Vikilugʻat uzwiktionary https://uz.wiktionary.org/wiki/Bosh_sahifa MediaWiki 1.45.0-wmf.7 case-sensitive Media Maxsus Munozara Foydalanuvchi Foydalanuvchi munozarasi Vikilugʻat Vikilugʻat munozarasi Fayl Fayl munozarasi MediaWiki MediaWiki munozarasi Andoza Andoza munozarasi Yordam Yordam munozarasi Turkum Turkum munozarasi TimedText TimedText talk Modul Modul munozarasi 0 12850 633992 630609 2025-06-29T04:18:26Z Yokubjon Juraev 8265 /* Tarjimalari */ 633992 wikitext text/x-wiki = {{-uz-}} = == Morfologik va sintaktik xususiyatlari == '''koʻz''' == Aytilishi == == Etimologiyasi == {{OʻTEL|I|KOʻZ ' koʻrish aʼzosi'. Ayagan k oʻ z g a choʻp tushar (Maqol). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu ot asli kö:z tarzida talaffuz qilingan (ЭСТЯ, III, 60), keyinroq ö: unlisining choʻziqlik bel— gisi (ПДП, 396; DS, 320), oʻzbek tilida esa yumshoqlik belgisi ham yoʻqolgan: kö:z &gt;&nbsp;köz &gt;&nbsp;koz.}} == Maʼnoviy xususiyatlari == === Maʼnosi === #Tirik mavjudotning koʻrish aʼzosi. {{misol|Koʻz kosasi. Koʻz oqi. Koʻz qorachigʻi. Qora {{ajrat|koʻz}}. Koʻk {{ajrat|koʻz}}. Xumor {{ajrat|koʻz}}. Ayagan {{ajrat|koʻz}}ga choʻp tushar.|[[w:Maqol|Maqol]]}}. {{misol|Qargʻa qargʻaning {{ajrat|koʻz}}ini choʻqimaydi.|[[w:Maqol|Maqol]]}} {{misol|{{ajrat|Koʻz}} qoʻrqoq, qoʻl botir. |[[w:Maqol|Maqol]]}} {{misol|Maston, unga eʼtibor qilmay, otning tumshugʻidan koʻtarib, uning ochiq qolgan {{ajrat|koʻz}}lariga qaradi.|[[w:A. Qahhor|A. Qahhor]]|Maston}}. {{misol|Gavhar oʻrtadagi simyogʻoch uchida osilib turgan lampochka yorugʻidan qamashgan {{ajrat|koʻz}}la-rini kafti bilan pana qilib, yogʻoch zina-lardan chiqib keldi.|[[w:Oʻ. Hoshimov|Oʻ. Hoshimov]]|Qalbingga quloq sol}}. {{misol|{{ajrat|Koʻz}}i yoshli odamni {{ajrat|Koʻz}}im aslo koʻrmasa.|[[w:Shuhrat|Shuhrat]]}}. :Koʻz gavhari ''anat.'' Koʻz qorachigʻi ostida ikki tomoni qavariq linza shaklidagi ti-niqtanacha. Koʻz koʻrib ''(yoki'' koʻrmagan), quloq eshitmagan Butunlay nomaʼlum (narsa, joy va shu kabilar haqida). {{misol|Birdan {{ajrat|koʻz}} koʻrib, quloq eshitmagan bir jonivorni koʻrgandek, hay-ron boʻlib, sekin oʻrnidan turdi.|[[w:"Guldasta"|"Guldasta"]]}}. {{misol|Oʻris tabib Achaxonning qornini yorar emish.. {{ajrat|Koʻz}} koʻrib, quloq eshitmagan kasofat ish.|[[w:K. Yashin|K. Yashin]]|Hamza}}. Koʻz nurini toʻkmoq Koʻz quv-vatini sarflamoq (oʻqish, yozish, tikish kabi ishlarga nisbatan). {{misol|-Men., yigirma yil xalifa uchun {{ajrat|koʻz}} nuri toʻkib ishlabman — dedi Chorgul bibi.|[[w:S. Ayniy|S. Ayniy]]|Qullar}}. Koʻz oldi ''yoki ''koʻz oʻngi Koʻz koʻrib turgan, koʻrinib turgan maydon, fazo. {{misol|Hammaning {{ajrat|koʻz}}(i) oldida.}} Koʻz qiri bilan qaramoq Koʻzining bir chekkasi (yon tomoni) bilan qaramoq. {{misol|Gavhar {{ajrat|koʻz}}i qiri bilan Zulayhoga, keyin Abduxalilga qaradi. Oʻ.|[[w:Hoshimov|Hoshimov]]|Qalbingga quloq sol}}. Koʻz qismoq Biror narsani bildirish, ishora qilish uchun koʻzini (odatda, bitta-sini) yummoq (qismoq). {{misol|Mullajon amaki "qih-qih"lab kulib, keyin menga qarab, {{ajrat|koʻz}}larini qisdilar.|[[w:E. Raimov|E. Raimov]]|Ajab qish-loq}}. {{misol|Jiyanim menga {{ajrat|koʻz}} qisib, "qoʻyavering" degandek ishora qildi.|[[w:"Guldasta"|"Guldasta"]]}}. {{misol|Garchi yi-gʻilganlar orasida luqmalarga bitta-yarim-ta {{ajrat|koʻz}} qisishiboʻtirganlar boʻlsa ham, koʻpchi-likning boshlari egik edi.|[[w:O. Yoqubov|O. Yoqubov]]|Er boshiga ish tushsa}}. '''2''' Nazar, nigoh; qarash. {{misol|[Kumushning] {{ajrat|Koʻz}}lari oʻynaguvchi qizlarda boʻlsa ham, haqiqatda boshqa bir narsani koʻrgandek.|[[w:A. Qodiriy|A. Qodiriy]]|Oʻtgan kunlar}}. {{misol|Gulnor buzuq qiz boʻlsa, {{ajrat|koʻz}}imizdan uzoqroq joyga ioʻqolgani yaxshi.|[[w:Oybek|Oybek]]|Tanlangan asarlar}}. {{misol|Zulfizarni esa odamlarning yomon {{ajrat|koʻz}}laridan oltinlar-ni yashirganday yashirasan.|[[w:K. Yashin|K. Yashin]]|Hamza}}. {{misol|Mansur hamon indamas, {{ajrat|koʻz}}larini bir nuq-tadan uzmas edi. Oʻ.|[[w:Hoshimov|Hoshimov]]|Qalbingga quloq sol}}. :Koʻz oldi ''(yoki'' oʻngi) qorongʻilashmoq :Koʻzi xira tortib, koʻrolmay qolmoq (biror taʼsir natijasida). {{misol|Yodgorning {{ajrat|koʻz}}oʻngi qorongʻilashdi-yu, yiqilib ketmaslik uchun, stul oʻrindigʻini changallab oldi. Oʻ.|[[w:Hoshimov|Hoshimov]]|Qalbingga quloq sol}}. Koʻz tashlamoq Qaramoq, nazar solmoq. {{misol|U yoq-bu yoqqa diq-qat bilan {{ajrat|koʻz}} tashladi-da, zinadan ohista yuqori koʻtarildi..|[[w:K. Yashin|K. Yashin]]|Hamza}}. {{misol|Mohim {{ajrat|koʻz}} tashlab, bir koʻrishda yuragi jiz etdi. |[[w:"Guldasta"|"Guldasta"]]}}. Koʻz tikmoq Tikilib qaramoq, intizor boʻlmoq, qaramoq. {{misol|Katta xotin-lari.. yoʻliga {{ajrat|koʻz}} tikib.. oʻtirganliklari-ni boyvachcha xayoliga ham keltirmas edi.|[[w:K. Yashin|K. Yashin]]|Hamza}}. {{misol|Mehri uning qoʻlini mahkam qisib, yuziga {{ajrat|koʻz}}ini tikib qolgan edi.|[[w:K. Yashin|K. Yashin]]|Hamza}}. Koʻz tutmoq Kutmoq. {{misol|Kelasiz deb {{ajrat|koʻz}} tutdim, boʻlmadi xabar.|[[w:Gʻayratiy|Gʻayratiy]]}}. Koʻz uzmaslik ''(yoki'' olmaslik) Tikilgan holda, koʻzini olmay qaramoq. {{misol|Yaxshi boʻldi, deb oʻyladi Mansur, undan {{ajrat|koʻz}} uzmay.. Oʻ. |[[w:Hoshimov|Hoshimov]]|Qalbingga quloq sol}}. {{misol|Hayot to uyga kirib ketguncha, Gʻulomjon {{ajrat|koʻz}}larini olmadi.|[[w:M. Ismoiliy|M. Ismoiliy]]|Fargʻona tong otguncha}}. Koʻz urishtirmoq Bir-biriga qarab olishmoq. {{misol|Sakson yoshligi nishonlanayotgan kuni usto-zim begona bir kampir bilan {{ajrat|koʻz}} urishti-ribdi, oʻsha kampir bir quchoq gul keltirgan ekan.|[[w:X. Toʻxtaboyev|X. Toʻxtaboyev]]|Shirin qovunlar mam-lakati}}. Koʻz yugurtirmoq Tezgina koʻrib (qarab) chiqmoq. {{misol|Yoʻlchi atrofiga {{ajrat|koʻz}} yugur-tirib, qizga tomon ikki-uch qadam bosdi. |[[w:Oybek|Oybek]]|Tanlangan asarlar}}. {{misol|Naziriy uni [qogʻozni] buklogʻidan ochib, {{ajrat|koʻz}} yugurtirdi. |[[w:K. Yashin|K. Yashin]]|Hamza}}. Koʻzga tashlanmoq Koʻrin-moq. {{misol|..uzoqda choʻqqilar {{ajrat|koʻz}}ga tashlanar edi. Oʻ.|[[w:Hoshimov|Hoshimov]]|Qalbingga quloqsol}}. Koʻzdan kechirmoq ''(yoki'' oʻtkazmoq) Bir chekkadan qarab, koʻrib chiqmoq; nazardan (eʼtibor-dan) oʻtkazmoq. {{misol|Koʻlyozmani {{ajrat|koʻz}}dan kechirmoq. }}n {{misol|Hamza: "Bularning gunohi nima?" degan maʼnoda yonida "Sadoyi Fargʻona"ning bugun-gi sonini {{ajrat|koʻz}}dan kechirib oʻtirgan Olchin-bekka qaradi.|[[w:K. Yashin|K. Yashin]]|Hamza}}. {{misol|Qurbon aka-ukalari, xesh-aqrabolarini xayolan {{ajrat|koʻz}}dan oʻtkazdi.|[[w:I. Shamsharov|I. Shamsharov]]|Toshqin}}. Koʻzdan qochirmoq 1) qayoqqa ketganini bilmay qol-moq, qorasini yoʻqotmoq. {{misol|Kimda gumoning boʻlsa, {{ajrat|koʻz}}dan qochirma, iziga tush.|[[w:Oybek|Oybek]]|Tanlangan asarlar; 2) nazar-eʼtibordan chetga olmoq; yashirmoq}}. {{misol|Bu jan.jallar bir yoqli boʻlguncha, uni {{ajrat|koʻz}}dan qochirib turish kerak.|[[w:Koʻzi tushmoq Koʻrmoq|Koʻzi tushmoq Koʻrmoq]]|koʻrib qol-moq}}. {{misol|Abduqodirboy bu payt bolalar ichidan oʻgʻlini qidirardi. Unga {{ajrat|koʻz}}i tushdi-yu, soʻroqqa tutdi.|[[w:K. Yashin|K. Yashin]]|Hamza}}. '''3''' Koʻrish qobiliyati. {{misol|{{ajrat|Koʻz}}i xira. {{ajrat|Koʻz}}i oʻtkir. {{ajrat|Koʻz}}i ojiz. {{ajrat|Koʻz}}i yaxshi emas.}} n {{misol|Bir vaqtlar doʻppi tikdim, koʻrpa qavidim.. endi unday ishlarga {{ajrat|koʻz}}im oʻtmaydi.|[[w:Oybek|Oybek]]|Tanlangan asarlar}}. {{misol|Yozuvchining {{ajrat|koʻz}}i ham, dimogʻi ham, qulogʻi ham hech kimnikiga oʻxshamaydi. |[[w:Shukrullo|Shukrullo]]|Javohirlar sandigʻi}}. :Koʻzdan qolmoq 1) koʻrish qobiliyatini yoʻqotmoq, koʻrmaydigan boʻlib qolmoq; 2) koʻzni ishlataverib, qarayverib toliqtir-moq. {{misol|Kechalari {{ajrat|koʻz}}dan qolib tikkan doʻppingni oʻzing kiyolmaysan.|[[w:A. Muxtor|A. Muxtor]]|Opa-singil-lar}}. Koʻzni oladi Koʻzga qattiq taʼsir qila-di, koʻzni qamashtiradi (nur, jilvali narsalar haqida). {{misol|{{ajrat|Koʻz}}ing olur}} — ''ipaklari til-lodan.'' T. Toʻla. {{misol|Zangori osmon ham shunday tiniq, shunday begʻuborki, {{ajrat|koʻz}}ni oladi.|[[w:Oybek|Oybek]]|Tanlangan asarlar}}. '''4''' {{koʻchma|uz}} Baʼzi narsalarning biror bel-gi bilan ajralib, koʻzga oʻxshab ketadigan qismi, boʻlagi. {{misol|Derazaning {{ajrat|koʻz}}i. Yogʻochning {{ajrat|koʻz}}i. Buloqning {{ajrat|koʻz}}i.}} :Tizzaning koʻzi Tizza boʻgʻimi — son suya-gining boldir suyagi bilan birlashgan jo-yidagi, tizza qopqogʻi ostidagi chuqurcha. {{misol|Yuragi gupillab urar, shamoldan quloqlari shangʻillar, tizzasining {{ajrat|koʻz}}i muzday yerga tegib turganini sal-pal sezardi.|[[w:U. Hoshimov|U. Hoshimov]]|Qalbingga quloq sol}}. Uzukning koʻzi Uzukka qoʻyilgan yaltiroq tosh. Xurjunning koʻzi Xurjunning narsa solinadigan har bir boʻlagi. :Aqli koʻzida Aql bilan ish tutmaslik, koʻzga yoqqanini, maʼqul boʻlganini qilish-ga nisbatan qoʻllanadi (asosan, yoshlar haqida). {{misol|Aqli {{ajrat|koʻz}}ida boʻlgan bir xumsa savla-timga poʻrt uchdi.|[[w:A. Qodiriy|A. Qodiriy]]|Gʻirvonlik Mallavoy}}. Boshga tushganini koʻz koʻradi Hayotda (taqdirda) yuz bergan narsaga chi-dashlik, bundan boshqa iloj yoʻqlik maʼnosini bildiradi. {{misol|Boshga tushganini {{ajrat|koʻz}} koʻradi.|[[w:T. Ashurov|T. Ashurov]]|Oq ot}}. Dunyo koʻziga qoron-gʻi Dunyodagi hech narsa koʻzga koʻrinmasli-gi, eʼtiborsiz, ahamiyatsiz holatda boʻli-shini bildiradi. {{misol|Talʼat birinchi kursda-noq Hamida degan qizni sevib qolgan, shu qiz boʻlmasa, dunyo {{ajrat|koʻz}}iga qorongʻi, bemaʼni koʻri-nib ketardi.|[[w:Oʻ. Hoshimov|Oʻ. Hoshimov]]|Qalbingga quloq sol}}. Yomon koʻz 1) xurofiy tushunchaga koʻra, zarar-zahmat, musibat keltiruvchi nazar, qarash. {{misol|Dutfiniso dam oʻtmasdan kelib, goh "yomon {{ajrat|koʻz}}dan saqlasin" uchun, isiriq tutat-tirar, goh qizini quchib yigʻlar edi.|[[w:Oybek|Oybek]]|Tanlangan asarlar}}. {{misol|Yana aytaman, faqat ehtiyot boʻl, yomon {{ajrat|koʻz}}dan oʻzi asrasin.|[[w:T. Ashurov|T. Ashurov]]|Oq ot; 2) yomon, buzuq niyat}}. {{misol|Oʻz qadri-ni bilgan xotinga erkak kishi yomon {{ajrat|koʻz}} bilan qaragani botinolmaydi.|[[w:A. Qahhor|A. Qahhor]]|Xo-tinlar}}. Jonini koʻziga koʻrsatmoq Oʻta azob bermoq, qiynoqqa solmoq. {{misol|Umar polvon bosh egmadi.. Ergashga qarab gʻoz turaverdi. -Is-lom, men bu itning vangillashini eshitmoq-chiman, jonini {{ajrat|koʻz}}iga koʻrsatib qoʻy,}} — {{misol|dedi gʻazabdan {{ajrat|koʻz}}ining paxtasi chiqib ketgan Ergash.|[[w:K. Yashin|K. Yashin]]|Hamza}}. Ishning koʻzini bil-moq ''q.'' ish. {{misol|Ishning {{ajrat|koʻz}}ini bshshdigan qarin-doshlarimdan birining huzuriga borib, oʻgʻlim-ga munosib yengilroq ish topib berishlarini iltimos qildim.|[[w:"Mushtum"|"Mushtum"]]}}. Koʻz boʻyamoq Oʻz foydasi uchun aldab, laqillatib, boʻlgan voqea-hodisani notoʻgʻri koʻrsatmoq; alda-moq. {{misol|Mehmonlardan biri, yosh bolalarni toʻplab, sheʼr oʻqib berayotgan bir juvonga taʼna qildi: -Musobaqada {{ajrat|koʻz}} boʻyash bilan yutgan ekansiz-da, Toʻtixon! A.|[[w:Qahxrr|Qahxrr]]|Mir-zo}}. Koʻz(ni) olaytirmoq ''q.'' olaytirmoq. Koʻz ostiga ''(yoki'' tagiga) olmoq Oʻziniki qilish, foydalanish va sh. k. maqsadda moʻljallab qoʻymoq. {{misol|Sodiqjon boyvachcha "uch tanob yer, katakdek chorbogʻ"ni anchadan beri {{ajrat|koʻz}} ostiga olib yurar, lekin buni Poʻlat otaga ay-tishga yuzi chidamay kelar edi.|[[w:K. Yashin|K. Yashin]]|Hamza}}. Koʻz ochib koʻrgan Birinchi nikoh kurgan (birinchi er yoki birinchi xotin). {{misol|Nor-jon ona Boydoda muallimning {{ajrat|koʻz}} ochib koʻrga-ni.|[[w:J. Abdullaxonov|J. Abdullaxonov]]|Xonadon}}. {{misol|Bumoludav-latning barchasini oʻsha {{ajrat|koʻz}} ochib koʻrganining bitta harom tukiga olmaydi.|[[w:K. Yashin|K. Yashin]]|Hamza}}. Koʻz ochib yumguncha Juda tez; bir lak-zada (vaqt haqida). {{misol|Toʻntarish {{ajrat|koʻz}} ochib yumguncha yuz berdi.|[[w:K. Yashin|K. Yashin]]|Hamza}}. {{misol|Oʻsha {{ajrat|koʻz}} ochib yumguncha oʻtgan vaqtlarda Aʼzamjon Dildorning husniga ham, shoʻshigiga ham toʻyol-may qolgandi.|[[w:S. Ahmad|S. Ahmad]]|Ufq}}. Koʻz ochirmas-lik Hadeb doʻq-poʻpisa, taʼna-malomat qila-verib, tinchlik bermaslik, erkin ishlash-ga, yashashga yoʻl bermaslik. Koʻz tanish ''q. ''tanish 3. Koʻz tegmoq Xurofiy tushunchaga koʻra, birovning nazari tushishi sababli ogʻrimoq, ziyon yetmoq. {{misol|Toʻqqiz qanotli, gul-dor keragali oq uyning tepasida qoʻchqor shoxi osigʻliq.. Allonxoʻja uni xonadonimga {{ajrat|koʻz}} tegmasin, deb irim qilib osgan ekan.|[[w:A. Muxtor|A. Muxtor]]|Qoraqalpoq qissasi}}. {{misol|Sen bilmaysan, bolam, bizga {{ajrat|koʻz}} tegdi.. xonadonimizga shay-ton ora,tb qoldi.|[[w:K. Yashin|K. Yashin]]|Hamza}}. Koʻz yum-moq ''q.'' yummoq. Koʻzga dori Juda qadrli va kam topiladigan, kamyob narsa haqida. 7m-{{misol|rikchilik qiyin, qumaloq ham {{ajrat|koʻz}}ga dori. |[[w:Oybek|Oybek]]|Tanlangan asarlar}}. Koʻzga ilmaslik ''ayn.'' nazarga ilmaslik ''q.'' nazar. {{misol|Ayo toʻram, aytmaguncha bshtading. Yo bilmayman, bizni {{ajrat|koʻz}}ga ilmading.|[[w:Ergash Jumanbulbul oʻgʻli|Ergash Jumanbulbul oʻgʻli]]}}. Koʻzga ishonmaslik Koʻrayotgan narsasi haqiqat ekaniga, haqiqatda ham shu, shunday ekaniga shubha bilan qaramoq; oʻta hay-ron boʻlmoq. {{misol|U [Oʻrmonjon] ikki qoʻlida uch-tadan oltita choynak koʻtarib, hovuz boʻyi-dagi choyxoʻrlar oldiga ketayotgan Sidiqjon-ni koʻrib, xuddi {{ajrat|koʻz}}iga ishonmaganday, turib qoldi.|[[w:A. Qahhor|A. Qahhor]]|Qoʻshchinor chiroqlari}}. Koʻzga koʻringan Maʼlum va mashhur; taniq-li, nomdor (dongdor). {{misol|{{ajrat|Koʻz}}ga koʻringan olim. }}Koʻzga surtmoq Ortiq darajada qadrlamoq, eʼzozlamoq. Koʻz(i)ga choʻp solmoq Bildir-may yomonlik qilmoq (odatda, oʻz kishisi, yaqinlariga nisbatan). {{misol|-Hazilingni qoʻy, bolam, {{ajrat|koʻz}}ga choʻp solib boʻladimi!}} — ''dedi mu-loyim Zebixola..'' S. Abduqahhor, Koʻzlar. {{misol|Fa-lonchining avlodi, deb {{ajrat|koʻz}}imga choʻp solishmoq-chi boʻlishdi. O.|[[w:Yoqubov|Yoqubov]]|Er boshiga ish tushsa}}. Koʻzga yaqin Husni, koʻrinishi oʻziga jalb qiladigan (asosan, yosh oʻgʻil-qizlar haqida). {{misol|Koʻqonning {{ajrat|koʻz}}ga yaqin oʻgʻil-qizlarini otla-riga oʻngarib chiqibketishdi.|[[w:K. Yashin|K. Yashin]]|Hamza}}. Koʻzda tutmoq Moʻljal qilmoq, nazarda tut-moq. {{misol|Gektaridan {{ajrat|koʻz}}da tutilganidan koʻproq don va koʻkpoya olindi.|[[w:Gazeta|Gazetadan]]}}. Koʻzi yetmoq Ishonchi komil boʻlmoq. {{misol|Otamurod oxiri kiyik oyoqqa tura olmasligiga.. {{ajrat|koʻz}}i yetib, oʻrnidan turdi-da, pichogʻini qinidan chiqa-rib, Sultonovga uzatdi..|[[w:M. Mansurov|M. Mansurov]]|Yombi}}. {{misol|Umrida qalbakilik nimaligini bil-may oʻsgan qiz uchun yolgʻon bilan til topi-shish qiyin edi. Bu vaziyatda yashay olmasligiga {{ajrat|koʻz}}i yetdi.|[[w:J. Abdullaxonov|J. Abdullaxonov]]|Xonadon}}. Koʻzi yorimoq Boʻshanmoq, tugʻmoq. {{misol|Oʻgʻil mubo-rak boʻlsin, bolam! Hozirgina {{ajrat|koʻz}}i yoridi.|[[w:Oʻ. Hoshimov|Oʻ. Hoshimov]]|Qalbingga quloqsol}}. Koʻzi ilin-moq ''(yoki'' ketmoq) Uyquga ketmoq, uxlay boshlamoq. {{misol|Hoji xola {{ajrat|koʻz}}i ilinib, endi xur-rak ota boshlagan edi, Toʻraxon gap qotib qoldi.|[[w:M. Ismoiliy|M. Ismoiliy]]|Fargʻonat}}. o. {{misol|Endi{{ajrat|koʻz}}i ilindi deguncha, zambilda bemajol yotgan x,aligi bolaning nursiz basharasi.. {{ajrat|koʻz}} oldiga kelar edi-da, uyqusini qochirib yuborardi. |[[w:K. Yashin|K. Yashin]]|\amza}}. Koʻzi moshdek ochilmoq Aqpi joyiga kelmoq, ahvolni yaxshi (toʻgʻri) fahmlaydigan holga kelmoq. {{misol|Haligina "otish, qirib tashlash kerak", deb bu kuchni mensimayotgan Kitayevning {{ajrat|koʻz}}i moshdek ochi-lib, ahvolning nihoyatda murakkabligini fahmladi.|[[w:K. Yashin|K. Yashin]]|Hamza}}. Koʻzi och Bori bilan qanoatlanmaydigan, toʻymaydigan. Koʻzi ochilmoq Akdi joyiga kelmoq, oʻylab ish qiladigan boʻlmoq. {{misol|..qoʻshnimni bir karra tanqid qilaylik, intil, ilmingni bo-yit, deylik. Intilmasa, oʻzidan koʻrsin, ishi chippakka chiqqanda, {{ajrat|koʻz}}i ochiladi.|[[w:Oybek|Oybek]]|O}}. v. shabadalar. {{misol|Mendan xavotir olmang, ogʻa, achchiq-chuchukni totib, {{ajrat|koʻz}}im ochilib qolgan. |[[w:M. Osim|M. Osim]]|Ibn Sino qissasi}}. Koʻzi ochiq 1) ishning mohiyatiga tushunadigan; yaxshi-yomonni fahmlaydigan. {{misol|Yaralarimizga, dard-larimizga malham qidirgan va olamdan xa-bardor, {{ajrat|koʻz}}i ochiq odamlarimiz bor. Yurt qaygʻusiga ular chora koʻradi.|[[w:Oybek|Oybek]]|Tanlangan asarlar; 2) oʻlmagan, hayot}}. {{misol|..xudoga ming qatla shukur, {{ajrat|koʻz}}im ochiq paytda qizginam-ning toʻyini koʻradigan boʻldim.|[[w:A. Qahhor|A. Qahhor]]|Ogʻriq tishlar}}. Koʻzi ochiq ketmoq {{s. t.|uz}} Dunyo-dan armon bilan, maqsadiga yetolmasdan oʻtmoq. Koʻzi pishmoq Biror ish-faoliyatda katta malaka (koʻnikma) hosil qilmoq, oʻziniki qilib yubormoq. {{misol|Boydoda muallim boshliq qurilish ishida koʻpdan {{ajrat|koʻz}}i pishib ketgan keksalar yoshlarga maslahatgoʻy.|[[w:J. Abdullaxonov|J. Abdullaxonov]]|Xonadon}}. {{misol|Erlarininghar bir xatti-harakatlari maʼnosini ular bilisha-di, bunga ularning {{ajrat|koʻz}}lari pishib ketgan.|[[w:K. Yashin|K. Yashin]]|Hamza}}. Koʻzi tinmoq ''q.'' tinmoq. {{misol|..boshi aylanib, {{ajrat|koʻz}}i tinib, yerga yiqildi.|[[w:K. Yashin|K. Yashin]]|Hamza}}. Koʻzi tor Oʻzgaga hech narsani ravo koʻrmaydigan; ziqna, baxil. {{misol|-Oʻzlariyam oʻlgun-cha {{ajrat|koʻz}}i tor, ziqna, — dedi Jlamun.|[[w:Gʻ. Gʻulom|Gʻ. Gʻulom]]|Shum bola}}. Koʻzi toʻrt (boʻlmoq) Yoʻliga intizor. {{misol|Shukur, oʻgʻlim, shukur, keldingmi? Seni keladi, deb oying ikkalamizning bir oydan beri {{ajrat|koʻz}}imiz toʻrt.}} H. Ahmar, Kim xaq? Koʻzi oʻynamoq Havasi kelmoq. {{misol|Oʻrtoqlari koʻrib, {{ajrat|koʻz}}lari oʻynadi.}} Koʻzi qattiq {{s. t.|uz}} Kishiga tikilib qaraydigan, uyalmaydigan, hayosiz. {{misol|Biroq qiz qurgʻur ota-onasiga oʻxshamaydi-da: {{ajrat|koʻz}}i qattiq, tili tez, dimogʻdor qiz boʻlibdi.|[[w:Oybek|Oybek]]|O}}. v. shabadalar. Koʻzi qiy-maslik Berishga, bahridan oʻtishga achinish, koʻngli boʻlmaslik. {{misol|Manovi kuchukni oʻldirish-ga {{ajrat|koʻz}}im qiymay turibdi. Qaramaysanmi, chiyaboʻriday yopishib olganini.|[[w:S. Siyoyev|S. Siyoyev]]|Yorugʻ-lik}}. Koʻzga issiq koʻrinmoq ''q.'' issiq. {{misol|Dali-dan beri tikilaman, {{ajrat|koʻz}}imga issiq koʻrin-diz, soʻraganning aybi yoʻq, deyishadi, qayer-dansiz?|[[w:S. Karomatov|S. Karomatov]]|Oltin qum}}. Koʻziga koʻrinmaslik Eʼtibordan yoʻqolmoq. {{misol|Achaxon-ning joni ham uning {{ajrat|koʻz}}iga koʻrinmadi-ku... Oʻlimiga rozi boʻldi uning.|[[w:K. Yashin|K. Yashin]]|Hamza}}. Koʻzingga qara "Hushyor boʻl", "ehtiyot boʻl", "boshqa yoqqa chalgʻima", "alaxsima" maʼno-larida ishlatiladigan ibora. Koʻzini yogʻ bos-moq Uncha-munchani, hatto tanishlarni ham tanimaydigan (nazarga ilmaydigan) boʻlmoq. {{misol|Men {{ajrat|koʻz}}ini yogʻ bosgan bandalarga elan-mayman, arzimni xudoga aytaman.|[[w:K. Yashin|K. Yashin]]|Hamza}}. Koʻzini shamgʻalat qi.pib Chalgʻitib, koʻrmaydigan holatga solib. {{misol|Tong otar payt-da, "toʻrtinchi"larning {{ajrat|koʻz}}ini shamgʻalat qilib, toʻqayzor ichidan yoʻlga chiqishlari lo-zimligini tayinladi.|[[w:K. Yashin|K. Yashin]]|Hamza}}. Koʻzi-ning oqu qorasi Eng yaqin kishisi, yakkayu yolgʻizi (koʻpincha farzand haqida). {{misol|Nainki bitta shu qizi deb umrini oʻtkazsa, {{ajrat|koʻz}}im-ning oqu qorasi deb avaylasa.. oʻstirsa-yu, u yuziga tik qarasa.|[[w:Oʻ. Hoshimov|Oʻ. Hoshimov]]|Qalbingga quloqsol}}. {{misol|Otamning ham, onamningham bit-tayu bitta {{ajrat|koʻz}}ining oqu qorasi men edim.|[[w:Gʻ. Rasul|Gʻ. Rasul]]|Adolat}}. Koʻzining paxtasi chiqmoq Oʻta darajadagi gʻazab, hayajon va sh. k. taʼsiri-da koʻzi ola-kula boʻlmoq. {{misol|-Islom.. jonini {{ajrat|koʻz}}iga bir koʻrsatib qoʻy, — dedi gʻazabdan {{ajrat|koʻz}}ining paxtasi chiqib ketgan Ergaig.|[[w:K. Yashin|K. Yashin]]|Hamza}}. Koʻrgani koʻzi yoʻq Juda yomon koʻradi, hatto koʻrishni ham xoxdamaydi. {{misol|Ular oʻsha duma saylovidan keyin sizni koʻrga-ni {{ajrat|koʻz}}lari yoʻq, hatto joningizga qasd qilishdan ham toyishmaydi.|[[w:K. Yashin|K. Yashin]]|Xamza}}. {{misol|Aslida ularni uncha xushlamayman, koʻrga-ni {{ajrat|koʻz}}im yoʻq.|[[w:X. Toʻxtaboyev|X. Toʻxtaboyev]]|Shirin qovun-lar mamlakati}}. Qosh qoʻyaman deb, koʻz chiqar-moq Zarar-ziyon, shikayet yetkazadigan ishni qilib qoʻymoq. {{misol|Men hazillashgan edim. Lekin qosh qoʻyaman deb, {{ajrat|koʻz}} chiqarishimni oʻyla-magan ekanman.|[[w:K. Yashin|K. Yashin]]|Hamza}}. Qoʻshning koʻr boʻlsa, koʻzingni qis "Yon-atrofingda-gilarga qarab, oʻshalarga xush keladigan qilib ish tut" maʼnosida ishlatiladigan maqol. === Sinonimlari === === Antonimlari === {{OʻTIL|КЎЗ}} == Tarjimalari == {{uz-ism}} {{-trans-|Koʻz| *{{ar}}: [[عين]] *{{dlg}}: [[карак]] *{{gag}}: [[göz]] *{{en}}: [[eye]] *{{de}}: [[Auge]] *{{kbd}}: [[нэ]] *{{mn}}: [[нүд]] (nüd) *{{nl}}: [[oog]] *{{pt}}: [[olho]] *{{ru}}: [[глаз]] (glaz) *{{tr}}: [[göz]] *{{hr}}: [[oko]] *{{sah}}: [[көс]], [[харах]] *{{yo}}: [[ido]] *{{zu}}: [[neso]] *{{cv}}: [[куç]] |}} {{OʻTIL}} {{Tarjimalar |ru = }} {{Tarjimalar |tur = keng |ru = '''koʻz'''<br /> '''1 '''{{izoh|анат}}. [[глаз]]; // [[глазной]]; {{tarjmisoli|~ gavhari }} хрусталик; {{tarjmisoli|~ kosasi }} {{izoh|или '''}}[[chanogʻi]] '''[[глазница]], [[глазная]] [[впадина]]; {{tarjmisoli|~ muguz pardasi }} роговица глаза; {{tarjmisoli|~ oqi }} белок глаза; {{tarjmisoli|~ ogʻrigʻi }} глазные болезни; {{tarjmisoli|~ soqqasi }} глазное яблоко; {{tarjmisoli|~ qorachigʻi, ~ qorasi }} зрачок; {{tarjmisoli|~i ojiz }} слепой; {{tarjmisoli|uning ikki ~i ojiz }} он слеп на оба глаза; {{tarjmisoli|~ ojizligi }} слепота;<br /> '''2 '''[[глаз]], [[глаза]], [[око]], [[очи]]; [[взгляд]], [[взор]]; {{tarjmisoli|~ oldi }} перед глазами; {{tarjmisoli|mening ~ oldim qoraydi }} у меня в глазах помутилось; {{tarjmisoli|hammaning ~ oldida }} у всех на глазах, при всех; {{tarjmisoli|~ bogʻlovchi }} гипнотизёр; чародей, волшебник; фокусник; {{tarjmisoli|~ining paxtasi chiqib ketdi }} {{izoh|разг}}. у него глаза полезли на лоб ({{izoh|от удивления, злобы и т. п}}.); {{tarjmisoli|~ boʻyamoq }} втирать очки; замазывать глаза; {{tarjmisoli|~ boʻyamachilik }} очковтирательство; {{tarjmisoli|~ yoshi }} слеза; {{tarjmisoli|~ yoshi qilmoq }} 1) плакать, проливать слёзы; распускать нюни; 2) {{izoh|перен}}. слёзно жаловаться; плакаться; {{tarjmisoli|~ ilintirmoq }} смыкать глаза, смежить очи, вздремнуть; {{tarjmisoli|~ ilgʻamas }} необозримый; {{tarjmisoli|~ ilgʻamas dashtu biyobon }} необозримые степи; {{tarjmisoli|boshga tushganni ~ koʻrar }} {{izoh|посл}}. ({{izoh|букв}}. то, что случится, увидят глаза) соотв. от судьбы не убежишь; чему быть, того не миновать; поживём - увидим; {{tarjmisoli|~ koʻrmagan, quloq eshitmagan joylar }} ({{izoh|букв}}. места, недосягаемые для глаз и ушей) отдалённые места, дальние края; {{tarjmisoli|~ olaytirmoq }} таращить, вытаращивать глаза; пялить глаза; {{tarjmisoli|birovning narsasiga ~ olaytirma }} {{izoh|посл}}. ({{izoh|букв}}. не пяль глаза на чужую вещь) {{izoh|соотв}}. на чужой каравай рта не разевай; {{tarjmisoli|~ oldiga kelmoq }} представляться ({{izoh|в воображении}}); {{tarjmisoli|~ oldiga keltirmoq }} представлять себе, воображать; {{tarjmisoli|shunday bir manzarani ~ oldingizga keltiring }} представьте себе такую картину; {{tarjmisoli|~ ostidan qaramoq }} смотреть исподлобья; {{tarjmisoli|~ ochirmaslik }} {{izoh|или {{tarjmisoli|}}~ ochirgani qoʻymaslik }} не оставлять ({{izoh|кого-л}}.) в покое; не давать покоя, житья ({{izoh|кому-л}}.); {{tarjmisoli|~ solmoq }} поглядывать, посматривать; обращать внимание ({{izoh|на кого-что-л}}.); {{tarjmisoli|~ suzmoq }} 1) прищуривать глаза; жмуриться; {{tarjmisoli|mushuk ~ini suzib oʻchiribdi }} кошка сидит и жмурится; 2) бросать кокетливые взгляды, строить глазки; {{tarjmisoli|bolaning ~lari suzilib ketayotir }} у ребенка слипаются глаза; ребёнка клонит ко сну; {{tarjmisoli|~ tagiga olib qoʻymoq }} {{izoh|или {{tarjmisoli|}}~ ostiga bosib qoʻymoq }} приметить, заприметить; брать ({{izoh|кого-что-л}}.) на примету; {{tarjmisoli|~ tashlamoq }} бросать взгляд, взглядывать; заглядывать ({{izoh|куда-л}}.); {{tarjmisoli|~i tegdi }} он сглазил; {{tarjmisoli|~ tikmoq }} 1) смотреть с ожиданием, с надеждой; рассчитывать ({{izoh|на кого-что-л}}.); 2) уставить глаза, вперить взор, уставиться; {{tarjmisoli|~(ini) olmadi }} ({{izoh|или '''}}[[uzmadi]]''') [[не]] [[отрывал]] [[глаз]], [[не]] [[отрывал]] [[взора]], [[смотрел]] [[до]] [[конца]]; {{tarjmisoli|~im tinib ketdi }} 1) у меня рябит вглазах; 2) у меня в глазах помутилось; {{tarjmisoli|~i tushdi }} его взор упал ({{izoh|на кого-что-л}}.); он заметил ({{izoh|кого-что-л}}.); {{tarjmisoli|mening kitobimga ~ingiz tushmadimi? }} не видели ли вы моей книги?; {{tarjmisoli|~ tutmoq }} 1) выжидать; ждать, ожидать ({{izoh|кого-что-л}}.); {{tarjmisoli|sizga kechadan beri ~ tutib oʻltirgan edim }} я со вчерашнего дня ожидал вас; 2) уповать; рассчитывать ({{izoh|на кого-что-л}}.); {{tarjmisoli|~ urishtirmoq }} переглядываться ({{izoh|друг с другом}}); {{tarjmisoli|~im uchayotir }} у меня подёргивается веко ({{izoh|букв}}. глаз); {{tarjmisoli|senga ~im uchayotgani yoʻq edi }} {{izoh|ирон}}. очень я тебя ждал; чёрт тебя принёс; {{tarjmisoli|~ uchi bilan qaramoq }} смотреть ({{izoh|на кого-что-л.}}) исподтишка, бросать взгляд тайком, украдкой; {{tarjmisoli|~ uchirmoq }} 1) мигать, моргать глазами; подмигивать; 2) строить глазки; {{tarjmisoli|~ yummoq }} 1) смыкать веки, закрывать глаза; 2) {{izoh|перен}}. закрывать глаза ({{izoh|на что-л}}.); предавать забвению ({{izoh|что-л}}.); порывать ({{izoh|с кем-л}}.); {{tarjmisoli|mendan ~ yumdingiz }} вы совсем забыли меня; {{tarjmisoli|~ yugurtirmoq, ~ yugurtmoq, ~ yurgizmoq }} ({{izoh|или {{tarjmisoli|}}~ yubormoq }} {{izoh|фольк}}.) пробегать глазами, просматривать; оглядывать; осматривать; {{tarjmisoli|atrofga diqqat bilan ~ yugurtirib chiqmoq }} внимательно осмотреться вокруг; {{tarjmisoli|~ yuborib oʻngu soʻlga qaradi }} {{izoh|фольк}}. он посмотрел направо и налево; {{tarjmisoli|~ oʻynatmoq }} играть глазами, строить глазки; {{tarjmisoli|birovning ~ini oʻynatmoq }} вызвать зависть у кого-либо; {{tarjmisoli|~ qamashtirmoq }} слепить глаза; {{tarjmisoli|~ qamashtirarlik yorugʻ }} ослепительный свет; {{tarjmisoli|~ qismoq }} мигать; подмигивать; {{tarjmisoli|ishning ~ini bilmoq }} умело работать; знать, как нужно работать; быть мастером своего дела; {{tarjmisoli|~ jovdiratmoq }} сверкать глазами; {{tarjmisoli|~ni olmoq }} 1) слепить глаза ({{izoh|о ярком свете и т. п}}.); 2) {{izoh|фольк}}. отвести глаза ({{izoh|кому-л}}.); {{tarjmisoli|~ini yoʻq qilmoq }} скрывать, прятать ({{izoh|что-л}}.) от взора других; удалять ({{izoh|кого-л. куда-л}}.); {{tarjmisoli|~ini moshdek ochmoq }} 1) открыть ({{izoh|кому-л}}.) глаза ({{izoh|на что-л}}.); отрезвить; 2) показать, где раки зимуют; {{tarjmisoli|~ini ochib qoʻyamiz! }} мы ему ещё покажем!; {{tarjmisoli|~i moshdek ochildi }} он почувствовал облегчение; {{tarjmisoli|~iga yosh oldi }} у него на глазах появились слёзы; у него на глаза навернулись слёзы; {{tarjmisoli|~ga ilinmoq }} быть видимым простым (невооружённым) глазом; {{tarjmisoli|~ga ilinmaydigan }} ({{izoh|или {{tarjmisoli|}}~ ilgʻamaydigan}} ) '''[[yulduzlar]] '''[[невидимые]] [[простым]] [[глазом]] [[звёзды]]; {{tarjmisoli|~ga ilinarli(k) }} {{izoh|или {{tarjmisoli|}}~ga koʻrinarli(k) narsa }} {{izoh|перен}}. вещь (имущество), представляющая, имеющая какую-либо ценность; {{tarjmisoli|...bizda bir parcha yerdan boshqa ~ga ilinarlik hech narsa yoʻq edi }} (Ойбек, «Ќутлуѓ ќон») ...кроме клочка земли у нас ничего не было; {{tarjmisoli|~ga }} ({{izoh|или '''}}[[nazarga]]''') '''[[ilmaslik]] '''({{izoh|только в отриц. ф}}.) [[недооценка]] ({{izoh|кого-чего-л}}.); [[пренебрежение]] ({{izoh|кем-чем-л}}.); {{tarjmisoli|u hech kimni ~ga ilmaydi }} он относится ко всем пренебрежительно, он считает всех ниже себя; {{tarjmisoli|~ga issiq koʻrinmoq }} 1) казаться знакомым, близким; {{tarjmisoli|siz ~imga issiq koʻrinayotirsiz }} видимо, мы с вами знакомы; 2) казаться красивым, милым, приятным, симпатичным; {{tarjmisoli|~ga koʻrinmoq }} 1) показываться на глаза; виднется, быть видимым, доступным для взора, {{tarjmisoli|yoʻqol ~imga koʻrinma! }} уйди отсюда и не показывайся мнена глаза!; {{tarjmisoli|bugun biz ~ga koʻrinarli ish qildik }} сегодня мы поработали на славу; {{tarjmisoli|ish sifati ~ga koʻrinarlik darajada yaxshilandi }} качество работы заметно улучшилось; 2) представляться, мерещиться; чудиться; {{tarjmisoli|~iga hech narsa koʻrinmaydi }} ({{izoh|букв}}. ему ничего не видно, он абсолютно ничего не видит) он в полном расстройстве чувств ({{izoh|напр. от горя, раздражения, гнева и т. п}}.); {{tarjmisoli|jonini ~iga koʻrsatmoq }} 1) сильно напугать; 2) замучить ({{izoh|чем-л}}.); {{tarjmisoli|~ga tashlanmoq}} бросаться в глаза; {{tarjmisoli|~ga chalinmoq}} 1) мелькать перед глазами; 2) попадаться на глаза; {{tarjmisoli|~ga qarab ish qilmoq }} ({{izoh|или '''}}[[yurmoq]] '''{{izoh|и т. п}}.) [[быть]] [[осмотрительным]], [[осторожным]] [[при]] [[работе]], [[ходьбе]] {{izoh|и т. п}}.; {{tarjmisoli|~ingga qara }} будь осмотрителен, буть осторожен; гляди в оба; {{tarjmisoli|~da tutilmoq }} предусматриваться, иметься в виду; {{tarjmisoli|~da tutilmagan shoshilinch ishlar }} непредвиденные срочные работы; {{tarjmisoli|~da tutmoq }} предусматривать, иметь в виду; {{tarjmisoli|~dan kechirmoq }} ({{izoh|или '''}}[[oʻtkazmoq]]''') [[просматривать]], [[пробегать]] [[глазами]]; {{tarjmisoli|uning ~i koʻrmas boʻlib qolgan }} он лишился зрения, он ослеп; {{tarjmisoli|~im yetmaydi }} я не надеюсь; я не рассчитываю; {{tarjmisoli|shunday boʻlishiga ~im yetmagan edi }} я не рассчитываю на то, что будет именно так; {{tarjmisoli|~im ilinibdi }} ({{izoh|букв}}. у меня сомкнулись глаза) я чуточку заснул, я вздремнул; {{tarjmisoli|ikki ~im sizda }} 1) мой взор устремлен на вас; я всё время смотрю на вас; 2) я жду вас с нетерпением; {{tarjmisoli|uning ikkala ~i eshikda }} его взор устремлен на калитку ({{izoh|в ожидании кого-л}}.); {{tarjmisoli|~im qiymaydi }} 1) мне жалко, мне жаль ({{izoh|напр}}. {{izoh|отдать что-л}}.); {{tarjmisoli|nainki shu kitobni menga berishga ~ing qiymasa? }} неужели тебе жалко дать мне эту книгу?; 2) мне жалко, я жалею; у меня рука не поднимается; {{tarjmisoli|yosh daraxtni kesib tashlajga ~im qiymaydi }} у меня рука не поднимается срубить молодое деревцо; {{tarjmisoli|sizni ~im qiymaydi }} мне вас жаль; я жалею вас; {{tarjmisoli|~-~ qilmoq }} 1) выставлять ({{izoh|что-л}}.) напоказ; щеголять ({{izoh|чем-л.}}); 2) поддразнивать; {{tarjmisoli|~-quloq boʻlib turmoq }} присматривать, зорко следить, глядеть в оба; быть настороже; {{tarjmisoli|bolalarga ~-quloq boʻlib turing }} вы присматривайте за детьми; {{tarjmisoli|ayagan ~ga choʻp tushar }} {{izoh|посл}}. в бережёный глаз попадает соринка ({{izoh|если слишком уж трясёшься над чем-нибудь, то с ним как раз и случится беда}}); {{tarjmisoli|~ koʻrar qosh sezmas }} {{izoh|посл}}. глаза увидят, брови не почувствуют; {{tarjmisoli|~dan nari - koʻngildan nari }} {{izoh|погов}}. ({{izoh|букв}}. дальше от глаз - дальше от сердца) с глаз долой - из сердца вон; {{tarjmisoli|soʻqir ~ga surma }} {{izoh|погов}}. ({{izoh|букв}}. что слепому глазу сурьма) как мёртвому припарки; {{tarjmisoli|~ qoʻrqoq, qoʻl botir }} {{izoh|посл}}. глаза трусливы, руки отважны; {{izoh|соотв}}. глаза страшаться, руки делают; {{tarjmisoli|oʻzi yoʻqning ~i yoʻq }} {{izoh|погов}}. нетего самого, и глаз его нет; {{izoh|соотв}}. без меня меня женили; {{tarjmisoli|qargʻa qargʻaning ~ini choʻqimas }} {{izoh|посл}}. ворона вороне глаз не выклюет; {{tarjmisoli|quloqdan ~ haq }} {{izoh|посл}}. глаз правдивее уха; лучше увидеть, чем услышать; {{tarjmisoli|~-koʻzlamoq]] <nowiki>=</nowiki> ~-~ [[qilmoq]]}} ;<br /> '''3 '''[[зрение]]; {{tarjmisoli|~ xiraligi }} слабость зрения; {{tarjmisoli|~ oʻtkirligi }} острота зрения; {{tarjmisoli|~im oʻtmaydi }} у меня слабое зрение; {{tarjmisoli|~ qulochi }} поле зрения; {{tarjmisoli|~ qulochi sigʻdirmagan keng yiroqlar }} необозримые просторы; {{tarjmisoli|~dan qolmoq}} ослепнуть, потерять зрение, лишиться зрения; {{tarjmisoli|~dan qochirmoq }} 1) упускать из поля зрения; 2) скрывать от взора посторонних, не показывать людям; прятать; {{tarjmisoli|~dan gʻoyib boʻlmoq }} исчезнуть из поля зрения, скрыться из вида; {{tarjmisoli|uning ~i koʻrmas boʻlib qolgan }} он лишился зрения, он ослеп; {{tarjmisoli|~ nurini toʻkmoq }} портить зрение ({{izoh|работая над чем-л}}.); кропотливо, усердно заниматься ({{izoh|чем-л}}.); {{tarjmisoli|~ nurini toʻkib ish tikmoq }} кропотливо, усердно работать над вышиванием;<br /> '''4 '''[[глазок]], [[отверстие]]; [[отделение]]; [[ячея]]; [[очко]]; {{tarjmisoli|buloqning ~i }} место, откуда бьёт родник, ключ, источник; {{tarjmisoli|deraza ~i }} отдельное стекло, окна; {{tarjmisoli|ignaning ~i }} ушко иглы, иголки; {{tarjmisoli|taxtaning ~i }} сучок в доске; отверстие сучка в доске; {{tarjmisoli|tizzaning ~i }} {{izoh|анат}}. коленная чашечка; {{tarjmisoli|toʻrning ~i }} ячея невода; {{tarjmisoli|uzukning ~i }} камень в кольце, в перстне; {{tarjmisoli|xurjunning ~i }} одна сторона (половина) перемётной сумы, отделение перемётной сумы; {{tarjmisoli|yaraning ~i }} отверствие нарыва, раны; {{tarjmisoli|* ~i yoridi }} она разрешилась от бремени, она родила; {{tarjmisoli|~i yorigan ayol }} роженица; {{tarjmisoli|ikki ~i toʻrt boʻlmoq }} {{izoh|или {{tarjmisoli|}}toʻrt ~ bilan kutmoq}} проглядеть все глаза, ждать с нетерпением; высматривать; {{tarjmisoli|~ tanish }} дальний знакомый; шапочное знакомство, {{tarjmisoli|~day koʻshni }} самый близкий сосед; {{tarjmisoli|~ ochib koʻrgan er }} ({{izoh|или '''}}[[xotin]]''') [[первый]] [[муж]] ({{izoh|или }}[[первая]] [[жена]]); {{tarjmisoli|~ ochib yumguncha }} в мгновение ока; мигом, в один миг; моментально, очень быстро; {{tarjmisoli|~ni koʻr, quloqni kar qilib }} ({{izoh|букв}}. будучи слепым и глухим) не слушая никого; не обращая ни на что внимания; {{tarjmisoli|~ga koʻkanak, oyoqqa tikanak }} заноза, задира, всем мешающий человек; {{tarjmisoli|~ga urgandek }} ({{izoh|букв}}. словно в глаз ударив) опрометчиво, не задумываясь; не рядясь, не торгуясь; {{tarjmisoli|~ga choʻp solmoq }} ({{izoh|букв}}. совать в глаз соломинку) подводить; вредить; подставлять ножку; наносить удар в спину; {{tarjmisoli|~ga yaqin }} привлекательный; интересный, симпатичный ({{izoh|о ребёнке, девушке и т. п}}.); {{tarjmisoli|~imning oqu qorasi }} ({{izoh|букв}}. белок и зрачок моих глаз) свет моих очей; {{tarjmisoli|koʻrar ~im }} свет моих очей; {{tarjmisoli|koʻrarga ~i, otarga oʻqi yoʻq }} он ненавидит, он совершенно не терпит ({{izoh|кого-л}}.); {{tarjmisoli|mana oʻzining yuzi-~i }} вот он и сам налицо; да вот и он сам (пусть он сам скажет, подтвердит {{izoh|и т. п}}.); {{tarjmisoli|toʻrt ~ tugallik bilan }} благополучно, всё в порядке, всё хорошо; {{tarjmisoli|yuzingda ~ing bormi demay }} пренебрегая ({{izoh|кем-л}}.), не считаясь ({{izoh|с кем-л}}.); {{tarjmisoli|yuz-~ini ochib yubormoq }} открыть глаза на жизнь, познакомить с теневыми сторонами жизни; испортить, развратить ({{izoh|молодого человека}}); {{tarjmisoli|qosh qoʻyaman deb, ~ chiqarmoq }} ({{izoh|букв}}. желая навести брови, выбить глаз) оказать медвежью услугу; метил в ворону, да попал в корову; {{tarjmisoli|yomon ~ }} 1) дурной глаз ({{izoh|который, согласно поверью, может сглазить}}); 2) похотливый взгляд; {{tarjmisoli|Oʻz qadrini bilgan xotinga erkak kishi yomon ~ bilan qaragani botinolmaydi }} (А. Ќаћћор, «Хотинлар») На знающую себе цену женщину мужчина не осмелится бросить похотливый взгляд; {{tarjmisoli|~i yetdi }} он убедился; он получил представление {{izoh|о чем-либо}}; {{tarjmisoli|Haydar ota undan javob ololmasligiga ~i yetib, shoshganicha ichkariga kirdi }} (А. Ќаћћор, «Асрор бобо») Убедившись, что от неё не дождешься ответа, Хайдар-ата поспешно вошёл в комнату; {{tarjmisoli|~i ochiq }} 1) разбирающийся ({{izoh|в каком-л. деле}}), знающий; 2) живой, живущий; '''Qizingni koʻndir: koʻzing ochiqligida erga tegsin '''(И. Раћим, «Ихлос») Уговори дочь, пусть выходит замуж, пока ты в живых.<br /> }} ldgf0878x77jgfe0p3cx4tf2ytp8few 0 43094 633989 632105 2025-06-28T13:45:19Z Yokubjon Juraev 8265 /* Tarjimalari */ 633989 wikitext text/x-wiki = {{-uz-}} = == Morfologik va sintaktik xususiyatlari == '''mar-ha-bo''' == Aytilishi == == Etimologiyasi == ''[[w:Arab tili|arab.]]'' – xush kelibsiz; [[Turkum:Oʻzbekchada arabchadan oʻzlashgan soʻzlar]] == Maʼnoviy xususiyatlari == === Maʼnosi === 1. {{und. s.}} {{kt.}} Hurmat, iltifot bilan qarshilashni bildiradi; xush kelibsiz, marhamat. {{misol|-Marhabo, {{ajrat|marhabo}}, — dedi domla, chuqur samimiyat bilan soʻrashib.|[[w:A. Qahhor|A. Qahhor]]|Sarob.}} 2. Marhabo (xotin-qizlar ismi). === Sinonimlari === === Antonimlari === {{OʻTIL|МАРҲАБО}} == Tarjimalari == {{Tarjimalar |ja = [[いらっしゃいませ]] }} {{Tarjimalar |tur = keng |ru = <b>[[marhabo]]</b></br> <b>1 </b>{{izoh|межд}}. [[добро]] [[пожаловать]]!; [[пожалуйте]]!; [[милости]] [[просим]]!;</br> <b>2 </b>[[Мархабо]] ({{izoh|имя собств. женское}}).</br> }} 5d9l2tc9icf91k3nvmkpeb0ia04yx7s 0 58635 633991 565771 2025-06-28T15:53:09Z Yokubjon Juraev 8265 /* Maʼnosi */ 633991 wikitext text/x-wiki = {{-uz-}} = == Morfologik va sintaktik xususiyatlari == '''ez-gʻi-la-moq''' == Aytilishi == == Etimologiyasi == == Maʼnoviy xususiyatlari == === Maʼnosi === ''ayn.'' [[ezmoq]] 1. {{misol|Tuproqni ezgʻilamoq. Papirosni {{ajrat|ezgʻila}}moq. Xamirni ezgʻilamoq. }}shsh ''Toshpoʻlat bir siqim kesakni olib, kaftida ezgʻshshdi. Oʻ.'' Umarbekov, Yulduzlar. === Sinonimlari === === Antonimlari === {{OʻTIL|ЭЗҒИЛАМОҚ}} == Tarjimalari == {{Tarjimalar |ru = }} {{Tarjimalar |tur = keng |ru = '''ezgʻilamoq'''<br /> '''1 '''[[раздавливать]], [[давить]] ({{izoh|изо всех сил}}); [[растирать]]; '''Papiros allaqachon tuproqqa qorilib ketgan boʻlsa ham, hamon oʻsha yerni oyogʻi bilan asabiy ezgʻilardi '''(Шућрат, «Шинелли йиллар») Хотя папироса уже давно смешалась с землёй, он продолжал нервно давить то место ({{izoh|каблуком, поворачивая его то в одну, то в другую сторону}});<br /> '''2 '''[[разминать]]; [[раскрошить]]; [[растереть]]; '''Toshpoʻlat bir siqim kesakni olib kaftida ezgʻiladi '''(Ў. Умарбеков, «Юлдузлар») Взяв горсть (комок) земли, Ташпулат растёр её в ладони;<br /> '''3 '''[[разминать]], [[размягчать]]; [[месить]]; [[хорошенько]] [[промешивать]]; {{tarjmisoli|xamir ezgʻilamoq }} промешивать тесто; {{tarjmisoli|papirosni ezgʻilamoq }} разминать (твёрдую) папиросу.<br /> }} 3re6k9nukmazkewqvzwfwwcnhd0sioz 0 58650 633994 565786 2025-06-29T04:22:00Z Yokubjon Juraev 8265 /* Sinonimlari */ 633994 wikitext text/x-wiki = {{-uz-}} = == Morfologik va sintaktik xususiyatlari == '''ez-moq''' == Aytilishi == == Etimologiyasi == == Maʼnoviy xususiyatlari == === Maʼnosi === 1 Bosib, siqib va b. yoʻl bilan yumshatmoq, pachaqlamoq, yanchmoq va h.k. {{misol|Oyogʻi bilan sigaretani {{ajrat|ez}}moq. Anorni {{ajrat|ez}}moq.}} n {{misol|Yonida chumoli uyasini koʻrib, oyogʻi bilan {{ajrat|ez}}di. |[[w:A. Muxtor|A. Muxtor]]|Opa-singillar}}. {{misol|Chol boshqa choy chaqirib, belbogʻining qatidan quruq choy olib, kaftida {{ajrat|ez}}di-da, piyolaga solib qay-tardi.|[[w:S. Ahmad|S. Ahmad]]|Hukm}}. {{misol|Ertalab Shoqosim.. bir oʻsimlikning qovjiroq gulini keltirib, qaynoq suvda {{ajrat|ez}}ib, qizga ichirishni buyurgan edi.|[[w:Oybek|Oybek]]|Tanlangan asarlar}}. 2 Kishi aʼzosi yoki uning biror joyi-ni qattiq bosim, siquvga olmoq. {{misol|Ogʻir yuk yelkasini {{ajrat|ez}}yapti.}} n {{misol|Oyogʻini qizdirib {{ajrat|ez}}gan etigini yecholmay oʻtirgan Shirmonxon Maq-suda kelgandan keyin oʻrnidan turdi.|[[w:S. Zun-nunova|S. Zun-nunova]]|Olov}}. {{misol|Manglayni {{ajrat|ez}}ib yubordi bu choʻyan qalpoq.|[[w:Oybek|Oybek]]|Quyosh qoraymas}}. 3 Ogʻir, qiyin ahvolga solmoq, shunday ahvolda saqlamoq. {{misol|Uzoq va mashaqqatli yoʻl ularni juda {{ajrat|ez}}ib tashlagan edi.}} n {{misol|Xalq-larni qul qilib {{ajrat|ez}}ib kelgan podsho hukumati agʻdarildi.|[[w:T. Bekmurodov|T. Bekmurodov]]|Unutilmas vo-qealar}}. {{misol|Kirib maydonda javlon urdi erlar, {{ajrat|Ez}}ib duishanni hayqirmoqda sherlar.|[[w:Habi-biy|Habi-biy]]}}. 4 Ruhan qiynoqqa solmoq; qiynamoq. {{misol|Rahimjon aka, boʻldi, oʻzingizni {{ajrat|ez}}mang.. Oʻ. |[[w:Umarbekov|Umarbekov]]|Yoz yomgʻiri}}. {{misol|Oraga ogʻir, {{ajrat|ez}}ib yuboruvchi jimlik choʻkdi.|[[w:K. Yashin|K. Yashin]]|Hamza}}. {{misol|U bilan talashib-tortishib oʻtirib, yolgʻizli-gini ham unutgan ekan. Endi tanholik {{ajrat|ez}}a boshladi.|[[w:S. Siyoyev|S. Siyoyev]]|Otliq ayol}}. 5 Qoyilmaqom qilib, juda taʼsirli tarzda ijro qilmoq (asosan kuy, qoʻshiq haqida). {{misol|Shodmon hoji oldin dutorda mayin {{ajrat|ez}}ib, "Tuya boʻzlov" mashqini chalib, keyin tanburni oldi.|[[w:S. Abdulla|S. Abdulla]]|Quvgʻunda}}. {{misol|Bobosi uni quvontiradigan gap topganidan xursand, {{ajrat|ez}}ibhikoya qila ketdi.|[[w:A. Muxtor|A. Muxtor]]|Boʻronlar-da bordek halovat}}. :Jagʻini ezmoq Urib majaqlamoq, abja-gʻini chiqarmoq. {{misol|Ol qoʻlingni, jagʻingni {{ajrat|ez}}ib qoʻyaman!|[[w:Sh. Xolmirzayev|Sh. Xolmirzayev]]|Yoʻllar, yoʻldosh-lar}}. Jigʻini ezmoq ''q.'' jigʻ. {{misol|Ha, Salim, Ha-kimlarning jigʻini {{ajrat|ez}}aman, uka.|[[w:Oybek|Oybek]]|Tanlangan asarlar}}. Ezib yogʻmoq Maydalab toʻx-tovsiz yogʻmoq. {{misol|Uch kundan beri yomgʻir {{ajrat|ez}}ib yogʻar, hasharchilar ishga chiqmay, zerikib qolishgan edi. Oʻ.|[[w:Hoshimov|Hoshimov]]|Bir tomchi shudring}}. Yurak-ni ''(yoki'' bagʻirni, qalbni, yurak-bagʻirni) ezmoq Ruhiy azob bermoq, ruhan qiynamoq. {{misol|Oʻgʻli Turgʻunboy uning yuragini {{ajrat|ez}}ib yubordi. |[[w:T. Ashurov|T. Ashurov]]|Oq ot}}. {{misol|Axir menda nima gunohki, mushtipar onaizorning bagʻrini {{ajrat|ez}}asan.|[[w:K. Yashin|K. Yashin]]|Hamza}}. {{misol|Sovliqning faryod urib maʼ-ragani yurak-bagʻrini {{ajrat|ez}}ib yubordi.|[[w:S. Ahmad|S. Ahmad]]|Yulduz}}. {{misol|Opa xatosin s{{ajrat|ez}}di, Toʻgʻri soʻz qalbin {{ajrat|ez}}di.|[[w:"Mushtum"|"Mushtum"]]}}. === Sinonimlari === [[ezg‘ilamoq]]. === Antonimlari === {{OʻTIL|ЭЗМОҚ}} == Tarjimalari == {{Tarjimalar |ru = }} {{Tarjimalar |tur = keng |ru = <b>[[ezmoq]]</b></br> <b>1 </b>[[давить]], [[мять]]; <b>Butun gavdasi bilan Qora Ahmadni ezib, bir qoʻli bilan uning tomogʻini xip boʻgʻdi </b>(Ойбек, «Ќутлуѓ ќон») Навалившись на Кара-Ахмеда, он одной рукой сжал его горло; <b>ezib yubormoq </b>раздавить; намять;</br> <b>2 </b>[[выжимать]] [[сок]]; {{tarjmisoli|uzum ~ }} давить виноград;</br> <b>3 </b>[[растирать]], [[тереть]]; <b>dorini ezib ichirmoq </b>растереть лекарство и дать выпить; {{tarjmisoli|boʻyoqni ~ }} растирать краску;</br> <b>4 </b>{{izoh|перен}}. [[угнетать]], [[притеснять]]; <b>chor Rossiyasida pomeshchiklar dehqonlarni ezar edilar </b>в царской России помещики угнетали крестьян;</br> <b>5 </b>{{izoh|перен}}. [[угнетать]]; [[тяготить]]; <b>bu hol uni yana ezardi </b>это положение ещё больше угнетало его; {{tarjmisoli|yurakni ~ }} причинять сердечную боль; <b>yomgʻir maydalab, ezib yogʻayapti </b>нудно моросит дождь;</br> <b>6 </b>{{izoh|перен}}. [[задевать]] [[за]] [[сердце]]; [[задевать]] [[за]] [[живое]]; [[волновать]];</br> <b>7 </b>{{izoh|перен}}. [[пустословить]]; [[надоедливо]] [[болтать]]; <b>* ezib ichmoq </b>({{izoh|букв}}. растереть и выпить) собаку съесть ({{izoh|на чем-л}}.).</br> }} g78z8cgq1pt6n2zy28ve9qntf00lmnh 0 161590 633990 2025-06-28T13:45:46Z Yokubjon Juraev 8265 „{{-ja-}} [[marhabo]]!, xush keldingiz.“ yozuvi orqali yangi sahifa yaratildi 633990 wikitext text/x-wiki {{-ja-}} [[marhabo]]!, xush keldingiz. ego0m4rh9cm1x3ilujsdvve05gu7kj7 0 161591 633993 2025-06-29T04:19:13Z Yokubjon Juraev 8265 „{{-kbd-}} [[ko‘z]].“ yozuvi orqali yangi sahifa yaratildi 633993 wikitext text/x-wiki {{-kbd-}} [[ko‘z]]. izdf3c0ws5g517uypsjkr8ppbkk9cvf