]] _ <span style="color:#4169e1; font-family:Footlight MT">[[Tagagamit:JWilz12345|JWilz12345]]</span> <span style="color:#202734; font-family:Palatino">([[Usapang tagagamit:JWilz12345|''Kausapin'']]|[[Natatangi:Mga ambag/JWilz12345|''Mga ambag ko'']])</span> 06:22, 30 Hunyo 2025 (UTC) == Spam == Hello, please take a look at [[:en:User:Grnrchst/David Woodard report]] and [[:meta:Talk:Wikiproject:Antispam#Cross-wiki_self-promotion_campaign_(David_Woodard)]], and consider if the article [[David Woodard]] should be deleted. Bw [[Tagagamit:Orland|Orland]] ([[Usapang tagagamit:Orland|kausapin]]) 06:45, 5 Hulyo 2025 (UTC) :''As I suggested, please create a page similar to [[Wikipedia:Mga artikulong buburahin/Chris Chan]]. Unfortunately, there is no one-click option to request deletion on our wiki. You can start by creating the page [[Wikipedia:Mga artikulong buburahin/David Woodard]] and copying some of the content from the sample page I provided. Thanks.'' --[[User:Jojit fb|Jojit]] ([[User talk:Jojit fb|usapan]]) 15:31, 8 Hulyo 2025 (UTC) == Nakabase o nakahimpil? == Alin po ang mas mainam na salin ng [[w:en:Category:Business organizations based in the Philippines]]? ::'''Kategorya:Mga organisasyon sa negosyo na nakabase sa Pilipinas''' ::'''Kategorya:Mga organisasyon sa negosyo na nakahimpil sa Pilipinas''' _ <span style="color:#4169e1; font-family:Footlight MT">[[Tagagamit:JWilz12345|JWilz12345]]</span> <span style="color:#202734; font-family:Palatino">([[Usapang tagagamit:JWilz12345|''Kausapin'']]|[[Natatangi:Mga ambag/JWilz12345|''Mga ambag ko'']])</span> 08:33, 7 Hulyo 2025 (UTC) :Kung [[:en:WP:COMMONNAME|WP:COMMONNAME]] ang batayan, mas maganda kung "nakabase" para maunawaan agad ng nagbabasa. May mga ibang kategorya bang gumagamit ng "nakahimpil"? Personally, mas pabor ako sa consistency sa ibang mga kategorya kung may naunang gumamit na ng "nakahimpil". [[Tagagamit:GinawaSaHapon|<span style="border-radius: 3px; background-color:#3366cc; color: white; font-weight: bold; padding: 5px;">GinawaSaHapon</span>]] <span style="font-size:85%;">('''[[Usapang tagagamit:GinawaSaHapon|usap tayo!]]''')</span> 13:44, 7 Hulyo 2025 (UTC) ::Base sa paghahanap, lamang ang mga paggamit ng salitang "[https://tl.wikipedia.org/w/index.php?search=Kategorya%3A+nakabase&title=Natatangi%3AMaghanap&ns0=1 nakabase]" kaysa salitang "[https://tl.wikipedia.org/w/index.php?search=Kategorya%3A+nakahimpil&title=Natatangi%3AMaghanap&ns0=1 nakahimpil]". Marahil, yung nakabase na lang po yung salitang gagamitin ko. <span style="color:#4169e1; font-family:Footlight MT">[[Tagagamit:JWilz12345|JWilz12345]]</span> <span style="color:#202734; font-family:Palatino">([[Usapang tagagamit:JWilz12345|''Kausapin'']]|[[Natatangi:Mga ambag/JWilz12345|''Mga ambag ko'']])</span> 22:17, 8 Hulyo 2025 (UTC) == ano yung program components == anon yung legal basis [[Natatangi:Mga ambag/103.249.203.198|103.249.203.198]] 01:31, 10 Hulyo 2025 (UTC) q5ywgleycl9qs76gnbnsnv9ge3cz1g7 0 7103 2168102 2164598 2025-07-10T00:29:37Z Simpfok 148711 2168102 wikitext text/x-wiki {{Infobox country | conventional_long_name = Republika ng Guwatemala | common_name = Guatemala | native_name = {{native name|es|República de Guatemala}} | image_flag = Flag of Guatemala.svg | image_coat = Coat of arms of Guatemala.svg | motto = {{lang|es|Libre Crezca Fecundo}}<br/>"Lumaking Malaya at Mabunga" | anthem = {{lang|es|[[Himno Nacional de Guatemala]]}}<br/>"Pambansang Himno ng Guatemala"{{parabr}}{{center| }} | image_map = [[File:Guatemala in its region.svg|frameless]] | capital = [[Lungsod ng Guatemala]] | coordinates = {{Coord|14|38|N|90|30|W|type:city}} | largest_city = kabisera | official_languages = [[Wikang Kastila|Kastila]] | demonym = [[#Demograpiya|Guatemalano]] | government_type = [[Unitaryong]] [[republikang]] [[pampanguluhan]] | leader_title1 = [[Pangulo ng Guatemala|Pangulo]] | leader_name1 = [[Bernardo Arévalo]] | leader_title2 = [[Pangalawang Pangulo ng Guatemala|Pangalawang Pangulo]] | leader_name2 = [[Karin Herrera]] | legislature = [[Kongreso ng Guatemala|Kongreso]] | sovereignty_type = Independence | established_event1 = Declared <br />{{nobold|from the [[Spanish American wars of independence|Spanish Empire]]}} | established_date1 = 15 September 1821 | established_event2 = {{nowrap|Declared from the<br />[[First Mexican Empire]]}} | established_date2 = 1 July 1823 | established_event3 = Declared from the [[Federal Republic of Central America]] | established_date3 = 17 April 1839 | established_event4 = {{nowrap|Current constitution}} | established_date4 = 31 May 1985 | area_km2 = 108,889 | area_rank = ika-105 | area_sq_mi = 42,042<!--Do not remove per [[Wikipedia:Manual of Style/Dates and numbers]]--> | percent_water = 0.4 | population_estimate = 17,980,803 | population_estimate_year = 2023 | population_estimate_rank = 69th | population_density_km2 = 129 | population_density_sq_mi = 348.6 | population_density_rank = 85th | GDP_PPP = {{increase}} $201.365 billion<ref name="IMFWEO.GT">{{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2023/October/weo-report?c=258,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2020&ey=2028&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |title=World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Guatemala) |publisher=[[International Monetary Fund]] |website=IMF.org |date=10 October 2023 |access-date=13 October 2023}}</ref> | GDP_PPP_rank = 77th | GDP_PPP_year = 2023 | GDP_PPP_per_capita = {{increase}} $10,595<ref name="IMFWEO.GT" /> | GDP_PPP_per_capita_rank = 121nd | GDP_nominal = {{increase}} $102.765 billion<ref name="IMFWEO.GT" /> | GDP_nominal_rank = 70th | GDP_nominal_year = 2023 | GDP_nominal_per_capita = {{increase}} $5,407<ref name="IMFWEO.GT" /> | GDP_nominal_per_capita_rank = 108th | Gini = 48.3 <!--number only--> | Gini_year = 2014 | Gini_change = <!--increase/decrease/steady--> | Gini_rank = | HDI = 0.627 <!--number only--> | HDI_year = 2021<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--> | HDI_change = decrease <!--increase/decrease/steady--> | HDI_ref = <ref name="HDI">{{cite web|url=https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2021-22pdf_1.pdf |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221009/https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2021-22pdf_1.pdf |archive-date=2022-10-09 |url-status=live|title=Human Development Report 2021/2022|language=en|publisher=[[United Nations Development Programme]]|date=8 September 2022|access-date=16 October 2022}}</ref> | HDI_rank = 135th | currency = [[Guatemalan quetzal|Quetzal]] | currency_code = GTQ | time_zone = [[Central Time Zone|CST]] | utc_offset = −6 | calling_code = [[Telephone numbers in Guatemala|+502]] | cctld = [[.gt]] }} Ang '''Guatemala''', opisyal na '''Republika ng Guwatemala''', ay isang bansa sa [[Gitnang Amerika]], sa timog ng kontinente ng [[Hilagang Amerika]], nasa hangganan ng parehong [[Karagatang Pasipiko]] at [[Dagat Caribbean|Dagat Karibe]]. Napapaligiran ito ng [[Mehiko]] sa hilaga, [[Belise]] sa hilagang-silangan, at [[Honduras]] at [[El Salvador]] sa timog-silangan. ==Talasanggunian == {{Reflist}} == Mga kawing panlabas == * [http://www.literaturaguatemalteca.org Literatura Guatemalteca] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060610105155/http://www.literaturaguatemalteca.org/ |date=2006-06-10 }} * [http://www.literaturaguatemalteca.org/popol.html Popol Vuh] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060410224427/http://www.literaturaguatemalteca.org/popol.html |date=2006-04-10 }} * [http://www.literaturaguatemalteca.org/Asturias.html Miguel Angel Asturias] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060615065926/http://www.literaturaguatemalteca.org/Asturias.html |date=2006-06-15 }} * [http://www.pbase.com/perrona/faces_of_central_america Photo Guatemala] {{Central America}} {{Latinunion}} [[Kategorya:Mga bansa sa Hilagang Amerika]] [[Kategorya:Guatemala]] [[Kategorya:Mga dating kolonya ng Espanya]] sjvuk0ljk93xxnnjzcwr8v0mdt4ka1r 0 16658 2168074 2164018 2025-07-09T16:59:39Z InternetArchiveBot 113521 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2168074 wikitext text/x-wiki {{Underlinked|date=Hunyo 2017}} {{Unreferenced|date=Pebrero 2008}} {{Infobox person/Wikidata}} Si '''Julian Manansala''' ay isang Pilipinong prodyuser at direktor ng mga pelikula at abogado na tinaguriang "father of Philippine Nationalistic Films."<ref>del Mundo, Clodualdo Jr. Mula (2024) Pelikula Tungo sa Pagkamulat Tungo sa Pag-aklas. Chronicle 1 (2). NU-Asia Pacific College. http://chronicle.apc.edu.ph/wp-content/uploads/2024/11/Chronicle-Vol.-1-No.-2-Mula-Pelikula-Tungo-sa-Pagkamulat.pdf{{Dead link|date=Hulyo 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Siya ang ikalawang prodyuser na nagtatag ng sariling produksiyon ng pelikula mula kay [[Jose Nepomuceno]]. Noong kapanahunan ng dalawang ito ay sila ang nagpapasiklaban sa takilya at nagkakakumpetensiya rin sa pasikatan. Si Julian ay naging isang sikat na abogado ng kanyang kapanahunan. Ang kanyang kabiyak ay si Ginang Donata Quito de Manansala. Ang kanilang mga anak ay sina Antonio; Bonifacio; Carolina at Donata. Isa sa mga pamangkin niya si Vicente S. Manansala (National Artist-Painter). ==Tunay na Pangalan== ''Julian M. Manansala : Attorney-at-law ==Kapanganakan== ''28 Enero 1901 ==Lugar ng Kapanganakan== ''Masantol, Pampanga ==Pelikula== ''[[Patria Amore; Mutya ng Katipunan]]. . . {{cleanup}} {{DEFAULTSORT:Manansala, Julian}} [[Kategorya:Mga artista mula sa Pilipinas]] [[Kategorya:Mga direktor mula sa Pilipinas]] {{Pilipinas-artista-stub}} {{pelikula-stub}} 1slcvy0o573wug4kzpgvwtk91jasjmk 0 40010 2168077 2154982 2025-07-09T17:41:50Z InternetArchiveBot 113521 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2168077 wikitext text/x-wiki {{Speciesbox | name = Kamatis | image = Bright red tomato and cross section02.jpg | image_width = 300px | image_caption = Kamatis | taxon = Solanum lycopersicum | authority = [[Carolus Linnaeus|L.]] | synonyms = ''Lycopersicon lycopersicum''<br /> ''Lycopersicon esculentum'' }} Ang '''kamatis''' ('''''Solanum lycopersicum''''') ay ang tawag sa isang uri ng [[halaman]] o [[bunga]] nito na [[kulay]] [[lunti]] kung [[hilaw]], subalit nagiging [[dilaw]] hanggang [[pula]] kung hinog na.<ref name="TE">''Diksyunaryong Tagalog-Ingles'' ni [[Leo James English]], Kongregasyon ng Kabanalbanalang Tagapag-ligtas, Maynila, ipinamamahagi ng ''National Book Store'', may 1583 na mga dahon, ISBN 971-91055-0-X</ref> Ang bunga nito ay isang nakakaing beri na karaniwang kinakain bilang gulay. Isang miyembro ang kamatis ng pamilyang [[Solanaceae]] kasama ng [[tabako]], [[patatas]], at [[sili]]. Nagmula ito at nadomestika sa kanlurang [[Timog Amerika]]. Ipinakilala ito sa [[Lumang Mundo]] ng mga Kastila sa [[palitang Kolumbiyano]] noong ika-16 na siglo. == Kasaysayan == [[Talaksan:Naturalis Biodiversity Center - Solanum lycopersicum var. lycopersicum - old tomato herbarium sheet.jpg |thumb |upright |''Solanum lycopersicum'' var. ''lycopersicum'': ang pinakamatandang natitirang prutas at dahon ng kamatis. Pahina mula sa ''En Tibi Herbarium'', 1558. Naturalis Leiden.]] Ang malamang na ligaw na ninuno ng kamatis, ang pulang-bungang ''Solanum pimpinellifolium'', ay katutubo sa kanlurang Timog Amerika, kung saan ito marahil unang nadomestika. Marahil, ang nagresultang domestikadong halaman, na ninuno ng mga modernong baryedad ng kamatis na may malalaking bunga, ay ang kamatis seresa, ''S. lycopersicum'' var. ''cerasiforme''.<ref name="Lin-2014">{{cite journal |last1=Lin |first1=Tao |last2=Zhu |first2=Guangtao |last3=Zhang |first3=Junhong |last4=Xu |first4=Xiangyang |last5=Yu |first5=Qinghui |last6=Zheng |first6=Zheng |last7=Zhang |first7=Zhonghua |last8=Lun |first8=Yaoyao |last9=Li |first9=Shuai |last10=Wang |first10=Xiaoxuan |last11=Huang |first11=Zejun |display-authors=5 |date=12 Oktubre 2014 |title=Genomic analyses provide insights into the history of tomato breeding |trans-title=Ang mga pagsusuring henomiko ay nagbibigay ng kabatiran sa kasaysayan ng pagpapaunlad ng kamatis |journal=Nature Genetics |language=en |volume=46 |issue=11 |pages=1220–1226 |doi=10.1038/ng.3117 |pmid=25305757 |last12=Li |first12=Junming |last13=Zhang |first13=Chunzhi |last14=Wang |first14=Taotao |last15=Zhang |first15=Yuyang |last16=Wang |first16=Aoxue |last17=Zhang |first17=Yancong |last18=Lin |first18=Kui |last19=Li |first19=Chuanyou |last20=Xiong |first20=Guosheng |last21=Xue |first21=Yongbiao |last22=Mazzucato |first22=Andrea |last23=Causse |first23=Mathilde |last24=Fei |first24=Zhangjun |last25=Giovannoni |first25=James J. |last26=Chetelat |first26=Roger T. |last27=Zamir |first27=Dani |last28=Städler |first28=Thomas |last29=Li |first29=Jingfu |last30=Ye |first30=Zhibiao |last31=Du |first31=Yongchen |last32=Huang |first32=Sanwen}}</ref><ref name="Estabrook-2015">{{cite magazine |last=Estabrook |first=Barry |date=22 Hulyo 2015 |title=Why Is This Wild, Pea-Sized Tomato So Important? |trans-title=Bakit Napakahalaga Itong Ligaw na Kamatis na Kasinglaki ng Gisantes? |url=https://www.smithsonianmag.com/travel/why-wild-tiny-pimp-tomato-so-important-180955911 |access-date=13 Enero 2020 |magazine=Smithsonian Journeys Quarterly |language=en}}</ref> Subalit, iminumungkahi ng pagsusuring henomiko na maaaring mas masalimuot pa ang proseso ng domestikasyon. Maaaring umiral na ang ''S. lycopersicum'' var. ''cerasiforme'' bago ito nadomestika, habang ang mga katangiang inaakalang tipikal ng domestication ay maaaring nabawasan sa baryedad na iyon at pagkatapos ay muling napili (sa isang kaso ng [[ebolusyong komberhente]]) sa nilinang na kamatis. Hinuhulaan ng pagsusuri na lumitaw ang var. ''cerasiforme'' mga 78,000 na ang nakalilipas, habang lumitaw naman ang nilinang na kamatis mga 7,000 taon ang nakalilipas (5,000 BCE). Dahil may malaking kawalan ng katiyakan, hindi tiyak kung paano maaaring nakilahok ang mga tao sa proseso.<ref name="Razifard-2020">{{cite journal |last=Razifard |first=Hamid |display-authors=etal |year=2020 |title=Genomic evidence for complex domestication history of the cultivated tomato in Latin America |trans-title=Henomikong ebidensiya para sa masalimuot na kasaysayan ng domestikasyon ng nilinang na kamatis sa Amerikang Latino |url=https://academic.oup.com/mbe/article-pdf/37/4/1118/32960114/msz297.pdf |journal=Molecular Biology and Evolution |language=en |volume=37 |issue=4 |pages=1118–1132 |doi=10.1093/molbev/msz297 |pmc=7086179 |pmid=31912142}}</ref> === Mesoamerika === Hindi tiyak ang eksaktong petsa ng domestikasyon; pagsapit ng 500 BK, itinatanim na ito sa timog [[Mehiko]] at marahil sa iba pang mga lugar.<ref name="Smith">{{cite book |last=Smith |first=A. F. |url=https://archive.org/details/tomatoinamericae00smit_0 |title=The Tomato in America: Early History, Culture, and Cookery |publisher=University of South Carolina Press |year=1994 |isbn=978-1-57003-000-0 |location=Columbia, South Carolina |language=en |trans-title=Ang Kamatis sa Amerika: Maagang Kasaysayan, Kultura, at Pagluluto}}</ref>{{Rp|13}} Pinaniniwalaan ng mga Puweblo na ang mga buto ng kamatis ay maaaring magbigay ng kapangyarihan ng [[Propesiya|panghuhula]]. Ang malaking, bukul-bukol na baryedad ng kamatis, isang mutasyon mula sa isang mas makinis at mas maliit na prutas, ay nagmula sa Mesoamerika, at maaaring direktang ninuno ng ilang modernong nilinang na kamatis.<ref name="Smith" />{{Rp|15}} Nagpalaki ang mga Asteka ng iba't ibang uri ng kamatis; {{lang|nci|xitomatl}} ang tawag nila sa mga pulang kamatis, at {{lang|nci|tomatl}} naman ang tawag nila sa mga berdeng kamatis (tomatilyo).<ref>{{cite book |last=Townsend |first=Richard F. |title=The Aztecs |publisher=Thames and Hudson |year=2000 |pages=180–181 |language=en |trans-title=Mga Asteka}}</ref> Iniulat ni Bernardino de Sahagún na nakakita siya ng napakaraming uri ng mga kamatis sa palengke ng mga Asteka sa Tenochtitlán (Lungsod ng Mehiko): "malalaking kamatis, maliliit na kamatis, mga dahon ng kamatis, matatamis na kamatis, malalaking kamatis na mala-ahas, mga kamatis na hugis-utong", at mga kamatis sa lahat ng kulay, mula sa pinakamatingkad na pula hanggang sa pinakamalalim na dilaw.<ref>{{cite book |last=Silvertown |first=J. |title=Vegetables—Variety. Dinner with Darwin: Food, drink, and evolution |publisher=[[University of Chicago Press]] |year=2017 |page=102 |language=en |trans-title=Mga Gulay—Pagkasari-sari. Hapunan kasama si Darwin: Pagkain, inumin, at ebolusyon}}</ref> Binanggit ni Sahagún na nagluto ang mga Asteka ng iba't ibang sarsa, ang ilan ay may kamatis na may iba't ibang laki, at inihain ang mga ito sa mga palengke ng lungsod: "mga sarsang pampagkain, maiinit na sarsa; ... na may kamatis, ... sarsa ng malalaking kamatis, sarsa ng mga karaniwang kamatis, ..."<ref name="Coe-2015">{{cite book |last=Coe |first=Sophie D. |author-link=Sophie Coe |url=https://books.google.com/books?id=hKVbCgAAQBAJ&pg=PA117 |title=America's First Cuisines |date=2015 |publisher=University of Texas Press |isbn=978-1477309711 |location=Austin, Texas |pages=108–118<!--(page 117)--> |language=en |trans-title=Mga Unang Lutuin ng Amerika |orig-year=1994}}</ref> === Pamamahagi ng mga Kastila === {{further|Palitang Kolumbiyano}} [[Talaksan:Arrival of Cortés in Veracruz and Reception by Moctezuma's Ambassadors Painting.jpg|thumb|Di-nagtagal pagkatapos ng pananakop ni [[Hernán Cortés]] ng mga [[Asteka]], idinala ang kamatis mula Mehiko (nakalarawan ang kanyang pagdating) patungo sa Europa sa [[palitang Kolumbiyano]].<ref name="López-Terrada"/>]] Ang pananakop ng Kastilang konkistador na si [[Hernán Cortés]] sa Tenochtitlán noong 1521 ay nagpasimula ng malawakang palitan ng kultura at biyolohiya na tinatawag na [[palitang Kolumbiyano]]; tiyak na itinatanim na ang kamatis sa Europa ilang taon matapos ang kaganapang iyon.<ref name="López-Terrada"/> Lumitaw ang pinakaunang pagtatalakay ng kamatis sa panitikang Europeo sa aklat-erbal ni [[Pietro Andrea Mattioli]] noong 1544. Iminungkahi niya na may bagong uri ng [[talong]] na dinala sa Italya. Sinabi niya na ang kulay nito ay pula ng dugo o ginto kapag hinog, at maaaring hatiin at kainin tulad ng talong—iyon ay, niluluto at tinitimplahan ng asin, paminta, at mantika. Pagkalipas ng sampung taon, tinawag ni Mattioli sa limbag ang mga prutas na {{lang|it|pomi d'oro}}, o "gintong mansanas" sa limbag.<ref name="Smith" />{{Rp|13}} Matapos sakupin ng mga Kastila ang Amerika, ipinamahagi nila ang kamatis sa kanilang mga kolonya sa [[Karibe]]. Dinala nila ito sa [[Pilipinas]], kung saan kumalat ito sa [[Timog-silangang Asya]] at kalaunan, sa buong Asya.<ref name="Hancock-2022">{{cite book |last=Hancock |first=James F. |title=World Agriculture Before and After 1492 |publisher=Springer International Publishing |year=2022 |isbn=978-3-031-15522-2 |publication-place=Cham |pages=111–133 |language=en |trans-title=Pandaigdigang Agrikultura Bago at Pagkatapos ng 1492 |chapter=Dispersal of New World Crops into the Old World |trans-chapter=Pagpapakalat ng mga Pananim ng Bagong Mundo sa Lumang Mundo |doi=10.1007/978-3-031-15523-9_9}}</ref> Dinala ng mga Kastila ang kamatis sa Europa, kung saan madali itong tumubo sa klimang Mediteraneo; nagsimula ang paglilinang nito noong d. 1540. Malamang na kinain ito hindi nagtagal matapos itong ipakilala, at tiyak na ginamit bilang pagkain noong unang bahagi ng ika-17 siglo sa Espanya, gaya ng naidokumento sa dulang ''La octava maravilla'' ni [[Lope de Vega]] noong 1618: "mas maganda kaysa sa ... isang kamatis na nasa kapanahunan".<ref name="López-Terrada">{{cite web |last=López-Terrada |first=Maríaluz |title=The History of the Arrival of the Tomato in Europe: An Initial Overview |trans-title=Ang Kasaysayan ng Pagdating ng Kamatis sa Europa: Isang Paunang Pangkalahatang-ideya |url=https://traditom.eu/fileadmin/traditom/downloads/TRADITOM_History_of_the_arrival_of_the_tomato_in_Europe.pdf |access-date=9 Oktubre 2024 |website=Traditom |language=en |archive-date=9 Oktubre 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241009110136/https://traditom.eu/fileadmin/traditom/downloads/TRADITOM_History_of_the_arrival_of_the_tomato_in_Europe.pdf |url-status=dead }}</ref> == Botanika == === Paglalarawan === Baging ang halamang kamatis, na nagiging dekumbente o may mga sangay na bahagyang gumagapang. Maaari itong lumaki ng hanggang {{cvt|3|m}}, subalit ang mga palumpong na baryedad ay karaniwang hindi lumalampas sa {{cvt|100|cm|ftin|0}}. Malalambot na pangmatagalang halaman ang mga ito, ngunit kadalasang itinatanim bilang taunang halaman.<ref name="MissouriBG">{{cite web |title=Solanum lycopersicum |url=http://www.missouribotanicalgarden.org/PlantFinder/PlantFinderDetails.aspx?taxonid=454685 |access-date=22 Oktubre 2024 |publisher=Missouri Botanical Garden |language=en}}</ref><ref name="SEINet">{{cite web |title=Solanum lycopersicon L. |url=https://swbiodiversity.org/seinet/taxa/index.php?taxon=Solanum%20lycopersicum |access-date=22 Oktubre 2024 |website=SEINet |language=en}}</ref> Dikot ang halamang kamatis. Tumutubo ito bilang isang serye ng mga sumasangang tangkay, na may usbong sa dulo na siyang patuloy na lumalaki. Kapag huminto na sa pagtubo ang dulo, dahil man sa pagtatabas o pamumulaklak, ang mga pagilid na usbong ang sumasalo at tumutubo bilang mga bago at ganap na gumaganang baging.<ref>{{cite web |last=Peet |first=M. |title=Crop Profiles – Tomato |trans-title=Mga Perpil ng Pananim – Kamatis |url=http://www.ncsu.edu/sustainable/profiles/bot_tom.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20091126050832/http://www.ncsu.edu/sustainable/profiles/bot_tom.html |archive-date=26 Nobyembre 2009 |access-date=27 Oktubre 2008 |language=en}}</ref> Karaniwang pubesente ang baging ng kamatis, ibig sabihin ay natatakpan ng maiikling, pinong buhok. Tinutulungan ng mga buhok ang proseso ng pagbabaging, nagiging mga ugat kung saan man ang halaman ay nakakadikit sa lupa at kahalumigmigan, lalo na kung ang koneksyon ng baging sa orihinal nitong ugat ay nasira o naputol.<ref name="SingaporeNP">{{Cite web |title=Solanum lycopersicum |url=https://www.nparks.gov.sg/florafaunaweb/flora/5/7/5772 |access-date=9 Oktubre 2024 |publisher=Singapore National Parks |language=en}}</ref><ref name="RHS">{{cite web |title=Solanum lycopersicum: tomato |trans-title=Solanum lycopersicum: kamatis |url=https://www.rhs.org.uk/plants/293619/solanum-lycopersicum/details |access-date=9 Oktubre 2024 |publisher=[[Royal Horticultural Society]] |language=en}}</ref> Ang mga [[Dahon (halaman)|dahon]] ay may habang {{cvt|10|–|25|cm|in|0|abbr=on}}, may gansal na pinada, na may lima hanggang siyam na maliliit na dahon sa mga pesiyolo, kung saan ang bawat maliit na dahon ay may habang hanggang {{cvt|8|cm|in|0|abbr=on}}, na may mga naglalagang gilid; kapwa ang tangkay at dahon ay may makapal na glandular na buhok.<ref name="North Carolina Extension Gardener Plant Toolbox">{{cite web |title=Solanum lycopersicum |url=https://plants.ces.ncsu.edu/plants/solanum-lycopersicum/ |access-date=9 Oktubre 2024 |publisher=North Carolina Extension Gardener Plant Toolbox}}</ref><gallery class="center" mode="nolines" heights="180" widths="180"> Talaksan:Germinating tomatos.jpg|Mga punla 7 araw pagkatapos itanim Talaksan:Tomato 27 days from planting seeds.jpg|27 araw pagkatapos itanim Talaksan:Solanum lycopersicum - Flor tomaca 057.jpg|Bulaklak Talaksan:Tomato fruit and flowers at day 52.jpg|52-araw na halaman, unang bunga Talaksan:Green Tomato.jpg|Hilaw na prutas sa baging </gallery> === Pilohenya === Tulad ng [[patatas]], ang mga kamatis ay kabilang sa saring ''Solanum'', isang miyembro ng pamilyang [[Solanaceae]]. Isa itong sari-saring pamilya ng mga halamang namumulaklak, na madalas ay may lason, at kinabibilangan ng mandragora (''Mandragora''), belyadona (''Atropa''), at tabako (''Nicotiana''), tulad ng ipinapakita sa balangkas ng punong pilohenetiko (hindi ipinapakita ang ibang mga sangay).<ref>Olmstead, Richard G., et al. "Phylogeny and provisional classification of the Solanaceae based on chloroplast DNA." [Pilohenya at pansamantalang pag-uuri ng Solanaceae batay sa DNA ng kloroplasto] (sa wikang Ingles). Solanaceae IV 1.1 (1999): 1-137. https://www.researchgate.net/profile/Tharindu-Ranasinghe-2/post/Is-there-a-complete-phylogenetic-description-of-the-Solanaceae-family/attachment/59d63db579197b807799a764/AS%3A421051545735172%401477397919618/download/PHYLOGENY+AND+PROVISIONAL+CLASSIFICATION+OF+THE+SOLANACEAE+BASED+ON+CHLOROPLAST+DNA.pdf</ref> {{clade |label1=[[Solanaceae]] |1={{clade |1= maraming mga bulaklak sa hardin at iba pang mga espesye |2={{clade |1=''Nicotiana'' (tabako) |2={{clade |1=''Atropa'' (belyadona) |2={{clade |1=''[[Mandragora]]'' (mandragora) |2={{clade |label1=''[[Capsicum]]'' |1=&nbsp;(halamang sili) |label2=''Solanum'' |2={{clade |1='''''S. lycopersicum'' (kamatis)''' |2=''[[Potato|S. tuberosum]]'' (patatas) }} }} }} }} }} }} }} == Mga sanggunian == {{reflist}} [[Kategorya:Pagkain]] [[Kategorya:Gulay]] [[Kategorya:Solanaceae]] fro77etmj4ap99hd13r4o7i5anlte5q 0 40756 2168099 2158388 2025-07-10T00:04:29Z 14.1.92.108 2168099 wikitext text/x-wiki "Datu Kamsa" G-11 Dewey.[[Talaksan:Valentine's_Day_in_Dangwa_Flower_Market_40.jpg|thumb|alt=Iba't ibang uri ng bulaklak na ipinagbibili|Iba't ibang uri ng bulaklak sa Dangwa]] [[Talaksan:1058Yellow_flowers_in_the_Philippines_10.jpg|thumb|alt=Mga dilaw na kumpol ng bulaklak|Mga dilaw na kumpol ng bulaklak]] Ang '''bulaklak''' (Ingles: flower) ay anumang bahagi ng [[halaman]] na may [[talulot]] ([[halamang namumulaklak]]) tulad ng [[gumamela]], [[sampagita]], [[sampaga]], [[rosas]], at [[magnolya]].<ref name="TE">{{cite book |last=English |first=Leo James |title=Diksiyunaryong Tagalog-Ingles |publisher=Kongregasyon ng Kabanalbanalang Tagapag-ligtas; ipinamamahagi ng National Book Store |location=Maynila |pages=1583 |isbn=971-91055-0-X}}</ref> Ang bulaklak ay ginagamit din ng halaman upang makapagparami. ==Mga endemikong bulaklak ng Pilipinas== *'''Waling-waling''' (Vanda sanderiana) Ang waling-waling ay isang endemikong [[orchid]] ng [[Mindanao]] sa [[lalawigan]] ng [[Davao]], [[Cotabato]], at [[Zamboanga]] kung saan ito ay matatagpuang nakatangan sa mga dipterocarp na mga [[puno]]. Namumukadkad ito ng isang beses kada taon mula Hulyo hanggang Oktubre. Ito ay tinaguriang "Reyna ng mga Pilipinong bulaklak" at itinuturing na diwata ng mga Bagobo. *'''Summer Hoya''' (Hoya obscura) Ito ay isang endemikong hoya na matatagpuan sa timog na ibayo ng malawak na pulong [[Luzon]]. Ito ay may di-gaano kalaking mga maugat na dahon na nagiging matingkad na itim-lunti kapag lumago sa lilim na nagiging matingkad na pula kapag lumago sa sinag ng araw. Ang mga bulaklak ay may kaaya-ayang halimuyak na lalong lumalayo ang abot tuwing gabi. *'''Tayabak''' (Strongylodon macroborys) Ito ay isang espesye ng naglalagas na baging na nasa pamilya ng patani. Isa itong katutubo ng mga maulang kagubatan ng [[Quezon]] at [[Rizal]]. Ang mga [[baging]] nito ay kayang humaba ng 18 metro. Ang mga bulaklak nito ay namumukadkad lamang ng isang beses sa isang taon tuwing Marso o Abril, na tumatagal lamang ng dalwang linggo. *'''Rafflesia Philipensis''' Ito ay isang parasitikong [[halaman]] na walang [[dahon]] na sumisipsip ng lakas mula sa isang natatanging espesye ng halaman. Matatagpuan lamang ang espesyeng ito sa isang nag-iisang tipon sa Bundok Banahaw.<ref>{{cite web |title=Endemic & Endangered Plants and Animals in the Philippines |url=https://www.scribd.com/document/494144195/Endemic-Endangered-Plants-and-Animals-in |website=Scribd |access-date=17 Abril 2025}}</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Botany}} {{usbong|Bulaklak|Halaman|Botanika}} [[Kategorya:Halaman]] [[Kategorya:Bulaklak]] [[Kategorya:Halamang Namumulaklak]] [[Kategorya:Halamanan]] nbe3ylxgb0jw9c2mqn1wyh5uax618j8 2168103 2168099 2025-07-10T00:44:43Z Như Gây Mê 138684 Reverted 1 edit by [[Special:Contributions/14.1.92.108|14.1.92.108]] ([[User talk:14.1.92.108|talk]]) (TwinkleGlobal) 2168103 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Valentine's_Day_in_Dangwa_Flower_Market_40.jpg|thumb|alt=Iba't ibang uri ng bulaklak na ipinagbibili|Iba't ibang uri ng bulaklak sa Dangwa]] [[Talaksan:1058Yellow_flowers_in_the_Philippines_10.jpg|thumb|alt=Mga dilaw na kumpol ng bulaklak|Mga dilaw na kumpol ng bulaklak]] Ang '''bulaklak''' (Ingles: flower) ay anumang bahagi ng [[halaman]] na may [[talulot]] ([[halamang namumulaklak]]) tulad ng [[gumamela]], [[sampagita]], [[sampaga]], [[rosas]], at [[magnolya]].<ref name="TE">{{cite book |last=English |first=Leo James |title=Diksiyunaryong Tagalog-Ingles |publisher=Kongregasyon ng Kabanalbanalang Tagapag-ligtas; ipinamamahagi ng National Book Store |location=Maynila |pages=1583 |isbn=971-91055-0-X}}</ref> Ang bulaklak ay ginagamit din ng halaman upang makapagparami. ==Mga endemikong bulaklak ng Pilipinas== *'''Waling-waling''' (Vanda sanderiana) Ang waling-waling ay isang endemikong [[orchid]] ng [[Mindanao]] sa [[lalawigan]] ng [[Davao]], [[Cotabato]], at [[Zamboanga]] kung saan ito ay matatagpuang nakatangan sa mga dipterocarp na mga [[puno]]. Namumukadkad ito ng isang beses kada taon mula Hulyo hanggang Oktubre. Ito ay tinaguriang "Reyna ng mga Pilipinong bulaklak" at itinuturing na diwata ng mga Bagobo. *'''Summer Hoya''' (Hoya obscura) Ito ay isang endemikong hoya na matatagpuan sa timog na ibayo ng malawak na pulong [[Luzon]]. Ito ay may di-gaano kalaking mga maugat na dahon na nagiging matingkad na itim-lunti kapag lumago sa lilim na nagiging matingkad na pula kapag lumago sa sinag ng araw. Ang mga bulaklak ay may kaaya-ayang halimuyak na lalong lumalayo ang abot tuwing gabi. *'''Tayabak''' (Strongylodon macroborys) Ito ay isang espesye ng naglalagas na baging na nasa pamilya ng patani. Isa itong katutubo ng mga maulang kagubatan ng [[Quezon]] at [[Rizal]]. Ang mga [[baging]] nito ay kayang humaba ng 18 metro. Ang mga bulaklak nito ay namumukadkad lamang ng isang beses sa isang taon tuwing Marso o Abril, na tumatagal lamang ng dalwang linggo. *'''Rafflesia Philipensis''' Ito ay isang parasitikong [[halaman]] na walang [[dahon]] na sumisipsip ng lakas mula sa isang natatanging espesye ng halaman. Matatagpuan lamang ang espesyeng ito sa isang nag-iisang tipon sa Bundok Banahaw.<ref>{{cite web |title=Endemic & Endangered Plants and Animals in the Philippines |url=https://www.scribd.com/document/494144195/Endemic-Endangered-Plants-and-Animals-in |website=Scribd |access-date=17 Abril 2025}}</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Botany}} {{usbong|Bulaklak|Halaman|Botanika}} [[Kategorya:Halaman]] [[Kategorya:Bulaklak]] [[Kategorya:Halamang Namumulaklak]] [[Kategorya:Halamanan]] bly34eb3ousudpubd4f03f9kcohn2u0 0 46360 2168094 2036920 2025-07-09T23:39:47Z 14.1.92.108 2168094 wikitext text/x-wiki "Nora Enok"G-11 Dewey.[[File:Wojciech_Gerson_-_Gdańsk_in_the_XVII_century.jpg|thumb|right|[[Gdańsk]] noong ika-17 na siglo]] [[Talaksan:Commerce-alimentation-generale-paris.jpg|thumb|235px|Ang tindahan ng mga [[prutas]] sa [[palengke]].]] Ang '''kalakalan''' ay isang kusang palitan ng mga [[produkto]], [[serbisyo]], o pareho. Tinatawag din ng kalakalan ang [[komersyo]]. Ang mekanismo na pinapahintulutan ang kalakalan ay tinatawag na [[pamilihan]]. Ang pinagmulan ng kalakalan ay [[baligya]], ang tuwirang palitan ng mga produkto at mga serbisyo. Ang mga makabagong mangangalakal ay nakikipagkasundo nang pangkalahatan sa halip, sa pamamagitan ng midyum ng palitan, tulad ng [[salapi]]. Ang bunga nito ay ang paghihiwalay ng '''pamimili''' sa '''pagtitinda''', o [[pag-iipon]]. Ang pag-imbento ng salapi (at sumunod ang [[salaping pautang]], [[salaping papel]] at di-pisikal na salapi) ay nagpapagaan sa takbo ng kalakalan. Ang kalakalan na may pagitan ng dalawang mangangalakal ay tinatawag na kalakalang bilateral, samantala ang kalakalan na may higit sa dalawang mangangalakal ay tinatawag na kalakalang multilateral. Ang pag-iiral ng kalakalan ay may maraming dahilan. Nang dahil sa pagpapakadalubhasa at pagkakahati ng paggawa, karamihan sa mga tao ay nakatutok sa maliit na aspekto ng produksiyon, pangangalakal para sa ibang mga produkto. Umiiral ang kalakalan sa pagitan ng mga rehiyon dahil ang iba't ibang rehiyon ay may mga [[pahambing na kainaman]] sa produksiyon ng ibang kalakal, o dahil sa lawak ng iba't ibang rehiyon na pinapahintulutan para sa benepisyo ng [[maramihang produksiyon]]g tulad ng mga [[presyo sa pamilihan]] sa pagitan ng mga kinaroroonan ay napapakinabangan ng parehong lunan. Ang pangangalakal ay tumutukoy rin sa mga aksiyon na ginagampanan ng mga [[mangangalakal]] at ang mga ibang ahenteng pangkalakalan sa mga [[kalakalang pampananalapi]].{{-}} == Tingnan din == * [[Negosyo]] * [[Organisasyon ng Pandaigdigang Kalakalan]] {{Stub|Negosyo}} [[Kategorya:Ekonomiya]] [[Kategorya:Kalakalan]] [[Kategorya:Kalakalang pang-internasyunal]] [[Kategorya:Ruta ng kalakalan]] [[Kategorya:Pananalapi]] [[Kategorya:Negosyo]] o0mfgxoxt945bhzrngk4sxtiukip59c 2168106 2168094 2025-07-10T00:45:19Z Như Gây Mê 138684 Reverted 1 edit by [[Special:Contributions/14.1.92.108|14.1.92.108]] ([[User talk:14.1.92.108|talk]]) (TwinkleGlobal) 2168106 wikitext text/x-wiki [[File:Wojciech_Gerson_-_Gdańsk_in_the_XVII_century.jpg|thumb|right|[[Gdańsk]] noong ika-17 na siglo]] [[Talaksan:Commerce-alimentation-generale-paris.jpg|thumb|235px|Ang tindahan ng mga [[prutas]] sa [[palengke]].]] Ang '''kalakalan''' ay isang kusang palitan ng mga [[produkto]], [[serbisyo]], o pareho. Tinatawag din ng kalakalan ang [[komersyo]]. Ang mekanismo na pinapahintulutan ang kalakalan ay tinatawag na [[pamilihan]]. Ang pinagmulan ng kalakalan ay [[baligya]], ang tuwirang palitan ng mga produkto at mga serbisyo. Ang mga makabagong mangangalakal ay nakikipagkasundo nang pangkalahatan sa halip, sa pamamagitan ng midyum ng palitan, tulad ng [[salapi]]. Ang bunga nito ay ang paghihiwalay ng '''pamimili''' sa '''pagtitinda''', o [[pag-iipon]]. Ang pag-imbento ng salapi (at sumunod ang [[salaping pautang]], [[salaping papel]] at di-pisikal na salapi) ay nagpapagaan sa takbo ng kalakalan. Ang kalakalan na may pagitan ng dalawang mangangalakal ay tinatawag na kalakalang bilateral, samantala ang kalakalan na may higit sa dalawang mangangalakal ay tinatawag na kalakalang multilateral. Ang pag-iiral ng kalakalan ay may maraming dahilan. Nang dahil sa pagpapakadalubhasa at pagkakahati ng paggawa, karamihan sa mga tao ay nakatutok sa maliit na aspekto ng produksiyon, pangangalakal para sa ibang mga produkto. Umiiral ang kalakalan sa pagitan ng mga rehiyon dahil ang iba't ibang rehiyon ay may mga [[pahambing na kainaman]] sa produksiyon ng ibang kalakal, o dahil sa lawak ng iba't ibang rehiyon na pinapahintulutan para sa benepisyo ng [[maramihang produksiyon]]g tulad ng mga [[presyo sa pamilihan]] sa pagitan ng mga kinaroroonan ay napapakinabangan ng parehong lunan. Ang pangangalakal ay tumutukoy rin sa mga aksiyon na ginagampanan ng mga [[mangangalakal]] at ang mga ibang ahenteng pangkalakalan sa mga [[kalakalang pampananalapi]].{{-}} == Tingnan din == * [[Negosyo]] * [[Organisasyon ng Pandaigdigang Kalakalan]] {{Stub|Negosyo}} [[Kategorya:Ekonomiya]] [[Kategorya:Kalakalan]] [[Kategorya:Kalakalang pang-internasyunal]] [[Kategorya:Ruta ng kalakalan]] [[Kategorya:Pananalapi]] [[Kategorya:Negosyo]] cuenk9iypeffb938c7byy7pf3tf606p 0 57490 2168190 2167989 2025-07-10T09:42:33Z Jojit fb 38 /* Pakikipag-ugnayan ng tao sa kalikasan */ 2168190 wikitext text/x-wiki {{Multiple image | direction = vertical | image1 = Shaqi_jrvej.jpg | width1 = 250 | caption1 = Talon sa Shaki, [[Armenya]] | image2 = Bachalpsee reflection.jpg | width2 = 250 | caption2 = Bachalpsee sa Suwisong Alpes | image3 = Levi, Kittila - Finland - panoramio - aristidov (7).jpg | width3 = 250 | caption3 = Isang tanawin sa panahong taglamig sa Lapland, [[Pinlandya]] | image4 = Galunggung.jpg | width4 = 250 | caption4 = Pagtama ng [[kidlat]] sa kasagsagan ng pagsabog ng [[bulkan]] ng Galunggung, Kanlurang Java, noong 1982 | image5 = Expn7398 (39695069782).jpg | width5 = 250 | caption5 = Buhay sa pinakailalim ng karagatan }} Ang '''kalikasan''' ay likas na katangian o konstitusyon,<ref name="Merriam-Webster 2024 d901">{{cite web |date=Enero 2, 2024 |title=Definition of NATURE |url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/nature |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240102145752/https://www.merriam-webster.com/dictionary/nature |archive-date=Enero 2, 2024 |access-date=Enero 7, 2024 |website=Merriam-Webster |language=en}}</ref> lalo na ng ekospera o ng [[uniberso]] bilang isang kabuuan. Sa pangkalahatang kahulugan, tumutukoy ang kalikasan sa mga batas, elemento, at mga pangyayari ng pisikal na mundo, kabilang na ang [[buhay]]. Bagaman bahagi ang [[tao]] ng kalikasan, madalas inilalarawan ang mga gawaing pantao o ang mga tao bilang isang kabuuan na minsang salungat, hiwalay, o higit pa sa kalikasan.<ref name="What does nature mean">{{cite journal |last1=Ducarme |first1=Frédéric |last2=Couvet |first2=Denis |year=2020 |title=What does 'nature' mean? |journal=Palgrave Communications |language=en |publisher=Springer Nature |volume=6 |issue=14 |doi=10.1057/s41599-020-0390-y |doi-access=free}}</ref> Noong sumibol ang makabagong [[Pamamaraang makaagham|pamamaraan ng agham]] sa mga nakalipas na siglo, naging pasibong realidad ang kalikasan, na inaayos at pinamumunuan ng mga dibinong batas.<ref>Ang [[Philosophiae Naturalis Principia Mathematica]] (1687) ni [[Isaac Newton]], halimbawa, ay sinasalin bilang "Mga Prinsipyong Pang-matematia ng Pilosopiyang Likas" at sumasalamin ng noo'y kasalukuyang gamit ng mga salitang "likas na pilosopiya", katulad s "sistematikong pg-aaral ng kalikasan"</ref><ref>Ang etimolohiya ng salitang "pisikal" ay pinapakita ang gamit nito bilang kasingkahulugan para sa "likas" noong mga kalagitnaan ng ika-15 dantao: {{OEtymD|physical|access-date=Setyembre 20, 2006}}</ref> Sa panahon ng [[Rebolusyong Industriyal]], unti-unting nakita ang kalikasan bilang bahagi ng realidad na walang intensiyonal na pakikialam: itinuring ito bilang sagrado ng ilang tradisyon ([[Jean-Jacques Rousseau|Rousseau]], transendentalismong Amerikano) o bilang palamuti lamang para sa dibinong probidensya o kasaysayan ng tao ([[Georg Wilhelm Friedrich Hegel|Hegel]], [[Karl Marx|Marx]]). Gayunpaman, muling nabuhay ang isang vitalistang pananaw ng kalikasan, na mas malapit sa pre-[[Sokrates|Sokratikong]] pananaw, lalo na pagkatapos ni [[Charles Darwin]].<ref name="What does nature mean" /> Sa iba't ibang gamit ng salita ngayon, madalas tumutukoy ang "kalikasan" sa [[heolohiya]] at buhay-ilang. Maaari rin itong tumukoy sa pangkalahatang saklaw ng mga buhay na nilalang, at sa ilang pagkakataon, sa mga proseso na kaugnay ng mga walang buhay na bagay—ang paraan ng pag-iral at pagbabago ng mga bagay na ito sa sarili nilang pamamaraan, gaya ng panahon at heolohiya ng [[Daigdig]]. Madalas itong nauunawaan bilang "[[likas na kapaligiran]]" o [[kagubatan]]—mga ligaw na hayop, bato, kagubatan, at sa pangkalahatan, mga bagay na hindi gaanong nabago ng pakikialam ng tao, o patuloy na umiiral sa kabila ng pakikialam ng tao. Halimbawa, ang mga gawa ng tao at pakikipag-ugnayan ng tao ay karaniwang hindi itinuturing na bahagi ng kalikasan, maliban kung tinukoy bilang, halimbawa, "kalikasang pantao" o "ang buong kalikasan". Ang tradisyunal na konsepto ng mga likas na bagay na matatagpuan pa rin ngayon ay nagpapahiwatig ng pagkakaiba sa pagitan ng likas at artipisyal, kung saan ang artipisyal ay nauunawaan bilang mga bagay na nilikha ng kamalayan o isipan ng tao. Depende sa konteksto, maaaring makilala rin ang salitang "likas" mula sa di-likas o sobrenatural.<ref name="What does nature mean" /> == Daigdig == {{Main|Daigdig|Agham pandaigdig}} [[File:The_Earth_seen_from_Apollo_17.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:The_Earth_seen_from_Apollo_17.jpg|left|thumb|''The Blue Marble'' (Ang Bughaw na Holen), na isang sikat na tanaw ng Daigdig, na kinunan noong 1972 ng tripulante ng Apollo 17]] Ang [[Daigdig]] ay tanging [[Planeta|planetang]] kilalang may kakayahang suportahan ang buhay, at ang mga likas nitong katangian ang pinag-aaralan sa maraming larangan ng siyentipikong [[pananaliksik]]. Sa loob ng [[Sistemang Solar]], pangatlong pinakamalapit ito sa [[Araw (astronomiya)|Araw]]; pinakamalaking planetang mabato at pang-lima sa kabuuan. Pinakamalalaki nitong katangiang pang-klima ang dalawang malalaking rehiyon ng mga polo, dalawang medyo makikitid na katamtamang sona, at isang malawak na ekwatoryal na rehiyon mula tropikal hanggang subtropikal.<ref>{{cite web |title=World Climates |url=http://www.blueplanetbiomes.org/climate.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20081217015636/http://www.blueplanetbiomes.org/climate.htm |archive-date=Disyembre 17, 2008 |access-date=Setyembre 21, 2006 |work=Blue Planet Biomes |language=en |df=mdy-all}}</ref> Nagkakaiba-iba ang dami ng pag-ulan depende sa lugar, mula ilang metro ng [[tubig]] bawat taon hanggang mas mababa sa isang milimetro. Natatakpan ng maalat na mga karagatan ang 71 porsyento ng ibabaw ng Daigdig. Binubuo naman ang natitirang bahagi ng mga [[kontinente]] at mga [[pulo]], kung saan karamihan ng mga naninirahan ay nasa [[Hilagang Hating-globo|Hilagang Emisperyo]]. Umunlad ang Daigdig sa pamamagitan ng mga prosesong [[Heolohiya|heolohikal]] at [[Biyolohiya|biyolohikal]] na nag-iwan ng mga bakas ng orihinal na kalagayan. Nahahati ang panlabas nitong ibabaw sa ilang mga platong tektoniko na unti-unting gumagalaw. Nananatiling aktibo ang loob nito, na may makapal na patong ng [[Mantel ng Daigdig|mantong]] plastik at isang bakal na [[Kaibuturan ng isang planeta|kaibuturan]] (''core'') na lumilikha ng magnetikong ''field''. Binubuo ang bakal na kaibuturan ng matigas na panloob na bahagi, at isang likidong panlabas na bahagi. Nagbubunga ang paggalaw ng konbeksiyon sa kaibuturan ng mga kuryenteng elektrikal sa pamamagitan ng aksyong ''dynamo'', at ang mga ito naman ang lumilikha ng heomagnetikong ''field''. Malaki ang naging pagbabago sa kondisyon ng [[atmospera]] mula sa orihinal na kalagayan dahil sa presensya ng mga buhay na [[organismo]],<ref>{{cite web |date=Setyembre 11, 2005 |title=Calculations favor reducing atmosphere for early Earth |url=https://www.sciencedaily.com/releases/2005/09/050911103921.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060830150624/http://www.sciencedaily.com/releases/2005/09/050911103921.htm |archive-date=Agosto 30, 2006 |access-date=Enero 6, 2007 |work=Science Daily |language=en |df=mdy-all}}</ref> na lumilikha ng balanse sa [[ekolohiya]] na nagpapatatag ng kondisyon sa ibabaw. Sa kabila ng malawak na pagkakaiba-iba ng [[klima]] ayon sa [[latitud]] at iba pang heograpikong salik, medyo matatag ang pangmatagalang katamtaman ng pandaigdigang klima sa panahon ng mga panahong interglasyal,<ref>{{cite web |date=October 19, 2006 |title=Past Climate Change |url=http://www.epa.gov/climatechange/science/pastcc.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120511021842/http://www.epa.gov/climatechange/science/pastcc.html |archive-date=Mayo 11, 2012 |access-date=Enero 7, 2007 |publisher=U.S. Environmental Protection Agency |language=en |df=mdy-all}}</ref> at may malalaking epekto sa balanse ng ekolohiya at sa aktwal na heograpiya ng Daigdig ang pagbabago ng isa o dalawang digri ng katamtamang [[temperatura]] sa buong mundo.<ref>{{cite web |date=October 19, 2006 |title=Past Climate Change |url=http://www.epa.gov/climatechange/science/pastcc.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120511021842/http://www.epa.gov/climatechange/science/pastcc.html |archive-date=Mayo 11, 2012 |access-date=Enero 7, 2007 |publisher=U.S. Environmental Protection Agency |language=en |df=mdy-all}}</ref><ref>{{cite web |last=Weart |first=Spencer |date=Hunyo 2006 |title=The Discovery of Global Warming |url=http://www.aip.org/history/climate/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110804232058/http://www.aip.org/history/climate/ |archive-date=Agosto 4, 2011 |access-date=Enero 7, 2007 |publisher=American Institute of Physics |language=en |df=mdy-all}}</ref> == Atmospera, klima, at lagay ng panahon == {{Main|Atmospera|Klima|Panahon (meteorolohiya)}} Ang [[atmospera]] ng Daigdig ay isang mahalagang salik sa pagpapanatili ng [[ekosistema]]. Manipis na patong ng mga [[gas]] na bumabalot sa Daigdig ang pinanghahawakan ng [[Grabedad|grabidad]]. Pangunahin ang [[hangin]] ay binubuo ng [[nitroheno]], [[oksiheno]], at singaw ng tubig, na may mas maliit na bahagi ng [[dioksidong karbono]], [[argon]], at iba pa. Unti-unting bumababa ang [[presyon]] ng atmospera habang tumataas ang [[altitud]]. May mahalagang papel ang patong ng [[osono]] sa pagbabawas ng dami ng [[ultrabiyoleta]] (UV) na [[Radiyasyon|radyasyon]] na umaabot sa ibabaw. Dahil madaling masira ng liwanag na UV ang [[DNA]], nagsisilbi itong proteksyon para sa buhay sa ibabaw. Pinananatili rin ng atmospera ang init sa gabi, kaya nababawasan ang matinding pagbabago ng temperatura araw-araw. [[File:Lightnings_sequence_2_animation-wcag.gif|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Lightnings_sequence_2_animation-wcag.gif|left|thumb|[[Kidlat]]]] Halos nagaganap lamang sa mababang bahagi ng atmospera ang [[Panahon (meteorolohiya)|lagay ng panahon]] sa [[lupa]], at nagsisilbing sistemang konbektibo para sa muling pamamahagi ng init.<ref>{{Cite book |last1=Miller |url=https://books.google.com/books?id=AJ4SnHbb-ZcC&pg=PA42 |title=Environmental Science: Problems, Connections and Solutions |last2=Spoolman |first2=Scott |date=Setyembre 28, 2007 |publisher=Cengage Learning |isbn=978-0-495-38337-6 |language=en}}</ref> Isa pang mahalagang salik sa pagtukoy ng [[klima]] ang mga agos ng karagatan, partikular ang malaking ilalim-dagat na sirkulasyong termohalino na namamahagi ng [[enerhiya]] ng init mula sa mga karagatang ekwatoryal papunta sa mga rehiyong polar. Tinutulungan ng mga agos na ito na mapalambot ang pagkakaiba ng temperatura sa pagitan ng taglamig at tag-init sa mga katamtamang sona. Bukod pa rito, kung wala ang muling pamamahagi ng enerhiya ng init ng mga agos ng karagatan at atmospera, magiging mas mainit ang mga tropiko at mas malamig ang mga rehiyong polar. Maaaring magdulot ng kapaki-pakinabang at nakapipinsalang epekto ang lagay ng panahon. Maaaring maglabas ng malaking enerhiya ang matinding lagay ng panahon, tulad ng mga [[buhawi]], [[bagyo]], at siklon (o ''cyclone''), sa kanilang daraanan, at magdulot ng malawakang pagkasira. Nagbago ang mga halaman sa ibabaw ng lupa na umaasa sa pana-panahong pagbabago ng panahon, at maaaring magkaroon ng matinding epekto ang biglaang pagbabago na tumatagal lamang ng ilang taon, sa mga halaman at sa mga hayop na umaasa sa mga ito bilang pagkain. Sukatan ng pangmatagalang mga uso (o ''trend'') sa lagay ng panahon ang klima. Kilala ang iba't ibang salik na nakakaapekto sa klima, kabilang ang mga agos ng karagatan, albedo ng ibabaw, mga mga gas na ''[[Bahay-patubuan|greenhouse]]'', pagbabago sa ningning ng araw, at mga pagbabago sa [[Ligiran|orbita]] ng Daigdig. Batay sa mga tala ng kasaysayan at [[heolohiya]], kilala ang Daigdig na dumaan sa matitinding pagbabago ng klima noon pa man, kabilang na ang mga panahon ng yelo. == Tubig sa Daigdig == {{main|Tubig}} [[File:44_-_Iguazu_-_Décembre_2007.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:44_-_Iguazu_-_D%C3%A9cembre_2007.jpg|thumb|Ang Talong Iguazu sa hangganan sa pagitan ng [[Brasil]] at [[Arhentina]]]] Ang [[tubig]] ay isang [[Sustansiyang kimikal|kemikal na sangkap]] na binubuo ng [[Idrohino|hidroheno]] at [[oksiheno]] (H₂O), at mahalaga ito sa lahat ng kilalang anyo ng buhay.<ref>{{cite web |date=March 22, 2005 |title=Water for Life |url=https://www.un.org/waterforlifedecade/background.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110514200432/http://www.un.org/waterforlifedecade/background.html |archive-date=Mayo 14, 2011 |access-date=Mayo 14, 2011 |publisher=Un.org |language=en |df=mdy-all}}</ref> Karaniwang tumutukoy ang “tubig” sa likidong anyo nito, subalit mayroon din itong solidong anyo—ang [[yelo]]—at gaseosong anyo bilang [[singaw]] ng tubig o alimuom. Sumasaklaw ang tubig sa 71% ng ibabaw ng Daigdig.<ref>{{cite web |title=World |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/world/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210126032610/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/world/ |archive-date=Enero 26, 2021 |access-date=Disyembre 20, 2008 |work=CIA – World Fact Book |language=en |df=mdy-all}}</ref> Sa mundo, pangunahing ito matatagpuan sa mga karagatan at iba pang malalaking anyong-tubig, na may 1.6% ng tubig na nasa ilalim ng lupa sa mga akwipero, at 0.001% naman sa [[himpapawid]] bilang singaw, ulap, at [[Ulan|pag-ulan]].<ref>[https://web.archive.org/web/20070320034158/http://www.agu.org/sci_soc/mockler.html Water Vapor in the Climate System], Special Report, American Geophysical Union, Disyembre 1995. (sa Ingles)</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20080220070111/http://www.unep.org/dewa/assessments/ecosystems/water/vitalwater/ Vital Water]. UNEP. (sa Ingles)</ref> Napapaloob sa mga [[karagatan]] ang 97% ng panlabas na tubig; nasa 2.4% naman ang mga [[gleysyer]] at mga takip ng yelo sa mga polo, at 0.6% ay nasa ibang [[Anyong tubig|anyong-tubig]] sa kalupaan tulad ng mga [[ilog]], [[lawa]], at sapa. Mayroon ding kakaunting bahagi ng tubig sa mundo na nasa loob ng mga katawan ng mga nabubuhay na organismo at sa mga kagamitang gawa ng tao. == Mga ekosistema == {{Main|Ekolohiya|Ekosistema}} Ang mga ekosistema ay binubuo ng iba't ibang biyotiko at abiyotiko na mga sangkap na gumagana nang magkakaugnay.<ref>{{cite web |last=Pidwirny |first=Michael |date=2006 |title=Introduction to the Biosphere: Introduction to the Ecosystem Concept |url=http://www.physicalgeography.net/fundamentals/9j.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110718040429/http://www.physicalgeography.net/fundamentals/9j.html |archive-date=Hulyo 18, 2011 |access-date=Setyembre 28, 2006 |work=Fundamentals of Physical Geography (2nd Edition) |df=mdy-all}}</ref> Tinutukoy ang estruktura at komposisyon nito ng iba't ibang mga salik na pangkapaligiran na magkakaugnay din. Nag-uudyok ng mga dinamikong pagbabago sa ekosistema ang pagbabago-bago ng mga salik na ito. Kabilang sa mga mahahalagang sangkap nito ang lupa, atmospera, [[Radiyasyon|radyasyon]] mula sa araw, tubig, at mga buhay na organismo. [[File:PenasBlancas,_part_of_the_Bosawas_Reserve,_Jinotega_Department,_Nicaragua.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:PenasBlancas,_part_of_the_Bosawas_Reserve,_Jinotega_Department,_Nicaragua.jpg|left|thumb|Ang Peñas Blancas, bahagi ng ''Bosawás Biosphere Reserve'', ay matatagpuan sa hilagang-silangan ng lungsod ng Jinotega sa Hilagang-Silangang [[Nicaragua]].]] [[File:Aravalli.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Aravalli.jpg|left|thumb|Malagong lunting Bulubundukig Aravalli sa Rajasthan, [[Indiya|Indya]]]] Sentro sa konsepto ng ekosistema ang ideya na nakikipag-ugnayan ang mga buhay na organismo sa bawat elemento sa kanilang lokal na [[kapaligiran]]. Ayon kay Eugene Odum, isa sa mga tagapagtatag ng ekolohiya: {{quote|"Anumang yunit na naglalaman ng lahat ng organismo (ibig sabihin, ang ‘komunidad’) sa isang takdang lugar na nakikipag-ugnayan sa pisikal na kapaligiran kung saan ang daloy ng enerhiya ay nagreresulta sa malinaw na istruktura ng tropiko, biyotiko na pagkakaiba-iba, at mga siklo ng materyales (ibig sabihin, palitan ng mga materyales sa pagitan ng mga buhay at di-buhay na bahagi) sa loob ng sistema ay isang ekosistema." (“''Any unit that includes all of the organisms (i.e.: the ‘community’) in a given area interacting with the physical environment so that a flow of energy leads to clearly defined trophic structure, biotic diversity, and material cycles (i.e.: exchange of materials between living and nonliving parts) within the system is an ecosystem.''”)<ref name="Odum1971">Odum, EP (1971) ''Fundamentals of ecology'', 3rd edition, Saunders New York (sa Ingles)</ref>}} Magkakaugnay at umaasa sa isa’t isa ang mga [[espesye]] sa loob ng ekosistema sa kadena ng pagkain, habang nagpapalitan ng enerhiya at [[materya]] sa kanilang sarili pati na rin sa kanilang kapaligiran.<ref>{{cite web |last=Pidwirny |first=Michael |date=2006 |title=Introduction to the Biosphere: Organization of Life |url=http://www.physicalgeography.net/fundamentals/9d.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110813100946/http://www.physicalgeography.net/fundamentals/9d.html |archive-date=Agosto 13, 2011 |access-date=Setyembre 28, 2006 |work=Fundamentals of Physical Geography (2nd edition) |language=en |df=mdy-all}}</ref> Nakabatay ang konsepto ng ekosistemang pantao sa dikotomiya ng tao at kalikasan at sa ideya na ang lahat ng espesye ay ekolohikal na umaasa sa isa’t isa, pati na rin sa mga abiyotiko na sangkap ng kanilang biotopo.<ref>{{Cite book |last=Khan |first=Firdos Alam |url=https://books.google.com/books?id=-s5oRDUuMSIC&pg=PA237 |title=Biotechnology Fundamentals |date=2011 |publisher=CRC Press |isbn=978-1-4398-2009-4 |language=en}}</ref> Tinatawag na mikroekosistema ang mas maliit na yunit ng sukat. Halimbawa, maaaring isang bato at lahat ng buhay sa ilalim nito ang isang mikroekosistema. Samantala, maaaring sumaklaw sa isang buong ekorehiyon kasama ang katubigan nito ang makroekosistema. == Buhay == {{Main|Buhay|Biyolohiya|Biyospero}} Bagaman walang pangkalahatang kasunduan sa kahulugan ng buhay, karaniwang tinatanggap ng mga siyentipiko na ang biyolohikal na manipestasyon ng buhay ay kinikilala sa pamamagitan ng organisasyon, [[metabolismo]], paglago, adaptasyon, pagtugon sa panlabas na salik, at [[Reproduksiyon|pag-aanak]].<ref>{{cite web |date=2006 |title=Definition of Life |url=http://www.calacademy.org/exhibits/xtremelife/what_is_life.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070208220940/http://www.calacademy.org/exhibits/xtremelife/what_is_life.php |archive-date=Pebrero 8, 2007 |access-date=Enero 7, 2007 |publisher=California Academy of Sciences |language=en}}</ref> Masasabi ring ang buhay ay ang natatanging kalagayan ng mga organismo. Ang mga organismo sa kasalukuyang panahon, mula sa mga [[birus]] hanggang sa mga tao, ay may taglay na isang molekulang tagapagdala ng impormasyon na kayang magparami nang mag-isa (henoma), alinman sa [[DNA]] o [[RNA]] (gaya ng sa ilang birus), at ang ganitong [[molekula]] ay malamang na likas sa buhay. Malamang na ang mga pinakaunang anyo ng buhay ay nakabatay sa isang molekulang tagapagdala ng impormasyon na kayang magparami nang mag-isa (henoma), marahil ay RNA<ref>{{cite journal |vauthors=Neveu M, Kim HJ, Benner SA |date=Abril 2013 |title=The "strong" RNA world hypothesis: fifty years old |url= |journal=Astrobiology |language=en |volume=13 |issue=4 |pages=391–403 |bibcode=2013AsBio..13..391N |doi=10.1089/ast.2012.0868 |pmid=23551238}}</ref><ref>{{cite journal |vauthors=Cech TR |date=Hulyo 2012 |title=The RNA worlds in context |url= |journal=Cold Spring Harb Perspect Biol |language=en |volume=4 |issue=7 |pages=a006742 |doi=10.1101/cshperspect.a006742 |pmc=3385955 |pmid=21441585}}</ref> o isang molekulang mas sinauna pa kaysa sa RNA o DNA. Ang natatanging pagkakasunud-sunod ng mga deoksiribunukleotido/ribunukleotido sa bawat umiiral na organismo sa kasalukuyan ay naglalaman ng impormasyon na tumutulong sa kaligtasan, pagpaparami, at kakayahang makakuha ng mga kinakailangang yaman para sa pagpaparami, at ang ganitong mga pagkakasunod-sunod ay malamang na lumitaw na sa mga unang yugto ng [[ebolusyon]] ng buhay. Ang mga tungkuling kaugnay ng kaligtasan na lumitaw sa maagang bahagi ng ebolusyon ng buhay ay marahil ay kinabibilangan din ng mga pagkakasunod sa henoma na nagtataguyod ng pag-iwas sa pinsala sa molekulang kayang magparami, gayundin ng kakayahang kumpunihin ang mga pinsalang naganap. Ang pagkumpuni ng ilang pinsala sa henoma ay maaaring isinagawa gamit ang impormasyon mula sa isa pang kahalintulad na molekula sa pamamagitan ng proseso ng rekombinasyon (isang paunang anyo ng sekswal na interaksyon).<ref>{{cite journal |vauthors=Bernstein H, Byerly HC, Hopf FA, Michod RE |date=Setyembre 1985 |title=Genetic damage, mutation, and the evolution of sex |url= |journal=Science |language=en |volume=229 |issue=4719 |pages=1277–81 |bibcode=1985Sci...229.1277B |doi=10.1126/science.3898363 |pmid=3898363}}</ref> [[File:Diversity_of_plants_(Streptophyta)_version_2.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Diversity_of_plants_(Streptophyta)_version_2.png|left|thumb|Piling iba't ibang seleksyon ng mga espesye ng [[halaman]]]] Ang mga katangiang karaniwan sa mga organismo sa daigdig ([[halaman]], [[hayop]], [[halamang-singaw]], [[protista]], [[arkeya]], at [[bakterya]]) ay ang pagiging binubuo ng mga [[selula]], nakabatay sa [[karbon]] at tubig, may komplikadong organisasyon, may metabolismo, may kakayahang lumago, tumugon sa mga stimuli, at magparami. Ang isang entidad na may ganitong mga katangian ay karaniwang itinuturing na buhay. Gayunpaman, hindi lahat ng kahulugan ng buhay ay isinasaalang-alang ang lahat ng mga katangiang ito bilang mahalaga. Ang mga nilikhang kahalintulad ng buhay ng tao ay maaari ring ituring na buhay. [[File:Animal_diversity.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Animal_diversity.png|thumb|Piling iba't ibang seleksyon ng mga espesye ng [[hayop]]]] Ang [[Biyospero|biyospera]] ay ang bahagi ng panlabas na bahagi ng mundo—kabilang ang lupa, mga batong nasa ibabaw, tubig, hangin, at atmospera—kung saan umiiral ang buhay, at kung saan ang mga prosesong biyotiko ay nagdudulot ng pagbabago o paghubog. Mula sa pinakamalawak na pananaw ng heopisikal na ekolohiya, ang biyospera ay ang pandaigdigang sistemang ekolohikal na pinagsasama-sama ang lahat ng nabubuhay na nilalang at ang kanilang mga ugnayan, kabilang ang kanilang interaksyon sa mga elemento ng litospera (mga bato), hidrospera (tubig), at atmospera (hangin). Tinatayang mayroong higit sa 75 bilyong tonelada (150 trilyong libra o mga 6.8×10¹³ kilo) ng biyomasa (buhay) sa buong mundo, na naninirahan sa iba't ibang kapaligiran sa loob ng biyospera.<ref>Ang pigura na "mga kalahati ng isang bahagdan" ay isinasaalang-alang tang sumusunod (Tingnan, e.g., {{cite book |last=Leckie |first=Stephen |title=For hunger-proof cities: sustainable urban food systems |date=1999 |publisher=International Development Research Centre |isbn=978-0-88936-882-8 |location=Ottawa |language=en |chapter=How Meat-centred Eating Patterns Affect Food Security and the Environment |chapter-url=http://www.idrc.ca/en/ev-30610-201-1-DO_TOPIC.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20101113020336/http://www.idrc.ca/en/ev-30610-201-1-DO_TOPIC.html |archive-date=Nobyembre 13, 2010}}, na kinukuha ang pandaigdigang katamtaman na bigat bilang 60&nbsp;kg.), ang kabuuang biyomasa ng tao ay ang katamtamang bigat na multiplika ayon sa kasalukuyang populasyon ng tao na tinatayang 6.5&nbsp;bilyon (tingnan, ''e.g.'', {{cite web |title=World Population Information |url=https://www.census.gov/ipc/www/world.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20060922194255/https://www.census.gov/ipc/www/world.html |archive-date=2006-09-22 |access-date=Setyembre 28, 2006 |publisher=U.S. Census Bureau |language=en}}): Pagpalagay ang 60–70&nbsp;kg na katamtamang masa ng tao (tinatatayang 130–150&nbsp;[[Pound (mass)|lb]] sa katamtaman), ang isang kabuuang taya ng pandaigdigang masa ng tao ay sa pagitan ng 390&nbsp;biyon (390×10⁹) at 455bilyon kg (sa pagitan ng 845&nbsp;bilyon at 975&nbsp;bilyon lb, o mga 423&nbsp;milyon–488&nbsp;milyong maikling tonelada). Ang kabuuang biyomasa ng lahat ng uri sa daigdig ay tinatayang nasa labis ng 6.8&nbsp;x&nbsp;10¹³&nbsp;kg (75&nbsp;bilyong maikling tonelada). Sa mga kalkulasyong ito, ang bahagi ng kabuuang biyomasa na sinaalang-alang para sa mga tao ay magiging tinatayang 0.6%.</ref> Higit sa siyam na ikasampu ng kabuuang biyomasa sa mundo ay binubuo ng buhay halaman, na siyang pangunahing pinagkukunan ng buhay ng mga hayop.<ref>{{cite web |last=Sengbusch |first=Peter V. |title=The Flow of Energy in Ecosystems – Productivity, Food Chain, and Trophic Level |url=http://www.biologie.uni-hamburg.de/b-online/e54/54c.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110726071651/http://www.biologie.uni-hamburg.de/b-online/e54/54c.htm |archive-date=Hulyo 26, 2011 |access-date=Setyembre 23, 2006 |work=Botany online |publisher=University of Hamburg Department of Biology |df=mdy-all}}</ref> Mahigit sa 2 milyong uri ng halaman at hayop ang natukoy na sa kasalukuyan,<ref>{{cite web |last=Pidwirny |first=Michael |date=2006 |title=Introduction to the Biosphere: Species Diversity and Biodiversity |url=http://www.physicalgeography.net/fundamentals/9h.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110718040705/http://www.physicalgeography.net/fundamentals/9h.html |archive-date=Hulyo 18, 2011 |access-date=Setyembre 23, 2006 |work=Fundamentals of Physical Geography (2nd Edition) |language=en |df=mdy-all}}</ref> at tinatayang ang tunay na bilang ng mga umiiral na uri ay mula sa ilang milyon hanggang higit sa 50 milyon.<ref>{{cite web |title=How Many Species are There? |url=http://faculty.plattsburgh.edu/thomas.wolosz/howmanysp.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20060909194319/http://faculty.plattsburgh.edu/thomas.wolosz/howmanysp.htm |archive-date=Setyembre 9, 2006 |access-date=Setyembre 23, 2006 |work=Extinction Web Page Class Notes |language=en}}</ref><ref>"Animal." World Book Encyclopedia. 16 vols. Chicago: World Book, 2003. (sa Ingles) Nagbibigay ang sanggunian na ito ng taya na mula 2 hanggang 50&nbsp;milyon.</ref><ref>{{cite web |date=Mayo 2003 |title=Just How Many Species Are There, Anyway? |url=https://www.sciencedaily.com/releases/2003/05/030526103731.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20070211001529/http://www.sciencedaily.com/releases/2003/05/030526103731.htm |archive-date=Pebrero 11, 2007 |access-date=Setyembre 26, 2006 |website=Science Daily |language=en |df=mdy-all}}</ref> Ang bilang ng mga indibiduwal na uri ng buhay ay patuloy na nagbabago—may mga bagong uri na lumilitaw at may mga uri na tuluyang nawawala.<ref>{{cite web |last=Withers |first=Mark A. |display-authors=etal |date=1998 |title=Changing Patterns in the Number of Species in North American Floras |url=http://biology.usgs.gov/luhna/chap4.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20060923054200/http://biology.usgs.gov/luhna/chap4.html |archive-date=Setyembre 23, 2006 |access-date=Setyembre 26, 2006 |work=Land Use History of North America |language=en}} Biinatay ng websayt ang mga nilalaman ng aklat sa: {{cite book |title=Perspectives on the land use history of North America: a context for understanding our changing environment; Binagong Edisyon Setyembre 1999 |date=1998 |publisher=U.S. Geological Survey, Biological Resources Division |editor=Sisk, T.D. |edition= |language=en |id=USGS/BRD/BSR-1998-0003}}</ref><ref>{{cite web |date=April 2002 |title=Tropical Scientists Find Fewer Species Than Expected |url=https://www.sciencedaily.com/releases/2002/04/020425072847.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060830182612/http://www.sciencedaily.com/releases/2002/04/020425072847.htm |archive-date=Agosto 30, 2006 |access-date=Setyembre 27, 2006 |website=Science Daily |language=en |df=mdy-all}}</ref> Sa kabuuan, ang bilang ng mga uri ay mabilis na bumababa.<ref>{{cite journal |last=Bunker |first=Daniel E. |display-authors=etal |date=Nobyembre 2005 |title=Species Loss and Aboveground Carbon Storage in a Tropical Forest |journal=Science |language=en |volume=310 |issue=5750 |pages=1029–1031 |bibcode=2005Sci...310.1029B |citeseerx=10.1.1.465.7559 |doi=10.1126/science.1117682 |pmid=16239439 |s2cid=42696030}}</ref><ref>{{cite journal |last=Wilcox |first=Bruce A. |date=2006 |title=Amphibian Decline: More Support for Biocomplexity as a Research Paradigm |journal=EcoHealth |language=en |volume=3 |issue=1 |pages=1–2 |doi=10.1007/s10393-005-0013-5 |s2cid=23011961}}</ref><ref>{{cite book |url=https://archive.org/details/globalenvironmen0000unse_z8s0 |title=Global environment outlook 3: past, present and future perspectives |date=2002 |publisher=Nairobi, Kenya: UNEP |isbn=978-92-807-2087-7 |editor=Clarke, Robin |location=London; Sterling, VA |language=en |chapter=Decline and loss of species |editor2=Robert Lamb |editor3=Dilys Roe Ward |chapter-url=http://www.unep.org/geo/assessments/global-assessments/global-environment-outlook-3 |url-access=registration}}</ref> == Pakikipag-ugnayan ng tao sa kalikasan == Bagaman ang mga tao ay bumubuo lamang ng napakaliit na bahagi ng kabuuang biyomasa ng buhay sa Daigdig, ang epekto ng sangkatauhan sa kalikasan ay labis na malaki. Dahil sa lawak ng impluwensiyang dulot ng tao, ang hangganan sa pagitan ng itinuturing na kalikasan at ng mga ginawang kapaligiran ay hindi malinaw, maliban na lamang sa mga pinakamatitinding kaso. Subalit kahit sa mga hangganang ito, ang mga bahagi ng likas na kapaligiran na walang kapansin-pansing impluwensiyang pantao ay patuloy na nababawasan sa lalong mabilis na antas. Isang pag-aaral noong 2020 na inilathala sa ''Nature'' ang nagsiwalat na ang tinatawag na masa antropohenika (mga materyales na gawa ng tao) ay mas mabigat na kaysa sa lahat ng buhay na biyomasa sa mundo—na ang [[plastik]] pa lamang ay lumalagpas na sa pinagsamang bigat ng lahat ng hayop sa lupa at karagatan.<ref>{{cite journal |last1=Elhacham |first1=Emily |last2=Ben-Uri |first2=Liad |display-authors=etal. |date=2020 |title=Global human-made mass exceeds all living biomass |journal=Nature |language=en |volume=588 |issue=7838 |pages=442–444 |bibcode=2020Natur.588..442E |doi=10.1038/s41586-020-3010-5 |pmid=33299177 |s2cid=228077506}}</ref> Ayon din sa isang pag-aaral noong 2021 na inilathala sa ''Frontiers in Forests and Global Change'', tinatayang 3% lamang ng panlupang ibabaw ng planeta ang nananatiling ekolohikal at buo ang ''[[fauna]]'' na kalagayan—may mababang antas ng impluwensiyang pantao at may malusog na [[populasyon]] ng katutubong espesye ng hayop.<ref>{{cite news |last=Carrington |first=Damian |date=Abril 15, 2021 |title=Just 3% of world's ecosystems remain intact, study suggests |language=en |work=The Guardian |location= |url=https://www.theguardian.com/environment/2021/apr/15/just-3-of-worlds-ecosystems-remain-intact-study-suggests |url-status=live |access-date=Abril 16, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211124133706/https://www.theguardian.com/environment/2021/apr/15/just-3-of-worlds-ecosystems-remain-intact-study-suggests |archive-date=Nobyembre 24, 2021}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Plumptre |first1=Andrew J. |last2=Baisero |first2=Daniele |display-authors=etal. |date=2021 |title=Where Might We Find Ecologically Intact Communities? |url= |journal=Frontiers in Forests and Global Change |language=en |volume=4 |issue= |page=626635 |bibcode=2021FrFGC...4.6635P |doi=10.3389/ffgc.2021.626635 |doi-access=free |hdl-access=free |hdl=10261/242175}}</ref> Noong 2022, isinulat ni Philip Cafaro, propesor ng pilosopiya sa ''School of Global Environmental Sustainability'' (Paaralan ng Pandaigdigang Pangkapaligirang Pagpapanatili) ng Estadong Unibersidad ng [[Colorado]] , na “ang sanhi ng pandaigdigang pagkawala ng biyodibersidad ay malinaw: ang ibang mga nilalang ay napapalitan ng mabilis na lumalagong [[Ekonomiya|ekonomiyang]] pantao.”<ref>{{cite journal |last1=Cafaro |first1=Philip |date=2022 |title=Reducing Human Numbers and the Size of our Economies is Necessary to Avoid a Mass Extinction and Share Earth Justly with Other Species |url=https://www.researchgate.net/publication/359182950 |journal=Philosophia |language=en |volume=50 |issue=5 |pages=2263–2282 |doi=10.1007/s11406-022-00497-w |access-date= |quote=the cause of global biodiversity loss is clear: other species are being displaced by a rapidly growing human economy |s2cid=247433264}}</ref> [[File:Na_Pali_Coast_-_Kauai.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Na_Pali_Coast_-_Kauai.jpg|left|thumb|Sa kabila ng kanilang likas na kagandahan, ang mga liblib na [[lambak]] sa kahabaan ng Baybayin ng Na Pali sa [[Hawaii]] ay lubos na binago ng mga ipinakilalang mga espesyeng mapanlusob tulad ng She-oak.]] Ang pag-unlad ng [[teknolohiya]] ng sangkatauhan ay nagbigay-daan sa higit na pagsasamantala sa [[likas na yaman]] at nakatulong din upang mabawasan ang ilang panganib mula sa mga likas na [[sakuna]]. Subalit sa kabila ng pag-unlad na ito, nananatiling malapit na nakaugnay ang kapalaran ng [[Kabihasnan|sibilisasyon]] ng tao sa mga pagbabagong nagaganap sa kapaligiran. May isang napakakomplikadong ugnayang may balik-tugon sa pagitan ng paggamit ng makabagong teknolohiya at ng mga pagbabagong dulot nito sa kapaligiran.<ref>{{cite web |date=Mayo 22, 2006 |title=Feedback Loops in Global Climate Change Point to a Very Hot 21st Century |url=http://www.lbl.gov/Science-Articles/Archive/ESD-feedback-loops.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20061208131415/http://www.lbl.gov/Science-Articles/Archive/ESD-feedback-loops.html |archive-date=Disyembre 8, 2006 |access-date=Enero 7, 2007 |website=Science Daily |language=en |df=mdy-all}}</ref> Kabilang sa mga banta ng tao sa likas na kapaligiran ng mundo ang [[polusyon]], pagkakalbo ng kagubatan, at mga sakunang gawa ng tao gaya ng pagtagas ng langis. Malaki rin ang naging ambag ng tao sa [[pagkalipol]] ng maraming halaman at hayop,<ref>{{Cite book |last=Kolbert |first=Elizabeth |title=The Sixth Extinction: An Unnatural History |publisher=Henry Holt and Company |year=2014 |isbn=978-0805092998 |location=New York City |language=en}}</ref> at tinatayang may humigit-kumulang isang milyong espesye ang nanganganib na mawala sa mga susunod na dekada.<ref>{{Cite journal |last=Stokstad |first=Erik |date=5 Mayo 2019 |title=Landmark analysis documents the alarming global decline of nature |journal=Science |language=en |doi=10.1126/science.aax9287 |s2cid=166478506}}</ref> Ang pagkawala ng [[biyodibersidad]] at mga tungkulin ng ekosistema sa nakalipas na kalahating dantaon ay nakaapekto na sa kakayahan ng kalikasan na magbigay ng kabutihang dulot sa kalidad ng pamumuhay ng tao,<ref>{{cite journal |last1=Brauman |first1=Kate A. |last2=Garibaldi |first2=Lucas A. |date=2020 |title=Global trends in nature's contributions to people |url= |journal=PNAS |language=en |volume=117 |issue=51 |pages=32799–32805 |bibcode=2020PNAS..11732799B |doi=10.1073/pnas.2010473117 |pmc=7768808 |pmid=33288690 |doi-access=free}}</ref> at kung magpapatuloy ito, maaaring magbunga ito ng malaking banta sa pag-iral ng kabihasnang pantao—maliban na lamang kung magaganap ang agarang pagbabago ng direksiyon.<ref>{{cite journal |last1=Bradshaw |first1=Corey J. A. |last2=Ehrlich |first2=Paul R. |last3=Beattie |first3=Andrew |last4=Ceballos |first4=Gerardo |last5=Crist |first5=Eileen |last6=Diamond |first6=Joan |last7=Dirzo |first7=Rodolfo |last8=Ehrlich |first8=Anne H. |last9=Harte |first9=John |last10=Harte |first10=Mary Ellen |last11=Pyke |first11=Graham |date=2021 |title=Underestimating the Challenges of Avoiding a Ghastly Future |journal=Frontiers in Conservation Science |language=en |volume=1 |issue= |pages= |bibcode=2021FrCS....1.5419B |doi=10.3389/fcosc.2020.615419 |access-date= |doi-access=free |last12=Raven |first12=Peter H. |last13=Ripple |first13=William J. |last14=Saltré |first14=Frédérik |last15=Turnbull |first15=Christine |last16=Wackernagel |first16=Mathis |last17=Blumstein |first17=Daniel T.}}</ref> Kadalasan, hindi nasasalamin sa tama ang halaga ng likas na yaman sa mga presyong pangmerkado, sapagkat bagamat may gastos sa pagkuha, ang mga yaman mismo ay karaniwang libre. Dahil dito, nagkakaroon ng baluktot na pagpepresyo at kakulangan sa [[pamumuhunan]] sa ating mga likas na ari-arian. Tinatayang ang taunang gastos pandaigdig para sa mga subsidiyong pampubliko na nakasasama sa kalikasan ay umaabot sa [[Dolyar ng Estados Unidos|US$]]4–6 trilyon. Kulang din ang mga institusyonal na proteksyon para sa mga likas na kayamanan gaya ng mga oseano at [[Tropiko|tropikal]] na kagubatan. Hindi rin ito napigilan ng mga [[pamahalaan]] bilang mga panlabas na epekto sa ekonomiya.<ref>UK Government Official Documents, Pebrero 2021, [https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/957629/Dasgupta_Review_-_Headline_Messages.pdf "The Economics of Biodiversity: The Dasgupta Review Headline Messages"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220520070152/https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/957629/Dasgupta_Review_-_Headline_Messages.pdf|date=2022-05-20}} p. 2 (sa Ingles)</ref><ref>{{cite news |last=Carrington |first=Damian |date=Pebrero 2, 2021 |title=Economics of biodiversity review: what are the recommendations? |language=en |work=[[The Guardian]] |location= |url=https://www.theguardian.com/environment/2021/feb/02/economics-of-biodiversity-review-what-are-the-recommendations |url-status=live |access-date=13 Nobyembre 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220524182314/https://www.theguardian.com/environment/2021/feb/02/economics-of-biodiversity-review-what-are-the-recommendations |archive-date=Mayo 24, 2022}}</ref> Ginagamit ng tao ang kalikasan para sa [[Libangan (gawain)|libangan]] at mga gawaing pangkabuhayan. Ang pagkuha ng likas na yaman para sa [[Industriyalisasyon|industriyal]] na gamit ay nananatiling mahalagang bahagi ng pandaigdigang sistemang pang-ekonomiya.<ref>{{Cite web |date=November 2014 |title=Natural Resources contribution to GDP |url=https://knoema.com/zscvyje/natural-resources-contribution-to-gdp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20141223080408/https://knoema.com/zscvyje/natural-resources-contribution-to-gdp |archive-date=Disyembre 23, 2014 |website=World Development Indicators (WDI) |language=en}}</ref><ref>{{cite web |title=GDP – Composition by Sector |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2012.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140522215220/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2012.html |archive-date=Mayo 22, 2014 |access-date=Pebrero 19, 2017 |work=The World Factbook |publisher=[[Central Intelligence Agency]] |language=en |df=mdy-all}}</ref> May mga gawain tulad ng [[pangangaso]] at pangingisda na isinasagawa para sa kabuhayan at aliwan, depende sa layunin. Nagsimula ang [[agrikultura]] noong ika-9 na milenyo BCE. Mula sa produksiyon ng [[pagkain]] hanggang sa [[enerhiya]], malaki ang impluwensiya ng kalikasan sa kayamanang pang-ekonomiya. Bagamat ang mga sinaunang tao ay nangangalap ng mga ligaw na halaman para sa pagkain at gamit sa paggamot,<ref>{{cite web |title=Plant Conservation Alliance – Medicinal Plant Working Groups Green Medicine |url=http://www.nps.gov/plants/medicinal/plants.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20061009003035/http://www.nps.gov/plants/medicinal/plants.htm |archive-date=Oktubre 9, 2006 |access-date=Setyembre 23, 2006 |publisher=US National Park Services |language=en |df=mdy-all}}</ref> ang karamihan sa makabagong paggamit ng mga halaman ay isinasagawa sa pamamagitan ng agrikultura. Ang malawakang paglinis ng lupa para sa [[Paghahalaman|pagtatanim]] ay nagdulot ng matinding pagbawas sa kagubatan at mga latian, na siyang nagbunsod ng pagkawala ng tirahan para sa maraming halaman at hayop, pati na rin ng [[pagguho ng lupa]].<ref>{{cite web |last=Oosthoek |first=Jan |date=1999 |title=Environmental History: Between Science & Philosophy |url=http://www.eh-resources.org/philosophy.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20070626085227/http://www.eh-resources.org/philosophy.html |archive-date=Hunyo 26, 2007 |access-date=Disyembre 1, 2006 |publisher=Environmental History Resources |language=en |df=mdy-all}}</ref> == Higit pa sa Daigdig == [[File:Planets2013.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Planets2013.svg|left|thumb|Mga [[planeta]] ng Sistemang Solar (''ang sukat ay proporsyonal; hindi proporsyonal ang distansya at liwanag'')]] Ang [[kalawakan]] ay tumutukoy sa mga halos walang-lamang bahagi ng [[Uniberso]] sa labas ng mga atmospera ng mga katawang selestiyal. Ginagamit ang katawagang "kalawakan" upang ibukod ito mula sa espasyong panghimpapawid (''airspace'') at mga panlupang lokasyon. Walang tiyak na hangganan sa pagitan ng atmospera ng Daigdig at ng kalawakan, sapagkat unti-unting numinipis ang atmospera habang tumataas ang [[altitud]]. Ang kalawakan sa loob ng [[Sistemang Solar]] ay tinatawag na interplanetaryong kalawakan, na lumalampas patungo sa interstelar na kalawakan sa tinatawag na heliyopausa. Ang kalawakan ay halos walang laman, subalit mayroon itong ilang dosenang uri ng organikong [[molekula]] na natuklasan sa ngayon sa pamamagitan ng mikroweyb na espektroskopiya, itim na [[Radiyasyon|radyasyon]] (''blackbody radiation'') na natira mula sa [[Big Bang]] (Malaking Pagsabog) at pinagmulan ng uniberso, at mga [[sinag kosmiko]] na binubuo ng [[Ion|ionisadong]] mga nukleong [[Atomo|atomiko]] at iba’t ibang subatomikong partikula. Mayroon ding kaunting [[gas]], [[plasma]], at [[alikabok]], gayundin ng maliliit na [[Meteorita|meteorito]]. Bukod pa rito, may mga palatandaan ng presensiya ng tao sa kalawakan sa kasalukuyan, gaya ng mga materyal na naiwan mula sa mga naunang misyon—may tao man o wala—na maaaring maging panganib sa mga sasakyang pangkalawakan. Ang ilan sa mga labing ito ay muling pumapasok sa atmospera paminsan-minsan. [[File:NGC_4414_(NASA-med).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:NGC_4414_(NASA-med).jpg|thumb|Ang NGC 4414 ay isang [[Galaksiya|galaksiyang]] paikot (''spiral galaxy'') sa [[konstelasyon]] ng Coma Berenices na may tinatayang lapad na 56,000 liwanag-taon at humigit-kumulang 60 milyong liwanag-taon ang layo mula sa Daigdig.]] Bagaman ang Daigdig lamang ang kaisang katawang selestiyal sa Sistemang Solar na kilalang sumusuporta sa buhay, may mga ebidensiya na noong sinaunang panahon ay nagkaroon ng likidong tubig sa ibabaw ng planetang [[Marte]].<ref>{{cite journal |author=Bibring, J |display-authors=etal |date=2006 |title=Global mineralogical and aqueous mars history derived from OMEGA/Mars Express data |journal=Science |language=en |volume=312 |issue=5772 |pages=400–404 |bibcode=2006Sci...312..400B |doi=10.1126/science.1122659 |pmid=16627738 |doi-access= |s2cid=13968348}}</ref> Sa maikling yugto ng kasaysayan nito, maaaring naging angkop din ang Marte sa pagbuo ng buhay. Gayunman, sa kasalukuyan, karamihan sa tubig sa Marte ay nananatiling nagyelo. Kung may buhay man sa Marte, malamang na ito ay nasa ilalim ng lupa kung saan maaaring mayroon pa ring likidong tubig.<ref>{{cite web |last=Malik |first=Tariq |date=Marso 8, 2005 |title=Hunt for Mars life should go underground |url=http://www.nbcnews.com/id/7129347 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130930205156/http://www.nbcnews.com/id/7129347/ |archive-date=Setyembre 30, 2013 |access-date=Setyembre 4, 2006 |publisher=Space.com via NBC News |language=en |df=mdy-all}}</ref> Ang mga kalagayan sa iba pang mga planetang mala-Daigdig tulad ng [[Merkuryo (planeta)|Merkuryo]] at [[Benus (planeta)|Benus]] ay tila masyadong marahas upang makasuporta sa buhay gaya ng ating pagkakakilala rito. Subalit may mga hinuha na ang [[Europa (buwan)|Europa]], ang ika-apat na pinakamalaking buwan ng [[Hupiter (planeta)|Hupiter]], ay maaaring may likidong karagatan sa ilalim ng ibabaw nito at posibleng may kakayahang magsuporta ng buhay. Nagsimula na ring makakita ang mga [[astronomo]] ng mga [[Eksoplaneta|ekstrasolar na planetang]] kahawig ng Daigdig—mga planetang nasa loob ng tinatawag na ''sonang natitirhan'' ng isang [[bituin]], kung saan may posibilidad na umiral ang buhay gaya ng sa ating [[planeta]].<ref>Choi, Charles Q. (Marso 21, 2011) [http://www.space.com/11188-alien-earths-planets-sun-stars.html New Estimate for Alien Earths: 2 Billion in Our Galaxy Alone | Alien Planets, Extraterrestrial Life & Extrasolar Planets | Exoplanets & Kepler Space Telescope] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130703101746/http://www.space.com/11188-alien-earths-planets-sun-stars.html|date=2013-07-03}}. Space.com. (sa Ingles)</ref> == Tingnan din == * [[Naturalismo]] * [[Likas na kasaysayan]] * [[Naturalista]] == Mga sanggunian == {{reflist}} [[Kategorya:Kalikasan]] [[Kategorya:Mga pangunahing paksa]] {{Earth}} {{Nature nav}} 9kbqwdvr288gs2hif4zryappc0dvrk1 0 58758 2168139 1987826 2025-07-10T05:05:16Z Ysrael214 126671 2168139 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Tizian 091.jpg|thumb|right|Sina Adan at Iba.]] Sina '''Adan at Eba''' ayon sa [[mito ng paglikha]] ng mga [[relihiyon]]g Abrahamiko na [[Hudaismo]], [[Kristiyanismo]] at [[Islam]] ang unang lalake at unang babae o mga [[unang tao]] at mga [[magulang]] ng [[sangkatauhan]]. Bukod sa [[Aklat ng Genesis]], ang kuwento ni Adan at Eba ay lumilitaw rin sa [[Quran]], sa [[Talmud]], [[Apocalipsis ni Adan]] at [[Buhay ni Adan at Eba]], [[Alitan nina Adan at Eba kay Satanas]] at [[Testamento ni Adan]]. Ang mga tradisyong Hudyo gaya ng [[Alpabeto ni Sirach]] ay bumabanggit sa unang asawa ni Adan na si [[Lilith]]. Sila ay may tatlong anak na sina [[Cain]], [[Abel]] at si [[Seth]]. ==Adan== Ang salitang Adan o Adam (Hebreo: אָדָם, Arabiko: آدم) sa Hebreong biblikal ay ginamit bilang personal na pangalan ng isang indibdiwal na Adan. Ang ilan ay naniniwalang ito ay may pangkalahatang kahulugang "sangkatauhan" sa parehong paggamit ng mas maagang salitang [[Cananeo]] na 'adam. Iniugnay ng mga skolar ng Bibliya ang salitang "Adan" o אָדָם sa ugat na trilateral na אָדַם ( 'ADM ) na nangangahulugang "pula", "maganda" o "guwapo". Ang paggamit ng salitang Adan bilang personal na pangalan ay mas nauna pa sa paggamit ng pangkahalatang kahulugan nito. Ang ugat nito ay hindi ang pamantayang ugat na [[Semitiko]] para sa "tao" na sa halip ay '-(n)-sh ngunit pinatutunayan bilang personal na pangalan sa Talaan ng mga haring [[Asiryo]] sa anyo ng Adamu na nagpapakitang ito ay isang tunay na pangalan sa maagang kasaysayan ng [[Sinaunang Malapit na Silangan]]. Ayon sa Genesis 2:7, nilalang ni [[Yahweh]] si Adan mula sa [[alabok]] sa [[lupa]]. Ayon sa Genesis 1:27, nilalang ni [[Elohim]] ang tao na lalake at babae sa [[wangis]] o larawan ni Elohim. ==Eba== Si Eba o Eve (Hebreo: חַוָּה‎, Klasikong Hebreo: Ḥawwāh, Modernong Israeling Hebreo: Khavah, Arabic: حواء‎, Syriac: ܚܘܐ, Tigrinya: ሕይዋን? o Hiywan) ayon sa Genesis ang asawa ni Adan. Ayon sa Genesis 3:20, :Tinawag ni Adan ang kanyang asawa na Ḥawwāh (buhay, nabubuhay o pinagmumulan ng buhay) sapagkat siya ang ina ng lahat ng nabubuhay. ==Buod ayon sa Genesis 2:4-3:24== ===Paglikha kay Adan mula sa alabok ng lupa=== Ginawa ng Diyos ang tao mula sa alabok, hiningahan niya sa ilong, at nagkaroon ito ng buhay. ===Paglikha sa hardin ng Eden=== Gumawa ang Diyos ng isang halamanan sa Eden, sa dakong silangan, at doon dinala ang taong kanyang nilalang. Pinatubo niya roon ang lahat ng uri ng punongkahoy na magagandang pagmasdan at masasarap ang bunga. Sa gitna ng halamanan ay naroon ang punongkahoy na nagbibigay-buhay, at gayundin ang punongkahoy na nagbibigay-kaalaman tungkol sa mabuti at masama. Umaagos noon mula sa Eden ang isang ilog na dumidilig sa halamanan. Paglabas doon, ito'y nahahati sa apat na sanga. Ang una na kung tawagi'y Ilog Pishon ay umaagos sa lupain ng Havila. Lantay ang ginto roon at marami ring bedelio at batong onise. Ang ikalawang sanga ng ilog na tinawag namang Gihon ay umaagos sa lupain ng Etiopia. Ilog Tigris naman ang tawag sa ikatlong sanga, at umaagos naman ito sa silangan ng Asiria. Ang ikaapat na sanga ng ilog ay ang [[Euphrates]]. Inilagay ng Diyos ang tao sa halamanan ng Eden upang ito'y pagyamanin at pangalagaan. Sinabi niya sa tao, "Makakain mo ang alinmang bungangkahoy sa halamanan, maliban sa bunga ng punongkahoy na nagbibigay ng kaalaman tungkol sa mabuti at masama. Huwag na huwag mong kakainin ang bungang iyon, sapagkat sa araw na kainin mo iyon ay mamamatay ka." ===Paglikha sa mga hayop at mga ibon=== Ayon sa Genesis 2, matapos gawin ang lahat ng ito, sinabi ng Panginoong Yahweh, "Hindi mabuti na mag-isa ang tao; bibigyan ko siya ng isang angkop na makakasama at makakatulong." Kaya, mula sa lupa ay lumikha ang Panginoong Yahweh ng mga hayop sa parang at mga ibon sa himpapawid, dinala niya ang mga ito sa tao upang ipaubaya rito ang pagbibigay ng pangalan sa mga iyon. Salungat sa Genesis 2 na tila hindi pa tapos ang paglikha pagkatapos ng ''paglikha sa tao'' at nilikha muna ang tao bago ang mga halaman at puno at ibon at hayop, ang Genesis 1 ay nagsasaad na natapos na ang paglikha ng ''lahat'' pagkatapos ng ''paglikha sa tao''. Ayon sa Genesis 1, nilikha muna ang mga halamang nagkakabinhi at mga punong namumunga (''ikatlong araw''), ibon (''ikalimang araw'') at hayop bago ang paglikha sa tao (''ikaanim na araw''). Pagkatapos ng paglikha sa tao ay pinagmasdan ng Diyos ang lahat niyang ginawa, at lubos siyang nasiyahan (Genesis 1:31). "Pinagpala niya ang ikapitong araw at itinuring itong banal, sapagkat sa araw na ito siya nagpahinga ''matapos likhain ang lahat.''" (Genesis 2:1-3; ang mga orihinal na manuskrito ng bibliya ay walang mga dibisyon na kapitulo at bersikulo kaya ito ay pagpapatuloy ng Genesis 1:31) Ayon sa Genesis 1:11-12, nilikha ni [[Elohim]] ang lahat ng uri ng tumutubong halamang nagkakabinhi at mga punong namumunga sa ''ikatlong araw'' bago likhain ang tao sa ''ikaanim na araw''. Salungat dito, ayon sa Genesis 2, bago likhain ang tao ay "wala pang anumang halaman o pananim sa mundo, sapagkat hindi pa nagpapaulan noon si [[Yahweh]], at ''wala pa ring nagsasakang tao''". ===Paglikha kay Eba mula sa tadyang ni Adan=== Ngunit wala isa man sa mga hayop ang nababagay na makasama at makatulong ni Adan. Kaya't pinatulog niya at samantalang nahihimbing, kinuha niya ang isang tadyang nito at pinaghilom ang laman sa tapat niyon. Ang tadyang na iyo'y ginawa niyang isang babae, at dinala niya ito sa lalaki. ===Ang ahas=== Isang araw tinanong ng ahas ang babae, "Totoo bang sinabi ng Diyos na huwag kayong kakain ng anumang bungangkahoy sa halamanan?" Sumagot ang babae, "Maaari naming kainin ang anumang bunga sa halamanan, huwag lamang ang bunga ng puno na nasa gitna niyon. Sinabi ng Diyos na huwag naming kakainin ni hihipuin man ang bunga nito; kung kami raw ay kakain nito, mamamatay kami." Ngunit sinabi ng ahas, "Hindi totoo iyan, hindi kayo mamamatay!" "Sinabi lang iyan ng Diyos, sapagkat alam niyang kung kakain kayo ng bunga niyon ay makakaunawa kayo. Kayo'y magiging parang Diyos at malalaman ninyo ang mabuti at masama." ===Pagkain nina Adan at Eba ng bunga=== Ang punongkahoy ng kaalaman ng mabuti at masama ay napakaganda sa paningin ng babae at sa palagay niya'y masarap ang bunga nito. Naisip din niya na kahanga-hanga ang maging marunong, kaya't pumitas siya ng bunga at kumain nito. Binigyan niya ang kanyang asawa, at kumain din ito. Nagkaroon nga sila ng pagkaunawa matapos kumain. Noon nila nalamang sila'y hubad, kaya kumuha sila ng mga dahon ng igos, pinagtahi-tahi nila ang mga ito at ginawang panakip sa katawan. Nang dapit-hapon na, narinig nilang naglalakad sa halamanan ang Panginoong Yahweh, kaya't nagtago sila sa mga puno.Ngunit tinawag niya ang lalaki at tinanong, "Saan ka naroon?" "Natakot po ako nang marinig kong kayo'y nasa halamanan; nagtago po ako sapagkat ako'y hubad," sagot ng lalaki. Nagtanong muli ang Diyos, "Sinong maysabi sa iyong hubad ka? Bakit, kumain ka ba ng bungang ipinagbabawal ko?" "Kasi, pinakain po ako ng babaing ibinigay ninyo sa akin," tugon ng lalaki. "Bakit mo ginawa ang bagay na iyon?" tanong ng Panginoong Yahweh sa babae. "Mangyari po'y nilinlang ako ng ahas, kaya ako natuksong kumain," sagot naman nito.Eva a ang itinawag ni Adan sa kanyang asawa, sapagkat siya ang ina ng sangkatauhan. Ang mag-asawa'y iginawa ng Diyos ng mga damit na yari sa balat ng hayop. ===Pagpapalayas kina Adan at Eba sa hardin=== Pagkatapos, sinabi ng Panginoong Yahweh, "Katulad na natin ngayon ang tao, sapagkat alam na niya ang mabuti at masama. Baka pumitas siya at kumain ng bungangkahoy na nagbibigay-buhay at hindi na siya mamatay." Kaya, pinalayas niya sa halamanan ng Eden ang tao upang magbungkal ng lupang kanyang pinagmulan. ==Mga may akda ng kuwento== Ayon sa mga skolar, ang Tanakh o Lumang Tipan ay naglalaman ng dalawang mga salaysay ng [[mito ng paglikha]] mula sa magkaibang sanggunian o may akda na kalaunang pinagsama at inedit ng mga kalaunang editor ng Tanakh. Ayon sa mga skolar, ang dalawang magkasalungat at magkaibang kuwento ng paglikha sa Genesis 1 at 2 ay nagmula sa mga sangguniang independiyente: Ang Genesis 1:1-2:4a at Genesis 5 ay nagmula sa isang [[Pinagkunang maka-Saserdote]] (P) na mula ika-6 hanggang ika-5 siglo BCE. Ang Genesis 2:4b-25 ay nagmula sa [[Jahwist]] (J) o [[Jahwist]]-[[Elohist]] (J-E). Ayon sa skolar na si Westerman, ang pagkilala ng dalawang magkahiwalay na mga salaysay ng paglikha sa [[Aklat ng Genesis]] ang "isa sa pinaka mahalaga at pinaka nasisigurong resulta ng pagsisiyasat na literaryo-kritikal ng Lumang Tipan".<ref>Westermann, Claus. Creation. Fortress Press; First English Edition edition (1974) ISBN 978-0800610722</ref> ==Mga pinaniniwalaang pinaghanguan ng kuwento ni Adan at Eba== Ang kuwento ni ''Adan at Eba'' at ng hardin ng Eden ay pinaniniwalaan ng maraming mga skolar na hinango sa mas naunang lumitaw na mga [[mitolohiyang Mesopotamiano]].<ref>S. G. F. Brandon, Creation Legends of the Ancient Near East</ref><ref> Graves & Patai, Hebrew Myths: p21-23</ref><ref>Hooke, Middle Eastern Mythology: p41-45 & p119-120</ref> Ang mga imperyo ng [[Mesopotamia]] (na tumutugma sa modernong Iraq, isang seksiyon ng Syria at maliiit na bahagi ng Turkey, Iran at Kuwait) ay napakaimpluwensiyal sa [[Sinaunang Malapit na Silangan]] at ang kalaunang imperyong nitong [[Babilonya]] ay sumakop sa [[Israel]] noong 587 BCE. Inilarawan ng Asiryologong si [[George Smith]] (1840–1876) ang isang silindrong selyo na mayroong dalawang mga pigurang lalake at babae sa bawat panig ng isang puno na humahawak sa kanilang mga kamay ng bunga ng isang puno sa gitna samantalang sa kanilang likuran ay may mga ahas.<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.britishmuseum.org/explore/highlights/highlight_image.aspx?image=ps343007.jpg&retpage=18540 |access-date=2013-10-20 |archive-date=2014-02-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140220084355/http://www.britishmuseum.org/explore/highlights/highlight_image.aspx?image=ps343007.jpg&retpage=18540 |url-status=dead }}</ref> Ito ay natagpuan sa Iraq at mula 2200 hanggang 2100 BCE. Ito ay pinaniniwalaang nagbibigay ng ebidensiya na ang kuwento ng "Pagkahulog ng Tao" sa [[Bibliya]] ay umiiral na sa Mesopotamia bago pa isulat ang Bibliya at maaring nakaimpluwensiya sa kalaunang isinulat na Bibliya. Ang isa pang selyo na pinaniniwalang mula 3500 BCE ay natuklasan sa ilalim ng Tepe Gawra na nagpapakita ng isang hubad na lalake at hubad na babae na nakayuko. Sa likuran ng mga ito na parsiyal na napinsala ay isang ahas. ===Mitong paglikha ng Sumeria=== {{main|Mito ng paglikha ng Sumerya}} Ayon sa [[mito]]ng Sumerian, ang tanging nagkukulang sa paraisong [[Dilmun]] (na pinaniniwalaang ang bansang [[Bahrain]] sa kasalukuyan) ang sariwang tubig. Ang [[diyos]] na si [[Enki]] (o [[Ea]]) ay nag-utos kay [[Utu]] na [[diyos]]-araw na magdala ng sariwang tubig mula sa mundo (earth) upang diligan ang hardin. Sa mito ni [[Enki]] at [[Ninhursag]], isinalaysay na ang diyosang-ina na si Ninhursag ay nagsanhi sa walong mga halaman na lumago sa hardin ng mga [[diyos]]. Si Enki ay nagnais na kumain ng mga halamang ito at ipinadala ang kanyang sugo na si Isimud na kunin ang mga ito. Kinain ni Enki ang mga ito ng isa isa at sa galit ni Ninhursag ay naghayag ng sumpang kamatayan kay Enki. Bilang resulta ng sumpang ito ni Ninhursag kay Ennki, ang walo sa mga organo ng katawan ni Enki ay inatake ng sakit at siya ay nasa sakit ng kamatayan. Ang mga dakilang diyos ay nasiphayo at si [[Enlil]] na pinunong diyos ay walang kapangyarihang makatulong. Si Ninhursag ay hinikayat na bumalik at ayusin ang sitwasyon. Si Ninhursag ay lumikha ng walong mga [[diyosa]] ng kagalingan na nagpagaling sa bawat may sakit na mga bahagi ng katawan ni Enki. Ang isa sa mga bahaging ito ang [[tadyang]] ng diyos at ang diyosang nilikha upang mangasiwa sa tadyang ay pinangalanang [[Ninti]] na nangangahulugang "babae ng tadyang". {|class="wikitable" |- ! [[Paglikhang mito ng Sumeria]]!! [[Aklat ng Genesis]] |- | Ang lugar na pinangyarihan ay isang hardin ng paraiso ||Ang lugar na pinangyarihan ay isang hardin ng paraiso |- | Ang pagdidilig sa mga hardin ng tubig mula sa mundo. || Ang pagdidilig sa mga hardin ng tubig mula sa mundo. |- |Ang pagkain ng ipinagbabawal na mga prutas ni Enki||Ang pagkain ng ipinagbabawal na mga prutas ni Adan at Eba |- | Ang sumpa sa tao (mga tao) na kumain ng ipinagbabawal na prutas.||Ang sumpa sa tao (mga tao) na kumain ng ipinagbabawal na prutas. |- | Ang paglikha ng babae upang pagalingin ang tadyang ng lalake ||Ang paglikha ng babae mula sa tadyang ng lalake |- |Ang salitang ti mula sa pangalang Ninti ay may dalawang kahulugan. Ito ay maaaring mangahulugang "tadyang" (rib) o "buhay" kaya ang Ninti ay maaaring pakahulugang "babae ng tadyang" o "babae ng buhay". || Ang Eba o sa orihinal na [[semitiko]]ng anyong Hawah ay nangangahulugang "buhay" |} ===Epiko ni Gilgamesh=== {{main|Epiko ni Gilgamesh|Arka ni Noe|Serpente (Bibliya)}} Ang Epiko ni Gilgamesh ay posibleng nag-uugat mula 3,700 taong nakakalipas. Ang unang bersiyong Lumang Babilonian ng Epiko ni Gilgamesh ay isinulat noong ca. 1800 BCE at mas naunang isinulat sa [[Tanakh]] ng [[Bibliya]]. Ang mga pagkakatugma sa Epiko ni Gilgamesh at [[Aklat ng Genesis]] ay matagal nang nakilala ng mga skolar.<ref>Gmirkin, Russell, "Berossus and Genesis, Manetho and Exodus..'', Continuum, 2006, p. 103. See also Blenkinsopp, Joseph, "Treasures old and new.." Eerdmans, 2004, pp. 93–95.</ref> Ang kuwento ng [[Arka ni Noe]] ay inaayunan ng mga skolar na hinango mula sa Epiko ni Gilgamesh.<ref name="George2003">{{cite book|author=A. R. George|title=The Babylonian Gilgamesh Epic: Introduction, Critical Edition and Cuneiform Texts|url=http://books.google.com/books?id=21xxZ_gUy_wC&pg=PA70|accessdate=8 November 2012|year=2003|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-927841-1|pages=70–}}</ref><ref>Rendsburg, Gary. "The Biblical flood story in the light of the Gilgamesh flood account," in ''Gilgamesh and the world of Assyria'', eds Azize, J & Weeks, N. Peters, 2007, p. 117</ref> {|class="wikitable" |- ! [[Epiko ni Gilgamesh]]!! [[Aklat ng Genesis]] |- | Si Enkidu ay binuo mula sa putik ng lupa ng [[diyosa]] ng paglikha na si [[Aruru]]. Si Enkidu ay kasama ng mga hayop. Si Enkidu ay tinukso ng babaeng si Shamhat ||Si Adan ay binuo mula sa alikabok ng lupa (Genesis 2:7). Si Adan ay kasama ng mga hayop. Si Adan ay tinukso ng babaeng si Eba |- | Pagkatapos makipagtalik ni Enkidu kay Shamhat, ang mga hayop ay hindi na tumutugon kay Enkidu gaya ng nakaraan. Inihayag ni Shamhat na si Enkidu ay naging matalino at naging tulad ng isang diyos. Tinuruan ni Shamhat si Enkidu kung paano manamit at kumain. ||Sinabi ng ahas kay Adan at Eba na sila ay magiging tulad ng diyos kung kakainin nila ang bunga ng Puno ng Kaalaman. Nang kainin nila ang bunga, kanilang nalaman na sila ay hubad at nagtago sa kahihiyan. Si [[Yahweh]] ay gumawa ng mga damit para sa kanila. (Genesis 3:7-8) |- |Sa paghahangad ni Gilgamesh ng imortalidad (walang hanggang buhay), siya ay sinabihang may umiiral na halaman sa ilalim ng dagat na may katangiang magpabatang muli sa mga matanda. Si Gilgamesh ay sumisid sa dagat at inakyat ang halaman. Gayunpaman, ang halaman ay ninakaw habang siya ay naliligo. Ang magnanakaw na nagnakaw ng halaman ng walang hanggang kabataan (everlasting youth) mula sa kanya ay walang iba kundi ang ahas|| Sinabi ni Yahweh kina Adan at Eba na huwag kumain ng bunga mula sa Puno ng Kaalaman na nagsasabing sila ay mamamatay kung gagawin nila ito. Hinikayat ng ahas sina Adan at Eba na kainin ang bunga na nagsasabing hindi sila mamamatay at magiging tulad ng diyos na nakakaalam ng mabuti at masama.[Genesis 3:2-5] Pagkatapos, sinabi ni Yahweh, "Katulad na natin ngayon ang tao, sapagkat alam na niya ang mabuti at masama. Baka pumitas siya at kumain ng bungangkahoy na nagbibigay-buhay at hindi na siya mamatay." (Genesis 3:22) |} Ayon sa tabletang ''[[Epiko ni Gilgamesh#Si Gilgamesh at ang punong Huluppu|Gilgamesh at punong Huluppu]]'' na saling [[Akkadiano]] ng kuwentong [[Sumeryo]] na mula ca. 2000 BCE, ang langit at lupa ay hiniwalay at ang mga tao ay nilikha. Pinili nina [[Anu]] at [[Enlil]] ang langit at lupa para kanilang tirhan. Si [[Ereshkigal]] ay binigyan ng mundong ilalim at si [[Enki]] ay tumungo sa isang kalalimang matubig sa ilalim ng mundo. Ang isang puno (tree) ay itinanim sa isang pampang ng Ilog [[Euphrates]] na hinipan ng hangin at tinangay sa ilog. Nakita ni Inanna na Reyna ng Kalangitan ang puno at inuwi ito sa kanyang "''banal na hardin''" at itinanim at inalagaan na umaasang mula dito ay makakagawa siya ng isang kama at trono. Nang ang puno ay lumago, si [[Inanna]] ay napigilan sa paggamit ng puno dahil ang ahas ay tumira sa ugat ng puno, ang isang ibong [[Zû]] ay gumawa ng isang pugad sa tuktok ng puno at ang isang ki-sikil-lil-la-ke na isinalin bilang [[Lilith]] ay gumawa ng bahay sa gitna ng puno. Pumasok si [[Gilgamesh]] sa hardin ni [[Inanna]] at pinatay ang ahas ng kanyang palakol na sumindak sa ibon at ki-sikil-lil-la-ke. Kinalag ni Gilgamesh ang mga ugat ng puno at pinutol ito ng kanyang mga kasama. Mula sa sanga ng puno ay gumawa si Gilgamesh ng kama at trono para kay Inanna. Gumawa si Inanna ng dalawang bagay mula sa puno, ang pukku mula sa mga ugat nito at mikku mula sa korona at ibinigay niya ito ay kay Gilgamesh na hari ng [[Uruk]]. ===Adapa=== {{main|Adapa}} Ayon sa [[mitolohiyang Mesopotamiano]], si [[Adapa]] ay isang pantas mula sa siyudad ng [[Eridu]] sa [[Sumerya]] na sumusunod sa mga kautusan ng mga [[Diyos]]. Ginawa ng Diyos na si [[Ea]] si Adapa na pangunahin sa mga tao at pinakalooba niya si Adapa ng karungunan ngunit hindi ng buhay na walang hanggan. Isang araw, habang nangingisda si Adapa, ang katimugang hangin ay marahas na umihip na siya ay tumapon sa karagatan. Sa kanyang galit, kanyang binali ang mga pakpak ng hangin na tumigil sa pagihip. Dahil dito, tinanong ng Diyos na si [[Anu]] ang kanyang sugo kung bakit ang katimugang hangin ay hindi umiihip sa lupain sa pitong araw at sumagot ang sugo na binali ito ni Adapa. Ipinatawag ni Anu si Adapa sa mga kalangitan upang ipaliwanag ang kanyang pag-aasal. Pinagbihis ni Ea si Adapa ng damit ng pagdadalamhati at nagpayo na kapag tinanong siya kung para kanino ang kanyang pagpunta sa langit at ang kanyang pagdadalamhati ay para sa dalawang Diyos na naglaho sa lupain na sina [[Tammuz]] at [[Ningishzida]] (Diyos na orihinal na may anyong Ahas).<ref name=ref1>http://www.britannica.com/EBchecked/topic/415722/Ningishzida</ref> . Binalaan rin ni Ea si Adapa na huwag kainin ang pagkain ng kamatayan na ihahain nila sa kanya ngunit isuot ang mga kasuotang inihain nila at ipahid ang langis na ihahain nila. Sinunod ni Adapa ang payo ni Ea at ang dalawang Diyos ay namagitan kay Anu para kay Adapa. Isinaad nina Ningishzida na dalhin sa kanila si Adapa upang kumain ng pagkain ng buhay ngunit ito ay tinanggihan ni Adapa. Dahil dito, si Adapa ay pinabalik sa mundo. {|class="wikitable" |- ! Mito ni [[Adapa]]!! [[Aklat ng Genesis]] |- | Si Adapa ay pinagkalooban ng Diyos na si [[Ea]] ng karunungan at pinayuhan siyang huwag kakainin ang pagkain ng kamatayan na ihahain sa harap niya ng mga bantay sa langit na sina [[Ningishzida]] (Diyos na orihinal na may anyong Ahas).<ref name=ref1/> Gayunpaman, si Adapa ay inalukan ni [[Ningishzida]] ng pagkain ng buhay. ||Si Adan ay pinayuhan ng Diyos na huwag kainin ang puno ng kaalaman ng mabuti at masama at siya ay mamamatay. Gayunpaman, sinabi ng ahas na kapag kinain ito ni Adan ay hindi siya mamamatay (Genesis 3:4-5). |- |Kung kinain ni Adapa ang pagkain at inumin ng buhay, siya ay hindi mamamatay. || Kung si Adan ay kumain ng bunga ng puno ng buhay, siya ay hindi mamatay. (Genesis 3:22) |- | Inalukan ni [[Ningishzida]] si Adapa ng tinapay at tubig ng walang hanggang buhay ngunit si Adapa ay tumangging kainin ito at kaya ay ipinadala siya pabalik sa lupa.|| Upang pigilan ng diyos na si [[Yahweh]] ang imortalidad ni Adan, kanya itong itinaboy sa paraiso (eden) at ipinadala sa lupa. (Genesis 3:22) |- |Bilang prototipo ng pagkasaserdote ay gayunpaman nagpanatili ng mga pribilehiyo ng isang saserdote na pagkakatanggap sa bahay na pang-diyos, pakikipag-ugnayan sa mga diyos, kaalaman ng mga ritwal at patakaran ng puridad at nakapagpapalayas ng demonyo na kapangyarihan ng mga salita. Ang pagiging epektibo ng kanyang sumpa laban sa Timog Hangin (South Wind) ay kaugnay sa mga pangsaserdoteng eksorsismo (pagpapalayas ng demonyo) na nasa pragmentong D. ||si Adan bilang prototipo ng sangkatauhan ay nagkamit sa anyo ng mga sumpa na hirap ng pagbubungkal sa pagkuha ng pagkain at kahirapan ng panganganak o ang imortalidad ng sangkatauhan at hindi ng indibidwal na imortalidad. |} ==Pananaw ng mga relihiyon== ===Tradisyong Hudyo=== Ang magkasalungat na salaysay ng paglikha sa Genesis 1 at 2 ay matagal nang nakikilala ng mga sinaunang Hudyo. Ang unang salaysay sa Genesis 1 ay nagsasaad na "nilikha ng Diyos ang lalake at babae" na nagpapahiwatig ng sabay na paglikha samantalang sa Genesis 2 ay nilikha si Eba pagkatapos likhain ang mga ibon at hayop na nilikha pagkatapos ni Adan. Ito ay tinangkang pagkasunduin ng Midrash Rabbah&nbsp;– Genesis VIII:1 sa pagsasabing ang Genesis 1 ay nangangahulugang orihinal na nilikha ng Diyos si Adan na isang [[hermaphrodite]] na parehong lalake at babae bago hiwalay na likhain bilang Adan at Eba. Ang pananaw na ito ay tila sinusuportahan ng Genesis 5:1-2: :Ito ang kasaysayan ng lahi na mula kay Adan. Nang likhain ng Diyos ang tao, ginawa niya ito ayon sa kanyang larawan. Sila'y nilikha niya na lalaki at babae, at matapos pagpalain, sila'y tinawag niyang "Adan" (sa Hebreo). Para sa mga ibang mga sinaunang Hudyong rabbi, ang dalawang magkasalungat na salaysay ng paglikha sa Aklat ng Genesis 1 at 2 ay maipapaliwanag na ang Genesis 1 ay tumutukoy sa dalawang magkaibang paglikha. Para sa mga rabbi, ang Genesis 1 ay tumutukoy sa unang babae at ang Genesis 2 ay tumutukoy sa ikalawang babae na si Eba. Ang unang babae ay naging si [[Lilith]] sa Hudaismo. ===Kristiyanismo=== Ang kuwento ni Adan at Eba sa [[Aklat ng Genesis]] ang saligan ng doktrinang [[Orihinal na kasalanan]] ng ilang mga sektang [[Kristiyano]]. Ang konsepto ng [[orihinal na kasalanan]] ay hindi tinatanggap sa [[Hudaismo]]. Pinakahulugan ni [[Pablo ng Tarsus]] si [[Hesus]] bilang ang "[[bagong Adan]]" na nagdadala ng buhay imbis na kamatayan. Pinakahulugan ng may akda ng [[Aklat ng Pahayag]] ang [[ahas]] sa Halamanan ng Eden bilang si [[Satanas]]. ===Islam=== Itinuturing ng mga [[Muslim]] si Adan bilang ang [[unang tao]] at ang pinakaunang mga [[propeta ng Islam]]. ====Pananaw hinggil sa historisidad==== =====Liberal na Kristiyanismo===== Sa interpretasyong [[liberal na Kristiyanismo|liberal na Kristiyano]], ang kuwento ni Adan at Eba ay isang [[mito]]ng pang-[[relihiyon]] na isang alamat na may kahalagahang espiritwal ngunit hindi aktuwal na nangyari.<ref>{{Cite web |url=http://www.religioustolerance.org/sin_gene0.htm |title=Archive copy |access-date=2013-10-17 |archive-date=2013-11-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131105054223/http://www.religioustolerance.org/sin_gene0.htm |url-status=dead }}</ref> =====Kreasyonismo===== {{Main|Kreasyonismo}} Ang mga [[kreasyonismo|kreasyonista]] at konserbatibong Kristiyano ay nagtataguyod ng literal na interpretasyon ng [[Bibliya]] na naniniwalang sina Adan at Eba ay aktuwal na umiral at ang kuwento sa Genesis ay aktuwal na nangyari. =====Romano Katoliko===== Ayon sa Australiyanong Romano Katolikong Kardinal na si George Pell noong 2012, ang kuwento ni Adan at Eba ay isa lamang sopistikadong mito (myth) upang ipaliwanag ang pagdurusa at kasamaan kesa isang katotohanang siyentipiko.<ref>http://www.theaustralian.com.au/news/nation/adam-and-eve-thats-just-mythology-says-pell/story-e6frg6nf-1226322379822</ref> =====Ilang ebanghelikal===== Ang ilang mga konserbatibong Kristiyano o [[ebanghelikal]] ay hindi na naniniwala sa salaysay ng paglikha ng tao sa [[Aklat ng Genesis]] dahil ito ay "sasalungat sa lahat ng ebidensiyang [[genome|henomiko]] na natipon sa huling 20 taon."<ref>http://www.npr.org/2011/08/09/138957812/evangelicals-question-the-existence-of-adam-and-eve</ref> ==Pananaw siyentipiko sa pinagmulan ng tao== {{main|Ebolusyon ng tao}} Kung papakahulugang literal ang kuwento ni Adan at Eba sa Genesis, ito ay sasalungat sa mga ebidensiyang pang-agham. Ayon sa agham, ang [[ebolusyon ng tao|tao ay nag-ebolb]] mula sa mas primitibong species ng mga [[hominid]] na nagebolb sa mas primitibo pang mga hayop. Ayon sa henetika, ang homo sapiens ay lumitaw sa Silangang Aprika bago kumalat sa iba't ibang mga panig ng mundo. ==Mga ibang unang tao sa mga ibang mitolohiya== {{main|Unang tao|Mito ng paglikha}} ==Tingnan din== *[[Mito ng paglikha]] *[[Aklat ng Genesis]] *[[Unang tao]] *[[Ebolusyon ng tao]] == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Mga tauhan sa Bibliya]] [[Kategorya:Unang lalaki at babae]] [[Kategorya:Unang tao]] [[Kategorya:Mga tauhan sa Lumang Tipan]] [[Kategorya:Mga mito ng paglikha]] 7qnqy9v7adnmg1nusaw50ldzykke1vi 0 64940 2168158 2133154 2025-07-10T06:20:24Z Aghamanon 147345 2168158 wikitext text/x-wiki Sa [[Lingguwistika|linggwistika]], ang '''balarila, gramatika o gramar''' ay ang hanay ng mga panuntunan kung paano itinatayo ang isang [[likas na wika]], tulad ng ipinakita ng mga nagsasalita o manunulat nito. Ang mga tuntunin sa gramatika ay maaaring may kinalaman sa paggamit ng mga sugnay, parirala, at salita. Ang balarila<ref name=Gabby>{{cite-Gabby|''Grammar'', balarila}}</ref> ay maaaring tumutukoy rin sa pag-aaral hinggil sa isang wika na kinabibilangan ng mga sumusunod: pakakabalangkas ng mga salita (morpolohiya); ng [[sintaks|palaugnayan]] (''syntax'') o pagsasaayos<ref>F. Goller. "[https://sentencestack.com/sentence_corrector Ang Pagwawasto ng Pangungusap]", SentenceStack.com</ref> upang ang mga salita ay maging makabuluhang mga pangungusap; ng [[ponolohiya|palatunugan]] o wastong pagbigkas; ng [[semantika]] o kahulugan ng mga salita at parirala; at ng [[etimolohiya|palaugatan]] o etimolohiya ng mga salita. Tumutukoy din ang balarila sa pagsulat o pananalitang inihahambing sa wastong paggamit (ayon sa balarila). Ito rin ang kaalaman hinggil sa mga salita, parirala, sugnay at mga pangungusap na nagtuturo ng wastong kabalangkasan, palakahuluganan, palabigkasan, at palaugatan ng mga salita. Kung minsan, tumukoy din ang salita sa mga aklat na pambalarila, na nagiging batayang simulain, pamatagan o saligan ng mga kaalaman. Tinatawag din itong '''palatuntunan ng isang wika'''.<ref name="Bansa">{{cite-Bansa|Gramatika, ''grammar'', balarila}}</ref> == Palaugatan == May iilang hinala sa pinagmulan ng salitang ''balarilà''. Ayon kay [[Lope K. Santos]], nagmula ito sa paghahalo ng ''badya'' o ''babala'' at dila, kung saan naging ''r'' ang ''d'' dahil sa [[pagbabagong multuringin]]. Dagdag niya, linikha ang salita ng dating [[Samahan ng mga Mananagalog]], noong 1905-1906. Hindi siya sumang-ayon sa palagay na mula sa ''balana'' at ''dila'' ang salita, sa kadahilanang isa ring likhang salita ang ''balana'', mas huli pa laysa sa ''balarila''.<ref name=":1">{{Cite book |last=Santos |first=Lope K. |title=Balarilà ng Wikang Pambansá |last2=Galileo |first2=Zafra S. |publisher=Komisyon sa Wikang Filipino |year=2019 |edition=4 |language=tl |chapter=Si Lope K. Santos at ang Kaniyang Palatuntunang Pangwika}}</ref> == Tingnan din == * [[Balarila ng Wikang Pambansa]] * [[Balarila ng Tagalog]] == Sanggunian == {{reflist}} [[Kategorya:Balarila]] {{stub}} hepdbpg1iyyoxnw7t0jda0cqawx9doq 2168159 2168158 2025-07-10T06:20:45Z Aghamanon 147345 2168159 wikitext text/x-wiki Sa [[Lingguwistika|linggwistika]], ang '''balarila, gramatika o gramar''' ay ang hanay ng mga panuntunan kung paano itinatayo ang isang [[likas na wika]], tulad ng ipinakita ng mga nagsasalita o manunulat nito. Ang mga tuntunin sa gramatika ay maaaring may kinalaman sa paggamit ng mga sugnay, parirala, at salita. Ang balarila<ref name=Gabby>{{cite-Gabby|''Grammar'', balarila}}</ref> ay maaaring tumutukoy rin sa pag-aaral hinggil sa isang wika na kinabibilangan ng mga sumusunod: pakakabalangkas ng mga salita (morpolohiya); ng [[sintaks|palaugnayan]] (''syntax'') o pagsasaayos<ref>F. Goller. "[https://sentencestack.com/sentence_corrector Ang Pagwawasto ng Pangungusap]", SentenceStack.com</ref> upang ang mga salita ay maging makabuluhang mga pangungusap; ng [[ponolohiya|palatunugan]] o wastong pagbigkas; ng [[semantika]] o kahulugan ng mga salita at parirala; at ng [[etimolohiya|palaugatan]] o etimolohiya ng mga salita. Tumutukoy din ang balarila sa pagsulat o pananalitang inihahambing sa wastong paggamit (ayon sa balarila). Ito rin ang kaalaman hinggil sa mga salita, parirala, sugnay at mga pangungusap na nagtuturo ng wastong kabalangkasan, palakahuluganan, palabigkasan, at palaugatan ng mga salita. Kung minsan, tumukoy din ang salita sa mga aklat na pambalarila, na nagiging batayang simulain, pamatagan o saligan ng mga kaalaman. Tinatawag din itong '''palatuntunan ng isang wika'''.<ref name="Bansa">{{cite-Bansa|Gramatika, ''grammar'', balarila}}</ref> == Palaugatan == May iilang hinala sa pinagmulan ng salitang ''balarilà''. Ayon kay [[Lope K. Santos]], nagmula ito sa paghahalo ng ''badya'' o ''babala'' at dila, kung saan naging ''r'' ang ''d'' dahil sa [[pagbabagong multuringin]]. Dagdag niya, linikha ang salita ng dating [[Samahan ng mga Mananagalog]], noong 1905-1906. Hindi siya sumang-ayon sa palagay na mula sa ''balana'' at ''dila'' ang salita, sa kadahilanang isa ring likhang salita ang ''balana'', mas huli pa kaysa sa ''balarila''.<ref name=":1">{{Cite book |last=Santos |first=Lope K. |title=Balarilà ng Wikang Pambansá |last2=Galileo |first2=Zafra S. |publisher=Komisyon sa Wikang Filipino |year=2019 |edition=4 |language=tl |chapter=Si Lope K. Santos at ang Kaniyang Palatuntunang Pangwika}}</ref> == Tingnan din == * [[Balarila ng Wikang Pambansa]] * [[Balarila ng Tagalog]] == Sanggunian == {{reflist}} [[Kategorya:Balarila]] {{stub}} jr4r8mg8xkebk22m3rae7d0hir5kqpp 0 65853 2168087 2163556 2025-07-09T23:19:18Z InternetArchiveBot 113521 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2168087 wikitext text/x-wiki Si '''Maria Carlita Rex-Doran''' (1940 - ) ay isang [[Pilipino]]ng imbentor ng [[Ampalaya]] Extract bilang gamot para sa diabetes at [[HIV]], [[Gugo]] bilang shampoo, [[Tawas]] bilang ''roll-on deodorant'', at Neem bilang ''insect repellant''. Siya ang nakalikha ng ''Siroga Instant Fuel''. Nakatanggap siya ng ''[[World Intellectual Property Organization]] (WIPO) Gold Medal Award'' para sa pinakanatatanging imbensiyon noong 1991. Nahirang siya bilang isa sa mga personalidad na nakatanggap ng ''Most Outstanding Women in the Philippines - Kababaihan Tulad Mo, Tagumpay na Walang Katulad Award'' noong 1998. Nakatanggap sita ng ''Best in the Use of Indigenous Materials Award'' mula sa DOST-TAPI. Nagtapos si Doran sa kursong Chemistry sa [[FEATI University|Unibersidad ng FEATI]]. Naging interesado siya sa mga halamang gamot dahil sa kaalamang malaking porsyento pa rin ng mga gamot sa botika ay galing sa mga halaman. Naniniwala siyang mas mainam at ligtas ang mga makalumang paraan ng panggagamot. Tunay niyang ikinatuwa ang pagkakapasa ng Alternative Medicines Law na nag-eenganyong magbigay ng resetang gamot maliban sa galing sa botika. Taong 1976, itinatag niya ang CRD International na nagdala sa pamilihan ng tsaang galing sa halaman (''herbal beverage tea and herbal cosmetics''). Siya ang kauna-unahang nagsaliksik tungkol sa gugo bilang shampoo, at sa tawas bilang ''roll-on deodorant''. Ang kanyang Forest Magic Cosmetics ang naghirang sa mga prutas, gulay at herb bilang pampaganda -''sarsaparilla'' bilang ''anti-aging cream'', pipino bilang ''facial toner'', at neem bilang ''insect repellent''. Taong 1991, natanggap niya ang ''WIPO Gold Medal'' dahil sa kanyang imbensiyong ''Siroga Instant Fuel''. Ang fuel na ito ay mainam gamitin pang-camping, pang-sports at pang-militar. Naging mabili ito hanggang Kuwait,[[Singapore]], [[Hong Kong]], at bansang [[Hapon]]. ==Sanggunian== *[http://www.txtmania.com/trivia/inventions.php ''Carlita Rex Doran, Other Noted Scientists''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081110235512/http://www.txtmania.com/trivia/inventions.php |date=2008-11-10 }} *[http://www.ipophil.gov.ph/htm_doc/pressrelease07032008B.html ''The alternative fuel for cooking of Marlita Carlita Rex-Doran''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081010165450/http://www.ipophil.gov.ph/htm_doc/pressrelease07032008B.html |date=2008-10-10 }} *[http://www.hirefilipino.com/filipinogenius.htm ''Maria Carlita Rex-Doran produced a concoction from ampalaya that treats diabetes and HIV infection, which won for her the World Intellectual Property gold medal in 1989''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081002050132/http://www.hirefilipino.com/filipinogenius.htm |date=2008-10-02 }} [[Kategorya:Mga imbentor at siyentipiko ng Pilipinas]] azy8k5uyacs6k0sbe5dvmuoty1rlxal 0 77318 2168135 2098577 2025-07-10T04:47:34Z Ysrael214 126671 2168135 wikitext text/x-wiki {{Other uses|Noe (paglilinaw)}} <!-- This article uses BC / AD dates. --> {{Infobox saint | name = Noe | image = Noah-Noe-Filius-Lamech.jpg | imagesize = 250px | alt = | caption = Noe galing sa [[Promptuarii Iconum Insigniorum]] | titles = | birth_name = | birth_date = 2948 BC | birth_place = | home_town = | residence = | death_date = 1998 BC | death_place = | venerated_in = [[Hudaismo]]<br>[[Mandaeismo]]<br>[[Kristiyanismo]]<br>[[Druze faith]]<ref name="Hitti 1928 37">{{cite book|title=The Origins of the Druze People and Religion: With Extracts from Their Sacred Writings| first= Philip K.|last= Hitti|year= 1928| isbn= 9781465546623| page =37 |publisher=Library of Alexandria}}</ref><ref name="Dana 2008 17">{{cite book|title=The Druze in the Middle East: Their Faith, Leadership, Identity and Status| first= Nissim |last= Dana|year= 2008| isbn= 9781903900369| page =17 |publisher=Michigan University press}}</ref><br>[[Yazidismo]]<br>[[Islam]]<br>[[Baháʼí Faith]] | beatified_date = | beatified_place = | beatified_by = | canonized_date = | canonized_place = | canonized_by = | major_shrine = | feast_day = | attributes = | patronage = | issues = | suppressed_date = | suppressed_by = | influences = | influenced = | tradition = | major_works = }} Si '''Noe''' (Ingles: ''Noah'') ay isang taong matuwid at makatuwiran na matatagpuan sa ''[[Aklat ng Henesis]]'' ng [[Lumang Tipan]] ng [[Bibliya]]. Sumunod siya sa Diyos noong sabihin sa kanya nitong gumawa ng isang malaking bangka, isang [[arka ni Noe|bangka]]<ref name=JETE>{{cite-JETE|Pagkakaiba ng ''arka'' at ''daong'' mula sa salitang ''arko''}}, pahina 72.</ref> o [[daong]]<ref name=JETE/> (kaiba sa [[arko]] na nangangahulugang ''kurba''<ref name=JETE/>) dahil magaganap ang [[Malaking Baha|isang pagbaha]].<ref name=Biblia6>{{cite-Biblia6|''Noah''}}, ''Dictionary/Concordance'', pahina B8.</ref> Ayon sa Bibliya, animnaraan at isang taon ang haba ng buhay na itinagal ni Noe sa mundo; ito ang batayan na tumagal ng isang taon ayon sa kasalukuyang pagbilang ang bahang naganap sa kapanahunan ni Noe.<ref name=Biblia>{{cite-Biblia|Animnaraan at isang taon}}, pahina 20.</ref> May tatlong anak din si Noe Ang pangalan ng mga anak ni Noe ay sina [[Sem]], [[Ham]] at si [[Jafet]]. At si Sem ay naging ninuno ni [[Abraham]].<ref>{{Cite web |title=Genesis 10 NIV - The Table of Nations - This is the - Bible Gateway |url=https://www.biblegateway.com/passage/?search=Genesis%2010&version=NIV&interface=amp |access-date=2022-11-22 |website=www.biblegateway.com}}</ref> ==Salaysay sa Bibliya== [[File:Noah mosaic.JPG|thumb|right|12th-century Venetian [[mosaic]] na paglalarawan ni Noe na nagpadala ng [[kalapati]]]] Ikasampu at huling ng bago ang Baha ([[antediluvian]]) Mga Patriarka, anak ni [[Lamec (ama ni Noe)|Lamec]] at isang ina na hindi pinangalanan,<ref>Fullom, S.W. (1855). [https://books.google.com/books?id=ELtYAAAAcAAJ&dq=History+of+Woman+religion&q=noah+mother#v=snippet&q=noah%20mother&f=false ''The History of Woman, and Her Connexion with Religion, Civilization, & Domestic Manners, from the Earliest Period'']. p.10</ref> Si Noe ay may edad na 500 noong ipinanganak ang tatlong niyang anak na si [[Sem]], [[Ham]] at [[Jafet]].<ref name=Bechtel>{{CE1913 |last=Bechtel |first=Florentine Stanislaus |title=Noe |volume=11}}</ref>. ===Salaysay ng baha ng Genesis === {{Main|sinalaysay ng baha ng Genesis}} Ang salaysay ng baha ng Genesis ay nakapaloob sa mga kabanata 6–9 sa [[Aklat ng Genesis]], sa [[Bibliya]].<ref>{{cite book|last=Silverman|first=Jason|title=Opening Heaven's Floodgates: The Genesis Flood Narrative, Its Context, and Reception|year=2013|publisher=[[Gorgias Press]]}}</ref>. Sinabihan ng [[Panginoon]] si Noe na magbuo ng malaking arka dahil lilipulin niya ang mundo dahil sa kanilang kasamaan at kamangmangan. Siya at ang kanyang asawa, at ang kanyang mga anak at kanilang mga asawa ay sila lang ang maliligtas ayon sa ({{bibleverse2|Genesis|6:18|KJV}}). Ang salaysay ay tumatalakay sa kasamaan ng sangkatauhan na nag-udyok sa Diyos na wasakin ang mundo sa pamamagitan ng baha, ang paghahanda ng arka para sa ilang hayop, si Noe, at ang kanyang pamilya, at ang garantiya ng Diyos (ang [[Noahic Covenant]]) para sa patuloy na pagkakaroon ng buhay sa ilalim ng pangako na hindi na siya magpapadala ng panibagong baha.{{sfn|Cotter|2003|pp=49, 50}}. ===Pagkatapos ng Baha=== {{Main|Covenante (biblical)#Noahic covenant}} Pagkatapos ng baha, nag-alay si Noe ng mga handog na sinusunog sa Diyos. Tinanggap ng Diyos ang sakripisyo, at nakipagtipan kay Noe, at sa pamamagitan niya sa buong sangkatauhan, na hindi niya sasayangin ang lupa o lilipulin ang tao sa pamamagitan ng isa pang delubyo.<ref name=Bechtel/> "At pinagpala ng Diyos si Noe at ang kanyang mga anak, at sinabi sa kanila, Kayo'y magpalaanakin, at magpakarami, at kalatan ninyo ang lupa."<ref>{{bibleverse||Genesis|9:1|9}}</ref> Bilang isang pangako ng magiliw na tipan na ito sa tao at hayop ang [[kasunduan sa bahaghari|bahaghari]] ay inilagay sa mga ulap (ib. viii. 15–22, ix. 8–17). Dalawang utos ang inilatag kay Noe: Habang pinahihintulutan ang pagkain ng pagkain ng hayop, ang pag-iwas sa dugo ay mahigpit na ipinag-utos; at ang pagbubuhos ng dugo ng tao ng tao ay ginawang isang krimen na may parusang kamatayan sa kamay ng tao (ib. ix. 3–6).<ref name=JewishEnyc/> Si Noe, bilang ang pinakahuli sa napakatagal na [[Antediluvian]] na mga patriarka, ay namatay 350 taon pagkatapos ng baha, sa edad na 950, noong [[Terah]] ay 128.<ref name=Bechtel/> Ang pinakamataas na haba ng buhay ng tao, gaya ng inilalarawan ng Bibliya, ay unti-unting lumiliit pagkatapos noon, mula halos 1,000 taon hanggang sa 120 taon ni [[Moises]].<ref>{{bibleref2|Gen.6:3;Deut.31:22;34:37||9|Genesis 6:3; Deuteronomy 31:22; 34:37}}</ref> ===Kalasingan ni Noe=== [[File:Egerton Genesis Noahs Drunkeness.png|thumb|left|Ang paglalasing ni Noe, kinukutya ni Ham si Noe, si Noe ay tinakpan, si Canaan ay isinumpa. Egerton Genesis.]] Pagkatapos ng baha, sinasabi ng Bibliya na si Noe ay naging [[magsasaka]] at nagtanim siya ng ubasan. Uminom siya ng alak na gawa sa ubasan na ito, at nalasing; at humiga na "walang takip" sa loob ng kanyang tolda. Ang anak ni Noe na si Ham, ang ama ni Canaan, ay nakita ang kanyang ama na hubo't hubad at sinabi sa kanyang mga kapatid, na humantong sa anak ni Ham [[Sumpa kay Ham|Canaan na isinumpa]] ni Noe.<ref name=JewishEnyc/> Noon pa man ang [[Klasikal na panahon]], mga komentarista sa Genesis 9:20–21<ref>{{bibleverse||Genesis|9:20–21|HE}}</ref> pinawalang-sala ang labis na pag-inom ni Noah dahil siya ang itinuturing na unang umiinom ng alak; ang unang taong nakatuklas ng mga epekto ng alak.<ref name="Ellen&Rollins">Ellens & Rollins. ''Psychology and the Bible: From Freud to Kohut'', 2004, ({{ISBN|027598348X}}, 9780275983482), p.52</ref>[[John Chrysostom]], [[Arsobispo ng Constantinople]], at isang [[Ama ng Simbahan]], ay sumulat noong ika-4 na siglo na ang pag-uugali ni Noe ay maipagtatanggol: bilang unang tao na nakatikim ng alak, hindi niya malalaman ang mga epekto nito: "Sa pamamagitan ng kamangmangan at kawalan ng karanasan sa tamang dami ng inumin, nahulog sa isang lasing na stupor".<ref>Hamilton, 1990, pp. 202–203</ref> Si [[Philo]], isang [[Hellenistic philosophy|Hellenistic]] na pilosopong Hudyo, ay nagdahilan din kay Noah sa pamamagitan ng pagpuna na ang isa ay maaaring uminom sa dalawang magkaibang paraan: (1) uminom ng alak nang labis, isang kakaibang kasalanan sa masasamang tao o (2) upang makibahagi sa alak bilang matalinong tao, si Noe ang huli.<ref>''Philo'', 1971, p. 160</ref> Sa [[tradisyon ng Hudyo]] at [[Noah sa rabbinikong literatura#His lapse|rabbinikong literatura tungkol kay Noah]], sinisisi ng mga rabbi si [[Satanas]] sa mga nakalalasing na katangian ng alak.<ref name=JewishEnyc>{{Cite web|url=http://jewishencyclopedia.com/articles/11571-noah|title=NOAH - JewishEncyclopedia.com|website=jewishencyclopedia.com}}</ref><ref>Gen. Rabbah 36:3</ref> ===Ang sumpa ni Noe kay Ham=== [[File:Noah-Curses-Ham.jpg|thumb|right|''Isinusumpa ni Noah si Ham'' ni [[Gustave Doré]]]] Sa konteksto ng paglalasing ni Noe, ang<ref>{{Bibleverse||Genesis|9:18–27|HE}}</ref> ay nagsalaysay ng dalawang katotohanan: (1) Nalasing si Noe at "nahubaran siya sa loob ng kanyang tolda", at (2) "Nakita ni Ham ang kahubaran ng kanyang ama, at sinabi sa kanyang dalawang kapatid na wala".<ref name=Ellen/><ref name="Bergsma/Hahn"/> Dahil sa kaiklian at hindi pagkakatugma ng teksto, iminungkahi na ang salaysay na ito ay isang "splinter mula sa isang mas makabuluhang kuwento".<ref>Speiser, 1964, 62</ref><ref>T. A. Bergren. ''Biblical Figures Outside the Bible'', 2002, ({{ISBN|1563384116}}, {{ISBN|978-1-56338-411-0}}), p. 136</ref> Ang isang mas buong ulat ay magpapaliwanag kung ano ang eksaktong ginawa ni Ham sa kanyang ama, o kung bakit itinuro ni Noe ang isang sumpa sa [[Canaan (anak ni Ham)|Canaan]] dahil sa maling gawain ni Ham, o kung paano napagtanto ni Noe ang nangyari. Sa larangan ng [[psychological biblical criticism]], [[J. Harold Ellens|J. Sinuri nina H. Ellens]] at W. G. Rollins ang hindi kinaugalian na pag-uugali na nangyayari sa pagitan nina Noe at Ham bilang umiikot sa seksuwalidad at paglalantad ng ari kung ihahambing sa ibang mga teksto ng Bibliya sa Hebreo, gaya ng Habakkuk 2:15<ref>{{Bibleverse|Habakkuk |2:15|HE}}</ref> at Panaghoy 4:21.<ref name=Ellen>Ellens & Rollins, 2004, p.53</ref><ref>{{Bibleverse|Lamentations|4:21|HE}}</ref> Binanggit ng ibang mga komentaryo na ang "pagbubunyag ng kahubaran ng isang tao" ay maaaring mangahulugan ng pagkakaroon ng [[sekswal na pakikipagtalik]] sa taong iyon o sa asawa ng taong iyon, gaya ng sinipi sa Levitico 18:7–8<ref>{{Bibleverse|Leviticus|18:7–8|HE}}</ref> at 20.<ref>{{Bibleverse|Leviticus|20:11|HE}}</ref> Mula sa interpretasyong ito ay nagmula ang haka-haka na si Ham ay nagkasala ng pagsali sa incest at panggagahasa kay Noe<ref>Levenson, 2004, 26</ref> o sa kanyang ina. Ang huling interpretasyon ay maglilinaw kung bakit ang Canaan, bilang produkto ng ipinagbabawal na pagsasama na ito, ay isinumpa ni Noe.<ref name="Bergsma/Hahn">John Sietze Bergsma/Scott Walker Hahn. 2005. "Noah's Nakedness and the Curse on Canaan". ''Journal Biblical Literature'' 124/1 (2005), p. 25-40.</ref> Bilang kahalili, si Canaan ay maaaring ang mismong salarin dahil inilalarawan ng Bibliya ang bawal na gawa na ginawa ng "bunsong anak" ni Noe, kung saan si Ham ay palaging inilarawan bilang ang gitnang anak sa ibang mga talata.<ref name="Kugle_1998_223">{{harvnb|Kugle |1998|p=223}.</ref> ===Talaan ng mga bansa=== {{See also|Henerasyon ni Noe}} [[File:Noahsworld map.jpg|thumb|right|Ang pagpapakalat ng mga inapo ni Shem, Ham, at Japhet (mapa mula sa 1854 ''Historical Textbook at Atlas of Biblical Geography'')]] Ang Genesis 10<ref>{{Bibleverse||Genesis|10|HE}}</ref> ay naglahad ng mga inapo ni Sem, Ham, at Japhet, kung saan nagmula ang mga bansa sa ibabaw ng Lupa pagkatapos ng baha. Kabilang sa mga inapo ni Japhet ang mga bansang pandagat (10:2–5). Ang anak ni Ham [[Biblikal na Cush|Cush]] ay nagkaroon ng isang anak na lalaki na pinangalanang [[Nimrod]], na naging unang taong makapangyarihan sa lupa, isang makapangyarihang mangangaso, hari sa [[Babylon]] at sa lupain ng [[Shinar]] (10:6–10). Mula roon [[Ashur (Bible)|Ashur]] ay yumaon at itinayo ang [[Nineveh]]. (10:11–12) Ang mga inapo ni Canaan{{snd}} Sidon, [[Biblikal na Hittite|Heth]], ang [[Jebuseo]]s, ang [[Amorite]]s, ang Girgasita, ang [[Hivites]] , ang mga Arkites, ang mga Sinita, ang mga Arvadita, ang mga Zemarites, at ang mga Hamateo{{snd}} ay lumaganap mula sa [[Sidon]] hanggang sa [[Gerar]], malapit sa [[Lungsod ng Gaza|Gaza]], at bilang hanggang sa [[Sodoma at Gomorra]] (10:15–19). Kabilang sa mga inapo ni Sem ay si [[Eber]] (10:21). Ang mga talaangkanang ito ay naiiba sa istruktura mula sa mga itinakda sa Genesis 5 at 11. Ito ay may hiwa-hiwalay o parang punong istraktura, mula sa isang ama hanggang sa maraming supling. Kakatwa na ang talahanayan, na ipinapalagay na ang populasyon ay ipinamamahagi tungkol sa Earth, ay nauuna sa ulat ng [[Tore ng Babel]], na nagsasabing ang lahat ng populasyon ay nasa isang lugar bago ito nagkalat.<ref>{{citation |last=Bandstra |first=B. |url=https://books.google.com/books?id=vRY9mTUZKJcC&q=%22table+of+nations%22+noah&pg=PA67 |title=Reading the Old Testament: Introduction to the Hebrew Bible |publisher= Cengage Learning |year=2008 |pages= 67–68|isbn=978-0495391050 }}</ref> ===Family tree=== Ang Genesis 5:1-32 ay nagsalin ng talaangkanan ng mga Sethite hanggang kay Noe, na kinuha mula sa tradisyon ng [[Priestly source|priestly]].<ref>{{Cite book|title=Genesis: A Commentary|last=von Rad|first=Gerhard|publisher=[[SCM Press]]|year=1961|location=London|pages=67–73}}</ref> Ang talaangkanan ng mga Canites mula sa tradisyon ng [[Jahwist|Jawhistic]] ay matatagpuan sa Genesis 4:17–26.<ref>{{Cite book|title=Genesis: A Commentary|last=von Rad|first=Gerhard|publisher=[[SCM Press]]|year=1961|location=London|pages=109–113}}</ref> Ang mga iskolar ng Bibliya ay nakikita ang mga ito bilang mga variant sa isa at parehong listahan. <ref>{{Cite book|title=Genesis: A Commentary|last=von Rad|first=Gerhard|publisher=[[SCM Press]]|year=1961|location=London|page=71}}</ref> Gayunpaman, kung kukunin natin ang pinagsama-samang teksto ng Genesis bilang isang solong account, maaari nating buuin ang sumusunod na family tree, na bumaba sa anyong ito sa mga tradisyong Hudyo at Kristiyano. Adan to Noe *[[Adan]] *[[Seth]] *[[Enos]] *[[Kenan]] *[[Mahalaleel]] *[[Jared]] *[[Enoc]] *[[Matusalem]] *[[Lamec (Ama ni Noe)|Lamec]] *Noe ===Pagsusuri sa salaysay=== Ayon sa [[documentary hypothesis]], ang unang [[Limang Aklat Ni Moses|limang aklat ng Bibliya]] ([[Pentateuch]]/[[Torah]]), kasama ang Genesis, ay pinagsama-sama noong ika-5 siglo BC mula sa apat na pangunahing pinagmumulan, na ang kanilang mga sarili ay nagmula nang hindi mas maaga kaysa sa ika-10 siglo BC. Dalawa sa mga ito, ang [[Jahwist]], na binubuo noong ika-10 siglo BC, at ang [[Priestly source]], mula sa huling bahagi ng ika-7 siglo BC, ay bumubuo sa mga kabanata ng Genesis na may kinalaman kay Noah. Ang pagtatangka ng 5th-century editor na mag-accommodate ng dalawang independiyente at kung minsan ay magkasalungat na pinagmumulan ay dahilan para sa kalituhan sa mga bagay tulad ng ilan sa bawat hayop na kinuha ni Noah, at kung gaano katagal ang baha.<ref>{{cite book |title= Introduction to the Hebrew Bible|url= https://archive.org/details/introductiontohe0000coll|last= Collins|first= John J.|year= 2004|publisher= Fortress Press|location= Minneapolis|isbn= 0-8006-2991-4|pages= [https://archive.org/details/introductiontohe0000coll/page/56 56]–57}}</ref><ref>{{cite book|title= Who Wrote the Bible?|last= Friedman|first= Richard Elliotty|year= 1989|publisher= HarperCollins Publishers|location= New York|isbn= 0-06-063035-3|page= [https://archive.org/details/whowrotebible000frie/page/59 59]|url-access= registration|url= https://archive.org/details/whowrotebible000frie/page/59}}</ref> Sinasabi ng ''The Oxford Encyclopedia of the Books of the Bible'' na ang kuwentong ito ay umaalingawngaw sa mga bahagi ng kuwento ng [[Hardin ng Eden]]: Si Noe ang unang nagtitinda, samantalang si Adan ang unang magsasaka; parehong may problema sa kanilang ani; parehong mga kuwento ay may kinalaman sa kahubaran; at kapwa nagsasangkot ng dibisyon sa pagitan ng magkakapatid na humahantong sa isang sumpa. Gayunpaman, pagkatapos ng baha, ang mga kuwento ay naiiba. Si Noe ang nagtanim ng ubasan at nagsambit ng sumpa, hindi ang Diyos, kaya "ang Diyos ay hindi gaanong kasama".<ref>[https://books.google.com/?id=SNFMAgAAQBAJ&pg=PA334#v=onepage&q=noah%20&f=false ''The Oxford Encyclopedia of the Books of the Bible''], Oxford University Press, 2011, p. 318.</ref> ==Ibang mga account== Bilang karagdagan sa pangunahing kuwento sa Genesis, ang [[Hebrew na Bibliya]] (Kristiyano [[Lumang Tipan]]) ay tumutukoy din kay Noe sa [[Mga Aklat ng Mga Cronica|Unang Aklat ng Mga Cronica]], [[Aklat ni Isaias|Isaias]] at [[Aklat ni Ezekiel|Ezekiel]]. Kasama sa mga sanggunian sa [[deuterocanonical books]] ang mga aklat ng [[Aklat ng Tobit|Tobit]], [[Aklat ng Karunungan|Karunungan]], [[Sirach]], [[2 Esdras]] at [[4 Maccabee]]. Kabilang sa mga sanggunian sa [[Bagong Tipan]] ang mga ebanghelyo ng [[Ebanghelyo ni Mateo|Mateo]] at [[Ebanghelyo ni Lucas|Lucas]], at ilan sa mga sulat ([[Sulat sa mga Hebreo]], [[Unang Sulat]] ni [[Pedro|1 Pedro]] at [[Ikalawang Sulat ni Pedro|2 Pedro]]). Si Noe ay naging paksa ng maraming elaborasyon sa panitikan ng mga huling relihiyong Abrahamiko, kabilang ang [[Islam]] ([[Surah]]s [[Sura 71|71]], [[Sura 7|7]], [[Sura 11|11]], [[Al-Qamar|54]], at [[Sura 21|21]] ng Quran) at [[Baháʼí pananampalataya]] ([[Kitáb-i-Íqán]] at [[Mga Diamante ng Mga Banal na Misteryo]]).<ref>{{Cite web|title=The Kitáb-i-Íqán {{!}} Bahá'í Reference Library|url=https://www.bahai.org/library/authoritative-texts/bahaullah/kitab-i-iqan/2#411318536|access-date=2022-01-31|website=www.bahai.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Gems of Divine Mysteries {{!}} Bahá'í Reference Library|url=https://www.bahai.org/library/authoritative-texts/bahaullah/gems-divine-mysteries/4#442040328|access-date=2022-01-31|website=www.bahai.org}}</ref> ===Pseudepigrapha=== Ang [[Aklat ng Jubilees]] ay tumutukoy kay Noe at sinabi na siya ay tinuruan ng mga sining ng pagpapagaling ng isang anghel upang ang kanyang mga anak ay madaig ang "mga supling ng [[Banoon (anghel)|Mga Tagamasid]]".<ref>Lewis, Jack Pearl, [https://books.google.com/?id=mO_H2lVTyhkC&pg=PA14#v=snippet&q=%22seems%20to%20have%20little%22&f=false ''A Study of the Interpretation of Noah and the Flood in Jewish and Christian Literature''], BRILL, 1968, p. 14.</ref> Sa 10:1–3&nbsp;ng [[Aklat ni Enoch]] (na bahagi ng [[Orthodox Tewahedo biblical canon]]) at kanonikal para sa [[Beta Israel]], [[Uriel]] ay ipinadala ng "ang Kataas-taasan" upang ipaalam kay Noe ang paparating na "delubyo".<ref>{{cite book |chapter=[[s:Book of Enoch/Chapter 10|Chapter X]] |title=The Book of Enoch |others= translated by [[Robert Charles (scholar)|Robert H. Charles]] |location=London |publisher=Society for Promoting Christian Knowledge|year=1917 }}</ref> ===Dead Sea scrolls=== [[File:Genesis apocryphon.jpg|thumb|[[Genesis Apocryphon]], isang bahagi ng [[Dead Sea Scrolls]] na nagtatampok kay Noah]] Mayroong 20 o higit pang mga fragment ng [[Dead Sea scrolls]] na lumilitaw na tumutukoy kay Noah.<ref>Peters, DM., [https://books.google.com/?id=MXU3PTrFe6gC#v=snippet&q=%22words%20on%20noah%22%20twenty&f=false ''Noah Traditions in the Dead Sea Scrolls: Conversations and Controversies of Antiquity''], Society of Biblical Lit, 2008, pp. 15–17.</ref> Isinulat ni [[Lawrence Schiffman]], "Sa mga Dead Sea Scrolls, hindi bababa sa tatlong magkakaibang bersyon ng alamat na ito ang napanatili."<ref>Schiffman, LH., [https://books.google.com/?id=jAsaAwAAQBAJ#v=snippet&q=613%20second&f=false ''Encyclopedia of the Dead Sea Scrolls, Volume 2''], Granite Hill Publishers, 2000, pp. 613–614.</ref> Sa partikular, "Ang [[Genesis Apocryphon]] ay naglalaan ng malaking espasyo kay Noe." Gayunpaman, "Ang materyal ay tila may maliit na pagkakatulad sa Genesis 5 na nag-uulat ng kapanganakan ni Noe." Gayundin, ang ama ni Noah ay iniulat na nag-aalala na ang kanyang anak ay aktuwal na naging ama ng isa sa [[Watcher (anghel)|Watchers]].<ref>Lewis, Jack Pearl, [https://books.google.com/books?id=mO_H2lVTyhkC&pg=PA11#v=snippet&q=%22the%20offspring%20of%20the%20Watchers%22&f=false ''A Study of the Interpretation of Noah and the Flood in Jewish and Christian Literature''], BRILL, 1968, p. 11. "the offspring of the Watchers"</ref> ==Mga pananaw sa relihiyon== ===Judaismo=== {{See also|Noah in rabbinic literature|Noach (parsha)}} [[File:Ararat Ms. 11639 521a.jpg|205px|left|thumb|Isang Hudyo na paglalarawan kay Noe]] Ang katuwiran ni Noe ay ang paksa ng maraming talakayan sa mga rabbi.<ref name=JewishEnyc/> Ang paglalarawan kay Noe bilang "matuwid sa kanyang henerasyon" ay nagpapahiwatig sa ilan na ang kanyang pagiging perpekto ay kamag-anak lamang: Sa kanyang henerasyon ng masasamang tao, maaari niyang maituturing na matuwid, ngunit sa henerasyon ng isang ''[[tzadik]]'' tulad ni [[Abraham]], hindi siya ituturing na ganoon katuwid. Itinuro nila na hindi nanalangin si Noe sa Diyos para sa mga malilipol, gaya ng nanalangin si Abraham para sa masasama sa [[Sodoma at Gomorra]]. Sa katunayan, si Noe ay hindi nakikitang nagsasalita; nakikinig lang siya sa Diyos at kumikilos ayon sa kanyang mga utos. Ito ang nagbunsod sa ilang komentarista na mag-alok ng pigura ni Noah bilang "ang matuwid na tao na nakasuot ng balahibo," na siniguro ang sarili niyang kaginhawahan habang hindi pinapansin ang kanyang kapwa.<ref>Mamet, D., Kushner, L., [https://books.google.com/?id=Gr0SAQAAIAAJ&focus=searchwithinvolume&q=+%22man+in+a+fur+coat%22 ''Five Cities of Refuge: Weekly Reflections on Genesis, Exodus, Leviticus, Numbers, and Deuteronomy''], Schocken Books, 2003, p. 1.</ref> Ang iba, gaya ng komentarista sa medieval na si [[Rashi]], ay naniniwala sa kabaligtaran na ang pagtatayo ng Kaban ay pinahaba ng mahigit 120 taon, na sadyang upang bigyan ang mga makasalanan ng panahon na magsisi. Binigyang-kahulugan ni Rashi ang pahayag ng kanyang ama sa pagbibigay ng pangalan kay Noah (sa Hebrew – Noaħ נֹחַ) "Ito ang magpapaginhawa sa atin (sa Hebrew– yeNaĦamenu יְנַחֲמֵנו) sa ating gawain at sa pagpapagal ng ating mga kamay, na nagmumula sa lupa na ipinagkaloob ng Panginoon. sinumpa",<ref>{{bibleverse||Genesis|5:29|9}}</ref> sa pagsasabing si Noah ay nagpahayag ng isang bagong panahon ng kasaganaan, kapag nagkaroon ng pagpapagaan (sa Hebrew – naħah – נחה) mula sa sumpa mula sa panahon ni Adan nang ang Lupa ay nagbunga ng mga tinik at dawag kahit na kung saan ang mga tao ay naghasik ng trigo at na si Noah ay nagpakilala ng araro.<ref>Frishman, J., Rompay, L. von, [https://books.google.com/?id=SqThaPjXFyQC&pg=PA63#v=onepage&q=noah%20righteous&f=false ''The Book of Genesis in Jewish and Oriental Christian Interpretation: A Collection of Essays''], Peeters Publishers, 1997, pp. 62–65.</ref> Ayon sa ''[[Jewish Encyclopedia]]'', "Ang [[Aklat ng Genesis]] ay naglalaman ng dalawang ulat ni Noe." Sa una, si Noe ang bayani ng baha, at sa pangalawa, siya ang ama ng sangkatauhan at isang magsasaka na nagtanim ng unang ubasan. "Ang pagkakaiba ng karakter sa pagitan ng dalawang salaysay na ito ay naging dahilan upang igiit ng ilang kritiko na ang paksa ng huling ulat ay hindi katulad ng paksa ng una." Marahil ang orihinal na pangalan ng bayani ng baha ay talagang ''Enoch''.<ref name=JewishEnyc/> Ang ''[[Encyclopedia Judaica]]'' ay nagsasaad na ang paglalasing ni Noe ay hindi ipinakita bilang kasuklam-suklam na pag-uugali. Sa halip, "Maliwanag na ... ang pakikipagsapalaran ni Noe sa pagtatanim ng ubas ay nagbibigay ng lugar para sa paghatol sa mga Canaanite na kapitbahay ng Israel." Si Ham ang nakagawa ng kasalanan nang makita niya ang kahubaran ng kanyang ama. Gayunpaman, "Ang sumpa ni Noah, ... ay kakaibang nakatutok kay Canaan kaysa sa walang galang na Ham."<ref name=Skolnik287 /> ===Mandaeismo=== Sa [[Mandaeismo]], si Noah ({{lang-myz|ࡍࡅ|transl=Nu}}) ay binanggit sa [[s:Translation:Ginza Rabba/Right Ginza/Book 18|Book 18]] ng ''[[Right Ginza]]''. Sa teksto, ang asawa ni Noah ay pinangalanan bilang Nuraita ({{lang-myz|ࡍࡅࡓࡀࡉࡕࡀ}}), habang ang kanyang anak ay pinangalanan bilang Shum (i.e., [[Shem]]; {{lang-myz|ࡔࡅࡌ|transl=Šum}}).<ref name="GR Gelbert">{{cite book |url=https://livingwaterbooks.com.au/product/ginza-rba/ |last1=Gelbert |first1=Carlos |title=Ginza Rba |year=2011 |publisher=Living Water Books |location=Sydney |isbn=9780958034630}}</ref><ref name="GR Lidzbarski">{{cite book|last=Lidzbarski|first=Mark|date=1925|title=Ginza: Der Schatz oder Das große Buch der Mandäer|location=Göttingen|publisher=Vandenhoek & Ruprecht|url=https://archive.org/details/MN41563ucmf_2}}</ref> ===Kristiyanismo=== [[File:Noah catacombe.jpg|150px|right|thumb|Isang sinaunang Kristiyanong paglalarawan na nagpapakita kay Noe na nagbibigay ng kilos na [[orant]] habang bumabalik ang kalapati]] Ang Pedro 2:5 ay tumutukoy kay Noe bilang isang "tagapangaral ng katuwiran".<ref>{{Cite web|url=http://www.bibler.org/versions/nasb/nasb_2peter02_sml.htm#2peter_2:5|title=Bibler.org – 2 Peter 2 (NASB)|date=February 28, 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130228063043/http://www.bibler.org/versions/nasb/nasb_2peter02_sml.htm#2peter_2:5 |archive-date=2013-02-28 }}</ref> Sa Ebanghelyo ni Mateo at sa Ebanghelyo ni Lucas, inihambing ni Jesus ang baha ni Noe sa pagdating [[Huling Paghuhukom|Araw ng Paghuhukom]]: "Kung paanong nangyari sa mga araw ni Noe, gayundin ang mangyayari sa mga araw ng pagdating ng [[Anak ng tao (Kristiyanismo)|Anak ng Tao]]. Sapagkat noong mga araw bago ang baha, ang mga tao ay kumakain at umiinom, nag-aasawa at nag-aasawa, hanggang sa araw na pumasok si Noe sa arka, at alam nila walang anuman tungkol sa kung ano ang mangyayari hanggang sa dumating ang baha at tinangay silang lahat. Ganito ang mangyayari sa pagparito ng Anak ng Tao."<ref>Matthew 24:38</ref><ref>Luke 17:26</ref> Inihambing ng [[Unang Sulat ni Pedro]] ang kapangyarihan ng [[pagbibinyag]] sa Arka na nagliligtas sa mga nasa loob nito. Sa huling pag-iisip ng mga Kristiyano, ang Arka ay inihambing sa [[Simbahan ng Kristiyano|Simbahan]]: [[Kaligtasan sa Kristiyanismo|kaligtasan]] ay matatagpuan lamang sa loob ni Kristo at sa kanyang Pagka-Panginoon, gaya noong panahon ni Noe ito ay natagpuan. sa loob lamang ng Arka. [[St Augustine of Hippo]] (354–430), ipinakita sa ''[[The City of God (book)|The City of God]]'' na ang mga sukat ng Arka ay tumutugma sa mga sukat ng katawan ng tao, na tumutugma sa [[katawan ni Kristo]]; ang equation ng Ark at Simbahan ay matatagpuan pa rin sa [[Anglican]] seremonya ng pagbibinyag, na nagtatanong sa Diyos, "sino sa iyong dakilang awa ang nagligtas kay Noah," na tanggapin sa Simbahan ang sanggol na malapit nang mabautismuhan.<ref>Peters, DM., [https://books.google.com/?id=MXU3PTrFe6gC#v=snippet&q=nuanced%20%22temple%20period%22%20%22and%20early%20christianity%22&f=false ''Noah Traditions in the Dead Sea Scrolls: Conversations and Controversies of Antiquity''], Society of Biblical Lit, 2008, pp. 15–17.</ref> Sa [[Kasaysayan ng medieval na Kristiyanismo|medieval na Kristiyanismo]], ang tatlong anak ni Noe ay karaniwang itinuturing na mga tagapagtatag ng populasyon ng tatlong kilalang [[kontinente]], [[Japheth]]/Europe, [[Shem]]/ Asia, at [[Ham (anak ni Noah)|Ham]]/Africa, bagama't pinaniniwalaan ng isang mas bihirang pagkakaiba-iba na kinakatawan nila ang tatlong klase ng lipunang medieval – ang mga pari (Shem), ang mga mandirigma (Japheth), at ang mga magsasaka (Ham ). Sa medyebal na kaisipang Kristiyano, si Ham ay itinuturing na ninuno ng mga tao ng itim na Africa. Kaya, sa mga argumento ng racialist, ang sumpa ni Ham ay naging katwiran para sa pagkaalipin ng mga itim na lahi.<ref>Jackson, JP., Weidman, NM., [https://books.google.com/?id=g4WalMw26IkC&pg=PA4#v=onepage&q=noah%20christianity%20medieval%20shem&f=false ''Race, Racism, and Science: Social Impact and Interaction''], ABC-CLIO, 2004, p. 4.</ref> [[Isaac Newton]], sa kanyang mga relihiyosong gawain sa pagpapaunlad ng relihiyon, ay sumulat tungkol kay Noe at sa kanyang mga supling. Sa pananaw ni Newton, habang si Noah ay isang monoteista, ang mga diyos ng paganong sinaunang panahon ay kinilala kay Noah at sa kanyang mga inapo.<ref>{{citation |last=Force |first=J E |chapter=Essay 12: Newton, the "Ancients" and the "Moderns" |editor-last1= Popkin |editor-first1=RH |editor-last2=Force |editor-first2=JE |chapter-url=https://books.google.com/books?id=gJKaqMDxyL0C&q=noah+religion&pg=PA254 |title=Newton and Religion: Context, Nature, and Influence |publisher=Kluwer |year=1999 |pages=253–254 |via=Google Books |series=International Archive of the History of Ideas |number =161|isbn=9780792357445 }}</ref> ===Gnostisismo=== Isang mahalagang tekstong Gnostic, ang ''[[Apocryphon of John]]'', ay nag-uulat na ang punong [[archon (Gnosticism)|archon]] ang naging sanhi ng baha dahil gusto niyang wasakin ang mundo na kanyang ginawa, ngunit ang Unang Kaisipan ipinaalam kay Noe ang mga plano ng punong archon, at ipinaalam ni Noe ang nalalabi sa sangkatauhan. Hindi tulad ng salaysay ng Genesis, hindi lamang ang pamilya ni Noe ang naligtas, ngunit marami pang iba ang nakikinig sa panawagan ni Noe. Walang kaban sa account na ito. Ayon kay [[Elaine Pagels]], "Sa halip, nagtago sila sa isang partikular na lugar, hindi lamang si Noah, kundi pati na rin ang maraming iba pang mga tao mula sa hindi matitinag na lahi. Pumasok sila sa lugar na iyon at nagtago sa isang maliwanag na ulap."<ref>{{cite book|last=Pagels|first=Elaine|author-link=Elaine Pagels|title=The Gnostic Gospels|url=https://books.google.com/books?id=sOfrvFT7RVYC|year=2013|publisher=Orion|isbn=978-1-78022-670-5|page=163}}</ref> ===Druze faith=== Itinuturing ng [[Druze]] si Noah bilang pangalawang tagapagsalita (''natiq'') pagkatapos ni [[Adam]], na tumulong sa paghahatid ng mga pundasyong turo ng monoteismo (''tawhid'') na nilayon para sa mas malaking madla.{{sfn |Swayd|2009|p=3}} Siya ay itinuturing na isang mahalagang propeta ng Diyos sa mga Druze, kabilang sa pitong propeta na lumitaw sa iba't ibang panahon ng kasaysayan.<ref name="Hitti 1928 37" /><ref name=" Dana 2008 17" /> ===Islam=== {{Main|Noe sa Islam}} [[File:Noah's Ark by Miskin.jpg|thumb|left|upright|Isang Islamikong paglalarawan kay Noah noong ika-16 na siglo [[Mughal painting|Mughal miniature]]]] Si Noah ay isang napakahalagang pigura sa [[Islam]] at siya ay nakikita bilang isa sa pinakamahalaga sa lahat ng [[mga propeta sa Islam|mga propeta]]. Ang [[Quran]] ay naglalaman ng 43 pagtukoy kay Noah, o ''Nuḥ'', sa 28 kabanata, at ang pitumpu't isang kabanata, [[Nuh (surah)|''Sūrah Nūḥ'']] ({{lang- ar|سورة نوح}}), ay ipinangalan sa kanya. Ang kanyang buhay ay binabanggit din sa mga komentaryo at sa mga alamat ng Islam. Ang mga salaysay ni Noe ay higit na sumasaklaw sa kanyang pangangaral gayundin ang kuwento ng [[Delubyo]]. Ang salaysay ni Noah ay nagtatakda ng prototype para sa marami sa mga kasunod na makahulang mga kuwento, na nagsisimula sa babala ng propeta sa kanyang mga tao at pagkatapos ay tinatanggihan ng komunidad ang mensahe at nahaharap sa isang parusa. Si Noah ay may ilang mga titulo sa Islam, pangunahing batay sa papuri para sa kanya sa Quran, kabilang ang "Tunay na Sugo ng Diyos" (XXVI: 107) at "Mapagpasalamat na Lingkod ng Diyos" (XVII: 3).<ref name=Skolnik287 >{{cite book | editor-last1=Skolnik | editor-first1=Fred | editor-last2=Berenbaum | editor-first2=Michael | editor3=Thomson Gale (Firm) | title=Encyclopaedia Judaica | year=2007 | isbn=978-0-02-865943-5 | oclc=123527471 | url=http://catalog.hathitrust.org/api/volumes/oclc/70174939.html | access-date=29 November 2019 | first1=Dwight | last1=Young | chapter=Noah | edition=2nd | quote=The earliest Mesopotamian flood account, written in the Sumerian language, calls the deluge hero Ziusudra, which is thought to carry the connotation “he who laid hold on life of distant days.” | volume=15 | pages=287–291 | chapter-url=https://www.encyclopedia.com/people/philosophy-and-religion/biblical-proper-names-biographies/noah}}</ref><ref name="Enc Islam">{{cite book|last=Gibb|first=Hamilton Alexander Rosskeen|author-link=Hamilton Alexander Rosskeen Gibb|title=The Encyclopaedia of Islam: NED-SAM|url=https://books.google.com/books?id=OO4pAQAAMAAJ|year=1995|publisher=Brill|pages=108–109|isbn=9789004098343}}</ref> Ang Quran ay nakatuon sa ilang mga pagkakataon mula sa buhay ni Noah nang higit kaysa sa iba, at isa sa mga pinakamahalagang pangyayari ay ang Baha. Gumagawa ang Diyos ng [[kasunduan (biblikal)|kasunduan]] kay Noe tulad ng ginawa niya kay Abraham, [[Moses in Islam|Moises]], [[Jesus in Islam|Hesus]] at [[Muhammad in Islam|Muhammad]] mamaya sa (33:7). Kalaunan ay nilapastangan si Noe ng kanyang mga tao at siniraan nila sa pagiging isang tao lamang na mensahero at hindi isang anghel (10:72–74). Bukod dito, kinukutya ng mga tao ang mga salita ni Noe at tinawag siyang sinungaling (7:62), at iminumungkahi pa nila na si Noe ay inaalihan ng diyablo kapag ang propeta ay tumigil sa pangangaral (54:9).<ref>{{Cite web|title=Quran 54:9|url=http://www.alim.org/library/quran/ayah/compare/54/9|access-date=2020-12-24|website=www.alim.org|language=en|archive-date=2020-07-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20200713200030/http://www.alim.org/library/quran/ayah/compare/54/9|url-status=dead}}</ref> Tanging ang pinakamababa sa komunidad ang sumasama kay Noah sa paniniwala sa mensahe ng Diyos (11:29), at ang salaysay ni Noe ay higit pang naglalarawan sa kanya na nangangaral sa pribado at publiko. Ang Quran ay nagsalaysay na si Noah ay nakatanggap ng isang paghahayag upang bumuo ng isang [[Noah's Ark|Arka]], matapos ang kanyang mga tao ay tumangging maniwala sa kanyang mensahe at marinig ang babala. Ang salaysay ay nagpatuloy upang ilarawan na ang tubig ay bumuhos mula sa Langit, na winasak ang lahat ng mga makasalanan. Kahit isa sa kanyang mga anak na lalaki ay hindi naniwala sa kanya, nanatili sa likuran, at nalunod. Pagkatapos ng Baha, ang Kaban ay nakahiga sa ibabaw [[Bundok Judi]] ({{cite quran|11|44|s=ns}}). [[File:Noah's ark and the deluge.JPG|thumb|Ang arka ni Noah at ang delubyo mula sa Zubdat-al Tawarikh]] Gayundin, tinatanggihan ng mga paniniwalang Islam ang ideya na si Noah ang unang taong umiinom ng alak at nakaranas ng mga epekto ng paggawa nito.<ref name=Skolnik287 /><ref name="Enc Islam"/> {{cite quran|29|14|s=ns}} ay nagsasaad na si Noe ay naninirahan kasama ng mga taong pinadalhan siya sa loob ng 950 taon nang magsimula ang baha. {{blockquote|At, sa katunayan, [sa mga panahong nakalipas] Aming isinugo si Noe sa kanyang mga tao, at siya ay nanirahan kasama nila ng isang libong taon bar limampu; at pagkatapos ay tinabunan sila ng baha habang sila ay naliligaw pa rin sa kasamaan.}} ===Baháʼí Pananampalataya=== Itinuturing ng [[Baháʼí Faith]] ang Kaban at ang Baha bilang simboliko.<ref>From a letter written on behalf of Shoghi Effendi, October 28, 1949: Baháʼí News, No. 228, February 1950, p. 4. Republished in {{harvnb|Compilation |1983|p=508}}</ref> Sa paniniwalang Baháʼí, tanging ang mga tagasunod ni Noe ang espirituwal na buhay, na iniingatan sa arka ng kanyang mga turo, habang ang iba ay espirituwal na patay.<ref>{{cite web|first = Brent|last = Poirier|title = The Kitab-i-Iqan: The key to unsealing the mysteries of the Holy Bible|url = http://bahai-library.com/poirier_iqan_unsealing_bible|access-date = 2007-06-25}}</ref><ref>{{cite book|last=Shoghi Effendi |author-link=Shoghi Effendi |year=1971 |title=Messages to the Baháʼí World, 1950–1957 |publisher=Baháʼí Publishing Trust |location=Wilmette, Illinois, USA |isbn=0-87743-036-5 |url=http://reference.bahai.org/en/t/se/MBW/ |page=104}}</ref> Ang banal na kasulatan ng Baháʼí na ''[[Kitáb-i-Íqán]]'' ay itinataguyod ang paniniwalang Islam na si Noah ay may malaking bilang ng mga kasama, alinman sa 40 o 72, bukod sa kanyang pamilya sa Arka, at na siya ay nagturo para sa 950 (simboliko) taon bago ang baha.<ref>From a letter written on behalf of Shoghi Effendi to an individual believer, November 25, 1950. Published in {{harvnb|Compilation |1983|p=494}}</ref> ===Ahmadiyya=== Ayon sa [[Ahmadiyya]] pag-unawa sa Quran, ang panahon na inilarawan sa Quran ay ang edad ng kanyang [[Dispensasyon (panahon)|dispensasyon]], na umabot hanggang sa panahon ni [[Abraham sa Islam|Ibrahim]] (Abraham, 950 taon). Ang unang 50 taon ay ang mga taon ng espirituwal na pagsulong, na sinundan ng 900 taon ng espirituwal na pagkasira ng mga tao ni Noe.<ref>{{cite book | url=https://www.alislam.org/library/books/HadhratNuh.pdf | title=Hadhrat Nuh | author=Rashid Ahmad Chaudhry | year=2005 | publisher=Islam International Publications |isbn=1-85372-758-X}}</ref> == Tingnan din == *[[Malaking Baha]] *[[Ziusudra]] *[[Atrahasis]] *[[Epiko ni Gilgamesh]]. *[[Arka ni Noe]] == Sanggunian == {{reflist}} [[Kategorya:Lumang Tipan]] [[Kategorya:Mga tauhan sa Bibliya]] [[Kategorya:Mga mito ng baha]] 3rn8diiyb14k8f3x1kznprubzkefruj 2168137 2168135 2025-07-10T04:47:51Z Ysrael214 126671 2168137 wikitext text/x-wiki {{Other uses|Noe (paglilinaw)}} <!-- This article uses BC / AD dates. --> {{Infobox saint | name = Noe | image = Noah-Noe-Filius-Lamech.jpg | imagesize = 250px | alt = | caption = Noe galing sa [[Promptuarii Iconum Insigniorum]] | titles = | birth_name = | birth_date = 2948 BC | birth_place = | home_town = | residence = | death_date = 1998 BC | death_place = | venerated_in = [[Hudaismo]]<br>[[Mandaeismo]]<br>[[Kristiyanismo]]<br>[[Druze faith]]<ref name="Hitti 1928 37">{{cite book|title=The Origins of the Druze People and Religion: With Extracts from Their Sacred Writings| first= Philip K.|last= Hitti|year= 1928| isbn= 9781465546623| page =37 |publisher=Library of Alexandria}}</ref><ref name="Dana 2008 17">{{cite book|title=The Druze in the Middle East: Their Faith, Leadership, Identity and Status| first= Nissim |last= Dana|year= 2008| isbn= 9781903900369| page =17 |publisher=Michigan University press}}</ref><br>[[Yazidismo]]<br>[[Islam]]<br>[[Baháʼí Faith]] | beatified_date = | beatified_place = | beatified_by = | canonized_date = | canonized_place = | canonized_by = | major_shrine = | feast_day = | attributes = | patronage = | issues = | suppressed_date = | suppressed_by = | influences = | influenced = | tradition = | major_works = }} Si '''Noe''' (Ingles: ''Noah'') ay isang taong matuwid at makatuwiran na matatagpuan sa ''[[Aklat ng Henesis]]'' ng [[Lumang Tipan]] ng [[Bibliya]]. Sumunod siya sa Diyos noong sabihin sa kanya nitong gumawa ng isang malaking bangka, isang [[arka ni Noe|bangka]]<ref name=JETE>{{cite-JETE|Pagkakaiba ng ''arka'' at ''daong'' mula sa salitang ''arko''}}, pahina 72.</ref> o [[daong]]<ref name=JETE/> (kaiba sa [[arko]] na nangangahulugang ''kurba''<ref name=JETE/>) dahil magaganap ang [[Malaking Baha|isang pagbaha]].<ref name=Biblia6>{{cite-Biblia6|''Noah''}}, ''Dictionary/Concordance'', pahina B8.</ref> Ayon sa Bibliya, animnaraan at isang taon ang haba ng buhay na itinagal ni Noe sa mundo; ito ang batayan na tumagal ng isang taon ayon sa kasalukuyang pagbilang ang bahang naganap sa kapanahunan ni Noe.<ref name=Biblia>{{cite-Biblia|Animnaraan at isang taon}}, pahina 20.</ref> May tatlong anak din si Noe Ang pangalan ng mga anak ni Noe ay sina [[Sem]], [[Ham]] at si [[Jafet]]. At si Sem ay naging ninuno ni [[Abraham]].<ref>{{Cite web |title=Genesis 10 NIV - The Table of Nations - This is the - Bible Gateway |url=https://www.biblegateway.com/passage/?search=Genesis%2010&version=NIV&interface=amp |access-date=2022-11-22 |website=www.biblegateway.com}}</ref> ==Salaysay sa Bibliya== [[File:Noah mosaic.JPG|thumb|right|12th-century Venetian [[mosaic]] na paglalarawan ni Noe na nagpadala ng [[kalapati]]]] Ikasampu at huling ng bago ang Baha ([[antedilubyano]]) Mga Patriarka, anak ni [[Lamec (ama ni Noe)|Lamec]] at isang ina na hindi pinangalanan,<ref>Fullom, S.W. (1855). [https://books.google.com/books?id=ELtYAAAAcAAJ&dq=History+of+Woman+religion&q=noah+mother#v=snippet&q=noah%20mother&f=false ''The History of Woman, and Her Connexion with Religion, Civilization, & Domestic Manners, from the Earliest Period'']. p.10</ref> Si Noe ay may edad na 500 noong ipinanganak ang tatlong niyang anak na si [[Sem]], [[Ham]] at [[Jafet]].<ref name=Bechtel>{{CE1913 |last=Bechtel |first=Florentine Stanislaus |title=Noe |volume=11}}</ref>. ===Salaysay ng baha ng Genesis === {{Main|sinalaysay ng baha ng Genesis}} Ang salaysay ng baha ng Genesis ay nakapaloob sa mga kabanata 6–9 sa [[Aklat ng Genesis]], sa [[Bibliya]].<ref>{{cite book|last=Silverman|first=Jason|title=Opening Heaven's Floodgates: The Genesis Flood Narrative, Its Context, and Reception|year=2013|publisher=[[Gorgias Press]]}}</ref>. Sinabihan ng [[Panginoon]] si Noe na magbuo ng malaking arka dahil lilipulin niya ang mundo dahil sa kanilang kasamaan at kamangmangan. Siya at ang kanyang asawa, at ang kanyang mga anak at kanilang mga asawa ay sila lang ang maliligtas ayon sa ({{bibleverse2|Genesis|6:18|KJV}}). Ang salaysay ay tumatalakay sa kasamaan ng sangkatauhan na nag-udyok sa Diyos na wasakin ang mundo sa pamamagitan ng baha, ang paghahanda ng arka para sa ilang hayop, si Noe, at ang kanyang pamilya, at ang garantiya ng Diyos (ang [[Noahic Covenant]]) para sa patuloy na pagkakaroon ng buhay sa ilalim ng pangako na hindi na siya magpapadala ng panibagong baha.{{sfn|Cotter|2003|pp=49, 50}}. ===Pagkatapos ng Baha=== {{Main|Covenante (biblical)#Noahic covenant}} Pagkatapos ng baha, nag-alay si Noe ng mga handog na sinusunog sa Diyos. Tinanggap ng Diyos ang sakripisyo, at nakipagtipan kay Noe, at sa pamamagitan niya sa buong sangkatauhan, na hindi niya sasayangin ang lupa o lilipulin ang tao sa pamamagitan ng isa pang delubyo.<ref name=Bechtel/> "At pinagpala ng Diyos si Noe at ang kanyang mga anak, at sinabi sa kanila, Kayo'y magpalaanakin, at magpakarami, at kalatan ninyo ang lupa."<ref>{{bibleverse||Genesis|9:1|9}}</ref> Bilang isang pangako ng magiliw na tipan na ito sa tao at hayop ang [[kasunduan sa bahaghari|bahaghari]] ay inilagay sa mga ulap (ib. viii. 15–22, ix. 8–17). Dalawang utos ang inilatag kay Noe: Habang pinahihintulutan ang pagkain ng pagkain ng hayop, ang pag-iwas sa dugo ay mahigpit na ipinag-utos; at ang pagbubuhos ng dugo ng tao ng tao ay ginawang isang krimen na may parusang kamatayan sa kamay ng tao (ib. ix. 3–6).<ref name=JewishEnyc/> Si Noe, bilang ang pinakahuli sa napakatagal na [[Antediluvian]] na mga patriarka, ay namatay 350 taon pagkatapos ng baha, sa edad na 950, noong [[Terah]] ay 128.<ref name=Bechtel/> Ang pinakamataas na haba ng buhay ng tao, gaya ng inilalarawan ng Bibliya, ay unti-unting lumiliit pagkatapos noon, mula halos 1,000 taon hanggang sa 120 taon ni [[Moises]].<ref>{{bibleref2|Gen.6:3;Deut.31:22;34:37||9|Genesis 6:3; Deuteronomy 31:22; 34:37}}</ref> ===Kalasingan ni Noe=== [[File:Egerton Genesis Noahs Drunkeness.png|thumb|left|Ang paglalasing ni Noe, kinukutya ni Ham si Noe, si Noe ay tinakpan, si Canaan ay isinumpa. Egerton Genesis.]] Pagkatapos ng baha, sinasabi ng Bibliya na si Noe ay naging [[magsasaka]] at nagtanim siya ng ubasan. Uminom siya ng alak na gawa sa ubasan na ito, at nalasing; at humiga na "walang takip" sa loob ng kanyang tolda. Ang anak ni Noe na si Ham, ang ama ni Canaan, ay nakita ang kanyang ama na hubo't hubad at sinabi sa kanyang mga kapatid, na humantong sa anak ni Ham [[Sumpa kay Ham|Canaan na isinumpa]] ni Noe.<ref name=JewishEnyc/> Noon pa man ang [[Klasikal na panahon]], mga komentarista sa Genesis 9:20–21<ref>{{bibleverse||Genesis|9:20–21|HE}}</ref> pinawalang-sala ang labis na pag-inom ni Noah dahil siya ang itinuturing na unang umiinom ng alak; ang unang taong nakatuklas ng mga epekto ng alak.<ref name="Ellen&Rollins">Ellens & Rollins. ''Psychology and the Bible: From Freud to Kohut'', 2004, ({{ISBN|027598348X}}, 9780275983482), p.52</ref>[[John Chrysostom]], [[Arsobispo ng Constantinople]], at isang [[Ama ng Simbahan]], ay sumulat noong ika-4 na siglo na ang pag-uugali ni Noe ay maipagtatanggol: bilang unang tao na nakatikim ng alak, hindi niya malalaman ang mga epekto nito: "Sa pamamagitan ng kamangmangan at kawalan ng karanasan sa tamang dami ng inumin, nahulog sa isang lasing na stupor".<ref>Hamilton, 1990, pp. 202–203</ref> Si [[Philo]], isang [[Hellenistic philosophy|Hellenistic]] na pilosopong Hudyo, ay nagdahilan din kay Noah sa pamamagitan ng pagpuna na ang isa ay maaaring uminom sa dalawang magkaibang paraan: (1) uminom ng alak nang labis, isang kakaibang kasalanan sa masasamang tao o (2) upang makibahagi sa alak bilang matalinong tao, si Noe ang huli.<ref>''Philo'', 1971, p. 160</ref> Sa [[tradisyon ng Hudyo]] at [[Noah sa rabbinikong literatura#His lapse|rabbinikong literatura tungkol kay Noah]], sinisisi ng mga rabbi si [[Satanas]] sa mga nakalalasing na katangian ng alak.<ref name=JewishEnyc>{{Cite web|url=http://jewishencyclopedia.com/articles/11571-noah|title=NOAH - JewishEncyclopedia.com|website=jewishencyclopedia.com}}</ref><ref>Gen. Rabbah 36:3</ref> ===Ang sumpa ni Noe kay Ham=== [[File:Noah-Curses-Ham.jpg|thumb|right|''Isinusumpa ni Noah si Ham'' ni [[Gustave Doré]]]] Sa konteksto ng paglalasing ni Noe, ang<ref>{{Bibleverse||Genesis|9:18–27|HE}}</ref> ay nagsalaysay ng dalawang katotohanan: (1) Nalasing si Noe at "nahubaran siya sa loob ng kanyang tolda", at (2) "Nakita ni Ham ang kahubaran ng kanyang ama, at sinabi sa kanyang dalawang kapatid na wala".<ref name=Ellen/><ref name="Bergsma/Hahn"/> Dahil sa kaiklian at hindi pagkakatugma ng teksto, iminungkahi na ang salaysay na ito ay isang "splinter mula sa isang mas makabuluhang kuwento".<ref>Speiser, 1964, 62</ref><ref>T. A. Bergren. ''Biblical Figures Outside the Bible'', 2002, ({{ISBN|1563384116}}, {{ISBN|978-1-56338-411-0}}), p. 136</ref> Ang isang mas buong ulat ay magpapaliwanag kung ano ang eksaktong ginawa ni Ham sa kanyang ama, o kung bakit itinuro ni Noe ang isang sumpa sa [[Canaan (anak ni Ham)|Canaan]] dahil sa maling gawain ni Ham, o kung paano napagtanto ni Noe ang nangyari. Sa larangan ng [[psychological biblical criticism]], [[J. Harold Ellens|J. Sinuri nina H. Ellens]] at W. G. Rollins ang hindi kinaugalian na pag-uugali na nangyayari sa pagitan nina Noe at Ham bilang umiikot sa seksuwalidad at paglalantad ng ari kung ihahambing sa ibang mga teksto ng Bibliya sa Hebreo, gaya ng Habakkuk 2:15<ref>{{Bibleverse|Habakkuk |2:15|HE}}</ref> at Panaghoy 4:21.<ref name=Ellen>Ellens & Rollins, 2004, p.53</ref><ref>{{Bibleverse|Lamentations|4:21|HE}}</ref> Binanggit ng ibang mga komentaryo na ang "pagbubunyag ng kahubaran ng isang tao" ay maaaring mangahulugan ng pagkakaroon ng [[sekswal na pakikipagtalik]] sa taong iyon o sa asawa ng taong iyon, gaya ng sinipi sa Levitico 18:7–8<ref>{{Bibleverse|Leviticus|18:7–8|HE}}</ref> at 20.<ref>{{Bibleverse|Leviticus|20:11|HE}}</ref> Mula sa interpretasyong ito ay nagmula ang haka-haka na si Ham ay nagkasala ng pagsali sa incest at panggagahasa kay Noe<ref>Levenson, 2004, 26</ref> o sa kanyang ina. Ang huling interpretasyon ay maglilinaw kung bakit ang Canaan, bilang produkto ng ipinagbabawal na pagsasama na ito, ay isinumpa ni Noe.<ref name="Bergsma/Hahn">John Sietze Bergsma/Scott Walker Hahn. 2005. "Noah's Nakedness and the Curse on Canaan". ''Journal Biblical Literature'' 124/1 (2005), p. 25-40.</ref> Bilang kahalili, si Canaan ay maaaring ang mismong salarin dahil inilalarawan ng Bibliya ang bawal na gawa na ginawa ng "bunsong anak" ni Noe, kung saan si Ham ay palaging inilarawan bilang ang gitnang anak sa ibang mga talata.<ref name="Kugle_1998_223">{{harvnb|Kugle |1998|p=223}.</ref> ===Talaan ng mga bansa=== {{See also|Henerasyon ni Noe}} [[File:Noahsworld map.jpg|thumb|right|Ang pagpapakalat ng mga inapo ni Shem, Ham, at Japhet (mapa mula sa 1854 ''Historical Textbook at Atlas of Biblical Geography'')]] Ang Genesis 10<ref>{{Bibleverse||Genesis|10|HE}}</ref> ay naglahad ng mga inapo ni Sem, Ham, at Japhet, kung saan nagmula ang mga bansa sa ibabaw ng Lupa pagkatapos ng baha. Kabilang sa mga inapo ni Japhet ang mga bansang pandagat (10:2–5). Ang anak ni Ham [[Biblikal na Cush|Cush]] ay nagkaroon ng isang anak na lalaki na pinangalanang [[Nimrod]], na naging unang taong makapangyarihan sa lupa, isang makapangyarihang mangangaso, hari sa [[Babylon]] at sa lupain ng [[Shinar]] (10:6–10). Mula roon [[Ashur (Bible)|Ashur]] ay yumaon at itinayo ang [[Nineveh]]. (10:11–12) Ang mga inapo ni Canaan{{snd}} Sidon, [[Biblikal na Hittite|Heth]], ang [[Jebuseo]]s, ang [[Amorite]]s, ang Girgasita, ang [[Hivites]] , ang mga Arkites, ang mga Sinita, ang mga Arvadita, ang mga Zemarites, at ang mga Hamateo{{snd}} ay lumaganap mula sa [[Sidon]] hanggang sa [[Gerar]], malapit sa [[Lungsod ng Gaza|Gaza]], at bilang hanggang sa [[Sodoma at Gomorra]] (10:15–19). Kabilang sa mga inapo ni Sem ay si [[Eber]] (10:21). Ang mga talaangkanang ito ay naiiba sa istruktura mula sa mga itinakda sa Genesis 5 at 11. Ito ay may hiwa-hiwalay o parang punong istraktura, mula sa isang ama hanggang sa maraming supling. Kakatwa na ang talahanayan, na ipinapalagay na ang populasyon ay ipinamamahagi tungkol sa Earth, ay nauuna sa ulat ng [[Tore ng Babel]], na nagsasabing ang lahat ng populasyon ay nasa isang lugar bago ito nagkalat.<ref>{{citation |last=Bandstra |first=B. |url=https://books.google.com/books?id=vRY9mTUZKJcC&q=%22table+of+nations%22+noah&pg=PA67 |title=Reading the Old Testament: Introduction to the Hebrew Bible |publisher= Cengage Learning |year=2008 |pages= 67–68|isbn=978-0495391050 }}</ref> ===Family tree=== Ang Genesis 5:1-32 ay nagsalin ng talaangkanan ng mga Sethite hanggang kay Noe, na kinuha mula sa tradisyon ng [[Priestly source|priestly]].<ref>{{Cite book|title=Genesis: A Commentary|last=von Rad|first=Gerhard|publisher=[[SCM Press]]|year=1961|location=London|pages=67–73}}</ref> Ang talaangkanan ng mga Canites mula sa tradisyon ng [[Jahwist|Jawhistic]] ay matatagpuan sa Genesis 4:17–26.<ref>{{Cite book|title=Genesis: A Commentary|last=von Rad|first=Gerhard|publisher=[[SCM Press]]|year=1961|location=London|pages=109–113}}</ref> Ang mga iskolar ng Bibliya ay nakikita ang mga ito bilang mga variant sa isa at parehong listahan. <ref>{{Cite book|title=Genesis: A Commentary|last=von Rad|first=Gerhard|publisher=[[SCM Press]]|year=1961|location=London|page=71}}</ref> Gayunpaman, kung kukunin natin ang pinagsama-samang teksto ng Genesis bilang isang solong account, maaari nating buuin ang sumusunod na family tree, na bumaba sa anyong ito sa mga tradisyong Hudyo at Kristiyano. Adan to Noe *[[Adan]] *[[Seth]] *[[Enos]] *[[Kenan]] *[[Mahalaleel]] *[[Jared]] *[[Enoc]] *[[Matusalem]] *[[Lamec (Ama ni Noe)|Lamec]] *Noe ===Pagsusuri sa salaysay=== Ayon sa [[documentary hypothesis]], ang unang [[Limang Aklat Ni Moses|limang aklat ng Bibliya]] ([[Pentateuch]]/[[Torah]]), kasama ang Genesis, ay pinagsama-sama noong ika-5 siglo BC mula sa apat na pangunahing pinagmumulan, na ang kanilang mga sarili ay nagmula nang hindi mas maaga kaysa sa ika-10 siglo BC. Dalawa sa mga ito, ang [[Jahwist]], na binubuo noong ika-10 siglo BC, at ang [[Priestly source]], mula sa huling bahagi ng ika-7 siglo BC, ay bumubuo sa mga kabanata ng Genesis na may kinalaman kay Noah. Ang pagtatangka ng 5th-century editor na mag-accommodate ng dalawang independiyente at kung minsan ay magkasalungat na pinagmumulan ay dahilan para sa kalituhan sa mga bagay tulad ng ilan sa bawat hayop na kinuha ni Noah, at kung gaano katagal ang baha.<ref>{{cite book |title= Introduction to the Hebrew Bible|url= https://archive.org/details/introductiontohe0000coll|last= Collins|first= John J.|year= 2004|publisher= Fortress Press|location= Minneapolis|isbn= 0-8006-2991-4|pages= [https://archive.org/details/introductiontohe0000coll/page/56 56]–57}}</ref><ref>{{cite book|title= Who Wrote the Bible?|last= Friedman|first= Richard Elliotty|year= 1989|publisher= HarperCollins Publishers|location= New York|isbn= 0-06-063035-3|page= [https://archive.org/details/whowrotebible000frie/page/59 59]|url-access= registration|url= https://archive.org/details/whowrotebible000frie/page/59}}</ref> Sinasabi ng ''The Oxford Encyclopedia of the Books of the Bible'' na ang kuwentong ito ay umaalingawngaw sa mga bahagi ng kuwento ng [[Hardin ng Eden]]: Si Noe ang unang nagtitinda, samantalang si Adan ang unang magsasaka; parehong may problema sa kanilang ani; parehong mga kuwento ay may kinalaman sa kahubaran; at kapwa nagsasangkot ng dibisyon sa pagitan ng magkakapatid na humahantong sa isang sumpa. Gayunpaman, pagkatapos ng baha, ang mga kuwento ay naiiba. Si Noe ang nagtanim ng ubasan at nagsambit ng sumpa, hindi ang Diyos, kaya "ang Diyos ay hindi gaanong kasama".<ref>[https://books.google.com/?id=SNFMAgAAQBAJ&pg=PA334#v=onepage&q=noah%20&f=false ''The Oxford Encyclopedia of the Books of the Bible''], Oxford University Press, 2011, p. 318.</ref> ==Ibang mga account== Bilang karagdagan sa pangunahing kuwento sa Genesis, ang [[Hebrew na Bibliya]] (Kristiyano [[Lumang Tipan]]) ay tumutukoy din kay Noe sa [[Mga Aklat ng Mga Cronica|Unang Aklat ng Mga Cronica]], [[Aklat ni Isaias|Isaias]] at [[Aklat ni Ezekiel|Ezekiel]]. Kasama sa mga sanggunian sa [[deuterocanonical books]] ang mga aklat ng [[Aklat ng Tobit|Tobit]], [[Aklat ng Karunungan|Karunungan]], [[Sirach]], [[2 Esdras]] at [[4 Maccabee]]. Kabilang sa mga sanggunian sa [[Bagong Tipan]] ang mga ebanghelyo ng [[Ebanghelyo ni Mateo|Mateo]] at [[Ebanghelyo ni Lucas|Lucas]], at ilan sa mga sulat ([[Sulat sa mga Hebreo]], [[Unang Sulat]] ni [[Pedro|1 Pedro]] at [[Ikalawang Sulat ni Pedro|2 Pedro]]). Si Noe ay naging paksa ng maraming elaborasyon sa panitikan ng mga huling relihiyong Abrahamiko, kabilang ang [[Islam]] ([[Surah]]s [[Sura 71|71]], [[Sura 7|7]], [[Sura 11|11]], [[Al-Qamar|54]], at [[Sura 21|21]] ng Quran) at [[Baháʼí pananampalataya]] ([[Kitáb-i-Íqán]] at [[Mga Diamante ng Mga Banal na Misteryo]]).<ref>{{Cite web|title=The Kitáb-i-Íqán {{!}} Bahá'í Reference Library|url=https://www.bahai.org/library/authoritative-texts/bahaullah/kitab-i-iqan/2#411318536|access-date=2022-01-31|website=www.bahai.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Gems of Divine Mysteries {{!}} Bahá'í Reference Library|url=https://www.bahai.org/library/authoritative-texts/bahaullah/gems-divine-mysteries/4#442040328|access-date=2022-01-31|website=www.bahai.org}}</ref> ===Pseudepigrapha=== Ang [[Aklat ng Jubilees]] ay tumutukoy kay Noe at sinabi na siya ay tinuruan ng mga sining ng pagpapagaling ng isang anghel upang ang kanyang mga anak ay madaig ang "mga supling ng [[Banoon (anghel)|Mga Tagamasid]]".<ref>Lewis, Jack Pearl, [https://books.google.com/?id=mO_H2lVTyhkC&pg=PA14#v=snippet&q=%22seems%20to%20have%20little%22&f=false ''A Study of the Interpretation of Noah and the Flood in Jewish and Christian Literature''], BRILL, 1968, p. 14.</ref> Sa 10:1–3&nbsp;ng [[Aklat ni Enoch]] (na bahagi ng [[Orthodox Tewahedo biblical canon]]) at kanonikal para sa [[Beta Israel]], [[Uriel]] ay ipinadala ng "ang Kataas-taasan" upang ipaalam kay Noe ang paparating na "delubyo".<ref>{{cite book |chapter=[[s:Book of Enoch/Chapter 10|Chapter X]] |title=The Book of Enoch |others= translated by [[Robert Charles (scholar)|Robert H. Charles]] |location=London |publisher=Society for Promoting Christian Knowledge|year=1917 }}</ref> ===Dead Sea scrolls=== [[File:Genesis apocryphon.jpg|thumb|[[Genesis Apocryphon]], isang bahagi ng [[Dead Sea Scrolls]] na nagtatampok kay Noah]] Mayroong 20 o higit pang mga fragment ng [[Dead Sea scrolls]] na lumilitaw na tumutukoy kay Noah.<ref>Peters, DM., [https://books.google.com/?id=MXU3PTrFe6gC#v=snippet&q=%22words%20on%20noah%22%20twenty&f=false ''Noah Traditions in the Dead Sea Scrolls: Conversations and Controversies of Antiquity''], Society of Biblical Lit, 2008, pp. 15–17.</ref> Isinulat ni [[Lawrence Schiffman]], "Sa mga Dead Sea Scrolls, hindi bababa sa tatlong magkakaibang bersyon ng alamat na ito ang napanatili."<ref>Schiffman, LH., [https://books.google.com/?id=jAsaAwAAQBAJ#v=snippet&q=613%20second&f=false ''Encyclopedia of the Dead Sea Scrolls, Volume 2''], Granite Hill Publishers, 2000, pp. 613–614.</ref> Sa partikular, "Ang [[Genesis Apocryphon]] ay naglalaan ng malaking espasyo kay Noe." Gayunpaman, "Ang materyal ay tila may maliit na pagkakatulad sa Genesis 5 na nag-uulat ng kapanganakan ni Noe." Gayundin, ang ama ni Noah ay iniulat na nag-aalala na ang kanyang anak ay aktuwal na naging ama ng isa sa [[Watcher (anghel)|Watchers]].<ref>Lewis, Jack Pearl, [https://books.google.com/books?id=mO_H2lVTyhkC&pg=PA11#v=snippet&q=%22the%20offspring%20of%20the%20Watchers%22&f=false ''A Study of the Interpretation of Noah and the Flood in Jewish and Christian Literature''], BRILL, 1968, p. 11. "the offspring of the Watchers"</ref> ==Mga pananaw sa relihiyon== ===Judaismo=== {{See also|Noah in rabbinic literature|Noach (parsha)}} [[File:Ararat Ms. 11639 521a.jpg|205px|left|thumb|Isang Hudyo na paglalarawan kay Noe]] Ang katuwiran ni Noe ay ang paksa ng maraming talakayan sa mga rabbi.<ref name=JewishEnyc/> Ang paglalarawan kay Noe bilang "matuwid sa kanyang henerasyon" ay nagpapahiwatig sa ilan na ang kanyang pagiging perpekto ay kamag-anak lamang: Sa kanyang henerasyon ng masasamang tao, maaari niyang maituturing na matuwid, ngunit sa henerasyon ng isang ''[[tzadik]]'' tulad ni [[Abraham]], hindi siya ituturing na ganoon katuwid. Itinuro nila na hindi nanalangin si Noe sa Diyos para sa mga malilipol, gaya ng nanalangin si Abraham para sa masasama sa [[Sodoma at Gomorra]]. Sa katunayan, si Noe ay hindi nakikitang nagsasalita; nakikinig lang siya sa Diyos at kumikilos ayon sa kanyang mga utos. Ito ang nagbunsod sa ilang komentarista na mag-alok ng pigura ni Noah bilang "ang matuwid na tao na nakasuot ng balahibo," na siniguro ang sarili niyang kaginhawahan habang hindi pinapansin ang kanyang kapwa.<ref>Mamet, D., Kushner, L., [https://books.google.com/?id=Gr0SAQAAIAAJ&focus=searchwithinvolume&q=+%22man+in+a+fur+coat%22 ''Five Cities of Refuge: Weekly Reflections on Genesis, Exodus, Leviticus, Numbers, and Deuteronomy''], Schocken Books, 2003, p. 1.</ref> Ang iba, gaya ng komentarista sa medieval na si [[Rashi]], ay naniniwala sa kabaligtaran na ang pagtatayo ng Kaban ay pinahaba ng mahigit 120 taon, na sadyang upang bigyan ang mga makasalanan ng panahon na magsisi. Binigyang-kahulugan ni Rashi ang pahayag ng kanyang ama sa pagbibigay ng pangalan kay Noah (sa Hebrew – Noaħ נֹחַ) "Ito ang magpapaginhawa sa atin (sa Hebrew– yeNaĦamenu יְנַחֲמֵנו) sa ating gawain at sa pagpapagal ng ating mga kamay, na nagmumula sa lupa na ipinagkaloob ng Panginoon. sinumpa",<ref>{{bibleverse||Genesis|5:29|9}}</ref> sa pagsasabing si Noah ay nagpahayag ng isang bagong panahon ng kasaganaan, kapag nagkaroon ng pagpapagaan (sa Hebrew – naħah – נחה) mula sa sumpa mula sa panahon ni Adan nang ang Lupa ay nagbunga ng mga tinik at dawag kahit na kung saan ang mga tao ay naghasik ng trigo at na si Noah ay nagpakilala ng araro.<ref>Frishman, J., Rompay, L. von, [https://books.google.com/?id=SqThaPjXFyQC&pg=PA63#v=onepage&q=noah%20righteous&f=false ''The Book of Genesis in Jewish and Oriental Christian Interpretation: A Collection of Essays''], Peeters Publishers, 1997, pp. 62–65.</ref> Ayon sa ''[[Jewish Encyclopedia]]'', "Ang [[Aklat ng Genesis]] ay naglalaman ng dalawang ulat ni Noe." Sa una, si Noe ang bayani ng baha, at sa pangalawa, siya ang ama ng sangkatauhan at isang magsasaka na nagtanim ng unang ubasan. "Ang pagkakaiba ng karakter sa pagitan ng dalawang salaysay na ito ay naging dahilan upang igiit ng ilang kritiko na ang paksa ng huling ulat ay hindi katulad ng paksa ng una." Marahil ang orihinal na pangalan ng bayani ng baha ay talagang ''Enoch''.<ref name=JewishEnyc/> Ang ''[[Encyclopedia Judaica]]'' ay nagsasaad na ang paglalasing ni Noe ay hindi ipinakita bilang kasuklam-suklam na pag-uugali. Sa halip, "Maliwanag na ... ang pakikipagsapalaran ni Noe sa pagtatanim ng ubas ay nagbibigay ng lugar para sa paghatol sa mga Canaanite na kapitbahay ng Israel." Si Ham ang nakagawa ng kasalanan nang makita niya ang kahubaran ng kanyang ama. Gayunpaman, "Ang sumpa ni Noah, ... ay kakaibang nakatutok kay Canaan kaysa sa walang galang na Ham."<ref name=Skolnik287 /> ===Mandaeismo=== Sa [[Mandaeismo]], si Noah ({{lang-myz|ࡍࡅ|transl=Nu}}) ay binanggit sa [[s:Translation:Ginza Rabba/Right Ginza/Book 18|Book 18]] ng ''[[Right Ginza]]''. Sa teksto, ang asawa ni Noah ay pinangalanan bilang Nuraita ({{lang-myz|ࡍࡅࡓࡀࡉࡕࡀ}}), habang ang kanyang anak ay pinangalanan bilang Shum (i.e., [[Shem]]; {{lang-myz|ࡔࡅࡌ|transl=Šum}}).<ref name="GR Gelbert">{{cite book |url=https://livingwaterbooks.com.au/product/ginza-rba/ |last1=Gelbert |first1=Carlos |title=Ginza Rba |year=2011 |publisher=Living Water Books |location=Sydney |isbn=9780958034630}}</ref><ref name="GR Lidzbarski">{{cite book|last=Lidzbarski|first=Mark|date=1925|title=Ginza: Der Schatz oder Das große Buch der Mandäer|location=Göttingen|publisher=Vandenhoek & Ruprecht|url=https://archive.org/details/MN41563ucmf_2}}</ref> ===Kristiyanismo=== [[File:Noah catacombe.jpg|150px|right|thumb|Isang sinaunang Kristiyanong paglalarawan na nagpapakita kay Noe na nagbibigay ng kilos na [[orant]] habang bumabalik ang kalapati]] Ang Pedro 2:5 ay tumutukoy kay Noe bilang isang "tagapangaral ng katuwiran".<ref>{{Cite web|url=http://www.bibler.org/versions/nasb/nasb_2peter02_sml.htm#2peter_2:5|title=Bibler.org – 2 Peter 2 (NASB)|date=February 28, 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130228063043/http://www.bibler.org/versions/nasb/nasb_2peter02_sml.htm#2peter_2:5 |archive-date=2013-02-28 }}</ref> Sa Ebanghelyo ni Mateo at sa Ebanghelyo ni Lucas, inihambing ni Jesus ang baha ni Noe sa pagdating [[Huling Paghuhukom|Araw ng Paghuhukom]]: "Kung paanong nangyari sa mga araw ni Noe, gayundin ang mangyayari sa mga araw ng pagdating ng [[Anak ng tao (Kristiyanismo)|Anak ng Tao]]. Sapagkat noong mga araw bago ang baha, ang mga tao ay kumakain at umiinom, nag-aasawa at nag-aasawa, hanggang sa araw na pumasok si Noe sa arka, at alam nila walang anuman tungkol sa kung ano ang mangyayari hanggang sa dumating ang baha at tinangay silang lahat. Ganito ang mangyayari sa pagparito ng Anak ng Tao."<ref>Matthew 24:38</ref><ref>Luke 17:26</ref> Inihambing ng [[Unang Sulat ni Pedro]] ang kapangyarihan ng [[pagbibinyag]] sa Arka na nagliligtas sa mga nasa loob nito. Sa huling pag-iisip ng mga Kristiyano, ang Arka ay inihambing sa [[Simbahan ng Kristiyano|Simbahan]]: [[Kaligtasan sa Kristiyanismo|kaligtasan]] ay matatagpuan lamang sa loob ni Kristo at sa kanyang Pagka-Panginoon, gaya noong panahon ni Noe ito ay natagpuan. sa loob lamang ng Arka. [[St Augustine of Hippo]] (354–430), ipinakita sa ''[[The City of God (book)|The City of God]]'' na ang mga sukat ng Arka ay tumutugma sa mga sukat ng katawan ng tao, na tumutugma sa [[katawan ni Kristo]]; ang equation ng Ark at Simbahan ay matatagpuan pa rin sa [[Anglican]] seremonya ng pagbibinyag, na nagtatanong sa Diyos, "sino sa iyong dakilang awa ang nagligtas kay Noah," na tanggapin sa Simbahan ang sanggol na malapit nang mabautismuhan.<ref>Peters, DM., [https://books.google.com/?id=MXU3PTrFe6gC#v=snippet&q=nuanced%20%22temple%20period%22%20%22and%20early%20christianity%22&f=false ''Noah Traditions in the Dead Sea Scrolls: Conversations and Controversies of Antiquity''], Society of Biblical Lit, 2008, pp. 15–17.</ref> Sa [[Kasaysayan ng medieval na Kristiyanismo|medieval na Kristiyanismo]], ang tatlong anak ni Noe ay karaniwang itinuturing na mga tagapagtatag ng populasyon ng tatlong kilalang [[kontinente]], [[Japheth]]/Europe, [[Shem]]/ Asia, at [[Ham (anak ni Noah)|Ham]]/Africa, bagama't pinaniniwalaan ng isang mas bihirang pagkakaiba-iba na kinakatawan nila ang tatlong klase ng lipunang medieval – ang mga pari (Shem), ang mga mandirigma (Japheth), at ang mga magsasaka (Ham ). Sa medyebal na kaisipang Kristiyano, si Ham ay itinuturing na ninuno ng mga tao ng itim na Africa. Kaya, sa mga argumento ng racialist, ang sumpa ni Ham ay naging katwiran para sa pagkaalipin ng mga itim na lahi.<ref>Jackson, JP., Weidman, NM., [https://books.google.com/?id=g4WalMw26IkC&pg=PA4#v=onepage&q=noah%20christianity%20medieval%20shem&f=false ''Race, Racism, and Science: Social Impact and Interaction''], ABC-CLIO, 2004, p. 4.</ref> [[Isaac Newton]], sa kanyang mga relihiyosong gawain sa pagpapaunlad ng relihiyon, ay sumulat tungkol kay Noe at sa kanyang mga supling. Sa pananaw ni Newton, habang si Noah ay isang monoteista, ang mga diyos ng paganong sinaunang panahon ay kinilala kay Noah at sa kanyang mga inapo.<ref>{{citation |last=Force |first=J E |chapter=Essay 12: Newton, the "Ancients" and the "Moderns" |editor-last1= Popkin |editor-first1=RH |editor-last2=Force |editor-first2=JE |chapter-url=https://books.google.com/books?id=gJKaqMDxyL0C&q=noah+religion&pg=PA254 |title=Newton and Religion: Context, Nature, and Influence |publisher=Kluwer |year=1999 |pages=253–254 |via=Google Books |series=International Archive of the History of Ideas |number =161|isbn=9780792357445 }}</ref> ===Gnostisismo=== Isang mahalagang tekstong Gnostic, ang ''[[Apocryphon of John]]'', ay nag-uulat na ang punong [[archon (Gnosticism)|archon]] ang naging sanhi ng baha dahil gusto niyang wasakin ang mundo na kanyang ginawa, ngunit ang Unang Kaisipan ipinaalam kay Noe ang mga plano ng punong archon, at ipinaalam ni Noe ang nalalabi sa sangkatauhan. Hindi tulad ng salaysay ng Genesis, hindi lamang ang pamilya ni Noe ang naligtas, ngunit marami pang iba ang nakikinig sa panawagan ni Noe. Walang kaban sa account na ito. Ayon kay [[Elaine Pagels]], "Sa halip, nagtago sila sa isang partikular na lugar, hindi lamang si Noah, kundi pati na rin ang maraming iba pang mga tao mula sa hindi matitinag na lahi. Pumasok sila sa lugar na iyon at nagtago sa isang maliwanag na ulap."<ref>{{cite book|last=Pagels|first=Elaine|author-link=Elaine Pagels|title=The Gnostic Gospels|url=https://books.google.com/books?id=sOfrvFT7RVYC|year=2013|publisher=Orion|isbn=978-1-78022-670-5|page=163}}</ref> ===Druze faith=== Itinuturing ng [[Druze]] si Noah bilang pangalawang tagapagsalita (''natiq'') pagkatapos ni [[Adam]], na tumulong sa paghahatid ng mga pundasyong turo ng monoteismo (''tawhid'') na nilayon para sa mas malaking madla.{{sfn |Swayd|2009|p=3}} Siya ay itinuturing na isang mahalagang propeta ng Diyos sa mga Druze, kabilang sa pitong propeta na lumitaw sa iba't ibang panahon ng kasaysayan.<ref name="Hitti 1928 37" /><ref name=" Dana 2008 17" /> ===Islam=== {{Main|Noe sa Islam}} [[File:Noah's Ark by Miskin.jpg|thumb|left|upright|Isang Islamikong paglalarawan kay Noah noong ika-16 na siglo [[Mughal painting|Mughal miniature]]]] Si Noah ay isang napakahalagang pigura sa [[Islam]] at siya ay nakikita bilang isa sa pinakamahalaga sa lahat ng [[mga propeta sa Islam|mga propeta]]. Ang [[Quran]] ay naglalaman ng 43 pagtukoy kay Noah, o ''Nuḥ'', sa 28 kabanata, at ang pitumpu't isang kabanata, [[Nuh (surah)|''Sūrah Nūḥ'']] ({{lang- ar|سورة نوح}}), ay ipinangalan sa kanya. Ang kanyang buhay ay binabanggit din sa mga komentaryo at sa mga alamat ng Islam. Ang mga salaysay ni Noe ay higit na sumasaklaw sa kanyang pangangaral gayundin ang kuwento ng [[Delubyo]]. Ang salaysay ni Noah ay nagtatakda ng prototype para sa marami sa mga kasunod na makahulang mga kuwento, na nagsisimula sa babala ng propeta sa kanyang mga tao at pagkatapos ay tinatanggihan ng komunidad ang mensahe at nahaharap sa isang parusa. Si Noah ay may ilang mga titulo sa Islam, pangunahing batay sa papuri para sa kanya sa Quran, kabilang ang "Tunay na Sugo ng Diyos" (XXVI: 107) at "Mapagpasalamat na Lingkod ng Diyos" (XVII: 3).<ref name=Skolnik287 >{{cite book | editor-last1=Skolnik | editor-first1=Fred | editor-last2=Berenbaum | editor-first2=Michael | editor3=Thomson Gale (Firm) | title=Encyclopaedia Judaica | year=2007 | isbn=978-0-02-865943-5 | oclc=123527471 | url=http://catalog.hathitrust.org/api/volumes/oclc/70174939.html | access-date=29 November 2019 | first1=Dwight | last1=Young | chapter=Noah | edition=2nd | quote=The earliest Mesopotamian flood account, written in the Sumerian language, calls the deluge hero Ziusudra, which is thought to carry the connotation “he who laid hold on life of distant days.” | volume=15 | pages=287–291 | chapter-url=https://www.encyclopedia.com/people/philosophy-and-religion/biblical-proper-names-biographies/noah}}</ref><ref name="Enc Islam">{{cite book|last=Gibb|first=Hamilton Alexander Rosskeen|author-link=Hamilton Alexander Rosskeen Gibb|title=The Encyclopaedia of Islam: NED-SAM|url=https://books.google.com/books?id=OO4pAQAAMAAJ|year=1995|publisher=Brill|pages=108–109|isbn=9789004098343}}</ref> Ang Quran ay nakatuon sa ilang mga pagkakataon mula sa buhay ni Noah nang higit kaysa sa iba, at isa sa mga pinakamahalagang pangyayari ay ang Baha. Gumagawa ang Diyos ng [[kasunduan (biblikal)|kasunduan]] kay Noe tulad ng ginawa niya kay Abraham, [[Moses in Islam|Moises]], [[Jesus in Islam|Hesus]] at [[Muhammad in Islam|Muhammad]] mamaya sa (33:7). Kalaunan ay nilapastangan si Noe ng kanyang mga tao at siniraan nila sa pagiging isang tao lamang na mensahero at hindi isang anghel (10:72–74). Bukod dito, kinukutya ng mga tao ang mga salita ni Noe at tinawag siyang sinungaling (7:62), at iminumungkahi pa nila na si Noe ay inaalihan ng diyablo kapag ang propeta ay tumigil sa pangangaral (54:9).<ref>{{Cite web|title=Quran 54:9|url=http://www.alim.org/library/quran/ayah/compare/54/9|access-date=2020-12-24|website=www.alim.org|language=en|archive-date=2020-07-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20200713200030/http://www.alim.org/library/quran/ayah/compare/54/9|url-status=dead}}</ref> Tanging ang pinakamababa sa komunidad ang sumasama kay Noah sa paniniwala sa mensahe ng Diyos (11:29), at ang salaysay ni Noe ay higit pang naglalarawan sa kanya na nangangaral sa pribado at publiko. Ang Quran ay nagsalaysay na si Noah ay nakatanggap ng isang paghahayag upang bumuo ng isang [[Noah's Ark|Arka]], matapos ang kanyang mga tao ay tumangging maniwala sa kanyang mensahe at marinig ang babala. Ang salaysay ay nagpatuloy upang ilarawan na ang tubig ay bumuhos mula sa Langit, na winasak ang lahat ng mga makasalanan. Kahit isa sa kanyang mga anak na lalaki ay hindi naniwala sa kanya, nanatili sa likuran, at nalunod. Pagkatapos ng Baha, ang Kaban ay nakahiga sa ibabaw [[Bundok Judi]] ({{cite quran|11|44|s=ns}}). [[File:Noah's ark and the deluge.JPG|thumb|Ang arka ni Noah at ang delubyo mula sa Zubdat-al Tawarikh]] Gayundin, tinatanggihan ng mga paniniwalang Islam ang ideya na si Noah ang unang taong umiinom ng alak at nakaranas ng mga epekto ng paggawa nito.<ref name=Skolnik287 /><ref name="Enc Islam"/> {{cite quran|29|14|s=ns}} ay nagsasaad na si Noe ay naninirahan kasama ng mga taong pinadalhan siya sa loob ng 950 taon nang magsimula ang baha. {{blockquote|At, sa katunayan, [sa mga panahong nakalipas] Aming isinugo si Noe sa kanyang mga tao, at siya ay nanirahan kasama nila ng isang libong taon bar limampu; at pagkatapos ay tinabunan sila ng baha habang sila ay naliligaw pa rin sa kasamaan.}} ===Baháʼí Pananampalataya=== Itinuturing ng [[Baháʼí Faith]] ang Kaban at ang Baha bilang simboliko.<ref>From a letter written on behalf of Shoghi Effendi, October 28, 1949: Baháʼí News, No. 228, February 1950, p. 4. Republished in {{harvnb|Compilation |1983|p=508}}</ref> Sa paniniwalang Baháʼí, tanging ang mga tagasunod ni Noe ang espirituwal na buhay, na iniingatan sa arka ng kanyang mga turo, habang ang iba ay espirituwal na patay.<ref>{{cite web|first = Brent|last = Poirier|title = The Kitab-i-Iqan: The key to unsealing the mysteries of the Holy Bible|url = http://bahai-library.com/poirier_iqan_unsealing_bible|access-date = 2007-06-25}}</ref><ref>{{cite book|last=Shoghi Effendi |author-link=Shoghi Effendi |year=1971 |title=Messages to the Baháʼí World, 1950–1957 |publisher=Baháʼí Publishing Trust |location=Wilmette, Illinois, USA |isbn=0-87743-036-5 |url=http://reference.bahai.org/en/t/se/MBW/ |page=104}}</ref> Ang banal na kasulatan ng Baháʼí na ''[[Kitáb-i-Íqán]]'' ay itinataguyod ang paniniwalang Islam na si Noah ay may malaking bilang ng mga kasama, alinman sa 40 o 72, bukod sa kanyang pamilya sa Arka, at na siya ay nagturo para sa 950 (simboliko) taon bago ang baha.<ref>From a letter written on behalf of Shoghi Effendi to an individual believer, November 25, 1950. Published in {{harvnb|Compilation |1983|p=494}}</ref> ===Ahmadiyya=== Ayon sa [[Ahmadiyya]] pag-unawa sa Quran, ang panahon na inilarawan sa Quran ay ang edad ng kanyang [[Dispensasyon (panahon)|dispensasyon]], na umabot hanggang sa panahon ni [[Abraham sa Islam|Ibrahim]] (Abraham, 950 taon). Ang unang 50 taon ay ang mga taon ng espirituwal na pagsulong, na sinundan ng 900 taon ng espirituwal na pagkasira ng mga tao ni Noe.<ref>{{cite book | url=https://www.alislam.org/library/books/HadhratNuh.pdf | title=Hadhrat Nuh | author=Rashid Ahmad Chaudhry | year=2005 | publisher=Islam International Publications |isbn=1-85372-758-X}}</ref> == Tingnan din == *[[Malaking Baha]] *[[Ziusudra]] *[[Atrahasis]] *[[Epiko ni Gilgamesh]]. *[[Arka ni Noe]] == Sanggunian == {{reflist}} [[Kategorya:Lumang Tipan]] [[Kategorya:Mga tauhan sa Bibliya]] [[Kategorya:Mga mito ng baha]] 2eh292io1n6m1yzojr4o5nonb0x7gap 0 78989 2168134 2141128 2025-07-10T04:45:22Z Ysrael214 126671 2168134 wikitext text/x-wiki [[File:Francis Danby - The Deluge - Google Art Project.jpg|thumb|right|Malaking Baha (Kristiyanismo)]] [[File:Matsya Raja Ravi Varma Press.jpg|thumb|right|Malaking Baha (Hinduismo)]] Ang '''Mitolohiya ng Malaking Baha'''<ref name=Biblia>{{cite-Biblia|Babala ng Malaking Baha, Ang Baha}}, pahina 18, 19, at 21.</ref> o '''Ang Baha'''<ref name=Biblia/> ang [[mitolohiya]] o relihiyosong kuwento ng isang delubyo o dakilang baha na ipinadala ng [[diyos]] o mga diyos upang wasakin ang sangkatauhan bilang akto ng paghihiganti ng diyos. Ang temang ito ay laganap sa maraming mga kultura bagaman ito ay pinakakilala sa makabagong panahon sa mga kuwento ni [[Ziusudra]] ng [[Sumerya]], [[Atra-Hasis]] ng [[Akkadia]], ni [[Utnapishtim]] sa [[Epiko ni Gilgamesh]] ng [[Babilonya]], [[Arka ni Noe]] sa [[Bibliya]] at [[Quran]], sa mga mitolohiya ng [[Quiché]] at [[Mayan civilization|Maya]], sa [[Deucalion]] sa [[Mitolohiyang Griyego]], at sa kuwentong [[Hindu]] ni Manu. == Kuwento ng baha sa iba't ibang kultura == ===Mga maagang kuwento ng pagbaha=== ====Sumeryo ==== {{main|Mito ng paglikha ng Sumerya}} Ang kuwento ng baha ni Ziusudra ay alam mula sa isang pragmentaryong tabletang isinulat sa [[wikang Sumeryo]] na mapepetsahan ayon sa skripto sa ca. 1700 BCE at inilimbag noong 1915 ni Arno Poebel.<ref>"The Sumerian Flood Story" in ''Atrahasis'', by Lambert and Millard, page 138</ref> Si [[Ziusudra]] ng [[Shuruppak]] ay itinala sa resensiyong WB-62&nbsp;ng [[talaan ng mga haring Sumeryo]] bilang ang huling hari ng [[Sumerya]] bago ang isang baha. Siya ay itinala sa talaang ito bilang isang hari at [[saserdote]]ng gudug sa loob ng 10 sar o 3,600 taon. Namana ni Ziusudra ang kanyang pamumuno sa kanyang amang si Šuruppak na naghari ng 10 sar o 3,600 taon. Si Ziusudra ay kalaunang itinala bilang ang bayani ng [[mito ng paglikha ng Sumerya|epiko ng baha ng Sumerya]]. Siya ay binanggit rin sa iabng mga sinaunang panitikan kabilang ang Kamatayan ni [[Gilgamesh]], ang Tula ng mga Maagang Pinuno at isang huling bersiyon ng [[Mga instruksiyon ni Shuruppak]]. Ang linyang kasunod kay Ziusudra sa [[talaan ng mga haring Sumeryo]] na WB-62 ay mababasang: ''Pagkatapos na ang baha ay tumabon, ang paghahari ay bumaba mula sa langit. Ang paghahari ay nasa [[Kish]]''. Ang siyudad ng [[Kish (Sumerya)|Kish]] ay yumabong sa sandaling pagkatapos ng isang napatunayan sa [[arkeolohiya]]ng isang lokal na baha sa [[Shuruppak]] (modernong [[Tell Far]] sa [[Iraq]]) at iba pang mga siyudad ng [[Sumerya]]. Ang bahang ito ay pinetsahan ng [[carbon dating]] sa ca. 2900 BCE.<ref>Harriet Crawford, ''Sumer and the Sumerians'', Cambridge Univ. Press, 1991, p. 19.</ref> Ang palayukang [[polikroma]] mula sa sa panahong [[Jemdet Nasr]] (ca. 3000 BCE-2900 BCE) ay unang natuklasan sa agarang stratum ng baha sa Shuruppak<ref>{{cite book|last=Crawford|first=Harriet|title=Sumer and the Sumerians|publisher=[[Cambridge University Press]]|year=1991|pages=19}}</ref> at ang panahong Jemdet Nar ay agad na nauna sa panahong Maagang Dinastiko I.<ref>Erik Schmidt, ''Excavations at Fara'' (1931), University of Pennsylvania's ''Museum Journal'', 2:193–217.</ref> Ang unang bahagi ng tableta ay nauukol sa paglikha ng tao at mga hayop at pagkakatatag ng mga unang siyudad ng [[Eridu]], [[Bad-tibira]], [[Larsa]], [[Sippar]], at [[Shuruppak]]. Pagkatapos ng isang nawalang seksiyon sa tableta, mababasang ang [[politeismo|mga diyos]] ay nagpasyang hindi na iligtas ang sangkatauhan sa isang darating na baha. Ang diyos na si [[Enki]] na Panginoon ng [[mundong ilalim]] ng sariwang katubigan at katumbas ng Diyos ng [[Babilonia]] na si [[Ea]] ay nagbabala kay Ziusudra na pinuno ng [[Shuruppak]] na magtayo ng isang malaking bangka. Ang talatang naglalarawan ng mga direksiyon sa paggawa nito ay nawala sa tableta. Sa pagpapatuloy ng tableta, inilalarawan nito ang isang baha kung saan ay bumago sa loob ng pitong araw. Pagkatapos nito, si Utu (araw) ay lumitaw at binuksan ni Ziusudra ang isang bintana, nagpatirapa at naghandog ng isang baka at tupa. Pagkatapos ng isa pang pagkapatid sa tableta, inilalarawan na ang baha ay tapos na at si Ziusudra ay nagpapatirapa sa harap nina [[An]] (Kalangitan) at [[Enlil]] na nagbigay ng "hiningang walang hanggan" sa kanya at nagdala sa kanya upang tumira sa [[Dilmun]]. Ang natitira nito ay nawala. ====Akkadiano==== {{main|Atrahasis}} Ang Tabletang I ng [[Atrahasis]] ay naglalaman ng [[mito ng paglikha]] tungkol sa mga Diyos ng Sumerya na sina [[Anu]], [[Enlil]] at [[Enki]]. Pagkatapos ng isang palabunutan, ang kalangitan ay pinamunuan ni Anu, ang daigdig ni Enlil at sariwang katubigan ni Enki. Si Enlil ay nagtakda ng mga mababang Diyos upang magsaka at panatilihin ang mga katubigan at kanal. Pagkatapos ng 40 taon, ang mga mababang Diyos na ito ay naghimagsik at tumangging magtrabaho. Sa halip na parusahan ang mga rebeldeng ito, iminungkahi ni Enkin na lumikha ng mga tao upang magtrabaho. Ang [[diyosang ina]] na si [[Mami]] ay inatasan na lumikha ng mga tao sa pamamagitan ng paghuhugis ng mga pigurinang putik na hinaluan ng laman at dugo ng pinaslang na Diyos na si Geshtu-E. Ang lahat naman ng mga Diyos ay dumura sa putik. Pagkatapos ng 10 buwan, ang isang ginawang sinapupunan ay bumukas at ang mga tao ay ipinanganak. Ang Tabletang II ay nagsisimula sa mas maraming oberpopulasyon ng mga tao at pagpapadala ni Enlil ng taggutom sa mga interbal na 1200 taon upang bawasan ang populasyon. Ang Tabletang III ay nagsasalaysay kung paanong binalaan ng Diyos na si [[Enki]] ang bayaning si [[Atrahasis]] (Sukdulong Marunong) ng [[Shuruppak]] na gibain ang kanyang bahay at magtayo ng isang bangka upang makatakas sa isang bahang pinlano ni Enlil upang lipulin ang sangkatauhan. Ang bangka ay dapat may isang bubong na "tulad ng Apsu" (isang lugar ng sariwang katubigan sa ilalim ng lupa na pinangangasiwaan ni Enki), itaas at ibabang mga palapag at sinelyohan ng bitumen. Si Atrahasis, ang kanyang pamilya at mga hayop ay sumakay sa bangka at sinaraduhan ang pinto. Ang bago at baha ay nagsimula at kahit ang mga Diyos ay natakot. Pagkatapos ng 7 araw, ang baha ay natapos at si Atrahasis ay naghandog sa mga Diyos. Si Enlil ay nagalit kay Enki sa kanyang paglabag sa kanyang panata. Gayunpaman, ito ay itinanggi ni Enki at nangatwirang "Aking sinuguro na ang buhay ay naingatan". Sina Enki at Enlil ay nagkasundo sa ibang mga paraan ng pagkontrol ng populasyon ng mga tao. ====Babiloniano==== {{main|Epiko ni Gilgamesh}} [[Talaksan:GilgameshTablet.jpg|thumb|right|150px|Tableta ng [[Epiko ni Gilgamesh]] (ca. 2100 BCE) na nahukay sa Assyria (Mosul, Iraq) noong 1853. Ang tabletang ito ay naisalin lang sa Ingles ni George Smith noong 1872.]] Ang [[Epiko ni Gilgamesh]] ay naglalaman ng storya ni Ut-Napishtim na inutusan ng dios na si Ea na gumawa ng arka upang iligtas ang kanyang pamilya at mga hayop sa isang delubyo (baha) na ipapadala ng dios na si Enlil dahil sa kanyang galit sa sangkatauhan. Pagkatapos ng pitong araw nang tumila ang baha, si Ut-Napishtim ay nagpalipad ng kalapati at uwak upang tingnan kung wala nang tubig. Nang matuyo ang baha, ang arka ni Ut-Napishtim ay lumapag sa Bundok Nisir (kasalukuyang tinatawag na Pir Magrun sa Iraq). Si Ut-Napishtim ay naghandog naman ng tupa at naamoy ng mga dios ang mabangong samyo nito. ===Mga kalaunang mga kuwento ng baha=== ==== Sa Bibliya ==== {{main|Arka ni Noe}} Ayon sa [[Aklat ng Genesis]], si [[Noe]] ay inutusan ng diyos na si [[Yahweh]] upang lumikha ng isang arka upang iligtas ang sarili nito ang pamilya nito sa isang bahang ipadadala ni Yahweh dahil sa kasamaan ng mundo. Si Noe ay inutusan na magdala ang isang pares ng mga babae at lalake ng ''lahat'' ng hayop sa Genesis 6:19-20. Ito ay salungat naman sa Genesis 7:2-3 na ang inutos kay Noe na ipasok sa arka ay pitong pares ng ''malinis'' na babae at lalakeng hayop at isang pares ng ''maruming'' babae at lalakeng hayop. Pagkatapos na ipasok ang mga hayop, pumasok ni Noe at ng kanyang pamilya sa arka at umulan ng 40 araw at gabi. Ang ulan ay bumaha sa buong mundo sa loob ng 150 araw at ang lahat ng nabubuhay sa mundo ay namatay. Nang tumila na ang baha, ang arka ay lumapag sa Bundok Ararat. Sa ikasampung buwan, ang mga tuktok ng bundok ay nakita na at si Noe ay nagpadala ng [[uwak]] at isang [[kalapati]] upang makita kung humupa na ang baha. Muling nagpadala si Noe ng isang kalapati ngunit hindi na ito bumalik. Pagkatapos ng mga isang taon, si Noe at ang kanyang pamilya ay lumabas sa arka. Pagkatapos nito ay nagtayo siya ng altar at sinamba si [[Yahweh]] sa pamamagitan ng mga inihaw na handog ng mga hayop. Si Yahweh ay nagalak sa samyo ng mga handog na ito at nangakong hindi na muling wawasakin ang lahat ng mga buhay na nilalang. Ayon sa mga modernong skolar ng [[Bibliya]], ang kuwento ni Noe sa Bibliya ay direktang binase o kinopya sa kuwentong [[Babilonia]] na [[Epiko ni Gilgamesh]] na mas naunang isinulat sa Bibliya.<ref name="Van Seters, p.120">Van Seters, p.120</ref><ref>[http://books.google.com/books?id=kIes8_0wX5MC&pg=PA120&dq=Noah+flood+narrative&hl=en&ei=9Q_zTY_XDIqCvgPehLXjBg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=9&ved=0CFMQ6AEwCA#v=onepage&q=Babylonian source Genesis Noah flood narrative&f=false Rendsberg, p.120]</ref> Ang storya ni Noe ay isang pinagtagni-tagning teksto na ang ilang mga bahagi ay nagmula sa pinagkunang [[Jahwist]] ( at ang ilan sa pinagkunang [[Saserdoteng teksto]] [priestly]).<ref>Campell&O'Brien, p.213</ref><ref>Nicholson, p.120</ref> Ang bersiyong Jahwist ay bumago sa teksto ng Babilonia upang ito ay umaayon sa teolohiyang [[monoteistiko]].<ref name="Van Seters, p.120"/> ==== Sa Quran ==== Sa [[Quran]], ang kuwento ng baha ni Noe (Nuh sa Quran) ay inilahad sa dalawang kabanata na Sura 11 and Sura 71. Ayon sa Surah 11, ang arka ni Nuh ay lumapag sa Bundok Judi (al-Gudi). === Deucalion sa Mitolohiyang Griyego === Ang titan na si Prometheus ay nagpayo sa kanyang anak na si Deucalion na gumawa ng arka. Ang ibang mga tao ay napahamak maliban sa mga ilan na tumakas sa matataas na mga bundok. Ang mga bundok sa Thessaly ay nahati at ang lahat ng mundo na lagpas sa Isthmus at Peloponese ay binaha. Pagkatapos lumutang ng arka sa loob ng 9 araw at gabi, si Deucalion at ang kanyang asawang si Pyrrha ay lumapag sa Parnassus. Ang isang pang mas matandang bersiyon ay nagsaad na ang arka ni Deucalion ay lumapag sa Bundok Othrys sa Thessaly. Ang isang pang salaysay ay nagsaad na ang arka ay lumapag sa tuktok na malamang ay Phouka sa Argolis. Nang tumila ang ulan, si Deucalion ay naghandog sa supremong diyos na si Zeus. Sa utos ni Zeus, si Deucalion ay naghagis ng maliliit na bato sa likod niya at ang mga ito ay naging lalake at ang mga maliliit na batong inihagis ng kanyang asawa ay naging mga babae. === Manu sa Hinduismo === Ang Matsya Avatar ng Vishnu ay pinaniniwalaang lumitaw sa simula bilang isang Shapari (maliit na karpa) kay King Manu na hari ng Dravidades habang ito ay naghuhugas ng kanyang kamay sa ilog. Ang ilog na ito ay dapat dumadaloy pababa sa Mga Bundok ng Malaya sa lupain ng Dravida. Ang isang munting isda ay humingi ng tulong sa hari upang iligtas siya at sa kanyang habag ay inilagay ng hari ito sa isang bangang may tubig. Ang isdang ito ay patuloy na lumaki ng lumaki hanggang sa ilagay ito ni King Manu sa isang malaking pitsel at inilipat sa isang balon. Nang ang balon ay hindi na naging sapat sa patuloy na paglaki ng isdang ito, iniligay ito ng hari sa isang tanke. Nang patuloy pang lumaki ang isda, ito ay inilagay ng Hari sa ilog at nang hindi na rin naging sapat ang ilog ay inilagay ito ng Hari sa karagatan na pagkatapos nito ay halos mapuno nito ang buong kalawakan ng dakilang karagatan. Pagkatapos nito ay pinaalam ng isdang ito na si Panginoong Matsya sa Haring Manu na ang isang delubyo ay malapit ng dumating. Ang Hari ay gumawa ng isang malaking arka na titirhan ng kanyang pamilya, 9 na uri ng mga binhi, mga hayop upang muling punuin ang mundo pagkatapos na ang baha at ang mga karagatan at dagat ay huhupa. Sa panahon ng delubyo, si Vishnu ay lumnitaw bilang isang may sungay na isda at si Shesha ay lumitaw bilang isang lubid na ginamit ni Vaivavata upang itali ang arka sa sungay ng isda. Ayon sa Matsya Purana, ang arka ay lumapag sa tuktok ng Mga Bundok Malaya pagkatapos ng baha. == Pananaw siyentipiko == ===Lokal na baha sa Sumerya=== Ang mga paghuhukay sa [[Iraq]] ay naghayag ng ebidensiya ng isang lokalisadong pagbaha sa [[Shuruppak]] (modernong [[Tell Fara]], [[Iraq]]) at iba pang mga siyudad ng [[Sumerya]]. Ang isang patong ng mga sedimentong pang-ilog na [[radiocarbon dating|pinetsahan ng radyokarbon]] sa ca. 2900 BCE ay gumambala sa pagtuloy ng pagtira na lumawig hanggang sa hilaga ng siyudad ng [[Kish (Sumer)|Kish]]. Ang mga palayok na [[polikroma]] mula sa [[panahong Jemdet Nasr]] (3000 BCE hanggang 2900 BCE) ay natuklasan sa agarang ilalim ng stratum ng baha sa Shuruppak<ref>Harriet Crawford, Sumer and the Sumerians, Cambridge University Press, 2004, ISBN 978-0-521-53338-6</ref> Ayon sa resensiyong WB-62&nbsp;ng [[talaan ng mga haring Sumeryo]], si [[Ziusudra]] ng [[Shuruppak]] ang huling hari ng [[Sumerya]] bago ang baha. ===Pangdaigdigang baha=== Ayon sa mga [[siyentipiko]], ang pag-iral ng [[geologic column]] na mga patong na bato at [[fossil record]] ay nagpapakitang ang mga hayop ay hindi sabay sabay na umiral o sabay sabay na namatay gaya ng nangyari sa kuwento ni Noe at iba pa. Ang sekwensiya ng mga stratang ito ay nagpapakitang ang mga simpleng organismo ay mas naunang umiral kesa sa mga komplikadong organismo. Ito ay maaaring ilarawan na sa pinakailalim na strata, ang mga hayop na makikita ay mga simpleng organismo gaya ng bacteria at habang tumataas sa strata ay nagiging mas komplikado ang mga hayop na makikita.<ref>http://www.talkorigins.org/faqs/faq-noahs-ark.html#georecord</ref> Bukod dito, sa dami ng [[species]] ng mga hayop sa kasalukuyang panahon,<ref>{{Cite web |url=http://animals.about.com/od/zoologybasics/a/howmanyspecies.htm |title=Archive copy |access-date=2011-12-18 |archive-date=2011-11-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111121091229/http://animals.about.com/od/zoologybasics/a/howmanyspecies.htm |url-status=dead }}</ref><ref>http://www.guardian.co.uk/environment/2011/aug/23/species-earth-estimate-scientists</ref> imposibleng maipasok sa isang arka ang isang pares ng mga babae at lalake ng lahat ng hayop (Genesis 6:19-20) o pitong pares ng babae at lalakeng hayop na malilinis at isang pares ng babae at lalakeng maruming hayop (Genesis 7:2-3) ng mga milyon milyong mga species na ito upang magpatuloy na magparami pagkatapos ng baha. Imposible ring maipasok ni Noe ang mga hayop na katutubo sa mga lugar na malalayo gaya ng [[Kangaroo]] sa [[Australya]], [[Polar bear]] sa [[north pole]] at marami pang iba gayundin ang mga hayop na sobrang laki gaya ng [[dinosaur]] at [[wooly mammoth]]. Ayon sa mga siyentipiko, ang inaangkin ng mga [[kreasyonismo|kreasyonistang]] heolohiya ng baha ni Noe ay sinasalungat ng [[agham heolohikal]] dahil itinatakwil ng [[kreasyonismo]] ang mga prinsipyong heolohikal na [[unipormitarianismo]] at [[radiometric dating]]. Ayon sa mga siyentipiko, walang ebidensiya ng gayong baha ang napagmasdan sa mga naingatang patong ng bato at ang bahang sinasabi sa [[bibliya]] ay imposible dahil sa kasalukuyang mga masa ng lupain. Halimbawa, ang [[Bundok Everest]] ay tinatayang 8.8 kilometro sa elebasyon at ang area ng ibabaw ng mundo ng daigdig ay 510,065,600&nbsp;km². Ang bolyum ng tubig na kailangan upang takpan ang bundok Everest sa lalim na 15 [[cubits]] (6.8 m) gaya ng sinasabi sa Genesis 7:20 ay 4.6 bilyong kubikong kilometro. Ang mga pagsukat ng halaga ng presipitable na vapor ng tubig sa atmospero ay magbibigay ng mga resulta na nagpapakita na ang ang pagkokondensa ng lahat ng vapor ng tubig sa isang column ng atmoespero ay lilikha ng likidong tubig na may lalim na mula sero at tinatayang 70mm depende sa petsa at lokasyon ng column.<ref>[http://www.nwcsaf.org/HTMLContributions/TPW/Prod_TPW.htm Total Precipitable Water] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110905114509/https://www.nwcsaf.org/HTMLContributions/TPW/Prod_TPW.htm |date=2011-09-05 }}, NWCSAF.</ref> Dahil dito, ang kuwentong ito at iba pang kuwento ng delubyo ay itinuturing ng mga siyentipiko at skolar ng [[Bibliya]] na isang [[mitolohiya|mito]] o hindi totoo dahil bukod sa walang ebidensiya para sa mga kuwentong ito ay sinasalungat din ito ng [[agham]] at [[heolohiya]].<ref name=ng>[http://news.nationalgeographic.com/news/2009/02/090206-smaller-noah-flood.html "Noah's Flood" Not Rooted in Reality, After All?, National Geographic, 6 Pebrero 2009]</ref> == Tingnan din == * [[Arka ni Noe]] * [[Epiko ni Gilgamesh]] * [[Jamshid]] == Mga sanggunian == [http://aboutfilipino.com/mga-alamat Mga Halimbawa Ng Mga Alamat - Panitikan] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140327224536/http://aboutfilipino.com/mga-alamat |date=2014-03-27 }} {{reflist}} [[Kategorya:Bibliya]] [[Kategorya:Quran]] [[Kategorya:Lumang Tipan]] [[Kategorya:Mitolohiya]] [[Kategorya:Mga mito ng baha]] jtb4huwt8y1e6oc7lpjt6d01v41lfyj 0 83419 2168068 1289143 2025-07-09T15:52:40Z InternetArchiveBot 113521 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2168068 wikitext text/x-wiki Si '''James Begbie''' (ipinanganak noong [[1798]] - namatay noong [[Agosto 26]], [[1869]]) ay isang Britanikong manggagamot na may kaugnayan sa pag-aaral ng [[sindroma ni Basedow]], na kilala rin bilang [[sakit ni Begbie]], at pangkasalukuyang tinatawag na [[eksoptalmikong bosyo]]. Kaugnay din siya ng pag-aaral hinggil sa [[Dubini's disease|Karamdaman ni Dubini]], dating pangalan para sa [[myoclonic|miyokloniko]]ng anyo ng [[epidemic encephalitis|epidemikong ensepalitis]].<ref name=WNI>[http://www.whonamedit.com/doctor.cfm/831.html James Begbie] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220509021245/http://www.whonamedit.com/doctor.cfm/831.html |date=2022-05-09 }}, [[WhoNamedIt.com]].</ref> ==Talambuhay== Ipinanganak si Begbie sa [[Edinburgo]], ang kabiserang lungsod ng [[Eskosya]]. Naging guro niya si [[John Abercrombie]] (1780-1844). Sa paglaon, naging katu-katulong din siya ni Abercrombie para sa mga gawain nito.<ref name=WNI/> Noong 1821, tinanggap ni Begbie ang kanyang duktorado sa panggagamot mula sa Pamantasan ng Edinburgh. Noong 1822, naging katoto siya ng Dalubhasaang Royal ng mga Maninistis (''Royal College of Surgeons''). Noong 1847, naging katoto rin siya ng Dalubhasaang Royal ng mga Manggagamot (''Royal College of Physicians''), at naging pangulo ng samahang ito mula 1854 magpahanggang 1856. Bago mangyari ito, naging pangulo muna siya ng Samahang Royal ng Manggagamot-Maninistis (''Royal Medico-Chirurgical Society'') ng Londres mula 1850 magpahanggang 1852. Sa loob ng apatnapung taon, gumanap siya bilang manggagamot para sa Samahan ng Pondo ng Balong Eskoses at Katiyakang Pambuhay (''Scottish Widow’s Fund and Life Assurance Society'').<ref name=WNI/> Namatay siya sa Edinburgo.<ref name=WNI/> ==Mga akda== Nagsulat si Begbie ukol sa mahahalagang mga estadistika, paggamit ng arseniko para sa [[kroniko]]ng [[rayumatismo]], paggamit ng asidong nitritiko-hidrokloriko para sa [[oxaluria|oksalurya]], at paggamit ng [[potassium bromide|potasyong bromido]] para sa karamdamang nerbyos.<ref name=WNI/> ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kaurian:Mga Britaniko]] [[Kaurian:Mga manggagamot]] epjis4yhfj411om0la3uaumliyw18as 0 83447 2168080 1437853 2025-07-09T18:07:29Z InternetArchiveBot 113521 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2168080 wikitext text/x-wiki [[Image:Carl Adolph von Basedow.jpg|thumb|Si Karl Adolph von Basedow.]] Si '''Karl Adolph von Basedow''' o '''Carl von Basedow''' ([[Marso 28]], [[1799]] – [[Abril 11]], [[1854]]) ay isang [[Aleman]]g manggagamot na kilala dahil sa pag-uulat ng mga tanda o sintomas na tinawag bilang [[karamdamang Graves-Basedow]], na pangkasalukuyang teknikal na kinikilala bilang [[eksoptalmikong buklaw]].<ref name=Karl>[http://www.whonamedit.com/doctor.cfm/896.html Karl Adolph von Basedow] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161029095751/http://www.whonamedit.com/doctor.cfm/896.html |date=2016-10-29 }}, mula sa WhoNamedIt.com</ref> ==Talambuhay== Ipinanganak si Basedow sa [[Dessau]], [[Alemanya]]. Nagtapos siya mula [[Pamantasan ng Halle]]. Nagsimula siya bilang isang manggagamot na panlahat noong 1822. Maaga siyang nag-asawa at naging punong opisyal na manggagamot ng bayan, isang katungkulang ginampanan niya sa kabuoan ng kanyang buhay. Noong 1840, iniulat niya ang mga kalagayang kilala ngayon bilang karamdamang Graves-Basedow. Namatay siya sa Merseburg noong 1854 makaraang mahawa ng [[spotted fever|lagnat na may batik]] mula sa isang [[bangkay]] na kanyang hinihiwa at pinag-aaralan.<ref name=Karl/> ==Gawaing medikal== Mayroon tatlong [[eponymous|eponimong]] mga kundisyong pangpanggagamot: ang [[Basedow's coma|koma ni Basedow]], isang [[thyreotoxic|tayreotoksikong]] [[coma|koma]]; ang unilateral na retraksyon ng pang-itaas na talukap ng mata sa [[sindroma ni Basedow]]; at ang [[karamdamang Graves-Basedow]], isang sakit na may katangiang tinatawag na "santatlo ni Merseburger" (''Merseburger triad''): ang [[hipertiroydismo]], [[bosyo]], at [[eksoptalmos]]. Iminungkahi ni [[George Hirsh]] ang katawagang "Karamdamang Basedow" sa loob ng kanyang sulating ''[[Klinische Fragmente]]''.<ref name=Karl/> ==Sanggunian== {{reflist}} {{DEFAULTSORT:Basedow, Karl Adolph von}} [[Kaurian:Mga manggagamot]] [[Kaurian:Mga Aleman]] {{stub}} jecar6j0llp2qxwwse1m204jc42j00m 0 93507 2168138 1898071 2025-07-10T05:03:31Z InternetArchiveBot 113521 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2168138 wikitext text/x-wiki {{Orphan|date=Enero 2014}} {{Infobox Pamantasan| |name = '''Paaralang Lourdes ng Mandaluyong''' |native_name = '''''Lourdes School of Mandaluyong''''' |image = LSMsealBLC-2.jpg |motto = ''Pax et Bonum''<br />Kapayapaan at Lahat ng Kabutihan [ay Sumasainyo] |Pagkakatatag = 1959 |uri = Pribado, [[Katoliko]] |rector = Rev. Fr. Edmundo A.Tiamson, OFM Cap. | |principal = Gng. Anna G. Bolinao (GS) <br /> Bb. Elizabeth C. Aguilar (HS) |address = Shaw Blvd., Greenhills, |Lungsod = [[Mandaluyong City]] |Rehiyon = [[Kalakhang Maynila/NCR]] |Bansa = <br>[[Pilipinas]] |free_label_3 = [[Level]] |free_3 = Kindergarten/Preparatory <br /> Grade School <br /> High School |colors = Asul <font color="#0000FF">&#9608;</FONT> at Ginto <font color ="#FFD700">&#9608;</FONT> |campus type = [[Urban]] |nickname = LSM |song = Lourdes Forever |patron = Mahal na Birhen ng Lourdes at San Francisco ng Assisi| |team_name = Trojans (Basketball) <br /> Tiger Sharks (Swimming) |newspaper = The Graders (GS) <br /> The Link (HS) |medium = [[Ingles]] at [[Filipino]] | |website= http://www.lsm.edu.ph/<br />http://www.lsmc.edu.ph/ (Bago) |logo = }} {{copyedit|date=Hulyo 2009}} Ang '''Paaralang Lourdes ng Mandaluyong''' (Ingles: ''Lourdes School of Mandaluyong''; pina-ikli: '''LSM''') ay isang pribadong Katolikong institusyon na pag-aari at itinatag ng mga Paring Capuchino [[Order of Friars Minor Capuchin]]. Ang pagtatag ng paaralang ito ay resulta ng pagnanais na maipalaganap ang ebanghelyo bilang misyon ng mga paring Capuchino sa Pilipinas. Ang [[Mandaluyong]] campus ay nasa distritong pang-komersyo ng Ortigas Center, malapit sa mga kilalang malls tulad na [[SM Megamall]] , Shangri-La Plaza, EDSA Central, at Starmall. Simula 2002, ang rektor ng paaralan ay sa Rev. Fr. Edmundo Tiamson, OFM Cap. ==Kasaysayan== === Kasaysayan bago sa institusyon === Ang pagkatatag ng paaralang ito ay resulta ng pagnanais ng mga Paring Capuchino (Order of Friar Minors Capuchin; OFM Cap.) , isa sa mga tatlong pangkat ang mga [[Pransiskano]]: [[Order of Friars Minor Observants]], [[Order of Friars Minor Conventual]] at '''[[Order of Friars Minor Capuchin]]''' na ipalaganap ang ebanghelyo [[Pari (alagad ng simbahan)|pari]] sa [[Pilipinas]].<ref>[http://www.lsmc.edu.ph/history.htm Kasaysayan ng Paaralang Lourdes]{{Dead link|date=Agosto 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Nang nangingibabaw ang mga [[Protestantismo|Protestanteng]] mga nagpapalaganap na sinimulan ni [[Otto von Bismarck]] at ng kanyang mga humalili, ang kalaban ng [[Alemanya]], ang [[Espanya]] ay nagdesisyong magpadala ng mga magpapalaganap at magpapanatili ng [[Katolisismo]] at matanggal ang Protestantismo sa mga sakop ng [[Espanya]] na mga [[Kapuluan ng Mariana]], [[Guam]] at [[Palau]] na pinupuntirya ng Alemanya para sa pagpapalaganap ng Protestantismo. Naatasan ang mga '''[[Order of Friars Minor Capuchin]]''' para sa pagpapanatili ng Katolisismo sa mga kolonyang Espanya. Ngunit bago makarating sa [[Kapuluan ng Marianas]], [[Guam]] at [[Palau]], dadaaan muna sila sa [[Pilipinas]] (na dati'y isang pangunahing tawiran sa Pasipiko at naging maunlad) upang magkarga ng mga kagamitan at enerhiya para sa mga bapor (ang salitang ''bapor'' ay mula sa ''vapor'' na nanggagaling sa ''steam'' mula sa mga ''steam engine'') at may mga paring nanatili sa Pilipinas. Nang nagkaroon ng mga pangunahing himagsikan, lalo na noong 1896, sa limang relihiyosong orden sa Pilipinas: [[Dominikano]], [[Hesuita]], [[Agustino]], [[Rekolekto]] at [[Pransiskano]] na may mga kumbento sa [[Intramuros]], nanatili ang mga [[Pransiskano]]. Ang simbahan ng mga Capuchino sa Intramuros ay tinawag na Divina Pastora. Nandito ang imahen ng [[Mahal na Inang Lourdes]]. Noong 1986, nangako ang isang pari na kung sila ay maligtas sa rebolusyon, ang bagong itatayong simbahan ay iaalay sa [[Mahal na Inang Lourdes]]. Nagkaroon ng mga paaralang Capuchino sa Pilipinas: sa [[Ermita]] ([[Paaralang Katoliko ng Ermita]]), [[Singalong]] ([[Paaralan ni San Antonio]]) at [[Santa Mesa]] ([[Paaralang Parokyal ng Santa Mesa (Sacred Heart)]]). Nang maganap ang [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], anim na Capuchino ang namatay sa Intramuros at anim din ang namatay sa Singalong. Ang imahen ng Mahal na Inang Lourdes ay dinala sa [[Simbahan ng San Agustin]] matapos nito ay dinala naman sa [[Pamantasan ng Santo Tomas]]. Nang nasira ang Intramuros, lumipat ang mga Capuchino sa Intramuros sa [[Daang Retiro]] sa [[Lungsod ng Quezon]] at itinatag ang [[Paaralang Lourdes ng Lungsod ng Quezon]]. Nang hiniling ng Arsobispo ng Maynila ang pagbabalik ng Ermita sa diyosesis ng Maynila, lumipat sila sa Mandaluyong at ang [[Angkang Ortigas]] ay nagbigay sa kanila ng lupaing may lawak na 3 hektarya. Ito na ang naging kasalukuyang Paaralang Lourdes ng Mandaluyong. === Kasaysayang pang-institusyon === [[Talaksan:History crop.PNG|thumb|Ang orihinal na anyo ng paaralan]] Matapos ibalik ng mga paring Capuchino ang parokya ng Ermita sa diyosesis ng Maynila noon taong 1957, ibinigay sa kanila ang bayan ng Mandaluyong kung saan itinatag ang parokya ni San Francisco ng Assisi. Sa kagustuhan nilang maipalaganap ang ebanghelyo sa larangan ng edukasyon at sa tulong ng pamilyang Ortigas, sila ay lumagda ng kasulatan na nagbibigay ng 3 ektaryang lupain sa mga Capuchino na mula sa Pamilyang Ortigas.Isang bagong gusali na may hugis ng titik L, pinagsamang simbahan at paaralan ang naging simula ng paaralang ito. Noong 4 Oktubre 1958, sa araw ng kapistahan ni San Fransisco ng Assisi, ang simbahan ay binasbasan ni [[Rufino Kardinal Santos|Rufino J. Cardinal Santos]] Arsobispo ng Maynila noon. Ang harapan ng simbahan ay idinisenyo ng arkitekto ng mga simbahan ng [[Iglesia ni Kristo]]. Noong taong panuruan 1996 hanggang 1997, sa tulong ng Parents-Teachers Association ng paaralan, natapos ang dalawang proyekto: ang deep well water project at ang paglalagay ng air conditioner sa mga klase at opisina ng elementarya at hayskul. At noong 2006, ang departamento ng high school ay nabigyan ng PAASCU ng full accreditation.<ref>{{Cite web |url=http://www.paascu.org.ph/resources-dir8%20j-l%20lourdesschool%20mandaluyong.html |title=PAASCU accreditation ng Paaralng Lourdes |access-date=2009-06-23 |archive-date=2010-02-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100225151806/http://www.paascu.org.ph/resources-dir8%20j-l%20lourdesschool%20mandaluyong.html |url-status=dead }}</ref> ==Kasalukuyang Kalagayan== === Mababang paaralan === [[Talaksan:LSM GS1.jpg|thumb|left|gusali ng mababang paaralan]] [[Talaksan:LSM GS2.jpg|thumb|right|gusali ng mababang paaralan]] Sa kasalukuyan, ang mababang paaralan ay kinabibilangan ng mga pangkat mula Unang baitang hanggang Ika-anim na baitang. === Mataas na paaralan === [[Talaksan:LSM HS1.jpg|thumb|left|150px]] [[Talaksan:LSM HS4.jpg|thumb|harapan ng gusali ng mataas na paaralan]] Sa kasalukuyan, nadagdagan ng ilang mga pagbabago sa mga kagamitan ng paaralan. Isa na rito ang pagtatayo ng panibagong gusali sa hayskul, ang buong gusali ng hyskul ay pinangalanang Gusaling San Lorenzo ng Brindisi, bilang parangal sa isang Capuchinong santo at pantas ng simbahan (''Doctor of the Church''). Sa naturang gusali, makikita ang mga sumusunod: Ikalawang Palapag - silid-aralan ng 3 - St. Conrad of Parzham (Silid blg. 217), 3 - Bl. Angelo of Acri (Silid bg. 216) , 3 - Bl. Benedict of Urbino (Silid blg. 215) at ang 2 - Bl. Honorat Kozminski of Biala (Silid blg. 214). Ikatlong Palapag - bagong silid-aklatan na para sa kagawaran ng mataas na paaralan na sinasabing gumagamit na ng OPAC, isang pamamaraang awtomasyon ng mga silid-aklatan. Ikaapat na Palapag - bagong laboratorong pang-agham. Samantalang ang dating laboratoryo ay ginawang isang munting tanghalan (''mini-theatre'') na tatawaging St. Clare of Assisi Mini-Theatre and Audio-Visual Center, bilang parangal kay Sta. Clara ng Assisi, tagapagtatag ng ikalawang orden ng mga Pransiskano at patron ng telebisyon. Ang dating silid-aklatan ay naging bagong laboratoryong pang-kompyuter dalawang taon na ang nakalilipas na may kasamang koneksiyong internet, samantala ang Silid blg. 113 naman ang naging bagong laboratoryo pang-[[dagisikan]]. Makikita na rin sa gusali ng hayskul ang silid pang-drafting, silid tugtugin at Conference Room. Sa katatapos na PAASCU Visit noong Oktubre 19–20,2009, kapistahan ni San Pedro ng Alcantara, isang Franciskanong santo ay nakamit ng kagawaran ang 5 taong akreditasyon. [[Talaksan:LSM Classroom.jpg|thumb|Isang silid-aralan sa mataas na paaralan]] Noong Pebrero, 2010 ay ipagdiriwang ng buong paaralan ang ika-50 taon ng pagkakatatag na may paksang "Renewing Our Commitment to Holiness, Excellence and Service Through Catholic Education" ("Pagpapanumbalik sa Aming Pangako sa Kabanalan, Kahusayan at Paglilingkod sa Pamamagitan ng Katolikong Pag-aral"). Ang bansag para sa taong ito ay "All is Gold and Blue in 2010" o "Lahat ay Ginto't Asul sa 2010." == Galeriya == <gallery> Talaksan:LSM 1.jpg|Ang football field sa harap ng gusaling Pax et Bonum Talaksan:LSM 2.jpg|Ang gusaling Pax et Bonum at ang football field Talaksan:Students of Lourdes School of Mandaluyong in Intramurals.jpg|Mga mag-aaral ng paaralan sa intramurals Talaksan:LSMfootballfield.jpg|Football field ng paaralan </gallery> ==Mga panlabas na kawing== *[http://www.lsm.edu.ph/index.htm Opisyal na websayt ng Paaralang Lourdes ng Mandaluyong] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090309005002/http://www.lsm.edu.ph/index.htm |date=2009-03-09 }} *[http://www.lsmc.edu.ph/index.htm Opisyal na websayt ng Paaralang Lourdes ng Mandaluyong (bago)]{{Dead link|date=Agosto 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} *[http://groups.yahoo.com/group/Sons-Of-Lourdes/ Group websayt ng Sons of Lourdes] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090922152734/http://groups.yahoo.com/group/Sons-Of-Lourdes/ |date=2009-09-22 }} ==Sanggunian== <references/> [[Kategorya:Mga paaralan sa Pilipinas]] 45dosarf0ckqosc8x92iolljlewg9xb 0 102349 2168175 2027869 2025-07-10T09:25:04Z GinawaSaHapon 102500 isinaayos 2168175 wikitext text/x-wiki Tumutukoy ang '''[[tao]]''' (''Homo sapiens'') sa pinakalaganap na espesye ng mga primado. Maaari din itong tumukoy sa mga sumusunod: == Antropolohiya == * [[Taoismo]] o Daoismo, isang pilosopiya mula sa Tsina na nakasentro sa konsepto ng ''tao'' o ''dao''. * [[Lahing Tao|Mga Tao]], pangkat-etniko mula sa Taiwan na kilala rin sa tawag na mga Yami. ** [[Wikang Tao]], ang wikang sinasalita ng mga Tao o Yami ng Taiwan. == Personalidad == * [[Tao (mang-aawit)|Tao]], dating miyembro ng grupong [[Exo]]. * [[Tao Tsuchiya]], aktres, modelo, at producer. {{paglilinaw}} lj3hsdmrc48qij9jggbkrz9ui9ut5nw 2168186 2168175 2025-07-10T09:32:51Z GinawaSaHapon 102500 /* Antropolohiya */ 2168186 wikitext text/x-wiki Tumutukoy ang '''[[tao]]''' (''Homo sapiens'') sa pinakalaganap na espesye ng mga primado. Maaari din itong tumukoy sa mga sumusunod: == Antropolohiya == * [[Taoismo]] o Daoismo, isang pilosopiya mula sa Tsina na nakasentro sa konsepto ng ''tao'' o ''dao''. * [[Mga Tao (pangkat-etniko)|Mga Tao]], pangkat-etniko mula sa Taiwan na kilala rin sa tawag na mga Yami. ** [[Wikang Tao]], ang wikang sinasalita ng mga Tao o Yami ng Taiwan. == Personalidad == * [[Tao (mang-aawit)|Tao]], dating miyembro ng grupong [[Exo]]. * [[Tao Tsuchiya]], aktres, modelo, at producer. {{paglilinaw}} kfafc4ypzyjennl9dq16dj5yayo8mvr 0 104876 2168179 2090222 2025-07-10T09:29:36Z GinawaSaHapon 102500 2168179 wikitext text/x-wiki {{For|espesye|Tao}} {{ChineseText}} [[Image:Ponso no Tao.jpg|right|thumb|250px|Lumang larawan ng mga Tao sa baybayin ng Pulo ng Orchid, sa may Timog-Silangan ng Taiwan. kinuha noong kapanahunan ng Hapon, ca. [[1931]].]] Ang mga '''Tao''' ({{zh-t|t=達悟族}}), na kilala rin sa pangalang '''Yami''' (雅美), ay isang pangkat ng mga [[Katutubo ng Taiwan]] na nakatira sa maliit na [[Orchid Island|Pulo ng Orkidya]]. Ang "tao" ay ibig sabihin "tao" (kasama ng [[wikang Tagalog]]).Sila ay mga manggagamit ng isang wikang Awstronisyano. Malapit ang kanilang kabihasnan doon sa kabihasnan ng mga Ivatan ng [[Batanes]], lalo na't katulad ng wika ng mga Ivatan ang [[Wikang Tao|wika]] ng mga Tao, at malayo ang relasyon nito sa mga wikain ng mga Katutubo ng Taiwan. Mahusay sa paggawa ng mga ''[[balanghay]]'' ang mga Tao, at kinikilala itong simbolo ng kanilang tribo. Noong taong 2000, mahigit-kumulang 3,872 ang bilang nila o 1% populasyon ng ng mga katutubo ng Taiwan. <ref>Directorate General of Budget, Accounting and Statistics, Executive Yuan, R.O.C. (DGBAS). National Statistics, Republic of China (Taiwan). [http://eng.stat.gov.tw/public/Data/511114261371.rtf ''Preliminary statistical analysis report of 2000 Population and Housing Census''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070312073402/http://eng.stat.gov.tw/public/Data/511114261371.rtf |date=2007-03-12 }}. Excerpted from Table 28:Indigenous population distribution in Taiwan-Fukien Area. Accessed 8/30/06</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist}} ==Mga kawing palabas== *[http://news.bbc.co.uk/2/shared/spl/hi/picture_gallery/08/asia_pac_taiwan0s_tao_tribe/html/1.stm BBC News. Mga larawan noong Pista ng Paggawa ng Banca] [[Category:Taiwan]] {{stub}} 62uaoxx4k9skq4sg683mp7lbvq4sjld 2168180 2168179 2025-07-10T09:31:19Z GinawaSaHapon 102500 Inilipat ni GinawaSaHapon ang pahinang [[Lahing Tao]] sa [[Mga Tao (pangkat-etniko)]]: Consistency sa ibang mga artikulo ng pangkat-etniko dito sa tlwiki, disambig na lang yung pangkat-etniko 2168179 wikitext text/x-wiki {{For|espesye|Tao}} {{ChineseText}} [[Image:Ponso no Tao.jpg|right|thumb|250px|Lumang larawan ng mga Tao sa baybayin ng Pulo ng Orchid, sa may Timog-Silangan ng Taiwan. kinuha noong kapanahunan ng Hapon, ca. [[1931]].]] Ang mga '''Tao''' ({{zh-t|t=達悟族}}), na kilala rin sa pangalang '''Yami''' (雅美), ay isang pangkat ng mga [[Katutubo ng Taiwan]] na nakatira sa maliit na [[Orchid Island|Pulo ng Orkidya]]. Ang "tao" ay ibig sabihin "tao" (kasama ng [[wikang Tagalog]]).Sila ay mga manggagamit ng isang wikang Awstronisyano. Malapit ang kanilang kabihasnan doon sa kabihasnan ng mga Ivatan ng [[Batanes]], lalo na't katulad ng wika ng mga Ivatan ang [[Wikang Tao|wika]] ng mga Tao, at malayo ang relasyon nito sa mga wikain ng mga Katutubo ng Taiwan. Mahusay sa paggawa ng mga ''[[balanghay]]'' ang mga Tao, at kinikilala itong simbolo ng kanilang tribo. Noong taong 2000, mahigit-kumulang 3,872 ang bilang nila o 1% populasyon ng ng mga katutubo ng Taiwan. <ref>Directorate General of Budget, Accounting and Statistics, Executive Yuan, R.O.C. (DGBAS). National Statistics, Republic of China (Taiwan). [http://eng.stat.gov.tw/public/Data/511114261371.rtf ''Preliminary statistical analysis report of 2000 Population and Housing Census''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070312073402/http://eng.stat.gov.tw/public/Data/511114261371.rtf |date=2007-03-12 }}. Excerpted from Table 28:Indigenous population distribution in Taiwan-Fukien Area. Accessed 8/30/06</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist}} ==Mga kawing palabas== *[http://news.bbc.co.uk/2/shared/spl/hi/picture_gallery/08/asia_pac_taiwan0s_tao_tribe/html/1.stm BBC News. Mga larawan noong Pista ng Paggawa ng Banca] [[Category:Taiwan]] {{stub}} 62uaoxx4k9skq4sg683mp7lbvq4sjld 1 104998 2168182 499058 2025-07-10T09:31:19Z GinawaSaHapon 102500 Inilipat ni GinawaSaHapon ang pahinang [[Usapan:Lahing Tao]] sa [[Usapan:Mga Tao (pangkat-etniko)]]: Consistency sa ibang mga artikulo ng pangkat-etniko dito sa tlwiki, disambig na lang yung pangkat-etniko 499058 wikitext text/x-wiki {{Suleras:AlamBaNinyoUsapan|Setyembre 19|2009}} kpxibx9eqn3j4fi2jdtb3o0l1xy6ett 10 117182 2168188 2050378 2025-07-10T09:36:05Z Jojit fb 38 2168188 wikitext text/x-wiki {{Infobox | bodyclass = vcard | child = {{lc:{{{embed}}}}} | decat = yes | titleclass = fn org | titlestyle = font-size: 125%; | title = {{#ifeq:{{lc:{{{embed}}}}} | yes | '''Kumpanya''' | {{#if:{{{name|}}} | {{{name}}} | {{#if:{{{company_name|}}}|{{{company_name}}}|<includeonly>{{PAGENAMEBASE}}</includeonly>}} }} }} | imageclass = logo | imagestyle = | image = {{#invoke:InfoboxImage |InfoboxImage |image={{#ifeq:{{lc:{{{embed}}}}} | yes | {{{logo|{{{company_logo|}}}}}} |{{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P154 |name=logo |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=no |noicon=yes |maxvals=1 |{{{logo|{{{company_logo|}}}}}} }} }} |size={{{logo_size|}}} |sizedefault=frameless |upright={{{logo_upright|1}}} |alt={{{logo_alt|{{{alt|}}}}}} }} | caption = {{{logo_caption|}}} | image2 = {{#invoke:InfoboxImage |InfoboxImage |image={{{image|}}} |size={{{image_size|}}} |sizedefault=frameless |upright={{{image_upright|1}}} |alt={{{image_alt|}}} }} | caption2 = {{{image_caption|}}} | labelstyle = padding-right: 0.5em;<!-- to ensure gap between (long/unwrapped) label and subsequent data on same line --> | datastyle = line-height: 1.35em; | label1 = {{longitem|[[Pangalang pangnegosyo]]}} | data1 = {{{trade_name|{{{trading_name|}}}}}} | label2 = {{longitem|Pangalang lokal}} | data2 = {{#if:{{{native_name|}}} | {{#if:{{{native_name_lang|}}} | {{lang|{{{native_name_lang}}}|{{{native_name}}} }} | {{{native_name}}} }} }} | label3 = {{longitem|[[Romanization|Romanisado]]}} | data3 = {{{romanized_name|}}} | label4 = Kilala dati | class4 = nickname | data4 = {{{former_names|{{{former_name|}}}}}} | label5 = Uri | class5 = category | data5 = {{{type|{{{company_type|}}}}}} | label6 = {{longitem|[[Ticker symbol|Nagnenegosyo bilang]]}} | data6 = {{{traded_as|}}} | label7 = [[International Securities Identification Number|ISIN]] | data7 = {{Br separated entries | 1 = {{#if:{{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P946 |name=ISIN |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=yes |noicon={{{noicon|no}}} |maxvals=1 |{{{ISIN|}}} }} | <span class="plainlinks nourlexpansion">[{{fullurl:toollabs:isin/|language=en&isin={{urlencode:{{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P946 |name=ISIN |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=yes |noicon=true |maxvals=1 |{{{ISIN|}}} }} }} }} {{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P946 |name=ISIN |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=yes |noicon=true |maxvals=1 |{{{ISIN|}}} }}]</span> }} | 2 = {{#if:{{{ISIN2|}}} | <span class="plainlinks nourlexpansion">[{{fullurl:toollabs:isin/|language=en&isin={{urlencode:{{{ISIN2}}} }} }} {{{ISIN2}}}]</span>}} | 3 = {{#if:{{{ISIN3|}}} | <span class="plainlinks nourlexpansion">[{{fullurl:toollabs:isin/|language=en&isin={{urlencode:{{{ISIN3}}} }} }} {{{ISIN3}}}]</span>}} }} | label8 = Industriya | class8 = category | data8 = {{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P452 |name=industry |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=yes |noicon={{{noicon|no}}} |sep="<br />" |sorted=yes |{{{industry|}}} }} | label9 = Dyanra | class9 = category | data9 = {{{genre|}}} | label10 = Ninuno{{#if:{{{predecessors|}}}|s}} | data10 = {{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P155 |name=predecessor |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=yes |noicon={{{noicon|no}}} |sep="<br />" |sorted=yes |{{{predecessors|{{{predecessor|}}}}}} }} | label11 = Itinatag | data11 = {{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P571 |name=founded |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=yes |noicon={{{noicon|no}}} |sep="<br />" |sorted=yes |{{{founded|{{{foundation|}}}}}} }} | label12 = Nagtatag{{#if:{{{founders|}}}|s}} | class12 = agent | data12 = {{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P112 |name=founder |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=yes |noicon={{{noicon|no}}} |sep="<br />" |sorted=yes |{{{founders|{{{founder|}}}}}} }} | label13 = Na-defunct | data13 = {{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P576 |name=defunct |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=yes |noicon={{{noicon|no}}} |sep="<br />" |sorted=yes |{{{defunct|{{{dissolved|}}}}}} }} | label14 = Tadhana | data14 = {{{fate|}}} | label15 = Humalili{{#if:{{{successors|}}}|s}} | data15 = {{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P156 |name=successor |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=yes |noicon={{{noicon|no}}} |sep="<br />" |sorted=yes |{{{successors|{{{successor|}}}}}} }} | label16 = Punong-tanggapan | class16 = {{#if:{{{hq_location|{{{location|}}}}}} | label | adr}} | data16 = {{#if:{{{hq_location|{{{location|}}}}}}{{{hq_location_city|{{{location_city|}}}}}}{{{hq_location_country|{{{location_country|}}}}}} | {{Comma separated entries | 1 = {{{hq_location|{{{location|}}}}}} | 2 = {{#if:{{{hq_location_city|}}}{{{location_city|}}} |<div style="display: inline;" class="locality">{{#if:{{{hq_location_city|}}}{{{location_city|}}} | {{{hq_location_city|{{{location_city|}}}}}} | }}</div>}} | 3 = {{#if:{{{hq_location_country|}}}{{{location_country|}}} |<div style="display: inline;" class="country-name">{{#if:{{{hq_location_country|}}}{{{location_country|}}} | {{{hq_location_country|{{{location_country|}}}}}} | }}</div>}} }} | {{#if:{{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P159 |name=hq_location_city |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=yes |noicon={{{noicon|no}}} |maxvals=1 }}{{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P17 |name=hq_location_country |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=yes |noicon={{{noicon|no}}} |maxvals=1 }} | {{Comma separated entries | 1 = {{#if:{{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P159 |name=hq_location_city |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=yes |noicon={{{noicon|no}}} |maxvals=1 }} |<div style="display: inline;" class="locality">{{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P159 |name=headquarters location |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=yes |noicon={{{noicon|no}}} |maxvals=1 }}</div>}} | 2 = {{#if:{{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P17 |name=countrry |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=yes |noicon={{{noicon|no}}} |maxvals=1 }} |<div style="display: inline;" class="country-name">{{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P17 |name=hq_location_country |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=yes |noicon={{{noicon|no}}} |maxvals=1 }}</div>}} }} }} }} | label18 = {{longitem|Dami ng lokasyon}} | data18 = {{#if:{{{num_locations|{{{locations|}}}}}} | {{{num_locations|{{{locations|}}}}}}{{#if:{{{num_locations_year|}}} | &nbsp;({{{num_locations_year}}}) }} }} | label19 = {{longitem|Pinaglilingkuran}} | data19 = {{{areas_served|{{{area_served|}}}}}} | label20 = {{longitem|Pangunahing tauhan}} | class20 = agent | data20 = {{{key_people|}}} | label21 = Produkto | data21 = {{{products|}}} | label22 = {{longitem|Output ng produksyon}} | data22 = {{#if:{{{production|}}} | {{{production|}}}{{#if:{{{production_year|}}} | &nbsp;({{{production_year}}}) }} }} | label23 = Tatak | data23 = {{{brands|}}} | label24 = Serbisyo | class24 = category | data24 = {{{services|}}} | label25 = Kita | data25 = {{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P2139 |name=revenue |qual=P585 |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=yes |noicon={{{noicon|no}}} |maxvals=1 |{{{revenue|}}}{{#if:{{{revenue_year|}}} | &nbsp;({{{revenue_year}}}) }} }} | label26 = {{longitem|Kita sa operasyon}} | data26 = {{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P3362 |name=operating_income |qual=P585 |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=yes |noicon={{{noicon|no}}} |maxvals=1 |{{{operating_income|}}}{{#if:{{{income_year|}}} | &nbsp;({{{income_year}}}) }} }} | label27 = {{longitem|[[Netong kita]]}} | data27 = {{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P2295 |name=net_income |qual=P585 |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=yes |noicon={{{noicon|no}}} |maxvals=1 |{{{net_income|{{{profit|}}}}}}{{#if:{{{net_income_year|{{{profit_year|}}}}}} | &nbsp;({{{net_income_year|{{{profit_year|}}}}}}) }} }} | label28 = [[Assets under management|AUM]] | data28 = {{{aum|}}} | label29 = {{nowrap|[[Pag-aari|Kabuuang pag-aari]]}} | data29 = {{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P2403 |name=assets |qual=P585 |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=yes |noicon={{{noicon|no}}} |maxvals=1 |{{{assets|}}}{{#if:{{{assets_year|}}} | &nbsp;({{{assets_year}}}) }} }} | label30 = {{nowrap|[[Equity|Kabuuang equity]]}} | data30 = {{#if:{{{equity|}}} | {{{equity}}}{{#if:{{{equity_year|}}} | &nbsp;({{{equity_year}}})}} }} | label31 = May-ari | data31 = {{{owners|{{{owner|}}}}}} | label32 = Kasapi | data32 = {{#if:{{{members|}}} | {{{members}}}{{#if:{{{members_year|}}} | &nbsp;({{{members_year}}})}} }} | label33 = {{longitem|Dami ng empleyado}} | data33 = {{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P1128 |name=num_employees |qual=P585 |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=yes |noicon={{{noicon|no}}} |maxvals=1 |{{{num_employees|}}}{{#if:{{{num_employees_year|}}} | &nbsp;({{{num_employees_year}}}) }} }} | label34 = [[Kumpanyang magulang|Magulang]] | data34 = {{#ifeq:{{{owners|}}}{{{owner|}}}{{{parent|}}} || {{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P749 |name=parent |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=yes |noicon={{{noicon|no}}} |sep="<br />" |sorted=yes }} | {{{parent|}}} }} | label35 = [[Dibisyon (negosyo)|Dibisyon]] | data35 = {{{divisions|}}} | label36 = [[Subsidiyariyo]] | data36 = {{{subsid|}}} | data38 = {{{module|}}} | label39 = [[Basel III|Ratio ng kapital]] | data39 = {{{ratio|}}} | label40 = Grado | data40 = {{{rating|}}} | label41 = Websayt | data41 = {{#if:{{{website|{{{homepage|}}}}}} |{{{website|{{{homepage|}}}}}} |{{#invoke:WikidataIB |url2 |url={{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P856 |name=website |qid={{{qid|}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |onlysourced=yes |maxvals=1}} }} }} | belowstyle = line-height: 1.35em; | below = {{#if:{{{footnotes|}}} | '''Talababa{{\}}Sanggunian'''{{break}}{{{footnotes}}} }} }}<!-- Tracking categories: -->{{main other|{{#if:{{{trading_name|}}}|[[Kategorya:Pahinang may infobox company na gumagamit ng pangalang pangnegosyo]] }}{{#ifeq:{{{logo|{{{company_logo|{{wikidata|property|raw|P154}}}}}}}}|{{{logo|{{{company_logo|}}}}}}||[[Kategorya:Pahinang may infobox company na may logo mula wikidata]] }}{{#if:{{{image|}}}|{{#ifeq:{{#invoke:string|replace|{{{image|}}}| |_}}|{{#invoke:string|replace|{{{logo|{{{company_logo|{{wikidata|property|raw|P154}}}}}}}}| |_}}|[[Kategorya:Pahinang may infobox company na may dobleng larawan]]|}}|}} }}<!-- -->{{#invoke:Check for clobbered parameters|check|nested=1|template=Infobox company|cat={{main other|Category:Pages using infobox company with ignored parameters}} |name; company_name|logo; company_logo|logo_alt; alt|trade_name; trading_name|former_names; former_name|type; company_type|predecessors; predecessor|successors; successor|foundation; founded|founders; founder|defunct; dissolved|hq_location; location|hq_location_city; location_city|hq_location_country; location_country|num_locations; locations|areas_served; area_served|net_income; profit|net_income_year; profit_year|owners; owner |homepage; website }}{{#invoke:Check for unknown parameters|check|unknown={{main other|[[Category:Pages using infobox company with unknown parameters|_VALUE_{{PAGENAME}}]]}}|preview=Pahinang may [[Padron:Infobox company]] na may di alam na parameter na "_VALUE_" | ignoreblank=y | alt | area_served | areas_served | assets | assets_year | aum | brands | company_logo | company_name | company_type | defunct | dissolved | divisions | embed | equity | equity_year | fate | footnotes | former_name | former_names | foundation | founded | founder | founders | genre | homepage | hq_location | hq_location_city | hq_location_country | image | image_alt | image_caption | image_size | image_upright | income_year | industry | ISIN | ISIN2 | ISIN3 | key_people | location | location_city | location_country | locations | logo | logo_alt | logo_caption | logo_size | logo_upright | members | members_year | module | name | native_name | native_name_lang | net_income | net_income_year | num_employees | num_employees_year | num_locations | num_locations_year | operating_income | owner | owners | parent | predecessor | predecessors | production | production_year | products | profit | profit_year | rating | ratio | revenue | revenue_year | romanized_name | services | subsid | successor | successors | traded_as | trade_name | trading_name | type | website| qid | fetchwikidata | suppressfields | noicon | nocat | demo | categories }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> 67uusfz7dveiuj6wzg1uao1alqamb5p 0 120621 2168121 1958583 2025-07-10T03:05:29Z 112.202.98.133 2168121 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = Paul Jake Castillo | image = | caption = | birth_name = Paul Jake Castillo | birth_date = {{birth date and age|1984|12|22}} | birth_place = [[San Fernando, Pampanga]], [[Pilipinas]] | occupation = [[Aktor]], modelo, manganganta | known_for = [[Pinoy Big Brother: Double Up]] | yearsactive = 2008 | website = }} Si '''Paul Jake Castillo''' ay (ipinanganak noong Disyembre 22, 1984 sa [[San Fernando, Pampanga]], [[Pilipinas]]). Ay isang artista sa Pilipinas na nadiskubre sa [[Pinoy Big Brother: Double Up]]. {{DEFAULTSORT:Castillo, Paul Jake}} [[Kaurian:Mga artista mula sa Pilipinas]] {{Pilipinas-artista-stub}} {{user:maskbot/cleanup}} l0bi5s0g0j2ctklzyndv1rnk2hte49w 0 154921 2168120 2104592 2025-07-10T03:00:17Z InternetArchiveBot 113521 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2168120 wikitext text/x-wiki {{Infobox Commune Italya|name=Montan an der Weinstraße|official_name=Gemeinde Montan an der Weinstraße<br />Comune di Montagna sulla Strada del Vino|native_name=|image_skyline=Castello_d'Enna.JPG|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|46|20|N|11|18|E|type:city(1,592)_region:IT|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|region=[[Trentino-Alto Adigio]]|province=[[Lalawigang Awtonomo ng Bolzano]] (BZ)|frazioni=Glen (Gleno), Gschnon (Casignano), Kaltenbrunn (Fontanefredde), Pinzon (Pinzano)|mayor_party=|mayor=Monika Delvai|area_footnotes=|area_total_km2=19.51|population_footnotes=|population_demonym=Aleman: Montaner<br />Italyano: montagnesi|elevation_footnotes=|elevation_m=497|saint=San Bartolomeo|day=Agosto 24|postal_code=39040|area_code=0471|website={{official website|http://www.gemeinde.montan.bz.it}}|footnotes=}}Ang '''Montan an der Weinstraße''' ({{Lang-it|Montagna sulla Strada del Vino}}) ay ''[[comune]]'' (komuna o munisipalidad) na may 1,701 naninirahan (noong Disyembre 31, 2028) sa [[Lalawigang Awtonomo ng Bolzano]], rehiyon ng [[Trentino-Alto Adigio]], hilagang [[Italya]], mga {{Convert|15|km|mi}} sa timog ng [[Bolzano]]. Ang pangalang Montan ay nagmula sa Latin na ''mons'' ("bundok"). == Heograpiya == May kabuuang {{Convert|18.91|km2|sqmi}}, ang lugar ay umaabot sa orograpikong kaliwa, ie silangang bahagi ng Mababang Lupaing Tiroles (Unterland), bilang seksiyon ng Lambak Adige sa pagitan ng Bolzano at bangin [[Salorno]] ay tinatawag. Ang mga pangunahing lugar ng paninirahan ay matatagpuan sa isang malawak na terasa sa gilid ng burol, kung saan matatagpuan ang pangunahing bayan ng Montan ( {{Convert|390|-|530|m|ft}} ); medyo timog nito ay matatagpuan ang dalawang distrito ng Pinzon ( {{Convert|390|-|430|m|ft}} ) at Glen ( {{Convert|520|-|580|m|ft}}). Ang burol ng Castelfeder ( {{Convert|405|m|ft}}) sa pagitan ng [[Egna|Neumarkt]] at [[Auer, Trentino-Alto Adige/Südtirol|Auer]] ay nakausli sa kanluran ng pangunahing bayan patungo sa lambak ng Adige. Sa ibaba ng burol, ang munisipalidad ng Montan ay sumasakop din sa isang maliit na bahagi ng lambak na sahig hanggang sa ilog Adige. == Mga ''frazione'' == Ang munisipalidad ng Montan ay naglalaman ng mga ''[[frazione]]'' (mga subdibisyon, pangunahin na mga nayon at pamayanan) ng Glen (Gleno), Gschnon (Casignano), Kaltenbrunn (Fontanefredde), Kalditsch (Doladizza), at Pinzon (Pinzano). == Kakambal na lungsod == * {{Flagicon|GER}} [[Nuremberg]], Alemanya<ref>Nürnberg International - Informationen zu den Auslandsbeziehungen der Stadt Nürnberg</ref> == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == {{Commonscatinline|Montan}} * {{In lang|de|it}} [http://www.gemeinde.montan.bz.it Official website] * {{In lang|de|it}} [http://www.montan-bz.it Homepage of Montan] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240329090015/http://www.montan-bz.it/ |date=2024-03-29 }} {{Province of Bolzano-Bozen}} [[Kategorya:Official website different in Wikidata and Wikipedia]] [[Kategorya:Pages using infobox settlement with possible demonym list]] [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] m81sz05e7ee83w2b0k9i3utr3ti94aa 0 155550 2168123 2092370 2025-07-10T03:49:48Z InternetArchiveBot 113521 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2168123 wikitext text/x-wiki Si {{nihongo|'''Yuma Hoshino'''|星野 由真|Hoshino Yuma|ipinanganak Nobyembre 14, 1988}},<ref>{{cite web|url=http://profile.ameba.jp/hoshi-1114/|title=プロフィール|language=Hapones|publisher=Ameba Blog|accessdate=Nobyembre 13, 2015}}{{Dead link|date=Mayo 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref>{{cite web|url=http://talent.yahoo.co.jp/pf/detail/pp14224|script-title=ja:星井七瀬|accessdate=2015-11-21|publisher=[[Yahoo!]] Japan Corporation|language=Hapones|archive-date=2015-11-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20151121202512/http://talent.yahoo.co.jp/pf/detail/pp14224|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.oricon.co.jp/prof/322983/profile/|title=ja:星井七瀬のプロフィール|accessdate=2015-11-21|publisher=oricon ME inc.|language=Hapones}}</ref> mas kilala bilang {{nihongo|'''Nanase Hoshii'''|星井 七瀬|Hoshii Nanase}}, ay isang artista at mang-aawit mula sa bansang [[Hapon]] na kinakatawan ng ahensyang pantalento na Fitone. Ipinanganak siya sa [[Prepektura ng Tochigi]], Hapon. ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{stub}} [[Kaurian:Mga artista mula sa Hapon]] 7wv9pmwklc3zbta88079ioyrdq6afve 0 160592 2168096 1785233 2025-07-09T23:53:55Z 14.1.92.108 2168096 wikitext text/x-wiki " Wella Tabagong" G-11 Dewey.[[Talaksan:Shredded solid waste.jpg|thumb|alt=Bucket loader dumping a load of waste at a waste depot|[[Solid waste|Basurang solido]] matapos gutay-gutayin ]] [[Talaksan:Mad Crab.jpg|thumb|alt=Sculpture of a crab made from discarded plastic|Isang [[art installation|instalasyon]] na gawa sa mga boteng plastik at mga iba pang [[non-biodegradable|hindi nabubulok]] na basura]] Tumutukoy ang '''basura''' sa mga bagay na hindi na kakailanganin at hindi na nararapat gamitin. Ang basura ay anumang bagay na itinatapon pagkatapos gamitin, o bagay na walang halaga, depektibo at walang anumang pakinabang. Sa kabilang panig, ang [[by-product|gulgol]] ay isang [[joint product|dugtong na produkto]] na may medyo mababang pangkabuhayang halaga. Ang basura ay maaaring maging gulgol, dugtong na produkto o [[resource|kayamanan]] sa pamamagitan ng [[Imbensiyon|imbensyon]] na nagpapataas ng kanyang halaga. Kabilang sa mga halimbawa nito ang [[municipal solid waste|munisipal na basurang solido]] (basura ng sambahayan), [[hazardous waste|mapanganib na basura]], [[wastewater|maruming tubig]] (tulad ng [[sewage|dumi sa imburnal]] na naglalaman ng [[ipot]], [[ihi]] at [[surface runoff|tubig-ulan]]), [[radioactive waste|basurang radyoaktibo]], at iba pa.{{usbong}} [[Kategorya:Basura]] n6c4brzxgensw0ufqs0jwhxqmin2fn5 2168104 2168096 2025-07-10T00:44:55Z Như Gây Mê 138684 Reverted 1 edit by [[Special:Contributions/14.1.92.108|14.1.92.108]] ([[User talk:14.1.92.108|talk]]) (TwinkleGlobal) 2168104 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Shredded solid waste.jpg|thumb|alt=Bucket loader dumping a load of waste at a waste depot|[[Solid waste|Basurang solido]] matapos gutay-gutayin ]] [[Talaksan:Mad Crab.jpg|thumb|alt=Sculpture of a crab made from discarded plastic|Isang [[art installation|instalasyon]] na gawa sa mga boteng plastik at mga iba pang [[non-biodegradable|hindi nabubulok]] na basura]] Tumutukoy ang '''basura''' sa mga bagay na hindi na kakailanganin at hindi na nararapat gamitin. Ang basura ay anumang bagay na itinatapon pagkatapos gamitin, o bagay na walang halaga, depektibo at walang anumang pakinabang. Sa kabilang panig, ang [[by-product|gulgol]] ay isang [[joint product|dugtong na produkto]] na may medyo mababang pangkabuhayang halaga. Ang basura ay maaaring maging gulgol, dugtong na produkto o [[resource|kayamanan]] sa pamamagitan ng [[Imbensiyon|imbensyon]] na nagpapataas ng kanyang halaga. Kabilang sa mga halimbawa nito ang [[municipal solid waste|munisipal na basurang solido]] (basura ng sambahayan), [[hazardous waste|mapanganib na basura]], [[wastewater|maruming tubig]] (tulad ng [[sewage|dumi sa imburnal]] na naglalaman ng [[ipot]], [[ihi]] at [[surface runoff|tubig-ulan]]), [[radioactive waste|basurang radyoaktibo]], at iba pa.{{usbong}} [[Kategorya:Basura]] anr3zbupbqu1r65m1jnp1w6lbf225p8 5 161394 2168045 1457297 2025-07-09T14:12:50Z Jojit fb 38 hindi usapan 2168045 wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 0 166420 2168024 2151230 2025-07-09T12:09:20Z Iklmngglng 141088 2168024 wikitext text/x-wiki {{otheruses|Punsiyon}} [[Talaksan:Graph of example function.svg|thumb|250px|[[Grapo ng punsiyon|Grapo]] ng isang punsiyon,<br /> <math>\begin{align}&\scriptstyle \\ &\textstyle f(x) = \frac{(4x^3-6x^2+1)\sqrt{x+1}}{3-x}\end{align}</math><br /> Ang x sa kanan ang bariabulong input na kumakatawan sa isang halaga ipinasok at ang nasa kaliwa na f(x) ang output na inilabas na halaga o resulta ng nakwentang halaga ng punsiyon sa ibinigay na argumentong x.]] Ang '''punsiyon'''<ref>[http://www.lingvozone.com/main.jsp?action=translation&do=dictionary&language_id_from=23&language_id_to=38&word=function Salin ng ''function'']</ref> ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''function'') o '''bunin''' <ref>{{cite book |title=English-Tagalog Tagalog-English Dictionary |author=Marissa R. Enriquez |publisher=Amos Books, Inc. |year=2012 |isbn=971-0324-24-1 |page=424 }}</ref> sa [[matematika]], ay nag-uugnay ng isang bilang o input (binibigay na bilang) na argumento ng punsiyon, sa halaga ng kalalabasang halaga o ''output''. Ang punsiyon ay nagtatakda lamang ng isang kinalalabasan na output sa isang ipinasok na halaga o ''input''. Ang halaga ng isang punsiyong ''f'' na may argumentong ''x'' ay tinutukoy ng ''f''(''x'') at binabasang "''f'' ng ''x''". Ang isang halimbawa ang ''f''(''x'') = 2''x'' kung saan ang punsiyong ''f'' ay nag-uugnay ng input na ''x'' sa bilang na dalawang beses na kasinlaki nito. Kung ang ''x'' = 5, kung gayon ang ''f''(''x'') = 10. Ang mga argumento ng punsiyon at halaga ay maaaring mga [[real na bilang|tunay na bilang]] o mga [[elemento (matematika)|elemento]] ng anumang ibinigay na [[pangkat (matematika)|pangkat]]. Halimbawa, ang isang punsiyon ay maaaring mag-ugnay ng letrang A sa bilang na 1, ang letrang B sa bilang na 2 at iba pa. Ang pangkat ng lahat ng mga input para sa isang punsiyon ay tinatawag na [[sakop (matematika)|sakop]] (Ingles: ''domain'') at ang pangkat ng lahat ng mga output ang [[saklaw (matematika)|saklaw]] (Ingles: ''range'') o imahe (Ingles: ''image) nito. Maraming mga paraang upang ilarawan o ikatawan ang isang punsiyon gaya ng isang [[pormula]] o [[algoritmo]] na kumukwenta sa output para sa isang ibinigay na input na isang larawan o [[grapo]] ng input-ouput na [[isinaayos na mga pares]] ng punsiyon o isang [[tabla (matematika)|tabla]] ng mga output sa mga napiling input. Ang isang punsiyon ay maaari ring ilarawan sa pamamagitan ng mga ugnayan nito sa ibang mga punsiyon, halimbawa bilang [[inbersong punsiyon]] o solusyon ng isang [[diperensiyal na ekwasyon]]. Sa analohiya sa [[aritmetika]], posibleng maglarawan ng punsiyong [[adisyon]], [[multiplikasyon]] at ibang mga [[matematikal na operasyon]] upang lumikha ng mga bagong punsiyon. Ang isang mahalagang operasyon na inilalarawan sa mga punsiyon ang [[komposisyon ng mga punsiyon]] kung saan ang output mula sa isang punsiyon ay nagiging input ng iba pang punsiyon. Ang mga pormal na depinisyon ng mga punsiyon ay nagbibigay ng pangkat ng mga input (sakop o domain), pangkat ng pinares na input at output at isang pangkat na tinatawag na codomain kung saan ang mga output ay itinakdang mahuhulog. Ang mga kalipunan ng mga punsiyon na may parehong domain at codomain ay tinatawag na mga [[espasyong punsiyon]], na ang mga katangian ay pinag-aaral sa mga matematikal na disiplina gaya ng [[real na analisis]] at [[kompleks na analisis]]. Ang mga punsiyon at ang iba't ibang mga [[analogo]] nito o paglalahat gaya ng mga [[punktor]] (Ingles: ''functor'') ng [[teoriyang kategorya]] ang mga "sental na bagay ng imbestigasyon" sa karamihan ng mga larangan sa [[matematika|modernong matematika]]. == Depinisyon == {{multiple image | align = right | direction = vertical | image1 = Injection keine Injektion 2a.svg | caption1 = Ang diagramang ito ay kumakatawan sa isang punsiyon na may sakop/domain na <math>\{ 1, 2, 3 \}</math>, codomain na <math> \{ A, B, C, D \} </math> at pangkat ng isinaayos na mga pares na <math> \{ (1,D), (2,C), (3,C) \} </math>. Ang imahe ay <math>\{C,D\}</math>. | image2 = Injection keine Injektion 1.svg | caption2 = Ito ay '''hindi''' kumakatawan sa isang punsiyon dahil ang 2 ang unang elemento sa higit sa isang isinaayos na pares, sa partikular ang (2,B) at (2,C) ay parehong mga elemento ng pangkat ng isinaayos na mga pares.}} Ang isang tiyak na depinisyon ng isang punsiyon ay isang isinaayos na triple ng mga [[pangkat (matematika)|pangkat]] na isinulat na (''X'', ''Y'', ''F'') kung saan ang ''X'' ang sakop o domain, ang ''Y'' ang codomain, at ang ''F'' ang pangkat ng mga isinaayos na pares (''a'', ''b'').<ref>{{cite book |title=Proofs and Fundamentals: A First Course in Abstract Mathematics |url=https://archive.org/details/proofsfundamenta0002bloc |author=Ethan D Bloch |publisher=Springer |year=2011 |isbn=978-1-4419-7126-5 |page=[https://archive.org/details/proofsfundamenta0002bloc/page/131 131] }}</ref> Sa bawat mga isinaayos na pares, ang unang elementong ''a'' ay mula sa sakop/domain, ang ikalawang elementong ''b'' ay mula sa codomain at ang isang kinakailangang kondisyon ay ang bawat elemento sa sakop/domain ang unang elemento sa eksaktong isang isinaayos na pares. Ang pangkat ng lahat ng ''b'' ay tinatawag na [[imahe (matematika)|imahe]] ng punsiyon at hindi kinakailangang maging buo ng codomain. Ang karamihan sa mga may-akda ay gumagamit ng salitang "range" upang ipakahulugang imahe samantalang ang iba ay gumagamit ng codomain upang pakahulugang range. Ang notasyong ''f'':''X''→''Y'' ay nagpapakitang ang ''f'' ay isang punsiyn na may sako/domain na ''X'' at codomain na ''Y'', at ang punsiyong ''f'' ay sinasabing ''mapa'' o ''associate/kaugnay'' na mga elemento ''Y''. Imbis na pag-usapan ang isang ''punsiyonh'' at tukuyin ang domain at codoamin sa depinisyon nito, normal na mas konbinyenteng pag-usapan ang mga punksiyon na may spesipikong domain at codomai na mga punsiyon ng isang ibinigay na uri at pagkatapos ay ilalarawan ng pangkat ng mga isinaayos na pares na ''F''. Halimbawa, ang isang punsiyon mula sa mga [[real na bilang|real]] tungol sa real ay bibigyan ng pangkat ng mga pares na (''x'', 2''x'') kung saan ang ''x'' ay isang [[real na bilang|real]]. Kung ang domain at codomain ay parehong mga pangkat ng mga [[real na bilang]] gaya ng karaniwang kaso, sinasabi nating ang ''f'' ay isang may halagang [[real na bilang|real]] na punsiyon ng isang real na [[bariabulo]] at ang pag-aaral ng mga gayong punsiyon ay tinatawag na mga [[real na bariabulo]]. Kung ang domain at codomain ay parehong pangkat ng mga [[kompleks na bilang]], kung gayon, ating sasabihing ang ''f'' ay isang may halagang kompleks na punsiyon ng isang kompleks na bariabulo. Ang pag-aaral ng mga punsiyong ito ay tinatawag na mga [[kompleks na bariabulo]]. Sa karamihan ng mga sitwasyon, ang domain at codomain ay nauunawan mula sa konteksto at ang tanging ugnayan sa pagitan ng mga input at output ang ibinigay, ngunit kung ang ''f''(''x'') = √''x'', kung gayon sa mga real na bariabulo, ang sakop/domain ay limitado sa hindi-negatibong mga bilang samantalang sa mga kompleks na bariabul, ang domain ang lahat ng mga kompleks na bilang. Lalo na sa [[teoriya ng pangkat]], ang isang punsiyong ''f'' ay kalimitang inilalarawan bilang pangkat ng mga isinaayos na pares. Ang domain ay simpleng ang pangkat ng elemento na lumalabas bilang unang elemento ng pares at walang hayagang codomain na hiwalay mula sa imahe. Ang isang punsiyon ay maaari ring tawaging '''[[mapa (matematika)|mapa]]''' o '''pagmamapa/mapping'''. Gayunpaman, ang ilang mga may-akda ay gumagamit ng mga terminong "punsiyon" at "mapa" upang tukuyin ang iba't ibang uri ng mga punsiyon. Ang ibang mga spesipikong uri ng mga punsiyon ay kinabibilangan ng '''[[punsiyonal (matematika)|punsiyonal]]'''(Ingles: '''functional''') at mga '''[[operador (matematika)|operador]](Ingles: '''operator'''). Ang isang spesipikong input sa isang punsiyon ay tinatawag na '''argumento''' ng punsiyon. Sa bawat argumentong halagang ''x'', ang tumutugong walang katulad(unique) na ''y'' sa codomain ay tinatawag na '''halaga''' sa ''x'', '''output''' ng ƒ para sa argumentong ''x'' o ang '''[[imahe (matematika)|imahe]]''' ng ''x'' '''sa ilalim''' ng ƒ. Ang imahe ng ''x'' ay maaaring isulat bilang ƒ(''x'') o bilang ''y''. Ang [[grapo]] ng punsiyon ang pangkat nito ng mga isinaayos na pares na ''F''. Ito ay isang [[abstraksiyon]] ng ideya ng grapo bilang larawan na nagpapakita ng punsiyon na binalangkas sa isang pares ng mga [[aksis na koordinado]]. Halimbawa, ang (3, 9), ang punto sa taas ng 3 sa horisontal na aksis sa kanan at 9 sa bertikal na aksis ay nakahimlay sa grapo ng <math>y = x^2</math>. Ang sakop/domain na ''X'' ay maaaring [[void]] ngunit kung ang ''X = ∅'', kung gayon ang ''F = ∅''. Ang codomain na ''Y'' ay maaari ring void, ngunit kung ang ''Y = ∅'', kung gayon ang ''X = ∅'' at ang ''F = ∅''. Ang mga gayong [[walang lamang punsiyon]] ay hindi karaniwan ngunit ang teoriya ay nagsisiguro ng eksistensiya ng mga ito. Ang pangkat ng lahat ng mga punsiyong ''f'':''X''→''Y'' ay minsang tinutukoy ng i''Y''^''X''. Kung ang ''X'' ay [[inpinidad|inpinido]](infinite) at mayroon higit sa isang elemnto sa ''Y'', kung gayon mayroon [[hindi mabibilang na pangkat|hindi mabibilang na maraming]] mga punsiyon mula sa ''X'' tungo sa ''Y'' bagaman ang taning mabibilang marami sa mga ito ang maaaring ihayag ng isang pormula o algoritmo. Sa mga ilang bahagi ng [[matematika]], kabilang ang [[teoriya ng rekursiyon]] at [[punsiyonal na analisis]], konbinyenteng pag-aralan ang mga [[parsiyal na punsiyon]] kung saan ang ilang mga halaga ng domain ay walang kaugnayan/association sa [[grapo]], i.e. isang-halagang mga ugnayan. Halimbawa, ang punsiyon ''f'' upang ang ''f''(''x'')&nbsp;=&nbsp;1/''x'' ay hindi naglalarawan ng isang halaga para sa ''x''&nbsp;=&nbsp;0, at kaya ay isa lamang parsiyal na punsiyon mula sa real na linya tungo sa real na linya. Ang terminong ''kabuuang punsiyon'' ay maaaring gamitin upang bigyang diin ang katotohanang ang bawat elemento ng domain ay lumilitaw bilang unang elemento ng isinaayos ng pares sa grapo. Sa ibang mga bahgai ng matematika, ang hindi-isang-halagang mga ugnayan ay katulad ding isinanib sa mga punsiyon. Ito ay tinatawag na mga [[maraming halagang punsiyon]] na may tumutugong terminong [[isang-halagang punsiyon]] para sa mga ordinaryong punsiyon. Maraming mga operasyon sa [[teoriya ng pangkat]] gaya ng [[kapangyarihang pangkat]] ay may [[Klase (teoriya ng pangkat)|klase]] ng lahat ng mga pangkat bilang domain ng mga ito at kaya bagaman ang mga ito ay inpormal na inilalarawan bilang mga punsiyon, ang mga ito ay hindi nagkakasya sa set-teoretikal na depinisyon ibinalangkas sa itaas dahil ang klase ay hindi kinakailangang isang pangkat. Ang punsiyon ay isang espesyal na kaso ng mas pangkalahatang matematikal na konseptong [[relasyon (matematika)|relasyon]](ugnayan) kung saan ang restriksiyon ang bawat elemento ng domain ay lumilitaw na unang elemento sa isa at tanging isang isinaayos na pares lamang inalis. Sa ibang salita, ang elemento ng domain ay maaaring hindi unang elemento ng anumang isiniaayos na pares o maaaring unang elemento ng dalawa o higit pang isinaayos na pares. Ang relasyon ay "may isang halaga" kapag kung ang elemento ng domain ang unang elemento, ito ay hindi unang elemento ng anumang ibang isinaayos na pares. Ang relasyon ay isang "kaliwang-kabuuan" o simpleng "kabuuan" kung ang bawat elemento ng domain ang unang elemento ng isang isinaayos na pares. Kaya ang punsiyon ay isang buon, may isang halagang relasyon. === Notasyon === Ang pormal na deskripsiyon ng isang punsiyon ay karaniwang sumasangkot sa pangalan ng punsiyon, sakop/domain nito, codomain nito at isang patakarang ng tugunan(correspondence). Kaya kalimitan nating nakikita ang isang dalawang-bahaging notasyon na ang halimbawa ang : <math>\begin{align} f\colon \mathbb{N} &\to \mathbb{R} \\ n &\mapsto \frac{n}{\pi} \end{align}</math> kung saan ang unang bahagi ay binabasang: * Ang "ƒ ay isang punsiyon mula sa '''N''' tungo sa '''R'''" (kalimitang isinulat na "Let (hayaan) ang ƒ: ''X'' → ''Y''" upang pakahulugang "Hayaang ang ƒ ay maging isang punsiyon mula sa ''X'' tungo sa ''Y''"), o * "ƒ ay isang punsiyon sa '''N'' sa '''R'''", o * "ƒ ay isang may halagang-'''R'''-na punsiyon ng isang may halagang-'''N''' na bariabulo", at ang ikalawang bahagi ay binabasang: * <math> n \,</math> ay namamapa sa <math> \frac{n}{\pi}. \,\! </math> Dito, ang punsiyong pinangalanang "ƒ" ay may mga [[natural na bilang]] bilang sakop/domain, [[real na bilang]] bilang codoamin at nagmamapa ng ''n'' sa sarili nito na hinati ng π. Sa hindi pormal na paglalarawan, ang mahabang anyong ito ay maaaring paiklin na : <math> f(n) = \frac{n}{\pi} , \,\! </math> kung saan ang ''f''(''n'') ay binabasa bilang "f bilang punsiyon ng n" o "f ng n". Mayroon ilang pagkawala ng impormasyon: hindi na natin hayagang ibinibigay ang domain na '''N''' at codomain na '''R'''. Karaniwang inaalis ang [[parentheses]] sa palibot ng argumento kapag walang walang maliit na tsansa ng pagkalito kaya sin&nbsp;''x''. Ito ay tinatawag na [[notasyong prefix]]. Ang pagsusulat ng punsiyon pagkatapos ng agumento gaya ng sa ''x''&nbsp;ƒ, ay tinatawag na [[notasyong postfix]]. Halimbawa, ang [[paktoryal]] na punsiyon ay kinagagawiang isulat na ''n''! bagaman ang paglalahat nito na [[punsiyong gama]] ay isinusulat na Γ(''n''). Ang mga parenteheses ay ginagamit par rin upang lutasin ang mga kalituhan at tumukoy ng pangunguna(precedence) bagaman sa ilang mga pormal na pagtatakda, ang konsistenteng paggamit ng notasyong prefix o postfix ay nag-aalis ng pangangailangan para sa anumang parentheses. Upang ilarawan ang isang punsiyon, ang notasyong tuldok(dot notation) ay minsang ginagmait upang bigyang diin ang punsiyonal na kalikasan ng ekspresyon ng hindi nagtatakda ng espesyal na simbol sa [[baribaulo]]. Halimbawa, ang <math>\scriptstyle a(\cdot)^2</math> ay tumatayo para sa punsiyong <math>\textstyle x\mapsto ax^2</math>, ang <math>\scriptstyle \int_a^{\, \cdot} f(u)du</math> ay tumatayo para sa punsiyong [[integral]] <math>\scriptstyle x\mapsto \int_a^x f(u)du</math> at iba pa. == Mga uri ng punsiyon == === Elementaryang mga punsiyon === [[Elementaryang mga punsiyon]] ay mga punsiyon na nilikha para sa mga pundamental na operasyon ng matematika gaya ng [[adisyon]], [[substraksiyon]], [[multiplikasyon]] at [[dibisyon]]. === Mga punsiyong alhebraiko === * [[Polinomial]] ** [[Linyar na punsiyon]]: Unang digri na polinomial, ang grap ay diretsong linya graph is a. ** [[Kwadratiko na punsiyon]]: Ikalawang digri na polinomial, ang grap ay parabola. ** [[Kubiko na punsiyon]]: Ikatlong digri na polinomial. ** [[Kwartiko na punsiyon]]: Ikaapat na digri na polinomial ** [[Kwintiko na punsiyon]]: Ikalimang digri na polinomial. ** [[Sekstiko na punsiyon]]: Ikaanim na digri na polynomial. * [[Rasyonal na punsiyon]]: [[rasyo]] ng dalawang polinomial. * [[ika n na ugat]] ** [[Ugat ng Kwadrado]] ** [[Ugat ng Kubiko]] === Mga elementaryang transendental na punsiyon === * [[Eksponensiyal na punsiyon]] * [[Hyperboliko na punsiyon]] * [[Logaritmo]] ** [[Natural na logaritmo]] ** [[Karaniwang logaritmo]] ** [[Binaryong logaritmo]] ** [[Walang hanggang logaritmo]] * [[Kapangyarihang punsiyon]] * Peryodikong mga punsiyon ** [[Trigonometriya|Trigonometrikong punsiyon]]: [[sine]], [[cosine]], [[tangent]], at iba pa. ** [[Sawtooth na alon]] ** [[Kwadradong alon]] ** [[Trianggulong alon]] == Mga sanggunian == {{reflist}} {{Matematika}} [[Kategorya:Mga punsiyon at pagmamapa| ]] [[Kategorya:Mga konsepto ng teorya ng pangkat]] rw1p31mc4yz1p8pylcyeq1ai1459az2 0 167144 2168136 1902133 2025-07-10T04:47:49Z Aghamanon 147345 2168136 wikitext text/x-wiki [[File:Assorted polygons.svg|thumb|400px|right|Ang iba't ibang uri ng poligon: (1) bukas (walang hangganan), (2) lamang isang hangganan (walang loob), (3) sarado (na may hangganan at loob), at (4) isang poligon na tumatawid ng sarili nito.]] {{General geometry}} Sa [[heometriya]], ang '''damsiha'''<ref>{{Maugnayin|damsihà}}</ref> '''poligon''' ({{lang-en|polygon}}) o '''poligono''' ([[Wikang Kastila|Kastila]]: ''polígono''; mula sa {{lang-grc|πολύγωνον}} ''polúgōnon'', {{lang|grc|πολύς}} ''polús'' "marami" + {{lang|grc|γωνία}} ''gōnía'' "[[anggulo]]") ay isang [[Plano (heometriya)|plano]] o ''plane'' na tinatakdaan ng mga saradong landas o sirkito na binubuo ng mga may hangganang sekwensiya (sunod-sunod) ng mga tuwid na [[linyang segmento]] (o ng saradong [[poligonal na kadena]]). Ang rehiyong plano, ang hangganan, o kapuwa, maaari itong tawaging isang poligon. Ang mga segmentong ng poligonal na sirkito ay tinatawag na mga gilid (''edge'' o ''side'') at ang mga punto na nagsasalubong ay tinatawag na mga [[berteks]] (''vertex'' o ''corner''). Ang interiyor (loob) ay minsang tinatawag na katawan. Ang ''n''-gon ay isang poligon na may ''n'' na gilid. Halimbawa, isang [[tatsulok]] ay isang 3-gon. Ang [[simpleng poligon]] ay isa kung saan ang mga gilid ay hindi tumatawid. Madalas, nagtatrabaho ang mga [[matematiko]] lang sa simpleng poligon, at tinutukuyin nila ang mga poligon kaya. Maaaring tumatawid ang hangganang poligon ng sarili nito, alin gumagawa ng mga [[poligong bituin]] at ng ibang ganyang poligon. Ang poligon ay dalawang-dimensiyonal na halimbawa ng mas heneral na [[politop]] (''polytope'') sa anumang [[bilang]] ng mga [[dimensiyon]]. May maraming uri ng mga poligon sa iba't ibang mga layunin. == Etimolohiya == Ang salitang "poligon" ay nagmula sa salitang [[pang-uri]] sa [[Wikang Griyego|Griyego]] na πολύς (polús) 'marami', 'dami' at γωνία (gōnía) 'sulok' o 'anggulo'. Iminungkahi na ang kneeυ (gónu) 'tuhod' ay maaaring pinagmulan ng gon. === Pagpapakahulugan === Ang depinisyon o kahulugan ng isang poligono ay nakabatay paggamit nito. Halimbawa, kung tutukuyin ang isang pirasong rehiyon na nakasakop sa isang malawak na plano: * Tatawagin nating isang poligono ang bahaging ito na nakalakip sa pamamagitan ng mga linyang poligonal. Kapag tumutukoy naman sa pag-aaral na Euclideano tungkol sa kahabaan ng mga linya: * Tatawagin nating poligono ang patag na heometrikong hugis ayon sa mga linyang poligonal nito kung saan ang dalawang magkabilang dulo ay nagkakadikit o nagkakasama. == Mga katangian at mga pormula == [[Talaksan:Winkelsumme-polygon.svg|thumb|upright=1.0|Isang ''n''-gon, na nahahati sa {{nowrap|''n'' − 2}} na tatsulok.]] Sa buong, ipinapalagay ang [[heometriyang Euclidiyano]]. === Mga [[anggulo]] === Ang anumang poligon ay may kasing maraming sulok na gilid. Ang bawat sulok ay may maraming anggulo, na kung saan ang dalawang pinakamahalaga ay: * '''Panloob na anggulo''' — Ang kabuuan ng mga panloob na anggulo ng isong simpleng ''n''-gon ay (''n'' − 2)[[π]] na [[radyan]] o (''n'' − 2) × 180 na [[digri]]. Ito ay dahil ang anumang simpleng ''n''-gon (na may ''n'' na gilid) ay maaari itong isaalang-alang ang kabuuan ng (''n'' − 2) na [[tatsulok]], at sa bawat tatsulok ang kabuuan ng mga anggulo ay π na radyan o 180°. Ang pagsukat na anumang panloob na anggulo ng isang konbeks na regular na ''n''-gon ay <math>\left(1-\tfrac{2}{n}\right)\pi</math> na radyan o <math>180-\tfrac{360}{n}</math> na digri. Ang mga panloob na anggulo ng regular na poligong bituin ay pinag-aralan una silang ni [[Louis Poinsot]], sa parehong sanaysay kung saan inilarawan niya ang apat na [[Polihedron ni Kepler at Poinsot|regular na polihedrong bituin]]: sa isang regular na <math>\tfrac{p}{q}</math>-gon (isang ''p''-gon na may isang gitnang densidad ''q''), ang bawat panloob na anggulo ay <math>\tfrac{\pi(p-2q)}{p}</math> na radyan o <math>\tfrac{180(p-2q)}{p}</math> na digri.<ref>{{cite book |last=Kappraff |first=Jay |title=Beyond measure: a guided tour through nature, myth, and number |publisher=World Scientific |year=2002 |page=258 |isbn= 978-981-02-4702-7 |url=https://books.google.com/books?id=vAfBrK678_kC&q=star+polygon&pg=PA256}}</ref> * '''Panlabas na anggulo''' — Ang panlabas na anggulo ay karagdagang anggulo ng panloob na anggulo. Habang binabakas namin ang isang konbeks na ''n''-gon, ang anggulo na "lumiko sa isang sulok" ay panlabas na anggulo. Pagkatapos ng isang kompletong pagliko sa paligid ng poligon, dapat ang kabuuan ng panlabas na anggulo ay 360°. === [[Sukat]] === [[Talaksan:Polygon vertex labels.svg|thumb|320px|right|Ang mga koordinado ng isang hindi konbeks na [[pentagon]].]] Sa seksyong ito, tinukoy ang mga berteks ng poligon na pinag-aaralan bilang <math>(x_0, y_0), (x_1, y_1), \ldots, (x_{n - 1}, y_{n - 1})</math> sa ayos. Para sa kaginhawaan sa ilang mga pormula, din gagamitin ito ang notasyon {{math|1=(''x_n'', ''y_n'') = (''x''₀, ''y''₀)}}. Kung ang poligon ay hindi tumatawid ng sarili ito (yan ay, isang simpleng poligon), ang sukat ay :<math>A = \frac{1}{2} \sum_{i = 0}^{n - 1}( x_i y_{i + 1} - x_{i + 1} y_i) \quad \text {kung saan } x_{n}=x_{0} \text{ at } y_n=y_{0},</math> o, gamit mga [[determinante]], :<math>16 A^{2} = \sum_{i=0}^{n-1} \sum_{j=0}^{n-1} \begin{vmatrix} Q_{i,j} & Q_{i,j+1} \\ Q_{i+1,j} & Q_{i+1,j+1} \end{vmatrix} , </math> kung saan <math> Q_{i,j} </math> ay ang kuwadradong distansya sa pagitan ng <math>(x_i, y_i)</math> at <math>(x_j, y_j).</math><ref>B.Sz. Nagy, L. Rédey: Eine Verallgemeinerung der Inhaltsformel von Heron. Publ. Math. Debrecen 1, 42–50 (1949)</ref><ref>{{cite web |url = http://www.seas.upenn.edu/~sys502/extra_materials/Polygon%20Area%20and%20Centroid.pdf |title = Calculating The Area And Centroid Of A Polygon |last = Bourke |first = Paul |date = July 1988 |access-date = 6 Feb 2013 |archive-date = 16 Septiyembre 2012 |archive-url = https://web.archive.org/web/20120916104133/http://www.seas.upenn.edu/~sys502/extra_materials/Polygon%20Area%20and%20Centroid.pdf |url-status = dead }}</ref> == Kasaysayan == Naiintindihan ang mga poligon mula sa noong sinaunang panahon. Nag-aral ang mga [[Sinaunang Gresya|sinaunang Griyego]] sila, at ang [[pentagram]], isang hindi konbeks na [[regular na poligon]] (isang [[poligong bituin]]), ay lumitaw kasing aga ng [[ika-7 dantaon BC]] sa isang {{ILL|krater|en||ms}} ng si [[Aristophanes]], na natagpuan sa [[Caere]] at ngayon nasa [[Museo ng Capitoline]]. Sa [[ika-14 na dantaon]], gumawa si [[Thomas Bradwardine]] ng unang kilalang sistematikong pag-aaral ng mga [[hindi konbeks na poligon]] sa pangkahalatan. Sa 1952, heneralisahin si [[Geoffrey Colin Shephard]] ang idea ng mga poligon sa [[komplikadong plano]], kung saan bawa't [[tunay na bilang|tunay na]] [[dimensiyon]] ay sinamahan ng isang [[komplikadong bilang|komplikadong]] dimensiyon, upang makalika ng mga [[komplikadong poligon]]. == Sa kalikasan == Lumilitaw ang mga poligon sa mga pormasyon ng [[bato]], pinakakaraniwang bilang mga patag na mukha ng mga [[bubog]], kung saan mga [[anggulo]] sa pagitan ng mga mukha ay depende sa uri ng [[mineral]] mula sa kung saan ang bubog ay ginawa. Maaaring mangyari ang mga regular na [[heksagon]] kapag ang paglamig ng [[lava]] ay gumagawa ng mga area ng mga haligi ng [[basalto]], na mahigpit na nakabalot, at na makikita sa [[Giant's Causeway]] sa [[Hilagang Irlanda]], o sa [[Devil's Postpile]] sa [[California]]. Sa [[biyolohiya]], ibabaw ng [[anila]] na ginawa ng mga [[pukyutan]] ay ayos ng mga heksagon, at mga gilid at base ng bawa't silid din ay poligon. == Computer graphics == Sa [[computer graphics]], ang poligon ay primitibo na ginagawit sa paghugis (''modeling'') at pagpakita (''rendering''). Sila ay tinukoy sa isang [[database]], na naglalaman ng ayos ng mga [[berteks]] (ang mga [[koordinado]] ng mga heometrikong berteks, pati na rin ang iba pang mga katangian ng poligon, tulad ng [[kulay]], tingkad at pagkakahabi), impormasyon sa pagkakakonekta, at mga materyales. == Tingnan din == * [[Ekwilateral na poligon]] == Mga sanggunian == {{Reflist}} {{Mga Poligon}} [[Kategorya:Mga poligon]] {{Stub|Heometriya}} grxlxb5o31h9fgb5z2cepr4dyzyja8t 0 167306 2168132 1863668 2025-07-10T04:33:44Z Aghamanon 147345 2168132 wikitext text/x-wiki {{Infobox polygon | name = Regular na oktagon | image = Regular polygon 8 annotated.svg | caption = Isang [[Regular na poligon|regular]] na oktagon | type = ''pangkalahatang uri ng hugis na ito'' | euler = | edges = 8 | schläfli = {8} | wythoff = | coxeter = {{CDD|node_1|8|node}} | symmetry = [[Dihedral simetriya|Dihedral]] (D₈) | area = <math>2(1+\sqrt{2})a^2</math><BR><math> \simeq 4.828427 a^2</math> (with ''a'' = gilid na haba) | angle = 135° | dual = mismo | properties = [[Konbeks na poligon|konbeks]], [[siklikong poligon|sikliko]], [[ekwilateral]], [[isogonal na pigura|isogonal]], [[isotoksal na pigura|isotoksal]] }} Ang '''walsiha''' (mula sa ''wal''o + ''siha'') o '''oktagon''' (mula sa {{lang-en|octagon}}, at ito mula sa {{lang-grc|ὀκτάγωνον}} ''oktágōnon'', {{lang|grc|ὀκτώ}} ''oktṓ'' "walo" + {{lang|grc|γωνία}} ''gōnía'' "[[anggulo]]") ay isang [[poligon|damsiha]] na may walong (8) gilid. Ang isang regular oktagon ay may [[simbolong Schläfli]] na {8}. Mga halimbawa ng mga walsiha ang [[tanda ng paghinto]] (''stop sign''), maraming [[payong]], at [[bagua]]. Sa karagdagan, madalas na ginagamit ang oktagon sa [[arkitektura]], halimbawa, sa [[Simboryo ng Bato]]. {{Mga Poligon}} [[Kategorya:Mga poligon]] {{Stub|Heometriya}} gkm6mo0h7icey1rgpm4b24nz6efqz1a 0 182409 2168027 2159587 2025-07-09T13:03:04Z Superastig 11141 Kinansela ang pagbabagong 2159587 ni [[Special:Contributions/Julius Santos III|Julius Santos III]] ([[User talk:Julius Santos III|Usapan]]) Blanko ang pangkat na yan. 2168027 wikitext text/x-wiki {{Infobox radio station | name = Magic 89.9 | callsign = DWTM | logo = Magic89.9 logo.gif | city = [[Mandaluyong]] | area = [[Kalakhang Manila]] at mga karatig na lugar | branding = Magic 89.9 | airdate = {{Start date|1986|2|14}} | frequency = {{frequency|89.9|MHz}} | format = [[:en:Contemporary Hit Radio|Top 40 (CHR)]], [[Original Pilipino Music|OPM]] | language = [[English language|English]] | licensing_authority = [[National Telecommunications Commission (Philippines)|NTC]] | power = 25,000 watts | erp = 60,000 watts | class = | callsign_meaning = '''W'''e're '''T'''he '''M'''agic | owner = [[Quest Broadcasting|Quest Broadcasting Inc.]] | network = Magic Nationwide | affiliations = Tiger 22 Media Corporation | website = {{URL|magic899.com}} | webcast = [http://zeno.fm/radio/magic899 Listen Live]<br>[https://twitch.tv/magic899tv Watch Live] | sister_stations = }} Ang '''DWTM''' (89.9 [[:en:FM broadcasting|FM]]), sumasahimpapawid bilang '''Magic 89.9''', ay isang himpilan ng radyo na pagmamay-ari at pinamamahalaan ng [[Quest Broadcasting]]. Ito ang nagsisilbing punong himpilan ng Magic Nationwide at Tiger 22 Media. Ang estudyo at transmiter nito ay matatagpuan sa Unit 907, 9th floor, Paragon Plaza, EDSA cor. Reliance St., [[Mandaluyong]].<ref>{{Cite web |url=http://nmfnetwork.tv/2014/01/08/gtwm-366-mikey-bustos-and-sam-oh/ |title=GTWM 366: Mikey Bustos and Sam Oh &#124; New Media Factory |access-date=January 18, 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140127033903/http://nmfnetwork.tv/2014/01/08/gtwm-366-mikey-bustos-and-sam-oh/ |archive-date=January 27, 2014 |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web | title = Ely Buendia and Rico Blanco To Sing Greatest Hits on One Stage this November! | url=https://www.onemusic.ph/news/ely-and-rico-join-forces-to-celebrate-magic-899-s-30th-anniv-2104 | publisher=One Music PH | first = Marty | last=Floro | date = November 16, 2016 | access-date = February 6, 2018 }}</ref><ref>{{cite news | title = Ely Buendia and Rico Blanco's greatest hits work their magic | url=http://entertainment.inquirer.net/207944/ely-buendia-rico-blancos-greatest-hits-work-magic | newspaper=[[Philippine Daily Inquirer]] | first = Totel | last=de Jesus | date = November 29, 2016 | access-date = February 6, 2018 }}</ref><ref>{{cite web | title = Delamar Arias and Andi Manzano Join DJ RikiFlo for Radio Comeback | url=https://www.smartparenting.com.ph/life/news/delamar-andi-manzano-rikiflo-radio-comeback-a00041-20170717 | publisher=Smart Parenting | first = Rachel | last=Perez | date = July 17, 2017 | access-date = May 31, 2018 }}</ref> == Mga Sanggunian == {{Reflist}} {{Metro Manila Radio}} [[Kategorya:Mga himpilang panradyo sa Kalakhang Maynila]] 9c3enewlnwzuvnr3226ryxdlvc75l7r 0 211791 2168061 1325641 2025-07-09T15:19:32Z Jojit fb 38 2168061 wikitext text/x-wiki Ang '''Reuters''' (/ROY-terz/) ay isang ahensiyang [[Pamamahayag|pampamahayag]] na pagmamay-ari ng Thomson Reuters. Ito ay may humigit-kumulang 2,500 [[mamamahayag]] at 600 [[Potograpo|potograpong]] mamamahayag na nakatalaga sa humigit-kumulang 200 lokasyon sa buong mundo, na nagsusulat sa 16 na [[wika]]. Ang Reuters ay isa sa pinakamalalaking ahensiya ng [[balita]] sa buong mundo. Itinatag ang ahensiya sa [[Londres]] noong 1851 ni Paul Reuter. Nakuha ito ng Thomson Corporation mula sa [[Canada]] sa isang pagsasanib ng [[korporasyon]] noong 2008, na nagbunga ng pagkakatatag ng Thomson Reuters Corporation. Noong Disyembre 2024, napabilang ang Reuters sa ika-27 na pinakabinibisitang [[websayt]] ng balita sa buong mundo, na may higit sa 105 milyong mambabasa bawat buwan. == Mga mamamahayag == May humigit-kumulang 2,500 mamamahayag at 600 potograpong mamamahayag ang nagtatrabaho sa Reuters sa halos 200 lokasyon sa buong mundo. Ginagamit ng mga mamamahayag ng Reuters ang ''Standards and Values'' (Mga Pamantayan at Kahalagahan) bilang gabay sa makatarungang pag-uulat at pagbubunyag ng mga kaugnay na interes, upang "mapanatili ang mga pagpapahalaga ng integridad at kalayaan na siyang pinagbabatayan ng kanilang reputasyon para sa pagiging mapagkakatiwalaan, tama, mabilis, at eksklusibo." Noong Mayo 2000, napatay si Kurt Schork, isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] mamamahayag, sa isang pananambang habang nasa isang pagtatalaga sa [[Sierra Leone]]. Noong Abril at Agosto 2003, napatay naman ang mga ''news cameraman'' (tagapagkuha ng bidyong balita) na sina Taras Protsyuk at Mazen Dana sa magkahiwalay na insidente ng mga tropang Amerikano sa [[Iraq]]. Noong Hulyo 2007, sina Namir Noor-Eldeen at Saeed Chmagh ay napatay matapos tamaan ng putok mula sa [[helikopter]] ng militar ng Estados Unidos (Apache) sa [[Baghdad]]. Noong 2004, napatay si Adlan Khasanov, isang kameraman, ng mga separatistang Chechen, habang si Dhia Najim ay napatay rin sa Iraq. Noong Abril 2008, napatay si Fadel Shana, isang cameraman, sa [[Piraso ng Gaza]] matapos tamaan ng putok mula sa [[tangke]] ng [[Israel]]. Habang nag-uulat sa [[Himagsikang Pangkalinangan|Rebolusyong Kultural]] ng [[Tsina]] noong huling bahagi ng dekada 1960 sa [[Peking]] para sa Reuters, ikinulong ng pamahalaang Tsino si Anthony Grey, isang mamamahayag, bilang tugon sa pagkakakulong ng ilang mamamahayag na Tsino ng kolonyal na pamahalaang [[Briton]] ng [[Hong Kong]]. Pinalaya siya matapos ang 27 buwan ng pagkakakulong (mula 1967 hanggang 1969), at pagkaraan ay ginawaran ng OBE (''Order of the British Empire'' o Orden ng [[Imperyong Britaniko]]) ng pamahalaang Briton. Matapos mapalaya, naging isa siyang pinakamabentang nobelistang pangkasaysayan. Noong Mayo 2016, inilathala ng websayt na Myrotvorets ng [[Ukranya]] ang mga pangalan at personal na impormasyon ng 4,508 mamamahayag, kabilang ang mga taga-ulat ng Reuters at iba pang kawani ng medya mula sa iba’t ibang panig ng mundo, na kinilala ng mga awtoridad sa mga rehiyong hawak ng mga separatista sa silangang Ukraine. Noong 2018, dalawang mamamahayag ng Reuters ang nahatulan sa [[Myanmar]] dahil sa umano’y pagkuha ng mga lihim ng estado habang iniimbestigahan ang isang [[masaker]] sa isang nayon ng mga Rohingya. Mariing kinondena sa buong mundo ang kanilang pagkakaaresto at pagkakahatol bilang isang pag-atake sa kalayaan ng pamamahayag. Ang mga mamamahayag na sina Wa Lone at Kyaw Soe Oo ay tumanggap ng maraming parangal, kabilang ang ''Foreign Press Association Media Award'' (Parangal mula sa Samahan ng Banyagang Pamamahayag), ''Pulitzer Prize for International Reporting'' (Parangal ng Pulitzer para sa Pandaigdigang Ulat), at kinilalang bahagi ng ''Time Person of the Year'' (Indibiduwal ng Taon ng [[Time]]) ng 2018 kasama ang iba pang inuusig na mamamahayag. Matapos ang 511 araw sa bilangguan, pinalaya sila noong 7 Mayo 2019 matapos tumanggap ng pampanguluhang ''pardon'' o patawad. Noong Pebrero 2023, ginawaran ang isang pangkat ng mga mamamahayag ng Reuters ng ''Selden Ring Award'' dahil sa kanilang imbestigasyon na naglantad ng mga pag-abuso sa [[karapatang pantao]] ng militar ng [[Nigeria]]. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Estados Unidos]] [[Kategorya:Pamamahayag]] sk2xcx7w1itjen14py0bmdpz1rlbxgb 2168062 2168061 2025-07-09T15:21:22Z Jojit fb 38 2168062 wikitext text/x-wiki Ang '''Reuters''' (/ROY-terz/) ay isang ahensiyang [[Pamamahayag|pampamahayag]] na pagmamay-ari ng Thomson Reuters. Ito ay may humigit-kumulang 2,500 [[mamamahayag]] at 600 [[Potograpo|potograpong]] mamamahayag na nakatalaga sa humigit-kumulang 200 lokasyon sa buong mundo, na nagsusulat sa 16 na [[wika]].<ref>{{cite web |date=Tag-init ng 2017 |title=Reuters the Facts |url=https://www.thomsonreuters.com/content/dam/openweb/documents/pdf/reuters-news-agency/fact-sheet/reuters-fact-sheet.pdf |access-date=18 Marso 2024 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ang Reuters ay isa sa pinakamalalaking ahensiya ng [[balita]] sa buong mundo. Itinatag ang ahensiya sa [[Londres]] noong 1851 ni Paul Reuter. Nakuha ito ng Thomson Corporation mula sa [[Canada]] sa isang pagsasanib ng [[korporasyon]] noong 2008, na nagbunga ng pagkakatatag ng Thomson Reuters Corporation. Noong Disyembre 2024, napabilang ang Reuters sa ika-27 na pinakabinibisitang [[websayt]] ng balita sa buong mundo, na may higit sa 105 milyong mambabasa bawat buwan. == Mga mamamahayag == May humigit-kumulang 2,500 mamamahayag at 600 potograpong mamamahayag ang nagtatrabaho sa Reuters sa halos 200 lokasyon sa buong mundo. Ginagamit ng mga mamamahayag ng Reuters ang ''Standards and Values'' (Mga Pamantayan at Kahalagahan) bilang gabay sa makatarungang pag-uulat at pagbubunyag ng mga kaugnay na interes, upang "mapanatili ang mga pagpapahalaga ng integridad at kalayaan na siyang pinagbabatayan ng kanilang reputasyon para sa pagiging mapagkakatiwalaan, tama, mabilis, at eksklusibo." Noong Mayo 2000, napatay si Kurt Schork, isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] mamamahayag, sa isang pananambang habang nasa isang pagtatalaga sa [[Sierra Leone]]. Noong Abril at Agosto 2003, napatay naman ang mga ''news cameraman'' (tagapagkuha ng bidyong balita) na sina Taras Protsyuk at Mazen Dana sa magkahiwalay na insidente ng mga tropang Amerikano sa [[Iraq]]. Noong Hulyo 2007, sina Namir Noor-Eldeen at Saeed Chmagh ay napatay matapos tamaan ng putok mula sa [[helikopter]] ng militar ng Estados Unidos (Apache) sa [[Baghdad]]. Noong 2004, napatay si Adlan Khasanov, isang kameraman, ng mga separatistang Chechen, habang si Dhia Najim ay napatay rin sa Iraq. Noong Abril 2008, napatay si Fadel Shana, isang cameraman, sa [[Piraso ng Gaza]] matapos tamaan ng putok mula sa [[tangke]] ng [[Israel]]. Habang nag-uulat sa [[Himagsikang Pangkalinangan|Rebolusyong Kultural]] ng [[Tsina]] noong huling bahagi ng dekada 1960 sa [[Peking]] para sa Reuters, ikinulong ng pamahalaang Tsino si Anthony Grey, isang mamamahayag, bilang tugon sa pagkakakulong ng ilang mamamahayag na Tsino ng kolonyal na pamahalaang [[Briton]] ng [[Hong Kong]]. Pinalaya siya matapos ang 27 buwan ng pagkakakulong (mula 1967 hanggang 1969), at pagkaraan ay ginawaran ng OBE (''Order of the British Empire'' o Orden ng [[Imperyong Britaniko]]) ng pamahalaang Briton. Matapos mapalaya, naging isa siyang pinakamabentang nobelistang pangkasaysayan. Noong Mayo 2016, inilathala ng websayt na Myrotvorets ng [[Ukranya]] ang mga pangalan at personal na impormasyon ng 4,508 mamamahayag, kabilang ang mga taga-ulat ng Reuters at iba pang kawani ng medya mula sa iba’t ibang panig ng mundo, na kinilala ng mga awtoridad sa mga rehiyong hawak ng mga separatista sa silangang Ukraine. Noong 2018, dalawang mamamahayag ng Reuters ang nahatulan sa [[Myanmar]] dahil sa umano’y pagkuha ng mga lihim ng estado habang iniimbestigahan ang isang [[masaker]] sa isang nayon ng mga Rohingya. Mariing kinondena sa buong mundo ang kanilang pagkakaaresto at pagkakahatol bilang isang pag-atake sa kalayaan ng pamamahayag. Ang mga mamamahayag na sina Wa Lone at Kyaw Soe Oo ay tumanggap ng maraming parangal, kabilang ang ''Foreign Press Association Media Award'' (Parangal mula sa Samahan ng Banyagang Pamamahayag), ''Pulitzer Prize for International Reporting'' (Parangal ng Pulitzer para sa Pandaigdigang Ulat), at kinilalang bahagi ng ''Time Person of the Year'' (Indibiduwal ng Taon ng [[Time]]) ng 2018 kasama ang iba pang inuusig na mamamahayag. Matapos ang 511 araw sa bilangguan, pinalaya sila noong 7 Mayo 2019 matapos tumanggap ng pampanguluhang ''pardon'' o patawad. Noong Pebrero 2023, ginawaran ang isang pangkat ng mga mamamahayag ng Reuters ng ''Selden Ring Award'' dahil sa kanilang imbestigasyon na naglantad ng mga pag-abuso sa [[karapatang pantao]] ng militar ng [[Nigeria]]. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Estados Unidos]] [[Kategorya:Pamamahayag]] iihbh6r9h6uciwbd11png5oumvoc3it 2168063 2168062 2025-07-09T15:22:30Z Jojit fb 38 2168063 wikitext text/x-wiki Ang '''Reuters''' (/ROY-terz/) ay isang ahensiyang [[Pamamahayag|pampamahayag]] na pagmamay-ari ng Thomson Reuters. Ito ay may humigit-kumulang 2,500 [[mamamahayag]] at 600 [[Potograpo|potograpong]] mamamahayag na nakatalaga sa humigit-kumulang 200 lokasyon sa buong mundo, na nagsusulat sa 16 na [[wika]].<ref>{{cite web |date=Tag-init ng 2017 |title=Reuters the Facts |url=https://www.thomsonreuters.com/content/dam/openweb/documents/pdf/reuters-news-agency/fact-sheet/reuters-fact-sheet.pdf |access-date=18 Marso 2024 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ang Reuters ay isa sa pinakamalalaking ahensiya ng [[balita]] sa buong mundo.<ref name="britannica-two">{{cite encyclopedia |title=News agency |encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] |url=https://www.britannica.com/topic/news-agency#ref203528 |access-date=18 Pebrero 2017 |date=23 Agosto 2002 |language=en}}</ref> Itinatag ang ahensiya sa [[Londres]] noong 1851 ni Paul Reuter. Nakuha ito ng Thomson Corporation mula sa [[Canada]] sa isang pagsasanib ng [[korporasyon]] noong 2008, na nagbunga ng pagkakatatag ng Thomson Reuters Corporation. Noong Disyembre 2024, napabilang ang Reuters sa ika-27 na pinakabinibisitang [[websayt]] ng balita sa buong mundo, na may higit sa 105 milyong mambabasa bawat buwan. == Mga mamamahayag == May humigit-kumulang 2,500 mamamahayag at 600 potograpong mamamahayag ang nagtatrabaho sa Reuters sa halos 200 lokasyon sa buong mundo. Ginagamit ng mga mamamahayag ng Reuters ang ''Standards and Values'' (Mga Pamantayan at Kahalagahan) bilang gabay sa makatarungang pag-uulat at pagbubunyag ng mga kaugnay na interes, upang "mapanatili ang mga pagpapahalaga ng integridad at kalayaan na siyang pinagbabatayan ng kanilang reputasyon para sa pagiging mapagkakatiwalaan, tama, mabilis, at eksklusibo." Noong Mayo 2000, napatay si Kurt Schork, isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] mamamahayag, sa isang pananambang habang nasa isang pagtatalaga sa [[Sierra Leone]]. Noong Abril at Agosto 2003, napatay naman ang mga ''news cameraman'' (tagapagkuha ng bidyong balita) na sina Taras Protsyuk at Mazen Dana sa magkahiwalay na insidente ng mga tropang Amerikano sa [[Iraq]]. Noong Hulyo 2007, sina Namir Noor-Eldeen at Saeed Chmagh ay napatay matapos tamaan ng putok mula sa [[helikopter]] ng militar ng Estados Unidos (Apache) sa [[Baghdad]]. Noong 2004, napatay si Adlan Khasanov, isang kameraman, ng mga separatistang Chechen, habang si Dhia Najim ay napatay rin sa Iraq. Noong Abril 2008, napatay si Fadel Shana, isang cameraman, sa [[Piraso ng Gaza]] matapos tamaan ng putok mula sa [[tangke]] ng [[Israel]]. Habang nag-uulat sa [[Himagsikang Pangkalinangan|Rebolusyong Kultural]] ng [[Tsina]] noong huling bahagi ng dekada 1960 sa [[Peking]] para sa Reuters, ikinulong ng pamahalaang Tsino si Anthony Grey, isang mamamahayag, bilang tugon sa pagkakakulong ng ilang mamamahayag na Tsino ng kolonyal na pamahalaang [[Briton]] ng [[Hong Kong]]. Pinalaya siya matapos ang 27 buwan ng pagkakakulong (mula 1967 hanggang 1969), at pagkaraan ay ginawaran ng OBE (''Order of the British Empire'' o Orden ng [[Imperyong Britaniko]]) ng pamahalaang Briton. Matapos mapalaya, naging isa siyang pinakamabentang nobelistang pangkasaysayan. Noong Mayo 2016, inilathala ng websayt na Myrotvorets ng [[Ukranya]] ang mga pangalan at personal na impormasyon ng 4,508 mamamahayag, kabilang ang mga taga-ulat ng Reuters at iba pang kawani ng medya mula sa iba’t ibang panig ng mundo, na kinilala ng mga awtoridad sa mga rehiyong hawak ng mga separatista sa silangang Ukraine. Noong 2018, dalawang mamamahayag ng Reuters ang nahatulan sa [[Myanmar]] dahil sa umano’y pagkuha ng mga lihim ng estado habang iniimbestigahan ang isang [[masaker]] sa isang nayon ng mga Rohingya. Mariing kinondena sa buong mundo ang kanilang pagkakaaresto at pagkakahatol bilang isang pag-atake sa kalayaan ng pamamahayag. Ang mga mamamahayag na sina Wa Lone at Kyaw Soe Oo ay tumanggap ng maraming parangal, kabilang ang ''Foreign Press Association Media Award'' (Parangal mula sa Samahan ng Banyagang Pamamahayag), ''Pulitzer Prize for International Reporting'' (Parangal ng Pulitzer para sa Pandaigdigang Ulat), at kinilalang bahagi ng ''Time Person of the Year'' (Indibiduwal ng Taon ng [[Time]]) ng 2018 kasama ang iba pang inuusig na mamamahayag. Matapos ang 511 araw sa bilangguan, pinalaya sila noong 7 Mayo 2019 matapos tumanggap ng pampanguluhang ''pardon'' o patawad. Noong Pebrero 2023, ginawaran ang isang pangkat ng mga mamamahayag ng Reuters ng ''Selden Ring Award'' dahil sa kanilang imbestigasyon na naglantad ng mga pag-abuso sa [[karapatang pantao]] ng militar ng [[Nigeria]]. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Estados Unidos]] [[Kategorya:Pamamahayag]] b1t6stjs2s54eexd6oynwbqa5uh6s5n 2168064 2168063 2025-07-09T15:23:40Z Jojit fb 38 2168064 wikitext text/x-wiki Ang '''Reuters''' (/ROY-terz/) ay isang ahensiyang [[Pamamahayag|pampamahayag]] na pagmamay-ari ng Thomson Reuters. Ito ay may humigit-kumulang 2,500 [[mamamahayag]] at 600 [[Potograpo|potograpong]] mamamahayag na nakatalaga sa humigit-kumulang 200 lokasyon sa buong mundo, na nagsusulat sa 16 na [[wika]].<ref>{{cite web |date=Tag-init ng 2017 |title=Reuters the Facts |url=https://www.thomsonreuters.com/content/dam/openweb/documents/pdf/reuters-news-agency/fact-sheet/reuters-fact-sheet.pdf |access-date=18 Marso 2024 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ang Reuters ay isa sa pinakamalalaking ahensiya ng [[balita]] sa buong mundo.<ref name="britannica-two">{{cite encyclopedia |title=News agency |encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] |url=https://www.britannica.com/topic/news-agency#ref203528 |access-date=18 Pebrero 2017 |date=23 Agosto 2002 |language=en}}</ref><ref name=":5">{{cite web |last=Stephen Brook |date=30 Mayo 2006 |title=Reuters recruits 100 journalists |url=https://www.theguardian.com/media/2006/may/30/reuters.pressandpublishing |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Itinatag ang ahensiya sa [[Londres]] noong 1851 ni Paul Reuter. Nakuha ito ng Thomson Corporation mula sa [[Canada]] sa isang pagsasanib ng [[korporasyon]] noong 2008, na nagbunga ng pagkakatatag ng Thomson Reuters Corporation. Noong Disyembre 2024, napabilang ang Reuters sa ika-27 na pinakabinibisitang [[websayt]] ng balita sa buong mundo, na may higit sa 105 milyong mambabasa bawat buwan. == Mga mamamahayag == May humigit-kumulang 2,500 mamamahayag at 600 potograpong mamamahayag ang nagtatrabaho sa Reuters sa halos 200 lokasyon sa buong mundo. Ginagamit ng mga mamamahayag ng Reuters ang ''Standards and Values'' (Mga Pamantayan at Kahalagahan) bilang gabay sa makatarungang pag-uulat at pagbubunyag ng mga kaugnay na interes, upang "mapanatili ang mga pagpapahalaga ng integridad at kalayaan na siyang pinagbabatayan ng kanilang reputasyon para sa pagiging mapagkakatiwalaan, tama, mabilis, at eksklusibo." Noong Mayo 2000, napatay si Kurt Schork, isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] mamamahayag, sa isang pananambang habang nasa isang pagtatalaga sa [[Sierra Leone]]. Noong Abril at Agosto 2003, napatay naman ang mga ''news cameraman'' (tagapagkuha ng bidyong balita) na sina Taras Protsyuk at Mazen Dana sa magkahiwalay na insidente ng mga tropang Amerikano sa [[Iraq]]. Noong Hulyo 2007, sina Namir Noor-Eldeen at Saeed Chmagh ay napatay matapos tamaan ng putok mula sa [[helikopter]] ng militar ng Estados Unidos (Apache) sa [[Baghdad]]. Noong 2004, napatay si Adlan Khasanov, isang kameraman, ng mga separatistang Chechen, habang si Dhia Najim ay napatay rin sa Iraq. Noong Abril 2008, napatay si Fadel Shana, isang cameraman, sa [[Piraso ng Gaza]] matapos tamaan ng putok mula sa [[tangke]] ng [[Israel]]. Habang nag-uulat sa [[Himagsikang Pangkalinangan|Rebolusyong Kultural]] ng [[Tsina]] noong huling bahagi ng dekada 1960 sa [[Peking]] para sa Reuters, ikinulong ng pamahalaang Tsino si Anthony Grey, isang mamamahayag, bilang tugon sa pagkakakulong ng ilang mamamahayag na Tsino ng kolonyal na pamahalaang [[Briton]] ng [[Hong Kong]]. Pinalaya siya matapos ang 27 buwan ng pagkakakulong (mula 1967 hanggang 1969), at pagkaraan ay ginawaran ng OBE (''Order of the British Empire'' o Orden ng [[Imperyong Britaniko]]) ng pamahalaang Briton. Matapos mapalaya, naging isa siyang pinakamabentang nobelistang pangkasaysayan. Noong Mayo 2016, inilathala ng websayt na Myrotvorets ng [[Ukranya]] ang mga pangalan at personal na impormasyon ng 4,508 mamamahayag, kabilang ang mga taga-ulat ng Reuters at iba pang kawani ng medya mula sa iba’t ibang panig ng mundo, na kinilala ng mga awtoridad sa mga rehiyong hawak ng mga separatista sa silangang Ukraine. Noong 2018, dalawang mamamahayag ng Reuters ang nahatulan sa [[Myanmar]] dahil sa umano’y pagkuha ng mga lihim ng estado habang iniimbestigahan ang isang [[masaker]] sa isang nayon ng mga Rohingya. Mariing kinondena sa buong mundo ang kanilang pagkakaaresto at pagkakahatol bilang isang pag-atake sa kalayaan ng pamamahayag. Ang mga mamamahayag na sina Wa Lone at Kyaw Soe Oo ay tumanggap ng maraming parangal, kabilang ang ''Foreign Press Association Media Award'' (Parangal mula sa Samahan ng Banyagang Pamamahayag), ''Pulitzer Prize for International Reporting'' (Parangal ng Pulitzer para sa Pandaigdigang Ulat), at kinilalang bahagi ng ''Time Person of the Year'' (Indibiduwal ng Taon ng [[Time]]) ng 2018 kasama ang iba pang inuusig na mamamahayag. Matapos ang 511 araw sa bilangguan, pinalaya sila noong 7 Mayo 2019 matapos tumanggap ng pampanguluhang ''pardon'' o patawad. Noong Pebrero 2023, ginawaran ang isang pangkat ng mga mamamahayag ng Reuters ng ''Selden Ring Award'' dahil sa kanilang imbestigasyon na naglantad ng mga pag-abuso sa [[karapatang pantao]] ng militar ng [[Nigeria]]. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Estados Unidos]] [[Kategorya:Pamamahayag]] tdl0kemocouyf51uai7ze1iot4uknsv 2168065 2168064 2025-07-09T15:24:12Z Jojit fb 38 2168065 wikitext text/x-wiki Ang '''Reuters''' (/ROY-terz/) ay isang ahensiyang [[Pamamahayag|pampamahayag]] na pagmamay-ari ng Thomson Reuters. Ito ay may humigit-kumulang 2,500 [[mamamahayag]] at 600 [[Potograpo|potograpong]] mamamahayag na nakatalaga sa humigit-kumulang 200 lokasyon sa buong mundo, na nagsusulat sa 16 na [[wika]].<ref>{{cite web |date=2017 |title=Reuters the Facts |url=https://www.thomsonreuters.com/content/dam/openweb/documents/pdf/reuters-news-agency/fact-sheet/reuters-fact-sheet.pdf |access-date=18 Marso 2024 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ang Reuters ay isa sa pinakamalalaking ahensiya ng [[balita]] sa buong mundo.<ref name="britannica-two">{{cite encyclopedia |title=News agency |encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] |url=https://www.britannica.com/topic/news-agency#ref203528 |access-date=18 Pebrero 2017 |date=23 Agosto 2002 |language=en}}</ref><ref name=":5">{{cite web |last=Stephen Brook |date=30 Mayo 2006 |title=Reuters recruits 100 journalists |url=https://www.theguardian.com/media/2006/may/30/reuters.pressandpublishing |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Itinatag ang ahensiya sa [[Londres]] noong 1851 ni Paul Reuter. Nakuha ito ng Thomson Corporation mula sa [[Canada]] sa isang pagsasanib ng [[korporasyon]] noong 2008, na nagbunga ng pagkakatatag ng Thomson Reuters Corporation. Noong Disyembre 2024, napabilang ang Reuters sa ika-27 na pinakabinibisitang [[websayt]] ng balita sa buong mundo, na may higit sa 105 milyong mambabasa bawat buwan. == Mga mamamahayag == May humigit-kumulang 2,500 mamamahayag at 600 potograpong mamamahayag ang nagtatrabaho sa Reuters sa halos 200 lokasyon sa buong mundo. Ginagamit ng mga mamamahayag ng Reuters ang ''Standards and Values'' (Mga Pamantayan at Kahalagahan) bilang gabay sa makatarungang pag-uulat at pagbubunyag ng mga kaugnay na interes, upang "mapanatili ang mga pagpapahalaga ng integridad at kalayaan na siyang pinagbabatayan ng kanilang reputasyon para sa pagiging mapagkakatiwalaan, tama, mabilis, at eksklusibo." Noong Mayo 2000, napatay si Kurt Schork, isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] mamamahayag, sa isang pananambang habang nasa isang pagtatalaga sa [[Sierra Leone]]. Noong Abril at Agosto 2003, napatay naman ang mga ''news cameraman'' (tagapagkuha ng bidyong balita) na sina Taras Protsyuk at Mazen Dana sa magkahiwalay na insidente ng mga tropang Amerikano sa [[Iraq]]. Noong Hulyo 2007, sina Namir Noor-Eldeen at Saeed Chmagh ay napatay matapos tamaan ng putok mula sa [[helikopter]] ng militar ng Estados Unidos (Apache) sa [[Baghdad]]. Noong 2004, napatay si Adlan Khasanov, isang kameraman, ng mga separatistang Chechen, habang si Dhia Najim ay napatay rin sa Iraq. Noong Abril 2008, napatay si Fadel Shana, isang cameraman, sa [[Piraso ng Gaza]] matapos tamaan ng putok mula sa [[tangke]] ng [[Israel]]. Habang nag-uulat sa [[Himagsikang Pangkalinangan|Rebolusyong Kultural]] ng [[Tsina]] noong huling bahagi ng dekada 1960 sa [[Peking]] para sa Reuters, ikinulong ng pamahalaang Tsino si Anthony Grey, isang mamamahayag, bilang tugon sa pagkakakulong ng ilang mamamahayag na Tsino ng kolonyal na pamahalaang [[Briton]] ng [[Hong Kong]]. Pinalaya siya matapos ang 27 buwan ng pagkakakulong (mula 1967 hanggang 1969), at pagkaraan ay ginawaran ng OBE (''Order of the British Empire'' o Orden ng [[Imperyong Britaniko]]) ng pamahalaang Briton. Matapos mapalaya, naging isa siyang pinakamabentang nobelistang pangkasaysayan. Noong Mayo 2016, inilathala ng websayt na Myrotvorets ng [[Ukranya]] ang mga pangalan at personal na impormasyon ng 4,508 mamamahayag, kabilang ang mga taga-ulat ng Reuters at iba pang kawani ng medya mula sa iba’t ibang panig ng mundo, na kinilala ng mga awtoridad sa mga rehiyong hawak ng mga separatista sa silangang Ukraine. Noong 2018, dalawang mamamahayag ng Reuters ang nahatulan sa [[Myanmar]] dahil sa umano’y pagkuha ng mga lihim ng estado habang iniimbestigahan ang isang [[masaker]] sa isang nayon ng mga Rohingya. Mariing kinondena sa buong mundo ang kanilang pagkakaaresto at pagkakahatol bilang isang pag-atake sa kalayaan ng pamamahayag. Ang mga mamamahayag na sina Wa Lone at Kyaw Soe Oo ay tumanggap ng maraming parangal, kabilang ang ''Foreign Press Association Media Award'' (Parangal mula sa Samahan ng Banyagang Pamamahayag), ''Pulitzer Prize for International Reporting'' (Parangal ng Pulitzer para sa Pandaigdigang Ulat), at kinilalang bahagi ng ''Time Person of the Year'' (Indibiduwal ng Taon ng [[Time]]) ng 2018 kasama ang iba pang inuusig na mamamahayag. Matapos ang 511 araw sa bilangguan, pinalaya sila noong 7 Mayo 2019 matapos tumanggap ng pampanguluhang ''pardon'' o patawad. Noong Pebrero 2023, ginawaran ang isang pangkat ng mga mamamahayag ng Reuters ng ''Selden Ring Award'' dahil sa kanilang imbestigasyon na naglantad ng mga pag-abuso sa [[karapatang pantao]] ng militar ng [[Nigeria]]. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Estados Unidos]] [[Kategorya:Pamamahayag]] 9528sisjmi3h9ad1x0ig3v9bqi916eo 2168066 2168065 2025-07-09T15:25:19Z Jojit fb 38 2168066 wikitext text/x-wiki Ang '''Reuters''' (/ROY-terz/) ay isang ahensiyang [[Pamamahayag|pampamahayag]] na pagmamay-ari ng Thomson Reuters. Ito ay may humigit-kumulang 2,500 [[mamamahayag]] at 600 [[Potograpo|potograpong]] mamamahayag na nakatalaga sa humigit-kumulang 200 lokasyon sa buong mundo, na nagsusulat sa 16 na [[wika]].<ref>{{cite web |date=2017 |title=Reuters the Facts |url=https://www.thomsonreuters.com/content/dam/openweb/documents/pdf/reuters-news-agency/fact-sheet/reuters-fact-sheet.pdf |access-date=18 Marso 2024 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ang Reuters ay isa sa pinakamalalaking ahensiya ng [[balita]] sa buong mundo.<ref name="britannica-two">{{cite encyclopedia |title=News agency |encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] |url=https://www.britannica.com/topic/news-agency#ref203528 |access-date=18 Pebrero 2017 |date=23 Agosto 2002 |language=en}}</ref><ref name=":5">{{cite web |last=Stephen Brook |date=30 Mayo 2006 |title=Reuters recruits 100 journalists |url=https://www.theguardian.com/media/2006/may/30/reuters.pressandpublishing |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Itinatag ang ahensiya sa [[Londres]] noong 1851 ni Paul Reuter. Nakuha ito ng Thomson Corporation mula sa [[Canada]] sa isang pagsasanib ng [[korporasyon]] noong 2008, na nagbunga ng pagkakatatag ng Thomson Reuters Corporation. Noong Disyembre 2024, napabilang ang Reuters sa ika-27 na pinakabinibisitang [[websayt]] ng balita sa buong mundo, na may higit sa 105 milyong mambabasa bawat buwan.<ref>{{Cite web |last=Gazette |first=Press |date=2024-12-19 |title=Top 50 news websites in the world: AP and NBC see more than 50% monthly surge |url=https://pressgazette.co.uk/media-audience-and-business-data/media_metrics/most-popular-websites-news-world-monthly-2/ |access-date=2025-01-08 |website=Press Gazette |language=en-US}}</ref> == Mga mamamahayag == May humigit-kumulang 2,500 mamamahayag at 600 potograpong mamamahayag ang nagtatrabaho sa Reuters sa halos 200 lokasyon sa buong mundo. Ginagamit ng mga mamamahayag ng Reuters ang ''Standards and Values'' (Mga Pamantayan at Kahalagahan) bilang gabay sa makatarungang pag-uulat at pagbubunyag ng mga kaugnay na interes, upang "mapanatili ang mga pagpapahalaga ng integridad at kalayaan na siyang pinagbabatayan ng kanilang reputasyon para sa pagiging mapagkakatiwalaan, tama, mabilis, at eksklusibo." Noong Mayo 2000, napatay si Kurt Schork, isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] mamamahayag, sa isang pananambang habang nasa isang pagtatalaga sa [[Sierra Leone]]. Noong Abril at Agosto 2003, napatay naman ang mga ''news cameraman'' (tagapagkuha ng bidyong balita) na sina Taras Protsyuk at Mazen Dana sa magkahiwalay na insidente ng mga tropang Amerikano sa [[Iraq]]. Noong Hulyo 2007, sina Namir Noor-Eldeen at Saeed Chmagh ay napatay matapos tamaan ng putok mula sa [[helikopter]] ng militar ng Estados Unidos (Apache) sa [[Baghdad]]. Noong 2004, napatay si Adlan Khasanov, isang kameraman, ng mga separatistang Chechen, habang si Dhia Najim ay napatay rin sa Iraq. Noong Abril 2008, napatay si Fadel Shana, isang cameraman, sa [[Piraso ng Gaza]] matapos tamaan ng putok mula sa [[tangke]] ng [[Israel]]. Habang nag-uulat sa [[Himagsikang Pangkalinangan|Rebolusyong Kultural]] ng [[Tsina]] noong huling bahagi ng dekada 1960 sa [[Peking]] para sa Reuters, ikinulong ng pamahalaang Tsino si Anthony Grey, isang mamamahayag, bilang tugon sa pagkakakulong ng ilang mamamahayag na Tsino ng kolonyal na pamahalaang [[Briton]] ng [[Hong Kong]]. Pinalaya siya matapos ang 27 buwan ng pagkakakulong (mula 1967 hanggang 1969), at pagkaraan ay ginawaran ng OBE (''Order of the British Empire'' o Orden ng [[Imperyong Britaniko]]) ng pamahalaang Briton. Matapos mapalaya, naging isa siyang pinakamabentang nobelistang pangkasaysayan. Noong Mayo 2016, inilathala ng websayt na Myrotvorets ng [[Ukranya]] ang mga pangalan at personal na impormasyon ng 4,508 mamamahayag, kabilang ang mga taga-ulat ng Reuters at iba pang kawani ng medya mula sa iba’t ibang panig ng mundo, na kinilala ng mga awtoridad sa mga rehiyong hawak ng mga separatista sa silangang Ukraine. Noong 2018, dalawang mamamahayag ng Reuters ang nahatulan sa [[Myanmar]] dahil sa umano’y pagkuha ng mga lihim ng estado habang iniimbestigahan ang isang [[masaker]] sa isang nayon ng mga Rohingya. Mariing kinondena sa buong mundo ang kanilang pagkakaaresto at pagkakahatol bilang isang pag-atake sa kalayaan ng pamamahayag. Ang mga mamamahayag na sina Wa Lone at Kyaw Soe Oo ay tumanggap ng maraming parangal, kabilang ang ''Foreign Press Association Media Award'' (Parangal mula sa Samahan ng Banyagang Pamamahayag), ''Pulitzer Prize for International Reporting'' (Parangal ng Pulitzer para sa Pandaigdigang Ulat), at kinilalang bahagi ng ''Time Person of the Year'' (Indibiduwal ng Taon ng [[Time]]) ng 2018 kasama ang iba pang inuusig na mamamahayag. Matapos ang 511 araw sa bilangguan, pinalaya sila noong 7 Mayo 2019 matapos tumanggap ng pampanguluhang ''pardon'' o patawad. Noong Pebrero 2023, ginawaran ang isang pangkat ng mga mamamahayag ng Reuters ng ''Selden Ring Award'' dahil sa kanilang imbestigasyon na naglantad ng mga pag-abuso sa [[karapatang pantao]] ng militar ng [[Nigeria]]. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Estados Unidos]] [[Kategorya:Pamamahayag]] mcjg05ie9zdux02wy9am2ddiebgu8lm 2168141 2168066 2025-07-10T05:21:00Z Jojit fb 38 2168141 wikitext text/x-wiki Ang '''Reuters''' (/ROY-terz/) ay isang ahensiyang [[Pamamahayag|pampamahayag]] na pagmamay-ari ng Thomson Reuters.<ref>{{cite web |title=Thomson Reuters |url=https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-url=https://web.archive.org/web/20181107003736/https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-date=7 Nobyembre 2018 |access-date=17 Hunyo 2022 |website=Britannica |language=en}}</ref> Ito ay may humigit-kumulang 2,500 [[mamamahayag]] at 600 [[Potograpo|potograpong]] mamamahayag na nakatalaga sa humigit-kumulang 200 lokasyon sa buong mundo, na nagsusulat sa 16 na [[wika]].<ref>{{cite web |date=2017 |title=Reuters the Facts |url=https://www.thomsonreuters.com/content/dam/openweb/documents/pdf/reuters-news-agency/fact-sheet/reuters-fact-sheet.pdf |access-date=18 Marso 2024 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ang Reuters ay isa sa pinakamalalaking ahensiya ng [[balita]] sa buong mundo.<ref name="britannica-two">{{cite encyclopedia |title=News agency |encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] |url=https://www.britannica.com/topic/news-agency#ref203528 |access-date=18 Pebrero 2017 |date=23 Agosto 2002 |language=en}}</ref><ref name=":5">{{cite web |last=Stephen Brook |date=30 Mayo 2006 |title=Reuters recruits 100 journalists |url=https://www.theguardian.com/media/2006/may/30/reuters.pressandpublishing |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Itinatag ang ahensiya sa [[Londres]] noong 1851 ni Paul Reuter. Nakuha ito ng Thomson Corporation mula sa [[Canada]] sa isang pagsasanib ng [[korporasyon]] noong 2008, na nagbunga ng pagkakatatag ng Thomson Reuters Corporation. Noong Disyembre 2024, napabilang ang Reuters sa ika-27 na pinakabinibisitang [[websayt]] ng balita sa buong mundo, na may higit sa 105 milyong mambabasa bawat buwan.<ref>{{Cite web |last=Gazette |first=Press |date=2024-12-19 |title=Top 50 news websites in the world: AP and NBC see more than 50% monthly surge |url=https://pressgazette.co.uk/media-audience-and-business-data/media_metrics/most-popular-websites-news-world-monthly-2/ |access-date=2025-01-08 |website=Press Gazette |language=en-US}}</ref> == Mga mamamahayag == May humigit-kumulang 2,500 mamamahayag at 600 potograpong mamamahayag ang nagtatrabaho sa Reuters sa halos 200 lokasyon sa buong mundo. Ginagamit ng mga mamamahayag ng Reuters ang ''Standards and Values'' (Mga Pamantayan at Kahalagahan) bilang gabay sa makatarungang pag-uulat at pagbubunyag ng mga kaugnay na interes, upang "mapanatili ang mga pagpapahalaga ng integridad at kalayaan na siyang pinagbabatayan ng kanilang reputasyon para sa pagiging mapagkakatiwalaan, tama, mabilis, at eksklusibo." Noong Mayo 2000, napatay si Kurt Schork, isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] mamamahayag, sa isang pananambang habang nasa isang pagtatalaga sa [[Sierra Leone]]. Noong Abril at Agosto 2003, napatay naman ang mga ''news cameraman'' (tagapagkuha ng bidyong balita) na sina Taras Protsyuk at Mazen Dana sa magkahiwalay na insidente ng mga tropang Amerikano sa [[Iraq]]. Noong Hulyo 2007, sina Namir Noor-Eldeen at Saeed Chmagh ay napatay matapos tamaan ng putok mula sa [[helikopter]] ng militar ng Estados Unidos (Apache) sa [[Baghdad]]. Noong 2004, napatay si Adlan Khasanov, isang kameraman, ng mga separatistang Chechen, habang si Dhia Najim ay napatay rin sa Iraq. Noong Abril 2008, napatay si Fadel Shana, isang cameraman, sa [[Piraso ng Gaza]] matapos tamaan ng putok mula sa [[tangke]] ng [[Israel]]. Habang nag-uulat sa [[Himagsikang Pangkalinangan|Rebolusyong Kultural]] ng [[Tsina]] noong huling bahagi ng dekada 1960 sa [[Peking]] para sa Reuters, ikinulong ng pamahalaang Tsino si Anthony Grey, isang mamamahayag, bilang tugon sa pagkakakulong ng ilang mamamahayag na Tsino ng kolonyal na pamahalaang [[Briton]] ng [[Hong Kong]]. Pinalaya siya matapos ang 27 buwan ng pagkakakulong (mula 1967 hanggang 1969), at pagkaraan ay ginawaran ng OBE (''Order of the British Empire'' o Orden ng [[Imperyong Britaniko]]) ng pamahalaang Briton. Matapos mapalaya, naging isa siyang pinakamabentang nobelistang pangkasaysayan. Noong Mayo 2016, inilathala ng websayt na Myrotvorets ng [[Ukranya]] ang mga pangalan at personal na impormasyon ng 4,508 mamamahayag, kabilang ang mga taga-ulat ng Reuters at iba pang kawani ng medya mula sa iba’t ibang panig ng mundo, na kinilala ng mga awtoridad sa mga rehiyong hawak ng mga separatista sa silangang Ukraine. Noong 2018, dalawang mamamahayag ng Reuters ang nahatulan sa [[Myanmar]] dahil sa umano’y pagkuha ng mga lihim ng estado habang iniimbestigahan ang isang [[masaker]] sa isang nayon ng mga Rohingya. Mariing kinondena sa buong mundo ang kanilang pagkakaaresto at pagkakahatol bilang isang pag-atake sa kalayaan ng pamamahayag. Ang mga mamamahayag na sina Wa Lone at Kyaw Soe Oo ay tumanggap ng maraming parangal, kabilang ang ''Foreign Press Association Media Award'' (Parangal mula sa Samahan ng Banyagang Pamamahayag), ''Pulitzer Prize for International Reporting'' (Parangal ng Pulitzer para sa Pandaigdigang Ulat), at kinilalang bahagi ng ''Time Person of the Year'' (Indibiduwal ng Taon ng [[Time]]) ng 2018 kasama ang iba pang inuusig na mamamahayag. Matapos ang 511 araw sa bilangguan, pinalaya sila noong 7 Mayo 2019 matapos tumanggap ng pampanguluhang ''pardon'' o patawad. Noong Pebrero 2023, ginawaran ang isang pangkat ng mga mamamahayag ng Reuters ng ''Selden Ring Award'' dahil sa kanilang imbestigasyon na naglantad ng mga pag-abuso sa [[karapatang pantao]] ng militar ng [[Nigeria]]. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Estados Unidos]] [[Kategorya:Pamamahayag]] 00ayuf9ab979i2a4b01hx4kn40goadq 2168142 2168141 2025-07-10T05:22:09Z Jojit fb 38 2168142 wikitext text/x-wiki Ang '''Reuters''' (/ROY-terz/) ay isang ahensiyang [[Pamamahayag|pampamahayag]] na pagmamay-ari ng Thomson Reuters.<ref>{{cite web |title=Thomson Reuters |url=https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-url=https://web.archive.org/web/20181107003736/https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-date=7 Nobyembre 2018 |access-date=17 Hunyo 2022 |website=Britannica |language=en}}</ref><ref>{{cite web |title=About us |url=https://agency.reuters.com/en/about-us.html |access-date=14 Enero 2019 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ito ay may humigit-kumulang 2,500 [[mamamahayag]] at 600 [[Potograpo|potograpong]] mamamahayag na nakatalaga sa humigit-kumulang 200 lokasyon sa buong mundo, na nagsusulat sa 16 na [[wika]].<ref>{{cite web |date=2017 |title=Reuters the Facts |url=https://www.thomsonreuters.com/content/dam/openweb/documents/pdf/reuters-news-agency/fact-sheet/reuters-fact-sheet.pdf |access-date=18 Marso 2024 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ang Reuters ay isa sa pinakamalalaking ahensiya ng [[balita]] sa buong mundo.<ref name="britannica-two">{{cite encyclopedia |title=News agency |encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] |url=https://www.britannica.com/topic/news-agency#ref203528 |access-date=18 Pebrero 2017 |date=23 Agosto 2002 |language=en}}</ref><ref name=":5">{{cite web |last=Stephen Brook |date=30 Mayo 2006 |title=Reuters recruits 100 journalists |url=https://www.theguardian.com/media/2006/may/30/reuters.pressandpublishing |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Itinatag ang ahensiya sa [[Londres]] noong 1851 ni Paul Reuter. Nakuha ito ng Thomson Corporation mula sa [[Canada]] sa isang pagsasanib ng [[korporasyon]] noong 2008, na nagbunga ng pagkakatatag ng Thomson Reuters Corporation. Noong Disyembre 2024, napabilang ang Reuters sa ika-27 na pinakabinibisitang [[websayt]] ng balita sa buong mundo, na may higit sa 105 milyong mambabasa bawat buwan.<ref>{{Cite web |last=Gazette |first=Press |date=2024-12-19 |title=Top 50 news websites in the world: AP and NBC see more than 50% monthly surge |url=https://pressgazette.co.uk/media-audience-and-business-data/media_metrics/most-popular-websites-news-world-monthly-2/ |access-date=2025-01-08 |website=Press Gazette |language=en-US}}</ref> == Mga mamamahayag == May humigit-kumulang 2,500 mamamahayag at 600 potograpong mamamahayag ang nagtatrabaho sa Reuters sa halos 200 lokasyon sa buong mundo. Ginagamit ng mga mamamahayag ng Reuters ang ''Standards and Values'' (Mga Pamantayan at Kahalagahan) bilang gabay sa makatarungang pag-uulat at pagbubunyag ng mga kaugnay na interes, upang "mapanatili ang mga pagpapahalaga ng integridad at kalayaan na siyang pinagbabatayan ng kanilang reputasyon para sa pagiging mapagkakatiwalaan, tama, mabilis, at eksklusibo." Noong Mayo 2000, napatay si Kurt Schork, isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] mamamahayag, sa isang pananambang habang nasa isang pagtatalaga sa [[Sierra Leone]]. Noong Abril at Agosto 2003, napatay naman ang mga ''news cameraman'' (tagapagkuha ng bidyong balita) na sina Taras Protsyuk at Mazen Dana sa magkahiwalay na insidente ng mga tropang Amerikano sa [[Iraq]]. Noong Hulyo 2007, sina Namir Noor-Eldeen at Saeed Chmagh ay napatay matapos tamaan ng putok mula sa [[helikopter]] ng militar ng Estados Unidos (Apache) sa [[Baghdad]]. Noong 2004, napatay si Adlan Khasanov, isang kameraman, ng mga separatistang Chechen, habang si Dhia Najim ay napatay rin sa Iraq. Noong Abril 2008, napatay si Fadel Shana, isang cameraman, sa [[Piraso ng Gaza]] matapos tamaan ng putok mula sa [[tangke]] ng [[Israel]]. Habang nag-uulat sa [[Himagsikang Pangkalinangan|Rebolusyong Kultural]] ng [[Tsina]] noong huling bahagi ng dekada 1960 sa [[Peking]] para sa Reuters, ikinulong ng pamahalaang Tsino si Anthony Grey, isang mamamahayag, bilang tugon sa pagkakakulong ng ilang mamamahayag na Tsino ng kolonyal na pamahalaang [[Briton]] ng [[Hong Kong]]. Pinalaya siya matapos ang 27 buwan ng pagkakakulong (mula 1967 hanggang 1969), at pagkaraan ay ginawaran ng OBE (''Order of the British Empire'' o Orden ng [[Imperyong Britaniko]]) ng pamahalaang Briton. Matapos mapalaya, naging isa siyang pinakamabentang nobelistang pangkasaysayan. Noong Mayo 2016, inilathala ng websayt na Myrotvorets ng [[Ukranya]] ang mga pangalan at personal na impormasyon ng 4,508 mamamahayag, kabilang ang mga taga-ulat ng Reuters at iba pang kawani ng medya mula sa iba’t ibang panig ng mundo, na kinilala ng mga awtoridad sa mga rehiyong hawak ng mga separatista sa silangang Ukraine. Noong 2018, dalawang mamamahayag ng Reuters ang nahatulan sa [[Myanmar]] dahil sa umano’y pagkuha ng mga lihim ng estado habang iniimbestigahan ang isang [[masaker]] sa isang nayon ng mga Rohingya. Mariing kinondena sa buong mundo ang kanilang pagkakaaresto at pagkakahatol bilang isang pag-atake sa kalayaan ng pamamahayag. Ang mga mamamahayag na sina Wa Lone at Kyaw Soe Oo ay tumanggap ng maraming parangal, kabilang ang ''Foreign Press Association Media Award'' (Parangal mula sa Samahan ng Banyagang Pamamahayag), ''Pulitzer Prize for International Reporting'' (Parangal ng Pulitzer para sa Pandaigdigang Ulat), at kinilalang bahagi ng ''Time Person of the Year'' (Indibiduwal ng Taon ng [[Time]]) ng 2018 kasama ang iba pang inuusig na mamamahayag. Matapos ang 511 araw sa bilangguan, pinalaya sila noong 7 Mayo 2019 matapos tumanggap ng pampanguluhang ''pardon'' o patawad. Noong Pebrero 2023, ginawaran ang isang pangkat ng mga mamamahayag ng Reuters ng ''Selden Ring Award'' dahil sa kanilang imbestigasyon na naglantad ng mga pag-abuso sa [[karapatang pantao]] ng militar ng [[Nigeria]]. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Estados Unidos]] [[Kategorya:Pamamahayag]] m2zrcwlvf96lvvaxqpz48zkm0vunc6m 2168143 2168142 2025-07-10T05:23:17Z Jojit fb 38 2168143 wikitext text/x-wiki Ang '''Reuters''' (/ROY-terz/) ay isang ahensiyang [[Pamamahayag|pampamahayag]] na pagmamay-ari ng Thomson Reuters.<ref>{{cite web |title=Thomson Reuters |url=https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-url=https://web.archive.org/web/20181107003736/https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-date=7 Nobyembre 2018 |access-date=17 Hunyo 2022 |website=Britannica |language=en}}</ref><ref>{{cite web |title=About us |url=https://agency.reuters.com/en/about-us.html |access-date=14 Enero 2019 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ito ay may humigit-kumulang 2,500 [[mamamahayag]] at 600 [[Potograpo|potograpong]] mamamahayag na nakatalaga sa humigit-kumulang 200 lokasyon sa buong mundo, na nagsusulat sa 16 na [[wika]].<ref>{{cite web |date=2017 |title=Reuters the Facts |url=https://www.thomsonreuters.com/content/dam/openweb/documents/pdf/reuters-news-agency/fact-sheet/reuters-fact-sheet.pdf |access-date=18 Marso 2024 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ang Reuters ay isa sa pinakamalalaking ahensiya ng [[balita]] sa buong mundo.<ref name="britannica-two">{{cite encyclopedia |title=News agency |encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] |url=https://www.britannica.com/topic/news-agency#ref203528 |access-date=18 Pebrero 2017 |date=23 Agosto 2002 |language=en}}</ref><ref name=":5">{{cite web |last=Stephen Brook |date=30 Mayo 2006 |title=Reuters recruits 100 journalists |url=https://www.theguardian.com/media/2006/may/30/reuters.pressandpublishing |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Itinatag ang ahensiya sa [[Londres]] noong 1851 ni Paul Reuter. Nakuha ito ng Thomson Corporation mula sa [[Canada]] sa isang pagsasanib ng [[korporasyon]] noong 2008, na nagbunga ng pagkakatatag ng Thomson Reuters Corporation.<ref name=":5" /> Noong Disyembre 2024, napabilang ang Reuters sa ika-27 na pinakabinibisitang [[websayt]] ng balita sa buong mundo, na may higit sa 105 milyong mambabasa bawat buwan.<ref>{{Cite web |last=Gazette |first=Press |date=2024-12-19 |title=Top 50 news websites in the world: AP and NBC see more than 50% monthly surge |url=https://pressgazette.co.uk/media-audience-and-business-data/media_metrics/most-popular-websites-news-world-monthly-2/ |access-date=2025-01-08 |website=Press Gazette |language=en-US}}</ref> == Mga mamamahayag == May humigit-kumulang 2,500 mamamahayag at 600 potograpong mamamahayag ang nagtatrabaho sa Reuters sa halos 200 lokasyon sa buong mundo. Ginagamit ng mga mamamahayag ng Reuters ang ''Standards and Values'' (Mga Pamantayan at Kahalagahan) bilang gabay sa makatarungang pag-uulat at pagbubunyag ng mga kaugnay na interes, upang "mapanatili ang mga pagpapahalaga ng integridad at kalayaan na siyang pinagbabatayan ng kanilang reputasyon para sa pagiging mapagkakatiwalaan, tama, mabilis, at eksklusibo." Noong Mayo 2000, napatay si Kurt Schork, isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] mamamahayag, sa isang pananambang habang nasa isang pagtatalaga sa [[Sierra Leone]]. Noong Abril at Agosto 2003, napatay naman ang mga ''news cameraman'' (tagapagkuha ng bidyong balita) na sina Taras Protsyuk at Mazen Dana sa magkahiwalay na insidente ng mga tropang Amerikano sa [[Iraq]]. Noong Hulyo 2007, sina Namir Noor-Eldeen at Saeed Chmagh ay napatay matapos tamaan ng putok mula sa [[helikopter]] ng militar ng Estados Unidos (Apache) sa [[Baghdad]]. Noong 2004, napatay si Adlan Khasanov, isang kameraman, ng mga separatistang Chechen, habang si Dhia Najim ay napatay rin sa Iraq. Noong Abril 2008, napatay si Fadel Shana, isang cameraman, sa [[Piraso ng Gaza]] matapos tamaan ng putok mula sa [[tangke]] ng [[Israel]]. Habang nag-uulat sa [[Himagsikang Pangkalinangan|Rebolusyong Kultural]] ng [[Tsina]] noong huling bahagi ng dekada 1960 sa [[Peking]] para sa Reuters, ikinulong ng pamahalaang Tsino si Anthony Grey, isang mamamahayag, bilang tugon sa pagkakakulong ng ilang mamamahayag na Tsino ng kolonyal na pamahalaang [[Briton]] ng [[Hong Kong]]. Pinalaya siya matapos ang 27 buwan ng pagkakakulong (mula 1967 hanggang 1969), at pagkaraan ay ginawaran ng OBE (''Order of the British Empire'' o Orden ng [[Imperyong Britaniko]]) ng pamahalaang Briton. Matapos mapalaya, naging isa siyang pinakamabentang nobelistang pangkasaysayan. Noong Mayo 2016, inilathala ng websayt na Myrotvorets ng [[Ukranya]] ang mga pangalan at personal na impormasyon ng 4,508 mamamahayag, kabilang ang mga taga-ulat ng Reuters at iba pang kawani ng medya mula sa iba’t ibang panig ng mundo, na kinilala ng mga awtoridad sa mga rehiyong hawak ng mga separatista sa silangang Ukraine. Noong 2018, dalawang mamamahayag ng Reuters ang nahatulan sa [[Myanmar]] dahil sa umano’y pagkuha ng mga lihim ng estado habang iniimbestigahan ang isang [[masaker]] sa isang nayon ng mga Rohingya. Mariing kinondena sa buong mundo ang kanilang pagkakaaresto at pagkakahatol bilang isang pag-atake sa kalayaan ng pamamahayag. Ang mga mamamahayag na sina Wa Lone at Kyaw Soe Oo ay tumanggap ng maraming parangal, kabilang ang ''Foreign Press Association Media Award'' (Parangal mula sa Samahan ng Banyagang Pamamahayag), ''Pulitzer Prize for International Reporting'' (Parangal ng Pulitzer para sa Pandaigdigang Ulat), at kinilalang bahagi ng ''Time Person of the Year'' (Indibiduwal ng Taon ng [[Time]]) ng 2018 kasama ang iba pang inuusig na mamamahayag. Matapos ang 511 araw sa bilangguan, pinalaya sila noong 7 Mayo 2019 matapos tumanggap ng pampanguluhang ''pardon'' o patawad. Noong Pebrero 2023, ginawaran ang isang pangkat ng mga mamamahayag ng Reuters ng ''Selden Ring Award'' dahil sa kanilang imbestigasyon na naglantad ng mga pag-abuso sa [[karapatang pantao]] ng militar ng [[Nigeria]]. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Estados Unidos]] [[Kategorya:Pamamahayag]] iw7n7r0v7ibz8kjn13ko1eztmtmn5j4 2168144 2168143 2025-07-10T05:24:24Z Jojit fb 38 added [[Category:Mga kompanya ng pamamahayag]] using [[WP:HC|HotCat]] 2168144 wikitext text/x-wiki Ang '''Reuters''' (/ROY-terz/) ay isang ahensiyang [[Pamamahayag|pampamahayag]] na pagmamay-ari ng Thomson Reuters.<ref>{{cite web |title=Thomson Reuters |url=https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-url=https://web.archive.org/web/20181107003736/https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-date=7 Nobyembre 2018 |access-date=17 Hunyo 2022 |website=Britannica |language=en}}</ref><ref>{{cite web |title=About us |url=https://agency.reuters.com/en/about-us.html |access-date=14 Enero 2019 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ito ay may humigit-kumulang 2,500 [[mamamahayag]] at 600 [[Potograpo|potograpong]] mamamahayag na nakatalaga sa humigit-kumulang 200 lokasyon sa buong mundo, na nagsusulat sa 16 na [[wika]].<ref>{{cite web |date=2017 |title=Reuters the Facts |url=https://www.thomsonreuters.com/content/dam/openweb/documents/pdf/reuters-news-agency/fact-sheet/reuters-fact-sheet.pdf |access-date=18 Marso 2024 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ang Reuters ay isa sa pinakamalalaking ahensiya ng [[balita]] sa buong mundo.<ref name="britannica-two">{{cite encyclopedia |title=News agency |encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] |url=https://www.britannica.com/topic/news-agency#ref203528 |access-date=18 Pebrero 2017 |date=23 Agosto 2002 |language=en}}</ref><ref name=":5">{{cite web |last=Stephen Brook |date=30 Mayo 2006 |title=Reuters recruits 100 journalists |url=https://www.theguardian.com/media/2006/may/30/reuters.pressandpublishing |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Itinatag ang ahensiya sa [[Londres]] noong 1851 ni Paul Reuter. Nakuha ito ng Thomson Corporation mula sa [[Canada]] sa isang pagsasanib ng [[korporasyon]] noong 2008, na nagbunga ng pagkakatatag ng Thomson Reuters Corporation.<ref name=":5" /> Noong Disyembre 2024, napabilang ang Reuters sa ika-27 na pinakabinibisitang [[websayt]] ng balita sa buong mundo, na may higit sa 105 milyong mambabasa bawat buwan.<ref>{{Cite web |last=Gazette |first=Press |date=2024-12-19 |title=Top 50 news websites in the world: AP and NBC see more than 50% monthly surge |url=https://pressgazette.co.uk/media-audience-and-business-data/media_metrics/most-popular-websites-news-world-monthly-2/ |access-date=2025-01-08 |website=Press Gazette |language=en-US}}</ref> == Mga mamamahayag == May humigit-kumulang 2,500 mamamahayag at 600 potograpong mamamahayag ang nagtatrabaho sa Reuters sa halos 200 lokasyon sa buong mundo. Ginagamit ng mga mamamahayag ng Reuters ang ''Standards and Values'' (Mga Pamantayan at Kahalagahan) bilang gabay sa makatarungang pag-uulat at pagbubunyag ng mga kaugnay na interes, upang "mapanatili ang mga pagpapahalaga ng integridad at kalayaan na siyang pinagbabatayan ng kanilang reputasyon para sa pagiging mapagkakatiwalaan, tama, mabilis, at eksklusibo." Noong Mayo 2000, napatay si Kurt Schork, isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] mamamahayag, sa isang pananambang habang nasa isang pagtatalaga sa [[Sierra Leone]]. Noong Abril at Agosto 2003, napatay naman ang mga ''news cameraman'' (tagapagkuha ng bidyong balita) na sina Taras Protsyuk at Mazen Dana sa magkahiwalay na insidente ng mga tropang Amerikano sa [[Iraq]]. Noong Hulyo 2007, sina Namir Noor-Eldeen at Saeed Chmagh ay napatay matapos tamaan ng putok mula sa [[helikopter]] ng militar ng Estados Unidos (Apache) sa [[Baghdad]]. Noong 2004, napatay si Adlan Khasanov, isang kameraman, ng mga separatistang Chechen, habang si Dhia Najim ay napatay rin sa Iraq. Noong Abril 2008, napatay si Fadel Shana, isang cameraman, sa [[Piraso ng Gaza]] matapos tamaan ng putok mula sa [[tangke]] ng [[Israel]]. Habang nag-uulat sa [[Himagsikang Pangkalinangan|Rebolusyong Kultural]] ng [[Tsina]] noong huling bahagi ng dekada 1960 sa [[Peking]] para sa Reuters, ikinulong ng pamahalaang Tsino si Anthony Grey, isang mamamahayag, bilang tugon sa pagkakakulong ng ilang mamamahayag na Tsino ng kolonyal na pamahalaang [[Briton]] ng [[Hong Kong]]. Pinalaya siya matapos ang 27 buwan ng pagkakakulong (mula 1967 hanggang 1969), at pagkaraan ay ginawaran ng OBE (''Order of the British Empire'' o Orden ng [[Imperyong Britaniko]]) ng pamahalaang Briton. Matapos mapalaya, naging isa siyang pinakamabentang nobelistang pangkasaysayan. Noong Mayo 2016, inilathala ng websayt na Myrotvorets ng [[Ukranya]] ang mga pangalan at personal na impormasyon ng 4,508 mamamahayag, kabilang ang mga taga-ulat ng Reuters at iba pang kawani ng medya mula sa iba’t ibang panig ng mundo, na kinilala ng mga awtoridad sa mga rehiyong hawak ng mga separatista sa silangang Ukraine. Noong 2018, dalawang mamamahayag ng Reuters ang nahatulan sa [[Myanmar]] dahil sa umano’y pagkuha ng mga lihim ng estado habang iniimbestigahan ang isang [[masaker]] sa isang nayon ng mga Rohingya. Mariing kinondena sa buong mundo ang kanilang pagkakaaresto at pagkakahatol bilang isang pag-atake sa kalayaan ng pamamahayag. Ang mga mamamahayag na sina Wa Lone at Kyaw Soe Oo ay tumanggap ng maraming parangal, kabilang ang ''Foreign Press Association Media Award'' (Parangal mula sa Samahan ng Banyagang Pamamahayag), ''Pulitzer Prize for International Reporting'' (Parangal ng Pulitzer para sa Pandaigdigang Ulat), at kinilalang bahagi ng ''Time Person of the Year'' (Indibiduwal ng Taon ng [[Time]]) ng 2018 kasama ang iba pang inuusig na mamamahayag. Matapos ang 511 araw sa bilangguan, pinalaya sila noong 7 Mayo 2019 matapos tumanggap ng pampanguluhang ''pardon'' o patawad. Noong Pebrero 2023, ginawaran ang isang pangkat ng mga mamamahayag ng Reuters ng ''Selden Ring Award'' dahil sa kanilang imbestigasyon na naglantad ng mga pag-abuso sa [[karapatang pantao]] ng militar ng [[Nigeria]]. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Estados Unidos]] [[Kategorya:Pamamahayag]] [[Kategorya:Mga kompanya ng pamamahayag]] 35f4v731k74r1a3960izh8rsunjypbs 2168145 2168144 2025-07-10T05:24:54Z Jojit fb 38 removed [[Category:Estados Unidos]] using [[WP:HC|HotCat]] 2168145 wikitext text/x-wiki Ang '''Reuters''' (/ROY-terz/) ay isang ahensiyang [[Pamamahayag|pampamahayag]] na pagmamay-ari ng Thomson Reuters.<ref>{{cite web |title=Thomson Reuters |url=https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-url=https://web.archive.org/web/20181107003736/https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-date=7 Nobyembre 2018 |access-date=17 Hunyo 2022 |website=Britannica |language=en}}</ref><ref>{{cite web |title=About us |url=https://agency.reuters.com/en/about-us.html |access-date=14 Enero 2019 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ito ay may humigit-kumulang 2,500 [[mamamahayag]] at 600 [[Potograpo|potograpong]] mamamahayag na nakatalaga sa humigit-kumulang 200 lokasyon sa buong mundo, na nagsusulat sa 16 na [[wika]].<ref>{{cite web |date=2017 |title=Reuters the Facts |url=https://www.thomsonreuters.com/content/dam/openweb/documents/pdf/reuters-news-agency/fact-sheet/reuters-fact-sheet.pdf |access-date=18 Marso 2024 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ang Reuters ay isa sa pinakamalalaking ahensiya ng [[balita]] sa buong mundo.<ref name="britannica-two">{{cite encyclopedia |title=News agency |encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] |url=https://www.britannica.com/topic/news-agency#ref203528 |access-date=18 Pebrero 2017 |date=23 Agosto 2002 |language=en}}</ref><ref name=":5">{{cite web |last=Stephen Brook |date=30 Mayo 2006 |title=Reuters recruits 100 journalists |url=https://www.theguardian.com/media/2006/may/30/reuters.pressandpublishing |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Itinatag ang ahensiya sa [[Londres]] noong 1851 ni Paul Reuter. Nakuha ito ng Thomson Corporation mula sa [[Canada]] sa isang pagsasanib ng [[korporasyon]] noong 2008, na nagbunga ng pagkakatatag ng Thomson Reuters Corporation.<ref name=":5" /> Noong Disyembre 2024, napabilang ang Reuters sa ika-27 na pinakabinibisitang [[websayt]] ng balita sa buong mundo, na may higit sa 105 milyong mambabasa bawat buwan.<ref>{{Cite web |last=Gazette |first=Press |date=2024-12-19 |title=Top 50 news websites in the world: AP and NBC see more than 50% monthly surge |url=https://pressgazette.co.uk/media-audience-and-business-data/media_metrics/most-popular-websites-news-world-monthly-2/ |access-date=2025-01-08 |website=Press Gazette |language=en-US}}</ref> == Mga mamamahayag == May humigit-kumulang 2,500 mamamahayag at 600 potograpong mamamahayag ang nagtatrabaho sa Reuters sa halos 200 lokasyon sa buong mundo. Ginagamit ng mga mamamahayag ng Reuters ang ''Standards and Values'' (Mga Pamantayan at Kahalagahan) bilang gabay sa makatarungang pag-uulat at pagbubunyag ng mga kaugnay na interes, upang "mapanatili ang mga pagpapahalaga ng integridad at kalayaan na siyang pinagbabatayan ng kanilang reputasyon para sa pagiging mapagkakatiwalaan, tama, mabilis, at eksklusibo." Noong Mayo 2000, napatay si Kurt Schork, isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] mamamahayag, sa isang pananambang habang nasa isang pagtatalaga sa [[Sierra Leone]]. Noong Abril at Agosto 2003, napatay naman ang mga ''news cameraman'' (tagapagkuha ng bidyong balita) na sina Taras Protsyuk at Mazen Dana sa magkahiwalay na insidente ng mga tropang Amerikano sa [[Iraq]]. Noong Hulyo 2007, sina Namir Noor-Eldeen at Saeed Chmagh ay napatay matapos tamaan ng putok mula sa [[helikopter]] ng militar ng Estados Unidos (Apache) sa [[Baghdad]]. Noong 2004, napatay si Adlan Khasanov, isang kameraman, ng mga separatistang Chechen, habang si Dhia Najim ay napatay rin sa Iraq. Noong Abril 2008, napatay si Fadel Shana, isang cameraman, sa [[Piraso ng Gaza]] matapos tamaan ng putok mula sa [[tangke]] ng [[Israel]]. Habang nag-uulat sa [[Himagsikang Pangkalinangan|Rebolusyong Kultural]] ng [[Tsina]] noong huling bahagi ng dekada 1960 sa [[Peking]] para sa Reuters, ikinulong ng pamahalaang Tsino si Anthony Grey, isang mamamahayag, bilang tugon sa pagkakakulong ng ilang mamamahayag na Tsino ng kolonyal na pamahalaang [[Briton]] ng [[Hong Kong]]. Pinalaya siya matapos ang 27 buwan ng pagkakakulong (mula 1967 hanggang 1969), at pagkaraan ay ginawaran ng OBE (''Order of the British Empire'' o Orden ng [[Imperyong Britaniko]]) ng pamahalaang Briton. Matapos mapalaya, naging isa siyang pinakamabentang nobelistang pangkasaysayan. Noong Mayo 2016, inilathala ng websayt na Myrotvorets ng [[Ukranya]] ang mga pangalan at personal na impormasyon ng 4,508 mamamahayag, kabilang ang mga taga-ulat ng Reuters at iba pang kawani ng medya mula sa iba’t ibang panig ng mundo, na kinilala ng mga awtoridad sa mga rehiyong hawak ng mga separatista sa silangang Ukraine. Noong 2018, dalawang mamamahayag ng Reuters ang nahatulan sa [[Myanmar]] dahil sa umano’y pagkuha ng mga lihim ng estado habang iniimbestigahan ang isang [[masaker]] sa isang nayon ng mga Rohingya. Mariing kinondena sa buong mundo ang kanilang pagkakaaresto at pagkakahatol bilang isang pag-atake sa kalayaan ng pamamahayag. Ang mga mamamahayag na sina Wa Lone at Kyaw Soe Oo ay tumanggap ng maraming parangal, kabilang ang ''Foreign Press Association Media Award'' (Parangal mula sa Samahan ng Banyagang Pamamahayag), ''Pulitzer Prize for International Reporting'' (Parangal ng Pulitzer para sa Pandaigdigang Ulat), at kinilalang bahagi ng ''Time Person of the Year'' (Indibiduwal ng Taon ng [[Time]]) ng 2018 kasama ang iba pang inuusig na mamamahayag. Matapos ang 511 araw sa bilangguan, pinalaya sila noong 7 Mayo 2019 matapos tumanggap ng pampanguluhang ''pardon'' o patawad. Noong Pebrero 2023, ginawaran ang isang pangkat ng mga mamamahayag ng Reuters ng ''Selden Ring Award'' dahil sa kanilang imbestigasyon na naglantad ng mga pag-abuso sa [[karapatang pantao]] ng militar ng [[Nigeria]]. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Pamamahayag]] [[Kategorya:Mga kompanya ng pamamahayag]] 4e0fud04czey355a5px9ubd5f4im186 2168146 2168145 2025-07-10T05:25:39Z Jojit fb 38 added [[Category:Mga kompanya sa United Kingdom]] using [[WP:HC|HotCat]] 2168146 wikitext text/x-wiki Ang '''Reuters''' (/ROY-terz/) ay isang ahensiyang [[Pamamahayag|pampamahayag]] na pagmamay-ari ng Thomson Reuters.<ref>{{cite web |title=Thomson Reuters |url=https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-url=https://web.archive.org/web/20181107003736/https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-date=7 Nobyembre 2018 |access-date=17 Hunyo 2022 |website=Britannica |language=en}}</ref><ref>{{cite web |title=About us |url=https://agency.reuters.com/en/about-us.html |access-date=14 Enero 2019 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ito ay may humigit-kumulang 2,500 [[mamamahayag]] at 600 [[Potograpo|potograpong]] mamamahayag na nakatalaga sa humigit-kumulang 200 lokasyon sa buong mundo, na nagsusulat sa 16 na [[wika]].<ref>{{cite web |date=2017 |title=Reuters the Facts |url=https://www.thomsonreuters.com/content/dam/openweb/documents/pdf/reuters-news-agency/fact-sheet/reuters-fact-sheet.pdf |access-date=18 Marso 2024 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ang Reuters ay isa sa pinakamalalaking ahensiya ng [[balita]] sa buong mundo.<ref name="britannica-two">{{cite encyclopedia |title=News agency |encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] |url=https://www.britannica.com/topic/news-agency#ref203528 |access-date=18 Pebrero 2017 |date=23 Agosto 2002 |language=en}}</ref><ref name=":5">{{cite web |last=Stephen Brook |date=30 Mayo 2006 |title=Reuters recruits 100 journalists |url=https://www.theguardian.com/media/2006/may/30/reuters.pressandpublishing |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Itinatag ang ahensiya sa [[Londres]] noong 1851 ni Paul Reuter. Nakuha ito ng Thomson Corporation mula sa [[Canada]] sa isang pagsasanib ng [[korporasyon]] noong 2008, na nagbunga ng pagkakatatag ng Thomson Reuters Corporation.<ref name=":5" /> Noong Disyembre 2024, napabilang ang Reuters sa ika-27 na pinakabinibisitang [[websayt]] ng balita sa buong mundo, na may higit sa 105 milyong mambabasa bawat buwan.<ref>{{Cite web |last=Gazette |first=Press |date=2024-12-19 |title=Top 50 news websites in the world: AP and NBC see more than 50% monthly surge |url=https://pressgazette.co.uk/media-audience-and-business-data/media_metrics/most-popular-websites-news-world-monthly-2/ |access-date=2025-01-08 |website=Press Gazette |language=en-US}}</ref> == Mga mamamahayag == May humigit-kumulang 2,500 mamamahayag at 600 potograpong mamamahayag ang nagtatrabaho sa Reuters sa halos 200 lokasyon sa buong mundo. Ginagamit ng mga mamamahayag ng Reuters ang ''Standards and Values'' (Mga Pamantayan at Kahalagahan) bilang gabay sa makatarungang pag-uulat at pagbubunyag ng mga kaugnay na interes, upang "mapanatili ang mga pagpapahalaga ng integridad at kalayaan na siyang pinagbabatayan ng kanilang reputasyon para sa pagiging mapagkakatiwalaan, tama, mabilis, at eksklusibo." Noong Mayo 2000, napatay si Kurt Schork, isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] mamamahayag, sa isang pananambang habang nasa isang pagtatalaga sa [[Sierra Leone]]. Noong Abril at Agosto 2003, napatay naman ang mga ''news cameraman'' (tagapagkuha ng bidyong balita) na sina Taras Protsyuk at Mazen Dana sa magkahiwalay na insidente ng mga tropang Amerikano sa [[Iraq]]. Noong Hulyo 2007, sina Namir Noor-Eldeen at Saeed Chmagh ay napatay matapos tamaan ng putok mula sa [[helikopter]] ng militar ng Estados Unidos (Apache) sa [[Baghdad]]. Noong 2004, napatay si Adlan Khasanov, isang kameraman, ng mga separatistang Chechen, habang si Dhia Najim ay napatay rin sa Iraq. Noong Abril 2008, napatay si Fadel Shana, isang cameraman, sa [[Piraso ng Gaza]] matapos tamaan ng putok mula sa [[tangke]] ng [[Israel]]. Habang nag-uulat sa [[Himagsikang Pangkalinangan|Rebolusyong Kultural]] ng [[Tsina]] noong huling bahagi ng dekada 1960 sa [[Peking]] para sa Reuters, ikinulong ng pamahalaang Tsino si Anthony Grey, isang mamamahayag, bilang tugon sa pagkakakulong ng ilang mamamahayag na Tsino ng kolonyal na pamahalaang [[Briton]] ng [[Hong Kong]]. Pinalaya siya matapos ang 27 buwan ng pagkakakulong (mula 1967 hanggang 1969), at pagkaraan ay ginawaran ng OBE (''Order of the British Empire'' o Orden ng [[Imperyong Britaniko]]) ng pamahalaang Briton. Matapos mapalaya, naging isa siyang pinakamabentang nobelistang pangkasaysayan. Noong Mayo 2016, inilathala ng websayt na Myrotvorets ng [[Ukranya]] ang mga pangalan at personal na impormasyon ng 4,508 mamamahayag, kabilang ang mga taga-ulat ng Reuters at iba pang kawani ng medya mula sa iba’t ibang panig ng mundo, na kinilala ng mga awtoridad sa mga rehiyong hawak ng mga separatista sa silangang Ukraine. Noong 2018, dalawang mamamahayag ng Reuters ang nahatulan sa [[Myanmar]] dahil sa umano’y pagkuha ng mga lihim ng estado habang iniimbestigahan ang isang [[masaker]] sa isang nayon ng mga Rohingya. Mariing kinondena sa buong mundo ang kanilang pagkakaaresto at pagkakahatol bilang isang pag-atake sa kalayaan ng pamamahayag. Ang mga mamamahayag na sina Wa Lone at Kyaw Soe Oo ay tumanggap ng maraming parangal, kabilang ang ''Foreign Press Association Media Award'' (Parangal mula sa Samahan ng Banyagang Pamamahayag), ''Pulitzer Prize for International Reporting'' (Parangal ng Pulitzer para sa Pandaigdigang Ulat), at kinilalang bahagi ng ''Time Person of the Year'' (Indibiduwal ng Taon ng [[Time]]) ng 2018 kasama ang iba pang inuusig na mamamahayag. Matapos ang 511 araw sa bilangguan, pinalaya sila noong 7 Mayo 2019 matapos tumanggap ng pampanguluhang ''pardon'' o patawad. Noong Pebrero 2023, ginawaran ang isang pangkat ng mga mamamahayag ng Reuters ng ''Selden Ring Award'' dahil sa kanilang imbestigasyon na naglantad ng mga pag-abuso sa [[karapatang pantao]] ng militar ng [[Nigeria]]. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Pamamahayag]] [[Kategorya:Mga kompanya ng pamamahayag]] [[Kategorya:Mga kompanya sa United Kingdom]] ek7djkt6une4ic9yleek2yy5x4fnif4 2168147 2168146 2025-07-10T05:27:03Z Jojit fb 38 /* Mga mamamahayag */ 2168147 wikitext text/x-wiki Ang '''Reuters''' (/ROY-terz/) ay isang ahensiyang [[Pamamahayag|pampamahayag]] na pagmamay-ari ng Thomson Reuters.<ref>{{cite web |title=Thomson Reuters |url=https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-url=https://web.archive.org/web/20181107003736/https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-date=7 Nobyembre 2018 |access-date=17 Hunyo 2022 |website=Britannica |language=en}}</ref><ref>{{cite web |title=About us |url=https://agency.reuters.com/en/about-us.html |access-date=14 Enero 2019 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ito ay may humigit-kumulang 2,500 [[mamamahayag]] at 600 [[Potograpo|potograpong]] mamamahayag na nakatalaga sa humigit-kumulang 200 lokasyon sa buong mundo, na nagsusulat sa 16 na [[wika]].<ref>{{cite web |date=2017 |title=Reuters the Facts |url=https://www.thomsonreuters.com/content/dam/openweb/documents/pdf/reuters-news-agency/fact-sheet/reuters-fact-sheet.pdf |access-date=18 Marso 2024 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ang Reuters ay isa sa pinakamalalaking ahensiya ng [[balita]] sa buong mundo.<ref name="britannica-two">{{cite encyclopedia |title=News agency |encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] |url=https://www.britannica.com/topic/news-agency#ref203528 |access-date=18 Pebrero 2017 |date=23 Agosto 2002 |language=en}}</ref><ref name=":5">{{cite web |last=Stephen Brook |date=30 Mayo 2006 |title=Reuters recruits 100 journalists |url=https://www.theguardian.com/media/2006/may/30/reuters.pressandpublishing |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Itinatag ang ahensiya sa [[Londres]] noong 1851 ni Paul Reuter. Nakuha ito ng Thomson Corporation mula sa [[Canada]] sa isang pagsasanib ng [[korporasyon]] noong 2008, na nagbunga ng pagkakatatag ng Thomson Reuters Corporation.<ref name=":5" /> Noong Disyembre 2024, napabilang ang Reuters sa ika-27 na pinakabinibisitang [[websayt]] ng balita sa buong mundo, na may higit sa 105 milyong mambabasa bawat buwan.<ref>{{Cite web |last=Gazette |first=Press |date=2024-12-19 |title=Top 50 news websites in the world: AP and NBC see more than 50% monthly surge |url=https://pressgazette.co.uk/media-audience-and-business-data/media_metrics/most-popular-websites-news-world-monthly-2/ |access-date=2025-01-08 |website=Press Gazette |language=en-US}}</ref> == Mga mamamahayag == May humigit-kumulang 2,500 mamamahayag at 600 potograpong mamamahayag<ref>{{Cite web |title=Pictures |url=https://www.reutersagency.com/en/content-types/pictures/ |access-date=17 Disyembre 2020 |website=Reuters News Agency |language=en}}</ref> ang nagtatrabaho sa Reuters sa halos 200 lokasyon sa buong mundo. Ginagamit ng mga mamamahayag ng Reuters ang ''Standards and Values'' (Mga Pamantayan at Kahalagahan) bilang gabay sa makatarungang pag-uulat at pagbubunyag ng mga kaugnay na interes, upang "mapanatili ang mga pagpapahalaga ng integridad at kalayaan na siyang pinagbabatayan ng kanilang reputasyon para sa pagiging mapagkakatiwalaan, tama, mabilis, at eksklusibo." Noong Mayo 2000, napatay si Kurt Schork, isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] mamamahayag, sa isang pananambang habang nasa isang pagtatalaga sa [[Sierra Leone]]. Noong Abril at Agosto 2003, napatay naman ang mga ''news cameraman'' (tagapagkuha ng bidyong balita) na sina Taras Protsyuk at Mazen Dana sa magkahiwalay na insidente ng mga tropang Amerikano sa [[Iraq]]. Noong Hulyo 2007, sina Namir Noor-Eldeen at Saeed Chmagh ay napatay matapos tamaan ng putok mula sa [[helikopter]] ng militar ng Estados Unidos (Apache) sa [[Baghdad]]. Noong 2004, napatay si Adlan Khasanov, isang kameraman, ng mga separatistang Chechen, habang si Dhia Najim ay napatay rin sa Iraq. Noong Abril 2008, napatay si Fadel Shana, isang cameraman, sa [[Piraso ng Gaza]] matapos tamaan ng putok mula sa [[tangke]] ng [[Israel]]. Habang nag-uulat sa [[Himagsikang Pangkalinangan|Rebolusyong Kultural]] ng [[Tsina]] noong huling bahagi ng dekada 1960 sa [[Peking]] para sa Reuters, ikinulong ng pamahalaang Tsino si Anthony Grey, isang mamamahayag, bilang tugon sa pagkakakulong ng ilang mamamahayag na Tsino ng kolonyal na pamahalaang [[Briton]] ng [[Hong Kong]]. Pinalaya siya matapos ang 27 buwan ng pagkakakulong (mula 1967 hanggang 1969), at pagkaraan ay ginawaran ng OBE (''Order of the British Empire'' o Orden ng [[Imperyong Britaniko]]) ng pamahalaang Briton. Matapos mapalaya, naging isa siyang pinakamabentang nobelistang pangkasaysayan. Noong Mayo 2016, inilathala ng websayt na Myrotvorets ng [[Ukranya]] ang mga pangalan at personal na impormasyon ng 4,508 mamamahayag, kabilang ang mga taga-ulat ng Reuters at iba pang kawani ng medya mula sa iba’t ibang panig ng mundo, na kinilala ng mga awtoridad sa mga rehiyong hawak ng mga separatista sa silangang Ukraine. Noong 2018, dalawang mamamahayag ng Reuters ang nahatulan sa [[Myanmar]] dahil sa umano’y pagkuha ng mga lihim ng estado habang iniimbestigahan ang isang [[masaker]] sa isang nayon ng mga Rohingya. Mariing kinondena sa buong mundo ang kanilang pagkakaaresto at pagkakahatol bilang isang pag-atake sa kalayaan ng pamamahayag. Ang mga mamamahayag na sina Wa Lone at Kyaw Soe Oo ay tumanggap ng maraming parangal, kabilang ang ''Foreign Press Association Media Award'' (Parangal mula sa Samahan ng Banyagang Pamamahayag), ''Pulitzer Prize for International Reporting'' (Parangal ng Pulitzer para sa Pandaigdigang Ulat), at kinilalang bahagi ng ''Time Person of the Year'' (Indibiduwal ng Taon ng [[Time]]) ng 2018 kasama ang iba pang inuusig na mamamahayag. Matapos ang 511 araw sa bilangguan, pinalaya sila noong 7 Mayo 2019 matapos tumanggap ng pampanguluhang ''pardon'' o patawad. Noong Pebrero 2023, ginawaran ang isang pangkat ng mga mamamahayag ng Reuters ng ''Selden Ring Award'' dahil sa kanilang imbestigasyon na naglantad ng mga pag-abuso sa [[karapatang pantao]] ng militar ng [[Nigeria]]. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Pamamahayag]] [[Kategorya:Mga kompanya ng pamamahayag]] [[Kategorya:Mga kompanya sa United Kingdom]] pts28u333mza0glkxdr3ymzkuzkeopw 2168148 2168147 2025-07-10T05:27:41Z Jojit fb 38 /* Mga mamamahayag */ 2168148 wikitext text/x-wiki Ang '''Reuters''' (/ROY-terz/) ay isang ahensiyang [[Pamamahayag|pampamahayag]] na pagmamay-ari ng Thomson Reuters.<ref>{{cite web |title=Thomson Reuters |url=https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-url=https://web.archive.org/web/20181107003736/https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-date=7 Nobyembre 2018 |access-date=17 Hunyo 2022 |website=Britannica |language=en}}</ref><ref>{{cite web |title=About us |url=https://agency.reuters.com/en/about-us.html |access-date=14 Enero 2019 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ito ay may humigit-kumulang 2,500 [[mamamahayag]] at 600 [[Potograpo|potograpong]] mamamahayag na nakatalaga sa humigit-kumulang 200 lokasyon sa buong mundo, na nagsusulat sa 16 na [[wika]].<ref>{{cite web |date=2017 |title=Reuters the Facts |url=https://www.thomsonreuters.com/content/dam/openweb/documents/pdf/reuters-news-agency/fact-sheet/reuters-fact-sheet.pdf |access-date=18 Marso 2024 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ang Reuters ay isa sa pinakamalalaking ahensiya ng [[balita]] sa buong mundo.<ref name="britannica-two">{{cite encyclopedia |title=News agency |encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] |url=https://www.britannica.com/topic/news-agency#ref203528 |access-date=18 Pebrero 2017 |date=23 Agosto 2002 |language=en}}</ref><ref name=":5">{{cite web |last=Stephen Brook |date=30 Mayo 2006 |title=Reuters recruits 100 journalists |url=https://www.theguardian.com/media/2006/may/30/reuters.pressandpublishing |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Itinatag ang ahensiya sa [[Londres]] noong 1851 ni Paul Reuter. Nakuha ito ng Thomson Corporation mula sa [[Canada]] sa isang pagsasanib ng [[korporasyon]] noong 2008, na nagbunga ng pagkakatatag ng Thomson Reuters Corporation.<ref name=":5" /> Noong Disyembre 2024, napabilang ang Reuters sa ika-27 na pinakabinibisitang [[websayt]] ng balita sa buong mundo, na may higit sa 105 milyong mambabasa bawat buwan.<ref>{{Cite web |last=Gazette |first=Press |date=2024-12-19 |title=Top 50 news websites in the world: AP and NBC see more than 50% monthly surge |url=https://pressgazette.co.uk/media-audience-and-business-data/media_metrics/most-popular-websites-news-world-monthly-2/ |access-date=2025-01-08 |website=Press Gazette |language=en-US}}</ref> == Mga mamamahayag == May humigit-kumulang 2,500 mamamahayag at 600 potograpong mamamahayag<ref>{{Cite web |title=Pictures |url=https://www.reutersagency.com/en/content-types/pictures/ |access-date=17 Disyembre 2020 |website=Reuters News Agency |language=en}}</ref> ang nagtatrabaho sa Reuters sa halos 200 lokasyon sa buong mundo.<ref name=":1">{{Cite web |title=Home – Reuters News – The Real World in Real Time |url=https://www.reutersagency.com/en/ |access-date=13 Disyembre 2020 |website=Reuters News Agency |language=en-US}}</ref> Ginagamit ng mga mamamahayag ng Reuters ang ''Standards and Values'' (Mga Pamantayan at Kahalagahan) bilang gabay sa makatarungang pag-uulat at pagbubunyag ng mga kaugnay na interes, upang "mapanatili ang mga pagpapahalaga ng integridad at kalayaan na siyang pinagbabatayan ng kanilang reputasyon para sa pagiging mapagkakatiwalaan, tama, mabilis, at eksklusibo." Noong Mayo 2000, napatay si Kurt Schork, isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] mamamahayag, sa isang pananambang habang nasa isang pagtatalaga sa [[Sierra Leone]]. Noong Abril at Agosto 2003, napatay naman ang mga ''news cameraman'' (tagapagkuha ng bidyong balita) na sina Taras Protsyuk at Mazen Dana sa magkahiwalay na insidente ng mga tropang Amerikano sa [[Iraq]]. Noong Hulyo 2007, sina Namir Noor-Eldeen at Saeed Chmagh ay napatay matapos tamaan ng putok mula sa [[helikopter]] ng militar ng Estados Unidos (Apache) sa [[Baghdad]]. Noong 2004, napatay si Adlan Khasanov, isang kameraman, ng mga separatistang Chechen, habang si Dhia Najim ay napatay rin sa Iraq. Noong Abril 2008, napatay si Fadel Shana, isang cameraman, sa [[Piraso ng Gaza]] matapos tamaan ng putok mula sa [[tangke]] ng [[Israel]]. Habang nag-uulat sa [[Himagsikang Pangkalinangan|Rebolusyong Kultural]] ng [[Tsina]] noong huling bahagi ng dekada 1960 sa [[Peking]] para sa Reuters, ikinulong ng pamahalaang Tsino si Anthony Grey, isang mamamahayag, bilang tugon sa pagkakakulong ng ilang mamamahayag na Tsino ng kolonyal na pamahalaang [[Briton]] ng [[Hong Kong]]. Pinalaya siya matapos ang 27 buwan ng pagkakakulong (mula 1967 hanggang 1969), at pagkaraan ay ginawaran ng OBE (''Order of the British Empire'' o Orden ng [[Imperyong Britaniko]]) ng pamahalaang Briton. Matapos mapalaya, naging isa siyang pinakamabentang nobelistang pangkasaysayan. Noong Mayo 2016, inilathala ng websayt na Myrotvorets ng [[Ukranya]] ang mga pangalan at personal na impormasyon ng 4,508 mamamahayag, kabilang ang mga taga-ulat ng Reuters at iba pang kawani ng medya mula sa iba’t ibang panig ng mundo, na kinilala ng mga awtoridad sa mga rehiyong hawak ng mga separatista sa silangang Ukraine. Noong 2018, dalawang mamamahayag ng Reuters ang nahatulan sa [[Myanmar]] dahil sa umano’y pagkuha ng mga lihim ng estado habang iniimbestigahan ang isang [[masaker]] sa isang nayon ng mga Rohingya. Mariing kinondena sa buong mundo ang kanilang pagkakaaresto at pagkakahatol bilang isang pag-atake sa kalayaan ng pamamahayag. Ang mga mamamahayag na sina Wa Lone at Kyaw Soe Oo ay tumanggap ng maraming parangal, kabilang ang ''Foreign Press Association Media Award'' (Parangal mula sa Samahan ng Banyagang Pamamahayag), ''Pulitzer Prize for International Reporting'' (Parangal ng Pulitzer para sa Pandaigdigang Ulat), at kinilalang bahagi ng ''Time Person of the Year'' (Indibiduwal ng Taon ng [[Time]]) ng 2018 kasama ang iba pang inuusig na mamamahayag. Matapos ang 511 araw sa bilangguan, pinalaya sila noong 7 Mayo 2019 matapos tumanggap ng pampanguluhang ''pardon'' o patawad. Noong Pebrero 2023, ginawaran ang isang pangkat ng mga mamamahayag ng Reuters ng ''Selden Ring Award'' dahil sa kanilang imbestigasyon na naglantad ng mga pag-abuso sa [[karapatang pantao]] ng militar ng [[Nigeria]]. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Pamamahayag]] [[Kategorya:Mga kompanya ng pamamahayag]] [[Kategorya:Mga kompanya sa United Kingdom]] 33zmqbwd4eq14cdify5j6pmgj6tgk1c 2168149 2168148 2025-07-10T05:28:34Z Jojit fb 38 /* Mga mamamahayag */ 2168149 wikitext text/x-wiki Ang '''Reuters''' (/ROY-terz/) ay isang ahensiyang [[Pamamahayag|pampamahayag]] na pagmamay-ari ng Thomson Reuters.<ref>{{cite web |title=Thomson Reuters |url=https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-url=https://web.archive.org/web/20181107003736/https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-date=7 Nobyembre 2018 |access-date=17 Hunyo 2022 |website=Britannica |language=en}}</ref><ref>{{cite web |title=About us |url=https://agency.reuters.com/en/about-us.html |access-date=14 Enero 2019 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ito ay may humigit-kumulang 2,500 [[mamamahayag]] at 600 [[Potograpo|potograpong]] mamamahayag na nakatalaga sa humigit-kumulang 200 lokasyon sa buong mundo, na nagsusulat sa 16 na [[wika]].<ref>{{cite web |date=2017 |title=Reuters the Facts |url=https://www.thomsonreuters.com/content/dam/openweb/documents/pdf/reuters-news-agency/fact-sheet/reuters-fact-sheet.pdf |access-date=18 Marso 2024 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ang Reuters ay isa sa pinakamalalaking ahensiya ng [[balita]] sa buong mundo.<ref name="britannica-two">{{cite encyclopedia |title=News agency |encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] |url=https://www.britannica.com/topic/news-agency#ref203528 |access-date=18 Pebrero 2017 |date=23 Agosto 2002 |language=en}}</ref><ref name=":5">{{cite web |last=Stephen Brook |date=30 Mayo 2006 |title=Reuters recruits 100 journalists |url=https://www.theguardian.com/media/2006/may/30/reuters.pressandpublishing |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Itinatag ang ahensiya sa [[Londres]] noong 1851 ni Paul Reuter. Nakuha ito ng Thomson Corporation mula sa [[Canada]] sa isang pagsasanib ng [[korporasyon]] noong 2008, na nagbunga ng pagkakatatag ng Thomson Reuters Corporation.<ref name=":5" /> Noong Disyembre 2024, napabilang ang Reuters sa ika-27 na pinakabinibisitang [[websayt]] ng balita sa buong mundo, na may higit sa 105 milyong mambabasa bawat buwan.<ref>{{Cite web |last=Gazette |first=Press |date=2024-12-19 |title=Top 50 news websites in the world: AP and NBC see more than 50% monthly surge |url=https://pressgazette.co.uk/media-audience-and-business-data/media_metrics/most-popular-websites-news-world-monthly-2/ |access-date=2025-01-08 |website=Press Gazette |language=en-US}}</ref> == Mga mamamahayag == May humigit-kumulang 2,500 mamamahayag at 600 potograpong mamamahayag<ref>{{Cite web |title=Pictures |url=https://www.reutersagency.com/en/content-types/pictures/ |access-date=17 Disyembre 2020 |website=Reuters News Agency |language=en}}</ref> ang nagtatrabaho sa Reuters sa halos 200 lokasyon sa buong mundo.<ref name=":1">{{Cite web |title=Home – Reuters News – The Real World in Real Time |url=https://www.reutersagency.com/en/ |access-date=13 Disyembre 2020 |website=Reuters News Agency |language=en-US}}</ref><ref name=":0">{{cite web |title=Careers |url=https://www.reuters.tv/careers |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20191202001145/http://www.reuters.tv/careers |archive-date=2 Disyembre 2019 |access-date=14 Enero 2019 |website=www.reuters.tv |language=en}}</ref><ref name=":5" /> Ginagamit ng mga mamamahayag ng Reuters ang ''Standards and Values'' (Mga Pamantayan at Kahalagahan) bilang gabay sa makatarungang pag-uulat at pagbubunyag ng mga kaugnay na interes, upang "mapanatili ang mga pagpapahalaga ng integridad at kalayaan na siyang pinagbabatayan ng kanilang reputasyon para sa pagiging mapagkakatiwalaan, tama, mabilis, at eksklusibo." Noong Mayo 2000, napatay si Kurt Schork, isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] mamamahayag, sa isang pananambang habang nasa isang pagtatalaga sa [[Sierra Leone]]. Noong Abril at Agosto 2003, napatay naman ang mga ''news cameraman'' (tagapagkuha ng bidyong balita) na sina Taras Protsyuk at Mazen Dana sa magkahiwalay na insidente ng mga tropang Amerikano sa [[Iraq]]. Noong Hulyo 2007, sina Namir Noor-Eldeen at Saeed Chmagh ay napatay matapos tamaan ng putok mula sa [[helikopter]] ng militar ng Estados Unidos (Apache) sa [[Baghdad]]. Noong 2004, napatay si Adlan Khasanov, isang kameraman, ng mga separatistang Chechen, habang si Dhia Najim ay napatay rin sa Iraq. Noong Abril 2008, napatay si Fadel Shana, isang cameraman, sa [[Piraso ng Gaza]] matapos tamaan ng putok mula sa [[tangke]] ng [[Israel]]. Habang nag-uulat sa [[Himagsikang Pangkalinangan|Rebolusyong Kultural]] ng [[Tsina]] noong huling bahagi ng dekada 1960 sa [[Peking]] para sa Reuters, ikinulong ng pamahalaang Tsino si Anthony Grey, isang mamamahayag, bilang tugon sa pagkakakulong ng ilang mamamahayag na Tsino ng kolonyal na pamahalaang [[Briton]] ng [[Hong Kong]]. Pinalaya siya matapos ang 27 buwan ng pagkakakulong (mula 1967 hanggang 1969), at pagkaraan ay ginawaran ng OBE (''Order of the British Empire'' o Orden ng [[Imperyong Britaniko]]) ng pamahalaang Briton. Matapos mapalaya, naging isa siyang pinakamabentang nobelistang pangkasaysayan. Noong Mayo 2016, inilathala ng websayt na Myrotvorets ng [[Ukranya]] ang mga pangalan at personal na impormasyon ng 4,508 mamamahayag, kabilang ang mga taga-ulat ng Reuters at iba pang kawani ng medya mula sa iba’t ibang panig ng mundo, na kinilala ng mga awtoridad sa mga rehiyong hawak ng mga separatista sa silangang Ukraine. Noong 2018, dalawang mamamahayag ng Reuters ang nahatulan sa [[Myanmar]] dahil sa umano’y pagkuha ng mga lihim ng estado habang iniimbestigahan ang isang [[masaker]] sa isang nayon ng mga Rohingya. Mariing kinondena sa buong mundo ang kanilang pagkakaaresto at pagkakahatol bilang isang pag-atake sa kalayaan ng pamamahayag. Ang mga mamamahayag na sina Wa Lone at Kyaw Soe Oo ay tumanggap ng maraming parangal, kabilang ang ''Foreign Press Association Media Award'' (Parangal mula sa Samahan ng Banyagang Pamamahayag), ''Pulitzer Prize for International Reporting'' (Parangal ng Pulitzer para sa Pandaigdigang Ulat), at kinilalang bahagi ng ''Time Person of the Year'' (Indibiduwal ng Taon ng [[Time]]) ng 2018 kasama ang iba pang inuusig na mamamahayag. Matapos ang 511 araw sa bilangguan, pinalaya sila noong 7 Mayo 2019 matapos tumanggap ng pampanguluhang ''pardon'' o patawad. Noong Pebrero 2023, ginawaran ang isang pangkat ng mga mamamahayag ng Reuters ng ''Selden Ring Award'' dahil sa kanilang imbestigasyon na naglantad ng mga pag-abuso sa [[karapatang pantao]] ng militar ng [[Nigeria]]. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Pamamahayag]] [[Kategorya:Mga kompanya ng pamamahayag]] [[Kategorya:Mga kompanya sa United Kingdom]] hpm6ze4vainhfg1zldozbajb7h11zpb 2168150 2168149 2025-07-10T05:30:54Z Jojit fb 38 /* Mga mamamahayag */ 2168150 wikitext text/x-wiki Ang '''Reuters''' (/ROY-terz/) ay isang ahensiyang [[Pamamahayag|pampamahayag]] na pagmamay-ari ng Thomson Reuters.<ref>{{cite web |title=Thomson Reuters |url=https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-url=https://web.archive.org/web/20181107003736/https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-date=7 Nobyembre 2018 |access-date=17 Hunyo 2022 |website=Britannica |language=en}}</ref><ref>{{cite web |title=About us |url=https://agency.reuters.com/en/about-us.html |access-date=14 Enero 2019 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ito ay may humigit-kumulang 2,500 [[mamamahayag]] at 600 [[Potograpo|potograpong]] mamamahayag na nakatalaga sa humigit-kumulang 200 lokasyon sa buong mundo, na nagsusulat sa 16 na [[wika]].<ref>{{cite web |date=2017 |title=Reuters the Facts |url=https://www.thomsonreuters.com/content/dam/openweb/documents/pdf/reuters-news-agency/fact-sheet/reuters-fact-sheet.pdf |access-date=18 Marso 2024 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ang Reuters ay isa sa pinakamalalaking ahensiya ng [[balita]] sa buong mundo.<ref name="britannica-two">{{cite encyclopedia |title=News agency |encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] |url=https://www.britannica.com/topic/news-agency#ref203528 |access-date=18 Pebrero 2017 |date=23 Agosto 2002 |language=en}}</ref><ref name=":5">{{cite web |last=Stephen Brook |date=30 Mayo 2006 |title=Reuters recruits 100 journalists |url=https://www.theguardian.com/media/2006/may/30/reuters.pressandpublishing |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Itinatag ang ahensiya sa [[Londres]] noong 1851 ni Paul Reuter. Nakuha ito ng Thomson Corporation mula sa [[Canada]] sa isang pagsasanib ng [[korporasyon]] noong 2008, na nagbunga ng pagkakatatag ng Thomson Reuters Corporation.<ref name=":5" /> Noong Disyembre 2024, napabilang ang Reuters sa ika-27 na pinakabinibisitang [[websayt]] ng balita sa buong mundo, na may higit sa 105 milyong mambabasa bawat buwan.<ref>{{Cite web |last=Gazette |first=Press |date=2024-12-19 |title=Top 50 news websites in the world: AP and NBC see more than 50% monthly surge |url=https://pressgazette.co.uk/media-audience-and-business-data/media_metrics/most-popular-websites-news-world-monthly-2/ |access-date=2025-01-08 |website=Press Gazette |language=en-US}}</ref> == Mga mamamahayag == May humigit-kumulang 2,500 mamamahayag at 600 potograpong mamamahayag<ref>{{Cite web |title=Pictures |url=https://www.reutersagency.com/en/content-types/pictures/ |access-date=17 Disyembre 2020 |website=Reuters News Agency |language=en}}</ref> ang nagtatrabaho sa Reuters sa halos 200 lokasyon sa buong mundo.<ref name=":1">{{Cite web |title=Home – Reuters News – The Real World in Real Time |url=https://www.reutersagency.com/en/ |access-date=13 Disyembre 2020 |website=Reuters News Agency |language=en-US}}</ref><ref name=":0">{{cite web |title=Careers |url=https://www.reuters.tv/careers |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20191202001145/http://www.reuters.tv/careers |archive-date=2 Disyembre 2019 |access-date=14 Enero 2019 |website=www.reuters.tv |language=en}}</ref><ref name=":5" /> Ginagamit ng mga mamamahayag ng Reuters ang ''Standards and Values'' (Mga Pamantayan at Kahalagahan) bilang gabay sa makatarungang pag-uulat at pagbubunyag ng mga kaugnay na interes, upang "mapanatili ang mga pagpapahalaga ng integridad at kalayaan na siyang pinagbabatayan ng kanilang reputasyon para sa pagiging mapagkakatiwalaan, tama, mabilis, at eksklusibo."<ref>{{cite web |date=23 Setyembre 2014 |title=Standards and Values |url=https://www.reutersagency.com/en/about/standards-values/ |access-date=17 Nobyembre 2021 |publisher=Reuters |language=en}}</ref> Noong Mayo 2000, napatay si Kurt Schork, isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] mamamahayag, sa isang pananambang habang nasa isang pagtatalaga sa [[Sierra Leone]]. Noong Abril at Agosto 2003, napatay naman ang mga ''news cameraman'' (tagapagkuha ng bidyong balita) na sina Taras Protsyuk at Mazen Dana sa magkahiwalay na insidente ng mga tropang Amerikano sa [[Iraq]]. Noong Hulyo 2007, sina Namir Noor-Eldeen at Saeed Chmagh ay napatay matapos tamaan ng putok mula sa [[helikopter]] ng militar ng Estados Unidos (Apache) sa [[Baghdad]]. Noong 2004, napatay si Adlan Khasanov, isang kameraman, ng mga separatistang Chechen, habang si Dhia Najim ay napatay rin sa Iraq. Noong Abril 2008, napatay si Fadel Shana, isang cameraman, sa [[Piraso ng Gaza]] matapos tamaan ng putok mula sa [[tangke]] ng [[Israel]]. Habang nag-uulat sa [[Himagsikang Pangkalinangan|Rebolusyong Kultural]] ng [[Tsina]] noong huling bahagi ng dekada 1960 sa [[Peking]] para sa Reuters, ikinulong ng pamahalaang Tsino si Anthony Grey, isang mamamahayag, bilang tugon sa pagkakakulong ng ilang mamamahayag na Tsino ng kolonyal na pamahalaang [[Briton]] ng [[Hong Kong]]. Pinalaya siya matapos ang 27 buwan ng pagkakakulong (mula 1967 hanggang 1969), at pagkaraan ay ginawaran ng OBE (''Order of the British Empire'' o Orden ng [[Imperyong Britaniko]]) ng pamahalaang Briton. Matapos mapalaya, naging isa siyang pinakamabentang nobelistang pangkasaysayan. Noong Mayo 2016, inilathala ng websayt na Myrotvorets ng [[Ukranya]] ang mga pangalan at personal na impormasyon ng 4,508 mamamahayag, kabilang ang mga taga-ulat ng Reuters at iba pang kawani ng medya mula sa iba’t ibang panig ng mundo, na kinilala ng mga awtoridad sa mga rehiyong hawak ng mga separatista sa silangang Ukraine. Noong 2018, dalawang mamamahayag ng Reuters ang nahatulan sa [[Myanmar]] dahil sa umano’y pagkuha ng mga lihim ng estado habang iniimbestigahan ang isang [[masaker]] sa isang nayon ng mga Rohingya. Mariing kinondena sa buong mundo ang kanilang pagkakaaresto at pagkakahatol bilang isang pag-atake sa kalayaan ng pamamahayag. Ang mga mamamahayag na sina Wa Lone at Kyaw Soe Oo ay tumanggap ng maraming parangal, kabilang ang ''Foreign Press Association Media Award'' (Parangal mula sa Samahan ng Banyagang Pamamahayag), ''Pulitzer Prize for International Reporting'' (Parangal ng Pulitzer para sa Pandaigdigang Ulat), at kinilalang bahagi ng ''Time Person of the Year'' (Indibiduwal ng Taon ng [[Time]]) ng 2018 kasama ang iba pang inuusig na mamamahayag. Matapos ang 511 araw sa bilangguan, pinalaya sila noong 7 Mayo 2019 matapos tumanggap ng pampanguluhang ''pardon'' o patawad. Noong Pebrero 2023, ginawaran ang isang pangkat ng mga mamamahayag ng Reuters ng ''Selden Ring Award'' dahil sa kanilang imbestigasyon na naglantad ng mga pag-abuso sa [[karapatang pantao]] ng militar ng [[Nigeria]]. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Pamamahayag]] [[Kategorya:Mga kompanya ng pamamahayag]] [[Kategorya:Mga kompanya sa United Kingdom]] 6zp1ztjojem7tvo5ul3bwj80e77kjkg 2168151 2168150 2025-07-10T05:31:37Z Jojit fb 38 /* Mga mamamahayag */ 2168151 wikitext text/x-wiki Ang '''Reuters''' (/ROY-terz/) ay isang ahensiyang [[Pamamahayag|pampamahayag]] na pagmamay-ari ng Thomson Reuters.<ref>{{cite web |title=Thomson Reuters |url=https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-url=https://web.archive.org/web/20181107003736/https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-date=7 Nobyembre 2018 |access-date=17 Hunyo 2022 |website=Britannica |language=en}}</ref><ref>{{cite web |title=About us |url=https://agency.reuters.com/en/about-us.html |access-date=14 Enero 2019 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ito ay may humigit-kumulang 2,500 [[mamamahayag]] at 600 [[Potograpo|potograpong]] mamamahayag na nakatalaga sa humigit-kumulang 200 lokasyon sa buong mundo, na nagsusulat sa 16 na [[wika]].<ref>{{cite web |date=2017 |title=Reuters the Facts |url=https://www.thomsonreuters.com/content/dam/openweb/documents/pdf/reuters-news-agency/fact-sheet/reuters-fact-sheet.pdf |access-date=18 Marso 2024 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ang Reuters ay isa sa pinakamalalaking ahensiya ng [[balita]] sa buong mundo.<ref name="britannica-two">{{cite encyclopedia |title=News agency |encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] |url=https://www.britannica.com/topic/news-agency#ref203528 |access-date=18 Pebrero 2017 |date=23 Agosto 2002 |language=en}}</ref><ref name=":5">{{cite web |last=Stephen Brook |date=30 Mayo 2006 |title=Reuters recruits 100 journalists |url=https://www.theguardian.com/media/2006/may/30/reuters.pressandpublishing |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Itinatag ang ahensiya sa [[Londres]] noong 1851 ni Paul Reuter. Nakuha ito ng Thomson Corporation mula sa [[Canada]] sa isang pagsasanib ng [[korporasyon]] noong 2008, na nagbunga ng pagkakatatag ng Thomson Reuters Corporation.<ref name=":5" /> Noong Disyembre 2024, napabilang ang Reuters sa ika-27 na pinakabinibisitang [[websayt]] ng balita sa buong mundo, na may higit sa 105 milyong mambabasa bawat buwan.<ref>{{Cite web |last=Gazette |first=Press |date=2024-12-19 |title=Top 50 news websites in the world: AP and NBC see more than 50% monthly surge |url=https://pressgazette.co.uk/media-audience-and-business-data/media_metrics/most-popular-websites-news-world-monthly-2/ |access-date=2025-01-08 |website=Press Gazette |language=en-US}}</ref> == Mga mamamahayag == May humigit-kumulang 2,500 mamamahayag at 600 potograpong mamamahayag<ref>{{Cite web |title=Pictures |url=https://www.reutersagency.com/en/content-types/pictures/ |access-date=17 Disyembre 2020 |website=Reuters News Agency |language=en}}</ref> ang nagtatrabaho sa Reuters sa halos 200 lokasyon sa buong mundo.<ref name=":1">{{Cite web |title=Home – Reuters News – The Real World in Real Time |url=https://www.reutersagency.com/en/ |access-date=13 Disyembre 2020 |website=Reuters News Agency |language=en-US}}</ref><ref name=":0">{{cite web |title=Careers |url=https://www.reuters.tv/careers |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20191202001145/http://www.reuters.tv/careers |archive-date=2 Disyembre 2019 |access-date=14 Enero 2019 |website=www.reuters.tv |language=en}}</ref><ref name=":5" /> Ginagamit ng mga mamamahayag ng Reuters ang ''Standards and Values'' (Mga Pamantayan at Kahalagahan) bilang gabay sa makatarungang pag-uulat at pagbubunyag ng mga kaugnay na interes, upang "mapanatili ang mga pagpapahalaga ng integridad at kalayaan na siyang pinagbabatayan ng kanilang reputasyon para sa pagiging mapagkakatiwalaan, tama, mabilis, at eksklusibo."<ref>{{cite web |date=23 Setyembre 2014 |title=Standards and Values |url=https://www.reutersagency.com/en/about/standards-values/ |access-date=17 Nobyembre 2021 |publisher=Reuters |language=en}}</ref><ref>{{cite web |date=11 Marso 2010 |title=Social Media Guide lines |url=https://www.theguardian.com/media/pda/2010/mar/11/reuters-sets-up-social-media-guidelines |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Noong Mayo 2000, napatay si Kurt Schork, isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] mamamahayag, sa isang pananambang habang nasa isang pagtatalaga sa [[Sierra Leone]]. Noong Abril at Agosto 2003, napatay naman ang mga ''news cameraman'' (tagapagkuha ng bidyong balita) na sina Taras Protsyuk at Mazen Dana sa magkahiwalay na insidente ng mga tropang Amerikano sa [[Iraq]]. Noong Hulyo 2007, sina Namir Noor-Eldeen at Saeed Chmagh ay napatay matapos tamaan ng putok mula sa [[helikopter]] ng militar ng Estados Unidos (Apache) sa [[Baghdad]]. Noong 2004, napatay si Adlan Khasanov, isang kameraman, ng mga separatistang Chechen, habang si Dhia Najim ay napatay rin sa Iraq. Noong Abril 2008, napatay si Fadel Shana, isang cameraman, sa [[Piraso ng Gaza]] matapos tamaan ng putok mula sa [[tangke]] ng [[Israel]]. Habang nag-uulat sa [[Himagsikang Pangkalinangan|Rebolusyong Kultural]] ng [[Tsina]] noong huling bahagi ng dekada 1960 sa [[Peking]] para sa Reuters, ikinulong ng pamahalaang Tsino si Anthony Grey, isang mamamahayag, bilang tugon sa pagkakakulong ng ilang mamamahayag na Tsino ng kolonyal na pamahalaang [[Briton]] ng [[Hong Kong]]. Pinalaya siya matapos ang 27 buwan ng pagkakakulong (mula 1967 hanggang 1969), at pagkaraan ay ginawaran ng OBE (''Order of the British Empire'' o Orden ng [[Imperyong Britaniko]]) ng pamahalaang Briton. Matapos mapalaya, naging isa siyang pinakamabentang nobelistang pangkasaysayan. Noong Mayo 2016, inilathala ng websayt na Myrotvorets ng [[Ukranya]] ang mga pangalan at personal na impormasyon ng 4,508 mamamahayag, kabilang ang mga taga-ulat ng Reuters at iba pang kawani ng medya mula sa iba’t ibang panig ng mundo, na kinilala ng mga awtoridad sa mga rehiyong hawak ng mga separatista sa silangang Ukraine. Noong 2018, dalawang mamamahayag ng Reuters ang nahatulan sa [[Myanmar]] dahil sa umano’y pagkuha ng mga lihim ng estado habang iniimbestigahan ang isang [[masaker]] sa isang nayon ng mga Rohingya. Mariing kinondena sa buong mundo ang kanilang pagkakaaresto at pagkakahatol bilang isang pag-atake sa kalayaan ng pamamahayag. Ang mga mamamahayag na sina Wa Lone at Kyaw Soe Oo ay tumanggap ng maraming parangal, kabilang ang ''Foreign Press Association Media Award'' (Parangal mula sa Samahan ng Banyagang Pamamahayag), ''Pulitzer Prize for International Reporting'' (Parangal ng Pulitzer para sa Pandaigdigang Ulat), at kinilalang bahagi ng ''Time Person of the Year'' (Indibiduwal ng Taon ng [[Time]]) ng 2018 kasama ang iba pang inuusig na mamamahayag. Matapos ang 511 araw sa bilangguan, pinalaya sila noong 7 Mayo 2019 matapos tumanggap ng pampanguluhang ''pardon'' o patawad. Noong Pebrero 2023, ginawaran ang isang pangkat ng mga mamamahayag ng Reuters ng ''Selden Ring Award'' dahil sa kanilang imbestigasyon na naglantad ng mga pag-abuso sa [[karapatang pantao]] ng militar ng [[Nigeria]]. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Pamamahayag]] [[Kategorya:Mga kompanya ng pamamahayag]] [[Kategorya:Mga kompanya sa United Kingdom]] 099bm7fl4jsl4rtpp73vrizsognqeis 2168152 2168151 2025-07-10T05:33:08Z Jojit fb 38 /* Mga mamamahayag */ 2168152 wikitext text/x-wiki Ang '''Reuters''' (/ROY-terz/) ay isang ahensiyang [[Pamamahayag|pampamahayag]] na pagmamay-ari ng Thomson Reuters.<ref>{{cite web |title=Thomson Reuters |url=https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-url=https://web.archive.org/web/20181107003736/https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-date=7 Nobyembre 2018 |access-date=17 Hunyo 2022 |website=Britannica |language=en}}</ref><ref>{{cite web |title=About us |url=https://agency.reuters.com/en/about-us.html |access-date=14 Enero 2019 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ito ay may humigit-kumulang 2,500 [[mamamahayag]] at 600 [[Potograpo|potograpong]] mamamahayag na nakatalaga sa humigit-kumulang 200 lokasyon sa buong mundo, na nagsusulat sa 16 na [[wika]].<ref>{{cite web |date=2017 |title=Reuters the Facts |url=https://www.thomsonreuters.com/content/dam/openweb/documents/pdf/reuters-news-agency/fact-sheet/reuters-fact-sheet.pdf |access-date=18 Marso 2024 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ang Reuters ay isa sa pinakamalalaking ahensiya ng [[balita]] sa buong mundo.<ref name="britannica-two">{{cite encyclopedia |title=News agency |encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] |url=https://www.britannica.com/topic/news-agency#ref203528 |access-date=18 Pebrero 2017 |date=23 Agosto 2002 |language=en}}</ref><ref name=":5">{{cite web |last=Stephen Brook |date=30 Mayo 2006 |title=Reuters recruits 100 journalists |url=https://www.theguardian.com/media/2006/may/30/reuters.pressandpublishing |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Itinatag ang ahensiya sa [[Londres]] noong 1851 ni Paul Reuter. Nakuha ito ng Thomson Corporation mula sa [[Canada]] sa isang pagsasanib ng [[korporasyon]] noong 2008, na nagbunga ng pagkakatatag ng Thomson Reuters Corporation.<ref name=":5" /> Noong Disyembre 2024, napabilang ang Reuters sa ika-27 na pinakabinibisitang [[websayt]] ng balita sa buong mundo, na may higit sa 105 milyong mambabasa bawat buwan.<ref>{{Cite web |last=Gazette |first=Press |date=2024-12-19 |title=Top 50 news websites in the world: AP and NBC see more than 50% monthly surge |url=https://pressgazette.co.uk/media-audience-and-business-data/media_metrics/most-popular-websites-news-world-monthly-2/ |access-date=2025-01-08 |website=Press Gazette |language=en-US}}</ref> == Mga mamamahayag == May humigit-kumulang 2,500 mamamahayag at 600 potograpong mamamahayag<ref>{{Cite web |title=Pictures |url=https://www.reutersagency.com/en/content-types/pictures/ |access-date=17 Disyembre 2020 |website=Reuters News Agency |language=en}}</ref> ang nagtatrabaho sa Reuters sa halos 200 lokasyon sa buong mundo.<ref name=":1">{{Cite web |title=Home – Reuters News – The Real World in Real Time |url=https://www.reutersagency.com/en/ |access-date=13 Disyembre 2020 |website=Reuters News Agency |language=en-US}}</ref><ref name=":0">{{cite web |title=Careers |url=https://www.reuters.tv/careers |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20191202001145/http://www.reuters.tv/careers |archive-date=2 Disyembre 2019 |access-date=14 Enero 2019 |website=www.reuters.tv |language=en}}</ref><ref name=":5" /> Ginagamit ng mga mamamahayag ng Reuters ang ''Standards and Values'' (Mga Pamantayan at Kahalagahan) bilang gabay sa makatarungang pag-uulat at pagbubunyag ng mga kaugnay na interes, upang "mapanatili ang mga pagpapahalaga ng integridad at kalayaan na siyang pinagbabatayan ng kanilang reputasyon para sa pagiging mapagkakatiwalaan, tama, mabilis, at eksklusibo."<ref>{{cite web |date=23 Setyembre 2014 |title=Standards and Values |url=https://www.reutersagency.com/en/about/standards-values/ |access-date=17 Nobyembre 2021 |publisher=Reuters |language=en}}</ref><ref>{{cite web |date=11 Marso 2010 |title=Social Media Guide lines |url=https://www.theguardian.com/media/pda/2010/mar/11/reuters-sets-up-social-media-guidelines |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Noong Mayo 2000, napatay si Kurt Schork, isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] mamamahayag, sa isang pananambang habang nasa isang pagtatalaga sa [[Sierra Leone]]. Noong Abril at Agosto 2003, napatay naman ang mga ''news cameraman'' (tagapagkuha ng bidyong balita) na sina Taras Protsyuk at Mazen Dana sa magkahiwalay na insidente ng mga tropang Amerikano sa [[Iraq]]. Noong Hulyo 2007, sina Namir Noor-Eldeen at Saeed Chmagh ay napatay matapos tamaan ng putok mula sa [[helikopter]] ng militar ng Estados Unidos (Apache) sa [[Baghdad]].<ref name="Bumiller0405">{{Cite news |last=Bumiller |first=Elisabeth |date=5 Abril 2010 |title=Video Shows U.S. Killing of Reuters Employees |language=en |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2010/04/06/world/middleeast/06baghdad.html |url-status=live |access-date=24 Agosto 2015 |archive-url=https://archive.today/20120909073632/http://www.nytimes.com/2010/04/06/world/middleeast/06baghdad.html?_r=1 |archive-date=9 Setyembre 2012}}</ref> Noong 2004, napatay si Adlan Khasanov, isang kameraman, ng mga separatistang Chechen, habang si Dhia Najim ay napatay rin sa Iraq. Noong Abril 2008, napatay si Fadel Shana, isang cameraman, sa [[Piraso ng Gaza]] matapos tamaan ng putok mula sa [[tangke]] ng [[Israel]]. Habang nag-uulat sa [[Himagsikang Pangkalinangan|Rebolusyong Kultural]] ng [[Tsina]] noong huling bahagi ng dekada 1960 sa [[Peking]] para sa Reuters, ikinulong ng pamahalaang Tsino si Anthony Grey, isang mamamahayag, bilang tugon sa pagkakakulong ng ilang mamamahayag na Tsino ng kolonyal na pamahalaang [[Briton]] ng [[Hong Kong]]. Pinalaya siya matapos ang 27 buwan ng pagkakakulong (mula 1967 hanggang 1969), at pagkaraan ay ginawaran ng OBE (''Order of the British Empire'' o Orden ng [[Imperyong Britaniko]]) ng pamahalaang Briton. Matapos mapalaya, naging isa siyang pinakamabentang nobelistang pangkasaysayan. Noong Mayo 2016, inilathala ng websayt na Myrotvorets ng [[Ukranya]] ang mga pangalan at personal na impormasyon ng 4,508 mamamahayag, kabilang ang mga taga-ulat ng Reuters at iba pang kawani ng medya mula sa iba’t ibang panig ng mundo, na kinilala ng mga awtoridad sa mga rehiyong hawak ng mga separatista sa silangang Ukraine. Noong 2018, dalawang mamamahayag ng Reuters ang nahatulan sa [[Myanmar]] dahil sa umano’y pagkuha ng mga lihim ng estado habang iniimbestigahan ang isang [[masaker]] sa isang nayon ng mga Rohingya. Mariing kinondena sa buong mundo ang kanilang pagkakaaresto at pagkakahatol bilang isang pag-atake sa kalayaan ng pamamahayag. Ang mga mamamahayag na sina Wa Lone at Kyaw Soe Oo ay tumanggap ng maraming parangal, kabilang ang ''Foreign Press Association Media Award'' (Parangal mula sa Samahan ng Banyagang Pamamahayag), ''Pulitzer Prize for International Reporting'' (Parangal ng Pulitzer para sa Pandaigdigang Ulat), at kinilalang bahagi ng ''Time Person of the Year'' (Indibiduwal ng Taon ng [[Time]]) ng 2018 kasama ang iba pang inuusig na mamamahayag. Matapos ang 511 araw sa bilangguan, pinalaya sila noong 7 Mayo 2019 matapos tumanggap ng pampanguluhang ''pardon'' o patawad. Noong Pebrero 2023, ginawaran ang isang pangkat ng mga mamamahayag ng Reuters ng ''Selden Ring Award'' dahil sa kanilang imbestigasyon na naglantad ng mga pag-abuso sa [[karapatang pantao]] ng militar ng [[Nigeria]]. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Pamamahayag]] [[Kategorya:Mga kompanya ng pamamahayag]] [[Kategorya:Mga kompanya sa United Kingdom]] ah8kqk4pgxwxa75rhigpibamn2cvt3s 2168154 2168152 2025-07-10T05:34:16Z Jojit fb 38 /* Mga mamamahayag */ 2168154 wikitext text/x-wiki Ang '''Reuters''' (/ROY-terz/) ay isang ahensiyang [[Pamamahayag|pampamahayag]] na pagmamay-ari ng Thomson Reuters.<ref>{{cite web |title=Thomson Reuters |url=https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-url=https://web.archive.org/web/20181107003736/https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-date=7 Nobyembre 2018 |access-date=17 Hunyo 2022 |website=Britannica |language=en}}</ref><ref>{{cite web |title=About us |url=https://agency.reuters.com/en/about-us.html |access-date=14 Enero 2019 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ito ay may humigit-kumulang 2,500 [[mamamahayag]] at 600 [[Potograpo|potograpong]] mamamahayag na nakatalaga sa humigit-kumulang 200 lokasyon sa buong mundo, na nagsusulat sa 16 na [[wika]].<ref>{{cite web |date=2017 |title=Reuters the Facts |url=https://www.thomsonreuters.com/content/dam/openweb/documents/pdf/reuters-news-agency/fact-sheet/reuters-fact-sheet.pdf |access-date=18 Marso 2024 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ang Reuters ay isa sa pinakamalalaking ahensiya ng [[balita]] sa buong mundo.<ref name="britannica-two">{{cite encyclopedia |title=News agency |encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] |url=https://www.britannica.com/topic/news-agency#ref203528 |access-date=18 Pebrero 2017 |date=23 Agosto 2002 |language=en}}</ref><ref name=":5">{{cite web |last=Stephen Brook |date=30 Mayo 2006 |title=Reuters recruits 100 journalists |url=https://www.theguardian.com/media/2006/may/30/reuters.pressandpublishing |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Itinatag ang ahensiya sa [[Londres]] noong 1851 ni Paul Reuter. Nakuha ito ng Thomson Corporation mula sa [[Canada]] sa isang pagsasanib ng [[korporasyon]] noong 2008, na nagbunga ng pagkakatatag ng Thomson Reuters Corporation.<ref name=":5" /> Noong Disyembre 2024, napabilang ang Reuters sa ika-27 na pinakabinibisitang [[websayt]] ng balita sa buong mundo, na may higit sa 105 milyong mambabasa bawat buwan.<ref>{{Cite web |last=Gazette |first=Press |date=2024-12-19 |title=Top 50 news websites in the world: AP and NBC see more than 50% monthly surge |url=https://pressgazette.co.uk/media-audience-and-business-data/media_metrics/most-popular-websites-news-world-monthly-2/ |access-date=2025-01-08 |website=Press Gazette |language=en-US}}</ref> == Mga mamamahayag == May humigit-kumulang 2,500 mamamahayag at 600 potograpong mamamahayag<ref>{{Cite web |title=Pictures |url=https://www.reutersagency.com/en/content-types/pictures/ |access-date=17 Disyembre 2020 |website=Reuters News Agency |language=en}}</ref> ang nagtatrabaho sa Reuters sa halos 200 lokasyon sa buong mundo.<ref name=":1">{{Cite web |title=Home – Reuters News – The Real World in Real Time |url=https://www.reutersagency.com/en/ |access-date=13 Disyembre 2020 |website=Reuters News Agency |language=en-US}}</ref><ref name=":0">{{cite web |title=Careers |url=https://www.reuters.tv/careers |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20191202001145/http://www.reuters.tv/careers |archive-date=2 Disyembre 2019 |access-date=14 Enero 2019 |website=www.reuters.tv |language=en}}</ref><ref name=":5" /> Ginagamit ng mga mamamahayag ng Reuters ang ''Standards and Values'' (Mga Pamantayan at Kahalagahan) bilang gabay sa makatarungang pag-uulat at pagbubunyag ng mga kaugnay na interes, upang "mapanatili ang mga pagpapahalaga ng integridad at kalayaan na siyang pinagbabatayan ng kanilang reputasyon para sa pagiging mapagkakatiwalaan, tama, mabilis, at eksklusibo."<ref>{{cite web |date=23 Setyembre 2014 |title=Standards and Values |url=https://www.reutersagency.com/en/about/standards-values/ |access-date=17 Nobyembre 2021 |publisher=Reuters |language=en}}</ref><ref>{{cite web |date=11 Marso 2010 |title=Social Media Guide lines |url=https://www.theguardian.com/media/pda/2010/mar/11/reuters-sets-up-social-media-guidelines |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Noong Mayo 2000, napatay si Kurt Schork, isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] mamamahayag, sa isang pananambang habang nasa isang pagtatalaga sa [[Sierra Leone]]. Noong Abril at Agosto 2003, napatay naman ang mga ''news cameraman'' (tagapagkuha ng bidyong balita) na sina Taras Protsyuk at Mazen Dana sa magkahiwalay na insidente ng mga tropang Amerikano sa [[Iraq]]. Noong Hulyo 2007, sina Namir Noor-Eldeen at Saeed Chmagh ay napatay matapos tamaan ng putok mula sa [[helikopter]] ng militar ng Estados Unidos (Apache) sa [[Baghdad]].<ref name="Bumiller0405">{{Cite news |last=Bumiller |first=Elisabeth |date=5 Abril 2010 |title=Video Shows U.S. Killing of Reuters Employees |language=en |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2010/04/06/world/middleeast/06baghdad.html |url-status=live |access-date=24 Agosto 2015 |archive-url=https://archive.today/20120909073632/http://www.nytimes.com/2010/04/06/world/middleeast/06baghdad.html?_r=1 |archive-date=9 Setyembre 2012}}</ref><ref>{{cite web |date=3 Abril 2010 |title=Collateral Murder - Wikileaks - Iraq |url=https://www.youtube.com/watch?v=5rXPrfnU3G0 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211221/5rXPrfnU3G0 |archive-date=21 Disyembre 2021 |access-date=17 Hunyo 2015 |language=en |via=YouTube}}{{cbignore}}</ref> Noong 2004, napatay si Adlan Khasanov, isang kameraman, ng mga separatistang Chechen, habang si Dhia Najim ay napatay rin sa Iraq. Noong Abril 2008, napatay si Fadel Shana, isang cameraman, sa [[Piraso ng Gaza]] matapos tamaan ng putok mula sa [[tangke]] ng [[Israel]]. Habang nag-uulat sa [[Himagsikang Pangkalinangan|Rebolusyong Kultural]] ng [[Tsina]] noong huling bahagi ng dekada 1960 sa [[Peking]] para sa Reuters, ikinulong ng pamahalaang Tsino si Anthony Grey, isang mamamahayag, bilang tugon sa pagkakakulong ng ilang mamamahayag na Tsino ng kolonyal na pamahalaang [[Briton]] ng [[Hong Kong]]. Pinalaya siya matapos ang 27 buwan ng pagkakakulong (mula 1967 hanggang 1969), at pagkaraan ay ginawaran ng OBE (''Order of the British Empire'' o Orden ng [[Imperyong Britaniko]]) ng pamahalaang Briton. Matapos mapalaya, naging isa siyang pinakamabentang nobelistang pangkasaysayan. Noong Mayo 2016, inilathala ng websayt na Myrotvorets ng [[Ukranya]] ang mga pangalan at personal na impormasyon ng 4,508 mamamahayag, kabilang ang mga taga-ulat ng Reuters at iba pang kawani ng medya mula sa iba’t ibang panig ng mundo, na kinilala ng mga awtoridad sa mga rehiyong hawak ng mga separatista sa silangang Ukraine. Noong 2018, dalawang mamamahayag ng Reuters ang nahatulan sa [[Myanmar]] dahil sa umano’y pagkuha ng mga lihim ng estado habang iniimbestigahan ang isang [[masaker]] sa isang nayon ng mga Rohingya. Mariing kinondena sa buong mundo ang kanilang pagkakaaresto at pagkakahatol bilang isang pag-atake sa kalayaan ng pamamahayag. Ang mga mamamahayag na sina Wa Lone at Kyaw Soe Oo ay tumanggap ng maraming parangal, kabilang ang ''Foreign Press Association Media Award'' (Parangal mula sa Samahan ng Banyagang Pamamahayag), ''Pulitzer Prize for International Reporting'' (Parangal ng Pulitzer para sa Pandaigdigang Ulat), at kinilalang bahagi ng ''Time Person of the Year'' (Indibiduwal ng Taon ng [[Time]]) ng 2018 kasama ang iba pang inuusig na mamamahayag. Matapos ang 511 araw sa bilangguan, pinalaya sila noong 7 Mayo 2019 matapos tumanggap ng pampanguluhang ''pardon'' o patawad. Noong Pebrero 2023, ginawaran ang isang pangkat ng mga mamamahayag ng Reuters ng ''Selden Ring Award'' dahil sa kanilang imbestigasyon na naglantad ng mga pag-abuso sa [[karapatang pantao]] ng militar ng [[Nigeria]]. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Pamamahayag]] [[Kategorya:Mga kompanya ng pamamahayag]] [[Kategorya:Mga kompanya sa United Kingdom]] qq7wf4je2wz1o4xcqj9jjrg3ddg9xtj 2168155 2168154 2025-07-10T05:35:53Z Jojit fb 38 /* Mga mamamahayag */ 2168155 wikitext text/x-wiki Ang '''Reuters''' (/ROY-terz/) ay isang ahensiyang [[Pamamahayag|pampamahayag]] na pagmamay-ari ng Thomson Reuters.<ref>{{cite web |title=Thomson Reuters |url=https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-url=https://web.archive.org/web/20181107003736/https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-date=7 Nobyembre 2018 |access-date=17 Hunyo 2022 |website=Britannica |language=en}}</ref><ref>{{cite web |title=About us |url=https://agency.reuters.com/en/about-us.html |access-date=14 Enero 2019 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ito ay may humigit-kumulang 2,500 [[mamamahayag]] at 600 [[Potograpo|potograpong]] mamamahayag na nakatalaga sa humigit-kumulang 200 lokasyon sa buong mundo, na nagsusulat sa 16 na [[wika]].<ref>{{cite web |date=2017 |title=Reuters the Facts |url=https://www.thomsonreuters.com/content/dam/openweb/documents/pdf/reuters-news-agency/fact-sheet/reuters-fact-sheet.pdf |access-date=18 Marso 2024 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ang Reuters ay isa sa pinakamalalaking ahensiya ng [[balita]] sa buong mundo.<ref name="britannica-two">{{cite encyclopedia |title=News agency |encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] |url=https://www.britannica.com/topic/news-agency#ref203528 |access-date=18 Pebrero 2017 |date=23 Agosto 2002 |language=en}}</ref><ref name=":5">{{cite web |last=Stephen Brook |date=30 Mayo 2006 |title=Reuters recruits 100 journalists |url=https://www.theguardian.com/media/2006/may/30/reuters.pressandpublishing |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Itinatag ang ahensiya sa [[Londres]] noong 1851 ni Paul Reuter. Nakuha ito ng Thomson Corporation mula sa [[Canada]] sa isang pagsasanib ng [[korporasyon]] noong 2008, na nagbunga ng pagkakatatag ng Thomson Reuters Corporation.<ref name=":5" /> Noong Disyembre 2024, napabilang ang Reuters sa ika-27 na pinakabinibisitang [[websayt]] ng balita sa buong mundo, na may higit sa 105 milyong mambabasa bawat buwan.<ref>{{Cite web |last=Gazette |first=Press |date=2024-12-19 |title=Top 50 news websites in the world: AP and NBC see more than 50% monthly surge |url=https://pressgazette.co.uk/media-audience-and-business-data/media_metrics/most-popular-websites-news-world-monthly-2/ |access-date=2025-01-08 |website=Press Gazette |language=en-US}}</ref> == Mga mamamahayag == May humigit-kumulang 2,500 mamamahayag at 600 potograpong mamamahayag<ref>{{Cite web |title=Pictures |url=https://www.reutersagency.com/en/content-types/pictures/ |access-date=17 Disyembre 2020 |website=Reuters News Agency |language=en}}</ref> ang nagtatrabaho sa Reuters sa halos 200 lokasyon sa buong mundo.<ref name=":1">{{Cite web |title=Home – Reuters News – The Real World in Real Time |url=https://www.reutersagency.com/en/ |access-date=13 Disyembre 2020 |website=Reuters News Agency |language=en-US}}</ref><ref name=":0">{{cite web |title=Careers |url=https://www.reuters.tv/careers |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20191202001145/http://www.reuters.tv/careers |archive-date=2 Disyembre 2019 |access-date=14 Enero 2019 |website=www.reuters.tv |language=en}}</ref><ref name=":5" /> Ginagamit ng mga mamamahayag ng Reuters ang ''Standards and Values'' (Mga Pamantayan at Kahalagahan) bilang gabay sa makatarungang pag-uulat at pagbubunyag ng mga kaugnay na interes, upang "mapanatili ang mga pagpapahalaga ng integridad at kalayaan na siyang pinagbabatayan ng kanilang reputasyon para sa pagiging mapagkakatiwalaan, tama, mabilis, at eksklusibo."<ref>{{cite web |date=23 Setyembre 2014 |title=Standards and Values |url=https://www.reutersagency.com/en/about/standards-values/ |access-date=17 Nobyembre 2021 |publisher=Reuters |language=en}}</ref><ref>{{cite web |date=11 Marso 2010 |title=Social Media Guide lines |url=https://www.theguardian.com/media/pda/2010/mar/11/reuters-sets-up-social-media-guidelines |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Noong Mayo 2000, napatay si Kurt Schork, isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] mamamahayag, sa isang pananambang habang nasa isang pagtatalaga sa [[Sierra Leone]]. Noong Abril at Agosto 2003, napatay naman ang mga ''news cameraman'' (tagapagkuha ng bidyong balita) na sina Taras Protsyuk at Mazen Dana sa magkahiwalay na insidente ng mga tropang Amerikano sa [[Iraq]]. Noong Hulyo 2007, sina Namir Noor-Eldeen at Saeed Chmagh ay napatay matapos tamaan ng putok mula sa [[helikopter]] ng militar ng Estados Unidos (Apache) sa [[Baghdad]].<ref name="Bumiller0405">{{Cite news |last=Bumiller |first=Elisabeth |date=5 Abril 2010 |title=Video Shows U.S. Killing of Reuters Employees |language=en |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2010/04/06/world/middleeast/06baghdad.html |url-status=live |access-date=24 Agosto 2015 |archive-url=https://archive.today/20120909073632/http://www.nytimes.com/2010/04/06/world/middleeast/06baghdad.html?_r=1 |archive-date=9 Setyembre 2012}}</ref><ref>{{cite web |date=3 Abril 2010 |title=Collateral Murder - Wikileaks - Iraq |url=https://www.youtube.com/watch?v=5rXPrfnU3G0 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211221/5rXPrfnU3G0 |archive-date=21 Disyembre 2021 |access-date=17 Hunyo 2015 |language=en |via=YouTube}}{{cbignore}}</ref> Noong 2004, napatay si Adlan Khasanov, isang kameraman, ng mga separatistang Chechen, habang si Dhia Najim ay napatay rin sa Iraq. Noong Abril 2008, napatay si Fadel Shana, isang cameraman, sa [[Piraso ng Gaza]] matapos tamaan ng putok mula sa [[tangke]] ng [[Israel]].<ref>{{cite news |last=Al-Mughrabi |first=Nidal |date=16 Abril 2008 |title=Reuters cameraman killed in Gaza |language=en |work=Reuters |url=https://www.reuters.com/article/us-palestinians-israel-gaza-reuters-idUSL1632826120080416 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180704041552/https://www.reuters.com/article/us-palestinians-israel-gaza-reuters-idUSL1632826120080416 |archive-date=4 Hulyo 2018}}</ref> Habang nag-uulat sa [[Himagsikang Pangkalinangan|Rebolusyong Kultural]] ng [[Tsina]] noong huling bahagi ng dekada 1960 sa [[Peking]] para sa Reuters, ikinulong ng pamahalaang Tsino si Anthony Grey, isang mamamahayag, bilang tugon sa pagkakakulong ng ilang mamamahayag na Tsino ng kolonyal na pamahalaang [[Briton]] ng [[Hong Kong]]. Pinalaya siya matapos ang 27 buwan ng pagkakakulong (mula 1967 hanggang 1969), at pagkaraan ay ginawaran ng OBE (''Order of the British Empire'' o Orden ng [[Imperyong Britaniko]]) ng pamahalaang Briton. Matapos mapalaya, naging isa siyang pinakamabentang nobelistang pangkasaysayan. Noong Mayo 2016, inilathala ng websayt na Myrotvorets ng [[Ukranya]] ang mga pangalan at personal na impormasyon ng 4,508 mamamahayag, kabilang ang mga taga-ulat ng Reuters at iba pang kawani ng medya mula sa iba’t ibang panig ng mundo, na kinilala ng mga awtoridad sa mga rehiyong hawak ng mga separatista sa silangang Ukraine. Noong 2018, dalawang mamamahayag ng Reuters ang nahatulan sa [[Myanmar]] dahil sa umano’y pagkuha ng mga lihim ng estado habang iniimbestigahan ang isang [[masaker]] sa isang nayon ng mga Rohingya. Mariing kinondena sa buong mundo ang kanilang pagkakaaresto at pagkakahatol bilang isang pag-atake sa kalayaan ng pamamahayag. Ang mga mamamahayag na sina Wa Lone at Kyaw Soe Oo ay tumanggap ng maraming parangal, kabilang ang ''Foreign Press Association Media Award'' (Parangal mula sa Samahan ng Banyagang Pamamahayag), ''Pulitzer Prize for International Reporting'' (Parangal ng Pulitzer para sa Pandaigdigang Ulat), at kinilalang bahagi ng ''Time Person of the Year'' (Indibiduwal ng Taon ng [[Time]]) ng 2018 kasama ang iba pang inuusig na mamamahayag. Matapos ang 511 araw sa bilangguan, pinalaya sila noong 7 Mayo 2019 matapos tumanggap ng pampanguluhang ''pardon'' o patawad. Noong Pebrero 2023, ginawaran ang isang pangkat ng mga mamamahayag ng Reuters ng ''Selden Ring Award'' dahil sa kanilang imbestigasyon na naglantad ng mga pag-abuso sa [[karapatang pantao]] ng militar ng [[Nigeria]]. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Pamamahayag]] [[Kategorya:Mga kompanya ng pamamahayag]] [[Kategorya:Mga kompanya sa United Kingdom]] egg9fgca6gv5qugp4hjno9c8kezrslx 2168156 2168155 2025-07-10T05:36:38Z Jojit fb 38 /* Mga mamamahayag */ 2168156 wikitext text/x-wiki Ang '''Reuters''' (/ROY-terz/) ay isang ahensiyang [[Pamamahayag|pampamahayag]] na pagmamay-ari ng Thomson Reuters.<ref>{{cite web |title=Thomson Reuters |url=https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-url=https://web.archive.org/web/20181107003736/https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-date=7 Nobyembre 2018 |access-date=17 Hunyo 2022 |website=Britannica |language=en}}</ref><ref>{{cite web |title=About us |url=https://agency.reuters.com/en/about-us.html |access-date=14 Enero 2019 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ito ay may humigit-kumulang 2,500 [[mamamahayag]] at 600 [[Potograpo|potograpong]] mamamahayag na nakatalaga sa humigit-kumulang 200 lokasyon sa buong mundo, na nagsusulat sa 16 na [[wika]].<ref>{{cite web |date=2017 |title=Reuters the Facts |url=https://www.thomsonreuters.com/content/dam/openweb/documents/pdf/reuters-news-agency/fact-sheet/reuters-fact-sheet.pdf |access-date=18 Marso 2024 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ang Reuters ay isa sa pinakamalalaking ahensiya ng [[balita]] sa buong mundo.<ref name="britannica-two">{{cite encyclopedia |title=News agency |encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] |url=https://www.britannica.com/topic/news-agency#ref203528 |access-date=18 Pebrero 2017 |date=23 Agosto 2002 |language=en}}</ref><ref name=":5">{{cite web |last=Stephen Brook |date=30 Mayo 2006 |title=Reuters recruits 100 journalists |url=https://www.theguardian.com/media/2006/may/30/reuters.pressandpublishing |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Itinatag ang ahensiya sa [[Londres]] noong 1851 ni Paul Reuter. Nakuha ito ng Thomson Corporation mula sa [[Canada]] sa isang pagsasanib ng [[korporasyon]] noong 2008, na nagbunga ng pagkakatatag ng Thomson Reuters Corporation.<ref name=":5" /> Noong Disyembre 2024, napabilang ang Reuters sa ika-27 na pinakabinibisitang [[websayt]] ng balita sa buong mundo, na may higit sa 105 milyong mambabasa bawat buwan.<ref>{{Cite web |last=Gazette |first=Press |date=2024-12-19 |title=Top 50 news websites in the world: AP and NBC see more than 50% monthly surge |url=https://pressgazette.co.uk/media-audience-and-business-data/media_metrics/most-popular-websites-news-world-monthly-2/ |access-date=2025-01-08 |website=Press Gazette |language=en-US}}</ref> == Mga mamamahayag == May humigit-kumulang 2,500 mamamahayag at 600 potograpong mamamahayag<ref>{{Cite web |title=Pictures |url=https://www.reutersagency.com/en/content-types/pictures/ |access-date=17 Disyembre 2020 |website=Reuters News Agency |language=en}}</ref> ang nagtatrabaho sa Reuters sa halos 200 lokasyon sa buong mundo.<ref name=":1">{{Cite web |title=Home – Reuters News – The Real World in Real Time |url=https://www.reutersagency.com/en/ |access-date=13 Disyembre 2020 |website=Reuters News Agency |language=en-US}}</ref><ref name=":0">{{cite web |title=Careers |url=https://www.reuters.tv/careers |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20191202001145/http://www.reuters.tv/careers |archive-date=2 Disyembre 2019 |access-date=14 Enero 2019 |website=www.reuters.tv |language=en}}</ref><ref name=":5" /> Ginagamit ng mga mamamahayag ng Reuters ang ''Standards and Values'' (Mga Pamantayan at Kahalagahan) bilang gabay sa makatarungang pag-uulat at pagbubunyag ng mga kaugnay na interes, upang "mapanatili ang mga pagpapahalaga ng integridad at kalayaan na siyang pinagbabatayan ng kanilang reputasyon para sa pagiging mapagkakatiwalaan, tama, mabilis, at eksklusibo."<ref>{{cite web |date=23 Setyembre 2014 |title=Standards and Values |url=https://www.reutersagency.com/en/about/standards-values/ |access-date=17 Nobyembre 2021 |publisher=Reuters |language=en}}</ref><ref>{{cite web |date=11 Marso 2010 |title=Social Media Guide lines |url=https://www.theguardian.com/media/pda/2010/mar/11/reuters-sets-up-social-media-guidelines |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Noong Mayo 2000, napatay si Kurt Schork, isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] mamamahayag, sa isang pananambang habang nasa isang pagtatalaga sa [[Sierra Leone]]. Noong Abril at Agosto 2003, napatay naman ang mga ''news cameraman'' (tagapagkuha ng bidyong balita) na sina Taras Protsyuk at Mazen Dana sa magkahiwalay na insidente ng mga tropang Amerikano sa [[Iraq]]. Noong Hulyo 2007, sina Namir Noor-Eldeen at Saeed Chmagh ay napatay matapos tamaan ng putok mula sa [[helikopter]] ng militar ng Estados Unidos (Apache) sa [[Baghdad]].<ref name="Bumiller0405">{{Cite news |last=Bumiller |first=Elisabeth |date=5 Abril 2010 |title=Video Shows U.S. Killing of Reuters Employees |language=en |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2010/04/06/world/middleeast/06baghdad.html |url-status=live |access-date=24 Agosto 2015 |archive-url=https://archive.today/20120909073632/http://www.nytimes.com/2010/04/06/world/middleeast/06baghdad.html?_r=1 |archive-date=9 Setyembre 2012}}</ref><ref>{{cite web |date=3 Abril 2010 |title=Collateral Murder - Wikileaks - Iraq |url=https://www.youtube.com/watch?v=5rXPrfnU3G0 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211221/5rXPrfnU3G0 |archive-date=21 Disyembre 2021 |access-date=17 Hunyo 2015 |language=en |via=YouTube}}{{cbignore}}</ref> Noong 2004, napatay si Adlan Khasanov, isang kameraman, ng mga separatistang Chechen, habang si Dhia Najim ay napatay rin sa Iraq. Noong Abril 2008, napatay si Fadel Shana, isang cameraman, sa [[Piraso ng Gaza]] matapos tamaan ng putok mula sa [[tangke]] ng [[Israel]].<ref>{{cite news |last=Al-Mughrabi |first=Nidal |date=16 Abril 2008 |title=Reuters cameraman killed in Gaza |language=en |work=Reuters |url=https://www.reuters.com/article/us-palestinians-israel-gaza-reuters-idUSL1632826120080416 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180704041552/https://www.reuters.com/article/us-palestinians-israel-gaza-reuters-idUSL1632826120080416 |archive-date=4 Hulyo 2018}}</ref><ref>{{cite web |last=Mark Sweney |date=17 Abril 2008 |title=Reuters cameraman 'killed by Israeli tank' |url=https://www.theguardian.com/media/2008/apr/17/middleeastthemedia.television?gusrc=rss&feed=worldnews |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Habang nag-uulat sa [[Himagsikang Pangkalinangan|Rebolusyong Kultural]] ng [[Tsina]] noong huling bahagi ng dekada 1960 sa [[Peking]] para sa Reuters, ikinulong ng pamahalaang Tsino si Anthony Grey, isang mamamahayag, bilang tugon sa pagkakakulong ng ilang mamamahayag na Tsino ng kolonyal na pamahalaang [[Briton]] ng [[Hong Kong]]. Pinalaya siya matapos ang 27 buwan ng pagkakakulong (mula 1967 hanggang 1969), at pagkaraan ay ginawaran ng OBE (''Order of the British Empire'' o Orden ng [[Imperyong Britaniko]]) ng pamahalaang Briton. Matapos mapalaya, naging isa siyang pinakamabentang nobelistang pangkasaysayan. Noong Mayo 2016, inilathala ng websayt na Myrotvorets ng [[Ukranya]] ang mga pangalan at personal na impormasyon ng 4,508 mamamahayag, kabilang ang mga taga-ulat ng Reuters at iba pang kawani ng medya mula sa iba’t ibang panig ng mundo, na kinilala ng mga awtoridad sa mga rehiyong hawak ng mga separatista sa silangang Ukraine. Noong 2018, dalawang mamamahayag ng Reuters ang nahatulan sa [[Myanmar]] dahil sa umano’y pagkuha ng mga lihim ng estado habang iniimbestigahan ang isang [[masaker]] sa isang nayon ng mga Rohingya. Mariing kinondena sa buong mundo ang kanilang pagkakaaresto at pagkakahatol bilang isang pag-atake sa kalayaan ng pamamahayag. Ang mga mamamahayag na sina Wa Lone at Kyaw Soe Oo ay tumanggap ng maraming parangal, kabilang ang ''Foreign Press Association Media Award'' (Parangal mula sa Samahan ng Banyagang Pamamahayag), ''Pulitzer Prize for International Reporting'' (Parangal ng Pulitzer para sa Pandaigdigang Ulat), at kinilalang bahagi ng ''Time Person of the Year'' (Indibiduwal ng Taon ng [[Time]]) ng 2018 kasama ang iba pang inuusig na mamamahayag. Matapos ang 511 araw sa bilangguan, pinalaya sila noong 7 Mayo 2019 matapos tumanggap ng pampanguluhang ''pardon'' o patawad. Noong Pebrero 2023, ginawaran ang isang pangkat ng mga mamamahayag ng Reuters ng ''Selden Ring Award'' dahil sa kanilang imbestigasyon na naglantad ng mga pag-abuso sa [[karapatang pantao]] ng militar ng [[Nigeria]]. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Pamamahayag]] [[Kategorya:Mga kompanya ng pamamahayag]] [[Kategorya:Mga kompanya sa United Kingdom]] cm0pq0n4nhqwi2k5kh3j361o21k8o4f 2168167 2168156 2025-07-10T09:10:57Z Jojit fb 38 /* Mga mamamahayag */ 2168167 wikitext text/x-wiki Ang '''Reuters''' (/ROY-terz/) ay isang ahensiyang [[Pamamahayag|pampamahayag]] na pagmamay-ari ng Thomson Reuters.<ref>{{cite web |title=Thomson Reuters |url=https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-url=https://web.archive.org/web/20181107003736/https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-date=7 Nobyembre 2018 |access-date=17 Hunyo 2022 |website=Britannica |language=en}}</ref><ref>{{cite web |title=About us |url=https://agency.reuters.com/en/about-us.html |access-date=14 Enero 2019 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ito ay may humigit-kumulang 2,500 [[mamamahayag]] at 600 [[Potograpo|potograpong]] mamamahayag na nakatalaga sa humigit-kumulang 200 lokasyon sa buong mundo, na nagsusulat sa 16 na [[wika]].<ref>{{cite web |date=2017 |title=Reuters the Facts |url=https://www.thomsonreuters.com/content/dam/openweb/documents/pdf/reuters-news-agency/fact-sheet/reuters-fact-sheet.pdf |access-date=18 Marso 2024 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ang Reuters ay isa sa pinakamalalaking ahensiya ng [[balita]] sa buong mundo.<ref name="britannica-two">{{cite encyclopedia |title=News agency |encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] |url=https://www.britannica.com/topic/news-agency#ref203528 |access-date=18 Pebrero 2017 |date=23 Agosto 2002 |language=en}}</ref><ref name=":5">{{cite web |last=Stephen Brook |date=30 Mayo 2006 |title=Reuters recruits 100 journalists |url=https://www.theguardian.com/media/2006/may/30/reuters.pressandpublishing |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Itinatag ang ahensiya sa [[Londres]] noong 1851 ni Paul Reuter. Nakuha ito ng Thomson Corporation mula sa [[Canada]] sa isang pagsasanib ng [[korporasyon]] noong 2008, na nagbunga ng pagkakatatag ng Thomson Reuters Corporation.<ref name=":5" /> Noong Disyembre 2024, napabilang ang Reuters sa ika-27 na pinakabinibisitang [[websayt]] ng balita sa buong mundo, na may higit sa 105 milyong mambabasa bawat buwan.<ref>{{Cite web |last=Gazette |first=Press |date=2024-12-19 |title=Top 50 news websites in the world: AP and NBC see more than 50% monthly surge |url=https://pressgazette.co.uk/media-audience-and-business-data/media_metrics/most-popular-websites-news-world-monthly-2/ |access-date=2025-01-08 |website=Press Gazette |language=en-US}}</ref> == Mga mamamahayag == May humigit-kumulang 2,500 mamamahayag at 600 potograpong mamamahayag<ref>{{Cite web |title=Pictures |url=https://www.reutersagency.com/en/content-types/pictures/ |access-date=17 Disyembre 2020 |website=Reuters News Agency |language=en}}</ref> ang nagtatrabaho sa Reuters sa halos 200 lokasyon sa buong mundo.<ref name=":1">{{Cite web |title=Home – Reuters News – The Real World in Real Time |url=https://www.reutersagency.com/en/ |access-date=13 Disyembre 2020 |website=Reuters News Agency |language=en-US}}</ref><ref name=":0">{{cite web |title=Careers |url=https://www.reuters.tv/careers |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20191202001145/http://www.reuters.tv/careers |archive-date=2 Disyembre 2019 |access-date=14 Enero 2019 |website=www.reuters.tv |language=en}}</ref><ref name=":5" /> Ginagamit ng mga mamamahayag ng Reuters ang ''Standards and Values'' (Mga Pamantayan at Kahalagahan) bilang gabay sa makatarungang pag-uulat at pagbubunyag ng mga kaugnay na interes, upang "mapanatili ang mga pagpapahalaga ng integridad at kalayaan na siyang pinagbabatayan ng kanilang reputasyon para sa pagiging mapagkakatiwalaan, tama, mabilis, at eksklusibo."<ref>{{cite web |date=23 Setyembre 2014 |title=Standards and Values |url=https://www.reutersagency.com/en/about/standards-values/ |access-date=17 Nobyembre 2021 |publisher=Reuters |language=en}}</ref><ref>{{cite web |date=11 Marso 2010 |title=Social Media Guide lines |url=https://www.theguardian.com/media/pda/2010/mar/11/reuters-sets-up-social-media-guidelines |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Noong Mayo 2000, napatay si Kurt Schork, isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] mamamahayag, sa isang pananambang habang nasa isang pagtatalaga sa [[Sierra Leone]]. Noong Abril at Agosto 2003, napatay naman ang mga ''news cameraman'' (tagapagkuha ng bidyong balita) na sina Taras Protsyuk at Mazen Dana sa magkahiwalay na insidente ng mga tropang Amerikano sa [[Iraq]]. Noong Hulyo 2007, sina Namir Noor-Eldeen at Saeed Chmagh ay napatay matapos tamaan ng putok mula sa [[helikopter]] ng militar ng Estados Unidos (Apache) sa [[Baghdad]].<ref name="Bumiller0405">{{Cite news |last=Bumiller |first=Elisabeth |date=5 Abril 2010 |title=Video Shows U.S. Killing of Reuters Employees |language=en |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2010/04/06/world/middleeast/06baghdad.html |url-status=live |access-date=24 Agosto 2015 |archive-url=https://archive.today/20120909073632/http://www.nytimes.com/2010/04/06/world/middleeast/06baghdad.html?_r=1 |archive-date=9 Setyembre 2012}}</ref><ref>{{cite web |date=3 Abril 2010 |title=Collateral Murder - Wikileaks - Iraq |url=https://www.youtube.com/watch?v=5rXPrfnU3G0 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211221/5rXPrfnU3G0 |archive-date=21 Disyembre 2021 |access-date=17 Hunyo 2015 |language=en |via=YouTube}}{{cbignore}}</ref> Noong 2004, napatay si Adlan Khasanov, isang kameraman, ng mga separatistang Chechen, habang si Dhia Najim ay napatay rin sa Iraq. Noong Abril 2008, napatay si Fadel Shana, isang cameraman, sa [[Piraso ng Gaza]] matapos tamaan ng putok mula sa [[tangke]] ng [[Israel]].<ref>{{cite news |last=Al-Mughrabi |first=Nidal |date=16 Abril 2008 |title=Reuters cameraman killed in Gaza |language=en |work=Reuters |url=https://www.reuters.com/article/us-palestinians-israel-gaza-reuters-idUSL1632826120080416 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180704041552/https://www.reuters.com/article/us-palestinians-israel-gaza-reuters-idUSL1632826120080416 |archive-date=4 Hulyo 2018}}</ref><ref>{{cite web |last=Mark Sweney |date=17 Abril 2008 |title=Reuters cameraman 'killed by Israeli tank' |url=https://www.theguardian.com/media/2008/apr/17/middleeastthemedia.television?gusrc=rss&feed=worldnews |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Habang nag-uulat sa [[Himagsikang Pangkalinangan|Rebolusyong Kultural]] ng [[Tsina]] noong huling bahagi ng dekada 1960 sa [[Peking]] para sa Reuters, ikinulong ng pamahalaang Tsino si Anthony Grey, isang mamamahayag, bilang tugon sa pagkakakulong ng ilang mamamahayag na Tsino ng kolonyal na pamahalaang [[Briton]] ng [[Hong Kong]].<ref>{{cite news |date=20 Disyembre 1968 |title=Foreign Correspondents: The Tiny World of Anthony Grey |language=en |magazine=Time |url=https://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,844706,00.html |url-status=dead |url-access=subscription |access-date=22 Mayo 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200806203224/https://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,844706,00.html |archive-date=6 Agosto 2020}}</ref> Pinalaya siya matapos ang 27 buwan ng pagkakakulong (mula 1967 hanggang 1969), at pagkaraan ay ginawaran ng OBE (''Order of the British Empire'' o Orden ng [[Imperyong Britaniko]]) ng pamahalaang Briton. Matapos mapalaya, naging isa siyang pinakamabentang nobelistang pangkasaysayan. Noong Mayo 2016, inilathala ng websayt na Myrotvorets ng [[Ukranya]] ang mga pangalan at personal na impormasyon ng 4,508 mamamahayag, kabilang ang mga taga-ulat ng Reuters at iba pang kawani ng medya mula sa iba’t ibang panig ng mundo, na kinilala ng mga awtoridad sa mga rehiyong hawak ng mga separatista sa silangang Ukraine. Noong 2018, dalawang mamamahayag ng Reuters ang nahatulan sa [[Myanmar]] dahil sa umano’y pagkuha ng mga lihim ng estado habang iniimbestigahan ang isang [[masaker]] sa isang nayon ng mga Rohingya. Mariing kinondena sa buong mundo ang kanilang pagkakaaresto at pagkakahatol bilang isang pag-atake sa kalayaan ng pamamahayag. Ang mga mamamahayag na sina Wa Lone at Kyaw Soe Oo ay tumanggap ng maraming parangal, kabilang ang ''Foreign Press Association Media Award'' (Parangal mula sa Samahan ng Banyagang Pamamahayag), ''Pulitzer Prize for International Reporting'' (Parangal ng Pulitzer para sa Pandaigdigang Ulat), at kinilalang bahagi ng ''Time Person of the Year'' (Indibiduwal ng Taon ng [[Time]]) ng 2018 kasama ang iba pang inuusig na mamamahayag. Matapos ang 511 araw sa bilangguan, pinalaya sila noong 7 Mayo 2019 matapos tumanggap ng pampanguluhang ''pardon'' o patawad. Noong Pebrero 2023, ginawaran ang isang pangkat ng mga mamamahayag ng Reuters ng ''Selden Ring Award'' dahil sa kanilang imbestigasyon na naglantad ng mga pag-abuso sa [[karapatang pantao]] ng militar ng [[Nigeria]]. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Pamamahayag]] [[Kategorya:Mga kompanya ng pamamahayag]] [[Kategorya:Mga kompanya sa United Kingdom]] 6pndj063e8yu33s1z2rrtz19w82tqal 2168168 2168167 2025-07-10T09:12:23Z Jojit fb 38 /* Mga mamamahayag */ 2168168 wikitext text/x-wiki Ang '''Reuters''' (/ROY-terz/) ay isang ahensiyang [[Pamamahayag|pampamahayag]] na pagmamay-ari ng Thomson Reuters.<ref>{{cite web |title=Thomson Reuters |url=https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-url=https://web.archive.org/web/20181107003736/https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-date=7 Nobyembre 2018 |access-date=17 Hunyo 2022 |website=Britannica |language=en}}</ref><ref>{{cite web |title=About us |url=https://agency.reuters.com/en/about-us.html |access-date=14 Enero 2019 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ito ay may humigit-kumulang 2,500 [[mamamahayag]] at 600 [[Potograpo|potograpong]] mamamahayag na nakatalaga sa humigit-kumulang 200 lokasyon sa buong mundo, na nagsusulat sa 16 na [[wika]].<ref>{{cite web |date=2017 |title=Reuters the Facts |url=https://www.thomsonreuters.com/content/dam/openweb/documents/pdf/reuters-news-agency/fact-sheet/reuters-fact-sheet.pdf |access-date=18 Marso 2024 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ang Reuters ay isa sa pinakamalalaking ahensiya ng [[balita]] sa buong mundo.<ref name="britannica-two">{{cite encyclopedia |title=News agency |encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] |url=https://www.britannica.com/topic/news-agency#ref203528 |access-date=18 Pebrero 2017 |date=23 Agosto 2002 |language=en}}</ref><ref name=":5">{{cite web |last=Stephen Brook |date=30 Mayo 2006 |title=Reuters recruits 100 journalists |url=https://www.theguardian.com/media/2006/may/30/reuters.pressandpublishing |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Itinatag ang ahensiya sa [[Londres]] noong 1851 ni Paul Reuter. Nakuha ito ng Thomson Corporation mula sa [[Canada]] sa isang pagsasanib ng [[korporasyon]] noong 2008, na nagbunga ng pagkakatatag ng Thomson Reuters Corporation.<ref name=":5" /> Noong Disyembre 2024, napabilang ang Reuters sa ika-27 na pinakabinibisitang [[websayt]] ng balita sa buong mundo, na may higit sa 105 milyong mambabasa bawat buwan.<ref>{{Cite web |last=Gazette |first=Press |date=2024-12-19 |title=Top 50 news websites in the world: AP and NBC see more than 50% monthly surge |url=https://pressgazette.co.uk/media-audience-and-business-data/media_metrics/most-popular-websites-news-world-monthly-2/ |access-date=2025-01-08 |website=Press Gazette |language=en-US}}</ref> == Mga mamamahayag == May humigit-kumulang 2,500 mamamahayag at 600 potograpong mamamahayag<ref>{{Cite web |title=Pictures |url=https://www.reutersagency.com/en/content-types/pictures/ |access-date=17 Disyembre 2020 |website=Reuters News Agency |language=en}}</ref> ang nagtatrabaho sa Reuters sa halos 200 lokasyon sa buong mundo.<ref name=":1">{{Cite web |title=Home – Reuters News – The Real World in Real Time |url=https://www.reutersagency.com/en/ |access-date=13 Disyembre 2020 |website=Reuters News Agency |language=en-US}}</ref><ref name=":0">{{cite web |title=Careers |url=https://www.reuters.tv/careers |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20191202001145/http://www.reuters.tv/careers |archive-date=2 Disyembre 2019 |access-date=14 Enero 2019 |website=www.reuters.tv |language=en}}</ref><ref name=":5" /> Ginagamit ng mga mamamahayag ng Reuters ang ''Standards and Values'' (Mga Pamantayan at Kahalagahan) bilang gabay sa makatarungang pag-uulat at pagbubunyag ng mga kaugnay na interes, upang "mapanatili ang mga pagpapahalaga ng integridad at kalayaan na siyang pinagbabatayan ng kanilang reputasyon para sa pagiging mapagkakatiwalaan, tama, mabilis, at eksklusibo."<ref>{{cite web |date=23 Setyembre 2014 |title=Standards and Values |url=https://www.reutersagency.com/en/about/standards-values/ |access-date=17 Nobyembre 2021 |publisher=Reuters |language=en}}</ref><ref>{{cite web |date=11 Marso 2010 |title=Social Media Guide lines |url=https://www.theguardian.com/media/pda/2010/mar/11/reuters-sets-up-social-media-guidelines |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Noong Mayo 2000, napatay si Kurt Schork, isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] mamamahayag, sa isang pananambang habang nasa isang pagtatalaga sa [[Sierra Leone]]. Noong Abril at Agosto 2003, napatay naman ang mga ''news cameraman'' (tagapagkuha ng bidyong balita) na sina Taras Protsyuk at Mazen Dana sa magkahiwalay na insidente ng mga tropang Amerikano sa [[Iraq]]. Noong Hulyo 2007, sina Namir Noor-Eldeen at Saeed Chmagh ay napatay matapos tamaan ng putok mula sa [[helikopter]] ng militar ng Estados Unidos (Apache) sa [[Baghdad]].<ref name="Bumiller0405">{{Cite news |last=Bumiller |first=Elisabeth |date=5 Abril 2010 |title=Video Shows U.S. Killing of Reuters Employees |language=en |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2010/04/06/world/middleeast/06baghdad.html |url-status=live |access-date=24 Agosto 2015 |archive-url=https://archive.today/20120909073632/http://www.nytimes.com/2010/04/06/world/middleeast/06baghdad.html?_r=1 |archive-date=9 Setyembre 2012}}</ref><ref>{{cite web |date=3 Abril 2010 |title=Collateral Murder - Wikileaks - Iraq |url=https://www.youtube.com/watch?v=5rXPrfnU3G0 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211221/5rXPrfnU3G0 |archive-date=21 Disyembre 2021 |access-date=17 Hunyo 2015 |language=en |via=YouTube}}{{cbignore}}</ref> Noong 2004, napatay si Adlan Khasanov, isang kameraman, ng mga separatistang Chechen, habang si Dhia Najim ay napatay rin sa Iraq. Noong Abril 2008, napatay si Fadel Shana, isang cameraman, sa [[Piraso ng Gaza]] matapos tamaan ng putok mula sa [[tangke]] ng [[Israel]].<ref>{{cite news |last=Al-Mughrabi |first=Nidal |date=16 Abril 2008 |title=Reuters cameraman killed in Gaza |language=en |work=Reuters |url=https://www.reuters.com/article/us-palestinians-israel-gaza-reuters-idUSL1632826120080416 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180704041552/https://www.reuters.com/article/us-palestinians-israel-gaza-reuters-idUSL1632826120080416 |archive-date=4 Hulyo 2018}}</ref><ref>{{cite web |last=Mark Sweney |date=17 Abril 2008 |title=Reuters cameraman 'killed by Israeli tank' |url=https://www.theguardian.com/media/2008/apr/17/middleeastthemedia.television?gusrc=rss&feed=worldnews |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Habang nag-uulat sa [[Himagsikang Pangkalinangan|Rebolusyong Kultural]] ng [[Tsina]] noong huling bahagi ng dekada 1960 sa [[Peking]] para sa Reuters, ikinulong ng pamahalaang Tsino si Anthony Grey, isang mamamahayag, bilang tugon sa pagkakakulong ng ilang mamamahayag na Tsino ng kolonyal na pamahalaang [[Briton]] ng [[Hong Kong]].<ref>{{cite news |date=20 Disyembre 1968 |title=Foreign Correspondents: The Tiny World of Anthony Grey |language=en |magazine=Time |url=https://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,844706,00.html |url-status=dead |url-access=subscription |access-date=22 Mayo 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200806203224/https://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,844706,00.html |archive-date=6 Agosto 2020}}</ref> Pinalaya siya matapos ang 27 buwan ng pagkakakulong (mula 1967 hanggang 1969), at pagkaraan ay ginawaran ng OBE (''Order of the British Empire'' o Orden ng [[Imperyong Britaniko]]) ng pamahalaang Briton. Matapos mapalaya, naging isa siyang pinakamabentang nobelistang pangkasaysayan.<ref>{{cite web |last=Tom Phillips |date=11 Mayo 2016 |title=The Cultural Revolution |url=https://www.theguardian.com/world/2016/may/11/the-cultural-revolution-50-years-on-all-you-need-to-know-about-chinas-political-convulsion |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Noong Mayo 2016, inilathala ng websayt na Myrotvorets ng [[Ukranya]] ang mga pangalan at personal na impormasyon ng 4,508 mamamahayag, kabilang ang mga taga-ulat ng Reuters at iba pang kawani ng medya mula sa iba’t ibang panig ng mundo, na kinilala ng mga awtoridad sa mga rehiyong hawak ng mga separatista sa silangang Ukraine. Noong 2018, dalawang mamamahayag ng Reuters ang nahatulan sa [[Myanmar]] dahil sa umano’y pagkuha ng mga lihim ng estado habang iniimbestigahan ang isang [[masaker]] sa isang nayon ng mga Rohingya. Mariing kinondena sa buong mundo ang kanilang pagkakaaresto at pagkakahatol bilang isang pag-atake sa kalayaan ng pamamahayag. Ang mga mamamahayag na sina Wa Lone at Kyaw Soe Oo ay tumanggap ng maraming parangal, kabilang ang ''Foreign Press Association Media Award'' (Parangal mula sa Samahan ng Banyagang Pamamahayag), ''Pulitzer Prize for International Reporting'' (Parangal ng Pulitzer para sa Pandaigdigang Ulat), at kinilalang bahagi ng ''Time Person of the Year'' (Indibiduwal ng Taon ng [[Time]]) ng 2018 kasama ang iba pang inuusig na mamamahayag. Matapos ang 511 araw sa bilangguan, pinalaya sila noong 7 Mayo 2019 matapos tumanggap ng pampanguluhang ''pardon'' o patawad. Noong Pebrero 2023, ginawaran ang isang pangkat ng mga mamamahayag ng Reuters ng ''Selden Ring Award'' dahil sa kanilang imbestigasyon na naglantad ng mga pag-abuso sa [[karapatang pantao]] ng militar ng [[Nigeria]]. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Pamamahayag]] [[Kategorya:Mga kompanya ng pamamahayag]] [[Kategorya:Mga kompanya sa United Kingdom]] 349kkeu2wdhfbfarm6og9nump3ud6hx 2168169 2168168 2025-07-10T09:13:32Z Jojit fb 38 /* Mga mamamahayag */ 2168169 wikitext text/x-wiki Ang '''Reuters''' (/ROY-terz/) ay isang ahensiyang [[Pamamahayag|pampamahayag]] na pagmamay-ari ng Thomson Reuters.<ref>{{cite web |title=Thomson Reuters |url=https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-url=https://web.archive.org/web/20181107003736/https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-date=7 Nobyembre 2018 |access-date=17 Hunyo 2022 |website=Britannica |language=en}}</ref><ref>{{cite web |title=About us |url=https://agency.reuters.com/en/about-us.html |access-date=14 Enero 2019 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ito ay may humigit-kumulang 2,500 [[mamamahayag]] at 600 [[Potograpo|potograpong]] mamamahayag na nakatalaga sa humigit-kumulang 200 lokasyon sa buong mundo, na nagsusulat sa 16 na [[wika]].<ref>{{cite web |date=2017 |title=Reuters the Facts |url=https://www.thomsonreuters.com/content/dam/openweb/documents/pdf/reuters-news-agency/fact-sheet/reuters-fact-sheet.pdf |access-date=18 Marso 2024 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ang Reuters ay isa sa pinakamalalaking ahensiya ng [[balita]] sa buong mundo.<ref name="britannica-two">{{cite encyclopedia |title=News agency |encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] |url=https://www.britannica.com/topic/news-agency#ref203528 |access-date=18 Pebrero 2017 |date=23 Agosto 2002 |language=en}}</ref><ref name=":5">{{cite web |last=Stephen Brook |date=30 Mayo 2006 |title=Reuters recruits 100 journalists |url=https://www.theguardian.com/media/2006/may/30/reuters.pressandpublishing |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Itinatag ang ahensiya sa [[Londres]] noong 1851 ni Paul Reuter. Nakuha ito ng Thomson Corporation mula sa [[Canada]] sa isang pagsasanib ng [[korporasyon]] noong 2008, na nagbunga ng pagkakatatag ng Thomson Reuters Corporation.<ref name=":5" /> Noong Disyembre 2024, napabilang ang Reuters sa ika-27 na pinakabinibisitang [[websayt]] ng balita sa buong mundo, na may higit sa 105 milyong mambabasa bawat buwan.<ref>{{Cite web |last=Gazette |first=Press |date=2024-12-19 |title=Top 50 news websites in the world: AP and NBC see more than 50% monthly surge |url=https://pressgazette.co.uk/media-audience-and-business-data/media_metrics/most-popular-websites-news-world-monthly-2/ |access-date=2025-01-08 |website=Press Gazette |language=en-US}}</ref> == Mga mamamahayag == May humigit-kumulang 2,500 mamamahayag at 600 potograpong mamamahayag<ref>{{Cite web |title=Pictures |url=https://www.reutersagency.com/en/content-types/pictures/ |access-date=17 Disyembre 2020 |website=Reuters News Agency |language=en}}</ref> ang nagtatrabaho sa Reuters sa halos 200 lokasyon sa buong mundo.<ref name=":1">{{Cite web |title=Home – Reuters News – The Real World in Real Time |url=https://www.reutersagency.com/en/ |access-date=13 Disyembre 2020 |website=Reuters News Agency |language=en-US}}</ref><ref name=":0">{{cite web |title=Careers |url=https://www.reuters.tv/careers |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20191202001145/http://www.reuters.tv/careers |archive-date=2 Disyembre 2019 |access-date=14 Enero 2019 |website=www.reuters.tv |language=en}}</ref><ref name=":5" /> Ginagamit ng mga mamamahayag ng Reuters ang ''Standards and Values'' (Mga Pamantayan at Kahalagahan) bilang gabay sa makatarungang pag-uulat at pagbubunyag ng mga kaugnay na interes, upang "mapanatili ang mga pagpapahalaga ng integridad at kalayaan na siyang pinagbabatayan ng kanilang reputasyon para sa pagiging mapagkakatiwalaan, tama, mabilis, at eksklusibo."<ref>{{cite web |date=23 Setyembre 2014 |title=Standards and Values |url=https://www.reutersagency.com/en/about/standards-values/ |access-date=17 Nobyembre 2021 |publisher=Reuters |language=en}}</ref><ref>{{cite web |date=11 Marso 2010 |title=Social Media Guide lines |url=https://www.theguardian.com/media/pda/2010/mar/11/reuters-sets-up-social-media-guidelines |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Noong Mayo 2000, napatay si Kurt Schork, isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] mamamahayag, sa isang pananambang habang nasa isang pagtatalaga sa [[Sierra Leone]]. Noong Abril at Agosto 2003, napatay naman ang mga ''news cameraman'' (tagapagkuha ng bidyong balita) na sina Taras Protsyuk at Mazen Dana sa magkahiwalay na insidente ng mga tropang Amerikano sa [[Iraq]]. Noong Hulyo 2007, sina Namir Noor-Eldeen at Saeed Chmagh ay napatay matapos tamaan ng putok mula sa [[helikopter]] ng militar ng Estados Unidos (Apache) sa [[Baghdad]].<ref name="Bumiller0405">{{Cite news |last=Bumiller |first=Elisabeth |date=5 Abril 2010 |title=Video Shows U.S. Killing of Reuters Employees |language=en |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2010/04/06/world/middleeast/06baghdad.html |url-status=live |access-date=24 Agosto 2015 |archive-url=https://archive.today/20120909073632/http://www.nytimes.com/2010/04/06/world/middleeast/06baghdad.html?_r=1 |archive-date=9 Setyembre 2012}}</ref><ref>{{cite web |date=3 Abril 2010 |title=Collateral Murder - Wikileaks - Iraq |url=https://www.youtube.com/watch?v=5rXPrfnU3G0 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211221/5rXPrfnU3G0 |archive-date=21 Disyembre 2021 |access-date=17 Hunyo 2015 |language=en |via=YouTube}}{{cbignore}}</ref> Noong 2004, napatay si Adlan Khasanov, isang kameraman, ng mga separatistang Chechen, habang si Dhia Najim ay napatay rin sa Iraq. Noong Abril 2008, napatay si Fadel Shana, isang cameraman, sa [[Piraso ng Gaza]] matapos tamaan ng putok mula sa [[tangke]] ng [[Israel]].<ref>{{cite news |last=Al-Mughrabi |first=Nidal |date=16 Abril 2008 |title=Reuters cameraman killed in Gaza |language=en |work=Reuters |url=https://www.reuters.com/article/us-palestinians-israel-gaza-reuters-idUSL1632826120080416 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180704041552/https://www.reuters.com/article/us-palestinians-israel-gaza-reuters-idUSL1632826120080416 |archive-date=4 Hulyo 2018}}</ref><ref>{{cite web |last=Mark Sweney |date=17 Abril 2008 |title=Reuters cameraman 'killed by Israeli tank' |url=https://www.theguardian.com/media/2008/apr/17/middleeastthemedia.television?gusrc=rss&feed=worldnews |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Habang nag-uulat sa [[Himagsikang Pangkalinangan|Rebolusyong Kultural]] ng [[Tsina]] noong huling bahagi ng dekada 1960 sa [[Peking]] para sa Reuters, ikinulong ng pamahalaang Tsino si Anthony Grey, isang mamamahayag, bilang tugon sa pagkakakulong ng ilang mamamahayag na Tsino ng kolonyal na pamahalaang [[Briton]] ng [[Hong Kong]].<ref>{{cite news |date=20 Disyembre 1968 |title=Foreign Correspondents: The Tiny World of Anthony Grey |language=en |magazine=Time |url=https://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,844706,00.html |url-status=dead |url-access=subscription |access-date=22 Mayo 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200806203224/https://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,844706,00.html |archive-date=6 Agosto 2020}}</ref> Pinalaya siya matapos ang 27 buwan ng pagkakakulong (mula 1967 hanggang 1969), at pagkaraan ay ginawaran ng OBE (''Order of the British Empire'' o Orden ng [[Imperyong Britaniko]]) ng pamahalaang Briton. Matapos mapalaya, naging isa siyang pinakamabentang nobelistang pangkasaysayan.<ref>{{cite web |last=Tom Phillips |date=11 Mayo 2016 |title=The Cultural Revolution |url=https://www.theguardian.com/world/2016/may/11/the-cultural-revolution-50-years-on-all-you-need-to-know-about-chinas-political-convulsion |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Noong Mayo 2016, inilathala ng websayt na Myrotvorets ng [[Ukranya]] ang mga pangalan at personal na impormasyon ng 4,508 mamamahayag, kabilang ang mga taga-ulat ng Reuters at iba pang kawani ng medya mula sa iba’t ibang panig ng mundo, na kinilala ng mga awtoridad sa mga rehiyong hawak ng mga separatista sa silangang Ukraine.<ref>{{Cite news |last=Shamanska |first=Anna |date=11 Mayo 2016 |title=Ukrainian Hackers Leak Personal Data Of Thousands Of Journalists Who Worked In Donbas |language=en |publisher=Radio Free Europe/Radio Liberty |url=https://www.rferl.org/a/ukraine-hackers-journalist-donbas-current-time/27728765.html |url-status=live |archive-url=https://archive.today/20191014060900/https://www.rferl.org/a/ukraine-hackers-journalist-donbas-current-time/27728765.html |archive-date=14 Oktubre 2019}}</ref> Noong 2018, dalawang mamamahayag ng Reuters ang nahatulan sa [[Myanmar]] dahil sa umano’y pagkuha ng mga lihim ng estado habang iniimbestigahan ang isang [[masaker]] sa isang nayon ng mga Rohingya. Mariing kinondena sa buong mundo ang kanilang pagkakaaresto at pagkakahatol bilang isang pag-atake sa kalayaan ng pamamahayag. Ang mga mamamahayag na sina Wa Lone at Kyaw Soe Oo ay tumanggap ng maraming parangal, kabilang ang ''Foreign Press Association Media Award'' (Parangal mula sa Samahan ng Banyagang Pamamahayag), ''Pulitzer Prize for International Reporting'' (Parangal ng Pulitzer para sa Pandaigdigang Ulat), at kinilalang bahagi ng ''Time Person of the Year'' (Indibiduwal ng Taon ng [[Time]]) ng 2018 kasama ang iba pang inuusig na mamamahayag. Matapos ang 511 araw sa bilangguan, pinalaya sila noong 7 Mayo 2019 matapos tumanggap ng pampanguluhang ''pardon'' o patawad. Noong Pebrero 2023, ginawaran ang isang pangkat ng mga mamamahayag ng Reuters ng ''Selden Ring Award'' dahil sa kanilang imbestigasyon na naglantad ng mga pag-abuso sa [[karapatang pantao]] ng militar ng [[Nigeria]]. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Pamamahayag]] [[Kategorya:Mga kompanya ng pamamahayag]] [[Kategorya:Mga kompanya sa United Kingdom]] 46mhfvuj7l8wcpj46wa77vd0dpkyvco 2168170 2168169 2025-07-10T09:15:01Z Jojit fb 38 /* Mga mamamahayag */ 2168170 wikitext text/x-wiki Ang '''Reuters''' (/ROY-terz/) ay isang ahensiyang [[Pamamahayag|pampamahayag]] na pagmamay-ari ng Thomson Reuters.<ref>{{cite web |title=Thomson Reuters |url=https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-url=https://web.archive.org/web/20181107003736/https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-date=7 Nobyembre 2018 |access-date=17 Hunyo 2022 |website=Britannica |language=en}}</ref><ref>{{cite web |title=About us |url=https://agency.reuters.com/en/about-us.html |access-date=14 Enero 2019 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ito ay may humigit-kumulang 2,500 [[mamamahayag]] at 600 [[Potograpo|potograpong]] mamamahayag na nakatalaga sa humigit-kumulang 200 lokasyon sa buong mundo, na nagsusulat sa 16 na [[wika]].<ref>{{cite web |date=2017 |title=Reuters the Facts |url=https://www.thomsonreuters.com/content/dam/openweb/documents/pdf/reuters-news-agency/fact-sheet/reuters-fact-sheet.pdf |access-date=18 Marso 2024 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ang Reuters ay isa sa pinakamalalaking ahensiya ng [[balita]] sa buong mundo.<ref name="britannica-two">{{cite encyclopedia |title=News agency |encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] |url=https://www.britannica.com/topic/news-agency#ref203528 |access-date=18 Pebrero 2017 |date=23 Agosto 2002 |language=en}}</ref><ref name=":5">{{cite web |last=Stephen Brook |date=30 Mayo 2006 |title=Reuters recruits 100 journalists |url=https://www.theguardian.com/media/2006/may/30/reuters.pressandpublishing |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Itinatag ang ahensiya sa [[Londres]] noong 1851 ni Paul Reuter. Nakuha ito ng Thomson Corporation mula sa [[Canada]] sa isang pagsasanib ng [[korporasyon]] noong 2008, na nagbunga ng pagkakatatag ng Thomson Reuters Corporation.<ref name=":5" /> Noong Disyembre 2024, napabilang ang Reuters sa ika-27 na pinakabinibisitang [[websayt]] ng balita sa buong mundo, na may higit sa 105 milyong mambabasa bawat buwan.<ref>{{Cite web |last=Gazette |first=Press |date=2024-12-19 |title=Top 50 news websites in the world: AP and NBC see more than 50% monthly surge |url=https://pressgazette.co.uk/media-audience-and-business-data/media_metrics/most-popular-websites-news-world-monthly-2/ |access-date=2025-01-08 |website=Press Gazette |language=en-US}}</ref> == Mga mamamahayag == May humigit-kumulang 2,500 mamamahayag at 600 potograpong mamamahayag<ref>{{Cite web |title=Pictures |url=https://www.reutersagency.com/en/content-types/pictures/ |access-date=17 Disyembre 2020 |website=Reuters News Agency |language=en}}</ref> ang nagtatrabaho sa Reuters sa halos 200 lokasyon sa buong mundo.<ref name=":1">{{Cite web |title=Home – Reuters News – The Real World in Real Time |url=https://www.reutersagency.com/en/ |access-date=13 Disyembre 2020 |website=Reuters News Agency |language=en-US}}</ref><ref name=":0">{{cite web |title=Careers |url=https://www.reuters.tv/careers |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20191202001145/http://www.reuters.tv/careers |archive-date=2 Disyembre 2019 |access-date=14 Enero 2019 |website=www.reuters.tv |language=en}}</ref><ref name=":5" /> Ginagamit ng mga mamamahayag ng Reuters ang ''Standards and Values'' (Mga Pamantayan at Kahalagahan) bilang gabay sa makatarungang pag-uulat at pagbubunyag ng mga kaugnay na interes, upang "mapanatili ang mga pagpapahalaga ng integridad at kalayaan na siyang pinagbabatayan ng kanilang reputasyon para sa pagiging mapagkakatiwalaan, tama, mabilis, at eksklusibo."<ref>{{cite web |date=23 Setyembre 2014 |title=Standards and Values |url=https://www.reutersagency.com/en/about/standards-values/ |access-date=17 Nobyembre 2021 |publisher=Reuters |language=en}}</ref><ref>{{cite web |date=11 Marso 2010 |title=Social Media Guide lines |url=https://www.theguardian.com/media/pda/2010/mar/11/reuters-sets-up-social-media-guidelines |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Noong Mayo 2000, napatay si Kurt Schork, isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] mamamahayag, sa isang pananambang habang nasa isang pagtatalaga sa [[Sierra Leone]]. Noong Abril at Agosto 2003, napatay naman ang mga ''news cameraman'' (tagapagkuha ng bidyong balita) na sina Taras Protsyuk at Mazen Dana sa magkahiwalay na insidente ng mga tropang Amerikano sa [[Iraq]]. Noong Hulyo 2007, sina Namir Noor-Eldeen at Saeed Chmagh ay napatay matapos tamaan ng putok mula sa [[helikopter]] ng militar ng Estados Unidos (Apache) sa [[Baghdad]].<ref name="Bumiller0405">{{Cite news |last=Bumiller |first=Elisabeth |date=5 Abril 2010 |title=Video Shows U.S. Killing of Reuters Employees |language=en |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2010/04/06/world/middleeast/06baghdad.html |url-status=live |access-date=24 Agosto 2015 |archive-url=https://archive.today/20120909073632/http://www.nytimes.com/2010/04/06/world/middleeast/06baghdad.html?_r=1 |archive-date=9 Setyembre 2012}}</ref><ref>{{cite web |date=3 Abril 2010 |title=Collateral Murder - Wikileaks - Iraq |url=https://www.youtube.com/watch?v=5rXPrfnU3G0 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211221/5rXPrfnU3G0 |archive-date=21 Disyembre 2021 |access-date=17 Hunyo 2015 |language=en |via=YouTube}}{{cbignore}}</ref> Noong 2004, napatay si Adlan Khasanov, isang kameraman, ng mga separatistang Chechen, habang si Dhia Najim ay napatay rin sa Iraq. Noong Abril 2008, napatay si Fadel Shana, isang cameraman, sa [[Piraso ng Gaza]] matapos tamaan ng putok mula sa [[tangke]] ng [[Israel]].<ref>{{cite news |last=Al-Mughrabi |first=Nidal |date=16 Abril 2008 |title=Reuters cameraman killed in Gaza |language=en |work=Reuters |url=https://www.reuters.com/article/us-palestinians-israel-gaza-reuters-idUSL1632826120080416 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180704041552/https://www.reuters.com/article/us-palestinians-israel-gaza-reuters-idUSL1632826120080416 |archive-date=4 Hulyo 2018}}</ref><ref>{{cite web |last=Mark Sweney |date=17 Abril 2008 |title=Reuters cameraman 'killed by Israeli tank' |url=https://www.theguardian.com/media/2008/apr/17/middleeastthemedia.television?gusrc=rss&feed=worldnews |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Habang nag-uulat sa [[Himagsikang Pangkalinangan|Rebolusyong Kultural]] ng [[Tsina]] noong huling bahagi ng dekada 1960 sa [[Peking]] para sa Reuters, ikinulong ng pamahalaang Tsino si Anthony Grey, isang mamamahayag, bilang tugon sa pagkakakulong ng ilang mamamahayag na Tsino ng kolonyal na pamahalaang [[Briton]] ng [[Hong Kong]].<ref>{{cite news |date=20 Disyembre 1968 |title=Foreign Correspondents: The Tiny World of Anthony Grey |language=en |magazine=Time |url=https://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,844706,00.html |url-status=dead |url-access=subscription |access-date=22 Mayo 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200806203224/https://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,844706,00.html |archive-date=6 Agosto 2020}}</ref> Pinalaya siya matapos ang 27 buwan ng pagkakakulong (mula 1967 hanggang 1969), at pagkaraan ay ginawaran ng OBE (''Order of the British Empire'' o Orden ng [[Imperyong Britaniko]]) ng pamahalaang Briton. Matapos mapalaya, naging isa siyang pinakamabentang nobelistang pangkasaysayan.<ref>{{cite web |last=Tom Phillips |date=11 Mayo 2016 |title=The Cultural Revolution |url=https://www.theguardian.com/world/2016/may/11/the-cultural-revolution-50-years-on-all-you-need-to-know-about-chinas-political-convulsion |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Noong Mayo 2016, inilathala ng websayt na Myrotvorets ng [[Ukranya]] ang mga pangalan at personal na impormasyon ng 4,508 mamamahayag, kabilang ang mga taga-ulat ng Reuters at iba pang kawani ng medya mula sa iba’t ibang panig ng mundo, na kinilala ng mga awtoridad sa mga rehiyong hawak ng mga separatista sa silangang Ukraine.<ref>{{Cite news |last=Shamanska |first=Anna |date=11 Mayo 2016 |title=Ukrainian Hackers Leak Personal Data Of Thousands Of Journalists Who Worked In Donbas |language=en |publisher=Radio Free Europe/Radio Liberty |url=https://www.rferl.org/a/ukraine-hackers-journalist-donbas-current-time/27728765.html |url-status=live |archive-url=https://archive.today/20191014060900/https://www.rferl.org/a/ukraine-hackers-journalist-donbas-current-time/27728765.html |archive-date=14 Oktubre 2019}}</ref> Noong 2018, dalawang mamamahayag ng Reuters ang nahatulan sa [[Myanmar]] dahil sa umano’y pagkuha ng mga lihim ng estado habang iniimbestigahan ang isang [[masaker]] sa isang nayon ng mga Rohingya. Mariing kinondena sa buong mundo ang kanilang pagkakaaresto at pagkakahatol bilang isang pag-atake sa kalayaan ng pamamahayag. Ang mga mamamahayag na sina Wa Lone at Kyaw Soe Oo ay tumanggap ng maraming parangal, kabilang ang ''Foreign Press Association Media Award'' (Parangal mula sa Samahan ng Banyagang Pamamahayag), ''Pulitzer Prize for International Reporting'' (Parangal ng Pulitzer para sa Pandaigdigang Ulat), at kinilalang bahagi ng ''Time Person of the Year'' (Indibiduwal ng Taon ng [[Time]]) ng 2018 kasama ang iba pang inuusig na mamamahayag.<ref>{{cite news |date=23 Disyembre 2018 |title=Wa Lone and Kyaw Soe Oo to appeal seven-year sentence |language=en |publisher=Al-Jazeera |url=https://www.aljazeera.com/news/2018/12/wa-lone-kyaw-soe-oo-appeal-year-sentence-181224012706486.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190427164532/https://www.aljazeera.com/news/2018/12/wa-lone-kyaw-soe-oo-appeal-year-sentence-181224012706486.html |archive-date=27 Abril 2019}}</ref> Matapos ang 511 araw sa bilangguan, pinalaya sila noong 7 Mayo 2019 matapos tumanggap ng pampanguluhang ''pardon'' o patawad. Noong Pebrero 2023, ginawaran ang isang pangkat ng mga mamamahayag ng Reuters ng ''Selden Ring Award'' dahil sa kanilang imbestigasyon na naglantad ng mga pag-abuso sa [[karapatang pantao]] ng militar ng [[Nigeria]]. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Pamamahayag]] [[Kategorya:Mga kompanya ng pamamahayag]] [[Kategorya:Mga kompanya sa United Kingdom]] 2zklt14f6rde1avb7ggdo7dk9vswc66 2168171 2168170 2025-07-10T09:16:25Z Jojit fb 38 /* Mga mamamahayag */ 2168171 wikitext text/x-wiki Ang '''Reuters''' (/ROY-terz/) ay isang ahensiyang [[Pamamahayag|pampamahayag]] na pagmamay-ari ng Thomson Reuters.<ref>{{cite web |title=Thomson Reuters |url=https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-url=https://web.archive.org/web/20181107003736/https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-date=7 Nobyembre 2018 |access-date=17 Hunyo 2022 |website=Britannica |language=en}}</ref><ref>{{cite web |title=About us |url=https://agency.reuters.com/en/about-us.html |access-date=14 Enero 2019 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ito ay may humigit-kumulang 2,500 [[mamamahayag]] at 600 [[Potograpo|potograpong]] mamamahayag na nakatalaga sa humigit-kumulang 200 lokasyon sa buong mundo, na nagsusulat sa 16 na [[wika]].<ref>{{cite web |date=2017 |title=Reuters the Facts |url=https://www.thomsonreuters.com/content/dam/openweb/documents/pdf/reuters-news-agency/fact-sheet/reuters-fact-sheet.pdf |access-date=18 Marso 2024 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ang Reuters ay isa sa pinakamalalaking ahensiya ng [[balita]] sa buong mundo.<ref name="britannica-two">{{cite encyclopedia |title=News agency |encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] |url=https://www.britannica.com/topic/news-agency#ref203528 |access-date=18 Pebrero 2017 |date=23 Agosto 2002 |language=en}}</ref><ref name=":5">{{cite web |last=Stephen Brook |date=30 Mayo 2006 |title=Reuters recruits 100 journalists |url=https://www.theguardian.com/media/2006/may/30/reuters.pressandpublishing |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Itinatag ang ahensiya sa [[Londres]] noong 1851 ni Paul Reuter. Nakuha ito ng Thomson Corporation mula sa [[Canada]] sa isang pagsasanib ng [[korporasyon]] noong 2008, na nagbunga ng pagkakatatag ng Thomson Reuters Corporation.<ref name=":5" /> Noong Disyembre 2024, napabilang ang Reuters sa ika-27 na pinakabinibisitang [[websayt]] ng balita sa buong mundo, na may higit sa 105 milyong mambabasa bawat buwan.<ref>{{Cite web |last=Gazette |first=Press |date=2024-12-19 |title=Top 50 news websites in the world: AP and NBC see more than 50% monthly surge |url=https://pressgazette.co.uk/media-audience-and-business-data/media_metrics/most-popular-websites-news-world-monthly-2/ |access-date=2025-01-08 |website=Press Gazette |language=en-US}}</ref> == Mga mamamahayag == May humigit-kumulang 2,500 mamamahayag at 600 potograpong mamamahayag<ref>{{Cite web |title=Pictures |url=https://www.reutersagency.com/en/content-types/pictures/ |access-date=17 Disyembre 2020 |website=Reuters News Agency |language=en}}</ref> ang nagtatrabaho sa Reuters sa halos 200 lokasyon sa buong mundo.<ref name=":1">{{Cite web |title=Home – Reuters News – The Real World in Real Time |url=https://www.reutersagency.com/en/ |access-date=13 Disyembre 2020 |website=Reuters News Agency |language=en-US}}</ref><ref name=":0">{{cite web |title=Careers |url=https://www.reuters.tv/careers |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20191202001145/http://www.reuters.tv/careers |archive-date=2 Disyembre 2019 |access-date=14 Enero 2019 |website=www.reuters.tv |language=en}}</ref><ref name=":5" /> Ginagamit ng mga mamamahayag ng Reuters ang ''Standards and Values'' (Mga Pamantayan at Kahalagahan) bilang gabay sa makatarungang pag-uulat at pagbubunyag ng mga kaugnay na interes, upang "mapanatili ang mga pagpapahalaga ng integridad at kalayaan na siyang pinagbabatayan ng kanilang reputasyon para sa pagiging mapagkakatiwalaan, tama, mabilis, at eksklusibo."<ref>{{cite web |date=23 Setyembre 2014 |title=Standards and Values |url=https://www.reutersagency.com/en/about/standards-values/ |access-date=17 Nobyembre 2021 |publisher=Reuters |language=en}}</ref><ref>{{cite web |date=11 Marso 2010 |title=Social Media Guide lines |url=https://www.theguardian.com/media/pda/2010/mar/11/reuters-sets-up-social-media-guidelines |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Noong Mayo 2000, napatay si Kurt Schork, isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] mamamahayag, sa isang pananambang habang nasa isang pagtatalaga sa [[Sierra Leone]]. Noong Abril at Agosto 2003, napatay naman ang mga ''news cameraman'' (tagapagkuha ng bidyong balita) na sina Taras Protsyuk at Mazen Dana sa magkahiwalay na insidente ng mga tropang Amerikano sa [[Iraq]]. Noong Hulyo 2007, sina Namir Noor-Eldeen at Saeed Chmagh ay napatay matapos tamaan ng putok mula sa [[helikopter]] ng militar ng Estados Unidos (Apache) sa [[Baghdad]].<ref name="Bumiller0405">{{Cite news |last=Bumiller |first=Elisabeth |date=5 Abril 2010 |title=Video Shows U.S. Killing of Reuters Employees |language=en |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2010/04/06/world/middleeast/06baghdad.html |url-status=live |access-date=24 Agosto 2015 |archive-url=https://archive.today/20120909073632/http://www.nytimes.com/2010/04/06/world/middleeast/06baghdad.html?_r=1 |archive-date=9 Setyembre 2012}}</ref><ref>{{cite web |date=3 Abril 2010 |title=Collateral Murder - Wikileaks - Iraq |url=https://www.youtube.com/watch?v=5rXPrfnU3G0 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211221/5rXPrfnU3G0 |archive-date=21 Disyembre 2021 |access-date=17 Hunyo 2015 |language=en |via=YouTube}}{{cbignore}}</ref> Noong 2004, napatay si Adlan Khasanov, isang kameraman, ng mga separatistang Chechen, habang si Dhia Najim ay napatay rin sa Iraq. Noong Abril 2008, napatay si Fadel Shana, isang cameraman, sa [[Piraso ng Gaza]] matapos tamaan ng putok mula sa [[tangke]] ng [[Israel]].<ref>{{cite news |last=Al-Mughrabi |first=Nidal |date=16 Abril 2008 |title=Reuters cameraman killed in Gaza |language=en |work=Reuters |url=https://www.reuters.com/article/us-palestinians-israel-gaza-reuters-idUSL1632826120080416 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180704041552/https://www.reuters.com/article/us-palestinians-israel-gaza-reuters-idUSL1632826120080416 |archive-date=4 Hulyo 2018}}</ref><ref>{{cite web |last=Mark Sweney |date=17 Abril 2008 |title=Reuters cameraman 'killed by Israeli tank' |url=https://www.theguardian.com/media/2008/apr/17/middleeastthemedia.television?gusrc=rss&feed=worldnews |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Habang nag-uulat sa [[Himagsikang Pangkalinangan|Rebolusyong Kultural]] ng [[Tsina]] noong huling bahagi ng dekada 1960 sa [[Peking]] para sa Reuters, ikinulong ng pamahalaang Tsino si Anthony Grey, isang mamamahayag, bilang tugon sa pagkakakulong ng ilang mamamahayag na Tsino ng kolonyal na pamahalaang [[Briton]] ng [[Hong Kong]].<ref>{{cite news |date=20 Disyembre 1968 |title=Foreign Correspondents: The Tiny World of Anthony Grey |language=en |magazine=Time |url=https://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,844706,00.html |url-status=dead |url-access=subscription |access-date=22 Mayo 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200806203224/https://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,844706,00.html |archive-date=6 Agosto 2020}}</ref> Pinalaya siya matapos ang 27 buwan ng pagkakakulong (mula 1967 hanggang 1969), at pagkaraan ay ginawaran ng OBE (''Order of the British Empire'' o Orden ng [[Imperyong Britaniko]]) ng pamahalaang Briton. Matapos mapalaya, naging isa siyang pinakamabentang nobelistang pangkasaysayan.<ref>{{cite web |last=Tom Phillips |date=11 Mayo 2016 |title=The Cultural Revolution |url=https://www.theguardian.com/world/2016/may/11/the-cultural-revolution-50-years-on-all-you-need-to-know-about-chinas-political-convulsion |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Noong Mayo 2016, inilathala ng websayt na Myrotvorets ng [[Ukranya]] ang mga pangalan at personal na impormasyon ng 4,508 mamamahayag, kabilang ang mga taga-ulat ng Reuters at iba pang kawani ng medya mula sa iba’t ibang panig ng mundo, na kinilala ng mga awtoridad sa mga rehiyong hawak ng mga separatista sa silangang Ukraine.<ref>{{Cite news |last=Shamanska |first=Anna |date=11 Mayo 2016 |title=Ukrainian Hackers Leak Personal Data Of Thousands Of Journalists Who Worked In Donbas |language=en |publisher=Radio Free Europe/Radio Liberty |url=https://www.rferl.org/a/ukraine-hackers-journalist-donbas-current-time/27728765.html |url-status=live |archive-url=https://archive.today/20191014060900/https://www.rferl.org/a/ukraine-hackers-journalist-donbas-current-time/27728765.html |archive-date=14 Oktubre 2019}}</ref> Noong 2018, dalawang mamamahayag ng Reuters ang nahatulan sa [[Myanmar]] dahil sa umano’y pagkuha ng mga lihim ng estado habang iniimbestigahan ang isang [[masaker]] sa isang nayon ng mga Rohingya. Mariing kinondena sa buong mundo ang kanilang pagkakaaresto at pagkakahatol bilang isang pag-atake sa kalayaan ng pamamahayag. Ang mga mamamahayag na sina Wa Lone at Kyaw Soe Oo ay tumanggap ng maraming parangal, kabilang ang ''Foreign Press Association Media Award'' (Parangal mula sa Samahan ng Banyagang Pamamahayag), ''Pulitzer Prize for International Reporting'' (Parangal ng Pulitzer para sa Pandaigdigang Ulat), at kinilalang bahagi ng ''Time Person of the Year'' (Indibiduwal ng Taon ng [[Time]]) ng 2018 kasama ang iba pang inuusig na mamamahayag.<ref>{{cite news |date=23 Disyembre 2018 |title=Wa Lone and Kyaw Soe Oo to appeal seven-year sentence |language=en |publisher=Al-Jazeera |url=https://www.aljazeera.com/news/2018/12/wa-lone-kyaw-soe-oo-appeal-year-sentence-181224012706486.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190427164532/https://www.aljazeera.com/news/2018/12/wa-lone-kyaw-soe-oo-appeal-year-sentence-181224012706486.html |archive-date=27 Abril 2019}}</ref><ref>{{cite press release|url=https://www.reuters.com/article/rpb-fpamediaaward/reuters-journalists-wa-lone-and-kyaw-soe-oo-win-journalist-of-the-year-at-foreign-press-association-media-awards-idUSKCN1NW1T8|title=Reuters journalists Wa Lone and Kyaw Soe Oo win Journalist of the Year at Foreign Press Association Media Awards|date=27 Nobyembre 2018|publisher=Reuters Press Blog|url-status=live|archive-date=7 Mayo 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190507114518/https://www.reuters.com/article/rpb-fpamediaaward/reuters-journalists-wa-lone-and-kyaw-soe-oo-win-journalist-of-the-year-at-foreign-press-association-media-awards-idUSKCN1NW1T8|language=en}}</ref> Matapos ang 511 araw sa bilangguan, pinalaya sila noong 7 Mayo 2019 matapos tumanggap ng pampanguluhang ''pardon'' o patawad. Noong Pebrero 2023, ginawaran ang isang pangkat ng mga mamamahayag ng Reuters ng ''Selden Ring Award'' dahil sa kanilang imbestigasyon na naglantad ng mga pag-abuso sa [[karapatang pantao]] ng militar ng [[Nigeria]]. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Pamamahayag]] [[Kategorya:Mga kompanya ng pamamahayag]] [[Kategorya:Mga kompanya sa United Kingdom]] enpzyzclydhvmv5fqopi9q82qrhqtsv 2168172 2168171 2025-07-10T09:17:36Z Jojit fb 38 /* Mga mamamahayag */ 2168172 wikitext text/x-wiki Ang '''Reuters''' (/ROY-terz/) ay isang ahensiyang [[Pamamahayag|pampamahayag]] na pagmamay-ari ng Thomson Reuters.<ref>{{cite web |title=Thomson Reuters |url=https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-url=https://web.archive.org/web/20181107003736/https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-date=7 Nobyembre 2018 |access-date=17 Hunyo 2022 |website=Britannica |language=en}}</ref><ref>{{cite web |title=About us |url=https://agency.reuters.com/en/about-us.html |access-date=14 Enero 2019 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ito ay may humigit-kumulang 2,500 [[mamamahayag]] at 600 [[Potograpo|potograpong]] mamamahayag na nakatalaga sa humigit-kumulang 200 lokasyon sa buong mundo, na nagsusulat sa 16 na [[wika]].<ref>{{cite web |date=2017 |title=Reuters the Facts |url=https://www.thomsonreuters.com/content/dam/openweb/documents/pdf/reuters-news-agency/fact-sheet/reuters-fact-sheet.pdf |access-date=18 Marso 2024 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ang Reuters ay isa sa pinakamalalaking ahensiya ng [[balita]] sa buong mundo.<ref name="britannica-two">{{cite encyclopedia |title=News agency |encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] |url=https://www.britannica.com/topic/news-agency#ref203528 |access-date=18 Pebrero 2017 |date=23 Agosto 2002 |language=en}}</ref><ref name=":5">{{cite web |last=Stephen Brook |date=30 Mayo 2006 |title=Reuters recruits 100 journalists |url=https://www.theguardian.com/media/2006/may/30/reuters.pressandpublishing |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Itinatag ang ahensiya sa [[Londres]] noong 1851 ni Paul Reuter. Nakuha ito ng Thomson Corporation mula sa [[Canada]] sa isang pagsasanib ng [[korporasyon]] noong 2008, na nagbunga ng pagkakatatag ng Thomson Reuters Corporation.<ref name=":5" /> Noong Disyembre 2024, napabilang ang Reuters sa ika-27 na pinakabinibisitang [[websayt]] ng balita sa buong mundo, na may higit sa 105 milyong mambabasa bawat buwan.<ref>{{Cite web |last=Gazette |first=Press |date=2024-12-19 |title=Top 50 news websites in the world: AP and NBC see more than 50% monthly surge |url=https://pressgazette.co.uk/media-audience-and-business-data/media_metrics/most-popular-websites-news-world-monthly-2/ |access-date=2025-01-08 |website=Press Gazette |language=en-US}}</ref> == Mga mamamahayag == May humigit-kumulang 2,500 mamamahayag at 600 potograpong mamamahayag<ref>{{Cite web |title=Pictures |url=https://www.reutersagency.com/en/content-types/pictures/ |access-date=17 Disyembre 2020 |website=Reuters News Agency |language=en}}</ref> ang nagtatrabaho sa Reuters sa halos 200 lokasyon sa buong mundo.<ref name=":1">{{Cite web |title=Home – Reuters News – The Real World in Real Time |url=https://www.reutersagency.com/en/ |access-date=13 Disyembre 2020 |website=Reuters News Agency |language=en-US}}</ref><ref name=":0">{{cite web |title=Careers |url=https://www.reuters.tv/careers |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20191202001145/http://www.reuters.tv/careers |archive-date=2 Disyembre 2019 |access-date=14 Enero 2019 |website=www.reuters.tv |language=en}}</ref><ref name=":5" /> Ginagamit ng mga mamamahayag ng Reuters ang ''Standards and Values'' (Mga Pamantayan at Kahalagahan) bilang gabay sa makatarungang pag-uulat at pagbubunyag ng mga kaugnay na interes, upang "mapanatili ang mga pagpapahalaga ng integridad at kalayaan na siyang pinagbabatayan ng kanilang reputasyon para sa pagiging mapagkakatiwalaan, tama, mabilis, at eksklusibo."<ref>{{cite web |date=23 Setyembre 2014 |title=Standards and Values |url=https://www.reutersagency.com/en/about/standards-values/ |access-date=17 Nobyembre 2021 |publisher=Reuters |language=en}}</ref><ref>{{cite web |date=11 Marso 2010 |title=Social Media Guide lines |url=https://www.theguardian.com/media/pda/2010/mar/11/reuters-sets-up-social-media-guidelines |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Noong Mayo 2000, napatay si Kurt Schork, isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] mamamahayag, sa isang pananambang habang nasa isang pagtatalaga sa [[Sierra Leone]]. Noong Abril at Agosto 2003, napatay naman ang mga ''news cameraman'' (tagapagkuha ng bidyong balita) na sina Taras Protsyuk at Mazen Dana sa magkahiwalay na insidente ng mga tropang Amerikano sa [[Iraq]]. Noong Hulyo 2007, sina Namir Noor-Eldeen at Saeed Chmagh ay napatay matapos tamaan ng putok mula sa [[helikopter]] ng militar ng Estados Unidos (Apache) sa [[Baghdad]].<ref name="Bumiller0405">{{Cite news |last=Bumiller |first=Elisabeth |date=5 Abril 2010 |title=Video Shows U.S. Killing of Reuters Employees |language=en |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2010/04/06/world/middleeast/06baghdad.html |url-status=live |access-date=24 Agosto 2015 |archive-url=https://archive.today/20120909073632/http://www.nytimes.com/2010/04/06/world/middleeast/06baghdad.html?_r=1 |archive-date=9 Setyembre 2012}}</ref><ref>{{cite web |date=3 Abril 2010 |title=Collateral Murder - Wikileaks - Iraq |url=https://www.youtube.com/watch?v=5rXPrfnU3G0 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211221/5rXPrfnU3G0 |archive-date=21 Disyembre 2021 |access-date=17 Hunyo 2015 |language=en |via=YouTube}}{{cbignore}}</ref> Noong 2004, napatay si Adlan Khasanov, isang kameraman, ng mga separatistang Chechen, habang si Dhia Najim ay napatay rin sa Iraq. Noong Abril 2008, napatay si Fadel Shana, isang cameraman, sa [[Piraso ng Gaza]] matapos tamaan ng putok mula sa [[tangke]] ng [[Israel]].<ref>{{cite news |last=Al-Mughrabi |first=Nidal |date=16 Abril 2008 |title=Reuters cameraman killed in Gaza |language=en |work=Reuters |url=https://www.reuters.com/article/us-palestinians-israel-gaza-reuters-idUSL1632826120080416 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180704041552/https://www.reuters.com/article/us-palestinians-israel-gaza-reuters-idUSL1632826120080416 |archive-date=4 Hulyo 2018}}</ref><ref>{{cite web |last=Mark Sweney |date=17 Abril 2008 |title=Reuters cameraman 'killed by Israeli tank' |url=https://www.theguardian.com/media/2008/apr/17/middleeastthemedia.television?gusrc=rss&feed=worldnews |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Habang nag-uulat sa [[Himagsikang Pangkalinangan|Rebolusyong Kultural]] ng [[Tsina]] noong huling bahagi ng dekada 1960 sa [[Peking]] para sa Reuters, ikinulong ng pamahalaang Tsino si Anthony Grey, isang mamamahayag, bilang tugon sa pagkakakulong ng ilang mamamahayag na Tsino ng kolonyal na pamahalaang [[Briton]] ng [[Hong Kong]].<ref>{{cite news |date=20 Disyembre 1968 |title=Foreign Correspondents: The Tiny World of Anthony Grey |language=en |magazine=Time |url=https://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,844706,00.html |url-status=dead |url-access=subscription |access-date=22 Mayo 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200806203224/https://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,844706,00.html |archive-date=6 Agosto 2020}}</ref> Pinalaya siya matapos ang 27 buwan ng pagkakakulong (mula 1967 hanggang 1969), at pagkaraan ay ginawaran ng OBE (''Order of the British Empire'' o Orden ng [[Imperyong Britaniko]]) ng pamahalaang Briton. Matapos mapalaya, naging isa siyang pinakamabentang nobelistang pangkasaysayan.<ref>{{cite web |last=Tom Phillips |date=11 Mayo 2016 |title=The Cultural Revolution |url=https://www.theguardian.com/world/2016/may/11/the-cultural-revolution-50-years-on-all-you-need-to-know-about-chinas-political-convulsion |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Noong Mayo 2016, inilathala ng websayt na Myrotvorets ng [[Ukranya]] ang mga pangalan at personal na impormasyon ng 4,508 mamamahayag, kabilang ang mga taga-ulat ng Reuters at iba pang kawani ng medya mula sa iba’t ibang panig ng mundo, na kinilala ng mga awtoridad sa mga rehiyong hawak ng mga separatista sa silangang Ukraine.<ref>{{Cite news |last=Shamanska |first=Anna |date=11 Mayo 2016 |title=Ukrainian Hackers Leak Personal Data Of Thousands Of Journalists Who Worked In Donbas |language=en |publisher=Radio Free Europe/Radio Liberty |url=https://www.rferl.org/a/ukraine-hackers-journalist-donbas-current-time/27728765.html |url-status=live |archive-url=https://archive.today/20191014060900/https://www.rferl.org/a/ukraine-hackers-journalist-donbas-current-time/27728765.html |archive-date=14 Oktubre 2019}}</ref> Noong 2018, dalawang mamamahayag ng Reuters ang nahatulan sa [[Myanmar]] dahil sa umano’y pagkuha ng mga lihim ng estado habang iniimbestigahan ang isang [[masaker]] sa isang nayon ng mga Rohingya. Mariing kinondena sa buong mundo ang kanilang pagkakaaresto at pagkakahatol bilang isang pag-atake sa kalayaan ng pamamahayag. Ang mga mamamahayag na sina Wa Lone at Kyaw Soe Oo ay tumanggap ng maraming parangal, kabilang ang ''Foreign Press Association Media Award'' (Parangal mula sa Samahan ng Banyagang Pamamahayag), ''Pulitzer Prize for International Reporting'' (Parangal ng Pulitzer para sa Pandaigdigang Ulat), at kinilalang bahagi ng ''Time Person of the Year'' (Indibiduwal ng Taon ng [[Time]]) ng 2018 kasama ang iba pang inuusig na mamamahayag.<ref>{{cite news |date=23 Disyembre 2018 |title=Wa Lone and Kyaw Soe Oo to appeal seven-year sentence |language=en |publisher=Al-Jazeera |url=https://www.aljazeera.com/news/2018/12/wa-lone-kyaw-soe-oo-appeal-year-sentence-181224012706486.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190427164532/https://www.aljazeera.com/news/2018/12/wa-lone-kyaw-soe-oo-appeal-year-sentence-181224012706486.html |archive-date=27 Abril 2019}}</ref><ref>{{cite press release|url=https://www.reuters.com/article/rpb-fpamediaaward/reuters-journalists-wa-lone-and-kyaw-soe-oo-win-journalist-of-the-year-at-foreign-press-association-media-awards-idUSKCN1NW1T8|title=Reuters journalists Wa Lone and Kyaw Soe Oo win Journalist of the Year at Foreign Press Association Media Awards|date=27 Nobyembre 2018|publisher=Reuters Press Blog|url-status=live|archive-date=7 Mayo 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190507114518/https://www.reuters.com/article/rpb-fpamediaaward/reuters-journalists-wa-lone-and-kyaw-soe-oo-win-journalist-of-the-year-at-foreign-press-association-media-awards-idUSKCN1NW1T8|language=en}}</ref><ref>{{cite news |date=15 Abril 2019 |title=Pulitzer Prize: 2019 Winners List |language=en |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2019/04/15/business/media/pulitzer-prize-winners.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190530230716/https://www.nytimes.com/2019/04/15/business/media/pulitzer-prize-winners.html |archive-date=30 Mayo 2019}}</ref> Matapos ang 511 araw sa bilangguan, pinalaya sila noong 7 Mayo 2019 matapos tumanggap ng pampanguluhang ''pardon'' o patawad. Noong Pebrero 2023, ginawaran ang isang pangkat ng mga mamamahayag ng Reuters ng ''Selden Ring Award'' dahil sa kanilang imbestigasyon na naglantad ng mga pag-abuso sa [[karapatang pantao]] ng militar ng [[Nigeria]]. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Pamamahayag]] [[Kategorya:Mga kompanya ng pamamahayag]] [[Kategorya:Mga kompanya sa United Kingdom]] ha5k5ekyqjbyihejg9zcbe95wa29klt 2168173 2168172 2025-07-10T09:19:08Z Jojit fb 38 /* Mga mamamahayag */ 2168173 wikitext text/x-wiki Ang '''Reuters''' (/ROY-terz/) ay isang ahensiyang [[Pamamahayag|pampamahayag]] na pagmamay-ari ng Thomson Reuters.<ref>{{cite web |title=Thomson Reuters |url=https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-url=https://web.archive.org/web/20181107003736/https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-date=7 Nobyembre 2018 |access-date=17 Hunyo 2022 |website=Britannica |language=en}}</ref><ref>{{cite web |title=About us |url=https://agency.reuters.com/en/about-us.html |access-date=14 Enero 2019 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ito ay may humigit-kumulang 2,500 [[mamamahayag]] at 600 [[Potograpo|potograpong]] mamamahayag na nakatalaga sa humigit-kumulang 200 lokasyon sa buong mundo, na nagsusulat sa 16 na [[wika]].<ref>{{cite web |date=2017 |title=Reuters the Facts |url=https://www.thomsonreuters.com/content/dam/openweb/documents/pdf/reuters-news-agency/fact-sheet/reuters-fact-sheet.pdf |access-date=18 Marso 2024 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ang Reuters ay isa sa pinakamalalaking ahensiya ng [[balita]] sa buong mundo.<ref name="britannica-two">{{cite encyclopedia |title=News agency |encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] |url=https://www.britannica.com/topic/news-agency#ref203528 |access-date=18 Pebrero 2017 |date=23 Agosto 2002 |language=en}}</ref><ref name=":5">{{cite web |last=Stephen Brook |date=30 Mayo 2006 |title=Reuters recruits 100 journalists |url=https://www.theguardian.com/media/2006/may/30/reuters.pressandpublishing |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Itinatag ang ahensiya sa [[Londres]] noong 1851 ni Paul Reuter. Nakuha ito ng Thomson Corporation mula sa [[Canada]] sa isang pagsasanib ng [[korporasyon]] noong 2008, na nagbunga ng pagkakatatag ng Thomson Reuters Corporation.<ref name=":5" /> Noong Disyembre 2024, napabilang ang Reuters sa ika-27 na pinakabinibisitang [[websayt]] ng balita sa buong mundo, na may higit sa 105 milyong mambabasa bawat buwan.<ref>{{Cite web |last=Gazette |first=Press |date=2024-12-19 |title=Top 50 news websites in the world: AP and NBC see more than 50% monthly surge |url=https://pressgazette.co.uk/media-audience-and-business-data/media_metrics/most-popular-websites-news-world-monthly-2/ |access-date=2025-01-08 |website=Press Gazette |language=en-US}}</ref> == Mga mamamahayag == May humigit-kumulang 2,500 mamamahayag at 600 potograpong mamamahayag<ref>{{Cite web |title=Pictures |url=https://www.reutersagency.com/en/content-types/pictures/ |access-date=17 Disyembre 2020 |website=Reuters News Agency |language=en}}</ref> ang nagtatrabaho sa Reuters sa halos 200 lokasyon sa buong mundo.<ref name=":1">{{Cite web |title=Home – Reuters News – The Real World in Real Time |url=https://www.reutersagency.com/en/ |access-date=13 Disyembre 2020 |website=Reuters News Agency |language=en-US}}</ref><ref name=":0">{{cite web |title=Careers |url=https://www.reuters.tv/careers |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20191202001145/http://www.reuters.tv/careers |archive-date=2 Disyembre 2019 |access-date=14 Enero 2019 |website=www.reuters.tv |language=en}}</ref><ref name=":5" /> Ginagamit ng mga mamamahayag ng Reuters ang ''Standards and Values'' (Mga Pamantayan at Kahalagahan) bilang gabay sa makatarungang pag-uulat at pagbubunyag ng mga kaugnay na interes, upang "mapanatili ang mga pagpapahalaga ng integridad at kalayaan na siyang pinagbabatayan ng kanilang reputasyon para sa pagiging mapagkakatiwalaan, tama, mabilis, at eksklusibo."<ref>{{cite web |date=23 Setyembre 2014 |title=Standards and Values |url=https://www.reutersagency.com/en/about/standards-values/ |access-date=17 Nobyembre 2021 |publisher=Reuters |language=en}}</ref><ref>{{cite web |date=11 Marso 2010 |title=Social Media Guide lines |url=https://www.theguardian.com/media/pda/2010/mar/11/reuters-sets-up-social-media-guidelines |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Noong Mayo 2000, napatay si Kurt Schork, isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] mamamahayag, sa isang pananambang habang nasa isang pagtatalaga sa [[Sierra Leone]]. Noong Abril at Agosto 2003, napatay naman ang mga ''news cameraman'' (tagapagkuha ng bidyong balita) na sina Taras Protsyuk at Mazen Dana sa magkahiwalay na insidente ng mga tropang Amerikano sa [[Iraq]]. Noong Hulyo 2007, sina Namir Noor-Eldeen at Saeed Chmagh ay napatay matapos tamaan ng putok mula sa [[helikopter]] ng militar ng Estados Unidos (Apache) sa [[Baghdad]].<ref name="Bumiller0405">{{Cite news |last=Bumiller |first=Elisabeth |date=5 Abril 2010 |title=Video Shows U.S. Killing of Reuters Employees |language=en |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2010/04/06/world/middleeast/06baghdad.html |url-status=live |access-date=24 Agosto 2015 |archive-url=https://archive.today/20120909073632/http://www.nytimes.com/2010/04/06/world/middleeast/06baghdad.html?_r=1 |archive-date=9 Setyembre 2012}}</ref><ref>{{cite web |date=3 Abril 2010 |title=Collateral Murder - Wikileaks - Iraq |url=https://www.youtube.com/watch?v=5rXPrfnU3G0 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211221/5rXPrfnU3G0 |archive-date=21 Disyembre 2021 |access-date=17 Hunyo 2015 |language=en |via=YouTube}}{{cbignore}}</ref> Noong 2004, napatay si Adlan Khasanov, isang kameraman, ng mga separatistang Chechen, habang si Dhia Najim ay napatay rin sa Iraq. Noong Abril 2008, napatay si Fadel Shana, isang cameraman, sa [[Piraso ng Gaza]] matapos tamaan ng putok mula sa [[tangke]] ng [[Israel]].<ref>{{cite news |last=Al-Mughrabi |first=Nidal |date=16 Abril 2008 |title=Reuters cameraman killed in Gaza |language=en |work=Reuters |url=https://www.reuters.com/article/us-palestinians-israel-gaza-reuters-idUSL1632826120080416 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180704041552/https://www.reuters.com/article/us-palestinians-israel-gaza-reuters-idUSL1632826120080416 |archive-date=4 Hulyo 2018}}</ref><ref>{{cite web |last=Mark Sweney |date=17 Abril 2008 |title=Reuters cameraman 'killed by Israeli tank' |url=https://www.theguardian.com/media/2008/apr/17/middleeastthemedia.television?gusrc=rss&feed=worldnews |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Habang nag-uulat sa [[Himagsikang Pangkalinangan|Rebolusyong Kultural]] ng [[Tsina]] noong huling bahagi ng dekada 1960 sa [[Peking]] para sa Reuters, ikinulong ng pamahalaang Tsino si Anthony Grey, isang mamamahayag, bilang tugon sa pagkakakulong ng ilang mamamahayag na Tsino ng kolonyal na pamahalaang [[Briton]] ng [[Hong Kong]].<ref>{{cite news |date=20 Disyembre 1968 |title=Foreign Correspondents: The Tiny World of Anthony Grey |language=en |magazine=Time |url=https://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,844706,00.html |url-status=dead |url-access=subscription |access-date=22 Mayo 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200806203224/https://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,844706,00.html |archive-date=6 Agosto 2020}}</ref> Pinalaya siya matapos ang 27 buwan ng pagkakakulong (mula 1967 hanggang 1969), at pagkaraan ay ginawaran ng OBE (''Order of the British Empire'' o Orden ng [[Imperyong Britaniko]]) ng pamahalaang Briton. Matapos mapalaya, naging isa siyang pinakamabentang nobelistang pangkasaysayan.<ref>{{cite web |last=Tom Phillips |date=11 Mayo 2016 |title=The Cultural Revolution |url=https://www.theguardian.com/world/2016/may/11/the-cultural-revolution-50-years-on-all-you-need-to-know-about-chinas-political-convulsion |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Noong Mayo 2016, inilathala ng websayt na Myrotvorets ng [[Ukranya]] ang mga pangalan at personal na impormasyon ng 4,508 mamamahayag, kabilang ang mga taga-ulat ng Reuters at iba pang kawani ng medya mula sa iba’t ibang panig ng mundo, na kinilala ng mga awtoridad sa mga rehiyong hawak ng mga separatista sa silangang Ukraine.<ref>{{Cite news |last=Shamanska |first=Anna |date=11 Mayo 2016 |title=Ukrainian Hackers Leak Personal Data Of Thousands Of Journalists Who Worked In Donbas |language=en |publisher=Radio Free Europe/Radio Liberty |url=https://www.rferl.org/a/ukraine-hackers-journalist-donbas-current-time/27728765.html |url-status=live |archive-url=https://archive.today/20191014060900/https://www.rferl.org/a/ukraine-hackers-journalist-donbas-current-time/27728765.html |archive-date=14 Oktubre 2019}}</ref> Noong 2018, dalawang mamamahayag ng Reuters ang nahatulan sa [[Myanmar]] dahil sa umano’y pagkuha ng mga lihim ng estado habang iniimbestigahan ang isang [[masaker]] sa isang nayon ng mga Rohingya. Mariing kinondena sa buong mundo ang kanilang pagkakaaresto at pagkakahatol bilang isang pag-atake sa kalayaan ng pamamahayag. Ang mga mamamahayag na sina Wa Lone at Kyaw Soe Oo ay tumanggap ng maraming parangal, kabilang ang ''Foreign Press Association Media Award'' (Parangal mula sa Samahan ng Banyagang Pamamahayag), ''Pulitzer Prize for International Reporting'' (Parangal ng Pulitzer para sa Pandaigdigang Ulat), at kinilalang bahagi ng ''Time Person of the Year'' (Indibiduwal ng Taon ng [[Time]]) ng 2018 kasama ang iba pang inuusig na mamamahayag.<ref>{{cite news |date=23 Disyembre 2018 |title=Wa Lone and Kyaw Soe Oo to appeal seven-year sentence |language=en |publisher=Al-Jazeera |url=https://www.aljazeera.com/news/2018/12/wa-lone-kyaw-soe-oo-appeal-year-sentence-181224012706486.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190427164532/https://www.aljazeera.com/news/2018/12/wa-lone-kyaw-soe-oo-appeal-year-sentence-181224012706486.html |archive-date=27 Abril 2019}}</ref><ref>{{cite press release|url=https://www.reuters.com/article/rpb-fpamediaaward/reuters-journalists-wa-lone-and-kyaw-soe-oo-win-journalist-of-the-year-at-foreign-press-association-media-awards-idUSKCN1NW1T8|title=Reuters journalists Wa Lone and Kyaw Soe Oo win Journalist of the Year at Foreign Press Association Media Awards|date=27 Nobyembre 2018|publisher=Reuters Press Blog|url-status=live|archive-date=7 Mayo 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190507114518/https://www.reuters.com/article/rpb-fpamediaaward/reuters-journalists-wa-lone-and-kyaw-soe-oo-win-journalist-of-the-year-at-foreign-press-association-media-awards-idUSKCN1NW1T8|language=en}}</ref><ref>{{cite news |date=15 Abril 2019 |title=Pulitzer Prize: 2019 Winners List |language=en |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2019/04/15/business/media/pulitzer-prize-winners.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190530230716/https://www.nytimes.com/2019/04/15/business/media/pulitzer-prize-winners.html |archive-date=30 Mayo 2019}}</ref> Matapos ang 511 araw sa bilangguan, pinalaya sila noong 7 Mayo 2019 matapos tumanggap ng pampanguluhang ''pardon'' o patawad.<ref>{{cite news |date=7 Mayo 2019 |title=Wa Lone and Kyaw Soe Oo: Reuters journalists freed in Myanmar |language=en |work=[[BBC News]] |url=https://www.bbc.com/news/world-asia-48182712 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190824201809/https://www.bbc.com/news/world-asia-48182712 |archive-date=24 Agosto 2019}}</ref> Noong Pebrero 2023, ginawaran ang isang pangkat ng mga mamamahayag ng Reuters ng ''Selden Ring Award'' dahil sa kanilang imbestigasyon na naglantad ng mga pag-abuso sa [[karapatang pantao]] ng militar ng [[Nigeria]]. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Pamamahayag]] [[Kategorya:Mga kompanya ng pamamahayag]] [[Kategorya:Mga kompanya sa United Kingdom]] b00n6kyjuarqz9qdlgpdlj64wumc8tv 2168174 2168173 2025-07-10T09:20:11Z Jojit fb 38 /* Mga mamamahayag */ 2168174 wikitext text/x-wiki Ang '''Reuters''' (/ROY-terz/) ay isang ahensiyang [[Pamamahayag|pampamahayag]] na pagmamay-ari ng Thomson Reuters.<ref>{{cite web |title=Thomson Reuters |url=https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-url=https://web.archive.org/web/20181107003736/https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-date=7 Nobyembre 2018 |access-date=17 Hunyo 2022 |website=Britannica |language=en}}</ref><ref>{{cite web |title=About us |url=https://agency.reuters.com/en/about-us.html |access-date=14 Enero 2019 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ito ay may humigit-kumulang 2,500 [[mamamahayag]] at 600 [[Potograpo|potograpong]] mamamahayag na nakatalaga sa humigit-kumulang 200 lokasyon sa buong mundo, na nagsusulat sa 16 na [[wika]].<ref>{{cite web |date=2017 |title=Reuters the Facts |url=https://www.thomsonreuters.com/content/dam/openweb/documents/pdf/reuters-news-agency/fact-sheet/reuters-fact-sheet.pdf |access-date=18 Marso 2024 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ang Reuters ay isa sa pinakamalalaking ahensiya ng [[balita]] sa buong mundo.<ref name="britannica-two">{{cite encyclopedia |title=News agency |encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] |url=https://www.britannica.com/topic/news-agency#ref203528 |access-date=18 Pebrero 2017 |date=23 Agosto 2002 |language=en}}</ref><ref name=":5">{{cite web |last=Stephen Brook |date=30 Mayo 2006 |title=Reuters recruits 100 journalists |url=https://www.theguardian.com/media/2006/may/30/reuters.pressandpublishing |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Itinatag ang ahensiya sa [[Londres]] noong 1851 ni Paul Reuter. Nakuha ito ng Thomson Corporation mula sa [[Canada]] sa isang pagsasanib ng [[korporasyon]] noong 2008, na nagbunga ng pagkakatatag ng Thomson Reuters Corporation.<ref name=":5" /> Noong Disyembre 2024, napabilang ang Reuters sa ika-27 na pinakabinibisitang [[websayt]] ng balita sa buong mundo, na may higit sa 105 milyong mambabasa bawat buwan.<ref>{{Cite web |last=Gazette |first=Press |date=2024-12-19 |title=Top 50 news websites in the world: AP and NBC see more than 50% monthly surge |url=https://pressgazette.co.uk/media-audience-and-business-data/media_metrics/most-popular-websites-news-world-monthly-2/ |access-date=2025-01-08 |website=Press Gazette |language=en-US}}</ref> == Mga mamamahayag == May humigit-kumulang 2,500 mamamahayag at 600 potograpong mamamahayag<ref>{{Cite web |title=Pictures |url=https://www.reutersagency.com/en/content-types/pictures/ |access-date=17 Disyembre 2020 |website=Reuters News Agency |language=en}}</ref> ang nagtatrabaho sa Reuters sa halos 200 lokasyon sa buong mundo.<ref name=":1">{{Cite web |title=Home – Reuters News – The Real World in Real Time |url=https://www.reutersagency.com/en/ |access-date=13 Disyembre 2020 |website=Reuters News Agency |language=en-US}}</ref><ref name=":0">{{cite web |title=Careers |url=https://www.reuters.tv/careers |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20191202001145/http://www.reuters.tv/careers |archive-date=2 Disyembre 2019 |access-date=14 Enero 2019 |website=www.reuters.tv |language=en}}</ref><ref name=":5" /> Ginagamit ng mga mamamahayag ng Reuters ang ''Standards and Values'' (Mga Pamantayan at Kahalagahan) bilang gabay sa makatarungang pag-uulat at pagbubunyag ng mga kaugnay na interes, upang "mapanatili ang mga pagpapahalaga ng integridad at kalayaan na siyang pinagbabatayan ng kanilang reputasyon para sa pagiging mapagkakatiwalaan, tama, mabilis, at eksklusibo."<ref>{{cite web |date=23 Setyembre 2014 |title=Standards and Values |url=https://www.reutersagency.com/en/about/standards-values/ |access-date=17 Nobyembre 2021 |publisher=Reuters |language=en}}</ref><ref>{{cite web |date=11 Marso 2010 |title=Social Media Guide lines |url=https://www.theguardian.com/media/pda/2010/mar/11/reuters-sets-up-social-media-guidelines |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Noong Mayo 2000, napatay si Kurt Schork, isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] mamamahayag, sa isang pananambang habang nasa isang pagtatalaga sa [[Sierra Leone]]. Noong Abril at Agosto 2003, napatay naman ang mga ''news cameraman'' (tagapagkuha ng bidyong balita) na sina Taras Protsyuk at Mazen Dana sa magkahiwalay na insidente ng mga tropang Amerikano sa [[Iraq]]. Noong Hulyo 2007, sina Namir Noor-Eldeen at Saeed Chmagh ay napatay matapos tamaan ng putok mula sa [[helikopter]] ng militar ng Estados Unidos (Apache) sa [[Baghdad]].<ref name="Bumiller0405">{{Cite news |last=Bumiller |first=Elisabeth |date=5 Abril 2010 |title=Video Shows U.S. Killing of Reuters Employees |language=en |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2010/04/06/world/middleeast/06baghdad.html |url-status=live |access-date=24 Agosto 2015 |archive-url=https://archive.today/20120909073632/http://www.nytimes.com/2010/04/06/world/middleeast/06baghdad.html?_r=1 |archive-date=9 Setyembre 2012}}</ref><ref>{{cite web |date=3 Abril 2010 |title=Collateral Murder - Wikileaks - Iraq |url=https://www.youtube.com/watch?v=5rXPrfnU3G0 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211221/5rXPrfnU3G0 |archive-date=21 Disyembre 2021 |access-date=17 Hunyo 2015 |language=en |via=YouTube}}{{cbignore}}</ref> Noong 2004, napatay si Adlan Khasanov, isang kameraman, ng mga separatistang Chechen, habang si Dhia Najim ay napatay rin sa Iraq. Noong Abril 2008, napatay si Fadel Shana, isang cameraman, sa [[Piraso ng Gaza]] matapos tamaan ng putok mula sa [[tangke]] ng [[Israel]].<ref>{{cite news |last=Al-Mughrabi |first=Nidal |date=16 Abril 2008 |title=Reuters cameraman killed in Gaza |language=en |work=Reuters |url=https://www.reuters.com/article/us-palestinians-israel-gaza-reuters-idUSL1632826120080416 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180704041552/https://www.reuters.com/article/us-palestinians-israel-gaza-reuters-idUSL1632826120080416 |archive-date=4 Hulyo 2018}}</ref><ref>{{cite web |last=Mark Sweney |date=17 Abril 2008 |title=Reuters cameraman 'killed by Israeli tank' |url=https://www.theguardian.com/media/2008/apr/17/middleeastthemedia.television?gusrc=rss&feed=worldnews |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Habang nag-uulat sa [[Himagsikang Pangkalinangan|Rebolusyong Kultural]] ng [[Tsina]] noong huling bahagi ng dekada 1960 sa [[Peking]] para sa Reuters, ikinulong ng pamahalaang Tsino si Anthony Grey, isang mamamahayag, bilang tugon sa pagkakakulong ng ilang mamamahayag na Tsino ng kolonyal na pamahalaang [[Briton]] ng [[Hong Kong]].<ref>{{cite news |date=20 Disyembre 1968 |title=Foreign Correspondents: The Tiny World of Anthony Grey |language=en |magazine=Time |url=https://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,844706,00.html |url-status=dead |url-access=subscription |access-date=22 Mayo 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200806203224/https://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,844706,00.html |archive-date=6 Agosto 2020}}</ref> Pinalaya siya matapos ang 27 buwan ng pagkakakulong (mula 1967 hanggang 1969), at pagkaraan ay ginawaran ng OBE (''Order of the British Empire'' o Orden ng [[Imperyong Britaniko]]) ng pamahalaang Briton. Matapos mapalaya, naging isa siyang pinakamabentang nobelistang pangkasaysayan.<ref>{{cite web |last=Tom Phillips |date=11 Mayo 2016 |title=The Cultural Revolution |url=https://www.theguardian.com/world/2016/may/11/the-cultural-revolution-50-years-on-all-you-need-to-know-about-chinas-political-convulsion |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Noong Mayo 2016, inilathala ng websayt na Myrotvorets ng [[Ukranya]] ang mga pangalan at personal na impormasyon ng 4,508 mamamahayag, kabilang ang mga taga-ulat ng Reuters at iba pang kawani ng medya mula sa iba’t ibang panig ng mundo, na kinilala ng mga awtoridad sa mga rehiyong hawak ng mga separatista sa silangang Ukraine.<ref>{{Cite news |last=Shamanska |first=Anna |date=11 Mayo 2016 |title=Ukrainian Hackers Leak Personal Data Of Thousands Of Journalists Who Worked In Donbas |language=en |publisher=Radio Free Europe/Radio Liberty |url=https://www.rferl.org/a/ukraine-hackers-journalist-donbas-current-time/27728765.html |url-status=live |archive-url=https://archive.today/20191014060900/https://www.rferl.org/a/ukraine-hackers-journalist-donbas-current-time/27728765.html |archive-date=14 Oktubre 2019}}</ref> Noong 2018, dalawang mamamahayag ng Reuters ang nahatulan sa [[Myanmar]] dahil sa umano’y pagkuha ng mga lihim ng estado habang iniimbestigahan ang isang [[masaker]] sa isang nayon ng mga Rohingya. Mariing kinondena sa buong mundo ang kanilang pagkakaaresto at pagkakahatol bilang isang pag-atake sa kalayaan ng pamamahayag. Ang mga mamamahayag na sina Wa Lone at Kyaw Soe Oo ay tumanggap ng maraming parangal, kabilang ang ''Foreign Press Association Media Award'' (Parangal mula sa Samahan ng Banyagang Pamamahayag), ''Pulitzer Prize for International Reporting'' (Parangal ng Pulitzer para sa Pandaigdigang Ulat), at kinilalang bahagi ng ''Time Person of the Year'' (Indibiduwal ng Taon ng [[Time]]) ng 2018 kasama ang iba pang inuusig na mamamahayag.<ref>{{cite news |date=23 Disyembre 2018 |title=Wa Lone and Kyaw Soe Oo to appeal seven-year sentence |language=en |publisher=Al-Jazeera |url=https://www.aljazeera.com/news/2018/12/wa-lone-kyaw-soe-oo-appeal-year-sentence-181224012706486.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190427164532/https://www.aljazeera.com/news/2018/12/wa-lone-kyaw-soe-oo-appeal-year-sentence-181224012706486.html |archive-date=27 Abril 2019}}</ref><ref>{{cite press release|url=https://www.reuters.com/article/rpb-fpamediaaward/reuters-journalists-wa-lone-and-kyaw-soe-oo-win-journalist-of-the-year-at-foreign-press-association-media-awards-idUSKCN1NW1T8|title=Reuters journalists Wa Lone and Kyaw Soe Oo win Journalist of the Year at Foreign Press Association Media Awards|date=27 Nobyembre 2018|publisher=Reuters Press Blog|url-status=live|archive-date=7 Mayo 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190507114518/https://www.reuters.com/article/rpb-fpamediaaward/reuters-journalists-wa-lone-and-kyaw-soe-oo-win-journalist-of-the-year-at-foreign-press-association-media-awards-idUSKCN1NW1T8|language=en}}</ref><ref>{{cite news |date=15 Abril 2019 |title=Pulitzer Prize: 2019 Winners List |language=en |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2019/04/15/business/media/pulitzer-prize-winners.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190530230716/https://www.nytimes.com/2019/04/15/business/media/pulitzer-prize-winners.html |archive-date=30 Mayo 2019}}</ref> Matapos ang 511 araw sa bilangguan, pinalaya sila noong 7 Mayo 2019 matapos tumanggap ng pampanguluhang ''pardon'' o patawad.<ref>{{cite news |date=7 Mayo 2019 |title=Wa Lone and Kyaw Soe Oo: Reuters journalists freed in Myanmar |language=en |work=[[BBC News]] |url=https://www.bbc.com/news/world-asia-48182712 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190824201809/https://www.bbc.com/news/world-asia-48182712 |archive-date=24 Agosto 2019}}</ref> Noong Pebrero 2023, ginawaran ang isang pangkat ng mga mamamahayag ng Reuters ng ''Selden Ring Award'' dahil sa kanilang imbestigasyon na naglantad ng mga pag-abuso sa [[karapatang pantao]] ng militar ng [[Nigeria]].<ref>{{Cite web |date=15 Pebrero 2023 |title=Reuters wins Selden Ring Award for investigation of Nigerian military |url=https://news.yahoo.com/reuters-wins-selden-ring-award-204523961.html |access-date=16 Pebrero 2023 |website=Yahoo News |language=en-US}}</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Pamamahayag]] [[Kategorya:Mga kompanya ng pamamahayag]] [[Kategorya:Mga kompanya sa United Kingdom]] aqrs3vphata4snqm5jzmso6tm4fv3s7 2168184 2168174 2025-07-10T09:32:00Z Jojit fb 38 2168184 wikitext text/x-wiki {{Infobox company|name=Reuters|logo=Reuters logo 2024.svg|image=Exterior of 5 Canada Square.jpg|image_caption=Punong-himpilan ng Reuters sa 5 Canada Square sa Canary Wharf, Londres|type=Dibisyon|foundation={{Start date and age|df=yes|1851|10}}|founder=Paul Julius Reuter|area_served=Buong mundo|key_people={{ubl|Paul Bascobert (pangulo)<ref>{{cite web|title=Executive team - Thomson Reuters|url=https://www.thomsonreuters.com/en/about-us/executive-team.html#busines|website=thomsonreuters.com|access-date=26 Oktubre 2024|language=en}}</ref>|Alessandra Galloni (punong-patnugot)<ref>{{cite web|title=Executive team - Thomson Reuters|url=https://www.thomsonreuters.com/en/about-us/executive-team.html#:~:text=Alessandra%20Galloni%C2%A0,in%2DChief%2C%20Reuters|website=thomsonreuters.com|access-date=26 Oktubre 2024|language=en}}</ref>}}|industry=Ahensyang pambalita|location=5 Canada Square, Canary Wharf, Londres, [[Inglatera]]|num_employees=25,000<ref>{{Cite web |title=Working at Thomson Reuters |url=https://www.thomsonreuters.com/en/careers/working-at-thomson-reuters.html |access-date=2025-01-12 |website=www.thomsonreuters.com |language=en-US}}</ref>|owner=Pamilyang Thomson|homepage={{URL|reuters.com}}}}Ang '''Reuters''' (/ROY-terz/) ay isang ahensiyang [[Pamamahayag|pampamahayag]] na pagmamay-ari ng Thomson Reuters.<ref>{{cite web |title=Thomson Reuters |url=https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-url=https://web.archive.org/web/20181107003736/https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-date=7 Nobyembre 2018 |access-date=17 Hunyo 2022 |website=Britannica |language=en}}</ref><ref>{{cite web |title=About us |url=https://agency.reuters.com/en/about-us.html |access-date=14 Enero 2019 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ito ay may humigit-kumulang 2,500 [[mamamahayag]] at 600 [[Potograpo|potograpong]] mamamahayag na nakatalaga sa humigit-kumulang 200 lokasyon sa buong mundo, na nagsusulat sa 16 na [[wika]].<ref>{{cite web |date=2017 |title=Reuters the Facts |url=https://www.thomsonreuters.com/content/dam/openweb/documents/pdf/reuters-news-agency/fact-sheet/reuters-fact-sheet.pdf |access-date=18 Marso 2024 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ang Reuters ay isa sa pinakamalalaking ahensiya ng [[balita]] sa buong mundo.<ref name="britannica-two">{{cite encyclopedia |title=News agency |encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] |url=https://www.britannica.com/topic/news-agency#ref203528 |access-date=18 Pebrero 2017 |date=23 Agosto 2002 |language=en}}</ref><ref name=":5">{{cite web |last=Stephen Brook |date=30 Mayo 2006 |title=Reuters recruits 100 journalists |url=https://www.theguardian.com/media/2006/may/30/reuters.pressandpublishing |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Itinatag ang ahensiya sa [[Londres]], [[Inglatera]] noong 1851 ni Paul Reuter. Nakuha ito ng Thomson Corporation mula sa [[Canada]] sa isang pagsasanib ng [[korporasyon]] noong 2008, na nagbunga ng pagkakatatag ng Thomson Reuters Corporation.<ref name=":5" /> Noong Disyembre 2024, napabilang ang Reuters sa ika-27 na pinakabinibisitang [[websayt]] ng balita sa buong mundo, na may higit sa 105 milyong mambabasa bawat buwan.<ref>{{Cite web |last=Gazette |first=Press |date=2024-12-19 |title=Top 50 news websites in the world: AP and NBC see more than 50% monthly surge |url=https://pressgazette.co.uk/media-audience-and-business-data/media_metrics/most-popular-websites-news-world-monthly-2/ |access-date=2025-01-08 |website=Press Gazette |language=en-US}}</ref> == Mga mamamahayag == May humigit-kumulang 2,500 mamamahayag at 600 potograpong mamamahayag<ref>{{Cite web |title=Pictures |url=https://www.reutersagency.com/en/content-types/pictures/ |access-date=17 Disyembre 2020 |website=Reuters News Agency |language=en}}</ref> ang nagtatrabaho sa Reuters sa halos 200 lokasyon sa buong mundo.<ref name=":1">{{Cite web |title=Home – Reuters News – The Real World in Real Time |url=https://www.reutersagency.com/en/ |access-date=13 Disyembre 2020 |website=Reuters News Agency |language=en-US}}</ref><ref name=":0">{{cite web |title=Careers |url=https://www.reuters.tv/careers |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20191202001145/http://www.reuters.tv/careers |archive-date=2 Disyembre 2019 |access-date=14 Enero 2019 |website=www.reuters.tv |language=en}}</ref><ref name=":5" /> Ginagamit ng mga mamamahayag ng Reuters ang ''Standards and Values'' (Mga Pamantayan at Kahalagahan) bilang gabay sa makatarungang pag-uulat at pagbubunyag ng mga kaugnay na interes, upang "mapanatili ang mga pagpapahalaga ng integridad at kalayaan na siyang pinagbabatayan ng kanilang reputasyon para sa pagiging mapagkakatiwalaan, tama, mabilis, at eksklusibo."<ref>{{cite web |date=23 Setyembre 2014 |title=Standards and Values |url=https://www.reutersagency.com/en/about/standards-values/ |access-date=17 Nobyembre 2021 |publisher=Reuters |language=en}}</ref><ref>{{cite web |date=11 Marso 2010 |title=Social Media Guide lines |url=https://www.theguardian.com/media/pda/2010/mar/11/reuters-sets-up-social-media-guidelines |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Noong Mayo 2000, napatay si Kurt Schork, isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] mamamahayag, sa isang pananambang habang nasa isang pagtatalaga sa [[Sierra Leone]]. Noong Abril at Agosto 2003, napatay naman ang mga ''news cameraman'' (tagapagkuha ng bidyong balita) na sina Taras Protsyuk at Mazen Dana sa magkahiwalay na insidente ng mga tropang Amerikano sa [[Iraq]]. Noong Hulyo 2007, sina Namir Noor-Eldeen at Saeed Chmagh ay napatay matapos tamaan ng putok mula sa [[helikopter]] ng militar ng Estados Unidos (Apache) sa [[Baghdad]].<ref name="Bumiller0405">{{Cite news |last=Bumiller |first=Elisabeth |date=5 Abril 2010 |title=Video Shows U.S. Killing of Reuters Employees |language=en |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2010/04/06/world/middleeast/06baghdad.html |url-status=live |access-date=24 Agosto 2015 |archive-url=https://archive.today/20120909073632/http://www.nytimes.com/2010/04/06/world/middleeast/06baghdad.html?_r=1 |archive-date=9 Setyembre 2012}}</ref><ref>{{cite web |date=3 Abril 2010 |title=Collateral Murder - Wikileaks - Iraq |url=https://www.youtube.com/watch?v=5rXPrfnU3G0 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211221/5rXPrfnU3G0 |archive-date=21 Disyembre 2021 |access-date=17 Hunyo 2015 |language=en |via=YouTube}}{{cbignore}}</ref> Noong 2004, napatay si Adlan Khasanov, isang kameraman, ng mga separatistang Chechen, habang si Dhia Najim ay napatay rin sa Iraq. Noong Abril 2008, napatay si Fadel Shana, isang cameraman, sa [[Piraso ng Gaza]] matapos tamaan ng putok mula sa [[tangke]] ng [[Israel]].<ref>{{cite news |last=Al-Mughrabi |first=Nidal |date=16 Abril 2008 |title=Reuters cameraman killed in Gaza |language=en |work=Reuters |url=https://www.reuters.com/article/us-palestinians-israel-gaza-reuters-idUSL1632826120080416 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180704041552/https://www.reuters.com/article/us-palestinians-israel-gaza-reuters-idUSL1632826120080416 |archive-date=4 Hulyo 2018}}</ref><ref>{{cite web |last=Mark Sweney |date=17 Abril 2008 |title=Reuters cameraman 'killed by Israeli tank' |url=https://www.theguardian.com/media/2008/apr/17/middleeastthemedia.television?gusrc=rss&feed=worldnews |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Habang nag-uulat sa [[Himagsikang Pangkalinangan|Rebolusyong Kultural]] ng [[Tsina]] noong huling bahagi ng dekada 1960 sa [[Peking]] para sa Reuters, ikinulong ng pamahalaang Tsino si Anthony Grey, isang mamamahayag, bilang tugon sa pagkakakulong ng ilang mamamahayag na Tsino ng kolonyal na pamahalaang [[Briton]] ng [[Hong Kong]].<ref>{{cite news |date=20 Disyembre 1968 |title=Foreign Correspondents: The Tiny World of Anthony Grey |language=en |magazine=Time |url=https://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,844706,00.html |url-status=dead |url-access=subscription |access-date=22 Mayo 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200806203224/https://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,844706,00.html |archive-date=6 Agosto 2020}}</ref> Pinalaya siya matapos ang 27 buwan ng pagkakakulong (mula 1967 hanggang 1969), at pagkaraan ay ginawaran ng OBE (''Order of the British Empire'' o Orden ng [[Imperyong Britaniko]]) ng pamahalaang Briton. Matapos mapalaya, naging isa siyang pinakamabentang nobelistang pangkasaysayan.<ref>{{cite web |last=Tom Phillips |date=11 Mayo 2016 |title=The Cultural Revolution |url=https://www.theguardian.com/world/2016/may/11/the-cultural-revolution-50-years-on-all-you-need-to-know-about-chinas-political-convulsion |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Noong Mayo 2016, inilathala ng websayt na Myrotvorets ng [[Ukranya]] ang mga pangalan at personal na impormasyon ng 4,508 mamamahayag, kabilang ang mga taga-ulat ng Reuters at iba pang kawani ng medya mula sa iba’t ibang panig ng mundo, na kinilala ng mga awtoridad sa mga rehiyong hawak ng mga separatista sa silangang Ukraine.<ref>{{Cite news |last=Shamanska |first=Anna |date=11 Mayo 2016 |title=Ukrainian Hackers Leak Personal Data Of Thousands Of Journalists Who Worked In Donbas |language=en |publisher=Radio Free Europe/Radio Liberty |url=https://www.rferl.org/a/ukraine-hackers-journalist-donbas-current-time/27728765.html |url-status=live |archive-url=https://archive.today/20191014060900/https://www.rferl.org/a/ukraine-hackers-journalist-donbas-current-time/27728765.html |archive-date=14 Oktubre 2019}}</ref> Noong 2018, dalawang mamamahayag ng Reuters ang nahatulan sa [[Myanmar]] dahil sa umano’y pagkuha ng mga lihim ng estado habang iniimbestigahan ang isang [[masaker]] sa isang nayon ng mga Rohingya. Mariing kinondena sa buong mundo ang kanilang pagkakaaresto at pagkakahatol bilang isang pag-atake sa kalayaan ng pamamahayag. Ang mga mamamahayag na sina Wa Lone at Kyaw Soe Oo ay tumanggap ng maraming parangal, kabilang ang ''Foreign Press Association Media Award'' (Parangal mula sa Samahan ng Banyagang Pamamahayag), ''Pulitzer Prize for International Reporting'' (Parangal ng Pulitzer para sa Pandaigdigang Ulat), at kinilalang bahagi ng ''Time Person of the Year'' (Indibiduwal ng Taon ng [[Time]]) ng 2018 kasama ang iba pang inuusig na mamamahayag.<ref>{{cite news |date=23 Disyembre 2018 |title=Wa Lone and Kyaw Soe Oo to appeal seven-year sentence |language=en |publisher=Al-Jazeera |url=https://www.aljazeera.com/news/2018/12/wa-lone-kyaw-soe-oo-appeal-year-sentence-181224012706486.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190427164532/https://www.aljazeera.com/news/2018/12/wa-lone-kyaw-soe-oo-appeal-year-sentence-181224012706486.html |archive-date=27 Abril 2019}}</ref><ref>{{cite press release|url=https://www.reuters.com/article/rpb-fpamediaaward/reuters-journalists-wa-lone-and-kyaw-soe-oo-win-journalist-of-the-year-at-foreign-press-association-media-awards-idUSKCN1NW1T8|title=Reuters journalists Wa Lone and Kyaw Soe Oo win Journalist of the Year at Foreign Press Association Media Awards|date=27 Nobyembre 2018|publisher=Reuters Press Blog|url-status=live|archive-date=7 Mayo 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190507114518/https://www.reuters.com/article/rpb-fpamediaaward/reuters-journalists-wa-lone-and-kyaw-soe-oo-win-journalist-of-the-year-at-foreign-press-association-media-awards-idUSKCN1NW1T8|language=en}}</ref><ref>{{cite news |date=15 Abril 2019 |title=Pulitzer Prize: 2019 Winners List |language=en |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2019/04/15/business/media/pulitzer-prize-winners.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190530230716/https://www.nytimes.com/2019/04/15/business/media/pulitzer-prize-winners.html |archive-date=30 Mayo 2019}}</ref> Matapos ang 511 araw sa bilangguan, pinalaya sila noong 7 Mayo 2019 matapos tumanggap ng pampanguluhang ''pardon'' o patawad.<ref>{{cite news |date=7 Mayo 2019 |title=Wa Lone and Kyaw Soe Oo: Reuters journalists freed in Myanmar |language=en |work=[[BBC News]] |url=https://www.bbc.com/news/world-asia-48182712 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190824201809/https://www.bbc.com/news/world-asia-48182712 |archive-date=24 Agosto 2019}}</ref> Noong Pebrero 2023, ginawaran ang isang pangkat ng mga mamamahayag ng Reuters ng ''Selden Ring Award'' dahil sa kanilang imbestigasyon na naglantad ng mga pag-abuso sa [[karapatang pantao]] ng militar ng [[Nigeria]].<ref>{{Cite web |date=15 Pebrero 2023 |title=Reuters wins Selden Ring Award for investigation of Nigerian military |url=https://news.yahoo.com/reuters-wins-selden-ring-award-204523961.html |access-date=16 Pebrero 2023 |website=Yahoo News |language=en-US}}</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Pamamahayag]] [[Kategorya:Mga kompanya ng pamamahayag]] [[Kategorya:Mga kompanya sa United Kingdom]] gk1v2m9xwj7ifnxslf5wgk4jf4fn4j6 2168189 2168184 2025-07-10T09:38:13Z Jojit fb 38 2168189 wikitext text/x-wiki {{Infobox company|name=Reuters|logo=Reuters logo 2024.svg|image=Exterior of 5 Canada Square.jpg|image_caption=Punong-himpilan ng Reuters sa 5 Canada Square sa Canary Wharf, Londres|type=Dibisyon|foundation={{Start date and age|df=yes|1851|10}}|founder=Paul Julius Reuter|area_served=Buong mundo|key_people={{ubl|Paul Bascobert (pangulo)<ref>{{cite web|title=Executive team - Thomson Reuters|url=https://www.thomsonreuters.com/en/about-us/executive-team.html#busines|website=thomsonreuters.com|access-date=26 Oktubre 2024|language=en}}</ref>|Alessandra Galloni (punong-patnugot)<ref>{{cite web|title=Executive team - Thomson Reuters|url=https://www.thomsonreuters.com/en/about-us/executive-team.html#:~:text=Alessandra%20Galloni%C2%A0,in%2DChief%2C%20Reuters|website=thomsonreuters.com|access-date=26 Oktubre 2024|language=en}}</ref>}}|industry=Ahensyang pambalita|location=5 Canada Square, Canary Wharf, Londres, [[Inglatera]]|num_employees=25,000<ref>{{Cite web |title=Working at Thomson Reuters |url=https://www.thomsonreuters.com/en/careers/working-at-thomson-reuters.html |access-date=2025-01-12 |website=www.thomsonreuters.com |language=en-US}}</ref>|owner=Pamilyang Thomson|homepage={{URL|reuters.com}}}}Ang '''Reuters''' (/ROY-terz/) ay isang ahensiyang [[Pamamahayag|pampamahayag]] na pagmamay-ari ng Thomson Reuters.<ref>{{cite web |title=Thomson Reuters |url=https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-url=https://web.archive.org/web/20181107003736/https://www.britannica.com/topic/Thomson-Reuters |archive-date=7 Nobyembre 2018 |access-date=17 Hunyo 2022 |website=Britannica |language=en}}</ref><ref>{{cite web |title=About us |url=https://agency.reuters.com/en/about-us.html |access-date=14 Enero 2019 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ito ay may humigit-kumulang 2,500 [[mamamahayag]] at 600 [[Potograpo|potograpong]] mamamahayag na nakatalaga sa humigit-kumulang 200 lokasyon sa buong mundo, na nagsusulat sa 16 na [[wika]].<ref>{{cite web |date=2017 |title=Reuters the Facts |url=https://www.thomsonreuters.com/content/dam/openweb/documents/pdf/reuters-news-agency/fact-sheet/reuters-fact-sheet.pdf |access-date=18 Marso 2024 |website=Reuters |language=en}}</ref> Ang Reuters ay isa sa pinakamalalaking ahensiya ng [[balita]] sa buong mundo.<ref name="britannica-two">{{cite encyclopedia |title=News agency |encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] |url=https://www.britannica.com/topic/news-agency#ref203528 |access-date=18 Pebrero 2017 |date=23 Agosto 2002 |language=en}}</ref><ref name=":5">{{cite web |last=Stephen Brook |date=30 Mayo 2006 |title=Reuters recruits 100 journalists |url=https://www.theguardian.com/media/2006/may/30/reuters.pressandpublishing |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> [[File:Reuter,_Paul_Julius_von,_Nadar,_Gallica.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Reuter,_Paul_Julius_von,_Nadar,_Gallica.jpg|thumb|Si Paul Reuter, ang tagapagtatag ng Reuters (kuha ni Nadar, {{Circa|1865}})]] Itinatag ang ahensiya sa [[Londres]], [[Inglatera]] noong 1851 ni Paul Reuter. Nakuha ito ng Thomson Corporation mula sa [[Canada]] sa isang pagsasanib ng [[korporasyon]] noong 2008, na nagbunga ng pagkakatatag ng Thomson Reuters Corporation.<ref name=":5" /> Noong Disyembre 2024, napabilang ang Reuters sa ika-27 na pinakabinibisitang [[websayt]] ng balita sa buong mundo, na may higit sa 105 milyong mambabasa bawat buwan.<ref>{{Cite web |last=Gazette |first=Press |date=2024-12-19 |title=Top 50 news websites in the world: AP and NBC see more than 50% monthly surge |url=https://pressgazette.co.uk/media-audience-and-business-data/media_metrics/most-popular-websites-news-world-monthly-2/ |access-date=2025-01-08 |website=Press Gazette |language=en-US}}</ref> == Mga mamamahayag == May humigit-kumulang 2,500 mamamahayag at 600 potograpong mamamahayag<ref>{{Cite web |title=Pictures |url=https://www.reutersagency.com/en/content-types/pictures/ |access-date=17 Disyembre 2020 |website=Reuters News Agency |language=en}}</ref> ang nagtatrabaho sa Reuters sa halos 200 lokasyon sa buong mundo.<ref name=":1">{{Cite web |title=Home – Reuters News – The Real World in Real Time |url=https://www.reutersagency.com/en/ |access-date=13 Disyembre 2020 |website=Reuters News Agency |language=en-US}}</ref><ref name=":0">{{cite web |title=Careers |url=https://www.reuters.tv/careers |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20191202001145/http://www.reuters.tv/careers |archive-date=2 Disyembre 2019 |access-date=14 Enero 2019 |website=www.reuters.tv |language=en}}</ref><ref name=":5" /> Ginagamit ng mga mamamahayag ng Reuters ang ''Standards and Values'' (Mga Pamantayan at Kahalagahan) bilang gabay sa makatarungang pag-uulat at pagbubunyag ng mga kaugnay na interes, upang "mapanatili ang mga pagpapahalaga ng integridad at kalayaan na siyang pinagbabatayan ng kanilang reputasyon para sa pagiging mapagkakatiwalaan, tama, mabilis, at eksklusibo."<ref>{{cite web |date=23 Setyembre 2014 |title=Standards and Values |url=https://www.reutersagency.com/en/about/standards-values/ |access-date=17 Nobyembre 2021 |publisher=Reuters |language=en}}</ref><ref>{{cite web |date=11 Marso 2010 |title=Social Media Guide lines |url=https://www.theguardian.com/media/pda/2010/mar/11/reuters-sets-up-social-media-guidelines |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Noong Mayo 2000, napatay si Kurt Schork, isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] mamamahayag, sa isang pananambang habang nasa isang pagtatalaga sa [[Sierra Leone]]. Noong Abril at Agosto 2003, napatay naman ang mga ''news cameraman'' (tagapagkuha ng bidyong balita) na sina Taras Protsyuk at Mazen Dana sa magkahiwalay na insidente ng mga tropang Amerikano sa [[Iraq]]. Noong Hulyo 2007, sina Namir Noor-Eldeen at Saeed Chmagh ay napatay matapos tamaan ng putok mula sa [[helikopter]] ng militar ng Estados Unidos (Apache) sa [[Baghdad]].<ref name="Bumiller0405">{{Cite news |last=Bumiller |first=Elisabeth |date=5 Abril 2010 |title=Video Shows U.S. Killing of Reuters Employees |language=en |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2010/04/06/world/middleeast/06baghdad.html |url-status=live |access-date=24 Agosto 2015 |archive-url=https://archive.today/20120909073632/http://www.nytimes.com/2010/04/06/world/middleeast/06baghdad.html?_r=1 |archive-date=9 Setyembre 2012}}</ref><ref>{{cite web |date=3 Abril 2010 |title=Collateral Murder - Wikileaks - Iraq |url=https://www.youtube.com/watch?v=5rXPrfnU3G0 |url-status=live |archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211221/5rXPrfnU3G0 |archive-date=21 Disyembre 2021 |access-date=17 Hunyo 2015 |language=en |via=YouTube}}{{cbignore}}</ref> Noong 2004, napatay si Adlan Khasanov, isang kameraman, ng mga separatistang Chechen, habang si Dhia Najim ay napatay rin sa Iraq. Noong Abril 2008, napatay si Fadel Shana, isang cameraman, sa [[Piraso ng Gaza]] matapos tamaan ng putok mula sa [[tangke]] ng [[Israel]].<ref>{{cite news |last=Al-Mughrabi |first=Nidal |date=16 Abril 2008 |title=Reuters cameraman killed in Gaza |language=en |work=Reuters |url=https://www.reuters.com/article/us-palestinians-israel-gaza-reuters-idUSL1632826120080416 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180704041552/https://www.reuters.com/article/us-palestinians-israel-gaza-reuters-idUSL1632826120080416 |archive-date=4 Hulyo 2018}}</ref><ref>{{cite web |last=Mark Sweney |date=17 Abril 2008 |title=Reuters cameraman 'killed by Israeli tank' |url=https://www.theguardian.com/media/2008/apr/17/middleeastthemedia.television?gusrc=rss&feed=worldnews |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Habang nag-uulat sa [[Himagsikang Pangkalinangan|Rebolusyong Kultural]] ng [[Tsina]] noong huling bahagi ng dekada 1960 sa [[Peking]] para sa Reuters, ikinulong ng pamahalaang Tsino si Anthony Grey, isang mamamahayag, bilang tugon sa pagkakakulong ng ilang mamamahayag na Tsino ng kolonyal na pamahalaang [[Briton]] ng [[Hong Kong]].<ref>{{cite news |date=20 Disyembre 1968 |title=Foreign Correspondents: The Tiny World of Anthony Grey |language=en |magazine=Time |url=https://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,844706,00.html |url-status=dead |url-access=subscription |access-date=22 Mayo 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200806203224/https://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,844706,00.html |archive-date=6 Agosto 2020}}</ref> Pinalaya siya matapos ang 27 buwan ng pagkakakulong (mula 1967 hanggang 1969), at pagkaraan ay ginawaran ng OBE (''Order of the British Empire'' o Orden ng [[Imperyong Britaniko]]) ng pamahalaang Briton. Matapos mapalaya, naging isa siyang pinakamabentang nobelistang pangkasaysayan.<ref>{{cite web |last=Tom Phillips |date=11 Mayo 2016 |title=The Cultural Revolution |url=https://www.theguardian.com/world/2016/may/11/the-cultural-revolution-50-years-on-all-you-need-to-know-about-chinas-political-convulsion |access-date=5 Nobyembre 2021 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Noong Mayo 2016, inilathala ng websayt na Myrotvorets ng [[Ukranya]] ang mga pangalan at personal na impormasyon ng 4,508 mamamahayag, kabilang ang mga taga-ulat ng Reuters at iba pang kawani ng medya mula sa iba’t ibang panig ng mundo, na kinilala ng mga awtoridad sa mga rehiyong hawak ng mga separatista sa silangang Ukraine.<ref>{{Cite news |last=Shamanska |first=Anna |date=11 Mayo 2016 |title=Ukrainian Hackers Leak Personal Data Of Thousands Of Journalists Who Worked In Donbas |language=en |publisher=Radio Free Europe/Radio Liberty |url=https://www.rferl.org/a/ukraine-hackers-journalist-donbas-current-time/27728765.html |url-status=live |archive-url=https://archive.today/20191014060900/https://www.rferl.org/a/ukraine-hackers-journalist-donbas-current-time/27728765.html |archive-date=14 Oktubre 2019}}</ref> Noong 2018, dalawang mamamahayag ng Reuters ang nahatulan sa [[Myanmar]] dahil sa umano’y pagkuha ng mga lihim ng estado habang iniimbestigahan ang isang [[masaker]] sa isang nayon ng mga Rohingya. Mariing kinondena sa buong mundo ang kanilang pagkakaaresto at pagkakahatol bilang isang pag-atake sa kalayaan ng pamamahayag. Ang mga mamamahayag na sina Wa Lone at Kyaw Soe Oo ay tumanggap ng maraming parangal, kabilang ang ''Foreign Press Association Media Award'' (Parangal mula sa Samahan ng Banyagang Pamamahayag), ''Pulitzer Prize for International Reporting'' (Parangal ng Pulitzer para sa Pandaigdigang Ulat), at kinilalang bahagi ng ''Time Person of the Year'' (Indibiduwal ng Taon ng [[Time]]) ng 2018 kasama ang iba pang inuusig na mamamahayag.<ref>{{cite news |date=23 Disyembre 2018 |title=Wa Lone and Kyaw Soe Oo to appeal seven-year sentence |language=en |publisher=Al-Jazeera |url=https://www.aljazeera.com/news/2018/12/wa-lone-kyaw-soe-oo-appeal-year-sentence-181224012706486.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190427164532/https://www.aljazeera.com/news/2018/12/wa-lone-kyaw-soe-oo-appeal-year-sentence-181224012706486.html |archive-date=27 Abril 2019}}</ref><ref>{{cite press release|url=https://www.reuters.com/article/rpb-fpamediaaward/reuters-journalists-wa-lone-and-kyaw-soe-oo-win-journalist-of-the-year-at-foreign-press-association-media-awards-idUSKCN1NW1T8|title=Reuters journalists Wa Lone and Kyaw Soe Oo win Journalist of the Year at Foreign Press Association Media Awards|date=27 Nobyembre 2018|publisher=Reuters Press Blog|url-status=live|archive-date=7 Mayo 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190507114518/https://www.reuters.com/article/rpb-fpamediaaward/reuters-journalists-wa-lone-and-kyaw-soe-oo-win-journalist-of-the-year-at-foreign-press-association-media-awards-idUSKCN1NW1T8|language=en}}</ref><ref>{{cite news |date=15 Abril 2019 |title=Pulitzer Prize: 2019 Winners List |language=en |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2019/04/15/business/media/pulitzer-prize-winners.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190530230716/https://www.nytimes.com/2019/04/15/business/media/pulitzer-prize-winners.html |archive-date=30 Mayo 2019}}</ref> Matapos ang 511 araw sa bilangguan, pinalaya sila noong 7 Mayo 2019 matapos tumanggap ng pampanguluhang ''pardon'' o patawad.<ref>{{cite news |date=7 Mayo 2019 |title=Wa Lone and Kyaw Soe Oo: Reuters journalists freed in Myanmar |language=en |work=[[BBC News]] |url=https://www.bbc.com/news/world-asia-48182712 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190824201809/https://www.bbc.com/news/world-asia-48182712 |archive-date=24 Agosto 2019}}</ref> Noong Pebrero 2023, ginawaran ang isang pangkat ng mga mamamahayag ng Reuters ng ''Selden Ring Award'' dahil sa kanilang imbestigasyon na naglantad ng mga pag-abuso sa [[karapatang pantao]] ng militar ng [[Nigeria]].<ref>{{Cite web |date=15 Pebrero 2023 |title=Reuters wins Selden Ring Award for investigation of Nigerian military |url=https://news.yahoo.com/reuters-wins-selden-ring-award-204523961.html |access-date=16 Pebrero 2023 |website=Yahoo News |language=en-US}}</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Pamamahayag]] [[Kategorya:Mga kompanya ng pamamahayag]] [[Kategorya:Mga kompanya sa United Kingdom]] fcpbvcfnqzz337op4xj9a1i9f80w7lb 0 228330 2168153 2100226 2025-07-10T05:33:53Z 27.49.15.2 nothing els 2168153 wikitext text/x-wiki {{ website |name = Google Translate |logo = [[File:Google Translate Icon.png|130px]] | = {{URL|https://translate.google.com}} |commercial = Oo |type = [[Statistical machine translation]] |registration = |language = 103 mga wika, tignan ang [[Google Translate#Mga wikang suportado|mga wikang suportado]] |num_users = Mahigit 200 milyong tao.<ref name="CNET">{{web|url=https://www.cnet.com/news/google-translate-now-serves-200-million-people-daily/|title=Google Translate now serves 200 million people daily|=Shankland|=Stephen|publisher=CNET|=October 17, 2014}}</ref> |owner = [[Google]] |launch_date = {{start date and age|2006|4|28|=yes}} (as [[rule-based machine translation]])<ref>{{ web|url=https://research.googleblog.com/2006/04/statistical-machine-translation-live.html|title=Research Blog: Statistical machine translation live|work=Google Research Blog|date=April 28, 2006|=March 11, 2016}}</ref><>{{start date and age|2007|10|22|=yes}} (as [[statistical machine translation]])<ref>{{ web|url=https://googlesystem.blogspot.com/2007/10/google-translate-switches-to-googles.html|title=Google to Its Own Translation System|work=Google System Blogspot|date=October 22, 2007|=March 11, 2016}}</ref> |current_status = Aktibo }} Ang '''Google Translate''' ay isang libreng statistical machine translation service na pagmamay-ari ng para ng teksto, salita, mga imahe, mga site, o video mula sa isang wika patungo sa iba. ==Tingnan din== *[[Google Input Tools]] *[[Google Fonts]] *[[Yandex Translate]], kakumpetensyang produkto ng kompanyang Yandex ==Mga kawing panlabas== *[https://translate.google.com/?hl=tl Google Translate sa wikang Tagalog] *[https://www.google.com/inputtools/ Google Input Tools] *[https://fonts.google.com/ Google Fonts] *[https://www.google.com/get/noto/ Google Noto Fonts] *[http://teachyoubackwards.com Teach You Backwards: An In-Depth Study of Google Translate for 103 Languages] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191224074515/https://www.teachyoubackwards.com/ |date=2019-12-24 }} {{stub}}{{authority control}} [[Kategorya:Google]] surjxucpgm3nprm1rs6fwcxlmmwn7lr 2168178 2168153 2025-07-10T09:28:39Z Như Gây Mê 138684 Reverted 1 edit by [[Special:Contributions/27.49.15.2|27.49.15.2]] ([[User talk:27.49.15.2|talk]]) (TwinkleGlobal) 2168178 wikitext text/x-wiki {{Infobox website |name = Google Translate |logo = [[File:Google Translate Icon.png|130px]] |url = {{URL|https://translate.google.com}} |commercial = Oo |type = [[Statistical machine translation]] |registration = Opsyonal |language = 103 mga wika, tignan ang [[Google Translate#Mga wikang suportado|mga wikang suportado]] |num_users = Mahigit 200 milyong tao.<ref name="CNET">{{cite web|url=https://www.cnet.com/news/google-translate-now-serves-200-million-people-daily/|title=Google Translate now serves 200 million people daily|last1=Shankland|first1=Stephen|publisher=CNET|accessdate=October 17, 2014}}</ref> |owner = [[Google]] |launch_date = {{start date and age|2006|4|28|mf=yes}} (as [[rule-based machine translation]])<ref>{{cite web|url=https://research.googleblog.com/2006/04/statistical-machine-translation-live.html|title=Research Blog: Statistical machine translation live|work=Google Research Blog|date=April 28, 2006|accessdate=March 11, 2016}}</ref><br>{{start date and age|2007|10|22|mf=yes}} (as [[statistical machine translation]])<ref>{{cite web|url=https://googlesystem.blogspot.com/2007/10/google-translate-switches-to-googles.html|title=Google Switches to Its Own Translation System|work=Google System Blogspot|date=October 22, 2007|accessdate=March 11, 2016}}</ref> |current_status = Aktibo }} Ang '''Google Translate''' ay isang libreng multilingual statistical machine translation service na pagmamay-ari ng [[Google]] para magsalin ng teksto, salita, mga imahe, mga site, o video mula sa isang wika patungo sa iba. ==Tingnan din== *[[Google Input Tools]] *[[Google Fonts]] *[[Yandex Translate]], kakumpetensyang produkto ng kompanyang Yandex ==Mga kawing panlabas== *[https://translate.google.com/?hl=tl Google Translate sa wikang Tagalog] *[https://www.google.com/inputtools/ Google Input Tools] *[https://fonts.google.com/ Google Fonts] *[https://www.google.com/get/noto/ Google Noto Fonts] *[http://teachyoubackwards.com Teach You Backwards: An In-Depth Study of Google Translate for 103 Languages] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191224074515/https://www.teachyoubackwards.com/ |date=2019-12-24 }} {{stub}}{{authority control}} [[Kategorya:Google]] ds5e7d09nhmasru5cobmgncnw0ud0mz 0 232828 2168126 2127850 2025-07-10T03:58:48Z Iklmngglng 141088 2168126 wikitext text/x-wiki {{infobox image | title = Plasma | image = {{nowrap|[[File:Lightning3.jpg|217px]] [[File:NeTube.jpg|183px]]}} | caption = Ang [[kidlat]] at ang mga [[diklap ng kuryente]] ay pang-araw-araw na mga halimbawa ng kababalaghan na yari mula sa plasma. Ang mga [[ilaw na neon]] ay mas tumpak na matatawag na "ilaw ng plasma", dahil sa ang liwanag ay mula sa plasma na nasa loob nila. }} Ang '''plasma''' (mula sa [[Wikang Griyego|Griyego]]ng πλάσμα, "anumang nabuo"<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3Dpla%2Fsma πλάσμα], Henry George Liddell, Robert Scott, ''A Greek-English Lexicon'', sa Perseus</ref>), ayon sa [[agham na likas]], ay isa sa mga apat na mga katayuan ng [[materya]] (ang iba pa ay ang pagiging [[solido]], [[likido]], at [[gas]]). Ang plasma ay paminsan-minsang tinatawag bilang ang pang-apat na katayuan ng materya. Ang plasma ay nalilikha sa pamamagitan ng pagdaragdag ng [[enerhiya]] sa isang gas upang ang mga atomo at mga molekula nito ay maghihiwa-hiwalay (tinatawag na [[ionisasyon]]) upang maging mga [[elektron]] na may kargang negatibo, at mga [[iono]]ng ang karga ay positibo. Kapag ang [[hangin]] o gas ay naging [[ionisado]] (nagkaroon ng ''ion''), ang plasma ay nabubuo na mayroong kahalintulad na mga katangiang konduktibo ng mga [[metal]]. Ang plasma ang pinakamasaganang anyo ng materya sa [[uniberso]], dahil ang karamihan sa mga bituin ay nasa kalagayang plasma.<ref>{{Cite web | title = Ionization and Plasmas | publisher = The University of Tennessee, Knoxville Department of Physics and Astronomy | url = http://csep10.phys.utk.edu/astr162/lect/light/ionization.html}}</ref><ref>{{Cite web | title = How Lightning Works | publisher = HowStuffWorks| url = http://science.howstuffworks.com/nature/natural-disasters/lightning2.htm}}</ref> Ang plasma ang bumubuo sa pangunahing mga kalagayan ng [[Araw]]. Hindi katulad ng iba pang mga kalagayan ng materya, ang mga partikulong may karga na sa loob ng isang plasma ay malakas na tutugon sa mga hanay na elektriko (may kuryente) at magnetiko (mga ''field'' na magnetiko). Kapag nawalan ng init ang plasma, ang plasma ay babalik sa pagiging gas. Mahigit sa 99% ng materya sa hindi nakikitang uniberso ay pinaniniwalaang plasma. Kapag ang mga atomo na nasa loob ng isang gas ay nabuwag, ang mga piraso ay tinatawag na mga elektron at mga iono. Sapagkat ang mga pirasong ito ay mayroong [[kargang kuryente]] (kargang elektriko), ang mga ito ay hinihilang papalapit sa isa't isa o kaya ay itinutulak na papahiwalay sa pamamagitan ng [[kuryente]] at mga hanay na magnetiko. Ito ang dahilan kung bakit iba ang reaksiyon ng plasma kaysa sa isang gas. Halimbawa, ang mga hanay na magnetiko ay maaaring gawing panghawak ng isang plasma, subalit hindi upang hawakan ang isang gas. Ang plasma ay isang mas mainam na [[konduktor ng kuryente|konduktor]] ng kuryente kaysa sa [[tanso]]. Ang plasma ay karaniwang napakainit, sapagkat kailangan nito ang napakataas na mga [[temperatura]] upang magiba ang mga bigkis na nasa pagitan ng mga elektron at ng [[nucleus|nukleus]] ng mga atomo. Kung minsan, ang mga plasma ay nagkakaroon ng napakataas na [[presyon]], katulad na nasa loob ng mga bituin. Ang mga bituin (kabilang na ang Araw) ay halos binubuo ng plasma. Ang mga plasma ay maaari ring magkaroon ng napaka mababang presyon, katulad ng sa [[kalawakan]]. Sa daigdig, ang [[kidlat]] at [[aurora]] ay binubuo ng plasma. Ang artipisyal (gawa ng tao) na paggamit ng plasma ay kinabibilangan ng mga bumbilyang ''[[fluorescent light|fluorescent]]'', mga [[neon signs|ilaw na neon]], at mga ''[[plasma display]]'' na ginagamit para sa mga ''screen'' ng [[telebisyon]] o [[kompyuter]]. Ang mga siyentipiko ay nag-eeksperimento ng plasma upang makagawa ng isang bagong [[lakas na nukleyar]], na tinatawag na ''[[nuclear fusion]]'', na mas magiging mas mainam at mas ligtas kaysa sa ordinaryong lakas na nukleyar, at makalilikha ng mas kakaunting duming [[radyoaktibidad|radyoaktibo]]. == Mga sanggunian == {{Reflist}} {{States of matter}} [[Kategorya:Anyo ng materya]] [[Kategorya:Astropisika]] 6es58ew7lpt41z51nrmgktrfjsld0u1 0 239755 2168161 2127695 2025-07-10T07:45:14Z Ivan P. Clarin 84769 2168161 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = Hadji Rieta | image =Hadji summer beach.jpg | caption = | birth_name = Hadji Rieta | birth_date = {{birth date and age|1988|1|16}} | birth_place = [[San Nicolas]], [[Ilocos Norte]], [[Pilipinas]] | othername = | occupation = Brodkaster, Modelo, Pintor, Human Resources | years_active = 2010–present | notable_work = | network = }} Si '''Al Hadji Samontina Rieta''' o mas kilala sa pangalang '''Hadji Rieta''' ay ipinanganak noong Enero 16, 1988 sa [[San Nicolas, Ilocos Norte|San Nicolas]], [[Ilocos Norte]]. Dati siyang taga-ulat sa telebisyon ([https://nl.qwe.wiki/wiki/TV_Patrol_Ilocos ABS-CBN], [https://www.gmanetwork.com/news/video/reporters/59/hadjirieta/ GMA-7]), modelo at pintor sa [[Pilipinas]]. Umalis siya sa industriya ng pamamahayag noong 2015 at naging isang HR/Recruitment professional sa Makati hanggang 2016. Bumalik siya sa Ilocos at naging empleyado ng Accenture at Alorica, mga business outsourcing company. Sa ngayon, namamasukan si Rieta bilang isang HR professional sa Abu Dhabi, United Arab Emirates. [[Talaksan:Hadji sando beach.jpg|thumb|385x385px|Hadji Rieta (2017)]] == Edukasyon == Nagtapos si Rieta sa kursong Bachelor of Arts in Mass Communications sa [https://www.nwu.edu.ph/about Northwestern University] sa Laoag City, Ilocos Norte noong 2010. Siya ay naging ulong patnugot ng kanilang student publication na '''''The Review''''' kung saan naging daan sa kanya para mahubog sa journalism. ==ABS-CBN== Si Hadji Rieta ay naging news presenter/anchor at field reporter ng TV Patrol Ilocos sa [[ABS-CBN]] noong 2010. Tumagal lamang siya ng isang taon sa Kapamilya network bago ito lumipat sa kabilang istasyon para maging Kapuso reporter. == GMA-7 == [[Talaksan:Hadji cfo today.jpg|thumb|310x310px|Hadji Rieta for CFO Today (INCTV)]] Naging Kapuso reporter sa [[GMA Network|GMA]] [[GMA News TV]] noong [[2011]] si Hadji Rieta. Siya ay lubusang nakilala rito sa pagiging field reporter niya kung saan madalas siyang napapanood noon sa [https://www.youtube.com/watch?v=tMUJpeCgVWY Unang Hirit], [[Balitanghali]], [[24 Oras]], SONA (State of The Nation with Jessica Soho) at [[Saksi]]. Naging regular reporter din si Rieta sa BRIGADA, isang mini-docu ng GMA News TV, kung saan ilang segments din ang kanyang nagawa, kabilang na ang nakababahalang "[https://www.youtube.com/watch?v=glSWcsLW8Yg Babies for Sale]" sa Pilipinas. Bukod sa kanyang "[https://www.youtube.com/watch?v=LU2RfS8T24A hunky]" look, nakilala rin lubusan si Rieta sa mga ulat nito nang magkagulo sa Zamboanga noong 2013. Umalis siya sa Kapuso network noong [https://www.lionheartv.net/2015/11/michael-fajatin-dante-perello-hadji-rieta-leave-gma-news/ 2015] para sa ibang karera.[[Talaksan:Hadji blue checkered.jpg|thumb|390x390px|Hadji Rieta (2021)]] ==Telebisyon== * Star Magic- ABS-CBN * [[Balitanghali]]- GMA News TV * [[Saksi]]- GMA Network * [[24 Oras]]- GMA Network * News to Go- GMA News TV * [[GMA Flash Report]]- GMA News TV == Kasalukuyan == 2018 nang lumipad patungo sa United Arab Emirates si Hadji Rieta at doon itinuloy niya ang karera sa larangan ng [https://www.linkedin.com/in/hadji-rieta/ Human Resources]{{Dead link|date=Enero 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} sa isang food and beverages company sa Abu Dhabi. == Karagdagang Kaalaman == [[Talaksan:Hadji and other hosts.jpg|thumb|309x309px|Hadji with "Blue's Clues" hosts]] Bagama't wala na sa pagbabalita si Hadji Rieta, aktibo pa rin siya sa larangan ng pagpapahayag sa tulong ng social media at blogging site: *[https://insiderly.wordpress.com/ INSIDERLY Blog site] *[https://podcasts.apple.com/us/podcast/insiderly/id1492837571 INSIDERLY PODCAST] *[https://www.youtube.com/channel/UCHnK6Asl9qrZKmBg8ffZR0Q Hadji Rieta on YouTube] *[https://www.youtube.com/channel/UCjiLSMwkvYZkeIzTeGa8DLw Late Night Express with Kuya Hadji] Aktibong kaanib si Rieta sa relihiyong ''[[Iglesia ni Cristo|Iglesia ni Cristo (Church of Christ)]].'' == Tingnan rin == * [[Cedric Castillo]] * [[Dano Tingcungco]] * [[Joseph Morong]] * [[Micaela Papa]] {{DEFAULTSORT:Rieta, Hadji}} [[Kategorya:Ipinanganak noong 1987]] [[Kategorya:Mga Pilipino]] [[Kategorya:Mga tagapagbalita mula sa GMA News and Public Affairs]] [[Kategorya:Mga tagapagbalita mula sa Pilipinas]] lxi6w4t0ln2tmy9f42ocnafxsp0glb4 0 242580 2168110 2118195 2025-07-10T01:05:05Z InternetArchiveBot 113521 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2168110 wikitext text/x-wiki Ang '''Miss Philippines Earth''', unang tinawag lamang na "'''Miss Philippines'''" sa mga una nitong pagtatanghal, ay isang pambansang patimpalak ng kagandahan sa [[Pilipinas]] na taunang isinasagawa upang makahanap ng pinakamaganda at makakalikasang binibini. Ito ang pinakamalaking beauty pageant na may 50 opisyal na kandidata.<ref name=showbizandstyle>{{cite news|title=Second time a charm for new Miss Earth|url=http://showbizandstyle.inquirer.net/entertainment/entertainment/view/20080513-136201/Second-time-a-charm-for-new-Miss-Earth|publisher=Philippine Daily Inquirer|first=Armin|last=Adina|date=Mayo 13, 2008|accessdate=Disyembre 13, 2008|language=Ingles|archive-date=Abril 27, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100427123654/http://showbizandstyle.inquirer.net/entertainment/entertainment/view/20080513-136201/Second-time-a-charm-for-new-Miss-Earth|url-status=dead}}</ref><ref name="abs-negocc">{{cite news |date=Mayo 11, 2009 |title=NegOcc beauty queen is Miss Philippines Earth 2009 |language=Ingles |publisher=ABS-CBN Interactive |url=http://www.abs-cbnnews.com/entertainment/05/11/09/negocc-beauty-queen-miss-philippines-earth-2009 |accessdate=Mayo 13, 2009}}</ref><ref name="missphilippines-earth">{{cite news |last=Schuck |first=Lorraine |date=Hunyo 5, 2008 |title=About Miss Philippines: Beauty Pageant with a Cause |language=Ingles |publisher=Miss Philippines Earth official website |url=http://www.missphilippines-earth.com/?page_id=5 |accessdate=Enero 2, 2009 |archive-date=Abril 4, 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230404234133/http://www.missphilippines-earth.com/?page_id=5 |url-status=dead }}</ref> {{Infobox organization |name = Miss Philippines Earth |image = |image_border = |size = |caption = |map = |msize = |mcaption = |motto = Beauties for a Cause |formation= {{start date and age|2001|4|3}} |type = [[Patimpalak ng kagandahan]] |headquarters = [[Maynila]] |location = [[Pilipinas]] |membership = {{unbulleted list|Miss Earth <br/>(2001-kasalukuyan)|Miss Tourism Queen International<br/>(2005-2009)}} |language = {{Hlist|[[Wikang Filipino|Filipino]]|[[Wikang Ingles|Ingles]]}} |leader_title = Presidente |leader_name = Ramon Monzon |leader_title2 = Executive Vice President |leader_name2 = Lorraine Schuck |leader_title3 = Bise Presidente |leader_name3 = Peachy Veneracion |leader_title4 = Miss Earth Brand Manager |leader_name4 = Astrud Schuck |num_staff = |budget = |website = {{URL|missphilippines-earth.com}} }} ==Mga may hawak ng titulo== {|class="wikitable" style="font-size:95%; text-align:center" |- !Taon !Miss Philippines Earth !Miss Philippines Air !Miss Philippines Water !Miss Philippines Fire !Miss Philippines Eco-Tourism |- |2019<ref>{{Cite web|date=2019-07-10|title='Chinoy TV' host Janelle Tee wins Miss Earth PH 2019|url=https://news.abs-cbn.com/life/07/10/19/chinoy-tv-host-janelle-tee-wins-miss-earth-ph-2019|access-date=2021-01-02|website=ABS-CBN News|language=en}}</ref> |Janelle Tee |Ana Monica Tan |Chelsea Lovely Fernandez |Alexandra Marie Dayrit |Karen Nicole Piccio |- |2020<ref>{{Cite web|date=2020-07-05|title=Baguio beauty wins Miss PH Earth 2020 in first virtual coronation|url=https://news.abs-cbn.com/life/07/05/20/baguio-beauty-wins-miss-ph-earth-2020-in-first-virtual-coronation|access-date=2021-01-02|website=ABS-CBN News|language=en}}</ref> |Roxanne Allison Baeyens |Patrixia Santos |Gianna Llanes |Shane Tormes |Ilyssa Mendoza |- |2021<ref>{{Cite web|last=Reyes|first=Shiela|title=Naelah Alshorbaji from Paranaque wins Miss PH Earth 2021|url=https://news.abs-cbn.com/life/08/08/21/naelah-alshorbaji-from-paranaque-wins-miss-ph-earth-2021|access-date=2021-08-08|website=ABS-CBN News|language=en}}</ref> |Naelah Alshorbaji |Ameera Almamari |Rocel Angelah Songano |Roni Meneses |Sofia Galve |- |2022<ref>{{Cite web|first=Karl Cedrick|last=Basco|date=2022-08-06|url=https://news.abs-cbn.com/amp/life/08/06/22/jenny-ramp-wins-miss-philippines-earth-2022|title=Jenny Ramp wins Miss Earth Philippines 2022|access-date=2023-02-23|website=[[ABS-CBN News]]|language=en}}</ref> |Jenny Ramp |Jimema Tempra |Angel Mae Santos |Erika Vina Tan |Nice Lampad |- |[[Miss Philippines Earth 2023|2023]] |Ylanna Marie Aduana |Kerri Reilly |Jemimah Joy Zabala |Sha'uri Livori |Athena Claire Auxillo | |- |2024 |Irha Mel Alfeche |Feliz Clareianne Recentes |Samantha Dana Bug-os |Kia Labiano |Ira Patricia Malaluan | |} == Mga sanggunian == {{reflist}} [[Kategorya:Patimpalak ng kagandahan sa Pilipinas]] 3sttno4aa2ke4wk0sc1dnwezvkyelwn 10 245169 2168047 1510982 2025-07-09T14:22:18Z Jojit fb 38 2168047 wikitext text/x-wiki {{Infobox | bodyclass = vevent | bodystyle = width:{{{box_width|300px}}} !important; | title = {{{title|{{{name|<includeonly>{{PAGENAME}}</includeonly>}}}}}} | titleclass = summary | labelstyle = white-space: nowrap | above = {{{logo|}}} | image = {{#if:{{{collapsible|}}}|{{hidden begin|title=Screenshot|titlestyle=text-align:center}}}}{{{screenshot|}}} | caption = {{{caption|}}}{{#if:{{{collapsible|}}}|{{hidden end}}}} | headerstyle = background-color: #ccf | header1 = Nilalaman | label2 = Paglalarawan | data2 = {{{description<includeonly>|</includeonly>}}} | label3 = Nilalamang Uri ng Data | data3 = {{{scope<includeonly>|</includeonly>}}} | label4 = [[Organismo]] | data4 = {{{organism<includeonly>|</includeonly>}}} | header5 = Lapat | label6 = Sentro ng Pagsasaliksik | data6 = {{{center<includeonly>|</includeonly>}}} | label7 = [[Laboratoryo]] | data7 = {{{laboratory<includeonly>|</includeonly>}}} | label8 = [[May-akda]] | data8 = {{{author<includeonly>|</includeonly>}}} | label9 = Pangunahing banggit | data9 = {{{pmid<includeonly>|</includeonly>}}} | label11 = Petsa ng pagkalabas | data11 = {{{released<includeonly>|</includeonly>}}} | header12 = Pag-abot | label13 = Pamantayan | data13 = {{{standard<includeonly>|</includeonly>}}} | label14 = [[File format|Anyo ng Datos]] | data14 = {{{format<includeonly>|</includeonly>}}} | label15 = Websayt | data15 = {{{url<includeonly>|</includeonly>}}} | label16 = URL ng download | data16 = {{{download<includeonly>|</includeonly>}}} | label17 = URL ng Web service | data17 = {{{webservice<includeonly>|</includeonly>}}} | label18 = Pampublikong [[SQL]] akses | data18 = {{{sql<includeonly>|</includeonly>}}} | label19 = [[Sparql]] endpoint | data19 = {{{sparql<includeonly>|</includeonly>}}} | header20 = Gamit | label21 = [[Web application|Web]] | data21 = {{{webapp<includeonly>|</includeonly>}}} | label22 = [[Computer software|Standalone]] | data22 = {{{standalone<includeonly>|</includeonly>}}} | header23 = Iba pa | label24 = [[Software license|Lisensiya]] | data24 = {{{license<includeonly>|</includeonly>}}} | label25 = [[Software versioning|Versioning]] | data25 = {{{versioning<includeonly>|</includeonly>}}} | label26 = Kadalasan ng paglalabas ng datos | data26 = {{{frequency<includeonly>|</includeonly>}}} | label27 = Bersiyon | data27 = {{{version<includeonly>|</includeonly>}}} | label28 = Polisiya ng kurasyon | data28 = {{{curation<includeonly>|</includeonly>}}} | label29 = Bookmarkable entities | data29 = {{{bookmark<includeonly>|</includeonly>}}} }}{{main other|[[Category:Biological databases]]}}<noinclude>{{documentation}}</noinclude> t4u1rcv9g62llrpmv4cpjxcj2zr7bp5 2168048 2168047 2025-07-09T14:25:20Z Jojit fb 38 2168048 wikitext text/x-wiki {{Infobox | bodyclass = vevent | bodystyle = width:{{{box_width|300px}}} !important; | title = {{{title|{{{name|<includeonly>{{PAGENAME}}</includeonly>}}}}}} | titleclass = summary | labelstyle = white-space: nowrap | above = {{{logo|}}} | image = {{#if:{{{collapsible|}}}|{{hidden begin|title=Screenshot|titlestyle=text-align:center}}}}{{{screenshot|}}} | caption = {{{caption|}}}{{#if:{{{collapsible|}}}|{{hidden end}}}} | headerstyle = background-color: #ccf | header1 = Nilalaman | label2 = Paglalarawan | data2 = {{{description<includeonly>|</includeonly>}}} | label3 = Nilalamang Uri ng Data | data3 = {{{scope<includeonly>|</includeonly>}}} | label4 = [[Organismo]] | data4 = {{{organism<includeonly>|</includeonly>}}} | header5 = Lapat | label6 = Sentro ng Pagsasaliksik | data6 = {{{center<includeonly>|</includeonly>}}} | label7 = [[Laboratoryo]] | data7 = {{{laboratory<includeonly>|</includeonly>}}} | label8 = May-akda | data8 = {{{author<includeonly>|</includeonly>}}} | label9 = Pangunahing banggit | data9 = {{{pmid<includeonly>|</includeonly>}}} | label11 = Petsa ng pagkalabas | data11 = {{{released<includeonly>|</includeonly>}}} | header12 = Pag-abot | label13 = Pamantayan | data13 = {{{standard<includeonly>|</includeonly>}}} | label14 = [[File format|Anyo ng Datos]] | data14 = {{{format<includeonly>|</includeonly>}}} | label15 = Websayt | data15 = {{{url<includeonly>|</includeonly>}}} | label16 = URL ng download | data16 = {{{download<includeonly>|</includeonly>}}} | label17 = URL ng Web service | data17 = {{{webservice<includeonly>|</includeonly>}}} | label18 = Pampublikong [[SQL]] akses | data18 = {{{sql<includeonly>|</includeonly>}}} | label19 = [[Sparql]] endpoint | data19 = {{{sparql<includeonly>|</includeonly>}}} | header20 = Gamit | label21 = [[Web application|Web]] | data21 = {{{webapp<includeonly>|</includeonly>}}} | label22 = [[Computer software|Standalone]] | data22 = {{{standalone<includeonly>|</includeonly>}}} | header23 = Iba pa | label24 = [[Software license|Lisensiya]] | data24 = {{{license<includeonly>|</includeonly>}}} | label25 = [[Software versioning|Versioning]] | data25 = {{{versioning<includeonly>|</includeonly>}}} | label26 = Kadalasan ng paglalabas ng datos | data26 = {{{frequency<includeonly>|</includeonly>}}} | label27 = Bersiyon | data27 = {{{version<includeonly>|</includeonly>}}} | label28 = Polisiya ng kurasyon | data28 = {{{curation<includeonly>|</includeonly>}}} | label29 = Bookmarkable entities | data29 = {{{bookmark<includeonly>|</includeonly>}}} }}{{main other|[[Category:Biological databases]]}}<noinclude>{{documentation}}</noinclude> jqj9ykjvfk38wvebdv10xm2lgflig7f 2168049 2168048 2025-07-09T14:26:55Z Jojit fb 38 2168049 wikitext text/x-wiki {{Infobox | bodyclass = vevent | bodystyle = width:{{{box_width|300px}}} !important; | title = {{{title|{{{name|<includeonly>{{PAGENAME}}</includeonly>}}}}}} | titleclass = summary | labelstyle = white-space: nowrap | above = {{{logo|}}} | image = {{#if:{{{collapsible|}}}|{{hidden begin|title=Screenshot|titlestyle=text-align:center}}}}{{{screenshot|}}} | caption = {{{caption|}}}{{#if:{{{collapsible|}}}|{{hidden end}}}} | headerstyle = background-color: #ccf | header1 = Nilalaman | label2 = Paglalarawan | data2 = {{{description<includeonly>|</includeonly>}}} | label3 = Nilalamang Uri ng Data | data3 = {{{scope<includeonly>|</includeonly>}}} | label4 = [[Organismo]] | data4 = {{{organism<includeonly>|</includeonly>}}} | header5 = Lapat | label6 = Sentro ng Pagsasaliksik | data6 = {{{center<includeonly>|</includeonly>}}} | label7 = [[Laboratoryo]] | data7 = {{{laboratory<includeonly>|</includeonly>}}} | label8 = May-akda | data8 = {{{author<includeonly>|</includeonly>}}} | label9 = Pangunahing banggit | data9 = {{{pmid<includeonly>|</includeonly>}}} | label11 = Petsa ng pagkalabas | data11 = {{{released<includeonly>|</includeonly>}}} | header12 = Pag-abot | label13 = Pamantayan | data13 = {{{standard<includeonly>|</includeonly>}}} | label14 = Anyo ng datos | data14 = {{{format<includeonly>|</includeonly>}}} | label15 = Websayt | data15 = {{{url<includeonly>|</includeonly>}}} | label16 = URL ng download | data16 = {{{download<includeonly>|</includeonly>}}} | label17 = URL ng Web service | data17 = {{{webservice<includeonly>|</includeonly>}}} | label18 = Pampublikong [[SQL]] akses | data18 = {{{sql<includeonly>|</includeonly>}}} | label19 = ''Sparql endpoint'' | data19 = {{{sparql<includeonly>|</includeonly>}}} | header20 = Gamit | label21 = [[Web application|Web]] | data21 = {{{webapp<includeonly>|</includeonly>}}} | label22 = [[Computer software|''Standalone'']] | data22 = {{{standalone<includeonly>|</includeonly>}}} | header23 = Iba pa | label24 = [[Software license|Lisensiya]] | data24 = {{{license<includeonly>|</includeonly>}}} | label25 = [[Software versioning|Pagbebersyon]] | data25 = {{{versioning<includeonly>|</includeonly>}}} | label26 = Kadalasan ng paglalabas ng datos | data26 = {{{frequency<includeonly>|</includeonly>}}} | label27 = Bersiyon | data27 = {{{version<includeonly>|</includeonly>}}} | label28 = Polisiya ng kurasyon | data28 = {{{curation<includeonly>|</includeonly>}}} | label29 = Nabo-''bookmark'' na entidad | data29 = {{{bookmark<includeonly>|</includeonly>}}} }}{{main other|[[Category:Biological databases]]}}<noinclude>{{documentation}}</noinclude> t1bvaw3jialjn2qpoltr34y12kv44wj 2168051 2168049 2025-07-09T14:27:30Z Jojit fb 38 2168051 wikitext text/x-wiki {{Infobox | bodyclass = vevent | bodystyle = width:{{{box_width|300px}}} !important; | title = {{{title|{{{name|<includeonly>{{PAGENAME}}</includeonly>}}}}}} | titleclass = summary | labelstyle = white-space: nowrap | above = {{{logo|}}} | image = {{#if:{{{collapsible|}}}|{{hidden begin|title=Screenshot|titlestyle=text-align:center}}}}{{{screenshot|}}} | caption = {{{caption|}}}{{#if:{{{collapsible|}}}|{{hidden end}}}} | headerstyle = background-color: #ccf | header1 = Nilalaman | label2 = Paglalarawan | data2 = {{{description<includeonly>|</includeonly>}}} | label3 = Nilalamang Uri ng Data | data3 = {{{scope<includeonly>|</includeonly>}}} | label4 = [[Organismo]] | data4 = {{{organism<includeonly>|</includeonly>}}} | header5 = Lapat | label6 = Sentro ng Pagsasaliksik | data6 = {{{center<includeonly>|</includeonly>}}} | label7 = [[Laboratoryo]] | data7 = {{{laboratory<includeonly>|</includeonly>}}} | label8 = May-akda | data8 = {{{author<includeonly>|</includeonly>}}} | label9 = Pangunahing banggit | data9 = {{{pmid<includeonly>|</includeonly>}}} | label11 = Petsa ng pagkalabas | data11 = {{{released<includeonly>|</includeonly>}}} | header12 = Pag-abot | label13 = Pamantayan | data13 = {{{standard<includeonly>|</includeonly>}}} | label14 = Anyo ng datos | data14 = {{{format<includeonly>|</includeonly>}}} | label15 = Websayt | data15 = {{{url<includeonly>|</includeonly>}}} | label16 = URL ng download | data16 = {{{download<includeonly>|</includeonly>}}} | label17 = URL ng Web service | data17 = {{{webservice<includeonly>|</includeonly>}}} | label18 = Pampublikong [[SQL]] akses | data18 = {{{sql<includeonly>|</includeonly>}}} | label19 = ''Sparql endpoint'' | data19 = {{{sparql<includeonly>|</includeonly>}}} | header20 = Gamit | label21 = Web | data21 = {{{webapp<includeonly>|</includeonly>}}} | label22 = [[Computer software|''Standalone'']] | data22 = {{{standalone<includeonly>|</includeonly>}}} | header23 = Iba pa | label24 = [[Software license|Lisensiya]] | data24 = {{{license<includeonly>|</includeonly>}}} | label25 = [[Software versioning|Pagbebersyon]] | data25 = {{{versioning<includeonly>|</includeonly>}}} | label26 = Kadalasan ng paglalabas ng datos | data26 = {{{frequency<includeonly>|</includeonly>}}} | label27 = Bersiyon | data27 = {{{version<includeonly>|</includeonly>}}} | label28 = Polisiya ng kurasyon | data28 = {{{curation<includeonly>|</includeonly>}}} | label29 = Nabo-''bookmark'' na entidad | data29 = {{{bookmark<includeonly>|</includeonly>}}} }}{{main other|[[Category:Biological databases]]}}<noinclude>{{documentation}}</noinclude> rjbxff080kh50djw50u118m7hindi5w 2168052 2168051 2025-07-09T14:28:00Z Jojit fb 38 2168052 wikitext text/x-wiki {{Infobox | bodyclass = vevent | bodystyle = width:{{{box_width|300px}}} !important; | title = {{{title|{{{name|<includeonly>{{PAGENAME}}</includeonly>}}}}}} | titleclass = summary | labelstyle = white-space: nowrap | above = {{{logo|}}} | image = {{#if:{{{collapsible|}}}|{{hidden begin|title=Screenshot|titlestyle=text-align:center}}}}{{{screenshot|}}} | caption = {{{caption|}}}{{#if:{{{collapsible|}}}|{{hidden end}}}} | headerstyle = background-color: #ccf | header1 = Nilalaman | label2 = Paglalarawan | data2 = {{{description<includeonly>|</includeonly>}}} | label3 = Nilalamang Uri ng Data | data3 = {{{scope<includeonly>|</includeonly>}}} | label4 = [[Organismo]] | data4 = {{{organism<includeonly>|</includeonly>}}} | header5 = Lapat | label6 = Sentro ng Pagsasaliksik | data6 = {{{center<includeonly>|</includeonly>}}} | label7 = [[Laboratoryo]] | data7 = {{{laboratory<includeonly>|</includeonly>}}} | label8 = May-akda | data8 = {{{author<includeonly>|</includeonly>}}} | label9 = Pangunahing banggit | data9 = {{{pmid<includeonly>|</includeonly>}}} | label11 = Petsa ng pagkalabas | data11 = {{{released<includeonly>|</includeonly>}}} | header12 = Pag-abot | label13 = Pamantayan | data13 = {{{standard<includeonly>|</includeonly>}}} | label14 = Anyo ng datos | data14 = {{{format<includeonly>|</includeonly>}}} | label15 = Websayt | data15 = {{{url<includeonly>|</includeonly>}}} | label16 = URL ng download | data16 = {{{download<includeonly>|</includeonly>}}} | label17 = URL ng Web service | data17 = {{{webservice<includeonly>|</includeonly>}}} | label18 = Pampublikong [[SQL]] akses | data18 = {{{sql<includeonly>|</includeonly>}}} | label19 = ''Sparql endpoint'' | data19 = {{{sparql<includeonly>|</includeonly>}}} | header20 = Gamit | label21 = Web | data21 = {{{webapp<includeonly>|</includeonly>}}} | label22 = [[Computer software|''Standalone'']] | data22 = {{{standalone<includeonly>|</includeonly>}}} | header23 = Iba pa | label24 = Lisensiya | data24 = {{{license<includeonly>|</includeonly>}}} | label25 = Pagbebersyon | data25 = {{{versioning<includeonly>|</includeonly>}}} | label26 = Kadalasan ng paglalabas ng datos | data26 = {{{frequency<includeonly>|</includeonly>}}} | label27 = Bersiyon | data27 = {{{version<includeonly>|</includeonly>}}} | label28 = Polisiya ng kurasyon | data28 = {{{curation<includeonly>|</includeonly>}}} | label29 = Nabo-''bookmark'' na entidad | data29 = {{{bookmark<includeonly>|</includeonly>}}} }}{{main other|[[Category:Biological databases]]}}<noinclude>{{documentation}}</noinclude> p5q8foiy81d3dwaknk8ckit2ip9r0br 0 245304 2168082 2092632 2025-07-09T19:53:57Z InternetArchiveBot 113521 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2168082 wikitext text/x-wiki {{Orphan|date=Oktubre 2021}} {{Infobox person/Wikidata}} Si {{nihongo|'''Kouichi Oohori'''|大堀 こういち|Ōhori Kōichi|ipinanganak 5 Abril 1963 sa [[Prepektura ng Miyagi]], Hapon}}<ref>{{cite web|url=http://talent.yahoo.co.jp/pf/detail/pp6595|title=大堀こういち|work=VIP Times|language=Hapon|publisher=[[Yahoo!]] Japan|accessdate=4 Abril 2016|archive-date=16 Abril 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160416133818/http://talent.yahoo.co.jp/pf/detail/pp6595|url-status=dead}}</ref> ay isang artista mula sa bansang [[Hapon]]. Lumahok siya sa Gekidan Kenko (Nylon 100℃ ngayon) mula 1985 hanggang 1992. Napalawig ang karera ni Oohori sa entablado, telebisyon, at pelikula. Bahagi siya ng Unit Hanakusons. Lumabas din siya sa mga palabas sa entablado kasama ang mang-aawit ng [[awiting-bayan]] na si Shozo. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga artista mula sa Hapon]] {{stub}} ahnmqu12os0431nimwc4ujczuwwpqzi 0 251895 2168125 2155000 2025-07-10T03:56:25Z InternetArchiveBot 113521 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2168125 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = Natsumi Okamoto | native_name = 岡本 夏美 | native_name_lang = Hapones | birth_date = {{birth date and age|1998|7|1|df=yes}} | birth_place = [[Prepektura ng Kanagawa]], Hapon | nationality = Hapones | occupation = {{hlist|Modelo|actress}} | years_active = 2011&ndash;kasalukuyan | agent = Ever Green Entertainment | style = [[Moda]] | height = 1.62 m<ref>{{cite web|url=http://www.natsumifc.com/profile/|title=岡本夏美 オフィシャルウェブサイト profile|language=Hapones|accessdate=30 Disyembre 2016}}</ref> }} Si {{nihongo|'''Natsumi Okamoto'''|岡本 夏美|Okamoto Natsumi<ref>{{cite web|url=http://wpb.shueisha.co.jp/2014/09/05/35197/|title=【サキドリ制服女優】マルチな才能を発揮する女優界の"メディアミックス"！岡本夏美|work=Weekly Playboy News|language=Hapones|publisher=Shueisha|date=5 Setyembre 2014|accessdate=30 Disyembre 2016}}</ref>|ipinanganak 1 Hulyo 1998,<ref>{{cite web|url=http://www.oricon.co.jp/prof/595114/profile/|title=岡本夏美のプロフィール|work=Oricon Style|language=Hapones|publisher=Oricon|accessdate=30 Dec 2016}}</ref> sa [[Prepektura ng Kanagawa]]}}<ref>{{cite web|url=http://talent.yahoo.co.jp/pf/detail/pp468479|title=岡本夏美|work=Nihon Tarento Meikan|language=Hapones|publisher=[[Yahoo!]] Japan|accessdate=30 Disyembre 2016|archive-date=11 Septiyembre 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160911114409/http://talent.yahoo.co.jp/pf/detail/pp468479|url-status=dead}}</ref> ay isang artista at modelo mula sa bansang [[Hapon]].<ref>{{cite web|url=http://news.goo.ne.jp/entertainment/talent/W12-0038.html|title=岡本夏美のプロフィール|work=Nihon Tarento Meikan|language=Hapones|publisher=goo News|accessdate=30 Disyembre 2016|archive-date=16 Septiyembre 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160916025001/http://news.goo.ne.jp/entertainment/talent/W12-0038.html|url-status=dead}}</ref> Kinakatawan siya ng Ever Green Entertainment.<ref>{{cite web|url=http://www.nicola.jp/nicomo/natsumi.html|title=岡本 夏美|work=Nicola Net|language=Hapones|publisher=Shinchosha|accessdate=30 Disyembre 2016|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150323042915/http://www.nicola.jp/nicomo/natsumi.html|archivedate=2015-03-23|df=}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150323042915/http://www.nicola.jp/nicomo/natsumi.html |date=2015-03-23 }}</ref>> ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kaurian:Ipinanganak noong 1998|Okamoto, Natsumi]] [[Kaurian:Mga artista mula sa Hapon]] h9mc0n9f3w0ob1w84ub2zire1tge8fs 0 252061 2168095 2154306 2025-07-09T23:47:42Z 14.1.92.108 2168095 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Rice farmers at work in the Philippines.jpg|thumb|300px|Isang bukid sa Pilipinas. "Bainesa Gunsian " G-11 Dewey.]] {{about|bukid bilang pook na nilalaan sa agrikultura|wika sa hilagang Mindanao|Wikang Binukid}} Ang isang '''bukid''' o '''sakahan''' ay isang pook o [[lupa]]in na pangunahing nilalaan sa mga prosesong [[agrikultura|pang-agrikultura]] na ang pangunahing layunin ay ang paggawa ng [[pagkain]] at ibang mga ani; ito ang pangunahing kagamitan sa produksiyon ng pagkain.<ref>Gregor, 209; Adams, 454.</ref> Ginagamit ang katawagan para sa mga natatanging bagay tulad ng mga maaararong lupa, kabukiran ng mga [[gulay]] o [[prutas]], sakahang panggatas (''dairy''), [[babuyan]], [[manukan]], at mga lupain na ginagamit sa paggawa ng mga hibla, ''biofuel'' (o panggatong galing sa mga hayop o halaman), at iba pang maaring itinda. Kabilang sa kabukiran ang mga [[rantso]], kainan ng mga hayop, [[halamanan]], asyenda, maliit na bukid, gusaling pang-agrikultura at ang mismong lupain. Mayroon mga 570 milyong bukid sa buong mundo, na karamihan sa mga ito ay maliit at pinapatakbo ng pamilya. Pinapatakbo ang mga maliit na mga bukid na may sukat na lupa na mas mababa sa 2 ektarya ng mga 12% ng lupang pang-agrikultura ng mundo, at binubuo ang mga bukid pampamilya ng mga 75% ng lupang pang-agrikultura ng mundo.<ref>{{Cite journal |last1=Lowder |first1=Sarah K. |last2=Skoet |first2=Jakob |last3=Raney |first3=Terri |year=2016 |title=The Number, Size, and Distribution of Farms, Smallholder Farms, and Family Farms Worldwide |journal=World Development |language=en |volume=87 |pages=16–29 |doi=10.1016/j.worlddev.2015.10.041 |doi-access=free}}</ref> Sa [[Pilipinas]], ayon sa senso ng [[Pangasiwaan ng Estadistika ng Pilipinas]], mayroon 5.56 milyong bukid na sinasakop ang 7.19 milyong ektarya, na nangangahulugang nasa 1.29 ektarya ang katamtamang sukat ng bukid sa Pilipinas na karamihan pagmamay-ari ng mga pamilya.<ref>{{Cite web |last=SEARCA |title=2nd Small and Family Farmers {{!}} New and Beginning Farmers National Conference - SEARCA |url=https://www.searca.org/events/conferences/2nd-small-and-family-farmers-new-and-beginning-farmers-national-conference |access-date=2024-05-12 |website=www.searca.org |language=en-gb}}</ref> Nagiging suliranin din ang pagliit ng mga sakahan sa Pilipinas at nagdudulot ng kawalan ng trabaho sa marami. Noong 2022, nawalan ng 511,000 trabaho sa bukid at ayon sa Pangasiwan ng Estadistika ng Pilipinas, dulot ito sa mga pana-panahong pagtatrabaho sa bukid.<ref name=":0">{{Cite web |last=Baclig |first=Cristina Eloisa |date=2022-12-08 |title=PH farms getting empty: Agriculture job loss a worrying trend |url=http://www.pids.gov.ph/details/news/in-the-news/ph-farms-getting-empty-agriculture-job-loss-a-worrying-trend |access-date=2024-05-12 |website=www.pids.gov.ph |publisher=Inquirer |language=en-US}}</ref> Nakikita ang pagliit ng sukat ng bukid kasabay ng pag-alis ng Pilipinas sa agrikultura.<ref name=":0" /> Sa pagkakaroon ng agri-negosyo sa Pilipinas, nangangailangan ang paggawa at pamamahala ng agri-negosyo ng konsultasyon sa mga rehistadong agrikultur sa itaas ng ilang antas ng operasyon, kapitalisasyon, sukat ng lupa, o bilang ng mga [[hayop]] sa bukid. ==Magsasaka== Sa sakahan, ang '''magsasaka''' o '''magbubukid''' ay isang taong nagtatanim at nagpapatubo ng mga pananim at nag-aalaga ng mga [[hayop]] at nabubuhay na mga organismong gagamitin bilang [[pagkain]] at bilang hilaw na mga materyales. Isa itong karaniwang [[hanap-buhay]] para sa mga tao magbuhat na magsimula o magkaroon ng [[kabihasnan]]. == Tingnan din == * [[Agrikultura]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kaurian:Agrikultura]] 8th6825fenfvbbkrcngestbr4twsyik 2168105 2168095 2025-07-10T00:45:10Z Như Gây Mê 138684 Reverted 1 edit by [[Special:Contributions/14.1.92.108|14.1.92.108]] ([[User talk:14.1.92.108|talk]]) (TwinkleGlobal) 2168105 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Rice farmers at work in the Philippines.jpg|thumb|300px|Isang bukid sa Pilipinas]] {{about|bukid bilang pook na nilalaan sa agrikultura|wika sa hilagang Mindanao|Wikang Binukid}} Ang isang '''bukid''' o '''sakahan''' ay isang pook o [[lupa]]in na pangunahing nilalaan sa mga prosesong [[agrikultura|pang-agrikultura]] na ang pangunahing layunin ay ang paggawa ng [[pagkain]] at ibang mga ani; ito ang pangunahing kagamitan sa produksiyon ng pagkain.<ref>Gregor, 209; Adams, 454.</ref> Ginagamit ang katawagan para sa mga natatanging bagay tulad ng mga maaararong lupa, kabukiran ng mga [[gulay]] o [[prutas]], sakahang panggatas (''dairy''), [[babuyan]], [[manukan]], at mga lupain na ginagamit sa paggawa ng mga hibla, ''biofuel'' (o panggatong galing sa mga hayop o halaman), at iba pang maaring itinda. Kabilang sa kabukiran ang mga [[rantso]], kainan ng mga hayop, [[halamanan]], asyenda, maliit na bukid, gusaling pang-agrikultura at ang mismong lupain. Mayroon mga 570 milyong bukid sa buong mundo, na karamihan sa mga ito ay maliit at pinapatakbo ng pamilya. Pinapatakbo ang mga maliit na mga bukid na may sukat na lupa na mas mababa sa 2 ektarya ng mga 12% ng lupang pang-agrikultura ng mundo, at binubuo ang mga bukid pampamilya ng mga 75% ng lupang pang-agrikultura ng mundo.<ref>{{Cite journal |last1=Lowder |first1=Sarah K. |last2=Skoet |first2=Jakob |last3=Raney |first3=Terri |year=2016 |title=The Number, Size, and Distribution of Farms, Smallholder Farms, and Family Farms Worldwide |journal=World Development |language=en |volume=87 |pages=16–29 |doi=10.1016/j.worlddev.2015.10.041 |doi-access=free}}</ref> Sa [[Pilipinas]], ayon sa senso ng [[Pangasiwaan ng Estadistika ng Pilipinas]], mayroon 5.56 milyong bukid na sinasakop ang 7.19 milyong ektarya, na nangangahulugang nasa 1.29 ektarya ang katamtamang sukat ng bukid sa Pilipinas na karamihan pagmamay-ari ng mga pamilya.<ref>{{Cite web |last=SEARCA |title=2nd Small and Family Farmers {{!}} New and Beginning Farmers National Conference - SEARCA |url=https://www.searca.org/events/conferences/2nd-small-and-family-farmers-new-and-beginning-farmers-national-conference |access-date=2024-05-12 |website=www.searca.org |language=en-gb}}</ref> Nagiging suliranin din ang pagliit ng mga sakahan sa Pilipinas at nagdudulot ng kawalan ng trabaho sa marami. Noong 2022, nawalan ng 511,000 trabaho sa bukid at ayon sa Pangasiwan ng Estadistika ng Pilipinas, dulot ito sa mga pana-panahong pagtatrabaho sa bukid.<ref name=":0">{{Cite web |last=Baclig |first=Cristina Eloisa |date=2022-12-08 |title=PH farms getting empty: Agriculture job loss a worrying trend |url=http://www.pids.gov.ph/details/news/in-the-news/ph-farms-getting-empty-agriculture-job-loss-a-worrying-trend |access-date=2024-05-12 |website=www.pids.gov.ph |publisher=Inquirer |language=en-US}}</ref> Nakikita ang pagliit ng sukat ng bukid kasabay ng pag-alis ng Pilipinas sa agrikultura.<ref name=":0" /> Sa pagkakaroon ng agri-negosyo sa Pilipinas, nangangailangan ang paggawa at pamamahala ng agri-negosyo ng konsultasyon sa mga rehistadong agrikultur sa itaas ng ilang antas ng operasyon, kapitalisasyon, sukat ng lupa, o bilang ng mga [[hayop]] sa bukid. ==Magsasaka== Sa sakahan, ang '''magsasaka''' o '''magbubukid''' ay isang taong nagtatanim at nagpapatubo ng mga pananim at nag-aalaga ng mga [[hayop]] at nabubuhay na mga organismong gagamitin bilang [[pagkain]] at bilang hilaw na mga materyales. Isa itong karaniwang [[hanap-buhay]] para sa mga tao magbuhat na magsimula o magkaroon ng [[kabihasnan]]. == Tingnan din == * [[Agrikultura]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kaurian:Agrikultura]] n3wvoafk8ju3nss92sz2xiz9gcjsz00 0 279451 2168079 2087920 2025-07-09T18:03:41Z InternetArchiveBot 113521 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2168079 wikitext text/x-wiki {{Infobox Former Country |conventional_long_name = Sinaunang Butuan<br />''But'ban''<ref name="nationalmuseum.gov.ph">{{Cite web |url=http://www.nationalmuseum.gov.ph/nationalmuseumbeta/Collections/Archaeo/Seal.html# |title=Archived copy |access-date=February 28, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170324035749/http://nationalmuseum.gov.ph/nationalmuseumbeta/Collections/Archaeo/Seal.html# |archive-date=March 24, 2017 |url-status=dead }}</ref> |common_name = Butuan |era = |status = |status_text = |empire = |government_type = [[Monarkiya]] |religion = [[Hinduismo]], [[Budismo]] at [[Animismo]] |common_languages = [[Wikang Butuanon|Butuanon]],<ref>{{cite news|url=http://www.manilatimes.net/national/2007/sept/06/yehey/opinion/20070906opi7.html |title=Saving Butuanon language |date=Setyembre 6, 2007 |author=Fred S. Cabuang |accessdate=2009-10-09 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080830070649/http://www.manilatimes.net/national/2007/sept/06/yehey/opinion/20070906opi7.html |archivedate=Agosto 30, 2008 }}</ref> [[Wikang Malay|Lumang Malay]], iba pang [[mga wikang Bisaya]] |year_start = bago ang taong 1001 |year_end = 1597<ref>{{Cite journal |last=Schreurs |first=Peter |date=1982 |title=Four Flags Over Butuan |url=https://www.jstor.org/stable/29791752 |journal=Philippine Quarterly of Culture and Society |volume=10 |issue=1/2 |pages=26–37 |issn=0115-0243}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://caragaregion.com/about-cities-and-provinces/butuan-city-home-of-the-balangays/%7D%7D |title="Butuan City – Historic City and the Home of the Balangays"}}</ref> |event_start = Itinatag |event_end = Pagsupil ng [[Imperyong Kastila]] matapos ang huling pinuno na si Raha Siagu ay nakipagsandugo kay [[Fernando de Magallanes|Fernando Magallanes]] |event1 = Unang binanggit sa mga tala ng [[Dinastiyang Song]] |date_event1 = 1001 |event2 = |date_event2 = | |p1 = Kasaysayan ng Pilipinas |flag_p1 = |p2 = Barangay |flag_p2 = |s1 = Bireynato ng Bagong Espanya |flag_s1 = Flag of New Spain.svg |s2 = Silangang Indiyas ng Espanya |flag_s2 = Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931).svg |image_flag = |flag = |flag_type = | |image_coat = |symbol = |symbol_type = | |image_map =File:Butuan_1521.png |image_map_caption = | |capital = Nakasentro sa ngayo'y [[Butuan|Lungsod ng Butuan]] | currency = [[Piloncitos]],<ref>http://opinion.inquirer.net/10991/%E2%80%98piloncitos%E2%80%99-and-the-%E2%80%98philippine-golden-age%E2%80%99</ref> [[palitan ng paninda]] |today = {{flag|Pilipinas}} |map_caption=Mapa ng Karahanan ng Butuan noong 1521. Kabilang sa mapa ang bayan ng Butuan (maitim na kayumanggi), mga lupaing sakop nito (kayumanggi), at ang mga lupaing napapaimpluwensiyahan nito. (maliwanag na kayumanggi).|date_end=8 Septyembre}} {{Pre-colonial history of the Philippines}} Ang '''Karahanan ng Butuan''' (tinatawag ring '''Kaharian ng Butuan'''; [[Wikang Butuanon|Butuanon]]: ''Gingharian hong Butuan''; [[Wikang Sebwano|Sebwano]]: ''Gingharian sa Butuan''; [[Wikang Tsino|Intsik]]: 蒲端國, ''Púduānguó'' sa mga tala ng Tsino) ay isang noo'y maunlad at umuusbong na kabihasnan sa [[Pilipinas]] na matatagpuan sa hilaga't-silangang [[Mindanao]] na nakasentro sa ngayo'y kasalukuyang lungsod ng [[Butuan]] bago dumating ang mga mananakop. Kilala ito sa pagmimina ng mga ginto, ang mga produktong ginto nito at ang malawak na pakikipagkalakalan nito sa buong [[Nusantara]]. Ang kaharian ay nagkaroon ng ugnayang pangkalakalan sa mga sinaunang kabihasnan ng [[Hapon]], [[Tsina]], [[India]], [[Indonesia]], [[Iran]], [[Cambodia]], at mga pook na ngayo'y nasa [[Thailand]].<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.philippinealmanac.com/2010/07/528/the-cultural-influences-of-india-china-arabia-and-japan.html |access-date=2018-04-01 |archive-date=2012-07-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120701082957/http://www.philippinealmanac.com/2010/07/528/the-cultural-influences-of-india-china-arabia-and-japan.html |url-status=dead }}</ref><ref>http://whc.unesco.org/en/tentativelists/2071/</ref> Ang mga [[balangay]] na natuklasan sa silangan at kanlurang pampang ng [[Ilog Agusan]] ang nagpasiwalat nang higit sa kasaysayan ng Butuan. Dahil dito, ang Butuan ay itinuring naging pangunahing daungang pangkalakalan sa rehiyon ng [[Caraga]] noong [[Kasaysayan ng Pilipinas (900–1521)|panahong klasikal]]. ==Kasaysayan== ===Sa mga tala ng Tsina=== Ipinapakita ng mga patunay na ang Butuan ay mayroon nang ugnayan sa Dinastiyang Song ng Tsina noong taong 1001 AD. Ang Butuan sa panahong yaon ay nangmimina ng ginto at isang sentro ng kalakalan sa hilaga't-silangang Mindanao, kilala sa paggawa ng mga kasangkapang metal at sandata, mga instrumentong musikal at gintong alahas. Sa mga salaysay ng ''Song Shih'', itinala ang unang pagdating ng isang Butuan tributaryong misyon (Li Yui-han 李竾罕 at Jiaminan) sa imperyal na hukuman ng Tsina noong ika-17 ng Marso, 1001 AD at inilarawan ang Butuan (''P'u-tuan'') bilang isang maliit na bansang Hindu na may Budismong monarkiya sa dagat na nagkaroon ng madalas na ugnayan sa Kaharian ng Champa at patigil-tigil na ugnayan sa Tsina sa ilalim ng haring nagngangalang "Kiling" (''Ch'i-ling'').<ref>{{Cite web|title=Timeline of history|url=http://valoable1.webs.com/timelineofhistory.htm|accessdate=2009-10-09|archive-date=2009-11-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20091123061819/http://valoable1.webs.com/timelineofhistory.htm|url-status=dead}}</ref><ref>https://www.filipiknow.net/visayan-pirates-in-china/</ref> Nagpadala ng sugo ang hari sa ilalim ng I-hsu-han, na may pormal na pang-alala na humihiling ng pantay na katayuan sa protokol ng hukuman kasama ang ipinadalang sugo ng Champa. Ngunit ang kahilingan ay kalauna'y tinanggihan ng imperyal na hukuman, marahil dahil sa pagpapabor nito sa Champa.<ref>William Henry Scott ''Prehispanic Source Materials: For the Study of Philippine History'', p. 66</ref> Noong 1011 AD, sampung taon ang nakalipas, ang bagong pinuno na nagngangalang "Sri Bata Shaja" ang nagtagumpay na makamit ang pantay na diplomatiko sa Champa sa pagpapadala kay Likanhsieh. Ginulat ni Likanhsieh si Emperador Zhenzong sa paghandog ng isang memoryal na nakaukit sa isang gintong tableta, ilang [[Dragong Intsik|puting dragon]] (''Bailong'', 白龍), [[alkampor]], [[Syzygium aromaticum|mga bulaklak mula sa Maluku]], at isang alipin mula sa [[Dagat Luzon|Dagat Timog Tsina]] sa gabi ng isang mahalagang seremonya ng [[Alay|pag-aalay]].<ref>Kabanata 7 hanggang 8 ng ''Song Shih''</ref><ref>https://www.filipiknow.net/visayan-pirates-in-china/</ref> Itong pagpapakita ng kapusungan ang nagpasimula ng interes ng Tsina sa maliit na kaharian at ang diplomatikong ugnayan sa pagitan ng dalawang bansa ay umabot sa karurukan nito noong [[Dinastiyang Yuan]]. === Panahon ng mga Kastila === Noong Ekspedisyon ni Magallanes, naganap ang kauna-unahang Misang Katoliko sa Pilipinas. Naganap ang misa noong 31 Marso 1521 sa pulo ng Mazaua (Limasawa) na pinamumunuan ni Rajah Kolambu, kasama si Rajah Siagu, ang Rajah ng Butuan ng panahong iyon.<ref name="PNA">{{Cite news |last=Valencia |first=Linda B. |title=Limasawa: Site of the First Mass |work=Philippines News Agency |publisher=Ops.gov.ph |url=http://www.ops.gov.ph/pia/kalayaan/limasawa.htm |access-date=November 12, 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071015033230/http://www.ops.gov.ph/pia/kalayaan/limasawa.htm <!-- Bot retrieved archive --> |archive-date=October 15, 2007}}</ref><ref name="Lacuata 2020">{{Cite news |last=Lacuata |first=Rose Carmelle |date=August 20, 2020 |title=Limasawa, Not Butuan: Gov't Historians Affirm Site of 1521 Easter Sunday Mass in PH |language=en |work=ABS-CBN News |url=https://news.abs-cbn.com/amp/news/08/20/20/limasawa-not-butuan-govt-historians-affirm-site-of-1521-easter-sunday-mass-in-ph?__twitter_impression=true}}</ref> Noong 1596, nagsimula ang misyong Katoliko ng mga Kastila na pinamunuan ni Padre Valerio de Ledesma sa Butuan upang makapagtatag ng balwarte ang mga Kastila sa Mindanao upang labanan ang banta ng mga Moro. Noong 8 Septyembre 1597, nasinayan ang kauna-unahang simbahan sa Butuan. Sa panahong iyon ay nagsimula na ang pamamahala ng mga Kastila sa Butuan. Kamakailan ay napalitan ng mga Agustino Rekolekto ang mga Hesuwito sa pamamahala sa Butuan.<ref>{{Cite web |last=Mission |first=Jesuit Bukidnon |title=Jesuit Bukidnon Mission |url=https://jesuitbukidnonmission.org/jesuit-mission-trails |access-date=2023-10-05 |website=Jesuit Bukidnon Mission |language=en-PH |archive-date=2024-02-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240221024434/https://jesuitbukidnonmission.org/jesuit-mission-trails |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite journal |last=Dayon |first=Rica |title=Order of Augustinian Recollects |url=https://www.academia.edu/27923010/Order_of_Augustinian_Recollects}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Schreurs |first=Peter |date=1982 |title=Four Flags Over Butuan |url=https://www.jstor.org/stable/29791752 |journal=Philippine Quarterly of Culture and Society |volume=10 |issue=1/2 |pages=26–37 |issn=0115-0243}}</ref> ==Mga nahukay na kasangkapan== [[Talaksan:Butuan Ivory Seal.jpg|thumb|left|Ang garing pantatak ng Butuan na nasa pangangalaga ng [[Pambansang Museo ng Pilipinas]] sa [[Maynila]].|190x190px]] [[Talaksan:Butuan Silver Paleograph.jpg|thumb|Ang Paleograpong Pilak ng Butuan na nahukay noong dekada '70 sa Butuan sa loob ng isang kabaong na yari sa kahoy. Ang mga nakaukit na sulat ay nagpapakita ng impluwensiyang Hindu-Budismo, marahil isang anyo ng sinaunang pagsulat sa Pilipinas (c. ika-14 hanggang ika-15 dantaon).]] Mangilan-ngilang mga banga ang nahanap sa Butuan na nagpapahiwatig sa yaman ng kaharian at ang pag-iral ng mga dayuhang tradisyon.<ref>{{cite book| last =Luna| first = Lillian| title = MAPEH for Secondary Students| publisher = St Bernadette Publications Inc.| series = Art Books and History Books| year = 2004| doi = | isbn = 971-621-327-1}}</ref> Ilan sa mga bangang ito ay pinetsahan bilang mga sumusunod: * Sathing Phra (900 hanggang 1100 AD) * Haripunjaya (800 hanggang 900 AD) * Mga Hapon (ika-12 hanggang ika-16 na dantaon)<ref>[http://sambali.blogspot.com/2006/09/luzon-jars-glossary.html]</ref> * Mga Tsino (ika-10 hanggang ika-15 dantaon) * Mga Khmer (ika-9 hanggang ika-10 dantaon) * Mga Thai (ika-14 hanggang ika-15 dantaon) * Champa (ika-11 hanggang ika-13 dantaon) * Persia (ika-9 hanggang ika-10 dantaon) Ang mga artepaktong natuklasan sa paligid ng arkeolohikong pook ng Ambangan sa [[Barangay]] Libertad na nagpapatunay sa mga makasaysayang tala na nakipagkalakalan ang Butuan sa India,<ref>[http://thebulwaganfoundation.wordpress.com/2010/09/01/the-kingdom-of-butuan/]</ref> Hapon, Tsina, at mga bansa sa Timog-silangang Asya sa gitna ng kapanahunang ito.<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.philippinealmanac.com/2010/07/528/the-cultural-influences-of-india-china-arabia-and-japan.html |access-date=2018-04-01 |archive-date=2012-07-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120701082957/http://www.philippinealmanac.com/2010/07/528/the-cultural-influences-of-india-china-arabia-and-japan.html |url-status=dead }}</ref> ==Mga pinagmulan ng pangalang "Butuan"== Ang pangalang ''Butuan'' ay pinaniniwalaang umiral matagal na bago dumating ang mga manlulupig na Kastila sa Pilipinas. Isang maaaring indikasyon nito ay ang isang [[rinosero]] na [[garing]] pantatak na may disenyong nakaukit sa sinaunang Habanes o maagang sulat Kawi (ginamit bandang ika-10 dantaon) kung saan, ayon sa isang iskolar na Olandes, ay mababasa bilang ''But-wan''. Maaari rin ito nagmula sa salitang ''batuan'' (''Garcinia morella''), isang may kaugnayan sa [[manggostan]] na prutas na madalas makakita sa Mindanao. Isa pang alternatibo ay nagmula ang pangalan kay Datu Bantuan, maaaring isang dating [[datu]] sa rehiyon.<ref>{{cite web|url=http://butuancity.info/about-butuan/92-historic-butuan.html|title=Historic Butuan|accessdate=2009-10-09|archive-date=2009-12-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20091230050858/http://www.butuancity.info/about-butuan/92-historic-butuan.html|url-status=dead}}</ref> ==Mga naitalang pinuno== {| width=70% class="wikitable" ! width=5%, | Ang Maharlikang Pamagat ng Namumunong Raha ! width=5% | Mga kaganapan ! width=1% | Mula ! width=1% | Hanggang |- |'''Datu Bantuan'''||||-||989 |- |'''Kiling'''|| Ang Embahada ng I-shu-han (李竾罕)||989||1009 |- |'''Sri Bata Shaja'''||Sadya ni Likanhsieh (李于燮)||1011||? |- |''' Raha Siagu'''||Pagsupil ni Fernando Magallanes||?||1521 |- |'''Linampas'''||Anak ni Raha Siagu||1521||1567 |- |'''Silongan'''||Raha ng Butuan na ibinaptismo sa Kristianismo sa ngalang Felipe Silongan||1567||1596 |- |} ==Tingnan rin== *[[Balangay]] *[[Kasaysayan ng Pilipinas (900–1521)]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga dating bansa sa kasaysayan ng Pilipinas]] [[Kategorya:Mindanao]] [[Kategorya:Kasaysayan ng Pilipinas (900–1565)]] t3p3sgje9ek17ngnhm07mc19hgs1res 0 282291 2168124 2091640 2025-07-10T03:56:12Z InternetArchiveBot 113521 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2168124 wikitext text/x-wiki {{Infobox model | name = Natsuki Okamoto | native_name = 岡本 夏生 | native_name_lang = ja | birth_date = {{birth date and age|1965|9|12|df=yes}} | birth_place = [[Prepekturang Syisuoka]], {{JPN}} | other_names = Yuki Hayakawa (pangalan sa unang paglabas sa telebisyon) | occupation = {{hlist|Artista|personalidad sa telebisyon}} | years_active = 1986–kasalukuyan | height = 165.4 cm (2010<ref>{{cite web|url=http://xbrand.yahoo.co.jp/category/beauty/5586/1.html|title=45歳からの美人ドッグ|language=Hapones|work=Bi Story|number=Oktubre 2010|publisher=X Brand|date=31 Agosto 2010|accessdate=19 Agosto 2018|archive-date=23 Oktubre 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191023192828/https://thanks.yahoo.co.jp/|url-status=dead}}</ref>) }} Si {{nihongo|'''Natsuki Okamoto'''|岡本 夏生|Okamoto Natsuki|ipinanganak Setyembre 12, 1965}} ay isang artista, personalidad sa telebisyon, reyna sa karera at idolong gravure sa bansang [[Hapon]]. Ipinanganak siya sa [[Prepekturang Syisuoka]]. Ang kanyang tunay na pangalan ay {{nihongo|'''Sachiko Kanemura'''|金村 幸子|Kanemura Sachiko}}. Sa kasalukuyan, hindi siya kasama sa mga tanggapan ng libangan at kumikilos bilang ''freelance''.<ref>{{cite web|last=Okamoto|first=Natsuki|date=20 Agosto 2010|url=http://gree.jp/okamoto_natsuki/blog/entry/486393191|title=③一匹狼（笑）|language=Hapones|publisher=Mga opisyal na blog ng Natsuki Okamoto sa GREE|accessdate=19 Agosto 2018|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180504011925/http://gree.jp/okamoto_natsuki/blog/entry/486393191|archivedate=4 Mayo 2018|df=}}</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist}} ==Mga panlabas na link== *{{official website|1=http://www.okamotonatsuki.com/|2=Mga opisyal na website ng Natsuki Okamoto}} {{ja icon}} *{{official website|1=http://gree.jp/okamoto_natsuki/|2=Mga opisyal na blog ng Natsuki Okamoto sa GREE}} {{ja icon}} *{{official website|1=http://ameblo.jp/okamoto-natsuki/|2=Mga opisyal na blog ng Natsuki Okamoto - "Jinsei Gachinko Sugiruwayo!"}} (2 Pebrero 2010 – 21 Hunyo 2016) {{ja icon}} [[Kaurian:Ipinanganak noong 1965|Okamoto, Natsuki]] [[Kaurian:Mga artista mula sa Hapon]] hitzomry8i00pny017vwjyplrdvfa9p 0 313081 2168029 1966760 2025-07-09T13:24:18Z Jhayrodriguez 152021 /* Mga panlabas na link */ 2168029 wikitext text/x-wiki {{Infobox royalty|name=Roger II|spouse=[[Elvira ng Castilla, Reyna ng Sicilia|Elvira ng Castilla]]<br />[[Sibila ng Borgoña]]<br />[[Beatriz de Rethel]]|burial_place=[[Katedral ng Palermo]], [[Sicilia]]|death_place=[[Palermo]], [[Kaharian ng Sicilia]]|death_date={{death date and age|1154|2|26|1095|12|22|df=yes}}|birth_place=[[Mileto]] ([[Calabria]])|birth_date=22 Disyembre 1095|issue=[[Roger III, Duke ng Apulia]]<br>[[Tancredo, Prinsipe ng Bari]]<br>[[Alfonso ng Capua]]<br>[[Guillermo I ng Sicilia]]<br>[[Constanza, Reyna ng Sicilia|Constanza I ng Sicilia]]<br>[[Simon, Prnsipe ng Taranto]]|mother=[[Adelaide del Vasto]]|succession=[[Hari ng Sicilia#Mga Hari ng Sicilia|Hari ng Sicilia]]|father=[[Roger I ng Sicilia]]|house=[[Pamilya Hauteville|Hauteville]]|successor=[[Guillermo I of Sicilia|Guillermo I]]|coronation=Disyembre 25,1130|reign=27 Setyembre 1130– <br />26 Pebrero 1154|caption=Detalye ng isang [[mosaic]] na nagpapakita kay Roger II (''Rogerios Rex'' sa mga Griyegong titik) na tumatanggap ng korona mula kay Hesukristo (IC), [[Martorana]], [[Palermo]].|image=Martorana RogerII2008.jpg|religion=[[Katoliko Romano]]}} <span></span> Si '''Roger II''' (Disyembre 22,1095 {{Sfn|Houben|2002}} – Pebrero 26,1154) ay Hari ng [[Kaharian ng Sicilia|Sicily]] at [[Kaharian ng Africa|Africa]],<ref>Abulafia, "Norman Kingdom", 41: ''Dominus noster Sycilie et Ytalie nec non et tocius Africe serenissimus et invictissimus rex a Deo coronatus pius felix triumphator semper augustus''. The definitive source of Sicilian diplomas is K. A .Kehr, ''Die Urkunden der normannisch-sizilischen Könige'' (Innsbruck, 1902).</ref> anak ni [[Roger I ng Sicilia]] at kahalili ng kaniyang kapatid na si [[Simon, Konde ng Sicilia|Simon]]. Sinimulan niya ang kaniyang pamumuno bilang [[Konde ng Sicilia]] noong 1105, naging [[Kondado ng Apulia at Calabria|Duke ng Apulia at Calabria]] noong 1127, pagkatapos ay [[Hari ng Sicilia]] noong 1130 at [[Ifriqiya|Hari ng Africa]] noong 1148.<ref>Abulafia, "Norman Kingdom", 35, quoting Ibn al-Athīr.</ref> Sa panahon ng kaniyang kamatayan sa edad na 58, nagtagumpay si Roger na pagsamahin ang lahat ng [[Mga Italonormando|Normandong pananakop]] sa Italya sa isang kaharian na may isang malakas na [[sentralisadong pamahalaan]]. == Tingnan din == * [[Palazzo dei Normanni]] (palasyo) == Mga Tala ==  {{notelist}} == Mga sanggunian ==  {{reflist|2}} == Mga panlabas na link == * [https://web.archive.org/web/20060822161507/http://www.paradoxplace.com/Perspectives/Sicily%20%26%20S%20Italy/Montages/Sicily/Palermo/Palermo%20%26%20First%20Normans.htm Adrian Fletcher's Paradoxplace – Palermo and the First Normans – Photos] * ''[https://www.aramcoworld.com/articles/2023/palermos-palimpsest-roads Palermo's Palimpsest Roads]'', na isinulat ni Ana M. Carreño Leyva. * [http://www.jacquelinealio.com/AssizesArianoLatin.pdf Assizes of Ariano] Parehong codece sa Latin. [[Kategorya:Mga Kristiyano ng Ikalawang Krusada]] [[Kategorya:Mga batang pinuno noong panahong midyebal]] s2wyv0rgk3a2lo2c3gq4lmjxd3ha3e1 0 314439 2168140 2167346 2025-07-10T05:19:34Z InternetArchiveBot 113521 Rescuing 4 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2168140 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Pagbabago sa Katamtamang Temperatura.svg|alt=Ang pandaigdigang mapa na pinapakita ang temperatura ng dagat na umaakyat ng 0.5 ng 1 digri Celsius; umaakyat ang temperatura ng lupa ng 1 hanggang 2 digri Celsius; at temperatura sa Artiko ng 4 digri Celsius.|thumb|Mga pagbabago sa temperatura ng hangin sa ibabaw ng daigdig sa nakalipas na 50 taon.<ref>{{Cite web |title=GISS Surface Temperature Analysis (v4) |url=https://data.giss.nasa.gov/gistemp/maps/index_v4.html |access-date=12 Enero 2024 |website=NASA |language=en}}</ref> Higit na umiinit ang [[Artiko]], at karaniwang tumaas ang mga temperatura sa lupa nang higit sa mga temperatura sa ibabaw ng dagat.]] [[Talaksan:Pandaigdigang Temperatura at mga Puwersa.svg|thumb|Ang katamtamang temperatura ng hangin sa ibabaw ng [[Daigdig]] ay tumaas ng halos 1.5{{Spaces}}°C (mga{{Spaces}}2.5 °F) mula noong [[Rebolusyong industriyal|Rebolusyong Industriyal]]. Nagdudulot ang mga likas na puwersa ng ilang pagkakaiba-iba, subalit ipinapakita ng 20-taong katamtaman ang progresibong impluwensya ng aktibidad ng tao.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG1|2021}} (sa Ingles)</ref>]] Sa karaniwang paggamit, inilalarawan ng '''pagbabago ng klima''' ang '''pag-init ng mundo'''—ang patuloy na pagtaas ng katamtamang temperatura sa buong mundo—at ang mga epekto nito sa sistema ng klima ng [[Daigdig]]. Kasama rin sa mas malawak na kahulugan ng pagbabago ng klima ang mga nakaraang pangmatagalang pagbabago sa klima ng Daigdig. Pangunahing sanhi ng kasalukuyang pagtaas sa pandaigdigang katamtamang temperatura ang pagsunog ng mga tao ng mga panggatong na [[posil]] mula noong [[Rebolusyong industriyal|Rebolusyong Industriyal]].<ref name="IPCC_SR15_p54">{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Ch1|2018}} (sa Ingles)</ref><ref name="Lynas_2021">{{Cite journal |last=Lynas |first=Mark |last2=Houlton |first2=Benjamin Z. |last3=Perry |first3=Simon |date=19 Oktubre 2021 |title=Greater than 99% consensus on human caused climate change in the peer-reviewed scientific literature |journal=Environmental Research Letters |language=en |volume=16 |issue=11 |page=114005 |bibcode=2021ERL....16k4005L |doi=10.1088/1748-9326/ac2966 |doi-access=free}}</ref> Nagdaragdag sa mga gas ng ''greenhouse'' ang paggamit ng panggatong na posil, [[deporestasyon|pagputol ng kagubatan]], at ilang gawaing pang-agrikultura at pang-industriya.<ref name="auto2">{{Harvard citation no brackets|Our World in Data, 18 Setyembre|2020}} (sa Ingles)</ref> [[Epektong greenhouse|Sumisipsip ng ilan sa init]] ang mga gas na ito na inilalabas ng Daigdig pagkatapos itong uminit mula sa sikat ng araw, na nagpapainit sa mas mababang atmospera. Ang [[Carbon dioxide|karbon dioksido]], ang pangunahing gas na ''[[greenhouse]]'' na nagtutulak ng pag-init ng mundo, ay lumaki ng humigit-kumulang 50% at nasa antas na hindi nakikita sa loob ng milyun-milyong taon.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG1 Technical Summary|2021}}</ref> Ang pagbabago ng klima ay may lalong malaking epekto sa [[Likas na kapaligiran|kapaligiran]]. Lumalawak ang mga disyerto, habang nagiging mas karaniwan ang [[matinding init]] at [[Napakalaking sunog|sunog sa ilang]].<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SRCCL|2019}}; {{Harvard citation no brackets|IPCC SRCCL|2019}} (sa Ingles)</ref> Nag-ambag ang pinalakas na pag-init sa Artiko sa pagtunaw ng matatandang yelo o ''permafrost'', pag-urong ng mga [[glasyar]] at pagbagsak ng yelo sa dagat.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SROCC|2019}} (sa Ingles)</ref> Nagdudulot din ang mas mataas na temperatura ng mas matinding [[bagyo]], tagtuyot, at iba pang matinding lagay ng panahon.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG1 Ch11|2021}} (sa Ingles)</ref> Napipilitan ng mabilis na pagbabagong pangkapaligiran ang maraming uri ng hayop sa mga [[bundok]], [[Bahura ng mga bulaklak na bato|bahurang koral]], at Artiko na lumipat o malipol.<ref>{{Cite web |last=EPA |date=19 Enero 2017 |title=Climate Impacts on Ecosystems |url=https://19january2017snapshot.epa.gov/climate-impacts/climate-impacts-ecosystems_.html#Extinction |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180127185656/https://19january2017snapshot.epa.gov/climate-impacts/climate-impacts-ecosystems_.html#Extinction |archive-date=27 Enero 2018 |access-date=5 Pebrero 2019 |language=en |quote=Mountain and arctic ecosystems and species are particularly sensitive to climate change... As ocean temperatures warm and the acidity of the ocean increases, bleaching and coral die-offs are likely to become more frequent.}}</ref> Kahit na maging matagumpay ang mga pagsisikap na mabawasan ang pag-init sa hinaharap, magpapatuloy ang ilang mga kinahinatnan sa loob ng maraming dantaon. Kabilang dito ang pag-init ng karagatan, pag-aasido ng karagatan at pagtaas ng lebel ng dagat.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Ch1|2018}} (sa Ingles)</ref> Binabantaan ng pagbabago ng klima ang mga tao ng dagdag na [[Baha|pagbaha]], matinding init, labis na kakulangan ng pagkain at tubig, mas maraming sakit, at pagkaluging ekonomiko. Maaring magbunga ito sa pangingibang-bayan at hindi pagkakasundo ng mga tao.<ref name="auto3">{{Harvard citation no brackets|Cattaneo|Beine|Fröhlich|Kniveton|2019}}; {{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG2|2022}} (sa Ingles)</ref> Tinatawag ng [[Pandaigdigang Organisasyon sa Kalusugan|''World Health Organization'']] (WHO, o Pandaigdigang Organisasyon sa Kalusugan) ang pagbabago ng klima bilang pinakamalaking banta sa kalusugan ng mundo sa ika-21 dantaon.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 SYR|2014}}; {{Harvard citation no brackets|WHO, Nob|2015}}: "Climate change is the greatest threat to global health in the 21st century. Health professionals have a duty of care to current and future generations. You are on the front line in protecting people from climate impacts – from more heat-waves and other extreme weather events; from outbreaks of infectious diseases such as malaria, dengue and cholera; from the effects of malnutrition; as well as treating people who are affected by cancer, respiratory, cardiovascular and other non-communicable diseases caused by environmental pollution." (sa Ingles)</ref> Nakakaranas ang mga lipunan at [[ekosistema]] ng mas matitinding panganib habang walang pagkilos upang mabawasan ang pag-init.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG2|2022}} (sa Inlges)</ref> Bahagyang binabawasan ang mga panganib ng pag-angkop sa pagbabago ng klima sa pamamagitan ng mga pagsisikap tulad nalang ng mga hakbang sa pag-agam sa baha o mga pananim na may-laban sa tagtuyot, bagama't naabot na ang ilang balakid sa pag-aangkop.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG2|2022}}; {{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 SYR SPM|2023}}: "Effectiveness15 of adaptation in reducing climate risks16 is documented for specific contexts, sectors and regions (high confidence)...Soft limits to adaptation are currently being experienced by small-scale farmers and households along some low-lying coastal areas (medium confidence) resulting from financial, governance, institutional and policy constraints (high confidence). Some tropical, coastal, polar and mountain ecosystems have reached hard adaptation limits (high confidence). Adaptation does not prevent all losses and damages, even with effective adaptation and before reaching soft and hard limits (high confidence)." (sa Ingles)</ref> Responsable ang mga mahihirap na komunidad sa maliit na bahagi ng mga pandaigdigang emisyon, subalit sila ang may pinakamaliit na kakayahang umangkop at sila rin ang pinaka natatamaan ng pababago sa klima.<ref>{{Cite web |last=Tietjen |first=Bethany |date=2 Nobyembre 2022 |title=Loss and damage: Who is responsible when climate change harms the world's poorest countries? |url=https://theconversation.com/loss-and-damage-who-is-responsible-when-climate-change-harms-the-worlds-poorest-countries-192070 |access-date=30 Agosto 2023 |website=The Conversation |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=27 Pebrero 2022 |title=Climate Change 2022: Impacts, Adaptation and Vulnerability |url=https://www.ipcc.ch/report/sixth-assessment-report-working-group-ii/ |access-date=30 Agosto 2023 |publisher=IPCC |language=en}}</ref> {{multiple image|perrow=1 / 2 |total_width=310 |image1=Bobcat Fire, Los Angeles, San Gabriel Mountains.jpg |alt1=Sunog sa Bobcat sa Monrovia, [[Kalipornya]], Setyembre 10, 2020 |image2=Bleached colony of Acropora coral.jpg |alt2=[[Pagpuputi ng sagay|Pinaputing]] kolonya ng koral ng Acropora|image4=California Drought Dry Lakebed 2009.jpg|alt4=Isang tuyong ilalim ng lawa sa [[Kalipornya]], na nakakaranas pinakamalalang malaking tagtuyot sa loob ng 1,200 taon.<ref>{{cite web |url=https://www.cbsnews.com/news/water-cutbacks-california-6-million-people-drought/ |title=California is rationing water amid its worst drought in 1,200 years |first=Irina |last=Ivanova |publisher=CBS News |date=Hunyo 2, 2022|language=en}}</ref>|footer=Mga halimbawa ng ilang epekto ng pagbabago ng klima: Tumindi ang sunog sa ilang sa pamamagitan ng init at [[tagtuyot]], [[Pagpuputi ng sagay|pagputi ng mga korales]] na nangyayari ng mas madalas dahil sa matinding init sa dagat, at lumalalang tagtuyot na nadadamay ang mga panustos ng tubig.}} Maraming epekto sa pagbabago ng klima ang naramdaman nitong mga nakaraang taon; tinataya na ang 2023 ang pinakamainit na naitala sa +{{Convert|1.48|C-change}} mula nang magsimula ang regular na pagsubaybay noong 1850.<ref>{{Cite web |last=Poyntin |first=Mark |last2=Rivault |first2=Erwan |date=10 Enero 2024 |title=2023 confirmed as world's hottest year on record |url=https://www.bbc.com/news/science-environment-67861954 |access-date=13 Enero 2024 |publisher=BBC |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=21 Abril 2023 |title=Human, economic, environmental toll of climate change on the rise: WMO {{!}} UN News |url=https://news.un.org/en/story/2023/04/1135852 |access-date=11 Abril 2024 |website=news.un.org |language=en}}</ref> Itataas ng karagdagang pag-init ang mga epektong ito at maaaring magpalitaw ng mga sandaling kritikal, gaya ng pagtunaw ng lahat ng yelo sa [[Greenland|Groenlandiya]].<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG1 Technical Summary|2021}} (sa Ingles)</ref> Sa ilalim ng Kasunduang Paris ng 2015, kolektibong nagkasundo ang mga bansa na panatilihin ang pag-iinit na "mabuting nasa ilalim ng 2&nbsp;°C". Gayunpaman, sa mga pangakong ginawa sa ilalim ng Kasunduan, aabot pa rin ang pag-init ng mundo sa humigit-kumulang {{Convert|2.7|C-change}} sa pagtatapos ng dantaon.<ref name="UNEP2021">{{Harvard citation no brackets|United Nations Environment Programme|2021}} (sa Ingles)</ref> Mangangailangan ng paghahadlang sa pag-init sa 1.5&nbsp;°C ng pagbabawas ng mga emisyon sa 2030 at pagkamit ng mga emisyong netong-sero sa 2050.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Ch2|2018}}; {{Harvard citation no brackets|IPCC SR15|2018}}; {{Harvard citation no brackets|Rogelj|Meinshausen|Schaeffer|Knutti|Riahi|2015}}; {{Harvard citation no brackets|Hilaire et al.|2019}} (sa Ingles)</ref> Maaring ihinto ang paggamit ng panggatong na posil sa pamamagitan ng pagtitipid ng enerhiya at paglipat sa mga mapagkukunan ng enerhiya sa mga suloy (source) na hindi gumagawa ng malaking polusyong kàrbon. Ang mga pinagbubuhatan ng enerhiya ng mga ito ay mula sa hangin, araw, tubig, at [[Enerhiyang nukleyar|lakas nukleyar]].<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 WG3 Annex III|2014}} (sa Ingles)</ref><ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG3|2022}} (sa Ingles)</ref> Maaaring palitan ng malinis na enerhiya ang mga panggatong na posil na ginagamit sa pagpapagana ng transportasyon, pagpapalamig ng mga gusali, at pagpapatakbo ng mga prosesong pang-industriya.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG3|2022}} (sa Ingles)</ref> Maaari ding alisin ang karbon sa atmospera sa pamamagitan ng pagdagdag ng lupaing tinatakluban ng [[kagubatan]] at ang [[pagsasaká]] gamit ang mga pamamaraan na humahagip ng karbon sa patungo sa ilalim ng lupa.<ref name="IPCC SRCCL Summary for Policymakers 2019 18">{{Harvard citation no brackets|IPCC SRCCL Summary for Policymakers|2019}} (sa Ingles)</ref><ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG3|2022}} (sa Ingles)</ref> == Pagtaas ng temperatura sa buong mundo == [[Talaksan:Common_Era_Temperature.svg|thumb|Rekonstruksyon ng pandaigdigang temperatura sa ibabaw sa nakalipas na 2000 taon gamit ang datos na panghalili mula sa mga singsing ng puno, koral, at gitna ng yelo na kulay bughaw.<ref>{{Harvard citation no brackets|Neukom|Barboza|Erb|Shi|2019b}}. (sa Ingles)</ref> Ang direktang naobserbahang datos ay kulay pula. <ref name="nasa temperatures2">{{Cite web |title=Global Annual Mean Surface Air Temperature Change |url=https://data.giss.nasa.gov/gistemp/graphs_v4/ |access-date=23 Pebrero 2020 |publisher=[[NASA]] |language=en}}</ref>]] === Mga tala ng temperatura bago ang pag-init ng mundo === Sa nakalipas na ilang milyong taon, [[Ebolusyon ng tao|nag-ebolusyon ang mga tao]] sa isang klima na umikot sa panahon ng yelo, na may katamtamang temperatura sa buong mundo na nasa pagitan ng 1&nbsp;°C mas mainit at 5–6&nbsp;°C mas malamig kaysa sa kasalukuyang mga antas.<ref>{{Cite journal |last=Thomas |first=Zoë A. |last2=Jones |first2=Richard T. |last3=Turney |first3=Chris S.M. |last4=Golledge |first4=Nicholas |last5=Fogwill |first5=Christopher |last6=Bradshaw |first6=Corey J.A. |last7=Menviel |first7=Laurie |last8=McKay |first8=Nicholas P. |last9=Bird |first9=Michael |last10=Palmer |first10=Jonathan |last11=Kershaw |first11=Peter |date=Abril 2020 |title=Tipping elements and amplified polar warming during the Last Interglacial |url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0277379119309205 |journal=Quaternary Science Reviews |language=en |volume=233 |pages=106222 |bibcode=2020QSRv..23306222T |doi=10.1016/j.quascirev.2020.106222}}</ref><ref>{{Cite web |last=Michon |first=Scott |title=What's the coldest the Earth's ever been? |url=https://www.climate.gov/news-features/climate-qa/whats-coldest-earths-ever-been |access-date=6 August 2023 |publisher=SMITHSONIAN INSTITUTION |archive-date=1 Agosto 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230801193107/https://www.climate.gov/news-features/climate-qa/whats-coldest-earths-ever-been |url-status=dead }}</ref> Ang isa sa mga mas mainit na panahon ay ang Huling Interglasyal sa pagitan ng 115,000 at 130,000 taon na ang nakalilipas, nang 6 hanggang 9 na metro ang antas ng dagat na mas mataas kaysa ngayon.<ref>{{Cite journal |last=Barlow |first=Natasha L. M. |last2=McClymont |first2=Erin L. |last3=Whitehouse |first3=Pippa L. |last4=Stokes |first4=Chris R. |last5=Jamieson |first5=Stewart S. R. |last6=Woodroffe |first6=Sarah A. |last7=Bentley |first7=Michael J. |last8=Callard |first8=S. Louise |last9=Cofaigh |first9=Colm Ó |last10=Evans |first10=David J. A. |last11=Horrocks |first11=Jennifer R. |date=Setyembre 2018 |title=Lack of evidence for a substantial sea-level fluctuation within the Last Interglacial |url=https://www.nature.com/articles/s41561-018-0195-4 |journal=Nature Geoscience |language=en |volume=11 |issue=9 |pages=627–634 |bibcode=2018NatGe..11..627B |doi=10.1038/s41561-018-0195-4 |issn=1752-0894}}</ref> Ang pinakahuling pinakamataas na glasyal na 20,000 taon na ang nakakaraan ay may mga antas ng dagat na humigit-kumulang {{Convert|125|m|ft}} mas mababa kaysa ngayon.<ref name="cLevel">{{Cite web |title=Fact Sheet fs002-00: Sea Level and Climate |url=https://pubs.usgs.gov/fs/fs2-00/ |access-date=2024-06-16 |website=pubs.usgs.gov |language=en}}</ref> Namalagi ang mga temperatura sa kasalukuyang panahong interglasyal simula [[Holoseno|11,700 taon na ang nakakaraan]].<ref>{{Cite journal |last=Marcott |first=S. A. |last2=Shakun |first2=J. D. |last3=Clark |first3=P. U. |last4=Mix |first4=A. C. |date=2013 |title=A reconstruction of regional and global temperature for the past 11,300 years |journal=Science |language=en |volume=339 |issue=6124 |pages=1198–1201 |bibcode=2013Sci...339.1198M |doi=10.1126/science.1228026 |pmid=23471405}}</ref> Ang mga makasaysayang huwaran ng pag-init at paglamig, tulad ng Panahong Mainit na Medyebal at ang Maliit na Panahong Yelo, ay hindi nangyari nang sabay-sabay sa iba't ibang rehiyon. Maaring umabot ang mga temperatura ng kasing taas ng mga nasa huling bahagi ng ika-20 dantaon sa isang limitadong hanay ng mga rehiyon.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 WG1 Ch5|2013}}; {{Harvard citation no brackets|Neukom|Steiger|Gómez-Navarro|Wang|2019a}} (sa Ingles)</ref> Nagmumula ang impormasyon ng klima para sa panahong iyon sa mga panghalili ng klima, tulad ng mga [[puno]] at mga gitna ng yelo.<ref name="SR15 Ch1 p57">{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Ch1|2018}}; {{Harvard citation no brackets|Hawkins|Ortega|Suckling|Schurer|2017}} (sa Ingles)</ref> === Pag-init mula noong Rebolusyong Industriyal === [[Talaksan:1951-_Percent_of_record_temperatures_that_are_cold_or_warm_records.svg|thumb|Sa nakalipas na mga dekada, ang mga bagong talaan ng mataas na temperatura ay higit na nalampasan ang mga bagong talaan ng mababang temperatura sa lumalaking bahagi ng ibabaw ng Daigdig.<ref name="NOAA_July">{{Cite web |date=Setyembre 2023 |title=Mean Monthly Temperature Records Across the Globe / Timeseries of Global Land and Ocean Areas at Record Levels for September from 1951-2023 |url=https://www.ncei.noaa.gov/access/monitoring/monthly-report/global/202309/supplemental/page-3 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231014030010/https://www.ncei.noaa.gov/access/monitoring/monthly-report/global/202309/supplemental/page-3 |archive-date=2023-10-14 |website=NCEI.NOAA.gov |publisher=National Centers for Environmental Information (NCEI) of the National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA)}} (palitan ang "202309" sa URL upang makita ang ibang taon maliban san 2023, at mga buwan maliban sa 09=Setyembre)</ref>]] [[Talaksan:1955-_Ocean_heat_content_-_NOAA.svg|thumb|Nagkaroon ng pagtaas sa nilalaman ng init sa karagatan sa mga nakalipas na dekada habang ang karagatan ay sumisipsip ng higit sa 90% ng init mula sa pag-init ng mundo.<ref name="NOAA_NASA_OHC_1957_">''Top 700 meters:'' {{Cite web |last=Lindsey |first=Rebecca |last2=Dahlman |first2=Luann |date=6 Setyembre 2023 |title=Climate Change: Ocean Heat Content |url=https://www.climate.gov/news-features/understanding-climate/climate-change-ocean-heat-content |url-status=live |archive-url=https://archive.today/20231029171303/https://www.climate.gov/news-features/understanding-climate/climate-change-ocean-heat-content |archive-date=2023-10-29 |website=climate.gov |publisher=National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA)}} ● ''Top 2000 meters:'' {{Cite web |title=Ocean Warming / Latest Measurement: December 2022 / 345 (± 2) zettajoules since 1955 |url=https://climate.nasa.gov/vital-signs/ocean-warming/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231020033606/https://climate.nasa.gov/vital-signs/ocean-warming/ |archive-date=20 Oktubre 2023 |website=NASA.gov |publisher=National Aeronautics and Space Administration}} (sa Ingles)</ref>]] Humigit-kumulang noong 1850, nagsimula ang mga tala ng termometro na magbigay ng pandaigdigang saklaw.<ref name="AR5 WG1 SPM p4-5">{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 WG1 Summary for Policymakers|2013}}</ref> Sa pagitan ng ika-18 dantaon at 1970, nagkaroon ng kaunting netong pag-init, dahil binawi ang epekto ng pag-init ng mga emisyon ng gas na ''greenhouse'' ng paglamig mula sa emisyon ng mga diyoksidong asupre. Nagdudulot ang diyoksidong asupre ng ulang asido, subalit gumagawa din ito ng erosol na [[Sulfato|sulpato]] sa atmospera, na ninirepleksyon ang sikat ng araw at nagiging sanhi ng tinatawag na pangdaigdigang pagdidilim. Pagkatapos ng 1970, humantong ang pagtaas ng akumulasyon ng mga gas na ''greenhouse'' at mga kontrol sa polusyon ng asupre sa isang markadong pagtaas ng temperatura.<ref>{{Cite news |last=Mooney |first=Chris |last2=Osaka |first2=Shannon |date=26 Disyembre 2023 |title=Is climate change speeding up? Here's what the science says. |language=en |work=The Washington Post |url=https://www.washingtonpost.com/climate-environment/2023/12/26/global-warming-accelerating-climate-change/ |access-date=18 Enero 2024}}</ref><ref name="NASA2007">{{Cite news |date=15 Marso 2007 |title=Global 'Sunscreen' Has Likely Thinned, Report NASA Scientists |language=en |publisher=[[NASA]] |url=http://www.nasa.gov/centers/goddard/news/topstory/2007/aerosol_dimming.html |url-status=dead |access-date=13 Hunyo 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181222142212/https://www.nasa.gov/centers/goddard/news/topstory/2007/aerosol_dimming.html |archive-date=22 Disyembre 2018}}</ref><ref name="Quaas2022">{{Cite journal |last=Quaas |first=Johannes |last2=Jia |first2=Hailing |last3=Smith |first3=Chris |last4=Albright |first4=Anna Lea |last5=Aas |first5=Wenche |last6=Bellouin |first6=Nicolas |last7=Boucher |first7=Olivier |last8=Doutriaux-Boucher |first8=Marie |last9=Forster |first9=Piers M. |last10=Grosvenor |first10=Daniel |last11=Jenkins |first11=Stuart |date=21 September 2022 |title=Robust evidence for reversal of the trend in aerosol effective climate forcing |url=https://acp.copernicus.org/articles/22/12221/2022/ |journal=Atmospheric Chemistry and Physics |language=en |volume=22 |issue=18 |pages=12221–12239 |bibcode=2022ACP....2212221Q |doi=10.5194/acp-22-12221-2022 |doi-access=free |hdl-access=free|hdl=20.500.11850/572791}}</ref> Ang mga patuloy na pagbabago sa klima ay walang naunang huwaran sa loob ng ilang libong taon.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG1|2021}} (sa Ingles)</ref> Ipinapakita ng lahat ng maramihang mga independiyenteng set ng datos ang pandaigdigang pagtaas ng temperatura sa ibabaw,<ref>{{Harvard citation no brackets|EPA|2016}} (sa Ingles)</ref> sa bilis na humigit-kumulang 0.2&nbsp;°C bawat dekada.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Ch1|2018}}. (sa Ingles)</ref> Ang dekada ng 2013–2022 ay uminit sa katamtamang 1.15&nbsp;°C [1.00–1.25&nbsp;°C] kumpara sa pinagbabatayang bilang bago ang pre-industriyal (1850–1900).<ref>{{Harvard citation no brackets|Earth System Science Data|2023}} (sa Ingles)</ref> Hindi lahat ng taon ay mas mainit kaysa sa nakaraan: maaring gumawa ang mga proseso ng pagkakaiba-iba ng panloob na klima ng anumang taon na 0.2&nbsp;°C mas mainit o mas malamig kaysa sa karaniwan.<ref name="Samset2020">{{Cite journal |last=Samset |first=B. H. |last2=Fuglestvedt |first2=J. S. |last3=Lund |first3=M. T. |date=7 Hulyo 2020 |title=Delayed emergence of a global temperature response after emission mitigation |journal=Nature Communications |language=en |volume=11 |issue=1 |page=3261 |bibcode=2020NatCo..11.3261S |doi=10.1038/s41467-020-17001-1 |pmc=7341748 |pmid=32636367 |quote=At the time of writing, that translated into 2035–2045, where the delay was mostly due to the impacts of the around 0.2 °C of natural, interannual variability of global mean surface air temperature |hdl-access=free |hdl=11250/2771093}}</ref> Mula 1998 hanggang 2013, ang mga negatibong yugto ng dalawang naturang proseso, ang ''Pacific Decadal Oscillation'' (PDO, Pamsampung-taong Osilasyon sa Pasipiko)<ref name="SeipGrønWang2023PacificDecadalOscillation">{{Cite journal |last=Seip |first=Knut L. |last2=Grøn |first2=ø. |last3=Wang |first3=H. |date=31 Agosto 2023 |title=Global lead-lag changes between climate variability series coincide with major phase shifts in the Pacific decadal oscillation |journal=Theoretical and Applied Climatology |language=en |volume=154 |issue=3–4 |pages=1137–1149 |bibcode=2023ThApC.154.1137S |doi=10.1007/s00704-023-04617-8 |issn=0177-798X |doi-access=free |hdl-access=free |hdl=11250/3088837}}</ref> at ''Atlantic Multidecadal Oscillation'' (AMO, Pamsampung-taong Osilasyon sa Atlantiko)<ref>{{Cite journal |last=Yao |first=Shuai-Lei |last2=Huang |first2=Gang |last3=Wu |first3=Ren-Guang |last4=Qu |first4=Xia |date=Enero 2016 |title=The global warming hiatus—a natural product of interactions of a secular warming trend and a multi-decadal oscillation |url=http://link.springer.com/10.1007/s00704-014-1358-x |journal=Theoretical and Applied Climatology |language=en |volume=123 |issue=1–2 |pages=349–360 |bibcode=2016ThApC.123..349Y |doi=10.1007/s00704-014-1358-x |issn=0177-798X |access-date=20 Setyembre 2023}}</ref> ay nagdulot ng tinatawag na "pahinga ng pag-init ng mundo".<ref>{{Cite journal |last=Xie |first=Shang-Ping |last2=Kosaka |first2=Yu |date=Hunyo 2017 |title=What Caused the Global Surface Warming Hiatus of 1998–2013? |url=http://link.springer.com/10.1007/s40641-017-0063-0 |journal=Current Climate Change Reports |language=en |volume=3 |issue=2 |pages=128–140 |bibcode=2017CCCR....3..128X |doi=10.1007/s40641-017-0063-0 |issn=2198-6061 |access-date=20 Setyembre 2023}}</ref> Pagkatapos ng pahinga, kabaligtaran ang nangyari, na may mga taon tulad ng 2023 na nagpapakita ng mga temperatura na mas mataas kahit sa kamakailang katamtaman.<ref name="Copernicus2023">{{Cite web |date=21 Nobyembre 2023 |title=Global temperature exceeds 2&nbsp;°C above pre-industrial average on 17 November |url=https://climate.copernicus.eu/global-temperature-exceeds-2degc-above-pre-industrial-average-17-november |access-date=31 Enero 2024 |website=Copernicus |language=en |quote=While exceeding the 2&nbsp;°C threshold for a number of days does not mean that we have breached the Paris Agreement targets, the more often that we exceed this threshold, the more serious the cumulative effects of these breaches will become.}}</ref> Ito ang dahilan kung bakit tinukoy ang pagbabago ng temperatura sa mga tuntunin ng isang 20-taong katamtaman, na binabawasan ang ingay ng mainit at malamig na taon at mga huwarang kada dekadang klima, at nakita ang pangmatagalang hudyat.<ref name="IPCC_AR6_WGI_SPM">IPCC, 2021: [https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg1/downloads/report/IPCC_AR6_WGI_SPM.pdf Summary for Policymakers]. Sa: [https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg1/ Climate Change 2021: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change] [Masson-Delmotte, V., P. Zhai, A. Pirani, S.L. Connors, C. Péan, S. Berger, N. Caud, Y. Chen, L. Goldfarb, M. I. Gomis, M. Huang, K. Leitzell, E. Lonnoy, J. B. R. Matthews, T. K. Maycock, T. Waterfield, O. Yelekçi, R. Yu, and B. Zhou (mga pat.)]. Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, New York, US, pp. 3−32, doi:10.1017/9781009157896.001. (sa Ingles)</ref>{{Rp|5}} <ref>{{Cite web |last=McGrath |first=Matt |date=17 Mayo 2023 |title=Global warming set to break key 1.5C limit for first time |url=https://www.bbc.com/news/science-environment-65602293 |access-date=31 Enero 2024 |website=[[BBC News]] |language=en |quote=The researchers stress that temperatures would have to stay at or above 1.5C for 20 years to be able to say the Paris agreement threshold had been passed.}}</ref> Ang isang malawak na hanay ng iba pang mga obserbasyon ay nagpapatibay sa katibayan ng pag-init.<ref>{{Harvard citation no brackets|Kennedy|Thorne|Peterson|Ruedy|2010}}. Pigura 2.5. (sa Ingles)</ref>{{Sfn|Loeb et al.|2021}} Lumalamig ang itaas na atmospera, dahil nakakakuha ang mga gas na ''greenhouse'' ng init malapit sa ibabaw ng [[Daigdig]], at kaya mas kaunting init ang lumalabas sa [[kalawakan]].<ref>{{Cite web |date=3 Hunyo 2010 |title=Global Warming |url=https://earthobservatory.nasa.gov/features/GlobalWarming |access-date=11 Setyembre 2020 |publisher=NASA JPL |language=en |quote=Satellite measurements show warming in the troposphere but cooling in the stratosphere. This vertical pattern is consistent with global warming due to increasing greenhouse gases but inconsistent with warming from natural causes.}}</ref> Binabawasan ng pag-init ang karaniwang pagtakip ng niyebe at pinipilit ang pag-urong ng mga [[glasyar]]. Kasabay nito, nagdudulot din ang pag-init ng mas malaking [[ebaporasyon]] mula sa mga [[karagatan]], na humahantong sa higit na [[Halumigmig|halumigmig sa atmospera]], higit at mas malakas na pag-ulan.<ref>{{Harvard citation no brackets|Kennedy|Thorne|Peterson|Ruedy|2010}}; {{Harvard citation no brackets|USGCRP Chapter 1|2017}}.</ref> Ang mga halaman ay [[Bulaklak|namumulaklak]] nang mas maaga sa [[tagsibol]], at libu-libong uri ng hayop ang permanenteng lumilipat sa mas malalamig na lugar.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG2|2022}} (sa Ingles)</ref> ==== Mga pagkakaiba ayon sa rehiyon ==== Umiinit ang iba't ibang rehiyon ng mundo sa iba't ibang antas. Malaya ang huwaran sa kung saan ibinubuga ang mga gas na ''greenhouse'', dahil nanatili ang mga gas sa sapat na katagalan upang kumalat sa buong planeta. Mula noong panahon ng pre-industriyal, tumaas ang katamtamang temperatura sa ibabaw sa mga rehiyon ng lupa nang halos dalawang beses nang mas mabilis kaysa sa pandaigdigang katamtamang temperatura sa ibabaw.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SRCCL Summary for Policymakers|2019}} (sa Ingles)</ref> Dahil ito sa nawawalan ang mga karagatan ng mas maraming init sa pamamagitan ng [[Pagsingaw|ebaporasyon]] at maaaring mag-imbak ng maraming init ang mga karagatan.<ref>{{Harvard citation no brackets|Sutton|Dong|Gregory|2007}}. (sa Ingles)</ref> Lumago ang enerhiyang termal sa pandaigdigang sistema ng klima na may mga maikling paghinto lamang mula noong hindi bababa sa 1970, at higit sa 90% ng sobrang enerhiya na ito ay naimbak sa karagatan.<ref name="ocean heat absorption">{{Cite web |year=2018 |title=Climate Change: Ocean Heat Content |url=https://www.climate.gov/news-features/understanding-climate/climate-change-ocean-heat-content |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190212110601/https://www.climate.gov/news-features/understanding-climate/climate-change-ocean-heat-content |archive-date=12 Pebrero 2019 |access-date=20 Pebrero 2019 |publisher=NOAA |language=en}}</ref><ref name="Harvipccar5">{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 WG1 Ch3|2013}}: "Ocean warming dominates the global energy change inventory. Warming of the ocean accounts for about 93% of the increase in the Earth's energy inventory between 1971 and 2010 (high confidence), with warming of the upper (0 to 700 m) ocean accounting for about 64% of the total." (sa Ingles)</ref> Ang iba ay nagpainit sa [[Himpapawid|kapaligiran]], natunaw ang yelo, at nagpainit sa mga [[lupalop]].<ref name="EarthSysSciData_20200907">{{Cite journal |last=von Schuckman |first=K. |last2=Cheng |first2=L. |last3=Palmer |first3=M. D. |last4=Hansen |first4=J. |last5=Tassone |first5=C. |last6=Aich |first6=V. |last7=Adusumilli |first7=S. |last8=Beltrami |first8=H. |last9=Boyer |first9=T. |last10=Cuesta-Valero |first10=F. J. |display-authors=4 |date=7 Setyembre 2020 |title=Heat stored in the Earth system: where does the energy go? |url=https://essd.copernicus.org/articles/12/2013/2020/ |journal=Earth System Science Data |language=en |volume=12 |issue=3 |pages=2013–2041 |bibcode=2020ESSD...12.2013V |doi=10.5194/essd-12-2013-2020 |doi-access=free |hdl-access=free |hdl=20.500.11850/443809}}</ref> Ang [[Hilagang Emisperyo]] at ang [[Hilagang Polo]] ay mas mabilis na uminit kaysa sa [[Polong Timog]] at [[Timog Emisperyo|Katimugang Emisperyo]]. Hindi lamang may mas maraming lupain ang Hilgang Emisperyo, kundi pati na rin ang mas pana-panahong pagtakip ng niyebe at yelo sa dagat. Habang lumilipat ang mga ibabaw na ito mula sa pagpapakita ng maraming liwanag hanggang sa pagiging madilim pagkatapos matunaw ang yelo, nagsisimula silang sumipsip ng mas maraming init.<ref>{{Harvard citation no brackets|NOAA, 10 Hulyo|2011}}.</ref> Nakakaambag din ang mga lokal na deposito ng itim na karbon sa niyebe at yelo sa pag-init ng Artiko.<ref>{{Harvard citation no brackets|United States Environmental Protection Agency|2016}} (sa Ingles)</ref> Tumaas ang mga temperatura sa ibabaw ng [[Artiko]] sa pagitan ng tatlo at apat na beses na mas mabilis kaysa sa ibang bahagi ng mundo.<ref name="3X2021">{{Cite web |date=20 Mayo 2021 |title=Arctic warming three times faster than the planet, report warns |url=https://phys.org/news/2021-05-arctic-faster-planet.html |access-date=6 Oktubre 2022 |website=Phys.org |language=en}}</ref><ref name="Rantanen2022">{{Cite journal |last=Rantanen |first=Mika |last2=Karpechko |first2=Alexey Yu |last3=Lipponen |first3=Antti |last4=Nordling |first4=Kalle |last5=Hyvärinen |first5=Otto |last6=Ruosteenoja |first6=Kimmo |last7=Vihma |first7=Timo |last8=Laaksonen |first8=Ari |date=11 Agosto 2022 |title=The Arctic has warmed nearly four times faster than the globe since 1979 |journal=Communications Earth & Environment |language=en |volume=3 |issue=1 |page=168 |bibcode=2022ComEE...3..168R |doi=10.1038/s43247-022-00498-3 |issn=2662-4435 |doi-access=free |hdl-access=free|hdl=11250/3115996}}</ref><ref name="4X2021">{{Cite web |date=14 Disyembre 2021 |title=The Arctic is warming four times faster than the rest of the world |url=https://www.science.org/content/article/arctic-warming-four-times-faster-rest-world |access-date=6 Oktubre 2022 |language=en}}</ref> Nagpapahina sa parehong sangang Atlantiko at Antartiko ng sirkulasyong termohalino ang pagtunaw ng mga piraso ng yelo malapit sa mga polo, na higit na nagbabago sa distribusyon ng init at presipitasyon sa buong mundo.<ref>{{Cite journal |last=Liu |first=Wei |last2=Fedorov |first2=Alexey V. |last3=Xie |first3=Shang-Ping |last4=Hu |first4=Shineng |date=26 Hunyo 2020 |title=Climate impacts of a weakened Atlantic Meridional Overturning Circulation in a warming climate |journal=Science Advances |language=en |volume=6 |issue=26 |pages=eaaz4876 |bibcode=2020SciA....6.4876L |doi=10.1126/sciadv.aaz4876 |pmc=7319730 |pmid=32637596}}</ref><ref name="PearceYale3602023">{{Cite web |last=Pearce |first=Fred |date=18 Abril 2023 |title=New Research Sparks Concerns That Ocean Circulation Will Collapse |url=https://e360.yale.edu/features/climate-change-ocean-circulation-collapse-antarctica |access-date=3 Pebrero 2024 |language=en}}</ref><ref name="Lee2023">{{Cite journal |last=Lee |first=Sang-Ki |last2=Lumpkin |first2=Rick |last3=Gomez |first3=Fabian |last4=Yeager |first4=Stephen |last5=Lopez |first5=Hosmay |last6=Takglis |first6=Filippos |last7=Dong |first7=Shenfu |last8=Aguiar |first8=Wilton |last9=Kim |first9=Dongmin |last10=Baringer |first10=Molly |date=13 Marso 2023 |title=Human-induced changes in the global meridional overturning circulation are emerging from the Southern Ocean |journal=Communications Earth & Environment |language=en |volume=4 |issue=1 |page=69 |bibcode=2023ComEE...4...69L |doi=10.1038/s43247-023-00727-3}}</ref><ref name="NOAA2023">{{Cite web |date=29 Marso 2023 |title=NOAA Scientists Detect a Reshaping of the Meridional Overturning Circulation in the Southern Ocean |url=https://www.aoml.noaa.gov/noaa-scientists-detect-reshaping-of-the-meridional-overturning-circulation-in-southern-ocean/ |publisher=NOAA |language=en}}</ref> === Mga panghinaharap na temperatura sa daigdig === Tinataya ng ''World Meteorological Organization'' (Pandaigdigang Organisasyong Meteorolohikal) ang 66% na posibilidad ng pandaigdigang temperatura na lumampas sa 1.5&nbsp;°C pag-init mula sa pinagbatayang bilang noong pre-industriyal nang hindi bababa sa isang taon sa pagitan ng 2023 at 2027.<ref>{{Cite news |last=McGrath |first=Matt |date=17 Mayo 2023 |title=Global warming set to break key 1.5C limit for first time |language=en |agency=BBC |url=https://www.bbc.com/news/science-environment-65602293 |access-date=17 Mayo 2023}}</ref><ref>{{Cite news |last=Harvey |first=Fiona |date=17 Mayo 2023 |title=World likely to breach 1.5C climate threshold by 2027, scientists warn |language=en |agency=The Guardian |url=https://www.theguardian.com/environment/2023/may/17/global-heating-climate-crisis-record-temperatures-wmo-research |access-date=17 Mayo 2023}}</ref> Dahil gumagamit ang ''Intergovernmental Panel on Climate Change'' (IPCC, Pangkat Intergobermental sa Pagbabago ng Klima) ng 20-taong katamtaman upang tukuyin ang mga pagbabago sa temperatura sa buong mundo, ang isang taon na lumalagpas sa 1.5&nbsp;°C ay hindi lumalabag sa limitasyon. Inaasahan ng IPCC na lalampas sa +1.5&nbsp;°C ang katamtamang temperatura sa buong mundo sa loob ng 20 taon sa unang bahagi ng dekada 2030.<ref>{{Cite web |date=7 Agosto 2021 |title=Climate Change 2021 - The Physical Science Basis |url=https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg1/downloads/report/IPCC_AR6_WGI_Full_Report.pdf#page=955 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240405072633/https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg1/downloads/report/IPCC_AR6_WGI_Full_Report.pdf#page=955 |archive-date=5 Abril 2024 |website=Intergovernmental Panel on Climate Change |language=en |id=IPCC AR6 WGI}}</ref> Ang IPCC ''Sixth Assessment Report'' (Ikaanim na Ulat ng Pagtatasa) ng 2023 ay may kasamang mga proyeksyon na sa 2100 na malamang umabot ang pag-init ng daigdig sa 1.0-1.8&nbsp;°C sa ilalim ng isang senaryo na may napakababang emisyon ng mga gas ng ''greenhouse'', 2.1-3.5&nbsp;°C sa ilalim ng isang senaryo na may intermedyang emisyon, o 3.3-5.7&nbsp;°C sa ilalim ng napakataas na senaryo ng emisyon.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG1 Summary for Policymakers|2021}} (sa Ingles)</ref> Sa senaryong intermedya at napakataas na emisyon, magpapatuloy ang pag-init sa pagkalampas ng 2100.<ref name="Meinshausen2011">{{Cite journal |last=Meinshausen |first=Malte |last2=Smith |first2=S. J. |last3=Calvin |first3=K. |last4=Daniel |first4=J. S. |last5=Kainuma |first5=M. L. T. |last6=Lamarque |first6=J-F. |last7=Matsumoto |first7=K. |last8=Montzka |first8=S. A. |last9=Raper |first9=S. C. B. |last10=Riahi |first10=K. |last11=Thomson |first11=A. |date=2011 |title=The RCP greenhouse gas concentrations and their extensions from 1765 to 2300 |journal=Climatic Change |language=en |volume=109 |issue=1–2 |pages=213–241 |bibcode=2011ClCh..109..213M |doi=10.1007/s10584-011-0156-z |issn=0165-0009 |doi-access=free}}</ref><ref name="Lyon2021">{{Cite journal |last=Lyon |first=Christopher |last2=Saupe |first2=Erin E. |last3=Smith |first3=Christopher J. |last4=Hill |first4=Daniel J. |last5=Beckerman |first5=Andrew P. |last6=Stringer |first6=Lindsay C. |last7=Marchant |first7=Robert |last8=McKay |first8=James |last9=Burke |first9=Ariane |last10=O'Higgins |first10=Paul |last11=Dunhill |first11=Alexander M. |year=2021 |title=Climate change research and action must look beyond 2100 |journal=Global Change Biology |language=en |volume=28 |issue=2 |pages=349–361 |doi=10.1111/gcb.15871 |issn=1365-2486 |pmid=34558764 |doi-access=free |hdl-access=free|hdl=20.500.11850/521222}}</ref> Ang natitirang badyet ng karbon para sa pananatili sa ilalim ng ilang partikular na pagtaas ng temperatura ay tinutukoy sa pamamagitan ng pagmomodelo sa siklo ng karbon at pagiging sensitibo sa klima sa mga gas ng ''greenhouse''.<ref>{{Harvard citation no brackets|Rogelj|Forster|Kriegler|Smith|2019}} (sa Ingles)</ref> Ayon sa IPCC, maari ang pag-init ng mundo na panatilihing mababa sa 1.5&nbsp;°C na may dalawang-ikatlong pagkakataon kung hindi lalampas ang mga emisyon pagkatapos ng 2018 sa 420 o 570 gigatonelada ng CO₂ (diyoksidong karbono). Tumutugma ito sa 10 hanggang 13 taon ng kasalukuyang mga emisyon. Mayroong mataas na kawalan ng katiyakan tungkol sa badyet. Halimbawa, maaaring mas maliit ito ng 100 gigatonelada ng katumbas ng CO₂ dahil sa paglabas CO₂ at [[metano]] mula sa ''permafrost'' at mga lupaing basa (''wetland'').<ref name="IPCC-2018 p12">{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Summary for Policymakers|2018}} (sa Ingles)</ref> Gayunpaman, malinaw na ang mga mapagkukunan ng panggatong na posil ay kailangang proaktibo na panatilihin sa lupa upang maiwasan ang malaking pag-init. Kung hindi, hindi mangyayari ang kanilang mga kakulangan hanggang nakakandado na ang mga emisyon sa mga makabuluhang pangmatagalang epekto.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 WG3 Ch5|2014}}. (sa Ingles)</ref> == Mga sanhi ng kamakailang pagtaas ng temperatura sa mundo == [[Talaksan:Physical_Drivers_of_climate_change.svg|right|thumb|Mga dahilan ng pagbabago ng klima mula 1850–1900 hanggang 2010–2019. Walang makabuluhang kontribusyon mula sa panloob na pagkakaiba-iba o nagtutulak na pang-araw o pang-bulkan.]] Ang sistema ng klima ay nakakaranas ng iba't ibang mga siklo sa sarili nito, na maaaring tumagal ng maraming taon, dekada o kahit na dantaon. Halimbawa, nagdudulot ang mga kaganapan sa El Niño ng panandaliang pagtaas ng temperatura sa ibabaw habang nagdudulot ang mga kaganapan sa La Niña ng panandaliang paglamig.<ref>{{Cite journal |last=Brown |first=Patrick T. |last2=Li |first2=Wenhong |last3=Xie |first3=Shang-Ping |date=27 Enero 2015 |title=Regions of significant influence on unforced global mean surface air temperature variability in climate models: Origin of global temperature variability |journal=Journal of Geophysical Research: Atmospheres |volume=120 |issue=2 |pages=480–494 |doi=10.1002/2014JD022576 |doi-access=free |hdl-access=free|language=en|hdl=10161/9564}}</ref> Makaapekto ang kanilang relatibong dalas sa mga pandaigdigang pagkahilig ng temperatura sa isang dekadang na sukat ng oras.<ref>{{Cite journal |last=Trenberth |first=Kevin E. |last2=Fasullo |first2=John T. |date=Disyembre 2013 |title=An apparent hiatus in global warming? |journal=Earth's Future |language=en |volume=1 |issue=1 |pages=19–32 |bibcode=2013EaFut...1...19T |doi=10.1002/2013EF000165 |doi-access=free}}</ref> Ang iba pang mga pagbabago ay sanhi ng kawalan ng balanse ng enerhiya mula sa mga panlabas na puwersa.<ref>{{Harvard citation no brackets|National Research Council|2012}} (sa Ingles)</ref> Kabilang sa mga halimbawa nito ang mga pagbabago sa mga konsentrasyon ng mga gas ng ''greenhouse'', kaningningan ng araw, pagsabog ng [[bulkan]], at mga pagkakaiba-iba sa [[orbita]] ng Daigdig sa paligid ng [[Araw (astronomiya)|Araw]].<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 WG1 Ch10|2013}}. (sa Ingles)</ref> Upang matukoy ang kontribusyon ng tao sa pagbabago ng klima, binuo ang mga natatanging "bakas" para sa lahat ng potensyal na dahilan at inihahambing sa parehong naobserbahang mga huwaran at kilalang panloob na pagkakaiba-iba ng klima.<ref>{{Harvard citation no brackets|Knutson|2017}}; {{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 WG1 Ch10|2013}} (sa Ingles)</ref> Halimbawa, ang pagpupuwersa ng araw—na nagsasangkot ng bakas ng pag-init ng buong atmospera—ay ibinukod dahil ang mas mababang temperatura lamang ang umiinit.<ref name="USGCRP-2009">{{Harvard citation no brackets|USGCRP|2009}}. (sa Ingles)</ref> Gumagawa ang mga erosol pang-atmospera ng mas maliit ng epekto pagpapalamig. Ang ibang tagatulak, gaya ng mga pagbabago sa albedo, ay hindi gaanong nakakaapekto.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG1 Summary for Policymakers|2021}} (sa Ingles)</ref> == Mga epekto == [[Talaksan:Soil_moisture_and_climate_change.svg|thumb|Ang ikaanim na Ulat na Pagtatasa ng IPCC ay nagtuos ng mga pagbabago sa katamtamang kahalumigmigan ng lupa sa 2.0&nbsp;°C ng pag-init, gaya ng sinusukat sa mga [[Standard deviation|karaniwang paglihis]] mula 1850 hanggang 1900 na pinagbatayang bilang.]] === Mga epekto sa kapaligiran === Ang mga epekto sa [[kapaligiran]] ng pagbabago ng klima ay malawak at malayo ang naabot, na nakakaapekto sa mga karagatan, yelo, at lagay ng panahon. Maaaring mangyari ang mga pagbabago nang unti-unti o mabilis. Nagmumula ang ebidensya para sa mga epektong ito sa pag-aaral ng pagbabago ng klima sa nakaraan, mula sa pagmomodelo, at mula sa mga modernong obserbasyon.<ref>{{Harvard citation no brackets|Hansen|Sato|Hearty|Ruedy|2016}}; {{Harvard citation no brackets|Smithsonian, 26 Hunyo|2016}}. (sa Ingles)</ref> Mula noong dekada 1950, lumitaw ang mga [[tagtuyot]] at mga [[matinding init]] nang sabay-sabay na may pagtaas ng dalas.<ref>{{Harvard citation no brackets|USGCRP Chapter 15|2017}}. (sa Ingles)</ref> Tumaas ang labis na basa o tuyo na mga kaganapan sa panahon ng [[Balaklaot|tag-ulan]] sa [[Indya]] at [[Silangang Asya]].<ref>{{Harvard citation no brackets|Scientific American, 29 Abril|2014}}; {{Harvard citation no brackets|Burke|Stott|2017}}. (sa Ingles)</ref> Tumaas ang presipitasyong pang-[[balaklaot]] sa Hilagang Emisperyo mula noong 1980.<ref>{{Cite journal |last=Liu |first=Fei |last2=Wang |first2=Bin |last3=Ouyang |first3=Yu |last4=Wang |first4=Hui |last5=Qiao |first5=Shaobo |last6=Chen |first6=Guosen |last7=Dong |first7=Wenjie |date=19 Abril 2022 |title=Intraseasonal variability of global land monsoon precipitation and its recent trend |journal=npj Climate and Atmospheric Science |language=en |volume=5 |issue=1 |page=30 |bibcode=2022npCAS...5...30L |doi=10.1038/s41612-022-00253-7 |issn=2397-3722 |doi-access=free}}</ref> Malamang na tumaas ang antas ng pag-ulan at intensidad ng mga unos at [[bagyo]],<ref name="USGCRP-2017">{{Harvard citation no brackets|USGCRP Chapter 9|2017}}. (sa Ingles)</ref> at malamang na lumalawak ang heograpikong sakop papuntang polo bilang tugon sa pag-init ng klima.<ref>{{Cite journal |last=Studholme |first=Joshua |last2=Fedorov |first2=Alexey V. |last3=Gulev |first3=Sergey K. |last4=Emanuel |first4=Kerry |last5=Hodges |first5=Kevin |date=29 Disyembre 2021 |title=Poleward expansion of tropical cyclone latitudes in warming climates |url=https://www.nature.com/articles/s41561-021-00859-1 |journal=Nature Geoscience |language=en |volume=15 |pages=14–28 |doi=10.1038/s41561-021-00859-1}}</ref> Ang dalas ng mga tropikal na bagyo ay hindi tumaas bilang resulta ng pagbabago ng klima.<ref>{{Cite web |date=10 Hulyo 2020 |title=Hurricanes and Climate Change |url=https://www.c2es.org/content/hurricanes-and-climate-change/ |website=Center for Climate and Energy Solutions |language=en}}</ref> [[Talaksan:Sea_level_history_and_projections.svg|thumb|Rekonstruksyon at proyeksyon ng makasaysayang antas ng dagat hanggang 2100 na inilathala noong 2017 ng ''Global Change Research Program'' (Programang Pananaliksik ng Pangdaigdigang Pagbabago) ng [[Estados Unidos]]<ref>{{Harvard citation no brackets|NOAA|2017}}. (sa Ingles)</ref>]] Ang pandaigdigang antas ng dagat ay tumataas bilang resulta ng ekspansyong termal at ang pagkatunaw ng mga glasyar at yelo. Sa pagitan ng 1993 at 2020, tumaas ang pag-angat ng antas ng dagat sa paglipas ng panahon, na may katamtamang 3.3&nbsp;±&nbsp;0.3&nbsp;mm bawat taon.<ref>{{Harvard citation no brackets|WMO|2021}}. (sa Ingles)</ref> Sa paglipas ng ika-21 dantaon, tinuos ng IPCC ang 32–62&nbsp;sentimetro ng pagtaas ng lebel ng dagat sa ilalim ng mababang senaryo ng paglabas, 44–76&nbsp;sentimetro sa ilalim ng isang intermediya at 65–101&nbsp;sentimetro sa ilalim ng napakataas na senaryo ng emisyon.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG2|2022}} (sa Ingles)</ref> Ang mga proseso ng kawalang-katatagan ng piraso ng yelong marino sa [[Antartika]] ay maaaring magdagdag ng malaki sa mga halagang ito,<ref>{{Harvard citation no brackets|DeConto|Pollard|2016}} (sa Ingles)</ref> kabilang ang posibilidad ng 2-metro na pagtaas ng lebel ng dagat sa 2100 sa ilalim ng mataas na emisyon.{{Sfn|Bamber|Oppenheimer|Kopp|Aspinall|2019}} Ang pagbabago ng klima ay humantong sa mga dekada ng pagliit at pagnipis ng yelo sa dagat ng [[Artiko]].<ref>{{Harvard citation no brackets|Zhang|Lindsay|Steele|Schweiger|2008}} (sa Ingles)</ref> Habang inaasahang bihira ang mga tag-init na walang yelo sa 1.5&nbsp;°C digri ng pag-init, nakatakda ang mga ito mangyari minsan tuwing tatlo hanggang sampung taon sa antas ng pag-init na 2&nbsp;°C.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SROCC Summary for Policymakers|2019}} (sa Ingles)</ref> Nagdudulot ang mas mataas na konsentrasyon CO₂ sa atmospera ng mas maraming CO₂ na natunaw sa mga karagatan, na ginagawang mas maasido ang mga ito.<ref>{{Harvard citation no brackets|Doney|Fabry|Feely|Kleypas|2009}}. (sa Ingles)</ref> Dahil hindi gaanong natutunaw ang [[oksihena]] sa mas maiinit na tubig,<ref>{{Harvard citation no brackets|Deutsch|Brix|Ito|Frenzel|2011}}</ref> bumababa ang mga konsentrasyon nito sa karagatan, at lumalawak ang mga patay na sona.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SROCC Ch5|2019}}; {{Cite web |date=5 Setyembre 2013 |title=Climate Change and Harmful Algal Blooms |url=https://www.epa.gov/nutrientpollution/climate-change-and-harmful-algal-blooms |access-date=11 Setyembre 2020 |publisher=EPA |language=en}}</ref> === Kalikasan at buhay-ilang === Ang kamakailang pag-init ay nagtulak sa maraming espesyeng panlupa at tubig-tabang sa tungong polo at patungo sa mas [[Altitud|matataas na lugar]].<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Ch3|2018}}. (sa Ingles)</ref> Halimbawa, lumipat pahilaga ang hanay ng daan-daang mga [[ibon]] sa [[Hilagang Amerika]] sa katamtamang bilis na 1.5&nbsp;km/taon sa nakalipas na 55 taon.<ref>{{Cite journal |last1=Martins |first1=Paulo Mateus |last2=Anderson |first2=Marti J. |last3=Sweatman |first3=Winston L. |last4=Punnett |first4=Andrew J. |date=9 Abril 2024 |title=Significant shifts in latitudinal optima of North American birds |url=https://pnas.org/doi/10.1073/pnas.2307525121 |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |language=en |volume=121 |issue=15 |pages=e2307525121 |doi=10.1073/pnas.2307525121 |issn=0027-8424 }}</ref> Nagdulot ang mas mataas na antas CO₂ sa atmospera at isang pinahabang panahon ng paglaki sa pandaigdigang paglulunti. Gayunpaman, nagpahaba ang mga matinding init at tagtuyot ng produktibidad ng [[ekosistema]] sa ilang rehiyon. Hindi malinaw ang balanse sa hinaharap ng mga salungat na epekto na ito.{{Sfn|IPCC SRCCL Ch2|2019}} Ang isang kaugnay na penomena na hinihimok ng pagbabago ng klima ay ang paghihimasok ng halamang makahoy, na nakakaapekto sa hanggang 500 milyong ektarya sa buong mundo.<ref>{{Cite journal |last=Deng |first=Yuanhong |last2=Li |first2=Xiaoyan |last3=Shi |first3=Fangzhong |last4=Hu |first4=Xia |date=Disyembre 2021 |title=Woody plant encroachment enhanced global vegetation greening and ecosystem water-use efficiency |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/geb.13386 |journal=Global Ecology and Biogeography |language=en |volume=30 |issue=12 |pages=2337–2353 |bibcode=2021GloEB..30.2337D |doi=10.1111/geb.13386 |issn=1466-822X |access-date=10 Hunyo 2024 |via=Wiley Online Library}}</ref> Nag-aambag ang pagbabago ng klima sa pagpapalawak ng mga tuyong sona ng klima, tulad ng pagpapalawak ng mga [[disyerto]] sa mga subtropika.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SRCCL Summary for Policymakers|2019}}; {{Harvard citation no brackets|Zeng|Yoon|2009}}. (sa Ingles)</ref> Mas malamang na gumagawa ng mga biglaang pagbabago sa mga ekosistema ang laki at bilis ng pag-init ng mundo.{{Sfn|Turner|Calder|Cumming|Hughes|2020}} Sa pangkalahatan, inaasahan na magreresulta ang pagbabago ng klima sa [[pagkalipol]] ng maraming uri ng hayop.{{Sfn|Urban|2015}} Ang mga karagatan ay uminit nang mas mabagal kaysa sa lupa, subalit lumipat ang mga halaman at hayop sa karagatan patungo sa mas malamig na mga polo nang mas mabilis kaysa sa mga espesye sa lupa.<ref>{{Harvard citation no brackets|Poloczanska|Brown|Sydeman|Kiessling|2013}}; {{Harvard citation no brackets|Lenoir|Bertrand|Comte|Bourgeaud|2020}} (sa Ingles)</ref> Tulad ng sa lupa, nagaganap ang mga matinding init sa karagatan nang mas madalas dahil sa pagbabago ng klima, na pumipinsala sa malawak na hanay ng mga organismo tulad ng mga koral, kelpo (uri ng halamang-dagat), at mga ibong-dagat.<ref>{{Harvard citation no brackets|Smale|Wernberg|Oliver|Thomsen|2019}} (sa Ingles)</ref> Mas nagpapahirap ang pag-aasido ng karagatan sa mga organismong pandagat na [[Kalsiyo|nagkakalsiyo]] tulad ng tahong, [[taliptip]] at koral na gumawa ng mga [[kabibi]] at kalansay; at [[Pagpuputi ng sagay|pinaputla ng mga matinding init ang mga korales]].{{Sfn|IPCC SROCC Summary for Policymakers|2019}} Ang mga mapaminsalang pamumukadkad ng alga na pinahusay ng pagbabago ng klima at eutropikasyon ay nagpapababa ng antas ng oksihena, nakakagambala sa mga interkoneksyon ng pagkain at nagdudulot ng malaking pagkawala ng buhay sa dagat.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SROCC Ch5|2019}} (sa Ingles)</ref> Nasa ilalim ng partikular na istres ang mga ekosistema sa baybayin. Halos kalahati ng pandaigdigang basang lupa ang nawala dahil sa pagbabago ng klima at iba pang epekto ng tao.{{Sfn|IPCC SROCC Ch5|2019}} Sumailalim ang mga halaman sa mas mataas na istres mula sa pinsala ng mga insekto.<ref>{{Cite journal |last=Azevedo-Schmidt |first=Lauren |last2=Meineke |first2=Emily K. |last3=Currano |first3=Ellen D. |date=18 Oktubre 2022 |title=Insect herbivory within modern forests is greater than fossil localities |url=https://pnas.org/doi/10.1073/pnas.2202852119 |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |language=en |volume=119 |issue=42 |doi=10.1073/pnas.2202852119 |issn=0027-8424 |access-date=10 Hunyo 2024}}</ref> {| class="center toccolours" |+'''Epekto ng pagbabago ng klima sa kapaligiran''' |<gallery mode="packed" heights="120" style="line-height:120%"> Talaksan:Bleachedcoral.jpg|alt=Underwater photograph of branching coral that is bleached white|Pagguhong pang-[[ekolohiya]]. Sinira ng [[Pagpuputi ng sagay|pagpapaputi ng koral]] mula sa pang-init na istres ang [[Bahura ng Gran Barrera]] at binabantaan ang mga [[Bahura ng mga bulaklak na bato|bahurang koral]] sa buong mundo.<ref>{{Cite web |date=2 Enero 2012 |title=Coral Reef Risk Outlook |url=https://sos.noaa.gov/datasets/coral-reef-risk-outlook/ |access-date=4 Abril 2020 |publisher=National Oceanic and Atmospheric Administration |language=en |quote=At present, local human activities, coupled with past thermal stress, threaten an estimated 75 percent of the world's reefs. By 2030, estimates predict more than 90% of the world's reefs will be threatened by local human activities, warming, and acidification, with nearly 60% facing high, very high, or critical threat levels.}}</ref> Talaksan:Orroral_Valley_Fire_viewed_from_Tuggeranong_January_2020.jpg|alt=Photograph of evening in a valley settlement. The skyline in the hills beyond is lit up red from the fires.|Matinding lagay ng panahon. Lumala ang tagtuyot at mataas na temperatura noong mga [[Panahon ng sunog sa Awstralya ng 2019–20|malaking sunog sa Australya noong 2020]].<ref>{{Harvard citation no brackets|Carbon Brief, 7 Enero|2020}}. (sa Ingles)</ref> Talaksan:National_Park_Service_Thawing_permafrost_(27759123542).jpg|alt=The green landscape is interrupted by a huge muddy scar where the ground has subsided.|Pag-init ng Artiko. Pinahina ng paglusaw ng ''permafrost'' ang imprastraktura at naglabas ng metano, isang gas na ''greenshouse''.<ref name="Turetsky 2019">{{Harvard citation no brackets|Turetsky|Abbott|Jones|Anthony|2019}} (sa Ingles)</ref> Talaksan:Endangered_arctic_-_starving_polar_bear_edit.jpg|alt=An emaciated polar bear stands atop the remains of a melting ice floe.|Pagkawask ng tirahan ng hayop. Maraming mga hayop ang umaasa sa yelo ng dagat, na nawawala na sa pag-init ng Artiko.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 WG2 Ch28|2014}} (sa Ingles)</ref> Talaksan:Mountain_Pine_Beetle_damage_in_the_Fraser_Experimental_Forest_2007.jpg|alt=Photograph of a large area of forest. The green trees are interspersed with large patches of damaged or dead trees turning purple-brown and light red.|Pagpapalaganap ng peste. Pinapahintulot ng katamtamang tagniyebe ng mas maraming eskarabahong pino (o ''pine beetle'') na manatiling buhay upang puksain ang malaking impresyon ng [[gubat]].<ref>{{Cite web |title=What a changing climate means for Rocky Mountain National Park |url=https://www.nps.gov/romo/learn/nature/climatechange.htm |access-date=9 Abril 2020 |publisher=National Park Service |language=en}}</ref> </gallery> |} === Mga tao === [[Talaksan:20211109_Frequency_of_extreme_weather_for_different_degrees_of_global_warming_-_bar_chart_IPCC_AR6_WG1_SPM tl.svg|thumb|Ang matinding lagay ng panahon ay magiging mas karaniwan habang umiinit ang Daigdig.<ref name="IPCC6AR_ExtremeEvents">{{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG1 Summary for Policymakers|2021}} (sa Ingles)</ref>]] Ang mga epekto ng pagbabago ng klima ay nakakaapekto sa mga tao saanman sa mundo.<ref>{{Cite journal |last=Lenton |first=Timothy M. |last2=Xu |first2=Chi |last3=Abrams |first3=Jesse F. |last4=Ghadiali |first4=Ashish |last5=Loriani |first5=Sina |last6=Sakschewski |first6=Boris |last7=Zimm |first7=Caroline |last8=Ebi |first8=Kristie L. |last9=Dunn |first9=Robert R. |last10=Svenning |first10=Jens-Christian |last11=Scheffer |first11=Marten |date=2023 |title=Quantifying the human cost of global warming |journal=Nature Sustainability |language=en |volume=6 |issue=10 |pages=1237–1247 |bibcode=2023NatSu...6.1237L |doi=10.1038/s41893-023-01132-6 |doi-access=free |hdl-access=free|hdl=10871/132650}}</ref> Maaaring maobserbahan ang mga epekto sa lahat ng mga lupalop at mga rehiyon ng karagatan,<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 WG2 Ch18|2014}} (sa Ingles)</ref> na may mababang [[latitud]], [[Bansang umuunlad|hindi gaanong maunlad na mga lugar]] na nahaharap sa pinakamalaking panganib.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 WG2 Ch19|2014}}. (sa Ingles)</ref> Ang patuloy na pag-init ay may potensyal na "malubha, malaganap at hindi maibabalik na mga epekto" para sa mga tao at ekosistema.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 SYR Summary for Policymakers|2014}} (sa Ingles)</ref> Hindi pantay na ipinamamahagi ang mga panganib, subalit sa pangkalahatan, mas malaki para sa mga [[Kahirapan|taong mahihirap]] sa mga [[Umuunlad na bansa|umuunlad]] at [[Bansang maunlad|mauunlad na bansa]].<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 SYR Summary for Policymakers|2014}} (sa Ingles)</ref> ==== Pagkain at kalusugan ==== Tinatawag ng ''World Health Organization'' (WHO, [[Pandaigdigang Organisasyon sa Kalusugan]]) ang pagbabago ng klima bilang pinakamalaking banta sa kalusugan ng mundo sa ika-21 dantaon.<ref>{{Harvard citation no brackets|WHO, Nob|2015}} (sa Ingles)</ref> Humahantong ang matinding lagay ng panahon sa pinsala at pagkawala ng buhay.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 WG2 Ch11|2014}} (sa Ingles)</ref> Mas madaling naililipat ang iba't ibang mga [[Pagkakahawa|nakakahawang sakit]] sa isang mas mainit na klima, tulad ng [[Dengue|lagnat na dengue]] at [[malarya]].{{Sfn|Watts|Amann|Arnell|Ayeb-Karlsson|2019}} Maari humantong ang mga pagkabigo sa pananim sa kakulangan sa pagkain at [[malnutrisyon]], partikular na nakakaapekto sa mga bata.<ref>{{Harvard citation no brackets|Costello|Abbas|Allen|Ball|2009}}; {{Harvard citation no brackets|Watts|Adger|Agnolucci|Blackstock|2015}}; {{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 WG2 Ch11|2014}}</ref> Parehong mga bata at matatandang tao ang madaling kapitan ng matinding init.{{Sfn|Watts|Amann|Arnell|Ayeb-Karlsson|2019}} Tinatantya ng WHO na sa pagitan ng 2030 at 2050, magdudulot ang pagbabago ng klima ng humigit-kumulang 250,000 karagdagang pagkamatay bawat taon. Sinuri nila ang mga pagkamatay mula sa pagkakalantad sa init sa mga matatanda, pagtaas ng [[pagtatae]], malarya, dengue, pagbaha sa baybayin, at malnutrisyon sa pagkabata.<ref>{{Harvard citation no brackets|WHO|2014}}: "Under a base case socioeconomic scenario, we estimate approximately 250 000 additional deaths due to climate change per year between 2030 and 2050. These numbers do not represent a prediction of the overall impacts of climate change on health, since we could not quantify several important causal pathways." (sa Ingles)</ref> Sa pamamagitan ng 2100, maaaring harapin ng 50% hanggang 75% ng pandaigdigang populasyon ang mga kondisyon ng klima na nagbabanta sa buhay dahil sa pinagsamang epekto ng matinding init at [[halumigmig]].<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG2|2022}} (sa Ingles)</ref> Ang pagbabago ng klima ay nakakaapekto sa seguridad ng pagkain. Nagdulot ito ng pagbawas sa pandaigdigang ani ng [[mais]], [[trigo]], at [[balatong]] sa pagitan ng 1981 at 2010.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SRCCL Ch5|2019}}. (sa Ingles)</ref> Maaaring higit pang mabawasan ng pag-init sa hinaharap ang pandaigdigang ani ng mga pangunahing pananim.<ref>{{Harvard citation no brackets|Zhao|Liu|Piao|Wang|2017}}; {{Harvard citation no brackets|IPCC SRCCL Ch5|2019}} (sa Ingles)</ref> Malamang na negatibong maaapektuhan ang produksyon ng pananim sa mga bansang mababa ang latitud, habang maaaring positibo o negatibo ang mga epekto sa hilagang latitud.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 WG2 Ch7|2014}} (sa Ingles)</ref> Hanggang sa karagdagang 183 milyong tao sa buong mundo, lalo na ang mga may mababang kita, ay nasa panganib ng [[gutom]] bilang resulta ng mga epektong ito.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SRCCL Ch5|2019}} (sa Ingles)</ref> Ang pagbabago ng klima ay nakakaapekto rin sa populasyon ng [[isda]]. Sa buong mundo, mas kaunti ang makukuha sa pangingisda.{{Sfn|IPCC SROCC Ch5|2019}} Ang mga rehiyong umaasa sa tubig-glasyar, mga rehiyong tuyo na, at maliliit na [[pulo]] ay may mas mataas na panganib ng istres sa tubig dahil sa pagbabago ng klima.<ref>{{Harvard citation no brackets|Holding|Allen|Foster|Hsieh|2016}}; {{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 WG2 Ch3|2014}}. (sa Ingles)</ref> ==== Kabuhayan at hindi pagkakapantay-pantay ==== Ang mga pinsala sa [[ekonomiya]] dahil sa pagbabago ng klima ay maaaring malubha at may posibilidad ng mga mapaminsalang kahihinatnan.<ref>{{Harvard citation no brackets|DeFries|Edenhofer|Halliday|Heal|2019}}; {{Harvard citation no brackets|Krogstrup|Oman|2019}}. (sa Ingles)</ref> Inaasahan ang matinding epekto sa [[Timog-silangang Asya]] at [[Aprika]]ng sub-Sahariyanon, kung saan ang karamihan sa mga lokal na naninirahan ay umaasa sa likas na yaman at agrikultura.<ref name="FAO-2021">{{Cite book |url=https://doi.org/10.4060/cb7431en |title=Women's leadership and gender equality in climate action and disaster risk reduction in Africa − A call for action |publisher=[[Food and Agriculture Organization|FAO]] & The African Risk Capacity (ARC) Group |year=2021 |isbn=978-92-5-135234-2 |location=Accra |language=en |doi=10.4060/cb7431en}}</ref><ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 WG2 Ch13|2014}} (sa Ingles)</ref> Maaaring hadlangan ng istres sa init ang mga manggagawa nagtatrabaho sa labas. Kung umabot ang pag-init sa 4&nbsp;°C, maari mabawasan ang kapasidad ng paggawa sa mga rehiyong iyon ng 30% hanggang 50%.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG2|2022}} (sa Ingles)</ref> Tinatataya ng [[Bangkong Pandaigdig]] na sa pagitan ng 2016 at 2030, maaaring magdala ang pagbabago ng klima ng higit sa 120 milyong mga tao sa matinding kahirapan nang walang adaptasyon.{{Sfn|Hallegatte|Bangalore|Bonzanigo|Fay|2016}} Ang hindi pagkakapantay-pantay batay sa kayamanan at katayuan sa lipunan ay lumala dahil sa pagbabago ng klima.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 WG2 Ch13|2014}}. (sa Ingles)</ref> Ang mga pangunahing paghihirap sa pagpapagaan, pag-angkop sa, at pagbawi mula sa mga pagkabigla sa klima ay kinakaharap ng mga marhinadong tao na mas mababa ang kontrol sa mga mapagkukunan.<ref name="Grabe-2014">Grabe, Grose and Dutt, 2014; FAO, 2011; FAO, 2021a; Fisher and Carr, 2015; IPCC, 2014; Resurrección et al., 2019; UNDRR, 2019; Yeboah et al., 2019. (sa Ingles)</ref><ref name="FAO-20212">{{Cite book |url=https://doi.org/10.4060/cb7431en |title=Women's leadership and gender equality in climate action and disaster risk reduction in Africa − A call for action |publisher=[[Food and Agriculture Organization|FAO]] & The African Risk Capacity (ARC) Group |year=2021 |isbn=978-92-5-135234-2 |location=Accra |language=en |doi=10.4060/cb7431en}}</ref> Haharap ang [[mga katutubo]], na nabubuhay sa kanilang lupain at ekosistema, sa panganib sa kanilang kalusugan at pamumuhay dahil sa pagbabago ng klima.<ref>{{Cite web |title=Climate Change {{!}} United Nations For Indigenous Peoples |url=https://www.un.org/development/desa/indigenouspeoples/climate-change.html |access-date=29 April 2022 |website=United Nations Department of Economic and Social Affairs |language=en}}</ref> Napagpasyahan ng isang ekspertong paghugot na ang papel ng pagbabago ng klima sa [[Digmaan|armadong tunggalian]] ay maliit kumpara sa mga salik tulad ng hindi pagkakapantay-pantay ng sosyo-ekonomiko at mga kakayahan ng estado.{{Sfn|Mach|Kraan|Adger|Buhaug|2019}} Habang ang mga [[kababaihan]] ay hindi likas na mas nasa panganib mula sa pagbabago ng klima at mga pagkabigla, pumipigil sa kanilang kakayahang umangkop at maging matatag ang mga limitasyon sa mga mapagkukunan ng kababaihan at mga diskriminasyong pamantayan ng kasarian.<ref name=":0">{{Cite book |url=https://doi.org/10.4060/cc5060en |title=The status of women in agrifood systems - Overview |publisher=FAO |year=2023 |location=Rome |language=EN |doi=10.4060/cc5060en}}</ref> Halimbawa, may posibilidad ang mga pasanin sa trabaho ng kababaihan, kabilang ang mga oras na nagtrabaho sa agrikultura, na bumaba nang mas mababa kaysa sa mga lalaki sa panahon ng pagkabigla sa klima tulad ng istres sa init.<ref name=":0" /> ==== Paglipat dahil sa klima ==== Ang mga mabababang pulo at mga pamayanan sa baybayin ay nanganganib sa pagtaas ng lebel ng dagat, na ginagawang mas karaniwan ang pagbaha sa lungsod. Minsan, permanenteng nawala ang lupa sa dagat.{{Sfn|IPCC SROCC Ch4|2019}} Maari itong humantong sa [[kawalan ng estado]] para sa mga tao sa mga islang bansa, gaya ng [[Maldives|Maldibas]] at [[Tuvalu]].<ref>{{Harvard citation no brackets|UNHCR|2011}}. (sa Ingles)</ref> Sa ilang rehiyon, ang pagtaas ng temperatura at halumigmig ay maaaring masyadong matindi para sa mga tao na umangkop.{{Sfn|Matthews|2018}} Sa pinakamasamang kaso ng pagbabago ng klima, ipinapalabas ng mga modelo na halos isang-katlo ng sangkatauhan ang maaaring manirahan sa tulad ng Saharang klima na hindi matitirahan at napakainit na klima.<ref>{{Harvard citation no brackets|Balsari|Dresser|Leaning|2020}} (sa Ingles)</ref> Ang mga salik na ito ay maaaring magdulot paglipat dahil sa [[klima]] o kapaligiran, sa loob at pagitan ng mga bansa.<ref name="auto32">{{Harvard citation no brackets|Cattaneo|Beine|Fröhlich|Kniveton|2019}}; {{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG2|2022}} (sa Ingles)</ref> Mas maraming tao ang inaasahang malilikas dahil sa pagtaas ng lebel ng dagat, matinding lagay ng panahon at salungatan mula sa pagtaas ng kompetisyon sa likas na yaman. Ang pagbabago ng klima ay maaari ring magpapataas ng kahinaan, na humahantong sa "mga nakulong na populasyon" na hindi makagalaw dahil sa kakulangan ng mga mapagkukunan.<ref>{{Harvard citation no brackets|Flavell|2014}}; {{Harvard citation no brackets|Kaczan|Orgill-Meyer|2020}} (sa Ingles)</ref> {| class="center toccolours" |+'''Epekto pagbabago ng klima sa mga tao''' |<gallery mode="packed" heights="120" style="line-height:120%"> Talaksan:Village_Telly_in_Mali.jpg|Migrasyong pangkapaligiran. Nagdudulot ang mas kaunting bagsak ng ulan sa pagiging disyerto na pinipinsala ang agrikultura at maaring mapaalis ang mga populasyon. Ipinapakita: Telly, [[Mali (bansa)|Mali]] (2008).<ref>{{Harvard citation no brackets|Serdeczny|Adams|Baarsch|Coumou|2016}}. (sa Ingles)</ref> Talaksan:Corn_shows_the_affect_of_drought.jpg|Mga pagbabagong pang-agrikultura. Ang mga tagtuyot, pagtaas ng mga temperatura, at matinding lagay ng panahon ay negatibong nakakaapekto sa agrikultura. Ipinapakita: [[Texas]], Estados Unidos (2013).<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SRCCL Ch5|2019}}. (sa Ingles)</ref> Talaksan:Acqua_alta_in_Piazza_San_Marco-original.jpg|Pagbaha dulot ng pagtaas ng tubig. Tinataas ng pag-akyat ng antas ng dagat ang pagbaha sa mabababang lugar sa rehiyong baybayin. Ipinakita: [[Venecia|Venicia, Italya]] (2004).<ref name="NOAAnuisance">{{Cite web |last=National Oceanic and Atmospheric Administration |title=What is nuisance flooding? |url=http://oceanservice.noaa.gov/facts/nuisance-flooding.html |access-date=Abril 8, 2020 |language=en}}</ref> Talaksan:US_Navy_071120-M-8966H-005_An_aerial_view_over_southern_Bangladesh_reveals_extensive_flooding_as_a_result_of_Cyclone_Sidr.jpg|Pagkatindi ng bagyo. Ang [[Bangladesh]] pagkatapos ng Bagyong Sidr (2007) ay isang halimbawa ng sakunang pagbaha mula sa pinataas na bagsak ng ulan.<ref>{{Harvard citation no brackets|Kabir|Khan|Ball|Caldwell|2016}}. (sa Ingles)</ref> Talaksan:Argentina_geos5_202211.jpg|Pagkatindi ng init. Nagiging karaniwan ang matinding init tulad ng Matinding Init sa Katimugang Cone ng 2022.<ref>{{Harvard citation no brackets|Van Oldenborgh|Philip|Kew|Vautard|2019}}. (sa Ingles)</ref> </gallery> |} ==Pagbawas at muling pagkuha ng mga emisyon== [[Talaksan:Evolution des émissions mondiales de gaz à effet de serre.svg|right|thumb|Mga pandaigdigang situwasyon ng paglabas ng gas na ''greenhouse'', batay sa mga patakaran at pangako noong Nobyembre 2021]] Ang pagbabago ng klima ay maaaring pagaanin sa pamamagitan ng pagbabawas ng takbo ng paglabas ng mga gas ''greenhouse'' sa atmospera, at sa pamamagitan ng pagtaas ng bilis ng pag-alis ng diyoksidong karbono sa atmospera.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 SYR Glossary|2014}}. (sa Ingles)</ref> Upang limitahan ang pag-init ng mundo mas mababa sa 1.5&nbsp;°C kailangan maging netong-sero ang pangadigdigang emisyon ng gas na ''greenhouse'' pagsapit ng 2050, o pagsapit ng 2070 na may 2&nbsp;°C na target.<ref name="IPCC-2018 p122">{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Summary for Policymakers|2018}} (sa Ingles)</ref> Nangangailangan ito ng malawak at sistematikong mga pagbabago sa hindi pa nagagawang sukat sa enerhiya, lupa, lungsod, [[transportasyon]], gusali, at [[industriya]].<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Summary for Policymakers|2018}} (sa Ingles)</ref> Tinatataya ng ''United Nations Environment Programme'' (Programa sa Kapaligiran ng mga [[Nagkakaisang Bansa]]) na kailangang triplehin ng mga bansa ang kanilang mga pangako sa ilalim ng Kasundaan sa [[Paris]] sa loob ng susunod na dekada upang limitahan ang pag-init ng mundo sa 2&nbsp;°C. Kinakailangan ang isang mas mataas na antas ng pagbabawas upang matugunan ang 1.5&nbsp;°C na layunin.<ref>{{Harvard citation no brackets|United Nations Environment Programme|2019}} (sa Ingles)</ref> Sa mga pangakong ginawa sa ilalim ng Kasunduan sa Paris noong Oktubre 2021, magkakaroon pa rin ang pag-init ng mundo ng 66% na pagkakataon na umabot sa humigit-kumulang 2.7&nbsp;°C (saklaw: 2.2–3.2&nbsp;°C) sa pagtatapos ng siglo.<ref name="UNEP20212">{{Harvard citation no brackets|United Nations Environment Programme|2021}} (sa Ingles)</ref> Sa buong mundo, magdudulot ang paglilimita sa pag-init sa 2&nbsp;°C ng mas mataas na mga benepisyong pang-ekonomiya kaysa sa mga gastos sa ekonomiya.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG3|2022}} (sa Ingles)</ref> Bagaman walang iisang landas upang limitahan ang pag-init ng mundo sa 1.5 o 2&nbsp;°C,<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Ch2|2018}}. (sa Ingles)</ref> nakakakita ang karamihan sa mga sitwasyon at estratehiya ng malaking pagtaas sa paggamit ng nababagong enerhiya kasabay ng pagtaas ng mga hakbang sa kahusayan ng enerhiya upang makabuo ng mga kinakailangang pagbabawas ng gas na ''greenhouse''.<ref name="Teske, ed. 2019 xxiii">{{Harvard citation no brackets|Teske, ed.|2019}}. (sa Ingles)</ref> Upang mabawasan ang mga panggigipit sa mga ekosistema at mapahusay ang kanilang mga kakayahan sa pagsamsam ng karbon, kinakailangan din ang mga pagbabago sa agrikultura at kagubatan,<ref>{{Harvard citation no brackets|World Resources Institute, 8 Agosto|2019}} (sa Ingles)</ref> tulad ng pagpigil sa [[deporestasyon]] at pagpapanumbalik ng mga natural na ekosistema sa pamamagitan ng [[pagtataguyod ng kagubatan]].<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Ch3|2018}} (sa Ingles)</ref> Ang iba pang mga diskarte sa pagpapagaan ng pagbabago ng klima ay may mas mataas na antas ng panganib. Tipikal na pinoproyeksyon ng mga situwasyong naglilimita sa pag-init ng mundo sa 1.5&nbsp;°C ang malawakang paggamit ng mga paraan ng pag-alis ng diyoksidong karobono noong ika-21 siglo.<ref>{{Harvard citation no brackets|Bui|Adjiman|Bardow|Anthony|2018}}; {{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Summary for Policymakers|2018}} (sa Ingles)</ref> Gayunpaman, may mga alalahanin tungkol sa labis na pag-asa sa mga teknolohiyang ito, at mga epekto sa kapaligiran.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15|2018}}; {{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Summary for Policymakers|2018}} (sa Ingles)</ref> Isa ring posibleng suplemento ang ''solar radiation modification'' (SRM, pagbabago sa [[Radiyasyon|radyasyon]] ng araw) sa malalim na pagbawas sa mga emisyon. Gayunpaman, nagkakaroon ang SRM ng mga makabuluhang etikal at legal na alalahanin, at hindi lubos na nauunawaan ang mga panganib.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Ch4|2018}} (sa Ingles)</ref> === Malinis na enerhiya === [[Talaksan:Global_Energy_Consumption_tl.svg|thumb|Ang karbono, langis, at natural na gas ay nananatiling pangunahing pinagmumulan ng enerhiya sa buong mundo kahit na nagsisimula ang mga nababagong enerhiya nang mabilis na tumaas.<ref>{{Harvard citation no brackets|Friedlingstein|Jones|O'Sullivan|Andrew|2019}}</ref>]] Ang nababagong enerhiya ay susi sa paglilimita sa pagbabago ng klima.<ref name="United Nations Environment Programme 2019 46">{{Harvard citation no brackets|United Nations Environment Programme|2019}}; {{Harvard citation no brackets|Vox, 20 Setyembre|2019}}; {{Cite journal |last=Sepulveda |first=Nestor A. |last2=Jenkins |first2=Jesse D. |last3=De Sisternes |first3=Fernando J. |last4=Lester |first4=Richard K. |year=2018 |title=The Role of Firm Low-Carbon Electricity Resources in Deep Decarbonization of Power Generation |journal=Joule |language=en |volume=2 |issue=11 |pages=2403–2420 |doi=10.1016/j.joule.2018.08.006 |doi-access=free}} (sa Ingles)</ref> Sa loob ng mga dekada, umabot ang mga panggatong na posil sa humigit-kumulang 80% ng paggamit ng enerhiya sa mundo.<ref>{{Harvard citation no brackets|IEA World Energy Outlook 2023}} (sa Ingles)</ref> Nahati ang natitirang bahagi nahati sa pagitan ng [[Enerhiyang nukleyar|lakas nukleyar]] at mga ''renewable'' o nababago (kabilang ang lakas-ng-tubig, biyoenerhiya, lakas ng hangin at araw, at [[enerhiyang heotermal]]).<ref>{{Harvard citation no brackets|REN21|2020}}. (sa Ingles)</ref> Inaasahang tataas ang paggamit ng panggatong na posil sa ganap na mga tuntunin bago ang 2030 at bababa pagkatapos bababa, na nakakaranas ang paggamit ng karbon ng pinakamatalas na pagbawas.<ref>{{Harvard citation no brackets|IEA World Energy Outlook 2023}} (sa Ingles)</ref> Kinakatawan ng mga nababago ang 75% ng lahat ng bagong henerasyon ng kuryente na naitayo noong 2019, halos lahat ng enerhiyang pang-araw at hangin.<ref>{{Harvard citation no brackets|The Guardian, 6 Abril|2020}}. (sa Ingles)</ref> Ang iba pang mga anyo ng malinis na enerhiya, tulad ng nukleyar at ''hydropower'' o lakas-ng-tubig, ay kasalukuyang may mas malaking bahagi ng panustos ng enerhiya. Gayunpaman, lumilitaw na limitado ang kanilang mga pagtaya sa paglago sa hinaharap kung ihahambing.<ref>{{Harvard citation no brackets|IEA|2021}}; {{Harvard citation no brackets|Teske|Pregger|Naegler|Simon|2019}} (sa Ingles)</ref> Habang kabilang na ngayon ang mga solar panel (tablang solar) at hangin sa pampang mga pinakamurang paraan ng pagdaragdag ng bagong kapasidad ng pagbuo ng kuryente sa maraming lokasyon,<ref>{{Harvard citation no brackets|Our World in Data-Why did renewables become so cheap so fast?}}; {{Harvard citation no brackets|IEA – Projected Costs of Generating Electricity 2020}} (sa Ingles)</ref> kailangan ang mga patakaran sa enerhiyang lunti upang makamit ang isang mabilis na paglipat mula sa panggatong na posil patungo sa mga nababago.<ref>{{Cite web |date=4 April 2022 |title=IPCC Working Group III report: Mitigation of Climate Change |url=https://www.ipcc.ch/2022/04/04/ipcc-ar6-wgiii-pressrelease/ |access-date=19 January 2024 |publisher=Intergovernmental Panel on Climate Change |language=en}}</ref> Upang makamit ang neutralidad ng karbon pagsapit ng 2050, ang enerhiyang nababago ang magiging dominanteng anyo ng pagbuo ng kuryente, na tataas sa 85% o higit pa sa 2050 sa ilang mga situwasyon. Aalisin ang pamumuhunan sa karbon at halos ihihinto ang paggamit ng karbon pagsapit ng 2050.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Ch2|2018}} (sa Ingles)</ref><ref>{{Harvard citation no brackets|Teske|2019}}. (sa Ingles)</ref> Ang elektrisidad na nabuo mula sa mga nababagong mapagkukunan ay kailangan ding maging pangunahing mapagkukunan ng enerhiya para sa pagpaiinit at transportasyon.<ref>{{Harvard citation no brackets|United Nations Environment Programme|2019}}; {{Harvard citation no brackets|Teske, ed.|2019}}. (sa Ingles)</ref> Maaaring lumipat ang transportasyon mula sa panloob na makinang kombustyon na mga sasakyan at patungo sa mga de-kuryenteng sasakyan, [[pampublikong sasakyan]], at aktibong transportasyon ([[pagbibisikleta]] at paglalakad).<ref name="IPCC-2018 p142">{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Ch2|2018}}; {{Harvard citation no brackets|United Nations Environment Programme|2019}} (sa Ingles)</ref><ref>{{Cite web |date=2016 |title=Transport emissions |url=https://ec.europa.eu/clima/eu-action/transport-emissions_en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211010225533/https://ec.europa.eu/clima/eu-action/transport-emissions_en |archive-date=10 Oktubre 2021 |access-date=2 Enero 2022 |website=Climate action |publisher=[[European Commission]] |language=en}}</ref> Para sa pagpapadala at paglipad, mababawasan ng mga panggatong na may mababang-karbon ang mga emisyon.<ref name="IPCC-2018 p142" /> Ang pag-init ay maaaring lalong matanggalan ng karbon sa mga teknolohiya tulad ng mga bomba sa pagpapainit.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 WG3 Ch9|2014}}; {{Harvard citation no brackets|NREL|2017}} (sa Ingles)</ref> May mga hadlang sa patuloy na mabilis na paglaki ng malinis na enerhiya, kabilang ang mga nababago. Para sa hangin at pang-araw, may mga alalahanin sa kapaligiran at paggamit ng lupa para sa mga bagong proyekto.<ref>{{Harvard citation no brackets|Berrill|Arvesen|Scholz|Gils|2016}}. (sa Ingles)</ref> Gumagawa ang hangin at pang-araw din ng enerhiya nang pasulput-sulpot at may pana-panahong pagkakaiba-iba. Ayon sa kaugalian, ginagamit ang mga ''hydro dam'' (dam ng tubig) na may mga imbakan at kumbensyonal na planta kapag mababa ang produksyon ng baryable na enerhiya. Sa pagpapatuloy, maaaring mapalawak ang imbakan ng baterya, maaaring itugma ang pangangailangan at panustos ng enerhiya, at ang maaaring maging padaliin ng transmisyon sa malayong distansya ang pagkakaiba-iba ng mga nababagong kinalabasan.<ref name="United Nations Environment Programme 2019 462">{{Harvard citation no brackets|United Nations Environment Programme|2019}}; {{Harvard citation no brackets|Vox, 20 Setyembre|2019}}; {{Cite journal |last=Sepulveda |first=Nestor A. |last2=Jenkins |first2=Jesse D. |last3=De Sisternes |first3=Fernando J. |last4=Lester |first4=Richard K. |year=2018 |title=The Role of Firm Low-Carbon Electricity Resources in Deep Decarbonization of Power Generation |journal=Joule |language=en |volume=2 |issue=11 |pages=2403–2420 |doi=10.1016/j.joule.2018.08.006 |doi-access=free}} (sa Ingles)</ref> Kadalasang hindi karbon-nyutral ang biyoenerhiya at maaaring magkaroon ng negatibong kahihinatnan para sa seguridad ng pagkain.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Ch4|2018}}. (sa Ingles)</ref> Pinipigilan ang paglago ng nukleyar na kapangyarihan ang kontrobersyang umiinog sa duming [[radyoaktibo]], paglaganap ng [[sandatang nuklear]], at mga aksidente.<ref>{{Citec|last1=Gill|first1=Matthew|last2=Livens|first2=Francis|last3=Peakman|first3=Aiden|in=Letcher|year=2020|pages=147–149|ignore-err=yes|chapter=Nuclear Fission|language=en}} (sa Ingles)</ref><ref>{{Cite journal |last=Horvath |first=Akos |last2=Rachlew |first2=Elisabeth |date=Enero 2016 |title=Nuclear power in the 21st century: Challenges and possibilities |journal=Ambio |language=en |volume=45 |issue=Suppl 1 |pages=S38–49 |bibcode=2016Ambio..45S..38H |doi=10.1007/s13280-015-0732-y |issn=1654-7209 |pmc=4678124 |pmid=26667059}}</ref> Limitado ang paglago ng lakas-ng-tubig sa katunayan na binuo ang pinakamahusay na mga lugar, at humaharap ang mga bagong proyekto sa mas mataas na panlipunan at pangkalikasan na alalahanin.<ref>{{Cite web |title=Hydropower |url=https://www.iea.org/reports/hydropower |access-date=12 Oktubre 2020 |website=iea.org |publisher=International Energy Agency |language=en |quote=Hydropower generation is estimated to have increased by over 2% in 2019 owing to continued recovery from drought in Latin America as well as strong capacity expansion and good water availability in China (...) capacity expansion has been losing speed. This downward trend is expected to continue, due mainly to less large-project development in China and Brazil, where concerns over social and environmental impacts have restricted projects.}}</ref> Ang mababang-karbon na enerhiya ay nagpapabuti sa kalusugan ng tao sa pamamagitan ng pagliit ng pagbabago ng klima gayundin ang pagbabawas ng pagkamatay ng polusyon sa hangin,<ref>{{Harvard citation no brackets|Watts|Amann|Arnell|Ayeb-Karlsson|2019}}; {{Harvard citation no brackets|WHO|2018}} (sa Ingles)</ref> na tinatayang nasa 7 milyon taun-taon noong 2016.<ref>{{Harvard citation no brackets|Watts|Amann|Arnell|Ayeb-Karlsson|2019}}; {{Harvard citation no brackets|WHO|2016}} (sa Ingles)</ref> Maaaring makaligtas ang pagtugon sa mga layunin ng Kasunduan sa Paris na naglilimita sa pag-init sa isang 2&nbsp;°C ng humigit-kumulang isang milyon buhay bawat taon pagsapit ng 2050, samantalang maaaring makakatipid ang paglimita sa pag-init ng mundo sa 1.5&nbsp;°C ng milyun-milyon at sabay-sabay na pataasin ang seguridad sa enerhiya at bawasan ang kahirapan.<ref>{{Harvard citation no brackets|WHO|2018}}; {{Harvard citation no brackets|Vandyck|Keramidas|Kitous|Spadaro|2018}}; {{Harvard citation no brackets|IPCC SR15|2018}}: "Limiting warming to 1.5&nbsp;°C can be achieved synergistically with poverty alleviation and improved energy security and can provide large public health benefits through improved air quality, preventing millions of premature deaths. However, specific mitigation measures, such as bioenergy, may result in trade-offs that require consideration." (sa Ingles)</ref> Ang pagpapabuti ng kalidad ng hangin ay mayroon ding mga pang-ekonomiyang benepisyo na maaaring mas malaki kaysa sa mga gastos sa pagpapagaan.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG3|2022}} (sa Ingles)</ref> === Pagtitipid ng enerhiya === Ang pagbabawas ng pangangailangan sa enerhiya ay isa pang pangunahing aspeto ng pagbabawas ng mga emisyon.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Ch2|2018}} (sa Ingles)</ref> Kung mas kaunting enerhiya ang kailangan, mayroong higit na kakayahang umangkop para sa pagbuo ng malinis na enerhiya. Pinapadali din nito ang pamamahala sa grid ng kuryente, at pinapaliit ang pagbuo ng imprastraktura na masinsinan sa karbon.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 SYR Summary for Policymakers|2014}}; {{Harvard citation no brackets|IEA|2020b}} (sa Ingles)</ref> Ang mga malalaking pagtaas sa pamumuhunan sa kahusayan ng enerhiya ay kinakailangan upang makamit ang mga layunin sa klima, na maihahambing sa antas ng pamumuhunan sa nababagong enerhiya.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Ch2|2018}} (sa Ingles)</ref> Dahil sa ilang nauugnay na pagbabago sa [[Pandemya ng COVID-19|COVID-19]] sa mga huwaran ng paggamit ng enerhiya, pamumuhunan sa kahusayan sa enerhiya, at pagpopondo, mas mahirap at hindi sigurado ang mga pagtataya para sa dekada na ito.<ref>{{Harvard citation no brackets|IEA|2020b}} (sa Ingles)</ref> Ang mga [[estratehiya]] upang bawasan ang pangangailangan sa enerhiya ay nag-iiba ayon sa sektor. Sa sektor ng transportasyon, ang mga pasahero at kargamento ay maaaring lumipat sa mas mahusay na mga paraan ng [[paglalakbay]], tulad ng mga [[bus]] at [[tren]], o gumamit ng mga de-kuryenteng sasakyan.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Ch2|2018}} (sa Ingles)</ref> Kasama sa mga istratehiyang pang-industriya upang bawasan ang pangangailangan sa enerhiya ang pagpapahusay ng mga sistema ng pag-iinit at motor, pagdidisenyo ng mga produktong mas kaunting enerhiya, at patagalin ang buhay ng produkto.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Ch2|2018}} (sa Ingles)</ref> Sa sektor ng gusali, nakatuon ang sa mas mahusay na disenyo ng mga bagong [[gusali]], at mas mataas na antas ng kahusayan ng enerhiya sa pagsasaayos.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Ch2|2018}} (sa Ingles)</ref> Ang paggamit ng mga [[teknolohiya]] tulad ng mga bomba sa pagpapainit ay maaari ding magpataas ng kahusayan sa enerhiya ng gusali.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 WG3 Ch9|2014}}. (sa Ingles)</ref> === Agrikultura at industriya === [[Talaksan:Greenhouse_Gas_Emissions_by_Economic_Sector_tl.svg|thumb|Isinasaalang-alang ang direkta at hindi direktang mga emisyon, ang industriya ay ang sektor na may pinakamataas na bahagi ng mga pandaigdigang emisyon. Datos noong 2019 mula sa IPCC.]] Ang agrikultura at kagubatan ay nahaharap sa isang tripleng hamon ng paglilimita sa mga emisyong gas na ''greenhouse'', pagpigil sa karagdagang pagpalit ng mga kagubatan sa lupang agrikultural, at pagtugon sa pagtaas ng pangangailangan sa pagkain sa mundo.<ref>{{Harvard citation no brackets|World Resources Institute, Disyembre|2019}} (sa Ingles)</ref> Ang isang hanay ng mga aksyon ay maaaring mabawasan ang agrikultura at mga emisyong nakabatay sa kagubatan ng dalawang-katlo mula sa mga antas noong 2010. Kabilang dito ang pagbabawas ng paglaki ng pangangailangan para sa [[pagkain]] at iba pang produktong pang-agrikultura, pagtaas ng produktibidad sa lupa, pagprotekta at pagpapanumbalik ng mga kagubatan, at pagbabawas ng mga emisyong gas na ''greenhouse'' mula sa produksyong pang-agrikultura.<ref>{{Harvard citation no brackets|World Resources Institute, Disyembre|2019}} (sa Ingles)</ref> Sa panig ng pangangailangan, isang mahalagang bahagi ng pagbabawas ng mga emisyon ay ang paglipat ng mga tao patungo sa mga diyeta na nakabatay sa halaman.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SRCCL|2019}} (sa Ingles)</ref> Ang pag-aalis ng produksyon ng mga alagang hayop para sa [[karne]] at paggawa ng [[gatas]] ay mag-aalis ng humigit-kumulang tatlong-sankapat ng lahat ng emisyon mula sa agrikultura at iba pang paggamit ng lupa.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SRCCL Ch5|2019}} Humans on a vegan exclusive diet would save about 7.9 Gt{{CO2}} equivalent per year by 2050 {{Harvard citation no brackets|IPCC AR6 WG1 Technical Summary|2021}} Agriculture, Forestry and Other Land Use used an average of 12 Gt{{CO2}} per year between 2007 and 2016 (23% of total anthropogenic emissions). (sa Ingles)</ref> Sinasakop din ng mga alagang hayop ang 37% ng lugar na walang yelo sa Daigdig at kumakain ng pakain mula sa 12% ng lugar ng lupa na ginagamit para sa mga pananim, nagtutulak ng deporestasyon at pagkasira ng lupa.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SRCCL Ch5|2019}} (sa Ingles)</ref> Ang produksyon ng [[bakal]] at [[semento]] ay responsable para sa humigit-kumulang 13% ng mga pang-industriyang emisyong {{CO2}}. Sa mga industriyang ito, gumaganap ng mahalagang papel sa produksyon ang masinsinan sa karbon na materyales tulad ng coque at apog, kaya nangangailangan ang pagbabawas ng emisyong {{CO2}} ng pananaliksik sa mga alternatibong kimika.<ref>{{Cite web |title=Low and zero emissions in the steel and cement industries |url=https://www.oecd.org/greengrowth/GGSD2019_IssuePaper_CementSteel.pdf |pages=11, 19–22 |language=en}}</ref> === Pagsamsam ng karbon === [[Talaksan:Carbon_Dioxide_Partitioning.svg|thumb|Karamihan sa mga paglabas ng {{CO2}} ay sumisipsip ng mga ''carbon sink'' (o lababong karbon), kabilang ang paglaki ng halaman, pagkuha sa lupa, at pagkuha sa karagatan (2020 ''Global Carbon Budget'' o Pandagidigang Badyet sa Karbon).]] Ang mga natural na lababong karbon o ''karbon sink'' ay maaaring pahusayin upang makuha ang mas malaking halaga ng {{CO2}} na lampas sa mga natural na antas.<ref>{{Harvard citation no brackets|World Resources Institute, 8 Agosto|2019}}: {{Harvard citation no brackets|IPCC SRCCL Ch2|2019}}. (sa Ingles)</ref> Kabilang ang reporestasyon at porestasyon (pagtatanim ng mga kagubatan kung saan wala pa noon) sa mga pinakaganap na pamamaraan ng pagsamsam, bagaman nagpapataas ang huli ng mga alalahanin sa seguridad ng pagkain.<ref>{{Harvard citation no brackets|Kreidenweis|Humpenöder|Stevanović|Bodirsky|2016}} (sa Ingles)</ref> Maaaring isulong ng mga magsasaka ang pagsamsam ng karbon sa mga lupa sa pamamagitan ng mga kasanayan tulad ng paggamit ng mga pananim na pantakip sa [[taglamig]], pagbabawas ng intensidad at dalas ng pagbubungkal, at paggamit ng [[abono]] at [[pataba]] para baguhin ang lupa.<ref>{{Harvard citation no brackets|National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine|2019}} (sa Ingles)</ref> Nagbubunga ang pagpapanumbalik ng kagubatan at anyo ng lupa ng maraming benepisyo para sa klima, kabilang ang pagsamsam at pagbabawas ng mga emisyon ng gas na ''greenhouse'' gas.<ref name="Duchelle-2022">{{Cite book |last=Garrett, L. |url=https://doi.org/10.4060/cc2510en |title=The key role of forest and landscape restoration in climate action |last2=Lévite, H. |last3=Besacier, C. |last4=Alekseeva, N. |last5=Duchelle, M. |publisher=FAO |year=2022 |isbn=978-92-5-137044-5 |location=Rome |language=en |doi=10.4060/cc2510en}}</ref> Nagpapataas ang pagpapanumbalik/muling paglikha ng mga basang lupain sa baybayin, mga lupang parang at kaparangan ng damong-dagat ng pagkuha ng carbon sa organikong bagay.<ref>{{Harvard citation no brackets|National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine|2019}} (sa Ingles)</ref><ref>{{Cite journal |last=Nelson |first=J. D. J. |last2=Schoenau |first2=J. J. |last3=Malhi |first3=S. S. |date=1 Oktubre 2008 |title=Soil organic carbon changes and distribution in cultivated and restored grassland soils in Saskatchewan |url=https://doi.org/10.1007/s10705-008-9175-1 |journal=Nutrient Cycling in Agroecosystems |language=en |volume=82 |issue=2 |pages=137–148 |bibcode=2008NCyAg..82..137N |doi=10.1007/s10705-008-9175-1 |issn=1573-0867}}</ref> Kapag nasamsam ang karbon na nasa mga lupa at sa mga organikong bagay tulad ng mga puno, may panganib na muling ilalabas ang karbon sa atmospera sa kalaunan sa pamamagitan ng mga pagbabago sa paggamit ng lupa, [[apoy]], o iba pang mga pagbabago sa ekosistema.<ref>{{Harvard citation no brackets|Ruseva|Hedrick|Marland|Tovar|2020}} (sa Ingles)</ref> == Pagbagay == Ang pagbagay o adaptasyon ay "ang proseso ng pagsasaayos sa kasalukuyan o inaasahang pagbabago sa klima at mga epekto nito".<ref name="IPCC-2022">IPCC, 2022: [https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg2/downloads/report/IPCC_AR6_WGII_SummaryForPolicymakers.pdf Summary for Policymakers] [H.-O. Pörtner, D.C. Roberts, E.S. Poloczanska, K. Mintenbeck, M. Tignor, A. Alegría, M. Craig, S. Langsdorf, S. Löschke, V. Möller, A. Okem (mga pat.)]. Sa: [https://www.ipcc.ch/report/sixth-assessment-report-working-group-ii/ Climate Change 2022: Impacts, Adaptation and Vulnerability. Contribution of Working Group II to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change] [H.-O. Pörtner, D.C. Roberts, M. Tignor, E.S. Poloczanska, K. Mintenbeck, A. Alegría, M. Craig, S. Langsdorf, S. Löschke, V. Möller, A. Okem, B. Rama (mga pat.)]. Cambridge University Press, Cambridge at New York, pp. 3–33, {{Doi|10.1017/9781009325844.001}}. (sa Ingles)</ref>{{Rp|5}}  Kung walang karagdagang pagpapagaan, hindi maiiwasan ng adaptasyon ang panganib ng "malubha, laganap at hindi maibabalik" na mga epekto.{{Sfn|IPCC AR5 SYR|2014}} Nangangailangan ang mas matinding pagbabago ng klima ng higit pang pagbabagong adaptasyon, na maaaring maging lubhang mahal.{{Sfn|IPCC SR15 Ch4|2018}} Hindi pantay na ipinamamahagi ang kapasidad at potensyal para sa mga tao na umangkop sa iba't ibang mga rehiyon at [[populasyon]], at mas mababa ang mga [[umuunlad na bansa]] sa pangkalahatan.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR4 WG2 Ch19|2007}}. (sa Ingles)</ref> Nagkaroon ang unang dalawang dekada ng ika-21 siglo ng pagtaas sa kakayahang umangkop sa karamihan ng mga bansang mababa at nasa gitna ang kita na may pinabuting koneksyon sa pangunahing [[sanitasyon]] at kuryente, subalit mabagal ang pag-unlad. Maraming mga [[bansa]] ang nagpatupad ng mga patakaran sa pag-aangkop. Gayunpaman, mayroong isang malaking agwat sa pagitan ng kinakailangan at magagamit na [[pananalapi]].{{Sfn|UNEP|2018}} Ang pag-angkop sa pagtaas ng lebel ng dagat ay binubuo ng pag-iwas sa mga lugar na nasa panganib, matutunan ang mamuhay sa dagdag na pagbaha, at pagbuo ng mga kontrol sa baha. Kung nabigo iyon, maaaring kailanganin ang pinamamahalaang paglikas <ref>{{Cite journal |last=Stephens |first=Scott A. |last2=Bell |first2=Robert G. |last3=Lawrence |first3=Judy |date=2018 |title=Developing signals to trigger adaptation to sea-level rise |journal=Environmental Research Letters |language=en |volume=13 |issue=10 |at=104004 |bibcode=2018ERL....13j4004S |doi=10.1088/1748-9326/aadf96 |issn=1748-9326 |doi-access=free}}</ref> May mga hadlang sa ekonomiya para sa pagharap sa mapanganib na epekto ng init. Hindi posible para sa lahat ang pag-iwas sa walang tigil na trabaho o pagkakaroon ng [[erkon]].{{Sfn|Matthews|2018}} Sa agrikultura, kinabibilangan ang mga opsyon sa pag-aangkop ang paglipat sa mas napapanatiling mga diyeta, pag-iba-iba, pagkontrol sa pagguho, at mga henetikong pagpapahusay para sa mas mataas na pagpapaubaya sa pagbabago ng klima.{{Sfn|IPCC SRCCL Ch5|2019}} Ang pagseseguro ay nagbibigay-daan para sa pagbabahagi ng panganib, subalit kadalasan, mahirap makuha ito para sa mga taong mas mababa ang kita.<ref>{{Cite journal |last=Surminski |first=Swenja |last2=Bouwer |first2=Laurens M. |last3=Linnerooth-Bayer |first3=Joanne |date=2016 |title=How insurance can support climate resilience |url=https://www.nature.com/articles/nclimate2979 |journal=Nature Climate Change |language=en |volume=6 |issue=4 |pages=333–334 |bibcode=2016NatCC...6..333S |doi=10.1038/nclimate2979 |issn=1758-6798}}</ref> Maaaring mabawasan ng edukasyon, migrasyon at mga sistema ng maagang babala ang kahinaan sa klima.{{Sfn|IPCC SR15 Ch4|2018}} Ang pagtatanim ng mga [[bakawan]] o paghikayat sa iba pang mga halaman sa baybayin ay maaaring nagpapahina ng lakas sa mga [[bagyo]].<ref>{{Cite web |last= |first= |title=Mangroves against the storm |url=https://social.shorthand.com/IUCN_forests/nCec1jyqvn/mangroves-against-the-storm.html |access-date=20 Enero 2023 |website=Shorthand |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=24 Oktubre 2021 |title=How marsh grass could help protect us from climate change |url=https://www.weforum.org/agenda/2021/10/how-marsh-grass-protects-shorelines/ |access-date=20 Enero 2023 |website=World Economic Forum |language=en}}</ref> Bumabagay ang mga ekosistema sa pagbabago ng klima, isang proseso na maaaring suportahan ng interbensyon ng tao. Sa pamamagitan ng pagtaas ng koneksyon sa pagitan ng mga ekosistema, maaaring lumipat ang mga espesye sa mas kanais-nais na mga kondisyon ng klima. Maaari ang mga espesye na ipakilala din sa mga lugar na nakakakuha ng isang kanais-nais na [[klima]]. Ang proteksyon at pagpapanumbalik ng natural at semi-natural na mga lugar ay nakakatulong sa pagbuo ng katatagan, na ginagawang mas madali para sa mga ekosistema na umangkop. Tumutulong din ang marami sa mga pagkilos na nagsusulong ng adaptasyon sa mga ekosistema sa mga tao na umangkop sa pamamagitan ng adaptasyong nakabatay sa ekosistema. Halimbawa, ginagawang mas maliit ang posibilidad ng mga sakunang sunog ang pagpapanumbalik ng mga natural na rehimen ng [[sunog]], at binabawasan ang panganib sa tao. Ang pagbibigay ng mas maraming espasyo sa mga [[ilog]] ay nagbibigay-daan para sa mas maraming pag-imbak ng tubig sa natural na sistema, na binabawasan ang panganib ng [[baha]]. Gumaganap ang naibalik na kagubatan bilang isang lababong karbon, subalit maaaring magpalala sa mga epekto sa klima ang pagtatanim ng mga puno sa hindi angkop na mga rehiyon.<ref>{{Cite journal |last=Morecroft |first=Michael D. |last2=Duffield |first2=Simon |last3=Harley |first3=Mike |last4=Pearce-Higgins |first4=James W. |last5=Stevens |first5=Nicola |last6=Watts |first6=Olly |last7=Whitaker |first7=Jeanette |display-authors=4 |date=2019 |title=Measuring the success of climate change adaptation and mitigation in terrestrial ecosystems |journal=Science |language=en |volume=366 |issue=6471 |page=eaaw9256 |doi=10.1126/science.aaw9256 |issn=0036-8075 |pmid=31831643 |doi-access=free}}</ref> May mga sinerhiya subalit may mga ''trade-off'' o mapapalitan din sa pagitan ng pagbagay at pagpapagaan.<ref>{{Cite journal |last=Berry |first=Pam M. |last2=Brown |first2=Sally |last3=Chen |first3=Minpeng |last4=Kontogianni |first4=Areti |last5=Rowlands |first5=Olwen |last6=Simpson |first6=Gillian |last7=Skourtos |first7=Michalis |display-authors=4 |date=2015 |title=Cross-sectoral interactions of adaptation and mitigation measures |url=https://doi.org/10.1007/s10584-014-1214-0 |journal=Climate Change |language=en |volume=128 |issue=3 |pages=381–393 |bibcode=2015ClCh..128..381B |doi=10.1007/s10584-014-1214-0 |issn=1573-1480 |hdl-access=free|hdl=10.1007/s10584-014-1214-0}}</ref> Ang isang halimbawa para sa sinerhiya ay ang pagtaas ng produktibidad ng pagkain, na may malaking benepisyo para sa parehong pagbagay at pagpapagaan.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 SYR|2014}}. (sa Ingles)</ref> Ang isang halimbawa ng mapapalitan ang pagtaas ng paggamit ng erkon na nagbibigay-daan sa mga tao na mas mahusay na makayanan ang init, subalit pinapataas ang pangangailangan ng enerhiya. Ang isa pang halimbawa ng mapapalitan ay ang mas masinsin na [[Pagpaplano ng lungsod|urbanong pag-unlad]] na maaaring mabawasan ang mga emisyon mula sa transportasyon at [[konstruksyon]], subalit maaari tumaas rin ang epekto ng ''urban heat island'' (o pulo ng urbanong init), na naglalantad sa mga tao sa mga panganib sa [[kalusugan]] na nauugnay sa init.<ref>{{Cite journal |last=Sharifi |first=Ayyoob |date=2020 |title=Trade-offs and conflicts between urban climate change mitigation and adaptation measures: A literature review |url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0959652620328584 |journal=Journal of Cleaner Production |language=en |volume=276 |page=122813 |doi=10.1016/j.jclepro.2020.122813 |issn=0959-6526}}</ref> {| class="center toccolours" |+'''Mga halimbawa ng paraan ng pagbagay''' |<gallery mode="packed" heights="120" style="line-height:120%"> Talaksan:FrontLines-EGAT_2011_Environment_Photo_Contest_Top_Entry_(5842818280).jpg|alt=Mangrove planting and other habitat conservation can reduce coastal flooding.|Maaaring mabawasan ang pagbaha sa baybayin sa pagtatanim ng [[bakawan]] at iba pangpangangalaga sa tirahan. Talaksan:Seawallventnor.jpg|alt=Seawalls to protect against storm surge worsened by sea level rise|Pagtayo ng mga dike o pader sa [[dalampasigan]] upang protektahan laban sa [[daluyong]] na pinalala ang pagtaas ng lebel ng dagat Talaksan:20080708_Chicago_City_Hall_Green_Roof_Edit1.jpg|alt=Green roofs to provide cooling in cities|Mga bubong na lunti upang magbigay ng lamig sa mga [[lungsod]] Talaksan:2013.02-402-294a_Pearl_millet,breeding,selfing_ICRISAT,Patancheru(Hyderabad,Andhra_Pradesh),IN_wed20feb2013.jpg|alt=Selective breeding for drought-resistant crops|[[Artipisyal na pagpili|Piniling paglalahi]] para sa mga pananim na lumalaban sa tagtuyot </gallery> |} == Mga polisiya at politika == [[File:Climate_Change_Performance_Index_(2023).svg|thumb|upright=1.35|Niraranggo ang ''Climate Change Performance Index'' (Indeks ng Pagganap para sa Pagbabago ng Klima) ang mga bansa sa pamamagitan ng emisyon ng gas na ''greenhouse'' (40% ng iskor), nababagong enerhiya (20%), gamit ng enerhiya (20%), at polisiya sa klima (20%). {| border="0" cellspacing="0" cellpadding="0" style="width:100%; background:none;" |- |valign="top"| {{legend|#31a354|Mataas}} |valign="top"| {{legend|#fee391|Katamtaman}} |valign="top"| {{legend|#fe9929|Mababa}} |valign="top"| {{legend|#d7301f|Napakababa}} |}]] Ang mga bansang pinakamahina sa pagbabago ng klima ay karaniwang may pananagutan para sa isang maliit na bahagi ng mga pandaigdigang emisyon. Nagtataas ito ng mga katanungan tungkol sa katarungan at pagkapatas.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR5 SYR Summary for Policymakers|2014}} (sa Ingles)</ref> Ginagawang mas madali ang paglilimita sa pag-init ng mundo ng Mga Layunin sa Napapanatiling Pag-unlad (o ''Sustainable Development Goals'') ng Mga Nagkakaisang Bansa, tulad ng pagpuksa sa [[kahirapan]] at pagbabawas ng hindi pagkakapantay-pantay. Kinikilala ang koneksyon sa Layunin sa Napapanatiling Pag-unlad Blg.13 na "gumawa ng agarang aksyon upang labanan ang pagbabago ng klima at ang mga epekto nito".<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC SR15 Ch5|2018}}; United Nations (2017) Resolution adopted by the General Assembly on 6 July 2017, [[:talaksan:A RES 71 313 E.pdf|Work of the Statistical Commission pertaining to the 2030 Agenda for Sustainable Development]] ([https://undocs.org/A/RES/71/313 A/RES/71/313]) (sa Ingles)</ref> May sinerhiya ang mga layunin sa pagkain, malinis na [[tubig]] at ang proteksyon ng ekosistema sa pagpapagaan sa klima.{{Sfn|IPCC SR15 Ch5|2018}} Ang heopolitika ng pagbabago ng klima ay kumplikado. Madalas itong binabanghay bilang isang suliranin sa ''free-rider,''{{Efn|Literal bilang libreng-mananakay, na isang uri ng pagkabigo sa pamilihan na nangyayari kapag hindi nagbabayad ang yaong mga nakikinabang sa mga yaman, [[public good|publikong produkto]], at karaniwang yaman.|name=pananda}} kung saan nakikinabang ang lahat ng mga bansa mula sa pagpapagaan na ginawa ng ibang mga bansa, subalit matatalo mismo ang mga indibiduwal na bansa mula sa paglipat sa isang mababang-karbon na ekonomiya. Bagaman, mayroon din minsan na lokal na benipisyo ang pagpapagaan. Halimbawa, lumampas ang mga benepisyo ng pag-alis ng karbon sa kalusugan ng publiko at mga lokal na kapaligiran kaysa sa mga gastos sa halos lahat ng rehiyon.<ref name="Rauner 2020">{{Harvard citation no brackets|Rauner|Bauer|Dirnaichner|Van Dingenen|2020}} (sa Ingles)</ref> Higit pa rito, nanalo sa ekonomiya ang mga netong mang-aangkat ng panggatong na posil mula sa paglipat sa malinis na enerhiya, na nagdudulot ng mga netong tagaluwas na harapin ang mga ''stranded asset'' (o naipit na ari-arian): mga panggatong na posil na hindi nila maibebenta.<ref>{{Harvard citation no brackets|Mercure|Pollitt|Viñuales|Edwards|2018}} (sa Ingles)</ref> === Mga mapagpipiliang patakaran === Ang malawak na hanay ng mga patakaran, regulasyon, at [[batas]] ay ginagamit upang mabawasan ang mga emisyon. Noong 2019, saklaw ng pagpepresyo ng karbon ang humigit-kumulang 20% ng mga pandaigdigang emisyon ng gas na ''greenhouse.''<ref>{{Harvard citation no brackets|World Bank, Hunyo|2019}} (sa Ingles)</ref> Maaaring mapresyuhan ang karbon gamit ang mga buwis sa karbon at mga sistema ng pangangalakal ng emisyon.<ref>{{Harvard citation no brackets|Union of Concerned Scientists, 8 Enero|2017}}; {{Harvard citation no brackets|Hagmann|Ho|Loewenstein|2019}}.</ref> Umabot ang direktang pandaigdigang panggatong na posil sa $319 bilyon noong 2017, at $5.2 trilyon kapag napresyuhan ang mga hindi direktang gastos gaya ng polusyon sa hangin.<ref>{{Harvard citation no brackets|Watts|Amann|Arnell|Ayeb-Karlsson|2019}} (sa Ingles)</ref> Maaaring magdulot ang pagwawakas sa mga ito ng 28% na pagbawas sa pandaigdigang mga emisyon sa karbon at 46% na pagbawas sa mga pagkamatay dulot ng [[polusyon]] sa hangin.<ref>{{Harvard citation no brackets|UN Human Development Report|2020}} (sa Ingles)</ref> Sa halip, maaaring gamitin ang salaping natipid sa mga subsidyong posil na suportahan ang paglipat sa malinis na [[enerhiya]].<ref>{{Harvard citation no brackets|International Institute for Sustainable Development|2019}} (sa Ingles)</ref> Kinabibilangan ng ng mas direktang paraan upang bawasan ang mga gas na ''greenhouse'' ang mga pamantayan sa kahusayan ng sasakyan, mga pamantayan ng panggatong na nababago, at mga regulasyon sa polusyon sa hangin sa mabigat na industriya.<ref>{{Harvard citation no brackets|ICCT|2019}}; {{Harvard citation no brackets|Natural Resources Defense Council, 29 Setyembre|2017}}</ref> Nangangailangan ang ilang mga bansa ng mga utilidad upang madagdagan ang bahagi ng mga nababago sa produksyon ng [[kuryente]].<ref>{{Harvard citation no brackets|National Conference of State Legislators, 17 Abril|2020)}}; {{Harvard citation no brackets|European Parliament, Pebrero|2020}}</ref> ==== Katarungang pangklima ==== Ang patakarang idinisenyo sa pamamagitan ng lente ng [[Katarungan|katarungang]] pangklima ay sumusubok na tugunan ang mga isyu sa [[karapatang pantao]] at hindi pagkakapantay-pantay sa [[lipunan]]. Ayon sa mga tagapagtaguyod ng katarungang pangklima, dapat bayaran ang mga gastos sa adaptasyon sa klima ng mga may pananagutan sa pagbabago ng klima, habang ang mga naghihirap sa epekto ng pagbabago ng klima ang siyang dapat mga benepisyaryo ng mga ibinayad. Maaaring matugunan ito sa katotohanan sa isang paraan na pagbabayad ng mayayamang bansa sa mahihirap na bansa upang makaroon sila ng adaptasyon.<ref>{{Cite web |last=Gabbatiss |first=Josh |last2=Tandon |first2=Ayesha |date=4 Oktubre 2021 |title=In-depth Q&A: What is 'climate justice'? |url=https://www.carbonbrief.org/in-depth-qa-what-is-climate-justice |access-date=16 Oktubre 2021 |website=Carbon Brief |language=en}}</ref> Nalaman ng Oxfam na noong 2023 ang pinakamayayamang 10% ng mga tao ay may pananagutan para sa 50% ng mga pandaigdigang emisyon, habang ang pinakamababang 50% ay responsable para sa 8%.<ref>{{Cite journal |last=Khalfan |first=Ashfaq |last2=Lewis |first2=Astrid Nilsson |last3=Aguilar |first3=Carlos |last4=Persson |first4=Jacqueline |last5=Lawson |first5=Max |last6=Dab |first6=Nafkote |last7=Jayoussi |first7=Safa |last8=Acharya |first8=Sunil |date=Nobyembre 2023 |title=Climate Equality: A planet for the 99% |url=https://oxfamilibrary.openrepository.com/bitstream/handle/10546/621551/cr-climate-equality-201123-en-summ.pdf |journal=Oxfam |publisher=Oxfam GB |doi=10.21201/2023.000001 |access-date=18 Disyembre 2023}}</ref> Ang paggawa ng mga emisyon ay isa pang paraan upang tingnan ang responsibilidad: sa ilalim ng pamamaraang iyon, ang nangungunang 21 kumpanya ng panggatong na posil ay magkakautang ng pinagsama-samang mga pagbabayad-pinsalaan sa klima na $5.4 trilyon sa panahong 2025–2050.<ref name="OneEarth_20230519">{{Cite journal |last=Grasso |first=Marco |last2=Heede |first2=Richard |date=19 May 2023 |title=Time to pay the piper: Fossil fuel companies' reparations for climate damages |journal=One Earth |volume=6 |issue=5 |pages=459–463 |bibcode=2023OEart...6..459G |doi=10.1016/j.oneear.2023.04.012 |bibcode-access=free |doi-access=free |hdl-access=free|hdl=10281/416137}}</ref> Upang makamit ang isang makatarungang paglipat, mangangailangan din ng iba pang trabaho ang mga taong nagtatrabaho sa sektor ng panggatong na posil, at mangangailangan ng mga [[pamumuhunan]] ang kanilang mga [[pamayanan]].<ref>{{Harvard citation no brackets|Carbon Brief, 4 Ene|2017}}. (sa Ingles)</ref> === Mga internasyonal na kasunduan sa klima === [[Talaksan:Total_CO2_by_Region_(tl).svg|thumb|Mula noong 2000, ang tumataas na mga emisyon ng {{CO2}} sa [[Tsina]] at sa iba pang bahagi ng mundo ay nalampasan ang nailalabas ng Estados Unidos at [[Europa]].<ref name="Friedlingstein 2019">{{Harvard citation no brackets|Friedlingstein|Jones|O'Sullivan|Andrew|2019}}, Talahanayan 7. (sa Ingles)</ref>]] [[Talaksan:Per_Capita_CO2_by_Region_(tl).svg|thumb|Bawat tao, nakakabuo ang Estados Unidos ng {{CO2}} sa mas mabilis na antas kaysa sa iba pang pangunahing rehiyon.<ref name="Friedlingstein 2019" />]]Halos lahat ng bansa sa mundo ay partido sa United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC, Balangkas ng Mga Nagkakaisang Bansa sa Kumbensiyon sa Pagbabago ng Klima) ng 1994.<ref>{{Harvard citation no brackets|UNFCCC, "What is the United Nations Framework Convention on Climate Change?"}} (sa Ingles)</ref> Ang layunin ng UNFCCC ay maiwasan ang mapanganib na panghihimasok ng tao sa sistema ng klima.<ref>{{Harvard citation no brackets|UNFCCC|1992}}.(sa Ingles)</ref> Gaya ng nakasaad sa kumbensiyon, kailangan nito na patatagin ang mga konsentrasyon ng gas na ''greenhouse'' sa [[atmospera]] sa isang antas kung saan maaaring natural na umangkop sa pagbabago ng klima ang mga ekosistema, hindi nanganganib ang produksyon ng pagkain, at maaaring mapanatili ang pag-unlad ng ekonomiya.<ref>{{Harvard citation no brackets|IPCC AR4 WG3 Ch1|2007}}.(sa Ingles)</ref> Ang UNFCCC mismo ay hindi naghihigpit sa mga emisyon subalit nagbibigay ng isang balangkas para sa mga protokol na naghihigpit. Tumaas ang mga pandaigdigang emisyon mula noong nilagdaan ang UNFCCC.<ref name="EPA-2019">{{Harvard citation no brackets|EPA|2019}}.(sa Ingles)</ref> Ang mga taunang kumperensya nito ay ang yugto ng pandaigdigang negosasyon.<ref>{{Harvard citation no brackets|UNFCCC, "What are United Nations Climate Change Conferences?"}} (sa Ingles)</ref> Pinalawig ng Protokol ng [[Kyoto]] noong 1997 ang UNFCCC at sinama ang mga legal na nagbubuklod na mga pangako para sa karamihan sa mga mauunlad na bansa upang limitahan ang kanilang mga emisyon.<ref>{{Harvard citation no brackets|Kyoto Protocol|1997}}; {{Harvard citation no brackets|Liverman|2009}}.(sa Ingles)</ref> Sa panahon ng negosasyon, ang G77 (kumakatawan sa mga [[Bansang umuunlad|umuunlad na bansa]]) ay nagtulak para sa isang mandato na atasan ang mga [[Bansang maunlad|mauunlad na bansa]] na "[manguna]" sa pagbabawas ng kanilang mga emisyon,<ref>{{Harvard citation no brackets|Dessai|2001}}; {{Harvard citation no brackets|Grubb|2003}}.(sa Ingles)</ref> dahil ang mga mauunlad na bansa ay nag-ambag ng karamihan sa akumulasyon ng mga gas na ''greenhouse'' sa atmospera. Medyo mababa pa rin ang mga emisyong bawat-kapita sa mga umuunlad na bansa at kailangang ang mga umuunlad na bansa na magkaroon ng higit pang emisyon upang matugunan ang kanilang mga pangangailangan sa pag-unlad.<ref>{{Harvard citation no brackets|Liverman|2009}}. (sa Ingles)</ref> Ang Kasunduan sa [[Copenhagen]] ng 2009 ay malawak na inilalarawan bilang hindi kasiya-siya dahil sa mababang layunin nito, at tinanggihan ng mga mahihirap na bansa kabilang ang G77.<ref>{{Harvard citation no brackets|Müller|2010}}; {{Harvard citation no brackets|The New York Times, 25 Mayo|2015}}; {{Harvard citation no brackets|UNFCCC: Copenhagen|2009}}; {{Harvard citation no brackets|EUobserver, 20 Disyembre|2009}}. (sa Ingles)</ref> Nilayon ng mga naka-asosasyong partido na limitahan ang pagtaas ng temperatura sa buong mundo sa ibaba 2&nbsp;°C.<ref>{{Harvard citation no brackets|UNFCCC: Copenhagen|2009}}. (sa Ingles)</ref> Itinakda ng Kasunduan ang layunin ng pagpapadala ng $100 bilyon bawat taon sa mga umuunlad na bansa para sa pagpapagaan at pagbagay sa pagdating ng 2020, at iminungkahi ang pagtatatag ng Green Climate Fund (Pondo ng Klimang Lunti).<ref>{{cite conference|date=7–18 Disyembre 2009|title=Conference of the Parties to the Framework Convention on Climate Change|url=http://unfccc.int/meetings/cop_15/items/5257.php|location=[[Copenhagen]]|id=un document= FCCC/CP/2009/L.7|archive-url=https://web.archive.org/web/20101018074452/http://unfccc.int/meetings/cop_15/items/5257.php|archive-date=18 Oktubre 2010|access-date=24 Oktubre 2010|url-status=live}} (sa Ingles)</ref> {{Magmula noong|2020}}, 83.3 bilyon lamang ang naihatid. Sa 2023 lamang inaasahang makakamit ang target.<ref>{{Cite news |last=Bennett |first=Paige |date=2 Mayo 2023 |title=High-Income Nations Are on Track Now to Meet $100 Billion Climate Pledges, but They're Late |language=en |agency=Ecowatch |url=https://www.ecowatch.com/wealthy-countries-climate-change-reparations.html |access-date=10 Mayo 2023}}</ref> Noong 2015, nakipag-usap ang lahat ng [[Talaan ng mga bansa|bansa]] sa [[Mga Nagkakaisang Bansa]] para sa Kasunduan sa Paris, na naglalayong panatilihing mababa sa 2.0&nbsp;°C ang pag-init ng mundo. at naglalaman ng isang mataas na layunin ang kasunduan ng pagpapanatili ng init sa ilalim ng 1.5&nbsp;°C.{{Sfn|Paris Agreement|2015}} Pinalitan ng kasunduan ang Protokol ng Kyoto. Hindi tulad ng Kyoto, walang nagbubuklod na mga target na emisyon ang itinakda sa Kasunduan sa Paris. Sa halip, isang hanay ng mga pamamaraan ang ginawang may pagbubuklod. Ang mga bansa ay kailangang regular na magtakda ng higit pang mga ambisyosong layunin at muling suriin ang mga layuning ito tuwing limang taon.<ref>{{Harvard citation no brackets|Climate Focus|2015}}; {{Harvard citation no brackets|Carbon Brief, 8 Oktubre|2018}}. (sa Ingles)</ref> Isinaad muli ng Kasunduan sa Paris na dapat mabigyan ng suportang pananalapi ang mga umuunlad na bansa.<ref>{{Harvard citation no brackets|Climate Focus|2015}}. (sa Ingles)</ref> Magmula noong Oktubre 2021, 194 na estado at [[Unyong Europeo]] ang lumagda sa kasunduan at 191 na estado at Unyong Europeo ang nagpatibay o pumayag sa kasunduan.<ref>{{Cite web |title=Status of Treaties, United Nations Framework Convention on Climate Change |url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVII-7-d&chapter=27&clang=_en |access-date=13 Oktubre 2021 |website=United Nations Treaty Collection}}; {{Harvard citation no brackets|Salon, 25 Setyembre|2019}}. (sa Ingles)</ref> Ang Protokol sa [[Montreal]] ng 1987, isang internasyonal na kasunduan upang ihinto ang paglabas ng mga gas na nakakasira ng [[osono]], ay maaaring naging mas epektibo sa pagsugpo sa mga paglabas ng gas na ''greenhouse'' kaysa sa Protokol ng Kyoto na partikular na idinisenyo upang gawin ito.<ref>{{Harvard citation no brackets|Goyal|England|Sen Gupta|Jucker|2019}} (sa Ingles)</ref> Ang Pagsususog sa [[Kigali]] ng 2016 sa Protokol ng Montreal ay naglalayong bawasan ang mga emisyon ng mga hidropluorokarbono, isang pangkat ng malalakas na mga gas na ''greenhouse'' na nagsilbing kapalit ng mga ipinagbabawal na gas na nag-uubos ng osono. Ginawa nitong mas matibay na kasunduan ang Protokol sa Montreal laban sa pagbabago ng klima.<ref>{{Cite web |last=Yeo |first=Sophie |date=10 Oktubre 2016 |title=Explainer: Why a UN climate deal on HFCs matters |url=https://www.carbonbrief.org/explainer-why-a-un-climate-deal-on-hfcs-matters |access-date=10 Enero 2021 |website=Carbon Brief |language=en}}</ref> === Mga pambansang tugon === Noong 2019, naging unang pambansang [[pamahalaan]] ang [[parliyamento]] ng Reyno Unido na nagdeklara ng emerhensiya sa klima.<ref>{{Harvard citation no brackets|BBC, 1 Mayo|2019}}; {{Harvard citation no brackets|Vice, 2 Mayo|2019}}. (sa Ingles)</ref> Sinundan ito ng ibang mga bansa at hurisdiksyon.<ref>{{Harvard citation no brackets|The Verge, 27 Disyembre|2019}}. (sa Ingles)</ref> Sa parehong taon, nagdeklera ang Parliyamento Europeo ng isang "klima at pangkalikasan na emerhensiya".<ref>{{Harvard citation no brackets|The Guardian, 28 Nobyembre|2019}} (sa Ingles)</ref> Iniharap ng [[Komisyong Europeo]] ang ''European Green Deal'' (o Kasunduang Lunting Europeo) nito na may layuning gawing karbong nyutral ang Unyong Europeo sa pagsapit ng 2050.<ref>{{Harvard citation no brackets|Politico, 11 Disyembre|2019}}. (sa Ingles)</ref> Noong 2021, inilabas ng Komisyong Europeo ang bungkos ng batas nitong "Fit for 55" (Angkop sa 55), na naglalaman ng mga alituntunin para sa industriya ng sasakyan; lahat ng mga bagong [[kotse]] sa pamilihang Europeo ay dapat na [[sero]] ang emisyon ng mga sasakyan pagsapit ng 2035.<ref>{{Cite news |date=14 Hulyo 2021 |title=European Green Deal: Commission proposes transformation of EU economy and society to meet climate ambitions |language=en |work=[[European Commission]] |url=https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_21_3541}}</ref> Ang mga pangunahing bansa sa [[Asya]] ay gumawa ng mga katulad na pangako: Nangako ang [[Timog Korea]] at [[Hapon]] na maging nyutral ang karbon pagsapit ng 2050, at [[Tsina]] pagdating ng 2060.<ref>{{Harvard citation no brackets|The Guardian, 28 Oktubre|2020}} (sa Ingles)</ref> Habang may malakas na insentibo ang [[Indya]] para sa mga nababago, nagpaplano rin ito ng makabuluhang pagpapalawak ng karbon sa bansa.<ref>{{Cite web |date=15 Setyembre 2021 |title=Indya |url=https://climateactiontracker.org/countries/india/ |access-date=3 Oktubre 2021 |website=Climate Action Tracker |language=en}}</ref> Kabilang ang [[Biyetnam]] sa napakakaunting mga bansang umaasa sa karbon, mabilis na umuunlad na bansa na nangako na aalisin ang di-humuhupang enerhiyang karbon sa pagdating ng [[dekada 2040]] o sa lalong madaling panahon pagkatapos noon.<ref>{{Cite journal |last=Do |first=Thang Nam |last2=Burke |first2=Paul J. |year=2023 |title=Phasing out coal power in a developing country context: Insights from Vietnam |journal=Energy Policy |volume=176 |issue=Mayo 2023 113512 |page=113512 |bibcode=2023EnPol.17613512D |doi=10.1016/j.enpol.2023.113512 |hdl-access=free|hdl=1885/286612 }}</ref> Mula 2020 hanggang 2030, nangako ang [[Pilipinas]] na bawasan at iwasan ang mga emisyon ng gas na ''greenhouse'' ng 75% kung saan 2.71% ay walang kondisyon.<ref>{{Cite web |title=Philippines |url=https://climatepromise.undp.org/what-we-do/where-we-work/philippines |access-date=2024-06-27 |website=UNDP Climate Promise |language=en}}</ref> Babawasan ng bansa ang mga emisyon mula sa sektor ng [[agrikultura]], industriya, enerhiya, transportasyon at ''waste'' (o [[basura]]). Noong 2022, nagkaroon ng mga pagsisikap ang mga ahensiya ng [[pamahalaan ng Pilipinas]] (ang Komisyon sa Pagbabago ng Klima, Komisyon sa Regulasyong Pampropesyonal, at [[Kagawaran ng Kapaligiran at Likas na Yaman|Kagawaran ng Kapiligiran at Likas na Yaman]]) at Society of Filipino Foresters Inc. (SFFI, lit. "Lipunan ng mga Pilipinong Manggugubat Ink.) na maging nyutal ang karbon ng Pilipinas sa pamamagitan ng reporestasyon.<ref>{{Cite web |title=Multilateral partnership boosts efforts for carbon neutral PH through reforestation initiatives |url=https://climate.gov.ph/news/701 |access-date=2024-06-27 |website=climate.gov.ph}}</ref> Tinatarget nilang [[Pagtatanim|makapagtanim]] ng 10 milyon [[puno]] pagdating ng 2030. Magmula noong 2021, batay sa impormasyon mula sa 48 pambansang plano sa klima, na kumakatawan sa 40% ng mga partido sa Kasunduan sa Paris, ang tinatayang kabuuang mga emisyon ng gas na ''greenhouse'' ay magiging 0.5% na mas mababa kumpara sa mga antas noong 2010, na nasa ibaba ng 45% o 25% ng mga layunin sa pagbawas sa hangganan ng pag-init ng mundo sa 1.5&nbsp;°C o 2&nbsp;°C, ayon sa pagkakabanggit.<ref>{{Harvard citation no brackets|UN NDC Synthesis Report|2021}}; {{Cite news |last=UNFCCC Press Office |date=26 Pebrero 2021 |title=Greater Climate Ambition Urged as Initial NDC Synthesis Report Is Published |language=en |url=https://unfccc.int/news/greater-climate-ambition-urged-as-initial-ndc-synthesis-report-is-published |access-date=21 Abril 2021}}</ref> == Pagtanggi at maling impormasyon == [[Talaksan:20200327_Climate_change_deniers_cherry_picking_time_periods.gif|right|thumb|Naisagawa ang pag-[[Cherry picking|''cherry pick'']] ng [[datos]] mula sa maikling panahon upang maling igiit na hindi tumataas ang mga pandaigdigang temperatura. Ang mga asul na pagtakbo ng linya ay nagpapakita ng mga maiikling panahon na nagtatakip ng mga pangmatagalang takbo ng pag-init (mga pulang pagtakbo ng linya). Ang asul na [[parihaba]] na may mga asul na tuldok ay nagpapakita ng tinatawag na pahinga sa pag-init ng mundo.{{Sfn|Stover|2014}}]] Ang pampublikong debate tungkol sa pagbabago ng klima ay lubhang naapektuhan ng pagtanggi at maling impormasyon sa pagbabago ng klima, na nagmula sa Estados Unidos at mula noon ay kumalat na sa ibang mga bansa, partikular sa [[Canada]] at [[Australya]]. Ang pagtanggi sa pagbabago ng klima ay nagmula sa mga kumpanyang panggatong ng posil, mga grupo ng industriya, mga [[Konserbatismo|konserbatibong]] ''think tank'' (o institutong nagsasaliksik ng polisiya), at mga kumukontrang siyentipiko.<ref>{{Harvard citation no brackets|Dunlap|McCright|2011}}; {{Harvard citation no brackets|Björnberg|Karlsson|Gilek|Hansson|2017}} (sa Ingles)</ref> Tulad ng industriya ng [[tabako]], ang pangunahing diskarte ng mga pangkat na ito ay ang paggawa ng pagdududa tungkol sa pagbabago ng klima sa siyentipikong datos at mga resulta.<ref>{{Harvard citation no brackets|Oreskes|Conway|2010}}; {{Harvard citation no brackets|Björnberg|Karlsson|Gilek|Hansson|2017}}</ref> Ang mga taong nagtataglay ng di-makatwirang pagdududa tungkol sa pagbabago ng klima ay tinatawag na "mga eskeptiko" sa pagbabago ng klima, bagama't ang mga "nangongontra" o "tumatanggi" ay mas angkop na mga termino.<ref>{{Harvard citation no brackets|O'Neill|Boykoff|2010}}; {{Harvard citation no brackets|Björnberg|Karlsson|Gilek|Hansson|2017}} (sa Ingles)</ref> Mayroong iba't ibang mga baryante ng pagtanggi sa klima: tumatanggi ang ilan na nangyayari ang pag-init sa lahat, kinikilala ng ilan ang pag-init subalit inuugnay ito sa mga likas na impluwensya, at pinaliit ng ilan ang mga negatibong epekto ng pagbabago ng klima.<ref name="Björnberg 2017">{{Harvard citation no brackets|Björnberg|Karlsson|Gilek|Hansson|2017}} (sa Ingles)</ref> Ang kawalan ng katiyakan sa pagmamanupaktura tungkol sa agham ay naging isang ginawang kontrobersya sa kalaunan: lumilikha ng paniniwala na may malaking kawalan ng katiyakan tungkol sa pagbabago ng klima sa loob ng siyentipikong komunidad upang maantala ang mga pagbabago sa patakaran.<ref>{{Harvard citation no brackets|Dunlap|McCright|2015}}. (sa Ingles)</ref> Kasama sa mga [[estratehiya]] upang isulong ang mga ideyang ito ang pagpuna sa mga institusyong siyentipiko,<ref>{{Harvard citation no brackets|Dunlap|McCright|2011}}. (sa Ingles)</ref> at pagtatanong sa mga motibo ng mga indibidwal na siyentipiko.<ref name="Björnberg 2017" /> Ang isang ''echo chamber'' o silid ng alingawngaw ng mga [[blog]] at midya na tumatanggi sa klima ay higit pang nagdulot ng hindi pagkakaunawaan sa pagbabago ng klima.<ref>{{Harvard citation no brackets|Harvey|Van den Berg|Ellers|Kampen|2018}} (sa Ingles)</ref> ==Mga pananda== {{noteslist}} == Mga sanggunian == {{Reflist}} ===Mga pinagmulan=== {{Free-content attribution | title = The status of women in agrifood systems – Overview | author = FAO | publisher = FAO | page numbers = | source = | documentURL = https://doi.org/10.4060/cc5060en | license statement URL = https://commons.wikimedia.org/wiki/File:The_status_of_women_in_agrifood_systems_-_Overview.pdf | license = CC BY-SA 3.0 }} ==== Mga ulat ng IPCC ==== {{refbegin}} '''Ikaapat na Ulat ng Pagtatasa''' <!-- Maliit na pagbanggit {{harvnb|IPCC AR4 WG2|2007}} na link sa pagbanggit na ito --> * {{cite book |ref = {{harvid|IPCC AR4 WG2|2007}} |author = IPCC |year = 2007 |title = Climate Change 2007: Impacts, Adaptation and Vulnerability |series = Contribution of Working Group II to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change |display-editors = 4 |editor-first1 = M. L. |editor-last1 = Parry |editor-first2 = O. F. |editor-last2 = Canziani |editor-first3 = J. P. |editor-last3 = Palutikof |editor-first4 = P. J. |editor-last4 = van der Linden |editor-first5 = C. E. |editor-last5 = Hanson |publisher = Cambridge University Press |url = http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg2/en/contents.html |isbn = 978-0-521-88010-7 |language = en |access-date = 2024-06-30 |archive-date = 2018-11-10 |archive-url = https://web.archive.org/web/20181110071159/http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg2/en/contents.html |url-status = dead }} <!-- ## --> ** {{cite book |ref={{harvid|IPCC AR4 WG2 Ch19|2007}} |chapter=Chapter 19: Assessing key vulnerabilities and the risk from climate change |chapter-url=https://archive.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg2/ar4-wg2-chapter19.pdf |year=2007 |display-authors=4 |first1=S. H. |last1=Schneider |first2=S. |last2=Semenov |first3=A. |last3=Patwardhan |first4=I. |last4=Burton |first5=C. H. D. |last5=Magadza |first6=M. |last6=Oppenheimer |first7=A. B. |last7=Pittock |first8=A. |last8=Rahman |first9=J. B. |last9=Smith |first10=A. |last10=Suarez |first11=F. |last11=Yamin |title={{Harvnb|IPCC AR4 WG2|2007}} |pages=779–810 |language=en }} <!-- Maliit na pagbanggit {{harvnb|IPCC AR4 WG3|2007}} na link sa pagbanggit na ito. --> * {{cite book |ref={{harvid|IPCC AR4 WG3|2007}} |author=IPCC |year=2007 |title=Climate Change 2007: Mitigation of Climate Change |series=Contribution of Working Group III to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change |display-editors=4 |editor-first1=B. |editor-last1=Metz |editor-first2=O. R. |editor-last2=Davidson |editor-first3=P. R. |editor-last3=Bosch |editor-first4=R. |editor-last4=Dave |editor-first5=L. A. |editor-last5=Meyer |publisher=Cambridge University Press |url=http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg3/en/contents.html |isbn=978-0-521-88011-4 |language=en |access-date=2024-06-30 |archive-date=2014-10-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141012170817/http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg3/en/contents.html |url-status=dead }} ** {{cite book |ref={{harvid|IPCC AR4 WG3 Ch1|2007}} |chapter=Chapter 1: Introduction |chapter-url=https://archive.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg3/ar4-wg3-chapter1.pdf |year=2007 |display-authors=4 |first1=H.-H. |last1=Rogner |first2=D. |last2=Zhou |first3=R. |last3=Bradley |first4=P. |last4=Crabbé |first5=O. |last5=Edenhofer |first6=B. |last6=Hare |first7=L. |last7=Kuijpers |first8=M. |last8=Yamaguchi |title={{Harvnb|IPCC AR4 WG3|2007}} |pages=95–116 |language=en }} <!-- =========AR5================== --> '''Ikalimang Ulat ng Pagtatasa''' * {{cite book |ref={{harvid|IPCC AR5 WG1|2013}}<!-- ipcc:20200215 --> |author=IPCC |year=2013 |title=Climate Change 2013: The Physical Science Basis |series=Contribution of Working Group I to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change |display-editors=4 |editor1-first=T. F. |editor1-last=Stocker |editor2-first=D. |editor2-last=Qin |editor3-first=G.-K. |editor3-last=Plattner |editor4-first=M. |editor4-last=Tignor |editor5-first=S. K. |editor5-last=Allen |editor6-first=J. |editor6-last=Boschung |editor7-first=A. |editor7-last=Nauels |editor8-first=Y. |editor8-last=Xia |editor9-first=V. |editor9-last=Bex |editor10-first=P. M. |editor10-last=Midgley |publisher=Cambridge University Press |place=Cambridge, UK & New York |language=en |isbn=978-1-107-05799-9 <!-- ISBN sa nakaimprentang pinagmulan ay hindi tama. --> |url=http://www.climatechange2013.org/images/report/WG1AR5_ALL_FINAL.pdf <!-- Parehong file, bagong url ayon sa IPCC. --> }}. [https://www.ipcc.ch/report/ar5/wg1/ AR5 Climate Change 2013: The Physical Science Basis – IPCC] ** {{cite book |ref={{harvid|IPCC AR5 WG1 Summary for Policymakers|2013}} |chapter=Summary for Policymakers |chapter-url=https://ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar5/wg1/WG1AR5_SPM_FINAL.pdf |year=2013 |author=IPCC |language=en |title={{Harvnb|IPCC AR5 WG1|2013}} }} ** {{cite book |ref={{harvid|IPCC AR5 WG1 Ch3|2013}} |chapter=Chapter 3: Observations: Ocean |chapter-url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/2018/02/WG1AR5_Chapter03_FINAL.pdf |year=2013 |display-authors=4 |first1=M. |last1=Rhein |first2=S. R. |last2=Rintoul |first3=S. |last3=Aoki |first4=E. |last4=Campos |first5=D. |last5=Chambers |first6=R. A. |last6=Feely |first7=S. |last7=Gulev |first8=G. C. |last8=Johnson |first9=S. A. |last9=Josey |first10=A. |last10=Kostianoy |first11=C. |last11=Mauritzen |first12=D. |last12=Roemmich |first13=L. D. |last13=Talley |first14=F. |last14=Wang |title={{Harvnb|IPCC AR5 WG1|2013}} |pages=255–315 |language=en }} ** {{cite book |ref={{harvid|IPCC AR5 WG1 Ch5|2013}} |chapter=Chapter 5: Information from Paleoclimate Archives |chapter-url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/2018/02/WG1AR5_Chapter05_FINAL.pdf |year=2013 |display-authors=4 |first1=V. |last1=Masson-Delmotte |first2=M. |last2=Schulz |first3=A. |last3=Abe-Ouchi |first4=J. |last4=Beer |first5=A. |last5=Ganopolski |first6=J. F. |last6=González Rouco |first7=E. |last7=Jansen |first8=K. |last8=Lambeck |first9=J. |last9=Luterbacher |first10=T. |last10=Naish |first11=T. |last11=Osborn |first12=B. |last12=Otto-Bliesner |first13=T. |last13=Quinn |first14=R. |last14=Ramesh |first15=M. |last15=Rojas |first16=X. |last16=Shao |first17=A. |last17=Timmermann |title={{Harvnb|IPCC AR5 WG1|2013}} |language=en |pages=383–464 }} ** {{cite book |ref={{harvid|IPCC AR5 WG1 Ch10|2013}} |chapter=Chapter 10: Detection and Attribution of Climate Change: from Global to Regional |chapter-url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/2018/02/WG1AR5_Chapter10_FINAL.pdf |year=2013 |display-authors=4 |first1=N. L. |last1=Bindoff |first2=P. A. |last2=Stott |first3=K. M. |last3=AchutaRao |first4=M. R. |last4=Allen |first5=N. |last5=Gillett |first6=D. |last6=Gutzler |first7=K. |last7=Hansingo |first8=G. |last8=Hegerl |first9=Y. |last9=Hu |first10=S. |last10=Jain |first11=I. I. |last11=Mokhov |first12=J. |last12=Overland |first13=J. |last13=Perlwitz |first14=R. |last14=Sebbari |first15=X. |last15=Zhang |title={{Harvnb|IPCC AR5 WG1|2013}} |pages=867–952 |language=en }} <!----------------Gumagawang Pangkat II sa AR5 na Ulat --> {{anchor|{{harvid|IPCC AR5 WG2|2014}}}} <!-- Para sa buong ulat ng AR5 WG2 --> * {{cite book |ref={{harvid|IPCC AR5 WG2 A|2014}} |author=IPCC |year=2014 |title=Climate Change 2014: Impacts, Adaptation, and Vulnerability. Part A: Global and Sectoral Aspects |series=Contribution of Working Group II to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change |display-editors=4 |editor-first1=C. B. |editor-last1=Field |editor-first2=V. R. |editor-last2=Barros |editor-first3=D. J. |editor-last3=Dokken |editor-first4=K. J. |editor-last4=Mach |editor-first5=M. D. |editor-last5=Mastrandrea |editor-first6=T. E. |editor-last6=Bilir |editor-first7=M. |editor-last7=Chatterjee |editor-first8=K. L. |editor-last8=Ebi |editor-first9=Y. O. |editor-last9=Estrada |editor-first10=R. C. |editor-last10=Genova |editor-first11=B. |editor-last11=Girma |editor-first12=E. S. |editor-last12=Kissel |editor-first13=A. N. |editor-last13=Levy |editor-first14=S. |editor-last14=MacCracken |editor-first15=P. R. |editor-last15=Mastrandrea |editor-first16=L. L. |editor-last16=White |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-1-107-05807-1 |language=en }}. Kabanata 1–20, SPM, at Teknikal na Buod. ** {{cite book |ref={{harvid|IPCC AR5 WG2 Ch3|2014}} |chapter=Chapter 3: Freshwater Resources |chapter-url=https://archive.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar5/wg2/WGIIAR5-Chap3_FINAL.pdf |display-authors=4 |first1=B. E. |last1=Jiménez Cisneros |first2=T. |last2=Oki |first3=N. W. |last3=Arnell |first4=G. |last4=Benito |first5=J. G. |last5=Cogley |first6=P. |last6=Döll |first7=T. |last7=Jiang |first8=S. S. |last8=Mwakalila |year=2014 |title={{Harvnb|IPCC AR5 WG2 A|2014}} |pages=229–269 |language=en }} ** {{cite book |ref={{harvid|IPCC AR5 WG2 Ch7|2014}} |chapter=Chapter 7: Food Security and Food Production Systems |chapter-url=https://archive.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar5/wg2/WGIIAR5-Chap7_FINAL.pdf |year=2014 |display-authors=4 |first1=J. R. |last1=Porter |first2=L. |last2=Xie |first3=A. J. |last3=Challinor |first4=K. |last4=Cochrane |first5=S. M. |last5=Howden |first6=M. M. |last6=Iqbal |first7=D. B. |last7=Lobell |first8=M. I. |last8=Travasso |title={{Harvnb|IPCC AR5 WG2 A|2014}} |pages=485–533 |language=en }} ** {{cite book |ref={{harvid|IPCC AR5 WG2 Ch11|2014}} |chapter=Chapter 11: Human Health: Impacts, Adaptation, and Co-Benefits |chapter-url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/2018/02/WGIIAR5-Chap11_FINAL.pdf |year=2014 |display-authors=4 |first1=K. R. |last1=Smith |first2=A. |last2=Woodward |first3=D. |last3=Campbell-Lendrum |first4=D. D. |last4=Chadee |first5=Y. |last5=Honda |first6=Q. |last6=Lui |first7=J. M. |last7=Olwoch |first8=B. |last8=Revich |first9=R. |last9=Sauerborn |title=In {{harvnb|IPCC AR5 WG2 A|2014}} |pages=709–754 |language=en }} ** {{cite book |ref={{harvid|IPCC AR5 WG2 Ch13|2014}} |chapter=Chapter 13: Livelihoods and Poverty |chapter-url=https://archive.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar5/wg2/WGIIAR5-Chap13_FINAL.pdf |display-authors=4 |first1=L. |last1=Olsson |first2=M. |last2=Opondo |first3=P. |last3=Tschakert |first4=A. |last4=Agrawal |first5=S. H. |last5=Eriksen |first6=S. |last6=Ma |first7=L. N. |last7=Perch |first8=S. A. |last8=Zakieldeen |year=2014 |title={{Harvnb|IPCC AR5 WG2 A|2014}} |pages=793–832 |language=en }} ** {{cite book |ref={{harvid|IPCC AR5 WG2 Ch18|2014}} |chapter=Chapter 18: Detection and Attribution of Observed Impacts |chapter-url=https://archive.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar5/wg2/WGIIAR5-Chap18_FINAL.pdf |year=2014 |display-authors=4 |first1=W. |last1=Cramer |first2=G. W. |last2=Yohe |first3=M. |last3=Auffhammer |first4=C. |last4=Huggel |first5=U. |last5=Molau |first6=M. A. F. |last6=da Silva Dias |first7=A. |last7=Solow |first8=D. A. |last8=Stone |first9=L. |last9=Tibig |title={{Harvnb|IPCC AR5 WG2 A|2014}} |pages=979–1037 |language=en }} ** {{cite book |ref={{harvid|IPCC AR5 WG2 Ch19|2014}} |chapter=Chapter 19: Emergent Risks and Key Vulnerabilities |chapter-url=https://archive.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar5/wg2/WGIIAR5-Chap19_FINAL.pdf |year=2014 |display-authors=4 |first1=M. |last1=Oppenheimer |first2=M. |last2=Campos |first3=R. |last3=Warren |first4=J. |last4=Birkmann |first5=G. |last5=Luber |first6=B. |last6=O'Neill |first7=K. |last7=Takahashi |title={{Harvnb|IPCC AR5 WG2 A|2014}} |pages=1039–1099 |language=en }} ** {{cite book |ref={{harvid|IPCC AR5 WG2 Ch28|2014}} |chapter=Chapter 28: Polar Regions |chapter-url=https://archive.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar5/wg2/WGIIAR5-Chap28_FINAL.pdf |display-authors=4 |first1=J. N. |last1=Larsen |first2=O. A. |last2=Anisimov |first3=A. |last3=Constable |first4=A. B. |last4=Hollowed |first5=N. |last5=Maynard |first6=P. |last6=Prestrud |first7=T. D. |last7=Prowse |first8=J. M. R. |last8=Stone |year=2014 |title={{Harvnb|IPCC AR5 WG2 B|2014}} |pages=1567–1612 |language=en }} <!-- ------------------------------ --> * {{cite book |ref={{harvid|IPCC AR5 WG3|2014}} |author=IPCC |year=2014 |title=Climate Change 2014: Mitigation of Climate Change |series=Contribution of Working Group III to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change |display-editors=4 |editor-first1=O. |editor-last1=Edenhofer |editor-first2=R. |editor-last2=Pichs-Madruga |editor-first3=Y. |editor-last3=Sokona |editor-first4=E. |editor-last4=Farahani |editor-first5=S. |editor-last5=Kadner |editor-first6=K. |editor-last6=Seyboth |editor-first7=A. |editor-last7=Adler |editor-first8=I. |editor-last8=Baum |editor-first9=S. |editor-last9=Brunner |editor-first10=P. |editor-last10=Eickemeier |editor-first11=B. |editor-last11=Kriemann |editor-first12=J. |editor-last12=Savolainen |editor-first13=S. |editor-last13=Schlömer |editor-first14=C. |editor-last14=von Stechow |editor-first15=T. |editor-last15=Zwickel |editor-first16=J. C. |editor-last16=Minx |publisher=Cambridge University Press |place=Cambridge, UK & New York, NY |isbn= 978-1-107-05821-7 |language=en }} ** {{cite book |ref={{harvid|IPCC AR5 WG3 Ch5|2014}}<!-- ipcc:20190900 --> |chapter=Chapter 5: Drivers, Trends and Mitigation |chapter-url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/2018/02/ipcc_wg3_ar5_full.pdf |display-authors=4 |first1=G. |last1=Blanco |first2=R. |last2=Gerlagh |first3=S. |last3=Suh |first4=J. |last4=Barrett |first5=H. C. |last5=de Coninck |first6=C. F. |last6=Diaz Morejon |first7=R. |last7=Mathur |first8=N. |last8=Nakicenovic |first9=A. |last9=Ofosu Ahenkora |first10=J. |last10=Pan |first11=H. |last11=Pathak |first12=J. |last12=Rice |first13=R. |last13=Richels |first14=S. J. |last14=Smith |first15=D. I. |last15=Stern |first16=F. L. |last16=Toth |first17=P. |last17=Zhou |year=2014 |title={{Harvnb|IPCC AR5 WG3|2014}} |pages=351–411 |language=en }} <!-- ## --> ** {{cite book |ref={{harvid|IPCC AR5 WG3 Ch9|2014}} |chapter=Chapter 9: Buildings |chapter-url=https://archive.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar5/wg3/ipcc_wg3_ar5_chapter9.pdf |year=2014 |display-authors=4 |first1=O. |last1=Lucon |first2=D. |last2=Ürge-Vorsatz |first3=A. |last3=Ahmed |first4=H. |last4=Akbari |first5=P. |last5=Bertoldi |first6=L. |last6=Cabeza |first7=N. |last7=Eyre |first8=A. |last8=Gadgil |first9=L. D. |last9=Harvey |first10=Y. |last10=Jiang |first11=E. |last11=Liphoto |first12=S. |last12=Mirasgedis |first13=S. |last13=Murakami |first14=J. |last14=Parikh |first15=C. |last15=Pyke |first16=M. |last16=Vilariño |title={{Harvnb|IPCC AR5 WG3|2014}} |language=en }} ** {{cite book |ref={{harvid|IPCC AR5 WG3 Annex III|2014}} |chapter=Annex III: Technology-specific Cost and Performance Parameters |chapter-url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/2018/02/ipcc_wg3_ar5_annex-iii.pdf |year=2014 |display-authors=4 |first1=O. |last1=Edenhofer |first2=R. |last2=Pichs-Madruga |first3=Y. |last3=Sokona |first4=E. |last4=Farahani |first5=S. |last5=Kadner |first6=K. |last6=Seyboth |first7=A. |last7=Adler |first8=I. |last8=Baum |first9=S. |last9=Brunner |first10=P. |last10=Eickemeier |first11=B. |last11=Kriemann |first12=J. |last12=Savolainen |first13=S. |last13=Schlömer |first14=C. |last14=von Stechow |first15=T. |last15=Zwickel |first16=J.C. |last16=Minx |publisher=Cambridge University Press |location=Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA |title={{Harvnb|IPCC AR5 WG3|2014}} |language=en }} * {{cite book |author=IPCC AR5 SYR |year=2014 |title=Climate Change 2014: Synthesis Report |series=Contribution of Working Groups I, II and III to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change |editor1=The Core Writing Team |editor-first2=R. K. |editor-last2=Pachauri |editor-first3=L. A. |editor-last3=Meyer |publisher=IPCC |place=Geneva, Switzerland |isbn=<!-- walang isbn --> |url=https://www.ipcc.ch/report/ar5/syr/ }} ** {{cite book |ref={{harvid|IPCC AR5 SYR Summary for Policymakers|2014}} |chapter=Summary for Policymakers |chapter-url=https://archive.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar5/syr/AR5_SYR_FINAL_SPM.pdf |year=2014 |author=IPCC |title={{Harvnb|IPCC AR5 SYR|2014}} |language=en }} ** {{cite book |ref={{harvid|IPCC AR5 SYR Glossary|2014}} |chapter=Annex II: Glossary |chapter-url=https://archive.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar5/syr/AR5_SYR_FINAL_Annexes.pdf |year=2014 |author=IPCC |title={{Harvnb|IPCC AR5 SYR|2014}} |language=en }} <!-- =========SR15================== --> '''Natatanging Ulat: Pag-init ng mundo sa 1.5&nbsp;°C''' * {{cite book |ref={{harvid|IPCC SR15|2018}} <!-- ipcc:20200312 --> |author=IPCC |year=2018 |title=Global Warming of 1.5&nbsp;°C. An IPCC Special Report on the impacts of global warming of 1.5&nbsp;°C above pre-industrial levels and related global greenhouse gas emission pathways, in the context of strengthening the global response to the threat of climate change, sustainable development, and efforts to eradicate poverty |display-editors=4 |editor-first1=V. |editor-last1=Masson-Delmotte |editor-first2=P. |editor-last2=Zhai |editor-first3=H.-O. |editor-last3=Pörtner |editor-first4=D. |editor-last4=Roberts |editor-first5=J. |editor-last5=Skea |editor-first6=P. R. |editor-last6=Shukla |editor-first7=A. |editor-last7=Pirani |editor-first8=W. |editor-last8=Moufouma-Okia |editor-first9=C. |editor-last9=Péan |editor-first10=R. |editor-last10=Pidcock |editor-first11=S. |editor-last11=Connors |editor-first12=J. B. R. |editor-last12=Matthews |editor-first13=Y. |editor-last13=Chen |editor-first14=X. |editor-last14=Zhou |editor-first15=M. I. |editor-last15=Gomis |editor-first16=E. |editor-last16=Lonnoy |editor-first17=T. |editor-last17=Maycock |editor-first18=M. |editor-last18=Tignor |editor-first19=T. |editor-last19=Waterfeld |publisher=Intergovernmental Panel on Climate Change |isbn=<!-- hindi inisyu? --> |language=en |url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/sites/2/2019/06/SR15_Full_Report_High_Res.pdf }} [https://www.ipcc.ch/sr15/ Global Warming of 1.5 °C –]. <!-- ## --> ** {{cite book |ref={{harvid|IPCC SR15 Summary for Policymakers|2018}} <!-- ipcc:20200312 --> |author=IPCC |year=2018 |chapter=Summary for Policymakers |chapter-url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/sites/2/2019/05/SR15_SPM_version_report_HR.pdf |title={{Harvnb|IPCC SR15|2018}} |pages=3–24 |language=en }} <!-- ## --> ** {{cite book |ref={{harvid|IPCC SR15 Ch1|2018}} <!-- ipcc:20200312 --> |year=2018 |chapter=Chapter 1: Framing and Context |chapter-url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/sites/2/2019/05/SR15_Chapter1_High_Res.pdf |display-authors=4 |first1=M. R. |last1=Allen |first2=O. P. |last2=Dube |first3=W. |last3=Solecki |first4=F. |last4=Aragón-Durand |first5=W. |last5=Cramer |first6=S. |last6=Humphreys |first7=M. |last7=Kainuma |first8=J. |last8=Kala |first9=N. |last9=Mahowald |first10=Y. |last10=Mulugetta |first11=R. |last11=Perez |first12=M. |last12=Wairiu |first13=K. |last13=Zickfeld |title={{Harvnb|IPCC SR15|2018}} |pages=49–91 |language=en }} <!-- ## --> ** {{cite book |ref={{harvid|IPCC SR15 Ch2|2018}} <!-- ipcc:20200312 --> |year=2018 |chapter=Chapter 2: Mitigation Pathways Compatible with 1.5&nbsp;°C in the Context of Sustainable Development |chapter-url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/sites/2/2019/05/SR15_Chapter2_High_Res.pdf |display-authors=4 |first1=J. |last1=Rogelj |first2=D. |last2=Shindell |first3=K. |last3=Jiang |first4=S. |last4=Fifta |first5=P. |last5=Forster |first6=V. |last6=Ginzburg |first7=C. |last7=Handa |first8=H. |last8=Kheshgi |first9=S. |last9=Kobayashi |first10=E. |last10=Kriegler |first11=L. |last11=Mundaca |first12=R. |last12=Séférian |first13=M. V. |last13=Vilariño |title={{Harvnb|IPCC SR15|2018}} |pages=93–174 |language=en }} <!-- ## --> ** {{cite book |ref={{harvid|IPCC SR15 Ch3|2018}} <!-- ipcc:20200312 --> |year=2018 |chapter=Chapter 3: Impacts of 1.5&nbsp;°C Global Warming on Natural and Human Systems |chapter-url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/sites/2/2019/05/SR15_Chapter3_High_Res.pdf |display-authors=4 |first1=O. |last1=Hoegh-Guldberg |first2=D. |last2=Jacob |first3=M. |last3=Taylor |first4=M. |last4=Bindi |first5=S. |last5=Brown |first6=I. |last6=Camilloni |first7=A. |last7=Diedhiou |first8=R. |last8=Djalante |first9=K. L. |last9=Ebi |first10=F. |last10=Engelbrecht |first11=J. |last11=Guiot |first12=Y. |last12=Hijioka |first13=S. |last13=Mehrotra |first14=A. |last14=Payne |first15=S. I. |last15=Seneviratne |first16=A. |last16=Thomas |first17=R. |last17=Warren |first18=G. |last18=Zhou |title={{Harvnb|IPCC SR15|2018}} |pages=175–311 |language=en }} <!-- ## --> ** {{cite book |ref={{harvid|IPCC SR15 Ch4|2018}} <!-- ipcc:20200312 --> |year=2018 |chapter=Chapter 4: Strengthening and Implementing the Global Response |chapter-url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/sites/2/2019/05/SR15_Chapter4_High_Res.pdf |display-authors=4 |first1=H. |last1=de Coninck |first2=A. |last2=Revi |first3=M. |last3=Babiker |first4=P. |last4=Bertoldi |first5=M. |last5=Buckeridge |first6=A. |last6=Cartwright |first7=W. |last7=Dong |first8=J. |last8=Ford |first9=S. |last9=Fuss |first10=J.-C. |last10=Hourcade |first11=D. |last11=Ley |first12=R. |last12=Mechler |first13=P. |last13=Newman |first14=A. |last14=Revokatova |first15=S. |last15=Schultz |first16=L. |last16=Steg |first17=T. |last17=Sugiyama |title={{Harvnb|IPCC SR15|2018}} |pages=313–443 |language=en }} <!-- ## --> ** {{cite book |ref={{harvid|IPCC SR15 Ch5|2018}} <!-- ipcc:20200312 --> |year=2018 |chapter=Chapter 5: Sustainable Development, Poverty Eradication and Reducing Inequalities |chapter-url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/sites/2/2019/05/SR15_Chapter5_High_Res.pdf |display-authors=4 |first1=J. |last1=Roy |first2=P. |last2=Tschakert |first3=H. |last3=Waisman |first4=S. |last4=Abdul Halim |first5=P. |last5=Antwi-Agyei |first6=P. |last6=Dasgupta |first7=B. |last7=Hayward |first8=M. |last8=Kanninen |first9=D. |last9=Liverman |first10=C. |last10=Okereke |first11=P. F. |last11=Pinho |first12=K. |last12=Riahi |first13=A. G. |last13=Suarez Rodriguez |title={{Harvnb|IPCC SR15|2018}} |pages=445–538 |language=en }} <!-- =========SRCCL ============================ --> '''Natatanging Ulat: Pagbababgo ng klima at Lupa''' * {{cite book |ref={{harvid|IPCC SRCCL|2019}} <!-- ipcc:20200204 --> |author=IPCC |display-editors=4 |editor-first1=P. R. |editor-last1=Shukla |editor-first2=J. |editor-last2=Skea |editor-first3=E. |editor-last3=Calvo Buendia |editor-first4=V. |editor-last4=Masson-Delmotte |editor-first5=H.-O. |editor-last5=Pörtner |editor-first6=D. |editor-last6=C. Roberts |editor-first7=P. |editor-last7=Zhai |editor-first8=R. |editor-last8=Slade |editor-first9=S. |editor-last9=Connors |editor-first10=R. |editor-last10=van Diemen |editor-first11=M. |editor-last11=Ferrat |editor-first12=E. |editor-last12=Haughey |editor-first13=S. |editor-last13=Luz |editor-first14=S. |editor-last14=Neogi |editor-first15=M. |editor-last15=Pathak |editor-first16=J. |editor-last16=Petzold |editor-first17=J. |editor-last17=Portugal Pereira |editor-first18=P. |editor-last18=Vyas |editor-first19=E. |editor-last19=Huntley |editor-first20=K. |editor-last20=Kissick |editor-first21=M. |editor-last21=Belkacemi |editor-first22=J. |editor-last22=Malley |year=2019 |title=IPCC Special Report on Climate Change, Desertification, Land Degradation, Sustainable Land Management, Food Security, and Greenhouse gas fluxes in Terrestrial Ecosystems |url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/2019/11/SRCCL-Full-Report-Compiled-191128.pdf |publisher=Nakalimbag |language=en }} <!-- ## --> ** {{cite book |ref={{harvid|IPCC SRCCL Summary for Policymakers|2019}} <!-- ipcc:20200204 --> |chapter=Summary for Policymakers |chapter-url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/sites/4/2019/12/02_Summary-for-Policymakers_SPM.pdf |author=IPCC |year=2019 |title={{Harvnb|IPCC SRCCL|2019}} |pages=3–34 |language=en }} <!-- ## --> ** {{cite book |ref={{harvid|IPCC SRCCL Ch2|2019}} <!-- ipcc:20200204 --> |chapter=Chapter 2: Land-Climate Interactions |chapter-url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/2019/11/05_Chapter-2.pdf |display-authors=4 |first1=G. |last1=Jia |first2=E. |last2=Shevliakova |first3=P. E. |last3=Artaxo<!-- 'Artaxo-Netto'? --> |first4=N. |last4=De Noblet-Ducoudré |first5=R. |last5=Houghton |first6=J. |last6=House |first7=K. |last7=Kitajima |first8=C. |last8=Lennard |first9=A. |last9=Popp |first10=A. |last10=Sirin |first11=R. |last11=Sukumar |first12=L. |last12=Verchot |year=2019 |title={{Harvnb|IPCC SRCCL|2019}} |pages=131–247 |language=en }} <!-- ## --> ** {{cite book |ref={{harvid|IPCC SRCCL Ch5|2019}} <!-- ipcc:20200204 --> |chapter=Chapter 5: Food Security |chapter-url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/2019/11/08_Chapter-5.pdf |display-authors=4 |first1=C. |last1=Mbow |first2=C. |last2=Rosenzweig |first3=L. G. |last3=Barioni |first4=T. |last4=Benton |first5=M. |last5=Herrero |first6=M. V. |last6=Krishnapillai |first7=E. |last7=Liwenga |first8=P. |last8=Pradhan |first9=M. G. |last9=Rivera-Ferre |first10=T. |last10=Sapkota |first11=F. N. |last11=Tubiello |first12=Y. |last12=Xu |year=2019 |title={{Harvnb|IPCC SRCCL|2019}} |pages=437–550 |language=en }} <!-- =========SROCC ============================ --> '''Natatanging Ulat: Ang Karagatan at Kriyospera sa isang Klimang Nagbabago''' * {{cite book |ref={{harvid|IPCC SROCC|2019}} <!-- ipcc:20200202 --> |author=IPCC |year=2019 |display-editors=4 |editor-first1=H.-O. |editor-last1=Pörtner |editor-first2=D. C. |editor-last2=Roberts |editor-first3=V. |editor-last3=Masson-Delmotte |editor-first4=P. |editor-last4=Zhai |editor-first5=M. |editor-last5=Tignor |editor-first6=E. |editor-last6=Poloczanska |editor-first7=K. |editor-last7=Mintenbeck |editor-first8=A. |editor-last8=Alegría |editor-first9=M. |editor-last9=Nicolai |editor-first10=A. |editor-last10=Okem |editor-first11=J. |editor-last11=Petzold |editor-first12=B. |editor-last12=Rama |editor-first13=N. |editor-last13=Weyer |title=IPCC Special Report on the Ocean and Cryosphere in a Changing Climate |publisher=Nakalimbag |language=en |isbn=<!--Hindi pa naitalaga --> |url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/sites/3/2019/12/SROCC_FullReport_FINAL.pdf }} <!-- ## --> ** {{cite book |ref={{harvid|IPCC SROCC Summary for Policymakers|2019}} <!-- ipcc:20200202 --> |chapter=Summary for Policymakers |chapter-url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/sites/3/2019/11/03_SROCC_SPM_FINAL.pdf |author=IPCC |language=en |year=2019 |title={{Harvnb|IPCC SROCC|2019}} |pages=3–35 }} <!-- ## --> ** {{cite book |ref={{harvid|IPCC SROCC Ch4|2019}} <!-- ipcc:20200202 --> |chapter=Chapter 4: Sea Level Rise and Implications for Low Lying Islands, Coasts and Communities |chapter-url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/sites/3/2019/11/08_SROCC_Ch04_FINAL.pdf |display-authors=4 |first1=M. |last1=Oppenheimer |first2=B. |last2=Glavovic |first3=J. |last3=Hinkel |first4=R. |last4=van de Wal |first5=A. K. |last5=Magnan |first6=A. |last6=Abd-Elgawad |first7=R. |last7=Cai |first8=M. |last8=Cifuentes-Jara |first9=R. M. |last9=Deconto |first10=T. |last10=Ghosh |first11=J. |last11=Hay |first12=F. |last12=Isla |first13=B. |last13=Marzeion |first14=B. |last14=Meyssignac |first15=Z. |last15=Sebesvari |year=2019 |title={{Harvnb|IPCC SROCC|2019}} |pages=321–445 |language=en }} <!-- ## --> ** {{cite book |ref={{harvid|IPCC SROCC Ch5|2019}} <!-- ipcc:20200202 --> |chapter=Chapter 5: Changing Ocean, Marine Ecosystems, and Dependent Communities |chapter-url=https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/sites/3/2019/11/09_SROCC_Ch05_FINAL.pdf |display-authors=4 |first1=N. L. |last1=Bindoff |first2=W. W. L. |last2=Cheung |first3=J. G. |last3=Kairo |first4=J. |last4=Arístegui |first5=V. A. |last5=Guinder |first6=R. |last6=Hallberg |first7=N. J. M. |last7=Hilmi |first8=N. |last8=Jiao |first9=Md S. |last9=Karim |first10=L. |last10=Levin |first11=S. |last11=O'Donoghue |first12=S. R. |last12=Purca Cuicapusa |first13=B. |last13=Rinkevich |first14=T. |last14=Suga |first15=A. |last15=Tagliabue |first16=P. |last16=Williamson |year=2019 |title={{Harvnb|IPCC SROCC|2019}} |pages=447–587 |language=en }} '''Ikaanim na Ulat ng Pagtatasa''' * {{Cite book |ref = {{harvid|IPCC AR6 WG1|2021}} |author = IPCC |year = 2021 |title = Climate Change 2021: The Physical Science Basis |series = Contribution of Working Group I to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change |display-editors = 4 |language = en |editor1-first = V. |editor1-last = Masson-Delmotte |editor2-first = P. |editor2-last = Zhai |editor3-first = A. |editor3-last = Pirani |editor4-first = S. L. |editor4-last = Connors |editor5-first = C. |editor5-last = Péan |editor6-first = S. |editor6-last = Berger |editor7-first = N. |editor7-last = Caud |editor8-first = Y. |editor8-last = Chen |editor9-first = L. |editor9-last = Goldfarb |editor10-first = M. I. |editor10-last = Gomis |publisher = Cambridge University Press (Nakalimbag) |place = Cambridge, United Kingdom and New York, NY, US |isbn = |url = https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg1/downloads/report/IPCC_AR6_WGI_Full_Report.pdf }} ** {{Cite book |ref={{harvid|IPCC AR6 WG1 Summary for Policymakers|2021}} |chapter=Summary for Policymakers |chapter-url=https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg1/downloads/report/IPCC_AR6_WGI_SPM_final.pdf |author=IPCC |language=en |year=2021 |title={{Harvnb|IPCC AR6 WG1|2021}} |pages= }} ** {{Cite book |ref={{harvid|IPCC AR6 WG1 Technical Summary|2021}} |chapter=Technical Summary |last1=Arias |first1=Paola A. |last2=Bellouin |first2=Nicolas |last3=Coppola |first3=Erika |last4=Jones |first4=Richard G. |last5=Krinner |first5=Gerhard |display-authors=4 |chapter-url=https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg1/downloads/report/IPCC_AR6_WGI_TS.pdf |year=2021 |title={{Harvnb|IPCC AR6 WG1|2021}} |language=en }} **{{Cite book |ref={{harvid|IPCC AR6 WG1 Ch11|2021}} |chapter=Chapter 11: Weather and climate extreme events in a changing climate |last1=Seneviratne |first1=Sonia I. |last2=Zhang |first2=Xuebin |last3=Adnan |first3=M. |last4=Badi |first4=W. |last5=Dereczynski |first5=Claudine |last6=Di Luca |first6=Alejandro |last7=Ghosh |first7=S. |chapter-url=https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg1/downloads/report/IPCC_AR6_WGI_Chapter_11.pdf |display-authors=4 |title={{Harvnb|IPCC AR6 WG1|2021}} |year=2021 |language=en }} * {{cite book |author = IPCC |ref = {{harvid|IPCC AR6 WG2|2022}} |editor-last1 = Pörtner |editor-first1 = H.-O. |editor-last2 = Roberts |editor-first2 = D.C. |editor-last3 = Tignor |editor-first3 = M. |editor-last4 = Poloczanska |editor-first4 = E.S. |editor-last5 = Mintenbeck |editor-first5 = K. |editor-last6 = Alegría |editor-first6 = A. |editor-last7 = Craig |editor-first7 = M. |editor-last8 = Langsdorf |editor-first8 = S. |editor-last9 = Löschke |editor-first9 = S. |editor-last10 = Möller |editor-first10 = V. |editor-last11 = Okem |editor-first11 = A. |editor-last12 = Rama |editor-first12 = B. |display-editors = etal |url = https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg2/ |title = Climate Change 2022: Impacts, Adaptation and Vulnerability. Contribution of Working Group II to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change |publisher = Cambridge University Press |language = en |year = 2022 }} * {{cite book |author=IPCC |title=IPCC, 2023: Climate Change 2023: Synthesis Report. Contribution of Working Groups I, II and III to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Core Writing Team, H. Lee and J. Romero (Eds.)]. IPCC, Geneva, Switzerland |ref={{harvid|IPCC AR6 SYR|2023}} |url=https://www.ipcc.ch/report/ar6/syr/downloads/report/IPCC_AR6_SYR_FullVolume.pdf |editor-last1=Core Writing Team |editor-last2=Lee |editor-first2=H. |editor-last3=Romero |editor-first3=J. |display-editors=etal |publisher=IPCC |year=2023 |location=Geneva, Switzerland |isbn=978-92-9169-164-7 |doi=10.59327/IPCC/AR6-9789291691647 |hdl=1885/299630 |s2cid=260074696 |language=en }} ** {{Cite book |ref={{harvid|IPCC AR6 SYR SPM|2023}} |chapter=Summary for Policymakers |chapter-url=https://report.ipcc.ch/ar6syr/pdf/IPCC_AR6_SYR_SPM.pdf |author=IPCC |year=2023 |title={{Harvnb|IPCC AR6 SYR|2023}} |pages= |language=en |access-date=2024-07-03 |archive-date=2023-03-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230320135908/https://report.ipcc.ch/ar6syr/pdf/IPCC_AR6_SYR_SPM.pdf |url-status=dead }} {{refend}} ==== Mga iba pang pinagbatayan na sinuri ng kasama (o ''peer-reviewed'') ==== {{refbegin|30em}} * {{cite journal |last1=Balsari |first1=S. |last2=Dresser |first2=C. |last3=Leaning |first3=J. |title=Climate Change, Migration, and Civil Strife. |journal=Curr Environ Health Rep |year=2020 |volume=7 |issue=4 |pages=404–414 |pmid=33048318 |doi=10.1007/s40572-020-00291-4 |pmc=7550406|language=en}} * {{cite journal |last1=Bamber |first1=Jonathan L. |last2=Oppenheimer |first2=Michael |last3=Kopp |first3=Robert E. |last4=Aspinall |first4=Willy P. |last5=Cooke |first5=Roger M. |date=2019 |title=Ice sheet contributions to future sea-level rise from structured expert judgment |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |volume=116 |issue=23 |pages=11195–11200 |doi=10.1073/pnas.1817205116 |issn=0027-8424 |pmid=31110015 |pmc=6561295 |bibcode=2019PNAS..11611195B |doi-access=free|language=en}} * {{cite journal |last1=Berrill |first1=P. |last2=Arvesen |first2=A. |last3=Scholz |first3=Y. |last4=Gils |first4=H. C. |last5=Hertwich |first5=E. |display-authors=4 |date=2016 |title=Environmental impacts of high penetration renewable energy scenarios for Europe |journal=Environmental Research Letters|language=en |volume=11 |issue=1 |page=014012 |doi=10.1088/1748-9326/11/1/014012 |bibcode=2016ERL....11a4012B |doi-access=free |hdl=11250/2465014 |hdl-access=free }} * {{cite journal |last1=Björnberg |first1=Karin Edvardsson |last2=Karlsson |first2=Mikael |last3=Gilek |first3=Michael |last4=Hansson |first4=Sven Ove |date=2017 |title=Climate and environmental science denial: A review of the scientific literature published in 1990–2015 |journal=Journal of Cleaner Production |volume=167 |pages=229–241 |doi=10.1016/j.jclepro.2017.08.066 |issn=0959-6526 |doi-access=free|bibcode=2017JCPro.167..229B|language=en }} * {{cite journal |last1=Burke |first1=Claire |last2=Stott |first2=Peter |s2cid=59509210 |date=2017 |title=Impact of Anthropogenic Climate Change on the East Asian Summer Monsoon |journal=Journal of Climate|language=en |issn=0894-8755 |volume=30 |issue=14 |pages=5205–5220 |doi=10.1175/JCLI-D-16-0892.1 |bibcode=2017JCli...30.5205B |arxiv=1704.00563 }} * {{cite journal |last1=Cattaneo |first1=Cristina |last2=Beine |first2=Michel |last3=Fröhlich |first3=Christiane J. |last4=Kniveton |first4=Dominic |display-authors=4 |last5=Martinez-Zarzoso |first5=Inmaculada |last6=Mastrorillo |first6=Marina |last7=Millock |first7=Katrin |last8=Piguet |first8=Etienne |last9=Schraven |first9=Benjamin |date=2019 |title=Human Migration in the Era of Climate Change |url=https://www.journals.uchicago.edu/doi/abs/10.1093/reep/rez008?journalCode=reep |journal=Review of Environmental Economics and Policy |volume=13 |issue=2 |pages=189–206 |doi=10.1093/reep/rez008 |issn=1750-6816 |hdl=10.1093/reep/rez008 |s2cid=198660593 |hdl-access=free |language=en }} * {{cite journal |display-authors=4 |last1=Costello |first1=Anthony |last2=Abbas |first2=Mustafa |last3=Allen |first3=Adriana |last4=Ball |first4=Sarah |last5=Bell |first5=Sarah |last6=Bellamy |first6=Richard |last7=Friel |first7=Sharon |last8=Groce |first8=Nora |last9=Johnson |first9=Anne |date=2009 |title=Managing the health effects of climate change |url=https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736%2809%2960935-1/fulltext |url-status=live |journal=The Lancet |volume=373 |issue=9676 |pages=1693–1733 |doi=10.1016/S0140-6736(09)60935-1 |pmid=19447250 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170813075350/http://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736%2809%2960935-1/fulltext |archive-date=2017-08-13 |last10=Kett |first10=Maria |last11=Lee |first11=Maria |last12=Levy |first12=Caren |last13=Maslin |first13=Mark |last14=McCoy |first14=David |last15=McGuire |first15=Bill |last16=Montgomery |first16=Hugh |last17=Napier |first17=David |last18=Pagel |first18=Christina |last19=Patel |first19=Jinesh |last20=de Oliveira |first20=Jose Antonio Puppim |last21=Redclift |first21=Nanneke |last22=Rees |first22=Hannah |last23=Rogger |first23=Daniel |last24=Scott |first24=Joanne |last25=Stephenson |first25=Judith |last26=Twigg |first26=John |last27=Wolff |first27=Jonathan |last28=Patterson |first28=Craig |s2cid=205954939 |language=en }} * {{cite journal |last1=Deutsch |first1=Curtis |last2=Brix |first2=Holger |last3=Ito |first3=Taka |last4=Frenzel |first4=Hartmut |last5=Thompson |first5=LuAnne |s2cid=11752699 |display-authors=4 |year=2011 |title=Climate-Forced Variability of Ocean Hypoxia |url=http://jetsam.ocean.washington.edu/~cdeutsch/papers/Deutsch_sci_11.pdf |journal=Science |volume=333 |issue=6040 |pages=336–339 |bibcode=2011Sci...333..336D |doi=10.1126/science.1202422 |pmid=21659566 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160509031133/http://jetsam.ocean.washington.edu/~cdeutsch/papers/Deutsch_sci_11.pdf |archive-date=2016-05-09 |url-status=live |language=en }} * {{cite journal |last1=Doney |first1=Scott C. |last2=Fabry |first2=Victoria J. |last3=Feely |first3=Richard A. |last4=Kleypas |first4=Joan A. |s2cid=402398 |date=2009 |title=Ocean Acidification: The Other {{CO2}} Problem |journal=Annual Review of Marine Science |volume=1 |issue=1 |pages=169–192 |doi=10.1146/annurev.marine.010908.163834 |pmid=21141034 |bibcode=2009ARMS....1..169D |language=en}} * {{cite journal |last1=Friedlingstein |first1=Pierre |last2=Jones |first2=Matthew W. |last3=O'Sullivan |first3=Michael |last4=Andrew |first4=Robbie M. |display-authors=4 |last5=Hauck|first5=Judith |last6=Peters|first6=Glen P. |last7=Peters|first7=Wouter |last8=Pongratz|first8=Julia |last9=Sitch|first9=Stephen |last10=Quéré|first10=Corinne Le |last11=Bakker|first11=Dorothee C. E. |date=2019 |title=Global Carbon Budget 2019 |journal=Earth System Science Data |volume=11 |issue=4 |pages=1783–1838 |doi=10.5194/essd-11-1783-2019 |bibcode=2019ESSD...11.1783F |issn=1866-3508 |doi-access=free |hdl=10871/39943|hdl-access=free|language=en}} * {{cite journal |last1 =Goyal |first1=Rishav |last2=England |first2=Matthew H |last3=Sen Gupta|first3=Alex |last4=Jucker |first4=Martin |date=2019 |title=Reduction in surface climate change achieved by the 1987 Montreal Protocol |journal=Environmental Research Letters |volume=14 |issue=12 |page=124041 |doi=10.1088/1748-9326/ab4874 |bibcode=2019ERL....14l4041G |issn=1748-9326 |doi-access=free|language=en}} * {{cite journal |last1=Grubb |first1=M. |date=2003 |title=The Economics of the Kyoto Protocol |journal=World Economics |volume=4 |issue=3 |pages=144–145 |url=http://ynccf.net/pdf/CDM/The_economic_of_Kyoto_protocol.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20120904015424/http://ynccf.net/pdf/CDM/The_economic_of_Kyoto_protocol.pdf |archive-date=2012-09-04 |url-status=dead |language=en }} * {{cite journal |title=Nudging out support for a carbon tax |last1=Hagmann |first1=David |last2=Ho |first2=Emily H. |last3=Loewenstein |first3=George |s2cid=182663891 |journal=Nature Climate Change|language=en |year=2019 |volume=9 |issue=6 |pages=484–489 |doi=10.1038/s41558-019-0474-0 |bibcode=2019NatCC...9..484H }} * {{cite journal |last1=Hansen |first1=James |last2=Sato |first2=Makiko |last3=Hearty |first3=Paul |last4=Ruedy |first4=Reto |last5=Kelley |first5=Maxwell |last6=Masson-Delmotte |first6=Valerie |last7=Russell |first7=Gary |last8=Tselioudis |first8=George |last9=Cao |first9=Junji |last10=Rignot |first10=Eric |last11=Velicogna |first11=Isabella |s2cid=9410444 |display-authors=4 |date=2016 |title=Ice melt, sea level rise and superstorms: evidence from paleoclimate data, climate modeling, and modern observations that 2 °C global warming could be dangerous |journal=Atmospheric Chemistry and Physics |volume=16 |issue=6 |pages=3761–3812 |doi=10.5194/acp-16-3761-2016 |arxiv=1602.01393 |bibcode=2016ACP....16.3761H |issn=1680-7316 |url=https://www.atmos-chem-phys.net/16/3761/2016/acp-16-3761-2016.html |doi-access=free |language=en }} * {{cite journal |last1=Harvey |first1=Jeffrey A. |last2=Van den Berg |first2=Daphne |last3=Ellers |first3=Jacintha |last4=Kampen |first4=Remko |display-authors=4 |last5=Crowther |first5=Thomas W. |last6=Roessingh |first6=Peter |last7=Verheggen |first7=Bart |last8=Nuijten |first8=Rascha J. M. |last9=Post |first9=Eric |last10=Lewandowsky |first10=Stephan |last11=Stirling |first11=Ian|date=2018 |title=Internet Blogs, Polar Bears, and Climate-Change Denial by Proxy |url= |journal=BioScience |volume=68 |issue=4 |pages=281–287 |doi=10.1093/biosci/bix133 |issn=0006-3568 |pmid=29662248 |pmc=5894087}}{{Erratum|doi=10.1093/biosci/biy033|pmid=29608770|http://retractionwatch.com/2018/04/02/caught-our-notice-climate-change-leads-to-more-neurosurgery-for-polar-bears/ ''Retraction Watch''|language=en}} * {{cite journal |display-authors=4 |last1=Hawkins |first1=Ed |last2=Ortega |first2=Pablo |last3=Suckling |first3=Emma |last4=Schurer |first4=Andrew |last5=Hegerl |first5=Gabi |last6=Jones |first6=Phil |last7=Joshi |first7=Manoj |last8=Osborn |first8=Timothy J. |last9=Masson-Delmotte |first9=Valérie |last10=Mignot |first10=Juliette |last11=Thorne |first11=Peter |last12=van Oldenborgh |first12=Geert Jan |year=2017 |title=Estimating Changes in Global Temperature since the Preindustrial Period |journal=Bulletin of the American Meteorological Society |volume=98 |issue=9 |pages=1841–1856 |issn=0003-0007 |doi=10.1175/bams-d-16-0007.1 |bibcode=2017BAMS...98.1841H |doi-access=free |hdl=20.500.11820/f0ba8a1c-a259-4689-9fc3-77ec82fff5ab |hdl-access=free|language=en }} * {{cite journal |ref={{harvid|Hilaire et al.|2019}} |last1=Hilaire |first1=Jérôme |last2=Minx |first2=Jan C. |last3=Callaghan |first3=Max W. |last4=Edmonds |first4=Jae |last5=Luderer |first5=Gunnar |last6=Nemet |first6=Gregory F. |last7=Rogelj |first7=Joeri |last8=Zamora |first8=Maria Mar | date=17 Oktubre 2019 |title=Negative emissions and international climate goals – learning from and about mitigation scenarios |journal=Climatic Change |volume=157 |issue=2 |pages=189–219 |doi=10.1007/s10584-019-02516-4 |bibcode=2019ClCh..157..189H |doi-access=free |hdl=10044/1/74820 |hdl-access=free|language=en }} * {{cite journal |title=Climate Change Impact: The Experience of the Coastal Areas of Bangladesh Affected by Cyclones Sidr and Aila |last1=Kabir |first1=Russell |last2=Khan |first2=Hafiz T. A. |last3=Ball |first3=Emma |last4=Caldwell |first4=Khan |volume=2016 |page=9654753 |date=2016 |journal=Journal of Environmental and Public Health |doi=10.1155/2016/9654753 |pmid=27867400 |pmc=5102735 |doi-access=free|language=en }} * {{cite journal |last1 = Kaczan |first1 = David J. |last2 = Orgill-Meyer |first2 = Jennifer |date = 2020 |title = The impact of climate change on migration: a synthesis of recent empirical insights |url = https://link.springer.com/article/10.1007/s10584-019-02560-0 |journal = Climatic Change |volume = 158 |issue = 3 |pages = 281–300 |doi = 10.1007/s10584-019-02560-0 |bibcode = 2020ClCh..158..281K |s2cid = 207988694 |access-date = 9 Pebrero 2021 |language = en }} * {{cite journal <!-- Mga may-akda sa kahon --> |last1=Kennedy |first1=J. J. |last2=Thorne |first2=W. P. |last3=Peterson |first3=T. C. |last4=Ruedy |first4=R. A. |last5=Stott |first5=P. A. |last6=Parker |first6=D. E. |last7=Good |first7=S. A. |last8=Titchner |first8=H. A. |last9=Willett |first9=K. M. |display-authors=4 |title=How do we know the world has warmed? |at=S26-S27 |date= 2010 |editor-first1=D. S. |editor-last1=Arndt |editor-first2=M. O. |editor-last2=Baringer |editor-first3=M. R. |editor-last3=Johnson |journal=Bulletin of the American Meteorological Society |department=Special supplement: State of the Climate in 2009 |volume=91 |issue=7|language=en |doi=10.1175/BAMS-91-7-StateoftheClimate }} * {{cite book |ref = {{harvid|USGCRP Chapter 15|2017}} |chapter = Chapter 15: Potential Surprises: Compound Extremes and Tipping Elements |last1 = Kopp |first1 = R. E. |last2 = Hayhoe |first2 = K. |last3 = Easterling |first3 = D. R. |last4 = Hall |first4 = T. |last5 = Horton |first5 = R. |first6 = K. E. |last6 = Kunkel |first7 = A. N. |last7 = LeGrande |display-authors = 4 |chapter-url = https://science2017.globalchange.gov/chapter/15/ |year = 2017 |title = In {{harvnb|USGCRP|2017}} |pages = 1–470 |archive-url = https://web.archive.org/web/20180820172529/https://science2017.globalchange.gov/chapter/15/ |archive-date = 2018-08-20 |url-status = live |language = en }} * {{cite book |ref={{harvid|USGCRP Chapter 9|2017}} |chapter=Chapter 9: Extreme Storms |title=In {{harvnb|USGCRP2017}} |year=2017 |chapter-url=https://science2017.globalchange.gov/chapter/9/ |first1=J. P. |last1=Kossin |first2=T. |last2=Hall |first3=T. |last3=Knutson |first4=K. E. |last4=Kunkel |first5=R. J. |last5=Trapp |first6=D. E. |last6=Waliser |first7=M. F. |last7=Wehner |pages=1–470 |language=en |access-date=2024-07-04 |archive-date=2021-03-15 |archive-url=https://archive.today/20210315063513/https://science2017.globalchange.gov/chapter/9/ |url-status=dead }} * {{cite book |chapter=Appendix C: Detection and attribution methodologies overview. |title=In {{harvnb|USGCRP2017}} |chapter-url=https://science2017.globalchange.gov/chapter/appendix-c/ |last=Knutson |first=T. |year=2017 |pages=1–470 |language=en |access-date=2024-07-04 |archive-date=2024-07-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240706214341/https://science2017.globalchange.gov/chapter/appendix-c/ |url-status=dead }} * {{Cite journal |last1=Kreidenweis |first1=Ulrich |last2=Humpenöder |first2=Florian |last3=Stevanović |first3=Miodrag |last4=Bodirsky |first4=Benjamin Leon |last5=Kriegler |first5=Elmar |last6=Lotze-Campen |first6=Hermann |last7=Popp |first7=Alexander |display-authors=4 |date=Hulyo 2016 |title=Afforestation to mitigate climate change: impacts on food prices under consideration of albedo effects |journal=Environmental Research Letters |language=en |volume=11 |issue=8 |page=085001 |doi=10.1088/1748-9326/11/8/085001 |bibcode=2016ERL....11h5001K |s2cid=8779827 |issn=1748-9326 |doi-access=free }} * {{Cite journal|last1=Lenoir|first1=Jonathan|last2=Bertrand|first2=Romain|last3=Comte|first3=Lise|last4=Bourgeaud|first4=Luana|last5=Hattab|first5=Tarek|last6=Murienne|first6=Jérôme|last7=Grenouillet|first7=Gaël|display-authors=4|title=Species better track climate warming in the oceans than on land|url=https://www.nature.com/articles/s41559-020-1198-2|year=2020|journal=Nature Ecology & Evolution|volume=4|issue=8|pages=1044–1059|doi=10.1038/s41559-020-1198-2|pmid=32451428|bibcode=2020NatEE...4.1044L|s2cid=218879068|language=en|issn=2397-334X}} * {{cite journal |last1=Liverman |first1=Diana M. |title=Conventions of climate change: constructions of danger and the dispossession of the atmosphere |journal=Journal of Historical Geography |date=2009 |volume=35 |issue=2 |pages=279–296 |doi=10.1016/j.jhg.2008.08.008|language=en }} * {{cite journal |ref={{harvid|Loeb et al.|2021}} |last1=Loeb |first1=Norman G. |last2=Johnson |first2=Gregory C. |last3=Thorsen |first3=Tyler J. |last4=Lyman |first4=John M. |last5=Rose |first5=Fred G. |last6=Kato |first6=Seiji |title=Satellite and Ocean Data Reveal Marked Increase in Earth's Heating Rate |journal=Geophysical Research Letters |publisher=American Geophysical Union (AGU) |volume=48 |issue=13 |at=e2021GL093047 |year=2021 |issn=0094-8276 |doi=10.1029/2021gl093047 |doi-access=free |bibcode=2021GeoRL..4893047L |s2cid=236233508|language=en}} * {{cite journal |last1=Mercure |first1=J.-F. |last2=Pollitt |first2=H. |last3=Viñuales |first3=J. E. |last4=Edwards |first4=N. R. |display-authors=4 |last5=Holden |first5=P. B. |last6=Chewpreecha |first6=U. |last7=Salas |first7=P. |last8=Sognnaes |first8=I. |last9=Lam |first9=A. |last10=Knobloch |first10=F. |s2cid=89799744 |date=2018 |title=Macroeconomic impact of stranded fossil fuel assets |journal=Nature Climate Change |volume=8 |issue=7 |pages=588–593 |doi=10.1038/s41558-018-0182-1 |bibcode=2018NatCC...8..588M |hdl=10871/37807 |issn=1758-6798 |url=http://oro.open.ac.uk/55387/1/mercure_StrandedAssets_v16_with_Methods.pdf |language=en }} * {{cite journal |last1=Neukom |first1=Raphael |last2=Steiger |first2=Nathan |last3=Gómez-Navarro |first3=Juan José |last4=Wang |first4=Jianghao |last5=Werner |first5=Johannes P. |s2cid=198494930 |display-authors=4 |date=2019a |title=No evidence for globally coherent warm and cold periods over the preindustrial Common Era |journal=Nature |volume=571 |issue=7766 |pages=550–554 |doi=10.1038/s41586-019-1401-2 |pmid=31341300 |issn=1476-4687 |bibcode=2019Natur.571..550N |url=https://boris.unibe.ch/132301/7/333323_4_merged_1557735881.pdf |language=en }} * {{cite journal |last1=Neukom |first1=Raphael |last2=Barboza |first2=Luis A. |last3=Erb |first3=Michael P. |last4=Shi|first4=Feng |display-authors=4 |last5=Emile-Geay|first5=Julien |last6=Evans|first6=Michael N. |last7=Franke|first7=Jörg |last8=Kaufman|first8=Darrell S. |last9=Lücke|first9=Lucie |last10=Rehfeld|first10=Kira |last11=Schurer|first11=Andrew |date=2019b |title=Consistent multidecadal variability in global temperature reconstructions and simulations over the Common Era |journal=Nature Geoscience |volume=12|issue=8|pages=643–649|doi=10.1038/s41561-019-0400-0|pmid=31372180 |pmc=6675609 |bibcode=2019NatGe..12..643P |issn=1752-0908|language=en}} * {{cite journal |last1=O'Neill |first1=Saffron J. |last2=Boykoff|first2=Max |date=2010 |title=Climate denier, skeptic, or contrarian? |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|volume=107|issue=39|pages=E151|doi=10.1073/pnas.1010507107|issn=0027-8424|pmc=2947866|pmid=20807754|bibcode=2010PNAS..107E.151O |doi-access=free|language=en }} * {{cite journal |last1=Poloczanska |first1=Elvira S. |last2=Brown |first2=Christopher J. |last3=Sydeman |first3=William J. |last4=Kiessling |first4=Wolfgang |last5=Schoeman |first5=David |display-authors=4 |language=en |date=2013 |title=Global imprint of climate change on marine life |journal=Nature Climate Change |volume=3 |issue=10 |pages=919–925 |doi=10.1038/nclimate1958 |issn=1758-6798 |bibcode=2013NatCC...3..919P |hdl=2160/34111 |url=https://espace.library.uq.edu.au/view/UQ:318633/UQ318633_peer_review.pdf }} * {{cite journal |last1=Rauner |first1=Sebastian |last2=Bauer |first2=Nico |last3=Dirnaichner |first3=Alois |last4=Van Dingenen |first4=Rita |last5=Mutel |first5=Chris |last6=Luderer |first6=Gunnar |s2cid=214619069 |year=2020 |title=Coal-exit health and environmental damage reductions outweigh economic impacts |url=https://www.nature.com/articles/s41558-020-0728-x |journal=Nature Climate Change |volume=10 |issue=4 |pages=308–312 |doi=10.1038/s41558-020-0728-x |bibcode=2020NatCC..10..308R |issn=1758-6798 |language=en }} * {{cite journal |last1=Rogelj|first1=Joeri |last2=Forster|first2=Piers M. |last3=Kriegler|first3=Elmar |last4=Smith|first4=Christopher J. |last5=Séférian|first5=Roland |s2cid=197542084 |display-authors=4 |date=2019 |title=Estimating and tracking the remaining carbon budget for stringent climate targets |journal=Nature|volume=571|issue=7765|pages=335–342|doi=10.1038/s41586-019-1368-z|pmid=31316194 |bibcode=2019Natur.571..335R |issn=1476-4687|doi-access=free|hdl=10044/1/78011|hdl-access=free|language=en}} * {{cite journal |last1=Rogelj |first1=Joeri |last2=Meinshausen |first2=Malte |last3=Schaeffer |first3=Michiel |last4=Knutti |first4=Reto |last5=Riahi |first5=Keywan |title=Impact of short-lived non-CO2 mitigation on carbon budgets for stabilizing global warming |year=2015 |journal=Environmental Research Letters |volume=10 |issue=7 |pages=1–10 |doi=10.1088/1748-9326/10/7/075001 |bibcode=2015ERL....10g5001R |doi-access=free |hdl=20.500.11850/103371 |hdl-access=free |language=en }} * {{Cite journal|last1=Ruseva|first1=Tatyana|last2=Hedrick|first2=Jamie|last3=Marland|first3=Gregg|last4=Tovar|first4=Henning|last5=Sabou|first5=Carina|last6=Besombes|first6=Elia|display-authors=4|date=2020|language=en|title=Rethinking standards of permanence for terrestrial and coastal carbon: implications for governance and sustainability|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S187734352030083X|journal=Current Opinion in Environmental Sustainability|volume=45|pages=69–77|doi=10.1016/j.cosust.2020.09.009|bibcode=2020COES...45...69R|s2cid=229069907|issn=1877-3435}} * {{cite journal |last1=Serdeczny |first1=Olivia |last2=Adams |first2=Sophie |last3=Baarsch |first3=Florent |last4=Coumou |first4=Dim |display-authors=4 |date=2016 |language=en |last5=Robinson |first5=Alexander |last6=Hare |first6=William |last7=Schaeffer |first7=Michiel |last8=Perrette |first8=Mahé |last9=Reinhardt |first9=Julia |s2cid=3900505 |title=Climate change impacts in Sub-Saharan Africa: from physical changes to their social repercussions |url=https://climateanalytics.org/media/ssa_final_published.pdf |journal=Regional Environmental Change |volume=17 |issue=6 |pages=1585–1600 |doi=10.1007/s10113-015-0910-2 |hdl=1871.1/c8dfb143-d9e1-4eef-9bbe-67b3c338d07f |issn=1436-378X }} * {{cite journal |last1=Sutton |first1=Rowan T. |last2=Dong |first2=Buwen |last3=Gregory |first3=Jonathan M. |date=2007 |title=Land/sea warming ratio in response to climate change: IPCC AR4 model results and comparison with observations |journal=Geophysical Research Letters |volume=34 |issue=2 |page=L02701|language=en |bibcode=2007GeoRL..34.2701S |doi=10.1029/2006GL028164 |doi-access=free}} * {{cite journal |last1=Smale |first1=Dan A. |last2=Wernberg |first2=Thomas |last3=Oliver |first3=Eric C. J. |last4=Thomsen |first4=Mads |last5=Harvey |first5=Ben P. |s2cid=91471054 |date=2019 |language=en |title=Marine heatwaves threaten global biodiversity and the provision of ecosystem services |journal=Nature Climate Change |volume=9 |issue=4 |pages=306–312 |doi=10.1038/s41558-019-0412-1 |issn=1758-6798 |bibcode=2019NatCC...9..306S |url=http://pure.aber.ac.uk/ws/files/29181264/Smale_et_al_2019_NCC_pre_print.pdf }} * {{cite journal |last1=Turetsky |first1=Merritt R. |last2=Abbott |first2=Benjamin W. |last3=Jones |first3=Miriam C. |last4=Anthony |first4=Katey Walter |last5=Koven |first5=Charles |last6=Kuhry |first6=Peter |last7=Lawrence |first7=David M. |last8=Gibson |first8=Carolyn |last9=Sannel |first9=A. Britta K. |display-authors=4 |date=2019|language=en |title=Permafrost collapse is accelerating carbon release |journal=Nature|volume=569 |issue=7754 |pages=32–34 |bibcode=2019Natur.569...32T |doi=10.1038/d41586-019-01313-4 |pmid=31040419 |doi-access=free}} * {{cite journal |last1=Turner |first1=Monica G.|last2=Calder|first2=W. John|last3=Cumming|first3=Graeme S.|last4=Hughes|first4=Terry P. |last5=Jentsch|first5=Anke|last6=LaDeau|first6=Shannon L.|last7=Lenton|first7=Timothy M.|last8=Shuman|first8=Bryan N.|last9=Turetsky|first9=Merritt R.|last10=Ratajczak|first10=Zak|last11=Williams|first11=John W. |display-authors=4 |date=2020 |language=en |title=Climate change, ecosystems and abrupt change: science priorities |url= |journal=Philosophical Transactions of the Royal Society B|volume=375|issue=1794|doi=10.1098/rstb.2019.0105|pmc=7017767|pmid=31983326}} * {{cite journal |last=Urban |first=Mark C. |date=2015|language=en |title=Accelerating extinction risk from climate change |journal=Science|volume=348|issue=6234|pages=571–573|doi=10.1126/science.aaa4984|issn=0036-8075|pmid=25931559|bibcode=2015Sci...348..571U |doi-access=free}} * {{cite book |author = USGCRP |year = 2017 |title = Climate Science Special Report: Fourth National Climate Assessment, Volume I |url = https://science2017.globalchange.gov/ |editor-last1 = Wuebbles |editor1-first = D. J. |editor-last2 = Fahey |editor2-first = D. W. |editor-last3 = Hibbard |editor3-first = K. A. |editor-last4 = Dokken |editor4-first = D. J. |editor-last5 = Stewart |editor5-first = B. C. |editor-last6 = Maycock |editor6-first = T. K. |display-editors = 4 |location = Washington, D.C. |publisher = U.S. Global Change Research Program |doi = 10.7930/J0J964J6 |language = en |access-date = 2024-07-04 |archive-date = 2017-11-03 |archive-url = https://web.archive.org/web/20171103181658/https://science2017.globalchange.gov/ |url-status = dead }} * {{cite journal |last1=Vandyck |first1=T. |last2=Keramidas |first2=K. |last3=Kitous |first3=A. |last4=Spadaro |first4=J. |last5=Van DIngenen |first5=R. |last6=Holland |first6=M. |last7=Saveyn |first7=B. |display-authors=4 |date=2018 |title=Air quality co-benefits for human health and agriculture counterbalance costs to meet Paris Agreement pledges |journal=Nature Communications |volume=9 |issue=4939 |page=4939 |doi=10.1038/s41467-018-06885-9 |pmid=30467311 |pmc=6250710 |bibcode=2018NatCo...9.4939V|language=en |url=}} * {{cite book |ref={{harvid|USGCRP Chapter 1|2017}} |year=2017 |chapter=Chapter 1: Our Globally Changing Climate |title=In {{harvnb|USGCRP2017}} |chapter-url=https://science2017.globalchange.gov/downloads/CSSR_Ch1_Our_Globally_Changing_Climate.pdf |first1=D. J. |last1=Wuebbles |first2=D. R. |last2=Easterling |first3=K. |last3=Hayhoe |first4=T. |last4=Knutson |first5=R. E. |last5=Kopp |first6=J. P. |last6=Kossin |first7=K. E. |last7=Kunkel |last9=A. N. |last8=LeGran-de |first10=C. |last10=Mears |first11=W. V. |last11=Sweet |first12=P. C. |last12=Taylor |first13=R. S. |last13=Vose |first14=M. F. |last14=Wehne |display-authors=4 |language=en |access-date=2024-07-04 |archive-date=2024-06-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240620170608/https://science2017.globalchange.gov/downloads/CSSR_Ch1_Our_Globally_Changing_Climate.pdf |url-status=dead }} * {{cite journal |last1=Watts |first1=Nick |last2=Amann |first2=Markus |last3=Arnell |first3=Nigel |last4=Ayeb-Karlsson |first4=Sonja |display-authors=4 |last5=Belesova |first5=Kristine |last6=Boykoff |first6=Maxwell |last7=Byass |first7=Peter |last8=Cai |first8=Wenjia |last9=Campbell-Lendrum |first9=Diarmid |last10=Capstick |first10=Stuart |last11=Chambers |first11=Jonathan |s2cid=207976337 |date=2019 |language=en |title=The 2019 report of The Lancet Countdown on health and climate change: ensuring that the health of a child born today is not defined by a changing climate |url=https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(19)32596-6/abstract |journal=The Lancet |volume=394 |issue=10211 |pages=1836–1878 |doi=10.1016/S0140-6736(19)32596-6 |issn=0140-6736 |pmid=31733928 |hdl=10871/40583 |hdl-access=free }} * {{Cite journal|last1=Mach|first1=Katharine J.|last2=Kraan|first2=Caroline M.|last3=Adger|first3=W. Neil|last4=Buhaug|first4=Halvard|display-authors=4|last5=Burke|first5=Marshall|last6=Fearon|first6=James D.|last7=Field|first7=Christopher B.|last8=Hendrix|first8=Cullen S.|last9=Maystadt|first9=Jean-Francois|last10=O'Loughlin|first10=John|last11=Roessler|first11=Philip|date=2019|language=en|title=Climate as a risk factor for armed conflict|url=https://www.nature.com/articles/s41586-019-1300-6|journal=Nature|volume=571|issue=7764|pages=193–197|doi=10.1038/s41586-019-1300-6|pmid=31189956|bibcode=2019Natur.571..193M|s2cid=186207310|issn=1476-4687|hdl=10871/37969|hdl-access=free}} * {{cite journal |last=Matthews |first=Tom |year=2018 |title=Humid heat and climate change |url=https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/0309133318776490 |journal=Progress in Physical Geography: Earth and Environment |volume=42 |issue=3 |pages=391–405 |doi=10.1177/0309133318776490 |bibcode=2018PrPG...42..391M |s2cid=134820599 |language=en }} * {{cite journal |last1=Zeng |first1=Ning |last2=Yoon |first2=Jinho |s2cid=1708267 |title=Expansion of the world's deserts due to vegetation-albedo feedback under global warming |date=2009 |journal=Geophysical Research Letters |volume=36 |issue=17 |page=L17401 |bibcode=2009GeoRL..3617401Z|doi=10.1029/2009GL039699|issn=1944-8007 |doi-access=free | language=en }} * {{cite journal |last1=Zhao |first1=C. |last2=Liu |first2=B. |last3=Piao |first3=S. |last4=Wang |first4=X. |last5=Lobell |first5=D. |last6=Huang |first6=Y. |last7=Huang |first7=M. |last8=Yao |first8=Y. |display-authors=2 |date=2017 |title=Temperature increase reduces global yields of major crops in four independent estimates |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |volume=114 |issue=35 |pages=9326–9331 |doi=10.1073/pnas.1701762114 |pmid=28811375 |pmc=5584412 |bibcode=2017PNAS..114.9326Z |doi-access=free|language=en}} {{refend}} ==== Mga aklat, ulat at dokumentong legal ==== {{refbegin|30em}} * {{cite report |ref={{harvid|International Institute for Sustainable Development|2019}} |url=https://www.iisd.org/sites/default/files/publications/fossil-fuel-clean-energy-subsidy-swap.pdf |title=Fossil Fuel to Clean Energy Subsidy Swaps |last1=Bridle |first1=Richard |last2=Sharma |first2=Shruti |last3=Mostafa |first3=Mostafa |last4=Geddes |first4=Anna |date=Hunyo 2019 |language=en }} * {{cite web |title=The Paris Agreement: Summary. Climate Focus Client Brief on the Paris Agreement III |author=Climate Focus |date=Disyembre 2015 |access-date=12 Abril 2019 |url=https://climatefocus.com/sites/default/files/20151228%20COP%2021%20briefing%20FIN.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20181005005832/https://climatefocus.com/sites/default/files/20151228%20COP%2021%20briefing%20FIN.pdf |archive-date=2018-10-05 |language=en |url-status=live }} * {{cite report |ref = {{harvid|UN Human Development Report|2020}} |author = Conceição |display-authors = etal |year = 2020 |title = Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene |url = http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf |publisher = United Nations Development Programme |access-date = 9 Enero 2021 |language = en }} * {{cite report |last1=DeFries |first1=Ruth |last2=Edenhofer |first2=Ottmar |last3=Halliday |first3=Alex |last4=Heal |first4=Geoffrey |display-authors=etal |date=Setyembre 2019 |language=en |title=The missing economic risks in assessments of climate change impacts |publisher=Grantham Research Institute on Climate Change and the Environment, London School of Economics and Political Science |url=https://www.lse.ac.uk/granthaminstitute/wp-content/uploads/2019/09/The-missing-economic-risks-in-assessments-of-climate-change-impacts-2.pdf }} * {{cite web |title=The climate regime from The Hague to Marrakech: Saving or sinking the Kyoto Protocol? |last=Dessai |first=Suraje |date=2001 |work=Tyndall Centre Working Paper 12 |publisher=Tyndall Centre |archive-url=https://web.archive.org/web/20120610013556/http://www.tyndall.ac.uk/sites/default/files/wp12.pdf |archive-date=2012-06-10 |language=en |url-status=dead |url=http://www.tyndall.ac.uk/sites/default/files/wp12.pdf |access-date=5 Mayo 2010 }} * {{cite book |last1=Dunlap |first1=Riley E. |last2=McCright |first2=Aaron M. |editor-last1=Dryzek |editor-first1=John S. |editor-first2=Richard B. |editor-last2=Norgaard |editor-first3=David |editor-last3=Schlosberg |title=The Oxford Handbook of Climate Change and Society |url=https://archive.org/details/oxfordhandbookof0000unse_j4w5 |publisher=Oxford University Press |date=2011 |pages=[https://archive.org/details/oxfordhandbookof0000unse_j4w5/page/n161 144]–160 |chapter=Chapter 10: Organized climate change denial |isbn=978-0-19-956660-0|language=en}} * {{cite book |last1=Dunlap |first1=Riley E. |last2=McCright |first2=Aaron M. |editor-last1=Dunlap |editor-first1=Riley E. |editor-first2=Robert J. |editor-last2=Brulle |title=Climate Change and Society: Sociological Perspectives |publisher=Oxford University Press |date=2015 |pages=300–332 |chapter=Chapter 10: Challenging Climate Change: The Denial Countermovement |isbn=978-0-19-935611-9|language=en}} * {{cite report | last=Flavell | first=Alex | title=IOM outlook on migration, environment and climate change | publisher=International Organization for Migration (IOM) | publication-place=Geneva, Switzerland | year=2014 | url=https://publications.iom.int/system/files/pdf/mecc_outlook.pdf | isbn=978-92-9068-703-0 | oclc=913058074 | language=en }} *{{cite journal |ref = {{harvid|Earth System Science Data|2023}} |last1 = Forster |first1 = P. M. |last2 = Smith |first2 = C. J. |last3 = Walsh |first3 = T. |last4 = Lamb |first4 = W.F. |last5 = Lamboli |first5 = R. |last6 = Hauser |first6 = M. |last7 = Ribes |first7 = A. |last8 = Rosen |first8 = D. |last9 = Gillettt |first9 = N. |last10 = Palmer |first10 = M.D. |last11 = Rogelj |first11 = J. |last12 = von Shuckmann |first12 = K. |last13 = Seneviratne |first13 = S. I. |last14 = Trewin |first14 = B. |last15 = Zhang |first15 = X. |last16 = Allen |first16 = M. |last17 = Andrew |first17 = R. |last18 = Birt |first18 = A. |last19 = Borger |first19 = A. |last20 = Boyer |first20 = T. |last21 = Broersma |first21 = J.A. |last22 = Cheng |first22 = L. |last23 = Dentener |first23 = F. |last24 = Freidlingstein |first24 = P. |last25 = Gutiérrez |first25 = J.M. |last26 = Gütschow |first26 = J. |last27 = Hall |first27 = B. |last28 = Ishii |first28 = M. |last29 = Jenkins |first29 = S. |last30 = Lan |first30 = x. |last31 = Lee |first31 = J.Y. |last32 = Morice |first32 = C. |last33 = Kadow |first33 = C. |last34 = Kennedy |first34 = J. |last35 = Killick |first35 = R. |last36 = Minx |first36 = J.C. |last37 = Naik |first37 = V. |last38 = Peters |first38 = G.P. |last39 = Pirani |first39 = A. |last40 = Pongratz |first40 = J. |last41 = Schleussner |first41 = C.F. |last42 = Szopa |first42 = S. |last43 = Thorne |first43 = P. |last44 = Rohde |first44 = R. |last45 = Rojas Corradi |first45 = M. |last46 = Schumacher |first46 = D. |last47 = Vose |first47 = R. |last48 = Zickfeld |first48 = K. |last49 = Masson-Delmotte |first49 = V. |last50 = Zhai |first50 = P |display-authors = 4 |date = Hunyo 2023 |title = Indicators of Global Climate Change 2022: annual update of large-scale indicators of the state of the climate system and human influence |url = https://essd.copernicus.org/articles/15/2295/2023/essd-15-2295-2023.pdf |journal = Earth System Science Data |volume = 15 |issue = 6 |pages = 2295–2327 |doi = 10.5194/essd-15-2295-2023 |bibcode = 2023ESSD...15.2295F |access-date = 25 Oktubre 2023 |doi-access = free |language = en }} * {{cite book |title=Shock Waves : Managing the Impacts of Climate Change on Poverty. Climate Change and Development |date=2016 |isbn=978-1-4648-0674-2 |doi=10.1596/978-1-4648-0673-5 |last1=Hallegatte |first1=Stephane |last2=Bangalore |first2=Mook |last3=Bonzanigo |first3=Laura |last4=Fay |first4=Marianne |last5=Kane |first5=Tamaro |last6=Narloch |first6=Ulf |last7=Rozenberg |first7=Julie |last8=Treguer |first8=David |last9=Vogt-Schilb |first9=Adrien |display-authors=4 |location=Washington, D.C. |publisher=World Bank |hdl=10986/22787 |url=https://openknowledge.worldbank.org/bitstream/handle/10986/22787/9781464806735.pdf?sequence=13&isAllowed=y |language=en }} * {{Cite report | ref= {{harvid|IEA|2020b}} | author= IEA | date= Disyembre 2020 | title= Energy Efficiency 2020 | chapter= COVID-19 and energy efficiency | chapter-url= https://www.iea.org/reports/energy-efficiency-2020/covid-19-and-energy-efficiency#abstract | location= Paris, France | access-date= 6 Abril 2021 | language= en }} * {{Cite report | author= IEA | date= Oktubre 2021 | title= Net Zero By 2050: A Roadmap for the Global Energy Sector | url= https://iea.blob.core.windows.net/assets/deebef5d-0c34-4539-9d0c-10b13d840027/NetZeroby2050-ARoadmapfortheGlobalEnergySector_CORR.pdf | location= Paris, France | access-date= 4 Abril 2022 | language= en }} *{{Cite report |ref = {{harvid|IEA World Energy Outlook 2023}} |author = IEA |date = Oktubre 2023 |title = World Energy Outlook 2023 |url = https://iea.blob.core.windows.net/assets/26ca51d0-4a42-4649-a7c0-552d75ddf9b2/WorldEnergyOutlook2023.pdf |location = Paris, France |access-date = 25 Oktubre 2021 |language = en }} * {{cite book |title=Macroeconomic and Financial Policies for Climate Change Mitigation: A Review of the Literature |url=https://www.elibrary.imf.org/doc/IMF001/28337-9781513511955/28337-9781513511955/Other_formats/Source_PDF/28337-9781513512938.pdf |isbn=978-1-5135-1195-5 |last1=Krogstrup |first1=Signe |last2=Oman |first2=William |series=IMF working papers |date=4 Setyembre 2019 |volume=19 |language=en |issue=185 |doi=10.5089/9781513511955.001 |s2cid=203245445 |issn=1018-5941 }} * {{Cite book|title=Future Energy: Improved, Sustainable and Clean Options for our Planet |edition=Third |publisher=Elsevier|language=en |year=2020|isbn=978-0-08-102886-5 |editor-last=Letcher|editor-first=Trevor M.}} * {{cite book |title=Copenhagen 2009: Failure or final wake-up call for our leaders? EV 49 |last=Müller |first=Benito |date=Pebrero 2010 |publisher=Oxford Institute for Energy Studies |language=en |isbn=978-1-907555-04-6 |page=i |url=https://www.oxfordenergy.org/wpcms/wp-content/uploads/2011/03/EV49-Copenhagen2009Failureorfinalwake-upcallforourleaders-BenitoMuller-2010.pdf |access-date=18 Mayo 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170710081944/https://www.oxfordenergy.org/wpcms/wp-content/uploads/2011/03/EV49-Copenhagen2009Failureorfinalwake-upcallforourleaders-BenitoMuller-2010.pdf |archive-date=10 Hulyo 2017 |url-status=live }} * {{cite report |author=National Research Council |year=2012 |title=Climate Change: Evidence, Impacts, and Choices |publisher=National Academy of Sciences |location=Washington, D.C. |language=en |url=https://nap.nationalacademies.org/download/14673 |access-date=21 Nobyembre 2023 }} * {{cite web |ref={{harvid|NOAA|2017}} |author=NOAA |url=https://tidesandcurrents.noaa.gov/publications/techrpt83_Global_and_Regional_SLR_Scenarios_for_the_US_final.pdf |title=January 2017 analysis from NOAA: Global and Regional Sea Level Rise Scenarios for the United States |access-date=7 Pebrero 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171218140625/https://tidesandcurrents.noaa.gov/publications/techrpt83_Global_and_Regional_SLR_Scenarios_for_the_US_final.pdf |archive-date=2017-12-18 |language=en |url-status=live }} * {{cite book |title=Merchants of Doubt: How a Handful of Scientists Obscured the Truth on Issues from Tobacco Smoke to Global Warming |url=https://archive.org/details/merchantsofdoubt00ores |date=2010 |last1=Oreskes |first1=Naomi |first2=Erik |last2=Conway |publisher=Bloomsbury Press |edition=first |language=en |isbn=978-1-59691-610-4 }} * {{cite book |author=REN21 |year=2020 |title=Renewables 2020 Global Status Report |url=https://www.ren21.net/wp-content/uploads/2019/05/gsr_2020_full_report_en.pdf |location=Paris |publisher=REN21 Secretariat |isbn=978-3-948393-00-7 |language=en }} * {{cite report |ref = {{harvid|NREL|2017}} |last1 = Steinberg |first1 = D. |last2 = Bielen |first2 = D. |last3 = Eichman |first3 = J. |last4 = Eurek |first4 = K. |last5 = Logan |first5 = J. |last6 = Mai |first6 = T. |last7 = McMillan |first7 = C. |last8 = Parker |first8 = A. |display-authors = 2 |title = Electrification & Decarbonization: Exploring U.S. Energy Use and Greenhouse Gas Emissions in Scenarios with Widespread Electrification and Power Sector Decarbonization |publisher = National Renewable Energy Laboratory |date = Hulyo 2017 |location = Golden, Colorado |language = en |url = https://www.nrel.gov/docs/fy17osti/68214.pdf }} * {{cite book |ref={{harvid|Teske, ed.|2019}} |chapter=Executive Summary |date=2019 |title=Achieving the Paris Climate Agreement Goals: Global and Regional 100% Renewable Energy Scenarios with Non-energy GHG Pathways for +1.5&nbsp;°C and +2&nbsp;°C |pages=xiii–xxxv |editor-last=Teske |editor-first=Sven |publisher=Springer International Publishing |doi=10.1007/978-3-030-05843-2 |doi-access=free |isbn=978-3-030-05843-2 |s2cid=198078901 |chapter-url=https://link.springer.com/content/pdf/bfm%3A978-3-030-05843-2%2F1.pdf |url=https://apo.org.au/node/235336 |language=en }} * {{cite book |last1 = Teske |first1 = Sven |last2 = Pregger |first2 = Thomas |last3 = Naegler |first3 = Tobias |last4 = Simon |first4 = Sonja |last5 = Pagenkopf |first5 = Johannes |last6 = Vvan den Adel |first6 = Bent |last7 = Deniz |first7 = Özcan |display-authors = 4 |chapter = Energy Scenario Results |date = 2019 |title = Achieving the Paris Climate Agreement Goals: Global and Regional 100% Renewable Energy Scenarios with Non-energy GHG Pathways for +1.5&nbsp;°C and +2&nbsp;°C |pages = 175–402 |editor-last = Teske |editor-first = Sven |publisher = Springer International Publishing |doi = 10.1007/978-3-030-05843-2_8 |doi-access = free |isbn = 978-3-030-05843-2 |s2cid = |url = https://apo.org.au/node/235336 |language = en }} * {{cite book |last1 = Teske |first1 = Sven |chapter = Trajectories for a Just Transition of the Fossil Fuel Industry |date = 2019 |title = Achieving the Paris Climate Agreement Goals: Global and Regional 100% Renewable Energy Scenarios with Non-energy GHG Pathways for +1.5&nbsp;°C and +2&nbsp;°C |pages = 403–411 |editor-last = Teske |editor-first = Sven |publisher = Springer International Publishing |doi = 10.1007/978-3-030-05843-2_9 |doi-access = free |isbn = 978-3-030-05843-2 |s2cid = 133961910 |url = https://apo.org.au/node/235336 |language = en }} * {{cite book |ref={{harvid|United Nations Environment Programme|2019}} |publisher=United Nations Environment Programme |year=2019 |title=Emissions Gap Report 2019 |url=https://wedocs.unep.org/bitstream/handle/20.500.11822/30797/EGR2019.pdf?sequence=1&isAllowed=y |location=Nairobi |isbn=978-92-807-3766-0 |language=en }} * {{cite book |ref={{harvid|United Nations Environment Programme|2021}} |publisher=United Nations Environment Programme |year=2021 |title=Emissions Gap Report 2021 |url=https://wedocs.unep.org/bitstream/handle/20.500.11822/36991/EGR21_ESEN.pdf |location=Nairobi |isbn=978-92-807-3890-2 |language=en }} * {{cite book|author=UNEP|year=2018|title=The Adaptation Gap Report 2018|location=Nairobi, Kenya|url=https://www.unenvironment.org/resources/adaptation-gap-report|isbn=978-92-807-3728-8|publisher=United Nations Environment Programme (UNEP)|language=en}} * {{cite conference |year=1992 |author=UNFCCC |title=United Nations Framework Convention on Climate Change |url=https://unfccc.int/files/essential_background/background_publications_htmlpdf/application/pdf/conveng.pdf |language=en }} <!-- ## --> * {{cite web |ref={{harvid|Kyoto Protocol|1997}} |date=1997 |author=UNFCCC |title=Kyoto Protocol to the United Nations Framework Convention on Climate Change |publisher=United Nations |url=https://unfccc.int/resource/docs/convkp/kpeng.html |language=en }} <!-- ## --> <!-- Halimbawa: Desisyon 2/CP.15 sa {{harvnb|UNFCCC: Copenhagen|2009|loc=}} --> <!-- Binanggit sa talata, habang iba't iba ang pagnunumero. --> * {{cite conference |ref = {{harvid|UNFCCC: Copenhagen|2009}} |date = 30 Marso 2010 |author = UNFCCC |chapter = Decision 2/CP.15: Copenhagen Accord |title = Report of the Conference of the Parties on its fifteenth session, held in Copenhagen from 7 to 19&nbsp;December&nbsp;2009 |id = FCCC/CP/2009/11/Add.1 |publisher = United Nations Framework Convention on Climate Change |chapter-url = http://unfccc.int/documentation/documents/advanced_search/items/3594.php?rec=j&priref=600005735#beg |access-date = 17 Mayo 2010 |archive-url = https://web.archive.org/web/20100430005322/https://unfccc.int/documentation/documents/advanced_search/items/3594.php?rec=j&priref=600005735#beg |archive-date = 30 Abril 2010 |url-status = live |language = en }} <!-- ## --> * {{cite web |ref={{harvid|Paris Agreement|2015}} |date=2015 |author=UNFCCC |title=Paris Agreement |publisher=United Nations Framework Convention on Climate Change |url=https://unfccc.int/files/essential_background/convention/application/pdf/english_paris_agreement.pdf |language=en }} <!-- ## --> * {{cite report |ref = {{harvid|UN NDC Synthesis Report|2021}} |author = UNFCCC |date = 26 Pebrero 2021 |title = Nationally determined contributions under the Paris Agreement Synthesis report by the secretariat |url = https://unfccc.int/sites/default/files/resource/cma2021_02E.pdf |publisher = United Nations Framework Convention on Climate Change |language = en }} <!-- ## --> * {{cite web |ref={{harvid|UNHCR|2011}} |title=Climate Change and the Risk of Statelessness: The Situation of Low-lying Island States |last=Park |first=Susin |date=Mayo 2011 |publisher=United Nations High Commissioner for Refugees |url=http://www.unhcr.org/4df9cb0c9.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20130502223251/http://www.unhcr.org/4df9cb0c9.pdf |archive-date=2013-05-02 |url-status=live |access-date=13 Abril 2012 |language=en }} * {{cite report |author=United States Environmental Protection Agency |year=2016 |title=Methane and Black Carbon Impacts on the Arctic: Communicating the Science |url=https://19january2017snapshot.epa.gov/climate-change-science/methane-and-black-carbon-impacts-arctic-communicating-science_.html |access-date=27 Pebrero 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170906225344/https://19january2017snapshot.epa.gov/climate-change-science/methane-and-black-carbon-impacts-arctic-communicating-science_.html |archive-date=6 Setyembre 2017 |url-status=live |language=en }} * {{cite journal |last1=Van Oldenborgh |first1=Geert-Jan |last2=Philip |first2=Sjoukje |last3=Kew |first3=Sarah |last4=Vautard |first4=Robert |display-authors=etal |date=2019 |website=Semantic Scholar|language=en |s2cid=199454488 |title=Human contribution to the record-breaking June 2019 heat wave in France }} * {{cite report |ref={{harvid|WHO|2014}} |author=World Health Organization |year=2014 |title=Quantitative risk assessment of the effects of climate change on selected causes of death, 2030s and 2050s |location=Geneva, Switzerland |isbn=978-92-4-150769-1 |url=https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/134014/9789241507691_eng.pdf |language=en }} * {{Cite report | ref= {{harvid|WHO|2016}} | author= World Health Organization | year= 2016 | title= Ambient air pollution: a global assessment of exposure and burden of disease | location= Geneva, Switzerland | isbn= 978-92-4-151135-3 | url= https://apps.who.int/iris/rest/bitstreams/1061179/retrieve | language= en }} * {{cite book |ref={{harvid|WHO|2018}} |publisher=World Health Organization |title=COP24 Special Report Health and Climate Change |url=https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/276405/9789241514972-eng.pdf?ua=1 |year=2018 |location=Geneva |isbn=978-92-4-151497-2 |language=en }} * {{cite book |ref={{harvid|WMO|2021}} |publisher=World Meteorological Organization |language=en |title=WMO Statement on the State of the Global Climate in 2020 |url=https://library.wmo.int/doc_num.php?explnum_id=10618 |year=2021 |location=Geneva |series=WMO-No. 1264 |isbn=978-92-63-11264-4 |access-date=2024-07-09 |archive-date=2021-04-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210419162743/https://library.wmo.int/doc_num.php?explnum_id=10618 |url-status=dead }} * {{cite book |ref={{harvid|World Resources Institute, Disyembre|2019}} |publisher=World Resources Institute |date=Disyembre 2019 |title=Creating a Sustainable Food Future: A Menu of Solutions to Feed Nearly 10 Billion People by 2050 |location=Washington, D.C. |url=https://files.wri.org/d8/s3fs-public/wrr-food-full-report.pdf |isbn=978-1-56973-953-2 |language=en }} {{refend}} ==== Mga pinagmulang di-teknikal ==== {{refbegin|30em}} * ''[[BBC]]'' ** {{cite news |ref={{harvid|BBC, 1 Mayo|2019}} |date=1 Mayo 2019 |title=UK Parliament declares climate change emergency |publisher=BBC |url=https://www.bbc.com/news/uk-politics-48126677 |access-date=30 Hunyo 2019 |language=en }} * ''Carbon Brief'' ** {{cite web |ref={{harvid|Carbon Brief, 4 Ene|2017}} |language=en |date=4 Enero 2017 |last=Yeo |first=Sophie |title=Clean energy: The challenge of achieving a 'just transition' for workers |website=Carbon Brief |url=https://www.carbonbrief.org/clean-energy-the-challenge-of-achieving-a-just-transition-for-workers |access-date=18 Mayo 2020 }} ** {{cite web |ref={{harvid|Carbon Brief, 8 Oktubre|2018}} |date=8 Oktubre 2018 |last1=Hausfather |first1=Zeke |title=Analysis: Why the IPCC 1.5C report expanded the carbon budget |url=https://www.carbonbrief.org/analysis-why-the-ipcc-1-5c-report-expanded-the-carbon-budget |access-date=28 Hulyo 2020 |website=Carbon Brief |language=en }} ** {{cite web |ref={{harvid|Carbon Brief, 7 Enero|2020}} |language=en |url=https://www.carbonbrief.org/media-reaction-australias-bushfires-and-climate-change |title=Media reaction: Australia's bushfires and climate change |last1=Dunne |first1=Daisy |last2=Gabbatiss |first2=Josh |last3=Mcsweeny |first3=Robert |date=7 Enero 2020 |website=Carbon Brief |access-date=11 Enero 2020 }} * ''EPA'' ** {{cite web |ref={{harvid|EPA|2016}} |title=Myths vs. Facts: Denial of Petitions for Reconsideration of the Endangerment and Cause or Contribute Findings for Greenhouse Gases under Section 202(a) of the Clean Air Act |publisher=U.S. Environmental Protection Agency |date=25 Agosto 2016 |language=en |url=https://www.epa.gov/ghgemissions/myths-vs-facts-denial-petitions-reconsideration-endangerment-and-cause-or-contribute |access-date=7 Agosto 2017 }} ** {{cite web |ref={{harvid|EPA|2019}} |url=https://www.epa.gov/ghgemissions/global-greenhouse-gas-emissions-data |title=Global Greenhouse Gas Emissions Data |author=US EPA |date=13 Setyembre 2019 |access-date=8 Agosto 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200218125157/https://www.epa.gov/ghgemissions/global-greenhouse-gas-emissions-data |archive-date=18 Pebrero 2020 |url-status=live |language=en }} * ''EUobserver'' ** {{cite web |ref={{harvid|EUobserver, 20 Disyembre|2009}} |date=20 Disyembre 2009 |title=Copenhagen failure 'disappointing', 'shameful' |website=euobserver.com |access-date=12 April 2019 |url=https://euobserver.com/environment/29181 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190412092312/https://euobserver.com/environment/29181 |archive-date=12 Abril 2019 |url-status=live |language=en }} * ''European Parliament'' ** {{cite web |ref={{harvid|European Parliament, Pebrero|2020}} |date=Pebrero 2020 |first=M. |last=Ciucci |title=Renewable Energy |website=European Parliament |url=https://www.europarl.europa.eu/factsheets/en/sheet/70/renewable-energy |access-date=3 Hunyo 2020 |language=en }} * ''[[The Guardian]]'' ** {{cite news |ref={{harvid|The Guardian, 28 Nobyembre|2019}} |url=https://www.theguardian.com/world/2019/nov/28/eu-parliament-declares-climate-emergency |title='Our house is on fire': EU parliament declares climate emergency |last=Rankin |first=Jennifer |date=28 Nobyembre 2019 |work=The Guardian |access-date=28 Nobyembre 2019 |language=en |issn=0261-3077 }} ** {{cite web |ref={{harvid|The Guardian, 6 Abril|2020}} |last=Carrington |first=Damian |date=6 Abril 2020 |title=New renewable energy capacity hit record levels in 2019 |work=The Guardian |url=https://www.theguardian.com/environment/2020/apr/06/new-renewable-energy-capacity-hit-record-levels-in-2019 |access-date=25 Mayo 2020 |language=en }} ** {{cite web |ref={{harvid|The Guardian, 28 Oktubre|2020}} |date=28 Oktubre 2020 |last=McCurry |first=Justin |title=South Korea vows to go carbon neutral by 2050 to fight climate emergency |url=http://www.theguardian.com/world/2020/oct/28/south-korea-vows-to-go-carbon-neutral-by-2050-to-fight-climate-emergency |access-date=6 Disyembre 2020 |work=The Guardian |language=en }} * ''International Energy Agency'' ** {{cite web |ref={{harvid|IEA – Projected Costs of Generating Electricity 2020}} |title=Projected Costs of Generating Electricity 2020 |website=IEA |date=9 Disyembre 2020 |url=https://www.iea.org/reports/projected-costs-of-generating-electricity-2020 |access-date=4 Abril 2022 |language=en }} * ''National Conference of State Legislators'' ** {{cite web |ref={{harvid|National Conference of State Legislators, 17 Abril|2020}} |date=17 Abril 2020 |title=State Renewable Portfolio Standards and Goals |website=National Conference of State Legislators |url=https://www.ncsl.org/research/energy/renewable-portfolio-standards.aspx |access-date=3 Hunyo 2020 |language=en |archive-date=3 Hunyo 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200603174312/https://www.ncsl.org/research/energy/renewable-portfolio-standards.aspx |url-status=dead }} * ''Natural Resources Defense Council'' ** {{cite web |ref={{harvid|Natural Resources Defense Council, 29 Setyembre|2017}} |date=29 Setyembre 2017 |title=What Is the Clean Power Plan? |website=Natural Resources Defense Council |url=https://www.nrdc.org/stories/how-clean-power-plan-works-and-why-it-matters |access-date=3 Agosto 2020 |language=en }} * ''The New York Times'' ** {{cite news |ref={{harvid|The New York Times, 25 Mayo|2015}} |title=Paris Can't Be Another Copenhagen |work=The New York Times |last=Rudd |first=Kevin |date=25 Mayo 2015 |access-date=26 Mayo 2015 |url=https://www.nytimes.com/2015/05/26/opinion/kevin-rudd-paris-cant-be-another-copenhagen.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20180203110636/https://www.nytimes.com/2015/05/26/opinion/kevin-rudd-paris-cant-be-another-copenhagen.html |archive-date=2018-02-03 |language=en |url-status=live }} * ''NOAA'' ** {{cite web |ref={{harvid|NOAA, 10 Hulyo|2011}} |date=10 Hulyo 2011 |author=NOAA |url=https://www.climate.gov/news-features/understanding-climate/polar-opposites-arctic-and-antarctic |title=Polar Opposites: the Arctic and Antarctic |access-date=20 February 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190222152103/https://www.climate.gov/news-features/understanding-climate/polar-opposites-arctic-and-antarctic |archive-date=22 Pebrero 2019 |url-status=live |language=en }} * ''Our World in Data'' ** {{cite web |date=18 Setyembre 2020 |ref={{harvid|Our World in Data, 18 Setyembre|2020}} |last1=Ritchie |first1=Hannah |title=Sector by sector: where do global greenhouse gas emissions come from? |website=Our World in Data |url=https://ourworldindata.org/ghg-emissions-by-sector |access-date=28 Oktubre 2020 |language=en }} ** {{cite web |ref={{harvid|Our World in Data-Why did renewables become so cheap so fast?}} |date=2022 |last1=Roser |first1=Max |title=Why did renewables become so cheap so fast? |website=Our World in Data |url=https://ourworldindata.org/cheap-renewables-growth |access-date=4 Abril 2022 |language=en }} * ''Politico'' ** {{cite web |ref={{harvid|Politico, 11 Disyembre|2019}} |url=https://www.politico.eu/article/the-commissions-green-deal-plan-unveiled/ |title=Europe's Green Deal plan unveiled |last1=Tamma |first1=Paola |last2=Schaart |first2=Eline |date=11 Disyembre 2019 |website=Politico |access-date=29 Disyembre 2019 |last3=Gurzu |first3=Anca |language=en }} * ''Salon'' ** {{cite news |ref={{harvid|Salon, 25 Setyembre|2019}} |first=Evelyn |last=Leopold |title=How leaders planned to avert climate catastrophe at the UN (while Trump hung out in the basement) |url=https://www.salon.com/2019/09/25/how-serious-people-planned-to-avert-climate-catastrophe-at-the-un-while-trump-hung-out-in-the-basement_partner/ |date=25 Setyembre 2019 |website=Salon |access-date=20 Nobyembre 2019 |language=en }} * ''Scientific American'' ** {{cite magazine |ref={{harvid|Scientific American, 29 Abril|2014}} |title=Indian Monsoons Are Becoming More Extreme |last=Ogburn |first=Stephanie Paige |date=29 Abril 2014 |url=https://www.scientificamerican.com/article/indian-monsoons-are-becoming-more-extreme/ |magazine=Scientific American |archive-url=https://web.archive.org/web/20180622193126/https://www.scientificamerican.com/article/indian-monsoons-are-becoming-more-extreme/ |archive-date=22 Hunyo 2018 |language=en |url-status=live }} * ''Smithsonian'' ** {{cite web |ref={{harvid|Smithsonian, 26 Hunyo|2016}} |url=https://www.smithsonianmag.com/smithsonian-institution/studying-climate-past-essential-preparing-todays-rapidly-changing-climate-180959595/ |title=Studying the Climate of the Past Is Essential for Preparing for Today's Rapidly Changing Climate |last=Wing |first=Scott L. |website=Smithsonian |access-date=8 Nobyembre 2019 |date=29 Hunyo 2016 |language=en }} * ''UNFCCC'' ** {{cite web |ref={{harvid|UNFCCC, "What are United Nations Climate Change Conferences?"}} |title=What are United Nations Climate Change Conferences? |website=UNFCCC |access-date=12 Mayo 2019 |url=https://unfccc.int/process/conferences/what-are-united-nations-climate-change-conferences |archive-url=https://web.archive.org/web/20190512084017/https://unfccc.int/process/conferences/what-are-united-nations-climate-change-conferences |archive-date=2019-05-12 |language=en |url-status=live }} ** {{cite web |ref={{harvid|UNFCCC, "What is the United Nations Framework Convention on Climate Change?"}} |title=What is the United Nations Framework Convention on Climate Change? |website=UNFCCC |url=https://unfccc.int/process-and-meetings/the-convention/what-is-the-united-nations-framework-convention-on-climate-change |language=en }} * ''Union of Concerned Scientists'' ** {{cite web |ref={{harvid|Union of Concerned Scientists, 8 Enero|2017}} |date=8 Enero 2017 |title=Carbon Pricing 101 |website=Union of Concerned Scientists |url=https://www.ucsusa.org/resources/carbon-pricing-101 |access-date=15 Mayo 2020 |language=en }} * ''Vice'' ** {{cite news |ref={{harvid|Vice, 2 Mayo|2019}} |website=Vice |last1=Segalov |first1=Michael |title=The UK Has Declared a Climate Emergency: What Now? |url=https://www.vice.com/en_uk/article/evyxyn/uk-climate-emergency-what-does-it-mean |access-date=30 Hunyo 2019 |date=2 Mayo 2019 |language=en }} * ''The Verge'' ** {{cite web |ref={{harvid|The Verge, 27 Disyembre|2019}} |title=2019 was the year of 'climate emergency' declarations |last=Calma |first=Justine |date=27 Disyembre 2019 |website=The Verge |url=https://www.theverge.com/2019/12/27/21038949/climate-change-2019-emergency-declaration |access-date=28 Marso 2020 |language=en }} * ''Vox'' ** {{cite web |ref={{harvid|Vox, 20 Setyembre|2019}} |last1=Roberts |first1=D. |date=20 Setyembre 2019 |title=Getting to 100% renewables requires cheap energy storage. But how cheap? |website=Vox |url=https://www.vox.com/energy-and-environment/2019/8/9/20767886/renewable-energy-storage-cost-electricity |access-date=28 Mayo 2020 |language=en }} * ''World Health Organization'' ** {{cite web |ref={{harvid|WHO, Nob|2015}} |date=Nobyembre 2015 |title=WHO calls for urgent action to protect health from climate change – Sign the call |website=World Health Organization |url=https://www.who.int/globalchange/global-campaign/cop21/en/ |access-date=2 Setyembre 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210103002854/https://www.who.int/globalchange/global-campaign/cop21/en/ |url-status=dead |archive-date=3 Enero 2021 |language=en }} * ''World Resources Institute'' ** {{cite journal |ref={{harvid|World Resources Institute, 8 Agosto|2019}} |date=8 Agosto 2019 |last1=Levin |first1=Kelly |title=How Effective Is Land At Removing Carbon Pollution? The IPCC Weighs In |website=World Resources institute |url=https://www.wri.org/blog/2019/08/how-effective-land-removing-carbon-pollution-ipcc-weighs |access-date=15 Mayo 2020 |language=en }} ** {{cite journal |ref={{harvid|World Resources Institute, 8 Disyembre|2019}} |date=8 Disyembre 2019 |language=en |first1=Frances |last1=Seymour |first2=David |last2=Gibbs |title=Forests in the IPCC Special Report on Land Use: 7 Things to Know |url=https://www.wri.org/blog/2019/08/forests-ipcc-special-report-land-use-7-things-know/ |website=World Resources Institute }} {{refend}} == Mga panlabas na link == {{Scholia}} {{Library resources box |by=no |onlinebooks=no |others=yes |lcheading=Climate change}} * [https://www.ipcc.ch/ Intergovernmental Panel on Climate Change: IPCC] (IPCC, sa Ingles) * [https://www.un.org/en/climatechange UN: Climate Change] ([[United Nations|Mga Nagkakaisang Bansa]], sa Ingles) * [http://www.metoffice.gov.uk/climate-guide Met Office: Climate Guide] (Tanggapan ng Met, sa Ingles) * [https://www.noaa.gov/climate National Oceanic and Atmospheric Administration: Climate] (NOAA, sa Ingles) {{Authority control|state=expanded}} [[Kategorya:Pagbabago ng klima|*]] [[Kategorya:Mga isyung panlipunan]] 3qu2dafalv322wpyuf0jm1cjrtrerre 2 317584 2168078 2167943 2025-07-09T17:46:05Z Allyriana000 119761 2168078 wikitext text/x-wiki {{userboxtop|align=right|backgroundcolor=#cedff2|bordercolor=#4E78A0 solid 5px;|extra-css=border-radius: 8px; padding-bottom:3px; padding-top:5px;|textcolor=black|toptext='''Allyriana000'''}} {{User en}} {{User Wikipedian For|year=2022|month=05|day=13}} {{User contrib|15,390}} {{Userboxbottom}}Magandang araw Pilipinas! Ako si Allyriana, at ako ay mahilig sa pagsubaybay sa mga patimapalak pagandahan tulad ng Miss Universe, Miss World, Miss Earth, at Miss International. Nagsimula akong mag-edit sa English Wikipedia noong Abril 4, 2021, subalit nagsimula lamang ako sa Wikipedia Tagalog noong Mayo 13, 2022. Ako ay ipinanganak sa [[Lungsod Quezon]], kung saan ako lumaki. Ang aking mga hilig ay gumuhit ng mga ''portrait'' ng mga tao at ng mga estruktura, manood ng mga Netflix ''series'' tulad ng RuPaul's Drag Race, The Crown, Money Heist at Grey's Anatomy, at kumanta. Ang aking mga paboritong kulay ay itim, ''navy blue'', ''beige'', ''pink'', at luntian. == Mga nagawang artikulo == === Talaan ng mga artikulo === Ang mga artikulong naka-'''''bold''''' ay ang mga artikulong '''tapos nang ilikha''' o may mga '''sapat na sanggunian''' na para sa mga nilalaman ng artikulo. Ang mga artikulong hindi naka-''bold'' ay ang mga artikulo kinakailangan pang dagdagan ng sapat na impormasyon at sanggunian. Lahat na ng mga artikulo mula sa Cycle 1 ang naka-''bold''. 177 artikulo ang tapos na. Ang mga artikulong may asterisk ay mga artikulong naka-arkibo na ang mga sanggunian. ==== Cycle 1: 2021-2022 <small>(53 artikulo)</small> ==== {{hidden begin|border=#aaa 1px solid|titlestyle=text-align:center |title= Talaan ng mga artikulo mula sa Cycle 1}} {{col-begin}} {{col-2}} {| ! Hunyo |- | *'''[[Nadia Ferreira]]''' (10)* *'''[[Miss Universe Philippines]]''' (11)* |- ! Agosto |- | *'''[[Miss World 2023]]''' (2)* *'''[[Miss World 2018]]''' (3) *'''[[Miss World 2019]]''' (5) |- ! Setyembre |- | *'''[[Francisco Mañosa]]''' (1) *'''[[Andrea Meza]]''' (19) |- ! Oktubre |- | *'''[[Miss Universe 1952]]''' (4)* *'''[[Miss Universe 1953]]''' (6)* *'''[[Miss Universe 1954]]''' (7)* *'''[[Miss Universe 1955]]''' (10)* *'''[[Miss Universe 1956]]''' (10)* *'''[[Miss Universe 1957]]''' (11)* *'''[[Miss Universe 1958]]''' (12)* *'''[[Miss Universe 1959]]''' (24)* |- ! Nobyembre |- | *'''[[Miss Universe 1960]]''' (5) *'''[[Miss Universe 1961]]''' (6) *'''[[Miss Universe 1962]]''' (7) *'''[[Miss Universe 1963]]''' (8) *'''[[Miss World 1951]]''' (8) *'''[[Miss Universe 1964]]''' (9) *'''[[Miss Universe 1965]]''' (21) *'''[[Miss Universe 1966]]''' (25) *'''[[Miss Universe 1967]]''' (29) |} {{col-2}} {| |- ! Disyembre |- | *'''[[Miss Universe 1968]]''' (5)* *'''[[Miss Universe 1969]]''' (8) *'''[[Miss World 1952]]''' (8) *'''[[Miss World 1953]]''' (10) *'''[[Miss Universe 1970]]''' (11) *'''[[Miss Universe 1971]]''' (11) *'''[[Miss Universe 1972]]''' (12) *'''[[Miss Universe 1973]]''' (12) *'''[[Miss Universe 1974]]''' (13) *'''[[Miss World 1954]]''' (22) *'''[[Miss World 1955]]''' (23) *'''[[Miss Universe 1975]]''' (23) *'''[[Miss Universe 1976]]''' (23) *'''[[Miss Universe 1977]]''' (24) *'''[[Miss Universe 2012]]''' (24) *'''[[Miss Universe 1978]]''' (25) *'''[[Miss Universe 1979]]''' (25) *'''[[Miss Universe 1980]]''' (27) *'''[[Miss Universe 1981]]''' (27) *'''[[Miss Universe 1982]]''' (28) *'''[[Miss Universe 1983]]''' (28) *'''[[Miss Universe 1984]]''' (28) *'''[[Miss Universe 1985]]''' (30) *'''[[Miss Universe 1986]]''' (30) *'''[[Miss Universe 1987]]''' (30) *'''[[Miss Universe 1988]]''' (30) *'''[[Miss Universe 1989]]''' (30) *'''[[Miss Universe 2011]]''' (30) *'''[[Miss Universe 1990]]''' (31) |} {{col-end}} {{hidden end}} ==== Cycle 2: 2023 <small>(86 artikulo)</small> ==== {{hidden begin|border=#aaa 1px solid|titlestyle=text-align:center |title= Talaan ng mga artikulo mula sa Cycle 2}} {{col-begin}} {{col-2}} {| |- ! Enero |- | *'''[[Miss Universe 1991]]''' (3) *'''[[Miss World 1956]]''' (4) *'''[[Marisol Malaret]]''' (4) *'''[[Miss Universe 2023]]''' (5) *[[Miss World 2003]] (5) *'''[[Fenty Beauty]]''' (5) *'''[[Miss Universe 1992]]''' (8) *'''[[Miss Universe 2010]]''' (8) *[[Miss World 2005]] (8) *'''[[Miss Universe 1993]]''' (9) *'''[[Miss Universe 1999]]''' (9) *'''[[Miss Universe 1994]]''' (12) *'''[[Miss Universe 1995]]''' (12) *'''[[Miss Universe 1996]]''' (12) *'''[[Miss Universe 2000]]''' (12) *'''[[Miss Universe 2001]]''' (12) *'''[[Miss Universe 1997]]''' (13) *'''[[Miss Universe 1998]]''' (13) *'''[[Miss Universe 2002]]''' (13) *'''[[Miss Universe 2003]]''' (13) *'''[[Miss Universe 2004]]''' (13) *'''[[Miss Universe 2005]]''' (13) *'''[[Miss Universe 2006]]''' (13) *'''[[Miss Universe 2007]]''' (13) *'''[[R'Bonney Gabriel]]''' (15) *'''[[Mariam Habach]]''' (18) *'''[[Binibining Pilipinas 1964]]''' (23) *'''[[Binibining Pilipinas 1965]]''' (25) *'''[[Miss Universe 2008]]''' (25) *'''[[Miss World 1971]]''' (31) *'''[[Miss International 2023]]''' (31) |- ! Pebrero |- | *'''[[Binibining Pilipinas 1966]]''' (2) *'''[[Binibining Pilipinas 1967]]''' (2) *'''[[Anna Sueangam-iam]]''' (3) *'''[[Miss USA 1952]]''' (4) *'''[[Binibining Pilipinas 2023]]''' (6) *'''[[Miss World 1960]]''' (7) *'''[[Miss Universe Philippines 2023]]''' (18) *[[Julia Gama]] (22) *'''[[Binibining Pilipinas 1968]]''' (24) |- ! Marso |- | *[[Binibining Pilipinas 1969]] (4) *'''[[Miss World 1961]]''' (7) *'''[[Miss World 1962]]''' (22) *'''[[Miss World 1963]]''' (26) *'''[[Miss World 1967]]''' (30) |- ! Abril |- | *[[Miss World 2011]] (12) |} {{col-2}} *[[Miss World 2012]] (14) *[[Miss World 2013]] (14) *[[Miss World 2014]] (18) *[[Miss World 2015]] (20) *'''[[Binibining Pilipinas 2021]]''' (20) {| |- ! Mayo |- | *[[Kapuluang Mamanuca]] (1) *'''[[Miss World 1964]]''' (8) *'''[[Miss World 1976]]''' (10) *'''[[Miss World 1977]]''' (12) *'''[[Miss World 1978]]''' (12) |- ! Hunyo |- | *'''[[Miss Universe 2009]]''' (1) *'''[[Miss World 1965]]''' (1) *'''[[Miss World 1979]]''' (1) *'''[[Miss World 1966]]''' (3) *'''[[Miss World 1968]]''' (3) *'''[[Miss World 1969]]''' (3) *'''[[Miss World 1970]]''' (3) *'''[[Miss World 1972]]''' (3) *'''[[Miss World 1980]]''' (5) *'''[[Miss World 1973]]''' (6) *'''[[Miss World 1974]]''' (6) *'''[[Miss World 1981]]''' (6) *'''[[Miss World 1982]]''' (6) *'''[[Miss World 1983]]''' (7) *'''[[Miss World 1984]]''' (7) *'''[[Miss Universe Philippines 2024]]''' (10) *'''[[Miss World 1985]]''' (13) *[[Auckland]] (17) *'''[[Miss World 1986]]''' (26) |- ! Hulyo |- | *[[Zozibini Tunzi]] (6) *'''[[Miss World 1987]]''' (16) *'''[[Miss World 1988]]''' (31) |- ! Agosto |- | *'''[[Miss World 1989]]''' (1) *'''[[Miss World 2017]]''' (10) *'''[[Miss International 1960]]''' (10)* |- ! Setyembre |- | *[[Lalela Mswane]] (7) *'''[[Miss World 1990]]''' (19) |- ! Nobyembre |- | *'''[[Sheynnis Palacios]]''' (19) *'''[[Miss Universe 2024]]''' (19) |- ! Disyembre |- | *[[Miss International 2019]] (1) *'''[[Miss International 2024]]''' (12) |} {{col-end}} {{hidden end}} '''Cycle 3: 2024 <small>(95 artikulo + 2 artikulong Ingles)</small>'''{{hidden begin|border=#aaa 1px solid|titlestyle=text-align:center |title= Talaan ng mga artikulo mula sa Cycle 3}} {{col-begin}} {{col-2}} {| |- ! Enero |- | *'''[[Miss World 1991]]''' (8) *'''[[Miss World 1992]]''' (13) *'''[[Miss World 1993]]''' (14) *'''[[Miss World 1975]]''' (14) *[[Demi-Leigh Tebow]] (17) *''[[Iris Mittenaere]]'' (17) *[[Charlie Puth]] (18) *[[Gabriela Isler]] (18) *'''[[Miss World 1994]]''' (27) *'''[[Miss World 1995]]''' (27) *'''[[Miss World 1996]]''' (28) |- ! Pebrero |- | *'''[[Miss World 1997]]''' (10) |- ! Marso |- | *'''[[Miss World 1998]]''' (2)* *'''[[Miss World 1999]]''' (3) *'''[[Miss World 2000]]''' (3) *[[Miss Earth 2024]] (3) *[[Arkitekturang bernakular]] (4) *[[Miss World 2024]] (6) *'''[[Miss World 2001]]''' (8) *[[Karolina Bielawska]] (10) *[[Krystyna Pyszková]] (13) *[[Miss World 2002]] (15) *[[Nguyễn Huỳnh Kim Duyên]] (17) *[[Talaan ng mga bansa sa Miss Universe]] (17) *[[Shopee]] (21) |- ! Abril |- | *[[Ella Mai]] (3) *[[Binibining Pilipinas 2024]] (5) *[[Miss World 2004]] (8) *[[Miss World 2006]] (9) *[[Miss World 2007]] (10) *[[Miss World 2008]] (13) *[[Miss World 2016]] (20) *[[Tahanang Pilipino]] (24) |- ! Mayo |- | *[[Lacoste]] (6) *[[Adrastea (buwan)|Adrastea]] (6) *[[66391 Moshup]] (6) *[[3015 Candy]] (7) *[[3031 Houston]] (7) *[[Loewe (tatak ng moda)|Loewe]] (8) *[[Drita Ziri]] (9) *[[Bretman Rock]] (9) *[[Miss International 2018]] (10) *[[Chelsea Anne Manalo]] (23) *[[Miss Universe Philippines 2025]] (23) *[[Kim Kardashian]] (23) |- ! Hunyo |- | *'''Miss World Philippines 2024''' (4; sa Ingles) *[[Noelia Voigt]] (17) *'''Miss Universe Thailand 2024''' (19; sa Ingles) |} {{col-2}} {| *[[Binibining Pilipinas 2009]] (26) *[[Binibining Pilipinas 2019]] (27) *[[Angelica Lopez]] (30) |- ! Hulyo |- | *[[Miss Earth 2003]] (5) *[[Miss Supranational 2024]] (6) *[[Myrna Esguerra]] (8) *[[Alice Guo]] (16) *[[Krishnah Gravidez]] (20) *[[Pinoy Big Brother: Gen 11]] (21) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 10001–11000]]''' (21) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 11001–12000]]''' (21) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 12001–13000]]''' (21) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 13001–14000]]''' (22) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 14001–15000]]''' (23) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 15001–16000]]''' (23) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 16001–17000]]''' (24) *[[EJ Obiena]] (26) |- ! Agosto |- | *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 17001–18000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 18001–19000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 19001–20000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 20001–21000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 21001–22000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 22001–23000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 23001–24000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 24001–25000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 25001–26000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 26001–27000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 27001–28000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 28001–29000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 29001–30000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 30001–31000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 31001–32000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 32001–33000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 33001–34000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 34001–35000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 35001–36000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 36001–37000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 37001–38000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 38001–39000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 39001–40000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 40001–41000]]''' (22) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 41001–42000]]''' (22) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 42001–43000]]''' (22) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 43001–44000]]''' (22) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 44001–45000]]''' (22) |- ! Oktubre |- | *'''[[Miss International 1961]]''' (15) |- ! Nobyembre |- | *[[Miss Universe 2025]] (21) *[[Victoria Kjær Theilvig]] (21) |- ! Disyembre |- | *[[Miss International 1962]] (30) |}{{col-end}} {{hidden end}}'''Cycle 4: 2025 <small>(94 artikulo + 3 artikulong Ingles)</small>'''{{hidden begin|border=#aaa 1px solid|titlestyle=text-align:center |title= Talaan ng mga artikulo mula sa Cycle 4}} {{col-begin}} {{col-2}} {| |- ! Enero |- | *Miss USA 2025 (8; sa Ingles) *[[Miss Universe Philippines 2021]] (27) *[[Miss Universe Thailand]] (31) |- ! Pebrero |- | *[[Yllana Aduana]] (3) *[[Maison Schiaparelli]] (8) *[[Miss Grand International 2024]] (14) *[[CJ Opiaza]] (14) *[[Miss International 2025]] (21) |- ! Marso |- | *[[Miss Supranational 2025]] (3) *[[Pinoy Big Brother: Celebrity Collab Edition]] (9) *[[Sabrina Carpenter]] (21) *'''[[Aiah]]''' (23) *'''[[Colet (mang-aawit)|Colet]]''' (23) *Binibining Pilipinas 2025 (24; sa Ingles) |- ! Abril |- | *[[Miss International 1963]] (11) *[[Miss International 1964]] (11) *[[Miss International 1965]] (12) *[[Miss International 1967]] (13) *[[Miss International 1968]] (14) *[[Miss International 1969]] (14) *[[Miss International 1970]] (16) *[[Miss International 1971]] (17) *[[Miss International 1979]] (17) *[[Aurora Pijuan]] (17) *[[Miss International 1972]] (18) *[[Miss International 1973]] (21) *[[Miss International 1974]] (29) *[[Miss International 1975]] (29) *[[Miss International 1976]] (29) *[[Miss International 1977]] (29) *[[Miss International 1978]] (29) *[[Miss International 1980]] (30) |- ! Mayo |- | *[[Binibining Pilipinas 2025]] (1) *[[Miss International 1981]] (1) *[[Miss International 1982]] (2) *[[Miss International 1983]] (5) *[[Miss International 1984]] (5) *[[Miss International 1985]] (5) *[[Miss International 1986]] (5) *[[Papa Leon XIV]] (9) *Miss World 2026 (9; sa Ingles) *[[Miss International 1987]] (11) *[[Miss International 1988]] (12) *[[Miss International 1989]] (12) *[[Miss International 1990]] (19) |} {{col-2}} {| *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 45001–46000]]''' (23) *[[Miss International 1991]] (26) *[[Miss International 1992]] (28) *[[Miss International 1993]] (29) *[[Miss International 1994]] (29) *[[Miss International 1995]] (29) *[[Miss International 1996]] (29) *[[Miss International 1997]] (29) *[[Miss International 1998]] (29) *[[Miss International 1999]] (29) *[[Miss International 2000]] (31) *[[Miss International 2001]] (31) |- ! Hunyo |- | *[[Miss International 2002]] (3) *[[Miss International 2003]] (4) *[[Miss International 2004]] (7) *[[Miss International 2005]] (7) *[[Miss International 2006]] (7) *[[Miss International 2007]] (7) *[[Miss International 2008]] (7) *[[Miss International 2009]] (8) *[[Miss International 2010]] (8) *[[Miss International 2011]] (9) *[[Miss International 2012]] (9) *[[Miss International 2013]] (10) *[[Miss International 2014]] (11) *[[Miss International 2015]] (11) *[[Miss International 2016]] (11) *[[Miss International 2017]] (11) *[[Miss Earth 2004]] (11) *[[Miss Earth 2005]] (11) *[[Miss Earth 2025]] (11) *[[Miss Earth 2006]] (16) *[[Miss Earth 2007]] (16) *[[Katrina Johnson]] (16) *[[Miss Earth 2008]] (18) *[[Miss Earth 2009]] (18) *[[Miss Earth 2010]] (19) *[[Miss Earth 2011]] (22) *[[Miss Earth 2012]] (22) *[[Miss Earth 2013]] (22) *[[Miss Earth 2014]] (22) *[[Miss Earth 2015]] (22) *[[Miss Earth 2016]] (23) *[[Miss Earth 2017]] (23) *[[Miss Earth 2018]] (23) *[[Miss Earth 2019]] (23) *[[Miss Earth 2020]] (23) *[[Miss Earth 2021]] (23) *[[Miss Supranational 2013]] (23) *[[Miss Supranational 2022]] (27) |- ! Hulyo |- | *''[[This Is For]]'' (8) *[[Miss World 2026]] (10) |} {{col-end}} {{hidden end}} gbkvg9x5rdedv1cv87bl2whjzu1ply7 2168164 2168078 2025-07-10T08:12:15Z Allyriana000 119761 2168164 wikitext text/x-wiki {{userboxtop|align=right|backgroundcolor=#cedff2|bordercolor=#4E78A0 solid 5px;|extra-css=border-radius: 8px; padding-bottom:3px; padding-top:5px;|textcolor=black|toptext='''Allyriana000'''}} {{User en}} {{User Wikipedian For|year=2022|month=05|day=13}} {{User contrib|15,390}} {{Userboxbottom}}Magandang araw Pilipinas! Ako si Allyriana, at ako ay mahilig sa pagsubaybay sa mga patimapalak pagandahan tulad ng Miss Universe, Miss World, Miss Earth, at Miss International. Nagsimula akong mag-edit sa English Wikipedia noong Abril 4, 2021, subalit nagsimula lamang ako sa Wikipedia Tagalog noong Mayo 13, 2022. Ako ay ipinanganak sa [[Lungsod Quezon]], kung saan ako lumaki. Ang aking mga hilig ay gumuhit ng mga ''portrait'' ng mga tao at ng mga estruktura, manood ng mga Netflix ''series'' tulad ng RuPaul's Drag Race, The Crown, Money Heist at Grey's Anatomy, at kumanta. Ang aking mga paboritong kulay ay itim, ''navy blue'', ''beige'', ''pink'', at luntian. == Mga nagawang artikulo == === Talaan ng mga artikulo === Ang mga artikulong naka-'''''bold''''' ay ang mga artikulong '''tapos nang ilikha''' o may mga '''sapat na sanggunian''' na para sa mga nilalaman ng artikulo. Ang mga artikulong hindi naka-''bold'' ay ang mga artikulo kinakailangan pang dagdagan ng sapat na impormasyon at sanggunian. Lahat na ng mga artikulo mula sa Cycle 1 ang naka-''bold''. 177 artikulo ang tapos na. Ang mga artikulong may asterisk ay mga artikulong naka-arkibo na ang mga sanggunian. ==== Cycle 1: 2021-2022 <small>(53 artikulo)</small> ==== {{hidden begin|border=#aaa 1px solid|titlestyle=text-align:center |title= Talaan ng mga artikulo mula sa Cycle 1}} {{col-begin}} {{col-2}} {| ! Hunyo |- | *'''[[Nadia Ferreira]]''' (10)* *'''[[Miss Universe Philippines]]''' (11)* |- ! Agosto |- | *'''[[Miss World 2023]]''' (2)* *'''[[Miss World 2018]]''' (3) *'''[[Miss World 2019]]''' (5) |- ! Setyembre |- | *'''[[Francisco Mañosa]]''' (1) *'''[[Andrea Meza]]''' (19) |- ! Oktubre |- | *'''[[Miss Universe 1952]]''' (4)* *'''[[Miss Universe 1953]]''' (6)* *'''[[Miss Universe 1954]]''' (7)* *'''[[Miss Universe 1955]]''' (10)* *'''[[Miss Universe 1956]]''' (10)* *'''[[Miss Universe 1957]]''' (11)* *'''[[Miss Universe 1958]]''' (12)* *'''[[Miss Universe 1959]]''' (24)* |- ! Nobyembre |- | *'''[[Miss Universe 1960]]''' (5) *'''[[Miss Universe 1961]]''' (6) *'''[[Miss Universe 1962]]''' (7) *'''[[Miss Universe 1963]]''' (8) *'''[[Miss World 1951]]''' (8) *'''[[Miss Universe 1964]]''' (9) *'''[[Miss Universe 1965]]''' (21) *'''[[Miss Universe 1966]]''' (25) *'''[[Miss Universe 1967]]''' (29) |} {{col-2}} {| |- ! Disyembre |- | *'''[[Miss Universe 1968]]''' (5)* *'''[[Miss Universe 1969]]''' (8) *'''[[Miss World 1952]]''' (8) *'''[[Miss World 1953]]''' (10) *'''[[Miss Universe 1970]]''' (11) *'''[[Miss Universe 1971]]''' (11) *'''[[Miss Universe 1972]]''' (12) *'''[[Miss Universe 1973]]''' (12) *'''[[Miss Universe 1974]]''' (13) *'''[[Miss World 1954]]''' (22) *'''[[Miss World 1955]]''' (23) *'''[[Miss Universe 1975]]''' (23) *'''[[Miss Universe 1976]]''' (23) *'''[[Miss Universe 1977]]''' (24) *'''[[Miss Universe 2012]]''' (24) *'''[[Miss Universe 1978]]''' (25) *'''[[Miss Universe 1979]]''' (25) *'''[[Miss Universe 1980]]''' (27) *'''[[Miss Universe 1981]]''' (27) *'''[[Miss Universe 1982]]''' (28) *'''[[Miss Universe 1983]]''' (28) *'''[[Miss Universe 1984]]''' (28) *'''[[Miss Universe 1985]]''' (30) *'''[[Miss Universe 1986]]''' (30) *'''[[Miss Universe 1987]]''' (30) *'''[[Miss Universe 1988]]''' (30) *'''[[Miss Universe 1989]]''' (30) *'''[[Miss Universe 2011]]''' (30) *'''[[Miss Universe 1990]]''' (31) |} {{col-end}} {{hidden end}} ==== Cycle 2: 2023 <small>(86 artikulo)</small> ==== {{hidden begin|border=#aaa 1px solid|titlestyle=text-align:center |title= Talaan ng mga artikulo mula sa Cycle 2}} {{col-begin}} {{col-2}} {| |- ! Enero |- | *'''[[Miss Universe 1991]]''' (3) *'''[[Miss World 1956]]''' (4) *'''[[Marisol Malaret]]''' (4) *'''[[Miss Universe 2023]]''' (5) *[[Miss World 2003]] (5) *'''[[Fenty Beauty]]''' (5) *'''[[Miss Universe 1992]]''' (8) *'''[[Miss Universe 2010]]''' (8) *[[Miss World 2005]] (8) *'''[[Miss Universe 1993]]''' (9) *'''[[Miss Universe 1999]]''' (9) *'''[[Miss Universe 1994]]''' (12) *'''[[Miss Universe 1995]]''' (12) *'''[[Miss Universe 1996]]''' (12) *'''[[Miss Universe 2000]]''' (12) *'''[[Miss Universe 2001]]''' (12) *'''[[Miss Universe 1997]]''' (13) *'''[[Miss Universe 1998]]''' (13) *'''[[Miss Universe 2002]]''' (13) *'''[[Miss Universe 2003]]''' (13) *'''[[Miss Universe 2004]]''' (13) *'''[[Miss Universe 2005]]''' (13) *'''[[Miss Universe 2006]]''' (13) *'''[[Miss Universe 2007]]''' (13) *'''[[R'Bonney Gabriel]]''' (15) *'''[[Mariam Habach]]''' (18) *'''[[Binibining Pilipinas 1964]]''' (23) *'''[[Binibining Pilipinas 1965]]''' (25) *'''[[Miss Universe 2008]]''' (25) *'''[[Miss World 1971]]''' (31) *'''[[Miss International 2023]]''' (31) |- ! Pebrero |- | *'''[[Binibining Pilipinas 1966]]''' (2) *'''[[Binibining Pilipinas 1967]]''' (2) *'''[[Anna Sueangam-iam]]''' (3) *'''[[Miss USA 1952]]''' (4) *'''[[Binibining Pilipinas 2023]]''' (6) *'''[[Miss World 1960]]''' (7) *'''[[Miss Universe Philippines 2023]]''' (18) *[[Julia Gama]] (22) *'''[[Binibining Pilipinas 1968]]''' (24) |- ! Marso |- | *'''[[Binibining Pilipinas 1969]]''' (4) *'''[[Miss World 1961]]''' (7) *'''[[Miss World 1962]]''' (22) *'''[[Miss World 1963]]''' (26) *'''[[Miss World 1967]]''' (30) |- ! Abril |- | *[[Miss World 2011]] (12) |} {{col-2}} *[[Miss World 2012]] (14) *[[Miss World 2013]] (14) *[[Miss World 2014]] (18) *[[Miss World 2015]] (20) *'''[[Binibining Pilipinas 2021]]''' (20) {| |- ! Mayo |- | *[[Kapuluang Mamanuca]] (1) *'''[[Miss World 1964]]''' (8) *'''[[Miss World 1976]]''' (10) *'''[[Miss World 1977]]''' (12) *'''[[Miss World 1978]]''' (12) |- ! Hunyo |- | *'''[[Miss Universe 2009]]''' (1) *'''[[Miss World 1965]]''' (1) *'''[[Miss World 1979]]''' (1) *'''[[Miss World 1966]]''' (3) *'''[[Miss World 1968]]''' (3) *'''[[Miss World 1969]]''' (3) *'''[[Miss World 1970]]''' (3) *'''[[Miss World 1972]]''' (3) *'''[[Miss World 1980]]''' (5) *'''[[Miss World 1973]]''' (6) *'''[[Miss World 1974]]''' (6) *'''[[Miss World 1981]]''' (6) *'''[[Miss World 1982]]''' (6) *'''[[Miss World 1983]]''' (7) *'''[[Miss World 1984]]''' (7) *'''[[Miss Universe Philippines 2024]]''' (10) *'''[[Miss World 1985]]''' (13) *[[Auckland]] (17) *'''[[Miss World 1986]]''' (26) |- ! Hulyo |- | *[[Zozibini Tunzi]] (6) *'''[[Miss World 1987]]''' (16) *'''[[Miss World 1988]]''' (31) |- ! Agosto |- | *'''[[Miss World 1989]]''' (1) *'''[[Miss World 2017]]''' (10) *'''[[Miss International 1960]]''' (10)* |- ! Setyembre |- | *[[Lalela Mswane]] (7) *'''[[Miss World 1990]]''' (19) |- ! Nobyembre |- | *'''[[Sheynnis Palacios]]''' (19) *'''[[Miss Universe 2024]]''' (19) |- ! Disyembre |- | *[[Miss International 2019]] (1) *'''[[Miss International 2024]]''' (12) |} {{col-end}} {{hidden end}} '''Cycle 3: 2024 <small>(95 artikulo + 2 artikulong Ingles)</small>'''{{hidden begin|border=#aaa 1px solid|titlestyle=text-align:center |title= Talaan ng mga artikulo mula sa Cycle 3}} {{col-begin}} {{col-2}} {| |- ! Enero |- | *'''[[Miss World 1991]]''' (8) *'''[[Miss World 1992]]''' (13) *'''[[Miss World 1993]]''' (14) *'''[[Miss World 1975]]''' (14) *[[Demi-Leigh Tebow]] (17) *''[[Iris Mittenaere]]'' (17) *[[Charlie Puth]] (18) *[[Gabriela Isler]] (18) *'''[[Miss World 1994]]''' (27) *'''[[Miss World 1995]]''' (27) *'''[[Miss World 1996]]''' (28) |- ! Pebrero |- | *'''[[Miss World 1997]]''' (10) |- ! Marso |- | *'''[[Miss World 1998]]''' (2)* *'''[[Miss World 1999]]''' (3) *'''[[Miss World 2000]]''' (3) *[[Miss Earth 2024]] (3) *[[Arkitekturang bernakular]] (4) *[[Miss World 2024]] (6) *'''[[Miss World 2001]]''' (8) *[[Karolina Bielawska]] (10) *[[Krystyna Pyszková]] (13) *[[Miss World 2002]] (15) *[[Nguyễn Huỳnh Kim Duyên]] (17) *[[Talaan ng mga bansa sa Miss Universe]] (17) *[[Shopee]] (21) |- ! Abril |- | *[[Ella Mai]] (3) *[[Binibining Pilipinas 2024]] (5) *[[Miss World 2004]] (8) *[[Miss World 2006]] (9) *[[Miss World 2007]] (10) *[[Miss World 2008]] (13) *[[Miss World 2016]] (20) *[[Tahanang Pilipino]] (24) |- ! Mayo |- | *[[Lacoste]] (6) *[[Adrastea (buwan)|Adrastea]] (6) *[[66391 Moshup]] (6) *[[3015 Candy]] (7) *[[3031 Houston]] (7) *[[Loewe (tatak ng moda)|Loewe]] (8) *[[Drita Ziri]] (9) *[[Bretman Rock]] (9) *[[Miss International 2018]] (10) *[[Chelsea Anne Manalo]] (23) *[[Miss Universe Philippines 2025]] (23) *[[Kim Kardashian]] (23) |- ! Hunyo |- | *'''Miss World Philippines 2024''' (4; sa Ingles) *[[Noelia Voigt]] (17) *'''Miss Universe Thailand 2024''' (19; sa Ingles) |} {{col-2}} {| *[[Binibining Pilipinas 2009]] (26) *[[Binibining Pilipinas 2019]] (27) *[[Angelica Lopez]] (30) |- ! Hulyo |- | *[[Miss Earth 2003]] (5) *[[Miss Supranational 2024]] (6) *[[Myrna Esguerra]] (8) *[[Alice Guo]] (16) *[[Krishnah Gravidez]] (20) *[[Pinoy Big Brother: Gen 11]] (21) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 10001–11000]]''' (21) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 11001–12000]]''' (21) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 12001–13000]]''' (21) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 13001–14000]]''' (22) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 14001–15000]]''' (23) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 15001–16000]]''' (23) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 16001–17000]]''' (24) *[[EJ Obiena]] (26) |- ! Agosto |- | *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 17001–18000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 18001–19000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 19001–20000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 20001–21000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 21001–22000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 22001–23000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 23001–24000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 24001–25000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 25001–26000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 26001–27000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 27001–28000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 28001–29000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 29001–30000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 30001–31000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 31001–32000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 32001–33000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 33001–34000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 34001–35000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 35001–36000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 36001–37000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 37001–38000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 38001–39000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 39001–40000]]''' (13) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 40001–41000]]''' (22) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 41001–42000]]''' (22) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 42001–43000]]''' (22) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 43001–44000]]''' (22) *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 44001–45000]]''' (22) |- ! Oktubre |- | *'''[[Miss International 1961]]''' (15) |- ! Nobyembre |- | *[[Miss Universe 2025]] (21) *[[Victoria Kjær Theilvig]] (21) |- ! Disyembre |- | *[[Miss International 1962]] (30) |}{{col-end}} {{hidden end}}'''Cycle 4: 2025 <small>(94 artikulo + 3 artikulong Ingles)</small>'''{{hidden begin|border=#aaa 1px solid|titlestyle=text-align:center |title= Talaan ng mga artikulo mula sa Cycle 4}} {{col-begin}} {{col-2}} {| |- ! Enero |- | *Miss USA 2025 (8; sa Ingles) *[[Miss Universe Philippines 2021]] (27) *[[Miss Universe Thailand]] (31) |- ! Pebrero |- | *[[Yllana Aduana]] (3) *[[Maison Schiaparelli]] (8) *[[Miss Grand International 2024]] (14) *[[CJ Opiaza]] (14) *[[Miss International 2025]] (21) |- ! Marso |- | *[[Miss Supranational 2025]] (3) *[[Pinoy Big Brother: Celebrity Collab Edition]] (9) *[[Sabrina Carpenter]] (21) *'''[[Aiah]]''' (23) *'''[[Colet (mang-aawit)|Colet]]''' (23) *Binibining Pilipinas 2025 (24; sa Ingles) |- ! Abril |- | *[[Miss International 1963]] (11) *[[Miss International 1964]] (11) *[[Miss International 1965]] (12) *[[Miss International 1967]] (13) *[[Miss International 1968]] (14) *[[Miss International 1969]] (14) *[[Miss International 1970]] (16) *[[Miss International 1971]] (17) *[[Miss International 1979]] (17) *[[Aurora Pijuan]] (17) *[[Miss International 1972]] (18) *[[Miss International 1973]] (21) *[[Miss International 1974]] (29) *[[Miss International 1975]] (29) *[[Miss International 1976]] (29) *[[Miss International 1977]] (29) *[[Miss International 1978]] (29) *[[Miss International 1980]] (30) |- ! Mayo |- | *[[Binibining Pilipinas 2025]] (1) *[[Miss International 1981]] (1) *[[Miss International 1982]] (2) *[[Miss International 1983]] (5) *[[Miss International 1984]] (5) *[[Miss International 1985]] (5) *[[Miss International 1986]] (5) *[[Papa Leon XIV]] (9) *Miss World 2026 (9; sa Ingles) *[[Miss International 1987]] (11) *[[Miss International 1988]] (12) *[[Miss International 1989]] (12) *[[Miss International 1990]] (19) |} {{col-2}} {| *'''[[Talaan ng mga planetang menor: 45001–46000]]''' (23) *[[Miss International 1991]] (26) *[[Miss International 1992]] (28) *[[Miss International 1993]] (29) *[[Miss International 1994]] (29) *[[Miss International 1995]] (29) *[[Miss International 1996]] (29) *[[Miss International 1997]] (29) *[[Miss International 1998]] (29) *[[Miss International 1999]] (29) *[[Miss International 2000]] (31) *[[Miss International 2001]] (31) |- ! Hunyo |- | *[[Miss International 2002]] (3) *[[Miss International 2003]] (4) *[[Miss International 2004]] (7) *[[Miss International 2005]] (7) *[[Miss International 2006]] (7) *[[Miss International 2007]] (7) *[[Miss International 2008]] (7) *[[Miss International 2009]] (8) *[[Miss International 2010]] (8) *[[Miss International 2011]] (9) *[[Miss International 2012]] (9) *[[Miss International 2013]] (10) *[[Miss International 2014]] (11) *[[Miss International 2015]] (11) *[[Miss International 2016]] (11) *[[Miss International 2017]] (11) *[[Miss Earth 2004]] (11) *[[Miss Earth 2005]] (11) *[[Miss Earth 2025]] (11) *[[Miss Earth 2006]] (16) *[[Miss Earth 2007]] (16) *[[Katrina Johnson]] (16) *[[Miss Earth 2008]] (18) *[[Miss Earth 2009]] (18) *[[Miss Earth 2010]] (19) *[[Miss Earth 2011]] (22) *[[Miss Earth 2012]] (22) *[[Miss Earth 2013]] (22) *[[Miss Earth 2014]] (22) *[[Miss Earth 2015]] (22) *[[Miss Earth 2016]] (23) *[[Miss Earth 2017]] (23) *[[Miss Earth 2018]] (23) *[[Miss Earth 2019]] (23) *[[Miss Earth 2020]] (23) *[[Miss Earth 2021]] (23) *[[Miss Supranational 2013]] (23) *[[Miss Supranational 2022]] (27) |- ! Hulyo |- | *''[[This Is For]]'' (8) *[[Miss World 2026]] (10) |} {{col-end}} {{hidden end}} 52t1vpfsaxnbuvh5csym388lt919638 0 320759 2168160 2134821 2025-07-10T06:38:51Z InternetArchiveBot 113521 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2168160 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement/Wikidata}} Ang '''Paliparang Suvarnabhumi''' ({{Lang-th|ท่าอากาศยานสุวรรณภูมิ}}, RTGS: Tha-akatsayan Suwannaphum, {{IPA-th|tʰâː.ʔāː.kàːt̚.sā.jāːn.sùʔ.wān.nā.pʰūːm|pron|Th-Suwannaphum.ogg}};<ref>{{Cite web |date=20 January 2010 |title=Suvarnabhumi Airport pronunciation: How to pronounce Suvarnabhumi Airport in Thai |url=http://www.forvo.com/word/suvarnabhumi_airport/#th |access-date=4 March 2017 |website=Forvo.com}}</ref> mula sa [[Wikang Sanskrito|Sanskritong]] {{Lang|sa|सुवर्णभूमि}} (''[[International Alphabet of Sanskrit Transliteration|Suvarṇabhūmi]]''), literal na 'ginintuang lupain') ({{Airport codes|BKK|VTBS}}), na kilala rin na hindi opisyal bilang '''Paliparang Bangkok''',<ref>{{Cite web |date=2015 |title=Bangkok Airport |url=http://www.bbc.co.uk/programmes/b050gnrd |access-date=21 December 2017 |publisher=BBC Three |quote=Series in which young Brits pass through Bangkok Airport to embark on adventures of a lifetime.}}</ref><ref>{{Cite web |title=Suvarnabhumi Airport (BKK) – Official Airports of Thailand (Bangkok Airport) |url=http://www.suvarnabhumiairport.com |access-date=21 December 2017}}</ref> ay isa sa dalawang [[paliparang pandaigdig]] na nagsisilbi sa [[Kalakhang Rehiyon ng Bangkok]], ang isa ay [[Paliparang Pandaigdig ng Don Mueang]] (DMK), na nananatiling bukas bilang isang pusod ng [[mas murang tagapaghatid]].<ref>{{Cite news |title=Don Mueang to be city budget air hub |work=[[Bangkok Post]] |url=http://www.bangkokpost.com/news/local/299677/don-mueang-to-be-city-budget-air-hub |access-date=2 July 2013}}</ref><ref>{{Cite web |title=AirAsia to shift to Don Mueang |url=http://www.nationmultimedia.com/business/AirAsia-to-shift-to-Don-Mueang-by-Oct-30184904-showAds1.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20131029183951/http://www.nationmultimedia.com/business/AirAsia-to-shift-to-Don-Mueang-by-Oct-30184904-showAds1.html |archive-date=29 October 2013 |access-date=2 July 2013}}</ref> Sakop ng Paliparang Suvarnabhumi ang isang lugar na {{Convert|3240|ha|km2 acre}}, na ginagawa itong isa sa pinakamalaking pandaigdigang paliparan sa [[Timog-silangang Asya]] at isang rehiyonal na pusod para sa pagpapalipad. Ang paliparan ay isa ring pangunahing Pusod ng Kargamentong Panghimpapawid (ika-20 pinaka-abalang sa 2019), na may itinalagang Airport Free Zone, pati na rin ang mga ugnayan sa kalsada patungo sa [[Silangang Ekonomikong Koredor]] (EEC) sa Motorway 7.<ref>{{Cite web |url=https://www.eeco.or.th/en/news/351 |title=An Update on the Progress of the High-Speed Railway connecting Three Airports |access-date=2022-11-01 |archive-date=2025-01-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250103001758/https://www.eeco.or.th/en/news/351 |url-status=dead }}</ref> == Etimolohiya == Ang pangalang ''Suvarnabhumi'' ay [[Wikang Sanskrito|Sanskrito]] para sa 'ginintuang lupain' ([[Devanagari]]: सुवर्णभूमि <small>[[International Alphabet of Sanskrit Transliteration|IAST]]</small>: ''Suvarṇabhūmi''; Suvarṇabhūmi; ''Suvarṇa''<ref>{{Cite web |title=Sanskrit Dictionary |url=http://sanskritdictionary.com/?iencoding=iast&q=suvar%E1%B9%87a&lang=sans&action=Search |access-date=5 October 2018 |publisher=Sanskrit Dictionary |archive-date=24 Septiyembre 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180924033517/http://sanskritdictionary.com/?iencoding=iast&q=suvar%E1%B9%87a&lang=sans&action=Search |url-status=dead }}</ref> ay 'ginto', ''Bhūmi''<ref>{{Cite web |title=Sanskrit Dictionary |url=http://sanskritdictionary.com/?iencoding=iast&q=bh%C5%ABmi&lang=sans&action=Search |access-date=5 October 2018 |publisher=Sanskrit Dictionary |archive-date=24 Septiyembre 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180924033400/http://sanskritdictionary.com/?iencoding=iast&q=bh%C5%ABmi&lang=sans&action=Search |url-status=dead }}</ref> ay 'lupa'; literal na 'ginintuang lupain'). Ang pangalan ay pinili ng yumaong [[Monarkiya ng Thailand|Haring]] [[Bhumibol Adulyadej]] na ang pangalan ay kinabibilangan ng ''Bhūmi'', na tumutukoy sa [[Budismo|Budista]] [[Suvarnabhumi|ginintuang kaharian]], na inaakalang nasa silangan ng [[Ilog Ganges|Ganges]], posibleng sa isang lugar sa Timog-silangang Asya. Sa Taylandiya, iginigiit ng mga proklamasyon ng pamahalaan at mga pambansang museo na ang Suvarnabhumi ay nasa isang lugar sa baybayin ng gitnang kapatagan, malapit sa sinaunang lungsod ng [[Distrito ng U Thong|U Thong]], na maaaring pinagmulan ng kulturang [[Kalakhang India|Indianisadong]] [[Dvaravati]].<ref>Damrong Rachanubhab, "History of Siam in the Period Antecedent to the Founding of Ayuddhya by King Phra Chao U Thong", ''Miscellaneous Articles: Written for the Journal of the Siam Society by His late Royal Highness Prince Damrong,'' Bangkok, 1962, pp. 49&#x2013;88, p. 54; Promsak Jermsawatdi, ''Thai Art with Indian Influences,'' New Delhi, Abhinav Publications, 1979, pp. 16&#x2013;24. </ref> Bagaman hindi pa napatunayan ang mga pag-aangkin, pinangalanan ng gobyerno ng Taylandita ang bagong paliparan ng Bangkok na Paliparang Suvarnabhumi, bilang pagpupugay sa tradisyong ito. [[Talaksan:Suvarnabhumi_Airport_tug-of-war_art.jpg|thumb| Isang paglalarawan ng "Pagbabati ng [[Kshira Sagara|Karagatan ng Gatas]]", ''[[Samudra-manthana|Samudra manthana]]'', sa paliparan]] == Kasaysayan == Ang paliparan ay kasalukuyang pangunahing pusod para sa [[Thai Airways International]], [[Ngiti ng Thai|Thai Smile]], at [[Bangkok Airways]], gayundin ang operasyong base para sa [[Thai Vietjet Air]], [[Thai AirAsia]], at [[Thai AirAsia X]]. Ito rin ay nagsisilbing rehiyonal na tarangkahan para sa iba't ibang dayuhang tagapagdala na kumukonekta sa Asya, Oceania, Europa, at Africa. Ang Suvarnabhumi ay opisyal na binuksan para sa limitadong pambansang lipad noong Setyembre 15, 2006, at binuksan para sa karamihan ng pambansa at lahat ng pandaigdigang komersiyal na lipad noong Setyembre 28, 2006.<ref>[https://www.usatoday.com/travel/flights/2006-09-15-bangkok-airport_x.htm "Bangkok's new airport opens to first commercial flights"], USA Today, 15 September 2006.</ref> == Mga sanggunian == [[Kategorya:Mga pinagmulan sa wikang Biyetnames ng CS1 (vi)]] [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng teksto sa wikang Thai]] 36ugvu8vqriuw52lqsg8l3kknv354dh 0 324379 2168162 2109894 2025-07-10T07:48:16Z Ivan P. Clarin 84769 2168162 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = Anjo Pertierra | image = | caption = | birth_name = Angelino Jose Pertierra | birth_date = {{birth date and age|1997|1|4}} | birth_place = [[Pasig]], [[Pilipinas]] | nationality = [[Pilipino]] | height = {{height|m=1.90}} | occupation = [[Aktor]], [[modelo]], manlalaro, tagapag-ulat | years_active = 2021-kasalukuyan | alma_mater = Unibersidad ng Mapua | spouse = engaged (2025) | website = {{Instagram|anjopertierra}} }} '''Angelino Jose "Anjo" Pertierra''', (isinilang ika Enero 4, 1997), ay isang Pilipinong tagapag-ulat, modelo at manlalaro sa Pilipinas. Siya ay kasalukuyang nakikita sa telebisyon sa [[Unang Hirit]] ng [[GMA Network]].<ref>https://peoplaid.com/2023/02/08/anjo-pertierra</ref> ==Karera== Si Pertierra ay isinilang noong ika 4, Enero 1997 ay nakapagtapos sa "Unibersidad ng Mapua" sa kursong Psychology. At kilala sa paglalaro ng Volleyball sa Pilipinas. Taon 2023 siya ay nakikita sa himpilan sa GMA Network ng [[GMA News and Public Affairs]] ay isa sa mga bagong tagapag-balita. ==Pilmograpiya== ===Telebisyon=== {| class = "wikitable" style = "font-size: 100%;" |- ! Taon !! Pamagat !! Ginampanan !! Himpilan |- | 2023 || ''[[Unang Hirit]]'' || rowspan="4"| Kanyang sarili || rowspan="4"| [[GMA Network]] |- | rowspan="3"| 2022 || ''Gen Z'' |- | ''Mano Po Legacy'' |- | ''TikToclock'' |} ==Sanggunian== {{reflist}} ==Talababa== * {{IMDb name|12768623}} [[Kategorya:Ipinanganak noong 1997]] [[Kategorya:Mga Pilipino]] [[Kategorya:Mga tagapagbalita mula sa GMA News and Public Affairs]] [[Kategorya:Mga Meteorolohiya mula sa Pilipinas]] [[Kategorya:Mga manlalarong Pilipino]] [[Kategorya:Mga personalidad sa telebisyon]] [[Kategorya:Mga lalaking modelo sa Pilipinas]] [[Kategorya:Mga taga-Kalakhang Maynila]] 5hegb8kjlpz9j9nyweccesxwljyujk8 2168163 2168162 2025-07-10T07:51:15Z Ivan P. Clarin 84769 2168163 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = Anjo Pertierra | image = | caption = | birth_name = Angelino Jose Pertierra | birth_date = {{birth date and age|1997|1|4}} | birth_place = [[Pasig]], [[Pilipinas]] | nationality = [[Pilipino]] | height = {{height|m=1.90}} | occupation = [[Aktor]], [[modelo]], manlalaro, tagapag-ulat | years_active = 2021-kasalukuyan | alma_mater = Unibersidad ng Mapua | spouse = engaged (2025) | website = {{Instagram|anjopertierra}} }} '''Angelino Jose "Anjo" Pertierra''', (isinilang ika Enero 4, 1997), ay isang Pilipinong tagapag-ulat, modelo at manlalaro sa Pilipinas. Siya ay kasalukuyang nakikita sa telebisyon sa [[Unang Hirit]] ng [[GMA Network]].<ref>https://peoplaid.com/2023/02/08/anjo-pertierra</ref> ==Karera== Si Pertierra ay isinilang noong ika 4, Enero 1997 ay nakapagtapos sa "Unibersidad ng Mapua" sa kursong Psychology. At kilala sa paglalaro ng Volleyball sa Pilipinas. Taon 2023 siya ay nakikita sa himpilan sa GMA Network ng [[GMA News and Public Affairs]] ay isa sa mga bagong tagapag-balita. ==Pilmograpiya== ===Telebisyon=== {| class = "wikitable" style = "font-size: 100%;" |- ! Taon !! Pamagat !! Ginampanan !! Himpilan |- | 2023 || ''[[Unang Hirit]]'' || rowspan="4"| Kanyang sarili || rowspan="4"| [[GMA Network]] |- | rowspan="3"| 2022 || ''Gen Z'' |- | ''Mano Po Legacy'' |- | ''TikToclock'' |} ==Sanggunian== {{reflist}} ==Talababa== * {{IMDb name|12768623}} [[Kategorya:Ipinanganak noong 1997]] [[Kategorya:Mga Pilipino]] [[Kategorya:Mga tagapagbalita mula sa GMA News and Public Affairs]] [[Kategorya:Mga tagapagbalita mula sa Pilipinas]] [[Kategorya:Mga Meteorolohiya mula sa Pilipinas]] [[Kategorya:Mga manlalarong Pilipino]] [[Kategorya:Mga personalidad sa telebisyon]] [[Kategorya:Mga lalaking modelo sa Pilipinas]] [[Kategorya:Mga taga-Kalakhang Maynila]] 60rr9ydw8jl74dcyeqm1ygx3hbfodl5 0 326212 2168165 2093500 2025-07-10T08:41:54Z Sheena Aloner 138068 2168165 wikitext text/x-wiki {{cleanup|reason=Kailangang ayusin ang baybay, balarila at pagkakasulat. Kailangan din isalin ang mga banyagang salita.|date=Disyembre 2023}} {{Infobox person|name=Malala Yousafzai|native_name=ملاله یوسفزۍ|native_name_lang=ps|image=Shinzō Abe and Malala Yousafzai (1) (cropped).jpg|caption=Si Yousafzai sa isang event noong 2019|birth_date={{birth date and age|df=yes|1997|7|12}}|birth_place=[[Mingora]], [[North-West Frontier Province]], Pakistan<ref name=whoswho>{{Who's Who | author=Anon| title=Yousafzai, Malala | id=U282567 | year=2019 | doi=10.1093/ww/9780199540884.013.U282567| edition=online [[Oxford University Press]]|location=Oxford}}</ref>|education=[[Lady Margaret Hall, Oxford]] ([[Bachelor of Arts|BA]])|occupation=Activist for [[female education]]<!-- no longer a student-->|organisation=[[Malala Fund]]|spouse={{marriage|Asser Malik|2021}}<ref>{{cite web |title=Malala Yousafzai announces her marriage on Twitter |url=https://www.cbc.ca/news/world/malala-yousafzai-marriage-announcement-twitter-human-rights-campaigner-1.6243231 |website=CBC News |publisher=Associated Press |access-date=9 November 2021 |date=9 November 2021 |archive-date=9 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211109224521/https://www.cbc.ca/news/world/malala-yousafzai-marriage-announcement-twitter-human-rights-campaigner-1.6243231 |url-status=live }}</ref>|father=[[Ziauddin Yousafzai]]<ref name="Tighe 2017" />|mother=Toor Pekai Yousafzai<ref name="Tighe 2017">{{cite web | last=Tighe | first=Siobhann | title=Malala Yousafzai's mother: Out of the shadows | publisher=BBC News | date=18 April 2017 | url=https://www.bbc.com/news/world-39550681 | access-date=13 January 2021 | archive-date=19 April 2021 | archive-url=https://web.archive.org/web/20210419010726/https://www.bbc.com/news/world-39550681 | url-status=live }}</ref>|awards=|honours=[[2014 Nobel Peace Prize|Nobel Peace Prize]] (2014)|website={{URL|https://malala.org/}}}} Si '''Malala Yousafzai''' ({{Lang-ur|{{Nastaliq|ملالہ یوسفزئی}}}}, {{Lang-ps|ملاله یوسفزۍ}}, bigkas: [məˈlaːlə jusəfˈzəj]; ay ipinanganak noong 12 Hulyo 1997.<ref name="BBC2012" /> Siya ay isang babaeng [[Pakistani]] at [[aktibista]]. Noon 2014, Siya ang nagkamit ng Gantimpalang Nobel <ref>{{Cite news |date=10 October 2014 |title=Malala Yousafzai Becomes Youngest-Ever Nobel Prize Winner |url=http://www.people.com/article/malala-yousafzai-wins-nobel-prize |url-status=live |access-date=11 October 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141010211003/http://www.people.com/article/malala-yousafzai-wins-nobel-prize |archive-date=10 October 2014}}</ref> sa edad na labing-pito. Siya ang pinakabatang nagwagi ng Nobel Prize sa mundo, ang pangalawang Pakistani at ang unang [[Mga Pastun|Pastun]] na nakatanggap ng gantimpalang Nobel . Si Yousafzai ay isang tagapag-taguyod ng karapatang pantao para sa edukasyon ng mga kababaihan at mga kabataan sa kanyang tinubuang lupa, sa Swat, kung saan pinagbawalan ng mga Pakistani Taliban ang mga batang babae na pumasok sa paaralan. Ang kaniyang adbokasiya ay lumago sa isang internasyonal na kilusan, at ayon sa dating Punong Ministro na si Shahid Khaqan Abbasi, siya ay naging "pinakakilalang mamamayan" ng Pakistan. <ref>{{Cite news |last=Johnson |first=Kay |date=28 March 2018 |title=Nobel winner Malala in tears on emotional return to Pakistan |language=en-US |publisher=Reuter's |url=https://www.reuters.com/article/us-pakistan-malala/nobel-winner-malala-in-tears-on-emotional-return-to-pakistan-idUSKBN1H503U |url-status=live |access-date=29 March 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180329104615/https://www.reuters.com/article/us-pakistan-malala/nobel-winner-malala-in-tears-on-emotional-return-to-pakistan-idUSKBN1H503U |archive-date=29 March 2018}}</ref> Siya ang anak na babae ng aktibistang si Ziauddin Yousafzai, siya ay isinilang sa isang Yusufzai Pashtun na pamilya sa Swat at ipinangalan sa isang Agpanong bayani na si Malalai ng Maiwand. Sina Abdul Ghaffar Khan, [[Barack Obama]], at [[Benazir Bhutto]] ang kanyang mga huwaran, <ref name="aj3">{{Cite web |last=Waraich |first=Omar |date=23 December 2014 |title=Malala, Obama, socialism: Nobel laureate's political views are complex |url=http://america.aljazeera.com/articles/2014/12/23/-hold-malala-obamasocialismnobellaureatespoliticalviewscomplex.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20151222115715/http://america.aljazeera.com/articles/2014/12/23/-hold-malala-obamasocialismnobellaureatespoliticalviewscomplex.html |archive-date=22 December 2015 |access-date=6 June 2021 |website=[[Al Jazeera America]]}}</ref> naging inspirasyon din niya ang mga kaisipan at makataong gawain ng kanyang ama. <ref name="ReferenceA">{{Cite news |date=10 December 2014 |title=Following in Benazir's footsteps, Malala aspires to become PM of Pakistan |language=en-US |work=[[The Express Tribune]] |url=http://tribune.com.pk/story/804589/malala-yousafzai-17-to-receive-nobel-peace-prize/ |url-status=live |access-date=12 September 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160817123941/http://tribune.com.pk/story/804589/malala-yousafzai-17-to-receive-nobel-peace-prize/ |archive-date=17 August 2016}}</ref> Noong unang bahagi ng taong 2009, noong siya ay labing-isang taong gulang, sumulat siya ng isang blog sa ilalim ng kanyang pangalang-panulat ''na Gul Makai'' para sa [[BBC|BBC Urdu]] upang idetalye ang kaniyang buhay sa panahon ng pananakop ng mga Taliban sa Swat. Nang sumunod na tag-araw, ang mamamahayag na si Adam B. Ellick ay gumawa ng dokumentaryo para ''New York Times'' patungkol sa kaniyang buhay habang inilunsad ng Hukbong Sandatahan ng Pakistan ang operasyong Rah-e-Rast laban sa mga militante sa Swat. Noong 2011, natanggap niya ang kauna-unahang Pambansang Gantimpala para sa Kapayapaan ng Kabataan sa Pakistan. <ref>{{Cite news |last=D'Amours |first=Jillian Kestler |title=Malala Yousafzai made an honorary Canadian citizen |work=Al Jazeera |url=http://www.aljazeera.com/news/2017/04/malala-yousafzai-honorary-canadian-citizen-170412173952908.html |url-status=live |access-date=29 December 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171230114505/http://www.aljazeera.com/news/2017/04/malala-yousafzai-honorary-canadian-citizen-170412173952908.html |archive-date=30 December 2017}}</ref> <ref>{{Cite news |date=15 October 2013 |title=Malala Yousafzai Receiving Honorary Canadian Citizenship Wednesday |work=The Huffington Post |agency=The Canadian Press |url=http://www.huffingtonpost.ca/2013/10/15/malala-yousafzai-canadian_n_4104356.html |url-status=live |access-date=17 October 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131016153538/http://www.huffingtonpost.ca/2013/10/15/malala-yousafzai-canadian_n_4104356.html |archive-date=16 October 2013}}</ref> Naging tanyag siya, sa pagbibigay ng mga panayam sa mga pahayagan at telebisyon, at hinirang para sa International Children's Peace Prize ng aktibistang si [[Desmond Tutu]]. ==Mga sanggunian== {{Reflist}} [[Kategorya:Kababaihan at edukasyon]] [[Kategorya:Nabubuhay na mga tao]] [[Kategorya:Ipinanganak noong 1997]] n52yabpqqtm392ztxkr0chg1tf84dub 2168166 2168165 2025-07-10T08:47:39Z Sheena Aloner 138068 2168166 wikitext text/x-wiki {{cleanup|reason=Kailangang ayusin ang baybay, balarila at pagkakasulat. Kailangan din isalin ang mga banyagang salita.|date=Disyembre 2023}} {{Infobox person|name=Malala Yousafzai|native_name=ملاله یوسفزۍ|native_name_lang=ps|image=Shinzō Abe and Malala Yousafzai (1) (cropped).jpg|caption=Si Yousafzai sa isang event noong 2019|birth_date={{birth date and age|df=yes|1997|7|12}}|birth_place=[[Mingora]], [[North-West Frontier Province]], Pakistan<ref name=whoswho>{{Who's Who | author=Anon| title=Yousafzai, Malala | id=U282567 | year=2019 | doi=10.1093/ww/9780199540884.013.U282567| edition=online [[Oxford University Press]]|location=Oxford}}</ref>|education=[[Lady Margaret Hall, Oxford]] ([[Bachelor of Arts|BA]])|occupation=Activist for [[female education]]<!-- no longer a student-->|organisation=[[Malala Fund]]|spouse={{marriage|Asser Malik|2021}}<ref>{{cite web |title=Malala Yousafzai announces her marriage on Twitter |url=https://www.cbc.ca/news/world/malala-yousafzai-marriage-announcement-twitter-human-rights-campaigner-1.6243231 |website=CBC News |publisher=Associated Press |access-date=9 November 2021 |date=9 November 2021 |archive-date=9 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211109224521/https://www.cbc.ca/news/world/malala-yousafzai-marriage-announcement-twitter-human-rights-campaigner-1.6243231 |url-status=live }}</ref>|father=[[Ziauddin Yousafzai]]<ref name="Tighe 2017" />|mother=Toor Pekai Yousafzai<ref name="Tighe 2017">{{cite web | last=Tighe | first=Siobhann | title=Malala Yousafzai's mother: Out of the shadows | publisher=BBC News | date=18 April 2017 | url=https://www.bbc.com/news/world-39550681 | access-date=13 January 2021 | archive-date=19 April 2021 | archive-url=https://web.archive.org/web/20210419010726/https://www.bbc.com/news/world-39550681 | url-status=live }}</ref>|awards=|honours=[[2014 Nobel Peace Prize|Nobel Peace Prize]] (2014)|website={{URL|https://malala.org/}}}} Si '''Malala Yousafzai''' ({{Lang-ur|{{Nastaliq|ملالہ یوسفزئی}}}}, {{Lang-ps|ملاله یوسفزۍ}}, bigkas: [məˈlaːlə jusəfˈzəj]; ay ipinanganak noong 12 Hulyo 1997.<ref name="BBC2012" /> Siya ay isang babaeng [[Pakistani]] at [[aktibista]]. Noong taong 2014, Siya ang nagkamit ng Gantimpalang Nobel <ref>{{Cite news |date=10 October 2014 |title=Malala Yousafzai Becomes Youngest-Ever Nobel Prize Winner |url=http://www.people.com/article/malala-yousafzai-wins-nobel-prize |url-status=live |access-date=11 October 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141010211003/http://www.people.com/article/malala-yousafzai-wins-nobel-prize |archive-date=10 October 2014}}</ref> sa edad na labing-pito. Siya din ang pinakabatang nagwagi nito sa buong mundo, ang pangalawang Pakistani at ang unang [[Mga Pastun|Pastun]] na nakatanggap ng gantimpalang Nobel . Si Yousafzai ay isang tagapag-taguyod ng karapatang pantao para sa edukasyon ng mga kababaihan at mga kabataan sa kaniyang tinubuang lupa, sa Swat, kung saan pinagbawalan ng mga Pakistaning Taliban ang mga batang babae na pumasok sa paaralan. Ang kaniyang adbokasiya ay lumago at naging isang internasyonal na kilusan, at ayon sa dating Punong Ministro na si Shahid Khaqan Abbasi, siya ay naging "pinakakilalang mamamayan" ng Pakistan. <ref>{{Cite news |last=Johnson |first=Kay |date=28 March 2018 |title=Nobel winner Malala in tears on emotional return to Pakistan |language=en-US |publisher=Reuter's |url=https://www.reuters.com/article/us-pakistan-malala/nobel-winner-malala-in-tears-on-emotional-return-to-pakistan-idUSKBN1H503U |url-status=live |access-date=29 March 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180329104615/https://www.reuters.com/article/us-pakistan-malala/nobel-winner-malala-in-tears-on-emotional-return-to-pakistan-idUSKBN1H503U |archive-date=29 March 2018}}</ref> Siya ang anak na babae ng aktibistang si Ziauddin Yousafzai, siya ay isinilang sa isang Yusufzai Pashtun na pamilya sa Swat at ipinangalan sa isang Agpanong bayani na si Malalai ng Maiwand. Sina Abdul Ghaffar Khan, [[Barack Obama]], at [[Benazir Bhutto]] ang kanyang mga huwaran, <ref name="aj3">{{Cite web |last=Waraich |first=Omar |date=23 December 2014 |title=Malala, Obama, socialism: Nobel laureate's political views are complex |url=http://america.aljazeera.com/articles/2014/12/23/-hold-malala-obamasocialismnobellaureatespoliticalviewscomplex.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20151222115715/http://america.aljazeera.com/articles/2014/12/23/-hold-malala-obamasocialismnobellaureatespoliticalviewscomplex.html |archive-date=22 December 2015 |access-date=6 June 2021 |website=[[Al Jazeera America]]}}</ref> naging inspirasyon din niya ang mga kaisipan at makataong gawain ng kanyang ama. <ref name="ReferenceA">{{Cite news |date=10 December 2014 |title=Following in Benazir's footsteps, Malala aspires to become PM of Pakistan |language=en-US |work=[[The Express Tribune]] |url=http://tribune.com.pk/story/804589/malala-yousafzai-17-to-receive-nobel-peace-prize/ |url-status=live |access-date=12 September 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160817123941/http://tribune.com.pk/story/804589/malala-yousafzai-17-to-receive-nobel-peace-prize/ |archive-date=17 August 2016}}</ref> Noong unang bahagi ng taong 2009, siya ay labing-isang taong gulang, sumulat siya ng isang blog sa ilalim ng kanyang pangalang-panulat ''na Gul Makai'' para sa [[BBC|BBC Urdu]] upang idetalye ang kaniyang buhay sa panahon ng pananakop ng mga Taliban sa Swat. Nang sumunod na tag-araw, ang mamamahayag na si Adam B. Ellick ay gumawa ng dokumentaryo para ''New York Times'' patungkol sa kaniyang buhay habang inilulunsad ng Hukbong Sandatahan ng Pakistan ang operasyong Rah-e-Rast laban sa mga militanteng grupo sa Swat. Noong taong 2011, natanggap niya ang kauna-unahang Pambansang Gantimpala para sa Kapayapaan ng mga Kabataan sa Pakistan. <ref>{{Cite news |last=D'Amours |first=Jillian Kestler |title=Malala Yousafzai made an honorary Canadian citizen |work=Al Jazeera |url=http://www.aljazeera.com/news/2017/04/malala-yousafzai-honorary-canadian-citizen-170412173952908.html |url-status=live |access-date=29 December 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171230114505/http://www.aljazeera.com/news/2017/04/malala-yousafzai-honorary-canadian-citizen-170412173952908.html |archive-date=30 December 2017}}</ref> <ref>{{Cite news |date=15 October 2013 |title=Malala Yousafzai Receiving Honorary Canadian Citizenship Wednesday |work=The Huffington Post |agency=The Canadian Press |url=http://www.huffingtonpost.ca/2013/10/15/malala-yousafzai-canadian_n_4104356.html |url-status=live |access-date=17 October 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131016153538/http://www.huffingtonpost.ca/2013/10/15/malala-yousafzai-canadian_n_4104356.html |archive-date=16 October 2013}}</ref> Naging tanyag siya, sa pagbibigay ng mga panayam sa mga pahayagan at telebisyon, at hinirang para sa International Children's Peace Prize ng aktibistang si [[Desmond Tutu]]. ==Mga sanggunian== {{Reflist}} [[Kategorya:Kababaihan at edukasyon]] [[Kategorya:Nabubuhay na mga tao]] [[Kategorya:Ipinanganak noong 1997]] hi6o1wguvghiz4mxxqj8pimsnpw2te1 0 326869 2168115 2154728 2025-07-10T02:21:19Z InternetArchiveBot 113521 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2168115 wikitext text/x-wiki {{Infobox beauty pageant|photo=Lisa Hanna (Miss World 1993).jpg|caption=Lisa Hanna|winner='''[[Lisa Hanna]]'''|represented='''{{flagicon|Jamaica}} Hamayka'''|best national costume=Karminder Kaur-Virk<br>{{flagicon|IND}} Indiya|personality=Charlotte Als<br>{{flagicon|Denmark}} Dinamarka|photogenic=Barbara Chiappini<br>{{flagu|Italya}}|date=27 Nobyembre 1993|presenters={{Hlist|Pierce Brosnan|Doreen Morris|Gina Tolleson|Kim Alexis}}|venue=Sun City Entertainment Center, Sun City, [[Timog Aprika]]|broadcaster={{Hlist|[[E!]]|SABC}}|entrants=81|placements=10|debuts={{Hlist|Eslobakya|Litwanya|Republikang Tseko}}|returns={{Hlist|Honduras|Simbabwe}}|withdraws={{Hlist|Czechoslovakia|Lupanglunti|Peru|Rumanya|Sambia|Seykelas|Ukranya|Unggarya}}|before=[[Miss World 1992|1992]]|next=[[Miss World 1994|1994]]}} Ang '''Miss World 1993''' ang ika-43 na edisyon ng [[Miss World]] pageant, na ginanap noong 27 Nobyembre 1993 sa Sun City Entertainment Center sa Sun City, [[South Africa|Timog Aprika]].<ref>{{Cite news |date=28 Nobyembre 1993 |title=Miss Jamaica named Miss World |language=en |pages=9 |work=Lewiston Morning Tribune |url=https://books.google.com.ph/books?id=87ReAAAAIBAJ&lpg=PA9&dq=%22Miss%20World%22&pg=PA9#v=onepage&q=%22Miss%20World%22&f=false |access-date=23 Marso 2025 |via=Google Books}}</ref><ref>{{Cite news |last=Stone |first=Chuck |date=29 Setyembre 1993 |title=Small signs of improving racial equality |language=en |pages=4 |work=The Telegraph |url=https://books.google.com.ph/books?id=rY5KAAAAIBAJ&lpg=PA4&dq=%22Miss%20World%22&pg=PA4#v=onepage&q=%22Miss%20World%22&f=false |access-date=23 Marso 2025 |via=Google Books}}</ref> Pagkatapos ng kompetisyon, kinoronahan ni Julia Kourotchkina ng [[Rusya]] si Lisa Hanna bilang Miss World 1993.<ref>{{Cite news |date=28 Nobyembre 1993 |title=Miss Jamaica selected Miss World |language=en |pages=2 |work=Daily Times |url=https://books.google.com.ph/books?id=XtRFAAAAIBAJ&lpg=PA2&dq=%22Miss%20World%22&pg=PA2#v=onepage&q=%22Miss%20World%22&f=false |access-date=23 Marso 2025 |via=Google Books}}</ref><ref>{{Cite news |date=27 Nobyembre 1993 |title=Jamaican TV announcer wins Miss World crown |language=en |pages=51 |work=Lawrence Journal-World |url=https://books.google.com.ph/books?id=JE8yAAAAIBAJ&lpg=PA51&dq=%22Miss%20World%22&pg=PA51#v=onepage&q=%22Miss%20World%22&f=false |access-date=23 Marso 2025 |via=Google Books}}</ref><ref>{{Cite news |date=28 Nobyembre 1993 |title=Jamaican named Miss World |language=en |pages=9 |work=The Albany Herald |url=https://books.google.com.ph/books?id=MNxEAAAAIBAJ&lpg=PA9&dq=%22Miss%20World%22&pg=PA9#v=onepage&q=%22Miss%20World%22&f=false |access-date=23 Marso 2025 |via=Google Books}}</ref> Ito ang ikatlong beses na nanalo ang Hamayka bilang Miss World.<ref>{{Cite web |date=26 Nobyembre 2021 |orig-date=28 Nobyembre 1993 |title=Father of Miss World 1993 Lisa Hanna could hardly wait for her return |url=https://jamaica-gleaner.com/article/esponsored/20211126/father-miss-world-1993-lisa-hanna-could-hardly-wait-her-return |archive-url=https://web.archive.org/web/20250323173851/https://jamaica-gleaner.com/article/esponsored/20211126/father-miss-world-1993-lisa-hanna-could-hardly-wait-her-return |archive-date=23 Marso 2025 |access-date=23 Marso 2025 |website=The Gleaner |language=en}}</ref> Nagtapos bilang first runner-up si Palesa Mofokeng ng Timog Aprika, habang nagtapos bilang second runner-up si [[Ruffa Gutierrez]] ng Pilipinas.<ref>{{Cite news |date=28 Nobyembre 1993 |title=Miss Jamaica wins Miss World title |language=en |pages=39 |work=The News |url=https://books.google.com.ph/books?id=G_9TAAAAIBAJ&lpg=PA39&dq=%22Miss%20World%22&pg=PA39#v=onepage&q=%22Miss%20World%22&f=false |access-date=23 Marso 2025 |via=Google Books}}</ref><ref>{{Cite news |date=28 Nobyembre 1993 |title=Miss Jamaica wins Miss World |language=en |pages=3 |work=Record-Journal |url=https://books.google.com.ph/books?id=5A1IAAAAIBAJ&lpg=PA3&dq=%22Miss%20World%22&pg=PA3#v=onepage&q=%22Miss%20World%22&f=false |access-date=23 Marso 2025 |via=Google Books}}</ref><ref>{{Cite news |date=26 Nobyembre 1993 |title=Miss Jamaica named Miss World |language=en |pages=57 |work=The Day |url=https://books.google.com.ph/books?id=8_ggAAAAIBAJ&lpg=PA57&dq=%22Miss%20World%22&pg=PA57#v=onepage&q=%22Miss%20World%22&f=false |access-date=23 Marso 2025 |via=Google Books}}</ref> Mga kandidata mula sa walumpu't-isang bansa at teritoryo ang lumahok sa kompetisyong ito.<ref>{{Cite news |last=Cohen |first=Tom |date=27 Nobyembre 1993 |title=Jamaican crowned Miss World |language=en |pages=30 |work=Herald-Journal |url=https://books.google.com.ph/books?id=VTcfAAAAIBAJ&lpg=PA30&dq=%22Miss%20World%22&pg=PA30#v=onepage&q=%22Miss%20World%22&f=false |access-date=23 Marso 2025 |via=Google Books}}</ref> Pinangunahan nina Pierce Brosnan at Doreen Morris ang kompetisyon, samantalang sina [[Miss World 1990]] Gina Tolleson at Kim Alexis ang nagbigay ng komentaryo sa buong kompetisyon.<ref>{{Cite news |date=28 Nobyembre 1993 |title=Miss Jamaica wins Miss World |language=en |pages=5 |work=Kingman Daily Miner |url=https://books.google.com.ph/books?id=EOIuAAAAIBAJ&lpg=PA5&dq=%22Miss%20World%22&pg=PA5#v=onepage&q=%22Miss%20World%22&f=false |access-date=23 Marso 2025 |via=Google Books}}</ref><ref>{{Cite news |date=28 Nobyembre 1993 |title=Jamaican TV announcer is Miss World |language=en |pages=8 |work=Beaver Country Times |url=https://books.google.com.ph/books?id=O7siAAAAIBAJ&lpg=PA8&dq=%22Miss%20World%22&pg=PA8#v=onepage&q=%22Miss%20World%22&f=false |access-date=23 Marso 2025 |via=Google Books}}</ref> Nagtanghal sina George Benson, PJ Powers, Chrissy Caine at Vicky Sampson sa edisyong ito.<ref name=":0">{{Cite news |date=29 Nobyembre 1993 |title=Ruffa is 2nd runner-up in Miss World competition |language=en |pages=2 |work=Manila Standard |url=https://books.google.com.ph/books?id=72FhAAAAIBAJ&lpg=PA2&dq=%22Miss%20World%22&pg=PA2#v=onepage&q=%22Miss%20World%22&f=false |access-date=23 Marso 2025 |via=Google Books}}</ref> == Kasaysayan == [[Talaksan:Sun_City_Casino,_Sun_City,_North_West,_South_Africa_(20530983455).jpg|thumb|250x250px|Sun City, ang lokasyon ng Miss World 1993]] === Lokasyon at petsa === Matapos maganap ang Miss World 1992 sa Sun City, nilagdaan ng mga Morley ang isang kontrata sa Sun International upang idaos muli ang kompetisyon sa Palace of the Lost City sa Sun City sa susunod na tatlong taon. Dahil dito, magaganap muli sa Sun City ang kompetisyon hanggang sa taong 1995. === Pagpili ng mga kalahok === Ang mga kalahok mula sa walumpu't-isang bansa at teritoryo ay napili upang lumahok sa kompetisyon. Tatlong kandidata ang nailuklok matapos ang pag-urong ng orihinal na kalahok. ==== Mga pagpalit ==== Dapat sanang lalahok si Silvia Lakatošová ng Eslobakya sa edisyong ito ngunit dahil sa hindi isiniwalat na dahilan, siya ay pinalitan ni Dana Vojtechovska. Hindi rin lumahok si Miss Iceland 1993 Svala Björk Arnardóttir dahil sa hindi isiniwalat na dahilan, at siya ay pinalitan ng kanyang ''runner-up'' na si Guðrún Rut Hreiðarsdóttir. Iniluklok ang ''second runner-up'' ng Miss Russia 1993 na si Olga Syssoeva dahil hindi umabot sa ''age requirement'' ang nagwagi na si Anna Baychik. Si Baychik ay labing-anim na taong-gulang pa lamang.<ref>{{Cite web |last=Gransden |first=Gregory |date=10 Setyembre 1993 |title=Russian beauty queen unable to compete internationally |url=https://www.upi.com/Archives/1993/09/10/Russian-beauty-queen-unable-to-compete-internationally/8304307697561/ |access-date=23 Marso 2025 |website=UPI Archives |language=en}}</ref> Dapat sanang lalahok si Miss Turkey 1993 Arzum Onan sa edisyong ito. Gayunpaman, dahil nanalo na ito bilang Miss Europe 1993, hindi na ito maaaring sumali sa Miss World, at siya ay pinalitan ng kanyang ''runner-up'' na si Emel Yıldırım.<ref>{{Cite web |date=20 Pebrero 2025 |title=Arzum Onan |url=https://www.hurriyet.com.tr/haberleri/arzum-onan |access-date=23 Marso 2025 |website=Hürriyet |language=tr}}</ref> ==== Mga unang pagsali, pagbalik, at pag-urong ==== Lumahok sa unang pagkakataon ang mga bansang Eslobakya, Litwanya, at Republikang Tseko sa edisyong ito. Bumalik sa edisyong ito ang mga bansang Simbabwe na huling sumali noong [[Miss World 1982|1982]], at Honduras na huling sumali noong [[Miss World 1991|1991]]. Hindi sumali ang mga bansang Czechoslovakia, Lupanglunti, Peru, Rumanya, Sambia, Seykelas, Ukranya, at Unggarya sa edisyong ito. Hindi sumali ang Czechoslovakia matapos itong mahati sa dalawang bansang Eslobaya at Republikang Tseko. Hindi lumahok si Mónika Patricia Sáez ng Peru sa edisyong ulit dahil sa problema sa pananalapi. Hindi sumali sina Rita Onisca Muresan ng Rumanya<ref>{{Cite web |last= |date=6 Hulyo 2013 |title=Adevarul despre participarea Ritei Muresan la Miss Romania! Uite cum s-a prezentat in fata juriului si cu ce a plecat acasa! |url=https://www.cancan.ro/adevarul-despre-participarea-ritei-muresan-la-miss-romania-uite-cum-s-a-prezentat-in-fata-juriului-si-cu-ce-a-plecat-acasa-14981160 |access-date=24 Marso 2025 |website=Cancan |language=ro}}</ref> at Irina Barabash ng Ukranya dahil sa hindi isiniwalat na dahilan. Kalaunan ay natuklasan na si Barabash ay kasal na at buntis.<ref>{{Cite web |date=23 Disyembre 2010 |title="Мисс Украина": 7 победительниц — с олигархами, 4 — не у дел |trans-title="Miss Ukraine": 7 Winners Are With Oligarchs, 4 Are Out of Work |url=http://www.segodnya.ua/culture/showbiz/micc-ukraina-7-pobeditelnits-%E2%80%94-c-oliharkhami-4-%E2%80%94-ne-u-del.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170608222116/http://www.segodnya.ua/culture/showbiz/micc-ukraina-7-pobeditelnits-%E2%80%94-c-oliharkhami-4-%E2%80%94-ne-u-del.html |archive-date=8 Hunyo 2017 |access-date=23 Marso 2025 |website=Segodnya}}</ref> Hindi sumali ang mga bansang Lupanglunti, Sambia, Seykelas, at Unggarya sa edisyong ito matapos na mabigo ang kanilang organisasyong pambansa na magdaos ng kompetisyong pambansa o magtalaga ng kalahok. Dapat sanang lalahok ang Tsina sa unang pagkakataon sa edisyong ito sa katauhan ni Pan Tao Wang-Yin,<ref>{{Cite web |date=11 Mayo 1993 |title=Anhui beauty to represent China in Miss World pageant |url=https://eresources.nlb.gov.sg/newspapers/digitised/page/straitstimes19930511-1.1.6 |access-date=23 Marso 2025 |website=The Straits Times |language=en |via=National Library Board}}</ref><ref>{{Cite news |date=10 Mayo 1993 |title=Meet China's Ms World hope |pages=2 |work=The New PaperThe |url=https://eresources.nlb.gov.sg/newspapers/digitised/page/newpaper19930510-1.1.2 |access-date=23 Marso 2025 |via=National Library Board}}</ref><ref>{{Cite news |date=27 Marso 1993 |title=China to hold first national beauty pageant in May |language=en |pages=11 |work=The Straits Times |url=https://eresources.nlb.gov.sg/newspapers/digitised/page/straitstimes19930327-1.1.11 |access-date=23 Marso 2025 |via=National Library Board}}</ref> ngunit hindi ito nagpatuloy dahil sa problema sa kanyang visa. Lumahok si Wang-Yin sa susunod na edisyon. Hindi nagpatuloy sa kompetisyon sina Miss Besieged Sarajevo Imela Nogic upang katawanin ang Bosnya at Hersegobina,<ref>{{Cite news |last=Reid |first=Robert H. |date=30 Mayo 1993 |title=Amid war, Sarajevo beauties vie for title |language=en |pages=6 |work=Star-News |url=https://books.google.com.ph/books?id=bX1OAAAAIBAJ&lpg=PA6&dq=%22Miss%20World%22&pg=PA6#v=onepage&q=%22Miss%20World%22&f=false |access-date=23 Marso 2025 |via=Google Books}}</ref><ref>{{Cite news |date=30 Mayo 1993 |title=...As Sarajevo hosts a bittersweet beauty pageant |language=en |pages=2 |work=The Day |url=https://books.google.com.ph/books?id=cjJHAAAAIBAJ&lpg=PA2&dq=%22Miss%20World%22&pg=PA2#v=onepage&q=%22Miss%20World%22&f=false |access-date=23 Marso 2025 |via=Google Books}}</ref> Sidorela Kola ng Albanya,<ref>{{Cite news |date=19 Abril 1993 |title=Eligen a "Miss Albania" |language=es |trans-title=They chose "Miss Albania" |pages=21 |work=La Opinion |url=https://books.google.com.ph/books?id=F3REAAAAIBAJ&lpg=PA21&dq=Miss%20Albania&pg=PA21#v=onepage&q=Miss%20Albania&f=false |access-date=23 Marso 2025 |via=Google Books}}</ref> at Lilia Uksvarav ng Estonya dahil sa hindi isiniwalat na dahilan.<ref>{{Cite web |last=Veidemann-Makko |first=Anna-Maria |date=13 Hunyo 2024 |title=HÕISSA, PULMAD! Miss Estonia 1993 abiellus Itaalia päikese all |trans-title=HAPPY WEDDING! Miss Estonia 1993 got married under the Italian sun |url=https://www.ohtuleht.ee/melu/1108832/hoissa-pulmad-miss-estonia-1993-abiellus-itaalia-paikese-all |access-date=23 Marso 2025 |website=Ohtuleht |language=Estonian}}</ref> == Mga resulta == [[Talaksan:Miss World 1993 Map.PNG|thumb|250x250px|Mga bansa at teritoryong sumali sa Miss World 1993 at ang kanilang mga pagkakalagay.]] === Mga pagkakalagay === {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" !Pagkakalagay ! Kandidata |- | '''Miss World 1993''' | * {{Flagicon|JAM}} '''[[Hamayka]]''' – '''Lisa Hanna'''<ref name=":1">{{Cite web |date=27 Nobyembre 1993 |title=Miss Jamaica crowned Miss World in South Africa |url=https://www.upi.com/Archives/1993/11/27/Miss-Jamaica-crowned-Miss-World-in-South-Africa/2638754376400/ |access-date=23 Marso 2025 |website=UPI Archives |language=en}}</ref> |- | 1st runner-up | * '''{{Flagicon|RSA|1928}}''' [[Timog Aprika]] – Palesa Jacqueline Mofokeng<ref name=":1" /> |- | 2nd runner-up | * {{Flagicon|PHI|1936}} [[Mutya ng Pilipinas|Pilipinas]] – [[Ruffa Gutierrez]]<ref>{{Cite web |last=Requintina |first=Robert |date=23 Nobyembre 2021 |title=Ruffa Gutierrez relives winning moment at 43rd Miss World pageant in Sun City, South Africa |url=https://mb.com.ph/2021/11/22/ruffa-gutierrez-relives-winning-moment-at-43rd-miss-world-pageant-in-sun-city-south-africa |access-date=14 Enero 2024 |website=[[Manila Bulletin]] |language=en}}</ref> |- | Top 5 | * {{flagicon|Venezuela|variant=1954}} [[Venezuela|Beneswela]] – Mónica Lei<ref name=":3">{{Cite news |date=29 Nobyembre 1993 |title=Jamaicaanse wordt Miss World 1993 |language=nl |trans-title=Jamaican becomes Miss World 1993 |pages=18 |work=Amigoe |url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010645319:mpeg21:p018 |access-date=24 Marso 2025 |via=Delpher}}</ref> * '''{{Flagicon|CRO}}''' [[Croatia|Kroasya]] – Fani Čapalija<ref name=":3" /> |- | Top 10 | * {{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]] – Maribeth Brown * {{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]] – Janina Frostell<ref name=":02">{{Cite web |last=Kirssi |first=Elina |date=3 Setyembre 2020 |title=Vanhempien menetys ja oma syöpäkasvainleikkaus takana – Janina Fry, 46, oppi ottamaan tilaa itselleen: ”Minulla on nyt vahva elämänjano” |url=https://seura.fi/viihde/julkkikset/janina-fry-vanhempien-menetys-ja-syopakasvainleikkaus-opettivat-ottamaan-omaa-tilaa/ |access-date=24 Marso 2025 |website=Seura.fi |language=fi}}</ref> * {{flagicon|FRA}} [[Pransiya]] – Véronique de la Cruz * {{flagicon|SWE}} [[Suwesya]] – Victoria Silvstedt<ref>{{Cite web |last=Ham |first=Michael |date=11 Enero 2025 |title=Miss World and Playboy bombshell couldn't live up to Portsmouth star's standards |url=https://www.dailystar.co.uk/sport/football/victoria-silvstedt-john-utaka-portsmouth-34442240 |access-date=24 Marso 2025 |website=Daily Star |language=en}}</ref> * {{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]] – Lee Seung-yeon |} === Mga ''Continental Queens of Beauty'' === {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" !Kontinente !Kandidata |- |Aprika | * '''{{Flagicon|RSA|1928}}''' [[Timog Aprika]] – Palesa Jacqueline Mofokeng |- |Asya at Oseaniya | * {{Flagicon|PHI|1936}} [[Mutya ng Pilipinas|Pilipinas]] – [[Ruffa Gutierrez]] |- |Europa | * '''{{Flagicon|CRO}}''' [[Croatia|Kroasya]] – Fani Čapalija<ref>{{Cite web |date=23 Oktubre 2023 |title=SAMOTNI ŽIVOT FANI ČAPALIJE NA DALMATINSKOM OTOKU: 'Ne žalim ni zbog čega u životu...' |trans-title=FANI ČAPALIJA'S LONELY LIFE ON A DALMATIAN ISLAND: 'I don't regret anything in my life...' |url=https://story.hr/Celebrity/a273332/Zivotna-prica-Fani-Capalije.html |access-date=24 Marso 2025 |website=Story |language=hr}}</ref> |- |Kaamerikahan | * {{flagicon|Venezuela|variant=1954}} [[Venezuela|Beneswela]] – Mónica Lei |- |Karibe | * {{Flagicon|JAM}} [[Hamayka]] – Lisa Hanna |} === Mga espesyal na parangal === {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" !Parangal !Nagwagi |- |Miss Photogenic | * {{Flagicon|ITA}} [[Italya]] – Barbara Chiappini<ref>{{Cite web |last=Ascione |first=Arianna |date=2 Nobyembre 2024 |title=Barbara Chiappini compie 50 anni: i fotoromanzi a inizio carriera, ha partecipato a Miss Mondo, 7 segreti |trans-title=Barbara Chiappini turns 50: photo stories at the beginning of her career, she participated in Miss World, 7 secrets |url=https://www.corriere.it/spettacoli/cards/barbara-chiappini-compie-50-anni-i-fotoromanzi-a-inizio-carriera-ha-partecipato-a-miss-mondo-7-segreti/ha-partecipato-a-miss-mondo.shtml |access-date=24 Marso 2025 |website=Corriere della Sera |language=it-IT}}</ref> |- |Miss Personality | * {{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]] – Charlotte Als |- |Best National Costume | * '''{{flagicon|IND}}''' [[Indiya]] – Karminder Kaur-Virk<ref name=":3" /> |} == Kompetisyon == === Pormat ng kompetisyon === Tulad noong [[Miss World 1988|1988]], sampung ''semi-finalist'' ang napili sa pamamagitan ng mga paunang aktibidad at mga ''personal interview''. Lumahok sa ''swimsuit competition'' at ''evening gown competition'' ang sampung mga ''semi-finalist.'' Pagkatapos nito ay pinili ang limang pinalista, at kalaunan ay napili ang limang pinalista na sumabak sa ''final interview''. === Komite sa pagpili === ==== Final telecast ==== * Christie Brinkley – Amerikanang modelo<ref name=":0" /> * [[Jackie Chan]] – Aktor, at direktor mula sa Hong Kong<ref name=":0" /> * Frederick Forsyth – Ingles na manunulat<ref name=":0" /> * Louis Gossett Jr. – Amerikanong aktres<ref name=":0" /> * Grace Jones – Hamaykano-Amerikanong modelo at mang-aawit * Twiggy – Ingles na modelo at aktres<ref name=":0" /> * Eric Morley – Tagapagtatag ng Miss World * Juliet Prowse – Mananayaw mula sa Timog Aprika<ref name=":0" /> * John Ratcliffe – Pangulo ng Variety Club International * Dali Tambo – Personalidad mula sa Timog Aprika * [[Vanessa L. Williams|Vanessa Williams]] – Amerikanang aktres, mang-aawit, at modelo<ref name=":3" /> == Mga kandidata == Walumpu't-isang kandidata ang lumahok para sa titulo. {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" !Bansa/Teritoryo !Kandidata !Edad{{efn|Mga edad sa panahon ng kompetisyon|group=A|name=A}} !Bayan |- |{{flagicon|GER}} [[Kanlurang Alemanya|Alemanya]] |Petra Klein<ref>{{Cite web |date=1 Nobyembre 1993 |title=Petra Klein Miss Germany 1993 11 93 mapo quer ganz sitzend See Wasserfall leger Hosenanzug orange... |trans-title=Petra Klein Miss Germany 1993 11 93 mapo horizontal full sitting lake waterfall casual pants suit orange ... |url=https://www.imago-images.de/st/0056779167 |access-date=7 Pebrero 2025 |website=Imago |language=de}}</ref> |19 |Ludwigsburg |- |'''{{flagicon|ARG}}''' [[Arhentina]] |Viviana Carcereri<ref>{{Cite web |date=3 Hunyo 2010 |title=Ex reina quiere ser Miss Universo |trans-title=Former queen wants to be Miss Universe |url=https://www.diariouno.com.ar/mendoza/ex-reina-quiere-ser-miss-universo-03062010_r1_NcH8frQ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250207052537/https://www.diariouno.com.ar/mendoza/ex-reina-quiere-ser-miss-universo-03062010_r1_NcH8frQ |archive-date=7 Pebrero 2025 |access-date=7 Pebrero 2025 |website=Diario Uno |language=es-AR}}</ref> |19 |[[Mendoza, Arhentina|Mendoza]] |- |{{Flagicon|ARU}} [[Aruba]] |Christina van der Berg<ref>{{Cite news |date=12 Oktubre 1993 |title=Chrisna naar Zuid Afrika |language=nl |trans-title=Chrisna to South Africa |pages=5 |work=Amigoe |url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010645267:mpeg21:p005 |access-date=23 Marso 2025 |via=Delpher}}</ref> |18 |Noord |- |{{Flagicon image|Flag of Australia (converted).svg}} [[Australia|Australya]] |Karen Carwin<ref>{{Cite web |last=Hornery |first=Andrew |date=3 Hulyo 2010 |title=Fun and games at colosseum |url=https://www.smh.com.au/lifestyle/fun-and-games-at-colosseum-20100705-zx3y.html |access-date=23 Marso 2025 |website=The Sydney Morning Herald |language=en}}</ref> |23 |[[Brisbane]] |- |{{Flagicon|AUT}} [[Austria|Austrya]] |Jutta Ellinger |23 |[[Viena]] |- |'''{{flagicon|BAH}}''' [[Bahamas]] |Jacinda Francis<ref>{{Cite web |last=Craig |first=Neil Alan |date=7 Oktubre 2010 |title=Remembering Bahamas' Queens at Miss World (1966 - 2010) on Miss World 60th Anniversary |url=http://www.thebahamasweekly.com/publish/news/Bahamas_Queens_at_Miss_World_1966_-_2010_-_Miss_World_60th_Anniversary12663.shtml |access-date=5 Pebrero 2025 |website=The Bahamas Weekly |language=en}}</ref> |18 |[[Nassau]] |- |{{flagicon|BEL}} [[Belhika]] |Stephanie Meire<ref>{{Cite web |date=28 Hulyo 2020 |title=Ex-miss België Stéphanie Meire gaat opnieuw scheiden: “Als het op is, is het op” |trans-title=Former Miss Belgium Stéphanie Meire is getting divorced again: “When it's over, it's over” |url=https://www.hln.be/showbizz/ex-miss-belgie-stephanie-meire-gaat-opnieuw-scheiden-als-het-op-is-is-het-op~adbb490b/ |access-date=7 Pebrero 2025 |website=Het Laatste Nieuws |language=nl}}</ref> |23 |[[Brujas]] |- |{{flagicon|Venezuela|variant=1954}} [[Venezuela|Beneswela]] |Mónica Lei<ref>{{Cite news |date=10 Nobyembre 1993 |title=Beautiful people in an ugly city |language=en |pages=39 |work=Daily Express |url=https://www.newspapers.com/article/daily-express/141654311/ |access-date=23 Marso 2025 |via=Newspapers.com}}</ref> |22 |[[Caracas]] |- |'''{{Flagicon|BER}}''' [[Bermuda]] |Kellie Hall<ref>{{Cite web |last= |first= |date=31 Agosto 1993 |title=Brains help Kellie take beauty title |url=https://www.royalgazette.com/other/lifestyle/article/20110209/brains-help-kellie-take-beauty-title/ |access-date=7 Pebrero 2025 |website=Royal Gazette |language=en-US}}</ref> |22 |Southampton |- |'''{{flagicon|BRA|1968}}''' [[Brazil|Brasil]] |Lyliá Virna<ref>{{Cite web |last=Saccomandi |first=Humberto |date=9 Mayo 1994 |title=Teen de 18 anos é namorada do empresário Olacyr de Moraes |trans-title=18-year-old teen is the girlfriend of businessman Olacyr de Moraes |url=https://www1.folha.uol.com.br/fsp/1994/5/09/folhateen/5.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20170702185252/https://www1.folha.uol.com.br/fsp/1994/5/09/folhateen/5.html |archive-date=2 Hulyo 2017 |access-date=23 Marso 2025 |website=Folha de S.Paulo}}</ref> |18 |Maceió |- |'''{{flagicon|BUL}}''' [[Bulgaria|Bulgarya]] |Vera Roussinova<ref>{{Cite web |date=27 Mayo 2010 |title=5 Miss Bulgaria Winners with Joint Photo Session |url=https://www.novinite.com/articles/116591/5+Miss+Bulgaria+Winners+with+Joint+Photo+Session |archive-url=https://web.archive.org/web/20241207004853/https://www.novinite.com/articles/116591/5+Miss+Bulgaria+Winners+with+Joint+Photo+Session |archive-date=7 Disyembre 2024 |access-date=22 Marso 2025 |website=Novinite |language=en}}</ref> |17 |[[Sofia|Sopiya]] |- |'''{{flagicon|BOL}}''' [[Bolivia|Bulibya]] |Claudia Arrieta<ref>{{Cite news |date=27 Nobyembre 1993 |title=Sonreír a la esperanza |language=es |trans-title=Smile at hope |pages=18 |work=La Opinion |url=https://books.google.com.ph/books?id=w4lEAAAAIBAJ&pg=PA18&dq=%22Miss+Mundo%22&article_id=1019,7751716&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiY1fW6vZ6MAxXpr1YBHbynHyIQ6AF6BAgFEAM#v=onepage&q=%22Miss%20Mundo%22&f=false |access-date=23 Marso 2025 |via=Google Books}}</ref> |18 |[[Santa Cruz de la Sierra]] |- |'''{{flagicon|CUR}}''' [[Curaçao]] |Sally Daflaar<ref>{{Cite news |date=5 Nobyembre 1993 |title=Miss Sally naar Johannesburg |language=nl |trans-title=Miss Sally to Johannesburg |pages=11 |work=Amigoe |url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010645300:mpeg21:p011 |access-date=24 Marso 2025 |via=Delpher}}</ref> |19 |Willemstad |- |{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]] |Charlotte Als |22 |[[Copenhague]] |- |'''{{Flagicon|ECU}}''' [[Ecuador|Ekwador]] |Danna Saab |19 |Guayaquil |- |'''{{flagicon|ESA}}''' [[El Salvador]] |Beatriz Henríquez |21 |[[San Salvador]] |- |'''{{Flagicon|SVK}}''' [[Slovakia|Eslobakya]] |Dana Vojtechovská |20 |Košice |- |'''{{Flagicon|SLO}}''' [[Eslobenya]] |Metka Albreht<ref>{{Cite web |date=23 Marso 2021 |title=Metka Albreht nekoč Miss Slovenije, takšna je danes brez ličil in od blizu |trans-title=Metka Albreht, once Miss Slovenia, this is what she looks like today without makeup and up close |url=https://govorise.metropolitan.si/traci/domaci-traci/metka-albreht-nekoc-miss-slovenije-taksna-je-danes-brez-licil-in-od-blizu/ |access-date=22 Marso 2025 |website=Govori.se |language=sl-SI}}</ref> |18 |Postojna |- |{{Flagicon|ESP}} [[Espanya]] |Araceli García |23 |[[Madrid]] |- |{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]] |Maribeth Brown |23 |Holliston |- |'''{{Flagicon|GRE}}''' [[Gresya]] |Mania Delou<ref>{{Cite web |last= |date=10 Oktubre 2019 |title=Μάνια Ντέλου: Πως είναι σήμερα η Μις Ελλάς 1993? |trans-title=Mania Delou: How is Miss Greece 1993 today? |url=https://www.marieclaire.gr/celebrities/mania-ntelou-pos-ine-simera-mis-ellas-1993/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250322192410/https://www.marieclaire.gr/celebrities/mania-ntelou-pos-ine-simera-mis-ellas-1993/ |archive-date=22 Marso 2025 |access-date=22 Marso 2025 |website=Marie Claire |language=el}}</ref> |19 |[[Atenas]] |- |{{flagicon|GUM}} [[Guam]] |Gina Burkhart |18 |Sinajana |- |'''{{Flagicon|GUA|civil}}''' [[Guatemala|Guwatemala]] |María Lucrecia Flores |24 |[[Lungsod ng Guatemala]] |- |'''{{Flagicon|JAM}} [[Hamayka]]''' |'''Lisa Hanna'''<ref>{{Cite web |date=28 Nobyembre 2023 |title=30th anniversary of the crowning of Lisa Hanna as Miss World 1993 |url=https://www.jamaicaobserver.com/2023/11/28/30th-anniversary-of-the-crowning-of-lisa-hanna-as-miss-world-1993/ |access-date=22 Marso 2025 |website=Jamaica Observer |language=en-US}}</ref> |18 |[[Kingston, Jamaica|Kingston]] |- |{{Flagicon|JPN|1947}} [[Hapon]] |Yoko Miyasaka |22 |[[Tokyo]] |- |{{flagicon|GIB}} [[Gibraltar|Hibraltar]] |Jennifer Ainsworth |18 |Hibraltar |- |'''{{Flagicon|HON|1949}}''' [[Honduras]] |Tania Brüchmann |18 |[[Tegucigalpa]] |- |{{Flagicon image|Flag of Hong Kong (1876–1955).svg}} [[Hong Kong]] |May Lam<ref>{{Cite web |date=6 Disyembre 2022 |title=10 Miss Hong Kongs from the 1990s – where are they now? |url=https://www.scmp.com/magazines/style/celebrity/article/3202248/10-miss-hong-kongs-1990s-where-are-they-now-anita-yuen-who-worked-leslie-cheung-and-stephen-chow-and |archive-url=https://web.archive.org/web/20241116003549/https://www.scmp.com/magazines/style/celebrity/article/3202248/10-miss-hong-kongs-1990s-where-are-they-now-anita-yuen-who-worked-leslie-cheung-and-stephen-chow-and |archive-date=16 Nobyembre 2024 |access-date=22 Marso 2025 |website=South China Morning Post |language=en}}</ref> |20 |Hong Kong |- |'''{{flagicon|IND}}''' [[Indiya]] |Karminder Kaur-Virk<ref>{{Cite web |last=Basu |first=Nilanjana |date=4 Pebrero 2021 |title=Pooja Batra's Miss India Memories - A Throwback To What Made 1993 Special |url=https://www.ndtv.com/entertainment/pooja-batras-miss-india-memories-a-throwback-to-what-made-1993-special-2362789 |access-date=22 Marso 2025 |website=NDTV |language=en}}</ref> |20 |[[Chandigarh]] |- |{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]] |Pamela Flood<ref>{{Cite web |date=20 Abril 2018 |title=Pamela Flood comes out of retirement: 'My family makes me happy - there's more longevity in that than any tv show' |url=https://www.independent.ie/style/celebrity/celebrity-news/pamela-flood-comes-out-of-retirement-my-family-makes-me-happy-theres-more-longevity-in-that-than-any-tv-show/36826003.html |access-date=22 Marso 2025 |website=Irish Independent |language=en}}</ref> |22 |[[Dublin]] |- |{{Flagicon|ISR}} [[Israel]] |Tamara Porat<ref>{{Cite web |date=12 Nobyembre 1993 |title=Beastly threat to beauty |url=https://www.independent.co.uk/news/world/europe/beastly-threat-to-beauty-1503692.html |access-date=23 Marso 2025 |website=The Times |language=en}}</ref> |18 |[[Tel-Abib]] |- |{{Flagicon|ITA}} [[Italya]] |Barbara Chiappini<ref>{{Cite web |last= |first= |date=22 Hunyo 2017 |title=Barbara Chiappini presenta la seconda tappa di Miss Mondo Campania a Castello di Cisterna |trans-title=Barbara Chiappini presents the second stage of Miss Mondo Campania at Castello di Cisterna |url=https://napolitan.it/2017/06/22/65799/barbara-chiappini-presenta-la-seconda-tappa-miss-mondo-campania-castello-cisterna/ |access-date=23 Marso 2025 |website=Napolitan |language=it-IT}}</ref> |18 |[[Plasencia]] |- |'''{{Flagicon|CAN}}''' [[Canada|Kanada]] |Tanya Memme<ref>{{Cite web |date=28 Mayo 2024 |title=eXp Realty Welcomes Renowned TV Host and Real Estate Expert Tanya Memme |url=https://financialpost.com/globe-newswire/exp-realty-welcomes-renowned-tv-host-and-real-estate-expert-tanya-memme |access-date=23 Marso 2025 |website=Financial Post |language=en}}</ref> |22 |[[Toronto]] |- |'''{{flagicon|IVB}}''' [[Kapuluang Birheng Britaniko]] |Kaida Donovan |18 |Tortola |- |'''{{Flagicon|ISV}}''' [[US Virgin Islands|Kapuluang Birhen ng Estados Unidos]] |Suzanne Palermo |21 |St. Thomas |- |'''{{flagicon|CAY|old}}''' [[Kapuluang Kayman]] |Audry Ebanks |20 |Grand Cayman |- |{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]] |Silvia Durán<ref>{{Cite web |last= |first= |date=22 Hulyo 1993 |title=Colombia vía Sudafrica |trans-title=Colombia via South Africa |url=https://www.eltiempo.com/archivo/documento/MAM-176243 |access-date=23 Marso 2025 |website=El Tiempo |language=es}}</ref> |23 |[[Bucaramanga]] |- |{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]] |Laura Odio |19 |[[San José, Costa Rica|San José]] |- |'''{{Flagicon|CRO}}''' [[Croatia|Kroasya]] |Fani Čapalija<ref>{{Cite web |date=4 Setyembre 2023 |title=NAJLJEPŠA MISS HRVATSKE: Danas izgleda bolje nego na početku krijere, a njezinu kultnu izjavu pamti cijeli svijet |trans-title=THE MOST BEAUTIFUL MISS CROATIA: She looks better today than at the beginning of her career, and her iconic statement is remembered by the whole world |url=https://story.hr/Celebrity/a266629/Zivotna-prica-Fani-Capalije.html |access-date=23 Marso 2025 |website=Story |language=hr}}</ref> |18 |Split |- |'''{{Flagicon|LAT}}''' [[Letonya]] |Sigita Rude<ref>{{Cite web |date=5 Marso 2011 |title=Ko tagad dara bijušās skaistumkaralienes. 2. sērija |trans-title=What are former beauty queens doing now? Episode 2 |url=https://jauns.lv/raksts/sievietem/195665-ko-tagad-dara-bijusas-skaistumkaralienes-2-serija |access-date=23 Marso 2025 |website=Jauns.lv |language=lv}}</ref> |19 |Liepāja |- |'''{{Flagicon|LIB}}''' [[Libano]] |Ghada El Turk<ref>{{Cite web |last= |first= |date=12 Nobyembre 1993 |title=Picture a Problem for Beauty Queen |url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-1993-11-12-mn-56152-story.html |access-date=23 Marso 2025 |website=Los Angeles Times |language=en-US}}</ref> |21 |Keserwan |- |'''{{Flagicon|LTU}}''' [[Litwanya]] |Jurate Mikutaitė<ref>{{Cite web |last=Juocevičiūtė |first=Goda |date=17 Agosto 2013 |title=„Mis Lietuva 1993” nugalėtojos J.Brazienės pašaukimas |url=https://www.lrytas.lt/zmones/veidai-ir-vardai/2013/08/17/news/-mis-lietuva-1993-nugaletojos-j-brazienes-pasaukimas---medicina-4933209 |access-date=23 Marso 2025 |website=Lrytas |language=lt}}</ref> |21 |Kaunas |- |{{Flagicon|ISL}} [[Lupangyelo]] |Guðrún Rut Hreiðarsdóttir<ref>{{Cite news |date=27 Nobyembre 1993 |title=Guðrún Rut er fulltrúi Islands |language=is |trans-title=Guðrún Rut represents Iceland |pages=5 |work=Morgunblaðið |url=https://timarit.is/page/1796348?iabr=on |access-date=2 Abril 2025 |via=Timarit.is}}</ref> |19 |[[Reikiavik]] |- |'''{{Flagicon image|Bandeira do Leal Senado.svg}}''' [[Makaw]] |Isabela Pedruco<ref>{{Cite web |last=Lo |first=Ricky |date=27 Nobyembre 2007 |title=Juicy trivia on the Miss World pageant |url=https://www.philstar.com/entertainment/2007/11/27/29836/juicy-trivia-miss-world-pageant |access-date=29 Disyembre 2024 |website=[[Philippine Star]] |language=en}}</ref> |20 |Macau |- |'''{{Flagicon|MAS}}''' [[Malaysia]] |Jacqueline Ngu<ref>{{Cite news |date=17 Agosto 1993 |title=Student is Miss Malaysia |language=en |pages=17 |work=The Straits Times |url=https://eresources.nlb.gov.sg/newspapers/digitised/article/straitstimes19930817-1.2.27.7 |access-date=23 Marso 2025 |via=National Library Board}}</ref> |23 |[[Kuala Lumpur]] |- |{{Flagicon|MLT}} [[Malta]] |Susanne-Mary Borg |17 |Mosta |- |'''{{Flagicon|MRI}}''' [[Mawrisyo]] |Viveka Babajee<ref>{{Cite web |last=Lo |first=Ricky |date=29 Hunyo 2010 |title=Miss Mauritius: I'm also a victim |url=https://www.philstar.com/entertainment/2010/06/29/588276/miss-mauritius-im-also-victim |access-date=10 Setyembre 2023 |website=[[Philippine Star]] |language=en}}</ref> |20 |Beau Bassin |- |{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]] |Elizabeth Margain |22 |[[Lungsod ng Mehiko]] |- |'''{{Flagicon|NAM}}''' [[Namibia|Namibya]] |Barbara Kahatjipara<ref>{{Cite web |date=24 Setyembre 2014 |title=Charges against Barbara Kahatjipara withdrawn |url=https://neweralive.na/posts/charges-barbara-kahatjipara-withdrawn |access-date=4 Setyembre 2023 |website=New Era Live |language=en}}</ref> |20 |[[Windhoek]] |- |'''{{flagicon|NGR}}''' [[Nigeria|Niherya]] |Helen Ntukidem<ref>{{Cite web |date=16 Nobyembre 2023 |title=Helen Olowo's Success Story In Business & Fashion Revealed |url=https://www.citypeopleparties.com/2023/11/helen-olowos-success-story-in-business.html |access-date=24 Marso 2025 |website=City People |language=en}}</ref> |22 |[[Lagos]] |- |{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]] |Rita Omvik<ref>{{Cite web |last=Sønsteli |first=Pål |date=17 Abril 2021 |title=Endelig har Rita funnet sin ro med egen klinikk |trans-title=Finally, Rita has found peace with her own clinic. |url=https://www.mittkongsvinger.no/rita-omvik/endelig-har-rita-funnet-sin-ro-med-egen-klinikk/693912 |access-date=23 Marso 2025 |website=Mitt Kongsvinger |language=nb-NO}}</ref> |21 |Kongsvinger |- |{{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Nuweba Selandiya]] |Nicola Brighty<ref name=":6">{{Cite web |last=Lo |first=Ricky |date=31 Enero 2017 |title=And the winner is… Steve Harvey! |url=https://www.philstar.com/entertainment/2017/01/31/1666994/and-winner-is-steve-harvey |access-date=1 Setyembre 2023 |website=[[Philippine Star]] |language=en}}</ref> |20 |[[Auckland]] |- |{{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]] |Hilda van der Meulen<ref>{{Cite news |date=10 Setyembre 1993 |title=Friezin mooiste van Nederland |language=nl |trans-title=Frisian most beautiful in the Netherlands |pages=5 |work=Nieuwsblad van het Noorden |url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011020359:mpeg21:p005 |access-date=24 Marso 2025 |via=Delpher}}</ref> |22 |Oudeschoot |- |{{Flagicon|PAN}} [[Panama]] |Aracelys Cogley |23 |Colón |- |'''{{Flagicon|PAR|1954}}''' [[Paraguay|Paragway]] |Claudia Florentín |19 |[[Asuncion|Asunción]] |- |{{Flagicon|PHI|1936}} [[Mutya ng Pilipinas|Pilipinas]] |[[Ruffa Gutierrez]]<ref name=":2">{{Cite news |date=23 Marso 1993 |title=And the winners are... |language=en |pages=1 |work=Manila Standard |url=https://news.google.com/newspapers?id=YLgmAAAAIBAJ&sjid=XgsEAAAAIBAJ&pg=2379%2C3161513 |access-date=1 Hunyo 2023 |via=Google News Archive}}</ref> |19 |[[Maynila]] |- |{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]] |Janina Frostell<ref>{{Cite web |last=Myllymäki |first=Iiro |date=12 Nobyembre 2023 |title=Janina Fry täyttää 50 vuotta – kuvat näyttävät, miten hän on muuttunut |trans-title=Janina Fry turns 50 – pictures show how she has changed |url=https://www.is.fi/viihde/art-2000009979915.html |access-date=23 Marso 2025 |website=Ilta-Sanomat |language=fi}}</ref> |20 |Kuhmo |- |{{flagicon|POL}} [[Polonya]] |Aleksandra Spieczyńska<ref>{{Cite web |last=Szczyrba |first=Mariola |date=27 Hulyo 2020 |title=Miss Polonia. One nosiły koronę! Są też piękne Dolnoślązaczki! |trans-title=Miss Polonia. They wore the crown! There are also beautiful Lower Silesian women! |url=https://glogow.naszemiasto.pl/miss-polonia-one-nosily-korone-sa-tez-piekne-dolnoslazaczki/ar/c13-7814656 |access-date=23 Marso 2025 |website=Głogów Nasze Miasto |language=pl-PL}}</ref> |19 |[[Breslavia]] |- |{{Flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]] |Ana Rosa Brito<ref>{{Cite web |last=Colón |first=Héctor Joaquín |date=21 Setyembre 2018 |title=Misses marcadas por la corona |trans-title=Misses marked by the crown |url=https://www.primerahora.com/entretenimiento/reinas-belleza/notas/misses-marcadas-por-la-corona/ |access-date=23 Marso 2025 |website=Primera Hora |language=es}}</ref> |23 |San Juan |- |{{Flagicon|POR}} [[Portugal]] |Ana Luísa Barbosa Moreira |20 |[[Oporto|Porto]] |- |{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]] |Véronique de la Cruz<ref>{{Cite web |title=Véronique de la Cruz : Biographie et actualités |trans-title=Véronique de la Cruz: Biography and news |url=https://www.gala.fr/stars_et_gotha/veronique_de_la_cruz |access-date=23 Marso 2025 |website=Gala |language=fr}}</ref> |19 |[[Guadalupe (Pransya)|Guadalupe]] |- |{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]] |Lynn Marie Álvarez |21 |Concepción de La Vega |- |'''{{Flagicon|CZE}}''' [[Republikang Tseko]] |Simona Smejkalová<ref>{{Cite web |date=2 Abril 2018 |title=#25Cesko /3.4.1993/ Silvia Lakatošová se stala Miss '93 |trans-title=#25Czech Republic /April 3, 1993/ Silvia Lakatošová became Miss '93 |url=https://www.ceskenoviny.cz/zpravy/1604890 |access-date=23 Marso 2025 |website=České Noviny |language=cs}}</ref> |19 |[[Praga]] |- |'''{{Flagicon|TWN}}''' [[Republika ng Tsina]] |Virginia Long<ref>{{Cite news |date=31 Oktubre 1993 |title=Student to represent Taiwan |language=en |pages=12 |work=The Straits Times |url=https://eresources.nlb.gov.sg/newspapers/digitised/page/straitstimes19931031-1.1.12 |access-date=23 Marso 2025 |via=National Library Board}}</ref> |19 |[[Taipei]] |- |'''{{flagicon|GBR}}''' [[United Kingdom|Reyno Unido]] |Amanda Johnson<ref>{{Cite news |date=5 Oktubre 1993 |title=Date in Bophuthatswana |language=en |pages=2 |work=Coventry Evening Telegraph |url=https://www.newspapers.com/article/coventry-evening-telegraph-miss-uk-93/127205697/ |access-date=23 Marso 2025 |via=Newspapers.com}}</ref> |19 |[[Nottingham]] |- |{{Flagicon|RUS|1991}} [[Rusya]] |Olga Syssoeva |19 |[[Mosku]] |- |'''{{Flagicon|ZIM}}''' [[Zimbabwe|Simbabwe]] |Karen Stally<ref>{{Cite web |last= |first= |date=12 Nobyembre 2012 |title=Miss Zimbabwe 1993 Karen Stally: Then and Now |url=https://nehandaradio.com/2012/11/12/miss-zimbabwe-1993-karen-stally-then-and-now/ |access-date=23 Marso 2025 |website=Nehanda Radio |language=en-US}}</ref> |19 |[[Harare]] |- |'''{{flagicon|SIN}}''' [[Singapore|Singapura]] |Desiree Chan<ref>{{Cite news |date=5 Setyembre 1993 |title=Undergrad walks away with title |pages=3 |work=The Straits Times |url=https://eresources.nlb.gov.sg/newspapers/digitised/article/straitstimes19930905-1.2.8.10 |access-date=23 Marso 2025 |via=National Library Board}}</ref> |20 |Singapura |- |'''{{Flagicon|SRI}}''' [[Sri Lanka]] |Chamila Wickremesinghe |22 |[[Colombo]] |- |'''{{Flagicon|SWZ}}''' [[Suwasilandiya]] |Sharon Richards<ref>{{Cite web |last=Motau |first=Phephile |date=19 Enero 2010 |title=Mathokoza Sibiya, Thulani Matsebula to probe Miss SD |url=http://www.times.co.sz/News/12478.html |access-date=23 Marso 2025 |website=Times of Swaziland |language=en |archive-date=23 Marso 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250323092501/http://www.times.co.sz/News/12478.html |url-status=dead }}</ref> |20 |[[Mbabane]] |- |{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]] |Victoria Silvstedt<ref>{{Cite web |last=Rusk |first=Connie |date=27 Nobyembre 2024 |title=Victoria Silvstedt going to compete to be Eurovision's Swedish entry |url=https://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-14131591/Victoria-Silvstedt-Eurovision-Swedish-entry-2025.html |access-date=23 Marso 2025 |website=Mail Online |language=en}}</ref> |19 |Bollnäs |- |{{flagicon|SUI}} [[Suwisa]] |Patricia Fässler<ref>{{Cite web |last=Thommen |first=Ramona |date=3 Pebrero 2011 |title=Patricia Fässler: «Ich bin froh, nicht normal zu sein. Die Normalen ticken alle nicht richtig» |trans-title=Patricia Fässler: 'I'm glad I'm not normal. The normal ones don't all tick right' |url=https://www.schweizer-illustrierte.ch/stars/schweiz/ich-bin-froh-nicht-normal-zu-sein-die-normalen-ticken-alle-nicht-richtig |access-date=4 Setyembre 2023 |website=Schweizer Illustrierte |language=de-CH}}</ref> |19 |[[Zürich]] |- |{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]] |Maturose Leaudsakda |18 |[[Bangkok]] |- |'''{{Flagicon|RSA|1928}}''' [[Timog Aprika]] |Palesa Jacqueline Mofokeng<ref>{{Cite news |date=9 Agosto 1993 |title=First black Miss S. Africa |language=en |pages=11 |work=The Straits Times |url=https://eresources.nlb.gov.sg/newspapers/digitised/page/straitstimes19930809-1.1.11 |access-date=23 Marso 2025 |via=National Library Board}}</ref> |21 |Soweto |- |{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]] |Lee Seung-yeon<ref>{{Cite web |date=28 Disyembre 2007 |title=Actress Lee Seung-yeon Weds Businessman |url=https://www.koreatimes.co.kr/www/art/2025/03/398_16369.html |access-date=23 Marso 2025 |website=The Korea Times |language=en}}</ref> |24 |[[Seoul]] |- |{{flagicon|TTO}} [[Trinidad at Tobago]] |Denyse Paul |23 |San Fernando |- |'''{{flagicon|CHI}}''' [[Chile|Tsile]] |Jéssica Eterovic |20 |Punta Arenas |- |'''{{flagicon|CYP|1960}}''' [[Tsipre]] |Maria Magdalini Valianti |19 |Larnaca |- |'''{{flagicon|TUR}}''' [[Turkiya]] |Emel Yıldırım<ref>{{Cite web |date=4 Pebrero 2020 |title=Emel Yıldırım'dan yıllar sonra gelen itiraf: 2 yıl aynalara küstüm! |trans-title=Confession from Emel Yıldırım after many years: I was mad at mirrors for 2 years! |url=https://www.hurriyet.com.tr/galeri-emel-yildirimdan-yillar-sonra-gelen-itiraf-2-yil-aynalara-kustum-41438150 |access-date=23 Marso 2025 |website=Hurriyet |language=tr}}</ref> |19 |[[Istanbul]] |- |{{Flagicon|UGA}} [[Uganda]] |Linda Bazalaki<ref>{{Cite web |last=Salasya |first=Bill Cyril |date=25 Hulyo 2023 |title=Linda Bazalaki and Curtis relationship: Are they still together? |url=https://www.tuko.co.ke/facts-lifehacks/celebrity-biographies/515073-linda-bazalaki-curtis-relationship/ |access-date=23 Marso 2025 |website=Tuko |language=en}}</ref> |20 |[[Kampala]] |- |'''{{flagicon|URU}}''' [[Uruguay|Urugway]] |María Fernanda Navarro<ref>{{Cite web |date=24 Hulyo 2013 |title=De modelo a arquitecta y de arquitecta a editora |trans-title=From model to architect and from architect to editor |url=https://www.ort.edu.uy/novedades/de-modelo-a-arquitecta-y-de-arquitecta-a-editora |access-date=23 Marso 2025 |website=Universidad ORT Uruguay}}</ref> |20 |[[Montevideo]] |} == Mga tala == {{Notelist}} == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Panlabas na kawing == * {{official website|http://www.missworld.com}} {{Miss World}} [[Kategorya:Miss World]] i5lspk3f5lkepof1j9oztl73wn3skni 0 327302 2168117 2165046 2025-07-10T02:25:32Z InternetArchiveBot 113521 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2168117 wikitext text/x-wiki {{Infobox beauty pageant|image=Diana Hayden (Miss World 1997).jpg|caption=Diana Hayden|winner='''[[Diana Hayden]]'''|represented='''{{flagu|Indiya}}'''|personality=Tanya Suesuntisook <br> {{flagu|Taylandiya}}|best national costume=Lauralee Martinovich <br> {{flagicon|New Zealand}} Bagong Silandiya|photogenic=[[Diana Hayden]] <br> {{flagu|Indiya}}|date=22 Nobyembre 1997|presenters={{Hlist|Richard Steinmetz|Khanyi Dhlomo|Khanyi Dhlomo-Mkhize}}|venue=Plantation Club Seychelles, Baie Lazare, Seykelas|broadcaster=<small>'''Internasyonal''':</small><br>{{Hlist|[[Star World]]|[[E!]]}}<small>'''Opisyal''':</small><br>{{Hlist|SBC}}|entrants=86|placements=10|debuts={{Hlist|Kabo Berde|Nepal}}|returns={{Hlist|Bahamas|Ehipto|Honduras|Kapuluang Kayman|Malta|Namibia}}|withdraws={{Hlist|Bangglades|Bonaire|Curaçao|Grenada|Guam|Kenya|Masedonya|Niherya|Rumanya|Tahiti}}|before=[[Miss World 1996|1996]]|next=[[Miss World 1998|1998]]}} Ang '''Miss World 1997''', ang ika-47 edisyon ng [[Miss World]] ''pageant'', na ginanap sa Plantation Club Seychelles sa Baie Lazare, Seykelas noong 22 Nobyembre 1997.<ref>{{Cite news |date=3 Nobyembre 1997 |title=Miss World hopefuls arrive in Seychelles |language=en |pages=2 |work=Daily News |url=https://books.google.com.ph/books?id=aYJTAAAAIBAJ&lpg=PA2&dq=%22miss%20world%22%20seychelles&pg=PA2#v=onepage&q=%22miss%20world%22%20seychelles&f=false |access-date=28 Hunyo 2024 |via=Google Books}}</ref><ref>{{Cite news |date=23 Nobyembre 1997 |title=Miss World contest to make Seychelles its base |language=en |pages=11 |work=The Straits Times |url=https://eresources.nlb.gov.sg/newspapers/digitised/article/straitstimes19971123-1.2.10.17 |access-date=15 Abril 2025 |via=National Library Board}}</ref><ref>{{Cite web |date=16 Oktubre 1996 |title=Pageant picks new venue for '97 after uproar in India |url=https://www.deseret.com/1996/10/16/19271980/pageant-picks-new-venue-for-97-after-uproar-in-india/ |access-date=15 Abril 2025 |website=Deseret News |language=en}}</ref> Pagkatapos ng kompetisyon, kinoronahan ni Irene Skliva ng Gresya si Diana Hayden ng Indiya bilang Miss World 1997. Ito ang ikatlong beses na nanalo ang Indiya bilang Miss World.<ref>{{Cite news |date=25 Nobyembre 1997 |title='I won fair and square' |language=en |pages=9 |work=The Straits Times |url=https://eresources.nlb.gov.sg/newspapers/digitised/page/straitstimes19971125-1.1.9 |access-date=15 Abril 2025 |via=National Library Board}}</ref><ref>{{Cite news |date=24 Nobyembre 1997 |title=India tops the world — again |language=en |pages=3 |work=The Straits Times |url=https://eresources.nlb.gov.sg/newspapers/digitised/page/straitstimes19971124-1.1.3 |access-date=15 Abril 2025 |via=National Library Board}}</ref> Nagtapos bilang first runner-up si Lauralee Martinovich ng Nuweba Selandiya, habang nagtapos bilang second runner-up si Jessica Motaung ng Timog Aprika.<ref>{{Cite news |date=24 Nobyembre 1997 |title=A bit of the traditional |language=en |pages=11 |work=The Straits Times |url=https://eresources.nlb.gov.sg/newspapers/digitised/page/straitstimes19971124-1.1.11 |access-date=15 Abril 2025 |via=National Library Board}}</ref><ref>{{Cite web |last= |first= |date=23 Nobyembre 1997 |title=Miss India, 24, Crowned New Miss World |url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-1997-nov-23-mn-56983-story.html |access-date=15 Abril 2025 |website=Los Angeles Times |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite news |last= |first= |date=23 Nobyembre 1997 |title=Miss World crowned in Seychelles |language=en-US |work=The Washington Post |url=https://www.washingtonpost.com/archive/national/1997/11/23/miss-world-crowned-in-seychelles/69a879c4-0b71-4b41-902c-14e415a1fc9a/ |access-date=15 Abril 2025 |issn=0190-8286}}</ref> Mga kandidata mula sa walumpu't-anim na bansa at teritoryo ang lumahok sa kompetisyong ito.<ref>{{Cite news |date=23 Nobyembre 1997 |title=Miss India wins Miss World |language=en |pages=7 |work=Lawrence Journal-World |url=https://books.google.com.ph/books?id=IboyAAAAIBAJ&lpg=PA7&dq=%22Miss%20World%22&pg=PA7#v=onepage&q=%22Miss%20World%22&f=false |access-date=15 Abril 2025 |via=Google Books}}</ref> Pinangunahan nina Richard Steinmetz at Khanyi Dhlomo ang kompetisyon. == Kasaysayan == [[Talaksan:Seychelles - Mahé - Baie Lazare (4271940067).jpg|thumb|250x250px|Baie Lazare, Mahé, ang lokasyon ng Miss World 1997]] === Lokasyon at petsa === Noong 24 Marso 1997, opisyal na inimbitahan ni Eric Morley ang kapuluan ng Seykelas upang pagdausan ng Miss World 1997, at sa susunod na tatlong taon. Ito ay matapos na maging parte ng kompetisyon noong 1996 ang kapuluan ng Seykelas.<ref>{{Cite news |date=13 Oktubre 1996 |title=Miss World swimsuit round to be held outside India |language=en |pages=11 |work=New Straits Times |url=https://books.google.com.ph/books?id=hLFOAAAAIBAJ&lpg=PA11&dq=%22miss%20world%22%20seychelles&pg=PA11#v=onepage&q=%22miss%20world%22%20seychelles&f=false |access-date=28 Hunyo 2024 |via=Google Books}}</ref><ref>{{Cite news |date=24 Nobyembre 1996 |title=Violent protests greet Miss World finals |language=en |pages=9 |work=Herald-Journal |url=https://books.google.com.ph/books?id=wC8jAAAAIBAJ&lpg=PA9&dq=%22Miss%20World%22&pg=PA9#v=onepage&q=%22Miss%20World%22&f=false |access-date=13 Abril 2025 |via=Google Books}}</ref><ref>{{Cite news |date=23 Nobyembre 1996 |title=35 arrested as pageant protest continue; opponents rally |language=en |pages=14 |work=The Facts |url=https://www.newspapers.com/article/the-facts-23november1996thefactsclu/377440/ |access-date=15 Abril 2025 |via=Newspapers.com}}</ref><ref>{{Cite news |date=15 Oktubre 1996 |title=Bachchan on |language=en |pages=3 |work=The New Paper |url=https://eresources.nlb.gov.sg/newspapers/digitised/article/newpaper19961015-1.2.3.8 |access-date=15 Abril 2025 |via=National Library Board}}</ref> Nakipagsundo ang ''IDEAS'', isang dibisyon ng Ministry of Finance and Communications ng Seykelas sa kontrata upang idaos ang Miss World. Pinagsama-sama ng ''IDEAS'' ang isang grupo ng mga mamumuhunan, kabilang ang isang pangunahing bangko sa pamumuhunan sa Estados Unidos na dalubhasa sa pagpopondo sa industriya ng libangan, upang bigyan ng subsidyo ang lahat ng gastos para sa paligsahan. Sinabi ni Kumar De, direktor ng IDEAS, na inaalok ng pamahalaan ng Seykelas ang bansa bilang pagdarausan ng kaganapan, ngunit hindi ito gagastos ng pampublikong pera para dito. Noong 2 Oktubre, sa isang maikling tatlong araw na paglalakbay papuntang Seykelas, inaprubahan na ni Eric Morley ang mga paghahanda para sa kaganapan na magaganap sa Plantation Club Hotel & Casino sa Valmer Beach, Baie Lazare.<ref>{{Cite web |date=15 Agosto 2008 |title=Seychelles in first Miss World pageant in 10 years |url=http://www.seychellesweekly.com/August%2015,%202008/page4.html |access-date=15 Abril 2025 |website=Seychelles Weekly |language=en |archive-date=6 Septiyembre 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080906220825/http://www.seychellesweekly.com/August%2015,%202008/page4.html |url-status=dead }}</ref> Dumating ang mga kandidata sa bansa noong 2 Nobyembre, at ang pinal na komeptisyon ay ginanap noong 22 Nobyembre. === Pagpili ng mga kalahok === Ang mga kalahok mula sa walumpu't-anim na bansa at teritoryo ay napili upang lumahok sa kompetisyon. Dalawang kandidata ang nailuklok matapos ang pag-urong ng orihinal na kalahok. ===== Mga pagpalit ===== Dapat sanang lalahok si Miss Canada International 1997 Emily Ryan sa edisyong ito, ngunit pinili nitong hindi sumali sa Miss World.<ref>{{Cite web |last=By |date=21 Enero 1998 |title=For 2nd year, Canadian beauty queen dethroned |url=https://www.orlandosentinel.com/1998/01/21/for-2nd-year-canadian-beauty-queen-dethroned/ |access-date=15 Abril 2025 |website=Orlando Sentinel |language=en-US}}</ref> Dahil dito, pinalitan siya ng kanyang ''first runner-up'' na si Keri-Lynn Power. Kalaunan ay tinanggalan ng titulo bilang Miss Canada International si Ryan noong Enero 1998 dahil sa hindi paggawa nito ng kanyang mga obligasyon. Dapat sanang lalahok si Miss South Africa 1997 Kerishnie Naicker sa edisyong ito,<ref>{{Cite web |last=Ramalepe |first=Phumi |date=19 Oktubre 2024 |title=Former Miss SA Kerishnie Naiker details 'selfie' freak accident that left her wheelchair-bound |url=https://www.news24.com/life/arts-and-entertainment/celebrities/former-miss-sa-kerishnie-naiker-details-selfie-freak-accident-that-left-her-wheelchair-bound-20241019 |access-date=15 Abril 2025 |website=News24 Life |language=en-US}}</ref> ngunit napagdesisyunan ng Miss South Africa organization na ipadala na lamang si Naicker sa Miss Universe matapos nila makuha ang prangkisa nito, at ipadala na lamang ang kanilang ''first runner-up'' na si Jessica Motaung sa Miss World. ==== Mga unang pagsali, pagbalik at pag-urong ==== Lumahok sa unang pagkakataon ang mga bansang Kabo Berde at Nepal. Bumalik sa edisyong ito ang mga bansang Ehipto na huling sumali noong [[Miss World 1990|1990]]; Honduras, Malta, at Namibya na huling sumali noong [[Miss World 1993|1993]]; at Bahamas at Kapuluang Kayman na huling sumali noong [[Miss World 1995|1995]]. Hindi sumali si Jeameane Colastica ng [[Curaçao]] dahil sa kakulangan sa oras para sa preparasyon. Lumahok si Colastica sa [[Miss World 1998|sumunod na edisyon]]. Hindi sumali si Harpa Lind Hardardottir ng Lupangyelo dahil sa problema sa pananalapi. Hindi sumali si Adrijana Acevska ng Masedonya dahil sa personal na dahilan. Hindi sumali si Adanma Evoh ng Niherya dahil sa dahilang pampolitikal. Hindi sumali si Hinano Teanotoga ng Tahiti matapos mapagdesisyunan na lalahok na lamang siya sa Miss France.<ref>{{Cite web |last=Barrais |first=Delphine |date=26 Mayo 2021 |title=Hinano Teanotoga, Miss Tahiti 1997 |url=https://www.tahiti-infos.com/Hinano-Teanotoga-Miss-Tahiti-1997_a200944.html |access-date=15 Abril 2025 |website=Tahiti Infos |language=fr}}</ref> Hindi sumali ang mga bansang Bangglades, Bonaire, Grenada, Guam, Kenya, at Rumanya matapos na mabigo ang kanilang organisasyong pambansa na magdaos ng kompetisyong pambansa o magtalaga ng kalahok. == Mga resulta == [[Talaksan:Miss World 1997 Map.PNG|thumb|250x250px|Mga bansa at teritoryong sumali sa Miss World 1997 at ang kanilang mga pagkakalagay.]] === Mga pagkakalagay === {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" !Pagkakalagay !Kandidata |- | '''Miss World 1997''' | * {{flagicon|IND}} '''[[Indiya]]''' – '''Diana Hayden<ref name="google.com">{{Cite news |title=Miss India, quoting Irish poet, wins Miss World contest |language=en |pages=12 |work=New Straits Times |url=https://news.google.com/newspapers?nid=1309&dat=19971124&id=Fv1OAAAAIBAJ&pg=4649,1471039&hl=en |access-date=26 January 2016}}</ref>'''<ref name=":2">{{Cite web |date=24 Nobyembre 1997 |title=India wins Miss World |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/33931.stm |access-date=15 Abril 2025 |website=[[BBC]] |language=en}}</ref> |- | 1st runner-up | * {{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Nuweba Selandiya]] – Lauralee Martinovich<ref name=":2" /> |- | 2nd runner-up | * '''{{Flagicon|RSA}}''' [[Timog Aprika]] – Jessica Motaung<ref name=":2" /> |- | Top 5 | * {{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]] – Tanya Suesuntisook * '''{{flagicon|TUR}}''' [[Turkiya]] – Çağla Şıkel |- | Top 10 | * {{Flagicon image|Flag of Australia (converted).svg}} [[Australia|Australya]] – Laura Csortan<ref>{{Cite web |last=Field |first=Melissa |date=17 Setyembre 2006 |title=The good life |url=http://www.dailytelegraph.com.au/lifestyle/sunday-magazine/the-good-life/story-e6frf039-1111112217555 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110811203043/http://www.dailytelegraph.com.au/lifestyle/sunday-magazine/the-good-life/story-e6frf039-1111112217555 |archive-date=11 Agosto 2011 |access-date=15 Abril 2025 |website=The Sunday Telegraph |language=en}}</ref> * {{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]] – Sallie Toussaint * '''{{Flagicon|LIB}}''' [[Libano]] – Joëlle Behlock * '''{{Flagicon|MAS}}''' [[Malaysia]] – Arianna Teoh<ref>{{Cite web |last=Lo |first=Ricky |date=4 Oktubre 2010 |title=India, China only Asian countries with Misses World |url=https://www.philstar.com/entertainment/2010/10/04/617416/india-china-only-asian-countries-misses-world |access-date=15 Abril 2025 |website=[[Philippine Star]] |language=en}}</ref> * {{flagicon|GBR}} [[United Kingdom|Reyno Unido]] – Vicki-Lee Walberg |} === Mga ''Continental Queens of Beauty'' === {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" !Kontinente ! Kandidata |- |Aprika | * '''{{Flagicon|RSA}}''' [[Timog Aprika]] – Jessica Motaung |- |Asya at Oseaniya | * {{flagicon|IND}} [[Indiya]] – Diana Hayden |- | Europa | * '''{{flagicon|TUR}}''' [[Turkiya]] – Çağla Şıkel |- |Kaamerikahan | * {{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]] – Sallie Toussaint |- |Karibe | * {{Flagicon|JAM}} [[Hamayka]]– Michell Moodie<ref name=":1" /> |} === Mga espesyal na parangal === {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" !Parangal !Nagwagi |- |Miss Photogenic | rowspan="2" | * {{flagicon|IND}} [[Indiya]] – [[Diana Hayden]]<ref>{{Cite news |date=24 Nobyembre 1997 |title=Swimsuit controversy |language=en |pages=11 |work=The New Paper |url=https://eresources.nlb.gov.sg/newspapers/digitised/article/newpaper19971124-1.2.18 |access-date=15 Abril 2025 |via=National Library Board}}</ref><ref>{{Cite web |date=6 Nobyembre 2020 |title=Miss World 1997 Diana Hayden’s Contribution To Society |url=https://www.femina.in/beauty-pageants/miss-india/miss-world-1997-diana-haydens-contribution-to-society/eventshow/79084522.cms |access-date=15 Abril 2025 |website=Femina |language=en}}</ref> |- |Total Look in Beach Wear |- |Miss Personality | * {{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]] – Tanya Suesuntisook |- |Best Spectacular Costume | * {{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Nuweba Selandiya]] – Lauralee Martinovich |} == Kompetisyon == === Pormat ng kompetisyon === Ilang pagbabago ang ipinatupad sa edisyong ito, sampung ''semi-finalist'' ang napili sa pamamagitan ng mga paunang aktibidad at mga ''personal interview''. Lumahok lamang sa ''evening gown competition'' ang sampung mga ''semi-finalist'', at tinanggal ang ''beach wear competition.'' Pagkatapos nito ay pinili ang limang pinalista base sa kanilang ''evening gown'' at maikling talumpati. Hindi sumabak ang limang pinalista na sumabak sa ''final interview'' at kalaunan ay inanunsyo ang dalawang ''runner-up'' at ang bagong Miss World. === Komite sa pagpili === * Gian-Paolo Barbieri – Italyanong ''fashion photographer'' para sa Dior, Ferré, at Yves Saint Laurent * Yves de Bohan – ''International Marketing President'' ng Champagne Laurent-Perrier * Lou Gossett Jr. – Amerikanong aktor<ref name=":3">{{Cite news |date=23 Nobyembre 1997 |title=Miss India takes crown as new Miss World |language=en |pages=20 |work=The Vindicator |url=https://books.google.com.ph/books?id=P9FaAAAAIBAJ&lpg=PA20&dq=%22Miss%20World%22&pg=PA20#v=onepage&q=%22Miss%20World%22&f=false |access-date=15 Abril 2025 |via=Google Books}}</ref> * James Mancham – Dating Pangulo ng Seykelas<ref name=":3" /> * Eric Morley – Tagapagtatag ng Miss World * Kimberley Santos – [[Miss World 1980]] mula sa Guam * Ketan Somaia – CEO ng The Dolphin Group * Leigh Toselli – ''Editor'' ng Elle Magazine mula sa Timog Aprika * Amanda Wakeley – Taga-disenyong Ingles == Mga kandidata == Walumpu't-anim na kandidata ang lumahok para sa titulo.<ref>{{Cite news |date=2 Nobyembre 1997 |title=Up-lifting sight |language=en |pages=9 |work=The Straits Times |url=https://eresources.nlb.gov.sg/newspapers/digitised/page/straitstimes19971102-1.1.9 |access-date=15 Abril 2025 |via=National Library Board}}</ref> {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" !Bansa/Teritoryo !Kandidata !Edad{{efn|Mga edad sa panahon ng kompetisyon|group=A|name=A}} !Bayan |- |{{flagicon|GER}} [[Kanlurang Alemanya|Alemanya]] |Katja Glawe<ref>{{Cite web |last= |first= |date=27 October 1997 |title=19 years old Katja Glawe from Berlin is elected "Miss World Germany" at the beauty contest in Berlin, Oct. 26, 1997. |url=https://www.alamy.com/19-years-old-katja-glawe-from-berlin-is-elected-miss-world-germany-at-the-beauty-contest-in-berlin-oct-26-1997-ap-photohans-edinger-image543046757.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250126132634/https://www.alamy.com/19-years-old-katja-glawe-from-berlin-is-elected-miss-world-germany-at-the-beauty-contest-in-berlin-oct-26-1997-ap-photohans-edinger-image543046757.html |archive-date=26 Enero 2025 |access-date=28 June 2024 |website=Alamy Limited |language=en}}</ref> |19 |[[Berlin]] |- |'''{{flagicon|ARG}}''' [[Arhentina]] |Natalia Pombo<ref>{{Cite web |date=30 Oktubre 1997 |title=Natalia Pombo Miss Argentina a contestant in the Miss World 1997 Competition, to be held in the Seychelles on November 22nd and shown on Sky One. |url=https://www.diomedia.com/stock-photo-natalia-pombo-miss-argentina-a-contestant-in-the-miss-world-1997-competition-to-be-held-in-the-seychelles-on-november-22nd-and-shown-on-sky-one-compulsory-credit-uppaphotoshot-photo-urm-01-image17560259.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250415050911/https://www.diomedia.com/stock-photo-natalia-pombo-miss-argentina-a-contestant-in-the-miss-world-1997-competition-to-be-held-in-the-seychelles-on-november-22nd-and-shown-on-sky-one-compulsory-credit-uppaphotoshot-photo-urm-01-image17560259.html |archive-date=15 Abril 2025 |access-date=15 Abril 2025 |website=Diomedia |language=en}}</ref> |22 |[[Lungsod ng Buenos Aires|Buenos Aires]] |- |'''{{flagicon|ARU}}''' [[Aruba]] |Michella Laclé-Croes<ref>{{Cite web |title=Michella Lacle-Croes Miss Aruba a contestant in the Miss World 1997 Competition, to be held in the Seychelles on November 22nd and shown on Sky One. |url=https://www.diomedia.com/stock-photo-michella-lacle-croes-miss-aruba-a-contestant-in-the-miss-world-1997-competition-to-be-held-in-the-seychelles-on-november-22nd-and-shown-on-sky-one-compulsory-credit-uppaphotoshot-photo-urm-image17560260.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250415054914/https://www.diomedia.com/stock-photo-michella-lacle-croes-miss-aruba-a-contestant-in-the-miss-world-1997-competition-to-be-held-in-the-seychelles-on-november-22nd-and-shown-on-sky-one-compulsory-credit-uppaphotoshot-photo-urm-image17560260.html |archive-date=15 Abril 2025 |access-date=15 Abril 2025 |website=Diomedia |language=en}}</ref> |20 |Oranjestad |- |{{Flagicon image|Flag of Australia (converted).svg}} [[Australia|Australya]] |Laura Csortan<ref>{{Cite web |last=Croffey |first=Amy |date=23 Abril 2015 |title=Laura Csortan in unrecognisable throwback snap |url=https://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-3051761/Laura-Csortan-unrecognisable-throwback-snap-age-20-wins-Miss-Universe-Miss-World-Australia-confused-title.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20241203153355/https://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-3051761/Laura-Csortan-unrecognisable-throwback-snap-age-20-wins-Miss-Universe-Miss-World-Australia-confused-title.html |archive-date=3 Disyembre 2024 |access-date=18 Disyembre 2023 |website=Mail Online |language=en}}</ref> |21 |[[Brisbane]] |- |{{Flagicon|AUT}} [[Austria|Austrya]] |Susanne Nagele<ref>{{Cite web |date=30 Oktubre 1997 |title=Susanne Nagele Miss Austria a contestant in the Miss World 1997 Competition, to be held in the Seychelles on November 22nd and shown on Sky One. |url=https://www.diomedia.com/stock-photo-susanne-nagele-miss-austria-a-contestant-in-the-miss-world-1997-competition-to-be-held-in-the-seychelles-on-november-22nd-and-shown-on-sky-one-compulsory-credit-uppaphotoshot-photo-urm-013-image17560255.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250415051640/https://www.diomedia.com/stock-photo-susanne-nagele-miss-austria-a-contestant-in-the-miss-world-1997-competition-to-be-held-in-the-seychelles-on-november-22nd-and-shown-on-sky-one-compulsory-credit-uppaphotoshot-photo-urm-013-image17560255.html |archive-date=15 Abril 2025 |access-date=15 Abril 2025 |website=Diomedia |language=en}}</ref> |17 |[[Viena|Vienna]] |- |'''{{flagicon|BAH}}''' [[Bahamas]] |Alveta Adderley<ref>{{Cite web |last=Craig |first=Neil Alan |date=7 Oktubre 2010 |title=Remembering Bahamas' Queens at Miss World (1966 - 2010) on Miss World 60th Anniversary |url=http://www.thebahamasweekly.com/publish/news/Bahamas_Queens_at_Miss_World_1966_-_2010_-_Miss_World_60th_Anniversary12663.shtml |archive-url=https://web.archive.org/web/20250329053057/http://www.thebahamasweekly.com/publish/news/Bahamas_Queens_at_Miss_World_1966_-_2010_-_Miss_World_60th_Anniversary12663.shtml |archive-date=29 Marso 2025 |access-date=5 Pebrero 2025 |website=The Bahamas Weekly |language=en}}</ref> |23 |[[Nassau]] |- |{{flagicon|BEL}} [[Belhika]] |Sandrine Corman<ref>{{Cite web |last=Vanbever |first=Charlotte |date=26 Disyembre 2020 |title=Sandrine Corman: «J’avais pensé faire un concours entre anciennes Miss» |trans-title=Sandrine Corman: “I had thought of doing a competition between former Misses” |url=https://www.sudinfo.be/id300552/article/2020-12-26/sandrine-corman-javais-pense-faire-un-concours-entre-anciennes-miss |access-date=26 Disyembre 2023 |website=Sudinfo |language=fr}}</ref> |17 |Verviers |- |{{flagicon|Venezuela|variant=1954}} [[Venezuela|Beneswela]] |Christina Dieckmann<ref>{{Cite web |last=Manzanilla |first=Haroldo |date=30 Nobyembre 2023 |title=Christina Dieckmann con 46 ta igualita que cuando ganó Miss Word Venezuela en el 97 |trans-title=Christina Dieckmann, at 46, is exactly the same as when she won Miss World Venezuela in 1997 |url=https://noticialdia.com/entretenimiento/farandula/christina-dieckmann-con-46-ta-igualita-que-cuando-gano-miss-word-venezuela-en-el-97-video/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20240229161539/https://noticialdia.com/entretenimiento/farandula/christina-dieckmann-con-46-ta-igualita-que-cuando-gano-miss-word-venezuela-en-el-97-video/ |archive-date=29 Pebrero 2024 |access-date=15 Abril 2025 |website=Noticia al Dia |language=es}}</ref> |20 |[[Caracas]] |- |{{flagicon|Bosnia & Herzegovina|variant=1992}} [[Bosnia at Herzegovina|Bosnya at Hersegobina]] |Elma Terzić<ref>{{Cite web |date=10 Oktubre 2016 |title=Miss BiH za 2016. godinu je Halida Krajišnik iz Živinica |trans-title=Miss BiH for 2016 is Halida Krajišnik from Živinice |url=https://www.vecernji.ba/vijesti/miss-bih-za-2016-godinu-je-halida-krajisnik-iz-zivinica-1119860 |access-date=15 Abril 2025 |website=Vecernji list |language=hr}}</ref> |17 |[[Sarajevo]] |- |'''{{Flagicon|BOT}}''' [[Botswana]] |[[Mpule Kwelagobe]]<ref>{{Cite web |last=Villano |first=Alexa |date=25 Marso 2018 |title=From World to Universe Success |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/198613-miss-world-miss-universe-crossovers/ |access-date=15 Abril 2025 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref> |18 |[[Gaborone]] |- |'''{{flagicon|BRA|1968}}''' [[Brazil|Brasil]] |Fernanda Agnes<ref>{{Cite web |last= |date=23 Agosto 2010 |title='Hipertensão' tem ex-Miss Brasil Mundo entre os participantes |trans-title='Hypertension' has former Miss Brazil World among the participants |url=https://www.terra.com.br/diversao/tv/hipertensao-tem-ex-miss-brasil-mundo-entre-os-participantes,4fb6f001fdc7a310VgnCLD200000bbcceb0aRCRD.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220192914/https://www.terra.com.br/diversao/tv/hipertensao-tem-ex-miss-brasil-mundo-entre-os-participantes,4fb6f001fdc7a310VgnCLD200000bbcceb0aRCRD.html |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=15 Abril 2025 |website=Terra |language=pt-BR}}</ref> |18 |Santa Cruz do Sul |- |'''{{flagicon|BUL}}''' [[Bulgaria|Bulgarya]] |Simona Velitchkova<ref>{{Cite web |date=30 Oktubre 1997 |title=Simona Velitchkova Miss Bulgaria a contestant in the Miss World 1997 Competition, to be held in the Seychelles on November 22nd and shown on Sky One. |url=https://www.diomedia.com/stock-photo-simona-velitchkova-miss-bulgaria-a-contestant-in-the-miss-world-1997-competition-to-be-held-in-the-seychelles-on-november-22nd-and-shown-on-sky-one-compulsory-credit-uppaphotoshot-photo-ur-image17560299.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250415054339/https://www.diomedia.com/stock-photo-simona-velitchkova-miss-bulgaria-a-contestant-in-the-miss-world-1997-competition-to-be-held-in-the-seychelles-on-november-22nd-and-shown-on-sky-one-compulsory-credit-uppaphotoshot-photo-ur-image17560299.html |archive-date=15 Abril 2025 |access-date=15 Abril 2025 |website=Diomedia |language=en}}</ref> |17 |[[Sofia]] |- |'''{{flagicon|BOL}}''' [[Bolivia|Bulibya]] |Mitzy Suárez<ref>{{Cite web |last=Perdriel |first=Gabriela Arandia |date=25 Marso 2015 |title=Promociones Gloria festeja 36 años de promover belleza |trans-title=Gloria Promotions celebrates 36 years of promoting beauty |url=https://eju.tv/2015/03/promociones-gloria-festeja-36-aos-de-promover-belleza/ |access-date=15 Abril 2025 |website=Eju.tv |language=es}}</ref> |21 |[[Santa Cruz de la Sierra]] |- |'''{{Flagicon|CPV}}''' [[Cabo Verde]] |Carmelinda Gonçalves<ref>{{Cite web |last=Mendes |first=Dulcina |date=16 Disyembre 2013 |title=Cristy Spencer eleita Miss CEDEAO 2013 |trans-title=Cristy Spencer elected Miss ECOWAS 2013 |url=https://expressodasilhas.cv/cultura/2013/12/16/cristy-spencer-eleita-miss-cedeao-2013/41008 |access-date=15 Abril 2025 |website=Expresso das Ilhas |language=pt}}</ref> |22 |[[Praia]] |- |'''{{Flagicon|EGY}}''' [[Ehipto]] |Amel Shawky |20 |[[Cairo]] |- |'''{{Flagicon|ECU}}''' [[Ecuador|Ekwador]] |Clío Olaya<ref>{{Cite news |date=5 Enero 2016 |title=Clío Olaya: “Soy audaz y perseverante” |language=es |trans-title=Clío Olaya: “I am bold and persevering.” |work=El Diario |url=https://www.eldiario.ec/noticias-manabi-ecuador/377972-clio-olaya-soy-audaz-y-perseverante/ |access-date=15 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211023053250/https://www.eldiario.ec/noticias-manabi-ecuador/377972-clio-olaya-soy-audaz-y-perseverante/ |archive-date=23 Oktubre 2021}}</ref> |19 |Esmeraldas |- |'''{{Flagicon|SVK}}''' [[Slovakia|Eslobakya]] |Marietta Senkacová<ref>{{Cite web |date=30 Oktubre 1997 |title=Marietta Sencakova Miss Slovakia a contestant in the Miss World 1997 Competition, to be held in the Seychelles on November 22nd and shown on Sky One. |url=https://www.diomedia.com/stock-photo-marietta-sencakova-miss-slovakia-a-contestant-in-the-miss-world-1997-competition-to-be-held-in-the-seychelles-on-november-22nd-and-shown-on-sky-one-compulsory-credit-uppaphotoshot-photo-ur-image17560304.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250415060942/https://www.diomedia.com/stock-photo-marietta-sencakova-miss-slovakia-a-contestant-in-the-miss-world-1997-competition-to-be-held-in-the-seychelles-on-november-22nd-and-shown-on-sky-one-compulsory-credit-uppaphotoshot-photo-ur-image17560304.html |archive-date=15 Abril 2025 |access-date=15 Abril 2025 |website=Diomedia |language=en}}</ref> |21 |[[Bratislava]] |- |'''{{Flagicon|SLO}}''' [[Eslobenya]] |Maja Šimec<ref>{{Cite web |date=7 Disyembre 2010 |title=Maja Šimec, miss Slovenije 1997, o svoji zgodbi |trans-title=Maja Šimec, Miss Slovenia 1997, about her story |url=https://lokalno.svet24.si/novice/kultura/maja-simec-miss-slovenije-1997-o-svoji-zgodbi-59983-1535621 |access-date=15 Abril 2025 |website=Lokalno.si |language=sl}}</ref> |18 |Crnomelj |- |{{Flagicon|ESP}} [[Espanya]] |Nuria Avellaneda<ref>{{Cite web |last=Aguirre |first=Julián |date=10 Setyembre 1999 |title=Misses de una década |trans-title=Misses of a decade |url=https://www.ultimahora.es/noticias/local/1999/09/10/947869/misses-de-una-decada.html |access-date=15 Abril 2025 |website=Ultima Hora |language=es}}</ref> |19 |[[Mallorca]] |- |{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]] |Sallie Toussaint<ref>{{Cite web |last= |date=29 Nobyembre 1999 |title=Weaver High almuna is new Miss Connecticut |url=https://www.courant.com/1999/11/29/weaver-high-alumna-is-new-miss-connecticut/ |access-date=15 Abril 2025 |website=Hartford Courant |language=en-US}}</ref> |23 |[[Lungsod ng New York]] |- |'''{{Flagicon|EST}}''' [[Estonya]] |Mairit Roonsar |19 |[[Tallinn]] |- |'''{{Flagicon|GHA}}''' [[Ghana|Gana]] |Benita Sena Golomeke<ref>{{Cite web |date=12 Disyembre 2011 |title=Woman Flogs MP |url=https://www.modernghana.com/news/366518/woman-flogs-mp.html |access-date=15 Abril 2025 |website=Modern Ghana |language=en}}</ref> |21 |[[Accra]] |- |'''{{Flagicon|GRE}}''' [[Gresya]] |Eugenia Limantzaki<ref>{{Cite web |date=30 Oktubre 1997 |title=Eugenia Limantzaki Miss Greece a contestant in the Miss World 1997 Competition, to be held in the Seychelles on November 22nd and shown on Sky One. |url=https://www.diomedia.com/stock-photo-eugenia-limantzaki-miss-greece-a-contestant-in-the-miss-world-1997-competition-to-be-held-in-the-seychelles-on-november-22nd-and-shown-on-sky-one-compulsory-credit-uppaphotoshot-photo-urm--image17560263.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250415061550/https://www.diomedia.com/stock-photo-eugenia-limantzaki-miss-greece-a-contestant-in-the-miss-world-1997-competition-to-be-held-in-the-seychelles-on-november-22nd-and-shown-on-sky-one-compulsory-credit-uppaphotoshot-photo-urm--image17560263.html |archive-date=15 Abril 2025 |access-date=15 Abril 2025 |website=Diomedia |language=en}}</ref> |20 |[[Crete]] |- |'''{{Flagicon|GUA|civil}}''' [[Guatemala|Guwatemala]] |Lourdes Mabel Valencia |20 |[[Lungsod ng Guatemala]] |- |{{Flagicon|JAM}} [[Hamayka]] |Michelle Moodie<ref name=":1">{{Cite web |last=Johnson |first=Richard |date=21 Nobyembre 2017 |title=Spartan praises Queen Solange |url=https://www.jamaicaobserver.com/2017/11/20/spartan-praises-queen-solange/ |access-date=15 Abril 2025 |website=Jamaica Observer |language=en-US}}</ref> |24 |[[Kingston, Jamaica|Kingston]] |- |{{Flagicon|JPN|1947}} [[Hapon]] |Shinobu Saraie<ref name=":0">{{Cite news |date=12 Nobyembre 1997 |title=Tuned to the sound of Seychelles |language=en |pages=21 |work=The Straits Times |url=https://eresources.nlb.gov.sg/newspapers/digitised/article/straitstimes19971112-1.2.10.29 |access-date=15 Abril 2025 |via=National Library Board}}</ref> |23 |[[Osaka]] |- |{{flagicon|GIB}} [[Gibraltar|Hibraltar]] |Rosanna Ressa<ref>{{Cite news |last=Cartwright |first=Francesca |date=16 Abril 2016 |title=Dream Girl of the Year 2016 |language=en |pages=68–69 |work=Globe Magazine |url=https://issuu.com/globemagazineonline/docs/globe_april_2016 |access-date=15 Abril 2025 |via=Issuu |archive-date=15 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250415071718/https://issuu.com/globemagazineonline/docs/globe_april_2016 |url-status=dead }}</ref> |18 |Hibraltar |- |{{Flagicon image|Flag of Honduras (1949–2022).svg}} [[Honduras]] |Hansel Cristina Cáceres<ref>{{Cite web |date=28 Hulyo 2020 |title=Chicha y Limón martes 28 de julio de 2020 |trans-title=Chicha and Lemon Tuesday, July 28, 2020 |url=https://www.eldiario.hn/chicha-y-limon-martes-28-de-julio-de-2020/ |access-date=15 Abril 2025 |website=El Diario}}</ref> |17 |San Pedro Sula |- |{{Flagicon|HKG}} [[Hong Kong]] |Vivian Lee<ref>{{Cite web |last=Yuen |first=Norman |date=6 Disyembre 2022 |title=10 Miss Hong Kongs from the 1990s – where are they now? |url=https://www.scmp.com/magazines/style/celebrity/article/3202248/10-miss-hong-kongs-1990s-where-are-they-now-anita-yuen-who-worked-leslie-cheung-and-stephen-chow-and |access-date=15 Abril 2025 |website=South China Morning Post |language=en}}</ref> |21 |Hong Kong |- |'''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]''' |'''[[Diana Hayden]]'''<ref>{{Cite news |date=14 Disyembre 1997 |title=Life is not pretty for many women in India |language=en |pages=4 |work=The Straits Times |url=https://eresources.nlb.gov.sg/newspapers/digitised/article/straitstimes19971214-1.2.67.4.2 |access-date=15 Abril 2025 |via=National Library Board}}</ref> |24 |[[Hyderabad, India|Hyderabad]] |- |{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]] |Andrea Roche<ref>{{Cite web |last=Shortall |first=Holly |date=2 Hulyo 2015 |title=Top 10 Miss Ireland winners: Where are they now? |url=https://www.independent.ie/style/fashion/style-talk/top-10-miss-ireland-winners-where-are-they-now/31344515.html |access-date=12 Abril 2025 |website=Irish Independent |language=en}}</ref> |21 |Clonmel |- |{{Flagicon|ISR}} [[Israel]] |Mirit Greenberg<ref name=":0" /> |19 |[[Berseba]] |- |{{Flagicon|ITA}} [[Italya]] |Irene Lippi<ref>{{Cite web |date=30 Oktubre 1997 |title=Irene Lippi Miss Italy a contestant in the Miss World 1997 Competition, to be held in the Seychelles on November 22nd and shown on Sky One. |url=https://www.diomedia.com/stock-photo-irene-lippi-miss-italy-a-contestant-in-the-miss-world-1997-competition-to-be-held-in-the-seychelles-on-november-22nd-and-shown-on-sky-one-compulsory-credit-uppaphotoshot-photo-urm-013932c-image17560284.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250415064336/https://www.diomedia.com/stock-photo-irene-lippi-miss-italy-a-contestant-in-the-miss-world-1997-competition-to-be-held-in-the-seychelles-on-november-22nd-and-shown-on-sky-one-compulsory-credit-uppaphotoshot-photo-urm-013932c-image17560284.html |archive-date=15 Abril 2025 |access-date=15 Abril 2025 |website=Diomedia |language=en}}</ref> |18 |[[Lucca]] |- |'''{{Flagicon|CAN}}''' [[Canada|Kanada]] |Keri-Lynn Power<ref>{{Cite web |date=30 Oktubre 1997 |title=Keri-Lynn Power Miss Canada a contestant in the Miss World 1997 Competition, to be held in the Seychelles on November 22nd and shown on Sky One. |url=https://www.diomedia.com/stock-photo-keri-lynn-power-miss-canada-a-contestant-in-the-miss-world-1997-competition-to-be-held-in-the-seychelles-on-november-22nd-and-shown-on-sky-one-compulsory-credit-uppaphotoshot-photo-urm-013-image17560300.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250415064937/https://www.diomedia.com/stock-photo-keri-lynn-power-miss-canada-a-contestant-in-the-miss-world-1997-competition-to-be-held-in-the-seychelles-on-november-22nd-and-shown-on-sky-one-compulsory-credit-uppaphotoshot-photo-urm-013-image17560300.html |archive-date=15 Abril 2025 |access-date=15 Abril 2025 |website=Diomedia |language=en}}</ref> |23 |St. John's |- |'''{{flagicon|IVB}}''' [[Kapuluang Birheng Britaniko]] |Zoe Jennifer Walcott<ref>{{Cite web |date=2 Disyembre 2018 |title=BVI finishes Top 10 in Mrs Globe 2018/19 Finals |url=https://www.virginislandsnewsonline.com/en/news/bvi-finishes-top-10-in-mrs-globe-2018-19-finals |access-date=15 Abril 2025 |website=Virgin Islands News Online |language=en}}</ref> |21 |Tortola |- |'''{{Flagicon|ISV}}''' [[US Virgin Islands|Kapuluang Birhen ng Estados Unidos]] |Taisha Regina Gomes |17 |Saint Thomas |- |'''{{flagicon|CAY|old}}''' [[Kapuluang Kayman]] |Cassandra Powell<ref>{{Cite web |date=30 Oktubre 1997 |title=Cassandra Powell Miss Cayman Islands a contestant in the Miss World 1997 Competition, to be held in the Seychelles on November 22nd and shown on Sky One. |url=https://www.diomedia.com/stock-photo-cassandra-powell-miss-cayman-islands-a-contestant-in-the-miss-world-1997-competition-to-be-held-in-the-seychelles-on-november-22nd-and-shown-on-sky-one-compulsory-credit-uppaphotoshot-photo-image17560297.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250415065344/https://www.diomedia.com/stock-photo-cassandra-powell-miss-cayman-islands-a-contestant-in-the-miss-world-1997-competition-to-be-held-in-the-seychelles-on-november-22nd-and-shown-on-sky-one-compulsory-credit-uppaphotoshot-photo-image17560297.html |archive-date=15 Abril 2025 |access-date=15 Abril 2025 |website=Diomedia |language=en}}</ref> |23 |George Town |- |{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]] |Gladys Buitrago<ref>{{Cite web |last=Torres |first=Tania Alejandra Hernández |date=23 Enero 2024 |title=¿Quién es la presentadora de la Lotería Astro Sol y Astro Luna? Fue reina de belleza |trans-title=Who is the host of the Astro Sol and Astro Luna Lottery? She was a beauty queen. |url=https://www.eltiempo.com/cultura/gente/quien-es-la-presentadora-de-la-loteria-astro-sol-y-astro-luna-fue-reina-de-belleza-847660 |access-date=15 Abril 2025 |website=El Tiempo |language=es}}</ref> |23 |Caldas |- |{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]] |Rebeca Escalante<ref>{{Cite web |date=19 Marso 1997 |title=Miss Universo |trans-title=Miss Universe |url=https://www.nacion.com/archivo/miss-universo/4NKMP2KPCBECZIWK2E2CZSZCP4/story/ |access-date=15 Abril 2025 |website=La Nación |language=es}}</ref> |21 |[[San José, Costa Rica|San José]] |- |'''{{Flagicon|CRO}}''' [[Croatia|Kroasya]] |Martina Novosel<ref>{{Cite web |date=29 Disyembre 2024 |title=Nakon razvoda od Ante Todorića, bivša Miss Hrvatske povukla se iz javnosti: evo kako danas izgleda... |trans-title=After her divorce from Ante Todorić, the former Miss Croatia withdrew from the public eye: here's what she looks like today... |url=https://slobodnadalmacija.hr/mozaik/zivot/nakon-razvoda-od-ante-todorica-bivsa-miss-hrvatske-povukla-se-iz-javnosti-evo-kako-danas-izgleda-1443406 |access-date=15 Abril 2025 |website=Slobodna Dalmacija |language=hr}}</ref> |18 |[[Zagreb]] |- |'''{{Flagicon|LAT}}''' [[Letonya]] |Liga Graudumniece<ref>{{Cite web |last=Tiļļa |first=Andris |date=21 Abril 2018 |title=30 gadi kopš skaistumkonkursā “Mis Rīga”. Latvijas šovbiznesa balvas, skandāli, izaicinājumi, etaloni |trans-title=30 years since the beauty contest "Miss Riga". Latvian show business awards, scandals, challenges, benchmarks |url=https://www.la.lv/skaistums-uz-izkersanu |archive-url=https://web.archive.org/web/20230123045140/https://www.la.lv/skaistums-uz-izkersanu |archive-date=23 Enero 2023 |access-date=2 Abril 2025 |website=Latvijas Avīze |language=lv}}</ref> |18 |[[Riga]] |- |'''{{Flagicon|LIB}}''' [[Libano]] |Joëlle Behlock<ref>{{Cite web |last=Semlali |first=Amina |date=28 Pebrero 2013 |title=Fighting poverty in the Arab world: With soap operas? |url=https://www.aljazeera.com/opinions/2013/2/28/fighting-poverty-in-the-arab-world-with-soap-operas/ |access-date=15 Abril 2025 |website=Al Jazeera |language=en}}</ref> |18 |[[Beirut]] |- |'''{{Flagicon|LIT}}''' [[Litwanya]] |Asta Vyšniauskaitė<ref>{{Cite web |last=Bulvydė |first=Laura |date=18 Disyembre 2024 |title=„Mis Lietuva 1997“ A.Dumbliauskienė namuose karūnos nenešioja |trans-title="Miss Lithuania 1997" A.Dumbliauskienė does not wear the crown at home |url=https://www.lrytas.lt/zmones/veidai-ir-vardai/2014/12/18/news/-mis-lietuva-1997-a-dumbliauskiene-namuose-karunos-nenesioja-4306418 |access-date=15 Abril 2025 |website=Lrytas |language=lt}}</ref> |20 |Kaunas |- |'''{{Flagicon image|Bandeira do Leal Senado.svg}}''' [[Makaw]] |Agnes Lo<ref>{{Cite web |last=Yi Hu |first=Fox |date=13 Marso 2008 |title=Miss Macau to pass on crown, end 11-year reign |url=https://www.scmp.com/article/629725/miss-macau-pass-crown-end-11-year-reign |access-date=15 April 2025 |website=South China Morning Post |language=en}}</ref> |23 |Makaw |- |'''{{Flagicon|MAS}}''' [[Malaysia]] |Arianna Teoh<ref>{{Cite news |date=29 Hunyo 1997 |title=Models bag top prizes in beauty pageant |language=en |pages=4 |work=New Straits Times |url=https://books.google.com.ph/books?id=4QEzAAAAIBAJ&lpg=PA4&dq=Arianna%20Teoh&pg=PA4#v=onepage&q=Arianna%20Teoh&f=false |access-date=15 Abril 2025 |via=Google Books}}</ref> |24 |[[Penang]] |- |'''{{Flagicon|MLT}}''' [[Malta]] |Sarah Vella<ref>{{Cite web |date=30 Oktubre 1997 |title=Sarah Vella Miss Malta a contestant in the Miss World 1997 Competition, to be held in the Seychelles on November 22nd and shown on Sky One. |url=https://www.diomedia.com/stock-photo-sarah-vella-miss-malta-a-contestant-in-the-miss-world-1997-competition-to-be-held-in-the-seychelles-on-november-22nd-and-shown-on-sky-one-compulsory-credit-uppaphotoshot-photo-urm-013932e-image17560319.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250415071544/https://www.diomedia.com/stock-photo-sarah-vella-miss-malta-a-contestant-in-the-miss-world-1997-competition-to-be-held-in-the-seychelles-on-november-22nd-and-shown-on-sky-one-compulsory-credit-uppaphotoshot-photo-urm-013932e-image17560319.html |archive-date=15 Abril 2025 |access-date=15 Abril 2025 |website=Diomedia |language=en}}</ref> |23 |Valletta |- |{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]] |Blanca Soto<ref>{{Cite news |last=Chozick |first=Amy |date=9 Marso 2012 |title=Spanish-Language TV Dramas Heat Up Miami |language=en-US |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2012/03/09/business/media/telenovelas-popularity-brings-business-to-florida.html |access-date=15 Abril 2025 |issn=0362-4331}}</ref> |18 |Morelos |- |{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]] |Sheya Shipanga<ref>{{Cite web |last= |first= |date=30 Mayo 2014 |title=Miss Namibia 101- Making Your Application Memorable |url=https://www.namibian.com.na/miss-namibia-101-making-your-application-memorable/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250126214232/https://www.namibian.com.na/miss-namibia-101-making-your-application-memorable/ |archive-date=26 Enero 2025 |access-date=15 Abril 2025 |website=The Namibian |language=en-GB}}</ref> |22 |[[Windhoek]] |- |{{NPL}} |Jharana Bajracharya<ref>{{Cite web |date=7 Enero 2014 |title=Beauty, creativity,spirituality |url=https://kathmandupost.com/art-entertainment/2014/01/07/beauty-creativityspirituality |access-date=15 Abril 2025 |website=Kathmandu Post |language=en}}</ref> |16 |[[Katmandu|Kathmandu]] |- |{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]] |Charlotte Høiåsen<ref>{{Cite web |last=Os |first=Anette |date=31 Oktubre 2020 |title=Sunniva ble Miss Norway: - Det er helt utrolig |trans-title=Sunniva became Miss Norway: - It's absolutely incredible |url=https://www.fvn.no/nyheter/lokalt/i/399VnA/sunniva-ble-miss-norway |access-date=15 Abril 2025 |website=Fædrelandsvennen |language=nb}}</ref> |18 |[[Oslo]] |- |{{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Nuweba Selandiya]] |Lauralee Martinovich<ref name=":2" /> |18 |Christchurch |- |{{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]] |Sonja Silva<ref>{{Cite web |last=Verhoeven |first=Eymeke |date=28 Hulyo 2018 |title=Sonja Silva: tot rust gekomen nomade |trans-title=Sonja Silva: Nomad at rest |url=https://www.nd.nl/leven/leven/559418/sonja-silva-tot-rust-gekomen-nomade |access-date=15 Abril 2025 |website=Nederlands Dagblad |language=nl}}</ref> |20 |Rotterdam |- |{{Flagicon|PAN}} [[Panama]] |Patricia Bremner<ref>{{Cite web |last=Trujillo |first=Luis |date=10 Oktubre 2020 |title=Krysthelle Barretto Reichlin es coronada Miss Mundo Panamá |trans-title=Krysthelle Barretto Reichlin is crowned Miss World Panama |url=https://www.critica.com.pa/show/krysthelle-barretto-reichlin-es-coronada-miss-mundo-panama-389932 |access-date=15 Abril 2025 |website=Critica |language=es}}</ref> |21 |[[Lungsod ng Panama]] |- |'''{{Flagicon|PAR|1954}}''' [[Paraguay|Paragway]] |Mariela Quiñónez<ref>{{Cite web |date=30 Oktubre 1997 |title=Mariela Quinones Garcia Miss Paraguay a contestant in the Miss World 1997 Competition, to be held in the Seychelles on November 22nd and shown on Sky One. |url=https://www.diomedia.com/stock-photo-mariela-quinones-garcia-miss-paraguay-a-contestant-in-the-miss-world-1997-competition-to-be-held-in-the-seychelles-on-november-22nd-and-shown-on-sky-one-compulsory-credit-uppaphotoshot-phot-image17560313.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250415073030/https://www.diomedia.com/stock-photo-mariela-quinones-garcia-miss-paraguay-a-contestant-in-the-miss-world-1997-competition-to-be-held-in-the-seychelles-on-november-22nd-and-shown-on-sky-one-compulsory-credit-uppaphotoshot-phot-image17560313.html |archive-date=15 Abril 2025 |access-date=15 Abril 2025 |website=Diomedia |language=en}}</ref> |19 |[[Asuncion]] |- |'''{{Flagicon|PER|state}}''' [[Peru]] |Claudia María Luque<ref>{{Cite web |date=30 Oktubre 1997 |title=Claudia Luque Barrantes Miss Peru a contestant in the Miss World 1997 Competition, to be held in the Seychelles on Nove |url=https://www.diomedia.com/stock-photo-claudia-luque-barrantes-miss-peru-a-contestant-in-the-miss-world-1997-competition-to-be-held-in-the-seychelles-on-november-22nd-and-shown-on-sky-one-compulsory-credit-uppaphotoshot-photo-u-image17560312.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250415073352/https://www.diomedia.com/stock-photo-claudia-luque-barrantes-miss-peru-a-contestant-in-the-miss-world-1997-competition-to-be-held-in-the-seychelles-on-november-22nd-and-shown-on-sky-one-compulsory-credit-uppaphotoshot-photo-u-image17560312.html |archive-date=15 Abril 2025 |access-date=15 Abril 2025 |website=Diomedia |language=en}}</ref> |21 |Amazonas |- |'''{{Flagicon|PHI|variant=1945}}''' [[Binibining Pilipinas|Pilipinas]] |Kristine Florendo<ref>{{Cite web |last=Lo |first=Ricky |date=29 Abril 2004 |title=Kristine graduates magna cum laude from UP |url=https://www.philstar.com/entertainment/2004/04/29/248056/kristine-graduates-magna-cum-laude-up |access-date=15 Abril 2025 |website=[[Philippine Star]] |language=en}}</ref> |21 |[[Maynila]] |- |{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]] |Minna Lehtinen<ref>{{Cite web |date=21 Setyembre 2000 |title=Minna Lehtinen Miss Libanon -kilpailuun |trans-title=Minna Lehtinen to compete in Miss Lebanon |url=https://www.is.fi/viihde/art-2000000116690.html |access-date=15 Abril 2025 |website=Ilta-Sanomat |language=fi}}</ref> |19 |Pori |- |{{flagicon|POL}} [[Polonya]] |Roksana Jonek<ref>{{Cite web |last=Siwik |first=Nikola |date=14 Abril 2022 |title=Roksana Jonek wygrała tytuł Miss Polonia 97. Teraz prowadzi słodki biznes |trans-title=In 1997, she won the title of Miss Polonia. Roksana Jonek has a head for business. Together with her husband, she runs a sweet business |url=https://www.plotek.pl/plotek/7,154063,28339676,w-1997-roku-zdobyla-tytul-miss-polonia-roksana-jonek-ma-glowe.html |access-date=15 Abril 2025 |website=Plotek.pl |language=pl}}</ref> |19 |Mikołów |- |{{Flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]] |Aurea Marrero<ref>{{Cite web |date=30 Oktubre 1997 |title=Aurea Marrero Nieves Miss Puerto Rico a contestant in the Miss World 1997 Competition, to be held in the Seychelles on November 22nd and shown on Sky One. |url=https://www.diomedia.com/stock-photo-aurea-marrero-nieves-miss-puerto-rico-a-contestant-in-the-miss-world-1997-competition-to-be-held-in-the-seychelles-on-november-22nd-and-shown-on-sky-one-compulsory-credit-uppaphotoshot-phot-image17560308.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250415073822/https://www.diomedia.com/stock-photo-aurea-marrero-nieves-miss-puerto-rico-a-contestant-in-the-miss-world-1997-competition-to-be-held-in-the-seychelles-on-november-22nd-and-shown-on-sky-one-compulsory-credit-uppaphotoshot-phot-image17560308.html |archive-date=15 Abril 2025 |access-date=15 Abril 2025 |website=Diomedia}}</ref> |22 |Dorado |- |{{Flagicon|POR}} [[Portugal]] |Icilia Berenguel<ref>{{Cite web |last=Morais |first=Carolina |date=21 Disyembre 2015 |title=Troca de Misses também já aconteceu em Portugal |trans-title=Exchange of Misses has also taken place in Portugal |url=https://www.dn.pt/pessoas/troca-de-misses-tambem-ja-aconteceu-em-portugal-4947818.html |access-date=29 Disyembre 2023 |website=Diario de Noticias |language=pt-PT}}</ref> |21 |Póvoa de Varzim |- |{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]] |Laure Belleville<ref>{{Cite web |last=Trocellier |first=Mathilde |date=14 Disyembre 2024 |title=Laure Belleville, première Miss France sacrée par Jean-Pierre Foucault : qu’est-elle devenue ? |trans-title=Laure Belleville, the first Miss France crowned by Jean-Pierre Foucault: what has become of her? |url=https://www.gala.fr/l_actu/news_de_stars/laure-belleville-premiere-miss-france-sacree-par-jean-pierre-foucault-qu-est-elle-devenue-20241214 |access-date=15 Abril 2025 |website=Gala |language=fr}}</ref> |21 |Lathuile |- |{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]] |Carolina Estrella Peña<ref>{{Cite web |date=30 Oktubre 1997 |title=Carolina Estrella Pena Miss Dominican Republic a contestant in the Miss World 1997 Competition, to be held in the Seychelles on November 22nd and shown on Sky One. |url=https://www.diomedia.com/stock-photo-carolina-estrella-pena-miss-dominican-republic-a-contestant-in-the-miss-world-1997-competition-to-be-held-in-the-seychelles-on-november-22nd-and-shown-on-sky-one-compulsory-credit-uppaphoto-image17560292.html |access-date=15 Abril 2025 |website=Diomedia |language=en}}</ref> |21 |Puerto Plata |- |'''{{Flagicon|CZE}}''' [[Republikang Tseko]] |Terezie Dobrovolná<ref>{{Cite web |last=Hořejší |first=Nela |date=17 Disyembre 2024 |title=Terezie Dobrovolná a David Beran se rozešli po 27 letech |trans-title=Terezie Dobrovolná broke up with billionaire David Beran after 27 years |url=https://www.idnes.cz/nastaveni-souhlasu?url=https%3a%2f%2fwww.idnes.cz%2fzpravy%2frevue%2fspolecnost%2fterezie-dobrovolna-david-beran-rozchod.A241217_124907_lidicky_nh |access-date=15 Abril 2025 |website=iDNES.cz |language=cs}}</ref> |22 |Brno |- |{{flagicon|GBR}} [[United Kingdom|Reyno Unido]] |Vicki-Lee Walberg<ref>{{Cite news |date=22 Nobyembre 1997 |title=Beauties in a row |language=en |pages=10 |work=New Straits Times |url=https://books.google.com.ph/books?id=FP1OAAAAIBAJ&lpg=PA10&dq=Vicki-Lee%20Walberg&pg=PA10#v=onepage&q=Vicki-Lee%20Walberg&f=false |access-date=15 Abril 2025 |via=Google Books}}</ref> |22 |Blackpool |- |'''{{Flagicon|RUS}}''' [[Rusya]] |Liudmila Popova |17 |[[Yekaterinburg]] |- |{{Flagicon|ZAM}} [[Zambia|Sambia]] |Tukuza Tembo |21 |[[Lusaka]] |- |{{Flagicon|SEY}} [[Seychelles|Seykelas]] |Michelle Lane<ref>{{Cite web |date=3 Hunyo 2012 |title=Concours: Sherlyn Furneau élue Miss Seychelles 2012 |trans-title=Competition: Sherlyn Furneau elected Miss Seychelles 2012 |url=https://www.lemauricien.com/le-mauricien/concours-sherlyn-furneau-elue-miss-seychelles-2012/121557/ |access-date=15 Abril 2025 |website=Le Mauricien |language=fr-FR}}</ref> |23 |[[Victoria, Seychelles|Victoria]] |- |'''{{Flagicon|ZIM}}''' [[Zimbabwe|Simbabwe]] |Una Patel<ref>{{Cite web |last=Chijongwe |first=Cardnus |date=5 Setyembre 2012 |title=The most beautiful Miss Zimbabwes since 1980 |url=https://nehandaradio.com/2012/09/05/the-most-beautiful-miss-zimbabwes-since-1980/ |access-date=15 Abril 2025 |website=Nehanda Radio |language=en-US}}</ref> |20 |[[Harare]] |- |'''{{Flagicon|SIN}}''' [[Singapore|Singapura]] |Jasmine Wong<ref>{{Cite news |date=10 Nobyembre 1997 |title=Smile, Miss Singapore |language=en |pages=3 |work=The New Paper |url=https://eresources.nlb.gov.sg/newspapers/digitised/page/newpaper19971110-1.1.3 |access-date=15 Abril 2025 |via=National Library Board}}</ref> |21 |Singapura |- |'''{{Flagicon|SWZ}}''' [[Suwasilandiya]] |Xoliswa Mkhonta<ref>{{Cite web |last=Dube |first=Velile |date=8 Marso 2011 |title=Vinah snubbed at Miss Swaziland launch |url=http://www.times.co.sz/entertainment/62584-vinah-snubbed-at-miss-swaziland-launch.html |access-date=15 Abril 2025 |website=Times of Swaziland |language=en |archive-date=15 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250415091151/http://www.times.co.sz/entertainment/62584-vinah-snubbed-at-miss-swaziland-launch.html |url-status=dead }}</ref> |– |[[Mbabane]] |- |{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]] |Sofia Joelsson<ref>{{Cite web |date=8 Agosto 2019 |title=Beauty queen caught committing interior design fraud |url=https://www.femina.in/beauty-pageants/others/beauty-queen-caught-committing-interior-design-fraud/eventshow/70585210.cms |access-date=15 Abril 2025 |website=Femina |language=en}}</ref> |24 |Skövde |- |{{flagicon|SUI}} [[Suwisa]] |Tanja Gutmann<ref>{{Cite web |title=Solche Missen vermissen wir |url=https://www.schweizer-illustrierte.ch/stars/wir-vermissen-die-missen |access-date=31 Enero 2023 |website=Schweizer Illustrierte |language=de-CH}}</ref> |20 |[[Zürich]] |- |{{Flagicon|TAN}} [[Tanzania|Tansaniya]] |Saida Joy Kessys Sashays<ref>{{Cite news |date=30 Nobyembre 1997 |title=Plan, and we won't Miss out next time |language=en |pages=4 |work=The Straits Times |url=https://eresources.nlb.gov.sg/newspapers/digitised/article/straitstimes19971130-1.2.63.2.7 |access-date=15 Abril 2025 |via=National Library Board}}</ref> |22 |[[Dar es Salaam]] |- |{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]] |Tanya Suesuntisook<ref>{{Cite web |last= |first= |date=20 Nobyembre 1997 |title=Miss Thailand's route takes her long way from Deerfield High |url=https://www.chicagotribune.com/1997/11/20/miss-thailands-route-takes-her-long-way-from-deerfield-high/ |access-date=15 Abril 2025 |website=Chicago Tribune |language=en-US}}</ref> |24 |[[Bangkok]] |- |'''{{Flagicon|TWN}}''' [[Republika ng Tsina|Taywan]] |Fang Su-Ling |21 |[[Taipei]] |- |'''{{Flagicon|RSA}}''' [[Timog Aprika]] |Jessica Motaung<ref>{{Cite web |last=Seleme |first=Rae |date=14 Nobyembre 2022 |title=Jessica Motaung shares challenges of working with siblings, father |url=https://www.thesouthafrican.com/lifestyle/celeb-news/breaking-kaizer-chiefs-jessica-motaung-miss-south-africa-mzansi-icons-13-november-2022/ |access-date=15 Abril 2025 |website=The South African |language=en-ZA}}</ref> |24 |Gauteng |- |{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]] |Kim Jin-ah |21 |[[Seoul]] |- |{{flagicon|TTO}} [[Trinidad at Tobago]] |Mandy Jagdeo<ref>{{Cite web |date=30 Oktubre 1997 |title=Mandy Jagdeo Miss Trinidad & Tobago a contestant in the Miss World 1997 Competition, to be held in the Seychelles on November 22nd and shown on Sky One. |url=https://www.diomedia.com/stock-photo-mandy-jagdeo-miss-trinidad-tobago-a-contestant-in-the-miss-world-1997-competition-to-be-held-in-the-seychelles-on-november-22nd-and-shown-on-sky-one-compulsory-credit-uppaphotoshot-photo--image17560274.html |access-date=15 Abril 2025 |website=Diomedia |language=en}}</ref> |21 |[[Puerto Espanya]] |- |'''{{flagicon|CHI}}''' [[Chile|Tsile]] |Paulina Mladinic<ref>{{Cite web |date=30 Oktubre 1997 |title=Paulina Mladinic Zorzano Miss Chile a contestant in the Miss World 1997 Competition, to be held in the Seychelles on November 22nd and shown on Sky One. |url=https://www.diomedia.com/stock-photo-paulina-mladinic-zorzano-miss-chile-a-contestant-in-the-miss-world-1997-competition-to-be-held-in-the-seychelles-on-november-22nd-and-shown-on-sky-one-compulsory-credit-uppaphotoshot-photo--image17560296.html |access-date=15 Abril 2025 |website=Diomedia |language=en}}</ref> |17 |Viña del Mar |- |'''{{flagicon|CYP|1960}}''' [[Tsipre]] |Galatia Charalambidou |18 |[[Nicosia]] |- |'''{{flagicon|TUR}}''' [[Turkiya]] |Çağla Şıkel<ref>{{Cite web |date=2 Oktubre 2019 |title=Çağla Şıkel'den Miss Turkey itirafı! |trans-title=Miss Turkey confession from Çağla Şıkel! |url=https://www.hurriyet.com.tr/galeri-cagla-sikelden-miss-turkey-itirafi-40181110 |access-date=15 Abril 2025 |website=Hurriyet |language=tr}}</ref> |18 |[[Istanbul]] |- |{{Flag|Uganda}} |Lillian Acom<ref>{{Cite web |title=Achom holds the crown |url=https://www.newvision.co.ug/news/1029356/achom-holds-crown |access-date=15 Abril 2025 |website=New Vision |language=en}}</ref> |22 |[[Kampala]] |- |{{Flagicon|UKR}} [[Ukranya]] |Kseniya Kuz'menko<ref>{{Cite web |last= |first= |date=2 Setyembre 2010 |title=Miss Ukraine beauty pageant |url=https://www.kyivpost.com/post/8927 |access-date=15 Abril 2025 |website=Kyiv Post |language=en}}</ref> |18 |Kharkiv |- |'''{{Flagicon|HUN}}''' [[Unggarya]] |Beáta Petes<ref>{{Cite web |date=1 Agosto 2002 |title=Az 1997-es királynő: Petes Beáta |trans-title=The 1997 Queen: Beáta Petes |url=https://index.hu/politika/bulvar/missworld/1997/ |access-date=15 Abril 2025 |website=Index.hu |language=hu}}</ref> |20 |[[Budapest]] |- |'''{{flagicon|URU}}''' [[Uruguay|Urugway]] |Ana González<ref>{{Cite web |date=30 Oktubre 1997 |title=Ana Gonzalez Kwasny Miss Uruguay a contestant in the Miss World 1997 Competition, to be held in the Seychelles on November 22nd and shown on Sky One. |url=https://www.diomedia.com/stock-photo-ana-gonzalez-kwasny-miss-uruguay-a-contestant-in-the-miss-world-1997-competition-to-be-held-in-the-seychelles-on-november-22nd-and-shown-on-sky-one-compulsory-credit-uppaphotoshot-photo-ur-image17560268.html |access-date=15 Abril 2025 |website=Diomedia}}</ref> |20 |[[Montevideo]] |- |{{Flag|FR Yugoslavia|name=Yugoslavia}} |Tamara Šaponjić<ref>{{Cite web |date=26 Setyembre 1997 |title=Caption only: And the winner is . . . |url=https://www.deseret.com/1997/9/26/19336216/caption-only-and-the-winner-is/ |access-date=15 Abril 2025 |website=Deseret News |language=en}}</ref> |18 |Pancevo |} == Mga tala == <references group="lower-alpha" responsive="1"></references> == Mga sanggunian == <references responsive="1"></references> == Panlabas na kawing == * {{official website|http://www.missworld.com}} {{Miss World}} [[Kategorya:Miss World]] [[Kategorya:1997]] [[Kategorya:Patimpalak ng kagandahan]] 250c4espmwd7s3fjta2rxy97ke5byzo 0 327429 2168101 2167939 2025-07-10T00:08:15Z Cloverangel237 149506 Nagsaayos 2168101 wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="max-width:18em;" ! colspan="2" | [[Talaksan:Semicolon.png|thumb|78x78px]] |- ! colspan="2" class="infobox-header" |Tuldukuwit |- style="float:left;" | colspan="2" class="infobox-full-data" | |- | colspan="2" |U+003B ; SEMICOLON (&amp;semi;) |- |'''؛''' |Arabeng tuldukuwit |- |'''፤''' |Ethiopic na tuldok-kuwit |- |'''꛶''' |Bamum na tuldok-kuwit |} Ang '''tuldok-kuwit (;)''' o '''tuldukuwit''' ({{lang-en|semicolon}}<ref>{{Cite web |title=Learning English |url=http://www.bbc.co.uk/worldservice/learningenglish/grammar/learnit/learnitv55.shtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150323053952/http://www.bbc.co.uk/worldservice/learningenglish/grammar/learnit/learnitv55.shtml |archive-date=2015-03-23 |access-date=2014-05-08 |website=bbc.co.uk |publisher=[[British Broadcasting Corporation]]}}</ref>) ay isang bantas na may iilang gamit sa [[Pagsusulat|panulatan]], na binubuo ng pinagsamang [[tuldok]] at [[kuwit]]. Halimbawa, ginagamit ito sa pag-uugnay ng dalawang [[Sugnay|malayang sugnay]] na malapit ang diwa sa isa't-isa sa isang pangungusap na tambalan.<ref>{{Cite book |last=Casanova |url=https://www.google.com.ph/books/edition/Pagbasa_at_Pagsulat_Sa_Ibat_ibang_Disipl/2k4mC0eJV2YC?hl=en&gbpv=1&dq=tuldukuwit&pg=PA158&printsec=frontcover |title=Pagbasa at Pagsulat Sa Ibat-ibang Disiplina'2001 Ed. |date=2001 |publisher=Rex Bookstore, Inc. |isbn=978-971-23-3074-2 |language=tl |quote=Ang tuldukuwit din ay ginagamit sa pagitan ng mga sugnay ng pangungusap na tambalan kapag hindi pinag-uugnay ng pangatnig. |display-authors=}}</ref> Kapag nagsasama ang tuldukuwit ng dalawa o higit pang mga ideya sa isang pangungusap, ang mga kabatirang iyon ay binibigyan ng pantay na antas.<ref>{{Cite web |title=Using semicolons |url=https://writing.wisc.edu/handbook/grammarpunct/semicolons/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201111165409/https://writing.wisc.edu/handbook/grammarpunct/semicolons/ |archive-date=2020-11-11 |access-date=2020-11-08 |website=The Writing Center |language=en-US |quote=A semicolon is most commonly used to link (in a single sentence) two independent clauses that are closely related in thought. When a semicolon is used to join two or more ideas (parts) in a sentence, those ideas are then given equal position or rank.}}</ref> Maari rin silang gamitin sa paghi ng mga bagay sa isang talaan, lalo na tuwing naglalaman ng [[kuwit]] ang nasabing talaan.<ref>{{Cite web |title=Learning English grammar: How to correctly use a semicolon |url=http://www.grammarcamp.com/learning-english-grammar-2/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140808053114/http://www.grammarcamp.com/learning-english-grammar-2/ |archive-date=8 August 2014 |access-date=30 July 2014 |website=Scribendi.com}}</ref> Ang tuldok-kuwit ay isa sa mga hindi maunawaang bantas ng karamihan, kaya hindi ito madalas ginagamit nang [[balana]].<ref>{{Cite web |title=For Love of the Semicolon – Insights to English |url=https://www.insightstoenglish.com/language-illuminated/semicolons |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201110051440/https://www.insightstoenglish.com/language-illuminated/semicolons/ |archive-date=2020-11-10 |access-date=2020-11-09 |website=Insights to English |language=en-US}}</ref> Sa pagkasaayos (Ingles: layout) ng [[QWERTY]] pindutan (Ingles: keyboard), ang tuldok-kuwit ay nasa ''unshifted homerow'' sa ilalim ng kalingkingan ng kanang kamay at ay naging malawakang ginagamit sa [[wikang pamprograma]] bilang panghiwalay ng ''statement'' o ''terminator''.<ref name="c-sharp-introduction">{{Cite web |last=Mössenböck |first=H. |title=Introduction to C# – The new language for Microsoft .NET |url=http://ssw.jku.at/Teaching/Lectures/CSharp/Tutorial/Part1.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110929062908/http://ssw.jku.at/Teaching/Lectures/CSharp/Tutorial/Part1.pdf |archive-date=2011-09-29 |access-date=2011-07-29 |publisher=University of Linz |location=[[Linz, Austria|Linz]] |page=34 |type=subtitle: Statements |quote=Empty statement: ; // ; is a ''terminator'', not a ''separator''}}.</ref> == Mga sanggunian == {{Reflist|30em}} [[Kategorya:Bantas]] [[Kategorya:Mga pinagmulan sa wikang Italyano ng CS1 (it)]] nkzm8bfptmrwoedjzj5tnq8xz2ahc5s 0 327705 2168118 2165784 2025-07-10T02:28:00Z InternetArchiveBot 113521 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2168118 wikitext text/x-wiki {{Infobox beauty pageant|photo=Agbani Darego Miss World 2001.jpg|caption=[[Agbani Darego]]|date=16 Nobyembre 2001|venue=Super Bowl, Sun City Entertainment Centre, Sun City, [[Timog Aprika]]|winner='''[[Agbani Darego]]'''|represented={{flagu|Niherya}}|broadcaster={{Hlist|E!|ITV2|SABC 3}}|presenters={{Hlist|Jerry Springer|Claire Elizabeth Smith}}|acts={{Hlist|Umoja}}|placements=10|entrants=93|debuts={{Hlist|Malawi}}|withdraws={{Hlist|Bahamas|Biyelorusya|Curaçao|Dinamarka|Guwatemala|Honduras|Kasakistan|Litwanya|Moldabya|Nepal|Paragway|Sri Lanka|Taywan}}|returns={{Hlist|Antigua at Barbuda|Tsina|Guyana|Hawaii|Letonya|Masedonya|Nikaragwa|Sint Maarten|Taylandiya|Uganda}}|before=[[Miss World 2000|2000]]|next=[[Miss World 2002|2002]]}} Ang '''Miss World 2001''' ang ika-51 edisyon ng [[Miss World]] pageant, na ginanap sa Super Bowl ng Sun City Entertainment Center sa Sun City, Timog Aprika noong 16 Nobyembre 2001.<ref>{{Cite news |last=Deans |first=Jason |date=24 Oktubre 2001 |title=ITV to bring back Miss World |language=en-GB |work=The Guardian |url=https://www.theguardian.com/media/2001/oct/24/broadcasting3 |access-date=8 Marso 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250327185214/https://www.theguardian.com/media/2001/oct/24/broadcasting3 |archive-date=27 Marso 2025 |issn=0261-3077}}</ref><ref>{{Cite news |date=6 Nobyembre 2001 |title=Miss World live on IBC |language=en |pages=21 |work=Manila Standard |url=https://books.google.com.ph/books?id=ZpxOAAAAIBAJ&lpg=PA21&dq=%22Miss%20World%22&pg=PA21#v=onepage&q=%22Miss%20World%22&f=false |access-date=18 Mayo 2025 |via=Google Books}}</ref> Pagkatapos ng kompetisyon, kinoronahan ni Priyanka Chopra ng Indiya si Agbani Darego ng Niherya bilang Miss World 2001.<ref>{{Cite news |date=19 Nobyembre 2001 |title=Miss World win boosts Nigeria |language=en-GB |publisher=[[BBC]] |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/1661191.stm |access-date=8 Marso 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250327185214/http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/1661191.stm |archive-date=27 Marso 2025}}</ref><ref>{{Cite news |last=Kraft |first=Dina |date=18 Nobyembre 2001 |title=Miss Nigeria becomes first ever African Miss World |language=en |pages=4 |work=Daily Union |url=https://books.google.com.ph/books?id=weREAAAAIBAJ&lpg=PA4&dq=%22Miss%20World%22&pg=PA4#v=onepage&q=%22Miss%20World%22&f=false |access-date=18 Mayo 2025 |via=Google Books}}</ref> Ito ang unang beses na nanalo ang Niherya bilang Miss World.<ref>{{Cite news |date=18 Nobyembre 2001 |title=Nigerian student wins Miss World |language=en |pages=10 |work=Philippine Daily Inquirer |url=https://books.google.com.ph/books?id=BqhjAAAAIBAJ&lpg=PA10&dq=%22Miss%20World%22&pg=PA10#v=onepage&q=%22Miss%20World%22&f=false |access-date=18 Mayo 2025 |via=Google Books}}</ref><ref>{{Cite news |date=15 Nobyembre 2001 |title=Miss Nigeria becomes first Miss World to come from Africa |language=en |pages=36 |work=The Item |url=https://books.google.com.ph/books?id=GnUiAAAAIBAJ&lpg=PA36&dq=%22Miss%20World%22&pg=PA36#v=onepage&q=%22Miss%20World%22&f=false |access-date=18 Mayo 2025 |via=Google Books}}</ref><ref>{{Cite news |date=17 Nobyembre 2001 |title=Nigerian 1st black African to win Miss World title |language=en |pages=2 |work=Toledo Blade |url=https://books.google.com.ph/books?id=8ZJKAAAAIBAJ&lpg=PA2&dq=%22Miss%20World%22&pg=PA2#v=onepage&q=%22Miss%20World%22&f=false |access-date=18 Mayo 2025 |via=Google Books}}</ref> Nagtapos bilang first runner-up si Zizi Lee ng Aruba, habang nagtapos bilang second-runner-up si Juliet-Jane Horne ng Eskosya.<ref>{{Cite news |date=16 Nobyembre 2001 |title=Nigerian is crowned Miss World |language=en |pages=45 |work=The Vindicator |url=https://books.google.com.ph/books?id=TMNIAAAAIBAJ&lpg=PA45&dq=%22Miss%20World%22&pg=PA45#v=onepage&q=%22Miss%20World%22&f=false |access-date=18 Mayo 2025 |via=Google Books}}</ref><ref>{{Cite news |date=17 Nobyembre 2001 |title=Miss Nigeria makes history at Miss World |language=en |pages=8 |work=Sarasota Herald-Tribune |url=https://books.google.com.ph/books?id=rWNhAAAAIBAJ&lpg=PA8&dq=%22Miss%20World%22&pg=PA8#v=onepage&q=%22Miss%20World%22&f=false |access-date=18 Mayo 2025 |via=Google Books}}</ref><ref>{{Cite news |date=17 Nobyembre 2001 |title=Miss World pageant crowns first African |language=en |pages=12 |work=Lodi News-Sentinel |url=https://books.google.com.ph/books?id=bBQ0AAAAIBAJ&lpg=PA12&dq=%22Miss%20World%22&pg=PA12#v=onepage&q=%22Miss%20World%22&f=false |access-date=18 Mayo 2025 |via=Google Books}}</ref> Mga kandidata mula sa siyamnapu't-tatlong mga bansa at teritoryo ang lumahok sa kompetisyong ito. Pinangunahan nina Jerry Springer at Claire Elizabeth Smith ang kompetisyon. Nagtanghal ang grupong Umoja sa edisyong ito. == Kasaysayan == [[Talaksan:Sun_City_Casino,_Sun_City,_North_West,_South_Africa_(20530983455).jpg|thumb|250x250px|Sun City, ang lokasyon ng Miss World 2001]] === Lokasyon at petsa === Dapat sanang idaraos ang edisyong ito ng Miss World sa Londres, at ang ''pre-recorded swimwear segment'' ay gagawin sa Portugal. Gayunpaman, hindi nagpatuloy ang mga planong ito matapos hindi panumbalikin ng Channel 5 ang kontrata nito sa Miss World.<ref name=":3">{{Cite news |last=Deans |first=Jason |date=24 Oktubre 2001 |title=ITV to bring back Miss World |language=en-GB |work=[[The Guardian]] |url=https://www.theguardian.com/media/2001/oct/24/broadcasting3 |access-date=17 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250327185214/https://www.theguardian.com/media/2001/oct/24/broadcasting3 |archive-date=27 Marso 2025 |issn=0261-3077}}</ref> Dahil dito, ang lokasyon ng kompetisyon ay napunta sa Durban, Timog Aprika, matapos pirmahan ng alkalde ng Durban na si Obed Mlaba ang kontrata upang idaos ang Miss World sa lungsod noong 9 Hulyo 2001. Sa Durban na rin ginawa ang ''pre-recorded swimwear segment'' ng mga kandidata. Gayunpaman, bagama't nakamtan na ng Durban ang mga karapatan na idaos ang kompetisyon, hindi natuloy ang mga planong idaos ang Miss World sa Durban, at nalipat ang lokasyon ng kompetisyon sa Sun City, Timog Aprika.<ref name=":3" /><ref>{{Cite news |date=16 Nobyembre 2001 |title=Kanshebbers Miss World in Sun City |language=nl |trans-title=Miss World Candidates in Sun City |pages=1 |work=Algemeen Dagblad |url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBPERS01:003194014:mpeg21:p00001 |access-date=18 Mayo 2025 |via=Delpher}}</ref> === Pagpili ng mga kandidata === Ang mga kandidata mula sa siyamnapu't-tatlong bansa at teritoryo ay napili upang lumahok sa kompetisyon. Tatlong kandidata ang nailuklok matapos ang pag-urong ng orihinal na kandidata. ==== Mga pagpalit ==== Pinalitan ni Jeisyl Amparo Velez si Miss Mundo Colombia 2001 Karol Inés de la Torre upang kumatawan sa Kolombya dahil sa mga paratang na siya ay kasal na.<ref name=":2" /> Pinalitan ni Miss Latvia 1999–2000 Dina Kalandārova si Miss Latvia 2001 Gunta Rudzīte bilang kinatawan ng Letonya sa edisyong ito dahil sa hindi isiniwalat na dahilan.<ref>{{Cite web |date=30 December 2000 |title="Mis Latvija 2000" - Gunta Rudzīte, "Misters Latvija 2000" - Ilmārs Lipskis . |trans-title="Miss Latvia 2000" - Gunta Rudzīte, "Mister Latvia 2000" - Ilmārs Lipskis. |url=https://www.tvnet.lv/6394173/mis-latvija-2000-gunta-rudzite-misters-latvija-2000-ilmars-lipskis |archive-url=https://web.archive.org/web/20250127003848/https://www.tvnet.lv/6394173/mis-latvija-2000-gunta-rudzite-misters-latvija-2000-ilmars-lipskis |archive-date=27 Enero 2025 |access-date=27 March 2023 |website=Latvijā |language=lv}}</ref> Pinalitan ng ''runner-up'' ng Miss České republiky 2001 na si Andrea Fišerova si Miss České republiky 2001 Diana Kobzanová matapos nitong lumitaw para sa isang pornograpikong [[magasin]].<ref>{{Cite web |date=23 Agosto 2005 |title=Former Miss - and one-off centrefold - wins her day in court |url=https://english.radio.cz/former-miss-and-one-centrefold-wins-her-day-court-8628481 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241127081518/https://english.radio.cz/former-miss-and-one-centrefold-wins-her-day-court-8628481 |archive-date=27 Nobyembre 2024 |access-date=18 Mayo 2025 |website=Radio Prague International |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last= |first= |date=20 Hunyo 2006 |title=Kobzanová nemusí Zapletalovi platit za porno |trans-title=Kobzanova doesn't have to pay Zapletal for porn |url=https://www.idnes.cz/nastaveni-souhlasu?url=https%3a%2f%2fwww.idnes.cz%2fzpravy%2frevue%2fspolecnost%2fkobzanova-nemusi-zapletalovi-platit-za-porno.A060620_103811_lidicky_lf |archive-url=https://web.archive.org/web/20250518054505/https://www.idnes.cz/zpravy/revue/spolecnost/kobzanova-nemusi-zapletalovi-platit-za-porno.A060620_103811_lidicky_lf |archive-date=18 Mayo 2025 |access-date=18 Mayo 2025 |website=iDNES.cz |language=cs}}</ref> ==== Mga unang pagsali, pagbalik at pag-urong ==== Lumahok sa unang pagkakataon ang bansang Malawi, at bumalik sa edisyong ito ang mga bansang [[Hawaii]] na huling sumali noong [[Miss World 1959|1959]]; [[Antigua at Barbuda]] na huling sumali noong [[Miss World 1991|1991]]; [[Tsina]] na huling sumali noong [[Miss World 1994|1994]]; [[Hilagang Masedonya|Masedonya]] na huling sumali noong [[Miss World 1996|1996]]; [[Uganda]] na huling sumali noong [[Miss World 1997|1997]]; [[Nicaragua|Nikaragwa]] na huling sumali noong [[Miss World 1998|1998]]; at [[Guyana]], [[Letonya]], [[Sint Maarten]], at [[Taylandiya]] na huling sumali noong [[Miss World 1999|1999]]. Hindi sumali si Kiara Sherman ng [[Bahamas]] dahil sa kakulangan sa pag-eensayo.<ref>{{cite web |last= |first= |title=No contestant for Miss World Pageant |url=http://www.bahamaslibraries.org/index.php?option=com_content&view=article&id=176:no-contestant-for-miss-world-pageant&Itemid=111 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231031063238/http://www.bahamaslibraries.org/index.php?option=com_content&view=article&id=176:no-contestant-for-miss-world-pageant&Itemid=111 |archive-date=31 Oktubre 2023 |access-date=17 Mayo 2025 |website=The Nassau Guardian |via=National Library and Information Service}}</ref> Hindi sumali si Anna Stychinskaya ng [[Biyelorusya]] dahil hindi ito pasok sa ''age limit'' ng Miss World.<ref>{{Cite web |last=Minakova |first=Lyudmila |date= |title=Life after bright triumph: fates of Miss Belarus queens |url=https://www.sb.by/articles/life-after-bright-triumph-fates-of-miss-belarus-queens.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20220524102019/https://www.sb.by/articles/life-after-bright-triumph-fates-of-miss-belarus-queens.html |archive-date=24 Mayo 2022 |access-date=17 Mayo 2025 |website=Belarus Today |language=ru-RU}}</ref> Hindi sumali sina Fatima St. Jago ng Curaçao at Maj Petersen ng Dinamarka dahil sa kakulangan sa kalangbahala. Kalaunan, lumahok si Petersen sa [[Miss World 2003]].<ref>{{cite web |last=Christensen |first=Bo |date=18 Oktubre 2003 |title=Mor sender Maj til Miss World |trans-title=Mom sends Maj to Miss World |url=https://www.bt.dk/content/item/629494 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250124194830/https://www.bt.dk/underholdning/mor-sender-maj-til-miss-world |archive-date=24 Enero 2025 |access-date=17 Mayo 2025 |website=B.T. |language=da}}</ref> Hindi sumali sina Claudia Sarti Sturge ng Guwatemala at Gulmira Makhambetova ng Kasakistan dahil sa hindi isiniwalat na dahilan. Hindi sumali si Nadezhda Corcimari ng [[Moldabya]] dahil hindi rin ito pasok sa ''age limit'' ng Miss World. Kalaunan ay pinalitan siya ni Diana Spatarel bilang kinatawan ng Moldabya, ngunit hindi rin ito nagpatuloy dahil sa suliranin sa kaniyang visa. Hindi sumali ang mga bansang Honduras, Litwanya, Nepal, Paragway, Sri Laka, at Taywan sa edisyong ito matapos na mabigo ang kanilang mga organisasyong pambansa na magdaos ng kompetisyong pambansa o magtalaga ng kandidata. Hindi tumuloy sina Miss Egypt World 2001 Sally Shaheen at Miss Uzbekistan 2001 Olesya Loshkareva sa kompetisyon dahil sa kawalang-tatag ng [[Gitnang Silangan]] bunsod ng [[Setyembre 11|mga pag-atake ng mga terorista noong Setyembre 11]] sa New York. Hindi rin tumuloy si Miss Swaziland 2001 Glenda Mabuza dahil hindi makaabot sa isang kasunduan ang mga tagapag-ayos ng Miss Swaziland tungkol sa lisensya para sa Miss World.<ref>{{Cite web |last=Kunene |first=Baphelele |date=28 Pebrero 2011 |title=Glenda refuses to be part of miss Pigg's Peak rot |url=http://www.times.co.sz/entertainment/62169-glenda-refuses-to-be-part-of-miss-pigg-s-peak-rot.html |access-date=17 Mayo 2025 |website=Times of Swaziland |language=en |archive-date=17 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250517194107/http://www.times.co.sz/entertainment/62169-glenda-refuses-to-be-part-of-miss-pigg-s-peak-rot.html |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite news |last=Dlamini |first=Mxolisi |date=19 Oktubre 2023 |title=Remove govt from Miss Eswatini |language=en |work=Times of Eswatini |url=https://www.pressreader.com/eswatini/times-of-eswatini/20231019/282273850035946?srsltid=AfmBOoq-F3q9TkvUAmhTG2KoJvP5ZH9TWRD2MZFaL0wV7I0Tn_VQ-NHO |access-date=16 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250516025736/https://www.pressreader.com/eswatini/times-of-eswatini/20231019/282273850035946?srsltid=AfmBOoq-F3q9TkvUAmhTG2KoJvP5ZH9TWRD2MZFaL0wV7I0Tn_VQ-NHO |archive-date=16 Mayo 2025 |via=PressReader}}</ref> == Mga resulta == === Mga pagkakalagay === {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" !Pagkakalagay !Kandidata |- | '''Miss World 2001''' | * {{flagicon|NGR}} [[Nigeria|'''Niherya''']] – '''[[Agbani Darego]]'''<ref name="BBC">{{Cite news |date=17 Nobyembre 2001 |title=Scot is third in Miss World contest |language=en-GB |publisher=[[BBC]] |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/scotland/1661647.stm |access-date=8 Marso 2024}}</ref> |- | 1st runner-up | * '''{{flagicon|ARU}}''' [[Aruba]] – Zizi Lee<ref name="BBC" /> |- | 2nd runner-up | * '''{{Flagicon|SCO}}''' [[Scotland|Eskosya]] – Juliet-Jane Horne<ref name="BBC" /> |- | Top 5 | * {{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]] – Ligia Cristina Argüello<ref>{{Cite news |date=19 Oktubre 2017 |title=Ligia Argüello, la Miss Nicaragua que conquisto Sudáfrica |language=es |trans-title=Ligia Argüello, the Miss Nicaragua who conquered South Africa |work=Viva Nicaragua |url=https://www.vivanicaragua.com.ni/2017/10/19/espectaculos/mis-mundo-nicaragua-2017-se-va-con-solo-tres-maletas/ |access-date=8 Marso 2024}}</ref> * {{flagicon|CHN}} [[Tsina]] – Bing Li<ref name=":1">{{Cite web |date=4 Setyembre 2012 |title=A model to follow |url=https://www.chinadaily.com.cn/fashion/2012-09/04/content_15731254.htm |access-date=8 Marso 2024 |website=China Daily |language=en}}</ref> |- | Top 10 | * {{flagicon|SPA}} [[Espanya]] – Macarena Garcia * {{Flagicon|RUS}} [[Rusya]] – Irina Kovalenko * {{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]] – Jo-Ann Strauss * {{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]] – Oleksandra Nikolayenko * {{flagicon|SCG}} [[Yugoslavia]] – Tijana Stajšić<ref>{{Cite web |date=21 Pebrero 2024 |title=Prije 23 godine bila je najljepša žena Jugoslavije, a danas je prozivaju da je pretjerala s estetskim operacijama |trans-title=23 years ago she was the most beautiful woman in Yugoslavia, and today she is being called out for going too far with cosmetic surgery |url=https://www.jutarnji.hr/scena/strane-zvijezde/prije-23-godine-bila-je-najljepsa-zena-jugoslavije-a-danas-je-prozivaju-da-je-pretjerala-s-estetskim-operacijama-15430390 |access-date=17 Mayo 2025 |website=Jutarnji list |language=hr-hr}}</ref> |} === Mga ''Continental Queens of Beauty'' === {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" !Kontinente !Kandidata |- |Aprika | * {{flagicon|NGR}} [[Nigeria|Niherya]] – Agbani Darego<ref>{{Cite web |last=Dayo |first=Bernard |date=18 Nobyembre 2001 |title=How Beauty Looks In Nigeria Today, 20 Years After Miss World |url=https://www.okayafrica.com/nigeria-agbani-darego-miss-world/ |access-date=18 Mayo 2025 |website=OkayAfrica |language=en}}</ref> |- |Asya | * {{flagicon|CHN}} [[Tsina]] – Bing Li |- |Europa | * '''{{Flagicon|SCO}}''' [[Scotland|Eskosya]] – Juliet-Jane Horne<ref>{{Cite web |date=27 Setyembre 2024 |title=Romy McCahill crowned Miss World Scotland 2017 |url=https://www.femina.in/beauty-pageants/miss-world/romy-mccahill-crowned-miss-world-scotland-2017/eventshow/60258550.cms |access-date=18 Mayo 2025 |website=Femina |language=en}}</ref> |- |Kaamerikahan | * {{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]] – Ligia Cristina Argüello<ref>{{Cite web |last= |date=14 Disyembre 2023 |title=Una Miss Universo, 23 reinas y cuatro llamados al top: el legado de Karen Celebertti desde Miss Nicaragua |trans-title=One Miss Universe, 23 queens, and four nominations: Karen Celebertti's legacy from Miss Nicaragua |url=https://www.despacho505.com/entretenimiento/17755-una-miss-universo-23-reinas-y-cuatro-llamados-al-t/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250518053256/https://www.despacho505.com/entretenimiento/17755-una-miss-universo-23-reinas-y-cuatro-llamados-al-t/ |archive-date=18 Mayo 2025 |access-date=18 Mayo 2025 |website=Despacho505 |language=es}}</ref> |- |Karibe | * '''{{flagicon|ARU}}''' [[Aruba]] – Zizi Lee |} === Mga natatanging parangal === {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" !Parangal !Nagwagi |- |Miss Photogenic | * {{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]] – Lada Engchawadechasilp<ref>{{Cite web |date=19 Abril 2018 |title=เปิดภาพครอบครัว “ลดา เองชวเดชาศิลป์” นางงามที่คนไทยไม่เคยลืม |trans-title=Revealing the family photos of "Lada Engchawadetsasin", a beauty queen that Thai people will never forget. |url=https://www.sanook.com/news/6116782/ |access-date=18 Mayo 2025 |website=Sanook |language=th}}</ref> |- |Best in Talent | * {{Flagicon|BAR}} [[Barbados]] – Stephanie Chase<ref name=":4" /> |- |Best Gown | * {{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]] – Hyun-jin Seo |- |Miss World Scholarship | * {{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]] – Piarella Peralta |} == Kompetisyon == === Pormat ng kompetisyon === Sa unang pakakataon sa kasaysayan ng Miss World ay maaaring bumoto ang madla upang makapasok ang kanilang mga kandidata sa ''semi-finals''.<ref>{{Cite news |date=26 Nobyembre 2001 |title=Miss World: A celebration for Nigeria? |language=en-GB |work=[[BBC News]] |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/talking_point/debates/african_debates/1665239.stm |access-date=18 Mayo 2025}}</ref> Maaaring lumahok ang mga manonood sa pagboto sa programang ''U Decide'' na umere sa telebisyon isang linggo bagong ang pangwakas. Habang pinapakilala ang bawat kandidata, mayroong kodigo sa pagboto na lalabas, at ang kodigong iyon ang gagamitin para bumoto gamit ang telepono. Pagkatapos ng programa, iipunin ang lahat ng mga boto sa bawat bansa na siyang katumbas ng 50% ng puntos para sa ''swimwear segment''. Ang kalahati ng 50% ay ibibigay ng komite sa pagpili. Upang maging mabisa ang boto, tatlong magkakaibang kodigo ng tatlong kandidata ang kailangang ilagay sa boto. Sa pangwakas na kompetisyon, ipinarada ng lahat ng mga kandidata ang kanilang mga ''evening gown'' na gawa ng isang taga-disenyo sa kanilang bansa, kasabay ng kanilang ''pre-recorded swimwear segment'' na ginawa sa Timog Aprika. Pagkatapos nito, sampung ''semi-finalist'' ang napili para sa ''personal interview round'', at limang pinalista ang napili para sa ''question-and-answer round''. Pagkatapos nito ay inanunsyo ang dalawang runner-up at ang bagong Miss World. === Komite sa pagpili === * Ashok Amritraj – Indiyano-Amerikanong prodyuser ng pelikula * Elliot M. Cohen – Ingles-Israeling tagapaglathala ng musika * Ben de Lisi – Amerikanong taga-disenyo * Fiona Ellis – ''Recruiting director'' ng ''Models One'' * Jo Elvin – Patnugot ng ''Glamour Magazine'' * Bruce Forsyth – Ingles na tagapaglibang * Zindziswa Mandela – Pilantropo, anak ni [[Nelson Mandela]] * Julia Morley CBE – Tagapangulo at punong ehekutibo ng Miss World Organization * Terry O’Neill – Ingles na litratista == Mga kandidata == Siyamnapu't-tatlong kandidata ang lumahok para sa titulo. {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" !Bansa/Teritoryo !Kandidata !Edad{{efn|Mga edad sa panahon ng kompetisyon|group=A|name=A}} !Bayan |- |{{flagicon|GER}} [[Alemanya]] |Adina Wilhelmi<ref>{{Cite news |date=3 Oktubre 2001 |title="Miss-Wahl": Schönheit aus dem Schwarzwald |language=de |trans-title=Beauty from the Black Forest |work=Der Spiegel |url=https://www.spiegel.de/panorama/miss-wahl-schoenheit-aus-dem-schwarzwald-a-160558.html |access-date=8 Marso 2024 |issn=2195-1349}}</ref> |21 |Wolfach |- |{{flagicon|ANG}} [[Angola|Anggola]] |Adalgisa Gonçalves<ref>{{Cite web |date=18 Disyembre 2000 |title=Angola: Hidianeth Wins Miss Angola 2001 Prize |url=https://allafrica.com/stories/200012180543.html |access-date=22 Agosto 2024 |website=Panafrican News Agency (Dakar) |language=en}}</ref> |21 |[[Luanda]] |- |{{flagicon|ATG}} [[Antigua at Barbuda]] |Janelle Williams<ref>{{Cite news |date=19 Nobyembre 2001 |title=What's Miss World got to do with war and peace? |language=en |pages=37 |work=Manila Standard |url=https://books.google.com.ph/books?id=-JkVAAAAIBAJ&lpg=PA37&dq=%22Miss%20World%22&pg=PA37#v=onepage&q=%22Miss%20World%22&f=false |access-date=18 Mayo 2025 |via=Google Books}}</ref> |23 |[[Saint John's]] |- |{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]] |Virginia di Salvo |22 |[[Rosario, Arhentina|Rosario]] |- |'''{{flagicon|ARU}}''' [[Aruba]] |Zizi Lee<ref>{{Cite web |last=Van Peel |first=Valerie |last2=Lambrechts |first2=Dirk |date=11 Marso 2006 |title=Vlaming strikt Miss Aruba |trans-title=Fleming strictly Miss Aruba |url=https://www.nieuwsblad.be/cnt/gd1pd5mj |access-date=22 Abril 2023 |website=Het Nieuwsblad |language=nl-BE}}</ref> |19 |Oranjestad |- |{{Flagicon image|Flag of Australia (converted).svg}} [[Australia|Australya]] |Eva Milic<ref>{{Cite news |date=7 Enero 2020 |title=Channel 9 presenter Eva Milic lists Gold Coast home for $1m |language=en |work=[[The Courier Mail]] |url=https://www.news.com.au/finance/real-estate/brisbane-qld/channel-9-presenter-eva-milic-lists-gold-coast-home-for-1m/news-story/e5309488a2aeab8e05bd53b107bd4cf5 |access-date=8 Marso 2024 |via=News.com.au}}</ref> |23 |Gold Coast |- |{{Flagicon|AUT}} [[Austria|Austrya]] |Daniela Rockenschaub<ref>{{Cite web |date=26 Marso 2001 |title=Oberösterreich-Doppel- sieg bei der Wahl der "Miss Austria 2001" |trans-title=Upper Austria double victory in the election of "Miss Austria 2001" |url=https://www.derstandard.at/story/522726/oberoesterreich-doppel--sieg-bei-der-wahl-der-miss-austria-2001 |access-date=8 Marso 2024 |website=Der Standard |language=de-AT}}</ref> |23 |Wels |- |{{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Bagong Silandiya]] |Amie Hewitt |18 |Lungsod ng Manukau |- |'''{{Flagicon|BAN}}''' [[Bangladesh|Bangglades]] |Tabassum Ferdous Shaon<ref>{{Cite news |date=26 Oktubre 2001 |title=Beauty contest |language=en |work=The Independent |url=http://www.highbeam.com/doc/1P1-47773985.html |url-status=dead |access-date=8 Marso 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121025065306/http://www.highbeam.com/doc/1P1-47773985.html |archive-date=25 Oktubre 2012}}</ref> |18 |[[Dhaka]] |- |{{Flagicon|BAR}} [[Barbados]] |Stephanie Chase<ref name=":4">{{Cite news |date=19 Setyembre 2016 |title=A quick recap of Barbados' track record at international beauty pageants |language=en |work=Loop News |url=https://barbados.loopnews.com/content/quick-recap-barbados-track-record-international-beauty-pageants |access-date=8 Marso 2024}}</ref> |22 |[[Bridgetown]] |- |{{flagicon|BEL}} [[Belhika]] |Dina Tersago<ref>{{Cite web |date=14 Enero 2021 |title=Van 'mooiste meisje' tot gewilde presentatrice: 20 jaar geleden werd Dina Tersago tot Miss België gekroond |trans-title=From 'most beautiful girl' to popular presenter: 20 years ago Dina Tersago was crowned Miss Belgium |url=https://myprivacy.dpgmedia.be/consent?siteKey=Uqxf9TXhjmaG4pbQ&callbackUrl=https%3A%2F%2Fwww.hln.be%2Fprivacy-gate%2Faccept-tcf2%3FredirectUri%3D%252Fshowbizz%252Fvan-mooiste-meisje-tot-gewilde-presentatrice-20-jaar-geleden-werd-dina-tersago-tot-miss-belgie-gekroond~a2b044d0%252F |access-date=8 Marso 2024 |website=Het Nieuwsblad |language=nl}}</ref> |22 |Puurs |- |{{flagicon|Venezuela|variant=1954}} [[Venezuela|Beneswela]] |Andreína Prieto<ref>{{Cite news |last= |first= |date=30 Hulyo 2001 |title=Miss Surgery |language=en-US |work=Wired |url=https://www.wired.com/2001/07/miss-surgery/ |access-date=18 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250518051145/https://www.wired.com/2001/07/miss-surgery/ |archive-date=18 Mayo 2025 |issn=1059-1028}}</ref> |19 |Maracaibo |- |{{flagicon|BIH}} [[Bosnia at Herzegovina|Bosnya at Hersegobina]] |Ana Mirjana Račanović<ref>{{Cite web |date=6 Oktubre 2022 |title=Kako danas izgleda jedna od najljepših missica Bosne i Hercegovine |trans-title=What does one of the most beautiful Misses of Bosnia and Herzegovina look like today? |url=https://www.klix.ba/lifestyle/modailjepota/kako-danas-izgleda-jedna-od-najljepsih-missica-bosne-i-hercegovine/221006070 |access-date=8 Marso 2024 |website=Klix.ba |language=hr}}</ref> |18 |Bijeljina |- |{{flagicon|BOT}} [[Botswana]] |Masego Sebedi<ref>{{Cite web |last=Morewagae |first=Isaiah |date=17 Setyembre 2010 |title=Kgari in hot soup again! |url=https://www.mmegi.bw/news/kgari-in-hot-soup-again/news |access-date=8 Marso 2024 |website=Mmegi Online |language=en}}</ref> |22 |[[Gaborone]] |- |{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]] |Joyce Aguiar<ref>{{Cite web |date=25 Hulyo 2024 |title=De faixa a coroa: Quinta negra eleita Miss SP, Milla Vieira vendia doces em barraca: 'Orgulho das minhas origens' |url=https://f5.folha.uol.com.br/colunistas/de-faixa-a-coroa/2024/07/quinta-negra-eleita-miss-sp-milla-vieira-vendia-doces-em-barraca-orgulho-das-minhas-origens.shtml |access-date=22 Agosto 2024 |website=Folha de S.Paulo |language=pt-BR}}</ref> |18 |Votuporanga |- |{{flagicon|BUL}} [[Bulgarya]] |Stanislava Karabelova |23 |[[Sofia]] |- |{{flagicon|BOL}} [[Bulibya]] |Claudia Ettmüller<ref>{{Cite web |date=4 Marso 2018 |title=Claudia Ettmüller, la miss que hoy se dedica a la cocina |trans-title=Claudia Ettmüller, the miss who is dedicated to cooking today |url=https://eldeber.com.bo/sociales/claudia-ettmuller-la-miss-que-hoy-se-dedica-a-la-cocina_118514 |access-date=8 Marso 2024 |website=El Deber |language=es-ES |archive-date=4 Oktubre 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231004070041/https://eldeber.com.bo/sociales/claudia-ettmuller-la-miss-que-hoy-se-dedica-a-la-cocina_118514 |url-status=dead }}</ref> |19 |[[Santa Cruz de la Sierra]] |- |{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]] |Carla Lorena Revelo |19 |[[Quito]] |- |{{flagicon|SCO}} [[Scotland|Eskosya]] |Juliet-Jane Horne<ref>{{Cite web |last=Week |first=Marketing |date=14 Nobyembre 2002 |title=The world is her oyster, honestly |url=https://www.marketingweek.com/the-world-is-her-oyster-honestly/ |access-date=8 Marso 2024 |website=Marketing Week |language=en}}</ref> |18 |[[Aberdeen]] |- |'''{{Flagicon|SVK}}''' [[Slovakia|Eslobakya]] |Jana Ivanova<ref>{{Cite web |last= |first= |date=22 Abril 2002 |title=Novou Miss 2001sa stala Jana Ivanová z Nemšovej |trans-title=Jana Ivanová from Nemšová became the new Miss 2001 |url=https://domov.sme.sk/c/38358/novou-miss-2001sa-stala-jana-ivanova-z-nemsovej.html |access-date=8 Marso 2024 |website=SME |language=sk}}</ref> |19 |Trenčín |- |'''{{Flagicon|SLO}}''' [[Eslobenya]] |Rebeka Dremelj<ref>{{Cite web |date=30 Setyembre 2001 |title=Miss Slovenije 2001 |trans-title=Miss Slovenia 2001 |url=https://www.24ur.com/miss-slovenije-2001.html |access-date=8 Marso 2024 |website=24UR |language=sl}}</ref> |21 |Brežice |- |{{Flagicon|ESP}} [[Espanya]] |Macarena García<ref>{{Cite web |last=Gallardo |first=Francisco Andrés |date=27 Setyembre 2022 |title=Cuando Rusia alteró el destino de Miss España con una pregunta |trans-title=When Russia changed the destiny of Miss Spain with a question |url=https://www.diariodesevilla.es/television/Rusia-destino-Miss-Espana-pregunta-video_0_1724228750.html |access-date=22 Agosto 2024 |website=Diario de Sevilla |language=es}}</ref> |23 |[[Sevilla, Espanya|Sevilla]] |- |{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]] |Carrie Stroup<ref>{{Cite web |last=Phillips |first=Carey |date=16 Agosto 2001 |title=Stroup to compete in Miss World Pageant |url=http://www.thesylvaherald.com/news/article_c498c81c-9648-566c-9913-969f933913d7.html |access-date=8 Marso 2024 |website=The Sylva Herald |language=en}}</ref> |19 |[[Fort Lauderdale, Florida|Fort Lauderdale]] |- |{{Flagicon|EST}} [[Estonia|Estonya]] |Liina Helstein<ref>{{Cite news |last=Mõttus |first=Elo |date=12 Nobyembre 2001 |title=Liina Helstein pürib Miss Worldiks |language=Estonian |trans-title=Liina Helstein aspires to be Miss World |work=Õhtuleht |url=https://www.ohtuleht.ee/114114/liina-helstein-purib-miss-worldiks |url-status=dead |access-date=8 Marso 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190215050710/https://www.ohtuleht.ee/114114/liina-helstein-purib-miss-worldiks |archive-date=15 Pebrero 2019}}</ref> |23 |[[Tartu]] |- |{{flagicon|WAL}} [[Wales|Gales]] |Charlotte Faicheney<ref>{{Cite web |last= |date=26 Marso 2013 |orig-date=16 Nobyembre 2001 |title=Miss Wales takes on best of world |url=https://www.walesonline.co.uk/news/wales-news/miss-wales-takes-best-world-1969460 |access-date=22 Agosto 2024 |website=Wales Online |language=en}}</ref> |18 |Wrexham |- |'''{{Flagicon|GHA}}''' [[Ghana|Gana]] |Selasi Kwawu<ref>{{Cite web |date=1 Oktubre 2001 |title=Selasi is Miss Ghana |url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/entertainment/Selasi-is-Miss-Ghana-18450 |access-date=8 Marso 2024 |website=GhanaWeb |language=en}}</ref> |20 |[[Accra]] |- |'''{{Flagicon|GRE}}''' [[Gresya]] |Valentini Daskaloudi<ref>{{Cite web |last= |first= |date=24 Disyembre 2012 |title=Δείτε πως είναι σήμερα και άβαφη η Μις Ελλάς του 2001 Βαλεντίνη Δασκαλούδη |trans-title=See what Miss Greece 2001 Valentini Daskaloudis looks like today and unpainted |url=https://www.gossip-tv.gr/g-fashion/models/story/236395/deite-pos-einai-simera-kai-avafi-i-mis-ellas-toy-2001-valentini-daskaloydi |access-date=22 Agosto 2024 |website=Gossip-tv |language=el}}</ref> |22 |[[Atenas]] |- |{{Flag|Guyana}} |Olive Gopaul<ref>{{Cite web |last=Alleyne |first=Oluatoyin |date=10 Enero 2009 |title=Olive Gopaul: Mixing beauty with business |url=https://www.stabroeknews.com/2009/01/10/the-scene/olive-gopaul-mixing-beauty-with-business/ |access-date=8 Marso 2024 |website=Stabroek News |language=en}}</ref> |22 |[[Georgetown]] |- |{{Flagicon|JAM}} [[Hamayka]] |Regina Beavers<ref>{{Cite web |date=21 Setyembre 2015 |title=Regina and Rasheed say 'I do' |url=https://jamaica-gleaner.com/article/flair/20150921/regina-and-rasheed-say-i-do |access-date=22 Agosto 2024 |website=The Gleaner |language=en}}</ref> |17 |[[Kingston, Jamaica|Kingston]] |- |{{Flagicon|JPN|1947}} [[Hapon]] |Yuka Humano |21 |[[Nagoya]] |- |{{Flag|Hawaii}} |Radasha Ho'ohuli<ref>{{Cite web |last=Chillingworth |first=Shaun |date=15 Disyembre 2009 |title=A Beautiful Hula |url=https://www.honolulumagazine.com/a-beautiful-hula/ |access-date=22 Agosto 2024 |website=Honolulu Magazine |language=en-US}}</ref> |21 |[[Honolulu]] |- |{{flagicon|GIB}} [[Gibraltar|Hibraltar]] |Luann Richardson |18 |Hibraltar |- |{{flagicon|NIR}} [[Hilagang Irlanda]] |Angela McCarthy<ref>{{Cite news |last=Bell |first=Jane |date=26 Nobyembre 2001 |title=Woman 2 woman - My Secret - I live for Two People |language=en-GB |work=Belfast Telegraph |url=https://www.belfasttelegraph.co.uk/news/woman-2-woman-my-secret-i-live-for-two-people/28364851.html |access-date=22 Agosto 2024 |issn=0307-1235}}</ref> |21 |[[Belfast]] |- |{{Flagicon|HKG}} [[Hong Kong]] |Pui Chi Chung<ref>{{Cite web |date=20 Marso 2024 |title=Miss World contestants Hong Kong's Gigi Chung Pui Chi and... |url=https://www.gettyimages.co.uk/detail/news-photo/miss-world-contestants-hong-kongs-gigi-chung-pui-chi-and-news-photo/2092450554 |access-date=17 Mayo 2025 |website=Getty Images |language=en-gb}}</ref> |19 |Hong Kong |- |{{flagicon|IND}} [[Indiya]] |Sara Corner<ref>{{Cite news |date=20 Nobyembre 2001 |title=Sarah failed to turn the corner |work=The Times of India |url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/bengaluru/sarah-failed-to-turn-the-corner/articleshow/1443810675.cms |access-date=8 Marso 2024 |issn=0971-8257}}</ref> |21 |[[Karnataka]] |- |{{flagicon|ENG}} [[Inglatera]] |Sally Kettle<ref>{{Cite web |last=McGreevy |first=Hannah |date=25 Disyembre 2022 |title=James Martin's ex Miss England Sally Kettle wows in snaps decades on |url=https://www.express.co.uk/celebrity-news/1713392/James-Martin-ex-girlfriend-Miss-England-Sally-Kettle-instagram-saturday |access-date=8 Marso 2024 |website=Daily Express |language=en}}</ref> |21 |[[Leicester]] |- |{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]] |Catrina Supple<ref>{{Cite web |last=Riegel |first=Ralph |date=5 Setyembre 2001 |title=Fame runs in family for new Miss Ireland |url=https://www.independent.ie/irish-news/fame-runs-in-family-for-new-miss-ireland/26073226.html |access-date=8 Marso 2024 |website=Irish Independent |language=en}}</ref> |18 |Youghal |- |{{Flagicon|ISR}} [[Israel]] |Karen Shlimovitz<ref>{{Cite web |date=15 Nobyembre 2001 |title=Madiba is Miss World fav |url=https://www.news24.com/news24/madiba-is-miss-world-fav-20011115 |access-date=8 Marso 2024 |website=News24 |language=en-US}}</ref> |22 |[[Tel-Abib]] |- |{{Flagicon|ITA}} [[Italya]] |Paola D'Antonino<ref>{{Cite web |date=29 Setyembre 2001 |title=Miss Mondo: Siciliana candidata italiana a finali di Sun City |trans-title=Miss World: Sicilian Italian candidate for finals of Sun City |url=https://www.adnkronos.com/Archivio/AdnAgenzia/2001/09/29/Spettacolo/MISS-MONDO-SICILIANA-CANDIDATA-ITALIANA-A-FINALI-DI-SUN-CITY_121400.php |access-date=8 Marso 2024 |website=Adnkronos |language=it}}</ref> |19 |[[Mesina]] |- |{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]] |Tara Hall<ref>{{Cite news |date=25 Agosto 2001 |title='It's like inhabiting another world' |language=en-CA |work=The Globe and Mail |url=https://www.theglobeandmail.com/life/its-like-inhabiting-another-world/article25446179/ |access-date=8 Marso 2024}}</ref> |21 |[[Toronto]] |- |{{Flagicon|IVB}} [[Kapuluang Birheng Britaniko]] |Melinda McGlore |23 |Road Town |- |'''{{Flagicon|ISV}}''' [[US Virgin Islands|Kapuluang Birhen ng Estados Unidos]] |Cherrisse Woods<ref>{{Cite web |date=16 Abril 2001 |title=Cherrisse Woods is Carnival Queen 2001 |url=https://stthomassource.com/content/2001/04/16/cherrisse-woods-carnival-queen-2001/ |access-date=22 Agosto 2024 |website=St. Thomas Source |language=en}}</ref> |18 |Saint Thomas |- |{{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]] |Shannon McLean |24 |George Town |- |'''{{Flagicon|KEN}}''' [[Kenya]] |Daniella Kimaru<ref>{{Cite web |last=Mukonyo |first=Rose |title=Dr Daniella Munene: From Miss Kenya, she stuck to pharmacy |url=https://www.standardmedia.co.ke/health/health-science/article/2001447803/dr-daniella-munene-from-miss-kenya-she-stuck-to-pharmacy |access-date=22 Agosto 2024 |website=The Standard |language=en}}</ref> |21 |[[Nairobi]] |- |{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]] |Jeisyl Vélez<ref name=":2">{{Cite web |last= |first= |date=30 Agosto 2001 |title=Renunció Miss Mundo Colombia |trans-title=Miss World Colombia resigned |url=https://www.eltiempo.com/archivo/documento/MAM-472789 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250124190943/https://www.eltiempo.com/archivo/documento/MAM-472789 |archive-date=24 Enero 2025 |access-date=22 Agosto 2024 |website=El Tiempo |language=es}}</ref> |20 |[[Caldas]] |- |{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]] |Piarella Peralta<ref>{{Cite web |date=16 Nobyembre 2001 |title=Piarella ya ganó |trans-title=Piarella has already won |url=https://www.nacion.com/archivo/piarella-ya-gano/F6LQTMNNVFGMVFSAE5PY6XZFUQ/story/ |access-date=22 Agosto 2024 |website=La Nación |language=es}}</ref> |20 |[[San José, Costa Rica|San José]] |- |'''{{Flagicon|CRO}}''' [[Croatia|Kroasya]] |Rajna Raguž<ref>{{Cite web |date=22 Nobyembre 2017 |title=Bivša Miss Hrvatske rodila sina |trans-title=The former Miss Croatia gave birth to a son |url=https://www.gloria.hr/gl/scena/zvjezdane-staze/bivsa-miss-hrvatske-rodila-sina-6769260 |access-date=8 Marso 2024 |website=Gloria.hr |language=hr-hr}}</ref> |17 |Drenovci |- |'''{{Flagicon|LAT}}''' [[Letonya]] |Dina Kalandorova<ref>{{Cite news |last=Tiļļa |first=Andris |date=21 Abril 2018 |title=30 gadi kopš skaistumkonkursā “Mis Rīga”. Latvijas šovbiznesa balvas, skandāli, izaicinājumi, etaloni |language=lv |trans-title=30 years since the beauty contest "Miss Riga". Latvian show business awards, scandals, challenges, benchmarks |website=Latvijas Avīze |url=https://www.la.lv/skaistums-uz-izkersanu |url-status=live |access-date=18 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250401173245/https://www.la.lv/skaistums-uz-izkersanu |archive-date=1 Abril 2025}}</ref> |21 |Valmiera |- |'''{{Flagicon|LIB}}''' [[Libano]] |Christina Sawaya<ref>{{Cite web |date=8 Setyembre 2019 |title=From Beauty to Acting: Check Former Miss Lebanon Winners Turned to Actresses |url=https://www.albawaba.com/slideshow/beauty-acting-check-former-miss-lebanon-winners-turned-actresses-1307351 |access-date=18 Mayo 2025 |website=Al Bawaba |language=en}}</ref> |21 |Bourj Hammoud |- |{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]] |Kolbrún Helgadottir<ref>{{Cite web |last=Jónasdóttir |first=Marta María Winkel |date=19 Mayo 2011 |title=Kolbrún Pálína sér ekki eftir neinu |trans-title=Kolbrún Pálína has no regrets |url=https://www.mbl.is/smartland/stars/2011/05/19/kolbrun_palina_ser_ekki_eftir_neinu/ |access-date=8 Marso 2024 |website=Morgunblaðið |language=is}}</ref> |21 |[[Reikiavik|Reykjavík]] |- |'''{{Flagicon|Macedonia}}''' [[Hilagang Masedonya|Masedonya]] |Sandra Spasovska |21 |[[Skopje]] |- |{{flagicon|MDG}} [[Madagascar|Madagaskar]] |Tassiana Boba |18 |[[Antananarivo]] |- |{{flagicon|MWI}} [[Malawi]] |Elizabeth Pullu<ref name=":0">{{Cite news |last=Banda Jr. |first=Sam |last2=Lunda |first2=Patience |date=6 Nobyembre 2022 |title=Pushing Miss Malawi beauty pageant atop |language=en |work=The Daily Times |url=https://times.mw/pushing-miss-malawi-beauty-pageant-atop/ |access-date=8 Marso 2024 |archive-date=26 Marso 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230326173323/https://times.mw/pushing-miss-malawi-beauty-pageant-atop/ |url-status=dead }}</ref> |22 |Mzuzu |- |{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]] |Sasha Tan |24 |[[Johor]] |- |{{flagicon|MLT}} [[Malta]] |Christine Camilleri |19 |[[Valeta|Valletta]] |- |{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]] |Tatiana Rodríguez |20 |Campeche |- |{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]] |Michelle Heitha<ref>{{Cite web |date=12 Abril 2007 |title=Beauty Pageant Launched |url=https://neweralive.na/posts/beauty-pageant-launched |access-date=18 Enero 2024 |website=New Era Live |language=en}}</ref> |25 |[[Windhoek]] |- |{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]] |Ligia Cristina Argüello<ref>{{Cite web |date=8 Mayo 2001 |title=Ligia Cristina brilla entre las mejores |url=https://www.laprensani.com/2001/05/08/nacionales/799706-ligia-cristina-brilla-entre-las-mejores |access-date=21 Marso 2023 |website=La Prensa |language=es}}</ref> |21 |[[Managua]] |- |'''{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]''' |'''Agbani Darego<ref>{{Cite web |last=Anaja |first=Hauwa Abubakar |date=16 Nobyembre 2021 |title=Agbani Darego celebrates 20th Anniversary of Miss World Victory |url=https://von.gov.ng/agbani-darego-marks-20th-anniversary-of-her-miss-world-victory/ |access-date=15 Enero 2024 |website=Voice of Nigeria |language=en-US |archive-date=14 Enero 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240114213720/https://von.gov.ng/agbani-darego-marks-20th-anniversary-of-her-miss-world-victory/ |url-status=dead }}</ref>''' |18 |[[Lagos]] |- |{{Flagicon|NOR}} [[Noruwega]] |Malin Johansen<ref>{{Cite web |date=17 Oktubre 2001 |title=Malins missekjole ferdig |trans-title=Malin's prom dress finished |url=https://www.nordlys.no/1-79-570488 |access-date=8 Marso 2024 |website=Nordlys |language=Norwegian}}</ref> |22 |Troms |- |{{flagicon|Netherlands}} [[Netherlands|Olanda]] |Irena Pantelic<ref>{{Cite web |date=16 Oktubre 2001 |title=Irena de mooiste |trans-title=Irena the most beautiful |url=http://krant.telegraaf.nl/krant/archief/20011016/teksten/bin.miss.zuid.mooiste.land.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20011121000835/http://krant.telegraaf.nl/krant/archief/20011016/teksten/bin.miss.zuid.mooiste.land.html |archive-date=21 Nobyembre 2001 |access-date=8 Marso 2024 |website=De Telegraaf |language=nl}}</ref> |22 |[[Rotterdam]] |- |{{Flagicon|PAN}} [[Panama]] |Lourdes Gonzalez<ref>{{Cite web |date=9 Abril 2014 |title=Hoy coronan a la miss Panamá Mundo 2014 |trans-title=Miss Panama World 2014 is crowned today |url=https://portal.critica.com.pa/archivo/11172001/portada_pix.html |access-date=18 Mayo 2025 |website=Critica |language=es}}</ref> |20 |[[Lungsod ng Panama]] |- |{{flagicon|PER}} [[Peru]] |Viviana Rivasplata<ref>{{Cite web |last= |first= |date=16 Marso 2023 |title=Viviana Rivasplata se pronuncia sobre resultados ‘Miss Perú: la pre’ |url=https://peru21.pe/espectaculos/viviana-rivasplata-se-pronuncia-sobre-resultados-miss-peru-la-pre-rmmn-noticia/ |access-date=21 Marso 2023 |website=Peru21 |language=es}}</ref> |24 |Lambayeque |- |{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]] |Gilrhea Quinzon<ref name=":02">{{Cite web |last=Lo |first=Ricky |date=24 Setyembre 2001 |title=Who will bring home the crown? |url=https://www.philstar.com/entertainment/2001/09/24/134577/who-will-bring-home-crown |access-date=8 Marso 2024 |website=[[Philippine Star]] |language=en-US}}</ref> |19 |[[San Fernando, La Union|San Fernando]] |- |{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]] |Jenni Dahlman<ref>{{Cite web |date=24 Oktubre 2000 |title=Jenni Dahlman: Minä en Suvin missikruunua huoli |trans-title=Jenni Dahlman: I don't care about Suvi's miss crown |url=https://www.is.fi/viihde/art-2000000068042.html |access-date=8 Marso 2024 |website=Ilta-Sanomat |language=fi}}</ref> |21 |Turku |- |{{flagicon|POL}} [[Polonya]] |Joanna Drozdowska<ref>{{Cite web |last=Sawicka |first=Magdalena |date=30 Hunyo 2020 |title=Miss Polonia 2001 została mamą. Pochwaliła się mężem i słodką córeczką |trans-title=Miss Polonia 2001 became a mother. She boasted about her husband and sweet daughter |url=https://teleshow.wp.pl/miss-polonia-2001-zostala-mama-joanna-drozdowska-pochwalila-sie-mezem-i-corka-6527077596187168a |access-date=17 Enero 2024 |website=Teleshow |language=pl}}</ref> |22 |[[Szczecin]] |- |{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]] |Bárbara Serrano<ref>{{Cite web |last=Correa Henry |first=Pedro |date=1 Abril 2025 |title=Bárbara Serrano: “Yo quiero que Miss Mundo de Puerto Rico deje un legado” |url=https://www.primerahora.com/entretenimiento/reinas-belleza/notas/barbara-serrano-yo-quiero-que-miss-mundo-de-puerto-rico-deje-un-legado/ |access-date=17 Mayo 2025 |website=Primera Hora |language=es}}</ref> |23 |Vieques |- |{{flagicon|POR}} [[Portugal]] |Claudia Jesus López |18 |[[Lisboa|Lisbon]] |- |{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]] |Emmanuelle Chossat<ref>{{Cite web |date=16 Hulyo 2021 |title=Jura. Une Miss Jura dans Maison à Vendre avec Stéphane Plaza |trans-title=A Miss Jura in House for Sale with Stéphane Plaza |url=https://www.leprogres.fr/culture-loisirs/2021/07/16/une-miss-jura-dans-maison-a-vendre-avec-stephane-plaza |access-date=8 Marso 2024 |website=Le Progrès |language=fr}}</ref> |22 |[[Bourg-en-Bresse]] |- |{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]] |Jeimy Castillo<ref>{{Cite web |last=Vicioso |first=Dolores |date=8 Abril 2001 |title=Dominican beauty queens chosen |url=https://dr1.com/news/2001/04/09/dominican-beauty-queens-chosen/ |access-date=8 Marso 2024 |website=DR1.com |language=en-US}}</ref> |23 |[[Santo Domingo, Republikang Dominikano|Santo Domingo]] |- |'''{{Flagicon|CZE}}''' [[Republikang Tseko]] |Andrea Fišerova<ref>{{Cite web |date=5 Mayo 2016 |title=Objevili jsme holku, která o sobě tvrdí, že je Miss. Víte, kdo je Andrea Fišerová? |trans-title=We discovered a girl who claims to be Miss. Do you know who Andrea Fišerová is? |url=https://www.extra.cz/objevili-jsme-holku-ktera-o-sobe-tvrdi-ze-je-miss-vite-kdo-je-andrea-fiserova |access-date=8 Marso 2024 |website=Extra.cz |language=cs |archive-date=27 Marso 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230327013132/https://www.extra.cz/objevili-jsme-holku-ktera-o-sobe-tvrdi-ze-je-miss-vite-kdo-je-andrea-fiserova |url-status=dead }}</ref> |19 |[[Litoměřice]] |- |'''{{Flagicon|ROM}}''' [[Romania|Rumanya]] |Vanda Petre<ref>{{Cite web |last=Voicu |first=Andreea |date=5 Pebrero 2020 |title=Poze inedite! Cum arătau primele Miss România! Mărioara a fost prima câștigătoare a concursului, în 1928 |trans-title=Unpublished photos! What the first Miss Romania looked like! Mărioara was the first winner of the contest, in 1928 |url=https://ciao.ro/cum-aratau-primele-miss-romania-marioara-a-fost-prima-castigatoare-a-concursului-in-1928/ |access-date=17 Mayo 2025 |website=Ciao.ro |language=ro}}</ref> |18 |[[Bukarest|Bucharest]] |- |'''{{Flagicon|RUS}}''' [[Rusya]] |Irina Kovalenko<ref>{{Cite web |date=15 Abril 2017 |title=Жизнь после "Мисс мира": что стало с конкурсантками от СССР и России |trans-title=Life after Miss World: what happened to the contestants from the USSR and Russia |url=https://ria.ru/20170415/1492077450.html |access-date=18 Mayo 2025 |website=RIA Novosti |language=ru}}</ref> |17 |[[Murmansk]] |- |'''{{Flagicon|ZIM}}''' [[Zimbabwe|Simbabwe]] |Nokhuthula Mpuli<ref>{{Cite web |last= |first= |date=5 Setyembre 2012 |title=The most beautiful Miss Zimbabwes since 1980 |url=https://nehandaradio.com/2012/09/05/the-most-beautiful-miss-zimbabwes-since-1980/ |access-date=17 Mayo 2025 |website=Nehanda Radio |language=en-US}}</ref> |18 |[[Harare]] |- |'''{{Flagicon|SIN}}''' [[Singapore|Singapura]] |Angelina Johnson<ref>{{Cite web |date=20 Marso 2024 |orig-date=30 Oktubre 2001 |title=Miss World contestants Singapore Angelina Johnson and China Li Bing... |url=https://www.gettyimages.com/detail/news-photo/miss-world-contestants-singapore-angelina-johnson-and-china-news-photo/2092450480 |access-date=18 Mayo 2025 |website=Getty Images |language=en-us}}</ref> |20 |Singapura |- |{{Flagicon|SXM}} [[Sint Maarten]] |Genesis Romney |18 |Philipsburg |- |{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]] |Camilla Bäck<ref>{{Cite web |date=17 Marso 2001 |title=Fröken Dalarna blev hela Sveriges miss |trans-title=Miss Dalarna became Miss Sweden |url=https://www.sydsvenskan.se/artikel/froken-dalarna-blev-hela-sveriges-miss/#:~:text=18-%C3%A5riga%20Malin%20f%C3%A5r%20nu,en%20av%20tre%20segertippade%20sydsvenskor. |access-date=17 Mayo 2025 |website=Sydsvenskan |language=sv}}</ref> |22 |Gothenburg |- |{{flagicon|SUI}} [[Suwisa]] |Mascha Santschi<ref>{{Cite web |date=15 Hulyo 2010 |title=Vize-Miss-Schweiz Mascha Santschi wird Info-Beauftragte der Luzerner Gerichte |trans-title=Vice-Miss Switzerland Mascha Santschi becomes information officer for the Lucerne courts |url=https://www.aargauerzeitung.ch/zentralschweiz/luzern/mascha-santschi-vize-miss-schweiz-wird-info-beauftragte-ld.23544 |access-date=17 Mayo 2025 |website=Aargauer Zeitung |language=de |archive-date=17 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250517182212/https://www.aargauerzeitung.ch/zentralschweiz/luzern/mascha-santschi-vize-miss-schweiz-wird-info-beauftragte-ld.23544 |url-status=dead }}</ref> |21 |[[Bern]] |- |{{Flagicon|PYF|state}} [[French Polynesia|Tahiti]] |Ravanui Terriitaumihau<ref>{{Cite web |last=Barrais |first=Delphine |title=Ravanui Teriitaumihau, Miss Tahiti 2001 |url=https://www.tahiti-infos.com/Ravanui-Teriitaumihau-Miss-Tahiti-2001_a201079.html |access-date=17 Mayo 2025 |website=Tahiti Infos |language=fr}}</ref> |19 |Papeete |- |{{Flagicon|TAN}} [[Tanzania|Tansaniya]] |Happiness Magese<ref>{{Cite web |last=Cox-Henry |first=Joanie |date=11 Abril 2018 |title=Former Miss Tanzania Millen Magese: Endo Sent Me To The Hospital 'Every Month' |url=https://www.endofound.org/former-miss-tanzania-millen-magese-endo-sent-me-to-the-hospital-every-month |access-date=17 Mayo 2025 |website=Endometriosis Foundation of America |language=en}}</ref> |22 |[[Dar es Salaam]] |- |{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]] |Lada Engchawadechasilp<ref>{{Cite web |date=20 Marso 2024 |orig-date=1 Nobyembre 2001 |title=Miss World contestants Lebanon Christina Sawaya and Thailand Lada... |url=https://www.gettyimages.com/detail/news-photo/miss-world-contestants-lebanon-christina-sawaya-and-news-photo/2092450659 |access-date=17 Mayo 2025 |website=Getty Images |language=en-us}}</ref> |21 |Songkhla |- |'''{{Flagicon|RSA}}''' [[Timog Aprika]] |Jo-Ann Strauss<ref>{{Cite web |last=Malatsi |first=Lethabo |date=5 Hunyo 2023 |title=Jo-Ann Strauss on being selected to host Miss Supranational 2023 - 'I am extremely excited' |url=https://www.snl24.com/truelove/celebrity/jo-ann-strauss-on-being-selected-to-host-miss-supranational-2023-i-am-extremely-excited-20230605 |access-date=16 Enero 2024 |website=TrueLove |language=en-US}}</ref> |20 |[[Lungsod ng Cabo|Cape Town]] |- |{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]] |Hyun-jin Seo<ref>{{Cite web |last=Kim |first=Seunghye |date=3 Pebrero 2025 |title=Announcer-turned-TV broadcaster Seo Hyun-jin caught the eye with his stylish travel fashion. |url=https://www.mk.co.kr/en/entertain/11230619 |access-date=17 Mayo 2025 |website=Maeil Kyungjae |language=en}}</ref> |21 |[[Daegu]] |- |{{flagicon|TTO}} [[Trinidad at Tobago]] |Sacha St. Hill<ref>{{Cite web |date=11 Marso 2024 |orig-date=26 Oktubre 2001 |title=Two Miss world contestants Ana Racanovic of Bosnia and Herzegovina and Sacha St Hill of Trinidad and Tobago flash a thumb-up |url=https://www.gettyimages.com/detail/news-photo/two-miss-world-contestants-ana-racanovic-of-bosnia-and-news-photo/2068293734 |access-date=17 Mayo 2025 |website=Getty Images |language=en-us}}</ref> |22 |[[Puerto Espanya|Port of Spain]] |- |{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]] |Christianne Balmelli<ref>{{Cite web |date=16 Nobyembre 2001 |title=Miss Mundo 2001: favoritismo de chilena no convenció al jurado |trans-title=Miss World 2001: Chilean favoritism did not convince the jury |url=https://cooperativa.cl/noticias/cultura/miss-mundo-2001-favoritismo-de-chilena-no-convencio-al-jurado/2001-11-16/185400.html |access-date=8 Marso 2024 |website=Radio Cooperativa |language=es}}</ref> |22 |Temuco |- |{{flagicon|CHN}} [[Tsina]] |Bing Li<ref name=":1" /> |18 |[[Sanya]] |- |'''{{flagicon|CYP|1960}}''' [[Tsipre]] |Christiana Aristotelous<ref>{{Cite web |last=Agapiou |first=Gina |date=12 Disyembre 2024 |title=Police probe ex-footballer Malekkos’ sexist remarks |url=https://cyprus-mail.com/2024/12/12/police-probe-ex-footballer-malekkos-sexist-remarks |access-date=18 Mayo 2025 |website=Cyprus Mail |language=en}}</ref> |18 |[[Nikosya|Nicosia]] |- |{{Flagicon|TUR}} [[Turkya|Turkiya]] |Tuğçe Kazaz<ref>{{Cite news |last=Üyesi |first=Onedio |date=13 February 2019 |title=Hepsi Zirveye Çıktı Ama Orada Kalamadı: Türkiye'nin Son 25 Yıldaki Türkiye Güzelleri Şimdi Ne Yapıyor? |language=Turkish |trans-title=They All Reached the Top But Couldn't Stay There: What Are Türkiye's Beauties of the Last 25 Years Doing Now? |website=Onedio |url=https://onedio.com/haber/hepsi-zirveye-cikti-ancak-hepsi-orada-kalamadi-turkiye-nin-son-25-yildaki-turkiye-guzelleri-simdi-ne-yapiyor-860708 |url-status=live |access-date=25 April 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240724212547/https://onedio.com/haber/hepsi-zirveye-cikti-ancak-hepsi-orada-kalamadi-turkiye-nin-son-25-yildaki-turkiye-guzelleri-simdi-ne-yapiyor-860708 |archive-date=24 July 2024}}</ref> |19 |Edremit |- |{{Flag|Uganda}} |Victoria Nabunya<ref>{{Cite web |date=16 Disyembre 2021 |title=Miss World finale: A celebration of Uganda's beauty queens through the years |url=https://www.bukedde.co.ug/entertainment/NV_122438/miss-world-finale-a-celebration-of-ugandas-be |archive-url=https://web.archive.org/web/20250121174049/https://www.bukedde.co.ug/entertainment/NV_122438/miss-world-finale-a-celebration-of-ugandas-be |archive-date=21 Enero 2025 |access-date=18 Mayo 2025 |website=Bukedde |language=en}}</ref> |20 |[[Kampala]] |- |{{Flagicon|UKR}} [[Ukranya]] |Oleksandra Nikolayenko<ref>{{Cite web |last=Nemtsova |first=Anna |date=9 Abril 2017 |title=Made Desperate by War, Odessa's Women Look to Model's Cinderella Story |url=https://www.thedailybeast.com/driven-desperate-by-war-odessas-women-look-to-models-cinderella-story/ |access-date=18 Mayo 2025 |website=The Daily Beast |language=en}}</ref> |20 |[[Odessa|Odesa]] |- |{{flagicon|HUN}} [[Hungary|Unggarya]] |Zsoka Kapocs<ref>{{Cite web |date=5 Setyembre 2020 |title=Eltelt 20 év! Ennyit változott az egykori Szépségkirálynő, Kapócs Zsóka |trans-title=It's been 20 years! That's how much the former beauty queen Zsóka Kapócs has changed |url=https://nlc.hu/sztarok/20200905/kapocs-zsoka-akkor-es-most-fotok/ |access-date=8 Marso 2024 |website=NLC |language=hu}}</ref> |22 |[[Budapest]] |- |'''{{flagicon|URU}}''' [[Uruguay|Urugway]] |María Abasolo Cugnetti |22 |[[Montevideo]] |- |{{Flag|FR Yugoslavia|name=Yugoslavia}} |Tijana Stajšić<ref>{{Cite web |last=Ilić |first=Tamara |date=29 Hunyo 2024 |title=Tijana je 2001. bila Mis Jugoslavije, a OVAKO IZGLEDA posle 23 godine: Nikada nećete pogoditi čime se DANAS BAVI |trans-title=Tijana was Miss Yugoslavia in 2001, and THIS IS WHAT SHE LOOKS LIKE 23 years later: You'll never guess what she does TODAY |url=https://zena.blic.rs/lepota/tijana-je-2001-bila-mis-jugoslavije-a-ovako-izgleda-danas/tjmvtyz |access-date=18 Mayo 2025 |website=Zena |language=sr}}</ref> |17 |[[Belgrado|Belgrade]] |} == Mga tala == <references group="lower-alpha" responsive="1"></references> == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Panlabas na kawing == * {{official website|http://www.missworld.com}} {{Miss World}} [[Kategorya:Miss World]] gw807cygaxb4a17h18j83zkw5t2bhc8 0 327775 2168119 2166754 2025-07-10T02:30:13Z InternetArchiveBot 113521 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2168119 wikitext text/x-wiki {{Infobox beauty pageant|photo=Azra Akın.jpg|caption=Azra Akın|winner='''[[Azra Akın]]'''|represented={{flagicon|Turkey}} Turkiya|date=7 Disyembre 2002|presenters={{Hlist|Sean Kanan|Claire Elizabeth Smith}}|acts={{Hlist|[[Chayanne]]|BBMak}}|entrants=88|placements=20|venue=Alexandra Palace, Londres, Reyno Unido|broadcaster=[[E!]]|debuts={{Hlist|Albanya|Alherya|Biyetnam}}|withdraws={{Hlist|Austrya|Bangglades|Guwatemala|Hawaii|Kapuluang Kayman|Kosta Rika|Lupangyelo|Madagaskar|Malawi|Mawrisyo|Sri Lanka|Sint Maarten|Suwisa|Timog Korea}}|returns={{Hlist|Bahamas|Kasakistan|Suwasilandiya}}|before=[[Miss World 2001|2001]]|next=[[Miss World 2003|2003]]}} Ang '''Miss World 2002''' ay ang ika-52 edisyon ng [[Miss World]] pageant, na ginanap sa Alexandra Palace sa [[Londres]], [[United Kingdom|Reyno Unido]] noong 7 Disyembre 2002.<ref>{{Cite news |last=Astill |first=James |date=23 Nobyembre 2002 |title=Miss World's Nigerian odyssey abandoned after three days of rioting leave 100 dead |language=en-GB |work=[[The Guardian]] |url=https://www.theguardian.com/world/2002/nov/23/jamesastill |access-date=21 Mayo 2002 |issn=0261-3077}}</ref><ref>{{Cite news |date=23 Nobyembre 2002 |title=Nigeria calls off Miss World show |language=en-GB |work=[[BBC]] |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/2505353.stm |access-date=21 Mayo 2025}}</ref> Dapat sanang gaganapin ang edisyong ito sa [[Abuja]], Niherya, ngunit dahil sa mga relihiyosong kaguluhan sa kalapit na lungsod ng Kaduna dulot ng Miss World (ang binansagang "[[Kaguluhan sa Miss World|Miss World riots]]"), nilipat ang kompetisyon sa Alexandra Palace sa Londres.<ref>{{cite web |last=Hoge |first=Warren |date=8 Disyembre 2002 |title=Miss World named despite ongoing protests |url=https://news.google.com/newspapers?nid=1817&dat=20021208&id=RD4dAAAAIBAJ&pg=2551,1877676&hl=en |access-date=10 Marso 2024 |website=The Tuscaloosa News |language=en |via=Google News Archive}}</ref><ref>{{Cite web |last=Freeman |first=Hadley |date=7 Disyembre 2002 |title=Keep smiling through |url=https://www.theguardian.com/uk/2002/dec/07/fashion.gender |access-date=15 Marso 2024 |website=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Pagkatapos ng kompetisyon, kinoronahan ni Agbani Darego ng Niherya si Azra Akın ng Turkiya bilang Miss World 2002.<ref name="google.com">{{cite web |last=Johnson |first=Ed |date=8 Disyembre 2002 |title=Miss Turkey crowned Miss World |url=https://news.google.com/newspapers?nid=1696&dat=20021208&id=BEUbAAAAIBAJ&pg=5650,948472&hl=en |access-date=15 Marso 2024 |website=Daily News |language=en |via=Google News Archive}}</ref><ref name="google.com1">{{Cite web |date=28 Nobyembre 2002 |title=Texters can help Miss RP |url=https://news.google.com/newspapers?nid=2479&dat=20021128&id=fFY1AAAAIBAJ&pg=961,6212895&hl=en |access-date=15 Marso 2024 |website=[[Philippine Daily Inquirer]] |language=en |via=Google News Archive}}</ref> Ito ang unang beses na nanalo ang Turkiya bilang Miss World.<ref>{{Cite web |date=21 Hunyo 2003 |title=Morley's global vision for Miss World |url=https://www.telegraph.co.uk/finance/2855671/Morleys-global-vision-for-Miss-World.html |access-date=15 Marso 2024 |website=The Daily Telegraph |language=en}}</ref> Nagtapos bilang first runner-up si Natalia Peralta ng Kolombya, habang nagtapos bilang second-runner-up si Marina Mora ng Peru.<ref>{{Cite web |date=29 Oktubre 2009 |orig-date=7 Disyembre 2002 |title=Miss Turkey Wins Controversial Miss World Beauty Contest |url=https://www.voanews.com/a/a-13-a-2002-12-07-8-miss-67412932/383548.html |access-date=17 Hunyo 2025 |website=Voice of America |language=en}}</ref> Mga kandidata mula sa walumpu't-walong mga bansa at teritoryo ang lumahok sa kompetisyong ito. Ito ang unang pagkakataon sa loob ng limampu't-limang taon na hindi ito ipinalabas ang kompetisyon sa Reyno Unido; walang himpilang Ingles ang sumang-ayon na isahimpapawid ang konmpetisyon.<ref>{{cite web |last=Freeman |first=Hadley |date=7 Disyembre 2002 |title=Dogged by criticism and ridicule, the Miss World pageant continues |url=https://www.theguardian.com/uk/2002/dec/07/fashion.gender |access-date=21 Mayo 2025 |work=[[The Guardian]] |language=en}}</ref> Pinangunahan nina Sean Kanan at Claire Elizabeth Smith ang kompetisyon. Nagtanghal sina [[Chayanne]] at ang bandang BBMak sa edisyong ito. == Kasaysayan == === Lokasyon at petsa === [[Talaksan:ABUJA STADIUM.jpg|left|thumb|250x250px|National Stadium sa Abuja, ang orihinal na lokasyon ng Miss World 2002 bago lumipat ang kompetisyon sa Londres.]] Noong 22 Mayo 2002, kinumpirma ng Miss World Organization na magaganap ang kompetisyon sa Niherya.<ref>{{Cite web |date=Enero 2003 |title=The show must go on |url=https://www.pbs.org/frontlineworld/stories/nigeria/2000s.html |access-date=21 Mayo 2025 |website=PBS |language=en}}</ref> Naiulat na nanalo ang bansa ng karapatang idaos ang kompetisyon matapos talunin ang iba pang mga bansa kabilang ang Singapura at Porto Riko. Ang lokasyon para sa kompetisyon ay ang National Stadium sa Abuja, kung saan patapos na ang pagtatayo nito.<ref>{{Cite web |date=14 Nobyembre 2002 |title=Clash of cultures over Miss World |url=https://edition.cnn.com/2002/WORLD/africa/11/14/nigeria.contest.otsc/index.html |access-date=21 Mayo 2025 |website=[[CNN]] |language=en}}</ref> Orihinal na nakatadang idaos ang kompetisyon sa 30 Nobyembre, ngunit inusog ito ng isang linggo sa 7 Disyembre dahil kasabay ito sa panahon ng [[Ramadan]], na matatapos sa 5 Disyembre.<ref>{{Cite news |date=5 Oktubre 2002 |title=Pageant postponed for Ramadan |language=en |pages=14 |work=Today |url=https://eresources.nlb.gov.sg/newspapers/digitised/page/today20021005-1.1.14 |access-date=21 Mayo 2025 |via=National Library Board}}</ref> Dumating ang mga kandidata sa Londres noong 1 Nobyembre at dumalo ang mga kandidata sa isang maharlikang pagdiriwang na hatid ng pamilyang maharlika ng Reyno Unido noong 3 Nobyembre. Pagkatapos ng pagdiriwang ay lumipad na ang mga kandidata papuntang Abuja para sa kompetisyon.[[Talaksan:Alexandra Palace Sept. 2016 05.jpg|thumb|250x250px|Alexandra Palace sa Londres, ang lokasyon ng Miss World 2002]]Sa pagdating ng mga kandidata sa Niherya, inabisuhan sila na iwasan ang mga bahagi ng bansa kung saan ipinapatupad ang [[Sharia]] matapos magbanta ang mga militanteng grupong [[Muslim]] na manggulo sa kompetisyon. Tinuligsa ng mga grupong Muslim sa Niherya ang paligsahan bilang malaswa at sinabi nilang pipigilan nila itong maganap, ngunit hindi nagbanta sa anumang pihikang gawain.<ref>{{Cite news |date=23 Nobyembre 2002 |title=2002: Riots force Miss World out of Nigeria |language=en-GB |work=[[BBC]] |url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/november/23/newsid_3226000/3226740.stm |access-date=26 Mayo 2025}}</ref> Sa mga linggo bago ang pangwakas na kompetisyon sa Abuja, nagkaroon ng ilang mga mababang antas na mga protesta sa iba't-ibang bahagi ng Niherya na sumalungat sa paligsahan sa Niherya, lalo na sa hilaga, at karamihan ay mga konserbatibong Muslim. Bagama't nagkaroon ng maraming pakikipagtalo sa medya at iba pang mga pagtitipon, ang mga protestang ito sa pangkalahatan ay lumipas nang walang karahasan.<ref>{{Cite journal |date=22 Hulyo 2003 |title=The Miss World Riots |url=https://www.hrw.org/report/2003/07/22/miss-world-riots/continued-impunity-killings-kaduna |journal=Human Rights Watch |language=en |access-date=26 Mayo 2025}}</ref> Lalo pang tumuligsa ang mga konserbatibong grupong Muslim sa Miss World nang manindigan ito sa kaso ng babaeng Niheryano na si Amina Lawal.<ref name=":1" /><ref>{{Cite web |date=16 Disyembre 2003 |title=Miss World vs. Muslim law |url=https://www.nbcnews.com/id/wbna3340492 |access-date=17 Hunyo 2025 |website=NBC News |language=en}}</ref> Si Lawal ay hinatulan ng kamatayan sa pamamagitan ng pagbato ng isang panrehiyong hukumang Islam dahil sa umano'y pangangalunya.<ref>{{Cite news |last=Duodu |first=Cameron |date=31 Agosto 2002 |title=Nigeria faces walkout by Miss World |language=en-GB |work=[[The Guardian]] |url=https://www.theguardian.com/world/2002/sep/01/theobserver |access-date=17 Hunyo 2025 |issn=0261-3077}}</ref> Pagkatapos nito, lumabas ang isang kulumna sa pahayagang Kristiyano sa Lagos na ''ThisDay'' kung saan isinulat ng mamamahayag na si Isioma Daniel na malamang na inaprubahan ng propetang Islam na si Muhammad ang kompetisyon ng Miss World, at maaaring kumuha ang propeta ng isa sa mga kandidata bilang asawa nito.<ref name="Daniel">{{Cite news |author=Daniel |first=Isioma |date=16 Nobyembre 2002 |title=Miss World 2002 – The World at their Feet... |language=en |publisher=ThisDay |url=http://www.isioma.net/sds03002.html |access-date=17 Hunyo 2025}}</ref> Nagdulot ang pahayg na ito ng galit sa ilang mga Muslim,<ref>{{Cite web |last=Murphy |first=Jarrett |date=22 Nobyembre 2002 |title=Scores Slain In Miss World Riots |url=https://www.cbsnews.com/news/scores-slain-in-miss-world-riots/ |access-date=17 Hunyo 2025 |website=CBS News |language=en-US}}</ref> at mula 20 Nobyembre hanggang 23 Nobyembre, nagkaroon ng madugong kaguluhan sa pagitan ng mga Kristiyano at Muslim sa lungsod ng Kaduna, na humantong sa pagkamatay ng higit sa 200 katao.<ref>{{Cite news |last= |date=22 Nobyembre 2002 |title=Miss World riots leave 100 dead |language=en-GB |work=[[The Guardian]] |url=https://www.theguardian.com/world/2002/nov/22/2 |access-date=17 Hunyo 2025 |issn=0261-3077}}</ref><ref>{{Cite news |last=Press |first=The Associated |date=22 Nobyembre 2002 |title=Miss World Article Sets Off Deadly Riot |language=en-US |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/2002/11/22/world/miss-world-article-sets-off-deadly-riot.html |access-date=17 Hunyo 2025 |issn=0362-4331}}</ref> Dahil sa naganap na kaguluhan sa lungsod ng Kaduna, nagpasya ang Miss World Organization na ilipat ang kompetisyon sa Alexandra Palace sa Londres, ngunit nanatili pa rin ang petsa ng panghuling kompetisyon sa 7 Disyembre.<ref>{{Cite web |last=Koinange |first=Jeff |date=23 Nobyembre 2002 |title=Miss World moved after protests |url=https://edition.cnn.com/2002/WORLD/africa/11/22/nigeria.miss.world/index.html |access-date=17 Hunyo 2025 |website=[[CNN]] |language=en}}</ref> Walang himpilang Ingles ang sumang-ayon na isahimpapawid ang edisyong ito. === Pagpili ng mga kandidata === 110 kandidata ang unang inimbitahan upang lumahok sa kompetisyon, ngunit ilang sa mga ito ay bumitiw sa kompetisyon bilang protesta para sa hatol na kamatayan sa pamamagitan ng pagbato na itinakda ng Korte ng Sharia kay Amina Lawal, isang babaeng Niheryano na inakusahan ng pangangalunya, na siyang dahilang kung bakit bumaba ang bilang ng mga kanidata sa walumpu't-walo.<ref>{{Cite news |date=31 Agosto 2002 |title=Beauty queens protest over treatment of single mom |language=en |pages=14 |work=Today |url=https://eresources.nlb.gov.sg/newspapers/digitised/page/today20020831-1.1.14 |access-date=21 Mayo 2025 |via=National Library Board}}</ref> Sampung kandidata ang nailuklok matapos ang pag-urong ng orihinal na kandidata, tatlo sa mga ito ay dahil sa hatol kay Lawal. ==== Mga pagpalit ==== Iniluklok ang ''second runner-up'' ng Miss Germany-Wahl 2002 na si Indira Selmic bilang kinatawan ng Alemanya matapos piliin ng orihinal na nagwagi na si Katrin Wrobel na pagtuunan-pansin ang kaniyang karera sa pagmomodelo, at magkaroon ng sakit ang ''first runner-up'' na si Simone Wolf-Reinfurt ilang araw bago lumipad papuntang Niherya.<ref>{{Cite web |date=3 Setyembre 2002 |title=Miss Germany Wants to Be Miss No More |url=https://www.dw.com/en/miss-germany-wants-to-be-miss-no-more/a-615712 |access-date=17 Hunyo 2025 |website=Deutsche Welle |language=en}}</ref> Pinalitan ng ''second runner-up'' ng Miss Bulgaria na si Desislava Guleva ang orihinal na nagwagi na si Teodora Burgazlieva bilang kinatawan ng Bulgarya dahil gumawa siya ng ilang mga hubad na larawan para sa magasin na Club M.<ref name=":3">{{Cite web |last= |date=10 Nobyembre 2002 |title=Конкурсът "Мис Свят" предизвика протест срещу смъртната присъда в Нигерия |trans-title=Miss World pageant sparks protest against death penalty in Nigeria |url=https://www.dnevnik.bg/sviat/2002/11/10/140298_konkursut_mis_sviat_predizvika_protest_sreshtu/ |access-date=17 Hunyo 2025 |website=Dnevnik |language=bg}}</ref> Pinalitan ni Kateřina Smržová si Miss České republiky 2002 Kateřina Průšová bilang kinatawan ng Republikang Tseko dahil sa mahina si Průšová sa pakikipag-usap gamit ang wikang Ingles.<ref>{{Cite web |last=Kizek |first=Marian |date=8 Abril 2002 |title=Najkrajšou dievčinou ČR sa stala Kateřina Průšová z Chrastavy |trans-title=Kateřina Průšová from Chrastava became the most beautiful girl of the Czech Republic |url=https://korzar.sme.sk/c/4661674/najkrajsou-dievcinou-cr-sa-stala-katerina-prusova-z-chrastavy.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231114104557/https://korzar.sme.sk/c/4661674/najkrajsou-dievcinou-cr-sa-stala-katerina-prusova-z-chrastavy.html |archive-date=14 Nobyembre 2023 |access-date=20 Enero 2024 |website=SME |language=sk}}</ref><ref name=":4">{{Cite web |date=5 Pebrero 2003 |title=Průšová nejede na Miss Universe |trans-title=Průšová is not going to Miss Universe |url=http://revue.idnes.cz/prusova-nejede-na-miss-universe-dnv-/lidicky.aspx?c=A030205_165336_lidicky_jup |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170803212305/http://revue.idnes.cz/prusova-nejede-na-miss-universe-dnv-/lidicky.aspx?c=A030205_165336_lidicky_jup |archive-date=3 Agosto 2017 |access-date=20 Enero 2024 |website=iDNES.cz |language=cs}}</ref> Iniluklok si Iryna Udovenko, isa sa mga ''runner-up'' ng Miss Ukraine, upang palitan ang orihinal na nagwagi na si Olena Stohniy bilang kinatawan ng Ukranya dahil lumagpas na ito sa limitasyon ng edad sa Miss World. Hindi sumali sila Ann Van Elsen ng Belhika, Sylvie Tellier ng Pransiya, at Vanessa Carreira ng Timog Aprika bilang protesta para sa hatol na kamatay kay Lawal.<ref name=":1" /><ref>{{Cite web |last=Botte |first=Tom |date=10 Abril 2021 |title=Ann Van Elsen over haar tijd als Miss België: “Na mij hebben ze de wetten en regels verstrengd” |trans-title=Ann Van Elsen on her time as Miss Belgium: “After me they tightened the laws and regulations” |url=https://myprivacy.dpgmedia.be/consent?siteKey=Uqxf9TXhjmaG4pbQ&callbackUrl=https%3A%2F%2Fwww.hln.be%2Fprivacy-gate%2Faccept-tcf2%3FredirectUri%3D%252Fshowbizz%252Fann-van-elsen-over-haar-tijd-als-miss-belgie-na-mij-hebben-ze-de-wetten-en-regels-verstrengd%7Ea3afdcaf%252F |access-date=17 Hunyo 2025 |website=Het Laatste Nieuws |language=nl}}</ref> Sila ay pinalitan nina Sylvie Doclot, Caroline Chamorand, at Claire Sabbagha, ayon sa pagkakabanggit. == Mga resulta == === Mga pagkakalagay === {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" !Pagkakalagay !Kandidata |- | '''Miss World 2002''' | * {{Flagicon|TUR}} [[Turkya|'''Turkiya''']] – '''Azra Akın<ref>{{Cite news |date=7 Disyembre 2002 |title=In pictures: Miss World 2002 |language=en-GB |work=[[BBC]] |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/england/2554503.stm |access-date=15 Marso 2024}}</ref>''' |- | 1st runner-up | * {{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]] – Natalia Peralta<ref name=":2">{{Cite web |date=7 Disyembre 2002 |title=Tyrkiet vinder af Miss World |trans-title=Turkey wins Miss World |url=https://politiken.dk/internationalt/art5671151/Tyrkiet-vinder-af-Miss-World |access-date=17 Hunyo 2025 |website=Politiken |language=da-DK}}</ref> |- | 2nd runner-up | * {{flagicon|PER}} [[Peru]] – Marina Mora<ref name=":2" /> |- | Top 10 | * {{Flagicon image|Flag of Australia (converted).svg}} [[Australia|Australya]] – Nicole Gazal * {{flagicon|Venezuela|variant=1954}} [[Venezuela|Beneswela]] – [[Goizeder Azúa]] * {{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]] – Rebekah Revels * '''{{flagicon|NGA}}''' [[Nigeria|Niherya]] – Chinenye Ochuba * {{Flagicon|NOR}} [[Noruwega]] – Kathrine Sørland<ref>{{Cite web |date=7 Disyembre 2002 |title=Miss Tyrkia ble Miss World |trans-title=Miss Turkey became Miss World |url=https://www.fvn.no/norgeogverden/i/zkv2q/miss-tyrkia-ble-miss-world |access-date=23 Hunyo 2025 |website=Fædrelandsvennen |language=nb}}</ref> * {{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]] – Katherine Ann Manalo * {{flagicon|CHN}} [[Tsina]] – Wu Ying Na |- | Top 20 | * '''{{flagicon|ARU}}''' [[Aruba]] – Rachelle Oduber * {{Flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]] – Phạm Thị Mai Phương * {{flagicon|BIH}} [[Bosnia at Herzegovina|Bosnya at Hersegobina]] – Danijela Vins * {{Flag|Curaçao}} – Ayannette Mary Ann Statia * {{flagicon|IND}} [[Indiya]] – Shruti Sharma * {{Flagicon|ITA}} [[Italya]] – Susanne Zuber * {{flagicon|Netherlands}} [[Netherlands|Olanda]] – Elise Boulogne * {{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]] – Cassandra Polo Berrios * '''{{Flagicon|RUS}}''' [[Rusya]] – Anna Tatarintseva * {{Flag|FR Yugoslavia|name=Yugoslavia}} – Ana Šargić |} == Mga kandidata == Walumpu't-walong kandidata ang lumahok para sa titulo. {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" !Bansa/Teritoryo !Kandidata !Edad{{efn|Mga edad sa panahon ng kompetisyon|group=A|name=A}} !Bayan |- |{{flagicon|ALB}} [[Albanya]] |Anjeza Maja |21 |[[Tirana]] |- |{{flagicon|GER}} [[Alemanya]] |Indira Selmic<ref>{{Cite news |date=22 Agosto 2002 |title=Miss Germany in contract row |language=en-GB |work=[[BBC News]] |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/2210637.stm |access-date=18 Mayo 2025}}</ref> |24 |[[Berlin]] |- |{{Flag|Alherya}} |Lamia Saoudi<ref>{{Cite news |last=Awoyokun |first=Damola |date=16 Pebrero 2010 |title=The Chilling Advertisement for Al-Qaeda |language=en |website=iNigerian.com |url=https://www.inigerian.com/the-chilling-advertisement-for-al-qaeda/ |url-status=live |access-date=18 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241009200150/https://www.inigerian.com/the-chilling-advertisement-for-al-qaeda/ |archive-date=9 Oktubre 2024}}</ref> |22 |[[Lalawigan ng Algiers|Algiers]] |- |{{flagicon|ANG}} [[Angola|Anggola]] |Rosa Mujinga Muxito |21 |[[Luanda]] |- |{{flagicon|ATG}} [[Antigua at Barbuda]] |Zara Razzaq |19 |[[Saint John's]] |- |{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]] |Tamara Henriksen<ref name=":0">{{Cite web |last=Koinange |first=Jeff |date=19 Nobyembre 2002 |title=Nigeria wrestles weighty issue |url=https://edition.cnn.com/2002/WORLD/africa/11/18/missworld.nigeria/ |access-date=21 Mayo 2025 |website=[[CNN]] |language=en}}</ref> |25 |[[Lungsod ng Buenos Aires|Buenos Aires]] |- |'''{{flagicon|ARU}}''' [[Aruba]] |Rachelle Oduber<ref name=":0" /> |21 |Oranjestad |- |{{Flagicon image|Flag of Australia (converted).svg}} [[Australia|Australya]] |Nicole Gazal<ref>{{Cite web |last=Haydar |first=Amanda |last2=Bula |first2=Olivia |date=17 Hunyo 2024 |title=From Miss Lebanon to Miss Australia, up close with Real Housewife Nicole Gazal-O’Neil |url=https://today.lorientlejour.com/article/1417393/from-miss-lebanon-to-miss-australia-up-close-with-real-housewife-nicole-gazal-oneil.html |access-date=21 Mayo 2025 |website=L'Orient Today |language=en}}</ref> |23 |Gold Coast |- |{{Flagicon|Bahamas}} [[Bahamas]] |T’Shura Ambrose<ref>{{Cite web |last=Doran |first=D'Arcy |date=22 Nobyembre 2002 |title=Miss World Moves After Deadly Riots |url=https://www.theintelligencer.com/news/article/Miss-World-Moves-After-Deadly-Riots-10517839.php |access-date=21 Mayo 2025 |website=The Intelligencer |language=en}}</ref> |25 |[[Nassau]] |- |{{Flagicon|BAR}} [[Barbados]] |Natalie Webb-Howell<ref>{{Cite news |date=7 Disyembre 2002 |title=Parade der beschimpften Kandidatinnen |language=de |trans-title=Parade of insulted candidates |work=Der Spiegel |url=https://www.spiegel.de/panorama/miss-world-wahl-2002-parade-der-beschimpften-kandidatinnen-a-226190.html |access-date=21 Mayo 2025 |issn=2195-1349}}</ref> |20 |[[Bridgetown]] |- |{{flagicon|BEL}} [[Belhika]] |Sylvie Doclot<ref name=":1">{{Cite web |last=Bachrach |first=Judy |date=4 Hunyo 2007 |title=Debt, Death, and Disaster: Inside the 2002 Miss World Pageant |url=https://www.vanityfair.com/news/2003/03/missworld200303?srsltid=AfmBOorbnrh6lVwYkr5vc6wzUbQYl3sUKn8NfbXgH_zlZC3V7jCXYnkS |access-date=21 Mayo 2025 |website=Vanity Fair |language=en-US}}</ref> |22 |[[Bruselas]] |- |{{Flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]] |Karen Russell<ref>{{Cite web |date=3 Disyembre 2001 |title=Karen Russell is Miss Belize |url=https://archive.channel5belize.com/archives/18059 |access-date=21 Mayo 2025 |website=Channel 5 Belize |language=en}}</ref> |24 |Lungsod ng Belis |- |{{flagicon|Venezuela|variant=1954}} [[Venezuela|Beneswela]] |[[Goizeder Azúa]]<ref>{{Cite web |last= |first= |date=18 Hulyo 2024 |title=Exclusive interview with Jacqueline Aguilera, Miss World 1995 |url=https://www.missworld.com/news/exclusive-interview-with-jacqueline-aguilera-miss-world-1995 |access-date=17 Hunyo 2025 |website=[[Miss World]] |language=en}}</ref> |18 |San Felipe |- |{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]] |Phạm Thị Mai Phương<ref>{{Cite web |last=Anh |first=Ha |date=22 Hulyo 2024 |title=Hoa hậu đầu tiên thi Miss World: Du học ở Anh, kết hôn với mối tình đầu và nhan sắc hiện tại gây bất ngờ |trans-title=The first Miss World: Studied in England, married her first love and her current beauty is surprising |url=https://kenh14.vn/hoa-hau-dau-tien-thi-miss-world-du-hoc-o-anh-ket-hon-voi-moi-tinh-dau-va-nhan-sac-hien-tai-gay-bat-ngo-215240722144835485.chn |access-date=17 Hunyo 2025 |website=Kênh 14 |language=vi}}</ref> |17 |Hải Phòng |- |{{flagicon|BIH}} [[Bosnia at Herzegovina|Bosnya at Hersegobina]] |Danijela Vinš<ref>{{Cite web |last= |first= |date=8 Nobyembre 2023 |title=Ukrajinu napustila zbog rata: Pogledajte kako danas izgleda nekadašnja Miss BiH Daniela Vinš |trans-title=She left Ukraine because of the war: Look how the former Miss BiH Daniela Vinš looks today |url=https://azra.ba/vijesti/318232/vratila-se-iz-ukrajine-pocetkom-rata-pogledajte-kako-danas-izgleda-nekadasnja-miss-bih-daniela-vins/ |access-date=17 Hunyo 2025 |website=Azra Magazin |language=bs-BA}}</ref> |17 |[[Sarajevo]] |- |{{flagicon|BOT}} [[Botswana]] |Lomaswati Dlamini |20 |[[Gaborone]] |- |{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]] |Taíza Thomsen<ref>{{Cite web |last=Nicoletti |first=Janara |date=11 Nobyembre 2013 |title=Ex-miss Brasil volta ao país e diz que sumiu após ser ameaçada de morte |trans-title=Former Miss Brazil returns to the country and says she disappeared after receiving death threats |url=https://g1.globo.com/sc/santa-catarina/noticia/2013/11/ex-miss-brasil-volta-ao-pais-e-diz-que-sumiu-apos-ser-ameacada-de-morte.html |access-date=23 Hunyo 2025 |website=Santa Catarina |language=pt-br}}</ref> |20 |Joinville |- |{{flagicon|BUL}} [[Bulgarya]] |Desislava Guleva<ref name=":3" /> |18 |Pleven |- |{{flagicon|BOL}} [[Bulibya]] |Alejandra Montero<ref>{{Cite web |date=10 Disyembre 2002 |title=Alejandra Montero, Miss Bolivia habla de sus "kilitos demás" |trans-title=Miss Bolivia, Alejandra Montero, talks about her "extra pounds." |url=https://www.bolivia.com/noticias/autonoticias/detallenoticia10387.asp |access-date=23 Hunyo 2025 |website=Bolivia.com |language=es}}</ref> |17 |Iténez |- |{{Flag|Curaçao}} |Ayannette Mary Ann Statia |19 |Willemstad |- |{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]] |Jessica Angulo<ref>{{Cite web |date=14 Abril 2002 |title=Jéssica Angulo y su participación en Miss Ecuador |trans-title=Jessica Angulo and her participation in Miss Ecuador |url=https://www.lahora.com.ec/archivo/Jessica-Angulo-y-su-participacion-en-Miss-Ecuador-20020414-0076.html |access-date=23 Hunyo 2025 |website=La Hora |language=es}}</ref> |20 |Santo Domingo |- |{{flagicon|SCO}} [[Scotland|Eskosya]] |Paula Murphy<ref>{{Cite web |date=21 Oktubre 2002 |title=Doctor in love with the catwalk Face to Face While others threaten to boycott the Miss World contest in Nigeria, Miss Scotland, alias Dr Paula Murphy, will go ahead. Why? |url=https://www.heraldscotland.com/news/11912920.doctor-in-love-with-the-catwalk-face-to-face-while-others-threaten-to-boycott-the-miss-world-contest-in-nigeria-miss-scotland-alias-dr-paula-murphy-will-go-ahead-why/ |access-date=23 Hunyo 2025 |website=The Herald |language=en}}</ref> |24 |[[Stirling]] |- |'''{{Flagicon|SVK}}''' [[Slovakia|Eslobakya]] |Eva Veresova<ref>{{Cite web |date=11 Nobyembre 2022 |title=Bývalá misska Eva Verešová: Ako sa zmenila 20 rokov od súťaže krásy? Väčšia hviezda ako kedysi |trans-title=Former Miss Eva Verešová: How has she changed 20 years after the beauty contest? A bigger star than before |url=https://www1.pluska.sk/soubiznis/domaci-soubiznis/byvala-misska-eva-veresova-ako-zmenila-20-rokov-sutaze-krasy-vacsia-hviezda-ako-kedysi |access-date=23 Hunyo 2025 |website=Plus jeden deň |language=sk}}</ref> |22 |Nitra |- |'''{{Flagicon|SLO}}''' [[Eslobenya]] |Nataša Krajnc<ref>{{Cite web |date=19 Setyembre 2002 |title=Nataša Krajnc: Rada poslušam house |trans-title=Nataša Krajnc: I like listening to house music |url=https://www.24ur.com/servisi/klepetalnice/natasa-krajnc-rada-poslusam-house.html |access-date=23 Hunyo 2025 |website=24UR |language=sl}}</ref> |21 |Celje |- |{{Flagicon|ESP}} [[Espanya]] |Lola Alcocer<ref>{{Cite web |date=29 Nobyembre 2002 |title=Lola Alcocer, ante su participación en Miss Mundo: «Es una oportunidad única que voy a tener en mi vida» |trans-title=Lola Alcocer, ahead of her participation in Miss World: "It's a unique opportunity I'll ever have." |url=https://www.abc.es/gente/sevi-lola-alcocer-ante-participacion-miss-mundo-oportunidad-unica-tener-vida-200211290300-138909_noticia.html |access-date=23 Hunyo 2025 |website=Diario ABC |language=es}}</ref> |21 |[[Sevilla, Espanya|Seville]] |- |{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]] |Rebekah Revels<ref>{{Cite web |date=28 Oktubre 2002 |title=Revels to Compete in Miss World |url=https://www.theintelligencer.com/news/article/Revels-to-Compete-in-Miss-World-10508317.php |access-date=15 Marso 2024 |website=The Edwardsville Intelligencer |language=en-US}}</ref> |22 |St. Pauls |- |{{Flagicon|EST}} [[Estonia|Estonya]] |Triin Sommer<ref>{{Cite web |last=Tava |first=Marge |date=17 Hulyo 2008 |title=Maili & Tene: Miamis on täiesti stressivaba elu |trans-title=Maili & Tene: Life in Miami is completely stress-free |url=https://buduaar.tv3.ee/nadala-kuumimad-teemad/maili-tene-miamis-on-taiesti-stressivaba-elu/ |access-date=15 Marso 2024 |website=Buduaar |language=Estonian}}</ref> |19 |Pärnu |- |{{flagicon|WAL}} [[Wales|Gales]] |Michelle Bush<ref>{{Cite news |date=25 Nobyembre 2002 |title=Miss Wales in tearful family reunion |language=en-GB |work=[[BBC]] |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/wales/2510193.stm |access-date=23 Hunyo 2025}}</ref> |22 |[[Cardiff]] |- |'''{{Flagicon|GHA}}''' [[Ghana|Gana]] |Shaida Buari<ref>{{Cite web |date=16 Setyembre 2002 |title=Miss Ghana 2002: Shaida Buari |url=https://www.modernghana.com/entertainment/21/miss-ghana-2002-shaida-buari.html |access-date=23 Hunyo 2025 |website=Modern Ghana |language=en}}</ref> |20 |[[Accra]] |- |'''{{Flagicon|GRE}}''' [[Gresya]] |Katerina Georgiadou<ref>{{Cite web |last= |first= |date=22 Abril 2025 |title=5η φορά έγκυος η Κατερίνα Γεωργιάδου - Τι κάνει σήμερα η Μις Ελλάς 2002 |trans-title=Katerina Georgiadou pregnant for the 5th time - What is Miss Greece 2002 doing today? |url=https://www.star.gr/lifestyle/celebrities/607286/katerina-gewrgiadoy-egkyos-gia-pempth-fora-h-mis-ellas-2002 |access-date=23 Hunyo 2025 |website=Star.gr |language=el}}</ref> |21 |[[Atenas]] |- |{{Flag|Guyana}} |Odessa Phillips<ref>{{Cite web |date=4 Hulyo 2013 |title=Miss Guyana World takes part in medical outreach, health fair |url=https://guyanachronicle.com/2013/07/04/miss-guyana-world-takes-part-in-medical-outreach-health-fair/ |access-date=22 Abril 2023 |website=Guyana Chronicle |language=en-US}}</ref> |19 |Vergenoegen |- |{{Flagicon|JAM}} [[Hamayka]] |Danielle O'Hayon<ref>{{Cite web |date=3 Enero 2003 |title=The year that was 2002 |url=https://old.jamaica-gleaner.com/gleaner/20030103/news/news1.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250119134120/https://old.jamaica-gleaner.com/gleaner/20030103/news/news1.html |archive-date=19 Enero 2025 |access-date=23 Hunyo 2025 |website=The Gleaner |language=en}}</ref> |18 |[[Kingston, Jamaica|Kingston]] |- |{{Flagicon|JPN|1947}} [[Hapon]] |Yuko Nabeta<ref>{{Cite web |last=Kuwamoto |first=Misuzu |date=6 Oktubre 2001 |title=決定! 2001年度ミス・インターナショナル世界大会 |trans-title=Decided! Miss International 2001 |url=https://ascii.jp/elem/000/000/326/326556/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20240221104849/https://ascii.jp/elem/000/000/326/326556/ |archive-date=21 Pebrero 2024 |access-date=23 Hunyo 2025 |website=ASCII |language=ja}}</ref> |19 |[[Tokyo]] |- |{{flagicon|GIB}} [[Gibraltar|Hibraltar]] |Damaris Hollands<ref>{{Cite news |last=Arbuthnott |first=Tom |date=14 Hulyo 2002 |title=Swirling a sash at the Spaniards |language=en-GB |work=[[The Guardian]] |url=https://www.theguardian.com/world/2002/jul/14/globalisation.gibraltar |access-date=23 Hunyo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250623091414/https://www.theguardian.com/world/2002/jul/14/globalisation.gibraltar |archive-date=23 Hunyo 2025 |issn=0261-3077}}</ref> |21 |Hibraltar |- |{{flagicon|NIR}} [[Hilagang Irlanda]] |Gayle Williamson<ref>{{Cite news |date=10 Hulyo 2008 |title=Me and my health: Gayle Williamson |language=en-GB |work=Belfast Telegraph |url=https://www.belfasttelegraph.co.uk/news/health/me-and-my-health-gayle-williamson-28394266.html |access-date=15 Marso 2024 |issn=0307-1235}}</ref> |22 |Dollingstown |- |{{Flagicon|HKG}} [[Hong Kong]] |Victoria Jolly<ref>{{Cite web |last=Fenton |first=Anna Healy |date=23 Nobyembre 2002 |title=Miss World becomes contest of conscience for young HK hopeful |url=https://www.scmp.com/article/398483/miss-world-becomes-contest-conscience-young-hk-hopeful |access-date=23 Hunyo 2025 |website=[[South China Morning Post]] |language=en}}</ref> |20 |Hong Kong |- |{{flagicon|IND}} [[Indiya]] |Shruti Sharma<ref>{{Cite news |date=22 Enero 2002 |title=Shruti Sharma: Fa Femina Miss India-World 2002 |language=en |work=The Times of India |url=https://timesofindia.indiatimes.com/delhi-times/shruti-sharma-fa-femina-miss-india-world-2002/articleshow/1666335122.cms |access-date=23 Hunyo 2025 |issn=0971-8257}}</ref> |22 |[[New Delhi]] |- |{{flagicon|ENG}} [[Inglatera]] |Danielle Luan<ref>{{Cite news |date=24 Nobyembre 2002 |title=Miss World entrants tell of relief |language=en-GB |work=[[BBC]] |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/2505887.stm |access-date=23 Hunyo 2025}}</ref> |22 |Oxford |- |{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]] |Lynda Duffy<ref>{{Cite web |last=Khan |first=Frank |date=23 Nobyembre 2002 |title=Please come home Lynda, begs mum |url=https://www.independent.ie/irish-news/please-come-home-lynda-begs-mum-26028399.html |access-date=15 Marso 2024 |website=Irish Independent |language=en}}</ref> |22 |Galway |- |{{Flagicon|ISR}} [[Israel]] |Karol Lowenstein<ref>{{Cite web |date=25 Nobyembre 2002 |title=Aspirantes a Miss Mundo llegan a Londres |trans-title=Miss World contestants arrive in London |url=https://www.elsiglodetorreon.com.mx/galerias/2002/Aspirantes%20a%20Miss%20Mundo%20llegan%20a%20Londres.html |access-date=23 Hunyo 2025 |website=El Siglo de Torreon |language=es }}{{Dead link|date=Hulyo 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> |19 |[[Haifa]] |- |{{Flagicon|ITA}} [[Italya]] |Susanne Zuber<ref>{{Cite web |date=20 Hunyo 2008 |title=Ehemalige Miss-World-Finalistin betreut Fans |trans-title=Former Miss World finalist looks after fans |url=https://wiev1.orf.at/stories/287068 |access-date=23 Hunyo 2025 |website=Österreichischer Rundfunk |language=de}}</ref> |21 |[[Merano]] |- |{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]] |Lynsey Bennett<ref>{{Cite news |last=LeBlanc |first=Daniel |date=22 Enero 2003 |title=Dispute costs Miss Canada her crown |language=en-CA |work=The Globe and Mail |url=https://www.theglobeandmail.com/news/national/dispute-costs-miss-canada-her-crown/article1009967/ |access-date=23 Hunyo 2025}}</ref> |22 |[[Ottawa]] |- |'''{{Flagicon|ISV}}''' [[US Virgin Islands|Kapuluang Birhen ng Estados Unidos]] |Hailey Cagan<ref>{{Cite web |date=23 Hunyo 2002 |title=Hailey Cagan wins patriotic Miss St. John pageant |url=https://stcroixsource.com/2002/06/23/hailey-cagan-wins-patriotic-miss-st-john-pageant/ |access-date=23 Hunyo 2025 |website=St. Croix Source |language=en-US}}</ref> |17 |Saint John |- |{{Flagicon|KAZ}} [[Kasakistan]] |Olga Sidorenko |19 |[[Almaty]] |- |{{flagicon|KEN}} [[Kenya]] |Marianne Kariuki<ref>{{Cite web |last=Okande |first=Austine |date=4 Hulyo 2014 |title=Behold! These are the "Queens of our days" |url=https://www.standardmedia.co.ke/entertainment/features/article/2000126900/behold-these-are-the-queens-of-our-days |access-date=15 Marso 2024 |website=The Standard |language=en}}</ref> |18 |[[Nairobi]] |- |{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]] |Natalia Peralta<ref>{{Cite web |last= |first= |date=8 Disyembre 2002 |title=Colombiana, virreina en Londres |trans-title=Colombian, viceroy in London |url=https://www.eltiempo.com/archivo/documento/MAM-1341850 |access-date=17 Hunyo 2025 |website=El Tiempo |language=es}}</ref> |21 |[[Departamento ng Antioquia|Antioquia]] |- |'''{{Flagicon|CRO}}''' [[Croatia|Kroasya]] |Nina Slamić<ref>{{Cite web |date=21 Oktubre 2023 |title=NAPUSTILA KARIJERU ZBOG OBITELJI: Prije 20 godina odnijela je titulu misice, a smatraju ju jednom od najlješih Hrvatica |trans-title=SHE LEFT HER CAREER FOR FAMILY: 20 years ago she won the Miss Croatia title, and she is considered one of the most beautiful Croatian women. |url=https://story.hr/Celebrity/a273187/Kako-danas-izgleda-Nina-Slamic-Gudeljevic.html |access-date=23 Hunyo 2025 |website=Story.hr |language=hr}}</ref> |18 |Šibenik |- |'''{{Flagicon|LAT}}''' [[Letonya]] |Baiba Svarca<ref>{{Cite web |date=7 Setyembre 2004 |title=Baiba Švarca piedalās konkursā «Miss Tourism Europe 2004» |trans-title=Baiba Švarca participates in the contest «Miss Tourism Europe 2004» |url=https://www.apollo.lv/4701418/baiba-svarca-piedalas-konkursa-miss-tourism-europe-2004 |access-date=29 Hunyo 2025 |website=Slavenības |language=lv}}</ref> |20 |[[Riga]] |- |'''{{Flagicon|LIB}}''' [[Libano]] |Bethany Kehdy<ref>{{Cite web |last=Talty |first=Alexandra |date=6 Marso 2014 |title=Lebanese Food Blogger To UK's Cookbook Queen |url=https://www.forbes.com/sites/alexandratalty/2014/03/06/lebanese-food-blogger-to-uks-cookbook-queen/ |access-date=29 Hunyo 2025 |website=Forbes |language=en}}</ref> |21 |[[Beirut]] |- |{{flagicon|LTU}} [[Lithuania|Litwanya]] |Oksana Semenišina<ref>{{Cite web |date=29 Hunyo 2009 |title=Oksana Semenišina: džiaugsmo ieškanti rimtuolė |url=https://www.15min.lt/zmones/naujiena/archyvas/oksana-semenisina-dziaugsmo-ieskanti-rimtuole-1060-69747 |access-date=15 Marso 2024 |website=15min |language=lt}}</ref> |20 |[[Vilna|Vilnius]] |- |{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]] |Mabel Ng<ref>{{Cite web |last=Kaur |first=Manjit |date=1 Abril 2003 |title=Miss Malaysia/World to share her beauty secrets |url=https://www.thestar.com.my/news/nation/2003/04/01/miss-malaysiaworld-to-share-her-beauty-secrets |access-date=29 Hunyo 2025 |website=The Star |language=en}}</ref> |24 |Pulau Tikus |- |{{flagicon|MLT}} [[Malta]] |Joyce Gatt<ref>{{Cite web |date=23 Setyembre 2002 |title=New beauty queen, 18, an old hand at modelling |url=https://timesofmalta.com/articles/view/new-beauty-queen-18-an-old-hand-at-modelling.166622 |access-date=15 Marso 2024 |website=The Times |language=en-gb}}</ref> |18 |Balzan |- |'''{{Flagicon|Macedonia}}''' [[Hilagang Masedonya|Masedonya]] |Jasna Spasovska |20 |[[Skopje]] |- |{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]] |Blanca Zumárraga<ref>{{Cite web |date=13 Marso 2007 |orig-date=28 Nobyembre 2002 |title=Blanca Zumárraga se encuentra molesta |trans-title=Blanca Zumárraga is upset |url=https://www.elsiglodetorreon.com.mx/noticia/2002/blanca-zumarraga-se-encuentra-molesta.html |access-date=29 Hunyo 2025 |website=El Siglo de Torreon |language=es}}</ref> |20 |Córdoba |- |{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]] |Ndapewa Alfons<ref>{{Cite web |last= |first= |date=4 Hunyo 2002 |title=Miss Namibias ehemalige Lehrerin gewinnt |trans-title=Miss Namibia's former teacher wins |url=https://www.az.com.na/nachrichten/miss-namibias-ehemalige-lehrerin-gewinnt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230821172029/https://www.az.com.na/nachrichten/miss-namibias-ehemalige-lehrerin-gewinnt |archive-date=21 Agosto 2023 |access-date=19 Enero 2024 |website=Allgemeine Zeitung |language=de}}</ref> |23 |Kaisosi |- |{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]] |Chinenye Ochuba<ref>{{Cite web |last= |first= |date=5 Enero 2012 |title=From Beauty Queen to Mum of 2! MBGN 2002 Chinenye Ochuba-Akinlade gives birth to a baby boy |url=https://dailypost.ng/2012/01/05/from-beauty-queen-to-mum-of-2-mbgn-2002-chinenye-ochuba-akinlade-gives-birth-to-a-baby-boy/ |access-date=18 Enero 2024 |website=Daily Post Nigeria |language=en-US}}</ref> |18 |[[Lagos]] |- |{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]] |Hazel Calderón<ref>{{Cite web |date=2 Oktubre 2002 |title=Nicaragua no se suma a boicot de Miss Mundo |url=https://www.laprensani.com/2002/10/02/nacionales/874771-nicaragua-no-se-suma-a-boicot-de-miss-mundo |access-date=29 Hunyo 2025 |website=La Prensa |language=es}}</ref> |25 |León |- |{{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Nuweba Selandiya]] |Rachel Huljich |18 |[[Auckland]] |- |{{Flagicon|NOR}} [[Noruwega]] |Kathrine Sørland<ref>{{Cite web |date=18 Oktubre 2002 |title=Missekjole fra Bryne |url=https://www.nrk.no/rogaland/missekjole-fra-bryne-1.222311 |access-date=15 Marso 2024 |website=NRK |publisher= |language=nb-NO}}</ref> |21 |Sola |- |{{flagicon|Netherlands}} [[Netherlands|Olanda]] |Elise Boulogne |20 |Leiden |- |{{Flagicon|PAN}} [[Panama]] |Yoselin Sánchez |21 |Los Santos |- |{{flagicon|PER}} [[Peru]] |Marina Mora |22 |[[Lungsod ng Lima|Lima]] |- |{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]] |Katherine Anne Manalo<ref name=":13">{{cite news |last=Brizuela |first=Jayson |date=18 Marso 2002 |title=Bb, Pilipinas winners set new standars in beauty |language=en |pages=11 |work=Manila Standard |url=https://news.google.com/newspapers?id=3pkVAAAAIBAJ&sjid=nQsEAAAAIBAJ&pg=4001%2C2009364 |access-date=4 Setyembre 2021 |via=Google News Archive}}</ref> |23 |[[Parañaque]] |- |{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]] |Hanne Hynynen |21 |Ylivieska |- |{{flagicon|POL}} [[Polonya]] |Marta Matyjasik |20 |Zgorzelec |- |{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]] |Cassandra Polo Berrios |18 |Guaynabo |- |{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]] |Caroline Chamorand |21 |[[Paris]] |- |'''{{Flagicon|CZE}}''' [[Republikang Tseko]] |Kateřina Smržová |23 |[[Praga|Prague]] |- |'''{{Flagicon|ROM}}''' [[Romania|Rumanya]] |Cleopatra Popescu<ref>{{Cite news |date=9 Marso 2021 |title=Cleopatra Popescu, MISS ROMÂNIA |language=ro |trans-title=Cleopatra Popescu, MISS ROMANIA |website=Ziarul Mesagerul de Sibiu |url=https://mesageruldesibiu.ro/cleopatra-popescu-miss-romania/ |url-status=live |access-date=18 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211019212025/https://mesageruldesibiu.ro/cleopatra-popescu-miss-romania/ |archive-date=19 Oktubre 2021}}</ref> |23 |Sibiu |- |'''{{Flagicon|RUS}}''' [[Rusya]] |Anna Tatarintseva<ref>{{Cite news |date=26 Hulyo 2002 |title=Главной красавицей России стала москвичка Анна Татаринцева |language=ru |trans-title=Moscow resident Anna Tatarintseva has become the main beauty of Russia |website=Lenta Russia |url=https://lenta.ru/news/2002/07/26/krasa/ |url-status=live |access-date=18 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241013201414/https://lenta.ru/news/2002/07/26/krasa/ |archive-date=13 Oktubre 2024}}</ref> |24 |[[Nizhny Novgorod]] |- |'''{{Flagicon|ZIM}}''' [[Zimbabwe|Simbabwe]] |Linda Van Beek |20 |[[Harare]] |- |'''{{Flagicon|SIN}}''' [[Singapore|Singapura]] |Sharon Cintamani |23 |[[Singapore|Singapura]] |- |{{flagicon|SWZ}} [[Eswatini|Suwasilandiya]] |Nozipho Shabangu |20 |[[Mbabane]] |- |{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]] |Sophia Hedmark<ref>{{Cite web |date=12 November 2002 |title=Fröken Sverige på plats i Nigeria |url=https://www.aftonbladet.se/a/P3o1le |access-date=6 November 2002 |website=[[Aftonbladet]] |language=sv}}</ref> |20 |[[Estokolmo]] |- |{{Flag|Tahiti}} |Rava Maiarii |19 |Taha'a |- |{{Flagicon|TAN}} [[Tanzania|Tansaniya]] |Angela Damas Mtalima |20 |[[Dar es Salaam]] |- |{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]] |Ticha Lueng-Pairoj |21 |[[Lalawigan ng Nakhon Pathom|Nakhon Pathom]] |- |'''{{Flagicon|RSA}}''' [[Timog Aprika]] |Claire Sabbagha<ref>{{Cite web |date=29 Nobyembre 2002 |title=3rd time lucky at Miss World |url=https://www.news24.com/news24/3rd-time-lucky-at-miss-world-20021129 |access-date=15 Marso 2024 |website=News24 |language=en-US}}</ref> |25 |[[Johannesburgo]] |- |{{flagicon|TTO}} [[Trinidad at Tobago]] |Janelle Rajnauth |21 |[[Puerto Espanya]] |- |{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]] |Daniela Sofía Casanova |22 |[[Valparaiso]] |- |{{flagicon|CHN}} [[Tsina]] |Wu Ying Na |17 |[[Hainan]] |- |'''{{flagicon|CYP|1960}}''' [[Tsipre]] |Anjela Drousiotou |21 |[[Nikosya|Nicosia]] |- |'''{{Flagicon|TUR}} [[Turkya|Turkiya]]''' |'''Azra Akın''' |20 |[[Istanbul]] |- |{{Flag|Uganda}} |Rehema Nakuya<ref>{{Cite web |last=Kabuye |first=Kalungi |date=12 Agosto 2002 |title=Medical Doctor New Miss Uganda |url=https://www.newvision.co.ug/articledetails/1075392 |access-date=15 Marso 2024 |website=New Vision |language=en}}</ref> |20 |Mbarara |- |{{Flagicon|UKR}} [[Ukranya]] |Irina Udovenko |21 |[[Azov]] |- |{{flagicon|HUN}} [[Hungary|Unggarya]] |Renata Rozs |21 |Janossomorja |- |'''{{flagicon|URU}}''' [[Uruguay|Urugway]] |Natalia Figueras |21 |[[Montevideo]] |- |{{Flag|FR Yugoslavia|name=Yugoslavia}} |Ana Šargić |19 |Valjevo |} == Mga tala == <references group="lower-alpha" responsive="1"></references> == Mga sanggunian == {{Reflist|colwidth=30em|refs=}} == Panlabas na kawing == * {{official website|http://www.missworld.com}} {{Miss World}} [[Kategorya:Miss World]] snf1egwrwun0na89h349m7wq65t2x79 0 331534 2168028 2139019 2025-07-09T13:06:05Z Superastig 11141 Ayusin. 2168028 wikitext text/x-wiki {{infobox radio station | name = UP 987 | callsign = DYFR | logo = | city = [[Lungsod ng Cebu]] | area = [[Kalakhang Cebu]] at mga karatig na lugar | branding = UP 987 | airdate = October 1975 | frequency = 98.7 MHz | format = [[:en:Contemporary Christian music|CCM]], [[Religious radio|Religious]] | language = [[English language|English]], [[Cebuano language|Cebuano]], [[Filipino language|Filipino]] | licensing_authority = [[National Telecommunications Commission (Philippines)|NTC]] | power = 10,000 watts | erp = 25,000 watts | class = A, B, C | callsign_meaning = '''F'''a'''R''' East | owner = [[Far East Broadcasting Company]] | website = [http://dyfr.febc.ph/ http://dyfr.febc.ph/] }} Ang '''DYFR''' (98.7 [[:en:FM broadcasting|FM]]), sumasahimpapawid bilang '''UP 987''', ay isang himpilan ng radyo na pagmamay-ari at pinamamahalaan ng [[Far East Broadcasting Company]]. Ang estudyo at transmiter nito ay matatagpuan sa Immanuel Bible College Compound, Banawa Hills, [[Lungsod ng Cebu]].<ref>[http://region7.ntc.gov.ph/index.php/2-uncategorised/162-cebu-only-radio-tv-broadcasting-stations CEBU FM BROADCAST STATIONS | NTC Region 7]</ref><ref>{{Cite web |url=https://omflit.com/news/prenoughisenough |title=Enough is Enough |access-date=2024-11-24 |archive-date=2020-11-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201102083252/https://omflit.com/news/prenoughisenough |url-status=dead }}</ref> == Mga sanggunian == {{Reflist}} {{Cebu City Radio}} [[Kategorya:Mga himpilang panradyo sa Kalakhang Cebu]] hlnnelmexy740ib3uki4bdbgrbn5fng 10 331620 2168026 2139506 2025-07-09T13:00:04Z Superastig 11141 2168026 wikitext text/x-wiki {{navbox |name=North Samar Radio |title=Mga himpilan ng radyo sa [[Catarman, Northern Samar|Catarman]] at [[Calbayog]] |state={{{state|autocollapse}}} |listclass=hlist |group1=Batay sa AM frequency |list1= *[[DYOG|DYOG 882]] *[[DYSM-AM|DYSM 972]] |group2=Batay sa FM frequency |list2= *[[DYPC|DYPC 88.5]] *[[DYJM|DYJM 90.1]] *[[DYDR|91.7]] *[[DYIP|DYIP 92.1]] *[[MBC Media Group|DYLC 94.1]] *[[DYNN|DYNN 97.3]] *[[Pamantasan ng Silangang Pilipinas|DYNS 102.9]] *DYNS 103.7 *[[DYJC|DYJC 104.5]] *[[DYSI-FM|DYSI 104.9]] *[[Iddes Broadcast Group|106.1]] *[[Polytechnic Foundation of Cotabato and Asia|DYLA 106.5]] |group3=Callsign na hindi aktibo |list3= *[[DYSS-AM|DYAX]] *[[Radio Mindanao Network|DYCC]] |below={{Philippine Radio Markets}} }}<noinclude> {{navbox documentation}} [[Category:Nabigasyong Panradyo]] </noinclude> dwi8fgs5ac2aq3gigek5hm8nr8z8swi 0 332255 2168129 2143273 2025-07-10T04:03:04Z Superastig 11141 Ayusin. 2168129 wikitext text/x-wiki {{Infobox radio station | name = RMN Dipolog | callsign = DXDR | logo = | city = [[Dipolog]] | area = Silangang [[Zamboanga del Norte]] at mga karatig na lugar | branding = DXDR RMN Dipolog | frequency = {{Frequency|981|kHz}} | airdate = 1981 | format = [[News radio|News]], [[:en:Public affairs programming|Public Affairs]], [[Talk radio|Talk]] | language = [[Cebuano language|Cebuano]], [[Filipino language|Filipino]] | licensing_authority = [[National Telecommunications Commission (Philippines)|NTC]] | power = 5,000 watts | erp = | callsign_meaning = '''D'''ipolog '''R'''adio | affiliations = [[DYHP|DYHP 612]] <small>(mga piling programa)</small> | network = Radyo Mo Nationwide | owner = [[Radio Mindanao Network]] | webcast = | website = https://rmn.ph/dxdr981dipolog/ }} Ang '''DXDR''' (981 [[:en:AM broadcasting|AM]]) '''RMN Dipolog''' ay isang himpilan ng radyo na pagmamay-ari at pinamamahalaan ng [[Radio Mindanao Network]]. Ang estudyo at transmiter nito ay matatagpuan sa RMN Broadcast Center, National Highway, Brgy. Turno, [[Dipolog]]. Umeere din ito ng ilang programa mula sa [[DYHP|RMN Cebu]].<ref>{{Citation |title=TABLE 20.7a |url=https://psa.gov.ph/sites/default/files/2011PY_Communications.pdf |work=2011 Philippine Yearbook |pages=18–45 |publisher=[[Philippine Statistics Authority]] |access-date=August 29, 2019}}</ref><ref>{{Cite web |title=2019 NTC AM Stations |url=http://storage.googleapis.com/request-attachments/bWsw5ImPipRZlKwfAvIa6tcvvR9qFC2KAdWY12L9WnvmvqiMAiZRL2KEfs2X4DZlqWnqkFchNetWStMYYrG5h3A38eukzMvUefOa/AM%20RADIO%20STATIONS_2019.pdf |access-date=2019-12-16 |website=[[Freedom of Information Order (Philippines)|foi.gov.ph]]}}</ref> == Mga sanggunian == {{Reflist}} {{Dipolog Radio}} [[Kategorya:Mga himpilang panradyo sa Zamboanga del Norte]] pukc93o0e5ktjpd2mp2ki683xwnvzom 0 332256 2168130 2143274 2025-07-10T04:06:04Z Superastig 11141 Ayusin. 2168130 wikitext text/x-wiki {{Infobox radio station | name = Radyo Ronda Dipolog | callsign = DXKD | logo = | logo_size = | city = [[Dipolog]] | area = Silangang [[Zamboanga del Norte]] at mga karatig na lugar | branding = RPN DXKD Radyo Ronda | frequency = {{Frequency|1053|kHz}} | airdate = {{Start date|1968|09|11}} | format = [[News radio|News]], [[:en:Public affairs programming|Public Affairs]], [[Talk radio|Talk]], [[Drama]] | language = [[Cebuano language|Cebuano]], [[Filipino language|Filipino]] | licensing_authority = [[National Telecommunications Commission (Philippines)|NTC]] | power = 10,000 watts | erp = | class = | callsign_meaning = '''K'''anlaon '''D'''ipolog | network = Radyo Ronda | owner = [[Radio Philippines Network]] | former_frequencies = 1040 kHz (1968–1978) | webcast = https://tunein.rpnradio.com/dipolog | website = http://rpnradio.com/dxkd-dipolog }} Ang '''DXKD''' (1053 [[:en:AM broadcasting|AM]]) '''Radyo Ronda''' ay isang himpilan ng radyo na pagmamay-ari at pinamamahalaan ng [[Radio Philippines Network]]. Ang estudyo nito ay matatagpuan sa 2nd floor, Sagario Building, National Highway, Brgy. Turno, [[Dipolog]]. Ito ang kauna-unahang himpilan sa lalawigan ng Zamboanga del Norte.<ref>{{Citation |title=TABLE 20.7a |url=https://psa.gov.ph/sites/default/files/2011PY_Communications.pdf |journal=2011 Philippine Yearbook |pages=18–45 |publisher=[[Philippine Statistics Authority]] |access-date=2019-08-29}}</ref><ref>{{cite web |title=Genoguin: Ang iyang lihuk maoy nagsulti |url=https://www.sunstar.com.ph/article/393415 |publisher=SunStar Bacolod |archiveurl= |archivedate= |accessdate=2020-09-21}}</ref><ref>[http://docshare04.docshare.tips/files/20930/209304911.pdf COMPLAINANT’S POSITION PAPER]</ref> == Mga pangyayari == * Noong 2012, pinagsabihan ng Sangguniang Panlungsod ng Dipolog ang katiwala at personalidad na si Leo Cimafranca dahil sa kanyang mga akusasyon kina Alkalde Evelyn Uy at ang kanyang mga kaalyado sa pagiging konektado sa terorismo.<ref>{{Cite web |title=City council reprimands broadcaster |url=https://cmfr-phil.org/press-freedom-protection/press-freedom/city-council-reprimands-broadcaster/ |archive-url= |archive-date= |access-date=2020-09-21 |publisher=Center for Media Freedom & Responsibility}}</ref> == Mga sanggunian == {{Reflist}} {{Dipolog Radio}} [[Kategorya:Radio Philippines Network]] [[Kategorya:Mga himpilang panradyo sa Zamboanga del Norte]] cbja6h3unoq3i5pvbzxeuumj1dc2wsp 0 332427 2168127 2151921 2025-07-10T04:00:40Z Superastig 11141 Ayusin. 2168127 wikitext text/x-wiki {{Infobox radio station | name = Radyo Bagting | callsign = DXBZ | logo = | city = [[Pagadian]] | area = [[Zamboanga del Sur]] at mga karatig na lugar | branding = DXBZ 756 Radyo Bagting | airdate = October 2000 | frequency = 756 kHz | format = [[News radio|News]], [[:en:Public affairs programming|Public Affairs]], [[Talk radio|Talk]] | language = [[Cebuano language|Cebuano]], [[Filipino language|Filipino]] | licensing_authority = [[National Telecommunications Commission (Philippines)|NTC]] | power = 10,000 watts | erp = | class = CDE | sister_stations = [[DXCA|106.3 Bell FM]] | callsign_meaning = '''B'''agting sa '''Z'''amboanga | owner = Baganian Broadcasting Corporation | website = }} Ang '''DXBZ''' (756 [[:en:AM broadcasting|AM]]) '''Radyo Bagting''' ay isang himpilan ng radyo na pagmamay-ari at pinamamahalaan ng Baganian Broadcasting Corporation. Ang estudyo nito ay matatagpuan sa 2/F, BBC Bldg., Bana St., Brgy. Ang Sta. Maria, [[Pagadian]], at ang transmiter nito ay matatagpuan sa Brgy. Upper Bayao, [[Tukuran]].<ref>[https://www.pna.gov.ph/articles/1035338 Journalists condemn killing of Zamboanga Sur broadcaster]</ref><ref>[https://www.gmanetwork.com/news/news/regions/653211/local-broadcast-journalist-killed-in-zamboanga-del-sur-ambush/story/ Local broadcast journalist killed in Zamboanga del Sur ambush]</ref><ref>{{Cite web |url=http://rondabalita.news/pagresolba-sa-mga-media-killings-bigo-pa-rin-ang-pnp-nbi |title=Pagresolba sa mga media killings, bigo pa rin ang PNP, NBI |access-date=2024-12-29 |archive-date=2019-07-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190715151740/http://rondabalita.news/pagresolba-sa-mga-media-killings-bigo-pa-rin-ang-pnp-nbi |url-status=dead }}</ref><ref>[https://www.ombudsman.gov.ph/docs/05%20SB%20Decisions/SB-13-CRM-0107-PP-vs-%20Aurora-Cerilles.pdf Criminal Case No. SB-13-CRM-0707]</ref> == Mga sanggunian == {{Reflist}} {{Pagadian Radio}} [[Kategorya:Mga himpilang panradyo sa Zamboanga del Sur]] n09u93pro622vcmo2iyymxgj52k76jo 0 332428 2168191 2143864 2025-07-10T10:00:03Z Superastig 11141 Ayusin. 2168191 wikitext text/x-wiki {{Infobox radio station | name = Radyo Ronda Pagadian | callsign = DXKP | logo = | city = [[Pagadian]] | area = [[Zamboanga del Sur]] at mga karatig na lugar | branding = RPN DXKP Radyo Ronda | airdate = 1974 | frequency = 1377 kHz | format = [[News radio|News]], [[:en:Public affairs programming|Public Affairs]], [[Talk radio|Talk]], [[Drama]] | language = [[Cebuano language|Cebuano]], [[Filipino language|Filipino]] | licensing_authority = [[National Telecommunications Commission (Philippines)|NTC]] | power = 10,000 watts | callsign_meaning = '''K'''anlaon '''P'''agadian | former_frequencies = 1370 kHz (1974–1978) | network = Radyo Ronda | owner = [[Radio Philippines Network]] | webcast = [https://tunein.rpnradio.com/pagadian Listen Live] | website = [https://rpnradio.com/dxkp-pagadian/ Official Website] }} Ang '''DXKP''' (1377 [[:en:AM broadcasting|AM]]) '''Radyo Ronda''' ay isang himpilan ng radyo na pagmamay-ari at pinamamahalaan ng [[Radio Philippines Network]]. Ang estudyo nito ay matatagpuan sa kahabaan ng Benigno Aquino St., [[Pagadian]].<ref>{{Cite web |title=Radio journalist murdered in the south of the country |url=https://rsf.org/en/news/radio-journalist-murdered-south-country |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20220128185052/https://rsf.org/en/news/radio-journalist-murdered-south-country |archive-date=2022-01-28 |access-date=2020-09-27}}</ref><ref>[https://opinion.inquirer.net/95567/censorship-by-the-gun Censorship by the gun]</ref><ref>[https://rmn.ph/mahigit-anim-na-libong-puno-ng-bakawan-itinanim-sa-kbp-oplan-broadcastreeing-2017-sa-zamboanga-del-sur/ Mahigit anim na libong puno ng bakawan, itinanim sa KBP OPLAN BROADCASTREEING 2017 sa Zamboanga del Sur]</ref><ref>[https://www.ombudsman.gov.ph/docs/05%20SB%20Decisions/SB-13-CRM-0107-PP-vs-%20Aurora-Cerilles.pdf Criminal Case No. SB-13-CRM-0707]</ref> == Mga sanggunian == {{Reflist}} {{Pagadian Radio}} [[Kategorya:Radio Philippines Network]] [[Kategorya:Mga himpilang panradyo sa Zamboanga del Sur]] qt1dcgq47a0vxg8v2zzq0g0m0wjdtlk 0 332430 2168193 2143883 2025-07-10T10:06:10Z Superastig 11141 Ayusin. 2168193 wikitext text/x-wiki {{Infobox radio station | name = Voice Radio | callsign = DXKV | logo = | city = [[Pagadian]] | area = [[Zamboanga del Sur]] at mga karatig na lugar | branding = DXKV 91.1 Voice Radio | airdate = 1995 | frequency = 91.1 MHz | format = [[:en:Contemporary MOR|Contemporary MOR]], [[News radio|News]], [[Talk radio|Talk]] | language = [[Cebuano language|Cebuano]], [[Filipino language|Filipino]] | licensing_authority = [[National Telecommunications Commission (Philippines)|NTC]] | power = 5,000 watts | erp = | class = C, D & E | callsign_meaning = '''K'''aissar '''V'''oice | owner = [[Kaissar Broadcasting Network]] | website = }} Ang '''DXKV''' (91.1 [[:en:FM broadcasting|FM]]) '''Voice Radio''' ay isang himpilan ng radyo na pagmamay-ari at pinamamahalaan ng [[Kaissar Broadcasting Network]]. Ang estudyo nito ay matatagpuan sa kahabaan ng Rizal Ave., Brgy. Balangasan, [[Pagadian]].<ref>[https://www.sunstar.com.ph/article/199124 Radio commentator charged with rape]</ref><ref>[https://rmn.ph/mahigit-anim-na-libong-puno-ng-bakawan-itinanim-sa-kbp-oplan-broadcastreeing-2017-sa-zamboanga-del-sur/ Mahigit anim na libong puno ng bakawan, itinanim sa KBP OPLAN BROADCASTREEING 2017 sa Zamboanga del Sur]</ref><ref>[https://www.mindanews.com/top-stories/2011/11/month-long-peace-festival-set-in-iligan-lanao/ Month-long peace festival set in Iligan, Lanao]</ref><ref>[https://www.ombudsman.gov.ph/docs/05%20SB%20Decisions/SB-13-CRM-0107-PP-vs-%20Aurora-Cerilles.pdf Criminal Case No. SB-13-CRM-0707]</ref> == Mga sanggunian == {{Reflist}} {{Pagadian Radio}} [[Kategorya:Mga himpilang panradyo sa Zamboanga del Sur]] 6ttyhfxyt1qp3haa9h95288ho9ej2hw 0 332431 2168085 2143884 2025-07-09T22:06:04Z Superastig 11141 Ayusin. 2168085 wikitext text/x-wiki {{Infobox radio station | name = Radyo BisDak Pagadian | callsign = DXWO | logo = | city = [[Pagadian]] | area = [[Zamboanga del Sur]] at mga karatig na lugar | branding = 99.9 Radyo BisDak | airdate = 1992 | frequency = 99.9 MHz | format = [[:en:Contemporary MOR|Contemporary MOR]], [[News radio|News]], [[Talk radio|Talk]] | language = [[Cebuano language|Cebuano]], [[Filipino language|Filipino]] | licensing_authority = [[National Telecommunications Commission (Philippines)|NTC]] | power = 5,000 watts | erp = | class = | callsign_meaning = | former_names = Power 99 (1992-2016) | network = Radyo BisDak | owner = [[Times Broadcasting Network Corporation]] | website = }} Ang '''DXWO''' (99.9 [[:en:FM broadcasting|FM]]), sumasahimpapawid bilang '''99.9 Radyo BisDak''', ay isang himpilan ng radyo na pagmamay-ari at pinamamahalaan ng [[Times Broadcasting Network Corporation]]. Ang estudyo nito ay matatagpuan sa Ariosa Bldg., Jamisola St., [[Pagadian]].<ref>{{cite news |last=Cadion |first=Jong |date=17 February 2016 |title=Broadcast journalist killed in Zamboanga del Sur |work=[[CNN Philippines]] |url=http://nine.cnnphilippines.com/regional/2016/02/17/Broadcast-journalist-Elvis-Ordaniza-killed.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190715034402/http://nine.cnnphilippines.com/regional/2016/02/17/Broadcast-journalist-Elvis-Ordaniza-killed.html |archive-date=15 July 2019}}</ref><ref>{{cite news |date=February 18, 2016 |title=Pagadian journalist shot dead |work=[[Manila Standard]] |url=http://manilastandard.net/mobile/article/199605}}</ref><ref>[http://www.radiojinglespro.com/2016/10/04/ex-times-broadcasting-stations-switch-to-music-news-hybrid-format/ Ex Times Broadcasting Stations Switch to Music-News Hybrid Format]</ref> == Mga pangyayari == Noong Setyembre 13, 2000, bandang alas-7:00 ng gabi, may naganap na pagsabog, na tila sanhi ng isang bomba, malapit sa pintuan ng himpilan, na noon ay nasa ikaapat na palapag ng Aderico Optical Building.<ref>{{Cite news |last=[[Pacific Media Watch]] – Pasifik Nius |date=September 20, 2000 |title=Philippines Radio Station Bombed |work=[[Scoop (website)|Scoop]] |location= |url=https://m.scoop.co.nz/stories/WO0009/S00191/philippines-radio-station-bombed.htm |access-date=May 4, 2024}}</ref> == Mga sanggunian == {{Reflist}} {{Pagadian Radio}} [[Kategorya:Mga himpilang panradyo sa Zamboanga del Sur]] 20m99vrw8wz0vcecqcsfgu8qhecp10i 0 332435 2168192 2143898 2025-07-10T10:03:03Z Superastig 11141 Ayusin. 2168192 wikitext text/x-wiki {{Infobox_Radio_station | name = RMN Pagadian | callsign = DXPR | image = | city = [[Pagadian]] | area = [[Zamboanga del Sur]] at mga karatig na lugar | branding = DXPR RMN Pagadian 603 | airdate = 1980 | frequency = 603 kHz | format = [[News radio|News]], [[:en:Public affairs programming|Public Affairs]], [[Talk radio|Talk]] | language = [[Cebuano language|Cebuano]], [[Filipino language|Filipino]] | licensing_authority = [[National Telecommunications Commission (Philippines)|NTC]] | power = 5,000 watts | erp = | class = CDE | callsign_meaning = '''P'''agadian '''R'''MN | network = Radyo Mo Nationwide | owner = [[Radio Mindanao Network]] | sister_stations = | website = }} Ang '''DXPR''' (603 [[:en:AM broadcasting|AM]]) '''RMN Pagadian''' ay isang himpilan ng radyo na pagmamay-ari at pinamamahalaan ng [[Radio Mindanao Network]]. Ang estudyo at transmiter nito ay matatagpuan sa Mercedes St., Purok Santan B, Brgy. San Jose, [[Pagadian]].<ref>[https://radioonlinenow.com/2016/10/03/dxpr-pagadian-603-khz-rmn-still-number-1-listen-to-live-streaming/ DXPR Pagadian 603 kHz RMN Still Number 1]</ref><ref>[https://www.philstar.com/headlines/2005/03/08/269550/pagadian-journalists146-killers-go-scot-free Pagadian journalists’ killers go scot-free]</ref><ref>[http://pagadian.org/duha-ka-tiguwang-naluwas-sa-sunog-sa-pagadian/ Duha ka tiguwang naluwas sa sunog sa Pagadian]</ref><ref>[https://rmn.ph/mahigit-anim-na-libong-puno-ng-bakawan-itinanim-sa-kbp-oplan-broadcastreeing-2017-sa-zamboanga-del-sur/ Mahigit anim na libong puno ng bakawan, itinanim sa KBP OPLAN BROADCASTREEING 2017 sa Zamboanga del Sur]</ref><ref>[https://www.ombudsman.gov.ph/docs/05%20SB%20Decisions/SB-13-CRM-0107-PP-vs-%20Aurora-Cerilles.pdf Criminal Case No. SB-13-CRM-0707]</ref> ==Mga sanggunian== {{Reflist}} {{Pagadian Radio}} [[Kategorya:Mga himpilang panradyo sa Zamboanga del Sur]] 5qzwabqgqreayc3na99lvru1s478ra8 0 332456 2168083 2144022 2025-07-09T22:00:03Z Superastig 11141 Magdagdag ng infobox. 2168083 wikitext text/x-wiki {{Infobox radio station | name = Like Radio Molave | callsign = DXJV | city = [[Molave, Zamboanga del Sur]] | area = Hilagang [[Zamboanga del Sur]], ilang bahagi ng [[Zamboanga del Norte]] | branding = 102.1 Like Radio | frequency = {{Frequency|102.1|MHz}} | airdate = {{Start date|2016|10|15}} | format = [[:en:Contemporary MOR|Contemporary MOR]], [[Original Pilipino Music|OPM]] | language = [[Filipino language|Filipino]], [[Cebuano language|Cebuano]] | licensing_authority = [[National Telecommunications Commission (Philippines)|NTC]] | power = 5 kW | erp = | class = | callsign_meaning = | former_callsigns = | former_frequencies = | owner = [[Capitol Broadcasting Center]] | webcast = <!-- [URL Listen Live] --> | website = <!-- {{URL|example.com}} --> }} Ang '''DXJV''' (102.1 [[:en:FM broadcasting|FM]]), sumasahimpapawid bilang '''102.1 Like Radio''', ay isang himpilan ng radyo na pagmamay-ari at pinamamahalaan ng [[Capitol Broadcasting Center]]. Ang estudyo at transmiter nito ay matatagpuan sa Brgy. Maloloy-on, [[Molave, Zamboanga del Sur]].<ref>{{Cite web |title=2019 NTC FM Stations |url=http://storage.googleapis.com/request-attachments/AV4y9qh3QvqYRdiDILKyN9nVIEnGnFovM9uuKB8iRaRW7PRrO633PGaXjSEULkqvEmjorBtVejJ00OBQf6uq5cH0nMZNFTt12UrY/FM%20STATIONS_2019.pdf |access-date=2020-03-29 |website=[[Freedom of Information Order (Philippines)|foi.gov.ph]]}}</ref> == Mga sanggunian == {{Reflist}} {{Pagadian Radio}} [[Kategorya:Mga himpilang panradyo sa Zamboanga del Sur]] mn6nz4jhhdz9cs4lhfxopth1de9dguq 0 332464 2168084 2144664 2025-07-09T22:03:10Z Superastig 11141 Ayusin. 2168084 wikitext text/x-wiki {{Infobox radio station | name = Radyo BisDak Ipil | callsign = DXMG | logo = | city = [[Ipil, Zamboanga Sibugay|Ipil]] | area = [[Zamboanga Sibugay]], ilang bahagi ng [[Zamboanga del Norte]] | branding = 88.7 Radyo BisDak | airdate = 1995 | frequency = 88.7 MHz | format = [[:en:Contemporary MOR|Contemporary MOR]], [[News radio|News]], [[Talk radio|Talk]] | language = [[Cebuano language|Cebuano]], [[Filipino language|Filipino]] | licensing_authority = [[National Telecommunications Commission (Philippines)|NTC]] | power = 5,000 watts | erp = | class = | callsign_meaning = '''M'''ayor '''G'''eneroso Sucgang (dating alkalde) | network = Radyo BisDak | owner = Ipil Broadcasting News Network | operator = [[Times Broadcasting Network Corporation]] | website = }} Ang '''DXMG''' (88.7 [[:en:FM broadcasting|FM]]), sumasahimpapawid bilang '''88.7 Radyo BisDak''', ay isang himpilan ng radyo na pagmamay-ari ng Ipil Broadcasting News Network ni Francisco Pontanar na dating alkalde ng Ipil at pinamamahalaan ng [[Times Broadcasting Network Corporation]]. Ang estudyo nito ay matatagpuan sa Brgy. Poblacion, [[Ipil, Zamboanga Sibugay]].<ref>[http://www.geocities.ws/ipilinfocus/0412boom.html Welcome to boom town!]</ref><ref>[https://www.nnc.gov.ph/~ziamelinbe/regional-offices/region-ix-zamboanga-peninsula/2150-nutrition-school-on-the-air-nsoa-commenced-in-zamboanga-peninsula Nutrition School On the Air (NSOA) commenced in Zamboanga Peninsula]</ref><ref>[https://cda.gov.ph/resources/updates/news/regional-news-and-updates/region-9/1391-within-reach-cda-9-broadcasts-coopsagainstcovid19 Within Reach CDA 9 Broadcasts #CoopsAgainstCovid19]</ref><ref>[https://pro9.pnp.gov.ph/index.php/public-relations/27-accomplishment-report/4117-pro9-accomplishment-report-2017 PRO9 Accomplishment Report CY 2017]{{Dead link|date=April 2024|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://issuu.com/piazampen/docs/doe2018accrep_201802308_ro9 |title=Radio Guesting |access-date=2024-12-31 |archive-date=2023-02-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230228155858/https://issuu.com/piazampen/docs/doe2018accrep_201802308_ro9 |url-status=dead }}</ref><ref>[https://rpnradio.com/target-listed-drug-personality-collared-in-ipil-drug-bust/ Target-Listed Drug Personality Collared In Ipil Drug Bust]</ref> == Kasaysayan == Dati itong himpilang pangkomunidad mula sa pagkakabuo nito noong huling bahagi ng dekada 90 hanggang 2016, nang kinuha ng [[Times Broadcasting Network Corporation|Bisdak Media Group]] ang operasyon nito na muling inilunsad bilang Radyo BisDak. == Mga sanggunian == {{Reflist}} {{Central Zamboanga Radio}} [[Kategorya:Mga himpilang panradyo sa Zamboanga Sibugay]] b9m75w04169esxsdjqoi1m9roshjwdq 0 333168 2168081 2167258 2025-07-09T18:08:55Z Allyriana000 119761 2168081 wikitext text/x-wiki {{Infobox beauty pageant |name=Miss World 2025 |image=Opal Suchata.jpg |caption=Suchata Chuangsri |venue=HITEX Exhibition Centre, [[Hyderabad]], [[Telangana]], Indiya |date=31 Mayo 2025 |broadcaster={{Hlist|Miss World|SonyLIV<ref>{{Cite news|last=Gupta|first=Muskan|date=9 Mayo 2025|title=Miss World 2025: How, when and where to grab entry pass of 72nd edition beauty pageant in Hyderabad|url=https://www.indiatvnews.com/lifestyle/news/miss-world-2025-how-when-and-where-to-grab-entry-pass-of-72nd-edition-beauty-pageant-in-hyderabad-2025-05-09-989487|access-date=15 Mayo 2025|website=[[India TV News]]|language=en|archive-date=10 Mayo 2025|archive-url=https://web.archive.org/web/20250510045135/https://www.indiatvnews.com/lifestyle/news/miss-world-2025-how-when-and-where-to-grab-entry-pass-of-72nd-edition-beauty-pageant-in-hyderabad-2025-05-09-989487|url-status=live}}</ref>}} |presenters={{Hlist|Sachiin Khumbar|[[Stephanie Del Valle]]}} |entrants=108 |placements=40 |debuts= |withdrawals={{Hlist|Eslobakya|Guniya-Bissaw|Irak|Kosta Rika|Lesoto|Liberya|Makaw|Maruekos|Noruwega|Tansaniya|Timog Korea|Urugway}} |returns={{Hlist|Albanya|Armenya|Gineang Ekwatoriyal|Hilagang Masedonya|Kirgistan|Letonya|Sambia|Suriname}} |before=[[Miss World 2023|2023]] |next=[[Miss World 2026|2026]]|winner='''[[Suchata Chuangsri]]'''|represented={{flagu|Taylandiya}}}} Ang '''Miss World 2025''' ay ang ika-72 edisyon ng [[Miss World]] pageant na naganap sa HITEX Exhibition Centre, [[Hyderabad, India|Hyderabad]], [[Telangana]], Indiya noong 31 Mayo 2025.<ref>{{Cite web |date=6 Mayo 2025 |title=Miss World Pageant 2025: Date, venue and other things to know |url=https://www.cnbctv18.com/travel/lifestyle/miss-world-pageant-2025-date-venue-and-other-things-to-know-19599725.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20250506151959/https://www.cnbctv18.com/travel/lifestyle/miss-world-pageant-2025-date-venue-and-other-things-to-know-19599725.htm/ |archive-date=6 Mayo 2025 |access-date=15 Mayo 2025 |website=CNBC TV18 |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Bracamonte |first=Earl D. C. |date=23 Pebrero 2025 |title=Miss World 2025 to be held in India |url=https://www.philstar.com/lifestyle/fashion-and-beauty/2025/02/23/2423603/miss-world-2025-be-held-india |archive-url=https://web.archive.org/web/20250223030221/https://www.philstar.com/lifestyle/fashion-and-beauty/2025/02/23/2423603/miss-world-2025-be-held-india |archive-date=23 Pebrero 2025 |access-date=15 Mayo 2025 |website=[[Philippine Star]]}}</ref><ref>{{Cite web |date=27 Mayo 2025 |title=Miss World 2025 Finale: Hyderabad to Crown Global Beauty Queen on May 31 |url=https://www.deccanherald.com/india/telangana/miss-world-2025-set-for-grand-finale-on-may-31-after-a-month-long-rigorous-challenges-3559262 |access-date=31 Mayo 2025 |website=Deccan Herald |language=en}}</ref> Pagkatapos ng kompetisyon, kinoronahan ni [[Krystyna Pyszková]] ng Republikang Tseko si [[Suchata Chuangsri]] ng Taylandiya bilang Miss World 2025. Ito ang unang beses na nanalo ang Taylandiya sa Miss World.<ref>{{Cite web |last=Adina |first=Armin P. |date=1 Hunyo 2025 |title=Suchata Chuangsri of Thailand crowned Miss World 2025 in India |url=https://entertainment.inquirer.net/612612/suchata-chuangsri-of-thailand-crowned-miss-world-2025-in-india |access-date=31 Mayo 2025 |website=[[Philippine Daily Inquirer]] |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=31 Mayo 2025 |title=Miss Thailand Opal Suchata Crowned Miss World 2025 In Hyderabad |url=https://www.ndtv.com/world-news/miss-thailand-opal-suchata-crowned-miss-world-2025-after-grand-finale-in-hyderabad-8556174 |access-date=1 Hunyo 2025 |website=NDTV |language=en}}</ref> Nagtapos bilang first runner-up si Hasset Dereje Admassu ng Etiyopiya, habang nagtapos bilang second runner-up si Maja Klajda ng Polonya. Mga kandidata mula sa 108 mga bansa at teritoryo ang lumahok sa kompetisyong ito.<ref>{{Cite web |last=Adina |first=Armin P. |date=29 Mayo 2025 |title=Miss World 2025: What to expect at the coronation show in India |url=https://entertainment.inquirer.net/612353/what-to-expect-at-the-miss-world-2025-coronation-show-in-india |access-date=31 Mayo 2025 |website=[[Philippine Daily Inquirer]] |language=en}}</ref> Pinangunahan nina Sachiin Khumbar, [[Miss World 2016]] [[Stephanie del Valle|Stephanie Del Valle]] ang kompetisyon.<ref>{{Cite news |last=Mallick |first=Gyanisha |date=30 Mayo 2025 |title=The 72nd Miss World Grand Final Set to Happen in Telangana. Here is all you need to know about it |language=en |website=The Hans India |url=https://www.thehansindia.com/cinema/the-72nd-miss-world-grand-final-set-to-happen-in-telangana-here-is-all-you-need-to-know-about-it-975614 |access-date=31 Mayo 2025}}</ref> Nagtanghal sila Jacqueline Fernandez, at Ishaan Khatter sa edisyong ito. == Kasaysayan == [[Talaksan:HitexIcon.jpg|thumb|HITEX Exhibition Centre, ang lokasyon ng Miss World 2025]] === Lokasyon at petsa ng kompetisyon === Noong 19 Pebrero 2025, inihayag ng Miss World Organization sa kanilang mga ''social media account'' na magaganap ang edisyong ito sa [[Hyderabad, India|Hyderabad]], [[Telangana]], Indiya mula 7 Mayo hanggang 31 Mayo 2025.<ref>{{Cite web |date=19 Pebrero 2025 |title=Miss World returns to India, this time in Telangana! |url=https://www.femina.in/beauty-pageants/miss-world/miss-world-returns-to-india-this-time-in-telangana/articleshow/151196484.cms |archive-url=https://web.archive.org/web/20250219184649/https://www.femina.in/beauty-pageants/miss-world/miss-world-returns-to-india-this-time-in-telangana/articleshow/151196484.cms |archive-date=19 Pebrero 2025 |access-date=19 Pebrero 2025 |website=Femina |language=en}}</ref><ref>{{Cite news |last=Mohammed |first=Syed |date=19 Pebrero 2025 |title=Telangana to host Miss World Pageant-2025 from May 4 |language=en-IN |work=The Hindu |url=https://www.thehindu.com/news/national/telangana/telangana-to-host-miss-world-pageant-2025-from-may-4/article69239159.ece |access-date=19 Pebrero 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250219184833/https://www.thehindu.com/news/national/telangana/telangana-to-host-miss-world-pageant-2025-from-may-4/article69239159.ece |archive-date=19 Pebrero 2025 |issn=0971-751X}}</ref><ref>{{Cite web |last=Eaty |first=Neelima |date=7 Mayo 2025 |title=51 contestants, including Miss Ukraine, arrive in Hyderabad for 72nd Miss World festival |url=https://hyderabadmail.com/miss-world-2025-hyderabad-arrivals-2/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250515131706/https://hyderabadmail.com/miss-world-2025-hyderabad-arrivals-2/ |archive-date=15 Mayo 2025 |access-date=15 Mayo 2025 |website=Hyderabad Mail |language=en-IN}}</ref> Sa isang ''press conference'' na naganap sa Tourism Plaza Hotel, Hyderabad noong 20 Marso 2025, inihayag ng Miss World Organization na magaganap ang kompetisyon sa HITEX Exhibition Centre sa Telangana.<ref>{{Cite web |last=Adina |first=Armin P. |date=22 Marso 2025 |title=What to expect in the 72nd Miss World Festival in Telangana, India |url=https://entertainment.inquirer.net/602542/what-to-expect-in-the-72nd-miss-world-festival-in-telangana-india |archive-url=https://web.archive.org/web/20250411013726/https://entertainment.inquirer.net/602542/what-to-expect-in-the-72nd-miss-world-festival-in-telangana-india |archive-date=11 Abril 2025 |access-date=23 Marso 2025 |website=[[Philippine Daily Inquirer]] |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Adina |first=Armin P. |date=21 Marso 2025 |title=Telangana, India, to beef up security for Miss World 2025 pageant in May |url=https://entertainment.inquirer.net/602446/telangana-india-to-beef-up-security-for-miss-world-2025-pageant-in-may |archive-url=https://web.archive.org/web/20250407104217/https://entertainment.inquirer.net/602446/telangana-india-to-beef-up-security-for-miss-world-2025-pageant-in-may |archive-date=7 Abril 2025 |access-date=23 Marso 2025 |website=[[Philippine Daily Inquirer]] |language=en}}</ref> Lilibutin din ng mga kandidata ang Telangana para sa iba't-ibang mga ''fast-track event''.<ref>{{Cite news |last=Singh |first=Siddharth Kumar |date=20 Marso 2025 |title=Miss World 2025 in Telangana to cost ₹54 crore, to be split between State and Miss World Limited |language=en-IN |work=The Hindu |url=https://www.thehindu.com/news/national/telangana/miss-world-2025-in-telangana-to-cost-54-crore-to-be-split-between-state-and-miss-world-limited/article69352529.ece |access-date=23 Marso 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250421141201/https://www.thehindu.com/news/national/telangana/miss-world-2025-in-telangana-to-cost-54-crore-to-be-split-between-state-and-miss-world-limited/article69352529.ece |archive-date=21 Abril 2025 |issn=0971-751X}}</ref> Noong Abril 2025, inihayag ng Miss World Organization na walang ilalabas na mga tiket para sa publiko, at ang kaganapan ay magiging isang kaganapang imbitasyon lamang.<ref>{{Cite news |last=Singh |first=Siddharth Kumar |date=9 Abril 2025 |title=‘Miss World 2025 in Telangana to be an invitation-only event, not ticketed’ |language=en-IN |work=The Hindu |url=https://www.thehindu.com/news/national/telangana/miss-world-2025-in-telangana-to-be-an-invitation-only-event-not-ticketed/article69430798.ece |access-date=11 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250419140534/https://www.thehindu.com/news/national/telangana/miss-world-2025-in-telangana-to-be-an-invitation-only-event-not-ticketed/article69430798.ece |archive-date=19 Abril 2025 |issn=0971-751X}}</ref> === Pagpili ng mga kalahok === Ang mga kalahok mula sa 108 bansa at teritoryo ay napili upang lumahok sa kompetisyon. Walong kandidata ang nailuklok matapos ang pag-urong ng orihinal na kandidata, at tatlo ang nailuklok dahil lumagpas na sa panunungkulan ng orihinal na kalahok ang petsa ng kompetisyon. ==== Mga pagpalit ==== Pinalitan ni Miss Czech Republic 2024 Adéla Štroffeková si Miss Czech Republic 2023 Justýna Zedníková bilang kandidata ng Republikang Tseko matapos maging runner-up si Zedníková sa [[Miss Supranational 2024]].<ref>{{Cite news |last=Vodičková |first=Lucie |date=31 Mayo 2023 |title=Nejkrásnější dívka ČR Justýna Zedníková se „missí nemoci“ a bulváru nebojí |language=Czech |trans-title=The most beautiful girl in the Czech Republic, Justýna Zedníková, is not afraid of "missing illness" and the tabloids |website=Jičínský deník |url=https://jicinsky.denik.cz/spolecnost/miss-world-justyna-zednikova.html |url-status=live |access-date=21 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230531103428/https://jicinsky.denik.cz/spolecnost/miss-world-justyna-zednikova.html |archive-date=31 Mayo 2023}}</ref><ref>{{cite news |date=7 Hulyo 2024 |title=Indonesia wins Miss Supranational 2024; PH in Top 12 |language=en |website=ABS-CBN News |url=https://news.abs-cbn.com/lifestyle/2024/7/6/indonesia-wins-miss-supranational-2024-ph-in-top-12-718 |url-status=live |access-date=21 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241215142727/https://www.abs-cbn.com/lifestyle/2024/7/6/indonesia-wins-miss-supranational-2024-ph-in-top-12-718 |archive-date=15 Disyembre 2024}}</ref> Iniluklok ang ''first runner-up'' ng Miss World Belize 2024 na si Shayari Morataya upang kumatawan sa kaniyang bansa matapos bumitiw si Miss World Belize 2024 Noelia Hernandez dahil sa hindi isiniwalat na dahilan.<ref>{{Cite web |date=24 Marso 2024 |title=Noelia Hernandez crowned Miss World Belize |url=https://caribbean.loopnews.com/content/noelia-hernandez-crowned-miss-world-belize |archive-url=https://archive.today/20250428040543/https://www.loopnews.com/content/noelia-hernandez-crowned-miss-world-belize/ |archive-date=28 Abril 2025 |access-date=23 Marso 2025 |website=Loop News |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last= |first= |date=24 Marso 2024 |title=Miss World Belize |url=https://www.missworld.com/news/miss-world-belize |access-date=8 Abril 2025 |website=[[Miss World]] |language=en}}</ref> Dapat sanang lalahok si Ismeli Jarquín ng Nikaragwa sa edisyong ito.<ref>{{Cite web |date=10 Marso 2024 |title=Jinotega se lleva la corona de Miss Mundo Nicaragua 2024 |trans-title=Miss World Nicaragua 2024 is Ismeli Jarquín from Jinotega |url=https://nicaraguaactual.tv/nacionales/93943-miss-mundo-nicaragua-2024-jinotegana-ismeli-jarquin/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20241205131651/https://nicaraguaactual.tv/nacionales/93943-miss-mundo-nicaragua-2024-jinotegana-ismeli-jarquin |archive-date=5 Disyembre 2024 |access-date=23 Marso 2024 |website=Nicaragua Actual |language=es-CR}}</ref> Gayunpaman, dahil sa mga personal na kadahilanan, binitawan ni Jarquín ang kanyang titulo, at siya ay pinalitan ng kanyang ''first runner-up'' na si Julia Aguilar.<ref name=":0">{{Cite web |last=Acosta |first=Gloria |date=31 Mayo 2024 |title=Julia Aguilar asume la corona de Miss Mundo Nicaragua 2024 |trans-title=Julia Aguilar assumes the crown of Miss World Nicaragua 2024 |url=http://www.vostv.com.ni/farandula/36056-angela-aguilar-asume-la-corona-de-miss-mundo-nicar/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20240807130053/https://www.vostv.com.ni/farandula/36056-angela-aguilar-asume-la-corona-de-miss-mundo-nicar/ |archive-date=7 Agosto 2024 |access-date=1 Hunyo 2024 |website=Vos TV |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |date=5 Hunyo 2024 |title=Người đẹp Hoa hậu Thế giới bị nhận xét già nua so với tuổi 20 |trans-title=Miss World beauty queen is commented to look older than her 20 years old. |url=https://tienphong.vn/post-1643591.tpo |archive-url=https://web.archive.org/web/20241210222444/https://tienphong.vn/nguoi-dep-hoa-hau-the-gioi-bi-nhan-xet-gia-nua-so-voi-tuoi-20-post1643591.tpo |archive-date=10 Disyembre 2024 |access-date=3 Hulyo 2024 |website=Báo điện tử Tiền Phong |language=vi}}</ref> Kalaunan ay napagdesisyunan ni Aguilar na hindi lumahok sa Miss World,<ref>{{Cite web |last= |date=14 Pebrero 2025 |title=Hoa hậu bỏ thi, từ chối làm đối thủ của Ý Nhi |trans-title=Miss dropped out of the competition, refusing to be Y Nhi's opponent. |url=https://www.saostar.vn/nguoi-mau-hoa-hau/hoa-hau-bo-thi-tu-choi-lam-doi-thu-cua-y-nhi-202502140656178566.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250417133150/https://www.saostar.vn/nguoi-mau-hoa-hau/hoa-hau-bo-thi-tu-choi-lam-doi-thu-cua-y-nhi-202502140656178566.html |archive-date=17 Abril 2025 |access-date=8 Abril 2025 |website=Saostar.vn |language=vi}}</ref><ref>{{Cite web |date=15 Pebrero 2025 |title=Người đẹp Nicaragua bỏ thi Hoa hậu Thế giới 2025 |trans-title=Nicaraguan beauty drops out of Miss World 2025 |url=https://tienphong.vn/nguoi-dep-nicaragua-bo-thi-hoa-hau-the-gioi-2025-post1717362.tpo |archive-url=https://web.archive.org/web/20250415014952/https://tienphong.vn/nguoi-dep-nicaragua-bo-thi-hoa-hau-the-gioi-2025-post1717362.tpo |archive-date=15 Abril 2025 |access-date=8 Abril 2025 |website=Báo điện tử Tiền Phong |language=vi}}</ref> at isang bagong kompetisyon ang isinagawa upang piliin ang bagong kinatawan ng Nikaragwa sa Miss World. Nagwagi si Virmania Rodríguez bilang Miss Mundo Nicaragua 2025.<ref name="Nicaragua">{{Cite web |date=24 March 2025 |title=Estas son las cuatro reinas de belleza que representarán a Nicaragua en certámenes internacionales |trans-title=These are the four beauty queens who will represent Nicaragua in international pageants. |url=https://www.laprensani.com/2025/03/24/vida/3451413-estas-son-las-cuatro-reinas-de-belleza-que-representaran-a-nicaragua-en-certamenes-internacionales |archive-url=https://web.archive.org/web/20250416235429/https://www.laprensani.com/2025/03/24/vida/3451413-estas-son-las-cuatro-reinas-de-belleza-que-representaran-a-nicaragua-en-certamenes-internacionales |archive-date=16 Abril 2025 |access-date=8 Abril 2025 |website=La Prensa |language=es}}</ref> Pinalitan ni Miss World Japan 2024 Kiana Tomita si Miss World Japan 2023 Maya Negishi bilang kandidata ng Hapon dahil sa lumagpas na sa panunungkulan ni Negishi ang petsa ng kompetisyon.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=14 Enero 2025 |title=Miss World Japan 2024 |url=https://www.missworld.com/news/miss-world-japan-2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250416143341/https://www.missworld.com/news/miss-world-japan-2024 |archive-date=16 Abril 2025 |access-date=6 Abril 2025 |website=[[Miss World]] |language=en}}</ref><ref name="Japan">{{cite news |date=2 Oktubre 2024 |title=日本代表に冨田キアナさん ミス・ワールド世界大会へ |language=ja |trans-title=Kiana Tomita to represent Japan at Miss World competition |work=Fukui Shimbun |url=https://www.fukuishimbun.co.jp/articles/-/2143742 |url-status=live |access-date=15 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250425191751/https://www.fukuishimbun.co.jp/articles/-/2143742 |archive-date=25 Abril 2025}}</ref><ref>{{cite news |date=17 Oktubre 2023 |title=ミス・ワールド：日本代表に26歳のバレエダンサー、根岸茉矢さん 2021年に審査員特別賞を受賞 「応援されるよう精進したい」 |language=ja |trans-title=Miss World: Maya Negishi, a 26-year-old ballet dancer who will represent Japan, will receive the special jury award in 2021. ``I want to work hard so that I can be cheered on.'' |work=Mainichi Kirei |url=https://mainichikirei.jp/article/20231017dog00m100007000c.html |url-status=live |access-date=14 Marso 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231030181742/https://mainichikirei.jp/article/20231017dog00m100007000c.html |archive-date=30 Oktubre 2023}}</ref> Pinalitan ni Miss Polonia 2024 Maja Klajda si Ewa Jakubiec<ref>{{Cite web |last=Nawrocki |first=Dariusz |date=27 Nobyembre 2023 |title=Ewa Jakubiec - Miss Polonia 2023. Kamery TVP pokazały wnętrza jej mieszkania |trans-title=Ewa Jakubiec - Miss Polonia 2023. TVP cameras showed the interior of her apartment |url=https://pomorska.pl/ewa-jakubiec-miss-polonia-2023-kamery-tvp-pokazaly-wnetrza-jej-mieszkania/ar/c9-17838421 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241205132606/https://pomorska.pl/ewa-jakubiec-miss-polonia-2023-kamery-tvp-pokazaly-wnetrza-jej-mieszkania/ar/c9-17838421 |archive-date=5 Disyembre 2024 |access-date=23 Marso 2024 |website=Gazeta Pomorska |language=pl}}</ref> bilang kandidata ng Polonya dahil sa lumagpas na rin sa panunungkulan ni Jakubiec ang petsa ng kompetisyon.<ref name=":1">{{Cite web |date=28 Hunyo 2024 |title=Miss Polonia 2024 wybrana. Jury było jednogłośne |trans-title=Miss Polonia 2024 chosen. The jury was unanimous |url=https://plejada.pl/newsy/miss-polonia-2024-wybrana-zostala-nia-maja-klajda-kim-jest/6r20sq0 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240926033952/https://plejada.pl/newsy/miss-polonia-2024-wybrana-zostala-nia-maja-klajda-kim-jest/6r20sq0 |archive-date=26 Setyembre 2024 |access-date=29 Hunyo 2024 |website=Plejada |language=pl}}</ref><ref>{{Cite web |last=Dragon |first=Mirosław |date=30 Hunyo 2024 |title=Tak wyglądała gala finałowa Miss Polonia 2024. Maja Klajda najpiękniejszą Polką. Pochodząca z Kluczborka Emily Reng również zdobyła tytuł |trans-title=This is what the Miss Polonia 2024 final gala looked like. Maja Klajda is the most beautiful Polish woman. Emily Reng from Kluczbork also won the title |url=https://nto.pl/tak-wygladala-gala-finalowa-miss-polonia-2024-maja-klajda-najpiekniejsza-polka-pochodzaca-z-kluczborka-emily-reng-rowniez/ar/c6-18643579 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250415015739/https://nto.pl/tak-wygladala-gala-finalowa-miss-polonia-2024-maja-klajda-najpiekniejsza-polka-pochodzaca-z-kluczborka-emily-reng-rowniez/ar/c6-18643579 |archive-date=15 Abril 2025 |access-date=8 Abril 2025 |website=Nowa Trybuna Opolska |language=pl-PL}}</ref> Pinalitan din ni Miss Tunisie 2025 Lamis Redissi si Miss Tunisie 2023 Amira Afli bilang kandidata ng Tunisya dahil sa lumagpas na sa panunungkulan ni Afli ang petsa ng kompetisyon.<ref>{{Cite news |date=12 Pebrero 2023 |title=Amira Afli élue Miss Tunisie 2023 |language=fr |trans-title=Amira Afli elected Miss Tunisia 2023 |website=Mosaique FM |url=https://www.mosaiquefm.net/fr/national-tunisie/1134953/amira-afli-elue-miss-tunisie-2023 |url-status=live |access-date=15 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250101135607/https://www.mosaiquefm.net/fr/national-tunisie/1134953/amira-afli-elue-miss-tunisie-2023 |archive-date=1 Enero 2025}}</ref><ref>{{Cite web |date=13 Pebrero 2023 |title=Miss Centre élue Miss Tunisie pour l'année 2023. |trans-title=Miss Centre elected Miss Tunisia for the year 2023. |url=https://www.femmesmaghrebines.com/news/miss-centre-elue-miss-tunisie-pour-lannee-2023/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250418094307/https://www.femmesmaghrebines.com/news/miss-centre-elue-miss-tunisie-pour-lannee-2023/ |archive-date=18 Abril 2025 |access-date=15 Mayo 2025 |website=Femmes Maghrebines |language=fr}}</ref> Dapat sanang lalahok si Elvira Yordanova ng Bulgarya sa edisyong ito.<ref>{{Cite web |date=14 Oktubre 2024 |title=33-годишната Елена Виан стана "Мис Свят България" |url=https://www.24chasa.bg/index.php/ozhivlenie/article/19111659 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220031957/https://www.24chasa.bg/index.php/ozhivlenie/article/19111659 |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=14 Oktubre 2024 |work=24chasa |language=bg}}</ref> Gayunpaman, ilang araw matapos ang kanyang koronasyon, pumirma si Yordanova ng isang kontratang may bisa sa isang organisasyon na walang kaakibat sa Miss World Bulgaria Organization, dahilan upang siya ay bumitiw bilang Miss World Bulgaria. Siya ay pinalitan ni Teodora Miltenova.<ref name="BGR25">{{cite web |date=25 Abril 2025 |title=Introducing the new Miss World Bulgaria 2025 |url=https://www.missworld.com/news/introducing-the-new-miss-world-bulgaria-2025 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250425161108/https://www.missworld.com/news/introducing-the-new-miss-world-bulgaria-2025 |archive-date=25 Abril 2025 |access-date=28 Abril 2025 |work=[[Miss World]] |language=en}}</ref> Dapat sanang lalahok si Manita Hang ng Kambodya sa edisyong ito. Gayunpaman, dahil sa kanyang mga personal na tungkulin sa Estados Unidos, siya ay pinalitan ni Julia Russell.<ref>{{Cite web |last= |date=26 Marso 2025 |title=Cambodian Beauty announces reasons for withdrawal from Miss World 2025 competition |url=https://www.khmertimeskh.com/501660189/cambodian-beauty-announces-reasons-for-withdrawal-from-miss-world-2025-competition/ |archive-url=https://archive.today/20250428040904/https://www.khmertimeskh.com/501660189/cambodian-beauty-announces-reasons-for-withdrawal-from-miss-world-2025-competition/ |archive-date=28 Abril 2025 |access-date=31 Marso 2025 |website=Khmer Times |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |last= |first= |date=1 Abril 2025 |title=Miss World Cambodia 2025 |url=https://www.missworld.com/news/miss-world-cambodia-2025#:~:text=Julia%20Russell,%20an%2018-year,her%20dedication%20to%20social%20change. |archive-url=https://web.archive.org/web/20250415015815/https://www.missworld.com/news/miss-world-cambodia-2025#:~:text=Julia%20Russell,%20an%2018-year,her%20dedication%20to%20social%20change. |archive-date=15 Abril 2025 |access-date=6 Abril 2025 |website=[[Miss World]] |language=en}}</ref> Dapat sanang lalahok si Latecia Bush ng Kapuluang Kayman sa edisyong ito.<ref>{{Cite web |date=3 Abril 2025 |title=Miss World Cayman Islands title revoked ahead of global pageant to be held in India |url=https://www.femina.in/beauty-pageants/others/miss-world-cayman-islands-title-revoked-ahead-of-global-pageant-to-be-held-in-india/articleshow/151342979.cms |archive-url=https://web.archive.org/web/20250415020547/https://www.femina.in/beauty-pageants/others/miss-world-cayman-islands-title-revoked-ahead-of-global-pageant-to-be-held-in-india/articleshow/151342979.cms |archive-date=15 Abril 2025 |access-date=12 Abril 2025 |website=Femina |language=en}}</ref> Gayunpaman, dahil sa hindi isiniwalat na dahilan, siya ay pinalitan ng kanyang na si Jada Ramoon.<ref>{{Cite web |last=Gallego |first=Shanda |date=29 Oktubre 2024 |title=One night, three queens at Miss World Cayman Islands pageant |url=https://www.caymancompass.com/2024/10/29/one-night-three-queens-at-miss-world-cayman-islands-pageant/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250416183947/https://www.caymancompass.com/2024/10/29/one-night-three-queens-at-miss-world-cayman-islands-pageant/ |archive-date=16 Abril 2025 |access-date=9 Disyembre 2024 |website=Cayman Compass |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Gallego |first=Shanda |date=1 Abril 2025 |title=Latecia Bush stripped of Miss World Cayman Islands title |url=https://www.caymancompass.com/2025/04/01/latecia-bush-stripped-of-miss-world-cayman-islands-title/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250426062130/https://www.caymancompass.com/2025/04/01/latecia-bush-stripped-of-miss-world-cayman-islands-title/ |archive-date=26 Abril 2025 |access-date=2 Abril 2025 |website=Cayman Compass |language=en}}</ref> Dapat sanang lalahok si Ariet Sanjarova ng Kirgistan sa edisyong ito.<ref>{{Cite web |date=26 Hulyo 2024 |title=Сразу 3 девушки стали «Мисс Кыргызстан 2024». Фото |trans-title=Three girls became "Miss Kyrgyzstan 2024" at once. Photo |url=https://culture.akipress.org/news:2138412 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241205132756/https://culture.akipress.org/news:2138412 |archive-date=5 Disyembre 2024 |access-date=27 Hulyo 2024 |website=AKIpress}}</ref><ref>{{Cite web |last=Herlina |first=Ratna |date=26 Marso 2025 |title=7 Potret Ariet Sanjarova Miss World Kyrgyzstan 2024, Penuh Pesona! |trans-title=7 Portraits of Ariet Sanjarova Miss World Kyrgyzstan 2024, Full of Charm! |url=https://www.idntimes.com/men/ladies/ratna-herlina/potret-ariet-sanjarova-miss-world-kyrgyzstan-2024-c1c2 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250415020459/https://www.idntimes.com/men/ladies/ratna-herlina/potret-ariet-sanjarova-miss-world-kyrgyzstan-2024-c1c2 |archive-date=15 Abril 2025 |access-date=11 Abril 2025 |website=IDN Times |language=id}}</ref> Gayunpaman, dahil sa pagpalit ng organisasyong may hawak ng prangkisa para sa Miss World sa Kirgistan, iniluklok ng bagong may-hawak ng prangkisa si Aizhan Chanacheva bilang kinatawan ng Kirgistan. Iniluklok si Wenna Rumnah upang kumatawan sa Mawrisyo matapos bumitiw si Miss Mauritius 2023 Kimberly Joseph dahil sa hindi isiniwalat na dahilan.<ref>{{cite news |date=28 Nobyembre 2023 |title=Miss Mauritius 2023 : le sacre de Kimberley Joseph |language=fr |trans-title=Miss Mauritius 2023: the coronation of Kimberley Joseph |work=Le Mauricien |url=https://www.lemauricien.com/le-mauricien/miss-mauritius-2023-le-sacre-de-kimberley-joseph/614955/ |url-status=live |access-date=23 Marso 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231230111630/https://www.lemauricien.com/le-mauricien/miss-mauritius-2023-le-sacre-de-kimberley-joseph/614955/ |archive-date=30 Disyembre 2023}}</ref><ref>{{Cite web |last=Khôi |first=Minh |date=27 Abril 2025 |title=Một hoa hậu bị tước quyền thi Miss World vì cáo buộc cầm vũ khí đe dọa hàng xóm |trans-title=A beauty queen was stripped of her right to compete in Miss World for allegedly holding a weapon and threatening her neighbors |url=https://vietnamnet.vn/mot-hoa-hau-bi-tuoc-quyen-thi-miss-world-vi-cao-buoc-cam-vu-khi-de-doa-hang-xom-2395658.html |access-date=28 Abril 2025 |website=VietNamNet |language=vietnamese}}</ref><ref>{{Cite web |last=Chatigan |first=Jonathan André |date=26 Abril 2025 |title=Kimberly Joseph sur la touche |trans-title=Kimberly Joseph on the sidelines |url=https://lexpress.mu/s/kimberly-joseph-sur-la-touche-544672 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250426213609/https://lexpress.mu/s/kimberly-joseph-sur-la-touche-544672 |archive-date=26 Abril 2025 |access-date=28 Abril 2025 |website=L'Express |language=fr}}</ref> Sa kalagtinaan ng kompetisyon, bumitiw si Milla Magee ng Inglatera dahil sa hindi isiniwalat na dahilan.<ref>{{Cite web |last=Johnston |first=Jenny |date=26 Mayo 2024 |title=How Milla became the first plus-size Miss England |url=https://www.dailymail.co.uk/femail/article-13459403/Milla-beat-fat-shaming-bullies-plus-size-Miss-England.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220024936/https://www.dailymail.co.uk/femail/article-13459403/Milla-beat-fat-shaming-bullies-plus-size-Miss-England.html |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=29 Mayo 2024 |website=Mail Online |language=en}}</ref><ref>{{cite news |author1=Adam Dutton |author2=Shannon Brown |date=19 Mayo 2025 |title=Cornwall's Miss England pulls out of Miss World pageant for 'personal reasons' |language=en |work=Cornwall Live |url=https://www.cornwalllive.com/news/cornwall-news/cornwalls-miss-england-pulls-out-10195091 |url-status=live |access-date=20 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250519193307/https://www.cornwalllive.com/web/20250519193307/https://www.cornwalllive.com/news/cornwall-news/cornwalls-miss-england-pulls-out-10195091 |archive-date=19 Mayo 2025}}</ref> Siya ay pinalitan ni Charlotte Grant. ==== Mga unang pagsali, pagbalik, at pag-urong sa kompetisyon ==== Babalik sa edisyong ito ang mga bansang Hilagang Masedonya na huling sumali noong [[Miss World 2015|2015]] (bilang Masedonya);<ref name=":4">{{Cite news |date=8 Mayo 2025 |title=Чарна Невзати ќе ја претставува Македонија на Мис на светот |language=mk |trans-title=Charna Nevzati will represent Macedonia at Miss World |work=Kajgana |url=https://kajgana.com/magazin/stil/charna-nevzati-ke-ja-pretstavuva-makedonija-na-mis-na-svetot |url-status=live |access-date=15 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250511205313/https://kajgana.com/magazin/stil/charna-nevzati-ke-ja-pretstavuva-makedonija-na-mis-na-svetot |archive-date=11 Mayo 2025}}</ref> Rumanya na huling sumali noong [[Miss World 2017|2017]]; Letonya at Sambia na huling sumali noong [[Miss World 2018|2018]];<ref>{{Cite news |date=2 Abril 2025 |title=Latvia 2025 |language=English |work=[[Miss World]] |url=https://www.missworld.com/contestants/72ndmissworld/latvia-2025 |access-date=11 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250416204709/https://www.missworld.com/contestants/72ndmissworld/latvia-2025 |archive-date=16 Abril 2025}}</ref><ref>{{Cite news |date=21 Abril 2025 |title=Kalulushi produces a Miss Universe Zambia |language=en |website=The Zambian Observer |url=https://zambianobserver.com/kalulushi-produces-a-miss-universe-zambia/ |access-date=21 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250424194536/https://zambianobserver.com/kalulushi-produces-a-miss-universe-zambia/ |archive-date=24 Abril 2025}}</ref> Kirgistan, Laos, at Sierra Leone na huling sumali noong [[Miss World 2019|2019]]; at Albanya, Armenya at Gineang Ekwatoriyal na huling sumali noong [[Miss World 2021|2021]].<ref name=":2">{{Cite web |date=4 Marso 2024 |title=What happened? The participation of Albania's representative in Miss World 2024 is postponed by one year |url=https://sot.com.al/lifestyle/fare-ndodhi-shtyhet-me-nje-vit-pjesemarrja-e-perfaqesueses-se-shqiperi-i648232 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250222235831/https://sot.com.al/lifestyle/fare-ndodhi-shtyhet-me-nje-vit-pjesemarrja-e-perfaqesueses-se-shqiperi-i648232/ |archive-date=22 Pebrero 2025 |access-date=9 Hunyo 2024 |website=Gazeta SOT |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Aghi |first=Charu |date=2 Mayo 2025 |title=19-year-old Adrine Atshemyan became Miss World Armenia 2025, will represent her country in Telangana (India) |url=https://24jobraatimes.com/show-post/304 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250515140624/https://24jobraatimes.com/show-post/304 |archive-date=15 Mayo 2025 |access-date=15 Mayo 2025 |website=24 Jobraa Times |language=en}}</ref><ref name=":3" /> Hindi sumali si Daniela Vojtasová ng Eslobakya upang pagtuunan-pansin ang kaniyang pag-aaral.<ref>{{Cite news |last=Pavelek |first=Martin |date=18 Hulyo 2023 |title=Miss Daniela Vojtasová chce búrať predsudky spájané so súťažami krásy |language=sk |trans-title=Miss Daniela Vojtasová wants to destroy prejudices associated with beauty contests |work=SME |url=https://myorava.sme.sk/c/23195108/miss-daniela-vojtasova-chce-burat-predsudky-spajane-so-sutazami-krasy.html |url-status=live |access-date=10 Marso 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230819174445/https://myorava.sme.sk/c/23195108/miss-daniela-vojtasova-chce-burat-predsudky-spajane-so-sutazami-krasy.html |archive-date=19 Agosto 2023}}</ref> Hindi sumali si Tracy Nabukeera ng Tansaniya<ref>{{Cite news |date=5 Agosto 2023 |title=Tracy's inspiring story: From commercial modelling to Miss Tanzania |language=en |work=The Citizen |url=https://www.thecitizen.co.tz/tanzania/magazines/woman/tracy-s-inspiring-story-from-commercial-modelling-to-miss-tanzania-4327136 |url-status=live |access-date=23 Marso 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230824224020/https://www.thecitizen.co.tz/tanzania/magazines/woman/tracy-s-inspiring-story-from-commercial-modelling-to-miss-tanzania-4327136 |archive-date=24 Agosto 2023}}</ref> dahil sa kakulangan sa kalangbahala.<ref>{{Cite web |last=Materu |first=Beatrice |date=15 Abril 2025 |title=Crowned but grounded: Miss Tanzania bows out of Miss World 2025 |url=https://www.thecitizen.co.tz/tanzania/news/entertainment/crowned-but-grounded-miss-tanzania-bows-out-of-miss-world-2025-5003598#story |archive-url=https://web.archive.org/web/20250416034146/https://www.thecitizen.co.tz/tanzania/news/entertainment/crowned-but-grounded-miss-tanzania-bows-out-of-miss-world-2025-5003598#story |archive-date=16 Abril 2025 |access-date=16 Abril 2025 |website=The Citizen |language=en}}</ref><ref>{{Cite news |last=Serem |first=Queen |date=15 Abril 2025 |title=Shock Announcement: Miss Tanzania Tracy Nabukeera Sadly Pulls Out of Miss World 2025 |language=English |website=Mpasho |url=https://www.mpasho.co.ke/entertainment/2025-04-14-miss-tanzania-steps-down-from-miss-world-competition |access-date=15 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250418185839/https://www.mpasho.co.ke/entertainment/2025-04-14-miss-tanzania-steps-down-from-miss-world-competition |archive-date=18 Abril 2025}}</ref><ref>{{Cite news |last=Mithika |first=Boniface |date=15 April 2025 |title=Tracy Nabukeera: Tanzanian beauty withdraws from Miss World 2025 contest, cites lack of support |language=English |website=TNX Africa |url=https://www.tnx.africa/entertainment/article/2001516493/tracy-nabukeera-tanzanian-beauty-withdraws-from-miss-world-2025-contest-cites-lack-of-support |access-date=15 April 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250418072459/https://www.tnx.africa/entertainment/article/2001516493/tracy-nabukeera-tanzanian-beauty-withdraws-from-miss-world-2025-contest-cites-lack-of-support |archive-date=18 Abril 2025}}</ref> Hindi sumali si Min Jung ng Timog Korea dahil sa isang kapinsalaan.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=27 Marso 2025 |title=Miss World Korea 2025 |url=https://www.missworld.com/news/miss-world-korea-2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250415121344/https://www.missworld.com/news/miss-world-korea-2025 |archive-date=15 Abril 2025 |access-date=6 Abril 2025 |website=[[Miss World]] |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=15 Mayo 2025 |title=Miss World Korea withdrew from the competition, Missosology exposed Y Nhi's name, related to boyfriend? |url=https://vgt.vn/miss-world-han-quoc-bo-thi-missosology-beu-ten-y-nhi-lien-quan-ban-trai-ihyes-20250515t7442526/?lang=en#google_vignette |archive-url=https://web.archive.org/web/20250515142116/https://vgt.vn/miss-world-han-quoc-bo-thi-missosology-beu-ten-y-nhi-lien-quan-ban-trai-ihyes-20250515t7442526/?lang=en |archive-date=15 Mayo 2025 |access-date=15 Mayo 2025 |website=VGT |language=en}}</ref> Hindi sumali si Fabiola Vindas ng Kosta Rika dahil natanggalan ng prangkisa ng Miss World ang organisasyon na kinabibilangan niya, at lalahok na lamang sa [[Miss Supranational 2025]].<ref>{{Cite web |last=Rodriguez |first=Randall |date=3 Pebrero 2024 |title=Fabiola Vindas es la nueva Srta. Costa Rica 2024 |trans-title=Fabiola Vindas is the new Miss Costa Rica 2024 |url=https://contactocr.com/concursos-belleza/fabiola-vindas-es-la-nueva-srta-costa-rica-2024/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250324063342/https://contactocr.com/concursos-belleza/fabiola-vindas-es-la-nueva-srta-costa-rica-2024/ |archive-date=24 Marso 2025 |access-date=3 Hulyo 2024 |website=ContactoCR |language=es}}</ref> Hindi sumali si Nikoline Andersen ng Noruwega dahil sa salungatan sa iskedyul at lalahok na lamang sa [[Miss International 2025]].<ref>{{Cite web |last=Olsen |first=Randi Iren |date=12 Agosto 2024 |title=Aila rakk ikke opp |trans-title=Aila did not reach up |url=https://www.finnmarksposten.no/aila-rakk-ikke-opp/s/5-94-270082 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250324112318/https://www.finnmarksposten.no/aila-rakk-ikke-opp/s/5-94-270082 |archive-date=24 Marso 2025 |access-date=27 Agosto 2024 |website=Finnmarksposten |language=Norwegian}}</ref> Hindi sumali ang mga bansang Guniya-Bissaw, Irak, Lesoto, Liberya, Makaw, Maruekos, at Urugway matapos na mabigo ang kanilang mga organisasyong pambansa na magdaos ng kompetisyong pambansa o magtalaga ng kandidata. == Mga resulta == === Mga pagkakalagay === {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" !Pagkakalagay !Kandidata |- |'''Miss World 2025''' | * '''{{flagicon|THA}} [[Taylandiya]]''' – '''[[Suchata Chuangsri]]'''<ref>{{Cite web |date=1 Hunyo 2025 |title=Opal Suchata Chuangsri of Thailand is Miss World 2025! |url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/artandculture/947980/opal-suchata-chuangsri-of-thailand-is-miss-world-2025/story/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250610071957/https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/artandculture/947980/opal-suchata-chuangsri-of-thailand-is-miss-world-2025/story/ |archive-date=10 Hunyo 2025 |access-date=31 Mayo 2025 |website=[[GMA News Online]] |language=en}}</ref><ref name=":10">{{Cite web |last=Arnaldo |first=Steph |date=31 Mayo 2025 |title=Meet the 4 Continental Queens of Miss World 2025 |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/miss-world-2025-continental-queens/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250602071207/https://www.rappler.com/entertainment/pageants/miss-world-2025-continental-queens/ |archive-date=2 Hunyo 2025 |access-date=1 Hunyo 2025 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref> |- |1st runner-up | * {{Flagicon|Ethiopia}} [[Ethiopia|Etiyopiya]] – Hasset Dereje Admassu<ref name=":10" /><ref name=":11">{{Cite web |last=Mathur |first=Abhimanyu |date=31 Mayo 2025 |title=Miss World 2025: Miss Thailand Opal Suchata Chuangsri crowned winner, Hasset Dereje Admassu of Ethiopia is the runner-up |url=https://www.hindustantimes.com/lifestyle/fashion/miss-thailand-opal-suchata-chuangsri-crowned-miss-world-2025-hasset-dereje-admassu-of-ethiopia-runner-up-nandini-gupta-101748710117589.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250531235903/https://www.hindustantimes.com/lifestyle/fashion/miss-thailand-opal-suchata-chuangsri-crowned-miss-world-2025-hasset-dereje-admassu-of-ethiopia-runner-up-nandini-gupta-101748710117589.html |archive-date=31 Mayo 2025 |access-date=1 Hunyo 2025 |website=Hindustan Times |language=en}}</ref> |- |2nd runner-up | * {{flagicon|POL}} [[Polonya]] – Maja Klajda<ref name=":10" /><ref name=":11" /> |- |3rd runner-up | * {{Flagicon image|Flag-of-Martinique.svg}} [[Martinika]] – Aurélie Joachim<ref name=":10" /><ref name=":11" /> |- |Top 8 | * {{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]] – Jéssica Pedroso<ref name=":12">{{Cite news |date=31 Mayo 2025 |title=PH's Krishnah Gravidez in Top 8 of 72nd Miss World |language=en |website=[[ABS-CBN]] |url=https://www.abs-cbn.com/lifestyle/2025/5/31/ph-s-krishnah-gravidez-in-top-8-of-72nd-miss-world-2313 |access-date=1 Hunyo 2025}}</ref> * {{flagicon|Namibia}} [[Namibia|Namibya]] – Selma Kamanya<ref name=":12" /> * {{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]] – [[:en:Krishnah_Gravidez|Krishnah Gravidez]]<ref name=":12" /><ref>{{Cite web |last=Bracamonte |first=Earl D. C. |date=1 Hunyo 2025 |title=Thailand wins Miss World 2025 crown, Philippines in Top 8 |url=https://www.philstar.com/lifestyle/fashion-and-beauty/2025/06/01/2447413/thailand-wins-miss-world-2025-crown-philippines-top-8 |access-date=1 Mayo 2025 |website=[[Philippine Star]] |language=en}}</ref> * {{Flagicon|Ukraine}} [[Ukranya]] – Maria Melnychenko<ref name=":12" /> |- |Top 20 | * {{Flagicon|Argentina}} [[Arhentina]] – Guadalupe Alomar<ref name=":13">{{Cite news |date=31 Mayo 2025 |title=Krishnah Gravidez makes it to Top 20 of Miss World 2025 |language=en |website=[[GMA Network]] |url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/artandculture/947973/krishnah-gravidez-makes-it-to-top-20-of-miss-world-2025/story/ |url-status=live |access-date=1 Hunyo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250531145706/https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/artandculture/947973/krishnah-gravidez-makes-it-to-top-20-of-miss-world-2025/story/ |archive-date=31 Mayo 2025}}</ref> * {{flagicon|AUS}} [[Australya]] – Jasmine Stringer<ref name=":13" /> * {{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]] – Athenna Crosby<ref name=":13" /> * {{flagicon|WAL}} [[Wales|Gales]] – Millie-Mae Adams<ref name=":13" /> * {{flagicon|IND}} [[Indiya]] – Nandini Gupta<ref name=":13" /> * {{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]] – Jasmine Gerhardt<ref name=":13" /> * {{flagicon|ITA}} [[Italya]] – Chiara Esposito<ref name=":13" /> * {{flagicon|CMR}} [[Kamerun]] – Issie Princesse<ref name=":13" /> * {{flagicon|LBN}} [[Lebanon|Libano]] – Nada Koussa<ref name=":13" /> * {{flagicon|NGR}} [[Nigeria|Niherya]] – Raimi Mojisola<ref name=":13" /> * {{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]] – Valeria Pérez<ref name=":13" /> * {{flagicon|TUN}} [[Tunisya]] – Lamis Redissi<ref name=":13" /> |- |Top 40 | * {{Flagdeco|BEL}} [[Belhika]] – Karen Jansen<ref name=":14">{{Cite news |date=31 Mayo 2025 |title=Krishnah Gravidez enters Top 40 of Miss World 2025 |language=en |website=[[GMA Network]] |url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/artandculture/947972/krishnah-gravidez-enters-top-40-of-miss-world-2025/story/ |url-status=live |access-date=1 Hunyo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250531144058/https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/artandculture/947972/krishnah-gravidez-enters-top-40-of-miss-world-2025/story/ |archive-date=31 Mayo 2025}}</ref> * {{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]] – Huỳnh Trần Ý Nhi<ref name=":14" /> * {{flagicon|BOT}} [[Botswana]] – Anicia Gaothusi<ref name=":14" /> * {{flagicon|EST}} [[Estonia|Estonya]] – Eliise Randmaa<ref name=":14" /><ref name="TOP4SPC">{{cite news |date=17 Mayo 2025 |title=Miss Estonia bags gold at Miss World 2025 sports challenge in Hyderabad |language=en |website=The Hindu |url=https://www.thehindu.com/news/cities/Hyderabad/miss-estonia-bags-gold-at-miss-world-2025-sports-challenge-in-hyderabad/article69586920.ece |url-status=live |access-date=18 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250517172129/https://www.thehindu.com/news/cities/Hyderabad/miss-estonia-bags-gold-at-miss-world-2025-sports-challenge-in-hyderabad/article69586920.ece |archive-date=17 Mayo 2025}}</ref> * {{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]] – Tahje Bennett<ref name=":14" /> * {{flagicon|HAI}} [[Haiti|Hayti]] – Christee Guirand<ref name=":14" /> * {{flagicon|NIR}} [[Hilagang Irlanda]] – Hannah Johns<ref name=":14" /> * {{flagicon|INA}} [[Indonesia|Indonesya]] – Monica Kezia Sembiring<ref name=":14" /> * {{flagicon|MYS}} [[Malaysia]] – Saroop Roshi<ref name=":14" /> * {{flagicon|Montenegro}} [[Montenegro]] – Andrea Nikolić<ref name=":14" /> * {{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Nuweba Selandiya]] – Samantha Poole<ref name=":14" /> * {{flagicon|PAN}} [[Panama]] – Karol Rodríguez<ref name=":14" /> * {{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]] – Mayra Delgado<ref name=":14" /> * {{flagicon|ZAM}} [[Zambia|Sambia]] – Faith Bwalya<ref name=":14" /> * {{flagicon|SRB}} [[Serbia|Serbiya]] – Aleksandra Rutović<ref name=":14" /> * {{Flagicon|Zimbabwe}} [[Zimbabwe|Simbabwe]] – Courtney Jongwe<ref name=":14" /> * {{flagicon|SOM}} [[Somalia|Somalya]] – Zainab Jama<ref name=":14" /> * {{flagicon|TRI}} [[Trinidad at Tobago]] – Anna-Lise Nanton<ref name=":14" /> * {{flagicon|TUR}} [[Turkiya]] – İdil Bilgen<ref name=":14" /> * {{flagicon|UGA}} [[Uganda]] – Natasha Nyonyozi<ref name=":14" /><ref>{{Cite web |last=Adina |first=Armin P. |date=31 Mayo 2025 |title=Miss World 2025: Who are the 16 ladies already in the Top 40? |url=https://entertainment.inquirer.net/612668/miss-world-2025-who-are-the-16-ladies-already-in-the-top-40 |access-date=1 Hunyo 2025 |website=[[Philippine Daily Inquirer]] |language=en}}</ref> |} === Mga ''Continental Queen'' === {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" !Rehiyong Kontinental !Kandidata |- |Aprika | * {{Flagicon|Ethiopia}} [[Ethiopia|Etiyopiya]] – Hasset Dereje Admassu<ref name=":15">{{Cite web |last=Acebuche |first=Yoniel |date=1 Hunyo 2025 |title=Here are the continental queens of Miss World 2025 |url=https://philstarlife.com/celebrity/823055-miss-world-2025-continental-queens? |archive-url=https://web.archive.org/web/20250629105911/https://philstarlife.com/celebrity/823055-miss-world-2025-continental-queens |archive-date=29 Hunyo 2025 |access-date=29 Hunyo 2025 |website=Philstar Life |language=en}}</ref> |- |Asya | * {{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]] – [[:en:Krishnah_Gravidez|Krishnah Gravidez]]<ref name=":15" /> |- |Europa | * {{flagicon|POL}} [[Polonya]] – Maja Klajda<ref name=":15" /> |- |Kaamerikahan | * {{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]] – Jéssica Pedroso<ref name=":15" /> |- |Karibe | * {{Flagicon image|Flag-of-Martinique.svg}} [[Martinika]] – Aurélie Joachim<ref name=":15" /> |- |Oseaniya | * {{Flagicon|AUS}} [[Australia|Australya]] – Jasmine Stringer<ref name=":15" /> |} == Mga ''Challenge Event'' == === Hamon sa Palakasan === Naganap ang ''pangwakas'' ng Hamon sa Palakasan noong 17 Mayo 2025 sa Gachibowli Stadium kung saan ang tatlumpu't-dalawang kandidata ang napili para lumahok sa ''final round''.<ref>{{Cite web |last=Gour |first=Deeksha |date=8 Mayo 2025 |title=Miss World 2025 In Hyderabad Begins: Grand Finale On May 31, Here's How You Can Get Free Passes via Telangana Tourism Site |url=https://english.jagran.com/telangana/miss-world-2025-in-hyderabad-begins-grand-finale-on-may-31-heres-how-you-can-get-free-passes-via-telangana-tourism-site-10236013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250517060857/https://english.jagran.com/telangana/miss-world-2025-in-hyderabad-begins-grand-finale-on-may-31-heres-how-you-can-get-free-passes-via-telangana-tourism-site-10236013 |archive-date=17 Mayo 2025 |access-date=17 Mayo 2025 |website=English Jagran |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=17 Mayo 2025 |title=Miss World 2025: Contestants indulge in sports after temples and bazaar visits in Telangana |url=https://www.cnbctv18.com/travel/lifestyle/miss-world-2025-contestants-indulge-in-sports-after-temples-and-bazaar-visits-in-telangana-19606007.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20250518042808/https://www.cnbctv18.com/travel/lifestyle/miss-world-2025-contestants-indulge-in-sports-after-temples-and-bazaar-visits-in-telangana-19606007.htm |archive-date=18 Mayo 2025 |access-date=17 Mayo 2025 |website=CNBC TV18 |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Veronica |first=Shreya |date=18 Mayo 2025 |title=Glam meets grit as Miss World hopefuls get sporty in Hyderabad |url=https://www.newindianexpress.com/states/telangana/2025/May/18/glam-meets-grit-as-miss-world-hopefuls-get-sporty-in-hyderabad |archive-url=https://web.archive.org/web/20250519041031/https://www.newindianexpress.com/states/telangana/2025/May/18/glam-meets-grit-as-miss-world-hopefuls-get-sporty-in-hyderabad |archive-date=19 Mayo 2025 |access-date=19 Mayo 2025 |website=The New Indian Express |language=en}}</ref> Ang kandidatang magwawagi ay pakusang makakapasok sa Top 10 ng kaniyang rehiyong kontinental.<ref>{{Cite web |last=Adina |first=Armin P. |date=17 Mayo 2025 |title=PH’s Krishnah Gravidez in Top 32 of Miss World 2025 Sports Challenge |url=https://entertainment.inquirer.net/610850/phs-krishnah-gravidez-in-top-32-of-miss-world-2025-sports-challenge |archive-url=https://web.archive.org/web/20250517061600/https://entertainment.inquirer.net/610850/phs-krishnah-gravidez-in-top-32-of-miss-world-2025-sports-challenge |archive-date=17 Mayo 2025 |access-date=17 Mayo 2025 |website=[[Philippine Daily Inquirer]] |language=en}}</ref><ref>{{cite news |date=17 Mayo 2025 |title=Fun and frolic mark sports day meant for Miss World contestants |language=en |website=Hindustan Times |url=https://www.hindustantimes.com/lifestyle/health/fun-and-frolic-mark-sports-day-meant-for-miss-world-contestants-101747469332356.html |url-status=live |access-date=17 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250517084814/https://www.hindustantimes.com/lifestyle/health/fun-and-frolic-mark-sports-day-meant-for-miss-world-contestants-101747469332356.html |archive-date=17 Mayo 2025}}</ref> Nagwagi si Eliise Randmaa ng Estonya sa hamong ito.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=18 Mayo 2025 |title=Eliise Randmaa breaks Estonia’s 26-year-old Miss World jinx |url=https://www.thehansindia.com/telangana/eliise-randmaa-breaks-estonias-26-year-old-miss-world-jinx-971986 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250518042039/https://www.thehansindia.com/telangana/eliise-randmaa-breaks-estonias-26-year-old-miss-world-jinx-971986 |archive-date=18 Mayo 2025 |access-date=18 Mayo 2025 |website=The Hans India |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last= |first= |date=17 Mayo 2025 |title=Vietnam’s Y Nhi misses out as software engineer wins Miss World sports round |url=https://vietnamnet.vn/en/vietnam-s-y-nhi-misses-out-as-software-engineer-wins-miss-world-sports-round-2402254.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250517172740/https://vietnamnet.vn/en/vietnam-s-y-nhi-misses-out-as-software-engineer-wins-miss-world-sports-round-2402254.html |archive-date=17 Mayo 2025 |access-date=18 Mayo 2025 |website=Báo VietnamNet |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Banerjee |first=Mrittika |date=18 Mayo 2025 |title=Miss World Contestants Rejoice Sporting Events, Go Nostalgic |url=https://www.deccanchronicle.com/southern-states/telangana/miss-world-contestants-rejoice-sporting-events-go-nostalgic-1879603 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250519041441/https://www.deccanchronicle.com/southern-states/telangana/miss-world-contestants-rejoice-sporting-events-go-nostalgic-1879603 |archive-date=19 Mayo 2025 |access-date=19 Mayo 2025 |website=Deccan Chronicle |language=en}}</ref> * {{Color box|gold|border=darkgray}} Nakapasok sa Top 40 sa pamamagitan ng Hamon sa Palakasan. {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" ! colspan="2" |Pagkakalagay !Kandidata |- style="background:gold;" | colspan="2" |'''Nagwagi''' | * {{flagicon|EST}} '''[[Estonya]]''' – '''Eliise Randmaa'''<ref name=":5" /><ref name=":6">{{Cite web |last=Acebuche |first=Yoniel |date=18 Mayo 2025 |title=Miss World Organization releases official format, running order |url=https://philstarlife.com/news-and-views/598844-miss-world-organization-official-format-running-order |archive-url=https://web.archive.org/web/20250519042610/https://philstarlife.com/news-and-views/598844-miss-world-organization-official-format-running-order |archive-date=19 Mayo 2025 |access-date=19 Mayo 2025 |website=Philstar Life |language=en}}</ref> |- | colspan="2" |1st runner-up | * {{Flagicon image|Flag-of-Martinique.svg}} [[Martinika]] – Aurélie Joachim<ref name=":5" /><ref name=":6" /> |- | colspan="2" |2nd runner-up | * {{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]] – Emma Morrison<ref name=":5" /><ref name=":6" /> |- | rowspan="4" |Top 32 |Aprika (Pangkat Dilaw) | * {{flagicon|Angola}} Anggola – Nuria Assis<ref name=":5">{{Cite web |last=Fernando |first=Jefferson |date=17 Mayo 2025 |title=Top 32 announced for Miss World Sports Challenge at 72nd Festival |url=https://tribune.net.ph/2025/05/17/top-32-announced-for-miss-world-sports-challenge-at-72nd-festival |archive-url=https://web.archive.org/web/20250517060333/https://tribune.net.ph/2025/05/17/top-32-announced-for-miss-world-sports-challenge-at-72nd-festival |archive-date=17 Mayo 2025 |access-date=17 Mayo 2025 |website=Daily Tribune |language=en}}</ref> * {{flagicon|BOT}} [[Botswana]] – Anicia Gaothusi<ref name=":5" /> * {{Flagicon|Ethiopia}} [[Ethiopia|Etiyopiya]] – Hasset Dereje<ref name=":5" /> * {{Flagicon|KEN}} [[Kenya]] – Grace Ramtu<ref name=":5" /> * {{flagicon|Namibia}} [[Namibia|Namibya]] – Selma Kamanya<ref name=":5" /> * {{flagicon|NGR}} [[Nigeria|Niherya]] – Raimi Mojisola<ref name=":5" /> * {{Flagicon|Zimbabwe}} [[Zimbabwe|Simbabwe]] – Courtney Jongwe<ref name=":5" /> * {{flagicon|SOM}} [[Somalia|Somalya]] – Zainab Jama<ref name=":5" /> |- |Asya at Oseaniya (Pangkat Pula) | * {{flagicon|AUS}} [[Australya]] – Jasmine Stringer<ref name=":5" /> * {{flagicon|JPN}} [[Hapon]] – Kiata Tomita<ref name=":5" /> * {{flagicon|INA}} [[Indonesia|Indonesya]] – Monica Kezia Sembiring<ref name=":5" /> * {{flagicon|MGL}} [[Mongolya]] – Erdenesuvd Batyabar<ref name=":5" /> * {{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Nuweba Selandiya]] – Samantha Poole<ref name=":5" /> * {{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]] – [[Krishnah Gravidez]]<ref name=":5" /><ref name=":6" /> * {{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]] – Katerina Delvina<ref name=":5" /> * {{flagicon|TUR}} [[Turkiya]] – İdil Bilgen<ref name=":5" /> |- |Europa (Pangkat Bughaw) | * {{Flagdeco|BEL}} [[Belhika]] – Karen Jansen<ref name=":5" /> * {{flagicon|BGR}} [[Bulgarya]] – Teodora Miltenova<ref name=":5" /> * {{flagicon|SLO}} [[Eslobenya]] – Alida Tomanič<ref name=":5" /> * {{flagicon|NIR}} [[Hilagang Irlanda]] – Hannah Johns<ref name=":5" /> * {{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]] – Jasmine Gerhardt<ref name=":5" /> * {{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]] – Jane Knoester<ref name=":5" /> * {{flagicon|FRA}} [[Pransiya]] – Agathe Cauet<ref name=":5" /> |- |Kaamerikahan at Karibe (Pangkat Luntian) | * {{flagicon|CUR}} [[Curaçao]] – Shubrainy Dams<ref name=":5" /> * {{flagicon|SLV}} [[El Salvador]] – Sofía Estupinián<ref name=":5" /> * {{flagicon|GUA}} [[Guatemala|Guwatemala]] – Jeymi Escobedo<ref name=":5" /> * {{flagicon|MEX}} [[Mehiko]] – Maryely Leal<ref name=":5" /> * {{Flagicon|Nicaragua}} [[Nikaragwa]] – Virmania Rodríguez<ref name=":5" /> * {{flagicon|TRI}} [[Trinidad at Tobago]] – Anna-Lise Nanton<ref name=":5" /> |} === Hamon sa Talento === Inihayag noong 19 Mayo 2025 ang Top 48 para sa Hamon sa Talento.<ref name=":7">{{Cite web |last=Lim |first=Ron |date=19 Mayo 2025 |title=Krishnah Gravidez secures a spot in Miss World talent competition quarterfinals |url=https://www.gmanetwork.com/entertainment/showbiznews/beauty/122616/krishnah-gravidez-secures-a-spot-in-miss-world-talent-competition-quarterfinals/story?ref=mostpopular |archive-url=https://web.archive.org/web/20250519044304/https://www.gmanetwork.com/entertainment/showbiznews/beauty/122616/krishnah-gravidez-secures-a-spot-in-miss-world-talent-competition-quarterfinals/story?ref=mostpopular |archive-date=19 Mayo 2025 |access-date=19 Mayo 2025 |website=[[GMA News Online]] |language=en}}</ref><ref>{{cite news |last=Devi |first=Uma |date=20 Mayo 2025 |title=Miss World Continental Finale Kicks Off Today |language=en |website=The Munsif Daily |url=https://munsifdaily.com/miss-world-continental-finale-kicks-off/ |url-status=live |access-date=21 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250520150806/https://munsifdaily.com/miss-world-continental-finale-kicks-off/ |archive-date=20 Mayo 2025}}</ref> Magaganap ang pangwakas ng Hamon sa Talento sa Shilpakala Vedika, Hyderabad, Telangana sa 22 Mayo 2025 kung saan dalawampu't-apat sa apatnapu't-walong mga ''qualifiers'' ang napili upang magtanghal.<ref name="TIE90525">{{Cite news |date=9 Mayo 2025 |title=Miss World Pageant 2025: Over 100 contestants reach Hyderabad; opening ceremony to be held at Gachibowli Indoor Stadium on May 10 |language=en |website=The Indian Express |url=https://indianexpress.com/article/cities/hyderabad/miss-world-pageant-2025-over-100-contestants-reach-hyderabad-opening-ceremony-to-be-held-at-gachibowli-indoor-stadium-on-may-10-9991669/ |url-status=live |access-date=15 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250512220100/https://indianexpress.com/article/cities/hyderabad/miss-world-pageant-2025-over-100-contestants-reach-hyderabad-opening-ceremony-to-be-held-at-gachibowli-indoor-stadium-on-may-10-9991669/ |archive-date=12 Mayo 2025}}</ref><ref>{{Cite web |last=Naaz |first=Fareha |date=6 Mayo 2025 |title=Miss World 2025 full schedule: From opening ceremony, tours, heritage walk to grand finale. Check all details here |url=https://www.livemint.com/news/miss-world-2025-full-schedule-from-opening-ceremony-tours-heritage-walk-to-grand-finale-check-all-details-here-11746512849794.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250507161040/https://www.livemint.com/news/miss-world-2025-full-schedule-from-opening-ceremony-tours-heritage-walk-to-grand-finale-check-all-details-here-11746512849794.html |archive-date=7 Mayo 2025 |access-date=15 Mayo 2025 |website=Mint |language=en}}</ref> Ang kandidatang magwawagi ay pakusang makakapasok sa Top 10 ng kaniyang rehiyong kontinental.<ref name="TOP48TLCASIAABSCBN">{{cite news |date=19 Mayo 2025 |title=PH's Krishnah Gravidez advances to quarterfinals of Miss World talent competition |language=en |website=[[ABS-CBN]] |url=https://www.abs-cbn.com/lifestyle/2025/5/19/-ph-s-krishnah-gravidez-advances-to-quarterfinals-of-miss-world-talent-competition-1505 |url-status=live |access-date=19 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250519094207/https://www.abs-cbn.com/lifestyle/2025/5/19/-ph-s-krishnah-gravidez-advances-to-quarterfinals-of-miss-world-talent-competition-1505 |archive-date=19 Mayo 2025}}</ref> Nagwagi si Monica Kezia Sembiring ng Indonesya sa hamong ito.<ref name=":8">{{Cite news |last=Singh |first=Siddharth Kumar |date=22 Mayo 2025 |title=Miss Indonesia Monica Kezia Sembiring wins talent finale at Miss World 2025 in Hyderabad |language=en-IN |work=The Hindu |url=https://www.thehindu.com/news/cities/Hyderabad/miss-indonesia-monica-kezia-sembiring-wins-talent-finale-at-miss-world-2025-in-hyderabad/article69607605.ece |access-date=23 Mayo 2025 |issn=0971-751X}}</ref><ref>{{Cite web |last=Veronica |first=Shreya |date=23 Mayo 2025 |title=Miss Indonesia wins talent round in Miss World 2025 |url=https://www.newindianexpress.com/states/telangana/2025/May/23/miss-indonesia-wins-talent-round-in-miss-world-2025 |access-date=23 Mayo 2025 |website=The New Indian Express |language=en}}</ref> * {{Color box|gold|border=darkgray}} Nakapasok sa Top 40 sa pamamagitan ng Hamon sa Talento. {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" ! colspan="2" |Pagkakalagay !Kandidata |- style="background:gold;" | colspan="2" |'''Mga nagwagi''' | * {{flagicon|INA}} [[Indonesia|'''Indonesya''']] – '''Monica Kezia Sembiring<ref name=":8" />''' |- | colspan="2" |1st runner-up | * {{flagicon|CMR}} [[Kamerun]] – Ndoun Issie Princesse<ref name="TOP48TLCAFRICAMMEGI" /> |- | colspan="2" |2nd runner-up | * {{flagicon|ITA}} [[Italya]] – Chiara Esposito<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> |- | colspan="2" |Top 24 | * {{flagicon|Alemanya}} [[Alemanya]] – Silvia Dörre Sanchez<ref name="TOP48TLCAM&EU">{{cite news |last=Eaty |first=Neelima |date=20 Mayo 2025 |title=Miss World 2025 Head to Head Challenge begins at T-Hub in Hyderabad |language=en |website=Hyderabad Mail |url=https://hyderabadmail.com/miss-world-2025-head-to-head-hyderabad/ |url-status=live |access-date=21 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250520152226/https://hyderabadmail.com/miss-world-2025-head-to-head-hyderabad/ |archive-date=20 Mayo 2025}}</ref> * {{Flagicon|Argentina}} [[Arhentina]] – Guadalupe Alomar<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> * {{flagicon|AUS}} [[Australya]] – Jasmine Stringer<ref name=":7" /> * {{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]] – Jéssica Pedroso<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> * {{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]] – Athenna Crosby<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> * {{flagicon|EST}} [[Estonia|Estonya]] – Eliise Randmaa<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> * {{Flagicon|Ethiopia}} [[Ethiopia|Etiyopiya]] – Hasset Dereje<ref name="TOP48TLCAFRICAMMEGI">{{cite news |date=20 Mayo 2025 |title=Gaothusi advances in multiple Miss World 2025 Categories |language=en |website=Mmegi Online |url=https://www.mmegi.bw/lifestyle/gaothusi-advances-in-multiple-miss-world-2025-categories/news |url-status=live |access-date=21 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250520142232/https://www.mmegi.bw/lifestyle/gaothusi-advances-in-multiple-miss-world-2025-categories/news |archive-date=20 Mayo 2025}}</ref> * {{flagicon|WAL}} [[Wales|Gales]] – Millie-Mae Adams<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> * {{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]] – Tahje Bennett<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> * {{flagicon|IND}} [[Indiya]] – Nandini Gupta<ref name=":7" /> * {{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]] – Jasmine Gerhardt<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> * {{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]] – Jada Ramoon<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> * {{Flagicon|KEN}} [[Kenya]] – Grace Ramtu<ref name="TOP48TLCAFRICAMMEGI" /> * {{flagicon|MLT}} [[Malta]] – Martine Cutajar<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> * {{flagicon|NGR}} [[Nigeria|Niherya]] – Raimi Mojisola<ref name="TOP48TLCAFRICAMMEGI" /> * {{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]] – Jane Knoester<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> * {{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]] – [[Krishnah Gravidez]]<ref name=":7" /> * {{flagicon|POL}} [[Polonya]] – Maja Klajda<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> * {{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]] – Adéla Štroffeková<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> * {{flagicon|SRI}} [[Sri Lanka]] – Anudi Gunasekara<ref name=":7" /> * {{flagicon|TRI}} [[Trinidad at Tobago]] – Anna-Lise Nanton<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> |- | rowspan="4" |Top 48 |Aprika | * {{flagicon|Angola}} [[Angola|Anggola]] – Nuria Assis<ref name="TOP48TLCAFRICAMMEGI" /> * {{flagicon|BOT}} [[Botswana]] – Anicia Gaothusi<ref name="TOP48TLCAFRICAMMEGI" /> * {{flagicon|GNQ}} [[Gineang Ekwatoriyal]] – Estela Nguema<ref name="TOP48TLCAFRICAMMEGI" /> * {{flagicon|ZAM}} [[Zambia|Sambia]] – Faith Bwalya<ref name="TOP48TLCAFRICAMMEGI" /> * {{flagicon|TUN}} [[Tunisya]] – Lamis Redissi<ref name="TOP48TLCAFRICAMMEGI" /> |- |Asya at Oseaniya | * {{flagicon|ARM}} [[Armenya]] – Adrine Achemyan<ref name=":7" /> * {{flagicon|BAN}} [[Bangladesh|Bangglades]] – Aklima Atika Konika<ref name=":7" /> * {{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]] – Huỳnh Trần Ý Nhi<ref name=":7" /> * {{flagicon|CAM}} [[Kambodya]] – Julia Russell<ref name=":7" /> * {{flagicon|KAZ}} [[Kasakistan]] – Sabina Idrissova<ref name=":7" /> * {{flagicon|MYS}} [[Malaysia]] – Saroop Roshi<ref name=":7" /> * {{flagicon|MYA}} [[Myanmar]] – Khisa Khin<ref name=":7" /> * {{flagicon|CHN}} [[Tsina]] – Wanting Liu<ref name=":7" /> |- |Europa | * {{flagicon|SLO}} [[Eslobenya]] – Alida Tomanič<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> * {{Flagicon|GRC}} [[Gresya]] – Stella Michialidou<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> * {{flagicon|GIB}} [[Gibraltar|Hibraltar]] – Shania Ballester<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> * {{flagicon|LAT}} [[Letonya]] – Marija Mišurova<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> * {{flagicon|MDA}} [[Moldabya]] – Anghelina Chitaica<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> * {{flagicon|Montenegro}} [[Montenegro]] – Andrea Nikolić<ref>{{cite news |date=19 Mayo 2025 |title=She showed her talent through verses inspired by Njegoš. |language=en |website=Vijesti |url=https://en.vijesti.me/fun/showbiz/759073/through-verses-inspired-by-him--she-showed-her-talent |url-status=live |access-date=19 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250519095152/https://en.vijesti.me/fun/showbiz/759073/through-verses-inspired-by-him--she-showed-her-talent |archive-date=19 Mayo 2025}}</ref> * {{flagicon|SRB}} [[Serbia|Serbiya]] – Aleksandra Rutović<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> |- |Kaamerikahan at Karibe | * {{Flagicon image|Flag-of-Martinique.svg}} [[Martinika]] – Aurélie Joachim<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> * {{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]] – Yanina Gómez<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> * {{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]] – Valeria Pérez<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> * {{flagicon|SUR}} [[Surinam|Suriname]] – Chenella Rozendaal<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> |} === Hamong ''Head-to-Head'' === Naganap ang mga pagtatanghal ng lahat ng kandidata noong 20 at 21 Mayo sa T-Hub, Hyderabad,<ref>{{Cite web |last= |first= |date=21 Mayo 2025 |title=Miss World 2025 Participants Take 'Head To Head Challenge' At Hyderabad's T-Hub |url=https://www.etvbharat.com/en/!bharat/miss-world-2025-participants-take-head-to-head-challenge-at-hyderabads-t-hub-enn25052105113 |access-date=22 Mayo 2025 |website=ETV Bharat News |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Pasajol |first=Anne |date=22 Mayo 2025 |title=Krishnah Gravidez pushes for safe spaces in Miss World 2025 Head-to-Head prelims |url=https://entertainment.inquirer.net/611498/krishnah-gravidez-pushes-for-safe-spaces-in-miss-world-2025-head-to-head-prelims |access-date=22 Mayo 2025 |website=[[Philippine Daily Inquirer]] |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last= |first= |date=22 Mayo 2025 |title=Krishnah Gravidez spotlights children-focused advocacy for Miss World 2025 |url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/content/946978/krishnah-gravidez-spotlights-children-focused-advocacy-for-miss-world-2025/story/ |access-date=22 Mayo 2025 |website=[[GMA News Online]] |language=en}}</ref> kung saan ipinakilala nila isa-isa ang kanilang sarili at tinalakay ang mga pandaigdigang isyu. Limang kandidata sa bawat rehiyong kontinental ang bubuo sa Top 20 na lalahok sa ''final round'' na magaganap sa Hotel Trident.<ref>{{cite news |last=Keval |first=Varun |date=20 Mayo 2025 |title=Miss World 2025 Head-to-Head Challenge Begins at T-Hub |language=en |website=The Hans India |url=https://www.thehansindia.com/news/cities/hyderabad/miss-world-2025-head-to-head-challenge-begins-at-t-hub-972677 |access-date=22 Mayo 2025}}</ref><ref>{{Cite web |date=23 Mayo 2025 |title=“Bleed with dignity”: Anudi Gunasekara among finalists of Head-to-Head challenge at Miss World 2025 |url=https://www.adaderana.lk/news.php?nid=108790 |access-date=23 Mayo 2025 |website=Ada Derana |language=en}}</ref> Mula sa dalawampu, apat ang magwawagi sa hamon kung saan isang kandidata bawat rehiyong kontinental ang magwawagi at makakapasok sa Top 10 ng kaniyang rehiyong kontinental. * {{Color box|gold|border=darkgray}} Nakapasok sa Top 40 sa pamamagitan ng Hamong Head-to-Head. {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" !Pagkakalagay !Kontinente !Kandidata |- style="background:gold;" | rowspan="4" |'''Mga nagwagi''' |Aprika | * {{flagicon|ZAM}} [[Zambia|'''Sambia''']] – '''Faith Bwalya<ref name="TOP4H2HC">{{cite news |last=Keval |first=Varun |date=23 Mayo 2025 |title=Miss World 2025 Head-to-Head Challenge Finale: Four Finalists Advance to Top 10 in their respective continents |language=en |website=The Hans India |url=https://www.thehansindia.com/news/cities/hyderabad/miss-world-2025-head-to-head-challenge-finale-four-finalists-advance-to-top-10-in-their-respective-continents-973539 |url-status=live |access-date=24 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250523081641/https://www.thehansindia.com/news/cities/hyderabad/miss-world-2025-head-to-head-challenge-finale-four-finalists-advance-to-top-10-in-their-respective-continents-973539 |archive-date=23 Mayo 2025}}</ref>''' |- style="background:gold;" |Asya at Oseaniya | * {{flagicon|TUR}} '''[[Turkiya]]''' – '''İdil Bilgen<ref name="TOP4H2HC" />''' |- style="background:gold;" |Europa | * {{flagicon|WAL}} [[Wales|'''Gales''']] – '''Millie-Mae Adams<ref name="TOP4H2HC" />''' |- style="background:gold;" |Kaamerikahan at Karibe | * {{flagicon|TRI}} [[Trinidad at Tobago|'''Trinidad at Tobago''']] – '''Anna-Lise Nanton<ref name="TOP4H2HC" />''' |- | rowspan="4" |Top 8 |Aprika | * {{flagicon|Namibia}} [[Namibia|Namibya]] – Selma Kamanya<ref name=":9">{{cite news |date=21 May 2025 |title=โชนแสง! “โอปอล สุชาตา” สปีชจับใจแฟนนางงามโลก ลุ้นให้ถึงชัยชนะ |language=th |trans-title=Shining! Opal Suchata's speech captured the hearts of Miss Universe fans, rooting for her to win |website=Manager Daily |url=https://mgronline.com/entertainment/detail/9680000047680 |url-status=live |access-date=22 May 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250521195516/https://mgronline.com/entertainment/detail/9680000047680 |archive-date=21 May 2025}}</ref> |- |Asya at Oseaniya | * {{flagicon|THA}} [[Taylandiya]] – Suchata Chuangsri<ref name=":9" /> |- |Europa | * {{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]] – Jasmine Gerhardt<ref name=":9" /> |- |Kaamerikahan at Karibe | * {{flagicon|BRA}} [[Brasil]] – Jéssica Pedroso<ref name=":9" /> |- | rowspan="4" |Top 20 | style="vertical-align:middle;" |Aprika | * {{flagicon|SOM}} [[Somalia|Somalya]] – Zainab Jama<ref name=":9" /> * {{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]] – Zoalize Jansen van Rensburg<ref name=":9" /> * {{flagicon|UGA}} [[Uganda]] – Natasha Nyonyozi<ref name=":9" /> |- | style="vertical-align:middle;" |Asya at Oseaniya | * {{flagicon|JPN}} [[Hapon]] – Kiana Tomita<ref name=":9" /> * {{flagicon|LBN}} [[Lebanon|Libano]] – Nada Koussa<ref name=":9" /> * {{flagicon|SRI}} [[Sri Lanka]] – Anudi Gunasekara<ref name=":9" /><ref>{{Cite web |date=23 Mayo 2025 |title=Anudi advances to Miss World 2025 Head-to-Head challenge |url=https://www.dailymirror.lk/breaking-news/Anudi-advances-to-Miss-World-2025-Head-to-Head-challenge/108-309596 |access-date=23 Mayo 2025 |website=Daily Mirror |language=en}}</ref> |- | style="vertical-align:middle;" |Europa | * {{flagicon|Alemanya}} [[Alemanya]] – Silvia Dörre Sánchez<ref name=":9" /> * {{flagicon|SPA}} [[Espanya]] – Corina Mrazek<ref name=":9" /> * {{flagicon|FRA}} [[Pransiya]] – Agathe Cauet<ref name=":9" /> |- | style="vertical-align:middle;" |Kaamerikahan at Karibe | * {{Flagicon|Guyana}} [[Guyana]] – Zalika Samuels<ref name=":9" /> * {{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]] – Jada Ramoon<ref name=":9" /> * {{flagicon|SUR}} [[Surinam|Suriname]] – Chenella Rozendaal<ref name=":9" /> |} === Hamong ''Top Model'' === Ginanap ang Hamong ''Top Model'' noong 24 Mayo 2025 sa Trident Hyderabad kung saan nirampa ng lahat ng 108 kandidata ang mga disenyo na gawa ng taga-disenyong Indiyano na si Archana Kochhar at ang mga disenyo mula sa mga lokal na taga-disenyo ng bawat bansang kinakatawan.<ref name="TIE90525" /><ref>{{Cite web |last=Acebuche |first=Yoniel |date=25 Mayo 2025 |title=Krishnah Gravidez dazzles in Palawan peacock-inspired jumpsuit at Miss World 2025 Top Model Competition |url=https://philstarlife.com/news-and-views/608685-krishnah-gravidez-palawan-peacock-inspired-jumpsuit-miss-world-2025-top-model?page=2 |access-date=31 Mayo 2025 |website=Philstar Life |language=en}}</ref> Dalawang kandidata sa bawat rehiyong kontinental ang pinili upang mabuo ang Top 8 sa hamong ito. Mula sa walo, apat ang magwawagi sa hamon kung saan isang kandidata bawat rehiyong kontinental ang magwawagi at makakapasok sa Top 10 ng kaniyang rehiyong kontinental. Bukod pa rito, isang kandidata sa bawat rehiyong kontinental ang magwawagi ng parangal na World Fashion Designer Award.'''<ref name="TOPMODEL">{{cite news |date=24 Mayo 2025 |title=Namibia’s Selma Kamanya Wins Continental Title & Takes Her Place in Miss World Quarterfinals |language=en |website=BellaNaija |url=https://www.bellanaija.com/2025/05/miss-namibia-selma-kamanya-world-top-model/ |url-status=live |access-date=31 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250524202651/https://www.bellanaija.com/2025/05/miss-namibia-selma-kamanya-world-top-model/ |archive-date=24 Mayo 2025}}</ref>'''<ref>{{Cite web |last=Makhura |first=Kamogelo |date=28 Mayo 2025 |title=Zoalize Jansen van Rensburg wins World Designer Award for Africa at Miss World 2025 |url=https://iol.co.za/lifestyle/style-beauty/fashion/2025-05-28-zoalize-jansen-van-rensburg-wins-world-designer-award-for-africa-at-miss-world-2025/ |access-date=31 Mayo 2025 |website=Independent Online |language=en}}</ref> * {{Color box|gold|border=darkgray}} Nakapasok sa Top 40 sa pamamagitan ng Hamong ''Top Model''. {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" ! colspan="2" |Pagkakalagay !Kandidata |- style="background:gold;" | rowspan="4" |'''Mga nagwagi''' |Aprika | * {{flagicon|Namibia}} [[Namibia|'''Namibya''']] – '''Selma Kamanya<ref name="TOPMODEL" />''' |- style="background:gold;" |Asya at Oseaniya | * {{flagicon|IND}} '''[[Indiya]]''' – '''Nandini Gupta'''<ref>{{Cite news |last=Singh |first=Siddharth Kumar |date=24 Mayo 2025 |title=Miss India Nandini Gupta among four continental winners in Miss World 2025 top model challenge |language=en-IN |work=The Hindu |url=https://www.thehindu.com/news/cities/Hyderabad/miss-india-nandini-gupta-among-four-continental-winners-in-miss-world-2025-top-model-challenge/article69615408.ece |access-date=31 Mayo 2025 |issn=0971-751X}}</ref> |- style="background:gold;" |Europa | * {{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|'''Irlanda''']] – '''Jasmine Gerhardt<ref name="TOPMODEL" />''' |- style="background:gold;" |Kaamerikahan at Karibe | * {{Flagicon image|Flag-of-Martinique.svg}} '''[[Martinika]]''' – '''Aurélie Joachim<ref name="TOPMODEL" />''' |- | rowspan="4" |Top 8 |Aprika | * {{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]] – Fatoumata Coulibaly'''<ref name="TOPMODEL" />''' |- |Asya at Oseaniya | * {{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Nuweba Selandiya]] – Samantha Poole'''<ref name="TOPMODEL" />''' |- |Europa | * {{Flagdeco|BEL}} [[Belhika]] – Karen Jansen'''<ref name="TOPMODEL" />''' |- |Kaamerikahan at Karibe | * {{Flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]] – Valeria Cannavò'''<ref name="TOPMODEL" />''' |} ==== Gawad ''World Fashion Designer'' ==== {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" !Rehiyong Kontinental !Kandidata |- |Aprika | * {{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]] – Zoalize Jansen van Rensburg<ref>{{Cite web |last=Ramalepe |first=Phumi |date=30 Mayo 2025 |title=Miss World SA Zoalize Jansen van Rensburg’s ‘breathtaking’ protea dress awarded in India |url=https://www.news24.com/life/lifestyle-trends/protea-inspired-dress-gains-miss-world-sa-2025-zoalize-jansen-van-rensburg-big-win-20250530-0894 |access-date=31 Mayo 2025 |website=News24 |language=en-US}}</ref> |- |Asya at Oseaniya | * {{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Nuweba Selandiya]] – Samantha Poole'''<ref name="TOPMODEL" />''' |- |Europa | * {{Flagicon|Ukraine}} [[Ukranya]] – Maria Melnychenko'''<ref name="TOPMODEL" />''' |- |Kaamerikahan | * {{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]] – Valeria Pérez'''<ref name="TOPMODEL" />''' |} === ''Beauty With a Purpose'' === Naganap ang pangwakas ng ''Beauty With a Purpose'' sa ''Beauty With a Purpose Dinner Gala'' noong 26 Mayo 2025.<ref>{{Cite news |date=26 Mayo 2025 |title=Culture meets compassion at Miss World 2025 ‘Beauty with a Purpose’ gala in Hyderabad |language=en-IN |work=The Hindu |url=https://www.thehindu.com/news/cities/Hyderabad/culture-meets-compassion-at-miss-world-2025-beauty-with-a-purpose-gala-in-hyderabad/article69622532.ece |access-date=29 Hunyo 2025 |issn=0971-751X}}</ref> Dalawang kandidata mula sa bawat rehiyong kontinental na bubuo sa Top 8 sa hamong ito ang napili upang itanghal ang kanilang mga proyekto.<ref name=":16">{{Cite web |date=27 Mayo 2025 |title=Miss World 2025: Beauty With A Purpose Gala Concludes With Puerto Rico, Uganda, Wales And Indonesia In Quarterfinals |url=https://www.etvbharat.com/en/!entertainment/miss-world-2025-beauty-with-a-purpose-gala-concludes-with-puerto-rico-uganda-wales-and-indonesia-in-quarterfinals-enn25052702191 |access-date=29 Hunyo 2025 |website=ETV Bharat News |language=en}}</ref> Mula sa walo, apat ang magwawagi sa hamon kung saan isang kandidata bawat rehiyong kontinental ang magwawagi at makakapasok sa Top 10 ng kaniyang rehiyong kontinental.<ref name=":16" /><ref name="BWAP">{{cite news |last=Keval |first=Varun |date=27 May 2025 |title=Miss World 2025 Celebrates Beauty With a Purpose Gala in Hyderabad |language=en |website=[[The Hans India]] |url=https://www.thehansindia.com/news/cities/hyderabad/miss-world-2025-celebrates-beauty-with-a-purpose-gala-in-hyderabad-974600 |access-date=27 May 2025}}</ref> Bukod pa rito, isang sa apat na nagwagi ang tatanghaling panalo sa hamon sa pangwakas na kompetisyon. Nagwagi si Monica Kezia Sembiring ng Indonesya sa hamong ito.<ref name=":17">{{Cite web |date=27 Mayo 2025 |title=Miss World 2025: Miss Indonesia also wins Beauty With a Purpose |url=https://www.adaderana.lk/news.php?nid=108909 |access-date=29 Hunyo 2025 |website=Ada Derana |language=en}}</ref><ref>{{Cite news |last=Sukardi |first=Muhammad |last2=Heryani |first2=Wiwie |date=1 Hunyo 2025 |title=Deretan Prestasi Monica Kezia Sembiring di Miss World 2025, Sangat Membanggakan! |language=id |trans-title=Monica Kezia Sembiring's Achievements at Miss World 2025, Very Proud! |work=iNews.ID |url=https://www.inews.id/lifestyle/seleb/deretan-prestasi-monica-kezia-sembiring-di-miss-world-2025-sangat-membanggakan |access-date=3 Hulyo 2025}}</ref> * {{Color box|gold|border=darkgray}} Nakapasok sa Top 40 sa pamamagitan ng ''Beauty With a Purpose''. {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" ! colspan="2" |Pagkakalagay !Kandidata |- style="background:gold;" |'''Nagwagi''' |Asya at Oseaniya | * {{flagicon|INA}} [[Indonesia|'''Indonesya''']] – '''Monica Kezia Sembiring<ref name="BWAP" />''' |- style="background:gold;" | rowspan="3" |Top 4 |Aprika | * {{flagicon|UGA}} [[Uganda]] – Natasha Nyonyozi<ref name="BWAP" /> |- style="background:gold;" |Europa | * {{flagu|Wales}} – Millie-Mae Adams<ref name="BWAP" /> |- style="background:gold;" |Kaamerikahan at Karibe | * {{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]] – Valeria Pérez<ref name="BWAP" /> |- | rowspan="4" |Top 8 | style="vertical-align:middle;" |Aprika | * {{flagicon|Sierra Leone}} [[Sierra Leone]] – Lachaeveh Davies<ref name=":17" /> |- | style="vertical-align:middle;" |Asya at Oseaniya | * {{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]] – Huỳnh Trần Ý Nhi<ref name=":17" /> |- | style="vertical-align:middle;" |Europa | * {{flagicon|SPA}} [[Espanya]] – Corina Mrazek González<ref name=":17" /> |- | style="vertical-align:middle;" |Kaamerikahan at Karibe | * {{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]] – Yanina Gómez<ref name=":17" /><ref>{{Cite web |date=31 Mayo 2025 |title=Miss Mundo: Paraguay quedó fuera del Top 40, pero se destacó por proyecto social |trans-title=Miss World: Paraguay was left out of the Top 40, but stood out for its social project |url=https://www.lanacion.com.py/lnpop/2025/05/31/miss-mundo-paraguay-quedo-fuera-del-top-40-pero-se-destaco-por-proyecto-social/ |access-date=29 Hunyo 2025 |website=La Nación |language=es}}</ref> |} === Hamong ''Multimedia'' === Inanunsyo ang Top 20 para sa hamong ''Multimedia'' noong 28 Mayo 2025 na napili mula sa kanilang mga gawain mula sa ''Instagram'', sa opisyal na ''application'' ng Miss World, sa kanilang mga pahina sa ''Facebook''.<ref name=":18">{{Cite web |last=Pasajol |first=Anne |date=29 Mayo 2025 |title=Krishnah Gravidez makes it to Miss World 2025 Multimedia Challenge finals |url=https://entertainment.inquirer.net/612367/krishnah-gravidez-makes-it-to-miss-world-2025-multimedia-challenge-finals |access-date=3 Hulyo 2025 |website=[[Philippine Daily Inquirer]] |language=en}}</ref> Mula sa dalawampu, apat ang magwawagi sa hamon kung saan isang kandidata bawat rehiyong kontinental ang magwawagi at makakapasok sa Top 10 ng kaniyang rehiyong kontinental.<ref name=":18" /> * {{Color box|gold|border=darkgray}} Nakapasok sa Top 40 sa pamamagitan ng Hamong ''Multimedia''. {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" ! colspan="2" |Pagkakalagay !Kandidata |- style="background:gold;" | rowspan="4" |'''Mga nagwagi''' |Aprika | * {{flagicon|CMR}} '''[[Kamerun]]''' – '''Issie Princesse'''<ref name="multimedia">{{cite news |date=29 May 2025 |title=Miss World 2025 Heats Up As Multimedia Challenge Winners Earn Spot In Top 40 |language=en |website=[[ETV Network|ETV Bharat]] |url=https://www.etvbharat.com/en/!entertainment/miss-world-2025-heats-up-as-multimedia-challenge-winners-earn-spot-in-top-40-enn25052901652 |url-status=live |access-date=29 May 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250529130845/https://www.etvbharat.com/en/!entertainment/miss-world-2025-heats-up-as-multimedia-challenge-winners-earn-spot-in-top-40-enn25052901652 |archive-date=29 May 2025}}</ref> |- style="background:gold;" |Asya at Oseaniya | * {{flagicon|THA}} '''[[Taylandiya]]''' – [[Suchata Chuangsri|'''Suchata Chuangsri''']]<ref name="multimedia" /> |- style="background:gold;" |Europa | * {{flagicon|Montenegro}} '''[[Montenegro]]''' – '''Andrea Nikolić<ref name="multimedia" />''' |- style="background:gold;" |Kaamerikahan at Karibe | * {{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano|'''Republikang Dominikano''']] – '''Mayra Delgado<ref name="multimedia" />''' |- | rowspan="4" |Top 8 | style="vertical-align:middle;" |Aprika | * {{flagicon|ZAF}} [[Timog Aprika]] – Zoalize Jansen van Rensburg<ref name=":19">{{cite news |date=28 May 2025 |title=Sri Lanka's Anudi among top 20 finalists in Miss World Multimedia Challenge |language=en |website=[[Ada Derana]] |url=http://www.adaderana.lk/news.php?nid=108967 |url-status=live |access-date=28 May 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250528164414/https://www.adaderana.lk/news.php?nid=108967 |archive-date=28 May 2025}}</ref> |- | style="vertical-align:middle;" |Asya at Oseaniya | * {{flagicon|SRI}} [[Sri Lanka]] – Anudi Gunasekara<ref name=":19" /> |- | style="vertical-align:middle;" |Europa | * {{flagicon|NIR}} [[Hilagang Irlanda]] – Hannah Johns<ref name=":19" /> |- | style="vertical-align:middle;" |Kaamerikahan at Karibe | * {{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]] – Jéssica Pedroso<ref name=":19" /> |- | rowspan="4" |Top 20 | style="vertical-align:middle;" |Aprika | * {{flagicon|Namibia}} [[Namibia|Namibya]] – Selma Kamanya<ref name=":19" /> * {{Flagicon|Zimbabwe}} [[Zimbabwe|Simbabwe]] – Courtney Jongwe<ref name=":19" /> * {{flagicon|UGA}} [[Uganda]] – Natasha Nyonyozi<ref name=":19" /> |- | style="vertical-align:middle;" |Asya at Oseaniya | * {{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]] – Huỳnh Trần Ý Nhi<ref name=":19" /> * {{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Nuweba Selandiya]] – Samantha Poole<ref name=":19" /> * {{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]] – [[Krishnah Gravidez]]<ref name=":19" /> |- | style="vertical-align:middle;" |Europa | * {{Flagicon|GRC}} [[Gresya]] – Stella Michailidou<ref name=":19" /> * {{flagicon|POL}} [[Polonya]] – Maja Klajda<ref name=":19" /> * {{flagicon|FRA}} [[Pransiya]] – Agathe Cauet<ref name=":19" /> |- | style="vertical-align:middle;" |Kaamerikahan at Karibe | * {{Flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]] – Valeria Cannavò<ref name=":19" /> * {{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]] – Emma Morrison<ref name=":19" /> * {{flagicon|MEX}} [[Mehiko]] – Maryely Leal<ref name=":19" /> |} == Kompetisyon == === Pormat ng kompetisyon === Ilang pagbabago ang inimplementa sa edisyong ito. Tulad sa nakaraang dalawang edisyon, ang bilang ng mga ''quarter-finalist'' sa edisyong ito ay apatnapu. Sampung kandidata mula sa apat na rehiyong kontinental—Aprika, Asya at Oseaniya, Europa, at Kaamerikahan at Karibe—ang bubuo sa Top 40, kasama na ang mga nagwagi sa mga ''Fast-track event'' na pakusang makakapasok sa Top 40.<ref>{{Cite news |last=Singh |first=Siddharth Kumar |date=20 Mayo 2025 |title=Road ahead to the crown: Miss World 2025 heads to grand finale with continental showdown |language=en-IN |work=The Hindu |url=https://www.thehindu.com/news/cities/Hyderabad/road-ahead-to-the-crown-miss-world-2025-heads-to-grand-finale-with-continental-showdown/article69598451.ece |access-date=22 Mayo 2025 |issn=0971-751X}}</ref> Mula sa apatnapu, lima sa bawat rehiyong kontinental ang pipiliin na bubuo sa Top 20, at mula dalawampu, dalawa sa bawat rehiyong kontinental ang pipiliin na bubuo sa Top 8. Pagkatapos nito, isang kandidata mula sa apat na rehiyong kontinental ang hihiranging ''Continental Winner'' at mapapabilang sa Top 4, kung saan ang tatlong mga ''runner-up'' at ang bagong Miss World ay hihirangin.<ref>{{Cite news |last=Phương |first=Hoài |date=17 Mayo 2025 |title=Miss World 2025 công bố luật chơi mới, có đến 3 á hậu |language=vi |trans-title=Miss World 2025 announced new rules, with up to 3 runners-up |website=Báo Tuổi Trẻ |url=https://tuoitre.vn/miss-world-2025-cong-bo-luat-choi-moi-co-den-3-a-hau-20250517200901383.htm |url-status=live |access-date=18 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250517170836/https://tuoitre.vn/miss-world-2025-cong-bo-luat-choi-moi-co-den-3-a-hau-20250517200901383.htm |archive-date=17 Mayo 2025}}</ref><ref>{{Cite web |last= |first= |date=18 Mayo 2025 |title=Miss World 2025 announces official pageant format |url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/content/946527/miss-world-2025-pageant-format/story/ |access-date=19 Mayo 2025 |website=[[GMA News Online]] |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Acebuche |first=Yoniel |date=22 Mayo 2025 |title=Krishnah Gravidez shares advocacy in creating safe spaces for kids in Miss World 2025 Head-to-Head Challenge |url=https://philstarlife.com/celebrity/989673-krishnah-gravidez-miss-world-2025-head-to-head-challenge?page=2 |access-date=22 Mayo 2025 |website=Philstar Life |language=en}}</ref> === Komite sa pagpili === * Sonu Sood – Indiyanong aktor, prodyuser ng pelikula, modelo, at pilantropo<ref>{{Cite news |last=Kumar Singh |first=Siddharth |date=7 Mayo 2025 |title=It is about changing lives, not just glamour: Sonu Sood on being a judge for Miss World 2025 |language=en |website=The Hindu |url=https://www.thehindu.com/news/cities/Hyderabad/it-is-about-changing-lives-not-just-glamour-sonu-sood-on-being-a-judge-for-miss-world-2025/article69549283.ece |url-status=live |access-date=15 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508164725/https://www.thehindu.com/news/cities/Hyderabad/it-is-about-changing-lives-not-just-glamour-sonu-sood-on-being-a-judge-for-miss-world-2025/article69549283.ece |archive-date=8 Mayo 2025}}</ref> * Dr. Carina Tyrrell – Manggagamot, pilantropo, mamumuhunan, kapanalig sa University of Cambridge, Miss England 2014 * Donna Walsh – Opisyal na ''stage director'' para sa ika-72 Miss World == Mga kandidata == 108 kandidata ang lalahok para sa titulo.<ref>{{Cite web |title=Miss Monde 2025 : voici les candidates qui défileront le 31 mai 2025 en Inde |trans-title=Miss World 2025: Here are the candidates who will parade on May 31, 2025 in India |url=https://photo.programme-tv.net/miss-monde-2025-voici-les-candidates-qui-defileront-le-31-mai-2025-en-inde-65487 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250515110758/https://photo.programme-tv.net/miss-monde-2025-voici-les-candidates-qui-defileront-le-31-mai-2025-en-inde-65487#l-armenie-est-representee-par-adrine-atshemyan-2qnsr |archive-date=15 Mayo 2025 |access-date=15 Mayo 2025 |website=Télé Loisirs |language=fr}}</ref> {| class="sortable wikitable" style="font-size:95%" !Bansa/Teritoryo !Kandidata !Edad{{efn|Mga edad sa panahon ng kompetisyon|group=A}} !Bayan |- |{{flagicon|ALB}} [[Albanya]] |{{sortname|Elona|Ndrecaj|nolink=1}}<ref name=":22">{{Cite web |date=4 Marso 2024 |title=What happened? The participation of Albania's representative in Miss World 2024 is postponed by one year |url=https://sot.com.al/lifestyle/fare-ndodhi-shtyhet-me-nje-vit-pjesemarrja-e-perfaqesueses-se-shqiperi-i648232 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250222235831/https://sot.com.al/lifestyle/fare-ndodhi-shtyhet-me-nje-vit-pjesemarrja-e-perfaqesueses-se-shqiperi-i648232/ |archive-date=22 Pebrero 2025 |access-date=9 Hunyo 2024 |website=Gazeta SOT |language=en}}</ref> |24 |[[Tirana]] |- |{{flagicon|Alemanya}} [[Alemanya]] |{{sortname|Silvia Dörre |Sanchez|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last= |first= |date=11 Abril 2025 |title=Introducing Miss World Germany 2025 |url=https://www.missworld.com/news/introducing-miss-world-germany-2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250417023857/https://www.missworld.com/news/introducing-miss-world-germany-2025 |archive-date=17 Abril 2025 |access-date=12 Abril 2025 |website=[[Miss World]] |language=en}}</ref> |28 |[[Leipzig]] |- |{{flagicon|Angola}} [[Angola|Anggola]] |{{sortname|Nuria|Assis|nolink=1}}<ref>{{Cite news |date=8 Abril 2025 |title=Filha do músico Eddy Tussa é a representante de Angola no concurso Miss Mundo |language=pt |trans-title=Daughter of musician Eddy Tussa is Angola's representative in the Miss World contest |work=O Pais |url=https://www.opais.ao/sociedade/filha-do-musico-eddy-tussa-e-a-representante-de-angola-no-concurso-miss-mundo/ |url-status=live |access-date=28 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250425190018/https://www.opais.ao/sociedade/filha-do-musico-eddy-tussa-e-a-representante-de-angola-no-concurso-miss-mundo/ |archive-date=25 Abril 2025}}</ref> |30 |[[Luanda]] |- |{{Flagicon|Argentina}} [[Arhentina]] |{{sortname|Guadalupe |Alomar|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Zamora |first=Agustin |date=8 Disyembre 2024 |title=Miss Word Argentina: Celeste Richter terminó cuarta y Santa Fe coronó a su reina |trans-title=Miss World Argentina: Celeste Richter finished fourth and Santa Fe crowned its queen |url=https://diariondi.com/miss-universo-argentina-celeste-richter-termino-4-y-santa-fe-corono-a-su-reina/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220041110/https://diariondi.com/miss-world-argentina-celeste-richter-termino-tercer-finalista-y-santa-fe-corono-a-su-reina/ |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=9 Disyembre 2024 |website=Diario NDI |language=es-AR}}</ref> |20 |Santa Fe |- |{{flagicon|ARM}} [[Armenya]] |{{sortname|Adrine|Atshemyan|nolink=1}}<ref>{{Cite news |date=29 Abril 2025 |title=Գեղեցկուհին պետք է լինի նաեւ տաղանդավոր. «Միսս աշխարհ-2025» -ի Հայաստանի մասնակից |language=ar |trans-title=A beauty must also be talented: Armenia's participant in "Miss World-2025" |work=Aravot |url=https://www.aravot.am/2025/04/29/1484666/ |url-status=live |access-date=15 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250430024524/https://www.aravot.am/2025/04/29/1484666/ |archive-date=30 Abril 2025}}</ref> |19 |[[Ereban]] |- |{{flagicon|AUS}} [[Australya]] |{{sortname|Jasmine|Stringer|nolink=1}}<ref>{{Cite news |title=Gold Coast teacher crowned Miss World Australia 2023 |language=en |work=The Courier-Mail |url=https://www.couriermail.com.au/entertainment/gold-coast-teacher-jasmine-stringer-crowned-miss-world-australia-2023/news-story/7ed9efa0ad2e1af0f98c1025a5afe67e |access-date=6 Marso 2024 |archive-url=https://archive.today/20230819235831/https://www.couriermail.com.au/entertainment/gold-coast-teacher-jasmine-stringer-crowned-miss-world-australia-2023/news-story/7ed9efa0ad2e1af0f98c1025a5afe67e?amp&nk=e8e824929c5ec91a6a8fa0e424ee62ec-1692489520 |archive-date=19 Agosto 2023}}</ref> |27 |Gold Coast |- |{{flagicon|BAN}} [[Bangladesh|Bangglades]] |{{sortname|Aklima Atika|Konika|nolink=1}}<ref>{{cite news |date=7 Mayo 2025 |title=Azra Mahmood secures Miss World Bangladesh 2025 license |language=en |work=The Daily Star |url=https://www.thedailystar.net/life-living/fashion-beauty/news/azra-mahmood-secures-miss-world-bangladesh-2025-license-3888986 |url-status=live |access-date=15 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508072503/https://www.thedailystar.net/life-living/fashion-beauty/news/azra-mahmood-secures-miss-world-bangladesh-2025-license-3888986 |archive-date=8 Mayo 2025}}</ref> |26 |[[Dhaka]] |- |{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]] |{{sortname|Fatoumata|Coulibaly|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Teye |first=Abigail |date=1 Abril 2025 |title=Fatoumata Coulibaly crowned Miss World Côte d'Ivoire 2025 |url=https://www.asaaseradio.com/fatoumata-coulibaly-crowned-miss-world-cote-divoire-2025/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250417084626/https://www.asaaseradio.com/fatoumata-coulibaly-crowned-miss-world-cote-divoire-2025/ |archive-date=17 Abril 2025 |access-date=6 Abril 2025 |website=Asaase Radio |language=en-US}}</ref> |21 |Gontougo |- |{{Flagdeco|BEL}} [[Belhika]] |{{sortname|Karen|Jansen|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=16 Pebrero 2025 |title=Qui est Karen Jansen, Miss Belgique 2025 ? (photo) |trans-title=Who is Karen Jansen, Miss Belgium 2025? (photo) |url=https://soirmag.lesoir.be/655708/article/2025-02-16/qui-est-karen-jansen-miss-belgique-2025-photo |archive-url=https://web.archive.org/web/20250321104526/https://soirmag.lesoir.be/655708/article/2025-02-16/qui-est-karen-jansen-miss-belgique-2025-photo |archive-date=21 Marso 2025 |access-date=23 Marso 2025 |website=Soirmag |language=fr}}</ref> |23 |Limburg |- |{{flagicon|BIZ}} [[Belize|Belis]] |{{sortname|Shayari|Morataya|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last= |first= |date=20 Pebrero 2025 |title=Miss World Belize at the 72nd Miss World Festival |url=https://www.missworld.com/news/miss-world-belize-at-the-72nd-miss-world-festival |archive-url=https://web.archive.org/web/20250415152009/https://www.missworld.com/news/miss-world-belize-at-the-72nd-miss-world-festival |archive-date=15 Abril 2025 |access-date=6 Abril 2025 |website=[[Miss World]] |language=en}}</ref> |23 |Lungsod ng Belis |- |{{Flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]] |Valeria Cannavò<ref>{{Cite web |date=24 Nobyembre 2024 |title=Venezuela tiene dos nuevas soberanas de la belleza: Miss Venezuela World, Valeria Cannavo y Miss International Venezuela, Alessandra Guillén |trans-title=Venezuela has two new beauty queens: Miss Venezuela World, Valeria Cannavo and Miss International Venezuela, Alessandra Guillén |url=https://noticiasvenevision.com/noticias/entretenimiento/venezuela-tiene-dos-nuevas-soberanas-de-la-belleza-miss-venezuela-world-valeria-cannavo-y-miss-international-venezuela-alessandra-guillen |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220005553/https://noticiasvenevision.com/noticias/entretenimiento/venezuela-tiene-dos-nuevas-soberanas-de-la-belleza-miss-venezuela-world-valeria-cannavo-y-miss-international-venezuela-alessandra-guillen |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=29 Nobyembre 2024 |website=Noticias Venevisión |language=en}}</ref> |24 |Maracay |- |{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]] |{{sortname|Huỳnh Trần|Ý Nhi|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last= |date=24 Hulyo 2023 |title=Thời trang đời thường tựa nàng thơ của nàng hậu Huỳnh Trần Ý Nhi |trans-title=Everyday fashion is like the muse of Queen Huynh Tran Y Nhi |url=https://thanhnien.vn/thoi-trang-tre/thoi-trang-doi-thuong-tua-nang-tho-cua-nang-hau-huynh-tran-y-nhi-185230724001530784.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220013012/https://thanhnien.vn/thoi-trang-tre/thoi-trang-doi-thuong-tua-nang-tho-cua-nang-hau-huynh-tran-y-nhi-185230724001530784.htm |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=7 Marso 2024 |website=Thanh Nien |language=vi}}</ref> |22 |Bình Định |- |{{flagicon|BIH}} [[Bosniya at Herzegovina|Bosnya at Hersegobina]] |{{sortname|Ena|Adrović|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=13 Abril 2025 |title=Nova Miss BiH je Ena Adrović iz Živinica |trans-title=The Miss Bosnia and Herzegovina competition for Miss World was held tonight in Živinice. |url=https://tuzlanski.ba/lifestyle/moda-i-ljepota/nova-miss-bih-je-ena-adrovic-iz-zivinica/990273 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250417082909/https://tuzlanski.ba/lifestyle/moda-i-ljepota/nova-miss-bih-je-ena-adrovic-iz-zivinica/990273 |archive-date=17 Abril 2025 |access-date=14 Abril 2025 |website=Tuzlanski.ba |language=hr}}</ref> |21 |Živinice |- |{{flagicon|BOT}} [[Botswana]] |{{sortname|Anicia|Gaothusi|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Kgweetsi |first=Otlarongwa |date=31 Marso 2024 |title=Gaothusi: A Beacon of Hope for Botswana |url=https://www.mmegi.bw/lifestyle/gaothusi-a-beacon-of-hope-for-botswana/news |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220020129/https://www.mmegi.bw/lifestyle/gaothusi-a-beacon-of-hope-for-botswana/news |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=7 Abril 2024 |website=Mmegi Online |language=en}}</ref> |22 |Tutume |- |{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]] |{{sortname|Jéssica|Pedroso|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=3 Setyembre 2024 |title=De faixa a coroa: Jéssica Pedroso, de São Paulo, vence Miss Brasil Mundo 2024; concurso homenageou Silvio Santos |trans-title=Jéssica Pedroso, from São Paulo, wins Miss Brazil World 2024; contest honored Silvio Santos |url=https://f5.folha.uol.com.br/colunistas/de-faixa-a-coroa/2024/09/jessica-pedroso-de-sao-paulo-vence-miss-brasil-mundo-2024-concurso-homenageou-silvio-santos.shtml |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220005927/https://f5.folha.uol.com.br/colunistas/de-faixa-a-coroa/2024/09/jessica-pedroso-de-sao-paulo-vence-miss-brasil-mundo-2024-concurso-homenageou-silvio-santos.shtml |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=4 Setyembre 2024 |website=Folha de S.Paulo |language=pt-BR}}</ref> |24 |[[São Paulo]] |- |{{flagicon|BGR}} [[Bulgarya]] |{{sortname|Teodora|Miltenova|nolink=1}}<ref name="BGR252">{{Cite news |date=30 Abril 2025 |title=Експерт по киберсигурност и танцьорка стана "Мис Свят България" 2025 (СНИМКИ) |language=Bulgarian |trans-title=Cybersecurity expert and dancer becomes "Miss World Bulgaria 2025" (PHOTOS) |work=Actualno |url=https://www.actualno.com/showbusiness/ekspert-po-kibersigurnost-i-tanciorka-stana-mis-svjat-bylgarija-2025-snimki-news_2440480.html |url-status=live |access-date=15 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250430131356/https://www.actualno.com/showbusiness/ekspert-po-kibersigurnost-i-tanciorka-stana-mis-svjat-bylgarija-2025-snimki-news_2440480.html |archive-date=30 Abril 2025}}</ref> |24 |Petrich |- |{{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]] |{{sortname|Olga|Chavez|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Verduguez |first=Alejandra |date=29 Hunyo 2024 |title=La cruceña Olga Chávez es la nueva Miss Bolivia Mundo 2024 |trans-title=Olga Chávez from Santa Cruz is the new Miss Bolivia World 2024 |url=https://www.reduno.com.bo/tendencias/la-crucena-olga-chavez-es-la-nueva-miss-bolivia-mundo-2024-2024629223627 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220024813/https://www.reduno.com.bo/tendencias/la-crucena-olga-chavez-es-la-nueva-miss-bolivia-mundo-2024-2024629223627 |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=30 Hunyo 2024 |website=Red Uno |language=es}}</ref> |21 |[[Santa Cruz de la Sierra]] |- |{{flagicon|CUR}} [[Curaçao]] |{{sortname|Shubrainy|Dams|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last= |date=19 Hunyo 2023 |title=Shubrainy Dams gekroond tot 'Miss World Curaçao 2023' |trans-title=Shubrainy Dams crowned 'Miss World Curaçao 2023' |url=https://curacao.nu/shubrainy-dams-gekroond-tot-miss-world-curacao-2023/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220002759/https://curacao.nu/shubrainy-dams-gekroond-tot-miss-world-curacao-2023/ |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=10 Marso 2024 |website=Curacao.nu |language=nl}}</ref> |23 |Willemstad |- |{{flagicon|DEN}} [[Dinamarka]] |{{sortname|Emma|Heyst|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Nielsen |first=Soren |date=7 Setyembre 2024 |title=Mundlam bondepige i chok - kan blive Miss World |trans-title=Mundlam farmer girl in shock - could become Miss World |url=https://www.tv2nord.dk/frederikshavn/mundlam-bondepige-i-chok-kan-blive-miss-world |archive-url=https://web.archive.org/web/20250411030202/https://www.tv2nord.dk/frederikshavn/mundlam-bondepige-i-chok-kan-blive-miss-world |archive-date=11 Abril 2025 |access-date=6 Abril 2025 |website=TV2 Nord |language=da}}</ref> |22 |Sæby |- |{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]] |{{sortname|Sandra|Alvarado|nolink=1}}<ref>{{Cite news |last=Balseca |first=Ingrid |date=3 Hulyo 2023 |title=Sandra Alvarado: "Crecí en una familia en la que no se escucha lo urbano" |language=es |trans-title=Sandra Alvarado: “I grew up in a family in which urban things were not heard” |work=Diario Expreso |url=https://www.expreso.ec/ocio/sandra-alvarado-creci-familia-escucha-urbano-165637.html |url-status=live |access-date=10 Marso 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230812040349/https://www.expreso.ec/ocio/sandra-alvarado-creci-familia-escucha-urbano-165637.html |archive-date=12 Agosto 2023}}</ref> |24 |Santo Domingo |- |{{flagicon|SLV}} [[El Salvador]] |{{sortname|Sofía|Estupinián|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Barrera |first=J. |date=28 Marso 2025 |title=Experiodista de “4 Visión” representará a El Salvador en Miss Mundo |trans-title=No se permite copiar contenido de esta página. |url=https://www.elsalvador.com/entretenimiento/espectaculos/experiodista-4-vision-representara-el-salvador-en-miss-mundo/1209223/2025/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250418203349/https://www.elsalvador.com/entretenimiento/espectaculos/experiodista-4-vision-representara-el-salvador-en-miss-mundo/1209223/2025/ |archive-date=18 Abril 2025 |access-date=31 Marso 2025 |website=Noticias de El Salvador |language=es}}</ref> |25 |Santa Ana |- |{{flagicon|SCO}} [[Scotland|Eskosya]] |{{sortname|Amy|Scott|nolink=1}}<ref>{{Cite news |last=Mitchell |first=Robert |date=14 Abril 2025 |title=Miss Scotland Amy Scott made her catwalk debut in New York City |language=en |website=Daily Record |url=https://pocoscom.com/miss-portugal-passa-ferias-em-pocos-de-caldas/ |url-status=live |access-date=15 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250416102504/https://www.dailyrecord.co.uk/in-your-area/lanarkshire/miss-scotland-amy-scott-made-35046838 |archive-date=16 Abril 2025}}</ref> |24 |Strathaven |- |{{flagicon|SLO}} [[Eslobenya]] |{{sortname|Alida|Tomanič|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=21 Setyembre 2023 |title=Miss Slovenije 2023 je 19-letna Alida Tomanič |trans-title=Miss Slovenia 2023 is 19-year-old Alida Tomanič |url=https://www.24ur.com/popin/domaca-scena/kdo-bo-miss-slovenije-2023.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220010926/https://www.24ur.com/popin/domaca-scena/kdo-bo-miss-slovenije-2023.html |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=10 Marso 2024 |website=24UR |language=sl}}</ref> |20 |Ptuj |- |{{flagicon|SPA}} [[Espanya]] |{{sortname|Corina|Mrazek|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Quiles |first=Raúl Sánchez |date=7 Mayo 2023 |title=Una tinerfeña es la más guapa de España y aspira a convertirse en Miss Mundo |trans-title=A woman from Tenerife is the most beautiful in Spain and aspires to become Miss World |url=https://www.eldia.es/tenerife/2023/05/07/tinerfena-guapa-espana-aspira-convertirse-87028813.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220040440/https://www.eldia.es/tenerife/2023/05/07/tinerfena-guapa-espana-aspira-convertirse-87028813.html |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=14 Marso 2024 |website=El Dia |language=es}}</ref> |22 |Los Realejos |- |{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]] |{{sortname|Athenna |Crosby|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Sadosh |first=Raj |date=19 Nobyembre 2024 |title=Athenna Crosby crowned Miss World America at beauty pageant organised by Punjab-origin couple in US |url=https://www.tribuneindia.com/news/diaspora/athenna-crosby-crowned-miss-world-america-at-beauty-pageant-organised-by-punjab-origin-couple-in-us/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250416161931/https://www.tribuneindia.com/news/diaspora/athenna-crosby-crowned-miss-world-america-at-beauty-pageant-organised-by-punjab-origin-couple-in-us/ |archive-date=16 Abril 2025 |access-date=22 Nobyembre 2024 |website=The Tribune |language=en}}</ref> |26 |[[Talaan ng mga lungsod at bayan sa California|San Jose]] |- |{{flagicon|EST}} [[Estonia|Estonya]] |{{sortname|Eliise|Randmaa|nolink=1}}<ref>{{Cite news |last=Veidemann-Makko |first=Anna-Maria |date=23 Agosto 2023 |title=Kadrioru loss täitus missiiluga! Miss World Estonia 2023 on tegus IT-spetsialist Eliise Randmaa: "Tahan tõestada, et miss ei ole kõndiv riidepuu!" |language=ee |trans-title=Kadrioru Castle was filled with missiles! Miss World Estonia 2023 is a busy IT specialist Eliise Randmaa: "I want to prove that Miss is not a walking hanger!" |work=Õhtuleht |url=https://www.ohtuleht.ee/elu/1090949/ol-video-ja-uhke-galerii-kadrioru-loss-taitus-missiiluga-miss-world-estonia-2023-on-tegus-it-spetsialist-eliise-randmaa-tahan-toestada-et-miss-ei-ole-kondiv-riidepuu |url-status=live |access-date=14 Marso 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230827103535/https://www.ohtuleht.ee/elu/1090949/ol-video-ja-uhke-galerii-kadrioru-loss-taitus-missiiluga-miss-world-estonia-2023-on-tegus-it-spetsialist-eliise-randmaa-tahan-toestada-et-miss-ei-ole-kondiv-riidepuu |archive-date=27 Agosto 2023}}</ref> |24 |Türi |- |{{Flagicon|Ethiopia}} [[Ethiopia|Etiyopiya]] |{{sortname|Hasset |Dereje|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Rifai |date=18 Pebrero 2025 |title=7 Potret Hasset Dereje Miss World Ethiopia 2025, Sweet Abis! |url=https://www.idntimes.com/men/ladies/muhammad-ayub-rifai/potret-hasset-dereje-miss-world-ethiopia-2025-c1c2 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250416093915/https://www.idntimes.com/men/ladies/muhammad-ayub-rifai/potret-hasset-dereje-miss-world-ethiopia-2025-c1c2 |archive-date=16 Abril 2025 |access-date=23 Marso 2025 |website=IDN Times |language=id}}</ref> |19 |[[Adis Abeba]] |- |{{flagicon|WAL}} [[Wales|Gales]] |{{sortname|Millie-Mae|Adams|nolink=1}}<ref>{{Cite news |last=Jones |first=John |date=19 Abril 2023 |title=Woman whose alopecia made her afraid to leave her house is crowned Miss Wales |language=en |work=Wales Online |url=https://www.walesonline.co.uk/news/wales-news/woman-alopecia-cardiff-miss-wales-26721252 |url-status=live |access-date=14 Marso 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230811203017/https://www.walesonline.co.uk/news/wales-news/woman-alopecia-cardiff-miss-wales-26721252 |archive-date=11 Agosto 2023}}</ref> |22 |[[Cardiff]] |- |{{flagdeco|GHA}} [[Ghana|Gana]] |{{sortname|Jutta|Pokuah|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Arthur |first=Portia |date=30 Marso 2025 |title=UPSA Student Jutta Pokuah Addo Beats GMB's Naa Ayeley To Win Miss Ghana 2025 |url=https://yen.com.gh/entertainment/style/280491-upsa-student-jutta-pokuah-addo-beats-gmbs-naa-ayeley-win-ghana-2025/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250331014648/https://yen.com.gh/entertainment/style/280491-upsa-student-jutta-pokuah-addo-beats-gmbs-naa-ayeley-win-ghana-2025/ |archive-date=31 Marso 2025 |access-date=31 Marso 2025 |website=YEN News |language=en}}</ref> |20 |[[Accra]] |- |{{flagicon|GNQ}} [[Gineang Ekwatoriyal]] |{{sortname|Estela|Nguema|nolink=1}}<ref name=":3">{{cite news |last=Elugu |first=Rubén Darío Ndumu Bengono |title=La belleza de Akurenam representará a Guinea Ecuatorial en Miss Mundo 2024 |language=es |trans-title=The beauty from Akurenam will represent Equatorial Guinea in Miss World 2024 |work=Ahora EG |url=https://ahoraeg.com/cultura/2023/09/04/la-belleza-de-akurenam-representara-a-guinea-ecuatorial-en-miss-mundo-2024/ |url-status=live |access-date=14 Marso 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230905093420/https://ahoraeg.com/cultura/2023/09/04/la-belleza-de-akurenam-representara-a-guinea-ecuatorial-en-miss-mundo-2024/amp/ |archive-date=5 Setyembre 2023}}</ref> |23 |Acurenam |- |{{Flagicon|GRC}} [[Gresya]] |Stella Michialidou<ref>{{cite web |date=14 Disyembre 2024 |title=Καλλιστεία 2024: Ποιες πήραν τους τίτλους Star & Miss Hellas, Miss Young |url=https://www.star.gr/lifestyle/celebrities/676401/kallisteia-2024-aytes-einai-oi-star-miss-hellas-miss-young |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241214024446/https://www.star.gr/lifestyle/celebrities/676401/kallisteia-2024-aytes-einai-oi-star-miss-hellas-miss-young |archive-date=14 Disyembre 2024 |access-date=23 Marso 2025 |work=Star.Gr |language=el}}</ref> |23 |[[Tesalonica]] |- |{{flagicon|GLP|local}} [[Guadalupe (Pransya)|Guadalupe]] |{{sortname|Noémie|Milne|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=4 Disyembre 2024 |title=Noëmie Milne, candidate à Miss World 2025 |trans-title=Noëmie Milne, Miss World 2025 candidate |url=https://www.guadeloupe.franceantilles.fr/actualite/culture/noemie-milne-candidate-a-miss-world-2025-1014239.php |archive-url=https://web.archive.org/web/20250222235806/https://www.guadeloupe.franceantilles.fr/actualite/culture/noemie-milne-candidate-a-miss-world-2025-1014239.php |archive-date=22 Pebrero 2025 |access-date=23 Marso 2025 |website=France-Antilles |language=fr-FR}}</ref> |26 |Baie Mahault |- |{{flagicon|GUI}} [[Guinea|Guniya]] |{{sortname|Kadiatou|Savané|nolink=1}}<ref>{{Cite news |date=16 Setyembre 2024 |title=Kadiatou Savané élue Miss Guinée Ghana 2024 |language=fr |trans-title=Kadiatou Savané elected Miss Guinea Ghana |work=Tabouleinfos |url=https://tabouleinfos.com/index.php/kadiatou-savane-elue-miss-guinee-ghana-2024/ |url-status=live |access-date=29 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250120213046/https://tabouleinfos.com/index.php/kadiatou-savane-elue-miss-guinee-ghana-2024/ |archive-date=20 Enero 2025}}</ref> |25 |[[Conakry]] |- |{{flagicon|GUA}} [[Guatemala|Guwatemala]] |{{sortname|Jeymi|Escobedo|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Martínez |first=Belinda S. |date=1 Mayo 2024 |title=En vivo: Coronan a las representantes de Miss Mundo, Miss Grand International, Miss International y Reina Hispanoamérica |trans-title=Live: The representatives of Miss World, Miss Grand International, Miss International and Reina Hispanoamérica are crowned |url=https://www.prensalibre.com/vida/escenario/en-vivo-comienza-el-miss-guatemala-contest-2024/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250225002457/https://www.prensalibre.com/vida/escenario/en-vivo-comienza-el-miss-guatemala-contest-2024/ |archive-date=25 Pebrero 2025 |access-date=6 Mayo 2024 |website=Prensa Libre |language=es-GT}}</ref> |18 |Suchitepéquez |- |{{Flagicon|Guyana}} [[Guyana]] |{{sortname|Zalika |Samuels|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=17 Enero 2025 |title=Zalika Samuels Crowned Miss World Guyana 2024 |url=https://ncnguyana.com/2023/zalika-samuels-crowned-miss-world-guyana-2024/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250415020847/https://ncnguyana.com/2023/zalika-samuels-crowned-miss-world-guyana-2024/ |archive-date=15 Abril 2025 |access-date=23 Marso 2025 |website=NCN Guyana |language=en-US}}</ref> |21 |Linden |- |{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]] |{{sortname|Tahje|Bennett|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=7 Setyembre 2024 |title=Tahje Bennett triumphs in second shot at Miss Ja World title |url=https://jamaica-gleaner.com/article/entertainment/20240907/tahje-bennett-triumphs-second-shot-miss-ja-world-title#google_vignette |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240907105035/https://jamaica-gleaner.com/article/entertainment/20240907/tahje-bennett-triumphs-second-shot-miss-ja-world-title#google_vignette |archive-date=7 Setyembre 2024 |access-date=8 Setyembre 2024 |website=The Gleaner |language=en}}</ref> |24 |[[:en:Kingston|Kingston]] |- |{{flagicon|JPN}} [[Hapon]] |{{sortname|Kiata|Tomita|nolink=1}}<ref>{{cite news |date=2 Oktubre 2024 |title=世界最大規模ミスコン『ミス・ワールド』日本代表に冨田キアナさん ケンブリッジ大学大学院→現京都大学大学院生の才色兼備 |language=ja |trans-title=Kiana Tomita, a graduate student at the University of Cambridge and currently a graduate student at Kyoto University, will represent Japan in the world’s largest beauty pageant, Miss World |work=Oricon News |url=https://www.oricon.co.jp/news/2347444/full/ |url-status=live |access-date=15 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241002105936/https://www.oricon.co.jp/news/2347444/full/ |archive-date=2 Oktubre 2024}}</ref> |28 |[[Tokyo]] |- |{{flagicon|HAI}} [[Haiti|Hayti]] |{{sortname|Christee|Guirand|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Bazile |first=Esther Kimberly |date=9 Setyembre 2024 |title=Christee Guirand couronnée Miss World Haïti 2024, Shaika Cadet élue Miss Supra Global |trans-title=Christee Guirand crowned Miss World Haiti 2024, Shaika Cadet elected Miss Supra Global |url=https://lenouvelliste.com/article/250132/christee-guirand-couronnee-miss-world-haiti-2024-shaika-cadet-elue-miss-supra-global |access-date=23 Marso 2025 |website=Le Nouvelliste |language=en}}</ref> |24 |[[Puerto Principe|Port-au-Prince]] |- |{{flagicon|GIB}} [[Gibraltar|Hibraltar]] |{{sortname|Shania|Ballester|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=23 Marso 2024 |title=Shania Ballester crowned Miss Gibraltar 2024 |url=https://www.gbc.gi/news/shania-ballester-crowned-miss-gibraltar-2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250506053450/https://www.gbc.gi/news/shania-ballester-crowned-miss-gibraltar-2024 |archive-date=6 Mayo 2025 |access-date=24 Marso 2024 |website=GBC |language=en}}</ref> |19 |Hibraltar |- |{{flagicon|NIR}} [[Hilagang Irlanda]] |{{sortname|Hannah|Johns|nolink=1}}<ref>{{Cite news |last=Rice |first=Jessica |date=28 Mayo 2024 |title=Belfast nurse crowned Miss Northern Ireland 2024 |language=en-GB |work=Belfast Telegraph |url=https://www.belfasttelegraph.co.uk/news/northern-ireland/belfast-nurse-crowned-miss-northern-ireland-2024/a1333445370.html |access-date=29 Mayo 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220011357/https://www.belfasttelegraph.co.uk/news/northern-ireland/belfast-nurse-crowned-miss-northern-ireland-2024/a1333445370.html |archive-date=20 Pebrero 2025 |issn=0307-1235}}</ref> |25 |[[Lisburn]] |- |{{flagicon|MKD}} [[Hilagang Masedonya]] |{{sortname|Charna |Nevzati|nolink=1}}<ref name=":4" /> |20 |[[Skopje]] |- |{{Flagicon|HON}} [[Honduras]] |{{sortname|Izza |Sevilla|nolink=1}}<ref>{{cite news |date=5 Nobyembre 2024 |title=Izza Sevilla ceibena alista para conquistar miss mundo |language=es |trans-title=Izza Sevilla, the Ceibeña who is preparing to conquer Miss World |work=La Prensa |url=https://www.laprensa.hn/fotogalerias/farandula/izza-sevilla-ceibena-alista-para-conquistar-miss-mundo-EC22462655 |access-date=22 Nobyembre 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220025034/https://www.laprensa.hn/fotogalerias/farandula/izza-sevilla-ceibena-alista-para-conquistar-miss-mundo-EC22462655#image-1 |archive-date=20 Pebrero 2025}}</ref> |18 |La Ceiba |- |{{flagicon|IND}} [[Indiya]] |{{sortname|Nandini|Gupta|nolink=1}}<ref>{{Cite news |date=19 Abril 2023 |title=Your background doesn't matter, it is who you become: Miss India World 2023 Nandini Gupta |language=en |work=Deccan Herald |url=https://www.deccanherald.com/india/your-background-doesnt-matter-it-is-who-you-become-miss-india-world-2023-nandini-gupta-1211112.html |access-date=14 Marso 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241127083318/https://www.deccanherald.com/india/your-background-doesnt-matter-it-is-who-you-become-miss-india-world-2023-nandini-gupta-1211112.html |archive-date=27 Nobyembre 2024}}</ref> |20 |Kota |- |{{flagicon|INA}} [[Indonesia|Indonesya]] |{{sortname|Monica Kezia|Sembiring|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Faizin |first=Eco |date=30 Mayo 2024 |title=Sosok Monica Sembiring, Putri Sumut Juara Miss Indonesia 2024 |trans-title=The figure of Monica Sembiring, Princess of North Sumatra, Miss Indonesia 2024 Champion |url=https://www.suara.com/news/2024/05/30/071242/sosok-monica-sembiring-putri-sumut-juara-miss-indonesia-2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220021805/https://www.suara.com/news/2024/05/30/071242/sosok-monica-sembiring-putri-sumut-juara-miss-indonesia-2024 |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=30 Mayo 2024 |website=Suara |language=id}}</ref> |22 |Karo |- |{{flagicon|ENG}} [[Inglatera]] |{{sortname|Charlotte|Grant|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=22 Mayo 2025 |title=Miss England withdraws from Miss World 2025 |url=https://www.adaderana.lk/news.php?nid=108754 |access-date=22 Mayo 2025 |website=Ada Derana |language=en}}</ref> |25 |[[Liverpool]] |- |{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]] |{{sortname|Jasmine|Gerhardt|nolink=1}}<ref>{{cite web |last=Becker |first=Kendra |date=5 Nobyembre 2023 |title=Miss Dublin Jasmine Gerhardt crowned the winner of Miss Ireland 2023 |url=https://goss.ie/showbiz/miss-dublin-jasmine-gerhardt-crowned-the-winner-of-miss-ireland-2023-357794 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231110185548/https://goss.ie/showbiz/miss-dublin-jasmine-gerhardt-crowned-the-winner-of-miss-ireland-2023-357794 |archive-date=10 Nobyembre 2023 |access-date=14 Marso 2024 |website=Goss.ie}}</ref> |25 |[[Dublin]] |- |{{flagicon|ITA}} [[Italya]] |{{sortname|Chiara|Esposito|nolink=1}}<ref>{{Cite news |title=Miss Mondo Italia è campana: Chiara Esposito, 20 anni, di Curti, in provincia di Caserta |language=it |trans-title=Miss World Italy is from Campania: Chiara Esposito, 20 years old, from Curti, in the province of Caserta |work=Corriere della Sera |url=https://napoli.corriere.it/notizie/cronaca/23_giugno_12/miss-mondo-italia-e-campana-chiara-esposito-20-anni-di-curti-in-provincia-di-caserta-e54f52d2-3295-4605-9b1d-883e76723xlk.shtml |url-status=live |access-date=14 Marso 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230812020830/https://napoli.corriere.it/notizie/cronaca/23_giugno_12/miss-mondo-italia-e-campana-chiara-esposito-20-anni-di-curti-in-provincia-di-caserta-e54f52d2-3295-4605-9b1d-883e76723xlk.shtml |archive-date=12 Agosto 2023}}</ref> |21 |[[Curti, Campania|Curti]] |- |{{flagicon|CAM}} [[Kambodya]] |{{sortname|Julia |Russell|nolink=1}}<ref name="JuliaRussel">{{cite news |date=31 Marso 2025 |title=(វីដេអូ) អបអរ! កូនខ្មែរកាត់អង់គ្លេស រ៉ូសស្យែល ហ្សូលីយ៉ា ក្លាយជាម្ចាស់មកុដថ្មី Miss World Cambodia 2025 ស័ក្ដិសមទាំងសម្រស់ និង សមត្ថភាព |language=Khmer |trans-title=(Video) Congratulations! Khmer-English girl, Russell Julia, becomes the new Miss World Cambodia 2025 crown holder, worthy of both beauty and ability |work=Popular |url=https://www.popular.com.kh/វីដេអូ-អបអរ-កូនខ្មែរកាត/ |url-status=live |access-date=15 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250404184224/https://www.popular.com.kh/%E1%9E%9C%E1%9E%B8%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%A2%E1%9E%BC-%E1%9E%A2%E1%9E%94%E1%9E%A2%E1%9E%9A-%E1%9E%80%E1%9E%BC%E1%9E%93%E1%9E%81%E1%9F%92%E1%9E%98%E1%9F%82%E1%9E%9A%E1%9E%80%E1%9E%B6%E1%9E%8F/ |archive-date=4 Abril 2025}}</ref> |18 |[[Nom Pen]] |- |{{flagicon|CMR}} [[Kamerun]] |{{sortname|Ndoun Issie|Princesse|nolink=1}}<ref>{{Cite news |last=Ama |first=Emile |date=15 Agosto 2024 |title=Princesse Issie, à la conquête de la couronne de Miss Monde |language=fr |trans-title=Princess Issie, in search of the Miss World crown |website=Le Bled Parle |url=https://www.lebledparle.com/princesse-issie-a-la-conquete-de-la-couronne-de-miss-monde/ |url-status=live |access-date=15 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250416092543/https://www.lebledparle.com/princesse-issie-a-la-conquete-de-la-couronne-de-miss-monde/ |archive-date=16 Abril 2025}}</ref> |24 |Littoral |- |{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]] |{{sortname|Emma|Morrison|nolink=1}}<ref>{{Cite news |last=Benchetrit |first=Jenna |date=18 Nobyembre 2025 |orig-date=16 Nobyembre 2025 |title=Emma Morrison is the first Indigenous woman to win Miss World Canada |language=en |work=CBC |url=https://www.cbc.ca/news/entertainment/emma-morrison-miss-world-canada-1.6654132 |url-status=live |access-date=19 Disyembre 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221211193827/https://www.cbc.ca/news/entertainment/emma-morrison-miss-world-canada-1.6654132 |archive-date=11 Disyembre 2022}}</ref> |24 |Chapleau |- |{{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]] |{{sortname|Jada |Ramoon|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Gallego |first=Shanda |date=5 Abril 2025 |title=Ousted pageant contestant speaks out on Miss World Cayman fallout |url=https://www.caymancompass.com/2025/04/05/ousted-pageant-contestant-speaks-out-on-miss-world-cayman-fallout/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250422085252/https://www.caymancompass.com/2025/04/05/ousted-pageant-contestant-speaks-out-on-miss-world-cayman-fallout/ |archive-date=22 Abril 2025 |access-date=6 Abril 2025 |website=Cayman Compass |language=en}}</ref> |26 |Bodden Town |- |{{flagicon|KAZ}} [[Kasakistan]] |{{sortname|Sabina|Idrissova|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=15 Disyembre 2023 |title="Мисс Казахстан-2023" Сабина Идрисова: что известно о первой красавице страны? Фото |trans-title="Miss Kazakhstan 2023" Sabina Idrisova: what is known about the country's first beauty? Photo |url=https://ru.sputnik.kz/20231215/miss-kazakhstan-2023-sabina-idrisova-chto-izvestno-o-pervoy-krasavitse-strany-foto-40959463.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220010153/https://ru.sputnik.kz/20231215/miss-kazakhstan-2023-sabina-idrisova-chto-izvestno-o-pervoy-krasavitse-strany-foto-40959463.html |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=29 Mayo 2024 |website=Sputnik Казахстан |language=ru}}</ref> |22 |[[Astana]] |- |{{Flagicon|KEN}} [[Kenya]] |{{sortname|Grace|Ramtu|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Chebet |first=Molly |date=12 Agosto 2024 |title=Grace Ramtu: The story behind Kenya's Miss World winner |url=https://www.standardmedia.co.ke/sports/fashion-beauty/article/2001500775/grace-ramtu-the-story-behind-kenyas-miss-world-winner |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220030706/http://www.standardmedia.co.ke/sports/fashion-beauty/article/2001500775/grace-ramtu-the-story-behind-kenyas-miss-world-winner |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=24 Agosto 2024 |website=The Standard |language=en}}</ref> |25 |[[Nairobi]] |- |{{Flagicon|KGZ}} [[Kyrgyzstan|Kirgistan]] |{{sortname|Aizhan |Chanacheva|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Osmonalieva |first=Baktygul |date=6 Mayo 2025 |title=Miss Kyrgyzstan 2025 to represent country at Miss World 2025 pageant |url=https://24.kg/english/328316_Miss_Kyrgyzstan_2025_to_represent_country_at_Miss_World_2025_pageant/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250507182413/https://24.kg/english/328316_Miss_Kyrgyzstan_2025_to_represent_country_at_Miss_World_2025_pageant/ |archive-date=7 Mayo 2025 |access-date=15 Mayo 2025 |website=24.kg |language=en-US}}</ref> |26 |Naryn |- |{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]] |{{sortname|Catalina|Quintero|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last= |first= |date=15 Agosto 2023 |title=Norte de Santander, princesa Miss Mundo Colombia |trans-title=Norte de Santander, princess Miss World Colombia |url=https://www.laopinion.com.co/la-o/norte-de-santander-princesa-miss-mundo-colombia |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220023629/https://www.laopinion.co/la-o/norte-de-santander-princesa-miss-mundo-colombia |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=23 Marso 2024 |website=La Opinión |language=es-co}}</ref> |24 |[[Bogotá]] |- |{{Flagicon|CRO}} [[Croatia|Kroasya]] |{{sortname|Tomislava|Dukić|nolink=1}}<ref>{{cite news |date=27 Nobyembre 2023 |title=Miss Hrvatske je Tomislava Dukić iz Tomislavgrada: Fitness i putovanja njena su strast, a posebno je vezana i za Split |language=hr |trans-title=Miss Croatia is Tomislava Dukić from Tomislavgrad: Fitness and traveling are her passion, and she is especially connected to Split |work=Slobodna Dalmacija |url=https://slobodnadalmacija.hr/scena/showbiz/nova-miss-hrvatske-je-tomislava-dukic-iz-tomislavgrada-zavrsila-je-kinezioloski-fakultet-u-splitu-a-obozava-putovati-1342682 |url-status=live |access-date=23 Marso 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231221052647/https://slobodnadalmacija.hr/scena/showbiz/nova-miss-hrvatske-je-tomislava-dukic-iz-tomislavgrada-zavrsila-je-kinezioloski-fakultet-u-splitu-a-obozava-putovati-1342682 |archive-date=21 Disyembre 2023}}</ref> |26 |Tomislavgrad |- |{{flagicon|LAT}} [[Letonya]] |{{sortname|Marija|Mišurova|nolink=1}}<ref>{{Cite news |date=18 Abril 2025 |title=Vai Latvijas Skaistule var sasniegt karikatūras kaķa popularitāti |language=Latvian |trans-title=Can the Latvian Beauty reach the popularity of the cartoon cat? |website=Pravda |url=https://latvia.news-pravda.com/world/2025/04/18/38641.html |url-status=live |access-date=28 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250423025226/https://latvia.news-pravda.com/world/2025/04/18/38641.html |archive-date=23 Abril 2025}}</ref> |17 |[[Riga]] |- |{{flagicon|LBN}} [[Lebanon|Libano]] |{{sortname|Nada|Koussa|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=28 Hulyo 2024 |title=Lebanon crowns Nada Koussa as Miss Lebanon 2024 |url=https://www.lbcgroup.tv/news/lebanon-news/786335/lbci-lebanon-articles/en |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220024006/https://www.lbcgroup.tv/news/lebanon-news/786335/lbci-lebanon-articles/en |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=28 Hulyo 2024 |website=LBCI |language=en}}</ref> |26 |Rahbeh |- |{{flagicon|MAD}} [[Madagascar|Madagaskar]] |{{sortname|Cyria|Temagnombe|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Rakotoarivelo |first=Julian |date=30 Setyembre 2024 |title=Concours de beauté : Cyria Olivine Temagnombe sacrée Miss Madagascar 2024 |trans-title=Beauty contest: Cyria Olivine Temagnombe crowned Miss Madagascar 2024 |url=https://midi-madagasikara.mg/concours-de-beaute-cyria-olivine-temagnombe-sacree-miss-madagascar-2024/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220023512/https://midi-madagasikara.mg/concours-de-beaute-cyria-olivine-temagnombe-sacree-miss-madagascar-2024/ |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=1 Oktubre 2024 |website=Midi Madagasikara |language=fr-FR}}</ref> |22 |Androy |- |{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]] |{{sortname|Saroop|Roshi|nolink=1}}<ref>{{Cite news |last=Unto |first=Ricardo |date=26 Agosto 2023 |title=Perak's Saroop wins Miss World Malaysia 2023 |language=en |work=Daily Express Malaysia |url=https://www.dailyexpress.com.my/news/218855/perak-s-saroop-wins-miss-world-malaysia-2023/ |url-status=live |access-date=23 Marso 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230902132437/https://www.dailyexpress.com.my/news/218855/perak-s-saroop-wins-miss-world-malaysia-2023/ |archive-date=2 Setyembre 2023}}</ref> |26 |[[Perak]] |- |{{flagicon|MLT}} [[Malta]] |{{sortname|Martine|Cutajar|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Calleja |first=Laura |date=23 Agosto 2023 |title=Martine Cutajar: 'My biggest challenge has definitely been building my confidence and believing that I am not inferior to others' |url=https://www.maltatoday.com.mt/lifestyle/question_and_answer/124542/martine_cutajar_my_biggest_challenge_has_definitely_been_building_my_confidence_and_believing_that_i_am_not_inferior_to_others |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220005020/https://www.maltatoday.com.mt/lifestyle/question_and_answer/124542/martine_cutajar_my_biggest_challenge_has_definitely_been_building_my_confidence_and_believing_that_i_am_not_inferior_to_others |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=23 Marso 2024 |website=Malta Today |language=en}}</ref> |25 |Attard |- |{{Flagicon image|Flag-of-Martinique.svg}} [[Martinika]] |{{sortname|Aurélie |Joachim|nolink=1}}<ref>{{Cite news |date=1 Abril 2025 |title=Aurélie Joachim en route pour Miss Monde |language=fr |trans-title=Aurélie Joachim on her way to Miss World |website=ATV - C’est ma Télé! |url=https://viaatv.tv/aurelie-joachim-en-route-pour-miss-monde/ |url-status=live |access-date=15 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250401230200/https://viaatv.tv/aurelie-joachim-en-route-pour-miss-monde/ |archive-date=1 Abril 2025}}</ref> |27 |Ducos |- |{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]] |{{sortname|Wenna|Rumnah|nolink=1}}<ref name="KIMJOS">{{Cite news |last=Seetamonee |first=Rajmeela |date=23 Abril 2025 |title=Miss World Mauritius : Wenna Rumnah remplace Kimberley Joseph |language=fr |trans-title=Miss World Mauritius: Wenna Rumnah replaces Kimberley Joseph |website=Le Défi Media Group |url=https://defimedia.info/miss-world-mauritius-wenna-rumnah-remplace-kimberley-joseph |access-date=28 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250424054605/https://defimedia.info/miss-world-mauritius-wenna-rumnah-remplace-kimberley-joseph |archive-date=24 Abril 2025}}</ref> |22 |[[Port Louis]] |- |{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]] |{{sortname|Maryely|Leal|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Espinoza |first=Fernando |date=3 Agosto 2024 |title=La sinaloense Maryely Leal es la nueva Miss Mundo México |trans-title=Sinaloa native Maryely Leal is the new Miss World Mexico |url=https://www.noroeste.com.mx/entretenimiento/espectaculos/la-sinaloense-maryely-leal-es-la-nueva-miss-mundo-mexico-AF8160277 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220030232/https://www.noroeste.com.mx/entretenimiento/espectaculos/la-sinaloense-maryely-leal-es-la-nueva-miss-mundo-mexico-AF8160277 |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=4 Agosto 2024 |website=Noroeste |language=es-MX}}</ref> |28 |Guasave |- |{{flagicon|MDA}} [[Moldabya]] |{{sortname|Anghelina|Chitaica|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=15 Marso 2025 |title=Angelina Chitaica va reprezenta Republica Moldova la Miss World 2025 |trans-title=Angelina Chitaica will represent the Republic of Moldova at Miss World 2025 |url=https://ziuadeazi.md/stiri/angelina-chitaica-va-reprezenta-republica-moldova-la-miss-world-2025/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250415022716/https://ziuadeazi.md/stiri/angelina-chitaica-va-reprezenta-republica-moldova-la-miss-world-2025/ |archive-date=15 Abril 2025 |access-date=23 Marso 2025 |website=Ziuadeazi |language=ro-ro}}</ref> |22 |Tiraspol |- |{{flagicon|MGL}} [[Mongolya]] |{{sortname|Erdenesuvd |Batyabar|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=3 Abril 2025 |title="Miss World-Mongolia" тэмцээний үндэсний ялагчаар Б.Эрдэнэсувд тодорчээ |trans-title=B. Erdenesuvd was declared the national winner of the "Miss World-Mongolia" competition. |url=https://chig.mn/news/3/single/11567 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250415021521/https://chig.mn/news/3/single/11567 |archive-date=15 Abril 2025 |access-date=4 Abril 2025 |website=Chig.mn |language=mn}}</ref> |22 |[[Ulan Bator]] |- |{{flagicon|Montenegro}} [[Montenegro]] |{{sortname|Andrea |Nikolić|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=31 Marso 2025 |title=Podgoričanka Andrea Nikolić je nova mis Crne Gore |trans-title=Andrea Nikolić from Podgorica is the new Miss Montenegro |url=https://www.cdm.me/zabava/showbiz/podgoricanka-andrea-nikolic-je-nova-mis-crne-gore/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250331205656/https://www.cdm.me/zabava/showbiz/podgoricanka-andrea-nikolic-je-nova-mis-crne-gore/ |archive-date=31 Marso 2025 |access-date=1 Abril 2025 |website=Cafe del Montenegro |language=en-US}}</ref> |21 |[[Podgorica]] |- |{{flagicon|MYA}} [[Myanmar]] |{{sortname|Khisa|Khin|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=10 Marso 2025 |title=Khisa Khin wins Miss World Myanmar 2025 Crown |url=https://www.gnlm.com.mm/khisa-khin-wins-miss-world-myanmar-2025-crown/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250417000526/https://www.gnlm.com.mm/khisa-khin-wins-miss-world-myanmar-2025-crown/ |archive-date=17 Abril 2025 |access-date=12 Marso 2025 |website=Global New Light Of Myanmar |language=en-US}}</ref> |17 |Kyauktaga |- |{{flagicon|Namibia}} [[Namibia|Namibya]] |{{sortname|Selma|Kamanya|nolink=1}}<ref name="Namibia">{{cite news |author=Michael Kayunde |date=14 Abril 2024 |title=Selma Kamanya, Miss Namibia 2018, to Represent Country at Miss World Pageant in India in May |language=en |work=Namibian Sun |url=https://www.namibiansun.com/art-and-entertainment/selma-kamanya-miss-namibia-2018-to-represent-country-at-miss-world-pageant-in-india-in-may2025-04-14 |access-date=15 Abril 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250422130347/https://www.namibiansun.com/art-and-entertainment/selma-kamanya-miss-namibia-2018-to-represent-country-at-miss-world-pageant-in-india-in-may2025-04-14 |archive-date=22 Abril 2025}}</ref> |28 |[[Windhoek]] |- |{{NPL}} |{{sortname|Srichchha|Pradhan|nolink=1}}<ref>{{Cite news |date=27 Mayo 2023 |title=Srichchha Pradhan crowned Miss Nepal 2023 |language=en |work=The Kathmandu Post |url=https://kathmandupost.com/national/2023/05/27/srichchha-pradhan-crowned-miss-nepal-2023 |url-status=live |access-date=23 Marso 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230605063617/https://kathmandupost.com/national/2023/05/27/srichchha-pradhan-crowned-miss-nepal-2023 |archive-date=5 Hunyo 2023}}</ref> |25 |[[Katmandu|Kathmandu]] |- |{{flagicon|NGR}} [[Nigeria|Niherya]] |{{sortname|Raimi |Mojisola|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Olarinre |first=Akinyemi |date=5 Abril 2025 |title=PHOTOS: Miss Osun emerges winner of Miss World Nigeria 2025 |url=https://www.pulse.ng/articles/lifestyle/photos-miss-osun-emerges-winner-of-miss-world-nigeria-2025-2025040514563221798 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250420184650/https://www.pulse.ng/articles/lifestyle/photos-miss-osun-emerges-winner-of-miss-world-nigeria-2025-2025040514563221798 |archive-date=20 Abril 2025 |access-date=5 Abril 2025 |website=Pulse Nigeria |language=en}}</ref> |24 |Osun |- |{{Flagicon|Nicaragua}} [[Nikaragwa]] |{{sortname|Virmania|Rodríguez|nolink=1}}<ref name="Nicaragua" /> |23 |El Jicaral |- |{{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Nuweba Selandiya]] |{{sortname|Samantha|Poole|nolink=1}}<ref>{{Cite news |date=9 Mayo 2025 |title=Đối thủ cũ của Thanh Thủy gây chú ý ở Hoa hậu Thế giớ |language=vi |trans-title=Thanh Thuy's old rival attracts attention at Miss World |website=Báo điện tử Tiền Phong |url=https://tienphong.vn/doi-thu-cu-cua-thanh-thuy-gay-chu-y-o-hoa-hau-the-gioi-post1740779.tpo |url-status=live |access-date=15 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250512225052/https://tienphong.vn/doi-thu-cu-cua-thanh-thuy-gay-chu-y-o-hoa-hau-the-gioi-post1740779.tpo |archive-date=12 Mayo 2025}}</ref> |22 |Whangārei |- |{{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]] |{{sortname|Jane|Knoester|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Mizero |first=Brenda |date=16 Abril 2024 |title=Byinshi kuri Jane Knoester w’imyaka 18 uzahagararira u Buholandi muri Miss World 2025 |url=https://inyarwanda.com/inkuru/141946/byinshi-kuri-jane-knoester-wimyaka-18-uzahagararira-u-buholandi-muri-miss-world-2025-amafo-141946.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220034417/https://inyarwanda.com/inkuru/141946/byinshi-kuri-jane-knoester-wimyaka-18-uzahagararira-u-buholandi-muri-miss-world-2025-amafo-141946.html |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=18 Hulyo 2024 |website=Inyarwanda.com |language=rw}}</ref> |19 |[[Ang Haya]] |- |{{flagicon|PAN}} [[Panama]] |{{sortname|Karol|Rodríguez|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Chan |first=Lau |date=13 Disyembre 2023 |title=Miss Mundo Panamá 2024: Karol Rodríguez es la nueva representante |trans-title=Miss World Panama 2024: Karol Rodríguez is the new representative |url=https://www.telemetro.com/entretenimiento/miss-mundo-panama-2024-karol-rodriguez-es-la-nueva-representante-n5950007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240323031056/https://www.telemetro.com/entretenimiento/miss-mundo-panama-2024-karol-rodriguez-es-la-nueva-representante-n5950007 |archive-date=23 Marso 2024 |access-date=23 Marso 2024 |website=Telemetro |language=es-PA}}</ref> |22 |[[Lungsod ng Panama]] |- |{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]] |{{sortname|Yanina|Gómez|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=25 Hunyo 2023 |title=¡Elicena Andrada es la nueva Miss Universo Paraguay! |trans-title=Elicena Andrada is the new Miss Universe Paraguay! |url=https://www.lanacion.com.py/lnpop/2023/06/25/elicena-andrada-es-la-nueva-miss-universo-paraguay/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220022003/https://www.lanacion.com.py/lnpop/2023/06/25/elicena-andrada-es-la-nueva-miss-universo-paraguay/ |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=27 Hunyo 2023 |website=La Nación |language=es}}</ref> |27 |[[Asuncion|Asunción]] |- |{{flagicon|PER}} [[Peru]] |{{sortname|Staisy|Huamansisa|nolink=1}}<ref>{{Cite news |date=25 Marso 2025 |title=Miss World Perú viajará a la India al certamen internacional |language=es |trans-title=Miss World Peru will travel to India for the international pageant. |work=Co Nuestro Peru |url=https://connuestroperu.com/miscelanea/miss-world-peru-viajara-a-la-india-al-certamen-internacional/ |url-status=live |access-date=15 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250501162649/https://connuestroperu.com/miscelanea/miss-world-peru-viajara-a-la-india-al-certamen-internacional/ |archive-date=1 Mayo 2025}}</ref> |20 |[[Lungsod ng Lima|Lima]] |- |{{flagicon|PHI}} [[Miss World Philippines|Pilipinas]] |{{sortname|Krishnah|Gravidez}}<ref>{{Cite web |last=Abad |first=Ysa |date=19 Hulyo 2024 |title=Baguio's Krishnah Marie Gravidez is Miss World Philippines 2024 |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/baguio-krishnah-gravidez-winner-miss-world-philippines-2024/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220020028/https://www.rappler.com/entertainment/pageants/baguio-krishnah-gravidez-winner-miss-world-philippines-2024/ |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=10 Hulyo 2024 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref> |24 |[[Baguio]] |- |{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]] |{{sortname|Sofía Bree |Singh|nolink=1}}<ref>{{Cite news |last=Aghi |first=Charu |date=30 Abril 2025 |title=Miss World Finland 2025 बनीं Sofia Singh — भारतवंशी सुंदरता की वैश्विक मंच पर चमक |language=Hindi |trans-title=Sofia Singh crowned Miss World Finland 2025 — A New Era of Cultural Harmony and Purposeful Representation |work=24 Jobraa Times |url=https://www.24jobraatimes.com/show-post/280 |url-status=live |access-date=15 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250510220804/https://www.24jobraatimes.com/show-post/280 |archive-date=10 Mayo 2025}}</ref> |29 |[[Helsinki]] |- |{{flagicon|POL}} [[Polonya]] |{{sortname|Maja|Klajda|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Paszkowska |first=Anna |date=7 Hulyo 2024 |title=Maja Klajda z woj. lubelskiego nową Miss Polonia 2024 |trans-title=Maja Klajda from the Lublin province is the new Miss Polonia 2024 |url=https://lubelskie.naszemiasto.pl/maja-klajda-z-woj-lubelskiego-nowa-miss-polonia-2024/ar/c1-9747207 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241210215540/https://lubelskie.naszemiasto.pl/maja-klajda-z-woj-lubelskiego-nowa-miss-polonia-2024/ar/c1-9747207 |archive-date=10 Disyembre 2024 |access-date=28 Hulyo 2024 |website=Lubelskie Naszemiasto |language=pl}}</ref> |21 |Łęczna |- |{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]] |{{sortname|Valeria|Pérez|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Rivera Cedeño |first=Jomar José |date=7 Abril 2024 |title=Las primeras expresiones de Valeria Nicole Pérez como Miss Mundo Puerto Rico 2024 |trans-title=The first expressions of Valeria Nicole Pérez as Miss World Puerto Rico 2024 |url=https://www.elnuevodia.com/entretenimiento/farandula/notas/las-primeras-expresiones-de-valeria-nicole-perez-como-miss-mundo-puerto-rico-2024/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220031225/https://www.elnuevodia.com/entretenimiento/farandula/notas/las-primeras-expresiones-de-valeria-nicole-perez-como-miss-mundo-puerto-rico-2024/ |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=7 Abril 2024 |website=El Nuevo Día |language=es}}</ref> |23 |Manati |- |{{flagicon|POR}} [[Portugal]] |{{sortname|Maria Amélia|Baptista|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Varela |first=Felipe Eduardo |date=20 Abril 2025 |title=Maria Amélia Baptista leva Portugal ao Miss Mundo com beleza e propósito |trans-title=Maria Amélia Baptista takes Portugal to Miss World with beauty and purpose |url=https://www.publico.pt/2025/04/20/publico-brasil/noticia/maria-amelia-baptista-leva-portugal-miss-mundo-beleza-proposito-2130343 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250421050518/https://www.publico.pt/2025/04/20/publico-brasil/noticia/maria-amelia-baptista-leva-portugal-miss-mundo-beleza-proposito-2130343 |archive-date=21 Abril 2025 |access-date=15 Mayo 2025 |website=Público |language=pt}}</ref> |26 |[[Lisboa]] |- |{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]] |{{sortname|Agathe |Cauet|nolink=1}}<ref>{{cite web |last=Rodriguez |first=Clément |date=10 Marso 2025 |title=Agathe Cauet représentante de la France à Miss Monde 2025 : "Je suis encore sous le coup de l'émotion" |trans-title=Agathe Cauet, France's representative at Miss World 2025: "I'm still emotional" |url=https://www.programme-tv.net/news/evenement/miss-france-miss-france/373274-agathe-cauet-representante-de-la-france-a-miss-monde-2025-je-suis-encore-sous-le-coup-de-l-emotion/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250312081335/https://www.programme-tv.net/news/evenement/miss-france-miss-france/373274-agathe-cauet-representante-de-la-france-a-miss-monde-2025-je-suis-encore-sous-le-coup-de-l-emotion/ |archive-date=12 Marso 2025 |access-date=12 Marso 2025 |work=Télé-Loisirs |language=fr}}</ref> |26 |[[Lille]] |- |{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]] |{{sortname|Mayra |Delgado|nolink=1}}<ref>{{cite web |date=10 Nobyembre 2024 |title=Candidata del Distrito Nacional gana Miss Mundo Dominicana |url=https://ntelemicro.com/candidata-del-distrito-nacional-gana-miss-mundo-dominicana-2/ |access-date=22 Nobyembre 2024 |work=Noticias Telemicro |language=es |archive-date=2024-11-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241110151912/https://ntelemicro.com/candidata-del-distrito-nacional-gana-miss-mundo-dominicana-2/ |url-status=dead }}</ref> |23 |[[Santo Domingo, Republikang Dominikano|Santo Domingo]] |- |{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]] |{{sortname|Adéla|Štroffeková|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=11 Mayo 2024 |title=Miss Czech Republic 2024 se stala studentka Adéla Štroffeková z Prahy |trans-title=Miss Czech Republic 2024 is student Adéla Štroffeková from Prague |url=https://www.idnes.cz/zpravy/revue/modelky/miss-czech-republic-2024-adela-stroffekova-finale.A240511_173019_missamodelky_nh |archive-url=https://web.archive.org/web/20250416184423/https://www.idnes.cz/zpravy/revue/modelky/miss-czech-republic-2024-adela-stroffekova-finale.A240511_173019_missamodelky_nh |archive-date=16 Abril 2025 |access-date=12 Mayo 2024 |website=iDNES.cz |language=Tseko}}</ref> |22 |[[Praga]] |- |{{flagicon|ROM}} [[Rumanya]] |{{sortname|Alexandra-Beatrice|Cătălin|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=3 Mayo 2025 |title=Introducing Miss World Romania 2025 |url=https://www.missworld.com/news/introducing-miss-world-romania-2025 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250503204307/https://www.missworld.com/news/introducing-miss-world-romania-2025 |archive-date=3 Mayo 2025 |access-date=15 Mayo 2025 |website=[[Miss World]] |language=en}}</ref> |23 |[[Bukarest]] |- |{{flagicon|ZAM}} [[Zambia|Sambia]] |{{sortname|Faith |Bwalya|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last= |first= |date=25 Abril 2025 |title=Faith Bwalya wins Miss World Zambia |url=https://www.heraldonline.co.zw/faith-bwalya-wins-miss-world-zambia/ |archive-url=https://archive.today/20250428041600/https://www.heraldonline.co.zw/faith-bwalya-wins-miss-world-zambia/ |archive-date=28 Abril 2025 |access-date=28 Abril 2025 |website=The Herald Online |language=en-US}}</ref> |24 |Kitwe |- |{{flagicon|SEN}} [[Senegal]] |{{sortname|Mame Fama|Gaye|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Diouf |first=Mouhamed |date=13 Hulyo 2024 |title=Election Miss Sénégal: Mame Fama Gaye de Fatick remporte la couronne |trans-title=Miss Senegal Election: Mame Fama Gaye from Fatick wins the crown |url=https://senego.com/election-miss-senegal-mame-faye-gaye-de-fatick-remporte-la-couronne-senego-tv_1723005.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220004718/https://senego.com/election-miss-senegal-mame-faye-gaye-de-fatick-remporte-la-couronne-senego-tv_1723005.html |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=13 Hulyo 2024 |website=Senego |language=fr-FR}}</ref> |24 |Fatick |- |{{flagicon|SRB}} [[Serbia|Serbiya]] |{{sortname|Aleksandra|Rutović|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Dojkić |first=Aleksandar |date=19 Hunyo 2024 |title=ALEKSANDRA RUTOVIĆ JE POBEDNICA MIS SRBIJE Ćerka čoveka koji je osuđen zbog ranjavanja Peconija osvojila titulu najlepše devojke |trans-title=ALEKSANDRA RUTOVIĆ IS THE WINNER OF MISS SERBIA The daughter of the man who was convicted for wounding Peconi won the title of the most beautiful girl |url=https://www.blic.rs/zabava/aleksandra-rutovic-je-pobednica-mis-srbije-cerka-coveka-koji-je-osuden-zbog/dvygwvf |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220015826/https://www.blic.rs/zabava/aleksandra-rutovic-je-pobednica-mis-srbije-cerka-coveka-koji-je-osudjen-zbog/dvygwvf |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=20 Hunyo 2024 |website=Blic |language=sr}}</ref> |25 |[[Belgrado|Belgrade]] |- |{{flagicon|Sierra Leone}} [[Sierra Leone]] |{{sortname|Lachaveh |Davies|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=29 Abril 2025 |title=Lachaeveh A. K. Davies Crowned Miss Sierra Leone 2025 |url=https://www.sierraleonemonitor.com/lachaeveh-davies-crowned-miss-sierra-leone/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250515131035/https://www.sierraleonemonitor.com/lachaeveh-davies-crowned-miss-sierra-leone/ |archive-date=15 Mayo 2025 |access-date=2 Mayo 2025 |website=Sierra Leone Monitor |language=en-GB}}</ref> |23 |[[Freetown]] |- |{{Flagicon|Zimbabwe}} [[Zimbabwe|Simbabwe]] |{{sortname|Courtney |Jongwe|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=1 Disyembre 2024 |title=Meet new Miss Zim World |url=https://www.herald.co.zw/meet-new-miss-zim-world/ |access-date=9 Disyembre 2024 |website=The Herald |language=en |archive-date=1 Disyembre 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241201152010/https://www.herald.co.zw/meet-new-miss-zim-world/ |url-status=dead }}</ref> |23 |Mutare |- |{{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]] |{{sortname|Katerina|Delvina|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=27 Abril 2025 |title=Nhan sắc “hội chị em” Đông Nam Á tại Miss World 2025, đại diện Thái Lan nổi bật |trans-title=The beauty of Southeast Asian "sisterhood" at Miss World 2025, Thailand's representative stands out |url=https://hoahoctro.tienphong.vn/nhan-sac-hoi-chi-em-dong-nam-a-tai-miss-world-2025-dai-dien-thai-lan-noi-bat-post1737437.tpo |archive-url=https://web.archive.org/web/20250504104445/https://hoahoctro.tienphong.vn/nhan-sac-hoi-chi-em-dong-nam-a-tai-miss-world-2025-dai-dien-thai-lan-noi-bat-post1737437.tpo |archive-date=4 Mayo 2025 |access-date=15 Mayo 2025 |website=Hoa học trò |language=vi}}</ref> |28 |Singapura |- |{{flagicon|SOM}} [[Somalia|Somalya]] |{{sortname|Zainab|Jama|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last= |first= |date=24 Marso 2025 |title=Miss World Somalia 2025 |url=https://www.missworld.com/news/miss-world-somalia-2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250409202555/https://www.missworld.com/news/miss-world-somalia-2025 |archive-date=9 Abril 2025 |access-date=6 Abril 2025 |website=[[Miss World]] |language=en}}</ref> |23 |[[Mogadishu]] |- |{{flagicon|SRI}} [[Sri Lanka]] |{{sortname|Anudi|Gunasekara|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=7 Agosto 2024 |title=Mr. and Miss World Sri Lanka 2024 |url=https://www.dailymirror.lk/life/Mr-and-Miss-World-Sri-Lanka-2024/243-288964 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250119111404/https://www.dailymirror.lk/life/Mr-and-Miss-World-Sri-Lanka-2024/243-288964 |archive-date=19 Enero 2025 |access-date=24 Agosto 2024 |website=Daily Mirror |language=en}}</ref> |25 |[[Colombo]] |- |{{flagicon|SUR}} [[Surinam|Suriname]] |{{sortname|Chenella|Rozendaal|nolink=1}}<ref>{{Cite news |date=16 Abril 2025 |title=Miss Suriname 2025 en Miss World Suriname 2025 bezoeken president |language=Dutch |trans-title=Miss Suriname 2025 and Miss World Suriname 2025 visit president |website=Times of Suriname |url=https://www.surinametimes.com/artikel/miss-suriname-2025-en-miss-world-suriname-2025-bezoeken-president |url-status=live |access-date=15 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250416133106/https://www.surinametimes.com/artikel/miss-suriname-2025-en-miss-world-suriname-2025-bezoeken-president |archive-date=16 Abril 2025}}</ref> |21 |[[Paramaribo]] |- |{{flagicon|SWE}} [[Sweden|Suwesya]] |{{sortname|Isabelle |Åhs|nolink=1}}<ref>{{Cite news |date=7 Mayo 2025 |title=Isabelle, 20, vill bli präst – och skönhetsdrottning |language=sw |trans-title=Isabelle, 20, wants to be a priest – and a beauty queen |work=Expressen |url=https://www.expressen.se/nyheter/varlden/isabelle-20-vill-bli-prast-och-skonhetsdrottning/ |url-status=live |access-date=15 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250509030235/https://www.expressen.se/nyheter/varlden/isabelle-20-vill-bli-prast-och-skonhetsdrottning/ |archive-date=9 Mayo 2025}}</ref> |20 |Malmo |- |{{flagicon|THA}} [[Taylandiya]] |{{sortname|Suchata|Chuangsri|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Adina |first=Armin P. |date=23 Abril 2025 |title=Thai queen stripped of Miss Universe placement after coronation as Miss World rep |url=https://entertainment.inquirer.net/607081/thai-queen-stripped-of-miss-universe-placement-after-coronation-as-miss-world-rep |archive-url=https://web.archive.org/web/20250424043553/https://web.archive.org/web/20250424043553/https://entertainment.inquirer.net/607081/thai-queen-stripped-of-miss-universe-placement-after-coronation-as-miss-world-rep |archive-date=24 Abril 2025 |access-date=28 Abril 2025 |website=[[Philippine Daily Inquirer]] |language=en}}</ref> |22 |[[Bangkok]] |- |{{flagicon|ZAF}} [[Timog Aprika]] |{{sortname|Zoalize|Jansen van Rensburg|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Mashamaite |first=Modiegi |date=6 Oktubre 2024 |title=18-year-old Zoalize Jansen van Rensburg is Miss World South Africa |url=https://www.timeslive.co.za/lifestyle/2024-10-06-18-year-old-zolalize-van-rensburg-is-miss-world-south-africa/#google_vignette |archive-url=https://web.archive.org/web/20250222235745/https://www.timeslive.co.za/lifestyle/2024-10-06-18-year-old-zolalize-van-rensburg-is-miss-world-south-africa/#google_vignette |archive-date=22 Pebrero 2025 |access-date=24 Oktubre 2024 |work=Times Live |language=en}}</ref> |19 |[[Johannesburgo]] |- |{{flagicon|South Sudan}} [[Timog Sudan]] |{{sortname|Ayom Tito|Mathiech|nolink=1}}<ref>{{cite web |date=23 April 2025 |title=Introducing Miss World South Sudan 2025 |url=https://www.missworld.com/news/introducing-miss-world-south-sudan-2025 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250424052547/https://www.missworld.com/news/introducing-miss-world-south-sudan-2025 |archive-date=24 April 2025 |access-date=24 April 2025 |work=[[Miss World]] |language=en}}</ref> |24 |Gogrial East County |- |{{flagicon|TOG}} [[Togo]] |{{sortname|Nathalie|Yao-Amuama|nolink=1}}<ref>{{cite news |date=3 Disyembre 2023 |title=University Student crowned Miss Togo 2024 |language=en |agency=PanAfrican News Agency |url=https://www.panapress.com/University-Student-crowned-Miss--a_630758417-lang2.html |url-access=subscription |access-date=29 Mayo 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220024006/https://www.panapress.com/University-Student-crowned-Miss--a_630758417-lang2.html |archive-date=20 Pebrero 2025}}</ref> |21 |[[Lomé]] |- |{{flagicon|TRI}} [[Trinidad at Tobago]] |{{sortname|Anna-Lise|Nanton|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Ghouralal |first=Darlisa |date=24 Hunyo 2024 |title=Anna-Lise Nanton is T&T's new Miss World representative |url=https://tt.loopnews.com/content/anna-lise-nanton-tts-new-miss-world-representative |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20240907105018/https://tt.loopnews.com/content/anna-lise-nanton-tts-new-miss-world-representative |archive-date=7 Setyembre 2024 |access-date=30 Hunyo 2024 |website=Loop News |language=en}}</ref> |23 |Santa Cruz |- |{{flagicon|CHI}} [[Chile|Tsile]] |{{sortname|Francisca|Lavandero|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Poblete |first=Valentina Espinoza |date=20 Oktubre 2024 |title=La modelo y piloto, Francisca Lavandero, es la nueva Miss Mundo Chile 2024: "El cielo no es el límite" |trans-title=Model and pilot Francisca Lavandero is the new Miss World Chile 2024: "The sky is not the limit" |url=https://www.biobiochile.cl/noticias/espectaculos-y-tv/notas-espectaculos-tv/2024/10/20/la-modelo-y-piloto-francisca-lavandero-es-la-nueva-miss-mundo-chile-2024-el-cielo-no-es-el-limite.shtml |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220015705/https://www.biobiochile.cl/noticias/espectaculos-y-tv/notas-espectaculos-tv/2024/10/20/la-modelo-y-piloto-francisca-lavandero-es-la-nueva-miss-mundo-chile-2024-el-cielo-no-es-el-limite.shtml |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=24 Oktubre 2024 |website=BioBioChile |language=es}}</ref> |23 |Los Ángeles |- |{{flagicon|CHN}} [[Tsina]] |{{sortname|Wanting|Liu|nolink=1}}<ref>{{Cite news |date=25 Mayo 2023 |title=世界小姐中国区总决赛:厦门20岁女生摘冠冠 |language=zh |trans-title=20-year old from Xiamen wins |work=Xiamen Daily |url=https://epaper.xmnn.cn/xmrb/20230525/202305/t20230525_5561904.htm |url-status=live |access-date=15 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230811204035/https://epaper.xmnn.cn/xmrb/20230525/202305/t20230525_5561904.htm |archive-date=11 Agosto 2023}}</ref> |21 |[[Weifang]] |- |{{flagicon|TUN}} [[Tunisya]] |{{sortname|Lamis|Redissi|nolink=1}}<ref>{{cite web |date=24 Pebrero 2025 |title=Miss Tunisie 2025 : Qui est Lamis Rdissi, la nouvelle étoile de Djerba ? |trans-title=Miss Tunisia 2025: Who is Lamis Rdissi, the new star of Djerba? |url=https://www.tuniscope.com/ar/article/401314/tunisie/actualites/lamis-rdissi-460910 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250415024024/https://www.tuniscope.com/ar/article/401314/tunisie/actualites/lamis-rdissi-460910 |archive-date=15 Abril 2025 |access-date=12 Marso 2025 |work=Tuniscope |language=fr}}</ref> |23 |Djerba |- |{{flagicon|TUR}} [[Turkiya]] |{{sortname|İdil|Bilgen|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=12 Setyembre 2024 |title=İdil Bilgen kimdir, nereli? Miss Turkey 1.'si İdil Bilgen'in ailesi ve hayatı |trans-title=Who is İdil Bilgen, where is she from? The family and life of 2024 Miss Turkey winner İdil Bilgen |url=https://www.milliyet.com.tr/galeri/idil-bilgen-kimdir-nereli-miss-turkey-1-si-idil-bilgenin-ailesi-ve-hayati-7188712/1 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220031227/https://www.milliyet.com.tr/galeri/idil-bilgen-kimdir-nereli-miss-turkey-1-si-idil-bilgenin-ailesi-ve-hayati-7188712/1 |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=13 Setyembre 2024 |website=Milliyet |language=tr}}</ref> |24 |[[Istanbul]] |- |{{flagicon|UGA}} [[Uganda]] |{{sortname|Natasha|Nyonyozi|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Asingwire |first=Mzee |date=4 Agosto 2024 |title=Who is Natasha Nyonyozi, Miss Uganda 2024/25? |url=https://www.pulse.ug/entertainment/celebrities/miss-uganda-natasha-nyonyozi/146g8bk |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220040113/https://www.pulse.ug/articles/entertainment/celebrities/miss-uganda-natasha-nyonyozi-names-favourite-ugandan-singer-2024102821410996942 |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=4 Agosto 2024 |website=Pulse Uganda |language=en}}</ref> |23 |Kabale |- |{{Flagicon|Ukraine}} [[Ukranya]] |{{sortname|Maria |Melnychenko|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last= |date=6 Disyembre 2024 |title=20-year-old model won the title of "Miss Ukraine 2024" |url=https://unn.ua/en/news/20-year-old-model-maria-melnichenko-won-the-title-of-miss-ukraine-2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220010031/https://unn.ua/en/news/20-year-old-model-maria-melnichenko-won-the-title-of-miss-ukraine-2024 |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=9 Disyembre 2024 |website=Ukrainian News Agency |language=en}}</ref> |20 |[[Kyiv]] |- |{{flagicon|HUN}} [[Unggriya|Unggarya]] |{{sortname|Andrea|Katzenbach|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Knap |first=Zoltán |date=23 Hunyo 2024 |title=Így ünnepelt a Magyarország Szépe nyertese |trans-title=This is how the winner of Hungary's Szépe celebrated |url=https://www.blikk.hu/galeria/magyarorszag-szepe-nyertes-fotok/rzh2qs5 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220013006/https://www.blikk.hu/galeria/magyarorszag-szepe-nyertes-fotok/rzh2qs5 |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=24 Hunyo 2024 |website=Blikk |language=hu}}</ref> |23 |Kiskőrös |} == Mga tala == <references group="lower-alpha" responsive="1"></references> == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Panlabas na kawing == * {{Official website|https://www.missworld.com/}} {{Miss World}} [[Kategorya:Miss World]] 02hcxvw6l1oxhtfg1gbcgzyyplmgesg 2168128 2168081 2025-07-10T04:01:44Z Allyriana000 119761 2168128 wikitext text/x-wiki {{Infobox beauty pageant |name=Miss World 2025 |image=Opal Suchata.jpg |caption=Suchata Chuangsri |venue=HITEX Exhibition Centre, [[Hyderabad]], [[Telangana]], Indiya |date=31 Mayo 2025 |broadcaster={{Hlist|Miss World|SonyLIV<ref>{{Cite news|last=Gupta|first=Muskan|date=9 Mayo 2025|title=Miss World 2025: How, when and where to grab entry pass of 72nd edition beauty pageant in Hyderabad|url=https://www.indiatvnews.com/lifestyle/news/miss-world-2025-how-when-and-where-to-grab-entry-pass-of-72nd-edition-beauty-pageant-in-hyderabad-2025-05-09-989487|access-date=15 Mayo 2025|website=[[India TV News]]|language=en|archive-date=10 Mayo 2025|archive-url=https://web.archive.org/web/20250510045135/https://www.indiatvnews.com/lifestyle/news/miss-world-2025-how-when-and-where-to-grab-entry-pass-of-72nd-edition-beauty-pageant-in-hyderabad-2025-05-09-989487|url-status=live}}</ref>}} |presenters={{Hlist|Sachiin Khumbar|[[Stephanie Del Valle]]}} |entrants=108 |placements=40 |debuts= |withdrawals={{Hlist|Eslobakya|Guniya-Bissaw|Irak|Kosta Rika|Lesoto|Liberya|Makaw|Maruekos|Noruwega|Tansaniya|Timog Korea|Urugway}} |returns={{Hlist|Albanya|Armenya|Gineang Ekwatoriyal|Hilagang Masedonya|Kirgistan|Letonya|Sambia|Suriname}} |before=[[Miss World 2023|2023]] |next=[[Miss World 2026|2026]]|winner='''[[Suchata Chuangsri]]'''|represented={{flagu|Taylandiya}}}} Ang '''Miss World 2025''' ay ang ika-72 edisyon ng [[Miss World]] pageant na naganap sa HITEX Exhibition Centre, [[Hyderabad, India|Hyderabad]], [[Telangana]], Indiya noong 31 Mayo 2025.<ref>{{Cite web |date=6 Mayo 2025 |title=Miss World Pageant 2025: Date, venue and other things to know |url=https://www.cnbctv18.com/travel/lifestyle/miss-world-pageant-2025-date-venue-and-other-things-to-know-19599725.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20250506151959/https://www.cnbctv18.com/travel/lifestyle/miss-world-pageant-2025-date-venue-and-other-things-to-know-19599725.htm/ |archive-date=6 Mayo 2025 |access-date=15 Mayo 2025 |website=CNBC TV18 |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Bracamonte |first=Earl D. C. |date=23 Pebrero 2025 |title=Miss World 2025 to be held in India |url=https://www.philstar.com/lifestyle/fashion-and-beauty/2025/02/23/2423603/miss-world-2025-be-held-india |archive-url=https://web.archive.org/web/20250223030221/https://www.philstar.com/lifestyle/fashion-and-beauty/2025/02/23/2423603/miss-world-2025-be-held-india |archive-date=23 Pebrero 2025 |access-date=15 Mayo 2025 |website=[[Philippine Star]]}}</ref><ref>{{Cite web |date=27 Mayo 2025 |title=Miss World 2025 Finale: Hyderabad to Crown Global Beauty Queen on May 31 |url=https://www.deccanherald.com/india/telangana/miss-world-2025-set-for-grand-finale-on-may-31-after-a-month-long-rigorous-challenges-3559262 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250530124424/https://www.deccanherald.com/india/telangana/miss-world-2025-set-for-grand-finale-on-may-31-after-a-month-long-rigorous-challenges-3559262 |archive-date=30 Mayo 2025 |access-date=31 Mayo 2025 |website=Deccan Herald |language=en}}</ref> Pagkatapos ng kompetisyon, kinoronahan ni [[Krystyna Pyszková]] ng Republikang Tseko si [[Suchata Chuangsri]] ng Taylandiya bilang Miss World 2025. Ito ang unang beses na nanalo ang Taylandiya sa Miss World.<ref>{{Cite web |last=Adina |first=Armin P. |date=1 Hunyo 2025 |title=Suchata Chuangsri of Thailand crowned Miss World 2025 in India |url=https://entertainment.inquirer.net/612612/suchata-chuangsri-of-thailand-crowned-miss-world-2025-in-india |archive-url=https://web.archive.org/web/20250602115637/https://entertainment.inquirer.net/612612/suchata-chuangsri-of-thailand-crowned-miss-world-2025-in-india |archive-date=2 Hunyo 2025 |access-date=31 Mayo 2025 |website=[[Philippine Daily Inquirer]] |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=31 Mayo 2025 |title=Miss Thailand Opal Suchata Crowned Miss World 2025 In Hyderabad |url=https://www.ndtv.com/world-news/miss-thailand-opal-suchata-crowned-miss-world-2025-after-grand-finale-in-hyderabad-8556174 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250604150145/https://www.ndtv.com/world-news/miss-thailand-opal-suchata-crowned-miss-world-2025-after-grand-finale-in-hyderabad-8556174 |archive-date=4 Hunyo 2025 |access-date=1 Hunyo 2025 |website=NDTV |language=en}}</ref> Nagtapos bilang first runner-up si Hasset Dereje Admassu ng Etiyopiya, habang nagtapos bilang second runner-up si Maja Klajda ng Polonya.<ref>{{Cite web |date=2 Hunyo 2025 |title=Miss World Africa: How Admassu took Ethiopia to height of global pageantry |url=https://trt.global/afrika-english/article/1b5ed6c9a465 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250615153908/https://trt.global/afrika-english/article/1b5ed6c9a465 |archive-date=15 Hunyo 2025 |access-date=10 Hulyo 2025 |website=TRT Global |language=en-af}}</ref> Mga kandidata mula sa 108 mga bansa at teritoryo ang lumahok sa kompetisyong ito.<ref>{{Cite web |last=Adina |first=Armin P. |date=29 Mayo 2025 |title=Miss World 2025: What to expect at the coronation show in India |url=https://entertainment.inquirer.net/612353/what-to-expect-at-the-miss-world-2025-coronation-show-in-india |archive-url=https://web.archive.org/web/20250610072014/https://entertainment.inquirer.net/612353/what-to-expect-at-the-miss-world-2025-coronation-show-in-india |archive-date=10 Hunyo 2025 |access-date=31 Mayo 2025 |website=[[Philippine Daily Inquirer]] |language=en}}</ref> Pinangunahan nina Sachiin Khumbar, [[Miss World 2016]] [[Stephanie del Valle|Stephanie Del Valle]] ang kompetisyon.<ref>{{Cite news |last=Mallick |first=Gyanisha |date=30 Mayo 2025 |title=The 72nd Miss World Grand Final Set to Happen in Telangana. Here is all you need to know about it |language=en |website=The Hans India |url=https://www.thehansindia.com/cinema/the-72nd-miss-world-grand-final-set-to-happen-in-telangana-here-is-all-you-need-to-know-about-it-975614 |access-date=31 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250531214941/https://www.thehansindia.com/cinema/the-72nd-miss-world-grand-final-set-to-happen-in-telangana-here-is-all-you-need-to-know-about-it-975614 |archive-date=31 Mayo 2025}}</ref> Nagtanghal sila Jacqueline Fernandez, at Ishaan Khatter sa edisyong ito. == Kasaysayan == [[Talaksan:HitexIcon.jpg|thumb|HITEX Exhibition Centre, ang lokasyon ng Miss World 2025]] === Lokasyon at petsa ng kompetisyon === Noong 19 Pebrero 2025, inihayag ng Miss World Organization sa kanilang mga ''social media account'' na magaganap ang edisyong ito sa [[Hyderabad, India|Hyderabad]], [[Telangana]], Indiya mula 7 Mayo hanggang 31 Mayo 2025.<ref>{{Cite web |date=19 Pebrero 2025 |title=Miss World returns to India, this time in Telangana! |url=https://www.femina.in/beauty-pageants/miss-world/miss-world-returns-to-india-this-time-in-telangana/articleshow/151196484.cms |archive-url=https://web.archive.org/web/20250219184649/https://www.femina.in/beauty-pageants/miss-world/miss-world-returns-to-india-this-time-in-telangana/articleshow/151196484.cms |archive-date=19 Pebrero 2025 |access-date=19 Pebrero 2025 |website=Femina |language=en}}</ref><ref>{{Cite news |last=Mohammed |first=Syed |date=19 Pebrero 2025 |title=Telangana to host Miss World Pageant-2025 from May 4 |language=en-IN |work=The Hindu |url=https://www.thehindu.com/news/national/telangana/telangana-to-host-miss-world-pageant-2025-from-may-4/article69239159.ece |access-date=19 Pebrero 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250219184833/https://www.thehindu.com/news/national/telangana/telangana-to-host-miss-world-pageant-2025-from-may-4/article69239159.ece |archive-date=19 Pebrero 2025 |issn=0971-751X}}</ref><ref>{{Cite web |last=Eaty |first=Neelima |date=7 Mayo 2025 |title=51 contestants, including Miss Ukraine, arrive in Hyderabad for 72nd Miss World festival |url=https://hyderabadmail.com/miss-world-2025-hyderabad-arrivals-2/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250515131706/https://hyderabadmail.com/miss-world-2025-hyderabad-arrivals-2/ |archive-date=15 Mayo 2025 |access-date=15 Mayo 2025 |website=Hyderabad Mail |language=en-IN}}</ref> Sa isang ''press conference'' na naganap sa Tourism Plaza Hotel, Hyderabad noong 20 Marso 2025, inihayag ng Miss World Organization na magaganap ang kompetisyon sa HITEX Exhibition Centre sa Telangana.<ref>{{Cite web |last=Adina |first=Armin P. |date=22 Marso 2025 |title=What to expect in the 72nd Miss World Festival in Telangana, India |url=https://entertainment.inquirer.net/602542/what-to-expect-in-the-72nd-miss-world-festival-in-telangana-india |archive-url=https://web.archive.org/web/20250411013726/https://entertainment.inquirer.net/602542/what-to-expect-in-the-72nd-miss-world-festival-in-telangana-india |archive-date=11 Abril 2025 |access-date=23 Marso 2025 |website=[[Philippine Daily Inquirer]] |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Adina |first=Armin P. |date=21 Marso 2025 |title=Telangana, India, to beef up security for Miss World 2025 pageant in May |url=https://entertainment.inquirer.net/602446/telangana-india-to-beef-up-security-for-miss-world-2025-pageant-in-may |archive-url=https://web.archive.org/web/20250407104217/https://entertainment.inquirer.net/602446/telangana-india-to-beef-up-security-for-miss-world-2025-pageant-in-may |archive-date=7 Abril 2025 |access-date=23 Marso 2025 |website=[[Philippine Daily Inquirer]] |language=en}}</ref> Lilibutin din ng mga kandidata ang Telangana para sa iba't-ibang mga ''fast-track event''.<ref>{{Cite news |last=Singh |first=Siddharth Kumar |date=20 Marso 2025 |title=Miss World 2025 in Telangana to cost ₹54 crore, to be split between State and Miss World Limited |language=en-IN |work=The Hindu |url=https://www.thehindu.com/news/national/telangana/miss-world-2025-in-telangana-to-cost-54-crore-to-be-split-between-state-and-miss-world-limited/article69352529.ece |access-date=23 Marso 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250421141201/https://www.thehindu.com/news/national/telangana/miss-world-2025-in-telangana-to-cost-54-crore-to-be-split-between-state-and-miss-world-limited/article69352529.ece |archive-date=21 Abril 2025 |issn=0971-751X}}</ref> Noong Abril 2025, inihayag ng Miss World Organization na walang ilalabas na mga tiket para sa publiko, at ang kaganapan ay magiging isang kaganapang imbitasyon lamang.<ref>{{Cite news |last=Singh |first=Siddharth Kumar |date=9 Abril 2025 |title=‘Miss World 2025 in Telangana to be an invitation-only event, not ticketed’ |language=en-IN |work=The Hindu |url=https://www.thehindu.com/news/national/telangana/miss-world-2025-in-telangana-to-be-an-invitation-only-event-not-ticketed/article69430798.ece |access-date=11 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250419140534/https://www.thehindu.com/news/national/telangana/miss-world-2025-in-telangana-to-be-an-invitation-only-event-not-ticketed/article69430798.ece |archive-date=19 Abril 2025 |issn=0971-751X}}</ref> === Pagpili ng mga kalahok === Ang mga kalahok mula sa 108 bansa at teritoryo ay napili upang lumahok sa kompetisyon. Walong kandidata ang nailuklok matapos ang pag-urong ng orihinal na kandidata, at tatlo ang nailuklok dahil lumagpas na sa panunungkulan ng orihinal na kalahok ang petsa ng kompetisyon. ==== Mga pagpalit ==== Pinalitan ni Miss Czech Republic 2024 Adéla Štroffeková si Miss Czech Republic 2023 Justýna Zedníková bilang kandidata ng Republikang Tseko matapos maging runner-up si Zedníková sa [[Miss Supranational 2024]].<ref>{{Cite news |last=Vodičková |first=Lucie |date=31 Mayo 2023 |title=Nejkrásnější dívka ČR Justýna Zedníková se „missí nemoci“ a bulváru nebojí |language=Czech |trans-title=The most beautiful girl in the Czech Republic, Justýna Zedníková, is not afraid of "missing illness" and the tabloids |website=Jičínský deník |url=https://jicinsky.denik.cz/spolecnost/miss-world-justyna-zednikova.html |url-status=live |access-date=21 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230531103428/https://jicinsky.denik.cz/spolecnost/miss-world-justyna-zednikova.html |archive-date=31 Mayo 2023}}</ref><ref>{{cite news |date=7 Hulyo 2024 |title=Indonesia wins Miss Supranational 2024; PH in Top 12 |language=en |website=ABS-CBN News |url=https://news.abs-cbn.com/lifestyle/2024/7/6/indonesia-wins-miss-supranational-2024-ph-in-top-12-718 |url-status=live |access-date=21 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241215142727/https://www.abs-cbn.com/lifestyle/2024/7/6/indonesia-wins-miss-supranational-2024-ph-in-top-12-718 |archive-date=15 Disyembre 2024}}</ref> Iniluklok ang ''first runner-up'' ng Miss World Belize 2024 na si Shayari Morataya upang kumatawan sa kaniyang bansa matapos bumitiw si Miss World Belize 2024 Noelia Hernandez dahil sa hindi isiniwalat na dahilan.<ref>{{Cite web |date=24 Marso 2024 |title=Noelia Hernandez crowned Miss World Belize |url=https://caribbean.loopnews.com/content/noelia-hernandez-crowned-miss-world-belize |archive-url=https://archive.today/20250428040543/https://www.loopnews.com/content/noelia-hernandez-crowned-miss-world-belize/ |archive-date=28 Abril 2025 |access-date=23 Marso 2025 |website=Loop News |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last= |first= |date=24 Marso 2024 |title=Miss World Belize |url=https://www.missworld.com/news/miss-world-belize |archive-url=https://web.archive.org/web/20241220211900/https://www.missworld.com/news/miss-world-belize |archive-date=20 Disyembre 2024 |access-date=8 Abril 2025 |website=[[Miss World]] |language=en}}</ref> Dapat sanang lalahok si Ismeli Jarquín ng Nikaragwa sa edisyong ito.<ref>{{Cite web |date=10 Marso 2024 |title=Jinotega se lleva la corona de Miss Mundo Nicaragua 2024 |trans-title=Miss World Nicaragua 2024 is Ismeli Jarquín from Jinotega |url=https://nicaraguaactual.tv/nacionales/93943-miss-mundo-nicaragua-2024-jinotegana-ismeli-jarquin/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20241205131651/https://nicaraguaactual.tv/nacionales/93943-miss-mundo-nicaragua-2024-jinotegana-ismeli-jarquin |archive-date=5 Disyembre 2024 |access-date=23 Marso 2024 |website=Nicaragua Actual |language=es-CR}}</ref> Gayunpaman, dahil sa mga personal na kadahilanan, binitawan ni Jarquín ang kanyang titulo, at siya ay pinalitan ng kanyang ''first runner-up'' na si Julia Aguilar.<ref name=":0">{{Cite web |last=Acosta |first=Gloria |date=31 Mayo 2024 |title=Julia Aguilar asume la corona de Miss Mundo Nicaragua 2024 |trans-title=Julia Aguilar assumes the crown of Miss World Nicaragua 2024 |url=http://www.vostv.com.ni/farandula/36056-angela-aguilar-asume-la-corona-de-miss-mundo-nicar/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20240807130053/https://www.vostv.com.ni/farandula/36056-angela-aguilar-asume-la-corona-de-miss-mundo-nicar/ |archive-date=7 Agosto 2024 |access-date=1 Hunyo 2024 |website=Vos TV |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |date=5 Hunyo 2024 |title=Người đẹp Hoa hậu Thế giới bị nhận xét già nua so với tuổi 20 |trans-title=Miss World beauty queen is commented to look older than her 20 years old. |url=https://tienphong.vn/post-1643591.tpo |archive-url=https://web.archive.org/web/20241210222444/https://tienphong.vn/nguoi-dep-hoa-hau-the-gioi-bi-nhan-xet-gia-nua-so-voi-tuoi-20-post1643591.tpo |archive-date=10 Disyembre 2024 |access-date=3 Hulyo 2024 |website=Báo điện tử Tiền Phong |language=vi}}</ref> Kalaunan ay napagdesisyunan ni Aguilar na hindi lumahok sa Miss World,<ref>{{Cite web |last= |date=14 Pebrero 2025 |title=Hoa hậu bỏ thi, từ chối làm đối thủ của Ý Nhi |trans-title=Miss dropped out of the competition, refusing to be Y Nhi's opponent. |url=https://www.saostar.vn/nguoi-mau-hoa-hau/hoa-hau-bo-thi-tu-choi-lam-doi-thu-cua-y-nhi-202502140656178566.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250417133150/https://www.saostar.vn/nguoi-mau-hoa-hau/hoa-hau-bo-thi-tu-choi-lam-doi-thu-cua-y-nhi-202502140656178566.html |archive-date=17 Abril 2025 |access-date=8 Abril 2025 |website=Saostar.vn |language=vi}}</ref><ref>{{Cite web |date=15 Pebrero 2025 |title=Người đẹp Nicaragua bỏ thi Hoa hậu Thế giới 2025 |trans-title=Nicaraguan beauty drops out of Miss World 2025 |url=https://tienphong.vn/nguoi-dep-nicaragua-bo-thi-hoa-hau-the-gioi-2025-post1717362.tpo |archive-url=https://web.archive.org/web/20250415014952/https://tienphong.vn/nguoi-dep-nicaragua-bo-thi-hoa-hau-the-gioi-2025-post1717362.tpo |archive-date=15 Abril 2025 |access-date=8 Abril 2025 |website=Báo điện tử Tiền Phong |language=vi}}</ref> at isang bagong kompetisyon ang isinagawa upang piliin ang bagong kinatawan ng Nikaragwa sa Miss World. Nagwagi si Virmania Rodríguez bilang Miss Mundo Nicaragua 2025.<ref name="Nicaragua">{{Cite web |date=24 March 2025 |title=Estas son las cuatro reinas de belleza que representarán a Nicaragua en certámenes internacionales |trans-title=These are the four beauty queens who will represent Nicaragua in international pageants. |url=https://www.laprensani.com/2025/03/24/vida/3451413-estas-son-las-cuatro-reinas-de-belleza-que-representaran-a-nicaragua-en-certamenes-internacionales |archive-url=https://web.archive.org/web/20250416235429/https://www.laprensani.com/2025/03/24/vida/3451413-estas-son-las-cuatro-reinas-de-belleza-que-representaran-a-nicaragua-en-certamenes-internacionales |archive-date=16 Abril 2025 |access-date=8 Abril 2025 |website=La Prensa |language=es}}</ref> Pinalitan ni Miss World Japan 2024 Kiana Tomita si Miss World Japan 2023 Maya Negishi bilang kandidata ng Hapon dahil sa lumagpas na sa panunungkulan ni Negishi ang petsa ng kompetisyon.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=14 Enero 2025 |title=Miss World Japan 2024 |url=https://www.missworld.com/news/miss-world-japan-2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250416143341/https://www.missworld.com/news/miss-world-japan-2024 |archive-date=16 Abril 2025 |access-date=6 Abril 2025 |website=[[Miss World]] |language=en}}</ref><ref name="Japan">{{cite news |date=2 Oktubre 2024 |title=日本代表に冨田キアナさん ミス・ワールド世界大会へ |language=ja |trans-title=Kiana Tomita to represent Japan at Miss World competition |work=Fukui Shimbun |url=https://www.fukuishimbun.co.jp/articles/-/2143742 |url-status=live |access-date=15 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250425191751/https://www.fukuishimbun.co.jp/articles/-/2143742 |archive-date=25 Abril 2025}}</ref><ref>{{cite news |date=17 Oktubre 2023 |title=ミス・ワールド：日本代表に26歳のバレエダンサー、根岸茉矢さん 2021年に審査員特別賞を受賞 「応援されるよう精進したい」 |language=ja |trans-title=Miss World: Maya Negishi, a 26-year-old ballet dancer who will represent Japan, will receive the special jury award in 2021. ``I want to work hard so that I can be cheered on.'' |work=Mainichi Kirei |url=https://mainichikirei.jp/article/20231017dog00m100007000c.html |url-status=live |access-date=14 Marso 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231030181742/https://mainichikirei.jp/article/20231017dog00m100007000c.html |archive-date=30 Oktubre 2023}}</ref> Pinalitan ni Miss Polonia 2024 Maja Klajda si Ewa Jakubiec<ref>{{Cite web |last=Nawrocki |first=Dariusz |date=27 Nobyembre 2023 |title=Ewa Jakubiec - Miss Polonia 2023. Kamery TVP pokazały wnętrza jej mieszkania |trans-title=Ewa Jakubiec - Miss Polonia 2023. TVP cameras showed the interior of her apartment |url=https://pomorska.pl/ewa-jakubiec-miss-polonia-2023-kamery-tvp-pokazaly-wnetrza-jej-mieszkania/ar/c9-17838421 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241205132606/https://pomorska.pl/ewa-jakubiec-miss-polonia-2023-kamery-tvp-pokazaly-wnetrza-jej-mieszkania/ar/c9-17838421 |archive-date=5 Disyembre 2024 |access-date=23 Marso 2024 |website=Gazeta Pomorska |language=pl}}</ref> bilang kandidata ng Polonya dahil sa lumagpas na rin sa panunungkulan ni Jakubiec ang petsa ng kompetisyon.<ref name=":1">{{Cite web |date=28 Hunyo 2024 |title=Miss Polonia 2024 wybrana. Jury było jednogłośne |trans-title=Miss Polonia 2024 chosen. The jury was unanimous |url=https://plejada.pl/newsy/miss-polonia-2024-wybrana-zostala-nia-maja-klajda-kim-jest/6r20sq0 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240926033952/https://plejada.pl/newsy/miss-polonia-2024-wybrana-zostala-nia-maja-klajda-kim-jest/6r20sq0 |archive-date=26 Setyembre 2024 |access-date=29 Hunyo 2024 |website=Plejada |language=pl}}</ref><ref>{{Cite web |last=Dragon |first=Mirosław |date=30 Hunyo 2024 |title=Tak wyglądała gala finałowa Miss Polonia 2024. Maja Klajda najpiękniejszą Polką. Pochodząca z Kluczborka Emily Reng również zdobyła tytuł |trans-title=This is what the Miss Polonia 2024 final gala looked like. Maja Klajda is the most beautiful Polish woman. Emily Reng from Kluczbork also won the title |url=https://nto.pl/tak-wygladala-gala-finalowa-miss-polonia-2024-maja-klajda-najpiekniejsza-polka-pochodzaca-z-kluczborka-emily-reng-rowniez/ar/c6-18643579 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250415015739/https://nto.pl/tak-wygladala-gala-finalowa-miss-polonia-2024-maja-klajda-najpiekniejsza-polka-pochodzaca-z-kluczborka-emily-reng-rowniez/ar/c6-18643579 |archive-date=15 Abril 2025 |access-date=8 Abril 2025 |website=Nowa Trybuna Opolska |language=pl-PL}}</ref> Pinalitan din ni Miss Tunisie 2025 Lamis Redissi si Miss Tunisie 2023 Amira Afli bilang kandidata ng Tunisya dahil sa lumagpas na sa panunungkulan ni Afli ang petsa ng kompetisyon.<ref>{{Cite news |date=12 Pebrero 2023 |title=Amira Afli élue Miss Tunisie 2023 |language=fr |trans-title=Amira Afli elected Miss Tunisia 2023 |website=Mosaique FM |url=https://www.mosaiquefm.net/fr/national-tunisie/1134953/amira-afli-elue-miss-tunisie-2023 |url-status=live |access-date=15 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250101135607/https://www.mosaiquefm.net/fr/national-tunisie/1134953/amira-afli-elue-miss-tunisie-2023 |archive-date=1 Enero 2025}}</ref><ref>{{Cite web |date=13 Pebrero 2023 |title=Miss Centre élue Miss Tunisie pour l'année 2023. |trans-title=Miss Centre elected Miss Tunisia for the year 2023. |url=https://www.femmesmaghrebines.com/news/miss-centre-elue-miss-tunisie-pour-lannee-2023/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250418094307/https://www.femmesmaghrebines.com/news/miss-centre-elue-miss-tunisie-pour-lannee-2023/ |archive-date=18 Abril 2025 |access-date=15 Mayo 2025 |website=Femmes Maghrebines |language=fr}}</ref> Dapat sanang lalahok si Elvira Yordanova ng Bulgarya sa edisyong ito.<ref>{{Cite web |date=14 Oktubre 2024 |title=33-годишната Елена Виан стана "Мис Свят България" |url=https://www.24chasa.bg/index.php/ozhivlenie/article/19111659 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220031957/https://www.24chasa.bg/index.php/ozhivlenie/article/19111659 |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=14 Oktubre 2024 |work=24chasa |language=bg}}</ref> Gayunpaman, ilang araw matapos ang kanyang koronasyon, pumirma si Yordanova ng isang kontratang may bisa sa isang organisasyon na walang kaakibat sa Miss World Bulgaria Organization, dahilan upang siya ay bumitiw bilang Miss World Bulgaria. Siya ay pinalitan ni Teodora Miltenova.<ref name="BGR25">{{cite web |date=25 Abril 2025 |title=Introducing the new Miss World Bulgaria 2025 |url=https://www.missworld.com/news/introducing-the-new-miss-world-bulgaria-2025 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250425161108/https://www.missworld.com/news/introducing-the-new-miss-world-bulgaria-2025 |archive-date=25 Abril 2025 |access-date=28 Abril 2025 |work=[[Miss World]] |language=en}}</ref> Dapat sanang lalahok si Manita Hang ng Kambodya sa edisyong ito. Gayunpaman, dahil sa kanyang mga personal na tungkulin sa Estados Unidos, siya ay pinalitan ni Julia Russell.<ref>{{Cite web |last= |date=26 Marso 2025 |title=Cambodian Beauty announces reasons for withdrawal from Miss World 2025 competition |url=https://www.khmertimeskh.com/501660189/cambodian-beauty-announces-reasons-for-withdrawal-from-miss-world-2025-competition/ |archive-url=https://archive.today/20250428040904/https://www.khmertimeskh.com/501660189/cambodian-beauty-announces-reasons-for-withdrawal-from-miss-world-2025-competition/ |archive-date=28 Abril 2025 |access-date=31 Marso 2025 |website=Khmer Times |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |last= |first= |date=1 Abril 2025 |title=Miss World Cambodia 2025 |url=https://www.missworld.com/news/miss-world-cambodia-2025#:~:text=Julia%20Russell,%20an%2018-year,her%20dedication%20to%20social%20change. |archive-url=https://web.archive.org/web/20250415015815/https://www.missworld.com/news/miss-world-cambodia-2025#:~:text=Julia%20Russell,%20an%2018-year,her%20dedication%20to%20social%20change. |archive-date=15 Abril 2025 |access-date=6 Abril 2025 |website=[[Miss World]] |language=en}}</ref> Dapat sanang lalahok si Latecia Bush ng Kapuluang Kayman sa edisyong ito.<ref>{{Cite web |date=3 Abril 2025 |title=Miss World Cayman Islands title revoked ahead of global pageant to be held in India |url=https://www.femina.in/beauty-pageants/others/miss-world-cayman-islands-title-revoked-ahead-of-global-pageant-to-be-held-in-india/articleshow/151342979.cms |archive-url=https://web.archive.org/web/20250415020547/https://www.femina.in/beauty-pageants/others/miss-world-cayman-islands-title-revoked-ahead-of-global-pageant-to-be-held-in-india/articleshow/151342979.cms |archive-date=15 Abril 2025 |access-date=12 Abril 2025 |website=Femina |language=en}}</ref> Gayunpaman, dahil sa hindi isiniwalat na dahilan, siya ay pinalitan ng kanyang na si Jada Ramoon.<ref>{{Cite web |last=Gallego |first=Shanda |date=29 Oktubre 2024 |title=One night, three queens at Miss World Cayman Islands pageant |url=https://www.caymancompass.com/2024/10/29/one-night-three-queens-at-miss-world-cayman-islands-pageant/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250416183947/https://www.caymancompass.com/2024/10/29/one-night-three-queens-at-miss-world-cayman-islands-pageant/ |archive-date=16 Abril 2025 |access-date=9 Disyembre 2024 |website=Cayman Compass |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Gallego |first=Shanda |date=1 Abril 2025 |title=Latecia Bush stripped of Miss World Cayman Islands title |url=https://www.caymancompass.com/2025/04/01/latecia-bush-stripped-of-miss-world-cayman-islands-title/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250426062130/https://www.caymancompass.com/2025/04/01/latecia-bush-stripped-of-miss-world-cayman-islands-title/ |archive-date=26 Abril 2025 |access-date=2 Abril 2025 |website=Cayman Compass |language=en}}</ref> Dapat sanang lalahok si Ariet Sanjarova ng Kirgistan sa edisyong ito.<ref>{{Cite web |date=26 Hulyo 2024 |title=Сразу 3 девушки стали «Мисс Кыргызстан 2024». Фото |trans-title=Three girls became "Miss Kyrgyzstan 2024" at once. Photo |url=https://culture.akipress.org/news:2138412 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241205132756/https://culture.akipress.org/news:2138412 |archive-date=5 Disyembre 2024 |access-date=27 Hulyo 2024 |website=AKIpress}}</ref><ref>{{Cite web |last=Herlina |first=Ratna |date=26 Marso 2025 |title=7 Potret Ariet Sanjarova Miss World Kyrgyzstan 2024, Penuh Pesona! |trans-title=7 Portraits of Ariet Sanjarova Miss World Kyrgyzstan 2024, Full of Charm! |url=https://www.idntimes.com/men/ladies/ratna-herlina/potret-ariet-sanjarova-miss-world-kyrgyzstan-2024-c1c2 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250415020459/https://www.idntimes.com/men/ladies/ratna-herlina/potret-ariet-sanjarova-miss-world-kyrgyzstan-2024-c1c2 |archive-date=15 Abril 2025 |access-date=11 Abril 2025 |website=IDN Times |language=id}}</ref> Gayunpaman, dahil sa pagpalit ng organisasyong may hawak ng prangkisa para sa Miss World sa Kirgistan, iniluklok ng bagong may-hawak ng prangkisa si Aizhan Chanacheva bilang kinatawan ng Kirgistan. Iniluklok si Wenna Rumnah upang kumatawan sa Mawrisyo matapos bumitiw si Miss Mauritius 2023 Kimberly Joseph dahil sa hindi isiniwalat na dahilan.<ref>{{cite news |date=28 Nobyembre 2023 |title=Miss Mauritius 2023 : le sacre de Kimberley Joseph |language=fr |trans-title=Miss Mauritius 2023: the coronation of Kimberley Joseph |work=Le Mauricien |url=https://www.lemauricien.com/le-mauricien/miss-mauritius-2023-le-sacre-de-kimberley-joseph/614955/ |url-status=live |access-date=23 Marso 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231230111630/https://www.lemauricien.com/le-mauricien/miss-mauritius-2023-le-sacre-de-kimberley-joseph/614955/ |archive-date=30 Disyembre 2023}}</ref><ref>{{Cite web |last=Khôi |first=Minh |date=27 Abril 2025 |title=Một hoa hậu bị tước quyền thi Miss World vì cáo buộc cầm vũ khí đe dọa hàng xóm |trans-title=A beauty queen was stripped of her right to compete in Miss World for allegedly holding a weapon and threatening her neighbors |url=https://www.vietnam.vn/en/mot-hoa-hau-bi-tuoc-quyen-thi-miss-world-vi-cao-buoc-cam-vu-khi-de-doa-hang-xom |archive-url=https://web.archive.org/web/20250710023852/https://www.vietnam.vn/en/mot-hoa-hau-bi-tuoc-quyen-thi-miss-world-vi-cao-buoc-cam-vu-khi-de-doa-hang-xom |archive-date=10 Hulyo 2025 |access-date=10 Hulyo 2025 |website=VietNamNet |language=vi |via=Vietnam.vn}}</ref><ref>{{Cite web |last=Chatigan |first=Jonathan André |date=26 Abril 2025 |title=Kimberly Joseph sur la touche |trans-title=Kimberly Joseph on the sidelines |url=https://lexpress.mu/s/kimberly-joseph-sur-la-touche-544672 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250426213609/https://lexpress.mu/s/kimberly-joseph-sur-la-touche-544672 |archive-date=26 Abril 2025 |access-date=28 Abril 2025 |website=L'Express |language=fr}}</ref> Sa kalagtinaan ng kompetisyon, bumitiw si Milla Magee ng Inglatera dahil sa hindi isiniwalat na dahilan.<ref>{{Cite web |last=Johnston |first=Jenny |date=26 Mayo 2024 |title=How Milla became the first plus-size Miss England |url=https://www.dailymail.co.uk/femail/article-13459403/Milla-beat-fat-shaming-bullies-plus-size-Miss-England.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220024936/https://www.dailymail.co.uk/femail/article-13459403/Milla-beat-fat-shaming-bullies-plus-size-Miss-England.html |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=29 Mayo 2024 |website=Mail Online |language=en}}</ref><ref>{{cite news |author1=Adam Dutton |author2=Shannon Brown |date=19 Mayo 2025 |title=Cornwall's Miss England pulls out of Miss World pageant for 'personal reasons' |language=en |work=Cornwall Live |url=https://www.cornwalllive.com/news/cornwall-news/cornwalls-miss-england-pulls-out-10195091 |url-status=live |access-date=20 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250519193307/https://www.cornwalllive.com/web/20250519193307/https://www.cornwalllive.com/news/cornwall-news/cornwalls-miss-england-pulls-out-10195091 |archive-date=19 Mayo 2025}}</ref> Siya ay pinalitan ni Charlotte Grant. ==== Mga unang pagsali, pagbalik, at pag-urong sa kompetisyon ==== Babalik sa edisyong ito ang mga bansang Hilagang Masedonya na huling sumali noong [[Miss World 2015|2015]] (bilang Masedonya);<ref name=":4">{{Cite news |date=8 Mayo 2025 |title=Чарна Невзати ќе ја претставува Македонија на Мис на светот |language=mk |trans-title=Charna Nevzati will represent Macedonia at Miss World |work=Kajgana |url=https://kajgana.com/magazin/stil/charna-nevzati-ke-ja-pretstavuva-makedonija-na-mis-na-svetot |url-status=live |access-date=15 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250511205313/https://kajgana.com/magazin/stil/charna-nevzati-ke-ja-pretstavuva-makedonija-na-mis-na-svetot |archive-date=11 Mayo 2025}}</ref> Rumanya na huling sumali noong [[Miss World 2017|2017]]; Letonya at Sambia na huling sumali noong [[Miss World 2018|2018]];<ref>{{Cite news |date=2 Abril 2025 |title=Latvia 2025 |language=English |work=[[Miss World]] |url=https://www.missworld.com/contestants/72ndmissworld/latvia-2025 |access-date=11 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250416204709/https://www.missworld.com/contestants/72ndmissworld/latvia-2025 |archive-date=16 Abril 2025}}</ref><ref>{{Cite news |date=21 Abril 2025 |title=Kalulushi produces a Miss Universe Zambia |language=en |website=The Zambian Observer |url=https://zambianobserver.com/kalulushi-produces-a-miss-universe-zambia/ |access-date=21 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250424194536/https://zambianobserver.com/kalulushi-produces-a-miss-universe-zambia/ |archive-date=24 Abril 2025}}</ref> Kirgistan, Laos, at Sierra Leone na huling sumali noong [[Miss World 2019|2019]]; at Albanya, Armenya at Gineang Ekwatoriyal na huling sumali noong [[Miss World 2021|2021]].<ref name=":2">{{Cite web |date=4 Marso 2024 |title=What happened? The participation of Albania's representative in Miss World 2024 is postponed by one year |url=https://sot.com.al/lifestyle/fare-ndodhi-shtyhet-me-nje-vit-pjesemarrja-e-perfaqesueses-se-shqiperi-i648232 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250222235831/https://sot.com.al/lifestyle/fare-ndodhi-shtyhet-me-nje-vit-pjesemarrja-e-perfaqesueses-se-shqiperi-i648232/ |archive-date=22 Pebrero 2025 |access-date=9 Hunyo 2024 |website=Gazeta SOT |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Aghi |first=Charu |date=2 Mayo 2025 |title=19-year-old Adrine Atshemyan became Miss World Armenia 2025, will represent her country in Telangana (India) |url=https://24jobraatimes.com/show-post/304 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250515140624/https://24jobraatimes.com/show-post/304 |archive-date=15 Mayo 2025 |access-date=15 Mayo 2025 |website=24 Jobraa Times |language=en}}</ref><ref name=":3" /> Hindi sumali si Daniela Vojtasová ng Eslobakya upang pagtuunan-pansin ang kaniyang pag-aaral.<ref>{{Cite news |last=Pavelek |first=Martin |date=18 Hulyo 2023 |title=Miss Daniela Vojtasová chce búrať predsudky spájané so súťažami krásy |language=sk |trans-title=Miss Daniela Vojtasová wants to destroy prejudices associated with beauty contests |work=SME |url=https://myorava.sme.sk/c/23195108/miss-daniela-vojtasova-chce-burat-predsudky-spajane-so-sutazami-krasy.html |url-status=live |access-date=10 Marso 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230819174445/https://myorava.sme.sk/c/23195108/miss-daniela-vojtasova-chce-burat-predsudky-spajane-so-sutazami-krasy.html |archive-date=19 Agosto 2023}}</ref> Hindi sumali si Tracy Nabukeera ng Tansaniya<ref>{{Cite news |date=5 Agosto 2023 |title=Tracy's inspiring story: From commercial modelling to Miss Tanzania |language=en |work=The Citizen |url=https://www.thecitizen.co.tz/tanzania/magazines/woman/tracy-s-inspiring-story-from-commercial-modelling-to-miss-tanzania-4327136 |url-status=live |access-date=23 Marso 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230824224020/https://www.thecitizen.co.tz/tanzania/magazines/woman/tracy-s-inspiring-story-from-commercial-modelling-to-miss-tanzania-4327136 |archive-date=24 Agosto 2023}}</ref> dahil sa kakulangan sa kalangbahala.<ref>{{Cite web |last=Materu |first=Beatrice |date=15 Abril 2025 |title=Crowned but grounded: Miss Tanzania bows out of Miss World 2025 |url=https://www.thecitizen.co.tz/tanzania/news/entertainment/crowned-but-grounded-miss-tanzania-bows-out-of-miss-world-2025-5003598#story |archive-url=https://web.archive.org/web/20250416034146/https://www.thecitizen.co.tz/tanzania/news/entertainment/crowned-but-grounded-miss-tanzania-bows-out-of-miss-world-2025-5003598#story |archive-date=16 Abril 2025 |access-date=16 Abril 2025 |website=The Citizen |language=en}}</ref><ref>{{Cite news |last=Serem |first=Queen |date=15 Abril 2025 |title=Shock Announcement: Miss Tanzania Tracy Nabukeera Sadly Pulls Out of Miss World 2025 |language=English |website=Mpasho |url=https://www.mpasho.co.ke/entertainment/2025-04-14-miss-tanzania-steps-down-from-miss-world-competition |access-date=15 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250418185839/https://www.mpasho.co.ke/entertainment/2025-04-14-miss-tanzania-steps-down-from-miss-world-competition |archive-date=18 Abril 2025}}</ref><ref>{{Cite news |last=Mithika |first=Boniface |date=15 April 2025 |title=Tracy Nabukeera: Tanzanian beauty withdraws from Miss World 2025 contest, cites lack of support |language=English |website=TNX Africa |url=https://www.tnx.africa/entertainment/article/2001516493/tracy-nabukeera-tanzanian-beauty-withdraws-from-miss-world-2025-contest-cites-lack-of-support |access-date=15 April 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250418072459/https://www.tnx.africa/entertainment/article/2001516493/tracy-nabukeera-tanzanian-beauty-withdraws-from-miss-world-2025-contest-cites-lack-of-support |archive-date=18 Abril 2025}}</ref> Hindi sumali si Min Jung ng Timog Korea dahil sa isang kapinsalaan.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=27 Marso 2025 |title=Miss World Korea 2025 |url=https://www.missworld.com/news/miss-world-korea-2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250415121344/https://www.missworld.com/news/miss-world-korea-2025 |archive-date=15 Abril 2025 |access-date=6 Abril 2025 |website=[[Miss World]] |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=15 Mayo 2025 |title=Miss World Korea withdrew from the competition, Missosology exposed Y Nhi's name, related to boyfriend? |url=https://vgt.vn/miss-world-han-quoc-bo-thi-missosology-beu-ten-y-nhi-lien-quan-ban-trai-ihyes-20250515t7442526/?lang=en#google_vignette |archive-url=https://web.archive.org/web/20250515142116/https://vgt.vn/miss-world-han-quoc-bo-thi-missosology-beu-ten-y-nhi-lien-quan-ban-trai-ihyes-20250515t7442526/?lang=en |archive-date=15 Mayo 2025 |access-date=15 Mayo 2025 |website=VGT |language=en}}</ref> Hindi sumali si Fabiola Vindas ng Kosta Rika dahil natanggalan ng prangkisa ng Miss World ang organisasyon na kinabibilangan niya, at lalahok na lamang sa [[Miss Supranational 2025]].<ref>{{Cite web |last=Rodriguez |first=Randall |date=3 Pebrero 2024 |title=Fabiola Vindas es la nueva Srta. Costa Rica 2024 |trans-title=Fabiola Vindas is the new Miss Costa Rica 2024 |url=https://contactocr.com/concursos-belleza/fabiola-vindas-es-la-nueva-srta-costa-rica-2024/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250324063342/https://contactocr.com/concursos-belleza/fabiola-vindas-es-la-nueva-srta-costa-rica-2024/ |archive-date=24 Marso 2025 |access-date=3 Hulyo 2024 |website=ContactoCR |language=es}}</ref> Hindi sumali si Nikoline Andersen ng Noruwega dahil sa salungatan sa iskedyul at lalahok na lamang sa [[Miss International 2025]].<ref>{{Cite web |last=Olsen |first=Randi Iren |date=12 Agosto 2024 |title=Aila rakk ikke opp |trans-title=Aila did not reach up |url=https://www.finnmarksposten.no/aila-rakk-ikke-opp/s/5-94-270082 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250324112318/https://www.finnmarksposten.no/aila-rakk-ikke-opp/s/5-94-270082 |archive-date=24 Marso 2025 |access-date=27 Agosto 2024 |website=Finnmarksposten |language=Norwegian}}</ref> Hindi sumali ang mga bansang Guniya-Bissaw, Irak, Lesoto, Liberya, Makaw, Maruekos, at Urugway matapos na mabigo ang kanilang mga organisasyong pambansa na magdaos ng kompetisyong pambansa o magtalaga ng kandidata. == Mga resulta == === Mga pagkakalagay === {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" !Pagkakalagay !Kandidata |- |'''Miss World 2025''' | * '''{{flagicon|THA}} [[Taylandiya]]''' – '''[[Suchata Chuangsri]]'''<ref>{{Cite web |date=1 Hunyo 2025 |title=Opal Suchata Chuangsri of Thailand is Miss World 2025! |url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/artandculture/947980/opal-suchata-chuangsri-of-thailand-is-miss-world-2025/story/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250610071957/https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/artandculture/947980/opal-suchata-chuangsri-of-thailand-is-miss-world-2025/story/ |archive-date=10 Hunyo 2025 |access-date=31 Mayo 2025 |website=[[GMA News Online]] |language=en}}</ref><ref name=":10">{{Cite web |last=Arnaldo |first=Steph |date=31 Mayo 2025 |title=Meet the 4 Continental Queens of Miss World 2025 |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/miss-world-2025-continental-queens/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250602071207/https://www.rappler.com/entertainment/pageants/miss-world-2025-continental-queens/ |archive-date=2 Hunyo 2025 |access-date=1 Hunyo 2025 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref> |- |1st runner-up | * {{Flagicon|Ethiopia}} [[Ethiopia|Etiyopiya]] – Hasset Dereje Admassu<ref name=":10" /><ref name=":11">{{Cite web |last=Mathur |first=Abhimanyu |date=31 Mayo 2025 |title=Miss World 2025: Miss Thailand Opal Suchata Chuangsri crowned winner, Hasset Dereje Admassu of Ethiopia is the runner-up |url=https://www.hindustantimes.com/lifestyle/fashion/miss-thailand-opal-suchata-chuangsri-crowned-miss-world-2025-hasset-dereje-admassu-of-ethiopia-runner-up-nandini-gupta-101748710117589.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250531235903/https://www.hindustantimes.com/lifestyle/fashion/miss-thailand-opal-suchata-chuangsri-crowned-miss-world-2025-hasset-dereje-admassu-of-ethiopia-runner-up-nandini-gupta-101748710117589.html |archive-date=31 Mayo 2025 |access-date=1 Hunyo 2025 |website=Hindustan Times |language=en}}</ref> |- |2nd runner-up | * {{flagicon|POL}} [[Polonya]] – Maja Klajda<ref name=":10" /><ref name=":11" /> |- |3rd runner-up | * {{Flagicon image|Flag-of-Martinique.svg}} [[Martinika]] – Aurélie Joachim<ref name=":10" /><ref name=":11" /> |- |Top 8 | * {{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]] – Jéssica Pedroso<ref name=":12">{{Cite news |date=31 Mayo 2025 |title=PH's Krishnah Gravidez in Top 8 of 72nd Miss World |language=en |website=[[ABS-CBN News]] |url=https://www.abs-cbn.com/lifestyle/2025/5/31/ph-s-krishnah-gravidez-in-top-8-of-72nd-miss-world-2313 |access-date=1 Hunyo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250531151657/https://www.abs-cbn.com/lifestyle/2025/5/31/ph-s-krishnah-gravidez-in-top-8-of-72nd-miss-world-2313 |archive-date=31 Mayo 2025}}</ref> * {{flagicon|Namibia}} [[Namibia|Namibya]] – Selma Kamanya<ref name=":12" /> * {{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]] – [[:en:Krishnah_Gravidez|Krishnah Gravidez]]<ref name=":12" /><ref>{{Cite web |last=Bracamonte |first=Earl D. C. |date=1 Hunyo 2025 |title=Thailand wins Miss World 2025 crown, Philippines in Top 8 |url=https://www.philstar.com/lifestyle/fashion-and-beauty/2025/06/01/2447413/thailand-wins-miss-world-2025-crown-philippines-top-8 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250614130537/https://www.philstar.com/lifestyle/fashion-and-beauty/2025/06/01/2447413/thailand-wins-miss-world-2025-crown-philippines-top-8 |archive-date=14 Hunyo 2025 |access-date=1 Mayo 2025 |website=[[Philippine Star]] |language=en}}</ref> * {{Flagicon|Ukraine}} [[Ukranya]] – Maria Melnychenko<ref name=":12" /> |- |Top 20 | * {{Flagicon|Argentina}} [[Arhentina]] – Guadalupe Alomar<ref name=":13">{{Cite news |date=31 Mayo 2025 |title=Krishnah Gravidez makes it to Top 20 of Miss World 2025 |language=en |website=[[GMA Network]] |url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/artandculture/947973/krishnah-gravidez-makes-it-to-top-20-of-miss-world-2025/story/ |url-status=live |access-date=1 Hunyo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250531145706/https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/artandculture/947973/krishnah-gravidez-makes-it-to-top-20-of-miss-world-2025/story/ |archive-date=31 Mayo 2025}}</ref> * {{flagicon|AUS}} [[Australya]] – Jasmine Stringer<ref name=":13" /> * {{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]] – Athenna Crosby<ref name=":13" /> * {{flagicon|WAL}} [[Wales|Gales]] – Millie-Mae Adams<ref name=":13" /> * {{flagicon|IND}} [[Indiya]] – Nandini Gupta<ref name=":13" /> * {{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]] – Jasmine Gerhardt<ref name=":13" /> * {{flagicon|ITA}} [[Italya]] – Chiara Esposito<ref name=":13" /> * {{flagicon|CMR}} [[Kamerun]] – Issie Princesse<ref name=":13" /> * {{flagicon|LBN}} [[Lebanon|Libano]] – Nada Koussa<ref name=":13" /> * {{flagicon|NGR}} [[Nigeria|Niherya]] – Raimi Mojisola<ref name=":13" /> * {{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]] – Valeria Pérez<ref name=":13" /> * {{flagicon|TUN}} [[Tunisya]] – Lamis Redissi<ref name=":13" /> |- |Top 40 | * {{Flagdeco|BEL}} [[Belhika]] – Karen Jansen<ref name=":14">{{Cite news |date=31 Mayo 2025 |title=Krishnah Gravidez enters Top 40 of Miss World 2025 |language=en |website=[[GMA Network]] |url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/artandculture/947972/krishnah-gravidez-enters-top-40-of-miss-world-2025/story/ |url-status=live |access-date=1 Hunyo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250531144058/https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/artandculture/947972/krishnah-gravidez-enters-top-40-of-miss-world-2025/story/ |archive-date=31 Mayo 2025}}</ref> * {{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]] – Huỳnh Trần Ý Nhi<ref name=":14" /> * {{flagicon|BOT}} [[Botswana]] – Anicia Gaothusi<ref name=":14" /> * {{flagicon|EST}} [[Estonia|Estonya]] – Eliise Randmaa<ref name=":14" /><ref name="TOP4SPC">{{cite news |date=17 Mayo 2025 |title=Miss Estonia bags gold at Miss World 2025 sports challenge in Hyderabad |language=en |website=The Hindu |url=https://www.thehindu.com/news/cities/Hyderabad/miss-estonia-bags-gold-at-miss-world-2025-sports-challenge-in-hyderabad/article69586920.ece |url-status=live |access-date=18 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250517172129/https://www.thehindu.com/news/cities/Hyderabad/miss-estonia-bags-gold-at-miss-world-2025-sports-challenge-in-hyderabad/article69586920.ece |archive-date=17 Mayo 2025}}</ref> * {{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]] – Tahje Bennett<ref name=":14" /> * {{flagicon|HAI}} [[Haiti|Hayti]] – Christee Guirand<ref name=":14" /> * {{flagicon|NIR}} [[Hilagang Irlanda]] – Hannah Johns<ref name=":14" /> * {{flagicon|INA}} [[Indonesia|Indonesya]] – Monica Kezia Sembiring<ref name=":14" /> * {{flagicon|MYS}} [[Malaysia]] – Saroop Roshi<ref name=":14" /> * {{flagicon|Montenegro}} [[Montenegro]] – Andrea Nikolić<ref name=":14" /> * {{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Nuweba Selandiya]] – Samantha Poole<ref name=":14" /> * {{flagicon|PAN}} [[Panama]] – Karol Rodríguez<ref name=":14" /> * {{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]] – Mayra Delgado<ref name=":14" /> * {{flagicon|ZAM}} [[Zambia|Sambia]] – Faith Bwalya<ref name=":14" /> * {{flagicon|SRB}} [[Serbia|Serbiya]] – Aleksandra Rutović<ref name=":14" /> * {{Flagicon|Zimbabwe}} [[Zimbabwe|Simbabwe]] – Courtney Jongwe<ref name=":14" /> * {{flagicon|SOM}} [[Somalia|Somalya]] – Zainab Jama<ref name=":14" /> * {{flagicon|TRI}} [[Trinidad at Tobago]] – Anna-Lise Nanton<ref name=":14" /> * {{flagicon|TUR}} [[Turkiya]] – İdil Bilgen<ref name=":14" /> * {{flagicon|UGA}} [[Uganda]] – Natasha Nyonyozi<ref name=":14" /><ref>{{Cite web |last=Adina |first=Armin P. |date=31 Mayo 2025 |title=Miss World 2025: Who are the 16 ladies already in the Top 40? |url=https://entertainment.inquirer.net/612668/miss-world-2025-who-are-the-16-ladies-already-in-the-top-40 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250610071934/https://entertainment.inquirer.net/612668/miss-world-2025-who-are-the-16-ladies-already-in-the-top-40 |archive-date=10 Hunyo 2025 |access-date=1 Hunyo 2025 |website=[[Philippine Daily Inquirer]] |language=en}}</ref> |} === Mga ''Continental Queen'' === {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" !Rehiyong Kontinental !Kandidata |- |Aprika | * {{Flagicon|Ethiopia}} [[Ethiopia|Etiyopiya]] – Hasset Dereje Admassu<ref name=":15">{{Cite web |last=Acebuche |first=Yoniel |date=1 Hunyo 2025 |title=Here are the continental queens of Miss World 2025 |url=https://philstarlife.com/celebrity/823055-miss-world-2025-continental-queens? |archive-url=https://web.archive.org/web/20250629105911/https://philstarlife.com/celebrity/823055-miss-world-2025-continental-queens |archive-date=29 Hunyo 2025 |access-date=29 Hunyo 2025 |website=Philstar Life |language=en}}</ref> |- |Asya | * {{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]] – [[:en:Krishnah_Gravidez|Krishnah Gravidez]]<ref name=":15" /> |- |Europa | * {{flagicon|POL}} [[Polonya]] – Maja Klajda<ref name=":15" /> |- |Kaamerikahan | * {{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]] – Jéssica Pedroso<ref name=":15" /> |- |Karibe | * {{Flagicon image|Flag-of-Martinique.svg}} [[Martinika]] – Aurélie Joachim<ref name=":15" /> |- |Oseaniya | * {{Flagicon|AUS}} [[Australia|Australya]] – Jasmine Stringer<ref name=":15" /> |} == Mga ''Challenge Event'' == === Hamon sa Palakasan === Naganap ang ''pangwakas'' ng Hamon sa Palakasan noong 17 Mayo 2025 sa Gachibowli Stadium kung saan ang tatlumpu't-dalawang kandidata ang napili para lumahok sa ''final round''.<ref>{{Cite web |last=Gour |first=Deeksha |date=8 Mayo 2025 |title=Miss World 2025 In Hyderabad Begins: Grand Finale On May 31, Here's How You Can Get Free Passes via Telangana Tourism Site |url=https://english.jagran.com/telangana/miss-world-2025-in-hyderabad-begins-grand-finale-on-may-31-heres-how-you-can-get-free-passes-via-telangana-tourism-site-10236013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250517060857/https://english.jagran.com/telangana/miss-world-2025-in-hyderabad-begins-grand-finale-on-may-31-heres-how-you-can-get-free-passes-via-telangana-tourism-site-10236013 |archive-date=17 Mayo 2025 |access-date=17 Mayo 2025 |website=English Jagran |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=17 Mayo 2025 |title=Miss World 2025: Contestants indulge in sports after temples and bazaar visits in Telangana |url=https://www.cnbctv18.com/travel/lifestyle/miss-world-2025-contestants-indulge-in-sports-after-temples-and-bazaar-visits-in-telangana-19606007.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20250518042808/https://www.cnbctv18.com/travel/lifestyle/miss-world-2025-contestants-indulge-in-sports-after-temples-and-bazaar-visits-in-telangana-19606007.htm |archive-date=18 Mayo 2025 |access-date=17 Mayo 2025 |website=CNBC TV18 |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Veronica |first=Shreya |date=18 Mayo 2025 |title=Glam meets grit as Miss World hopefuls get sporty in Hyderabad |url=https://www.newindianexpress.com/states/telangana/2025/May/18/glam-meets-grit-as-miss-world-hopefuls-get-sporty-in-hyderabad |archive-url=https://web.archive.org/web/20250519041031/https://www.newindianexpress.com/states/telangana/2025/May/18/glam-meets-grit-as-miss-world-hopefuls-get-sporty-in-hyderabad |archive-date=19 Mayo 2025 |access-date=19 Mayo 2025 |website=The New Indian Express |language=en}}</ref> Ang kandidatang magwawagi ay pakusang makakapasok sa Top 10 ng kaniyang rehiyong kontinental.<ref>{{Cite web |last=Adina |first=Armin P. |date=17 Mayo 2025 |title=PH’s Krishnah Gravidez in Top 32 of Miss World 2025 Sports Challenge |url=https://entertainment.inquirer.net/610850/phs-krishnah-gravidez-in-top-32-of-miss-world-2025-sports-challenge |archive-url=https://web.archive.org/web/20250517061600/https://entertainment.inquirer.net/610850/phs-krishnah-gravidez-in-top-32-of-miss-world-2025-sports-challenge |archive-date=17 Mayo 2025 |access-date=17 Mayo 2025 |website=[[Philippine Daily Inquirer]] |language=en}}</ref><ref>{{cite news |date=17 Mayo 2025 |title=Fun and frolic mark sports day meant for Miss World contestants |language=en |website=Hindustan Times |url=https://www.hindustantimes.com/lifestyle/health/fun-and-frolic-mark-sports-day-meant-for-miss-world-contestants-101747469332356.html |url-status=live |access-date=17 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250517084814/https://www.hindustantimes.com/lifestyle/health/fun-and-frolic-mark-sports-day-meant-for-miss-world-contestants-101747469332356.html |archive-date=17 Mayo 2025}}</ref> Nagwagi si Eliise Randmaa ng Estonya sa hamong ito.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=18 Mayo 2025 |title=Eliise Randmaa breaks Estonia’s 26-year-old Miss World jinx |url=https://www.thehansindia.com/telangana/eliise-randmaa-breaks-estonias-26-year-old-miss-world-jinx-971986 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250518042039/https://www.thehansindia.com/telangana/eliise-randmaa-breaks-estonias-26-year-old-miss-world-jinx-971986 |archive-date=18 Mayo 2025 |access-date=18 Mayo 2025 |website=The Hans India |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last= |first= |date=17 Mayo 2025 |title=Vietnam’s Y Nhi misses out as software engineer wins Miss World sports round |url=https://vietnamnet.vn/en/vietnam-s-y-nhi-misses-out-as-software-engineer-wins-miss-world-sports-round-2402254.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250517172740/https://vietnamnet.vn/en/vietnam-s-y-nhi-misses-out-as-software-engineer-wins-miss-world-sports-round-2402254.html |archive-date=17 Mayo 2025 |access-date=18 Mayo 2025 |website=Báo VietnamNet |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Banerjee |first=Mrittika |date=18 Mayo 2025 |title=Miss World Contestants Rejoice Sporting Events, Go Nostalgic |url=https://www.deccanchronicle.com/southern-states/telangana/miss-world-contestants-rejoice-sporting-events-go-nostalgic-1879603 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250519041441/https://www.deccanchronicle.com/southern-states/telangana/miss-world-contestants-rejoice-sporting-events-go-nostalgic-1879603 |archive-date=19 Mayo 2025 |access-date=19 Mayo 2025 |website=Deccan Chronicle |language=en}}</ref> * {{Color box|gold|border=darkgray}} Nakapasok sa Top 40 sa pamamagitan ng Hamon sa Palakasan. {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" ! colspan="2" |Pagkakalagay !Kandidata |- style="background:gold;" | colspan="2" |'''Nagwagi''' | * {{flagicon|EST}} '''[[Estonya]]''' – '''Eliise Randmaa'''<ref name=":5" /><ref name=":6">{{Cite web |last=Acebuche |first=Yoniel |date=18 Mayo 2025 |title=Miss World Organization releases official format, running order |url=https://philstarlife.com/news-and-views/598844-miss-world-organization-official-format-running-order |archive-url=https://web.archive.org/web/20250519042610/https://philstarlife.com/news-and-views/598844-miss-world-organization-official-format-running-order |archive-date=19 Mayo 2025 |access-date=19 Mayo 2025 |website=Philstar Life |language=en}}</ref> |- | colspan="2" |1st runner-up | * {{Flagicon image|Flag-of-Martinique.svg}} [[Martinika]] – Aurélie Joachim<ref name=":5" /><ref name=":6" /> |- | colspan="2" |2nd runner-up | * {{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]] – Emma Morrison<ref name=":5" /><ref name=":6" /> |- | rowspan="4" |Top 32 |Aprika (Pangkat Dilaw) | * {{flagicon|Angola}} Anggola – Nuria Assis<ref name=":5">{{Cite web |last=Fernando |first=Jefferson |date=17 Mayo 2025 |title=Top 32 announced for Miss World Sports Challenge at 72nd Festival |url=https://tribune.net.ph/2025/05/17/top-32-announced-for-miss-world-sports-challenge-at-72nd-festival |archive-url=https://web.archive.org/web/20250517060333/https://tribune.net.ph/2025/05/17/top-32-announced-for-miss-world-sports-challenge-at-72nd-festival |archive-date=17 Mayo 2025 |access-date=17 Mayo 2025 |website=Daily Tribune |language=en}}</ref> * {{flagicon|BOT}} [[Botswana]] – Anicia Gaothusi<ref name=":5" /> * {{Flagicon|Ethiopia}} [[Ethiopia|Etiyopiya]] – Hasset Dereje<ref name=":5" /> * {{Flagicon|KEN}} [[Kenya]] – Grace Ramtu<ref name=":5" /> * {{flagicon|Namibia}} [[Namibia|Namibya]] – Selma Kamanya<ref name=":5" /> * {{flagicon|NGR}} [[Nigeria|Niherya]] – Raimi Mojisola<ref name=":5" /> * {{Flagicon|Zimbabwe}} [[Zimbabwe|Simbabwe]] – Courtney Jongwe<ref name=":5" /> * {{flagicon|SOM}} [[Somalia|Somalya]] – Zainab Jama<ref name=":5" /> |- |Asya at Oseaniya (Pangkat Pula) | * {{flagicon|AUS}} [[Australya]] – Jasmine Stringer<ref name=":5" /> * {{flagicon|JPN}} [[Hapon]] – Kiata Tomita<ref name=":5" /> * {{flagicon|INA}} [[Indonesia|Indonesya]] – Monica Kezia Sembiring<ref name=":5" /> * {{flagicon|MGL}} [[Mongolya]] – Erdenesuvd Batyabar<ref name=":5" /> * {{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Nuweba Selandiya]] – Samantha Poole<ref name=":5" /> * {{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]] – [[Krishnah Gravidez]]<ref name=":5" /><ref name=":6" /> * {{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]] – Katerina Delvina<ref name=":5" /> * {{flagicon|TUR}} [[Turkiya]] – İdil Bilgen<ref name=":5" /> |- |Europa (Pangkat Bughaw) | * {{Flagdeco|BEL}} [[Belhika]] – Karen Jansen<ref name=":5" /> * {{flagicon|BGR}} [[Bulgarya]] – Teodora Miltenova<ref name=":5" /> * {{flagicon|SLO}} [[Eslobenya]] – Alida Tomanič<ref name=":5" /> * {{flagicon|NIR}} [[Hilagang Irlanda]] – Hannah Johns<ref name=":5" /> * {{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]] – Jasmine Gerhardt<ref name=":5" /> * {{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]] – Jane Knoester<ref name=":5" /> * {{flagicon|FRA}} [[Pransiya]] – Agathe Cauet<ref name=":5" /> |- |Kaamerikahan at Karibe (Pangkat Luntian) | * {{flagicon|CUR}} [[Curaçao]] – Shubrainy Dams<ref name=":5" /> * {{flagicon|SLV}} [[El Salvador]] – Sofía Estupinián<ref name=":5" /> * {{flagicon|GUA}} [[Guatemala|Guwatemala]] – Jeymi Escobedo<ref name=":5" /> * {{flagicon|MEX}} [[Mehiko]] – Maryely Leal<ref name=":5" /> * {{Flagicon|Nicaragua}} [[Nikaragwa]] – Virmania Rodríguez<ref name=":5" /> * {{flagicon|TRI}} [[Trinidad at Tobago]] – Anna-Lise Nanton<ref name=":5" /> |} === Hamon sa Talento === Inihayag noong 19 Mayo 2025 ang Top 48 para sa Hamon sa Talento.<ref name=":7">{{Cite web |last=Lim |first=Ron |date=19 Mayo 2025 |title=Krishnah Gravidez secures a spot in Miss World talent competition quarterfinals |url=https://www.gmanetwork.com/entertainment/showbiznews/beauty/122616/krishnah-gravidez-secures-a-spot-in-miss-world-talent-competition-quarterfinals/story?ref=mostpopular |archive-url=https://web.archive.org/web/20250519044304/https://www.gmanetwork.com/entertainment/showbiznews/beauty/122616/krishnah-gravidez-secures-a-spot-in-miss-world-talent-competition-quarterfinals/story?ref=mostpopular |archive-date=19 Mayo 2025 |access-date=19 Mayo 2025 |website=[[GMA News Online]] |language=en}}</ref><ref>{{cite news |last=Devi |first=Uma |date=20 Mayo 2025 |title=Miss World Continental Finale Kicks Off Today |language=en |website=The Munsif Daily |url=https://munsifdaily.com/miss-world-continental-finale-kicks-off/ |url-status=live |access-date=21 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250520150806/https://munsifdaily.com/miss-world-continental-finale-kicks-off/ |archive-date=20 Mayo 2025}}</ref> Magaganap ang pangwakas ng Hamon sa Talento sa Shilpakala Vedika, Hyderabad, Telangana sa 22 Mayo 2025 kung saan dalawampu't-apat sa apatnapu't-walong mga ''qualifiers'' ang napili upang magtanghal.<ref name="TIE90525">{{Cite news |date=9 Mayo 2025 |title=Miss World Pageant 2025: Over 100 contestants reach Hyderabad; opening ceremony to be held at Gachibowli Indoor Stadium on May 10 |language=en |website=The Indian Express |url=https://indianexpress.com/article/cities/hyderabad/miss-world-pageant-2025-over-100-contestants-reach-hyderabad-opening-ceremony-to-be-held-at-gachibowli-indoor-stadium-on-may-10-9991669/ |url-status=live |access-date=15 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250512220100/https://indianexpress.com/article/cities/hyderabad/miss-world-pageant-2025-over-100-contestants-reach-hyderabad-opening-ceremony-to-be-held-at-gachibowli-indoor-stadium-on-may-10-9991669/ |archive-date=12 Mayo 2025}}</ref><ref>{{Cite web |last=Naaz |first=Fareha |date=6 Mayo 2025 |title=Miss World 2025 full schedule: From opening ceremony, tours, heritage walk to grand finale. Check all details here |url=https://www.livemint.com/news/miss-world-2025-full-schedule-from-opening-ceremony-tours-heritage-walk-to-grand-finale-check-all-details-here-11746512849794.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250507161040/https://www.livemint.com/news/miss-world-2025-full-schedule-from-opening-ceremony-tours-heritage-walk-to-grand-finale-check-all-details-here-11746512849794.html |archive-date=7 Mayo 2025 |access-date=15 Mayo 2025 |website=Mint |language=en}}</ref> Ang kandidatang magwawagi ay pakusang makakapasok sa Top 10 ng kaniyang rehiyong kontinental.<ref name="TOP48TLCASIAABSCBN">{{cite news |date=19 Mayo 2025 |title=PH's Krishnah Gravidez advances to quarterfinals of Miss World talent competition |language=en |website=[[ABS-CBN]] |url=https://www.abs-cbn.com/lifestyle/2025/5/19/-ph-s-krishnah-gravidez-advances-to-quarterfinals-of-miss-world-talent-competition-1505 |url-status=live |access-date=19 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250519094207/https://www.abs-cbn.com/lifestyle/2025/5/19/-ph-s-krishnah-gravidez-advances-to-quarterfinals-of-miss-world-talent-competition-1505 |archive-date=19 Mayo 2025}}</ref> Nagwagi si Monica Kezia Sembiring ng Indonesya sa hamong ito.<ref name=":8">{{Cite news |last=Singh |first=Siddharth Kumar |date=22 Mayo 2025 |title=Miss Indonesia Monica Kezia Sembiring wins talent finale at Miss World 2025 in Hyderabad |language=en-IN |work=The Hindu |url=https://www.thehindu.com/news/cities/Hyderabad/miss-indonesia-monica-kezia-sembiring-wins-talent-finale-at-miss-world-2025-in-hyderabad/article69607605.ece |access-date=23 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250616045156/https://www.thehindu.com/life-and-style/fashion/miss-indonesia-monica-kezia-sembiring-wins-talent-finale-at-miss-world-2025-in-hyderabad/article69607605.ece |archive-date=16 Hunyo 2025 |issn=0971-751X}}</ref><ref>{{Cite web |last=Veronica |first=Shreya |date=23 Mayo 2025 |title=Miss Indonesia wins talent round in Miss World 2025 |url=https://www.newindianexpress.com/states/telangana/2025/May/23/miss-indonesia-wins-talent-round-in-miss-world-2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250613110629/https://www.newindianexpress.com/states/telangana/2025/May/23/miss-indonesia-wins-talent-round-in-miss-world-2025 |archive-date=13 Hunyo 2025 |access-date=23 Mayo 2025 |website=The New Indian Express |language=en}}</ref> * {{Color box|gold|border=darkgray}} Nakapasok sa Top 40 sa pamamagitan ng Hamon sa Talento. {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" ! colspan="2" |Pagkakalagay !Kandidata |- style="background:gold;" | colspan="2" |'''Mga nagwagi''' | * {{flagicon|INA}} [[Indonesia|'''Indonesya''']] – '''Monica Kezia Sembiring<ref name=":8" />''' |- | colspan="2" |1st runner-up | * {{flagicon|CMR}} [[Kamerun]] – Ndoun Issie Princesse<ref name="TOP48TLCAFRICAMMEGI" /> |- | colspan="2" |2nd runner-up | * {{flagicon|ITA}} [[Italya]] – Chiara Esposito<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> |- | colspan="2" |Top 24 | * {{flagicon|Alemanya}} [[Alemanya]] – Silvia Dörre Sanchez<ref name="TOP48TLCAM&EU">{{cite news |last=Eaty |first=Neelima |date=20 Mayo 2025 |title=Miss World 2025 Head to Head Challenge begins at T-Hub in Hyderabad |language=en |website=Hyderabad Mail |url=https://hyderabadmail.com/miss-world-2025-head-to-head-hyderabad/ |url-status=live |access-date=21 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250520152226/https://hyderabadmail.com/miss-world-2025-head-to-head-hyderabad/ |archive-date=20 Mayo 2025}}</ref> * {{Flagicon|Argentina}} [[Arhentina]] – Guadalupe Alomar<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> * {{flagicon|AUS}} [[Australya]] – Jasmine Stringer<ref name=":7" /> * {{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]] – Jéssica Pedroso<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> * {{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]] – Athenna Crosby<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> * {{flagicon|EST}} [[Estonia|Estonya]] – Eliise Randmaa<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> * {{Flagicon|Ethiopia}} [[Ethiopia|Etiyopiya]] – Hasset Dereje<ref name="TOP48TLCAFRICAMMEGI">{{cite news |date=20 Mayo 2025 |title=Gaothusi advances in multiple Miss World 2025 Categories |language=en |website=Mmegi Online |url=https://www.mmegi.bw/lifestyle/gaothusi-advances-in-multiple-miss-world-2025-categories/news |url-status=live |access-date=21 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250520142232/https://www.mmegi.bw/lifestyle/gaothusi-advances-in-multiple-miss-world-2025-categories/news |archive-date=20 Mayo 2025}}</ref> * {{flagicon|WAL}} [[Wales|Gales]] – Millie-Mae Adams<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> * {{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]] – Tahje Bennett<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> * {{flagicon|IND}} [[Indiya]] – Nandini Gupta<ref name=":7" /> * {{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]] – Jasmine Gerhardt<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> * {{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]] – Jada Ramoon<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> * {{Flagicon|KEN}} [[Kenya]] – Grace Ramtu<ref name="TOP48TLCAFRICAMMEGI" /> * {{flagicon|MLT}} [[Malta]] – Martine Cutajar<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> * {{flagicon|NGR}} [[Nigeria|Niherya]] – Raimi Mojisola<ref name="TOP48TLCAFRICAMMEGI" /> * {{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]] – Jane Knoester<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> * {{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]] – [[Krishnah Gravidez]]<ref name=":7" /> * {{flagicon|POL}} [[Polonya]] – Maja Klajda<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> * {{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]] – Adéla Štroffeková<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> * {{flagicon|SRI}} [[Sri Lanka]] – Anudi Gunasekara<ref name=":7" /> * {{flagicon|TRI}} [[Trinidad at Tobago]] – Anna-Lise Nanton<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> |- | rowspan="4" |Top 48 |Aprika | * {{flagicon|Angola}} [[Angola|Anggola]] – Nuria Assis<ref name="TOP48TLCAFRICAMMEGI" /> * {{flagicon|BOT}} [[Botswana]] – Anicia Gaothusi<ref name="TOP48TLCAFRICAMMEGI" /> * {{flagicon|GNQ}} [[Gineang Ekwatoriyal]] – Estela Nguema<ref name="TOP48TLCAFRICAMMEGI" /> * {{flagicon|ZAM}} [[Zambia|Sambia]] – Faith Bwalya<ref name="TOP48TLCAFRICAMMEGI" /> * {{flagicon|TUN}} [[Tunisya]] – Lamis Redissi<ref name="TOP48TLCAFRICAMMEGI" /> |- |Asya at Oseaniya | * {{flagicon|ARM}} [[Armenya]] – Adrine Achemyan<ref name=":7" /> * {{flagicon|BAN}} [[Bangladesh|Bangglades]] – Aklima Atika Konika<ref name=":7" /> * {{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]] – Huỳnh Trần Ý Nhi<ref name=":7" /> * {{flagicon|CAM}} [[Kambodya]] – Julia Russell<ref name=":7" /> * {{flagicon|KAZ}} [[Kasakistan]] – Sabina Idrissova<ref name=":7" /> * {{flagicon|MYS}} [[Malaysia]] – Saroop Roshi<ref name=":7" /> * {{flagicon|MYA}} [[Myanmar]] – Khisa Khin<ref name=":7" /> * {{flagicon|CHN}} [[Tsina]] – Wanting Liu<ref name=":7" /> |- |Europa | * {{flagicon|SLO}} [[Eslobenya]] – Alida Tomanič<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> * {{Flagicon|GRC}} [[Gresya]] – Stella Michialidou<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> * {{flagicon|GIB}} [[Gibraltar|Hibraltar]] – Shania Ballester<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> * {{flagicon|LAT}} [[Letonya]] – Marija Mišurova<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> * {{flagicon|MDA}} [[Moldabya]] – Anghelina Chitaica<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> * {{flagicon|Montenegro}} [[Montenegro]] – Andrea Nikolić<ref>{{cite news |date=19 Mayo 2025 |title=She showed her talent through verses inspired by Njegoš. |language=en |website=Vijesti |url=https://en.vijesti.me/fun/showbiz/759073/through-verses-inspired-by-him--she-showed-her-talent |url-status=live |access-date=19 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250519095152/https://en.vijesti.me/fun/showbiz/759073/through-verses-inspired-by-him--she-showed-her-talent |archive-date=19 Mayo 2025}}</ref> * {{flagicon|SRB}} [[Serbia|Serbiya]] – Aleksandra Rutović<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> |- |Kaamerikahan at Karibe | * {{Flagicon image|Flag-of-Martinique.svg}} [[Martinika]] – Aurélie Joachim<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> * {{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]] – Yanina Gómez<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> * {{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]] – Valeria Pérez<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> * {{flagicon|SUR}} [[Surinam|Suriname]] – Chenella Rozendaal<ref name="TOP48TLCAM&EU" /> |} === Hamong ''Head-to-Head'' === Naganap ang mga pagtatanghal ng lahat ng kandidata noong 20 at 21 Mayo sa T-Hub, Hyderabad,<ref>{{Cite web |last= |first= |date=21 Mayo 2025 |title=Miss World 2025 Participants Take 'Head To Head Challenge' At Hyderabad's T-Hub |url=https://www.etvbharat.com/en/!bharat/miss-world-2025-participants-take-head-to-head-challenge-at-hyderabads-t-hub-enn25052105113 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250531035016/https://www.etvbharat.com/en/!bharat/miss-world-2025-participants-take-head-to-head-challenge-at-hyderabads-t-hub-enn25052105113 |archive-date=31 Mayo 2025 |access-date=22 Mayo 2025 |website=ETV Bharat News |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Pasajol |first=Anne |date=22 Mayo 2025 |title=Krishnah Gravidez pushes for safe spaces in Miss World 2025 Head-to-Head prelims |url=https://entertainment.inquirer.net/611498/krishnah-gravidez-pushes-for-safe-spaces-in-miss-world-2025-head-to-head-prelims |archive-url=https://web.archive.org/web/20250610071903/https://entertainment.inquirer.net/611498/krishnah-gravidez-pushes-for-safe-spaces-in-miss-world-2025-head-to-head-prelims |archive-date=10 Hunyo 2025 |access-date=22 Mayo 2025 |website=[[Philippine Daily Inquirer]] |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last= |first= |date=22 Mayo 2025 |title=Krishnah Gravidez spotlights children-focused advocacy for Miss World 2025 |url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/content/946978/krishnah-gravidez-spotlights-children-focused-advocacy-for-miss-world-2025/story/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250610071907/https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/content/946978/krishnah-gravidez-spotlights-children-focused-advocacy-for-miss-world-2025/story/ |archive-date=10 Hunyo 2025 |access-date=22 Mayo 2025 |website=[[GMA News Online]] |language=en}}</ref> kung saan ipinakilala nila isa-isa ang kanilang sarili at tinalakay ang mga pandaigdigang isyu. Limang kandidata sa bawat rehiyong kontinental ang bubuo sa Top 20 na lalahok sa ''final round'' na magaganap sa Hotel Trident.<ref>{{cite news |last=Keval |first=Varun |date=20 Mayo 2025 |title=Miss World 2025 Head-to-Head Challenge Begins at T-Hub |language=en |website=The Hans India |url=https://www.thehansindia.com/news/cities/hyderabad/miss-world-2025-head-to-head-challenge-begins-at-t-hub-972677 |access-date=22 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250615232037/https://www.thehansindia.com/news/cities/hyderabad/miss-world-2025-head-to-head-challenge-begins-at-t-hub-972677 |archive-date=15 Hunyo 2025}}</ref><ref>{{Cite web |date=23 Mayo 2025 |title=“Bleed with dignity”: Anudi Gunasekara among finalists of Head-to-Head challenge at Miss World 2025 |url=https://www.adaderana.lk/news.php?nid=108790 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250610172603/https://www.adaderana.lk/news.php?nid=108790 |archive-date=10 Hunyo 2025 |access-date=23 Mayo 2025 |website=Ada Derana |language=en}}</ref> Mula sa dalawampu, apat ang magwawagi sa hamon kung saan isang kandidata bawat rehiyong kontinental ang magwawagi at makakapasok sa Top 10 ng kaniyang rehiyong kontinental. * {{Color box|gold|border=darkgray}} Nakapasok sa Top 40 sa pamamagitan ng Hamong Head-to-Head. {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" !Pagkakalagay !Kontinente !Kandidata |- style="background:gold;" | rowspan="4" |'''Mga nagwagi''' |Aprika | * {{flagicon|ZAM}} [[Zambia|'''Sambia''']] – '''Faith Bwalya<ref name="TOP4H2HC">{{cite news |last=Keval |first=Varun |date=23 Mayo 2025 |title=Miss World 2025 Head-to-Head Challenge Finale: Four Finalists Advance to Top 10 in their respective continents |language=en |website=The Hans India |url=https://www.thehansindia.com/news/cities/hyderabad/miss-world-2025-head-to-head-challenge-finale-four-finalists-advance-to-top-10-in-their-respective-continents-973539 |url-status=live |access-date=24 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250523081641/https://www.thehansindia.com/news/cities/hyderabad/miss-world-2025-head-to-head-challenge-finale-four-finalists-advance-to-top-10-in-their-respective-continents-973539 |archive-date=23 Mayo 2025}}</ref>''' |- style="background:gold;" |Asya at Oseaniya | * {{flagicon|TUR}} '''[[Turkiya]]''' – '''İdil Bilgen<ref name="TOP4H2HC" />''' |- style="background:gold;" |Europa | * {{flagicon|WAL}} [[Wales|'''Gales''']] – '''Millie-Mae Adams<ref name="TOP4H2HC" />''' |- style="background:gold;" |Kaamerikahan at Karibe | * {{flagicon|TRI}} [[Trinidad at Tobago|'''Trinidad at Tobago''']] – '''Anna-Lise Nanton<ref name="TOP4H2HC" />''' |- | rowspan="4" |Top 8 |Aprika | * {{flagicon|Namibia}} [[Namibia|Namibya]] – Selma Kamanya<ref name=":9">{{cite news |date=21 May 2025 |title=โชนแสง! “โอปอล สุชาตา” สปีชจับใจแฟนนางงามโลก ลุ้นให้ถึงชัยชนะ |language=th |trans-title=Shining! Opal Suchata's speech captured the hearts of Miss Universe fans, rooting for her to win |website=Manager Daily |url=https://mgronline.com/entertainment/detail/9680000047680 |url-status=live |access-date=22 May 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250521195516/https://mgronline.com/entertainment/detail/9680000047680 |archive-date=21 May 2025}}</ref> |- |Asya at Oseaniya | * {{flagicon|THA}} [[Taylandiya]] – Suchata Chuangsri<ref name=":9" /> |- |Europa | * {{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]] – Jasmine Gerhardt<ref name=":9" /> |- |Kaamerikahan at Karibe | * {{flagicon|BRA}} [[Brasil]] – Jéssica Pedroso<ref name=":9" /> |- | rowspan="4" |Top 20 | style="vertical-align:middle;" |Aprika | * {{flagicon|SOM}} [[Somalia|Somalya]] – Zainab Jama<ref name=":9" /> * {{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]] – Zoalize Jansen van Rensburg<ref name=":9" /> * {{flagicon|UGA}} [[Uganda]] – Natasha Nyonyozi<ref name=":9" /> |- | style="vertical-align:middle;" |Asya at Oseaniya | * {{flagicon|JPN}} [[Hapon]] – Kiana Tomita<ref name=":9" /> * {{flagicon|LBN}} [[Lebanon|Libano]] – Nada Koussa<ref name=":9" /> * {{flagicon|SRI}} [[Sri Lanka]] – Anudi Gunasekara<ref name=":9" /><ref>{{Cite web |date=23 Mayo 2025 |title=Anudi advances to Miss World 2025 Head-to-Head challenge |url=https://www.dailymirror.lk/breaking-news/Anudi-advances-to-Miss-World-2025-Head-to-Head-challenge/108-309596 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250610071926/https://www.dailymirror.lk/breaking-news/Anudi-advances-to-Miss-World-2025-Head-to-Head-challenge/108-309596 |archive-date=10 Hunyo 2025 |access-date=23 Mayo 2025 |website=Daily Mirror |language=en}}</ref> |- | style="vertical-align:middle;" |Europa | * {{flagicon|Alemanya}} [[Alemanya]] – Silvia Dörre Sánchez<ref name=":9" /> * {{flagicon|SPA}} [[Espanya]] – Corina Mrazek<ref name=":9" /> * {{flagicon|FRA}} [[Pransiya]] – Agathe Cauet<ref name=":9" /> |- | style="vertical-align:middle;" |Kaamerikahan at Karibe | * {{Flagicon|Guyana}} [[Guyana]] – Zalika Samuels<ref name=":9" /> * {{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]] – Jada Ramoon<ref name=":9" /> * {{flagicon|SUR}} [[Surinam|Suriname]] – Chenella Rozendaal<ref name=":9" /> |} === Hamong ''Top Model'' === Ginanap ang Hamong ''Top Model'' noong 24 Mayo 2025 sa Trident Hyderabad kung saan nirampa ng lahat ng 108 kandidata ang mga disenyo na gawa ng taga-disenyong Indiyano na si Archana Kochhar at ang mga disenyo mula sa mga lokal na taga-disenyo ng bawat bansang kinakatawan.<ref name="TIE90525" /><ref>{{Cite web |last=Acebuche |first=Yoniel |date=25 Mayo 2025 |title=Krishnah Gravidez dazzles in Palawan peacock-inspired jumpsuit at Miss World 2025 Top Model Competition |url=https://philstarlife.com/news-and-views/608685-krishnah-gravidez-palawan-peacock-inspired-jumpsuit-miss-world-2025-top-model?page=2 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250610072021/https://philstarlife.com/news-and-views/608685-krishnah-gravidez-palawan-peacock-inspired-jumpsuit-miss-world-2025-top-model?page=2 |archive-date=10 Hunyo 2025 |access-date=31 Mayo 2025 |website=Philstar Life |language=en}}</ref> Dalawang kandidata sa bawat rehiyong kontinental ang pinili upang mabuo ang Top 8 sa hamong ito. Mula sa walo, apat ang magwawagi sa hamon kung saan isang kandidata bawat rehiyong kontinental ang magwawagi at makakapasok sa Top 10 ng kaniyang rehiyong kontinental. Bukod pa rito, isang kandidata sa bawat rehiyong kontinental ang magwawagi ng parangal na World Fashion Designer Award.'''<ref name="TOPMODEL">{{cite news |date=24 Mayo 2025 |title=Namibia’s Selma Kamanya Wins Continental Title & Takes Her Place in Miss World Quarterfinals |language=en |website=BellaNaija |url=https://www.bellanaija.com/2025/05/miss-namibia-selma-kamanya-world-top-model/ |url-status=live |access-date=31 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250524202651/https://www.bellanaija.com/2025/05/miss-namibia-selma-kamanya-world-top-model/ |archive-date=24 Mayo 2025}}</ref>'''<ref>{{Cite web |last=Makhura |first=Kamogelo |date=28 Mayo 2025 |title=Zoalize Jansen van Rensburg wins World Designer Award for Africa at Miss World 2025 |url=https://iol.co.za/lifestyle/style-beauty/fashion/2025-05-28-zoalize-jansen-van-rensburg-wins-world-designer-award-for-africa-at-miss-world-2025/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250610071901/https://iol.co.za/lifestyle/style-beauty/fashion/2025-05-28-zoalize-jansen-van-rensburg-wins-world-designer-award-for-africa-at-miss-world-2025/ |archive-date=10 Hunyo 2025 |access-date=31 Mayo 2025 |website=Independent Online |language=en}}</ref> * {{Color box|gold|border=darkgray}} Nakapasok sa Top 40 sa pamamagitan ng Hamong ''Top Model''. {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" ! colspan="2" |Pagkakalagay !Kandidata |- style="background:gold;" | rowspan="4" |'''Mga nagwagi''' |Aprika | * {{flagicon|Namibia}} [[Namibia|'''Namibya''']] – '''Selma Kamanya<ref name="TOPMODEL" />''' |- style="background:gold;" |Asya at Oseaniya | * {{flagicon|IND}} '''[[Indiya]]''' – '''Nandini Gupta'''<ref>{{Cite news |last=Singh |first=Siddharth Kumar |date=24 Mayo 2025 |title=Miss India Nandini Gupta among four continental winners in Miss World 2025 top model challenge |language=en-IN |work=The Hindu |url=https://www.thehindu.com/news/cities/Hyderabad/miss-india-nandini-gupta-among-four-continental-winners-in-miss-world-2025-top-model-challenge/article69615408.ece |access-date=31 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250616045152/https://www.thehindu.com/news/cities/Hyderabad/miss-india-nandini-gupta-among-four-continental-winners-in-miss-world-2025-top-model-challenge/article69615408.ece |archive-date=16 Hunyo 2025 |issn=0971-751X}}</ref> |- style="background:gold;" |Europa | * {{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|'''Irlanda''']] – '''Jasmine Gerhardt<ref name="TOPMODEL" />''' |- style="background:gold;" |Kaamerikahan at Karibe | * {{Flagicon image|Flag-of-Martinique.svg}} '''[[Martinika]]''' – '''Aurélie Joachim<ref name="TOPMODEL" />''' |- | rowspan="4" |Top 8 |Aprika | * {{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]] – Fatoumata Coulibaly'''<ref name="TOPMODEL" />''' |- |Asya at Oseaniya | * {{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Nuweba Selandiya]] – Samantha Poole'''<ref name="TOPMODEL" />''' |- |Europa | * {{Flagdeco|BEL}} [[Belhika]] – Karen Jansen'''<ref name="TOPMODEL" />''' |- |Kaamerikahan at Karibe | * {{Flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]] – Valeria Cannavò'''<ref name="TOPMODEL" />''' |} ==== Gawad ''World Fashion Designer'' ==== {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" !Rehiyong Kontinental !Kandidata |- |Aprika | * {{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]] – Zoalize Jansen van Rensburg<ref>{{Cite web |last=Ramalepe |first=Phumi |date=30 Mayo 2025 |title=Miss World SA Zoalize Jansen van Rensburg’s ‘breathtaking’ protea dress awarded in India |url=https://www.news24.com/life/lifestyle-trends/protea-inspired-dress-gains-miss-world-sa-2025-zoalize-jansen-van-rensburg-big-win-20250530-0894 |archive-url=https://archive.md/7yBTg |archive-date=10 Hulyo 2025 |access-date=31 Mayo 2025 |website=News24 |language=en-US}}</ref> |- |Asya at Oseaniya | * {{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Nuweba Selandiya]] – Samantha Poole'''<ref name="TOPMODEL" />''' |- |Europa | * {{Flagicon|Ukraine}} [[Ukranya]] – Maria Melnychenko'''<ref name="TOPMODEL" />''' |- |Kaamerikahan | * {{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]] – Valeria Pérez'''<ref name="TOPMODEL" />''' |} === ''Beauty With a Purpose'' === Naganap ang pangwakas ng ''Beauty With a Purpose'' sa ''Beauty With a Purpose Dinner Gala'' noong 26 Mayo 2025.<ref>{{Cite news |date=26 Mayo 2025 |title=Culture meets compassion at Miss World 2025 ‘Beauty with a Purpose’ gala in Hyderabad |language=en-IN |work=The Hindu |url=https://www.thehindu.com/news/cities/Hyderabad/culture-meets-compassion-at-miss-world-2025-beauty-with-a-purpose-gala-in-hyderabad/article69622532.ece |access-date=29 Hunyo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250616045151/https://www.thehindu.com/news/cities/Hyderabad/culture-meets-compassion-at-miss-world-2025-beauty-with-a-purpose-gala-in-hyderabad/article69622532.ece |archive-date=16 Hunyo 2025 |issn=0971-751X}}</ref> Dalawang kandidata mula sa bawat rehiyong kontinental na bubuo sa Top 8 sa hamong ito ang napili upang itanghal ang kanilang mga proyekto.<ref name=":16">{{Cite web |date=27 Mayo 2025 |title=Miss World 2025: Beauty With A Purpose Gala Concludes With Puerto Rico, Uganda, Wales And Indonesia In Quarterfinals |url=https://www.etvbharat.com/en/!entertainment/miss-world-2025-beauty-with-a-purpose-gala-concludes-with-puerto-rico-uganda-wales-and-indonesia-in-quarterfinals-enn25052702191 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250710034506/https://www.etvbharat.com/en/!entertainment/miss-world-2025-beauty-with-a-purpose-gala-concludes-with-puerto-rico-uganda-wales-and-indonesia-in-quarterfinals-enn25052702191 |archive-date=10 Hulyo 2025 |access-date=29 Hunyo 2025 |website=ETV Bharat News |language=en}}</ref> Mula sa walo, apat ang magwawagi sa hamon kung saan isang kandidata bawat rehiyong kontinental ang magwawagi at makakapasok sa Top 10 ng kaniyang rehiyong kontinental.<ref name=":16" /><ref name="BWAP">{{cite news |last=Keval |first=Varun |date=27 May 2025 |title=Miss World 2025 Celebrates Beauty With a Purpose Gala in Hyderabad |language=en |website=The Hans India |url=https://www.thehansindia.com/news/cities/hyderabad/miss-world-2025-celebrates-beauty-with-a-purpose-gala-in-hyderabad-974600 |access-date=27 May 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250531035124/https://www.thehansindia.com/news/cities/hyderabad/miss-world-2025-celebrates-beauty-with-a-purpose-gala-in-hyderabad-974600 |archive-date=31 Mayo 2025}}</ref> Bukod pa rito, isang sa apat na nagwagi ang tatanghaling panalo sa hamon sa pangwakas na kompetisyon. Nagwagi si Monica Kezia Sembiring ng Indonesya sa hamong ito.<ref name=":17">{{Cite web |date=27 Mayo 2025 |title=Miss World 2025: Miss Indonesia also wins Beauty With a Purpose |url=https://www.adaderana.lk/news.php?nid=108909 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250528122606/http://www.adaderana.lk/news.php?nid=108909 |archive-date=28 Mayo 2025 |access-date=29 Hunyo 2025 |website=Ada Derana |language=en}}</ref><ref>{{Cite news |last=Sukardi |first=Muhammad |last2=Heryani |first2=Wiwie |date=1 Hunyo 2025 |title=Deretan Prestasi Monica Kezia Sembiring di Miss World 2025, Sangat Membanggakan! |language=id |trans-title=Monica Kezia Sembiring's Achievements at Miss World 2025, Very Proud! |work=iNews |url=https://www.inews.id/lifestyle/seleb/deretan-prestasi-monica-kezia-sembiring-di-miss-world-2025-sangat-membanggakan |access-date=3 Hulyo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250703063952/https://www.inews.id/lifestyle/seleb/deretan-prestasi-monica-kezia-sembiring-di-miss-world-2025-sangat-membanggakan |archive-date=3 Hulyo 2025}}</ref> * {{Color box|gold|border=darkgray}} Nakapasok sa Top 40 sa pamamagitan ng ''Beauty With a Purpose''. {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" ! colspan="2" |Pagkakalagay !Kandidata |- style="background:gold;" |'''Nagwagi''' |Asya at Oseaniya | * {{flagicon|INA}} [[Indonesia|'''Indonesya''']] – '''Monica Kezia Sembiring<ref name="BWAP" />''' |- style="background:gold;" | rowspan="3" |Top 4 |Aprika | * {{flagicon|UGA}} [[Uganda]] – Natasha Nyonyozi<ref name="BWAP" /> |- style="background:gold;" |Europa | * {{flagu|Wales}} – Millie-Mae Adams<ref name="BWAP" /> |- style="background:gold;" |Kaamerikahan at Karibe | * {{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]] – Valeria Pérez<ref name="BWAP" /> |- | rowspan="4" |Top 8 | style="vertical-align:middle;" |Aprika | * {{flagicon|Sierra Leone}} [[Sierra Leone]] – Lachaeveh Davies<ref name=":17" /> |- | style="vertical-align:middle;" |Asya at Oseaniya | * {{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]] – Huỳnh Trần Ý Nhi<ref name=":17" /> |- | style="vertical-align:middle;" |Europa | * {{flagicon|SPA}} [[Espanya]] – Corina Mrazek González<ref name=":17" /> |- | style="vertical-align:middle;" |Kaamerikahan at Karibe | * {{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]] – Yanina Gómez<ref name=":17" /><ref>{{Cite web |date=31 Mayo 2025 |title=Miss Mundo: Paraguay quedó fuera del Top 40, pero se destacó por proyecto social |trans-title=Miss World: Paraguay was left out of the Top 40, but stood out for its social project |url=https://www.lanacion.com.py/lnpop/2025/05/31/miss-mundo-paraguay-quedo-fuera-del-top-40-pero-se-destaco-por-proyecto-social/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250531220226/https://www.lanacion.com.py/lnpop/2025/05/31/miss-mundo-paraguay-quedo-fuera-del-top-40-pero-se-destaco-por-proyecto-social/ |archive-date=31 Mayo 2025 |access-date=29 Hunyo 2025 |website=La Nación |language=es}}</ref> |} === Hamong ''Multimedia'' === Inanunsyo ang Top 20 para sa hamong ''Multimedia'' noong 28 Mayo 2025 na napili mula sa kanilang mga gawain mula sa ''Instagram'', sa opisyal na ''application'' ng Miss World, sa kanilang mga pahina sa ''Facebook''.<ref name=":18">{{Cite web |last=Pasajol |first=Anne |date=29 Mayo 2025 |title=Krishnah Gravidez makes it to Miss World 2025 Multimedia Challenge finals |url=https://entertainment.inquirer.net/612367/krishnah-gravidez-makes-it-to-miss-world-2025-multimedia-challenge-finals |archive-url=https://web.archive.org/web/20250703063952/https://entertainment.inquirer.net/612367/krishnah-gravidez-makes-it-to-miss-world-2025-multimedia-challenge-finals |archive-date=3 Hulyo 2025 |access-date=3 Hulyo 2025 |website=[[Philippine Daily Inquirer]] |language=en}}</ref> Mula sa dalawampu, apat ang magwawagi sa hamon kung saan isang kandidata bawat rehiyong kontinental ang magwawagi at makakapasok sa Top 10 ng kaniyang rehiyong kontinental.<ref name=":18" /> * {{Color box|gold|border=darkgray}} Nakapasok sa Top 40 sa pamamagitan ng Hamong ''Multimedia''. {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;" ! colspan="2" |Pagkakalagay !Kandidata |- style="background:gold;" | rowspan="4" |'''Mga nagwagi''' |Aprika | * {{flagicon|CMR}} '''[[Kamerun]]''' – '''Issie Princesse'''<ref name="multimedia">{{cite news |date=29 May 2025 |title=Miss World 2025 Heats Up As Multimedia Challenge Winners Earn Spot In Top 40 |language=en |website=[[ETV Network|ETV Bharat]] |url=https://www.etvbharat.com/en/!entertainment/miss-world-2025-heats-up-as-multimedia-challenge-winners-earn-spot-in-top-40-enn25052901652 |url-status=live |access-date=29 May 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250529130845/https://www.etvbharat.com/en/!entertainment/miss-world-2025-heats-up-as-multimedia-challenge-winners-earn-spot-in-top-40-enn25052901652 |archive-date=29 May 2025}}</ref> |- style="background:gold;" |Asya at Oseaniya | * {{flagicon|THA}} '''[[Taylandiya]]''' – [[Suchata Chuangsri|'''Suchata Chuangsri''']]<ref name="multimedia" /> |- style="background:gold;" |Europa | * {{flagicon|Montenegro}} '''[[Montenegro]]''' – '''Andrea Nikolić<ref name="multimedia" />''' |- style="background:gold;" |Kaamerikahan at Karibe | * {{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano|'''Republikang Dominikano''']] – '''Mayra Delgado<ref name="multimedia" />''' |- | rowspan="4" |Top 8 | style="vertical-align:middle;" |Aprika | * {{flagicon|ZAF}} [[Timog Aprika]] – Zoalize Jansen van Rensburg<ref name=":19">{{cite news |date=28 May 2025 |title=Sri Lanka's Anudi among top 20 finalists in Miss World Multimedia Challenge |language=en |website=[[Ada Derana]] |url=http://www.adaderana.lk/news.php?nid=108967 |url-status=live |access-date=28 May 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250528164414/https://www.adaderana.lk/news.php?nid=108967 |archive-date=28 May 2025}}</ref> |- | style="vertical-align:middle;" |Asya at Oseaniya | * {{flagicon|SRI}} [[Sri Lanka]] – Anudi Gunasekara<ref name=":19" /> |- | style="vertical-align:middle;" |Europa | * {{flagicon|NIR}} [[Hilagang Irlanda]] – Hannah Johns<ref name=":19" /> |- | style="vertical-align:middle;" |Kaamerikahan at Karibe | * {{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]] – Jéssica Pedroso<ref name=":19" /> |- | rowspan="4" |Top 20 | style="vertical-align:middle;" |Aprika | * {{flagicon|Namibia}} [[Namibia|Namibya]] – Selma Kamanya<ref name=":19" /> * {{Flagicon|Zimbabwe}} [[Zimbabwe|Simbabwe]] – Courtney Jongwe<ref name=":19" /> * {{flagicon|UGA}} [[Uganda]] – Natasha Nyonyozi<ref name=":19" /> |- | style="vertical-align:middle;" |Asya at Oseaniya | * {{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]] – Huỳnh Trần Ý Nhi<ref name=":19" /> * {{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Nuweba Selandiya]] – Samantha Poole<ref name=":19" /> * {{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]] – [[Krishnah Gravidez]]<ref name=":19" /> |- | style="vertical-align:middle;" |Europa | * {{Flagicon|GRC}} [[Gresya]] – Stella Michailidou<ref name=":19" /> * {{flagicon|POL}} [[Polonya]] – Maja Klajda<ref name=":19" /> * {{flagicon|FRA}} [[Pransiya]] – Agathe Cauet<ref name=":19" /> |- | style="vertical-align:middle;" |Kaamerikahan at Karibe | * {{Flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]] – Valeria Cannavò<ref name=":19" /> * {{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]] – Emma Morrison<ref name=":19" /> * {{flagicon|MEX}} [[Mehiko]] – Maryely Leal<ref name=":19" /> |} == Kompetisyon == === Pormat ng kompetisyon === Ilang pagbabago ang inimplementa sa edisyong ito. Tulad sa nakaraang dalawang edisyon, ang bilang ng mga ''quarter-finalist'' sa edisyong ito ay apatnapu. Sampung kandidata mula sa apat na rehiyong kontinental—Aprika, Asya at Oseaniya, Europa, at Kaamerikahan at Karibe—ang bubuo sa Top 40, kasama na ang mga nagwagi sa mga ''Fast-track event'' na pakusang makakapasok sa Top 40.<ref>{{Cite news |last=Singh |first=Siddharth Kumar |date=20 Mayo 2025 |title=Road ahead to the crown: Miss World 2025 heads to grand finale with continental showdown |language=en-IN |work=The Hindu |url=https://www.thehindu.com/news/cities/Hyderabad/road-ahead-to-the-crown-miss-world-2025-heads-to-grand-finale-with-continental-showdown/article69598451.ece |access-date=22 Mayo 2025 |issn=0971-751X}}</ref> Mula sa apatnapu, lima sa bawat rehiyong kontinental ang pipiliin na bubuo sa Top 20, at mula dalawampu, dalawa sa bawat rehiyong kontinental ang pipiliin na bubuo sa Top 8. Pagkatapos nito, isang kandidata mula sa apat na rehiyong kontinental ang hihiranging ''Continental Winner'' at mapapabilang sa Top 4, kung saan ang tatlong mga ''runner-up'' at ang bagong Miss World ay hihirangin.<ref>{{Cite news |last=Phương |first=Hoài |date=17 Mayo 2025 |title=Miss World 2025 công bố luật chơi mới, có đến 3 á hậu |language=vi |trans-title=Miss World 2025 announced new rules, with up to 3 runners-up |website=Báo Tuổi Trẻ |url=https://tuoitre.vn/miss-world-2025-cong-bo-luat-choi-moi-co-den-3-a-hau-20250517200901383.htm |url-status=live |access-date=18 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250517170836/https://tuoitre.vn/miss-world-2025-cong-bo-luat-choi-moi-co-den-3-a-hau-20250517200901383.htm |archive-date=17 Mayo 2025}}</ref><ref>{{Cite web |last= |first= |date=18 Mayo 2025 |title=Miss World 2025 announces official pageant format |url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/content/946527/miss-world-2025-pageant-format/story/ |access-date=19 Mayo 2025 |website=[[GMA News Online]] |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Acebuche |first=Yoniel |date=22 Mayo 2025 |title=Krishnah Gravidez shares advocacy in creating safe spaces for kids in Miss World 2025 Head-to-Head Challenge |url=https://philstarlife.com/celebrity/989673-krishnah-gravidez-miss-world-2025-head-to-head-challenge?page=2 |access-date=22 Mayo 2025 |website=Philstar Life |language=en}}</ref> === Komite sa pagpili === * Sonu Sood – Indiyanong aktor, prodyuser ng pelikula, modelo, at pilantropo<ref>{{Cite news |last=Kumar Singh |first=Siddharth |date=7 Mayo 2025 |title=It is about changing lives, not just glamour: Sonu Sood on being a judge for Miss World 2025 |language=en |website=The Hindu |url=https://www.thehindu.com/news/cities/Hyderabad/it-is-about-changing-lives-not-just-glamour-sonu-sood-on-being-a-judge-for-miss-world-2025/article69549283.ece |url-status=live |access-date=15 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508164725/https://www.thehindu.com/news/cities/Hyderabad/it-is-about-changing-lives-not-just-glamour-sonu-sood-on-being-a-judge-for-miss-world-2025/article69549283.ece |archive-date=8 Mayo 2025}}</ref> * Dr. Carina Tyrrell – Manggagamot, pilantropo, mamumuhunan, kapanalig sa University of Cambridge, Miss England 2014 * Donna Walsh – Opisyal na ''stage director'' para sa ika-72 Miss World == Mga kandidata == 108 kandidata ang lalahok para sa titulo.<ref>{{Cite web |title=Miss Monde 2025 : voici les candidates qui défileront le 31 mai 2025 en Inde |trans-title=Miss World 2025: Here are the candidates who will parade on May 31, 2025 in India |url=https://photo.programme-tv.net/miss-monde-2025-voici-les-candidates-qui-defileront-le-31-mai-2025-en-inde-65487 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250515110758/https://photo.programme-tv.net/miss-monde-2025-voici-les-candidates-qui-defileront-le-31-mai-2025-en-inde-65487#l-armenie-est-representee-par-adrine-atshemyan-2qnsr |archive-date=15 Mayo 2025 |access-date=15 Mayo 2025 |website=Télé Loisirs |language=fr}}</ref> {| class="sortable wikitable" style="font-size:95%" !Bansa/Teritoryo !Kandidata !Edad{{efn|Mga edad sa panahon ng kompetisyon|group=A}} !Bayan |- |{{flagicon|ALB}} [[Albanya]] |{{sortname|Elona|Ndrecaj|nolink=1}}<ref name=":22">{{Cite web |date=4 Marso 2024 |title=What happened? The participation of Albania's representative in Miss World 2024 is postponed by one year |url=https://sot.com.al/lifestyle/fare-ndodhi-shtyhet-me-nje-vit-pjesemarrja-e-perfaqesueses-se-shqiperi-i648232 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250222235831/https://sot.com.al/lifestyle/fare-ndodhi-shtyhet-me-nje-vit-pjesemarrja-e-perfaqesueses-se-shqiperi-i648232/ |archive-date=22 Pebrero 2025 |access-date=9 Hunyo 2024 |website=Gazeta SOT |language=en}}</ref> |24 |[[Tirana]] |- |{{flagicon|Alemanya}} [[Alemanya]] |{{sortname|Silvia Dörre |Sanchez|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last= |first= |date=11 Abril 2025 |title=Introducing Miss World Germany 2025 |url=https://www.missworld.com/news/introducing-miss-world-germany-2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250417023857/https://www.missworld.com/news/introducing-miss-world-germany-2025 |archive-date=17 Abril 2025 |access-date=12 Abril 2025 |website=[[Miss World]] |language=en}}</ref> |28 |[[Leipzig]] |- |{{flagicon|Angola}} [[Angola|Anggola]] |{{sortname|Nuria|Assis|nolink=1}}<ref>{{Cite news |date=8 Abril 2025 |title=Filha do músico Eddy Tussa é a representante de Angola no concurso Miss Mundo |language=pt |trans-title=Daughter of musician Eddy Tussa is Angola's representative in the Miss World contest |work=O Pais |url=https://www.opais.ao/sociedade/filha-do-musico-eddy-tussa-e-a-representante-de-angola-no-concurso-miss-mundo/ |url-status=live |access-date=28 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250425190018/https://www.opais.ao/sociedade/filha-do-musico-eddy-tussa-e-a-representante-de-angola-no-concurso-miss-mundo/ |archive-date=25 Abril 2025}}</ref> |30 |[[Luanda]] |- |{{Flagicon|Argentina}} [[Arhentina]] |{{sortname|Guadalupe |Alomar|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Zamora |first=Agustin |date=8 Disyembre 2024 |title=Miss Word Argentina: Celeste Richter terminó cuarta y Santa Fe coronó a su reina |trans-title=Miss World Argentina: Celeste Richter finished fourth and Santa Fe crowned its queen |url=https://diariondi.com/miss-universo-argentina-celeste-richter-termino-4-y-santa-fe-corono-a-su-reina/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220041110/https://diariondi.com/miss-world-argentina-celeste-richter-termino-tercer-finalista-y-santa-fe-corono-a-su-reina/ |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=9 Disyembre 2024 |website=Diario NDI |language=es-AR}}</ref> |20 |Santa Fe |- |{{flagicon|ARM}} [[Armenya]] |{{sortname|Adrine|Atshemyan|nolink=1}}<ref>{{Cite news |date=29 Abril 2025 |title=Գեղեցկուհին պետք է լինի նաեւ տաղանդավոր. «Միսս աշխարհ-2025» -ի Հայաստանի մասնակից |language=ar |trans-title=A beauty must also be talented: Armenia's participant in "Miss World-2025" |work=Aravot |url=https://www.aravot.am/2025/04/29/1484666/ |url-status=live |access-date=15 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250430024524/https://www.aravot.am/2025/04/29/1484666/ |archive-date=30 Abril 2025}}</ref> |19 |[[Ereban]] |- |{{flagicon|AUS}} [[Australya]] |{{sortname|Jasmine|Stringer|nolink=1}}<ref>{{Cite news |title=Gold Coast teacher crowned Miss World Australia 2023 |language=en |work=The Courier-Mail |url=https://www.couriermail.com.au/entertainment/gold-coast-teacher-jasmine-stringer-crowned-miss-world-australia-2023/news-story/7ed9efa0ad2e1af0f98c1025a5afe67e |access-date=6 Marso 2024 |archive-url=https://archive.today/20230819235831/https://www.couriermail.com.au/entertainment/gold-coast-teacher-jasmine-stringer-crowned-miss-world-australia-2023/news-story/7ed9efa0ad2e1af0f98c1025a5afe67e?amp&nk=e8e824929c5ec91a6a8fa0e424ee62ec-1692489520 |archive-date=19 Agosto 2023}}</ref> |27 |Gold Coast |- |{{flagicon|BAN}} [[Bangladesh|Bangglades]] |{{sortname|Aklima Atika|Konika|nolink=1}}<ref>{{cite news |date=7 Mayo 2025 |title=Azra Mahmood secures Miss World Bangladesh 2025 license |language=en |work=The Daily Star |url=https://www.thedailystar.net/life-living/fashion-beauty/news/azra-mahmood-secures-miss-world-bangladesh-2025-license-3888986 |url-status=live |access-date=15 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250508072503/https://www.thedailystar.net/life-living/fashion-beauty/news/azra-mahmood-secures-miss-world-bangladesh-2025-license-3888986 |archive-date=8 Mayo 2025}}</ref> |26 |[[Dhaka]] |- |{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]] |{{sortname|Fatoumata|Coulibaly|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Teye |first=Abigail |date=1 Abril 2025 |title=Fatoumata Coulibaly crowned Miss World Côte d'Ivoire 2025 |url=https://www.asaaseradio.com/fatoumata-coulibaly-crowned-miss-world-cote-divoire-2025/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250417084626/https://www.asaaseradio.com/fatoumata-coulibaly-crowned-miss-world-cote-divoire-2025/ |archive-date=17 Abril 2025 |access-date=6 Abril 2025 |website=Asaase Radio |language=en-US}}</ref> |21 |Gontougo |- |{{Flagdeco|BEL}} [[Belhika]] |{{sortname|Karen|Jansen|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=16 Pebrero 2025 |title=Qui est Karen Jansen, Miss Belgique 2025 ? (photo) |trans-title=Who is Karen Jansen, Miss Belgium 2025? (photo) |url=https://soirmag.lesoir.be/655708/article/2025-02-16/qui-est-karen-jansen-miss-belgique-2025-photo |archive-url=https://web.archive.org/web/20250321104526/https://soirmag.lesoir.be/655708/article/2025-02-16/qui-est-karen-jansen-miss-belgique-2025-photo |archive-date=21 Marso 2025 |access-date=23 Marso 2025 |website=Soirmag |language=fr}}</ref> |23 |Limburg |- |{{flagicon|BIZ}} [[Belize|Belis]] |{{sortname|Shayari|Morataya|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last= |first= |date=20 Pebrero 2025 |title=Miss World Belize at the 72nd Miss World Festival |url=https://www.missworld.com/news/miss-world-belize-at-the-72nd-miss-world-festival |archive-url=https://web.archive.org/web/20250415152009/https://www.missworld.com/news/miss-world-belize-at-the-72nd-miss-world-festival |archive-date=15 Abril 2025 |access-date=6 Abril 2025 |website=[[Miss World]] |language=en}}</ref> |23 |Lungsod ng Belis |- |{{Flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]] |Valeria Cannavò<ref>{{Cite web |date=24 Nobyembre 2024 |title=Venezuela tiene dos nuevas soberanas de la belleza: Miss Venezuela World, Valeria Cannavo y Miss International Venezuela, Alessandra Guillén |trans-title=Venezuela has two new beauty queens: Miss Venezuela World, Valeria Cannavo and Miss International Venezuela, Alessandra Guillén |url=https://noticiasvenevision.com/noticias/entretenimiento/venezuela-tiene-dos-nuevas-soberanas-de-la-belleza-miss-venezuela-world-valeria-cannavo-y-miss-international-venezuela-alessandra-guillen |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220005553/https://noticiasvenevision.com/noticias/entretenimiento/venezuela-tiene-dos-nuevas-soberanas-de-la-belleza-miss-venezuela-world-valeria-cannavo-y-miss-international-venezuela-alessandra-guillen |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=29 Nobyembre 2024 |website=Noticias Venevisión |language=en}}</ref> |24 |Maracay |- |{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]] |{{sortname|Huỳnh Trần|Ý Nhi|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last= |date=24 Hulyo 2023 |title=Thời trang đời thường tựa nàng thơ của nàng hậu Huỳnh Trần Ý Nhi |trans-title=Everyday fashion is like the muse of Queen Huynh Tran Y Nhi |url=https://thanhnien.vn/thoi-trang-tre/thoi-trang-doi-thuong-tua-nang-tho-cua-nang-hau-huynh-tran-y-nhi-185230724001530784.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220013012/https://thanhnien.vn/thoi-trang-tre/thoi-trang-doi-thuong-tua-nang-tho-cua-nang-hau-huynh-tran-y-nhi-185230724001530784.htm |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=7 Marso 2024 |website=Thanh Nien |language=vi}}</ref> |22 |Bình Định |- |{{flagicon|BIH}} [[Bosniya at Herzegovina|Bosnya at Hersegobina]] |{{sortname|Ena|Adrović|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=13 Abril 2025 |title=Nova Miss BiH je Ena Adrović iz Živinica |trans-title=The Miss Bosnia and Herzegovina competition for Miss World was held tonight in Živinice. |url=https://tuzlanski.ba/lifestyle/moda-i-ljepota/nova-miss-bih-je-ena-adrovic-iz-zivinica/990273 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250417082909/https://tuzlanski.ba/lifestyle/moda-i-ljepota/nova-miss-bih-je-ena-adrovic-iz-zivinica/990273 |archive-date=17 Abril 2025 |access-date=14 Abril 2025 |website=Tuzlanski.ba |language=hr}}</ref> |21 |Živinice |- |{{flagicon|BOT}} [[Botswana]] |{{sortname|Anicia|Gaothusi|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Kgweetsi |first=Otlarongwa |date=31 Marso 2024 |title=Gaothusi: A Beacon of Hope for Botswana |url=https://www.mmegi.bw/lifestyle/gaothusi-a-beacon-of-hope-for-botswana/news |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220020129/https://www.mmegi.bw/lifestyle/gaothusi-a-beacon-of-hope-for-botswana/news |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=7 Abril 2024 |website=Mmegi Online |language=en}}</ref> |22 |Tutume |- |{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]] |{{sortname|Jéssica|Pedroso|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=3 Setyembre 2024 |title=De faixa a coroa: Jéssica Pedroso, de São Paulo, vence Miss Brasil Mundo 2024; concurso homenageou Silvio Santos |trans-title=Jéssica Pedroso, from São Paulo, wins Miss Brazil World 2024; contest honored Silvio Santos |url=https://f5.folha.uol.com.br/colunistas/de-faixa-a-coroa/2024/09/jessica-pedroso-de-sao-paulo-vence-miss-brasil-mundo-2024-concurso-homenageou-silvio-santos.shtml |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220005927/https://f5.folha.uol.com.br/colunistas/de-faixa-a-coroa/2024/09/jessica-pedroso-de-sao-paulo-vence-miss-brasil-mundo-2024-concurso-homenageou-silvio-santos.shtml |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=4 Setyembre 2024 |website=Folha de S.Paulo |language=pt-BR}}</ref> |24 |[[São Paulo]] |- |{{flagicon|BGR}} [[Bulgarya]] |{{sortname|Teodora|Miltenova|nolink=1}}<ref name="BGR252">{{Cite news |date=30 Abril 2025 |title=Експерт по киберсигурност и танцьорка стана "Мис Свят България" 2025 (СНИМКИ) |language=Bulgarian |trans-title=Cybersecurity expert and dancer becomes "Miss World Bulgaria 2025" (PHOTOS) |work=Actualno |url=https://www.actualno.com/showbusiness/ekspert-po-kibersigurnost-i-tanciorka-stana-mis-svjat-bylgarija-2025-snimki-news_2440480.html |url-status=live |access-date=15 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250430131356/https://www.actualno.com/showbusiness/ekspert-po-kibersigurnost-i-tanciorka-stana-mis-svjat-bylgarija-2025-snimki-news_2440480.html |archive-date=30 Abril 2025}}</ref> |24 |Petrich |- |{{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]] |{{sortname|Olga|Chavez|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Verduguez |first=Alejandra |date=29 Hunyo 2024 |title=La cruceña Olga Chávez es la nueva Miss Bolivia Mundo 2024 |trans-title=Olga Chávez from Santa Cruz is the new Miss Bolivia World 2024 |url=https://www.reduno.com.bo/tendencias/la-crucena-olga-chavez-es-la-nueva-miss-bolivia-mundo-2024-2024629223627 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220024813/https://www.reduno.com.bo/tendencias/la-crucena-olga-chavez-es-la-nueva-miss-bolivia-mundo-2024-2024629223627 |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=30 Hunyo 2024 |website=Red Uno |language=es}}</ref> |21 |[[Santa Cruz de la Sierra]] |- |{{flagicon|CUR}} [[Curaçao]] |{{sortname|Shubrainy|Dams|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last= |date=19 Hunyo 2023 |title=Shubrainy Dams gekroond tot 'Miss World Curaçao 2023' |trans-title=Shubrainy Dams crowned 'Miss World Curaçao 2023' |url=https://curacao.nu/shubrainy-dams-gekroond-tot-miss-world-curacao-2023/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220002759/https://curacao.nu/shubrainy-dams-gekroond-tot-miss-world-curacao-2023/ |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=10 Marso 2024 |website=Curacao.nu |language=nl}}</ref> |23 |Willemstad |- |{{flagicon|DEN}} [[Dinamarka]] |{{sortname|Emma|Heyst|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Nielsen |first=Soren |date=7 Setyembre 2024 |title=Mundlam bondepige i chok - kan blive Miss World |trans-title=Mundlam farmer girl in shock - could become Miss World |url=https://www.tv2nord.dk/frederikshavn/mundlam-bondepige-i-chok-kan-blive-miss-world |archive-url=https://web.archive.org/web/20250411030202/https://www.tv2nord.dk/frederikshavn/mundlam-bondepige-i-chok-kan-blive-miss-world |archive-date=11 Abril 2025 |access-date=6 Abril 2025 |website=TV2 Nord |language=da}}</ref> |22 |Sæby |- |{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]] |{{sortname|Sandra|Alvarado|nolink=1}}<ref>{{Cite news |last=Balseca |first=Ingrid |date=3 Hulyo 2023 |title=Sandra Alvarado: "Crecí en una familia en la que no se escucha lo urbano" |language=es |trans-title=Sandra Alvarado: “I grew up in a family in which urban things were not heard” |work=Diario Expreso |url=https://www.expreso.ec/ocio/sandra-alvarado-creci-familia-escucha-urbano-165637.html |url-status=live |access-date=10 Marso 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230812040349/https://www.expreso.ec/ocio/sandra-alvarado-creci-familia-escucha-urbano-165637.html |archive-date=12 Agosto 2023}}</ref> |24 |Santo Domingo |- |{{flagicon|SLV}} [[El Salvador]] |{{sortname|Sofía|Estupinián|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Barrera |first=J. |date=28 Marso 2025 |title=Experiodista de “4 Visión” representará a El Salvador en Miss Mundo |trans-title=No se permite copiar contenido de esta página. |url=https://www.elsalvador.com/entretenimiento/espectaculos/experiodista-4-vision-representara-el-salvador-en-miss-mundo/1209223/2025/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250418203349/https://www.elsalvador.com/entretenimiento/espectaculos/experiodista-4-vision-representara-el-salvador-en-miss-mundo/1209223/2025/ |archive-date=18 Abril 2025 |access-date=31 Marso 2025 |website=Noticias de El Salvador |language=es}}</ref> |25 |Santa Ana |- |{{flagicon|SCO}} [[Scotland|Eskosya]] |{{sortname|Amy|Scott|nolink=1}}<ref>{{Cite news |last=Mitchell |first=Robert |date=14 Abril 2025 |title=Miss Scotland Amy Scott made her catwalk debut in New York City |language=en |website=Daily Record |url=https://pocoscom.com/miss-portugal-passa-ferias-em-pocos-de-caldas/ |url-status=live |access-date=15 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250416102504/https://www.dailyrecord.co.uk/in-your-area/lanarkshire/miss-scotland-amy-scott-made-35046838 |archive-date=16 Abril 2025}}</ref> |24 |Strathaven |- |{{flagicon|SLO}} [[Eslobenya]] |{{sortname|Alida|Tomanič|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=21 Setyembre 2023 |title=Miss Slovenije 2023 je 19-letna Alida Tomanič |trans-title=Miss Slovenia 2023 is 19-year-old Alida Tomanič |url=https://www.24ur.com/popin/domaca-scena/kdo-bo-miss-slovenije-2023.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220010926/https://www.24ur.com/popin/domaca-scena/kdo-bo-miss-slovenije-2023.html |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=10 Marso 2024 |website=24UR |language=sl}}</ref> |20 |Ptuj |- |{{flagicon|SPA}} [[Espanya]] |{{sortname|Corina|Mrazek|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Quiles |first=Raúl Sánchez |date=7 Mayo 2023 |title=Una tinerfeña es la más guapa de España y aspira a convertirse en Miss Mundo |trans-title=A woman from Tenerife is the most beautiful in Spain and aspires to become Miss World |url=https://www.eldia.es/tenerife/2023/05/07/tinerfena-guapa-espana-aspira-convertirse-87028813.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220040440/https://www.eldia.es/tenerife/2023/05/07/tinerfena-guapa-espana-aspira-convertirse-87028813.html |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=14 Marso 2024 |website=El Dia |language=es}}</ref> |22 |Los Realejos |- |{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]] |{{sortname|Athenna |Crosby|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Sadosh |first=Raj |date=19 Nobyembre 2024 |title=Athenna Crosby crowned Miss World America at beauty pageant organised by Punjab-origin couple in US |url=https://www.tribuneindia.com/news/diaspora/athenna-crosby-crowned-miss-world-america-at-beauty-pageant-organised-by-punjab-origin-couple-in-us/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250416161931/https://www.tribuneindia.com/news/diaspora/athenna-crosby-crowned-miss-world-america-at-beauty-pageant-organised-by-punjab-origin-couple-in-us/ |archive-date=16 Abril 2025 |access-date=22 Nobyembre 2024 |website=The Tribune |language=en}}</ref> |26 |[[Talaan ng mga lungsod at bayan sa California|San Jose]] |- |{{flagicon|EST}} [[Estonia|Estonya]] |{{sortname|Eliise|Randmaa|nolink=1}}<ref>{{Cite news |last=Veidemann-Makko |first=Anna-Maria |date=23 Agosto 2023 |title=Kadrioru loss täitus missiiluga! Miss World Estonia 2023 on tegus IT-spetsialist Eliise Randmaa: "Tahan tõestada, et miss ei ole kõndiv riidepuu!" |language=ee |trans-title=Kadrioru Castle was filled with missiles! Miss World Estonia 2023 is a busy IT specialist Eliise Randmaa: "I want to prove that Miss is not a walking hanger!" |work=Õhtuleht |url=https://www.ohtuleht.ee/elu/1090949/ol-video-ja-uhke-galerii-kadrioru-loss-taitus-missiiluga-miss-world-estonia-2023-on-tegus-it-spetsialist-eliise-randmaa-tahan-toestada-et-miss-ei-ole-kondiv-riidepuu |url-status=live |access-date=14 Marso 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230827103535/https://www.ohtuleht.ee/elu/1090949/ol-video-ja-uhke-galerii-kadrioru-loss-taitus-missiiluga-miss-world-estonia-2023-on-tegus-it-spetsialist-eliise-randmaa-tahan-toestada-et-miss-ei-ole-kondiv-riidepuu |archive-date=27 Agosto 2023}}</ref> |24 |Türi |- |{{Flagicon|Ethiopia}} [[Ethiopia|Etiyopiya]] |{{sortname|Hasset |Dereje|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Rifai |date=18 Pebrero 2025 |title=7 Potret Hasset Dereje Miss World Ethiopia 2025, Sweet Abis! |url=https://www.idntimes.com/men/ladies/muhammad-ayub-rifai/potret-hasset-dereje-miss-world-ethiopia-2025-c1c2 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250416093915/https://www.idntimes.com/men/ladies/muhammad-ayub-rifai/potret-hasset-dereje-miss-world-ethiopia-2025-c1c2 |archive-date=16 Abril 2025 |access-date=23 Marso 2025 |website=IDN Times |language=id}}</ref> |19 |[[Adis Abeba]] |- |{{flagicon|WAL}} [[Wales|Gales]] |{{sortname|Millie-Mae|Adams|nolink=1}}<ref>{{Cite news |last=Jones |first=John |date=19 Abril 2023 |title=Woman whose alopecia made her afraid to leave her house is crowned Miss Wales |language=en |work=Wales Online |url=https://www.walesonline.co.uk/news/wales-news/woman-alopecia-cardiff-miss-wales-26721252 |url-status=live |access-date=14 Marso 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230811203017/https://www.walesonline.co.uk/news/wales-news/woman-alopecia-cardiff-miss-wales-26721252 |archive-date=11 Agosto 2023}}</ref> |22 |[[Cardiff]] |- |{{flagdeco|GHA}} [[Ghana|Gana]] |{{sortname|Jutta|Pokuah|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Arthur |first=Portia |date=30 Marso 2025 |title=UPSA Student Jutta Pokuah Addo Beats GMB's Naa Ayeley To Win Miss Ghana 2025 |url=https://yen.com.gh/entertainment/style/280491-upsa-student-jutta-pokuah-addo-beats-gmbs-naa-ayeley-win-ghana-2025/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250331014648/https://yen.com.gh/entertainment/style/280491-upsa-student-jutta-pokuah-addo-beats-gmbs-naa-ayeley-win-ghana-2025/ |archive-date=31 Marso 2025 |access-date=31 Marso 2025 |website=YEN News |language=en}}</ref> |20 |[[Accra]] |- |{{flagicon|GNQ}} [[Gineang Ekwatoriyal]] |{{sortname|Estela|Nguema|nolink=1}}<ref name=":3">{{cite news |last=Elugu |first=Rubén Darío Ndumu Bengono |title=La belleza de Akurenam representará a Guinea Ecuatorial en Miss Mundo 2024 |language=es |trans-title=The beauty from Akurenam will represent Equatorial Guinea in Miss World 2024 |work=Ahora EG |url=https://ahoraeg.com/cultura/2023/09/04/la-belleza-de-akurenam-representara-a-guinea-ecuatorial-en-miss-mundo-2024/ |url-status=live |access-date=14 Marso 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230905093420/https://ahoraeg.com/cultura/2023/09/04/la-belleza-de-akurenam-representara-a-guinea-ecuatorial-en-miss-mundo-2024/amp/ |archive-date=5 Setyembre 2023}}</ref> |23 |Acurenam |- |{{Flagicon|GRC}} [[Gresya]] |Stella Michialidou<ref>{{cite web |date=14 Disyembre 2024 |title=Καλλιστεία 2024: Ποιες πήραν τους τίτλους Star & Miss Hellas, Miss Young |url=https://www.star.gr/lifestyle/celebrities/676401/kallisteia-2024-aytes-einai-oi-star-miss-hellas-miss-young |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241214024446/https://www.star.gr/lifestyle/celebrities/676401/kallisteia-2024-aytes-einai-oi-star-miss-hellas-miss-young |archive-date=14 Disyembre 2024 |access-date=23 Marso 2025 |work=Star.Gr |language=el}}</ref> |23 |[[Tesalonica]] |- |{{flagicon|GLP|local}} [[Guadalupe (Pransya)|Guadalupe]] |{{sortname|Noémie|Milne|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=4 Disyembre 2024 |title=Noëmie Milne, candidate à Miss World 2025 |trans-title=Noëmie Milne, Miss World 2025 candidate |url=https://www.guadeloupe.franceantilles.fr/actualite/culture/noemie-milne-candidate-a-miss-world-2025-1014239.php |archive-url=https://web.archive.org/web/20250222235806/https://www.guadeloupe.franceantilles.fr/actualite/culture/noemie-milne-candidate-a-miss-world-2025-1014239.php |archive-date=22 Pebrero 2025 |access-date=23 Marso 2025 |website=France-Antilles |language=fr-FR}}</ref> |26 |Baie Mahault |- |{{flagicon|GUI}} [[Guinea|Guniya]] |{{sortname|Kadiatou|Savané|nolink=1}}<ref>{{Cite news |date=16 Setyembre 2024 |title=Kadiatou Savané élue Miss Guinée Ghana 2024 |language=fr |trans-title=Kadiatou Savané elected Miss Guinea Ghana |work=Tabouleinfos |url=https://tabouleinfos.com/index.php/kadiatou-savane-elue-miss-guinee-ghana-2024/ |url-status=live |access-date=29 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250120213046/https://tabouleinfos.com/index.php/kadiatou-savane-elue-miss-guinee-ghana-2024/ |archive-date=20 Enero 2025}}</ref> |25 |[[Conakry]] |- |{{flagicon|GUA}} [[Guatemala|Guwatemala]] |{{sortname|Jeymi|Escobedo|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Martínez |first=Belinda S. |date=1 Mayo 2024 |title=En vivo: Coronan a las representantes de Miss Mundo, Miss Grand International, Miss International y Reina Hispanoamérica |trans-title=Live: The representatives of Miss World, Miss Grand International, Miss International and Reina Hispanoamérica are crowned |url=https://www.prensalibre.com/vida/escenario/en-vivo-comienza-el-miss-guatemala-contest-2024/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250225002457/https://www.prensalibre.com/vida/escenario/en-vivo-comienza-el-miss-guatemala-contest-2024/ |archive-date=25 Pebrero 2025 |access-date=6 Mayo 2024 |website=Prensa Libre |language=es-GT}}</ref> |18 |Suchitepéquez |- |{{Flagicon|Guyana}} [[Guyana]] |{{sortname|Zalika |Samuels|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=17 Enero 2025 |title=Zalika Samuels Crowned Miss World Guyana 2024 |url=https://ncnguyana.com/2023/zalika-samuels-crowned-miss-world-guyana-2024/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250415020847/https://ncnguyana.com/2023/zalika-samuels-crowned-miss-world-guyana-2024/ |archive-date=15 Abril 2025 |access-date=23 Marso 2025 |website=NCN Guyana |language=en-US}}</ref> |21 |Linden |- |{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]] |{{sortname|Tahje|Bennett|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=7 Setyembre 2024 |title=Tahje Bennett triumphs in second shot at Miss Ja World title |url=https://jamaica-gleaner.com/article/entertainment/20240907/tahje-bennett-triumphs-second-shot-miss-ja-world-title#google_vignette |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240907105035/https://jamaica-gleaner.com/article/entertainment/20240907/tahje-bennett-triumphs-second-shot-miss-ja-world-title#google_vignette |archive-date=7 Setyembre 2024 |access-date=8 Setyembre 2024 |website=The Gleaner |language=en}}</ref> |24 |[[:en:Kingston|Kingston]] |- |{{flagicon|JPN}} [[Hapon]] |{{sortname|Kiata|Tomita|nolink=1}}<ref>{{cite news |date=2 Oktubre 2024 |title=世界最大規模ミスコン『ミス・ワールド』日本代表に冨田キアナさん ケンブリッジ大学大学院→現京都大学大学院生の才色兼備 |language=ja |trans-title=Kiana Tomita, a graduate student at the University of Cambridge and currently a graduate student at Kyoto University, will represent Japan in the world’s largest beauty pageant, Miss World |work=Oricon News |url=https://www.oricon.co.jp/news/2347444/full/ |url-status=live |access-date=15 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241002105936/https://www.oricon.co.jp/news/2347444/full/ |archive-date=2 Oktubre 2024}}</ref> |28 |[[Tokyo]] |- |{{flagicon|HAI}} [[Haiti|Hayti]] |{{sortname|Christee|Guirand|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Bazile |first=Esther Kimberly |date=9 Setyembre 2024 |title=Christee Guirand couronnée Miss World Haïti 2024, Shaika Cadet élue Miss Supra Global |trans-title=Christee Guirand crowned Miss World Haiti 2024, Shaika Cadet elected Miss Supra Global |url=https://lenouvelliste.com/article/250132/christee-guirand-couronnee-miss-world-haiti-2024-shaika-cadet-elue-miss-supra-global |access-date=23 Marso 2025 |website=Le Nouvelliste |language=en}}</ref> |24 |[[Puerto Principe|Port-au-Prince]] |- |{{flagicon|GIB}} [[Gibraltar|Hibraltar]] |{{sortname|Shania|Ballester|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=23 Marso 2024 |title=Shania Ballester crowned Miss Gibraltar 2024 |url=https://www.gbc.gi/news/shania-ballester-crowned-miss-gibraltar-2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250506053450/https://www.gbc.gi/news/shania-ballester-crowned-miss-gibraltar-2024 |archive-date=6 Mayo 2025 |access-date=24 Marso 2024 |website=GBC |language=en}}</ref> |19 |Hibraltar |- |{{flagicon|NIR}} [[Hilagang Irlanda]] |{{sortname|Hannah|Johns|nolink=1}}<ref>{{Cite news |last=Rice |first=Jessica |date=28 Mayo 2024 |title=Belfast nurse crowned Miss Northern Ireland 2024 |language=en-GB |work=Belfast Telegraph |url=https://www.belfasttelegraph.co.uk/news/northern-ireland/belfast-nurse-crowned-miss-northern-ireland-2024/a1333445370.html |access-date=29 Mayo 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220011357/https://www.belfasttelegraph.co.uk/news/northern-ireland/belfast-nurse-crowned-miss-northern-ireland-2024/a1333445370.html |archive-date=20 Pebrero 2025 |issn=0307-1235}}</ref> |25 |[[Lisburn]] |- |{{flagicon|MKD}} [[Hilagang Masedonya]] |{{sortname|Charna |Nevzati|nolink=1}}<ref name=":4" /> |20 |[[Skopje]] |- |{{Flagicon|HON}} [[Honduras]] |{{sortname|Izza |Sevilla|nolink=1}}<ref>{{cite news |date=5 Nobyembre 2024 |title=Izza Sevilla ceibena alista para conquistar miss mundo |language=es |trans-title=Izza Sevilla, the Ceibeña who is preparing to conquer Miss World |work=La Prensa |url=https://www.laprensa.hn/fotogalerias/farandula/izza-sevilla-ceibena-alista-para-conquistar-miss-mundo-EC22462655 |access-date=22 Nobyembre 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220025034/https://www.laprensa.hn/fotogalerias/farandula/izza-sevilla-ceibena-alista-para-conquistar-miss-mundo-EC22462655#image-1 |archive-date=20 Pebrero 2025}}</ref> |18 |La Ceiba |- |{{flagicon|IND}} [[Indiya]] |{{sortname|Nandini|Gupta|nolink=1}}<ref>{{Cite news |date=19 Abril 2023 |title=Your background doesn't matter, it is who you become: Miss India World 2023 Nandini Gupta |language=en |work=Deccan Herald |url=https://www.deccanherald.com/india/your-background-doesnt-matter-it-is-who-you-become-miss-india-world-2023-nandini-gupta-1211112.html |access-date=14 Marso 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241127083318/https://www.deccanherald.com/india/your-background-doesnt-matter-it-is-who-you-become-miss-india-world-2023-nandini-gupta-1211112.html |archive-date=27 Nobyembre 2024}}</ref> |20 |Kota |- |{{flagicon|INA}} [[Indonesia|Indonesya]] |{{sortname|Monica Kezia|Sembiring|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Faizin |first=Eco |date=30 Mayo 2024 |title=Sosok Monica Sembiring, Putri Sumut Juara Miss Indonesia 2024 |trans-title=The figure of Monica Sembiring, Princess of North Sumatra, Miss Indonesia 2024 Champion |url=https://www.suara.com/news/2024/05/30/071242/sosok-monica-sembiring-putri-sumut-juara-miss-indonesia-2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220021805/https://www.suara.com/news/2024/05/30/071242/sosok-monica-sembiring-putri-sumut-juara-miss-indonesia-2024 |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=30 Mayo 2024 |website=Suara |language=id}}</ref> |22 |Karo |- |{{flagicon|ENG}} [[Inglatera]] |{{sortname|Charlotte|Grant|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=22 Mayo 2025 |title=Miss England withdraws from Miss World 2025 |url=https://www.adaderana.lk/news.php?nid=108754 |access-date=22 Mayo 2025 |website=Ada Derana |language=en}}</ref> |25 |[[Liverpool]] |- |{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]] |{{sortname|Jasmine|Gerhardt|nolink=1}}<ref>{{cite web |last=Becker |first=Kendra |date=5 Nobyembre 2023 |title=Miss Dublin Jasmine Gerhardt crowned the winner of Miss Ireland 2023 |url=https://goss.ie/showbiz/miss-dublin-jasmine-gerhardt-crowned-the-winner-of-miss-ireland-2023-357794 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231110185548/https://goss.ie/showbiz/miss-dublin-jasmine-gerhardt-crowned-the-winner-of-miss-ireland-2023-357794 |archive-date=10 Nobyembre 2023 |access-date=14 Marso 2024 |website=Goss.ie}}</ref> |25 |[[Dublin]] |- |{{flagicon|ITA}} [[Italya]] |{{sortname|Chiara|Esposito|nolink=1}}<ref>{{Cite news |title=Miss Mondo Italia è campana: Chiara Esposito, 20 anni, di Curti, in provincia di Caserta |language=it |trans-title=Miss World Italy is from Campania: Chiara Esposito, 20 years old, from Curti, in the province of Caserta |work=Corriere della Sera |url=https://napoli.corriere.it/notizie/cronaca/23_giugno_12/miss-mondo-italia-e-campana-chiara-esposito-20-anni-di-curti-in-provincia-di-caserta-e54f52d2-3295-4605-9b1d-883e76723xlk.shtml |url-status=live |access-date=14 Marso 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230812020830/https://napoli.corriere.it/notizie/cronaca/23_giugno_12/miss-mondo-italia-e-campana-chiara-esposito-20-anni-di-curti-in-provincia-di-caserta-e54f52d2-3295-4605-9b1d-883e76723xlk.shtml |archive-date=12 Agosto 2023}}</ref> |21 |[[Curti, Campania|Curti]] |- |{{flagicon|CAM}} [[Kambodya]] |{{sortname|Julia |Russell|nolink=1}}<ref name="JuliaRussel">{{cite news |date=31 Marso 2025 |title=(វីដេអូ) អបអរ! កូនខ្មែរកាត់អង់គ្លេស រ៉ូសស្យែល ហ្សូលីយ៉ា ក្លាយជាម្ចាស់មកុដថ្មី Miss World Cambodia 2025 ស័ក្ដិសមទាំងសម្រស់ និង សមត្ថភាព |language=Khmer |trans-title=(Video) Congratulations! Khmer-English girl, Russell Julia, becomes the new Miss World Cambodia 2025 crown holder, worthy of both beauty and ability |work=Popular |url=https://www.popular.com.kh/វីដេអូ-អបអរ-កូនខ្មែរកាត/ |url-status=live |access-date=15 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250404184224/https://www.popular.com.kh/%E1%9E%9C%E1%9E%B8%E1%9E%8A%E1%9F%81%E1%9E%A2%E1%9E%BC-%E1%9E%A2%E1%9E%94%E1%9E%A2%E1%9E%9A-%E1%9E%80%E1%9E%BC%E1%9E%93%E1%9E%81%E1%9F%92%E1%9E%98%E1%9F%82%E1%9E%9A%E1%9E%80%E1%9E%B6%E1%9E%8F/ |archive-date=4 Abril 2025}}</ref> |18 |[[Nom Pen]] |- |{{flagicon|CMR}} [[Kamerun]] |{{sortname|Ndoun Issie|Princesse|nolink=1}}<ref>{{Cite news |last=Ama |first=Emile |date=15 Agosto 2024 |title=Princesse Issie, à la conquête de la couronne de Miss Monde |language=fr |trans-title=Princess Issie, in search of the Miss World crown |website=Le Bled Parle |url=https://www.lebledparle.com/princesse-issie-a-la-conquete-de-la-couronne-de-miss-monde/ |url-status=live |access-date=15 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250416092543/https://www.lebledparle.com/princesse-issie-a-la-conquete-de-la-couronne-de-miss-monde/ |archive-date=16 Abril 2025}}</ref> |24 |Littoral |- |{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]] |{{sortname|Emma|Morrison|nolink=1}}<ref>{{Cite news |last=Benchetrit |first=Jenna |date=18 Nobyembre 2025 |orig-date=16 Nobyembre 2025 |title=Emma Morrison is the first Indigenous woman to win Miss World Canada |language=en |work=CBC |url=https://www.cbc.ca/news/entertainment/emma-morrison-miss-world-canada-1.6654132 |url-status=live |access-date=19 Disyembre 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221211193827/https://www.cbc.ca/news/entertainment/emma-morrison-miss-world-canada-1.6654132 |archive-date=11 Disyembre 2022}}</ref> |24 |Chapleau |- |{{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]] |{{sortname|Jada |Ramoon|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Gallego |first=Shanda |date=5 Abril 2025 |title=Ousted pageant contestant speaks out on Miss World Cayman fallout |url=https://www.caymancompass.com/2025/04/05/ousted-pageant-contestant-speaks-out-on-miss-world-cayman-fallout/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250422085252/https://www.caymancompass.com/2025/04/05/ousted-pageant-contestant-speaks-out-on-miss-world-cayman-fallout/ |archive-date=22 Abril 2025 |access-date=6 Abril 2025 |website=Cayman Compass |language=en}}</ref> |26 |Bodden Town |- |{{flagicon|KAZ}} [[Kasakistan]] |{{sortname|Sabina|Idrissova|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=15 Disyembre 2023 |title="Мисс Казахстан-2023" Сабина Идрисова: что известно о первой красавице страны? Фото |trans-title="Miss Kazakhstan 2023" Sabina Idrisova: what is known about the country's first beauty? Photo |url=https://ru.sputnik.kz/20231215/miss-kazakhstan-2023-sabina-idrisova-chto-izvestno-o-pervoy-krasavitse-strany-foto-40959463.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220010153/https://ru.sputnik.kz/20231215/miss-kazakhstan-2023-sabina-idrisova-chto-izvestno-o-pervoy-krasavitse-strany-foto-40959463.html |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=29 Mayo 2024 |website=Sputnik Казахстан |language=ru}}</ref> |22 |[[Astana]] |- |{{Flagicon|KEN}} [[Kenya]] |{{sortname|Grace|Ramtu|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Chebet |first=Molly |date=12 Agosto 2024 |title=Grace Ramtu: The story behind Kenya's Miss World winner |url=https://www.standardmedia.co.ke/sports/fashion-beauty/article/2001500775/grace-ramtu-the-story-behind-kenyas-miss-world-winner |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220030706/http://www.standardmedia.co.ke/sports/fashion-beauty/article/2001500775/grace-ramtu-the-story-behind-kenyas-miss-world-winner |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=24 Agosto 2024 |website=The Standard |language=en}}</ref> |25 |[[Nairobi]] |- |{{Flagicon|KGZ}} [[Kyrgyzstan|Kirgistan]] |{{sortname|Aizhan |Chanacheva|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Osmonalieva |first=Baktygul |date=6 Mayo 2025 |title=Miss Kyrgyzstan 2025 to represent country at Miss World 2025 pageant |url=https://24.kg/english/328316_Miss_Kyrgyzstan_2025_to_represent_country_at_Miss_World_2025_pageant/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250507182413/https://24.kg/english/328316_Miss_Kyrgyzstan_2025_to_represent_country_at_Miss_World_2025_pageant/ |archive-date=7 Mayo 2025 |access-date=15 Mayo 2025 |website=24.kg |language=en-US}}</ref> |26 |Naryn |- |{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]] |{{sortname|Catalina|Quintero|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last= |first= |date=15 Agosto 2023 |title=Norte de Santander, princesa Miss Mundo Colombia |trans-title=Norte de Santander, princess Miss World Colombia |url=https://www.laopinion.com.co/la-o/norte-de-santander-princesa-miss-mundo-colombia |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220023629/https://www.laopinion.co/la-o/norte-de-santander-princesa-miss-mundo-colombia |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=23 Marso 2024 |website=La Opinión |language=es-co}}</ref> |24 |[[Bogotá]] |- |{{Flagicon|CRO}} [[Croatia|Kroasya]] |{{sortname|Tomislava|Dukić|nolink=1}}<ref>{{cite news |date=27 Nobyembre 2023 |title=Miss Hrvatske je Tomislava Dukić iz Tomislavgrada: Fitness i putovanja njena su strast, a posebno je vezana i za Split |language=hr |trans-title=Miss Croatia is Tomislava Dukić from Tomislavgrad: Fitness and traveling are her passion, and she is especially connected to Split |work=Slobodna Dalmacija |url=https://slobodnadalmacija.hr/scena/showbiz/nova-miss-hrvatske-je-tomislava-dukic-iz-tomislavgrada-zavrsila-je-kinezioloski-fakultet-u-splitu-a-obozava-putovati-1342682 |url-status=live |access-date=23 Marso 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231221052647/https://slobodnadalmacija.hr/scena/showbiz/nova-miss-hrvatske-je-tomislava-dukic-iz-tomislavgrada-zavrsila-je-kinezioloski-fakultet-u-splitu-a-obozava-putovati-1342682 |archive-date=21 Disyembre 2023}}</ref> |26 |Tomislavgrad |- |{{flagicon|LAT}} [[Letonya]] |{{sortname|Marija|Mišurova|nolink=1}}<ref>{{Cite news |date=18 Abril 2025 |title=Vai Latvijas Skaistule var sasniegt karikatūras kaķa popularitāti |language=Latvian |trans-title=Can the Latvian Beauty reach the popularity of the cartoon cat? |website=Pravda |url=https://latvia.news-pravda.com/world/2025/04/18/38641.html |url-status=live |access-date=28 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250423025226/https://latvia.news-pravda.com/world/2025/04/18/38641.html |archive-date=23 Abril 2025}}</ref> |17 |[[Riga]] |- |{{flagicon|LBN}} [[Lebanon|Libano]] |{{sortname|Nada|Koussa|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=28 Hulyo 2024 |title=Lebanon crowns Nada Koussa as Miss Lebanon 2024 |url=https://www.lbcgroup.tv/news/lebanon-news/786335/lbci-lebanon-articles/en |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220024006/https://www.lbcgroup.tv/news/lebanon-news/786335/lbci-lebanon-articles/en |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=28 Hulyo 2024 |website=LBCI |language=en}}</ref> |26 |Rahbeh |- |{{flagicon|MAD}} [[Madagascar|Madagaskar]] |{{sortname|Cyria|Temagnombe|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Rakotoarivelo |first=Julian |date=30 Setyembre 2024 |title=Concours de beauté : Cyria Olivine Temagnombe sacrée Miss Madagascar 2024 |trans-title=Beauty contest: Cyria Olivine Temagnombe crowned Miss Madagascar 2024 |url=https://midi-madagasikara.mg/concours-de-beaute-cyria-olivine-temagnombe-sacree-miss-madagascar-2024/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220023512/https://midi-madagasikara.mg/concours-de-beaute-cyria-olivine-temagnombe-sacree-miss-madagascar-2024/ |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=1 Oktubre 2024 |website=Midi Madagasikara |language=fr-FR}}</ref> |22 |Androy |- |{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]] |{{sortname|Saroop|Roshi|nolink=1}}<ref>{{Cite news |last=Unto |first=Ricardo |date=26 Agosto 2023 |title=Perak's Saroop wins Miss World Malaysia 2023 |language=en |work=Daily Express Malaysia |url=https://www.dailyexpress.com.my/news/218855/perak-s-saroop-wins-miss-world-malaysia-2023/ |url-status=live |access-date=23 Marso 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230902132437/https://www.dailyexpress.com.my/news/218855/perak-s-saroop-wins-miss-world-malaysia-2023/ |archive-date=2 Setyembre 2023}}</ref> |26 |[[Perak]] |- |{{flagicon|MLT}} [[Malta]] |{{sortname|Martine|Cutajar|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Calleja |first=Laura |date=23 Agosto 2023 |title=Martine Cutajar: 'My biggest challenge has definitely been building my confidence and believing that I am not inferior to others' |url=https://www.maltatoday.com.mt/lifestyle/question_and_answer/124542/martine_cutajar_my_biggest_challenge_has_definitely_been_building_my_confidence_and_believing_that_i_am_not_inferior_to_others |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220005020/https://www.maltatoday.com.mt/lifestyle/question_and_answer/124542/martine_cutajar_my_biggest_challenge_has_definitely_been_building_my_confidence_and_believing_that_i_am_not_inferior_to_others |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=23 Marso 2024 |website=Malta Today |language=en}}</ref> |25 |Attard |- |{{Flagicon image|Flag-of-Martinique.svg}} [[Martinika]] |{{sortname|Aurélie |Joachim|nolink=1}}<ref>{{Cite news |date=1 Abril 2025 |title=Aurélie Joachim en route pour Miss Monde |language=fr |trans-title=Aurélie Joachim on her way to Miss World |website=ATV - C’est ma Télé! |url=https://viaatv.tv/aurelie-joachim-en-route-pour-miss-monde/ |url-status=live |access-date=15 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250401230200/https://viaatv.tv/aurelie-joachim-en-route-pour-miss-monde/ |archive-date=1 Abril 2025}}</ref> |27 |Ducos |- |{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]] |{{sortname|Wenna|Rumnah|nolink=1}}<ref name="KIMJOS">{{Cite news |last=Seetamonee |first=Rajmeela |date=23 Abril 2025 |title=Miss World Mauritius : Wenna Rumnah remplace Kimberley Joseph |language=fr |trans-title=Miss World Mauritius: Wenna Rumnah replaces Kimberley Joseph |website=Le Défi Media Group |url=https://defimedia.info/miss-world-mauritius-wenna-rumnah-remplace-kimberley-joseph |access-date=28 Abril 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250424054605/https://defimedia.info/miss-world-mauritius-wenna-rumnah-remplace-kimberley-joseph |archive-date=24 Abril 2025}}</ref> |22 |[[Port Louis]] |- |{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]] |{{sortname|Maryely|Leal|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Espinoza |first=Fernando |date=3 Agosto 2024 |title=La sinaloense Maryely Leal es la nueva Miss Mundo México |trans-title=Sinaloa native Maryely Leal is the new Miss World Mexico |url=https://www.noroeste.com.mx/entretenimiento/espectaculos/la-sinaloense-maryely-leal-es-la-nueva-miss-mundo-mexico-AF8160277 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220030232/https://www.noroeste.com.mx/entretenimiento/espectaculos/la-sinaloense-maryely-leal-es-la-nueva-miss-mundo-mexico-AF8160277 |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=4 Agosto 2024 |website=Noroeste |language=es-MX}}</ref> |28 |Guasave |- |{{flagicon|MDA}} [[Moldabya]] |{{sortname|Anghelina|Chitaica|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=15 Marso 2025 |title=Angelina Chitaica va reprezenta Republica Moldova la Miss World 2025 |trans-title=Angelina Chitaica will represent the Republic of Moldova at Miss World 2025 |url=https://ziuadeazi.md/stiri/angelina-chitaica-va-reprezenta-republica-moldova-la-miss-world-2025/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250415022716/https://ziuadeazi.md/stiri/angelina-chitaica-va-reprezenta-republica-moldova-la-miss-world-2025/ |archive-date=15 Abril 2025 |access-date=23 Marso 2025 |website=Ziuadeazi |language=ro-ro}}</ref> |22 |Tiraspol |- |{{flagicon|MGL}} [[Mongolya]] |{{sortname|Erdenesuvd |Batyabar|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=3 Abril 2025 |title="Miss World-Mongolia" тэмцээний үндэсний ялагчаар Б.Эрдэнэсувд тодорчээ |trans-title=B. Erdenesuvd was declared the national winner of the "Miss World-Mongolia" competition. |url=https://chig.mn/news/3/single/11567 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250415021521/https://chig.mn/news/3/single/11567 |archive-date=15 Abril 2025 |access-date=4 Abril 2025 |website=Chig.mn |language=mn}}</ref> |22 |[[Ulan Bator]] |- |{{flagicon|Montenegro}} [[Montenegro]] |{{sortname|Andrea |Nikolić|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=31 Marso 2025 |title=Podgoričanka Andrea Nikolić je nova mis Crne Gore |trans-title=Andrea Nikolić from Podgorica is the new Miss Montenegro |url=https://www.cdm.me/zabava/showbiz/podgoricanka-andrea-nikolic-je-nova-mis-crne-gore/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250331205656/https://www.cdm.me/zabava/showbiz/podgoricanka-andrea-nikolic-je-nova-mis-crne-gore/ |archive-date=31 Marso 2025 |access-date=1 Abril 2025 |website=Cafe del Montenegro |language=en-US}}</ref> |21 |[[Podgorica]] |- |{{flagicon|MYA}} [[Myanmar]] |{{sortname|Khisa|Khin|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=10 Marso 2025 |title=Khisa Khin wins Miss World Myanmar 2025 Crown |url=https://www.gnlm.com.mm/khisa-khin-wins-miss-world-myanmar-2025-crown/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250417000526/https://www.gnlm.com.mm/khisa-khin-wins-miss-world-myanmar-2025-crown/ |archive-date=17 Abril 2025 |access-date=12 Marso 2025 |website=Global New Light Of Myanmar |language=en-US}}</ref> |17 |Kyauktaga |- |{{flagicon|Namibia}} [[Namibia|Namibya]] |{{sortname|Selma|Kamanya|nolink=1}}<ref name="Namibia">{{cite news |author=Michael Kayunde |date=14 Abril 2024 |title=Selma Kamanya, Miss Namibia 2018, to Represent Country at Miss World Pageant in India in May |language=en |work=Namibian Sun |url=https://www.namibiansun.com/art-and-entertainment/selma-kamanya-miss-namibia-2018-to-represent-country-at-miss-world-pageant-in-india-in-may2025-04-14 |access-date=15 Abril 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250422130347/https://www.namibiansun.com/art-and-entertainment/selma-kamanya-miss-namibia-2018-to-represent-country-at-miss-world-pageant-in-india-in-may2025-04-14 |archive-date=22 Abril 2025}}</ref> |28 |[[Windhoek]] |- |{{NPL}} |{{sortname|Srichchha|Pradhan|nolink=1}}<ref>{{Cite news |date=27 Mayo 2023 |title=Srichchha Pradhan crowned Miss Nepal 2023 |language=en |work=The Kathmandu Post |url=https://kathmandupost.com/national/2023/05/27/srichchha-pradhan-crowned-miss-nepal-2023 |url-status=live |access-date=23 Marso 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230605063617/https://kathmandupost.com/national/2023/05/27/srichchha-pradhan-crowned-miss-nepal-2023 |archive-date=5 Hunyo 2023}}</ref> |25 |[[Katmandu|Kathmandu]] |- |{{flagicon|NGR}} [[Nigeria|Niherya]] |{{sortname|Raimi |Mojisola|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Olarinre |first=Akinyemi |date=5 Abril 2025 |title=PHOTOS: Miss Osun emerges winner of Miss World Nigeria 2025 |url=https://www.pulse.ng/articles/lifestyle/photos-miss-osun-emerges-winner-of-miss-world-nigeria-2025-2025040514563221798 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250420184650/https://www.pulse.ng/articles/lifestyle/photos-miss-osun-emerges-winner-of-miss-world-nigeria-2025-2025040514563221798 |archive-date=20 Abril 2025 |access-date=5 Abril 2025 |website=Pulse Nigeria |language=en}}</ref> |24 |Osun |- |{{Flagicon|Nicaragua}} [[Nikaragwa]] |{{sortname|Virmania|Rodríguez|nolink=1}}<ref name="Nicaragua" /> |23 |El Jicaral |- |{{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Nuweba Selandiya]] |{{sortname|Samantha|Poole|nolink=1}}<ref>{{Cite news |date=9 Mayo 2025 |title=Đối thủ cũ của Thanh Thủy gây chú ý ở Hoa hậu Thế giớ |language=vi |trans-title=Thanh Thuy's old rival attracts attention at Miss World |website=Báo điện tử Tiền Phong |url=https://tienphong.vn/doi-thu-cu-cua-thanh-thuy-gay-chu-y-o-hoa-hau-the-gioi-post1740779.tpo |url-status=live |access-date=15 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250512225052/https://tienphong.vn/doi-thu-cu-cua-thanh-thuy-gay-chu-y-o-hoa-hau-the-gioi-post1740779.tpo |archive-date=12 Mayo 2025}}</ref> |22 |Whangārei |- |{{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]] |{{sortname|Jane|Knoester|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Mizero |first=Brenda |date=16 Abril 2024 |title=Byinshi kuri Jane Knoester w’imyaka 18 uzahagararira u Buholandi muri Miss World 2025 |url=https://inyarwanda.com/inkuru/141946/byinshi-kuri-jane-knoester-wimyaka-18-uzahagararira-u-buholandi-muri-miss-world-2025-amafo-141946.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220034417/https://inyarwanda.com/inkuru/141946/byinshi-kuri-jane-knoester-wimyaka-18-uzahagararira-u-buholandi-muri-miss-world-2025-amafo-141946.html |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=18 Hulyo 2024 |website=Inyarwanda.com |language=rw}}</ref> |19 |[[Ang Haya]] |- |{{flagicon|PAN}} [[Panama]] |{{sortname|Karol|Rodríguez|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Chan |first=Lau |date=13 Disyembre 2023 |title=Miss Mundo Panamá 2024: Karol Rodríguez es la nueva representante |trans-title=Miss World Panama 2024: Karol Rodríguez is the new representative |url=https://www.telemetro.com/entretenimiento/miss-mundo-panama-2024-karol-rodriguez-es-la-nueva-representante-n5950007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240323031056/https://www.telemetro.com/entretenimiento/miss-mundo-panama-2024-karol-rodriguez-es-la-nueva-representante-n5950007 |archive-date=23 Marso 2024 |access-date=23 Marso 2024 |website=Telemetro |language=es-PA}}</ref> |22 |[[Lungsod ng Panama]] |- |{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]] |{{sortname|Yanina|Gómez|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=25 Hunyo 2023 |title=¡Elicena Andrada es la nueva Miss Universo Paraguay! |trans-title=Elicena Andrada is the new Miss Universe Paraguay! |url=https://www.lanacion.com.py/lnpop/2023/06/25/elicena-andrada-es-la-nueva-miss-universo-paraguay/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220022003/https://www.lanacion.com.py/lnpop/2023/06/25/elicena-andrada-es-la-nueva-miss-universo-paraguay/ |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=27 Hunyo 2023 |website=La Nación |language=es}}</ref> |27 |[[Asuncion|Asunción]] |- |{{flagicon|PER}} [[Peru]] |{{sortname|Staisy|Huamansisa|nolink=1}}<ref>{{Cite news |date=25 Marso 2025 |title=Miss World Perú viajará a la India al certamen internacional |language=es |trans-title=Miss World Peru will travel to India for the international pageant. |work=Co Nuestro Peru |url=https://connuestroperu.com/miscelanea/miss-world-peru-viajara-a-la-india-al-certamen-internacional/ |url-status=live |access-date=15 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250501162649/https://connuestroperu.com/miscelanea/miss-world-peru-viajara-a-la-india-al-certamen-internacional/ |archive-date=1 Mayo 2025}}</ref> |20 |[[Lungsod ng Lima|Lima]] |- |{{flagicon|PHI}} [[Miss World Philippines|Pilipinas]] |{{sortname|Krishnah|Gravidez}}<ref>{{Cite web |last=Abad |first=Ysa |date=19 Hulyo 2024 |title=Baguio's Krishnah Marie Gravidez is Miss World Philippines 2024 |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/baguio-krishnah-gravidez-winner-miss-world-philippines-2024/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220020028/https://www.rappler.com/entertainment/pageants/baguio-krishnah-gravidez-winner-miss-world-philippines-2024/ |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=10 Hulyo 2024 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref> |24 |[[Baguio]] |- |{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]] |{{sortname|Sofía Bree |Singh|nolink=1}}<ref>{{Cite news |last=Aghi |first=Charu |date=30 Abril 2025 |title=Miss World Finland 2025 बनीं Sofia Singh — भारतवंशी सुंदरता की वैश्विक मंच पर चमक |language=Hindi |trans-title=Sofia Singh crowned Miss World Finland 2025 — A New Era of Cultural Harmony and Purposeful Representation |work=24 Jobraa Times |url=https://www.24jobraatimes.com/show-post/280 |url-status=live |access-date=15 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250510220804/https://www.24jobraatimes.com/show-post/280 |archive-date=10 Mayo 2025}}</ref> |29 |[[Helsinki]] |- |{{flagicon|POL}} [[Polonya]] |{{sortname|Maja|Klajda|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Paszkowska |first=Anna |date=7 Hulyo 2024 |title=Maja Klajda z woj. lubelskiego nową Miss Polonia 2024 |trans-title=Maja Klajda from the Lublin province is the new Miss Polonia 2024 |url=https://lubelskie.naszemiasto.pl/maja-klajda-z-woj-lubelskiego-nowa-miss-polonia-2024/ar/c1-9747207 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241210215540/https://lubelskie.naszemiasto.pl/maja-klajda-z-woj-lubelskiego-nowa-miss-polonia-2024/ar/c1-9747207 |archive-date=10 Disyembre 2024 |access-date=28 Hulyo 2024 |website=Lubelskie Naszemiasto |language=pl}}</ref> |21 |Łęczna |- |{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]] |{{sortname|Valeria|Pérez|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Rivera Cedeño |first=Jomar José |date=7 Abril 2024 |title=Las primeras expresiones de Valeria Nicole Pérez como Miss Mundo Puerto Rico 2024 |trans-title=The first expressions of Valeria Nicole Pérez as Miss World Puerto Rico 2024 |url=https://www.elnuevodia.com/entretenimiento/farandula/notas/las-primeras-expresiones-de-valeria-nicole-perez-como-miss-mundo-puerto-rico-2024/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220031225/https://www.elnuevodia.com/entretenimiento/farandula/notas/las-primeras-expresiones-de-valeria-nicole-perez-como-miss-mundo-puerto-rico-2024/ |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=7 Abril 2024 |website=El Nuevo Día |language=es}}</ref> |23 |Manati |- |{{flagicon|POR}} [[Portugal]] |{{sortname|Maria Amélia|Baptista|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Varela |first=Felipe Eduardo |date=20 Abril 2025 |title=Maria Amélia Baptista leva Portugal ao Miss Mundo com beleza e propósito |trans-title=Maria Amélia Baptista takes Portugal to Miss World with beauty and purpose |url=https://www.publico.pt/2025/04/20/publico-brasil/noticia/maria-amelia-baptista-leva-portugal-miss-mundo-beleza-proposito-2130343 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250421050518/https://www.publico.pt/2025/04/20/publico-brasil/noticia/maria-amelia-baptista-leva-portugal-miss-mundo-beleza-proposito-2130343 |archive-date=21 Abril 2025 |access-date=15 Mayo 2025 |website=Público |language=pt}}</ref> |26 |[[Lisboa]] |- |{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]] |{{sortname|Agathe |Cauet|nolink=1}}<ref>{{cite web |last=Rodriguez |first=Clément |date=10 Marso 2025 |title=Agathe Cauet représentante de la France à Miss Monde 2025 : "Je suis encore sous le coup de l'émotion" |trans-title=Agathe Cauet, France's representative at Miss World 2025: "I'm still emotional" |url=https://www.programme-tv.net/news/evenement/miss-france-miss-france/373274-agathe-cauet-representante-de-la-france-a-miss-monde-2025-je-suis-encore-sous-le-coup-de-l-emotion/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250312081335/https://www.programme-tv.net/news/evenement/miss-france-miss-france/373274-agathe-cauet-representante-de-la-france-a-miss-monde-2025-je-suis-encore-sous-le-coup-de-l-emotion/ |archive-date=12 Marso 2025 |access-date=12 Marso 2025 |work=Télé-Loisirs |language=fr}}</ref> |26 |[[Lille]] |- |{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]] |{{sortname|Mayra |Delgado|nolink=1}}<ref>{{cite web |date=10 Nobyembre 2024 |title=Candidata del Distrito Nacional gana Miss Mundo Dominicana |url=https://ntelemicro.com/candidata-del-distrito-nacional-gana-miss-mundo-dominicana-2/ |access-date=22 Nobyembre 2024 |work=Noticias Telemicro |language=es |archive-date=2024-11-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241110151912/https://ntelemicro.com/candidata-del-distrito-nacional-gana-miss-mundo-dominicana-2/ |url-status=dead }}</ref> |23 |[[Santo Domingo, Republikang Dominikano|Santo Domingo]] |- |{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]] |{{sortname|Adéla|Štroffeková|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=11 Mayo 2024 |title=Miss Czech Republic 2024 se stala studentka Adéla Štroffeková z Prahy |trans-title=Miss Czech Republic 2024 is student Adéla Štroffeková from Prague |url=https://www.idnes.cz/zpravy/revue/modelky/miss-czech-republic-2024-adela-stroffekova-finale.A240511_173019_missamodelky_nh |archive-url=https://web.archive.org/web/20250416184423/https://www.idnes.cz/zpravy/revue/modelky/miss-czech-republic-2024-adela-stroffekova-finale.A240511_173019_missamodelky_nh |archive-date=16 Abril 2025 |access-date=12 Mayo 2024 |website=iDNES.cz |language=Tseko}}</ref> |22 |[[Praga]] |- |{{flagicon|ROM}} [[Rumanya]] |{{sortname|Alexandra-Beatrice|Cătălin|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=3 Mayo 2025 |title=Introducing Miss World Romania 2025 |url=https://www.missworld.com/news/introducing-miss-world-romania-2025 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250503204307/https://www.missworld.com/news/introducing-miss-world-romania-2025 |archive-date=3 Mayo 2025 |access-date=15 Mayo 2025 |website=[[Miss World]] |language=en}}</ref> |23 |[[Bukarest]] |- |{{flagicon|ZAM}} [[Zambia|Sambia]] |{{sortname|Faith |Bwalya|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last= |first= |date=25 Abril 2025 |title=Faith Bwalya wins Miss World Zambia |url=https://www.heraldonline.co.zw/faith-bwalya-wins-miss-world-zambia/ |archive-url=https://archive.today/20250428041600/https://www.heraldonline.co.zw/faith-bwalya-wins-miss-world-zambia/ |archive-date=28 Abril 2025 |access-date=28 Abril 2025 |website=The Herald Online |language=en-US}}</ref> |24 |Kitwe |- |{{flagicon|SEN}} [[Senegal]] |{{sortname|Mame Fama|Gaye|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Diouf |first=Mouhamed |date=13 Hulyo 2024 |title=Election Miss Sénégal: Mame Fama Gaye de Fatick remporte la couronne |trans-title=Miss Senegal Election: Mame Fama Gaye from Fatick wins the crown |url=https://senego.com/election-miss-senegal-mame-faye-gaye-de-fatick-remporte-la-couronne-senego-tv_1723005.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220004718/https://senego.com/election-miss-senegal-mame-faye-gaye-de-fatick-remporte-la-couronne-senego-tv_1723005.html |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=13 Hulyo 2024 |website=Senego |language=fr-FR}}</ref> |24 |Fatick |- |{{flagicon|SRB}} [[Serbia|Serbiya]] |{{sortname|Aleksandra|Rutović|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Dojkić |first=Aleksandar |date=19 Hunyo 2024 |title=ALEKSANDRA RUTOVIĆ JE POBEDNICA MIS SRBIJE Ćerka čoveka koji je osuđen zbog ranjavanja Peconija osvojila titulu najlepše devojke |trans-title=ALEKSANDRA RUTOVIĆ IS THE WINNER OF MISS SERBIA The daughter of the man who was convicted for wounding Peconi won the title of the most beautiful girl |url=https://www.blic.rs/zabava/aleksandra-rutovic-je-pobednica-mis-srbije-cerka-coveka-koji-je-osuden-zbog/dvygwvf |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220015826/https://www.blic.rs/zabava/aleksandra-rutovic-je-pobednica-mis-srbije-cerka-coveka-koji-je-osudjen-zbog/dvygwvf |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=20 Hunyo 2024 |website=Blic |language=sr}}</ref> |25 |[[Belgrado|Belgrade]] |- |{{flagicon|Sierra Leone}} [[Sierra Leone]] |{{sortname|Lachaveh |Davies|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=29 Abril 2025 |title=Lachaeveh A. K. Davies Crowned Miss Sierra Leone 2025 |url=https://www.sierraleonemonitor.com/lachaeveh-davies-crowned-miss-sierra-leone/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20250515131035/https://www.sierraleonemonitor.com/lachaeveh-davies-crowned-miss-sierra-leone/ |archive-date=15 Mayo 2025 |access-date=2 Mayo 2025 |website=Sierra Leone Monitor |language=en-GB}}</ref> |23 |[[Freetown]] |- |{{Flagicon|Zimbabwe}} [[Zimbabwe|Simbabwe]] |{{sortname|Courtney |Jongwe|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=1 Disyembre 2024 |title=Meet new Miss Zim World |url=https://www.herald.co.zw/meet-new-miss-zim-world/ |access-date=9 Disyembre 2024 |website=The Herald |language=en |archive-date=1 Disyembre 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20241201152010/https://www.herald.co.zw/meet-new-miss-zim-world/ |url-status=dead }}</ref> |23 |Mutare |- |{{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]] |{{sortname|Katerina|Delvina|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=27 Abril 2025 |title=Nhan sắc “hội chị em” Đông Nam Á tại Miss World 2025, đại diện Thái Lan nổi bật |trans-title=The beauty of Southeast Asian "sisterhood" at Miss World 2025, Thailand's representative stands out |url=https://hoahoctro.tienphong.vn/nhan-sac-hoi-chi-em-dong-nam-a-tai-miss-world-2025-dai-dien-thai-lan-noi-bat-post1737437.tpo |archive-url=https://web.archive.org/web/20250504104445/https://hoahoctro.tienphong.vn/nhan-sac-hoi-chi-em-dong-nam-a-tai-miss-world-2025-dai-dien-thai-lan-noi-bat-post1737437.tpo |archive-date=4 Mayo 2025 |access-date=15 Mayo 2025 |website=Hoa học trò |language=vi}}</ref> |28 |Singapura |- |{{flagicon|SOM}} [[Somalia|Somalya]] |{{sortname|Zainab|Jama|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last= |first= |date=24 Marso 2025 |title=Miss World Somalia 2025 |url=https://www.missworld.com/news/miss-world-somalia-2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250409202555/https://www.missworld.com/news/miss-world-somalia-2025 |archive-date=9 Abril 2025 |access-date=6 Abril 2025 |website=[[Miss World]] |language=en}}</ref> |23 |[[Mogadishu]] |- |{{flagicon|SRI}} [[Sri Lanka]] |{{sortname|Anudi|Gunasekara|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=7 Agosto 2024 |title=Mr. and Miss World Sri Lanka 2024 |url=https://www.dailymirror.lk/life/Mr-and-Miss-World-Sri-Lanka-2024/243-288964 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250119111404/https://www.dailymirror.lk/life/Mr-and-Miss-World-Sri-Lanka-2024/243-288964 |archive-date=19 Enero 2025 |access-date=24 Agosto 2024 |website=Daily Mirror |language=en}}</ref> |25 |[[Colombo]] |- |{{flagicon|SUR}} [[Surinam|Suriname]] |{{sortname|Chenella|Rozendaal|nolink=1}}<ref>{{Cite news |date=16 Abril 2025 |title=Miss Suriname 2025 en Miss World Suriname 2025 bezoeken president |language=Dutch |trans-title=Miss Suriname 2025 and Miss World Suriname 2025 visit president |website=Times of Suriname |url=https://www.surinametimes.com/artikel/miss-suriname-2025-en-miss-world-suriname-2025-bezoeken-president |url-status=live |access-date=15 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250416133106/https://www.surinametimes.com/artikel/miss-suriname-2025-en-miss-world-suriname-2025-bezoeken-president |archive-date=16 Abril 2025}}</ref> |21 |[[Paramaribo]] |- |{{flagicon|SWE}} [[Sweden|Suwesya]] |{{sortname|Isabelle |Åhs|nolink=1}}<ref>{{Cite news |date=7 Mayo 2025 |title=Isabelle, 20, vill bli präst – och skönhetsdrottning |language=sw |trans-title=Isabelle, 20, wants to be a priest – and a beauty queen |work=Expressen |url=https://www.expressen.se/nyheter/varlden/isabelle-20-vill-bli-prast-och-skonhetsdrottning/ |url-status=live |access-date=15 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250509030235/https://www.expressen.se/nyheter/varlden/isabelle-20-vill-bli-prast-och-skonhetsdrottning/ |archive-date=9 Mayo 2025}}</ref> |20 |Malmo |- |{{flagicon|THA}} [[Taylandiya]] |{{sortname|Suchata|Chuangsri|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Adina |first=Armin P. |date=23 Abril 2025 |title=Thai queen stripped of Miss Universe placement after coronation as Miss World rep |url=https://entertainment.inquirer.net/607081/thai-queen-stripped-of-miss-universe-placement-after-coronation-as-miss-world-rep |archive-url=https://web.archive.org/web/20250424043553/https://web.archive.org/web/20250424043553/https://entertainment.inquirer.net/607081/thai-queen-stripped-of-miss-universe-placement-after-coronation-as-miss-world-rep |archive-date=24 Abril 2025 |access-date=28 Abril 2025 |website=[[Philippine Daily Inquirer]] |language=en}}</ref> |22 |[[Bangkok]] |- |{{flagicon|ZAF}} [[Timog Aprika]] |{{sortname|Zoalize|Jansen van Rensburg|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Mashamaite |first=Modiegi |date=6 Oktubre 2024 |title=18-year-old Zoalize Jansen van Rensburg is Miss World South Africa |url=https://www.timeslive.co.za/lifestyle/2024-10-06-18-year-old-zolalize-van-rensburg-is-miss-world-south-africa/#google_vignette |archive-url=https://web.archive.org/web/20250222235745/https://www.timeslive.co.za/lifestyle/2024-10-06-18-year-old-zolalize-van-rensburg-is-miss-world-south-africa/#google_vignette |archive-date=22 Pebrero 2025 |access-date=24 Oktubre 2024 |work=Times Live |language=en}}</ref> |19 |[[Johannesburgo]] |- |{{flagicon|South Sudan}} [[Timog Sudan]] |{{sortname|Ayom Tito|Mathiech|nolink=1}}<ref>{{cite web |date=23 April 2025 |title=Introducing Miss World South Sudan 2025 |url=https://www.missworld.com/news/introducing-miss-world-south-sudan-2025 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250424052547/https://www.missworld.com/news/introducing-miss-world-south-sudan-2025 |archive-date=24 April 2025 |access-date=24 April 2025 |work=[[Miss World]] |language=en}}</ref> |24 |Gogrial East County |- |{{flagicon|TOG}} [[Togo]] |{{sortname|Nathalie|Yao-Amuama|nolink=1}}<ref>{{cite news |date=3 Disyembre 2023 |title=University Student crowned Miss Togo 2024 |language=en |agency=PanAfrican News Agency |url=https://www.panapress.com/University-Student-crowned-Miss--a_630758417-lang2.html |url-access=subscription |access-date=29 Mayo 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220024006/https://www.panapress.com/University-Student-crowned-Miss--a_630758417-lang2.html |archive-date=20 Pebrero 2025}}</ref> |21 |[[Lomé]] |- |{{flagicon|TRI}} [[Trinidad at Tobago]] |{{sortname|Anna-Lise|Nanton|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Ghouralal |first=Darlisa |date=24 Hunyo 2024 |title=Anna-Lise Nanton is T&T's new Miss World representative |url=https://tt.loopnews.com/content/anna-lise-nanton-tts-new-miss-world-representative |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20240907105018/https://tt.loopnews.com/content/anna-lise-nanton-tts-new-miss-world-representative |archive-date=7 Setyembre 2024 |access-date=30 Hunyo 2024 |website=Loop News |language=en}}</ref> |23 |Santa Cruz |- |{{flagicon|CHI}} [[Chile|Tsile]] |{{sortname|Francisca|Lavandero|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Poblete |first=Valentina Espinoza |date=20 Oktubre 2024 |title=La modelo y piloto, Francisca Lavandero, es la nueva Miss Mundo Chile 2024: "El cielo no es el límite" |trans-title=Model and pilot Francisca Lavandero is the new Miss World Chile 2024: "The sky is not the limit" |url=https://www.biobiochile.cl/noticias/espectaculos-y-tv/notas-espectaculos-tv/2024/10/20/la-modelo-y-piloto-francisca-lavandero-es-la-nueva-miss-mundo-chile-2024-el-cielo-no-es-el-limite.shtml |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220015705/https://www.biobiochile.cl/noticias/espectaculos-y-tv/notas-espectaculos-tv/2024/10/20/la-modelo-y-piloto-francisca-lavandero-es-la-nueva-miss-mundo-chile-2024-el-cielo-no-es-el-limite.shtml |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=24 Oktubre 2024 |website=BioBioChile |language=es}}</ref> |23 |Los Ángeles |- |{{flagicon|CHN}} [[Tsina]] |{{sortname|Wanting|Liu|nolink=1}}<ref>{{Cite news |date=25 Mayo 2023 |title=世界小姐中国区总决赛:厦门20岁女生摘冠冠 |language=zh |trans-title=20-year old from Xiamen wins |work=Xiamen Daily |url=https://epaper.xmnn.cn/xmrb/20230525/202305/t20230525_5561904.htm |url-status=live |access-date=15 Mayo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230811204035/https://epaper.xmnn.cn/xmrb/20230525/202305/t20230525_5561904.htm |archive-date=11 Agosto 2023}}</ref> |21 |[[Weifang]] |- |{{flagicon|TUN}} [[Tunisya]] |{{sortname|Lamis|Redissi|nolink=1}}<ref>{{cite web |date=24 Pebrero 2025 |title=Miss Tunisie 2025 : Qui est Lamis Rdissi, la nouvelle étoile de Djerba ? |trans-title=Miss Tunisia 2025: Who is Lamis Rdissi, the new star of Djerba? |url=https://www.tuniscope.com/ar/article/401314/tunisie/actualites/lamis-rdissi-460910 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250415024024/https://www.tuniscope.com/ar/article/401314/tunisie/actualites/lamis-rdissi-460910 |archive-date=15 Abril 2025 |access-date=12 Marso 2025 |work=Tuniscope |language=fr}}</ref> |23 |Djerba |- |{{flagicon|TUR}} [[Turkiya]] |{{sortname|İdil|Bilgen|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=12 Setyembre 2024 |title=İdil Bilgen kimdir, nereli? Miss Turkey 1.'si İdil Bilgen'in ailesi ve hayatı |trans-title=Who is İdil Bilgen, where is she from? The family and life of 2024 Miss Turkey winner İdil Bilgen |url=https://www.milliyet.com.tr/galeri/idil-bilgen-kimdir-nereli-miss-turkey-1-si-idil-bilgenin-ailesi-ve-hayati-7188712/1 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220031227/https://www.milliyet.com.tr/galeri/idil-bilgen-kimdir-nereli-miss-turkey-1-si-idil-bilgenin-ailesi-ve-hayati-7188712/1 |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=13 Setyembre 2024 |website=Milliyet |language=tr}}</ref> |24 |[[Istanbul]] |- |{{flagicon|UGA}} [[Uganda]] |{{sortname|Natasha|Nyonyozi|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Asingwire |first=Mzee |date=4 Agosto 2024 |title=Who is Natasha Nyonyozi, Miss Uganda 2024/25? |url=https://www.pulse.ug/entertainment/celebrities/miss-uganda-natasha-nyonyozi/146g8bk |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220040113/https://www.pulse.ug/articles/entertainment/celebrities/miss-uganda-natasha-nyonyozi-names-favourite-ugandan-singer-2024102821410996942 |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=4 Agosto 2024 |website=Pulse Uganda |language=en}}</ref> |23 |Kabale |- |{{Flagicon|Ukraine}} [[Ukranya]] |{{sortname|Maria |Melnychenko|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last= |date=6 Disyembre 2024 |title=20-year-old model won the title of "Miss Ukraine 2024" |url=https://unn.ua/en/news/20-year-old-model-maria-melnichenko-won-the-title-of-miss-ukraine-2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220010031/https://unn.ua/en/news/20-year-old-model-maria-melnichenko-won-the-title-of-miss-ukraine-2024 |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=9 Disyembre 2024 |website=Ukrainian News Agency |language=en}}</ref> |20 |[[Kyiv]] |- |{{flagicon|HUN}} [[Unggriya|Unggarya]] |{{sortname|Andrea|Katzenbach|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Knap |first=Zoltán |date=23 Hunyo 2024 |title=Így ünnepelt a Magyarország Szépe nyertese |trans-title=This is how the winner of Hungary's Szépe celebrated |url=https://www.blikk.hu/galeria/magyarorszag-szepe-nyertes-fotok/rzh2qs5 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250220013006/https://www.blikk.hu/galeria/magyarorszag-szepe-nyertes-fotok/rzh2qs5 |archive-date=20 Pebrero 2025 |access-date=24 Hunyo 2024 |website=Blikk |language=hu}}</ref> |23 |Kiskőrös |} == Mga tala == <references group="lower-alpha" responsive="1"></references> == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Panlabas na kawing == * {{Official website|https://www.missworld.com/}} {{Miss World}} [[Kategorya:Miss World]] 4ro64fbjsfwrvaab3q8sqgpy4xhn9ww 0 333743 2168025 2168021 2025-07-09T12:22:18Z MysticWizard 128021 /* Pagsasatukoy ng Kasarian */ 2168025 wikitext text/x-wiki {{kinukumpuni}} Ang '''wikang walang kasarian''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''genderless language'') ay uri ng wika na walang [[gramatikal na kasarian|''gramatikal na kasarian'']]. Nangangahulugan ito na walang kinakailangang pag-aayon sa kasarian sa pagitan ng mga [[pangngalan]] at mga kaugnay na [[panghalip]], [[pang-uri]], artikulo, o [[pandiwa]]. Halimbawa, hindi kailangang tukuyin kung ang isang bagay ay panlalaki o pambabae sa paggamit ng wika, na nagpapagaan sa usapin ng neutralidad sa kasarian.<ref name="braun1">[[Yasir Suleiman]] (ed.) (1999) "Language and Society in the Middle East and North Africa", {{ISBN|0-7007-1078-7}}, Chapter 10: "Gender in a genderless language: The case of Turkish", by Friederike Braun</ref> Ang ''wikang walang kasarian'' at ''[[wikang neutral sa kasarian]]'' ay dalawang magkaibang konsepto sa pag-aaral ng wika. Ang wikang walang kasarian ay tumutukoy sa mga wika na likas na walang kasarian ang mga salita, tulad ng [[Wikang Tagalog|Tagalog]] na parehong ginagamit ang "''siya''" para sa lalaki at babae. Samantalang ang wikang neutral sa kasarian ay sadyang binabago o pinipiling paraan ng paggamit ng wika upang maiwasan ang pagtukoy sa kasarian, halimbawa sa Ingles, imbes na gumamit ng "''policeman''" ay mas pinipili ang "''police officer''" upang hindi ito limitado sa lalaki o babae. Ang talakayan sa isang wikang walang kasarian ay hindi kailangang maging neutral sa kasarian (bagamat ang mga wikang walang kasarian ay naglilimita sa mga posibilidad na mapalakas ang mga [[Gampaning pangkasarian|estereotipo na may kaugnayan sa kasarian]]); gayundin, ang isang talakayang neutral sa kasarian ay hindi kailangang maganap sa isang wikang walang kasarian. Ang mga ''wikang walang kasarian'' ay may iba't ibang paraan upang makilala ang natural na kasarian. Kabilang dito ang mga salitang partikular sa kasarian, tulad sa Ingles na ''mother'', ''son'', at iba pa; mga natatanging panghalip, gaya ng ''she'' at ''he'' sa ilang pagkakataon; gayundin ang konteksto na nauugnay sa kasarian, maaaring biyolohikal o kultural. Kasama sa mga ''wikang walang kasarian'' ang lahat ng mga wikang Kartvelian (kabilang ang [[Wikang Heorhiyano|Heorhiyano]]), ilang [[Mga wikang Indo-Europeo|wikang Indo-Europeo]] (gaya ng [[Wikang Ingles|Ingles]] - kahit na pinapanatili ang mga panghalip na may kasarian, [[Wikang Bengali|Bengali]], [[Wikang Persa|Persiano]], Sorani Kurdish at [[Wikang Armenyo|Armenyo]]), lahat ng [[Mga wikang Uraliko|wikang Uralic]] (gaya ng [[Wikang Ungaro|Hungarian]], [[Wikang Finlandes|Filandes]] at [[Wikang Estonyo|Estonyo]]), lahat ng modernong wikang Turkic (gaya ng, [[Wikang Turko|Koreano, Turko]] [[Wikang Tartaro|at]] [[Wikang Kasaho|Ka, Tatar]][[Wikang Tsino|)]], [[Wikang Hapones|Japanese]], karamihan sa [[Mga wikang Austronesyo|mga wikang Austronesio]] (tulad ng mga wikang Polynesio), ilang wikang katutubo ng Americas (gaya ng [[Wikang Tseroki|Cherokee]]), at [[Wikang Biyetnamita|Vietnamese]]. ==Sa wikang Tagalog== Ang Tagalog ay itinuturing na isang wikang walang gramatikal na kasarian. Sa estruktura ng Tagalog, hindi kinakailangang tukuyin ang kasarian ng mga pangngalan, panghalip, pang-uri, o pandiwa. Ang mga kasariang panlalaki, pambabae, at walang kasarian sa Ingles ay walang katumbas sa wikang Tagalog. Lahat ng pangngalan sa Tagalog ay walang gramatikal na kasarian. Makikita ito paggamit ng ikatlong panauhang panghalip, kagaya ng "''siya''" na ginagamit para sa parehong "''he''" at "''she''" sa Ingles, at maging sa "''it''" kung tumutukoy sa hayop o bagay. ===Likas na Kasarian === Ang likas na kasarian o natural na kasarian (''natural gender'') ay hindi tinutukoy ng anumang partikular na marka o anyo ng salita sa Tagalog. Halimbawa, ang salitang "Laláki ang amá" ay nangangahulugang "Ang ama ay lalaki," at "Babáe ang iná" ay nangangahulugang "Ang ina ay babae." Ipinapakita nito na ang kasarian ay natural na ipinapahiwatig ng mismong kahulugan ng salita, hindi ng anyo nito. ===Pagsasatukoy ng Kasarian=== Paglalagay ng salitang “laláki” o “babáe” pagkatapos ng pangngalan, na may kasamang pang-ugnay (katulad ng “na” o “ng”) sa pagitan. Ginagamit ito upang maging tiyak kung ang tinutukoy ay lalaki o babae, lalo na sa mga salitang walang tiyak na kasarian sa orihinal na anyo. === Konteksto === Dahil ang Tagalog ay isang "wikang walang kasarian," hindi awtomatikong nalalaman kung lalaki o babae ang tinutukoy ng isang salita, maliban na lang kung malinaw sa konteksto o may karagdagang salita na nagsasaad ng kasarian. == Ugnayang pangwika == Sa pamamagitan ng ugnayang pangwika, ang ilang salita na orihinal na bahagi ng wikang walang kasarian ay nagkakaroon ng gramatikal na kasarian. May dalawang pangunahing paraan kung paano inuri ng mga lingguwista ang prosesong ito: Una, ang ugnayang pangwika ay direktang nakaapekto sa isang wika kahit walang hiniram na salita. At pangalwa, ang proseso ay nagaganap sa konteksto ng mga hiniram o inangkat na salita mula sa ibang wika. Ayon sa isang pag-aaral sa 256 na wika sa buong mundo, 44% sa mga ito ay may gramatikal na kasarian, habang 56% ay walang kasarian.<ref>{{Citation |title=Morphologies in Contact |date=2012-12-04 |url=https://www.degruyterbrill.com/document/doi/10.1524/9783050057699/html |work=Morphologies in Contact |publisher=Akademie Verlag |language=en |doi=10.1524/9783050057699/html |isbn=978-3-05-005769-9 |access-date=2025-04-08}}</ref> Dahil magkakalapit ang mga pinag-aralang wika, malaki ang posibilidad na naimpluwensiyahan ng isang wika ang iba pa. Halimbawa, ang wikang Basque na itinuturing na walang kasarian ay naapektuhan ng sistemang pangkasarian na pambabae at panlalaki ng [[Wikang Kastila|wikang Espanyol]]. ==Mga sanggunian== [[Kategorya:Lingguwistika]] 292ph5zmmrar0t90gihacw8e4hjphum 2168034 2168025 2025-07-09T13:54:16Z MysticWizard 128021 2168034 wikitext text/x-wiki {{kinukumpuni}} Ang '''wikang walang kasarian''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''genderless language'') ay uri ng wika na walang [[gramatikal na kasarian|''gramatikal na kasarian'']]. Nangangahulugan ito na walang kinakailangang pag-aayon sa kasarian sa pagitan ng mga [[pangngalan]] at mga kaugnay na [[panghalip]], [[pang-uri]], artikulo, o [[pandiwa]]. Halimbawa, hindi kailangang tukuyin kung ang isang bagay ay panlalaki o pambabae sa paggamit ng wika, na nagpapagaan sa usapin ng neutralidad sa kasarian.<ref name="braun1">[[Yasir Suleiman]] (ed.) (1999) "Language and Society in the Middle East and North Africa", {{ISBN|0-7007-1078-7}}, Chapter 10: "Gender in a genderless language: The case of Turkish", by Friederike Braun</ref> Ang ''wikang walang kasarian'' at ''[[wikang neutral sa kasarian]]'' ay dalawang magkaibang konsepto sa pag-aaral ng wika. Ang wikang walang kasarian ay tumutukoy sa mga wika na likas na walang kasarian ang mga salita, tulad ng [[Wikang Tagalog|Tagalog]] na parehong ginagamit ang "''siya''" para sa lalaki at babae. Samantalang ang wikang neutral sa kasarian ay sadyang binabago o pinipiling paraan ng paggamit ng wika upang maiwasan ang pagtukoy sa kasarian, halimbawa sa Ingles, imbes na gumamit ng "''policeman''" ay mas pinipili ang "''police officer''" upang hindi ito limitado sa lalaki o babae. Ang talakayan sa isang wikang walang kasarian ay hindi kailangang maging neutral sa kasarian (bagamat ang mga wikang walang kasarian ay naglilimita sa mga posibilidad na mapalakas ang mga [[Gampaning pangkasarian|estereotipo na may kaugnayan sa kasarian]]); gayundin, ang isang talakayang neutral sa kasarian ay hindi kailangang maganap sa isang wikang walang kasarian. Ang mga ''wikang walang kasarian'' ay may iba't ibang paraan upang makilala ang natural na kasarian. Kabilang dito ang mga salitang partikular sa kasarian, tulad sa Ingles na ''mother'', ''son'', at iba pa; mga natatanging panghalip, gaya ng ''she'' at ''he'' sa ilang pagkakataon; gayundin ang konteksto na nauugnay sa kasarian, maaaring biyolohikal o kultural. Kasama sa mga ''wikang walang kasarian'' ang lahat ng mga wikang Kartvelian (kabilang ang [[Wikang Heorhiyano|Heorhiyano]]), ilang [[Mga wikang Indo-Europeo|wikang Indo-Europeo]] (gaya ng [[Wikang Ingles|Ingles]] - kahit na pinapanatili ang mga panghalip na may kasarian, [[Wikang Bengali|Bengali]], [[Wikang Persa|Persiano]], Sorani Kurdish at [[Wikang Armenyo|Armenyo]]), lahat ng [[Mga wikang Uraliko|wikang Uralic]] (gaya ng [[Wikang Ungaro|Hungarian]], [[Wikang Finlandes|Filandes]] at [[Wikang Estonyo|Estonyo]]), lahat ng modernong wikang Turkic (gaya ng, [[Wikang Turko|Koreano, Turko]] [[Wikang Tartaro|at]] [[Wikang Kasaho|Ka, Tatar]][[Wikang Tsino|)]], [[Wikang Hapones|Japanese]], karamihan sa [[Mga wikang Austronesyo|mga wikang Austronesio]] (tulad ng mga wikang Polynesio), ilang wikang katutubo ng Americas (gaya ng [[Wikang Tseroki|Cherokee]]), at [[Wikang Biyetnamita|Vietnamese]]. ==Sa wikang Tagalog== Ang Tagalog ay itinuturing na isang wikang walang gramatikal na kasarian. Sa estruktura ng Tagalog, hindi kinakailangang tukuyin ang kasarian ng mga pangngalan, panghalip, pang-uri, o pandiwa. Ang mga kasariang panlalaki, pambabae, at walang kasarian sa Ingles ay walang katumbas sa wikang Tagalog. Lahat ng pangngalan sa Tagalog ay walang gramatikal na kasarian. Makikita ito paggamit ng ikatlong panauhang panghalip, kagaya ng "''siya''" na ginagamit para sa parehong "''he''" at "''she''" sa Ingles, at maging sa "''it''" kung tumutukoy sa hayop o bagay. ==== Halimbawa: ==== '''Tagalog''': ''Siya ay maganda''. (Maaaring tumukoy sa lalaki o babae.) '''Ingles''': ''He is handsome. / She is beautiful''. (May partikular na kasarian.) ===Likas na Kasarian === Ang likas na kasarian o natural na kasarian (''natural gender'') ay hindi tinutukoy ng anumang partikular na marka o anyo ng salita sa Tagalog. Halimbawa, ang salitang "Laláki ang amá" ay nangangahulugang "Ang ama ay lalaki," at "Babáe ang iná" ay nangangahulugang "Ang ina ay babae." Ipinapakita nito na ang kasarian ay natural na ipinapahiwatig ng mismong kahulugan ng salita, hindi ng anyo nito. ===Pagsasatukoy ng Kasarian=== Paglalagay ng salitang “laláki” o “babáe” pagkatapos ng pangngalan, na may kasamang pang-ugnay (katulad ng “na” o “ng”) sa pagitan. Ginagamit ito upang maging tiyak kung ang tinutukoy ay lalaki o babae, lalo na sa mga salitang walang tiyak na kasarian sa orihinal na anyo. === Konteksto === Dahil ang Tagalog ay isang "wikang walang kasarian," hindi awtomatikong nalalaman kung lalaki o babae ang tinutukoy ng isang salita, maliban na lang kung malinaw sa konteksto o may karagdagang salita na nagsasaad ng kasarian. == Ugnayang pangwika == Sa pamamagitan ng ugnayang pangwika, ang ilang salita na orihinal na bahagi ng wikang walang kasarian ay nagkakaroon ng gramatikal na kasarian. May dalawang pangunahing paraan kung paano inuri ng mga lingguwista ang prosesong ito: Una, ang ugnayang pangwika ay direktang nakaapekto sa isang wika kahit walang hiniram na salita. At pangalwa, ang proseso ay nagaganap sa konteksto ng mga hiniram o inangkat na salita mula sa ibang wika. Ayon sa isang pag-aaral sa 256 na wika sa buong mundo, 44% sa mga ito ay may gramatikal na kasarian, habang 56% ay walang kasarian.<ref>{{Citation |title=Morphologies in Contact |date=2012-12-04 |url=https://www.degruyterbrill.com/document/doi/10.1524/9783050057699/html |work=Morphologies in Contact |publisher=Akademie Verlag |language=en |doi=10.1524/9783050057699/html |isbn=978-3-05-005769-9 |access-date=2025-04-08}}</ref> Dahil magkakalapit ang mga pinag-aralang wika, malaki ang posibilidad na naimpluwensiyahan ng isang wika ang iba pa. Halimbawa, ang wikang Basque na itinuturing na walang kasarian ay naapektuhan ng sistemang pangkasarian na pambabae at panlalaki ng [[Wikang Kastila|wikang Espanyol]]. ==Mga sanggunian== [[Kategorya:Lingguwistika]] b8cparswwky3iof9xal3aiuhnz2ogli 2168050 2168034 2025-07-09T14:27:03Z MysticWizard 128021 /* Likas na Kasarian */ 2168050 wikitext text/x-wiki {{kinukumpuni}} Ang '''wikang walang kasarian''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''genderless language'') ay uri ng wika na walang [[gramatikal na kasarian|''gramatikal na kasarian'']]. Nangangahulugan ito na walang kinakailangang pag-aayon sa kasarian sa pagitan ng mga [[pangngalan]] at mga kaugnay na [[panghalip]], [[pang-uri]], artikulo, o [[pandiwa]]. Halimbawa, hindi kailangang tukuyin kung ang isang bagay ay panlalaki o pambabae sa paggamit ng wika, na nagpapagaan sa usapin ng neutralidad sa kasarian.<ref name="braun1">[[Yasir Suleiman]] (ed.) (1999) "Language and Society in the Middle East and North Africa", {{ISBN|0-7007-1078-7}}, Chapter 10: "Gender in a genderless language: The case of Turkish", by Friederike Braun</ref> Ang ''wikang walang kasarian'' at ''[[wikang neutral sa kasarian]]'' ay dalawang magkaibang konsepto sa pag-aaral ng wika. Ang wikang walang kasarian ay tumutukoy sa mga wika na likas na walang kasarian ang mga salita, tulad ng [[Wikang Tagalog|Tagalog]] na parehong ginagamit ang "''siya''" para sa lalaki at babae. Samantalang ang wikang neutral sa kasarian ay sadyang binabago o pinipiling paraan ng paggamit ng wika upang maiwasan ang pagtukoy sa kasarian, halimbawa sa Ingles, imbes na gumamit ng "''policeman''" ay mas pinipili ang "''police officer''" upang hindi ito limitado sa lalaki o babae. Ang talakayan sa isang wikang walang kasarian ay hindi kailangang maging neutral sa kasarian (bagamat ang mga wikang walang kasarian ay naglilimita sa mga posibilidad na mapalakas ang mga [[Gampaning pangkasarian|estereotipo na may kaugnayan sa kasarian]]); gayundin, ang isang talakayang neutral sa kasarian ay hindi kailangang maganap sa isang wikang walang kasarian. Ang mga ''wikang walang kasarian'' ay may iba't ibang paraan upang makilala ang natural na kasarian. Kabilang dito ang mga salitang partikular sa kasarian, tulad sa Ingles na ''mother'', ''son'', at iba pa; mga natatanging panghalip, gaya ng ''she'' at ''he'' sa ilang pagkakataon; gayundin ang konteksto na nauugnay sa kasarian, maaaring biyolohikal o kultural. Kasama sa mga ''wikang walang kasarian'' ang lahat ng mga wikang Kartvelian (kabilang ang [[Wikang Heorhiyano|Heorhiyano]]), ilang [[Mga wikang Indo-Europeo|wikang Indo-Europeo]] (gaya ng [[Wikang Ingles|Ingles]] - kahit na pinapanatili ang mga panghalip na may kasarian, [[Wikang Bengali|Bengali]], [[Wikang Persa|Persiano]], Sorani Kurdish at [[Wikang Armenyo|Armenyo]]), lahat ng [[Mga wikang Uraliko|wikang Uralic]] (gaya ng [[Wikang Ungaro|Hungarian]], [[Wikang Finlandes|Filandes]] at [[Wikang Estonyo|Estonyo]]), lahat ng modernong wikang Turkic (gaya ng, [[Wikang Turko|Koreano, Turko]] [[Wikang Tartaro|at]] [[Wikang Kasaho|Ka, Tatar]][[Wikang Tsino|)]], [[Wikang Hapones|Japanese]], karamihan sa [[Mga wikang Austronesyo|mga wikang Austronesio]] (tulad ng mga wikang Polynesio), ilang wikang katutubo ng Americas (gaya ng [[Wikang Tseroki|Cherokee]]), at [[Wikang Biyetnamita|Vietnamese]]. ==Sa wikang Tagalog== Ang Tagalog ay itinuturing na isang wikang walang gramatikal na kasarian. Sa estruktura ng Tagalog, hindi kinakailangang tukuyin ang kasarian ng mga pangngalan, panghalip, pang-uri, o pandiwa. Ang mga kasariang panlalaki, pambabae, at walang kasarian sa Ingles ay walang katumbas sa wikang Tagalog. Lahat ng pangngalan sa Tagalog ay walang gramatikal na kasarian. Makikita ito paggamit ng ikatlong panauhang panghalip, kagaya ng "''siya''" na ginagamit para sa parehong "''he''" at "''she''" sa Ingles, at maging sa "''it''" kung tumutukoy sa hayop o bagay. ==== Halimbawa: ==== '''Tagalog''': ''Siya ay maganda''. (Maaaring tumukoy sa lalaki o babae.) '''Ingles''': ''He is handsome. / She is beautiful''. (May partikular na kasarian.) ===Likas na Kasarian === Ang likas na kasarian o natural na kasarian (''natural gender'') ay hindi tinutukoy ng anumang partikular na marka o anyo ng salita sa Tagalog. Halimbawa, ang salitang "Laláki ang amá" ay nangangahulugang "Ang ama ay lalaki," at "Babáe ang iná" ay nangangahulugang "Ang ina ay babae." Ipinapakita nito na ang kasarian ay natural na ipinapahiwatig ng mismong kahulugan ng salita, hindi ng anyo nito. ===Pagsasatukoy ng Kasarian=== Paglalagay ng salitang “laláki” o “babáe” pagkatapos ng pangngalan, na may kasamang pang-ugnay (katulad ng “na” o “ng”) sa pagitan. Ginagamit ito upang maging tiyak kung ang tinutukoy ay lalaki o babae, lalo na sa mga salitang walang tiyak na kasarian sa orihinal na anyo. === Konteksto === Dahil ang Tagalog ay isang "wikang walang kasarian," hindi awtomatikong nalalaman kung lalaki o babae ang tinutukoy ng isang salita, maliban na lang kung malinaw sa konteksto o may karagdagang salita na nagsasaad ng kasarian. == Ugnayang pangwika == Sa pamamagitan ng ugnayang pangwika, ang ilang salita na orihinal na bahagi ng wikang walang kasarian ay nagkakaroon ng gramatikal na kasarian. May dalawang pangunahing paraan kung paano inuri ng mga lingguwista ang prosesong ito: Una, ang ugnayang pangwika ay direktang nakaapekto sa isang wika kahit walang hiniram na salita. At pangalwa, ang proseso ay nagaganap sa konteksto ng mga hiniram o inangkat na salita mula sa ibang wika. Ayon sa isang pag-aaral sa 256 na wika sa buong mundo, 44% sa mga ito ay may gramatikal na kasarian, habang 56% ay walang kasarian.<ref>{{Citation |title=Morphologies in Contact |date=2012-12-04 |url=https://www.degruyterbrill.com/document/doi/10.1524/9783050057699/html |work=Morphologies in Contact |publisher=Akademie Verlag |language=en |doi=10.1524/9783050057699/html |isbn=978-3-05-005769-9 |access-date=2025-04-08}}</ref> Dahil magkakalapit ang mga pinag-aralang wika, malaki ang posibilidad na naimpluwensiyahan ng isang wika ang iba pa. Halimbawa, ang wikang Basque na itinuturing na walang kasarian ay naapektuhan ng sistemang pangkasarian na pambabae at panlalaki ng [[Wikang Kastila|wikang Espanyol]]. ==Mga sanggunian== [[Kategorya:Lingguwistika]] 6th7kkpdpmq6plaet8rxxsh49jeodac 2168055 2168050 2025-07-09T14:53:45Z MysticWizard 128021 2168055 wikitext text/x-wiki {{kinukumpuni}} Ang '''wikang walang kasarian''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''genderless language'') ay uri ng wika na walang [[gramatikal na kasarian|''gramatikal na kasarian'']]. Nangangahulugan ito na walang kinakailangang pag-aayon sa kasarian sa pagitan ng mga [[pangngalan]] at mga kaugnay na [[panghalip]], [[pang-uri]], artikulo, o [[pandiwa]]. Halimbawa, hindi kailangang tukuyin kung ang isang bagay ay panlalaki o pambabae sa paggamit ng wika, na nagpapagaan sa usapin ng neutralidad sa kasarian.<ref name="braun1">[[Yasir Suleiman]] (ed.) (1999) "Language and Society in the Middle East and North Africa", {{ISBN|0-7007-1078-7}}, Chapter 10: "Gender in a genderless language: The case of Turkish", by Friederike Braun</ref> Ang ''wikang walang kasarian'' at ''[[wikang neutral sa kasarian]]'' ay dalawang magkaibang konsepto sa pag-aaral ng wika. Ang wikang walang kasarian ay tumutukoy sa mga wika na likas na walang kasarian ang mga salita, tulad ng [[Wikang Tagalog|Tagalog]] na parehong ginagamit ang "''siya''" para sa lalaki at babae. Samantalang ang wikang neutral sa kasarian ay sadyang binabago o pinipiling paraan ng paggamit ng wika upang maiwasan ang pagtukoy sa kasarian, halimbawa sa Ingles, imbes na gumamit ng "''policeman''" ay mas pinipili ang "''police officer''" upang hindi ito limitado sa lalaki o babae. Ang talakayan sa isang wikang walang kasarian ay hindi kailangang maging neutral sa kasarian (bagamat ang mga wikang walang kasarian ay naglilimita sa mga posibilidad na mapalakas ang mga [[Gampaning pangkasarian|estereotipo na may kaugnayan sa kasarian]]); gayundin, ang isang talakayang neutral sa kasarian ay hindi kailangang maganap sa isang wikang walang kasarian. Ang mga ''wikang walang kasarian'' ay may iba't ibang paraan upang makilala ang natural na kasarian. Kabilang dito ang mga salitang partikular sa kasarian, tulad sa Ingles na ''mother'', ''son'', at iba pa; mga natatanging panghalip, gaya ng ''she'' at ''he'' sa ilang pagkakataon; gayundin ang konteksto na nauugnay sa kasarian, maaaring biyolohikal o kultural. Kasama sa mga ''wikang walang kasarian'' ang lahat ng mga wikang Kartvelian (kabilang ang [[Wikang Heorhiyano|Heorhiyano]]), ilang [[Mga wikang Indo-Europeo|wikang Indo-Europeo]] (gaya ng [[Wikang Ingles|Ingles]] - kahit na pinapanatili ang mga panghalip na may kasarian, [[Wikang Bengali|Bengali]], [[Wikang Persa|Persiano]], Sorani Kurdish at [[Wikang Armenyo|Armenyo]]), lahat ng [[Mga wikang Uraliko|wikang Uralic]] (gaya ng [[Wikang Ungaro|Hungarian]], [[Wikang Finlandes|Filandes]] at [[Wikang Estonyo|Estonyo]]), lahat ng modernong wikang Turkic (gaya ng, [[Wikang Turko|Koreano, Turko]] [[Wikang Tartaro|at]] [[Wikang Kasaho|Ka, Tatar]][[Wikang Tsino|)]], [[Wikang Hapones|Japanese]], karamihan sa [[Mga wikang Austronesyo|mga wikang Austronesio]] (tulad ng mga wikang Polynesio), ilang wikang katutubo ng Americas (gaya ng [[Wikang Tseroki|Cherokee]]), at [[Wikang Biyetnamita|Vietnamese]]. ==Sa wikang Tagalog== Ang Tagalog ay itinuturing na isang wikang walang gramatikal na kasarian. Sa estruktura ng Tagalog, hindi kinakailangang tukuyin ang kasarian ng mga pangngalan, panghalip, pang-uri, o pandiwa. Ang mga kasariang panlalaki, pambabae, at walang kasarian sa Ingles ay walang katumbas sa wikang Tagalog. Lahat ng pangngalan sa Tagalog ay walang gramatikal na kasarian. Makikita ito paggamit ng ikatlong panauhang panghalip, kagaya ng "''siya''" na ginagamit para sa parehong "''he''" at "''she''" sa Ingles, at maging sa "''it''" kung tumutukoy sa hayop o bagay.<ref>{{Cite book |last=Potet |first=Jean-Paul |url=https://books.google.com.ph/books/about/A_Grammatical_Pandect_of_Written_Tagalog.html?id=NmUJzgEACAAJ&redir_esc=y |title=A Grammatical Pandect of Written Tagalog |date=2020-11-07 |publisher=Lulu Press, Incorporated |isbn=978-1-716-45111-9 |language=en}}</ref> ==== Halimbawa: ==== '''Tagalog''': ''Siya ay maganda''. (Maaaring tumukoy sa lalaki o babae.) '''Ingles''': ''He is handsome. / She is beautiful''. (May partikular na kasarian.) ===Likas na Kasarian === Ang likas na kasarian o natural na kasarian (''natural gender'') ay hindi tinutukoy ng anumang partikular na marka o anyo ng salita sa Tagalog. Halimbawa, ang salitang "Laláki ang amá" ay nangangahulugang "Ang ama ay lalaki," at "Babáe ang iná" ay nangangahulugang "Ang ina ay babae." Ipinapakita nito na ang kasarian ay natural na ipinapahiwatig ng mismong kahulugan ng salita, hindi ng anyo nito. ===Pagsasatukoy ng Kasarian=== Paglalagay ng salitang “laláki” o “babáe” pagkatapos ng pangngalan, na may kasamang pang-ugnay (katulad ng “na” o “ng”) sa pagitan. Ginagamit ito upang maging tiyak kung ang tinutukoy ay lalaki o babae, lalo na sa mga salitang walang tiyak na kasarian sa orihinal na anyo. === Konteksto === Dahil ang Tagalog ay isang "wikang walang kasarian," hindi awtomatikong nalalaman kung lalaki o babae ang tinutukoy ng isang salita, maliban na lang kung malinaw sa konteksto o may karagdagang salita na nagsasaad ng kasarian. == Ugnayang pangwika == Sa pamamagitan ng ugnayang pangwika, ang ilang salita na orihinal na bahagi ng wikang walang kasarian ay nagkakaroon ng gramatikal na kasarian. May dalawang pangunahing paraan kung paano inuri ng mga lingguwista ang prosesong ito: Una, ang ugnayang pangwika ay direktang nakaapekto sa isang wika kahit walang hiniram na salita. At pangalwa, ang proseso ay nagaganap sa konteksto ng mga hiniram o inangkat na salita mula sa ibang wika. Ayon sa isang pag-aaral sa 256 na wika sa buong mundo, 44% sa mga ito ay may gramatikal na kasarian, habang 56% ay walang kasarian.<ref>{{Citation |title=Morphologies in Contact |date=2012-12-04 |url=https://www.degruyterbrill.com/document/doi/10.1524/9783050057699/html |work=Morphologies in Contact |publisher=Akademie Verlag |language=en |doi=10.1524/9783050057699/html |isbn=978-3-05-005769-9 |access-date=2025-04-08}}</ref> Dahil magkakalapit ang mga pinag-aralang wika, malaki ang posibilidad na naimpluwensiyahan ng isang wika ang iba pa. Halimbawa, ang wikang Basque na itinuturing na walang kasarian ay naapektuhan ng sistemang pangkasarian na pambabae at panlalaki ng [[Wikang Kastila|wikang Espanyol]]. ==Mga sanggunian== [[Kategorya:Lingguwistika]] mc613pvdqzjgc27lwa37ff1poaslfoy 2168088 2168055 2025-07-09T23:20:27Z MysticWizard 128021 2168088 wikitext text/x-wiki {{kinukumpuni}} Ang '''wikang walang kasarian''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''genderless language'') ay uri ng wika na walang [[gramatikal na kasarian|''gramatikal na kasarian'']]. Nangangahulugan ito na walang kinakailangang pag-aayon sa kasarian sa pagitan ng mga [[pangngalan]] at mga kaugnay na [[panghalip]], [[pang-uri]], artikulo, o [[pandiwa]]. Halimbawa, hindi kailangang tukuyin kung ang isang bagay ay panlalaki o pambabae sa paggamit ng wika, na nagpapagaan sa usapin ng neutralidad sa kasarian.<ref name="braun1">[[Yasir Suleiman]] (ed.) (1999) "Language and Society in the Middle East and North Africa", {{ISBN|0-7007-1078-7}}, Chapter 10: "Gender in a genderless language: The case of Turkish", by Friederike Braun</ref> Ang ''wikang walang kasarian'' at ''[[wikang neutral sa kasarian]]'' ay dalawang magkaibang konsepto sa pag-aaral ng wika. Ang wikang walang kasarian ay tumutukoy sa mga wika na likas na walang kasarian ang mga salita, tulad ng [[Wikang Tagalog|Tagalog]] na parehong ginagamit ang "''siya''" para sa lalaki at babae. Samantalang ang wikang neutral sa kasarian ay sadyang binabago o pinipiling paraan ng paggamit ng wika upang maiwasan ang pagtukoy sa kasarian, halimbawa sa Ingles, imbes na gumamit ng "''policeman''" ay mas pinipili ang "''police officer''" upang hindi ito limitado sa lalaki o babae. Ang talakayan sa isang wikang walang kasarian ay hindi kailangang maging neutral sa kasarian (bagamat ang mga wikang walang kasarian ay naglilimita sa mga posibilidad na mapalakas ang mga [[Gampaning pangkasarian|estereotipo na may kaugnayan sa kasarian]]); gayundin, ang isang talakayang neutral sa kasarian ay hindi kailangang maganap sa isang wikang walang kasarian. Ang mga ''wikang walang kasarian'' ay may iba't ibang paraan upang makilala ang natural na kasarian. Kabilang dito ang mga salitang partikular sa kasarian, tulad sa Ingles na ''mother'', ''son'', at iba pa; mga natatanging panghalip, gaya ng ''she'' at ''he'' sa ilang pagkakataon; gayundin ang konteksto na nauugnay sa kasarian, maaaring biyolohikal o kultural. Kasama sa mga ''wikang walang kasarian'' ang lahat ng mga wikang Kartvelian (kabilang ang [[Wikang Heorhiyano|Heorhiyano]]), ilang [[Mga wikang Indo-Europeo|wikang Indo-Europeo]] (gaya ng [[Wikang Ingles|Ingles]] - kahit na pinapanatili ang mga panghalip na may kasarian, [[Wikang Bengali|Bengali]], [[Wikang Persa|Persiano]], Sorani Kurdish at [[Wikang Armenyo|Armenyo]]), lahat ng [[Mga wikang Uraliko|wikang Uralic]] (gaya ng [[Wikang Ungaro|Hungarian]], [[Wikang Finlandes|Filandes]] at [[Wikang Estonyo|Estonyo]]), lahat ng modernong wikang Turkic (gaya ng, [[Wikang Turko|Koreano, Turko]] [[Wikang Tartaro|at]] [[Wikang Kasaho|Ka, Tatar]][[Wikang Tsino|)]], [[Wikang Hapones|Japanese]], karamihan sa [[Mga wikang Austronesyo|mga wikang Austronesio]] (tulad ng mga wikang Polynesio), ilang wikang katutubo ng Americas (gaya ng [[Wikang Tseroki|Cherokee]]), at [[Wikang Biyetnamita|Vietnamese]]. ==Sa wikang Tagalog== Ang Tagalog ay itinuturing na isang wikang walang gramatikal na kasarian. Sa estruktura ng Tagalog, hindi kinakailangang tukuyin ang kasarian ng mga pangngalan, panghalip, pang-uri, o pandiwa. Ang mga kasariang panlalaki, pambabae, at walang kasarian sa Ingles ay walang katumbas sa wikang Tagalog. Lahat ng pangngalan sa Tagalog ay walang gramatikal na kasarian. Makikita ito paggamit ng ikatlong panauhang panghalip, kagaya ng "''siya''" na ginagamit para sa parehong "''he''" at "''she''" sa Ingles, at maging sa "''it''" kung tumutukoy sa hayop o bagay.<ref>{{Cite book |last=Potet |first=Jean-Paul |url=https://books.google.com.ph/books/about/A_Grammatical_Pandect_of_Written_Tagalog.html?id=NmUJzgEACAAJ&redir_esc=y |title=A Grammatical Pandect of Written Tagalog |date=2020-11-07 |publisher=Lulu Press, Incorporated |isbn=978-1-716-45111-9 |language=en}}</ref> ==== Halimbawa: ==== '''Tagalog''': ''Siya ay maganda''. (Maaaring tumukoy sa lalaki o babae o isang bagay na walang kasarian.) '''Ingles''': ''He is handsome. / She is beautiful''. (May partikular na kasarian.) ===Likas na Kasarian === Ang likas na kasarian o natural na kasarian (''natural gender'') ay hindi tinutukoy ng anumang partikular na marka o anyo ng salita sa Tagalog. Halimbawa, ang salitang "Laláki ang amá" ay nangangahulugang "Ang ama ay lalaki," at "Babáe ang iná" ay nangangahulugang "Ang ina ay babae." Ipinapakita nito na ang kasarian ay natural na ipinapahiwatig ng mismong kahulugan ng salita, hindi ng anyo nito. ===Pagsasatukoy ng Kasarian=== Paglalagay ng salitang “laláki” o “babáe” pagkatapos ng pangngalan, na may kasamang pang-ugnay (katulad ng “na” o “ng”) sa pagitan. Ginagamit ito upang maging tiyak kung ang tinutukoy ay lalaki o babae, lalo na sa mga salitang walang tiyak na kasarian sa orihinal na anyo. === Konteksto === Dahil ang Tagalog ay isang "wikang walang kasarian," hindi awtomatikong nalalaman kung lalaki o babae ang tinutukoy ng isang salita, maliban na lang kung malinaw sa konteksto o may karagdagang salita na nagsasaad ng kasarian. == Ugnayang pangwika == Sa pamamagitan ng ugnayang pangwika, ang ilang salita na orihinal na bahagi ng wikang walang kasarian ay nagkakaroon ng gramatikal na kasarian. May dalawang pangunahing paraan kung paano inuri ng mga lingguwista ang prosesong ito: Una, ang ugnayang pangwika ay direktang nakaapekto sa isang wika kahit walang hiniram na salita. At pangalwa, ang proseso ay nagaganap sa konteksto ng mga hiniram o inangkat na salita mula sa ibang wika. Ayon sa isang pag-aaral sa 256 na wika sa buong mundo, 44% sa mga ito ay may gramatikal na kasarian, habang 56% ay walang kasarian.<ref>{{Citation |title=Morphologies in Contact |date=2012-12-04 |url=https://www.degruyterbrill.com/document/doi/10.1524/9783050057699/html |work=Morphologies in Contact |publisher=Akademie Verlag |language=en |doi=10.1524/9783050057699/html |isbn=978-3-05-005769-9 |access-date=2025-04-08}}</ref> Dahil magkakalapit ang mga pinag-aralang wika, malaki ang posibilidad na naimpluwensiyahan ng isang wika ang iba pa. Halimbawa, ang wikang Basque na itinuturing na walang kasarian ay naapektuhan ng sistemang pangkasarian na pambabae at panlalaki ng [[Wikang Kastila|wikang Espanyol]]. ==Mga sanggunian== [[Kategorya:Lingguwistika]] kkehyvnb4kw8sembms90ai2w1m8htgl 2168089 2168088 2025-07-09T23:20:46Z MysticWizard 128021 2168089 wikitext text/x-wiki {{kinukumpuni}} Ang '''wikang walang kasarian''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''genderless language'') ay uri ng wika na walang [[gramatikal na kasarian|''gramatikal na kasarian'']]. Nangangahulugan ito na walang kinakailangang pag-aayon sa kasarian sa pagitan ng mga [[pangngalan]] at mga kaugnay na [[panghalip]], [[pang-uri]], artikulo, o [[pandiwa]]. Halimbawa, hindi kailangang tukuyin kung ang isang bagay ay panlalaki o pambabae sa paggamit ng wika, na nagpapagaan sa usapin ng neutralidad sa kasarian.<ref name="braun1">[[Yasir Suleiman]] (ed.) (1999) "Language and Society in the Middle East and North Africa", {{ISBN|0-7007-1078-7}}, Chapter 10: "Gender in a genderless language: The case of Turkish", by Friederike Braun</ref> Ang ''wikang walang kasarian'' at ''[[wikang neutral sa kasarian]]'' ay dalawang magkaibang konsepto sa pag-aaral ng wika. Ang wikang walang kasarian ay tumutukoy sa mga wika na likas na walang kasarian ang mga salita, tulad ng [[Wikang Tagalog|Tagalog]] na parehong ginagamit ang "''siya''" para sa lalaki at babae. Samantalang ang wikang neutral sa kasarian ay sadyang binabago o pinipiling paraan ng paggamit ng wika upang maiwasan ang pagtukoy sa kasarian, halimbawa sa Ingles, imbes na gumamit ng "''policeman''" ay mas pinipili ang "''police officer''" upang hindi ito limitado sa lalaki o babae. Ang talakayan sa isang wikang walang kasarian ay hindi kailangang maging neutral sa kasarian (bagamat ang mga wikang walang kasarian ay naglilimita sa mga posibilidad na mapalakas ang mga [[Gampaning pangkasarian|estereotipo na may kaugnayan sa kasarian]]); gayundin, ang isang talakayang neutral sa kasarian ay hindi kailangang maganap sa isang wikang walang kasarian. Ang mga ''wikang walang kasarian'' ay may iba't ibang paraan upang makilala ang natural na kasarian. Kabilang dito ang mga salitang partikular sa kasarian, tulad sa Ingles na ''mother'', ''son'', at iba pa; mga natatanging panghalip, gaya ng ''she'' at ''he'' sa ilang pagkakataon; gayundin ang konteksto na nauugnay sa kasarian, maaaring biyolohikal o kultural. Kasama sa mga ''wikang walang kasarian'' ang lahat ng mga wikang Kartvelian (kabilang ang [[Wikang Heorhiyano|Heorhiyano]]), ilang [[Mga wikang Indo-Europeo|wikang Indo-Europeo]] (gaya ng [[Wikang Ingles|Ingles]] - kahit na pinapanatili ang mga panghalip na may kasarian, [[Wikang Bengali|Bengali]], [[Wikang Persa|Persiano]], Sorani Kurdish at [[Wikang Armenyo|Armenyo]]), lahat ng [[Mga wikang Uraliko|wikang Uralic]] (gaya ng [[Wikang Ungaro|Hungarian]], [[Wikang Finlandes|Filandes]] at [[Wikang Estonyo|Estonyo]]), lahat ng modernong wikang Turkic (gaya ng, [[Wikang Turko|Koreano, Turko]] [[Wikang Tartaro|at]] [[Wikang Kasaho|Ka, Tatar]][[Wikang Tsino|)]], [[Wikang Hapones|Japanese]], karamihan sa [[Mga wikang Austronesyo|mga wikang Austronesio]] (tulad ng mga wikang Polynesio), ilang wikang katutubo ng Americas (gaya ng [[Wikang Tseroki|Cherokee]]), at [[Wikang Biyetnamita|Vietnamese]]. ==Sa wikang Tagalog== Ang Tagalog ay itinuturing na isang wikang walang gramatikal na kasarian. Sa estruktura ng Tagalog, hindi kinakailangang tukuyin ang kasarian ng mga pangngalan, panghalip, pang-uri, o pandiwa. Ang mga kasariang panlalaki, pambabae, at walang kasarian sa Ingles ay walang katumbas sa wikang Tagalog. Lahat ng pangngalan sa Tagalog ay walang gramatikal na kasarian. Makikita ito paggamit ng ikatlong panauhang panghalip, kagaya ng "''siya''" na ginagamit para sa parehong "''he''" at "''she''" sa Ingles, at maging sa "''it''" kung tumutukoy sa hayop o bagay.<ref>{{Cite book |last=Potet |first=Jean-Paul |url=https://books.google.com.ph/books/about/A_Grammatical_Pandect_of_Written_Tagalog.html?id=NmUJzgEACAAJ&redir_esc=y |title=A Grammatical Pandect of Written Tagalog |date=2020-11-07 |publisher=Lulu Press, Incorporated |isbn=978-1-716-45111-9 |language=en}}</ref> ==== Halimbawa: ==== '''Tagalog''': ''Siya ay maganda''. (Maaaring tumukoy sa lalaki/babae o isang bagay na walang kasarian.) '''Ingles''': ''He is handsome. / She is beautiful''. (May partikular na kasarian.) ===Likas na Kasarian === Ang likas na kasarian o natural na kasarian (''natural gender'') ay hindi tinutukoy ng anumang partikular na marka o anyo ng salita sa Tagalog. Halimbawa, ang salitang "Laláki ang amá" ay nangangahulugang "Ang ama ay lalaki," at "Babáe ang iná" ay nangangahulugang "Ang ina ay babae." Ipinapakita nito na ang kasarian ay natural na ipinapahiwatig ng mismong kahulugan ng salita, hindi ng anyo nito. ===Pagsasatukoy ng Kasarian=== Paglalagay ng salitang “laláki” o “babáe” pagkatapos ng pangngalan, na may kasamang pang-ugnay (katulad ng “na” o “ng”) sa pagitan. Ginagamit ito upang maging tiyak kung ang tinutukoy ay lalaki o babae, lalo na sa mga salitang walang tiyak na kasarian sa orihinal na anyo. === Konteksto === Dahil ang Tagalog ay isang "wikang walang kasarian," hindi awtomatikong nalalaman kung lalaki o babae ang tinutukoy ng isang salita, maliban na lang kung malinaw sa konteksto o may karagdagang salita na nagsasaad ng kasarian. == Ugnayang pangwika == Sa pamamagitan ng ugnayang pangwika, ang ilang salita na orihinal na bahagi ng wikang walang kasarian ay nagkakaroon ng gramatikal na kasarian. May dalawang pangunahing paraan kung paano inuri ng mga lingguwista ang prosesong ito: Una, ang ugnayang pangwika ay direktang nakaapekto sa isang wika kahit walang hiniram na salita. At pangalwa, ang proseso ay nagaganap sa konteksto ng mga hiniram o inangkat na salita mula sa ibang wika. Ayon sa isang pag-aaral sa 256 na wika sa buong mundo, 44% sa mga ito ay may gramatikal na kasarian, habang 56% ay walang kasarian.<ref>{{Citation |title=Morphologies in Contact |date=2012-12-04 |url=https://www.degruyterbrill.com/document/doi/10.1524/9783050057699/html |work=Morphologies in Contact |publisher=Akademie Verlag |language=en |doi=10.1524/9783050057699/html |isbn=978-3-05-005769-9 |access-date=2025-04-08}}</ref> Dahil magkakalapit ang mga pinag-aralang wika, malaki ang posibilidad na naimpluwensiyahan ng isang wika ang iba pa. Halimbawa, ang wikang Basque na itinuturing na walang kasarian ay naapektuhan ng sistemang pangkasarian na pambabae at panlalaki ng [[Wikang Kastila|wikang Espanyol]]. ==Mga sanggunian== [[Kategorya:Lingguwistika]] 6p757acmjbbcna5sp38ge2rcipfm6av 2168090 2168089 2025-07-09T23:21:37Z MysticWizard 128021 2168090 wikitext text/x-wiki {{kinukumpuni}} Ang '''wikang walang kasarian''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''genderless language'') ay uri ng wika na walang [[gramatikal na kasarian|''gramatikal na kasarian'']]. Nangangahulugan ito na walang kinakailangang pag-aayon sa kasarian sa pagitan ng mga [[pangngalan]] at mga kaugnay na [[panghalip]], [[pang-uri]], artikulo, o [[pandiwa]]. Halimbawa, hindi kailangang tukuyin kung ang isang bagay ay panlalaki o pambabae sa paggamit ng wika, na nagpapagaan sa usapin ng neutralidad sa kasarian.<ref name="braun1">[[Yasir Suleiman]] (ed.) (1999) "Language and Society in the Middle East and North Africa", {{ISBN|0-7007-1078-7}}, Chapter 10: "Gender in a genderless language: The case of Turkish", by Friederike Braun</ref> Ang ''wikang walang kasarian'' at ''[[wikang neutral sa kasarian]]'' ay dalawang magkaibang konsepto sa pag-aaral ng wika. Ang wikang walang kasarian ay tumutukoy sa mga wika na likas na walang kasarian ang mga salita, tulad ng [[Wikang Tagalog|Tagalog]] na parehong ginagamit ang "''siya''" para sa lalaki at babae. Samantalang ang wikang neutral sa kasarian ay sadyang binabago o pinipiling paraan ng paggamit ng wika upang maiwasan ang pagtukoy sa kasarian, halimbawa sa Ingles, imbes na gumamit ng "''policeman''" ay mas pinipili ang "''police officer''" upang hindi ito limitado sa lalaki o babae. Ang talakayan sa isang wikang walang kasarian ay hindi kailangang maging neutral sa kasarian (bagamat ang mga wikang walang kasarian ay naglilimita sa mga posibilidad na mapalakas ang mga [[Gampaning pangkasarian|estereotipo na may kaugnayan sa kasarian]]); gayundin, ang isang talakayang neutral sa kasarian ay hindi kailangang maganap sa isang wikang walang kasarian. Ang mga ''wikang walang kasarian'' ay may iba't ibang paraan upang makilala ang natural na kasarian. Kabilang dito ang mga salitang partikular sa kasarian, tulad sa Ingles na ''mother'', ''son'', at iba pa; mga natatanging panghalip, gaya ng ''she'' at ''he'' sa ilang pagkakataon; gayundin ang konteksto na nauugnay sa kasarian, maaaring biyolohikal o kultural. Kasama sa mga ''wikang walang kasarian'' ang lahat ng mga wikang Kartvelian (kabilang ang [[Wikang Heorhiyano|Heorhiyano]]), ilang [[Mga wikang Indo-Europeo|wikang Indo-Europeo]] (gaya ng [[Wikang Ingles|Ingles]] - kahit na pinapanatili ang mga panghalip na may kasarian, [[Wikang Bengali|Bengali]], [[Wikang Persa|Persiano]], Sorani Kurdish at [[Wikang Armenyo|Armenyo]]), lahat ng [[Mga wikang Uraliko|wikang Uralic]] (gaya ng [[Wikang Ungaro|Hungarian]], [[Wikang Finlandes|Filandes]] at [[Wikang Estonyo|Estonyo]]), lahat ng modernong wikang Turkic (gaya ng, [[Wikang Turko|Koreano, Turko]] [[Wikang Tartaro|at]] [[Wikang Kasaho|Ka, Tatar]][[Wikang Tsino|)]], [[Wikang Hapones|Japanese]], karamihan sa [[Mga wikang Austronesyo|mga wikang Austronesio]] (tulad ng mga wikang Polynesio), ilang wikang katutubo ng Americas (gaya ng [[Wikang Tseroki|Cherokee]]), at [[Wikang Biyetnamita|Vietnamese]]. ==Sa wikang Tagalog== Ang Tagalog ay itinuturing na isang wikang walang gramatikal na kasarian. Sa estruktura ng Tagalog, hindi kinakailangang tukuyin ang kasarian ng mga pangngalan, panghalip, pang-uri, o pandiwa. Ang mga kasariang panlalaki, pambabae, at walang kasarian sa Ingles ay walang katumbas sa wikang Tagalog. Lahat ng pangngalan sa Tagalog ay walang gramatikal na kasarian. Makikita ito paggamit ng ikatlong panauhang panghalip, kagaya ng "''siya''" na ginagamit para sa parehong "''he''" at "''she''" sa Ingles, at maging sa "''it''" kung tumutukoy sa hayop o bagay.<ref>{{Cite book |last=Potet |first=Jean-Paul |url=https://books.google.com.ph/books/about/A_Grammatical_Pandect_of_Written_Tagalog.html?id=NmUJzgEACAAJ&redir_esc=y |title=A Grammatical Pandect of Written Tagalog |date=2020-11-07 |publisher=Lulu Press, Incorporated |isbn=978-1-716-45111-9 |language=en}}</ref> ==== Halimbawa: ==== '''Tagalog''': ''Siya ay maganda''. (Maaaring tumukoy sa lalaki/babae o isang bagay na walang kasarian.) '''Ingles''': ''He is handsome. / She is beautiful''. / ''It is beautiful.'' (May partikular na kasarian.) ===Likas na Kasarian === Ang likas na kasarian o natural na kasarian (''natural gender'') ay hindi tinutukoy ng anumang partikular na marka o anyo ng salita sa Tagalog. Halimbawa, ang salitang "Laláki ang amá" ay nangangahulugang "Ang ama ay lalaki," at "Babáe ang iná" ay nangangahulugang "Ang ina ay babae." Ipinapakita nito na ang kasarian ay natural na ipinapahiwatig ng mismong kahulugan ng salita, hindi ng anyo nito. ===Pagsasatukoy ng Kasarian=== Paglalagay ng salitang “laláki” o “babáe” pagkatapos ng pangngalan, na may kasamang pang-ugnay (katulad ng “na” o “ng”) sa pagitan. Ginagamit ito upang maging tiyak kung ang tinutukoy ay lalaki o babae, lalo na sa mga salitang walang tiyak na kasarian sa orihinal na anyo. === Konteksto === Dahil ang Tagalog ay isang "wikang walang kasarian," hindi awtomatikong nalalaman kung lalaki o babae ang tinutukoy ng isang salita, maliban na lang kung malinaw sa konteksto o may karagdagang salita na nagsasaad ng kasarian. == Ugnayang pangwika == Sa pamamagitan ng ugnayang pangwika, ang ilang salita na orihinal na bahagi ng wikang walang kasarian ay nagkakaroon ng gramatikal na kasarian. May dalawang pangunahing paraan kung paano inuri ng mga lingguwista ang prosesong ito: Una, ang ugnayang pangwika ay direktang nakaapekto sa isang wika kahit walang hiniram na salita. At pangalwa, ang proseso ay nagaganap sa konteksto ng mga hiniram o inangkat na salita mula sa ibang wika. Ayon sa isang pag-aaral sa 256 na wika sa buong mundo, 44% sa mga ito ay may gramatikal na kasarian, habang 56% ay walang kasarian.<ref>{{Citation |title=Morphologies in Contact |date=2012-12-04 |url=https://www.degruyterbrill.com/document/doi/10.1524/9783050057699/html |work=Morphologies in Contact |publisher=Akademie Verlag |language=en |doi=10.1524/9783050057699/html |isbn=978-3-05-005769-9 |access-date=2025-04-08}}</ref> Dahil magkakalapit ang mga pinag-aralang wika, malaki ang posibilidad na naimpluwensiyahan ng isang wika ang iba pa. Halimbawa, ang wikang Basque na itinuturing na walang kasarian ay naapektuhan ng sistemang pangkasarian na pambabae at panlalaki ng [[Wikang Kastila|wikang Espanyol]]. ==Mga sanggunian== [[Kategorya:Lingguwistika]] e75wzetr4eow14z56b7hadrtn3p44al 2168091 2168090 2025-07-09T23:22:11Z MysticWizard 128021 2168091 wikitext text/x-wiki {{kinukumpuni}} Ang '''wikang walang kasarian''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''genderless language'') ay uri ng wika na walang [[gramatikal na kasarian|''gramatikal na kasarian'']]. Nangangahulugan ito na walang kinakailangang pag-aayon sa kasarian sa pagitan ng mga [[pangngalan]] at mga kaugnay na [[panghalip]], [[pang-uri]], artikulo, o [[pandiwa]]. Halimbawa, hindi kailangang tukuyin kung ang isang bagay ay panlalaki o pambabae sa paggamit ng wika, na nagpapagaan sa usapin ng neutralidad sa kasarian.<ref name="braun1">[[Yasir Suleiman]] (ed.) (1999) "Language and Society in the Middle East and North Africa", {{ISBN|0-7007-1078-7}}, Chapter 10: "Gender in a genderless language: The case of Turkish", by Friederike Braun</ref> Ang ''wikang walang kasarian'' at ''[[wikang neutral sa kasarian]]'' ay dalawang magkaibang konsepto sa pag-aaral ng wika. Ang wikang walang kasarian ay tumutukoy sa mga wika na likas na walang kasarian ang mga salita, tulad ng [[Wikang Tagalog|Tagalog]] na parehong ginagamit ang "''siya''" para sa lalaki at babae. Samantalang ang wikang neutral sa kasarian ay sadyang binabago o pinipiling paraan ng paggamit ng wika upang maiwasan ang pagtukoy sa kasarian, halimbawa sa Ingles, imbes na gumamit ng "''policeman''" ay mas pinipili ang "''police officer''" upang hindi ito limitado sa lalaki o babae. Ang talakayan sa isang wikang walang kasarian ay hindi kailangang maging neutral sa kasarian (bagamat ang mga wikang walang kasarian ay naglilimita sa mga posibilidad na mapalakas ang mga [[Gampaning pangkasarian|estereotipo na may kaugnayan sa kasarian]]); gayundin, ang isang talakayang neutral sa kasarian ay hindi kailangang maganap sa isang wikang walang kasarian. Ang mga ''wikang walang kasarian'' ay may iba't ibang paraan upang makilala ang natural na kasarian. Kabilang dito ang mga salitang partikular sa kasarian, tulad sa Ingles na ''mother'', ''son'', at iba pa; mga natatanging panghalip, gaya ng ''she'' at ''he'' sa ilang pagkakataon; gayundin ang konteksto na nauugnay sa kasarian, maaaring biyolohikal o kultural. Kasama sa mga ''wikang walang kasarian'' ang lahat ng mga wikang Kartvelian (kabilang ang [[Wikang Heorhiyano|Heorhiyano]]), ilang [[Mga wikang Indo-Europeo|wikang Indo-Europeo]] (gaya ng [[Wikang Ingles|Ingles]] - kahit na pinapanatili ang mga panghalip na may kasarian, [[Wikang Bengali|Bengali]], [[Wikang Persa|Persiano]], Sorani Kurdish at [[Wikang Armenyo|Armenyo]]), lahat ng [[Mga wikang Uraliko|wikang Uralic]] (gaya ng [[Wikang Ungaro|Hungarian]], [[Wikang Finlandes|Filandes]] at [[Wikang Estonyo|Estonyo]]), lahat ng modernong wikang Turkic (gaya ng, [[Wikang Turko|Koreano, Turko]] [[Wikang Tartaro|at]] [[Wikang Kasaho|Ka, Tatar]][[Wikang Tsino|)]], [[Wikang Hapones|Japanese]], karamihan sa [[Mga wikang Austronesyo|mga wikang Austronesio]] (tulad ng mga wikang Polynesio), ilang wikang katutubo ng Americas (gaya ng [[Wikang Tseroki|Cherokee]]), at [[Wikang Biyetnamita|Vietnamese]]. ==Sa wikang Tagalog== Ang Tagalog ay itinuturing na isang wikang walang gramatikal na kasarian. Sa estruktura ng Tagalog, hindi kinakailangang tukuyin ang kasarian ng mga pangngalan, panghalip, pang-uri, o pandiwa. Ang mga kasariang panlalaki, pambabae, at walang kasarian sa Ingles ay walang katumbas sa wikang Tagalog. Lahat ng pangngalan sa Tagalog ay walang gramatikal na kasarian. Makikita ito paggamit ng ikatlong panauhang panghalip, kagaya ng "''siya''" na ginagamit para sa parehong "''he''" at "''she''" sa Ingles, at maging sa "''it''" kung tumutukoy sa hayop o bagay.<ref>{{Cite book |last=Potet |first=Jean-Paul |url=https://books.google.com.ph/books/about/A_Grammatical_Pandect_of_Written_Tagalog.html?id=NmUJzgEACAAJ&redir_esc=y |title=A Grammatical Pandect of Written Tagalog |date=2020-11-07 |publisher=Lulu Press, Incorporated |isbn=978-1-716-45111-9 |language=en}}</ref> ==== Halimbawa: ==== '''Tagalog''': ''Siya ay maganda''. (Maaaring tumukoy sa lalaki/babae o maging sa bagay na walang kasarian.) '''Ingles''': ''He is handsome. / She is beautiful''. / ''It is beautiful.'' (May partikular na kasarian.) ===Likas na Kasarian === Ang likas na kasarian o natural na kasarian (''natural gender'') ay hindi tinutukoy ng anumang partikular na marka o anyo ng salita sa Tagalog. Halimbawa, ang salitang "Laláki ang amá" ay nangangahulugang "Ang ama ay lalaki," at "Babáe ang iná" ay nangangahulugang "Ang ina ay babae." Ipinapakita nito na ang kasarian ay natural na ipinapahiwatig ng mismong kahulugan ng salita, hindi ng anyo nito. ===Pagsasatukoy ng Kasarian=== Paglalagay ng salitang “laláki” o “babáe” pagkatapos ng pangngalan, na may kasamang pang-ugnay (katulad ng “na” o “ng”) sa pagitan. Ginagamit ito upang maging tiyak kung ang tinutukoy ay lalaki o babae, lalo na sa mga salitang walang tiyak na kasarian sa orihinal na anyo. === Konteksto === Dahil ang Tagalog ay isang "wikang walang kasarian," hindi awtomatikong nalalaman kung lalaki o babae ang tinutukoy ng isang salita, maliban na lang kung malinaw sa konteksto o may karagdagang salita na nagsasaad ng kasarian. == Ugnayang pangwika == Sa pamamagitan ng ugnayang pangwika, ang ilang salita na orihinal na bahagi ng wikang walang kasarian ay nagkakaroon ng gramatikal na kasarian. May dalawang pangunahing paraan kung paano inuri ng mga lingguwista ang prosesong ito: Una, ang ugnayang pangwika ay direktang nakaapekto sa isang wika kahit walang hiniram na salita. At pangalwa, ang proseso ay nagaganap sa konteksto ng mga hiniram o inangkat na salita mula sa ibang wika. Ayon sa isang pag-aaral sa 256 na wika sa buong mundo, 44% sa mga ito ay may gramatikal na kasarian, habang 56% ay walang kasarian.<ref>{{Citation |title=Morphologies in Contact |date=2012-12-04 |url=https://www.degruyterbrill.com/document/doi/10.1524/9783050057699/html |work=Morphologies in Contact |publisher=Akademie Verlag |language=en |doi=10.1524/9783050057699/html |isbn=978-3-05-005769-9 |access-date=2025-04-08}}</ref> Dahil magkakalapit ang mga pinag-aralang wika, malaki ang posibilidad na naimpluwensiyahan ng isang wika ang iba pa. Halimbawa, ang wikang Basque na itinuturing na walang kasarian ay naapektuhan ng sistemang pangkasarian na pambabae at panlalaki ng [[Wikang Kastila|wikang Espanyol]]. ==Mga sanggunian== [[Kategorya:Lingguwistika]] 7gc6we2r0uop20fh9uqbsmnk57gwopf 2168092 2168091 2025-07-09T23:28:21Z MysticWizard 128021 2168092 wikitext text/x-wiki {{kinukumpuni}} Ang '''wikang walang kasarian''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''genderless language'') ay uri ng wika na walang [[gramatikal na kasarian|''gramatikal na kasarian'']]. Nangangahulugan ito na walang kinakailangang pag-aayon sa kasarian sa pagitan ng mga [[pangngalan]] at mga kaugnay na [[panghalip]], [[pang-uri]], artikulo, o [[pandiwa]]. Halimbawa, hindi kailangang tukuyin kung ang isang bagay ay panlalaki o pambabae sa paggamit ng wika, na nagpapagaan sa usapin ng neutralidad sa kasarian.<ref name="braun1">[[Yasir Suleiman]] (ed.) (1999) "Language and Society in the Middle East and North Africa", {{ISBN|0-7007-1078-7}}, Chapter 10: "Gender in a genderless language: The case of Turkish", by Friederike Braun</ref> Ang ''wikang walang kasarian'' at ''[[wikang neutral sa kasarian]]'' ay dalawang magkaibang konsepto sa pag-aaral ng wika. Ang wikang walang kasarian ay tumutukoy sa mga wika na likas na walang kasarian ang mga salita, tulad ng [[Wikang Tagalog|Tagalog]] na parehong ginagamit ang "''siya''" para sa lalaki at babae. Samantalang ang wikang neutral sa kasarian ay sadyang binabago o pinipiling paraan ng paggamit ng wika upang maiwasan ang pagtukoy sa kasarian, halimbawa sa Ingles, imbes na gumamit ng "''policeman''" ay mas pinipili ang "''police officer''" upang hindi ito limitado sa lalaki o babae. Ang talakayan sa isang wikang walang kasarian ay hindi kailangang maging neutral sa kasarian (bagamat ang mga wikang walang kasarian ay naglilimita sa mga posibilidad na mapalakas ang mga [[Gampaning pangkasarian|estereotipo na may kaugnayan sa kasarian]]); gayundin, ang isang talakayang neutral sa kasarian ay hindi kailangang maganap sa isang wikang walang kasarian. Ang mga ''wikang walang kasarian'' ay may iba't ibang paraan upang makilala ang natural na kasarian. Kabilang dito ang mga salitang partikular sa kasarian, tulad sa Ingles na ''mother'', ''son'', at iba pa; mga natatanging panghalip, gaya ng ''she'' at ''he'' sa ilang pagkakataon; gayundin ang konteksto na nauugnay sa kasarian, maaaring biyolohikal o kultural. Kasama sa mga ''wikang walang kasarian'' ang lahat ng mga wikang Kartvelian (kabilang ang [[Wikang Heorhiyano|Heorhiyano]]), ilang [[Mga wikang Indo-Europeo|wikang Indo-Europeo]] (gaya ng [[Wikang Ingles|Ingles]] - kahit na pinapanatili ang mga panghalip na may kasarian, [[Wikang Bengali|Bengali]], [[Wikang Persa|Persiano]], Sorani Kurdish at [[Wikang Armenyo|Armenyo]]), lahat ng [[Mga wikang Uraliko|wikang Uralic]] (gaya ng [[Wikang Ungaro|Hungarian]], [[Wikang Finlandes|Filandes]] at [[Wikang Estonyo|Estonyo]]), lahat ng modernong wikang Turkic (gaya ng, [[Wikang Turko|Koreano, Turko]] [[Wikang Tartaro|at]] [[Wikang Kasaho|Ka, Tatar]][[Wikang Tsino|)]], [[Wikang Hapones|Japanese]], karamihan sa [[Mga wikang Austronesyo|mga wikang Austronesio]] (tulad ng mga wikang Polynesio), ilang wikang katutubo ng Americas (gaya ng [[Wikang Tseroki|Cherokee]]), at [[Wikang Biyetnamita|Vietnamese]]. ==Sa wikang Tagalog== Ang Tagalog ay itinuturing na isang wikang walang gramatikal na kasarian. Sa estruktura ng Tagalog, hindi kinakailangang tukuyin ang kasarian ng mga pangngalan, panghalip, pang-uri, o pandiwa. Ang mga kasariang panlalaki, pambabae, at walang kasarian sa Ingles ay walang katumbas sa wikang Tagalog. Lahat ng pangngalan sa Tagalog ay walang gramatikal na kasarian. Makikita ito paggamit ng ikatlong panauhang panghalip, kagaya ng "''siya''" na ginagamit para sa parehong "''he''" at "''she''" sa Ingles, at maging sa "''it''" kung tumutukoy sa hayop o bagay.<ref>{{Cite book |last=Potet |first=Jean-Paul |url=https://books.google.com.ph/books/about/A_Grammatical_Pandect_of_Written_Tagalog.html?id=NmUJzgEACAAJ&redir_esc=y |title=A Grammatical Pandect of Written Tagalog |date=2020-11-07 |publisher=Lulu Press, Incorporated |isbn=978-1-716-45111-9 |language=en}}</ref> ==== Halimbawa: ==== '''Tagalog''': ''Siya ay maganda''. (Maaaring tumukoy sa lalaki/babae o maging sa pangngalan na walang kasarian.) '''Ingles''': ''He is handsome. / She is beautiful''. / ''It is beautiful.'' (May partikular na kasarian.) ===Likas na Kasarian === Ang likas na kasarian o natural na kasarian (''natural gender'') ay hindi tinutukoy ng anumang partikular na marka o anyo ng salita sa Tagalog. Halimbawa, ang salitang "Laláki ang amá" ay nangangahulugang "Ang ama ay lalaki," at "Babáe ang iná" ay nangangahulugang "Ang ina ay babae." Ipinapakita nito na ang kasarian ay natural na ipinapahiwatig ng mismong kahulugan ng salita, hindi ng anyo nito. ===Pagsasatukoy ng Kasarian=== Paglalagay ng salitang “laláki” o “babáe” pagkatapos ng pangngalan, na may kasamang pang-ugnay (katulad ng “na” o “ng”) sa pagitan. Ginagamit ito upang maging tiyak kung ang tinutukoy ay lalaki o babae, lalo na sa mga salitang walang tiyak na kasarian sa orihinal na anyo. === Konteksto === Dahil ang Tagalog ay isang "wikang walang kasarian," hindi awtomatikong nalalaman kung lalaki o babae ang tinutukoy ng isang salita, maliban na lang kung malinaw sa konteksto o may karagdagang salita na nagsasaad ng kasarian. == Ugnayang pangwika == Sa pamamagitan ng ugnayang pangwika, ang ilang salita na orihinal na bahagi ng wikang walang kasarian ay nagkakaroon ng gramatikal na kasarian. May dalawang pangunahing paraan kung paano inuri ng mga lingguwista ang prosesong ito: Una, ang ugnayang pangwika ay direktang nakaapekto sa isang wika kahit walang hiniram na salita. At pangalwa, ang proseso ay nagaganap sa konteksto ng mga hiniram o inangkat na salita mula sa ibang wika. Ayon sa isang pag-aaral sa 256 na wika sa buong mundo, 44% sa mga ito ay may gramatikal na kasarian, habang 56% ay walang kasarian.<ref>{{Citation |title=Morphologies in Contact |date=2012-12-04 |url=https://www.degruyterbrill.com/document/doi/10.1524/9783050057699/html |work=Morphologies in Contact |publisher=Akademie Verlag |language=en |doi=10.1524/9783050057699/html |isbn=978-3-05-005769-9 |access-date=2025-04-08}}</ref> Dahil magkakalapit ang mga pinag-aralang wika, malaki ang posibilidad na naimpluwensiyahan ng isang wika ang iba pa. Halimbawa, ang wikang Basque na itinuturing na walang kasarian ay naapektuhan ng sistemang pangkasarian na pambabae at panlalaki ng [[Wikang Kastila|wikang Espanyol]]. ==Mga sanggunian== [[Kategorya:Lingguwistika]] ket07vsqlficf7d3q44vijw7fzszqgb 2168093 2168092 2025-07-09T23:30:09Z MysticWizard 128021 2168093 wikitext text/x-wiki {{kinukumpuni}} Ang '''wikang walang kasarian''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''genderless language'') ay uri ng wika na walang [[gramatikal na kasarian|''gramatikal na kasarian'']]. Nangangahulugan ito na walang kinakailangang pag-aayon sa kasarian sa pagitan ng mga [[pangngalan]] at mga kaugnay na [[panghalip]], [[pang-uri]], artikulo, o [[pandiwa]]. Halimbawa, hindi kailangang tukuyin kung ang isang bagay ay panlalaki o pambabae sa paggamit ng wika, na nagpapagaan sa usapin ng neutralidad sa kasarian.<ref name="braun1">[[Yasir Suleiman]] (ed.) (1999) "Language and Society in the Middle East and North Africa", {{ISBN|0-7007-1078-7}}, Chapter 10: "Gender in a genderless language: The case of Turkish", by Friederike Braun</ref> Ang ''wikang walang kasarian'' at ''[[wikang neutral sa kasarian]]'' ay dalawang magkaibang konsepto sa pag-aaral ng wika. Ang wikang walang kasarian ay tumutukoy sa mga wika na likas na walang kasarian ang mga salita, tulad ng [[Wikang Tagalog|Tagalog]] na parehong ginagamit ang "''siya''" para sa lalaki at babae. Samantalang ang wikang neutral sa kasarian ay sadyang binabago o pinipiling paraan ng paggamit ng wika upang maiwasan ang pagtukoy sa kasarian, halimbawa sa Ingles, imbes na gumamit ng "''policeman''" ay mas pinipili ang "''police officer''" upang hindi ito limitado sa lalaki o babae. Ang talakayan sa isang wikang walang kasarian ay hindi kailangang maging neutral sa kasarian (bagamat ang mga wikang walang kasarian ay naglilimita sa mga posibilidad na mapalakas ang mga [[Gampaning pangkasarian|estereotipo na may kaugnayan sa kasarian]]); gayundin, ang isang talakayang neutral sa kasarian ay hindi kailangang maganap sa isang wikang walang kasarian. Ang mga ''wikang walang kasarian'' ay may iba't ibang paraan upang makilala ang natural na kasarian. Kabilang dito ang mga salitang partikular sa kasarian, tulad sa Ingles na ''mother'', ''son'', at iba pa; mga natatanging panghalip, gaya ng ''she'' at ''he'' sa ilang pagkakataon; gayundin ang konteksto na nauugnay sa kasarian, maaaring biyolohikal o kultural. Kasama sa mga ''wikang walang kasarian'' ang lahat ng mga wikang Kartvelian (kabilang ang [[Wikang Heorhiyano|Heorhiyano]]), ilang [[Mga wikang Indo-Europeo|wikang Indo-Europeo]] (gaya ng [[Wikang Ingles|Ingles]] - kahit na pinapanatili ang mga panghalip na may kasarian, [[Wikang Bengali|Bengali]], [[Wikang Persa|Persiano]], Sorani Kurdish at [[Wikang Armenyo|Armenyo]]), lahat ng [[Mga wikang Uraliko|wikang Uralic]] (gaya ng [[Wikang Ungaro|Hungarian]], [[Wikang Finlandes|Filandes]] at [[Wikang Estonyo|Estonyo]]), lahat ng modernong wikang Turkic (gaya ng, [[Wikang Turko|Koreano, Turko]] [[Wikang Tartaro|at]] [[Wikang Kasaho|Ka, Tatar]][[Wikang Tsino|)]], [[Wikang Hapones|Japanese]], karamihan sa [[Mga wikang Austronesyo|mga wikang Austronesio]] (tulad ng mga wikang Polynesio), ilang wikang katutubo ng Americas (gaya ng [[Wikang Tseroki|Cherokee]]), at [[Wikang Biyetnamita|Vietnamese]]. ==Sa wikang Tagalog== Ang Tagalog ay itinuturing na isang wikang walang gramatikal na kasarian. Sa estruktura ng Tagalog, hindi kinakailangang tukuyin ang kasarian ng mga pangngalan, panghalip, pang-uri, o pandiwa. Ang mga kasariang panlalaki, pambabae, at walang kasarian sa Ingles ay walang katumbas sa wikang Tagalog. Lahat ng pangngalan sa Tagalog ay walang gramatikal na kasarian. Makikita ito paggamit ng ikatlong panauhang panghalip, kagaya ng "''siya''" na ginagamit para sa parehong "''he''" at "''she''" sa Ingles, at maging sa "''it''" kung ito ay tumutukoy sa pangngalan na walang kasarian kagaya ng mga bagay.<ref>{{Cite book |last=Potet |first=Jean-Paul |url=https://books.google.com.ph/books/about/A_Grammatical_Pandect_of_Written_Tagalog.html?id=NmUJzgEACAAJ&redir_esc=y |title=A Grammatical Pandect of Written Tagalog |date=2020-11-07 |publisher=Lulu Press, Incorporated |isbn=978-1-716-45111-9 |language=en}}</ref> ==== Halimbawa: ==== '''Tagalog''': ''Siya ay maganda''. (Maaaring tumukoy sa lalaki/babae o maging sa pangngalan na walang kasarian.) '''Ingles''': ''He is handsome. / She is beautiful''. / ''It is beautiful.'' (May partikular na kasarian.) ===Likas na Kasarian === Ang likas na kasarian o natural na kasarian (''natural gender'') ay hindi tinutukoy ng anumang partikular na marka o anyo ng salita sa Tagalog. Halimbawa, ang salitang "Laláki ang amá" ay nangangahulugang "Ang ama ay lalaki," at "Babáe ang iná" ay nangangahulugang "Ang ina ay babae." Ipinapakita nito na ang kasarian ay natural na ipinapahiwatig ng mismong kahulugan ng salita, hindi ng anyo nito. ===Pagsasatukoy ng Kasarian=== Paglalagay ng salitang “laláki” o “babáe” pagkatapos ng pangngalan, na may kasamang pang-ugnay (katulad ng “na” o “ng”) sa pagitan. Ginagamit ito upang maging tiyak kung ang tinutukoy ay lalaki o babae, lalo na sa mga salitang walang tiyak na kasarian sa orihinal na anyo. === Konteksto === Dahil ang Tagalog ay isang "wikang walang kasarian," hindi awtomatikong nalalaman kung lalaki o babae ang tinutukoy ng isang salita, maliban na lang kung malinaw sa konteksto o may karagdagang salita na nagsasaad ng kasarian. == Ugnayang pangwika == Sa pamamagitan ng ugnayang pangwika, ang ilang salita na orihinal na bahagi ng wikang walang kasarian ay nagkakaroon ng gramatikal na kasarian. May dalawang pangunahing paraan kung paano inuri ng mga lingguwista ang prosesong ito: Una, ang ugnayang pangwika ay direktang nakaapekto sa isang wika kahit walang hiniram na salita. At pangalwa, ang proseso ay nagaganap sa konteksto ng mga hiniram o inangkat na salita mula sa ibang wika. Ayon sa isang pag-aaral sa 256 na wika sa buong mundo, 44% sa mga ito ay may gramatikal na kasarian, habang 56% ay walang kasarian.<ref>{{Citation |title=Morphologies in Contact |date=2012-12-04 |url=https://www.degruyterbrill.com/document/doi/10.1524/9783050057699/html |work=Morphologies in Contact |publisher=Akademie Verlag |language=en |doi=10.1524/9783050057699/html |isbn=978-3-05-005769-9 |access-date=2025-04-08}}</ref> Dahil magkakalapit ang mga pinag-aralang wika, malaki ang posibilidad na naimpluwensiyahan ng isang wika ang iba pa. Halimbawa, ang wikang Basque na itinuturing na walang kasarian ay naapektuhan ng sistemang pangkasarian na pambabae at panlalaki ng [[Wikang Kastila|wikang Espanyol]]. ==Mga sanggunian== [[Kategorya:Lingguwistika]] 19bill7nzdn57h4vi4ugjerw1zrex06 2168098 2168093 2025-07-09T23:56:55Z MysticWizard 128021 2168098 wikitext text/x-wiki {{kinukumpuni}} Ang '''wikang walang kasarian''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''genderless language'') ay uri ng wika na walang [[gramatikal na kasarian|''gramatikal na kasarian'']]. Nangangahulugan ito na walang kinakailangang pag-aayon sa kasarian sa pagitan ng mga [[pangngalan]] at mga kaugnay na [[panghalip]], [[pang-uri]], artikulo, o [[pandiwa]]. Halimbawa, hindi kailangang tukuyin kung ang isang bagay ay panlalaki o pambabae sa paggamit ng wika, na nagpapagaan sa usapin ng neutralidad sa kasarian.<ref name="braun1">[[Yasir Suleiman]] (ed.) (1999) "Language and Society in the Middle East and North Africa", {{ISBN|0-7007-1078-7}}, Chapter 10: "Gender in a genderless language: The case of Turkish", by Friederike Braun</ref> Ang ''wikang walang kasarian'' at ''[[wikang neutral sa kasarian]]'' ay dalawang magkaibang konsepto sa pag-aaral ng wika. Ang wikang walang kasarian ay tumutukoy sa mga wika na likas na walang kasarian ang mga salita, tulad ng [[Wikang Tagalog|Tagalog]] na parehong ginagamit ang "''siya''" para sa lalaki at babae. Samantalang ang wikang neutral sa kasarian ay sadyang binabago o pinipiling paraan ng paggamit ng wika upang maiwasan ang pagtukoy sa kasarian, halimbawa sa Ingles, imbes na gumamit ng "''policeman''" ay mas pinipili ang "''police officer''" upang hindi ito limitado sa lalaki o babae. Ang talakayan sa isang wikang walang kasarian ay hindi kailangang maging neutral sa kasarian (bagamat ang mga wikang walang kasarian ay naglilimita sa mga posibilidad na mapalakas ang mga [[Gampaning pangkasarian|estereotipo na may kaugnayan sa kasarian]]); gayundin, ang isang talakayang neutral sa kasarian ay hindi kailangang maganap sa isang wikang walang kasarian. Ang mga ''wikang walang kasarian'' ay may iba't ibang paraan upang makilala ang natural na kasarian. Kabilang dito ang mga salitang partikular sa kasarian, tulad sa Ingles na ''mother'', ''son'', at iba pa; mga natatanging panghalip, gaya ng ''she'' at ''he'' sa ilang pagkakataon; gayundin ang konteksto na nauugnay sa kasarian, maaaring biyolohikal o kultural. Kasama sa mga ''wikang walang kasarian'' ang lahat ng mga wikang Kartvelian (kabilang ang [[Wikang Heorhiyano|Heorhiyano]]), ilang [[Mga wikang Indo-Europeo|wikang Indo-Europeo]] (gaya ng [[Wikang Ingles|Ingles]] - kahit na pinapanatili ang mga panghalip na may kasarian, [[Wikang Bengali|Bengali]], [[Wikang Persa|Persiano]], Sorani Kurdish at [[Wikang Armenyo|Armenyo]]), lahat ng [[Mga wikang Uraliko|wikang Uralic]] (gaya ng [[Wikang Ungaro|Hungarian]], [[Wikang Finlandes|Filandes]] at [[Wikang Estonyo|Estonyo]]), lahat ng modernong wikang Turkic (gaya ng, [[Wikang Turko|Koreano, Turko]] [[Wikang Tartaro|at]] [[Wikang Kasaho|Ka, Tatar]][[Wikang Tsino|)]], [[Wikang Hapones|Japanese]], karamihan sa [[Mga wikang Austronesyo|mga wikang Austronesio]] (tulad ng mga wikang Polynesio), ilang wikang katutubo ng Americas (gaya ng [[Wikang Tseroki|Cherokee]]), at [[Wikang Biyetnamita|Vietnamese]]. ==Sa wikang Tagalog== Ang Tagalog ay isang wikang walang gramatikal na kasarian. Sa estruktura ng Tagalog, hindi kinakailangang tukuyin ang kasarian ng mga pangngalan, panghalip, pang-uri, o pandiwa. Ang mga kasariang panlalaki, pambabae, at walang kasarian sa Ingles ay walang katumbas sa wikang Tagalog. Lahat ng pangngalan sa Tagalog ay walang gramatikal na kasarian. Makikita ito paggamit ng ikatlong panauhang panghalip, kagaya ng "''siya''" na ginagamit para sa parehong "''he''" at "''she''" sa Ingles, at maging sa "''it''" kung ito ay tumutukoy sa pangngalan na walang kasarian kagaya ng mga bagay.<ref>{{Cite book |last=Potet |first=Jean-Paul |url=https://books.google.com.ph/books/about/A_Grammatical_Pandect_of_Written_Tagalog.html?id=NmUJzgEACAAJ&redir_esc=y |title=A Grammatical Pandect of Written Tagalog |date=2020-11-07 |publisher=Lulu Press, Incorporated |isbn=978-1-716-45111-9 |language=en}}</ref> ==== Halimbawa: ==== '''Tagalog''': ''Siya ay maganda''. (Maaaring tumukoy sa lalaki/babae o maging sa pangngalan na walang kasarian.) '''Ingles''': ''He is handsome. / She is beautiful''. / ''It is beautiful.'' (May partikular na kasarian.) ===Likas na Kasarian === Ang likas na kasarian o natural na kasarian (''natural gender'') ay hindi tinutukoy ng anumang partikular na marka o anyo ng salita sa Tagalog. Halimbawa, ang salitang "Laláki ang amá" ay nangangahulugang "Ang ama ay lalaki," at "Babáe ang iná" ay nangangahulugang "Ang ina ay babae." Ipinapakita nito na ang kasarian ay natural na ipinapahiwatig ng mismong kahulugan ng salita, hindi ng anyo nito. ===Pagsasatukoy ng Kasarian=== Paglalagay ng salitang “laláki” o “babáe” pagkatapos ng pangngalan, na may kasamang pang-ugnay (katulad ng “na” o “ng”) sa pagitan. Ginagamit ito upang maging tiyak kung ang tinutukoy ay lalaki o babae, lalo na sa mga salitang walang tiyak na kasarian sa orihinal na anyo. === Konteksto === Dahil ang Tagalog ay isang "wikang walang kasarian," hindi awtomatikong nalalaman kung lalaki o babae ang tinutukoy ng isang salita, maliban na lang kung malinaw sa konteksto o may karagdagang salita na nagsasaad ng kasarian. == Ugnayang pangwika == Sa pamamagitan ng ugnayang pangwika, ang ilang salita na orihinal na bahagi ng wikang walang kasarian ay nagkakaroon ng gramatikal na kasarian. May dalawang pangunahing paraan kung paano inuri ng mga lingguwista ang prosesong ito: Una, ang ugnayang pangwika ay direktang nakaapekto sa isang wika kahit walang hiniram na salita. At pangalwa, ang proseso ay nagaganap sa konteksto ng mga hiniram o inangkat na salita mula sa ibang wika. Ayon sa isang pag-aaral sa 256 na wika sa buong mundo, 44% sa mga ito ay may gramatikal na kasarian, habang 56% ay walang kasarian.<ref>{{Citation |title=Morphologies in Contact |date=2012-12-04 |url=https://www.degruyterbrill.com/document/doi/10.1524/9783050057699/html |work=Morphologies in Contact |publisher=Akademie Verlag |language=en |doi=10.1524/9783050057699/html |isbn=978-3-05-005769-9 |access-date=2025-04-08}}</ref> Dahil magkakalapit ang mga pinag-aralang wika, malaki ang posibilidad na naimpluwensiyahan ng isang wika ang iba pa. Halimbawa, ang wikang Basque na itinuturing na walang kasarian ay naapektuhan ng sistemang pangkasarian na pambabae at panlalaki ng [[Wikang Kastila|wikang Espanyol]]. ==Mga sanggunian== [[Kategorya:Lingguwistika]] odbzs2cak7rzkm31xpctrlr4448ss8g 2168100 2168098 2025-07-10T00:06:24Z MysticWizard 128021 2168100 wikitext text/x-wiki {{kinukumpuni}} Ang '''wikang walang kasarian''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''genderless language'') ay uri ng wika na walang [[gramatikal na kasarian|''gramatikal na kasarian'']]. Nangangahulugan ito na walang kinakailangang pag-aayon sa kasarian sa pagitan ng mga [[pangngalan]] at mga kaugnay na [[panghalip]], [[pang-uri]], artikulo, o [[pandiwa]]. Halimbawa, hindi kailangang tukuyin kung ang isang bagay ay panlalaki o pambabae sa paggamit ng wika, na nagpapagaan sa usapin ng neutralidad sa kasarian.<ref name="braun1">[[Yasir Suleiman]] (ed.) (1999) "Language and Society in the Middle East and North Africa", {{ISBN|0-7007-1078-7}}, Chapter 10: "Gender in a genderless language: The case of Turkish", by Friederike Braun</ref> Ang ''wikang walang kasarian'' at ''[[wikang neutral sa kasarian]]'' ay dalawang magkaibang konsepto sa pag-aaral ng wika. Ang wikang walang kasarian ay tumutukoy sa mga wika na likas na walang kasarian ang mga salita, tulad ng [[Wikang Tagalog|Tagalog]] na parehong ginagamit ang "''siya''" para sa lalaki at babae. Samantalang ang wikang neutral sa kasarian ay sadyang binabago o pinipiling paraan ng paggamit ng wika upang maiwasan ang pagtukoy sa kasarian, halimbawa sa Ingles, imbes na gumamit ng "''policeman''" ay mas pinipili ang "''police officer''" upang hindi ito limitado sa lalaki o babae. Ang talakayan sa isang wikang walang kasarian ay hindi kailangang maging neutral sa kasarian (bagamat ang mga wikang walang kasarian ay naglilimita sa mga posibilidad na mapalakas ang mga [[Gampaning pangkasarian|estereotipo na may kaugnayan sa kasarian]]); gayundin, ang isang talakayang neutral sa kasarian ay hindi kailangang maganap sa isang wikang walang kasarian. Ang mga ''wikang walang kasarian'' ay may iba't ibang paraan upang makilala ang natural na kasarian. Kabilang dito ang mga salitang partikular sa kasarian, tulad sa Ingles na ''mother'', ''son'', at iba pa; mga natatanging panghalip, gaya ng ''she'' at ''he'' sa ilang pagkakataon; gayundin ang konteksto na nauugnay sa kasarian, maaaring biyolohikal o kultural. Kasama sa mga ''wikang walang kasarian'' ang lahat ng mga wikang Kartvelian (kabilang ang [[Wikang Heorhiyano|Heorhiyano]]), ilang [[Mga wikang Indo-Europeo|wikang Indo-Europeo]] (gaya ng [[Wikang Ingles|Ingles]] - kahit na pinapanatili ang mga panghalip na may kasarian, [[Wikang Bengali|Bengali]], [[Wikang Persa|Persiano]], Sorani Kurdish at [[Wikang Armenyo|Armenyo]]), lahat ng [[Mga wikang Uraliko|wikang Uralic]] (gaya ng [[Wikang Ungaro|Hungarian]], [[Wikang Finlandes|Filandes]] at [[Wikang Estonyo|Estonyo]]), lahat ng modernong wikang Turkic (gaya ng, [[Wikang Turko|Koreano, Turko]] [[Wikang Tartaro|at]] [[Wikang Kasaho|Ka, Tatar]][[Wikang Tsino|)]], [[Wikang Hapones|Japanese]], karamihan sa [[Mga wikang Austronesyo|mga wikang Austronesio]] (tulad ng mga wikang Polynesio), ilang wikang katutubo ng Americas (gaya ng [[Wikang Tseroki|Cherokee]]), at [[Wikang Biyetnamita|Vietnamese]]. ==Sa wikang Tagalog== Ang Tagalog ay isang wikang walang gramatikal na kasarian. Sa estruktura ng Tagalog, hindi kinakailangang tukuyin ang kasarian ng mga pangngalan, panghalip, pang-uri, o pandiwa. Ang mga kasariang panlalaki, pambabae, at walang kasarian sa Ingles ay walang katumbas sa wikang Tagalog. Lahat ng pangngalan sa Tagalog ay walang gramatikal na kasarian. Makikita ito paggamit ng ikatlong panauhang panghalip, kagaya ng "''siya''" na ginagamit para sa parehong "''he''" at "''she''" sa Ingles, at maging sa "''it''" kung ito ay tumutukoy sa pangngalan na walang kasarian.<ref>{{Cite book |last=Potet |first=Jean-Paul |url=https://books.google.com.ph/books/about/A_Grammatical_Pandect_of_Written_Tagalog.html?id=NmUJzgEACAAJ&redir_esc=y |title=A Grammatical Pandect of Written Tagalog |date=2020-11-07 |publisher=Lulu Press, Incorporated |isbn=978-1-716-45111-9 |language=en}}</ref> ==== Halimbawa: ==== '''Tagalog''': ''Siya ay maganda''. (Maaaring tumukoy sa lalaki/babae o maging sa pangngalan na walang kasarian.) '''Ingles''': ''He is handsome. / She is beautiful''. / ''It is beautiful.'' (May partikular na kasarian.) ===Likas na Kasarian === Ang likas na kasarian o natural na kasarian (''natural gender'') ay hindi tinutukoy ng anumang partikular na marka o anyo ng salita sa Tagalog. Halimbawa, ang salitang "Laláki ang amá" ay nangangahulugang "Ang ama ay lalaki," at "Babáe ang iná" ay nangangahulugang "Ang ina ay babae." Ipinapakita nito na ang kasarian ay natural na ipinapahiwatig ng mismong kahulugan ng salita, hindi ng anyo nito. ===Pagsasatukoy ng Kasarian=== Paglalagay ng salitang “laláki” o “babáe” pagkatapos ng pangngalan, na may kasamang pang-ugnay (katulad ng “na” o “ng”) sa pagitan. Ginagamit ito upang maging tiyak kung ang tinutukoy ay lalaki o babae, lalo na sa mga salitang walang tiyak na kasarian sa orihinal na anyo. === Konteksto === Dahil ang Tagalog ay isang "wikang walang kasarian," hindi awtomatikong nalalaman kung lalaki o babae ang tinutukoy ng isang salita, maliban na lang kung malinaw sa konteksto o may karagdagang salita na nagsasaad ng kasarian. == Ugnayang pangwika == Sa pamamagitan ng ugnayang pangwika, ang ilang salita na orihinal na bahagi ng wikang walang kasarian ay nagkakaroon ng gramatikal na kasarian. May dalawang pangunahing paraan kung paano inuri ng mga lingguwista ang prosesong ito: Una, ang ugnayang pangwika ay direktang nakaapekto sa isang wika kahit walang hiniram na salita. At pangalwa, ang proseso ay nagaganap sa konteksto ng mga hiniram o inangkat na salita mula sa ibang wika. Ayon sa isang pag-aaral sa 256 na wika sa buong mundo, 44% sa mga ito ay may gramatikal na kasarian, habang 56% ay walang kasarian.<ref>{{Citation |title=Morphologies in Contact |date=2012-12-04 |url=https://www.degruyterbrill.com/document/doi/10.1524/9783050057699/html |work=Morphologies in Contact |publisher=Akademie Verlag |language=en |doi=10.1524/9783050057699/html |isbn=978-3-05-005769-9 |access-date=2025-04-08}}</ref> Dahil magkakalapit ang mga pinag-aralang wika, malaki ang posibilidad na naimpluwensiyahan ng isang wika ang iba pa. Halimbawa, ang wikang Basque na itinuturing na walang kasarian ay naapektuhan ng sistemang pangkasarian na pambabae at panlalaki ng [[Wikang Kastila|wikang Espanyol]]. ==Mga sanggunian== [[Kategorya:Lingguwistika]] gocliyhqkw1pd2gl61ixq66v523kvz2 2168107 2168100 2025-07-10T00:45:29Z MysticWizard 128021 2168107 wikitext text/x-wiki {{kinukumpuni}} Ang '''wikang walang kasarian''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''genderless language'') ay uri ng wika na walang [[gramatikal na kasarian|''gramatikal na kasarian'']]. Nangangahulugan ito na walang kinakailangang pag-aayon sa kasarian sa pagitan ng mga [[pangngalan]] at mga kaugnay na [[panghalip]], [[pang-uri]], artikulo, o [[pandiwa]]. Halimbawa, hindi kailangang tukuyin kung ang isang bagay ay panlalaki o pambabae sa paggamit ng wika, na nagpapagaan sa usapin ng neutralidad sa kasarian.<ref name="braun1">[[Yasir Suleiman]] (ed.) (1999) "Language and Society in the Middle East and North Africa", {{ISBN|0-7007-1078-7}}, Chapter 10: "Gender in a genderless language: The case of Turkish", by Friederike Braun</ref> Ang ''wikang walang kasarian'' at ''[[wikang neutral sa kasarian]]'' ay dalawang magkaibang konsepto sa pag-aaral ng wika. Ang wikang walang kasarian ay tumutukoy sa mga wika na likas na walang kasarian ang mga salita, tulad ng [[Wikang Tagalog|Tagalog]] na parehong ginagamit ang "''siya''" para sa lalaki at babae. Samantalang ang wikang neutral sa kasarian ay sadyang binabago o pinipiling paraan ng paggamit ng wika upang maiwasan ang pagtukoy sa kasarian, halimbawa sa Ingles, imbes na gumamit ng "''policeman''" ay mas pinipili ang "''police officer''" upang hindi ito limitado sa lalaki o babae. Ang talakayan sa isang wikang walang kasarian ay hindi kailangang maging neutral sa kasarian (bagamat ang mga wikang walang kasarian ay naglilimita sa mga posibilidad na mapalakas ang mga [[Gampaning pangkasarian|estereotipo na may kaugnayan sa kasarian]]); gayundin, ang isang talakayang neutral sa kasarian ay hindi kailangang maganap sa isang wikang walang kasarian. Ang mga ''wikang walang kasarian'' ay may iba't ibang paraan upang makilala ang natural na kasarian. Kabilang dito ang mga salitang partikular sa kasarian, tulad sa Ingles na ''mother'', ''son'', at iba pa; mga natatanging panghalip, gaya ng ''she'' at ''he'' sa ilang pagkakataon; gayundin ang konteksto na nauugnay sa kasarian, maaaring biyolohikal o kultural. Kasama sa mga ''wikang walang kasarian'' ang lahat ng mga wikang Kartvelian (kabilang ang [[Wikang Heorhiyano|Heorhiyano]]), ilang [[Mga wikang Indo-Europeo|wikang Indo-Europeo]] (gaya ng [[Wikang Ingles|Ingles]] - kahit na pinapanatili ang mga panghalip na may kasarian, [[Wikang Bengali|Bengali]], [[Wikang Persa|Persiano]], Sorani Kurdish at [[Wikang Armenyo|Armenyo]]), lahat ng [[Mga wikang Uraliko|wikang Uralic]] (gaya ng [[Wikang Ungaro|Hungarian]], [[Wikang Finlandes|Filandes]] at [[Wikang Estonyo|Estonyo]]), lahat ng modernong wikang Turkic (gaya ng, [[Wikang Turko|Koreano, Turko]] [[Wikang Tartaro|at]] [[Wikang Kasaho|Ka, Tatar]][[Wikang Tsino|)]], [[Wikang Hapones|Japanese]], karamihan sa [[Mga wikang Austronesyo|mga wikang Austronesio]] (tulad ng mga wikang Polynesio), ilang wikang katutubo ng Americas (gaya ng [[Wikang Tseroki|Cherokee]]), at [[Wikang Biyetnamita|Vietnamese]]. ==Sa wikang Tagalog== Ang Tagalog ay isang wikang walang gramatikal na kasarian. Sa estruktura ng Tagalog, hindi kinakailangang tukuyin ang kasarian ng mga pangngalan, panghalip, pang-uri, o pandiwa. Ang mga kasariang panlalaki, pambabae, at walang kasarian sa Ingles ay walang katumbas sa wikang Tagalog. Lahat ng pangngalan sa Tagalog ay walang gramatikal na kasarian. Makikita ito paggamit ng ikatlong panauhang panghalip, kagaya ng "''siya''" na ginagamit para sa parehong "''he''" at "''she''" sa Ingles, at maging sa "''it''" sa ilang pagkakataon na ito'y tumutukoy sa pangngalan na walang kasarian.<ref>{{Cite book |last=Potet |first=Jean-Paul |url=https://books.google.com.ph/books/about/A_Grammatical_Pandect_of_Written_Tagalog.html?id=NmUJzgEACAAJ&redir_esc=y |title=A Grammatical Pandect of Written Tagalog |date=2020-11-07 |publisher=Lulu Press, Incorporated |isbn=978-1-716-45111-9 |language=en}}</ref> ==== Halimbawa: ==== '''Tagalog''': ''Siya ay maganda''. (Maaaring tumukoy sa lalaki/babae o maging sa pangngalan na walang kasarian.) '''Ingles''': ''He is handsome. / She is beautiful''. / ''It is beautiful.'' (May partikular na kasarian.) ===Likas na Kasarian === Ang likas na kasarian o natural na kasarian (''natural gender'') ay hindi tinutukoy ng anumang partikular na marka o anyo ng salita sa Tagalog. Halimbawa, ang salitang "Laláki ang amá" ay nangangahulugang "Ang ama ay lalaki," at "Babáe ang iná" ay nangangahulugang "Ang ina ay babae." Ipinapakita nito na ang kasarian ay natural na ipinapahiwatig ng mismong kahulugan ng salita, hindi ng anyo nito. ===Pagsasatukoy ng Kasarian=== Paglalagay ng salitang “laláki” o “babáe” pagkatapos ng pangngalan, na may kasamang pang-ugnay (katulad ng “na” o “ng”) sa pagitan. Ginagamit ito upang maging tiyak kung ang tinutukoy ay lalaki o babae, lalo na sa mga salitang walang tiyak na kasarian sa orihinal na anyo. === Konteksto === Dahil ang Tagalog ay isang "wikang walang kasarian," hindi awtomatikong nalalaman kung lalaki o babae ang tinutukoy ng isang salita, maliban na lang kung malinaw sa konteksto o may karagdagang salita na nagsasaad ng kasarian. == Ugnayang pangwika == Sa pamamagitan ng ugnayang pangwika, ang ilang salita na orihinal na bahagi ng wikang walang kasarian ay nagkakaroon ng gramatikal na kasarian. May dalawang pangunahing paraan kung paano inuri ng mga lingguwista ang prosesong ito: Una, ang ugnayang pangwika ay direktang nakaapekto sa isang wika kahit walang hiniram na salita. At pangalwa, ang proseso ay nagaganap sa konteksto ng mga hiniram o inangkat na salita mula sa ibang wika. Ayon sa isang pag-aaral sa 256 na wika sa buong mundo, 44% sa mga ito ay may gramatikal na kasarian, habang 56% ay walang kasarian.<ref>{{Citation |title=Morphologies in Contact |date=2012-12-04 |url=https://www.degruyterbrill.com/document/doi/10.1524/9783050057699/html |work=Morphologies in Contact |publisher=Akademie Verlag |language=en |doi=10.1524/9783050057699/html |isbn=978-3-05-005769-9 |access-date=2025-04-08}}</ref> Dahil magkakalapit ang mga pinag-aralang wika, malaki ang posibilidad na naimpluwensiyahan ng isang wika ang iba pa. Halimbawa, ang wikang Basque na itinuturing na walang kasarian ay naapektuhan ng sistemang pangkasarian na pambabae at panlalaki ng [[Wikang Kastila|wikang Espanyol]]. ==Mga sanggunian== [[Kategorya:Lingguwistika]] 825gx3nma4zgyoj6o83itq7wn0rmud8 2168108 2168107 2025-07-10T00:51:41Z MysticWizard 128021 /* Halimbawa: */ 2168108 wikitext text/x-wiki {{kinukumpuni}} Ang '''wikang walang kasarian''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''genderless language'') ay uri ng wika na walang [[gramatikal na kasarian|''gramatikal na kasarian'']]. Nangangahulugan ito na walang kinakailangang pag-aayon sa kasarian sa pagitan ng mga [[pangngalan]] at mga kaugnay na [[panghalip]], [[pang-uri]], artikulo, o [[pandiwa]]. Halimbawa, hindi kailangang tukuyin kung ang isang bagay ay panlalaki o pambabae sa paggamit ng wika, na nagpapagaan sa usapin ng neutralidad sa kasarian.<ref name="braun1">[[Yasir Suleiman]] (ed.) (1999) "Language and Society in the Middle East and North Africa", {{ISBN|0-7007-1078-7}}, Chapter 10: "Gender in a genderless language: The case of Turkish", by Friederike Braun</ref> Ang ''wikang walang kasarian'' at ''[[wikang neutral sa kasarian]]'' ay dalawang magkaibang konsepto sa pag-aaral ng wika. Ang wikang walang kasarian ay tumutukoy sa mga wika na likas na walang kasarian ang mga salita, tulad ng [[Wikang Tagalog|Tagalog]] na parehong ginagamit ang "''siya''" para sa lalaki at babae. Samantalang ang wikang neutral sa kasarian ay sadyang binabago o pinipiling paraan ng paggamit ng wika upang maiwasan ang pagtukoy sa kasarian, halimbawa sa Ingles, imbes na gumamit ng "''policeman''" ay mas pinipili ang "''police officer''" upang hindi ito limitado sa lalaki o babae. Ang talakayan sa isang wikang walang kasarian ay hindi kailangang maging neutral sa kasarian (bagamat ang mga wikang walang kasarian ay naglilimita sa mga posibilidad na mapalakas ang mga [[Gampaning pangkasarian|estereotipo na may kaugnayan sa kasarian]]); gayundin, ang isang talakayang neutral sa kasarian ay hindi kailangang maganap sa isang wikang walang kasarian. Ang mga ''wikang walang kasarian'' ay may iba't ibang paraan upang makilala ang natural na kasarian. Kabilang dito ang mga salitang partikular sa kasarian, tulad sa Ingles na ''mother'', ''son'', at iba pa; mga natatanging panghalip, gaya ng ''she'' at ''he'' sa ilang pagkakataon; gayundin ang konteksto na nauugnay sa kasarian, maaaring biyolohikal o kultural. Kasama sa mga ''wikang walang kasarian'' ang lahat ng mga wikang Kartvelian (kabilang ang [[Wikang Heorhiyano|Heorhiyano]]), ilang [[Mga wikang Indo-Europeo|wikang Indo-Europeo]] (gaya ng [[Wikang Ingles|Ingles]] - kahit na pinapanatili ang mga panghalip na may kasarian, [[Wikang Bengali|Bengali]], [[Wikang Persa|Persiano]], Sorani Kurdish at [[Wikang Armenyo|Armenyo]]), lahat ng [[Mga wikang Uraliko|wikang Uralic]] (gaya ng [[Wikang Ungaro|Hungarian]], [[Wikang Finlandes|Filandes]] at [[Wikang Estonyo|Estonyo]]), lahat ng modernong wikang Turkic (gaya ng, [[Wikang Turko|Koreano, Turko]] [[Wikang Tartaro|at]] [[Wikang Kasaho|Ka, Tatar]][[Wikang Tsino|)]], [[Wikang Hapones|Japanese]], karamihan sa [[Mga wikang Austronesyo|mga wikang Austronesio]] (tulad ng mga wikang Polynesio), ilang wikang katutubo ng Americas (gaya ng [[Wikang Tseroki|Cherokee]]), at [[Wikang Biyetnamita|Vietnamese]]. ==Sa wikang Tagalog== Ang Tagalog ay isang wikang walang gramatikal na kasarian. Sa estruktura ng Tagalog, hindi kinakailangang tukuyin ang kasarian ng mga pangngalan, panghalip, pang-uri, o pandiwa. Ang mga kasariang panlalaki, pambabae, at walang kasarian sa Ingles ay walang katumbas sa wikang Tagalog. Lahat ng pangngalan sa Tagalog ay walang gramatikal na kasarian. Makikita ito paggamit ng ikatlong panauhang panghalip, kagaya ng "''siya''" na ginagamit para sa parehong "''he''" at "''she''" sa Ingles, at maging sa "''it''" sa ilang pagkakataon na ito'y tumutukoy sa pangngalan na walang kasarian.<ref>{{Cite book |last=Potet |first=Jean-Paul |url=https://books.google.com.ph/books/about/A_Grammatical_Pandect_of_Written_Tagalog.html?id=NmUJzgEACAAJ&redir_esc=y |title=A Grammatical Pandect of Written Tagalog |date=2020-11-07 |publisher=Lulu Press, Incorporated |isbn=978-1-716-45111-9 |language=en}}</ref> ==== Halimbawa: ==== '''Tagalog''': ''Siya ay maganda''. (Maaaring tumukoy sa lalaki/babae o maging sa pangngalan na walang kasarian.) '''Ingles''': ''He is handsome. / She is beautiful''. / ''It is beautiful.'' (May partikular na kasarian.) '''Espanyol''': ''Ella es bonita. / Él es bonito''. ===Likas na Kasarian === Ang likas na kasarian o natural na kasarian (''natural gender'') ay hindi tinutukoy ng anumang partikular na marka o anyo ng salita sa Tagalog. Halimbawa, ang salitang "Laláki ang amá" ay nangangahulugang "Ang ama ay lalaki," at "Babáe ang iná" ay nangangahulugang "Ang ina ay babae." Ipinapakita nito na ang kasarian ay natural na ipinapahiwatig ng mismong kahulugan ng salita, hindi ng anyo nito. ===Pagsasatukoy ng Kasarian=== Paglalagay ng salitang “laláki” o “babáe” pagkatapos ng pangngalan, na may kasamang pang-ugnay (katulad ng “na” o “ng”) sa pagitan. Ginagamit ito upang maging tiyak kung ang tinutukoy ay lalaki o babae, lalo na sa mga salitang walang tiyak na kasarian sa orihinal na anyo. === Konteksto === Dahil ang Tagalog ay isang "wikang walang kasarian," hindi awtomatikong nalalaman kung lalaki o babae ang tinutukoy ng isang salita, maliban na lang kung malinaw sa konteksto o may karagdagang salita na nagsasaad ng kasarian. == Ugnayang pangwika == Sa pamamagitan ng ugnayang pangwika, ang ilang salita na orihinal na bahagi ng wikang walang kasarian ay nagkakaroon ng gramatikal na kasarian. May dalawang pangunahing paraan kung paano inuri ng mga lingguwista ang prosesong ito: Una, ang ugnayang pangwika ay direktang nakaapekto sa isang wika kahit walang hiniram na salita. At pangalwa, ang proseso ay nagaganap sa konteksto ng mga hiniram o inangkat na salita mula sa ibang wika. Ayon sa isang pag-aaral sa 256 na wika sa buong mundo, 44% sa mga ito ay may gramatikal na kasarian, habang 56% ay walang kasarian.<ref>{{Citation |title=Morphologies in Contact |date=2012-12-04 |url=https://www.degruyterbrill.com/document/doi/10.1524/9783050057699/html |work=Morphologies in Contact |publisher=Akademie Verlag |language=en |doi=10.1524/9783050057699/html |isbn=978-3-05-005769-9 |access-date=2025-04-08}}</ref> Dahil magkakalapit ang mga pinag-aralang wika, malaki ang posibilidad na naimpluwensiyahan ng isang wika ang iba pa. Halimbawa, ang wikang Basque na itinuturing na walang kasarian ay naapektuhan ng sistemang pangkasarian na pambabae at panlalaki ng [[Wikang Kastila|wikang Espanyol]]. ==Mga sanggunian== [[Kategorya:Lingguwistika]] lfj1owo9hy7gika3jaew0wvtluh5z35 2168109 2168108 2025-07-10T00:56:47Z MysticWizard 128021 2168109 wikitext text/x-wiki {{kinukumpuni}} Ang '''wikang walang kasarian''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''genderless language'') ay uri ng wika na walang [[gramatikal na kasarian|''gramatikal na kasarian'']]. Nangangahulugan ito na walang kinakailangang pag-aayon sa kasarian sa pagitan ng mga [[pangngalan]] at mga kaugnay na [[panghalip]], [[pang-uri]], artikulo, o [[pandiwa]]. Halimbawa, hindi kailangang tukuyin kung ang isang bagay ay panlalaki o pambabae sa paggamit ng wika, na nagpapagaan sa usapin ng neutralidad sa kasarian.<ref name="braun1">[[Yasir Suleiman]] (ed.) (1999) "Language and Society in the Middle East and North Africa", {{ISBN|0-7007-1078-7}}, Chapter 10: "Gender in a genderless language: The case of Turkish", by Friederike Braun</ref> Ang ''wikang walang kasarian'' at ''[[wikang neutral sa kasarian]]'' ay dalawang magkaibang konsepto sa pag-aaral ng wika. Ang wikang walang kasarian ay tumutukoy sa mga wika na likas na walang kasarian ang mga salita, tulad ng [[Wikang Tagalog|Tagalog]] na parehong ginagamit ang "''siya''" para sa lalaki at babae. Samantalang ang wikang neutral sa kasarian ay sadyang binabago o pinipiling paraan ng paggamit ng wika upang maiwasan ang pagtukoy sa kasarian, halimbawa sa Ingles, imbes na gumamit ng "''policeman''" ay mas pinipili ang "''police officer''" upang hindi ito limitado sa lalaki o babae. Ang talakayan sa isang wikang walang kasarian ay hindi kailangang maging neutral sa kasarian (bagamat ang mga wikang walang kasarian ay naglilimita sa mga posibilidad na mapalakas ang mga [[Gampaning pangkasarian|estereotipo na may kaugnayan sa kasarian]]); gayundin, ang isang talakayang neutral sa kasarian ay hindi kailangang maganap sa isang wikang walang kasarian. Ang mga ''wikang walang kasarian'' ay may iba't ibang paraan upang makilala ang natural na kasarian. Kabilang dito ang mga salitang partikular sa kasarian, tulad sa Ingles na ''mother'', ''son'', at iba pa; mga natatanging panghalip, gaya ng ''she'' at ''he'' sa ilang pagkakataon; gayundin ang konteksto na nauugnay sa kasarian, maaaring biyolohikal o kultural. Kasama sa mga ''wikang walang kasarian'' ang lahat ng mga wikang Kartvelian (kabilang ang [[Wikang Heorhiyano|Heorhiyano]]), ilang [[Mga wikang Indo-Europeo|wikang Indo-Europeo]] (gaya ng [[Wikang Ingles|Ingles]] - kahit na pinapanatili ang mga panghalip na may kasarian, [[Wikang Bengali|Bengali]], [[Wikang Persa|Persiano]], Sorani Kurdish at [[Wikang Armenyo|Armenyo]]), lahat ng [[Mga wikang Uraliko|wikang Uralic]] (gaya ng [[Wikang Ungaro|Hungarian]], [[Wikang Finlandes|Filandes]] at [[Wikang Estonyo|Estonyo]]), lahat ng modernong wikang Turkic (gaya ng, [[Wikang Turko|Koreano, Turko]] [[Wikang Tartaro|at]] [[Wikang Kasaho|Ka, Tatar]][[Wikang Tsino|)]], [[Wikang Hapones|Japanese]], karamihan sa [[Mga wikang Austronesyo|mga wikang Austronesio]] (tulad ng mga wikang Polynesio), ilang wikang katutubo ng Americas (gaya ng [[Wikang Tseroki|Cherokee]]), at [[Wikang Biyetnamita|Vietnamese]]. ==Sa wikang Tagalog== Ang Tagalog ay isang wikang walang gramatikal na kasarian. Sa estruktura ng Tagalog, hindi kinakailangang tukuyin ang kasarian ng mga pangngalan, panghalip, pang-uri, o pandiwa. Ang mga kasariang panlalaki, pambabae, at walang kasarian sa Ingles ay walang katumbas sa wikang Tagalog. Lahat ng pangngalan sa Tagalog ay walang gramatikal na kasarian. Makikita ito paggamit ng ikatlong panauhang panghalip, kagaya ng "''siya''" na ginagamit para sa parehong "''he''" at "''she''" sa Ingles, at maging sa "''it''" sa ilang pagkakataon na tumutukoy sa pangngalan na walang kasarian.<ref>{{Cite book |last=Potet |first=Jean-Paul |url=https://books.google.com.ph/books/about/A_Grammatical_Pandect_of_Written_Tagalog.html?id=NmUJzgEACAAJ&redir_esc=y |title=A Grammatical Pandect of Written Tagalog |date=2020-11-07 |publisher=Lulu Press, Incorporated |isbn=978-1-716-45111-9 |language=en}}</ref> ==== Halimbawa: ==== '''Tagalog''': ''Siya ay maganda''. (Maaaring tumukoy sa lalaki/babae o maging sa pangngalan na walang kasarian.) '''Ingles''': ''He is handsome. / She is beautiful''. / ''It is beautiful.'' (May partikular na kasarian.) '''Espanyol''': ''Ella es bonita. / Él es bonito''. ===Likas na Kasarian === Ang likas na kasarian o natural na kasarian (''natural gender'') ay hindi tinutukoy ng anumang partikular na marka o anyo ng salita sa Tagalog. Halimbawa, ang salitang "Laláki ang amá" ay nangangahulugang "Ang ama ay lalaki," at "Babáe ang iná" ay nangangahulugang "Ang ina ay babae." Ipinapakita nito na ang kasarian ay natural na ipinapahiwatig ng mismong kahulugan ng salita, hindi ng anyo nito. ===Pagsasatukoy ng Kasarian=== Paglalagay ng salitang “laláki” o “babáe” pagkatapos ng pangngalan, na may kasamang pang-ugnay (katulad ng “na” o “ng”) sa pagitan. Ginagamit ito upang maging tiyak kung ang tinutukoy ay lalaki o babae, lalo na sa mga salitang walang tiyak na kasarian sa orihinal na anyo. === Konteksto === Dahil ang Tagalog ay isang "wikang walang kasarian," hindi awtomatikong nalalaman kung lalaki o babae ang tinutukoy ng isang salita, maliban na lang kung malinaw sa konteksto o may karagdagang salita na nagsasaad ng kasarian. == Ugnayang pangwika == Sa pamamagitan ng ugnayang pangwika, ang ilang salita na orihinal na bahagi ng wikang walang kasarian ay nagkakaroon ng gramatikal na kasarian. May dalawang pangunahing paraan kung paano inuri ng mga lingguwista ang prosesong ito: Una, ang ugnayang pangwika ay direktang nakaapekto sa isang wika kahit walang hiniram na salita. At pangalwa, ang proseso ay nagaganap sa konteksto ng mga hiniram o inangkat na salita mula sa ibang wika. Ayon sa isang pag-aaral sa 256 na wika sa buong mundo, 44% sa mga ito ay may gramatikal na kasarian, habang 56% ay walang kasarian.<ref>{{Citation |title=Morphologies in Contact |date=2012-12-04 |url=https://www.degruyterbrill.com/document/doi/10.1524/9783050057699/html |work=Morphologies in Contact |publisher=Akademie Verlag |language=en |doi=10.1524/9783050057699/html |isbn=978-3-05-005769-9 |access-date=2025-04-08}}</ref> Dahil magkakalapit ang mga pinag-aralang wika, malaki ang posibilidad na naimpluwensiyahan ng isang wika ang iba pa. Halimbawa, ang wikang Basque na itinuturing na walang kasarian ay naapektuhan ng sistemang pangkasarian na pambabae at panlalaki ng [[Wikang Kastila|wikang Espanyol]]. ==Mga sanggunian== [[Kategorya:Lingguwistika]] nikyt23r6f0755uw7v8mutqv08qisz8 0 334474 2168176 2163211 2025-07-10T09:26:47Z GinawaSaHapon 102500 Mas akma ang Tao bilang redirect nito, hatnote na lang sa pahina ng Tao. 2168176 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Tao]] qatmqkddx908xkepdq369b7v1icoimw 0 334745 2168060 2167589 2025-07-09T15:06:12Z Theloveweadore 151623 Paglalagay ng opisyal na larawan o poster na opisyal na aprubado ng Wikimedia.. 2168060 wikitext text/x-wiki {{Infobox film|director=Emille Joson|writer=Emille Joson|starring=Sarah Olano Annalyn Navaserro Santino Del Castillo|cinematography=Ludwig Peralta|studio=Asia Pacific Film Institute|country=Philippines|language=Filipino|budget=₱321,000.00|gross=₱24,032.00 (Philippines Theatre) $26,040.00 (estimated) ₱1,487,924.40 (International Streaming)|image=Adivino Poster.jpg}}Ang '''''Adivino''''' ''(o Manghuhula)'' ay isang maikling pelikulang Pilipino na isinulat at idinirek ni [[Emille Bartolome Joson]] ''(o kilala bilang Emille Joson)''. Ipinalabas ito sa ilang sinehan noong 2011 sa ilalim ng Student Short Film category ng 37th Metro Manila Film Festival ''(o [[Paligsahan ng mga Pelikula ng Kalakhang Maynila]]).''<ref name=":0">{{Cite web |last=Escuadro |first=Kiko |date=2025-05-03 |title=Behind the Spell: Emille Joson's bold casting in 'Adivino' |url=https://tribune.net.ph/2025/05/03/behind-the-spell-emille-josons-bold-casting-in-adivino |access-date=2025-06-18 |website=Daily Tribune |language=en}}</ref> == Produksyon == Sa edad na 19, pinangunahan ni Emille Joson ang psychological horror short film na Adivino bilang kinatawan ng Asia Pacific Film Institute sa Student Short Film category ng ika-37 Metro Manila Film Festival (o [[Paligsahan ng mga Pelikula ng Kalakhang Maynila|''Paligsahan ng mga Pelikula ng Kalakhang Maynila'']]). Sa halip na kumuha ng kilalang artista, pinili niyang gumanap ang kanyang mga kamag-aral at matalik na kaibigan, kabilang si Sarah Olano bilang huwad na manghuhula, isang desisyong sinadyang iwasan ang agad na mahulaan ng manonood kung sino ang makaliligtas sa kwento. Kasama rin sa cast sina Annalyn Navasero at Santino Del Castillo, habang si Ludwig Peralta ng [[ABS-CBN]] ang nagsilbing cinematographer at editor. Kilala rin ang Adivino bilang isa sa mga student short films na may pinakamalaking budget na nagawa sa [[Pilipinas]], dahil sa pagkuha ni Emille Joson ng mga beteranong film crew.<ref name=":0" /> Sa panahon niya sa ABS-CBN, ilang personalidad sa industriya ang tumulong kay Emille Joson upang maipalabas ang Adivino sa mas malawak na manunuod. Bago sa labas ng bansa ay unang itinampok ang maikling pelikula bilang pambungad sa premiere screening ng "''Dyagwar"'', isang independent film ni [[Ogie Diaz]] na ginanap sa [[Unibersidad ng Pilipinas]]. Ipinahayag ni Joson ang kanyang taos-pusong pasasalamat sa mga naging suporta at pagkakataong iyon.<ref>{{Cite news |last=Escuadro |first=Kiko |date=November 5, 2024 |title=Award-winning filmmaker Emille Joson expresses heartfelt gratitude to ABS-CBN |work=ABS-CBN News |url=https://www.abs-cbn.com/lifestyle/2024/11/5/award-winning-filmmaker-emille-joson-expresses-heartfelt-gratitude-to-abs-cbn-1941}}</ref> == Pagtanggap ng Kritiko == Makalipas ang isang dekada mula sa unang pagpapalabas nito, muling napag-usapan ang Adivino sa gitna ng ''#MeToo Movement''. Ayon sa isang artikulo ng Asian Journal, ''“Her debut short film, ‘Adivino,’ graced the Philippines’ cinema and had a surprising streaming resurgence internationally in the wake of the #MeToo movement…”'' Tinukoy din na ang feminist horror short film ay nakatanggap ng papuri online at napanood maging ng ilang [[Hollywood]] celebrities, dahilan upang magkaroon ito ng sariling tagasubaybay sa labas ng Pilipinas.<ref>{{Cite web |last=Medina |first=Rogelio Constantino |date=2024-12-06 |title=My encounter with Manny and Cynthia Villar — MY P.E.P. (People, Events, Places) |url=https://asianjournal.com/entertainment/my-p-e-p-people-events-places/my-encounter-with-manny-and-cynthia-villar/ |access-date=2025-06-18 |website=Asian Journal News |language=en-US}}</ref> Dagdag pa rito, binanggit ng ''Manila Standard'' ang Adivino bilang halimbawa ng istilong “social storytelling” ni Joson, isang uri ng malikhaing paggawa ng pelikula na naglalayong ilantad ang mga isyung panlipunan at pangkasarian, lalo na sa kababaihan, sa pamamagitan ng biswal na anyo.<ref>{{Cite web |last=Lifestyle |first=Manila Standard |date=2024-12-02 |title=Emille Joson turns style into social storytelling |url=https://manilastandard.net/lifestyle/314531092/emille-joson-turns-style-into-social-storytelling.html |access-date=2025-06-18 |website=Manila Standard |language=en-US}}</ref> == Mga Sangunian == {{reflist}} [[Kategorya:Pelikulang Pilipino]] 5zoazy4r2knbgk5po2ix617fbbjx010 2168122 2168060 2025-07-10T03:37:24Z Theloveweadore 151623 Paglalahad ng bagong impormasyon tulad ng running time, at release dates sa bawat bansa. 2168122 wikitext text/x-wiki {{Infobox film|director=Emille Joson|writer=Emille Joson|starring=Sarah Olano Annalyn Navasero Santino Del Castillo|cinematography=Ludwig Peralta|studio=Asia Pacific Film Institute|country=Philippines|language=Filipino|budget=₱321,000.00|gross=₱24,032.00 (Philippines Theatre) $26,040.00 (estimated) ₱1,487,924.40 (International Streaming)|image=Adivino Poster.jpg|runtime=15 minutes|released=December 17, 2011 (Philippines) February 27, 2014 (Malaysia) May 8, 2018 (USA)}}Ang '''''Adivino''''' ''(o Manghuhula)'' ay isang maikling pelikulang Pilipino na isinulat at idinirek ni [[Emille Bartolome Joson]] ''(o kilala bilang Emille Joson)''. Ipinalabas ito sa ilang sinehan noong 2011 sa ilalim ng Student Short Film category ng 37th Metro Manila Film Festival ''(o [[Paligsahan ng mga Pelikula ng Kalakhang Maynila]]).''<ref name=":0">{{Cite web |last=Escuadro |first=Kiko |date=2025-05-03 |title=Behind the Spell: Emille Joson's bold casting in 'Adivino' |url=https://tribune.net.ph/2025/05/03/behind-the-spell-emille-josons-bold-casting-in-adivino |access-date=2025-06-18 |website=Daily Tribune |language=en}}</ref> == Produksyon == Sa edad na 19, pinangunahan ni Emille Joson ang psychological horror short film na Adivino bilang kinatawan ng Asia Pacific Film Institute sa Student Short Film category ng ika-37 Metro Manila Film Festival (o [[Paligsahan ng mga Pelikula ng Kalakhang Maynila|''Paligsahan ng mga Pelikula ng Kalakhang Maynila'']]). Sa halip na kumuha ng kilalang artista, pinili niyang gumanap ang kanyang mga kamag-aral at matalik na kaibigan, kabilang si Sarah Olano bilang huwad na manghuhula, isang desisyong sinadyang iwasan ang agad na mahulaan ng manonood kung sino ang makaliligtas sa kwento. Kasama rin sa cast sina Annalyn Navasero at Santino Del Castillo, habang si Ludwig Peralta ng [[ABS-CBN]] ang nagsilbing cinematographer at editor. Kilala rin ang Adivino bilang isa sa mga student short films na may pinakamalaking budget na nagawa sa [[Pilipinas]], dahil sa pagkuha ni Emille Joson ng mga beteranong film crew.<ref name=":0" /> Sa panahon niya sa ABS-CBN, ilang personalidad sa industriya ang tumulong kay Emille Joson upang maipalabas ang Adivino sa mas malawak na manunuod. Bago sa labas ng bansa ay unang itinampok ang maikling pelikula bilang pambungad sa premiere screening ng "''Dyagwar"'', isang independent film ni [[Ogie Diaz]] na ginanap sa [[Unibersidad ng Pilipinas]]. Ipinahayag ni Joson ang kanyang taos-pusong pasasalamat sa mga naging suporta at pagkakataong iyon.<ref>{{Cite news |last=Escuadro |first=Kiko |date=November 5, 2024 |title=Award-winning filmmaker Emille Joson expresses heartfelt gratitude to ABS-CBN |work=ABS-CBN News |url=https://www.abs-cbn.com/lifestyle/2024/11/5/award-winning-filmmaker-emille-joson-expresses-heartfelt-gratitude-to-abs-cbn-1941}}</ref> == Pagtanggap ng Kritiko == Makalipas ang isang dekada mula sa unang pagpapalabas nito, muling napag-usapan ang Adivino sa gitna ng ''#MeToo Movement''. Ayon sa isang artikulo ng Asian Journal, ''“Her debut short film, ‘Adivino,’ graced the Philippines’ cinema and had a surprising streaming resurgence internationally in the wake of the #MeToo movement…”'' Tinukoy din na ang feminist horror short film ay nakatanggap ng papuri online at napanood maging ng ilang [[Hollywood]] celebrities, dahilan upang magkaroon ito ng sariling tagasubaybay sa labas ng Pilipinas.<ref>{{Cite web |last=Medina |first=Rogelio Constantino |date=2024-12-06 |title=My encounter with Manny and Cynthia Villar — MY P.E.P. (People, Events, Places) |url=https://asianjournal.com/entertainment/my-p-e-p-people-events-places/my-encounter-with-manny-and-cynthia-villar/ |access-date=2025-06-18 |website=Asian Journal News |language=en-US}}</ref> Dagdag pa rito, binanggit ng ''Manila Standard'' ang Adivino bilang halimbawa ng istilong “social storytelling” ni Joson, isang uri ng malikhaing paggawa ng pelikula na naglalayong ilantad ang mga isyung panlipunan at pangkasarian, lalo na sa kababaihan, sa pamamagitan ng biswal na anyo.<ref>{{Cite web |last=Lifestyle |first=Manila Standard |date=2024-12-02 |title=Emille Joson turns style into social storytelling |url=https://manilastandard.net/lifestyle/314531092/emille-joson-turns-style-into-social-storytelling.html |access-date=2025-06-18 |website=Manila Standard |language=en-US}}</ref> == Mga Sangunian == {{reflist}} [[Kategorya:Pelikulang Pilipino]] lr2bjo96r3wqxks9wzylbwapxvk4f9h 0 334800 2168073 2166277 2025-07-09T16:42:00Z InternetArchiveBot 113521 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2168073 wikitext text/x-wiki {{Infobox Person|name=José N. Sevilla|image=Larawan ni Jose N. Sevilla.jpg|caption=Si G. Sevilla buhat sa kanyang akdang [https://archive.org/details/sinupan-ng-wikang-tagalog/page/n5/mode/2up&#124; Sinupan ng Wikang Tagalog]|birth_date={{birth date|1880|10|29|mf=y}}|birth_place=Binyang, Laguna|death_date=|death_place=|other_names=|known_for=[[Salitikan ng̃ Wikag̃ Pag̃bansa]] (aklat [[pambalarila]])|occupation=[[Manunulat]]|father=Ambrosio Sevilla|mother=Silvina Tolentino}} Si '''José N. Sevilla''' ay isang [[Mga Pilipino|Pilipino]]ng [[manunulat]], [[makata]], [[mananagalog]] at [[mambabalarila]]. Naging kasapi siya ng dating [[Akademya ng Wikang Tagalog]] at [[Surian ng Wikang Pambansa]].<ref name=":0">{{Cite book |last=Garcia |first=Lydia Gonzales |url=https://www.google.com.ph/books/edition/Mga_gramatikang_Tagalog_Pilipino_1893_19/S34p_myWbkcC?hl=en&gbpv=0&bsq=mga%20gramatikang%20tagalog%20filipino |title=Mga gramatikang Tagalog/Pilipino, 1893-1977 |date=1992 |publisher=Sentro ng Wikang Filipino, Unibersidad ng Pilipinas-Sistema |language=tl}}</ref> == Talambuhay == Ipinanganak si Jose N. Sevilla noong ika-29 Oktubre,1880 kanila [[Ambrosio Sevilla]] at [[Silvina Tolentino]] sa Binyang, [[Laguna]]. Nag-aral at nagtapos siya sa paaralang Epifanio del Castillo. Naging kasapi si Sevilla sa pakikipaglaban sa Kastila noong panahon ng himagsikan sa ilalim ng paglilingkod kay [[Gregorio del Pilar]], subali't pagsapit ng [[Panahon ng mga Amerikano sa Pilipinas|panahon ng mga Amerikano]], nawili na lamang siya sa pagsusulat upang makatulong sa maliit niyang sahod. Noong 1939 ay inatasan naman siya ng [[Manuel L. Quezon|Pangulong Manuel Luis Quezon]] upang gumawa ng [[balarilang Tagalog]]. Bunga nito, inilathala niya ang [[Salitikan ng̃ Wikag̃ Pag̃bansa|''Sálitikán ng̃ Wikag̃ Pag̃bansâ'']] (1940), kung saan nagbuhat ang salitang ''salitikan'' (balarila) sa pagsasama ng ''salita'' at ''titik'', na [[Panlapi|hinulapian]] ng ''-an.''<ref name=":0" /> == Akda == Bilang [[Mananagalog|Tagalista]], marami siyang naiambag naiambag na [[kathambuhay]], aklat-aralan at aklat [[Lingguwistika|pang-aghamwika]] sa wikang Tagalog, tulad ng mga sumusunod: * ''Ang Pag-Ibig ng Layas'' (1921) – kathambuhay * ''Mg̃a Dakilag̃ Pilipino; o ang kaibigan ng mga nagaaral'' (1922) * [[iarchive:sinupan-ng-wikang-tagalog/page/n5/mode/2up|''Sinupan ng̃ Wikag̃ Tagalog'']] (1938) * [https://digilib.ust.edu.ph/digital/collection/section5/id/165847|''Ag̃ Palapantigan ng̃ Wikag̃ Tagalog''] (1939) * [[Salitikan ng̃ Wikag̃ Pag̃bansa|''Sálitikán ng̃ Wikag̃ Pag̃bansâ'']] (1940) – aklat [[pambalarila]]''<ref name=":0" /><ref>{{Cite web |title=Books by Sevilla, Jose N. (sorted by popularity) |url=http://www.gutenberg.org/ebooks/author/4869 |access-date=2025-06-23 |website=Project Gutenberg}}</ref>'' * [http://sinupan.nekoweb.org/Panitikan/Ang_Poot_ni_Tikbalang/1 ''Ang Poót ni Tikbalang''] Mapapansing tinangka niyang dalisayin ang wikang Tagalog sa kanyang mga akdang [[Lingguwistika|panlingguwistika]] sa pamamagitan ng pag-iwas sa mga salitang [[Wikang Ingles|Ingles]] at [[Wikang Kastila|Kastila]], at pati na rin sa paggamit ng likhang salita tulad ng ''salitikan'' (balarila), ''siphanay'' ([[pangungusap]]), ''Digmaraw'' ([[Martes]]) atpb., lalo na't wala pang pamantayan noon kung anu-ano ang mga katawagang dapat gamitin. Nguni't iilan lamang sa kanyang salita ang naging popular sa madla, tulad ng ''bantayog'' (monumento).<ref name=":0" /><ref>{{Cite book |last=Santos |first=Lope K. |url=http://archive.org/details/061309df-6b-45ebf-723e-942d-6eb-04c-825 |title=Sources and Means for Further Enrichment of Tagalog as our National Language |date=1938 |publisher=Pamantasan ng Pilipinas |language=Ingles |translator-last=Bernando |translator-first=Gabriel A. |trans-title=Mg̃a Batis at Paraan ng Pagpapayaman pa sa Wikang Tagalog na Pambansa}}</ref><ref>{{Cite news |last=Agoncillo |first=Teodoro A. |date=1943 |title=The Dilemma Of The National Language |pages=15-18 |url=https://repository.mainlib.upd.edu.ph/omekas/files/original/19629fc2308d4e8cba05e9f573f724eddc6295d0.pdf}}</ref> == Mga sanggunian == {{Reflist}} {{BD|1880||}} [[Kategorya:Mga manunulat mula sa Pilipinas]] [[Kategorya:Mga makata]] == Panlabas na kawing == * [https://libertadfilipinas.wordpress.com/2012/10/31/remembering-taglog-part-2-forgotten-rules-concerning-diacritical-signs/| Iilang pahapyaw na talata ng Sálitikán ni G. Sevilla]{{Dead link|date=Hulyo 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} b8pd9go7s7rs7oebp7hh7ae3exhnqrp 0 334814 2168086 2167198 2025-07-09T23:01:51Z InternetArchiveBot 113521 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2168086 wikitext text/x-wiki {{Infobox artist|name=Manuel Baldemor|image=Manuel Baldemor en Mexico.jpg|image_size=|birth_name=Manuel D. Baldemor|birth_date={{Birth date and age|1947|03|26}}|birth_place=[[Paete]], [[Laguna (province)|Laguna]], [[Philippines]]|nationality=[[Filipinos|Filipino]]|field=[[Painting]]}} '''Manuel Baldemor''' ay isang Pilipinong pintor, eskultor, printmaker, manunulat at ilustrador ng libro.<ref name="HeritageGallery">{{cite web |title=BALDEMOR, Manuel |url=https://heritagegallery.ph/2017/11/baldemor-manuel/ |access-date=March 3, 2015 |website=Heritage Gallery}}</ref> Ipinanganak siya noong Marso 26, 1947, sa [[Paete]], [[Laguna (province)|Laguna]], [[Pilipinas]]. Kilala siya sa kanyang mga pinta sa iba't ibang media na nagpapakita ng mga eksena sa pinasimpleng mga pormang heometriko na may katangiang folk art. Karamihan sa kanyang mga paksa sa sining ay ang kanyang bayan, ang mga tao nito, ang kanilang pang-araw-araw na gawain, at ang kanilang mga pagdiriwang.<ref name="drybrush">{{cite web |title=Manuel Baldemor - drybrush Gallery |url=https://drybrush.com/artists/manuel-baldemor |accessdate=2025-06-14}}</ref> Ang kanyang mga likha ay kilala hindi lamang sa Pilipinas kundi pati na rin sa ibang mga bansa. Siya ay isang artist-in-residence sa [[Chile]], [[Estonia]], [[France]], [[Israel]], [[Japan]], [[Singapore]], [[Switzerland]] at [[Portugal]]. Kilala ang kanyang mga gawa sa buong mundo dahil nireproduce ng [[UNICEF]] ang kanyang mga likha bilang mga greeting card na ipinamamahagi sa buong mundo.<ref name="drybrush" /><ref>{{cite web |title=Manuel Baldemor |url=https://www.artnet.com/artists/manuel-baldemor/ |access-date=2025-06-14 |website=Artnet}}</ref> == Maagang karera at edukasyon == Nag-aral si Manuel Baldemor sa University of Santo Tomas College of Architecture and Fine Arts (CAFA), na kalaunan ay naging [[University of Santo Tomas College of Architecture|College of Architecture]] at [[University of Santo Tomas College of Fine Arts and Design|College of Fine Arts and Design]]. Habang siya ay estudyante, nakipagtulungan siya sa mga artistang mula Mabini upang masuportahan ang kanyang sarili sa pananalapi.<ref name="BaldemorLuzviminda">{{Cite web |date=14 November 2019 |title=Manuel Baldemor’s Luzviminda, An Art Exhibit at the Philippine Center – Press Release PR-CSC-098-2019 |url=https://newyorkpcg.org/pcgny/wp-content/uploads/2019/11/PR-CSC-098-19.pdf |publisher=Consulate General of the Republic of the Philippines, New York |accessdate=22 June 2025}}</ref> Madalas siyang nilalapitan ng kanyang mga kaklase para sa tulong sa kanilang mga akademikong art plates, dahil kinikilala ang kanyang natatanging kakayahan at estilo. Sa kanyang pananatili, naimpluwensiyahan siya ng mga prinsipyong modernista na ipinakilala ni National Artist [[Victorio Edades]]. Kalaunan, naipakita si Baldemor sa mga eksibisyon na sumusubaybay sa mga ugat ng modernong sining sa Pilipinas, kasama ang iba pang mga kilalang artista na hinubog ng pamana ni Edades.<ref name="MayoRachel2011">{{cite web |last=Mayo |first=R. |date=2011 |title=Exhibition traces the roots of Modern Art in the Philippines |url=http://rachelmayo.blogspot.com/2011/12/edades-from-freedom-to-fruition.html |access-date=2025-06-21 |website=The Essence of Things by Rachel Mayo (Blogspot)}}</ref> Sa kanyang huling taon, nagtrabaho siya bilang layout artist at editorial cartoonist para sa Philippine Graphic. Dito nagsimula ang kanyang karera sa publikasyon. == Karera == Nagsimula ang kanyang karera bilang pintor nang ipakita niya ang kagandahan ng kanyang bayan, Paete, Laguna, gamit ang panulat at tinta. Ang kanyang mural na "Paete I" ay nanalo ng grand prize sa [[Art Association of the Philippines]] Art Competition and Exhibition noong 1972.<ref>{{cite web |title=Paete I - CCP Encyclopedia of Philippine Art |url=https://epa.culturalcenter.gov.ph/3/82/2254/ |accessdate=2025-06-14}}</ref> Sa sumunod na taon, nanalo rin ng parehong gantimpala ang kanyang mural na "Paete II". Ang kanyang magkakasunod na panalo ang nagbigay-daan upang siya ay maging kinatawan ng Pilipinas sa XIV International Art Exhibition sa [[Paris]] noong 1973. Tinawag siya ng kritiko ng sining na si [[Leonides Benesa]] bilang "The Folk Artist".<ref name="WhenInManila2024">{{cite web |date=2024-12-18 |title=Meet the Artist Whose Paintings of Paete Led Him to Represent the Philippines in France |url=https://www.wheninmanila.com/meet-the-artist-whose-paintings-of-paete-led-him-to-represent-the-philippines-in-france/ |website=When In Manila |accessdate=2025-06-14}}</ref> Noong dekada 1970, binuo niya ang sarili niyang estilo ng sining na pinaghalo ang kanyang mga alaala sa probinsya. Nilikha niya ang ilang mga likha na nagpapakita ng ideyal ng Pilipinas sa pamamagitan ng Folk Modernist na pamamaraan. Ang kanyang unang eksibisyon na "The Graphic of Manuel D. Baldemor" sa Hidalgo Gallery noong 1972 ang naging panimulang marka ng kanyang karera.<ref name="WhenInManila2024" /> Napanalunan niya ang kanyang ikatlong gintong parangal sa taunang paligsahan ng Art Association of the Philippines para sa kanyang mga fine prints noong 1983. Sinubukan niya ang iba pang mga media tulad ng [[watercolour]], [[Acrylic paint|acrylic]], [[tempera]], [[oil-on-canvas]], [[woodcut]], [[ceramics]], salamin, [[grass paper]], at [[fine prints]].<ref name="drybrush" /> Bukod sa kanyang mga paglalarawan ng pang-araw-araw na buhay, pumasok din si Baldemor sa mga temang espiritwal sa sining. Ang kanyang likha na "Moments with Christ" ay kilala sa pagbibigay ng damdaming banal na inspirasyon at nagdagdag ng isa pang dimensyon sa kanyang mga gawa.<ref name="MomentswithChrist">{{Cite web |author=Lago, Amanda |date=2013-03-21 |title=Spiritualized through art with Manuel Baldemor's 'Moments with Christ' |url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/content/301466/spiritualized-through-art-with-manuel-baldemor-s-moments-with-christ/story/ |access-date=2025-06-21 |website=GMA News |language=en}}</ref> Tinawag siya ni [[Rosalinda Orosa]], isang eksperto sa sining at kolumnista, bilang "The Chronicle of the Motherland" dahil sa kanyang mga paglalarawan ng kagandahan ng iba't ibang lugar sa Pilipinas.<ref name="FreeLibraryOrosa">{{cite web |date=2023-12-15 |title=In Memoriam: Rosalinda Luna Orosa, the Mother of Philippine Arts and Culture |url=https://www.thefreelibrary.com/In+Memoriam%3a+Rosalinda+Luna+Orosa%2c+the+Mother+of+Philippine+Arts+and...-a0776423059 |website=The Free Library |accessdate=2025-06-22}}</ref> Noong 1992, ginawaran siya ng [[Cultural Center of the Philippines]] bilang isa sa Thirteen Artist Awardees bilang pagkilala sa kanyang mga kontribusyon sa bansa.<ref name="WhenInManila2024" /> Nakatanggap siya ng mga travel grants bilang artist-in-residence sa [[France]]<ref>{{cite news |last=Medina |first=A. |date=2013-04-25 |title=PHL artist Manuel Baldemor features Ifugaos in Paris art exhibit |work=GMA News |url=http://www.gmanetwork.com/news/story/305528/pinoyabroad/pinoyachievers/phl-artist-manuel-baldemor-features-ifugaos-in-paris-art-exhibit |access-date=March 3, 2015}}</ref>, [[England]]<ref name="DMCircuitArtBaldemor">{{cite web |title=Manuel Baldemor - DM Circuit Art by Art Circle Gallery |url=https://dmcircuitart.com/artist/manuel-baldemor/ |website=DM Circuit Art |accessdate=2025-06-22 }}{{Dead link|date=Hulyo 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>, [[Switzerland]]<ref name="OfficialGazette2012">{{cite web |date=2012-07-06 |title=Philippine Embassy in Berne celebrates 150th anniversary of Philippine-Swiss relations through an exhibit by Manny Baldemor |url=https://www.officialgazette.gov.ph/2012/07/06/philippine-embassy-in-berne-celebrates-150th-anniversary-of-philippine-swiss-relations-through-an-exhibit-by-manny-baldemor/ |access-date=2025-06-21 |website=Official Gazette of the Republic of the Philippines}}</ref>, [[Russia]], [[Spain]]<ref name="SalinasinSpain">{{cite web |title=Ambassador Salinas Opens Manuel Baldemor Exhibit in Madrid |url=https://www.philembassymadrid.com/ambassador-salinas-opens-manuel-baldemor-exhibit-madrid |access-date=March 3, 2015 |website=Philippine Embassy Madrid}}</ref>, [[Portugal]]<ref name="DMCircuitArtBaldemor" />, at [[Scandinavia]]<ref name="BaldemorNorwayIceland">{{cite news |last=Grejalde |first=G. |date=13 June 2008 |title=Filipino holds exhibit in Norway, Iceland |work=GMA News |url=https://www.gmanetwork.com/news/topstories/content/100993/filipino-holds-exhibit-in-norway-iceland/story/ |access-date=21 June 2025}}</ref> sa [[Europe]]; [[United States]]<ref name="DFA2016SymphonyOfFlowers">{{cite web |date=2016-05-23 |title=Manuel Baldemor’s “Symphony of Flowers” Blooms at Philippine Center Gallery |url=https://dfa.gov.ph/dfa-news/news-from-our-foreign-service-postsupdate/9334-manuel-baldemore-s-symphony-of-flowers-blooms-at-philippine-center-gallery |website=Department of Foreign Affairs, Republic of the Philippines |publisher=GOVPH |accessdate=2025-06-22}}</ref>, [[Mexico]]<ref name="DFA2015TaxcoExhibit">{{cite web |date=2015-11-03 |title=PHL Embassy in Mexico opens Painting Exhibit of Filipino Artist in Taxco |url=https://dfa.gov.ph/dfa-news/news-from-our-foreign-service-postsupdate/7741-phl-embassy-in-mexico-opens-painting-exhibit-of-filipino-artist-in-taxco |website=Department of Foreign Affairs, Republic of the Philippines |publisher=GOVPH |accessdate=2025-06-22}}</ref>, at [[Chile]]<ref name="DMCircuitArtBaldemor" /> sa [[Americas]]; [[Iran]], [[Israel]], at [[Egypt]] sa [[Middle East]]; [[South Korea]], [[India]], [[Malaysia]], at [[China]]<ref name="ManilaStandard2023">{{cite web |date=2023-09-15 |title=A tale of two nations |url=https://manilastandard.net/?p=307141 |website=Manila Standard |accessdate=2025-06-22}}</ref> sa [[Asia]]. Bawat bansang kanyang binisita ay naging paksa at tema ng kanyang sining. Nakilala siya bilang isang International Artist at pati na rin bilang Most Travelled Artist dahil sa paglalakbay sa mahigit 50 bansa. Noong 1995, ipinagdiwang niya ang kanyang ika-25 anibersaryo bilang isang artista sa pamamagitan ng isang eksibisyon sa Artists’ Corner sa [[SM Megamall]], na tampok ang dalawang likha: "Sining Bayan", na naglalarawan ng kanyang pagkakakilanlang Pilipino, at "The Global Village", na nagbigay-diin sa kanyang mga internasyonal na pakikipag-ugnayan. Dumalo bilang mga panauhing pandangal ang mga embahador mula sa mga bansang kanyang pinagsilbihan bilang artist-in-residence.<ref name="drybrush" /> Noong 1998, dumalo si Pangulong [[Fidel V. Ramos]] sa pagbubukas ng kanyang mural na "Pasasalamat"<ref>{{cite news |last=Zaide |first=Jose Abeto |date=2019-01-21 |title=Peripatetic artist & ambassador of goodwill |work=Manila Bulletin |url=https://mb.com.ph/2019/01/21/peripatetic-artist-ambassador-of-goodwill/?amp |access-date=March 3, 2015}}</ref>, na ngayon ay permanenteng nakadisplay sa United Nations Center sa [[Vienna, Austria]].<ref name="GMA2012Austria">{{cite web |date=2012-07-14 |title=Pinoy artist Manuel Baldemor mounts exhibit in Austria |url=https://www.gmanetwork.com/news/pinoyabroad/dispatch/265440/pinoy-artist-manuel-baldemor-mounts-exhibit-in-austria/story/ |access-date=2025-06-21 |website=GMA Network}}</ref> Nagpatuloy ang kanyang internasyonal na pagkilala noong 2013 nang buksan ni [https://www.ust.edu.ph/ambassador-salinas-highlights-the-filipino-global-maritime-professional-in-diplomat-lecture/ Ambassador Carlos C. Salinas] ang kanyang eksibisyon na Symphony of Colors sa Madrid, bilang bahagi ng pagdiriwang ng Philippines–Spain Friendship Day, na higit pang nagpakita ng internasyonal na lawak ng karera ni Baldemor sa sining.<ref name="SalinasinSpain" /> Sa parehong taon, nagdaos siya ng isang araw na eksibisyon na pinamagatang Philippine Skyland sa [[UNESCO]] sa Paris, na nagtatampok ng mga likhang nagpapakita ng buhay at kultura ng mga Ifugao.<ref name="GMA2013Medina">{{cite news |last=Medina |first=A. |date=2013-04-25 |title=PHL artist Manuel Baldamor features Ifugaos in Paris art exhibit |work=GMA News |url=https://www.gmanetwork.com/news/pinoyabroad/dispatch/305528/phl-artist-manuel-baldemor-features-ifugaos-in-paris-art-exhibit/story/ |access-date=2025-06-21}}</ref> Isa rin siyang eskultor. Noong 1982, napanalunan niya ang kanyang ika-apat na gintong parangal para sa eskultura sa taunang paligsahan ng Art Association of the Philippines sa pamamagitan ng kanyang likhang "Tribute to the Filipino Farmer," na naipakita sa City Gallery sa [[Luneta]] noong 1980 bilang parangal sa kanyang ama, si Perfecto S. Baldemor. Noong 1999, kinatawan niya ang Pilipinas sa 3rd Inami International Wooden Sculpture Camp sa [[Toyama Prefecture]], [[Japan]], kung saan nilikha niya ang monumental na "Pamilyang Pilipino," na may sukat na 1 metro ang lapad at 4 na metro ang taas.<ref name="drybrush" /> Noong Oktubre 1–14, 1999, inilunsad niya ang kanyang ika-100 na eksibisyon na pinamagatang "A Distinctive Milestone" bilang pintor at eskultor sa Artists’ Corner sa [[SM Megamall]]. Sa panahong iyon, siya lamang ang artistang nakapag-exhibit ng kanyang mga likha nang isang daang beses.<ref name="WhenInManila2024" /> Isa rin siyang manunulat at kasapi ng Writers’ Guild of the Philippines. Ang kanyang mga tula at sanaysay ay inilathala sa mga pangunahing pahayagan at magasin. Siya ay naging kolumnista para sa kultura sa dalawang pangunahing pahayagan. Ang kanyang lingguhang kolum na pinamagatang "Folio" ay lumabas sa Sunday Times ng [[Manila Times]] mula 1992 hanggang 1994. Ipinagpatuloy niya ang kanyang lingguhang kolum sa "Art and Culture Section" ng "[[The Philippines Star]]" mula 1997 hanggang 1999. Noong 2025, aktibo siyang lumahok sa ika-51 Pambansang Kongreso ng mga Manunulat ng Writers’ Union of the Philippines ([[UMPIL]]), kung saan dinisenyo at donasyon niya ang mga handicraft na tropeo para sa Gawad Pambansang Alagad ni Balagtas na mga parangal sa panitikan.<ref name="MarketMonitorUMPIL2025">{{cite web |date=2025-04-26 |title=UMPIL held its 51st National Writers’ Congress |url=https://marketmonitor.com.ph/umpil-held-its-51st-national-writers-congress/ |website=The Market Monitor |publisher=The Market Monitor |accessdate=2025-06-22}}</ref> Ipinakita niya ang kanyang kakayahan bilang graphic designer sa paggawa ng mga souvenir programs para sa XI World Congress of Cardiology noong 1991, XXII International Conference on Internal Medicine noong 1994, at iba pang mga commemorative books tungkol sa kasaysayan at pagsasaka ng [[Philippines]].<ref name="OpenLibraryPhilippines1989">{{cite book |author=Guerrero-Nakpil, Carmen |url=https://openlibrary.org/books/OL45607063M/The_Philippines |title=The Philippines |date=1989-01-01 |publisher=XI World Congress of Cardiology |others=Illustrated by Manuel D. Baldemor |pages=118 |accessdate=2025-06-22}}</ref> Noong 1980, ginawaran siya ng "Gawad Sikap" para sa [[Visual Arts]] bilang paggunita sa ika-400 anibersaryo ng kanyang bayan. Kinilala siya ng Paetenians International Northeast Chapter bilang "Paetenian of the Year" noong 1985 at bilang isa sa "Ten Outstanding Living Paetenians" noong 2000. Ginawaran din siya bilang isa sa mga "Natatanging Buhay na Anak ng Bayan" sa pagdiriwang ng Balik-Paete 2004.<ref name="natatanging-anak">{{cite book |last1=Africano |first1=C. |url=https://ust.primo.exlibrisgroup.com/discovery/fulldisplay?docid=alma991001091059709111&vid=63UOSTP_INST:UOSTP |title=Tatlong Haligi ng Sining. In Mga Natatanging Anak ng Paete |last2=Baldemor |first2=M. |last3=Casanova |first3=A. |publisher=UST Publishing House |year=2005 |access-date=2025-06-14}}</ref> Minsan niyang pinangungunahan ang pagtataguyod at pagpapatibay ng Paete sa pamamagitan ng kanyang mga palabas tulad ng "Salubong" sa Nayong Pilipino noong 1978, "The Masters of Paete Exhibit" sa City Gallery, Luneta noong 1980, ang malaking eksibisyon ng "The Paete Phenomenon" sa Cultural Center of the Philippines, ang pag-record ng dalawang makasaysayang konsyerto ng Band 69 – "Konsyerto ng Pamanang Himig" at "Konsyerto ng Sentenaryo ng Banda" – sa UP Abelardo Hall noong 1997, at ang "Konsyerto ng Sentenaryo ng Kalayaan ng Bansa" sa loob ng isang daang taong simbahan ng [[Paete, Laguna]].<ref name="TapatalkBanda69">{{cite web |title=A Salute to the 35 Years of Banda 69 |url=https://www.tapatalk.com/groups/usappaete/a-salute-to-the-35-years-of-banda-69-t3250-s10.html |website=USAPPAETE Forum on Tapatalk |accessdate=2025-06-22}}</ref> Kilala ang kanyang mga likha sa buong mundo dahil nireproduce ng [[UNICEF]] ang mga ito bilang disenyo para sa kanilang mga greeting card na ipinamamahagi sa buong mundo.<ref name="HeritageGallery" /><ref name="natatanging-anak" /><ref>{{cite web |title=The Art of Manuel D. Baldemor |url=https://philippinecenterny.com/manuel-d-baldemor-coming-soon/ |access-date=March 3, 2015 |website=Philippine Center New York}}</ref> Napansin siya sa pagpipinta ng Pilipinas at ng buong mundo, na kinukuha ang lokal na kultura habang nakikibahagi sa mga pandaigdigang tema.<ref name="GalarpeKMonitor">{{cite web |last=Galarpe |first=K. |title=Manuel Baldemor paints the Philippines and the world |url=https://karengalarpe.wordpress.com/2010/01/13/manuel-baldemor-paints-the-philippines-and-the-world/ |access-date=2025-06-21 |website=K Monitor (WordPress)}}</ref> Ang ilan sa kanyang mga likha ay naangkop din bilang mga pattern sa cross-stitch at naipakita sa mga eksibisyon sa Europa, na nagpapakita ng kakayahan at pandaigdigang atraksyon ng kanyang istilo sa sining.<ref name="BaldemorCrossStitch">{{cite web |date=June 2010 |title=Baldemor masterpieces turned into cross-stitch art, featured in European exhibitions |url=https://www.vintersections.com/2010/06/baldemor-masterpieces-turned-into-cross.html |access-date=21 June 2025 |website=VIntersections}}</ref> Noong 2009, tinapos ni Baldemor ang isang monumental na glass mosaic mural na pinamagatang "People Power," na inilagay sa [[Basilica of St. Thérèse]] sa Lisieux, France. Nilikha ito sa pakikipagtulungan ng mga French mosaicists na sina [https://fdac.dordogne.fr/les-oeuvres/acquisitions-realisees-en-2013/henot-sylvie/ Sylvie Henot] at [https://fr.linkedin.com/in/fran%C3%A7ois-sand-0b580b44 François Sand]. Ang likhang ito ay ginawang paggunita sa People Power Revolution ng Pilipinas noong 1986. Ang mural ay bahagi ng permanenteng koleksyon ng basilica, na sumasagisag sa kapayapaan at espiritwal na pagkakaisa. Ang paglalagay nito ay isang pambihirang karangalan para sa isang Pilipinong artista sa isa sa mga pinakamahalagang lugar ng relihiyosong pilgrimage sa France.<ref name="MBLivingBeyondMeans2020">{{cite web |date=2020-03-08 |title=On living beyond our means |url=https://mb.com.ph/2020/3/8/on-living-beyond-our-means |website=Manila Bulletin |accessdate=2025-06-22}}</ref> == Mga Kilalang Gawa == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at Lokasyon |- |2009 |Mosaic sa Basilica of St. Thérèse sa Lisieux, France<ref name="MBLivingBeyondMeans2020" /> |- |2007 |Commemorative Stamps para sa Ugnayan ng Pilipinas at France (ika-60 anibersaryo ng Diplomatic Ties), Philippine Embassy sa Paris, France<ref name="MBLivingBeyondMeans2020" /> |- |1990s– |UNICEF Christmas Cards<ref name="MBLivingBeyondMeans2020" /> |} == Mga Gantimpala == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at Lokasyon |- |2007 |Most Outstanding Alumni ng University of Santo Tomas |- |2004 |10th Asian Biennale Bangladesh |- |1998 |Indian Council for Cultural Relations, Delhi, India |- |1997 |Ministry of [[Arts and Culture]], Prague, Czech Republic |- |1994 |Artist-in-residence, Internationale Austausch Ateliers Region Basel, Switzerland |- |1992 |Thirteen Artists Award, Cultural Center of the Philippines |- |1991 |Ministry of [[Arts and Culture]], Cairo, Egypt |- |1989 |First [[ASEAN]] Symposium on Aesthetics, Workshop and Exhibition, National Gallery, Kuala Lumpur, Malaysia |- |1988 |Artist-in-residence, Santiago, Chile Artist-in-residence, Miskenot Shaannmin, Jerusalem, Israel USIS, Voluntary Visitors Program, USA |- |1987 |China Exhibition Agency, The People's Republic of China |- |1985 |Ministry of [[Arts and Culture]], Moscow, USSR Leutuvos TSR Kuturas Ministerija, Vilnius, Lithuania |- |1983 |Best Fine Print Award, Art Association of the Philippines |- |1982 |Best Sculpture Award, Art Association of the Philippines |- |1975 |British Council, London Ministry of [[Arts and Culture]], Paris, France |- |1974 |Honorable Mention Award para sa Pagpipinta, AAP |- |1973 |Kinatawan ng Pilipinas, XIV Internationale Art Exhibition, Paris, France Grand Prize Award, Art Association of the Philippines |} == Mga Solo Eksibisyon == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at Lokasyon |- |2019 |"[[Luzviminda]]", New York City, USA<ref name="BaldemorLuzviminda" /> |- |2014 |"Mosaique" Alliance Francaise, France<ref name="BaldemorFrance">{{cite news |date=17 December 2024 |title=Manuel Baldemor revisits his affinity with France |work=BusinessMirror |url=https://businessmirror.com.ph/2024/12/17/manuel-baldemor-revisits-his-affinity-with-france/ |access-date=21 June 2025}}</ref><ref name="BaldemorExhibit">{{cite news |date=28 February 2024 |title=Manuel Baldemor paintings on exhibit in Makati |work=GMA News Online |url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/artandculture/929656/manuel-baldemor-paintings-exhibit-makati/story/ |access-date=21 June 2025}}</ref><ref name="InstagramDDL5TecMUOR">{{Cite web |title=Instagram post by @username |url=https://www.instagram.com/p/DDL5TecMUOR/ |access-date=2025-06-21 |website=Instagram}}</ref> |- |2013 |"Moments with Christ", SM Megamall Atrium<ref name="MomentswithChrist" /> "Symphony of Colors" Centro Cultural Galileo, Madrid, Spain<ref name="SalinasinSpain" /><ref name="SalinasinSpainArchive">Phl Ambassador opens Manuel Baldemor exhibit in Madrid. (2013, June 11). Retrieved March 3, 2015, from http://www.interaksyon.com/lifestyle/phl-ambassador-opens-manuel-baldemor-exhibit-in-madrid {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150518093940/http://www.interaksyon.com/lifestyle/phl-ambassador-opens-manuel-baldemor-exhibit-in-madrid|date=2015-05-18}}</ref> "Philippine Skyland" Salon des Délegués., UNESCO Miollis, Paris, France<ref name="GMA2013Medina" /> |- |2012 |"Impressions: Isang Art Exhibition ng mga Pinta" Vienna International Center, Vienna, Austria<ref name="GMA2012Austria" /> "Images of My Homeland and Switzerland" Switzerland<ref name="OfficialGazette2012" /> |- |2010 |Isang [[Cross-Stitch]] Exhibit, Event Center, SM Megamall<ref name="BaldemorCrossStitch" /><ref name="BaldemorDMC">{{cite web |title=Manuel Baldemor: Masterpieces by DMC |url=https://archive.md/20150317012210/http://www.focusglobalinc.com/dmc-news/manuel-baldemor-masterpieces-by-dmc.aspx |archive-url=http://www.focusglobalinc.com/dmc-news/manuel-baldemor-masterpieces-by-dmc.aspx |archive-date=17 March 2015 |access-date=21 June 2025 |website=Focus Global Inc.}}</ref> |- |2008 |"The Images of the Philippines and Norway" Norway’s Ministry of Culture and Church Affairs, Norway, Iceland<ref name="BaldemorNorwayIceland" /> |- |2007 |"Somewhere in France" Art Center, SM Megamall<ref name="WhenInManila2024" /><ref name="GalarpeKMonitor" /> "Windows" Atrium, Singapore "Chromatext Reloaded" CCP Main Gallery "The Wonders of China" Galerie Y |- |2006 |Vietnam Fine Art Museum exhibit, Hanoi |- |2005 |Galerie S, Stockholm |- |1998 |"Las Canciones de la Revolucion" Museo Nacional de Antropologia, Madrid, Spain "From the Heart of India" Art Center, SM MegaMall |- |1997 |"A Gift of Nature" Gallery 139, Ayala Alabang, Muntinlupa "Dubrovnik Croatia" Galerie Y, SM MegaMall, Mandaluyong "Czech National Day" Czech Embassy, Manila "Songs of the Revolution" Ayala Museum, Makati City "Prague, The Heart of Europe" Ayala Museum, Makati City "Mula sa Sinisintang Lupa" GSIS Museo ng Sining, GSIS Bldg, Financial Center, Pasay "Philippines Nature's Wonder" Hotel Bayerischen Hof, Munich, Germany "Images of my Native Land" Novomestska Radnice, Prague, Czech Republic "Hymn to my Homeland" Kunst Im Sonnenhof, Bern, Switzerland "Transition" The Crucible Gallery, SM MegaMall, Mandaluyong |- |1996 |"Cultural and Spiritual Homeland" Museo Iloilo, Iloilo City "Quelque Part En France" La Galerie, Alliance Francaise de Manille "Global Village" The Art Center, SM MegaMall, Mandaluyong "Hymn to the Earth" Luz Gallery, Makati City "Discovery" The Country of Tagaytay Highlands, Tagaytay City "Festival of my Hometown" Philippine International Convention Center |- |1995 |"Switzerland Aquarelle" Finale Art Gallery, SM MegaMall, Mandaluyong "Pasko sa Aming Bayan" [[EDSA]] Plaza Hotel, Mandaluyong "Graces from the Land" Gen. Luna Gallery, Davao City "Masskara", Bacolod Convention Plaza Hotel, Bacolod City "Sining Bayan" Art Center, SM MegaMall, Mandaluyong "CEBU, The Queen City of the South" SM City, Cebu |- |1994 |"Madonna Filipina" Sculpture Exhibition, Heritage Art Center, Shangri-La Plaza, Mandaluyong "Flowers from the Alps" Galerie Y, SM MegaMall, Mandaluyong "A Piece of Switzerland" Ayala Museum, Makati City "Ein Stuck Schwiz" International Austausch Ateliers Region, Basel, Switzerland |- |1993 |"Maskara ng Buhay" Galerie Y, SM MegaMall, Mandaluyong "Zona Verde" Hotel Intercontinental, Makati City "Philippine Skyworld" Phoenix Gallery, Baguio City "Cogon at Kahoy" Woodcut Prints Exhibition, Ayala Museum, Makati City "Scent of China" Galerie Y, SM MegaMall, Mandaluyong "The Gentle Carabao" West Gallery, SM MegaMall, Mandaluyong "Festival of Colors" Victoria Plaza, Davao City |- |1992 |"Pasko Filipino" Heritage Art Center, SM MegaMall, Mandaluyong "Mirror" Lopez Museum, Pasig "Awit at Kulay" Hotel Nikko Manila Garden, Makati City "Season's Best" Westin Philippine Plaza Hotel, Manila "Recuerdos de Mexico" Ayala Museum, Makati City |- |1991 |"Underneath the Rainbow" Philippines Center, New York City, USA "The Wonders of Egypt II" Egyptian Ambassador's Residence, Makati City "The Wonders of Egypt I" Lopez Museum, Pasig "The Art of Manuel D. Baldemor" National Gallery, Open House, Cairo, Egypt "Ugat ng Sariling Atin" UPLB Gallery, Los Baños, [[Laguna (province)|Laguna]] "Ang Pista sa Nayon" West Gallery, Quezon City "Sa Duyan ng Pagmamahal" Ayala Museum, Makati City "May Isang Bayan sa Dakong Silangan" Cultural Center of the Philippines, Manila "Sa Lambong ng Bahag-hari" Artist's Corner Gallery, Hotel Intercontinental Manila, Makati City |- |1990 |"Munting Bayan sa Salamin" Hotel Nikko Manila Garden, Makati City "Nature's Best" Lopez Museum, Pasig "Sining at Lulturang Kinagisnan" The Luz Gallery, Makati City "Pagdiriwang" Philippine International Convention Center, Manila |- |1989 |"Chile: A Discovery of Colors" The National Museum, Manila |- |1987 |"The Art of Manuel D. Baldemor" Harry Steel Cultural Center, Kiriat Ono, Israel "As I Came Down from Jerusalem" Ayala Museum, Makati City "Munting Bayan" Philippine Center, New York |- |1986 |"Homage to Carlos V. Francisco" Angono Artist's, Angono, Rizal "Recent Works" Lopez Museum, Pasig "Homage to Botong" Ayala Museum, Makati City "American Experience" Thomas Jefferson Cultural Center, Makati City "The Art of Manuel D. Baldemor" International Art Gallery, Beijing, China "Xian Beyond Expectations" Ayala Museum, Makati City |- |1985 |"The Graphic Art of Manuel D. Baldemor" The Friendship House, Moscow, USSR "Manuelis Baldemoras Tapyba Grapika" Lietuvos TSR Dailies Muziejus, Vilnius, Lithuania "Folk Vision" The Luz Gallery, Makati City "Pahiyas and the Year of the Carabao" Gallery Genesis, Mandaluyong |- |1984 |"Summertime" Gallery Marguerite, Hyatt Terraces, Baguio City "Baldemor Country" The Luz Gallery, Makati City |- |1983 |"Laguna, the Land and the People" Hidalgo Gallery, Makati City "Painting and Sculpture" ELF Arthaus, Parañaque, Metro Manila "Munting Bayan" Ayala Museum, Makati City |- |1982 |"Roots" Greenhills Art Center, San Juan, Metro Manila |- |1981 |"Korean Impressions" Greenhills Art Center, San Juan, Metro Manila "Baldemor's Painting Exhibition" Philippine Embassy, Seoul, Korea "Images of the Homeland" Greenhills Art Center, San Juan, Metro Manila |- |1980 |"Tribute to the Filipino Farmers" (Sculpture) City Gallery, Manila |- |1978 |"Introspective" Print Collections Gallery, Manila "Kay Ganda ng Pilipinas" ABC Galleries, Manila "Muslim Impressions" Hidalgo Gallery, Makati City |- |1977 |"The Art of Manuel D. Baldemor" Mainz Rathaus, Mainz, West Germany "Baldemor Paintings" PhilamLife, Iloilo City |- |1976 |"Ceramic Paintings" The Gallery, Hyatt Regency, Manila "Mother and Child" ABC Galleries, Manila "Prints and Drawings" Galeria Burlas, Bacolod City |- |1975 |"Kay Ganda ng Pilipinas" Kilusang Sining Gallery, Makati "Recent Paintings" Galeria Burlas, Bacolod City |- |1974 |"Baldemor's Paete" GMTFM Hall, Taguig, Metro Manila "Paete" Second Laguna Development Bank, Paete, Laguna "Paete: Sketchbook of a Filipino Town" Quad Gallery, Makati |- |1973 |"The Art of Manuel D. Baldemor" Hidalgo Gallery, Makati |- |1972 |"The Graphic Art of Manuel D. Baldemor" Hidalgo Gallery, Makati City |} == Mga Grupong Eksibisyon == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at Lokasyon |- |2011 |"Edades: From Freedom to Fruition", Cultural Center of the Philippines<ref name="MayoRachel2011" /> |- |2006 |"Ode to the Pasig River" Ayala Museum "Through the Palette's Eye" U.P.-Jorge B. Vargas Museum and Filipiniana Research Center |- |2005 |Philippine Exhibit, Stanford Art Spaces, Stanford University "SCAPES: Images of Time and Place" DLSU Museum |- |1997 |Two-Man Show, Albor-Baldemor, Stadt Museum, Düsseldorf, Germany Two-Man Show, Albor-Baldemor, Landesvertretung Thuringen, Bonn, Germany |- |1996 |"The Filipino Masters" Ericsson Telecommunications, Manila Three-Man Show, Albor-Baldemor-Olmedo, Philippine Embassy, Vienna, Italy |- |1992 |Philippine Pavilion, Seville, Spain |- |1991 |"Paete Phenomenon" Cultural Center of the Philippines |- |1990 |Cultural Gallery, Muzium Negara, Kuala Lumpur, Malaysia |- |1989 |First ASEAN Symposium on Aesthetics, Workshop and Exhibition, National Art Gallery, Kuala Lumpur, Malaysia |- |1988 |International Art Festival, Saddam Art Center, Baghdad, Iraq |- |1987 |Metropolitan Museum, Manila |- |1986 |Bienal de la Habana, Cuba |- |1985 |Print Council of Australia, Melbourne Asia World Art Gallery, Taipei, Taiwan |- |1984 |Galerie Taub, Philadelphia |- |1982 |ASEAN Traveling Art Exhibition, Malaysia, Singapore, Thailand, Indonesia, Hong Kong, and Manila |- |1980 |Madurodam Gallery, The Hague, The Netherlands |- |1977 |Wall Panel Gallery, Tehran, Iran |- |1975 |The Philippine Center, New York City, New York, USA |- |1973 |XIV Internationale Art Exhibition, Paris, France |- |1972 |AAP Art Competition and Exhibition, Cultural Center of the Philippines |} == Mga Libro at Publikasyon == {| class="wikitable" !Taon !Pamagat at mga Kontribyutor |- |2010 |"Manuel D. Baldemor’s European Journey of Discovery"<ref>Manuel D. Baldemor's European journey of discovery. (n.d.). Retrieved March 3, 2015, from http://www.worldcat.org/title/manuel-d-baldemors-european-journey-of-discovery/oclc/758099557</ref><ref>{{cite web |title=Manuel D. Baldemor's European journey of discovery |url=https://ust.primo.exlibrisgroup.com/discovery/fulldisplay?docid=alma991002818509709111&vid=63UOSTP_INST:UOSTP |access-date=March 3, 2015}}</ref> |- |1996 |"Painting the Global Village" kasama si Rosalinda L. Orosa |- |1993 |"Tales of a Rainy Night" kasama si C. Hidalgo "Sabong" kasama si A. Hidalgo |- |1992-94 |Kolumnista, "Folio", Sunday Times Life Magazine, Pilipinas |- |1992 |"Philippine Food and Life" kasama si G.C. Fernando <ref>[[Puto (food)|Puto]] (2015, April 12)</ref> |- |1991 |"The Paete Phenomenon" kasama si I.C. Endaya |- |1990-94 |Opisyal na Disenyo ng UNICEF Card |- |1989 |"The Philippines" kasama si C. Nakpil at "Chile, A Discovery of Colors" kasama si S. Fanega |- |1988 |"Sarap" kasama sina D. Fernandez, E. Alegre |- |1987 |"Philippine Ancestral Houses" kasama sina F. Zialcita, N. Oshima |- |1986 |"Painture, New Lixicom of Philippine Art" kasama si P. Zafaralla |- |1981 |"Images of the Homeland" kasama si M. Baterina |- |1980 |"Tribute to the Filipino Farmers" kasama si L. Benesa |- |1974 |"Paete, Sketchbook of a Filipino Town" kasama si B. Afuang |- |1972 |"The Graphic Art of Manuel D. Baldemor" kasama si M. Duldulao |} == Mga Kilalang Tao == [[Angeline Baldemor]] [[Angelito Baldemor]] [[Angelo Baldemor]] [[Antero Baldemor]] [[Celoine Baldemor]] [[Charming Baldemor]] [[Felix "Kid" Baldemor]] [[Fred Baldemor]] [[Leandro Baldemor]] [[Mailah Baldemor]] [[Marvin Baldemor]] [[Mike Baldemor]] [[Nick C. Baldemor]] [[Vince Baldemor]] [[Walter Baldemor]] [[Wilfredo Baldemor]] [[Wilson Baldemor]] [[Zoerya Emi Baldemor Abuel]] [[Vicente Mannsala]] == Mga Sanggunian == {{Reflist}} == Bibliograpiya == Africano, C., Baldemor, M., and Casanova, A. (2005). Tatlong Haligi ng Sining. In Mga Natatanging Anak ng Paete. UST Publishing House. Featuring artwork by Manuel Baldemor. {{authority control}} [[Kategorya:Mga pintor mula sa Pilipinas]] munq9fkx002bednftm7eluz5tds460b 0 335014 2168031 2025-07-09T13:51:34Z Jojit fb 38 Bagong pahina: Ang '''PubMed''' ay isang bukas na makukuha at [[Malayang nilalaman|malayang]] ''database'' na pangunahing naglalaman ng MEDLINE, isang koleksyon ng mga sanggunian at abstrakto tungkol sa [[agham-buhay]] at mga paksang biyomedikal. Ang National Library of Medicine (NLM, o Pambansang Aklatan ng Medisina) ng Estados Unidos, na nasa ilalim ng National Institutes of Health (NIH, o Pambansang Institusyon ng Kalusugan), ang nangangasiwa sa [[Database|''database'']] bilang bahagi ng... 2168031 wikitext text/x-wiki Ang '''PubMed''' ay isang bukas na makukuha at [[Malayang nilalaman|malayang]] ''database'' na pangunahing naglalaman ng MEDLINE, isang koleksyon ng mga sanggunian at abstrakto tungkol sa [[agham-buhay]] at mga paksang biyomedikal. Ang National Library of Medicine (NLM, o Pambansang Aklatan ng Medisina) ng Estados Unidos, na nasa ilalim ng National Institutes of Health (NIH, o Pambansang Institusyon ng Kalusugan), ang nangangasiwa sa [[Database|''database'']] bilang bahagi ng sistemang Entrez para sa paghahanap ng [[impormasyon]]. Mula 1971 hanggang 1997, ang online na pagkuha sa MEDLINE ay isinasagawa sa pamamagitan ng [[kompyuter]] at linya ng [[telepono]], na karaniwang ginagamit sa mga institusyong pasilidad tulad ng mga [[aklatan]] sa [[unibersidad]]. Noong Enero 1996, unang inilunsad ang PubMed, na sinumulan ang panahon para sa pribado, libre, at direktang paghahanap sa MEDLINE mula sa tahanan o opisina. Noong Hunyo 1997, opisyal na ginawang libre para sa publiko ang paggamit ng sistemang PubMed. == Mga katangian == === Disenyo ng Websayt === Isang bagong [[User interface|interface]] ng PubMed ang inilunsad noong Oktubre 2009 na humikayat sa paggamit ng mga mabilisang paraan ng paghahanap na kahawig ng estilo ng [[Google]]; tinawag din itong mga ''telegram search''. Sa karaniwan, ang mga resulta ay nakaayos ayon sa Pinakabago, subalit maaaring baguhin ito sa Pinakamainam na Tugma, Petsa ng Pagkakalathala, Unang May-akda, Huling May-akda, Dyornal, o Pamagat. Ang disenyo ng [[websayt]] ng PubMed at ang ''domain'' nito ay isinapanahon noong Enero 2020 at naging paunang pili simula 15 Mayo 2020, kalakip ang mga bago at pinahusay na tampok. Nagkaroon ng negatibong reaksiyon mula sa maraming mananaliksik na madalas gumamit ng nasabing websayt. === Tagatukoy na PMID === Ang PMID (''PubMed Identifier'' o ''PubMed Unique Identifier'') ay isang natatanging bilang na [[buumbilang]] na nagsisimula sa 1 at itinalaga sa bawat tala sa PubMed. Ang PMID ay hindi katumbas ng PMCID (''PubMed Central Identifier''), na siyang tagatukoy para sa lahat ng gawaing inilathala sa PubMed Central na bukas sa publiko. Ang pagkakatalaga ng isang PMID o PMCID sa isang publikasyon ay hindi nagsasabi ng anuman tungkol sa uri o kalidad ng nilalaman. Ang mga PMID ay ibinibigay hindi lamang sa mga ''peer-reviewed'' (sinuri ng kapwa dalubhasa) na artikulo, kundi pati na rin sa mga liham sa patnugot, opinyong editoryal, kolum ng opinyon, at iba pang bahagi ng dyornal na piniling isama ng patnugot. Ang pagkakaroon ng isang tagatukoy ay hindi rin garantiya na ang artikulo ay hindi binawi dahil sa pandaraya, kakulangan sa proseso, o maling asal. Maging ang mga anunsyo ng pagwawasto sa mga orihinal na [[artikulo]] ay maaaring tumanggap ng sarili nilang PMID. Bawat bilang na ipinasok sa kahon ng paghahanap ng PubMed ay awtomatikong tinatrato bilang isang PMID. Kaya naman, anumang [[sanggunian]] sa PubMed ay maaaring matagpuan sa pamamagitan ng paggamit ng kaukulang PMID. == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Mga website]] [[Kategorya:Database]] hed5qx6yfp98nraqaxl6n3ip43al99f 2168032 2168031 2025-07-09T13:52:33Z Jojit fb 38 2168032 wikitext text/x-wiki Ang '''PubMed''' ay isang bukas na makukuha at [[Malayang nilalaman|malayang]] ''database'' na pangunahing naglalaman ng MEDLINE, isang koleksyon ng mga sanggunian at abstrakto tungkol sa [[agham-buhay]] at mga paksang biyomedikal. Ang National Library of Medicine (NLM, o Pambansang Aklatan ng Medisina) ng Estados Unidos, na nasa ilalim ng National Institutes of Health (NIH, o Pambansang Institusyon ng Kalusugan), ang nangangasiwa sa [[Database|''database'']] bilang bahagi ng sistemang Entrez para sa paghahanap ng [[impormasyon]].<ref>{{Cite web |title=PubMed |url=https://www.nlm.nih.gov/bsd/pubmed.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201213224006/https://www.nlm.nih.gov/bsd/pubmed.html |archive-date=13 Disyembre 2020 |access-date=22 Pebrero 2019 |language=en}}</ref> Mula 1971 hanggang 1997, ang online na pagkuha sa MEDLINE ay isinasagawa sa pamamagitan ng [[kompyuter]] at linya ng [[telepono]], na karaniwang ginagamit sa mga institusyong pasilidad tulad ng mga [[aklatan]] sa [[unibersidad]]. Noong Enero 1996, unang inilunsad ang PubMed, na sinumulan ang panahon para sa pribado, libre, at direktang paghahanap sa MEDLINE mula sa tahanan o opisina. Noong Hunyo 1997, opisyal na ginawang libre para sa publiko ang paggamit ng sistemang PubMed. == Mga katangian == === Disenyo ng Websayt === Isang bagong [[User interface|interface]] ng PubMed ang inilunsad noong Oktubre 2009 na humikayat sa paggamit ng mga mabilisang paraan ng paghahanap na kahawig ng estilo ng [[Google]]; tinawag din itong mga ''telegram search''. Sa karaniwan, ang mga resulta ay nakaayos ayon sa Pinakabago, subalit maaaring baguhin ito sa Pinakamainam na Tugma, Petsa ng Pagkakalathala, Unang May-akda, Huling May-akda, Dyornal, o Pamagat. Ang disenyo ng [[websayt]] ng PubMed at ang ''domain'' nito ay isinapanahon noong Enero 2020 at naging paunang pili simula 15 Mayo 2020, kalakip ang mga bago at pinahusay na tampok. Nagkaroon ng negatibong reaksiyon mula sa maraming mananaliksik na madalas gumamit ng nasabing websayt. === Tagatukoy na PMID === Ang PMID (''PubMed Identifier'' o ''PubMed Unique Identifier'') ay isang natatanging bilang na [[buumbilang]] na nagsisimula sa 1 at itinalaga sa bawat tala sa PubMed. Ang PMID ay hindi katumbas ng PMCID (''PubMed Central Identifier''), na siyang tagatukoy para sa lahat ng gawaing inilathala sa PubMed Central na bukas sa publiko. Ang pagkakatalaga ng isang PMID o PMCID sa isang publikasyon ay hindi nagsasabi ng anuman tungkol sa uri o kalidad ng nilalaman. Ang mga PMID ay ibinibigay hindi lamang sa mga ''peer-reviewed'' (sinuri ng kapwa dalubhasa) na artikulo, kundi pati na rin sa mga liham sa patnugot, opinyong editoryal, kolum ng opinyon, at iba pang bahagi ng dyornal na piniling isama ng patnugot. Ang pagkakaroon ng isang tagatukoy ay hindi rin garantiya na ang artikulo ay hindi binawi dahil sa pandaraya, kakulangan sa proseso, o maling asal. Maging ang mga anunsyo ng pagwawasto sa mga orihinal na [[artikulo]] ay maaaring tumanggap ng sarili nilang PMID. Bawat bilang na ipinasok sa kahon ng paghahanap ng PubMed ay awtomatikong tinatrato bilang isang PMID. Kaya naman, anumang [[sanggunian]] sa PubMed ay maaaring matagpuan sa pamamagitan ng paggamit ng kaukulang PMID. == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Mga website]] [[Kategorya:Database]] 4i9325mzkvjyhkced104q264prh3ekg 2168033 2168032 2025-07-09T13:53:49Z Jojit fb 38 2168033 wikitext text/x-wiki Ang '''PubMed''' ay isang bukas na makukuha at [[Malayang nilalaman|malayang]] ''database'' na pangunahing naglalaman ng MEDLINE, isang koleksyon ng mga sanggunian at abstrakto tungkol sa [[agham-buhay]] at mga paksang biyomedikal. Ang National Library of Medicine (NLM, o Pambansang Aklatan ng Medisina) ng Estados Unidos, na nasa ilalim ng National Institutes of Health (NIH, o Pambansang Institusyon ng Kalusugan), ang nangangasiwa sa [[Database|''database'']] bilang bahagi ng sistemang Entrez para sa paghahanap ng [[impormasyon]].<ref>{{Cite web |title=PubMed |url=https://www.nlm.nih.gov/bsd/pubmed.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201213224006/https://www.nlm.nih.gov/bsd/pubmed.html |archive-date=13 Disyembre 2020 |access-date=22 Pebrero 2019 |language=en}}</ref> Mula 1971 hanggang 1997, ang online na pagkuha sa MEDLINE ay isinasagawa sa pamamagitan ng [[kompyuter]] at linya ng [[telepono]], na karaniwang ginagamit sa mga institusyong pasilidad tulad ng mga [[aklatan]] sa [[unibersidad]].<ref name="pmid11185333">{{cite journal |vauthors=Lindberg DA |date=2000 |title=Internet access to the National Library of Medicine |url=http://www.acponline.org/clinical_information/journals_publications/ecp/sepoct00/nlm.pdf |url-status=dead |journal=Effective Clinical Practice |language=en |volume=3 |issue=5 |pages=256–60 |pmid=11185333 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131102194044/http://www.acponline.org/clinical_information/journals_publications/ecp/sepoct00/nlm.pdf |archive-date=2 Nobyembre 2013}}</ref> Noong Enero 1996, unang inilunsad ang PubMed, na sinumulan ang panahon para sa pribado, libre, at direktang paghahanap sa MEDLINE mula sa tahanan o opisina. Noong Hunyo 1997, opisyal na ginawang libre para sa publiko ang paggamit ng sistemang PubMed. == Mga katangian == === Disenyo ng Websayt === Isang bagong [[User interface|interface]] ng PubMed ang inilunsad noong Oktubre 2009 na humikayat sa paggamit ng mga mabilisang paraan ng paghahanap na kahawig ng estilo ng [[Google]]; tinawag din itong mga ''telegram search''. Sa karaniwan, ang mga resulta ay nakaayos ayon sa Pinakabago, subalit maaaring baguhin ito sa Pinakamainam na Tugma, Petsa ng Pagkakalathala, Unang May-akda, Huling May-akda, Dyornal, o Pamagat. Ang disenyo ng [[websayt]] ng PubMed at ang ''domain'' nito ay isinapanahon noong Enero 2020 at naging paunang pili simula 15 Mayo 2020, kalakip ang mga bago at pinahusay na tampok. Nagkaroon ng negatibong reaksiyon mula sa maraming mananaliksik na madalas gumamit ng nasabing websayt. === Tagatukoy na PMID === Ang PMID (''PubMed Identifier'' o ''PubMed Unique Identifier'') ay isang natatanging bilang na [[buumbilang]] na nagsisimula sa 1 at itinalaga sa bawat tala sa PubMed. Ang PMID ay hindi katumbas ng PMCID (''PubMed Central Identifier''), na siyang tagatukoy para sa lahat ng gawaing inilathala sa PubMed Central na bukas sa publiko. Ang pagkakatalaga ng isang PMID o PMCID sa isang publikasyon ay hindi nagsasabi ng anuman tungkol sa uri o kalidad ng nilalaman. Ang mga PMID ay ibinibigay hindi lamang sa mga ''peer-reviewed'' (sinuri ng kapwa dalubhasa) na artikulo, kundi pati na rin sa mga liham sa patnugot, opinyong editoryal, kolum ng opinyon, at iba pang bahagi ng dyornal na piniling isama ng patnugot. Ang pagkakaroon ng isang tagatukoy ay hindi rin garantiya na ang artikulo ay hindi binawi dahil sa pandaraya, kakulangan sa proseso, o maling asal. Maging ang mga anunsyo ng pagwawasto sa mga orihinal na [[artikulo]] ay maaaring tumanggap ng sarili nilang PMID. Bawat bilang na ipinasok sa kahon ng paghahanap ng PubMed ay awtomatikong tinatrato bilang isang PMID. Kaya naman, anumang [[sanggunian]] sa PubMed ay maaaring matagpuan sa pamamagitan ng paggamit ng kaukulang PMID. == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Mga website]] [[Kategorya:Database]] sc2fxb4tjonbq19k6murcrzxbaebhy0 2168035 2168033 2025-07-09T13:54:44Z Jojit fb 38 2168035 wikitext text/x-wiki Ang '''PubMed''' ay isang bukas na makukuha at [[Malayang nilalaman|malayang]] ''database'' na pangunahing naglalaman ng MEDLINE, isang koleksyon ng mga sanggunian at abstrakto tungkol sa [[agham-buhay]] at mga paksang biyomedikal. Ang National Library of Medicine (NLM, o Pambansang Aklatan ng Medisina) ng Estados Unidos, na nasa ilalim ng National Institutes of Health (NIH, o Pambansang Institusyon ng Kalusugan), ang nangangasiwa sa [[Database|''database'']] bilang bahagi ng sistemang Entrez para sa paghahanap ng [[impormasyon]].<ref>{{Cite web |title=PubMed |url=https://www.nlm.nih.gov/bsd/pubmed.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201213224006/https://www.nlm.nih.gov/bsd/pubmed.html |archive-date=13 Disyembre 2020 |access-date=22 Pebrero 2019 |language=en}}</ref> Mula 1971 hanggang 1997, ang online na pagkuha sa MEDLINE ay isinasagawa sa pamamagitan ng [[kompyuter]] at linya ng [[telepono]], na karaniwang ginagamit sa mga institusyong pasilidad tulad ng mga [[aklatan]] sa [[unibersidad]].<ref name="pmid11185333">{{cite journal |vauthors=Lindberg DA |date=2000 |title=Internet access to the National Library of Medicine |url=http://www.acponline.org/clinical_information/journals_publications/ecp/sepoct00/nlm.pdf |url-status=dead |journal=Effective Clinical Practice |language=en |volume=3 |issue=5 |pages=256–60 |pmid=11185333 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131102194044/http://www.acponline.org/clinical_information/journals_publications/ecp/sepoct00/nlm.pdf |archive-date=2 Nobyembre 2013}}</ref> Noong Enero 1996, unang inilunsad ang PubMed, na sinumulan ang panahon para sa pribado, libre, at direktang paghahanap sa MEDLINE mula sa tahanan o opisina.<ref>{{cite web |date=2006-10-05 |title=PubMed Celebrates its 10th Anniversary |url=https://www.nlm.nih.gov/pubs/techbull/so06/so06_pm_10.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180423152104/https://www.nlm.nih.gov/pubs/techbull/so06/so06_pm_10.html |archive-date=23 Abril 2018 |access-date=2011-03-22 |website=Technical Bulletin |publisher=United States National Library of Medicine |language=en}}</ref> Noong Hunyo 1997, opisyal na ginawang libre para sa publiko ang paggamit ng sistemang PubMed. == Mga katangian == === Disenyo ng Websayt === Isang bagong [[User interface|interface]] ng PubMed ang inilunsad noong Oktubre 2009 na humikayat sa paggamit ng mga mabilisang paraan ng paghahanap na kahawig ng estilo ng [[Google]]; tinawag din itong mga ''telegram search''. Sa karaniwan, ang mga resulta ay nakaayos ayon sa Pinakabago, subalit maaaring baguhin ito sa Pinakamainam na Tugma, Petsa ng Pagkakalathala, Unang May-akda, Huling May-akda, Dyornal, o Pamagat. Ang disenyo ng [[websayt]] ng PubMed at ang ''domain'' nito ay isinapanahon noong Enero 2020 at naging paunang pili simula 15 Mayo 2020, kalakip ang mga bago at pinahusay na tampok. Nagkaroon ng negatibong reaksiyon mula sa maraming mananaliksik na madalas gumamit ng nasabing websayt. === Tagatukoy na PMID === Ang PMID (''PubMed Identifier'' o ''PubMed Unique Identifier'') ay isang natatanging bilang na [[buumbilang]] na nagsisimula sa 1 at itinalaga sa bawat tala sa PubMed. Ang PMID ay hindi katumbas ng PMCID (''PubMed Central Identifier''), na siyang tagatukoy para sa lahat ng gawaing inilathala sa PubMed Central na bukas sa publiko. Ang pagkakatalaga ng isang PMID o PMCID sa isang publikasyon ay hindi nagsasabi ng anuman tungkol sa uri o kalidad ng nilalaman. Ang mga PMID ay ibinibigay hindi lamang sa mga ''peer-reviewed'' (sinuri ng kapwa dalubhasa) na artikulo, kundi pati na rin sa mga liham sa patnugot, opinyong editoryal, kolum ng opinyon, at iba pang bahagi ng dyornal na piniling isama ng patnugot. Ang pagkakaroon ng isang tagatukoy ay hindi rin garantiya na ang artikulo ay hindi binawi dahil sa pandaraya, kakulangan sa proseso, o maling asal. Maging ang mga anunsyo ng pagwawasto sa mga orihinal na [[artikulo]] ay maaaring tumanggap ng sarili nilang PMID. Bawat bilang na ipinasok sa kahon ng paghahanap ng PubMed ay awtomatikong tinatrato bilang isang PMID. Kaya naman, anumang [[sanggunian]] sa PubMed ay maaaring matagpuan sa pamamagitan ng paggamit ng kaukulang PMID. == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Mga website]] [[Kategorya:Database]] kpbsrcphzzx2xhwpgnl8v1zvq6v5wus 2168036 2168035 2025-07-09T13:55:02Z Jojit fb 38 2168036 wikitext text/x-wiki Ang '''PubMed''' ay isang bukas na makukuha at [[Malayang nilalaman|malayang]] ''database'' na pangunahing naglalaman ng MEDLINE, isang koleksyon ng mga sanggunian at abstrakto tungkol sa [[agham-buhay]] at mga paksang biyomedikal. Ang National Library of Medicine (NLM, o Pambansang Aklatan ng Medisina) ng Estados Unidos, na nasa ilalim ng National Institutes of Health (NIH, o Pambansang Institusyon ng Kalusugan), ang nangangasiwa sa [[Database|''database'']] bilang bahagi ng sistemang Entrez para sa paghahanap ng [[impormasyon]].<ref>{{Cite web |title=PubMed |url=https://www.nlm.nih.gov/bsd/pubmed.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201213224006/https://www.nlm.nih.gov/bsd/pubmed.html |archive-date=13 Disyembre 2020 |access-date=22 Pebrero 2019 |language=en}}</ref> Mula 1971 hanggang 1997, ang online na pagkuha sa MEDLINE ay isinasagawa sa pamamagitan ng [[kompyuter]] at linya ng [[telepono]], na karaniwang ginagamit sa mga institusyong pasilidad tulad ng mga [[aklatan]] sa [[unibersidad]].<ref name="pmid11185333">{{cite journal |vauthors=Lindberg DA |date=2000 |title=Internet access to the National Library of Medicine |url=http://www.acponline.org/clinical_information/journals_publications/ecp/sepoct00/nlm.pdf |url-status=dead |journal=Effective Clinical Practice |language=en |volume=3 |issue=5 |pages=256–60 |pmid=11185333 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131102194044/http://www.acponline.org/clinical_information/journals_publications/ecp/sepoct00/nlm.pdf |archive-date=2 Nobyembre 2013}}</ref> Noong Enero 1996, unang inilunsad ang PubMed, na sinumulan ang panahon para sa pribado, libre, at direktang paghahanap sa MEDLINE mula sa tahanan o opisina.<ref>{{cite web |date=2006-10-05 |title=PubMed Celebrates its 10th Anniversary |url=https://www.nlm.nih.gov/pubs/techbull/so06/so06_pm_10.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180423152104/https://www.nlm.nih.gov/pubs/techbull/so06/so06_pm_10.html |archive-date=23 Abril 2018 |access-date=2011-03-22 |website=Technical Bulletin |publisher=United States National Library of Medicine |language=en}}</ref> Noong Hunyo 1997, opisyal na ginawang libre para sa publiko ang paggamit ng sistemang PubMed.<ref name="pmid11185333" /> == Mga katangian == === Disenyo ng Websayt === Isang bagong [[User interface|interface]] ng PubMed ang inilunsad noong Oktubre 2009 na humikayat sa paggamit ng mga mabilisang paraan ng paghahanap na kahawig ng estilo ng [[Google]]; tinawag din itong mga ''telegram search''. Sa karaniwan, ang mga resulta ay nakaayos ayon sa Pinakabago, subalit maaaring baguhin ito sa Pinakamainam na Tugma, Petsa ng Pagkakalathala, Unang May-akda, Huling May-akda, Dyornal, o Pamagat. Ang disenyo ng [[websayt]] ng PubMed at ang ''domain'' nito ay isinapanahon noong Enero 2020 at naging paunang pili simula 15 Mayo 2020, kalakip ang mga bago at pinahusay na tampok. Nagkaroon ng negatibong reaksiyon mula sa maraming mananaliksik na madalas gumamit ng nasabing websayt. === Tagatukoy na PMID === Ang PMID (''PubMed Identifier'' o ''PubMed Unique Identifier'') ay isang natatanging bilang na [[buumbilang]] na nagsisimula sa 1 at itinalaga sa bawat tala sa PubMed. Ang PMID ay hindi katumbas ng PMCID (''PubMed Central Identifier''), na siyang tagatukoy para sa lahat ng gawaing inilathala sa PubMed Central na bukas sa publiko. Ang pagkakatalaga ng isang PMID o PMCID sa isang publikasyon ay hindi nagsasabi ng anuman tungkol sa uri o kalidad ng nilalaman. Ang mga PMID ay ibinibigay hindi lamang sa mga ''peer-reviewed'' (sinuri ng kapwa dalubhasa) na artikulo, kundi pati na rin sa mga liham sa patnugot, opinyong editoryal, kolum ng opinyon, at iba pang bahagi ng dyornal na piniling isama ng patnugot. Ang pagkakaroon ng isang tagatukoy ay hindi rin garantiya na ang artikulo ay hindi binawi dahil sa pandaraya, kakulangan sa proseso, o maling asal. Maging ang mga anunsyo ng pagwawasto sa mga orihinal na [[artikulo]] ay maaaring tumanggap ng sarili nilang PMID. Bawat bilang na ipinasok sa kahon ng paghahanap ng PubMed ay awtomatikong tinatrato bilang isang PMID. Kaya naman, anumang [[sanggunian]] sa PubMed ay maaaring matagpuan sa pamamagitan ng paggamit ng kaukulang PMID. == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Mga website]] [[Kategorya:Database]] efreoltq2b8t6rg2g0sphpa00o6qnoi 2168038 2168036 2025-07-09T13:56:18Z Jojit fb 38 /* Mga katangian */ 2168038 wikitext text/x-wiki Ang '''PubMed''' ay isang bukas na makukuha at [[Malayang nilalaman|malayang]] ''database'' na pangunahing naglalaman ng MEDLINE, isang koleksyon ng mga sanggunian at abstrakto tungkol sa [[agham-buhay]] at mga paksang biyomedikal. Ang National Library of Medicine (NLM, o Pambansang Aklatan ng Medisina) ng Estados Unidos, na nasa ilalim ng National Institutes of Health (NIH, o Pambansang Institusyon ng Kalusugan), ang nangangasiwa sa [[Database|''database'']] bilang bahagi ng sistemang Entrez para sa paghahanap ng [[impormasyon]].<ref>{{Cite web |title=PubMed |url=https://www.nlm.nih.gov/bsd/pubmed.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201213224006/https://www.nlm.nih.gov/bsd/pubmed.html |archive-date=13 Disyembre 2020 |access-date=22 Pebrero 2019 |language=en}}</ref> Mula 1971 hanggang 1997, ang online na pagkuha sa MEDLINE ay isinasagawa sa pamamagitan ng [[kompyuter]] at linya ng [[telepono]], na karaniwang ginagamit sa mga institusyong pasilidad tulad ng mga [[aklatan]] sa [[unibersidad]].<ref name="pmid11185333">{{cite journal |vauthors=Lindberg DA |date=2000 |title=Internet access to the National Library of Medicine |url=http://www.acponline.org/clinical_information/journals_publications/ecp/sepoct00/nlm.pdf |url-status=dead |journal=Effective Clinical Practice |language=en |volume=3 |issue=5 |pages=256–60 |pmid=11185333 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131102194044/http://www.acponline.org/clinical_information/journals_publications/ecp/sepoct00/nlm.pdf |archive-date=2 Nobyembre 2013}}</ref> Noong Enero 1996, unang inilunsad ang PubMed, na sinumulan ang panahon para sa pribado, libre, at direktang paghahanap sa MEDLINE mula sa tahanan o opisina.<ref>{{cite web |date=2006-10-05 |title=PubMed Celebrates its 10th Anniversary |url=https://www.nlm.nih.gov/pubs/techbull/so06/so06_pm_10.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180423152104/https://www.nlm.nih.gov/pubs/techbull/so06/so06_pm_10.html |archive-date=23 Abril 2018 |access-date=2011-03-22 |website=Technical Bulletin |publisher=United States National Library of Medicine |language=en}}</ref> Noong Hunyo 1997, opisyal na ginawang libre para sa publiko ang paggamit ng sistemang PubMed.<ref name="pmid11185333" /> == Mga katangian == === Disenyo ng Websayt === Isang bagong [[User interface|interface]] ng PubMed ang inilunsad noong Oktubre 2009 na humikayat sa paggamit ng mga mabilisang paraan ng paghahanap na kahawig ng estilo ng [[Google]]; tinawag din itong mga ''telegram search''.<ref name="pmid10968827">{{cite journal |vauthors=Clarke J, Wentz R |date=Setyembre 2000 |title=Pragmatic approach is effective in evidence based health care |journal=BMJ |language=en |volume=321 |issue=7260 |pages=566–7 |doi=10.1136/bmj.321.7260.566/a |pmc=1118450 |pmid=10968827}}</ref> Sa karaniwan, ang mga resulta ay nakaayos ayon sa Pinakabago, subalit maaaring baguhin ito sa Pinakamainam na Tugma, Petsa ng Pagkakalathala, Unang May-akda, Huling May-akda, Dyornal, o Pamagat. Ang disenyo ng [[websayt]] ng PubMed at ang ''domain'' nito ay isinapanahon noong Enero 2020 at naging paunang pili simula 15 Mayo 2020, kalakip ang mga bago at pinahusay na tampok. Nagkaroon ng negatibong reaksiyon mula sa maraming mananaliksik na madalas gumamit ng nasabing websayt. === Tagatukoy na PMID === Ang PMID (''PubMed Identifier'' o ''PubMed Unique Identifier'') ay isang natatanging bilang na [[buumbilang]] na nagsisimula sa 1 at itinalaga sa bawat tala sa PubMed. Ang PMID ay hindi katumbas ng PMCID (''PubMed Central Identifier''), na siyang tagatukoy para sa lahat ng gawaing inilathala sa PubMed Central na bukas sa publiko. Ang pagkakatalaga ng isang PMID o PMCID sa isang publikasyon ay hindi nagsasabi ng anuman tungkol sa uri o kalidad ng nilalaman. Ang mga PMID ay ibinibigay hindi lamang sa mga ''peer-reviewed'' (sinuri ng kapwa dalubhasa) na artikulo, kundi pati na rin sa mga liham sa patnugot, opinyong editoryal, kolum ng opinyon, at iba pang bahagi ng dyornal na piniling isama ng patnugot. Ang pagkakaroon ng isang tagatukoy ay hindi rin garantiya na ang artikulo ay hindi binawi dahil sa pandaraya, kakulangan sa proseso, o maling asal. Maging ang mga anunsyo ng pagwawasto sa mga orihinal na [[artikulo]] ay maaaring tumanggap ng sarili nilang PMID. Bawat bilang na ipinasok sa kahon ng paghahanap ng PubMed ay awtomatikong tinatrato bilang isang PMID. Kaya naman, anumang [[sanggunian]] sa PubMed ay maaaring matagpuan sa pamamagitan ng paggamit ng kaukulang PMID. == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Mga website]] [[Kategorya:Database]] rn3k77s8eu9mv0xe16fveictzxc412p 2168039 2168038 2025-07-09T13:56:57Z Jojit fb 38 /* Disenyo ng Websayt */ 2168039 wikitext text/x-wiki Ang '''PubMed''' ay isang bukas na makukuha at [[Malayang nilalaman|malayang]] ''database'' na pangunahing naglalaman ng MEDLINE, isang koleksyon ng mga sanggunian at abstrakto tungkol sa [[agham-buhay]] at mga paksang biyomedikal. Ang National Library of Medicine (NLM, o Pambansang Aklatan ng Medisina) ng Estados Unidos, na nasa ilalim ng National Institutes of Health (NIH, o Pambansang Institusyon ng Kalusugan), ang nangangasiwa sa [[Database|''database'']] bilang bahagi ng sistemang Entrez para sa paghahanap ng [[impormasyon]].<ref>{{Cite web |title=PubMed |url=https://www.nlm.nih.gov/bsd/pubmed.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201213224006/https://www.nlm.nih.gov/bsd/pubmed.html |archive-date=13 Disyembre 2020 |access-date=22 Pebrero 2019 |language=en}}</ref> Mula 1971 hanggang 1997, ang online na pagkuha sa MEDLINE ay isinasagawa sa pamamagitan ng [[kompyuter]] at linya ng [[telepono]], na karaniwang ginagamit sa mga institusyong pasilidad tulad ng mga [[aklatan]] sa [[unibersidad]].<ref name="pmid11185333">{{cite journal |vauthors=Lindberg DA |date=2000 |title=Internet access to the National Library of Medicine |url=http://www.acponline.org/clinical_information/journals_publications/ecp/sepoct00/nlm.pdf |url-status=dead |journal=Effective Clinical Practice |language=en |volume=3 |issue=5 |pages=256–60 |pmid=11185333 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131102194044/http://www.acponline.org/clinical_information/journals_publications/ecp/sepoct00/nlm.pdf |archive-date=2 Nobyembre 2013}}</ref> Noong Enero 1996, unang inilunsad ang PubMed, na sinumulan ang panahon para sa pribado, libre, at direktang paghahanap sa MEDLINE mula sa tahanan o opisina.<ref>{{cite web |date=2006-10-05 |title=PubMed Celebrates its 10th Anniversary |url=https://www.nlm.nih.gov/pubs/techbull/so06/so06_pm_10.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180423152104/https://www.nlm.nih.gov/pubs/techbull/so06/so06_pm_10.html |archive-date=23 Abril 2018 |access-date=2011-03-22 |website=Technical Bulletin |publisher=United States National Library of Medicine |language=en}}</ref> Noong Hunyo 1997, opisyal na ginawang libre para sa publiko ang paggamit ng sistemang PubMed.<ref name="pmid11185333" /> == Mga katangian == === Disenyo ng Websayt === Isang bagong [[User interface|interface]] ng PubMed ang inilunsad noong Oktubre 2009 na humikayat sa paggamit ng mga mabilisang paraan ng paghahanap na kahawig ng estilo ng [[Google]]; tinawag din itong mga ''telegram search''.<ref name="pmid10968827">{{cite journal |vauthors=Clarke J, Wentz R |date=Setyembre 2000 |title=Pragmatic approach is effective in evidence based health care |journal=BMJ |language=en |volume=321 |issue=7260 |pages=566–7 |doi=10.1136/bmj.321.7260.566/a |pmc=1118450 |pmid=10968827}}</ref> Sa karaniwan, ang mga resulta ay nakaayos ayon sa Pinakabago, subalit maaaring baguhin ito sa Pinakamainam na Tugma, Petsa ng Pagkakalathala, Unang May-akda, Huling May-akda, Dyornal, o Pamagat.<ref>{{cite journal |vauthors=Fatehi F, Gray LC, Wootton R |date=Enero 2014 |title=How to improve your PubMed/MEDLINE searches: 2. display settings, complex search queries and topic searching |journal=Journal of Telemedicine and Telecare |language=en |volume=20 |issue=1 |pages=44–55 |doi=10.1177/1357633X13517067 |pmid=24352897 |s2cid=43725062}}</ref> Ang disenyo ng [[websayt]] ng PubMed at ang ''domain'' nito ay isinapanahon noong Enero 2020 at naging paunang pili simula 15 Mayo 2020, kalakip ang mga bago at pinahusay na tampok. Nagkaroon ng negatibong reaksiyon mula sa maraming mananaliksik na madalas gumamit ng nasabing websayt. === Tagatukoy na PMID === Ang PMID (''PubMed Identifier'' o ''PubMed Unique Identifier'') ay isang natatanging bilang na [[buumbilang]] na nagsisimula sa 1 at itinalaga sa bawat tala sa PubMed. Ang PMID ay hindi katumbas ng PMCID (''PubMed Central Identifier''), na siyang tagatukoy para sa lahat ng gawaing inilathala sa PubMed Central na bukas sa publiko. Ang pagkakatalaga ng isang PMID o PMCID sa isang publikasyon ay hindi nagsasabi ng anuman tungkol sa uri o kalidad ng nilalaman. Ang mga PMID ay ibinibigay hindi lamang sa mga ''peer-reviewed'' (sinuri ng kapwa dalubhasa) na artikulo, kundi pati na rin sa mga liham sa patnugot, opinyong editoryal, kolum ng opinyon, at iba pang bahagi ng dyornal na piniling isama ng patnugot. Ang pagkakaroon ng isang tagatukoy ay hindi rin garantiya na ang artikulo ay hindi binawi dahil sa pandaraya, kakulangan sa proseso, o maling asal. Maging ang mga anunsyo ng pagwawasto sa mga orihinal na [[artikulo]] ay maaaring tumanggap ng sarili nilang PMID. Bawat bilang na ipinasok sa kahon ng paghahanap ng PubMed ay awtomatikong tinatrato bilang isang PMID. Kaya naman, anumang [[sanggunian]] sa PubMed ay maaaring matagpuan sa pamamagitan ng paggamit ng kaukulang PMID. == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Mga website]] [[Kategorya:Database]] 6ffyp6edrfyegu7cgl2cz6qx1uqpdyx 2168040 2168039 2025-07-09T13:57:59Z Jojit fb 38 /* Disenyo ng Websayt */ 2168040 wikitext text/x-wiki Ang '''PubMed''' ay isang bukas na makukuha at [[Malayang nilalaman|malayang]] ''database'' na pangunahing naglalaman ng MEDLINE, isang koleksyon ng mga sanggunian at abstrakto tungkol sa [[agham-buhay]] at mga paksang biyomedikal. Ang National Library of Medicine (NLM, o Pambansang Aklatan ng Medisina) ng Estados Unidos, na nasa ilalim ng National Institutes of Health (NIH, o Pambansang Institusyon ng Kalusugan), ang nangangasiwa sa [[Database|''database'']] bilang bahagi ng sistemang Entrez para sa paghahanap ng [[impormasyon]].<ref>{{Cite web |title=PubMed |url=https://www.nlm.nih.gov/bsd/pubmed.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201213224006/https://www.nlm.nih.gov/bsd/pubmed.html |archive-date=13 Disyembre 2020 |access-date=22 Pebrero 2019 |language=en}}</ref> Mula 1971 hanggang 1997, ang online na pagkuha sa MEDLINE ay isinasagawa sa pamamagitan ng [[kompyuter]] at linya ng [[telepono]], na karaniwang ginagamit sa mga institusyong pasilidad tulad ng mga [[aklatan]] sa [[unibersidad]].<ref name="pmid11185333">{{cite journal |vauthors=Lindberg DA |date=2000 |title=Internet access to the National Library of Medicine |url=http://www.acponline.org/clinical_information/journals_publications/ecp/sepoct00/nlm.pdf |url-status=dead |journal=Effective Clinical Practice |language=en |volume=3 |issue=5 |pages=256–60 |pmid=11185333 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131102194044/http://www.acponline.org/clinical_information/journals_publications/ecp/sepoct00/nlm.pdf |archive-date=2 Nobyembre 2013}}</ref> Noong Enero 1996, unang inilunsad ang PubMed, na sinumulan ang panahon para sa pribado, libre, at direktang paghahanap sa MEDLINE mula sa tahanan o opisina.<ref>{{cite web |date=2006-10-05 |title=PubMed Celebrates its 10th Anniversary |url=https://www.nlm.nih.gov/pubs/techbull/so06/so06_pm_10.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180423152104/https://www.nlm.nih.gov/pubs/techbull/so06/so06_pm_10.html |archive-date=23 Abril 2018 |access-date=2011-03-22 |website=Technical Bulletin |publisher=United States National Library of Medicine |language=en}}</ref> Noong Hunyo 1997, opisyal na ginawang libre para sa publiko ang paggamit ng sistemang PubMed.<ref name="pmid11185333" /> == Mga katangian == === Disenyo ng Websayt === Isang bagong [[User interface|interface]] ng PubMed ang inilunsad noong Oktubre 2009 na humikayat sa paggamit ng mga mabilisang paraan ng paghahanap na kahawig ng estilo ng [[Google]]; tinawag din itong mga ''telegram search''.<ref name="pmid10968827">{{cite journal |vauthors=Clarke J, Wentz R |date=Setyembre 2000 |title=Pragmatic approach is effective in evidence based health care |journal=BMJ |language=en |volume=321 |issue=7260 |pages=566–7 |doi=10.1136/bmj.321.7260.566/a |pmc=1118450 |pmid=10968827}}</ref> Sa karaniwan, ang mga resulta ay nakaayos ayon sa Pinakabago, subalit maaaring baguhin ito sa Pinakamainam na Tugma, Petsa ng Pagkakalathala, Unang May-akda, Huling May-akda, Dyornal, o Pamagat.<ref>{{cite journal |vauthors=Fatehi F, Gray LC, Wootton R |date=Enero 2014 |title=How to improve your PubMed/MEDLINE searches: 2. display settings, complex search queries and topic searching |journal=Journal of Telemedicine and Telecare |language=en |volume=20 |issue=1 |pages=44–55 |doi=10.1177/1357633X13517067 |pmid=24352897 |s2cid=43725062}}</ref> Ang disenyo ng [[websayt]] ng PubMed at ang ''domain'' nito ay isinapanahon noong Enero 2020 at naging paunang pili simula 15 Mayo 2020, kalakip ang mga bago at pinahusay na tampok.<ref>{{cite journal |vauthors=Fatehi F, Gray LC, Wootton R |date=Enero 2014 |title=How to improve your PubMed/MEDLINE searches: 2. display settings, complex search queries and topic searching |journal=Journal of Telemedicine and Telecare |language=en |volume=20 |issue=1 |pages=44–55 |doi=10.1177/1357633X13517067 |pmid=24352897 |s2cid=43725062}}</ref> Nagkaroon ng negatibong reaksiyon mula sa maraming mananaliksik na madalas gumamit ng nasabing websayt. === Tagatukoy na PMID === Ang PMID (''PubMed Identifier'' o ''PubMed Unique Identifier'') ay isang natatanging bilang na [[buumbilang]] na nagsisimula sa 1 at itinalaga sa bawat tala sa PubMed. Ang PMID ay hindi katumbas ng PMCID (''PubMed Central Identifier''), na siyang tagatukoy para sa lahat ng gawaing inilathala sa PubMed Central na bukas sa publiko. Ang pagkakatalaga ng isang PMID o PMCID sa isang publikasyon ay hindi nagsasabi ng anuman tungkol sa uri o kalidad ng nilalaman. Ang mga PMID ay ibinibigay hindi lamang sa mga ''peer-reviewed'' (sinuri ng kapwa dalubhasa) na artikulo, kundi pati na rin sa mga liham sa patnugot, opinyong editoryal, kolum ng opinyon, at iba pang bahagi ng dyornal na piniling isama ng patnugot. Ang pagkakaroon ng isang tagatukoy ay hindi rin garantiya na ang artikulo ay hindi binawi dahil sa pandaraya, kakulangan sa proseso, o maling asal. Maging ang mga anunsyo ng pagwawasto sa mga orihinal na [[artikulo]] ay maaaring tumanggap ng sarili nilang PMID. Bawat bilang na ipinasok sa kahon ng paghahanap ng PubMed ay awtomatikong tinatrato bilang isang PMID. Kaya naman, anumang [[sanggunian]] sa PubMed ay maaaring matagpuan sa pamamagitan ng paggamit ng kaukulang PMID. == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Mga website]] [[Kategorya:Database]] 7js0n7sbnf508serfirdxzxhj9ff3jf 2168041 2168040 2025-07-09T13:59:22Z Jojit fb 38 /* Disenyo ng Websayt */ 2168041 wikitext text/x-wiki Ang '''PubMed''' ay isang bukas na makukuha at [[Malayang nilalaman|malayang]] ''database'' na pangunahing naglalaman ng MEDLINE, isang koleksyon ng mga sanggunian at abstrakto tungkol sa [[agham-buhay]] at mga paksang biyomedikal. Ang National Library of Medicine (NLM, o Pambansang Aklatan ng Medisina) ng Estados Unidos, na nasa ilalim ng National Institutes of Health (NIH, o Pambansang Institusyon ng Kalusugan), ang nangangasiwa sa [[Database|''database'']] bilang bahagi ng sistemang Entrez para sa paghahanap ng [[impormasyon]].<ref>{{Cite web |title=PubMed |url=https://www.nlm.nih.gov/bsd/pubmed.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201213224006/https://www.nlm.nih.gov/bsd/pubmed.html |archive-date=13 Disyembre 2020 |access-date=22 Pebrero 2019 |language=en}}</ref> Mula 1971 hanggang 1997, ang online na pagkuha sa MEDLINE ay isinasagawa sa pamamagitan ng [[kompyuter]] at linya ng [[telepono]], na karaniwang ginagamit sa mga institusyong pasilidad tulad ng mga [[aklatan]] sa [[unibersidad]].<ref name="pmid11185333">{{cite journal |vauthors=Lindberg DA |date=2000 |title=Internet access to the National Library of Medicine |url=http://www.acponline.org/clinical_information/journals_publications/ecp/sepoct00/nlm.pdf |url-status=dead |journal=Effective Clinical Practice |language=en |volume=3 |issue=5 |pages=256–60 |pmid=11185333 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131102194044/http://www.acponline.org/clinical_information/journals_publications/ecp/sepoct00/nlm.pdf |archive-date=2 Nobyembre 2013}}</ref> Noong Enero 1996, unang inilunsad ang PubMed, na sinumulan ang panahon para sa pribado, libre, at direktang paghahanap sa MEDLINE mula sa tahanan o opisina.<ref>{{cite web |date=2006-10-05 |title=PubMed Celebrates its 10th Anniversary |url=https://www.nlm.nih.gov/pubs/techbull/so06/so06_pm_10.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180423152104/https://www.nlm.nih.gov/pubs/techbull/so06/so06_pm_10.html |archive-date=23 Abril 2018 |access-date=2011-03-22 |website=Technical Bulletin |publisher=United States National Library of Medicine |language=en}}</ref> Noong Hunyo 1997, opisyal na ginawang libre para sa publiko ang paggamit ng sistemang PubMed.<ref name="pmid11185333" /> == Mga katangian == === Disenyo ng Websayt === Isang bagong [[User interface|interface]] ng PubMed ang inilunsad noong Oktubre 2009 na humikayat sa paggamit ng mga mabilisang paraan ng paghahanap na kahawig ng estilo ng [[Google]]; tinawag din itong mga ''telegram search''.<ref name="pmid10968827">{{cite journal |vauthors=Clarke J, Wentz R |date=Setyembre 2000 |title=Pragmatic approach is effective in evidence based health care |journal=BMJ |language=en |volume=321 |issue=7260 |pages=566–7 |doi=10.1136/bmj.321.7260.566/a |pmc=1118450 |pmid=10968827}}</ref> Sa karaniwan, ang mga resulta ay nakaayos ayon sa Pinakabago, subalit maaaring baguhin ito sa Pinakamainam na Tugma, Petsa ng Pagkakalathala, Unang May-akda, Huling May-akda, Dyornal, o Pamagat.<ref>{{cite journal |vauthors=Fatehi F, Gray LC, Wootton R |date=Enero 2014 |title=How to improve your PubMed/MEDLINE searches: 2. display settings, complex search queries and topic searching |journal=Journal of Telemedicine and Telecare |language=en |volume=20 |issue=1 |pages=44–55 |doi=10.1177/1357633X13517067 |pmid=24352897 |s2cid=43725062}}</ref> Ang disenyo ng [[websayt]] ng PubMed at ang ''domain'' nito ay isinapanahon noong Enero 2020 at naging paunang pili simula 15 Mayo 2020, kalakip ang mga bago at pinahusay na tampok.<ref>{{cite journal |vauthors=Fatehi F, Gray LC, Wootton R |date=Enero 2014 |title=How to improve your PubMed/MEDLINE searches: 2. display settings, complex search queries and topic searching |journal=Journal of Telemedicine and Telecare |language=en |volume=20 |issue=1 |pages=44–55 |doi=10.1177/1357633X13517067 |pmid=24352897 |s2cid=43725062}}</ref> Nagkaroon ng negatibong reaksiyon mula sa maraming mananaliksik na madalas gumamit ng nasabing websayt.<ref>{{cite news |last=Price |first=Michael |date=22 Mayo 2020 |title=They redesigned PubMed, a beloved website. It hasn't gone over well |work=Science |url=https://www.science.org/content/article/they-redesigned-pubmed-beloved-website-it-hasn-t-gone-over-well |url-status=live |access-date=30 Hunyo 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220521200855/https://www.science.org/content/article/they-redesigned-pubmed-beloved-website-it-hasn-t-gone-over-well |archive-date=21 Mayo 2022}}</ref> === Tagatukoy na PMID === Ang PMID (''PubMed Identifier'' o ''PubMed Unique Identifier'') ay isang natatanging bilang na [[buumbilang]] na nagsisimula sa 1 at itinalaga sa bawat tala sa PubMed. Ang PMID ay hindi katumbas ng PMCID (''PubMed Central Identifier''), na siyang tagatukoy para sa lahat ng gawaing inilathala sa PubMed Central na bukas sa publiko. Ang pagkakatalaga ng isang PMID o PMCID sa isang publikasyon ay hindi nagsasabi ng anuman tungkol sa uri o kalidad ng nilalaman. Ang mga PMID ay ibinibigay hindi lamang sa mga ''peer-reviewed'' (sinuri ng kapwa dalubhasa) na artikulo, kundi pati na rin sa mga liham sa patnugot, opinyong editoryal, kolum ng opinyon, at iba pang bahagi ng dyornal na piniling isama ng patnugot. Ang pagkakaroon ng isang tagatukoy ay hindi rin garantiya na ang artikulo ay hindi binawi dahil sa pandaraya, kakulangan sa proseso, o maling asal. Maging ang mga anunsyo ng pagwawasto sa mga orihinal na [[artikulo]] ay maaaring tumanggap ng sarili nilang PMID. Bawat bilang na ipinasok sa kahon ng paghahanap ng PubMed ay awtomatikong tinatrato bilang isang PMID. Kaya naman, anumang [[sanggunian]] sa PubMed ay maaaring matagpuan sa pamamagitan ng paggamit ng kaukulang PMID. == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Mga website]] [[Kategorya:Database]] 4zayh16kl2htqboj9uecx1q3hq4ksfd 2168042 2168041 2025-07-09T14:00:51Z Jojit fb 38 /* Tagatukoy na PMID */ 2168042 wikitext text/x-wiki Ang '''PubMed''' ay isang bukas na makukuha at [[Malayang nilalaman|malayang]] ''database'' na pangunahing naglalaman ng MEDLINE, isang koleksyon ng mga sanggunian at abstrakto tungkol sa [[agham-buhay]] at mga paksang biyomedikal. Ang National Library of Medicine (NLM, o Pambansang Aklatan ng Medisina) ng Estados Unidos, na nasa ilalim ng National Institutes of Health (NIH, o Pambansang Institusyon ng Kalusugan), ang nangangasiwa sa [[Database|''database'']] bilang bahagi ng sistemang Entrez para sa paghahanap ng [[impormasyon]].<ref>{{Cite web |title=PubMed |url=https://www.nlm.nih.gov/bsd/pubmed.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201213224006/https://www.nlm.nih.gov/bsd/pubmed.html |archive-date=13 Disyembre 2020 |access-date=22 Pebrero 2019 |language=en}}</ref> Mula 1971 hanggang 1997, ang online na pagkuha sa MEDLINE ay isinasagawa sa pamamagitan ng [[kompyuter]] at linya ng [[telepono]], na karaniwang ginagamit sa mga institusyong pasilidad tulad ng mga [[aklatan]] sa [[unibersidad]].<ref name="pmid11185333">{{cite journal |vauthors=Lindberg DA |date=2000 |title=Internet access to the National Library of Medicine |url=http://www.acponline.org/clinical_information/journals_publications/ecp/sepoct00/nlm.pdf |url-status=dead |journal=Effective Clinical Practice |language=en |volume=3 |issue=5 |pages=256–60 |pmid=11185333 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131102194044/http://www.acponline.org/clinical_information/journals_publications/ecp/sepoct00/nlm.pdf |archive-date=2 Nobyembre 2013}}</ref> Noong Enero 1996, unang inilunsad ang PubMed, na sinumulan ang panahon para sa pribado, libre, at direktang paghahanap sa MEDLINE mula sa tahanan o opisina.<ref>{{cite web |date=2006-10-05 |title=PubMed Celebrates its 10th Anniversary |url=https://www.nlm.nih.gov/pubs/techbull/so06/so06_pm_10.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180423152104/https://www.nlm.nih.gov/pubs/techbull/so06/so06_pm_10.html |archive-date=23 Abril 2018 |access-date=2011-03-22 |website=Technical Bulletin |publisher=United States National Library of Medicine |language=en}}</ref> Noong Hunyo 1997, opisyal na ginawang libre para sa publiko ang paggamit ng sistemang PubMed.<ref name="pmid11185333" /> == Mga katangian == === Disenyo ng Websayt === Isang bagong [[User interface|interface]] ng PubMed ang inilunsad noong Oktubre 2009 na humikayat sa paggamit ng mga mabilisang paraan ng paghahanap na kahawig ng estilo ng [[Google]]; tinawag din itong mga ''telegram search''.<ref name="pmid10968827">{{cite journal |vauthors=Clarke J, Wentz R |date=Setyembre 2000 |title=Pragmatic approach is effective in evidence based health care |journal=BMJ |language=en |volume=321 |issue=7260 |pages=566–7 |doi=10.1136/bmj.321.7260.566/a |pmc=1118450 |pmid=10968827}}</ref> Sa karaniwan, ang mga resulta ay nakaayos ayon sa Pinakabago, subalit maaaring baguhin ito sa Pinakamainam na Tugma, Petsa ng Pagkakalathala, Unang May-akda, Huling May-akda, Dyornal, o Pamagat.<ref>{{cite journal |vauthors=Fatehi F, Gray LC, Wootton R |date=Enero 2014 |title=How to improve your PubMed/MEDLINE searches: 2. display settings, complex search queries and topic searching |journal=Journal of Telemedicine and Telecare |language=en |volume=20 |issue=1 |pages=44–55 |doi=10.1177/1357633X13517067 |pmid=24352897 |s2cid=43725062}}</ref> Ang disenyo ng [[websayt]] ng PubMed at ang ''domain'' nito ay isinapanahon noong Enero 2020 at naging paunang pili simula 15 Mayo 2020, kalakip ang mga bago at pinahusay na tampok.<ref>{{cite journal |vauthors=Fatehi F, Gray LC, Wootton R |date=Enero 2014 |title=How to improve your PubMed/MEDLINE searches: 2. display settings, complex search queries and topic searching |journal=Journal of Telemedicine and Telecare |language=en |volume=20 |issue=1 |pages=44–55 |doi=10.1177/1357633X13517067 |pmid=24352897 |s2cid=43725062}}</ref> Nagkaroon ng negatibong reaksiyon mula sa maraming mananaliksik na madalas gumamit ng nasabing websayt.<ref>{{cite news |last=Price |first=Michael |date=22 Mayo 2020 |title=They redesigned PubMed, a beloved website. It hasn't gone over well |work=Science |url=https://www.science.org/content/article/they-redesigned-pubmed-beloved-website-it-hasn-t-gone-over-well |url-status=live |access-date=30 Hunyo 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220521200855/https://www.science.org/content/article/they-redesigned-pubmed-beloved-website-it-hasn-t-gone-over-well |archive-date=21 Mayo 2022}}</ref> === Tagatukoy na PMID === Ang PMID (''PubMed Identifier'' o ''PubMed Unique Identifier'')<ref>{{Cite web |title=Search Field Descriptions and Tags |url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK3827/#pubmedhelp.Search_Field_Descrip |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130711005252/http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK3827/#pubmedhelp.Search_Field_Descrip |archive-date=11 Hulyo 2013 |access-date=15 Hulyo 2013 |publisher=National Center for Biotechnology Information |language=en}}</ref> ay isang natatanging bilang na [[buumbilang]] na nagsisimula sa 1 at itinalaga sa bawat tala sa PubMed. Ang PMID ay hindi katumbas ng PMCID (''PubMed Central Identifier''), na siyang tagatukoy para sa lahat ng gawaing inilathala sa PubMed Central na bukas sa publiko. Ang pagkakatalaga ng isang PMID o PMCID sa isang publikasyon ay hindi nagsasabi ng anuman tungkol sa uri o kalidad ng nilalaman. Ang mga PMID ay ibinibigay hindi lamang sa mga ''peer-reviewed'' (sinuri ng kapwa dalubhasa) na artikulo, kundi pati na rin sa mga liham sa patnugot, opinyong editoryal, kolum ng opinyon, at iba pang bahagi ng dyornal na piniling isama ng patnugot. Ang pagkakaroon ng isang tagatukoy ay hindi rin garantiya na ang artikulo ay hindi binawi dahil sa pandaraya, kakulangan sa proseso, o maling asal. Maging ang mga anunsyo ng pagwawasto sa mga orihinal na [[artikulo]] ay maaaring tumanggap ng sarili nilang PMID. Bawat bilang na ipinasok sa kahon ng paghahanap ng PubMed ay awtomatikong tinatrato bilang isang PMID. Kaya naman, anumang [[sanggunian]] sa PubMed ay maaaring matagpuan sa pamamagitan ng paggamit ng kaukulang PMID. == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Mga website]] [[Kategorya:Database]] 2kfoi4e8xfm0pajq9t4oj77ramqwoak 2168046 2168042 2025-07-09T14:17:37Z Jojit fb 38 2168046 wikitext text/x-wiki {{infobox biodatabase|title=PubMed|logo=[[File:PubMed logo blue.svg|250px]]|description=|scope=|organism=|center=United States National Library of Medicine (NLM, o Pambansang Aklatan ng Medisina)|laboratory=|pmid=|released={{Start date and age|1996|1}}|standard=|format=|url={{URL|https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov}}|download=|webservice=|sql=|sparql=|webapp=|standalone=|license=|versioning=|frequency=|curation=|bookmark=|version=}}Ang '''PubMed''' ay isang bukas na makukuha at [[Malayang nilalaman|malayang]] ''database'' na pangunahing naglalaman ng MEDLINE, isang koleksyon ng mga sanggunian at abstrakto tungkol sa [[agham-buhay]] at mga paksang biyomedikal. Ang National Library of Medicine (NLM, o Pambansang Aklatan ng Medisina) ng Estados Unidos, na nasa ilalim ng National Institutes of Health (NIH, o Pambansang Institusyon ng Kalusugan), ang nangangasiwa sa [[Database|''database'']] bilang bahagi ng sistemang Entrez para sa paghahanap ng [[impormasyon]].<ref>{{Cite web |title=PubMed |url=https://www.nlm.nih.gov/bsd/pubmed.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201213224006/https://www.nlm.nih.gov/bsd/pubmed.html |archive-date=13 Disyembre 2020 |access-date=22 Pebrero 2019 |language=en}}</ref> Mula 1971 hanggang 1997, ang online na pagkuha sa MEDLINE ay isinasagawa sa pamamagitan ng [[kompyuter]] at linya ng [[telepono]], na karaniwang ginagamit sa mga institusyong pasilidad tulad ng mga [[aklatan]] sa [[unibersidad]].<ref name="pmid11185333">{{cite journal |vauthors=Lindberg DA |date=2000 |title=Internet access to the National Library of Medicine |url=http://www.acponline.org/clinical_information/journals_publications/ecp/sepoct00/nlm.pdf |url-status=dead |journal=Effective Clinical Practice |language=en |volume=3 |issue=5 |pages=256–60 |pmid=11185333 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131102194044/http://www.acponline.org/clinical_information/journals_publications/ecp/sepoct00/nlm.pdf |archive-date=2 Nobyembre 2013}}</ref> Noong Enero 1996, unang inilunsad ang PubMed, na sinumulan ang panahon para sa pribado, libre, at direktang paghahanap sa MEDLINE mula sa tahanan o opisina.<ref>{{cite web |date=2006-10-05 |title=PubMed Celebrates its 10th Anniversary |url=https://www.nlm.nih.gov/pubs/techbull/so06/so06_pm_10.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180423152104/https://www.nlm.nih.gov/pubs/techbull/so06/so06_pm_10.html |archive-date=23 Abril 2018 |access-date=2011-03-22 |website=Technical Bulletin |publisher=United States National Library of Medicine |language=en}}</ref> Noong Hunyo 1997, opisyal na ginawang libre para sa publiko ang paggamit ng sistemang PubMed.<ref name="pmid11185333" /> == Mga katangian == === Disenyo ng Websayt === Isang bagong [[User interface|interface]] ng PubMed ang inilunsad noong Oktubre 2009 na humikayat sa paggamit ng mga mabilisang paraan ng paghahanap na kahawig ng estilo ng [[Google]]; tinawag din itong mga ''telegram search''.<ref name="pmid10968827">{{cite journal |vauthors=Clarke J, Wentz R |date=Setyembre 2000 |title=Pragmatic approach is effective in evidence based health care |journal=BMJ |language=en |volume=321 |issue=7260 |pages=566–7 |doi=10.1136/bmj.321.7260.566/a |pmc=1118450 |pmid=10968827}}</ref> Sa karaniwan, ang mga resulta ay nakaayos ayon sa Pinakabago, subalit maaaring baguhin ito sa Pinakamainam na Tugma, Petsa ng Pagkakalathala, Unang May-akda, Huling May-akda, Dyornal, o Pamagat.<ref>{{cite journal |vauthors=Fatehi F, Gray LC, Wootton R |date=Enero 2014 |title=How to improve your PubMed/MEDLINE searches: 2. display settings, complex search queries and topic searching |journal=Journal of Telemedicine and Telecare |language=en |volume=20 |issue=1 |pages=44–55 |doi=10.1177/1357633X13517067 |pmid=24352897 |s2cid=43725062}}</ref> Ang disenyo ng [[websayt]] ng PubMed at ang ''domain'' nito ay isinapanahon noong Enero 2020 at naging paunang pili simula 15 Mayo 2020, kalakip ang mga bago at pinahusay na tampok.<ref>{{cite journal |vauthors=Fatehi F, Gray LC, Wootton R |date=Enero 2014 |title=How to improve your PubMed/MEDLINE searches: 2. display settings, complex search queries and topic searching |journal=Journal of Telemedicine and Telecare |language=en |volume=20 |issue=1 |pages=44–55 |doi=10.1177/1357633X13517067 |pmid=24352897 |s2cid=43725062}}</ref> Nagkaroon ng negatibong reaksiyon mula sa maraming mananaliksik na madalas gumamit ng nasabing websayt.<ref>{{cite news |last=Price |first=Michael |date=22 Mayo 2020 |title=They redesigned PubMed, a beloved website. It hasn't gone over well |work=Science |url=https://www.science.org/content/article/they-redesigned-pubmed-beloved-website-it-hasn-t-gone-over-well |url-status=live |access-date=30 Hunyo 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220521200855/https://www.science.org/content/article/they-redesigned-pubmed-beloved-website-it-hasn-t-gone-over-well |archive-date=21 Mayo 2022}}</ref> === Tagatukoy na PMID === Ang PMID (''PubMed Identifier'' o ''PubMed Unique Identifier'')<ref>{{Cite web |title=Search Field Descriptions and Tags |url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK3827/#pubmedhelp.Search_Field_Descrip |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130711005252/http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK3827/#pubmedhelp.Search_Field_Descrip |archive-date=11 Hulyo 2013 |access-date=15 Hulyo 2013 |publisher=National Center for Biotechnology Information |language=en}}</ref> ay isang natatanging bilang na [[buumbilang]] na nagsisimula sa 1 at itinalaga sa bawat tala sa PubMed. Ang PMID ay hindi katumbas ng PMCID (''PubMed Central Identifier''), na siyang tagatukoy para sa lahat ng gawaing inilathala sa PubMed Central na bukas sa publiko. Ang pagkakatalaga ng isang PMID o PMCID sa isang publikasyon ay hindi nagsasabi ng anuman tungkol sa uri o kalidad ng nilalaman. Ang mga PMID ay ibinibigay hindi lamang sa mga ''peer-reviewed'' (sinuri ng kapwa dalubhasa) na artikulo, kundi pati na rin sa mga liham sa patnugot, opinyong editoryal, kolum ng opinyon, at iba pang bahagi ng dyornal na piniling isama ng patnugot. Ang pagkakaroon ng isang tagatukoy ay hindi rin garantiya na ang artikulo ay hindi binawi dahil sa pandaraya, kakulangan sa proseso, o maling asal. Maging ang mga anunsyo ng pagwawasto sa mga orihinal na [[artikulo]] ay maaaring tumanggap ng sarili nilang PMID. Bawat bilang na ipinasok sa kahon ng paghahanap ng PubMed ay awtomatikong tinatrato bilang isang PMID. Kaya naman, anumang [[sanggunian]] sa PubMed ay maaaring matagpuan sa pamamagitan ng paggamit ng kaukulang PMID. == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Mga website]] [[Kategorya:Database]] 76mwo5r6wi52lzbk61hb1cbv4pxrjvc 0 335015 2168043 2025-07-09T14:07:50Z Jojit fb 38 Ikinakarga sa [[PubMed#Tagatukoy na PMID]] 2168043 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[PubMed#Tagatukoy na PMID]] 2w4zuql4t35wyynku1grupt3ik6ry12 0 335016 2168044 2025-07-09T14:08:39Z Jojit fb 38 Ikinakarga sa [[PubMed#Tagatukoy na PMID]] 2168044 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[PubMed#Tagatukoy na PMID]] 2w4zuql4t35wyynku1grupt3ik6ry12 14 335017 2168053 2025-07-09T14:30:49Z Jojit fb 38 Bagong pahina: {{hiddencat}} 2168053 wikitext text/x-wiki {{hiddencat}} mdqcre2adnm3tk2f0vjo85c3plgs38y 0 335018 2168054 2025-07-09T14:37:25Z Jojit fb 38 Ikinakarga sa [[PubMed#Tagatukoy na PMID]] 2168054 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[PubMed#Tagatukoy na PMID]] 2w4zuql4t35wyynku1grupt3ik6ry12 0 335019 2168056 2025-07-09T14:58:25Z LknFenix 125962 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1297183870|Stonehenge]]" 2168056 wikitext text/x-wiki {{Infobox ancient site|name=Stonehenge|image=Talaksan:Stonehenge2007 07 30.jpg|alt=|caption=Stonehenge noong Hulyo 2007|map_type=|map_size=|relief=|map_caption=|coordinates={{coord|51|10|44|N|1|49|34|W|type:landmark_region:GB-WIL|display=inline,title}}|region=Kapatagang Salisbury|type=Bantayog|part_of=|length=|width=|area=<!--|altitude_m = 101-->|height=Ang bawat nakatayong bato ay may taas na {{cvt|13|ft}}|builder=|material=Sarsen, Bluestone|built=[[Panahong Neolitiko]] at [[Panahong Bronse|Bronse]]|abandoned=|epochs=|cultures=|dependency_of=|occupants=|event=|excavations=Marami|archaeologists=|condition=|ownership=The Crown|management=English Heritage|public_access=|website={{URL|https://www.english-heritage.org.uk/stonehenge}}|designation1=WHS|designation1_date=1986 <small>(ika-10 sesyon)</small>|designation1_number=[https://whc.unesco.org/en/list/373 373]|designation1_criteria=i, ii, iii|designation1_type=Kultural|designation1_partof=Stonehenge, Avebury at Mga Kaugnay na Pook|designation1_free1name=Region|designation1_free1value=Europa at Hilagang Amerika|designation2=Scheduled monument|designation2_offname=''Stonehenge, the Avenue, and three barrows adjacent to the Avenue forming part of a round barrow cemetery on Countess Farm''<ref name="NHE">{{National Heritage List for England|num=1010140|desc=Stonehenge, the Avenue, and three barrows adjacent to the Avenue forming part of a round barrow cemetery on Countess Farm |access-date=13 Dis 2023}}</ref>|designation2_date={{Start date and age|1882|08|18|df=yes}}|designation2_number=1010140<ref name="NHE"/>|notes=|location=<!--malapit sa [[West Amesbury]], -->Wiltshire, Inglatera}} Ang '''Stonehenge''' ay isang [[Prehistorya|prehistorikong]] [[Megalito|estrukturang megalitiko]] sa Kapatagang Salisbury sa Wiltshire, Inglatera, {{Convert|2|mi}} sa kanluran ng Amesbury. Binubuo ito ng panlabas na singsing ng [[Nakatayong bato|mga nakatayong batong]] sarsen, bawat isa ay may taas na humigit-kumulang {{Convert|13|ft}}, lapad na {{Convert|7|ft}}, at bigat na tinatayang 25 tonelada. Nakapatong sa mga ito ang magkakabit na pahalang batong lintel, na ikinabit sa pamamagitan ng mga hugpungang mortise at tenon, isang tampok na natatangi sa mga monumentong kapanahon nito.<ref>{{Cite web |last=Anon |title=Stonehenge : Wiltshire England What is it? |url=http://www.bradshawfoundation.com/stonehenge/what_is_it.php |archive-url=https://web.archive.org/web/20090530224959/http://www.bradshawfoundation.com/stonehenge/what_is_it.php |archive-date=30 May 2009 |access-date=6 November 2009 |website=Megalithic Europe |publisher=The Bradshaw Foundation}}</ref><ref>{{Cite web |last=Alexander |first=Caroline |title=If the Stones Could Speak: Searching for the Meaning of Stonehenge |url=http://ngm.nationalgeographic.com/2008/06/stonehenge/alexander-text |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090928062520/http://ngm.nationalgeographic.com/2008/06/stonehenge/alexander-text |archive-date=28 September 2009 |access-date=6 November 2009 |website=National Geographic Magazine |publisher=National Geographic Society}}</ref> [[Kategorya:Mga pahinang nagpapakita ng mga paglalarawan sa wikidata bilang fallback sa pamamagitan ng Module:Annotated link]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] 50exp5vgb9qy0s7gcf6xujpo57rm721 2168057 2168056 2025-07-09T14:59:55Z LknFenix 125962 added [[Category:Bantayog]] using [[WP:HC|HotCat]] 2168057 wikitext text/x-wiki {{Infobox ancient site|name=Stonehenge|image=Talaksan:Stonehenge2007 07 30.jpg|alt=|caption=Stonehenge noong Hulyo 2007|map_type=|map_size=|relief=|map_caption=|coordinates={{coord|51|10|44|N|1|49|34|W|type:landmark_region:GB-WIL|display=inline,title}}|region=Kapatagang Salisbury|type=Bantayog|part_of=|length=|width=|area=<!--|altitude_m = 101-->|height=Ang bawat nakatayong bato ay may taas na {{cvt|13|ft}}|builder=|material=Sarsen, Bluestone|built=[[Panahong Neolitiko]] at [[Panahong Bronse|Bronse]]|abandoned=|epochs=|cultures=|dependency_of=|occupants=|event=|excavations=Marami|archaeologists=|condition=|ownership=The Crown|management=English Heritage|public_access=|website={{URL|https://www.english-heritage.org.uk/stonehenge}}|designation1=WHS|designation1_date=1986 <small>(ika-10 sesyon)</small>|designation1_number=[https://whc.unesco.org/en/list/373 373]|designation1_criteria=i, ii, iii|designation1_type=Kultural|designation1_partof=Stonehenge, Avebury at Mga Kaugnay na Pook|designation1_free1name=Region|designation1_free1value=Europa at Hilagang Amerika|designation2=Scheduled monument|designation2_offname=''Stonehenge, the Avenue, and three barrows adjacent to the Avenue forming part of a round barrow cemetery on Countess Farm''<ref name="NHE">{{National Heritage List for England|num=1010140|desc=Stonehenge, the Avenue, and three barrows adjacent to the Avenue forming part of a round barrow cemetery on Countess Farm |access-date=13 Dis 2023}}</ref>|designation2_date={{Start date and age|1882|08|18|df=yes}}|designation2_number=1010140<ref name="NHE"/>|notes=|location=<!--malapit sa [[West Amesbury]], -->Wiltshire, Inglatera}} Ang '''Stonehenge''' ay isang [[Prehistorya|prehistorikong]] [[Megalito|estrukturang megalitiko]] sa Kapatagang Salisbury sa Wiltshire, Inglatera, {{Convert|2|mi}} sa kanluran ng Amesbury. Binubuo ito ng panlabas na singsing ng [[Nakatayong bato|mga nakatayong batong]] sarsen, bawat isa ay may taas na humigit-kumulang {{Convert|13|ft}}, lapad na {{Convert|7|ft}}, at bigat na tinatayang 25 tonelada. Nakapatong sa mga ito ang magkakabit na pahalang batong lintel, na ikinabit sa pamamagitan ng mga hugpungang mortise at tenon, isang tampok na natatangi sa mga monumentong kapanahon nito.<ref>{{Cite web |last=Anon |title=Stonehenge : Wiltshire England What is it? |url=http://www.bradshawfoundation.com/stonehenge/what_is_it.php |archive-url=https://web.archive.org/web/20090530224959/http://www.bradshawfoundation.com/stonehenge/what_is_it.php |archive-date=30 May 2009 |access-date=6 November 2009 |website=Megalithic Europe |publisher=The Bradshaw Foundation}}</ref><ref>{{Cite web |last=Alexander |first=Caroline |title=If the Stones Could Speak: Searching for the Meaning of Stonehenge |url=http://ngm.nationalgeographic.com/2008/06/stonehenge/alexander-text |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090928062520/http://ngm.nationalgeographic.com/2008/06/stonehenge/alexander-text |archive-date=28 September 2009 |access-date=6 November 2009 |website=National Geographic Magazine |publisher=National Geographic Society}}</ref> [[Kategorya:Mga pahinang nagpapakita ng mga paglalarawan sa wikidata bilang fallback sa pamamagitan ng Module:Annotated link]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] [[Kategorya:Bantayog]] bw6klpom8sg0udpq9xesvnf2qxmvkxa 2168058 2168057 2025-07-09T15:00:10Z LknFenix 125962 added [[Category:Inglatera]] using [[WP:HC|HotCat]] 2168058 wikitext text/x-wiki {{Infobox ancient site|name=Stonehenge|image=Talaksan:Stonehenge2007 07 30.jpg|alt=|caption=Stonehenge noong Hulyo 2007|map_type=|map_size=|relief=|map_caption=|coordinates={{coord|51|10|44|N|1|49|34|W|type:landmark_region:GB-WIL|display=inline,title}}|region=Kapatagang Salisbury|type=Bantayog|part_of=|length=|width=|area=<!--|altitude_m = 101-->|height=Ang bawat nakatayong bato ay may taas na {{cvt|13|ft}}|builder=|material=Sarsen, Bluestone|built=[[Panahong Neolitiko]] at [[Panahong Bronse|Bronse]]|abandoned=|epochs=|cultures=|dependency_of=|occupants=|event=|excavations=Marami|archaeologists=|condition=|ownership=The Crown|management=English Heritage|public_access=|website={{URL|https://www.english-heritage.org.uk/stonehenge}}|designation1=WHS|designation1_date=1986 <small>(ika-10 sesyon)</small>|designation1_number=[https://whc.unesco.org/en/list/373 373]|designation1_criteria=i, ii, iii|designation1_type=Kultural|designation1_partof=Stonehenge, Avebury at Mga Kaugnay na Pook|designation1_free1name=Region|designation1_free1value=Europa at Hilagang Amerika|designation2=Scheduled monument|designation2_offname=''Stonehenge, the Avenue, and three barrows adjacent to the Avenue forming part of a round barrow cemetery on Countess Farm''<ref name="NHE">{{National Heritage List for England|num=1010140|desc=Stonehenge, the Avenue, and three barrows adjacent to the Avenue forming part of a round barrow cemetery on Countess Farm |access-date=13 Dis 2023}}</ref>|designation2_date={{Start date and age|1882|08|18|df=yes}}|designation2_number=1010140<ref name="NHE"/>|notes=|location=<!--malapit sa [[West Amesbury]], -->Wiltshire, Inglatera}} Ang '''Stonehenge''' ay isang [[Prehistorya|prehistorikong]] [[Megalito|estrukturang megalitiko]] sa Kapatagang Salisbury sa Wiltshire, Inglatera, {{Convert|2|mi}} sa kanluran ng Amesbury. Binubuo ito ng panlabas na singsing ng [[Nakatayong bato|mga nakatayong batong]] sarsen, bawat isa ay may taas na humigit-kumulang {{Convert|13|ft}}, lapad na {{Convert|7|ft}}, at bigat na tinatayang 25 tonelada. Nakapatong sa mga ito ang magkakabit na pahalang batong lintel, na ikinabit sa pamamagitan ng mga hugpungang mortise at tenon, isang tampok na natatangi sa mga monumentong kapanahon nito.<ref>{{Cite web |last=Anon |title=Stonehenge : Wiltshire England What is it? |url=http://www.bradshawfoundation.com/stonehenge/what_is_it.php |archive-url=https://web.archive.org/web/20090530224959/http://www.bradshawfoundation.com/stonehenge/what_is_it.php |archive-date=30 May 2009 |access-date=6 November 2009 |website=Megalithic Europe |publisher=The Bradshaw Foundation}}</ref><ref>{{Cite web |last=Alexander |first=Caroline |title=If the Stones Could Speak: Searching for the Meaning of Stonehenge |url=http://ngm.nationalgeographic.com/2008/06/stonehenge/alexander-text |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090928062520/http://ngm.nationalgeographic.com/2008/06/stonehenge/alexander-text |archive-date=28 September 2009 |access-date=6 November 2009 |website=National Geographic Magazine |publisher=National Geographic Society}}</ref> [[Kategorya:Mga pahinang nagpapakita ng mga paglalarawan sa wikidata bilang fallback sa pamamagitan ng Module:Annotated link]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] [[Kategorya:Bantayog]] [[Kategorya:Inglatera]] iu70jesh4bwtel40zpi01xzq01zupyc 2168067 2168058 2025-07-09T15:35:50Z LknFenix 125962 Pag-aayos sa sanggunian 2168067 wikitext text/x-wiki {{Infobox ancient site|name=Stonehenge|image=Talaksan:Stonehenge2007 07 30.jpg|alt=|caption=Stonehenge noong Hulyo 2007|map_type=|map_size=|relief=|map_caption=|coordinates={{coord|51|10|44|N|1|49|34|W|type:landmark_region:GB-WIL|display=inline,title}}|region=Kapatagang Salisbury|type=Bantayog|part_of=|length=|width=|area=<!--|altitude_m = 101-->|height=Ang bawat nakatayong bato ay may taas na {{cvt|13|ft}}|builder=|material=Sarsen, Bluestone|built=[[Panahong Neolitiko]] at [[Panahong Bronse|Bronse]]|abandoned=|epochs=|cultures=|dependency_of=|occupants=|event=|excavations=Marami|archaeologists=|condition=|ownership=The Crown|management=English Heritage|public_access=|website={{URL|https://www.english-heritage.org.uk/stonehenge}}|designation1=WHS|designation1_date=1986 <small>(ika-10 sesyon)</small>|designation1_number=[https://whc.unesco.org/en/list/373 373]|designation1_criteria=i, ii, iii|designation1_type=Kultural|designation1_partof=Stonehenge, Avebury at Mga Kaugnay na Pook|designation1_free1name=Region|designation1_free1value=Europa at Hilagang Amerika|designation2=Scheduled monument|designation2_offname=''Stonehenge, the Avenue, and three barrows adjacent to the Avenue forming part of a round barrow cemetery on Countess Farm''<ref name="NHE">{{National Heritage List for England|num=1010140|desc=Stonehenge, the Avenue, and three barrows adjacent to the Avenue forming part of a round barrow cemetery on Countess Farm |access-date=13 Dis 2023}}</ref>|designation2_date={{Start date and age|1882|08|18|df=yes}}|designation2_number=1010140<ref name="NHE"/>|notes=|location=<!--malapit sa [[West Amesbury]], -->Wiltshire, Inglatera}} Ang '''Stonehenge''' ay isang [[Prehistorya|prehistorikong]] [[Megalito|estrukturang megalitiko]] sa Kapatagang Salisbury sa Wiltshire, Inglatera, {{Convert|2|mi}} sa kanluran ng Amesbury. Binubuo ito ng panlabas na singsing ng [[Nakatayong bato|mga nakatayong batong]] sarsen, bawat isa ay may taas na humigit-kumulang {{Convert|13|ft}}, lapad na {{Convert|7|ft}}, at bigat na tinatayang 25 tonelada. Nakapatong sa mga ito ang magkakabit na pahalang batong lintel, na ikinabit sa pamamagitan ng mga hugpungang mortise at tenon, isang tampok na natatangi sa mga monumentong kapanahon nito.<ref>{{Cite web |last=Anon |title=Stonehenge : Wiltshire England What is it? |trans-title=Stonehenge : Wiltshire Inglatera Ano ito? |url=http://www.bradshawfoundation.com/stonehenge/what_is_it.php |archive-url=https://web.archive.org/web/20090530224959/http://www.bradshawfoundation.com/stonehenge/what_is_it.php |archive-date=30 Mayo 2009 |access-date=6 Nobyembre 2009 |website=Megalithic Europe |publisher=The Bradshaw Foundation |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Alexander |first=Caroline |title=If the Stones Could Speak: Searching for the Meaning of Stonehenge |trans-title=Kung Makakapagsalita ang mga Bato: Paghahanap sa Kahulugan ng Stonehenge |url=http://ngm.nationalgeographic.com/2008/06/stonehenge/alexander-text |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090928062520/http://ngm.nationalgeographic.com/2008/06/stonehenge/alexander-text |archive-date=28 Setyembre 2009 |access-date=6 Nobyembre 2009 |website=National Geographic Magazine |publisher=National Geographic Society |language=en}}</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist|25em}} [[Kategorya:Mga pahinang nagpapakita ng mga paglalarawan sa wikidata bilang fallback sa pamamagitan ng Module:Annotated link]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] [[Kategorya:Bantayog]] [[Kategorya:Inglatera]] rfuijwwp1ldyc16qz4myxkrmjfgtg02 2168069 2168067 2025-07-09T15:54:48Z LknFenix 125962 + Panimula 2168069 wikitext text/x-wiki {{Infobox ancient site|name=Stonehenge|image=Talaksan:Stonehenge2007 07 30.jpg|alt=|caption=Stonehenge noong Hulyo 2007|map_type=|map_size=|relief=|map_caption=|coordinates={{coord|51|10|44|N|1|49|34|W|type:landmark_region:GB-WIL|display=inline,title}}|region=Kapatagang Salisbury|type=Bantayog|part_of=|length=|width=|area=<!--|altitude_m = 101-->|height=Ang bawat nakatayong bato ay may taas na {{cvt|13|ft}}|builder=|material=Sarsen, Bluestone|built=[[Panahong Neolitiko]] at [[Panahong Bronse|Bronse]]|abandoned=|epochs=|cultures=|dependency_of=|occupants=|event=|excavations=Marami|archaeologists=|condition=|ownership=The Crown|management=English Heritage|public_access=|website={{URL|https://www.english-heritage.org.uk/stonehenge}}|designation1=WHS|designation1_date=1986 <small>(ika-10 sesyon)</small>|designation1_number=[https://whc.unesco.org/en/list/373 373]|designation1_criteria=i, ii, iii|designation1_type=Kultural|designation1_partof=Stonehenge, Avebury at Mga Kaugnay na Pook|designation1_free1name=Region|designation1_free1value=Europa at Hilagang Amerika|designation2=Scheduled monument|designation2_offname=''Stonehenge, the Avenue, and three barrows adjacent to the Avenue forming part of a round barrow cemetery on Countess Farm''<ref name="NHE">{{National Heritage List for England|num=1010140|desc=Stonehenge, the Avenue, and three barrows adjacent to the Avenue forming part of a round barrow cemetery on Countess Farm |access-date=13 Dis 2023}}</ref>|designation2_date={{Start date and age|1882|08|18|df=yes}}|designation2_number=1010140<ref name="NHE"/>|notes=|location=<!--malapit sa [[West Amesbury]], -->Wiltshire, Inglatera}} Ang '''Stonehenge''' ay isang [[Prehistorya|prehistorikong]] [[Megalito|estrukturang megalitiko]] sa Kapatagang Salisbury sa Wiltshire, Inglatera, {{Convert|2|mi}} sa kanluran ng Amesbury. Binubuo ito ng panlabas na singsing ng [[Nakatayong bato|mga nakatayong batong]] sarsen, bawat isa ay may taas na humigit-kumulang {{Convert|13|ft}}, lapad na {{Convert|7|ft}}, at bigat na tinatayang 25 tonelada. Nakapatong sa mga ito ang magkakabit na pahalang batong lintel, na ikinabit sa pamamagitan ng mga hugpungang mortise at tenon, isang tampok na natatangi sa mga monumentong kapanahon nito.<ref>{{Cite web |last=Anon |title=Stonehenge : Wiltshire England What is it? |trans-title=Stonehenge : Wiltshire Inglatera Ano ito? |url=http://www.bradshawfoundation.com/stonehenge/what_is_it.php |archive-url=https://web.archive.org/web/20090530224959/http://www.bradshawfoundation.com/stonehenge/what_is_it.php |archive-date=30 Mayo 2009 |access-date=6 Nobyembre 2009 |website=Megalithic Europe |publisher=The Bradshaw Foundation |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Alexander |first=Caroline |title=If the Stones Could Speak: Searching for the Meaning of Stonehenge |trans-title=Kung Makakapagsalita ang mga Bato: Paghahanap sa Kahulugan ng Stonehenge |url=http://ngm.nationalgeographic.com/2008/06/stonehenge/alexander-text |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090928062520/http://ngm.nationalgeographic.com/2008/06/stonehenge/alexander-text |archive-date=28 Setyembre 2009 |access-date=6 Nobyembre 2009 |website=National Geographic Magazine |publisher=National Geographic Society |language=en}}</ref> Sa loob nito ay may isang singsing ng mga mas maliliit na batong ''bluestone''. Sa loob pa nito ay mga malalayang nakatayong triliton, dalawang mas matabang patayong sarsen na pinagdugtong ng isang lintel. Ang buong monumento, na ngayo’y guho na, ay nakahanay sa pagsikat ng araw tuwing solstisyong tag-init at sa paglubog ng araw tuwing solstisyong taglamig. Ang mga bato ay nakalagay sa loob ng mga gawang-lupang istraktura sa gitna ng pinakamakapal na kompleks ng mga monumento mula sa Panahong Neolitiko at Panahong Bronse sa Inglatera, kabilang ang ilang daang ''tumuli'' (mga punso ng libingan).<ref>{{cite journal |author=Young |first1=Christopher |last2=Chadburn |first2=Amanda |last3=Bedu |first3=Isabelle |date=January 2009 |title=Stonehenge World Heritage Site Management Plan 2009 |trans-title=Plano noong 2009 ng Pamamahala ng Pandaigdigang Pamanang Pook na Stonehenge |url=http://www.stonehengeandaveburywhs.org/assets/Full-MP-2009-low-res-pdf.pdf |journal=UNESCO |language=en |pages=20–22}}</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist|25em}} [[Kategorya:Mga pahinang nagpapakita ng mga paglalarawan sa wikidata bilang fallback sa pamamagitan ng Module:Annotated link]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] [[Kategorya:Bantayog]] [[Kategorya:Inglatera]] l4eyvd4ow6un9q0wye2cywjin7u9ehn 1 335020 2168059 2025-07-09T15:01:03Z LknFenix 125962 + isinalinwikang pahina 2168059 wikitext text/x-wiki {{Isinalinwikang pahina|en|Stonehenge}} 1js6a3g8pxko3uot1yb5h4f5u01tcl6 0 335021 2168070 2025-07-09T15:56:35Z LknFenix 125962 Ikinakarga sa [[Stonehenge]] 2168070 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Stonehenge]] k65e9ny1xis53qvl62s9njazy1j2bcs 1 335022 2168071 2025-07-09T16:13:21Z 2001:FD8:BA2A:A400:19D1:1D4B:CA2D:2162 /* Tali */ bagong seksiyon 2168071 wikitext text/x-wiki == Tali == bulaklak [[Natatangi:Mga ambag/2001:FD8:BA2A:A400:19D1:1D4B:CA2D:2162|2001:FD8:BA2A:A400:19D1:1D4B:CA2D:2162]] 16:13, 9 Hulyo 2025 (UTC) kpzgy77ldoi97r89y1h5ojdix61fwb4 2168072 2168071 2025-07-09T16:14:46Z 2001:FD8:BA2A:A400:19D1:1D4B:CA2D:2162 /* Tali */ bagong seksiyon 2168072 wikitext text/x-wiki == Tali == bulaklak [[Natatangi:Mga ambag/2001:FD8:BA2A:A400:19D1:1D4B:CA2D:2162|2001:FD8:BA2A:A400:19D1:1D4B:CA2D:2162]] 16:13, 9 Hulyo 2025 (UTC) == Tali == bulaklak [[Natatangi:Mga ambag/2001:FD8:BA2A:A400:19D1:1D4B:CA2D:2162|2001:FD8:BA2A:A400:19D1:1D4B:CA2D:2162]] 16:14, 9 Hulyo 2025 (UTC) g43x8rpesgzgd7j2ou59g5vlaboej7r 0 335023 2168075 2025-07-09T17:09:09Z Allyriana000 119761 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1299381189|Miss World 2026]]" 2168075 wikitext text/x-wiki {{Infobox beauty pageant|name=Miss World 2026|image=|caption=|venue=|date=2026|broadcaster=|presenters=|entrants=|placements=|debuts=|withdrawals=|returns={{hlist|Kapuluang Cook|Kosta Rika|Kosobo|Noruwega}}|before=[[Miss World 2025|2025]]|next=}} Ang '''Miss World 2026''' ang magiging ika-73 edisyon ng [[Miss World]] pageant. Kokoronahan ni [[Suchata Chuangsri]] ng Taylandiya ang kaniyang kahalili sa pagtatapos ng kompetisyon. == Mga kandidata == Ang mga sumusunod ay mga kumpirmadong kalahok: {| class="sortable wikitable" !Bansa/Teritoryo !Kandidata !Edad{{efn|Mga edad sa panahon ng kompetisyon|group=A}} !Bayan |- |{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]] |{{sortname|Fatima|Koné|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last= |first= |date=29 Hunyo 2025 |title=Beauté: Koné Fatima élue Miss Côte d’Ivoire 2025 |trans-title=Beauty: Koné Fatima elected Miss Côte d’Ivoire 2025 |url=https://www.linfodrome.com/culture/110869-beaute-kone-fatima-elue-miss-cote-d-ivoire-2025 |access-date=29 Hunyo 2025 |website=Linfodrome |language=fr}}</ref> |23 |Azaguié |- |{{flagicon|BIZ}} [[Belize|Belis]] |{{sortname|Faith|Edgar|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Keme-Palacio |first=Benita |date=17 Hunyo 2025 |title=Faith Edgar Crowned Miss World Belize 2025 |url=https://www.greaterbelize.com/faith-edgar-crowned-miss-world-belize-2025/ |access-date=9 Hulyo 2025 |website=Greater Belize Media |language=en-US}}</ref> |24 |San Pedro |- |{{flagicon|BOT}} [[Botswana]] |{{sortname|Ruth|Thomas|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Kgamanyane |first=Nnasaretha |date=25 March 2025 |title=Thomas prophecy on winning Miss Botswana comes to pass |url=https://www.mmegi.bw/lifestyle/thomas-prophecy-on-winning-miss-botswana-comes-to-pass/news |access-date=9 May 2025 |website=Mmegi Online |language=en}}</ref> |24 |Masunga |- |{{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]] |{{sortname|Vanessa|Kraljevic|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Ruiz |first=Melvy |date=28 Hunyo 2025 |title=La cruceña Vanessa Kraljevic es la nueva Miss Bolivia Mundo 2025 |trans-title=Vanessa Kraljevic from Santa Cruz is the new Miss Bolivia World 2025 |url=https://eju.tv/2025/06/la-crucena-vanessa-kraljevic-es-la-nueva-miss-bolivia-mundo-2025/ |access-date=10 Hulyo 2025 |website=Eju.tv |language=es}}</ref> |23 |[[Santa Cruz de la Sierra]] |- |{{flagicon|SLO}} [[Eslobenya]] |{{sortname|Amadea|Zupan|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=13 Enero 2025 |title=Nova Miss Slovenije je postala Amadea Zupan iz Sežane |trans-title=Amadea Zupan from Sežana became the new Miss Slovenia |url=https://svet24.si/novice/kultura/miss-slovenije-2025-zmagovalka-1393630 |access-date=10 Hulyo 2025 |website=Novice Svet24 |language=sl}}</ref> |26 |Sežana |- |{{flagicon|WAL}} [[Wales|Gales]] |{{sortname|Helena|Hawke|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Owens |first=David |date=5 Mayo 2025 |title=Student nurse is crowned Miss Wales 2025 |url=https://nation.cymru/culture/student-nurse-is-crowned-miss-wales-2025/ |access-date=10 Hulyo 2025 |website=Nation Cymru |language=en-GB}}</ref> |20 |[[:en:Caerleon|Caerleon]] |- |{{flagicon|GUA}} [[Guatemala|Guwatemala]] |{{sortname|Jennifer Andrea|Ortíz|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Guzmán |first=María Alejandra |date=1 Hunyo 2025 |title=Miss Guatemala Contest 2025: ¿Quiénes son las seis ganadoras que representarán a Guatemala en certámenes internacionales? |trans-title=Miss Guatemala Contest 2025: Who are the six winners who will represent Guatemala in international pageants? |url=https://www.prensalibre.com/vida/escenario/miss-guatemala-contest-2025-quienes-son-las-seis-ganadoras-que-representaran-a-guatemala-en-certamenes-internacionales/ |access-date=10 Hulyo 2025 |website=Prensa Libre |language=es-GT}}</ref> |20 |Chiquimula |- |{{flagicon|NIR}} [[Hilagang Irlanda]] |{{sortname|Carly|Wilson|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=McLaughlin |first=Sophie |date=3 Hunyo 2025 |title=Carly Wilson crowned as Miss Northern Ireland 2025 |url=https://www.belfastlive.co.uk/whats-on/be/gallery/miss-northern-ireland-2025-named-31771078 |access-date=10 Hulyo 2025 |website=Belfast Live |language=en}}</ref> |24 |Rathfriland |- |{{flagicon|IND}} [[Indiya]] |{{sortname|Nikita|Porwal|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Jose |first=Jinta |date=4 Setyembre 2024 |title=Who is Femina Miss India Madhya Pradesh 2024, Nikita Porwal? Learn now! |url=https://www.femina.in/beauty-pageants/miss-india/who-is-femina-miss-india-madhya-pradesh-2024-nikita-porwal-learn-now/articleshow/113066234.cms |access-date=10 Hulyo 2025 |website=Femina |language=en}}</ref> |24 |Ujjain |- |{{flagicon|INA}} [[Indonesia|Indonesya]] |{{sortname|Audrey Bianca|Callista|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Sukardi |first=Muhammad |date=9 Hulyo 2025 |title=Profil Audrey Bianca, Pemenang Miss Indonesia 2025 |trans-title=Profile of Audrey Bianca, Winner of Miss Indonesia 2025 |url=https://www.inews.id/lifestyle/seleb/profil-audrey-bianca-pemenang-miss-indonesia-2025 |access-date=10 Hulyo 2025 |website=iNews |language=id}}</ref> |22 |[[Jakarta]] |- |{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]] |{{sortname|Caoimhe|Kenny|nolink=1}}<ref>{{Cite news |last=Barr |first=Caoimhinn |date=16 Hunyo 2025 |title=Former Inishowen schoolgirl crowned Miss Ireland 2025 |language=en |website=Donegal Live |url=https://www.donegallive.ie/news/home/1826756/former-inishowen-schoolgirl-crowned-miss-ireland-2025.html |url-status=live |access-date=10 Hulyo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250616160846/https://www.donegallive.ie/news/home/1826756/former-inishowen-schoolgirl-crowned-miss-ireland-2025.html |archive-date=16 Hunyo 2025}}</ref> |25 |[[Dublin]] |- |{{flagicon|ITA}} [[Italya]] |{{sortname|Lucrezia|Mangilli|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=18 Hunyo 2024 |title=Chi è Lucrezia Mangilli, la nuova Miss Mondo Italia 2024 |trans-title=Who is Lucrezia Mangilli, the new Miss World Italy 2024 |url=https://www.ilgiornale.it/news/personaggi/chi-lucrezia-mangilli-nuova-miss-mondo-italia-2024-2335831.html |access-date=10 Hulyo 2025 |website=Il Giornale |language=it}}</ref> |26 |[[Udine]] |- |{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]] |{{sortname|Angelina|Fan|nolink=1}} | | |- |{{flagicon|KAZ}} [[Kasakistan]] |{{sortname|Bagim|Baltabaeva|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=5 Disyembre 2024 |title="Қазақстан аруы - 2024" байқауының жеңімпазы анықталды (фото) |trans-title=The winner of the "Miss Kazakhstan - 2024" contest has been announced |url=https://kaz.nur.kz/lady/2196852-qazaqstan-aruy-2024-baiqauynyng-zhengimpazy-anyqtaldy/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241207013424/https://kaz.nur.kz/lady/2196852-qazaqstan-aruy-2024-baiqauynyng-zhengimpazy-anyqtaldy/ |archive-date=7 Disyembre 2024 |access-date=14 Pebrero 2025 |website=Nur.kz |language=kk}}</ref> |23 |Oskemen |- |{{flagdeco|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]] |{{sortname|Marigona|Musshabani|nolink=1}} |22 |Gjakova |- |{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]] |{{sortname|Andrea|Romero|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Morales |first=Carolina |date=6 Agosto 2024 |title=Quién es Andrea Romero, la nueva Miss Mundo Colombia 2024: tiene una anécdota con Iván Duque |trans-title=Who is Andrea Romero, the new Miss World Colombia 2024? She has an anecdote with Iván Duque |url=https://colombia.as.com/actualidad/quien-es-andrea-romero-la-nueva-miss-mundo-colombia-2024-tiene-una-anecdota-con-ivan-duque-n/ |access-date=10 Hulyo 2025 |website=Diario AS |language=es-co}}</ref> |19 |[[Atlántico (Colombia)|Atlántico]] |- |{{flagdeco|MYS}} [[Malaysia]] |{{sortname|Taanusiya|Chetty|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Sokial |first=Sandra |date=4 Disyembre 2024 |title=Taanusiya Chetty wins Miss World Malaysia 2024 |url=https://www.thestar.com.my/news/nation/2024/12/04/taanusiya-chetty-wins-miss-world-malaysia-2024#goog_rewarded |access-date=10 Hulyo 2025 |website=The Star |language=en}}</ref> |24 |[[Kuala Lumpur]] |- |{{flagdeco|MLT}} [[Malta]] |{{sortname|Nicole|Spiteri|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=4 Hulyo 2024 |title=Nicole Spiteri wins Miss World Malta contest |url=https://tvmnews.mt/en/news/nicole-spiteri-wins-miss-world-malta-contest/ |access-date=10 Hulyo 2025 |website=TVM News |language=en-GB}}</ref> |23 |[[:en:Marsa,_Malta|Marsa]] |- |{{NPL}} |{{sortname|Ashma|Kumari Khatri Chhetri|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Dhakal |first=Rishika |date=3 Agosto 2024 |title=Ashma Kumari KC crowned Miss Nepal 2024 |url=https://kathmandupost.com/national/2024/08/03/ashma-kumari-crowned-miss-nepal-2024 |access-date=10 Hulyo 2025 |website=Kathmandu Post |language=en}}</ref> |26 |[[Katmandu]] |- |{{flagicon|POL}} [[Polonya]] |{{sortname|Maja|Todd|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=22 Hunyo 2025 |title=Maja Todd została Miss Polonia 2025! Co wiemy o laureatce? |trans-title=Maja Todd is Miss Polonia 2025! What do we know about the winner? |url=https://wloclawek.naszemiasto.pl/maja-todd-zostala-miss-polonia-2025-co-wiemy-o-laureatce/ar/c6p2-27711799 |access-date=10 Hulyo 2025 |website=Włocławek Nasze Miasto |language=pl-PL}}</ref> |21 |Katowice |- |{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]] |{{sortname|Linda|Górecká|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Soukup |first=Jaroslav |date=3 Mayo 2025 |title=Vítězkou Miss Czech Republic se stala Linda Górecká |trans-title=Linda Górecká was crowned Miss Czech Republic |url=https://www.novinky.cz/clanek/koktejl-vitezkou-miss-czech-republic-2025-se-stala-linda-gorecka-40519702 |access-date=10 Hulyo 2025 |website=Novinky |language=cs}}</ref> |22 |[[Praga]] |- |{{flagicon|CHN}} [[Tsina]] |{{sortname|Rongfei|Gan|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last= |date=30 Disyembre 2024 |title=第73届世界小姐中国区总冠军诞生 中国地质大学研究生：网友称美的有气质！ |trans-title=The champion of the 73rd Miss World China was born. A graduate student from China University of Geosciences: Netizens said she is beautiful and has great temperament! |url=https://finance.sina.com.cn/tech/roll/2024-12-30/doc-ineceyfc1498477.shtml |access-date=10 Hulyo 2025 |website=Sina}}</ref> |23 |[[Zibo]] |- |{{flagicon|HUN}} [[Unggriya|Unggarya]] |{{sortname|Janka|Végvári|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=22 Hunyo 2025 |title=Végvári Janka lett a Miss World Hungary győztese |trans-title=Here is the beautiful winner! Janka Végvári became the winner of Miss World Hungary |url=https://www.blikk.hu/galeria/miss-world-hungary-gyoztes/w2pggc7 |access-date=10 Hulyo 2025 |website=Blikk |language=hu}}</ref> |18 |Mosonmagyaróvár |} == Mga paparating na pambansang pageant == {| class="sortable wikitable" style="font-size:95%" !Bansa/Teritoryo ! Petsa |- |{{flagicon|CAM}} [[Kambodya]] | Agosto 2025 |- |{{flagicon|Cook Islands}} [[Kapuluang Cook]] | 6 Setyembre 2025<ref>{{Cite web |last=Lacanivalu |first=Losirene |date=29 Mayo 2025 |title=Miss Cook Islands 2025 set for Sept |url=https://www.cookislandsnews.com/internal/national/local/miss-cook-islands-2025-set-for-sept/ |access-date=10 Hulyo 2025 |website=Cook Islands News |language=en}}</ref> |} == Mga tala == {{Notelist}} == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Miss World]] kbmyzddp4tlfw14kpo4yxne08i1q1up 2168076 2168075 2025-07-09T17:13:44Z Allyriana000 119761 2168076 wikitext text/x-wiki {{Infobox beauty pageant|name=Miss World 2026|image=|caption=|venue=|date=2026|broadcaster=|presenters=|entrants=|placements=|debuts=|withdrawals=|returns={{hlist|Kapuluang Cook|Kosta Rika|Kosobo|Noruwega}}|before=[[Miss World 2025|2025]]|next=}} Ang '''Miss World 2026''' ang magiging ika-73 edisyon ng [[Miss World]] pageant. Kokoronahan ni [[Suchata Chuangsri]] ng Taylandiya ang kaniyang kahalili sa pagtatapos ng kompetisyon. == Mga kandidata == Ang mga sumusunod ay mga kumpirmadong kalahok: {| class="sortable wikitable" style="font-size:95%" !Bansa/Teritoryo !Kandidata !Edad{{efn|Mga edad sa panahon ng kompetisyon|group=A}} !Bayan |- |{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]] |{{sortname|Fatima|Koné|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last= |first= |date=29 Hunyo 2025 |title=Beauté: Koné Fatima élue Miss Côte d’Ivoire 2025 |trans-title=Beauty: Koné Fatima elected Miss Côte d’Ivoire 2025 |url=https://www.linfodrome.com/culture/110869-beaute-kone-fatima-elue-miss-cote-d-ivoire-2025 |access-date=29 Hunyo 2025 |website=Linfodrome |language=fr}}</ref> |23 |Azaguié |- |{{flagicon|BIZ}} [[Belize|Belis]] |{{sortname|Faith|Edgar|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Keme-Palacio |first=Benita |date=17 Hunyo 2025 |title=Faith Edgar Crowned Miss World Belize 2025 |url=https://www.greaterbelize.com/faith-edgar-crowned-miss-world-belize-2025/ |access-date=9 Hulyo 2025 |website=Greater Belize Media |language=en-US}}</ref> |24 |San Pedro |- |{{flagicon|BOT}} [[Botswana]] |{{sortname|Ruth|Thomas|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Kgamanyane |first=Nnasaretha |date=25 March 2025 |title=Thomas prophecy on winning Miss Botswana comes to pass |url=https://www.mmegi.bw/lifestyle/thomas-prophecy-on-winning-miss-botswana-comes-to-pass/news |access-date=9 May 2025 |website=Mmegi Online |language=en}}</ref> |24 |Masunga |- |{{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]] |{{sortname|Vanessa|Kraljevic|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Ruiz |first=Melvy |date=28 Hunyo 2025 |title=La cruceña Vanessa Kraljevic es la nueva Miss Bolivia Mundo 2025 |trans-title=Vanessa Kraljevic from Santa Cruz is the new Miss Bolivia World 2025 |url=https://eju.tv/2025/06/la-crucena-vanessa-kraljevic-es-la-nueva-miss-bolivia-mundo-2025/ |access-date=10 Hulyo 2025 |website=Eju.tv |language=es}}</ref> |23 |[[Santa Cruz de la Sierra]] |- |{{flagicon|SLO}} [[Eslobenya]] |{{sortname|Amadea|Zupan|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=13 Enero 2025 |title=Nova Miss Slovenije je postala Amadea Zupan iz Sežane |trans-title=Amadea Zupan from Sežana became the new Miss Slovenia |url=https://svet24.si/novice/kultura/miss-slovenije-2025-zmagovalka-1393630 |access-date=10 Hulyo 2025 |website=Novice Svet24 |language=sl}}</ref> |26 |Sežana |- |{{flagicon|WAL}} [[Wales|Gales]] |{{sortname|Helena|Hawke|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Owens |first=David |date=5 Mayo 2025 |title=Student nurse is crowned Miss Wales 2025 |url=https://nation.cymru/culture/student-nurse-is-crowned-miss-wales-2025/ |access-date=10 Hulyo 2025 |website=Nation Cymru |language=en-GB}}</ref> |20 |[[:en:Caerleon|Caerleon]] |- |{{flagicon|GUA}} [[Guatemala|Guwatemala]] |{{sortname|Jennifer Andrea|Ortíz|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Guzmán |first=María Alejandra |date=1 Hunyo 2025 |title=Miss Guatemala Contest 2025: ¿Quiénes son las seis ganadoras que representarán a Guatemala en certámenes internacionales? |trans-title=Miss Guatemala Contest 2025: Who are the six winners who will represent Guatemala in international pageants? |url=https://www.prensalibre.com/vida/escenario/miss-guatemala-contest-2025-quienes-son-las-seis-ganadoras-que-representaran-a-guatemala-en-certamenes-internacionales/ |access-date=10 Hulyo 2025 |website=Prensa Libre |language=es-GT}}</ref> |20 |Chiquimula |- |{{flagicon|NIR}} [[Hilagang Irlanda]] |{{sortname|Carly|Wilson|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=McLaughlin |first=Sophie |date=3 Hunyo 2025 |title=Carly Wilson crowned as Miss Northern Ireland 2025 |url=https://www.belfastlive.co.uk/whats-on/be/gallery/miss-northern-ireland-2025-named-31771078 |access-date=10 Hulyo 2025 |website=Belfast Live |language=en}}</ref> |24 |Rathfriland |- |{{flagicon|IND}} [[Indiya]] |{{sortname|Nikita|Porwal|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Jose |first=Jinta |date=4 Setyembre 2024 |title=Who is Femina Miss India Madhya Pradesh 2024, Nikita Porwal? Learn now! |url=https://www.femina.in/beauty-pageants/miss-india/who-is-femina-miss-india-madhya-pradesh-2024-nikita-porwal-learn-now/articleshow/113066234.cms |access-date=10 Hulyo 2025 |website=Femina |language=en}}</ref> |24 |Ujjain |- |{{flagicon|INA}} [[Indonesia|Indonesya]] |{{sortname|Audrey Bianca|Callista|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Sukardi |first=Muhammad |date=9 Hulyo 2025 |title=Profil Audrey Bianca, Pemenang Miss Indonesia 2025 |trans-title=Profile of Audrey Bianca, Winner of Miss Indonesia 2025 |url=https://www.inews.id/lifestyle/seleb/profil-audrey-bianca-pemenang-miss-indonesia-2025 |access-date=10 Hulyo 2025 |website=iNews |language=id}}</ref> |22 |[[Jakarta]] |- |{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]] |{{sortname|Caoimhe|Kenny|nolink=1}}<ref>{{Cite news |last=Barr |first=Caoimhinn |date=16 Hunyo 2025 |title=Former Inishowen schoolgirl crowned Miss Ireland 2025 |language=en |website=Donegal Live |url=https://www.donegallive.ie/news/home/1826756/former-inishowen-schoolgirl-crowned-miss-ireland-2025.html |url-status=live |access-date=10 Hulyo 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250616160846/https://www.donegallive.ie/news/home/1826756/former-inishowen-schoolgirl-crowned-miss-ireland-2025.html |archive-date=16 Hunyo 2025}}</ref> |25 |[[Dublin]] |- |{{flagicon|ITA}} [[Italya]] |{{sortname|Lucrezia|Mangilli|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=18 Hunyo 2024 |title=Chi è Lucrezia Mangilli, la nuova Miss Mondo Italia 2024 |trans-title=Who is Lucrezia Mangilli, the new Miss World Italy 2024 |url=https://www.ilgiornale.it/news/personaggi/chi-lucrezia-mangilli-nuova-miss-mondo-italia-2024-2335831.html |access-date=10 Hulyo 2025 |website=Il Giornale |language=it}}</ref> |26 |[[Udine]] |- |{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]] |{{sortname|Angelina|Fan|nolink=1}} | - | - |- |{{flagicon|KAZ}} [[Kasakistan]] |{{sortname|Bagim|Baltabaeva|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=5 Disyembre 2024 |title="Қазақстан аруы - 2024" байқауының жеңімпазы анықталды (фото) |trans-title=The winner of the "Miss Kazakhstan - 2024" contest has been announced |url=https://kaz.nur.kz/lady/2196852-qazaqstan-aruy-2024-baiqauynyng-zhengimpazy-anyqtaldy/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241207013424/https://kaz.nur.kz/lady/2196852-qazaqstan-aruy-2024-baiqauynyng-zhengimpazy-anyqtaldy/ |archive-date=7 Disyembre 2024 |access-date=14 Pebrero 2025 |website=Nur.kz |language=kk}}</ref> |23 |Oskemen |- |{{flagdeco|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]] |{{sortname|Marigona|Musshabani|nolink=1}} |22 |Gjakova |- |{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]] |{{sortname|Andrea|Romero|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Morales |first=Carolina |date=6 Agosto 2024 |title=Quién es Andrea Romero, la nueva Miss Mundo Colombia 2024: tiene una anécdota con Iván Duque |trans-title=Who is Andrea Romero, the new Miss World Colombia 2024? She has an anecdote with Iván Duque |url=https://colombia.as.com/actualidad/quien-es-andrea-romero-la-nueva-miss-mundo-colombia-2024-tiene-una-anecdota-con-ivan-duque-n/ |access-date=10 Hulyo 2025 |website=Diario AS |language=es-co}}</ref> |19 |[[Atlántico (Colombia)|Atlántico]] |- |{{flagdeco|MYS}} [[Malaysia]] |{{sortname|Taanusiya|Chetty|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Sokial |first=Sandra |date=4 Disyembre 2024 |title=Taanusiya Chetty wins Miss World Malaysia 2024 |url=https://www.thestar.com.my/news/nation/2024/12/04/taanusiya-chetty-wins-miss-world-malaysia-2024#goog_rewarded |access-date=10 Hulyo 2025 |website=The Star |language=en}}</ref> |24 |[[Kuala Lumpur]] |- |{{flagdeco|MLT}} [[Malta]] |{{sortname|Nicole|Spiteri|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=4 Hulyo 2024 |title=Nicole Spiteri wins Miss World Malta contest |url=https://tvmnews.mt/en/news/nicole-spiteri-wins-miss-world-malta-contest/ |access-date=10 Hulyo 2025 |website=TVM News |language=en-GB}}</ref> |23 |[[:en:Marsa,_Malta|Marsa]] |- |{{NPL}} |{{sortname|Ashma|Kumari Khatri Chhetri|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Dhakal |first=Rishika |date=3 Agosto 2024 |title=Ashma Kumari KC crowned Miss Nepal 2024 |url=https://kathmandupost.com/national/2024/08/03/ashma-kumari-crowned-miss-nepal-2024 |access-date=10 Hulyo 2025 |website=Kathmandu Post |language=en}}</ref> |26 |[[Katmandu]] |- |{{flagicon|POL}} [[Polonya]] |{{sortname|Maja|Todd|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=22 Hunyo 2025 |title=Maja Todd została Miss Polonia 2025! Co wiemy o laureatce? |trans-title=Maja Todd is Miss Polonia 2025! What do we know about the winner? |url=https://wloclawek.naszemiasto.pl/maja-todd-zostala-miss-polonia-2025-co-wiemy-o-laureatce/ar/c6p2-27711799 |access-date=10 Hulyo 2025 |website=Włocławek Nasze Miasto |language=pl-PL}}</ref> |21 |Katowice |- |{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]] |{{sortname|Linda|Górecká|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last=Soukup |first=Jaroslav |date=3 Mayo 2025 |title=Vítězkou Miss Czech Republic se stala Linda Górecká |trans-title=Linda Górecká was crowned Miss Czech Republic |url=https://www.novinky.cz/clanek/koktejl-vitezkou-miss-czech-republic-2025-se-stala-linda-gorecka-40519702 |access-date=10 Hulyo 2025 |website=Novinky |language=cs}}</ref> |22 |[[Praga]] |- |{{flagicon|CHN}} [[Tsina]] |{{sortname|Rongfei|Gan|nolink=1}}<ref>{{Cite web |last= |date=30 Disyembre 2024 |title=第73届世界小姐中国区总冠军诞生 中国地质大学研究生：网友称美的有气质！ |trans-title=The champion of the 73rd Miss World China was born. A graduate student from China University of Geosciences: Netizens said she is beautiful and has great temperament! |url=https://finance.sina.com.cn/tech/roll/2024-12-30/doc-ineceyfc1498477.shtml |access-date=10 Hulyo 2025 |website=Sina}}</ref> |23 |[[Zibo]] |- |{{flagicon|HUN}} [[Unggriya|Unggarya]] |{{sortname|Janka|Végvári|nolink=1}}<ref>{{Cite web |date=22 Hunyo 2025 |title=Végvári Janka lett a Miss World Hungary győztese |trans-title=Here is the beautiful winner! Janka Végvári became the winner of Miss World Hungary |url=https://www.blikk.hu/galeria/miss-world-hungary-gyoztes/w2pggc7 |access-date=10 Hulyo 2025 |website=Blikk |language=hu}}</ref> |18 |Mosonmagyaróvár |} == Mga paparating na pambansang pageant == {| class="sortable wikitable" style="font-size:95%" !Bansa/Teritoryo ! Petsa |- |{{flagicon|CAM}} [[Kambodya]] | Agosto 2025 |- |{{flagicon|Cook Islands}} [[Kapuluang Cook]] | 6 Setyembre 2025<ref>{{Cite web |last=Lacanivalu |first=Losirene |date=29 Mayo 2025 |title=Miss Cook Islands 2025 set for Sept |url=https://www.cookislandsnews.com/internal/national/local/miss-cook-islands-2025-set-for-sept/ |access-date=10 Hulyo 2025 |website=Cook Islands News |language=en}}</ref> |} == Mga tala == {{Notelist}} == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Panlabas na kawing == * {{Official website|https://www.missworld.com/}} {{Miss World}} [[Kategorya:Miss World]] 56ipk0bdqjiga14in4uioq12cwq9rrr 0 335024 2168112 2025-07-10T02:14:25Z Ivan P. Clarin 84769 Bagong pahina: {{Infobox hurricane | Name = Bagyong Barry (2025) | Basin = WPac | Formed = Hunyo 28 | Dissipated = Hunyo 30 | image = Barry 2025-06-29 1800Z.jpg | 10-min winds = 40 | 1-min winds = 30 | Pressure = 1000 | damage = $5.64 milyon [[Dolyar|USD]] | affected_areas = [[Belize]], Tangway ng Yucatan, Silangang Mehiko, Timog [[Estados Unidos]] | Hurricane season = [[Panahon ng bagyo sa Atlantiko ng 2025]] }} Ang '''Bagyong Barry''', ay isang maulang bagyo sa [[Gitnang Amerika]], parti... 2168112 wikitext text/x-wiki {{Infobox hurricane | Name = Bagyong Barry (2025) | Basin = WPac | Formed = Hunyo 28 | Dissipated = Hunyo 30 | image = Barry 2025-06-29 1800Z.jpg | 10-min winds = 40 | 1-min winds = 30 | Pressure = 1000 | damage = $5.64 milyon [[Dolyar|USD]] | affected_areas = [[Belize]], Tangway ng Yucatan, Silangang Mehiko, Timog [[Estados Unidos]] | Hurricane season = [[Panahon ng bagyo sa Atlantiko ng 2025]] }} Ang '''Bagyong Barry''', ay isang maulang bagyo sa [[Gitnang Amerika]], partikular sa bansang [[Mehiko]], namuo ang bagyo noong Hunyo 28 sa [[Gulpo ng Mehiko]] at tumama sa lungsod ng Veracruz, Mehiko, nalusaw ang sama ng panahon ika Hunyo 30, 2025. ==Meteorolohikal== Ika Hunyo 27 ng namataan ang isang sama ng panahon sa silangan ng lungsod Cancun, Mehiko, habang tinatahak ang direksyong kanluran, hilagang kanluran. ===Pagbaha sa Gitnang Texas=== Ika Hulyo 1–2 ng malusaw ang bagyo sa bahagi ng silangang Mehiko, nang ragasain ng malaking pagbaha ang Gitnang Texas dulot ng malakas na pag ulab sa loob ng 45 minuto na may taas na 26 (8 metro) sa Ilog ng Guadalupe, partikular sa mga bayan ng Hunt at Kerrville sa lalawigan ng Hill, Texas. Mahigit 119 ang mga naitalang nasawi at 172 pa ang mga nawawala. ==Sanggunian== {{reflist}} {{S-start}} {{Succession box|before=Andrea|title=Kapalitan|years=Barry|after=Chantal}} {{S-end}} [[Kategorya:2025 sa Estados Unidos]] [[Kategorya:Bagyo sa Estados Unidos]] [[Kategorya:Bagyo sa Atlantiko]] 4jyap6z82s1v3ugnp9e5sxkgzbgfyos 2168113 2168112 2025-07-10T02:15:39Z Ivan P. Clarin 84769 2168113 wikitext text/x-wiki {{Infobox hurricane | Name = Bagyong Barry (2025) | Basin = WPac | Formed = Hunyo 28 | Dissipated = Hunyo 30 | image = Barry 2025-06-29 1800Z.jpg | 10-min winds = 40 | 1-min winds = 30 | Pressure = 1000 | damage = $5.64 milyon [[Dolyar|USD]] | affected_areas = [[Belize]], Tangway ng Yucatan, Silangang Mehiko, Timog [[Estados Unidos]] | Hurricane season = [[Panahon ng bagyo sa Atlantiko ng 2025]] }} Ang '''Bagyong Barry''', ay isang maulang bagyo sa [[Gitnang Amerika]], partikular sa bansang [[Mehiko]], namuo ang bagyo noong Hunyo 28 sa "Gulpo ng Mehiko" at tumama sa lungsod ng Veracruz, Mehiko, nalusaw ang sama ng panahon ika Hunyo 30, 2025. ==Meteorolohikal== Ika Hunyo 27 ng namataan ang isang sama ng panahon sa silangan ng lungsod Cancun, Mehiko, habang tinatahak ang direksyong kanluran, hilagang kanluran. ===Pagbaha sa Gitnang Texas=== Ika Hulyo 1–2 ng malusaw ang bagyo sa bahagi ng silangang Mehiko, nang ragasain ng malaking pagbaha ang Gitnang Texas dulot ng malakas na pag ulan sa loob ng 45 minuto na may taas na 26 (8 metro) sa Ilog ng Guadalupe, partikular sa mga bayan ng Hunt at Kerrville sa lalawigan ng Hill, Texas. Mahigit 119 ang mga naitalang nasawi at 172 pa ang mga nawawala. ==Sanggunian== {{reflist}} {{S-start}} {{Succession box|before=Andrea|title=Kapalitan|years=Barry|after=Chantal}} {{S-end}} [[Kategorya:2025 sa Estados Unidos]] [[Kategorya:Bagyo sa Estados Unidos]] [[Kategorya:Bagyo sa Atlantiko]] n3a5h2iwo6gyzg0uaakna2bp737whz6 2168116 2168113 2025-07-10T02:21:50Z Ivan P. Clarin 84769 2168116 wikitext text/x-wiki {{Infobox hurricane | Name = Bagyong Barry (2025) | Basin = WPac | Formed = Hunyo 28 | Dissipated = Hunyo 30 | image = Barry 2025-06-29 1800Z.jpg | 10-min winds = 40 | 1-min winds = 30 | Pressure = 1000 | damage = $5.64 milyon [[Dolyar|USD]] | affected_areas = [[Belize]], Tangway ng Yucatan, Silangang Mehiko, Timog [[Estados Unidos]] | Hurricane season = [[Panahon ng bagyo sa Atlantiko ng 2025]] }} Ang '''Bagyong Barry''', ay isang maulang bagyo sa [[Gitnang Amerika]], partikular sa bansang [[Mehiko]], namuo ang bagyo noong Hunyo 28 sa "Gulpo ng Mehiko" at tumama sa lungsod ng Veracruz, Mehiko, nalusaw ang sama ng panahon ika Hunyo 30, 2025. ==Meteorolohikal== Ika Hunyo 27 ng namataan ang isang sama ng panahon sa silangan ng lungsod Cancun, Mehiko, habang tinatahak ang direksyong kanluran, hilagang kanluran.<ref>https://www.nbcnews.com/science/environment/confluence-extreme-weather-geography-timing-created-texas-flood-disast-rcna217188</ref> ===Pagbaha sa Gitnang Texas=== Ika Hulyo 1–2 ng malusaw ang bagyo sa bahagi ng silangang Mehiko, nang ragasain ng malaking pagbaha ang Gitnang Texas dulot ng malakas na pag ulan sa loob ng 45 minuto na may taas na 26 (8 metro) sa Ilog ng Guadalupe, partikular sa mga bayan ng Hunt at Kerrville sa lalawigan ng Hill, Texas. Mahigit 119 ang mga naitalang nasawi at 172 pa ang mga nawawala.<ref>https://www.winknews.com/weather/explainers</ref> ==Sanggunian== {{reflist}} {{S-start}} {{Succession box|before=Andrea|title=Kapalitan|years=Barry|after=Chantal}} {{S-end}} [[Kategorya:2025 sa Estados Unidos]] [[Kategorya:Bagyo sa Estados Unidos]] [[Kategorya:Bagyo sa Atlantiko]] 07vdodymexaijrejb2y9go8ptbzvw65 1 335025 2168114 2025-07-10T02:16:48Z Ivan P. Clarin 84769 Bagong pahina: {{Isinalinwikang pahina|en|Tropical Storm Barry (2025)}} 2168114 wikitext text/x-wiki {{Isinalinwikang pahina|en|Tropical Storm Barry (2025)}} oums0z70u0vnabhzckl4soe0323ayz1 0 335026 2168181 2025-07-10T09:31:19Z GinawaSaHapon 102500 Inilipat ni GinawaSaHapon ang pahinang [[Lahing Tao]] sa [[Mga Tao (pangkat-etniko)]]: Consistency sa ibang mga artikulo ng pangkat-etniko dito sa tlwiki, disambig na lang yung pangkat-etniko 2168181 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Mga Tao (pangkat-etniko)]] kp8tpzoc5mjjpq33sl9i2npk4j8n9l9 1 335027 2168183 2025-07-10T09:31:19Z GinawaSaHapon 102500 Inilipat ni GinawaSaHapon ang pahinang [[Usapan:Lahing Tao]] sa [[Usapan:Mga Tao (pangkat-etniko)]]: Consistency sa ibang mga artikulo ng pangkat-etniko dito sa tlwiki, disambig na lang yung pangkat-etniko 2168183 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Usapan:Mga Tao (pangkat-etniko)]] 0oomszybt9ryyr1ttn2qh6m2q71llzv