Wikipedia wawiki https://wa.wikipedia.org/wiki/Mwaisse_p%C3%A5dje MediaWiki 1.45.0-wmf.6 first-letter Media Sipeciås Copene Uzeu Uzeu copene Wikipedia Wikipedia copene Imådje Imådje copene MediaWiki MediaWiki copene Modele Modele copene Aidance Aidance copene Categoreye Categoreye copene TimedText TimedText talk Module Discussion module Sujet 0 1092 416188 404807 2025-06-18T18:57:44Z Èl-Gueuye-Noere 17076 /* Djeyografeye administrative */ 416188 wikitext text/x-wiki {{Infoboesse payis}} Li '''Marok''' (e-n arabe [[Wikt:المَغْرِب|المَغْرِب]], al-marhrib; , e [[cmon amazir marokin]], [[Wikt:ⵍⵎⵖⵔⵉⴱ|ⵍⵎⵖⵔⵉⴱ]], lmerhrib), c' est on [[dislaxhî payis]] d' [[Afrike bijhrece]] (li ci l' pus å [[Coûtchant]], did la si no<ref>e-n [[arabe]], «al-marhrib», ça vout dire «Li Coûtchant».</ref>). [[Imådje:Maroc carte.gif|thumb|Mape do Marok]] == Mwaissès dnêyes == Les payis åtoû sont li [[Moritanreye]] å sudouwess eyet l' [[Aldjereye]] a l' ess ey å sudess. I gn a eto deus esserêyès teres espagnoles sol coisse Mediteraneyinne: [[Cewta]] et [[Meliya]]. Å lådje di s' coisse [[atlantike]], i gn a les [[Iyes Canareyes]] eyet l' iye di [[Madere]]. Å nôr do [[stroet d' Djibraltar]] i gn a l' [[Sipagne]] ([[Urope]]). Après ki l' ancyin [[Sara coûtchantrece|Sara espagnol]] åye sitî dislaxhî del [[Sipagne]] ezès [[anêyes 1970]], il a stî anecsé på Marok, ki l' conte come pårteye di s' teritwere; mins çoula n' a nén stî ricnoxhou eternåcionålmint åd triviè di l' [[ONU]]. == Djeyografeye == === Manaedjaedje === Li [[mwaisse veye]], c' est [[Rabat]]. Sacwantès grandès veyes : [[Cazablanca]], [[Agadir]], [[Fess]], [[Marakech]], [[Mekness]], [[Tandjî]], [[Tetouwane]] (Titwinne), [[Asfi]], [[El Djadida]]. Pus ptitès veyes : [[Oulmesse]], [[Kenitra]], [[Oujda]] Li Marok est pårti e [[province]]s. {{Lka}} [[Provinces do Marok]] === Contrêyes natureles === * [[Douccala]] * [[Hawouze]] * [[Grand Atlasse]] * [[Mîtrin Atlasse]] * [[Sousse]] * [[Tadla]] * [[Rif]] === Idrografeye === ==== Grandès aiwes ==== Si longowe coisse so l' [[Oceyan Atlantike]] continouwe houte do [[sitroet d' Djibraltar|stroet d' Djibraltar]] sol [[Mîtrinne Mer]]. ==== Corantès aiwes ==== * [[Agoundisse]] * [[Aiwe do Bontins]] * [[Amzorhni (aiwe)|Amzorhni]] * [[Aiwe di Bougmesse|Bougmesse]] * [[Aiwe di Tensif|Tensif]] == Culteure == {| border="1" align="center" cellpadding="2" cellspacing="0" |+ <font size="+1">'''[[Fiesse]]s: les troes [[Wikt:djama|djamas]]'''</font> |- ! style="background:#efefef;"|Date (e marokin, pu e rfondou arabe) ! style="background:#efefef;"|No e walon ! style="background:#efefef;"|No so plaece (e marokin, pu e rfondou arabe) ! style="background:#efefef;"|Rilevêyes |- | ch'har el-ftor = 1 Chawel || [[Fiesse del disdjune]] (li ptite fiesse) || Ayid sghir = Aïd-Al-Fitr || Fén do [[Ramdinne]] |- | 12 ch'har el haj = 12 dhu l' hijja || [[fiesse do moton]] (li grande fiesse) || Ayid el kebir = Aïd-al-Adha || On touwe li bedot |- | 12 ch'har Miloud = 12 rabiaa el awwel || Noyé moslimrece || Ayid Miloud = Aïd mouloud || [[Fiesse do skepiaedje do profete Mawomet]] |} === Ôtès fiesses et uzances === [[Imådje:marok_sbaa_lebtayn.jpg|thumb|Foclore do londmwin del fiesse do bedot]] [[Imådje:marok_dessin_henei_wi.jpg|thumb|uzance des dessinaedjes so les mwins (fiesses)]] L' '''achoura''' kimince li prumî Moharem, ki c' est l' Djoû d' l' an moslimrece (Les administråcions ont condjî). Dins les viyaedjes, do prumî å dijhinme djoû di ç' moes la, les efants vont taburiner dé les djins ki passèt po k' on lzî dene ene dringuele. Gn a eto, å minme moumint, ene uzance, ki rshonne al [[schiråde]] del Walonreye: les efants il esprindèt des ptits feus et zoupler å dzeu. N a minme des grandès djins ki potchèt avou. I pinsèt eto k' on n' serè nén malåde si on fwait çoula. Li londmwin u l' sorlondmwin del '''fiesse do bedot''', gn a cobén on djonnea ki s' diguijhe avou des peas d' moton, et aler [[heye|heyî]] l' viyaedje, u l' long des rotes. On l' lome ''sbaa btayn'' (setès peas d' moton) u ''bou jloud'' (li ci ås peas) en [[arabe marokin]] et ''herma'', ''bou ilmawn'' e lingaedje [[amazir]]. Ça rshonne ene miete a l' ancyinne uzance walone di [[tchessî l' vexhåd]]. L' uzance si piede ene miete. Li dessinaedje so les mwins u so les pîs des femes et des båsheles avou do [[hené]]. C' est des femes di mestî kel fijhèt (les ''naqqachat''), a l' ocåzion d' ene fiesse (noices, discalotaedje) u d' on djama. === gazetes === * ''Le Matin (du Sahara) / Es-sabah'' (ene edicion e francès, l' ôte en arabe; gazete ki shût l' govienmint). * ''L'Opinion / El Aalam'' (socialisse). * ''Al ahdat al maghribiya'' (الأحدات المغربية, les etrevéns marokins), socialisse. == Lingaedjes et pårlers == * rifondou [[arabe]]: [[lingaedje oficir]], dins les scoles, li rilidjon, li djustice, les administråcions. Nén on lingaedje d' atôtchance inte Marokins, såf po sacwants po djåzer di sacwès rilidjeuses. * [[arabe marokin]], cåzé pattavå, ki: e payis amazigh, wice k' il est comprind pa tos les omes et les efants ki vont e scole. * [[amazir]] (berbere): lingaedje di tos les djoûs dins ene pitite mitan do payis, ehåyî et acsegnî e sacwantès plaeces dispu 2003). Les cminåltés amazigh-cåzantes ki s' ont astalé dins les veyes wårdèt l' amazir al prumire djermêye di djins. Gn a troes trokes linwistikes, ki s' comprindnut a pô près n' on l' ôte: li [[tachelheyte]] (on dit eto: li [[chleu]]) a Nonne, li [[tamazir do Mîtrin Atlasse]] å Mitan et li [[rifin]], a Bijhe. * [[francès]]: lingaedje des sincieusès studes, des grandès societés comerciåles, et d' ene boune mitan des medias. * [[espagnol]]: c' esteut l' prumî lingaedje etrindjir a Bijhe, mins foirt rovyî pol djoû d' ouy. * Gn a eto l' aransiya (arabiya + faransiya) ene manire di djåzer avou des fråzes emantcheyes e-n arabe marokin, mins toplin des mots, et minme des fråzletes e francès; il est pratiké pa bråmint des cis k' ont fwait des hôtès scoles, et co pa des ôtes, aprume ezès veyes. == Manoye == Li [[diram marokin]] ([[MAD]]), k' i ndè fåt a pô près 10 po fé èn [[uro]]. Il est pårti e 100 cintimes. Li cintime est co purade lomé ''franc'', e sovnance do vî tins. Gn a ene viye unité d' manoye ki sieve co dins l' vicaedje di tos les djoûs so tot l' Marok, apus k' a Bijhe. C' est l' '''riyal''', ki c' est l' vintinme d' on MAD. C' est l' minme sistinme ki l' ancyin contaedjes avou les [[sô (manoye)|sôs]] e l' Walonreye, et les douros e l' Espagne. Li riyal sieve po les contaedjes dizo 10.000 DH. Gn a co ene pus ptite unité, k' on s' è sovént co, mins k' on n' eploye pus, li '''gorch'''. == Drapea == [[Imådje:Drapea Marok.jpg|thumb]] Leu [[drapea]] est rodje avou ene vete sitoele ås cénk brantches å fén mitan. == Istwere == === Racourti === [[Imådje:Moirts campagne Marok.jpg|thumb|curêye di Marokins dischindous al campagne di colnijhaedje francesse]] * onk des pus vîs [[rweyåme]]s d' [[Afrike]], et ki l' est co asteure. * a stî colnijhî (dizo li statut di mambornance) pås [[France|Francès]] (gros do mitan) et pås [[Espagne|Espagnols]] (a Bijhe et a Nonne) di [[1912]] a [[1956]]. === Dinasteyes === [[Imådje:Marakech koutoubia2.jpg|thumb|Li Koutoubia d' Marakech fourit basteye do trevéns des Almoravites]] * Les '''Idrissites''' (e l' arabe : ''El Adarissa''), avou les zultans Moulai Idriss I & Moulai Idriss II, k' avént leu mwaisse-veye a [[Fes]], k' ont ringnî di 750 a 850 ap. Dj.C. * les '''Almoravites''' (e l' arabe : ''El Morabitoun'') ki leu mwaisse tuzeu, c' esteut Abdala Ben Yassine, et leu prumî rwè, Youssef Ben Tachfint, k' avént leu mwaisse-veye a [[Marakech]]; i ringnît tins do 11inme sieke. I vnént do Sara. I djåzént [[amazir]]. I bastixhît troes rlomés monumints, cåzu pareys : li Koutoubia a Marakech, l' Xhiralda a [[Sevile]] (''Sevilla''), eyet l' nén tote fwaite Tour Hassan a Rabat. * Les '''Almowådes''' (e l' arabe : ''El Mohahidoun'') ki leu mwaisse tuzeu, c' esteut Mawoumet Ben Toumert, et leu prumî rwè, Abdelmoumen Ben Ali El Goumi, k' avént, avou, leu mwaisse-veye a Marakech; i ringnît e 12inme sieke. * Les '''Merinites''' (e l' arabe : ''El Meriniyoun''), ki leu prumî rwè, c' esteut Abou Yacoub Youssef, ki ravént leu mwaisse-veye a Fes; i ringnît å 13inme sieke. * Les '''Watassites''' (e l' arabe : ''El Outtassiyoun''). C' esteut des minisses des Merinides, mins k' ont-st askepyî leu prôpe rweyåme a Bijhe do Marok, avou Hassoun El Wattassi come prumî rwè et todi Fes come mwaisse-veye. Çoula s' passéve eto e 13inme sieke. * Les '''Saadyins''' (e l' arabe : ''Es Saadiyoun''), k' avént, so ç' tins la, adjinçné on rweyåme a Nonne, avou Marakech come mwaisse-veye. Il ont rwangnî tot l' payis ås Watassides. Li pus grand rwè di cisse dinasteye la, ci fourit Ahmed Mansour Saadi, eteré a Marakech. I ringnît e 16inme sieke. * Les '''Alawites''' (e l' arabe : ''El Aalawiyoun'') vinît do Sara Levantrece (Sijilmassa), et si djhèt dischindants do profete [[Mawoumet]]. I ringnît a pårti do 17inme sieke, et s' sont i co mwaisses asteure. Les pus cnoxhous di leu rwès : ** Sidi [[Mawoumet Ben Abdella]] ([[Mawoumet III do Marok]], k' a evoyî bråmint des ambassadeurs e l' Urope. ** [[Moulai Ismayil]], k' aveut s' mwaisse-veye a Meknes. ** [[Moulai Sliminne]]: va basti des [[mella]]s totavå l' payis, po fé des coulots a pårt po les [[djwifs]] (1807) ** [[Mawoumet IV do Marok]]: i discandja l' prumî des ambassadeurs avou l' Beldjike (1864) ** [[Hassan I]] (fén do 19inme sieke); i ricnoxha onk des prumîs les Estats-Unis d' Amerike. ** [[Youssef]] li pa da Mawoumet V. ** [[Mawoumet V|Mohammed V]] (lomé eto Mohammed ben Yousssef), k' a dislaxhî l' payis del mambornance des Francès. ** [[Hassan II]], k' a dmoré rwè cåzu 40 ans (1960-1999). ** [[Mawoumet VI|Mohammed VI]], k' est li rwè å djoû d' ouy, rilomé po s' politike tournêye eviè l' [[Afrike francès-cåzante]]. == Rilidjons == L' islam est rlidjon d' estat; tchaeke djin skepieye di parints marokins est oblidjeye del shuve, apus ki s' ele provént del kiminålté djwive (50.000 djins). == Economeye == [[Imådje:Saetchots plastike Sebt Od Bou3ziz.JPG|thumb|saetchots d' plastike dins les campagnes (divant 2016)]] * Les cwénzinne des ci (cenes) ki sont a l' Estat riprezinte 13 åcint do P.I.B. (c' est pår di trop: l' Edjipe n' est "k' a" 11 %). * [[Wikt:skepyî|Skepiance]]: foirt baxhaedje do nombe d' efants pa feme k' est a l' ådje d' end aveur inte li cminçmint des [[anêyes 1980]] (5,7), eyet l' anêye [[2000]] (2,5). * Å rcinsmint di 2004, les Marokins estént diviè 29.950.000. Gn aveut eto 52.000 etrindjirs. Les djins des veyes, c' esteut 55 åcint di tote li populåcion. Cazablanca tote seule, aveut 3 miyons et dmeye di dmorants. * Li 1î d' djulete 2016, on disfind les [[saetchots d' plastike]] k' estént sovint tapés evoye totavå. == Rilomêyès djins do Marok == * do vî vî tins ** [[Ben Batouta]] ** [[Tarik Ben Ziyyad]] ** [[Abderrahman Mejdoub]] ** [[cofrereye des Tidjanes|Si Ahmed Tidjani]] * moirts lanawaire ** [[Chaïbia]] ** [[Mohamed V do Marok]] * ki vikèt co ** [[Sayd Awita]] ** [[Hakima Himmich]] ** [[Rachid El Ouali]] [[Categoreye:Marok|*]] [[Categoreye:Payis]] [[Categoreye:Payis del Mîtrinne Mer]] [[Categoreye:Afrike bijhrece]] [[Categoreye:Afrike]] 9zy6tkae0fqqaoo0xhz4ygd8vjxqbrs 416189 416188 2025-06-18T19:00:24Z Èl-Gueuye-Noere 17076 /* Rilomêyès djins do Marok */ 416189 wikitext text/x-wiki {{Infoboesse payis}} Li '''Marok''' (e-n arabe [[Wikt:المَغْرِب|المَغْرِب]], al-marhrib; , e [[cmon amazir marokin]], [[Wikt:ⵍⵎⵖⵔⵉⴱ|ⵍⵎⵖⵔⵉⴱ]], lmerhrib), c' est on [[dislaxhî payis]] d' [[Afrike bijhrece]] (li ci l' pus å [[Coûtchant]], did la si no<ref>e-n [[arabe]], «al-marhrib», ça vout dire «Li Coûtchant».</ref>). [[Imådje:Maroc carte.gif|thumb|Mape do Marok]] == Mwaissès dnêyes == Les payis åtoû sont li [[Moritanreye]] å sudouwess eyet l' [[Aldjereye]] a l' ess ey å sudess. I gn a eto deus esserêyès teres espagnoles sol coisse Mediteraneyinne: [[Cewta]] et [[Meliya]]. Å lådje di s' coisse [[atlantike]], i gn a les [[Iyes Canareyes]] eyet l' iye di [[Madere]]. Å nôr do [[stroet d' Djibraltar]] i gn a l' [[Sipagne]] ([[Urope]]). Après ki l' ancyin [[Sara coûtchantrece|Sara espagnol]] åye sitî dislaxhî del [[Sipagne]] ezès [[anêyes 1970]], il a stî anecsé på Marok, ki l' conte come pårteye di s' teritwere; mins çoula n' a nén stî ricnoxhou eternåcionålmint åd triviè di l' [[ONU]]. == Djeyografeye == === Manaedjaedje === Li [[mwaisse veye]], c' est [[Rabat]]. Sacwantès grandès veyes : [[Cazablanca]], [[Agadir]], [[Fess]], [[Marakech]], [[Mekness]], [[Tandjî]], [[Tetouwane]] (Titwinne), [[Asfi]], [[El Djadida]]. Pus ptitès veyes : [[Oulmesse]], [[Kenitra]], [[Oujda]] Li Marok est pårti e [[province]]s. {{Lka}} [[Provinces do Marok]] === Contrêyes natureles === * [[Douccala]] * [[Hawouze]] * [[Grand Atlasse]] * [[Mîtrin Atlasse]] * [[Sousse]] * [[Tadla]] * [[Rif]] === Idrografeye === ==== Grandès aiwes ==== Si longowe coisse so l' [[Oceyan Atlantike]] continouwe houte do [[sitroet d' Djibraltar|stroet d' Djibraltar]] sol [[Mîtrinne Mer]]. ==== Corantès aiwes ==== * [[Agoundisse]] * [[Aiwe do Bontins]] * [[Amzorhni (aiwe)|Amzorhni]] * [[Aiwe di Bougmesse|Bougmesse]] * [[Aiwe di Tensif|Tensif]] == Culteure == {| border="1" align="center" cellpadding="2" cellspacing="0" |+ <font size="+1">'''[[Fiesse]]s: les troes [[Wikt:djama|djamas]]'''</font> |- ! style="background:#efefef;"|Date (e marokin, pu e rfondou arabe) ! style="background:#efefef;"|No e walon ! style="background:#efefef;"|No so plaece (e marokin, pu e rfondou arabe) ! style="background:#efefef;"|Rilevêyes |- | ch'har el-ftor = 1 Chawel || [[Fiesse del disdjune]] (li ptite fiesse) || Ayid sghir = Aïd-Al-Fitr || Fén do [[Ramdinne]] |- | 12 ch'har el haj = 12 dhu l' hijja || [[fiesse do moton]] (li grande fiesse) || Ayid el kebir = Aïd-al-Adha || On touwe li bedot |- | 12 ch'har Miloud = 12 rabiaa el awwel || Noyé moslimrece || Ayid Miloud = Aïd mouloud || [[Fiesse do skepiaedje do profete Mawomet]] |} === Ôtès fiesses et uzances === [[Imådje:marok_sbaa_lebtayn.jpg|thumb|Foclore do londmwin del fiesse do bedot]] [[Imådje:marok_dessin_henei_wi.jpg|thumb|uzance des dessinaedjes so les mwins (fiesses)]] L' '''achoura''' kimince li prumî Moharem, ki c' est l' Djoû d' l' an moslimrece (Les administråcions ont condjî). Dins les viyaedjes, do prumî å dijhinme djoû di ç' moes la, les efants vont taburiner dé les djins ki passèt po k' on lzî dene ene dringuele. Gn a eto, å minme moumint, ene uzance, ki rshonne al [[schiråde]] del Walonreye: les efants il esprindèt des ptits feus et zoupler å dzeu. N a minme des grandès djins ki potchèt avou. I pinsèt eto k' on n' serè nén malåde si on fwait çoula. Li londmwin u l' sorlondmwin del '''fiesse do bedot''', gn a cobén on djonnea ki s' diguijhe avou des peas d' moton, et aler [[heye|heyî]] l' viyaedje, u l' long des rotes. On l' lome ''sbaa btayn'' (setès peas d' moton) u ''bou jloud'' (li ci ås peas) en [[arabe marokin]] et ''herma'', ''bou ilmawn'' e lingaedje [[amazir]]. Ça rshonne ene miete a l' ancyinne uzance walone di [[tchessî l' vexhåd]]. L' uzance si piede ene miete. Li dessinaedje so les mwins u so les pîs des femes et des båsheles avou do [[hené]]. C' est des femes di mestî kel fijhèt (les ''naqqachat''), a l' ocåzion d' ene fiesse (noices, discalotaedje) u d' on djama. === gazetes === * ''Le Matin (du Sahara) / Es-sabah'' (ene edicion e francès, l' ôte en arabe; gazete ki shût l' govienmint). * ''L'Opinion / El Aalam'' (socialisse). * ''Al ahdat al maghribiya'' (الأحدات المغربية, les etrevéns marokins), socialisse. == Lingaedjes et pårlers == * rifondou [[arabe]]: [[lingaedje oficir]], dins les scoles, li rilidjon, li djustice, les administråcions. Nén on lingaedje d' atôtchance inte Marokins, såf po sacwants po djåzer di sacwès rilidjeuses. * [[arabe marokin]], cåzé pattavå, ki: e payis amazigh, wice k' il est comprind pa tos les omes et les efants ki vont e scole. * [[amazir]] (berbere): lingaedje di tos les djoûs dins ene pitite mitan do payis, ehåyî et acsegnî e sacwantès plaeces dispu 2003). Les cminåltés amazigh-cåzantes ki s' ont astalé dins les veyes wårdèt l' amazir al prumire djermêye di djins. Gn a troes trokes linwistikes, ki s' comprindnut a pô près n' on l' ôte: li [[tachelheyte]] (on dit eto: li [[chleu]]) a Nonne, li [[tamazir do Mîtrin Atlasse]] å Mitan et li [[rifin]], a Bijhe. * [[francès]]: lingaedje des sincieusès studes, des grandès societés comerciåles, et d' ene boune mitan des medias. * [[espagnol]]: c' esteut l' prumî lingaedje etrindjir a Bijhe, mins foirt rovyî pol djoû d' ouy. * Gn a eto l' aransiya (arabiya + faransiya) ene manire di djåzer avou des fråzes emantcheyes e-n arabe marokin, mins toplin des mots, et minme des fråzletes e francès; il est pratiké pa bråmint des cis k' ont fwait des hôtès scoles, et co pa des ôtes, aprume ezès veyes. == Manoye == Li [[diram marokin]] ([[MAD]]), k' i ndè fåt a pô près 10 po fé èn [[uro]]. Il est pårti e 100 cintimes. Li cintime est co purade lomé ''franc'', e sovnance do vî tins. Gn a ene viye unité d' manoye ki sieve co dins l' vicaedje di tos les djoûs so tot l' Marok, apus k' a Bijhe. C' est l' '''riyal''', ki c' est l' vintinme d' on MAD. C' est l' minme sistinme ki l' ancyin contaedjes avou les [[sô (manoye)|sôs]] e l' Walonreye, et les douros e l' Espagne. Li riyal sieve po les contaedjes dizo 10.000 DH. Gn a co ene pus ptite unité, k' on s' è sovént co, mins k' on n' eploye pus, li '''gorch'''. == Drapea == [[Imådje:Drapea Marok.jpg|thumb]] Leu [[drapea]] est rodje avou ene vete sitoele ås cénk brantches å fén mitan. == Istwere == === Racourti === [[Imådje:Moirts campagne Marok.jpg|thumb|curêye di Marokins dischindous al campagne di colnijhaedje francesse]] * onk des pus vîs [[rweyåme]]s d' [[Afrike]], et ki l' est co asteure. * a stî colnijhî (dizo li statut di mambornance) pås [[France|Francès]] (gros do mitan) et pås [[Espagne|Espagnols]] (a Bijhe et a Nonne) di [[1912]] a [[1956]]. === Dinasteyes === [[Imådje:Marakech koutoubia2.jpg|thumb|Li Koutoubia d' Marakech fourit basteye do trevéns des Almoravites]] * Les '''Idrissites''' (e l' arabe : ''El Adarissa''), avou les zultans Moulai Idriss I & Moulai Idriss II, k' avént leu mwaisse-veye a [[Fes]], k' ont ringnî di 750 a 850 ap. Dj.C. * les '''Almoravites''' (e l' arabe : ''El Morabitoun'') ki leu mwaisse tuzeu, c' esteut Abdala Ben Yassine, et leu prumî rwè, Youssef Ben Tachfint, k' avént leu mwaisse-veye a [[Marakech]]; i ringnît tins do 11inme sieke. I vnént do Sara. I djåzént [[amazir]]. I bastixhît troes rlomés monumints, cåzu pareys : li Koutoubia a Marakech, l' Xhiralda a [[Sevile]] (''Sevilla''), eyet l' nén tote fwaite Tour Hassan a Rabat. * Les '''Almowådes''' (e l' arabe : ''El Mohahidoun'') ki leu mwaisse tuzeu, c' esteut Mawoumet Ben Toumert, et leu prumî rwè, Abdelmoumen Ben Ali El Goumi, k' avént, avou, leu mwaisse-veye a Marakech; i ringnît e 12inme sieke. * Les '''Merinites''' (e l' arabe : ''El Meriniyoun''), ki leu prumî rwè, c' esteut Abou Yacoub Youssef, ki ravént leu mwaisse-veye a Fes; i ringnît å 13inme sieke. * Les '''Watassites''' (e l' arabe : ''El Outtassiyoun''). C' esteut des minisses des Merinides, mins k' ont-st askepyî leu prôpe rweyåme a Bijhe do Marok, avou Hassoun El Wattassi come prumî rwè et todi Fes come mwaisse-veye. Çoula s' passéve eto e 13inme sieke. * Les '''Saadyins''' (e l' arabe : ''Es Saadiyoun''), k' avént, so ç' tins la, adjinçné on rweyåme a Nonne, avou Marakech come mwaisse-veye. Il ont rwangnî tot l' payis ås Watassides. Li pus grand rwè di cisse dinasteye la, ci fourit Ahmed Mansour Saadi, eteré a Marakech. I ringnît e 16inme sieke. * Les '''Alawites''' (e l' arabe : ''El Aalawiyoun'') vinît do Sara Levantrece (Sijilmassa), et si djhèt dischindants do profete [[Mawoumet]]. I ringnît a pårti do 17inme sieke, et s' sont i co mwaisses asteure. Les pus cnoxhous di leu rwès : ** Sidi [[Mawoumet Ben Abdella]] ([[Mawoumet III do Marok]], k' a evoyî bråmint des ambassadeurs e l' Urope. ** [[Moulai Ismayil]], k' aveut s' mwaisse-veye a Meknes. ** [[Moulai Sliminne]]: va basti des [[mella]]s totavå l' payis, po fé des coulots a pårt po les [[djwifs]] (1807) ** [[Mawoumet IV do Marok]]: i discandja l' prumî des ambassadeurs avou l' Beldjike (1864) ** [[Hassan I]] (fén do 19inme sieke); i ricnoxha onk des prumîs les Estats-Unis d' Amerike. ** [[Youssef]] li pa da Mawoumet V. ** [[Mawoumet V|Mohammed V]] (lomé eto Mohammed ben Yousssef), k' a dislaxhî l' payis del mambornance des Francès. ** [[Hassan II]], k' a dmoré rwè cåzu 40 ans (1960-1999). ** [[Mawoumet VI|Mohammed VI]], k' est li rwè å djoû d' ouy, rilomé po s' politike tournêye eviè l' [[Afrike francès-cåzante]]. == Rilidjons == L' islam est rlidjon d' estat; tchaeke djin skepieye di parints marokins est oblidjeye del shuve, apus ki s' ele provént del kiminålté djwive (50.000 djins). == Economeye == [[Imådje:Saetchots plastike Sebt Od Bou3ziz.JPG|thumb|saetchots d' plastike dins les campagnes (divant 2016)]] * Les cwénzinne des ci (cenes) ki sont a l' Estat riprezinte 13 åcint do P.I.B. (c' est pår di trop: l' Edjipe n' est "k' a" 11 %). * [[Wikt:skepyî|Skepiance]]: foirt baxhaedje do nombe d' efants pa feme k' est a l' ådje d' end aveur inte li cminçmint des [[anêyes 1980]] (5,7), eyet l' anêye [[2000]] (2,5). * Å rcinsmint di 2004, les Marokins estént diviè 29.950.000. Gn aveut eto 52.000 etrindjirs. Les djins des veyes, c' esteut 55 åcint di tote li populåcion. Cazablanca tote seule, aveut 3 miyons et dmeye di dmorants. * Li 1î d' djulete 2016, on disfind les [[saetchots d' plastike]] k' estént sovint tapés evoye totavå. == Rilomêyès djins do Marok == * do vî vî tins ** [[Ben Batouta]] ** [[Tarik Ben Ziyyad]] ** [[Abderrahman Mejdoub]] ** [[cofrereye des Tidjanes|Si Ahmed Tidjani]] * moirts lanawaire ** [[Chaïbia]] ** [[Mohamed V do Marok]] * ki vikèt co ** [[Achraf Baznani]] ** [[Sayd Awita]] ** [[Hakima Himmich]] ** [[Rachid El Ouali]] [[Categoreye:Marok|*]] [[Categoreye:Payis]] [[Categoreye:Payis del Mîtrinne Mer]] [[Categoreye:Afrike bijhrece]] [[Categoreye:Afrike]] p3bg4v6kxim4npbh0hqcrmerwg74hsc 0 2577 416193 409091 2025-06-19T06:06:03Z CommonsDelinker 238 Disfaçaedje di «Motî_Yoran.png», la k' il a stî disfacé di so les cmons pa [[commons:User:Krd|Krd]], råjhon: No permission since 11 June 2025. 416193 wikitext text/x-wiki :''Po les gazetes et rvuwes, loukîz a l'&nbsp;pådje des [[gazetes e walon]].'' :''Po les lives et rvuwes '''sol''' walon, waitîz a l' [[Djivêye di sacwants lives et rvuwes sol walon]].'' :''Po les pîces di teyåte editêyes, vizez l' [[Wikipedia:Pordjet pîces di teyåte e walon|Pordjet "Pîces di teyåte e walon"]].'' ---- == Antolodjeyes == :''Loukîz eto so : [[Antolodjeye di scrijheus e walon]]'' * [[Antolodjeye des powetes e walon d' après Vervî]] da [[Jean Wisimus]] & [[Jules Feller]] (1928) * [[Antolodjeye des powetes namurwès]] des frés [[Paul Maréchal|På]] et [[Lucien Maréchal|Lucyin Maréchal]] (1930) * [[Powetes_walons_d'_ouy_(antolodjeye)|Antolodjeye Gallimard des fjheus d' rimeas del prumire mitan do 20inme sieke]] (ramexhnés pa [[Maurice Piron]] e 1961) * [[Pris del veye di Lidje|Antolodjeye do Pris del veye di Lidje, 1927-1961]] (1963) * [[Antolodjeye «Fleurs dialectales»]] (ramexhné pa [[Lucien Somme]] & [[Lucien Léonard]], 1974) * [[antolodjeye da Piron|Grosse antolodjeye da Piron]] ([[Maurice Piron]], 1979) * [[Antolodjeye «Scrire»]] (1992) * [[Antolodjeye «Scrijheus d' Årdene»]] (2002) * [[El mitan d' on cint (antolodjeye)|El mitan d' on cint]] (céncwante sicrijheus di l' [[ALWAC]] dispu 100 ans, 2008) == Teyåte == Vey [[Wikipedia:Pordjet pîces di teyåte e walon]] A mete a pårt : * [[Bokets del nute (teyåte)|Bokets del nute]] ([[Franz Dewandelaer]], 1935) ki c' est on vraiy live avou des imådjes di [[dessineu po les lives e walon|dessineu]]). == Årmonaks == * [[Årmonak da Matî Lansbert]] * [[Årmonak del Marmite]] * [[Årmonak do Tonea d' Tchålerwè]] * [[Årmonak aclot]] == [[Motî]]s et [[motlî]]s == === Motîs etimolodjikes === * [[Motî etimolodjike da Grandgagnage]] * [[Motî etimolodjike da von Wartburg]] * [[Motlî da Warland]] === [[Motîs walon-francès]] === ==== E rfondou ==== * [[Motî Yoran Embanner walon]] (2009) ==== Dins les accints do walon ==== [[File:Motî Haust E1.jpg|thumb|[[Motî Haust]]]] * [[Payis d' Lidje (diyalectolodjeye)|Payis d' Lidje]] ** [[Motî Cambresier]] (1787) ** [[Motî Forir]] (1866 & 1874) ** [[Motî Haust]] (1933) ** [[Motî del Hesbaye]] (1994) ** [[Motî Lejoly]] (2001) ** [[Motî Lempereur et Morayns]] (1973) ** [[Motî Scius]] (1893) ** [[Motî Stasse]] (2004) ** [[Motî d' Vervî]] (1947) ** [[Motî Villers]] (1793) * [[Payis d' Nameur]] ** [[Motî d' Cînè]] (1975) ** [[Motî Léonard]] (1969) ** [[Motî Pirsoul]] (1934) ** [[Motî Somme]] (1997) ** [[Motî Denis]] (2008) ** [[Motî Gilliard]] (2007) ** [[Motî do Condroz namurwès]] (2009) ** [[Motî d' Årsumont]] (2010) * [[Coûtchant walon]] ** [[Motî d' Cerfontinne]] (1963) ** [[Motî do Coûtchant walon]] (t. I; 1985; t. II, 1988, t. III, 1991) ** [[Motî del Fagne et del Tieraxhe]] (1984) ** [[Motî del Lovire]] (1942) ** [[Motî d' Nivele]] (1950) ** [[Motî do Virwin]] (2008) * [[Basse Årdene]] ** [[Motî d' Bastogne]] (1994) ** [[Motî d' Bouyon]] (1994) === [[Motîs francès-walon]] === {{Lka}} «[[Motî francès-walon]]» * [[Franwal di Nameur]] (2001) * [[Franwal Haust]] (1948) * [[Franwal di Nivele]] (1962) * [[Franwal Lempereur et Morayns]] (1973) * [[Franwal Denis]] (2001) * [[Franwal Stasse]] (2004) * [[Motî Yoran Embanner walon]] (2009) * [[Franwal Vellande]] (2009) === Motî d' rimaedjes === * [[Motî des rimes da Haust]] * [[Rime-Rame : Dictionnaire de rimes du Centre wallon]], da Lucien Léonard (1975) === Motlîs === {{Lka}} «[[motlîs]]» * [[Motlî Haust sol houyreye]] ([[Jean Haust]], 1925) * [[Motlî Van Calsteren sol houyreye]] ([[Achille Van Calsteren]], 1998) * [[Li croejhete do ptit Guek (motlî)|Li croejhete do ptit Guek]] ([[Georges Puissant]], 1981) == Lives di [[spot]]s et d' [[pinsêye (sicrijhaedje)|pinsêyes]] == * ''[[Diccionaire des spots da Dejardin|Dictionnaire des spots ou proverbes wallons]]'' ([[Joseph Dejardin]], 1891) * [[Come dijheut m' grand-pere (pinsêyes)|Come dijheut m' grand-pere]] ([[Robert Arcq]], 1994) * ''[[Spots da Hostin (live)|Recueil de proverbes et d'expressions utilisées à Ciney]]'' ([[Reynolds Hostin]], diviè 1980). * ''[[Ratourneures da Jean Defrecheux (live)|Les expressions en wallon liégeois]]'', Jean Defrecheux, 1990) * ''[[Ratourneures da Slangen (live)|Guide des expressions en wallon liégeois]]'' ([[Marcel Slangen]], 1995). * [[Rivazîs d' Nivele|Rvazîs (''Adages, dictons, proverbes populaires'')]] ([[Willy Chaufoureau]], 2001). * [[Sapinse a mi (pinsêyes)|Sapinse a mi]] ([[Pierre Faulx]], 1986). * Bèrwètéyes di spots, r’vazîs, toûrnûres èt ratoûrnûres d’après Nameur èt avaur-là (Chantal Denis, 2010) * Spots èt ratoûrnûres. Proverbes et expressions typiques du wallon de Moustier-sur-Sambre (wallon central) (Émile Gilliard, 2019) == Lives po-z aprinde == === Croejhetes === * [[Ene saye di croejhete di nosse patwès (live)|Ene saye di croejhete di nosse patwès]] ([[Lucien Léonard]], 1972) * [[Croejhete da Stasse|Po scrire d' adrame li walon d' Lidje]] ([[Simon Stasse]], ...) === Lives di [[codjowaedje]]s === * [[Codjowaedjes da Stasse]] ([[Simon Stasse]], 1999) * [[Codjowaedjes da Gilliard]] ([[Émile Gilliard]], 2000) === Ôtes lives di scole === * [[Ene båke so les bwès d' l' Årdene (live)|Ene båke so les bwès d' l' Årdene]] ([[Lucyin Mahin]], 1984 & 1993). === Lives di documintåcion === * [[Istwere di Biemrêye (live)|Istwere di Biemrêye]] (Jean Fivez, ....) * [[Magnaedjes di manaedjes (live)|Magnaedjes di manaedjes]] ([[Joël Thiry]], 1999) * [[On côp d' ouy so l' agricoûteure å 20inme sieke, e l' Årdene (live)|On côp d' ouy so l' agricoûteure å 20inme sieke, e l' Årdene]] (Roland Georges, 2005) * [[Zimtêye di boute-boutes (live)|Zimtêye di boute-boutes]] ([[Joël Thiry]], 2001) == Lives di rlidjon == * [[Li boune novele (evandjîles Mignolet)|Li boune novele]] ([[Joseph Mignolet]], 1940) * [[Et djel rivoerè å dierin djoû (live)|Et djel rivoerè å dierin djoû]] ([[Albert Lallemand]], 1984) * [[L' imitåcion d' Djezus-Cri (live)|L' imitåcion d' Djezus-Cri]] ([[Jean Bosly]], 1963) * [[Messe di no payis (live)|Messe di no payis]] ([[Robert Arcq]], 1974) * Extraits bibliques (Piret E.-J., 1979) * [[Come on bribeu ki cache ès voye (arimés)|Come on bribeu ki cache ès voye]] ([[Robert Arcq]], 2001) * Lès qwate Èvanjîles tûzés è walon d' Lîdje (Gilles Monville) * Li Bone Novele da Nosse Signeur Djezus-Cris sorlon Sint Luk/Matî/Luk/Djhan (Jean-Marie Lecomte, sj.) == Bindes d' imådjes == {{Lka}} [[Binde d' imådjes e walon#Djivêye di binde d' imådjes e walon|Djivêye di bindes d' imådjes e walon]] == Lives d' imådjes == {{Lka}} [[Live_d' imådje_e_walon#Djivêye_di_sacwants_lives_d' imådjes_e_walon|Djivêye di lives d' imådjes e walon]] == Lives po lére == (ki sacants n' ont parexhou k' e [[fouyton]]s). === A === [[Imådje:Lejeune Jean Trîxhes.jpg|thumb|Live di noveles so les biesses da [[Jean Lejeune di Djoupeye]]]] [[File:Årzeye Jean Guillaume.jpg|thumb|Tite do live "Årzeye" da Jean Guillaume]] * [[Å bea payis d' Han (novele)|Å bea payis d' Han]] ([[Adelin Lebrun]], 1938) * [[L' afwaire d' ås Houlpeas (roman)|L' afwaire des Houlpeas]] ([[Jean Bosly]], [[1956]]) * [[L' agremint del powezeye (arimés)|L' agremint del powezeye]] ([[Marcel David]], 2006) * [[Aline (roman)|Aline]] (Charles-Ferdinand Ramuz, ratourné pa [[Willy Bal]], 1998) * [[Amon Teyo (noveles)|Amon Teyo]] ([[Georges Alexis]], 1947) * [[L' anêye des cwate soleas (roman)|L' anêye des cwate soleas]] ([[Lucien Somme]], 2007) * [[Les anêyes et les voyes (arimés)|Les anêyes et les voyes]] ([[Leyon Warnant]] 1955) * [[L' Årdene foyowe (tecses)|L' Årdene foyowe]] ([[Pierre-Joseph Dosimont]], 1944) * [[Èn Årdinwès foû di s' payis (otobiyografeye)|Èn Årdinwès foû di s' payis]] ([[Arthur Schmitz]], 2012) * [[Nos arnagas (portraits)|Nos arnagas]] ([[Henri Van Cutsem]], 2002) * [[Ene sacrêye arsouye (roman)|Ene sacrêye arsouye]] ([[Chantal Denis]], 2010) * [[Å pus lon des djoûs (novele)|Å pus lon des djoûs]] ([[Rodolphe Dedoyart]] & [[Michel Francard]], 1987) * [[Å rvey, todi (tecses)|Å rvey, todi]] ([[Pierre Faulx]], 1998) * [[Årzeye (arimés)|Årzeye]] ([[Jean Guillaume]], 1951) * [[Åtoû d' l' aistrêye do tins di m' grand-mere (sovnances)|Åtoû d' l' aistrêye do tins di m' grand-mere]] ([[Lambert-Joseph-Louis Lambillion]], 1906). * [[Åtoû d' mi (arimés poirtraits)|Åtoû d' mi]] ([[Émile Lempereur]], 1933) * [[Avå trîxhes et bwès (noveles)|Avå trîxhes et bwès]] ([[Jean Lejeune di Djoupeye]], 1936) * [[Les aviretes da Alice e payis des marvoyes (conte)|Les aviretes da Alice å payis des marvoyes]] ([[Lewis Caroll]], ratourné pa [[Jean-Luc Fauconnier]]) * [[Avou ene hatche et on bos d' voye (noveles)|Avou ene hatche et on bos d' voye]] ([[Firmin Callaert]], 1936) * [[Avou ene pougneye, on nd a plin s' mwin (sovnances)|Avou ene pougneye, on nd a plin s' mwin]] ([[Jean-Luc Fauconnier]], 1986) * [[A l' åvrûle des gaeyîs (arimés)|A l' åvrûle des gaeyîs]] ([[Émile-Joseph Piret]], 1953) * [[L' awousse (arimés)|L' awousse]] ([[Jean Lejeune di Hesta]], 1910) === B === [[Imådje:Callaert Boignes contes 800h.jpg|thumb|Coviete des "Boignes contes"]] * [[Batlîs et bateas do tins k' est houte (arimés)|Batlîs et bateas do tins k' est houte]] ([[Roger Foulon]], 1996) * [[Li batreye des cwate vints (roman)|Li batreye des cwate vints]] ([[Lucien Mahin]], 2004) * [[Li bedoye (roman)|Li bedoye]] ([[Tchåle Camberlin]]) * [[Les biestreyes da Miyin do coulot (pinsêyes)|Les biestreyes da Miyin do coulot]] ([[Jean-Luc Fauconnier]], 1998) * [[Blames et foumires (arimés)|Blames et foumires]] ([[Leyon Warnant]], 1953) * [[Ene blamêye (arimés)|Ene blamêye]] ([[Jean Bosly]]) * [[Blawtaedjes di veule å solo (noveles)|Baltaedjes di veule å solo]] ([[Robert Vandamme]], 1987) * [[Bohêyes di solo (arimés)|Bohêyes di solo]] ([[Robert Vandamme]], 1991). * [[Bokets del niût (teyåte)]] ([[Franz Dewandelaer]], 1935) * [[Bokets tchoezis (prôzes)|Bokets tchoezis]] ([[Ernest Benoit]], 2015) * [[Boignes contes (noveles)|Boignes contes]] ([[Firmin Callaert]], 1941) * [[Boignes contes, ou... ? (roman)|Boignes contes, ou... ?]] (Chantal Denis, 2009) * [[El bos k' on fwait les violes (arimés)|El bos k' on fwait les violes]] ([[Josée Spinosa-Mathot]], 1982) * [[Bouket-tot-fwait (arimés)|Bouket-tot-fwait]] ([[Franz Dewandelaer]], 1933) * [[Li blanke dame (roman)|Li blanke dame]] ([[Joseph Mignolet]], 1933) * [[Li bracnî (roman)|Li bracnî]] ([[Joseph Calozet]], 1920) === C === [[Imådje:Fontaine Serge Colas 1980.jpg|thumb|Colas l' bracnî]] * [[Cadet (novele)|Cadet]] ([[Jean Lejeune di Djoupeye]], 1921) * [[Charlote.com (roman)|Ch@rlote.com]] ([[Lucien Somme]], 2003) * [[Li ci k' esteut d' trop (roman)|Li ci k' esteut d' trop]]" ([[Joseph Durbuy]], 1950) * [[Cint haycous (live)|Cint haycous]] ([[Albert Maquet]], 2006) * [[Clairs di lune (tecses)|Clairs di lune]] ([[Henri Van Cutsem]], 1942) * [[Li clotche des trepassés (novele)|Li clotche des trepassés]] ([[Georges Alexis]], 1958) * [[Colas l' bracnî (novele)|Colas l' bracnî]] ([[Serge Fontaine]], 1980) * [[Å coulot do feu (noveles)|Å coulot do feu]] ([[Eugène Gillain]], 1927) * [[Come ene sacwè e l' air (tecses)|Come ene sacwè e l' air]] ([[Maggy Frisée]], 2003) * [[Contes (fåves do vî vî tins)|Contes]] ([[Josée Spinosa-Mathot]], 1992) * [[Contes d' aprandjire (tecses)|Contes d' aprandjire]] ([[Paul Moureau]], 1932) * [[Contes di m' payis et d' co pus lon (noveles)|Contes di m' payis et d' co pus lon]] ([[Jean-Pierre Dumont]], 2005) * [[Contes d' on payis d' ôte pårt (noveles)|Contes d' on payis d' ôte pårt]] ([[Jeanne Houbart-Houge]], 1981). * [[Coraedje (arimés)|Coraedje]] ([[Charles Bentz]], 1988) * [[Cour å lådje (arimés)|Cour å lådje]] ([[Jacqueline Boitte]], 2011) * [[D' ene coxhe so l' ôte (arimés)|D' ene coxhe so l' ôte]] ([[Jean Dessard]], 1939) * [[Pal craeye d' ene pitite voye (arimés)|Pal craeye d' ene pitite voye]] ([[Hubert Haas]], 1982) * [[Li crawieuse agaesse (roman)|Li crawieuse agaesse]] ([[Joseph Calozet]], 1937) * [[Les croes dins les brouwires (sovnances)|Les croes dins les brouwires]] ([[Edmond Wartique]] ey [[Edouard Thirionet]], 1932) * [[Les crostions (tecses)|Les crostions]] ([[Joseph Kinable]], 1889) * [[Li curé d' Såtô (roman)|Li curé d' Såtô]] ([[Auguste Laloux]], e fouyton e 1967-1968, live e 2011) === D === [[Imådje:Jean Goffart Meliye.jpg|thumb|"Dji m' lome Meliye"]] [[Imådje:Brialmont Douda.jpg|thumb|"Douda d' Aiwe d' Oûte"]] * [[Del pire di molén al pire di l' åté (sovnances)|Del pire di molén al pire di l' åté]] ([[Robert André]], 2010) * [[Li dictateur (teyåte)|Li dictateur]] ([[Léon Noël]], 1984) * [[Diè, vos, l' mere & les niûts d' froede bijhe (arimés)|Diè, vos, l' mere et les niûts d' froede bijhe]] ([[Andrée Bacq]], 1984) * [[Li dierinne shijhe (contes)|Li dierinne shijhe]]" ([[Anatole Marchal]], 1941) * [[Dierins contes (noveles)|Dierins contes]] ([[Edmond Wartique]], 1954) * [[Discomelaedje d' on noer poyon foû scwere (roman)|Discomelaedje d' on noer poyon foû scwere]] ([[Jacques Desmet]], 2011) * [[Li dierin des catîs (roman)|Li dierin des catîs]] ([[Lucien Somme]], 2003) * [[Dierinne aroke (tecses)|Dierinne aroke]] ([[Amanda Dechamps]], 2003) * [[Dilé l' fontinne (sovnances)|Dilé l' fontinne]] ([[Louis Marcelle]], 2009) * [[Discôpé dins on cour (novele)|Discôpé dins on cour]] ([[Émile Lempereur]], 1938) * [[Disk' å solea (arimés)|Disk' å solea]] (Jean Guillaume, 1947) * [[Mes djåbes (arimés)|Mes djåbes]] (Auguste Vierset, 1950) * [[Les djårdéns sins voyes (arimés)|Les djårdéns sins voyes]] ([[Jean de Lathuy]], 1930) * [[Djan et Djene (live d' imådjes)|Djan et Djene]] ([[Chantal Denis]], 2011) * [[Djan-Leu (roman)|Djan-Leu]] ([[Lucien Somme]], 2006) * [[Djeu d' apeles (arimés)|Djeu d' apeles]] ([[Albert Maquet]], 1947) * [[Dji m' lome Meliye (roman)|Dji m' lome Meliye]] ([[Jean Goffart]], 2009) * [[Dji vôreu k' i ploureut (roman)|Dji vôreu k' i ploureut]] ([[Chantal Denis]], 2009) * [[Dji vs va dire li minne (otobiyografeye)|Dji vs va dire li minne]] ([[Émile Sullon]], 1997) * [[Djonnesse a målvåt (sovnances)|Djonnesse a målvåt]] ([[Willy Bal]], 2001) * [[Li djoû k' i plourè des pupes di tere (novele)|Li djoû k' i plourè des pupes di tere]] ([[Jean-Luc Fauconnier]], 1992) * [[Les djoûs racourtixhnut (roman)|Les djoûs racourtixhnut]] ([[Émile Gilliard]], 2002) * [[Ene laide djournêye po Tossint Bonome (noveles)|Ene laide djournêye po Tossint Bonome]] ([[Georges Alexis]], 1951) * [[Djoyes et rascråwes (live)|Djoyes et rascråwes]] (Henri Matterne, 2012) * [[Dofe, mwaisse-porion do l° 2 (novele)|Dofe, mwaisse-porion do l° 2]] (Henri Deligne, ratourné pa [[Firmin Callaert]], 1935) * [[Douda d' Aiwe d' Oûte (pitit roman)|Douda d' Aiwe d' Oûte]] ([[René Brialmont]], 2013) * [[Doze femes (noveles)|Doze femes]] ([[Joël Thiry]], 2008) * [[Doze omes (noveles)|Doze omes]] ([[Joël Thiry]], 2011) * [[Droles di biesses (arimés)|Droles di biesses]] ([[Marcel Slangen]], 1999) * [[Joseph Durbuy et Géo Warzée (tecses)|Joseph Durbuy et Géo Warzée]] (schôtlêye di tecses des deus scrijheus, [[Joseph Durbuy]] et [[Géo Warzée]], 2004) * [[Durnale, mi bea viyaedje (prôze)|Durnale, mi bea viyaedje]]" (Anatole Marchal, 1941) === E === [[File:Mahin Evie Nonne.jpg|thumb]] * [[L' efant d' èn ôte (roman)|L' efant d' èn ôte]] ([[Lucien Somme], 2010) * [[L' efant sol toet (teyåte)|L' efant sol toet]] ([[Jean Rathmès]], 1978) * [[Et l' ivier ki va vni (teyåte)|Et l' ivier ki va vni]] ([[Monique Dussaussois]], 1977) * [[Et mi, dji vs ratindeu (roman)|Et mi, dji vs ratindeu]] ([[Chantal Denis]], 2006) * [[Inte les tchôkes (arimés)|Inte les tchôkes]] ([[Firmin Callaert]], 1942) * [[Les eures d' après (arimés)|Les eures d' après]]" ([[Charles Geerts]], 1978) * [[Eve et Adam (arimés)|Eve et Adam]] ([[Roger Foulon]], 2003) * [[Eviè Nonne (noveles)|Eviè Nonne]] ([[Lucyin Mahin]], 2006) === F === [[Imådje:Brenner foû voye.jpg|thumb|Coviete di "Foû del voye"]] * [[Facteurs, djindåres et li cpagneye (arimés)|Facteurs, djindårs et li cpagneye]] ([[Louis Piron]], 1979) * [[Li famile Sinte (roman)|Li famile Sinte]] ([[Émile Sullon]], 2002) * [[Fåves a cawe di pexhon (tecses)|Fåves a cawe di pexhon]] ([[Robert Grafé]]), 1987. * [[Les fåves da Fernand (fåves)|Les fåves da Fernand]] ([[Maurice Georges]], 1989. * [[Les fåves da nosse viye mere (sovnances)|Les fåves da nosse viye mere]] ([[Jules Pirot]], 1903) * [[Fåves del håye ås sokes (fåves)|Fåves del håye ås sokes]], [[René Painblanc]], 1963) * [[Les fåves di Lafontaine Noer Dessén]] ([[François Bailleux]], [[Jean-Joseph Dehin]], et des ôtes, 1999) * [[Les fåves di J. Lafontaine e patwès d' Tchålerwè]] ([[Léon Bernus]], 1837 & 1995) * [[Les fåves do Fré Tiedôr (fåves di Lafontinne)|Les fåves do Fré Tiedôr]] ([[René Dehez]], 1985) * [[Fåves do Baron d' Fleuru (fåves di djåzantès biesses)|Fåves do Baron d' Fleuru]] (cénk volêyes di fåves da [[Henry Petrez]], 1928, 1933, 1950, 1956, 1999) * [[Fåvetes (haycous)|Fåvetes]] ([[Jean-Luc Fauconnier]], 2009) * [[Li fi del guere (pitit roman)|Li fi del guere]] ([[Louwis Tilkin]] 1919) * [[El fi do schayteu (sovnances)|El fi do schayteu]] ([[Maurice Georges]], 2006) * [[Fleurs d' al vesprêye (arimés)|Fleurs d' al vesprêye]] ([[Paul Moureau]], 1936) * [[Fleurs d' esté (arimés)|Fleurs d' esté]] ([[Joseph Mignolet]], 1931)], 1919) * [[Fleurs di brouwires (arimés)|Fleurs di brouyires]] ([[Joseph Mignolet]], 1919) * [[Fleurs di Mouze (arimés)|Fleurs di Mouze]] ([[Louis Loiseau]], 1942) * [[Fleurs di prétins (arimés)|Fleurs di prétins]] ([[Joseph Mignolet]], 1927) * [[Dins les fleurs do ptit Djezus (arimés)|Dins les fleurs do ptit Djezus]] ([[Adelin Lebrun]], 1942) * [[Fonse et li cpagneye (portraits)|Fonse et li cpagneye]] ([[Georges Fay]], 1942) * [[Fosse (prôzes)|Fosse]] (Henri Deligne, ratourné pa [[Firmin Callaert]], 1944) * [[Al fosse al diele (roman)|Al fosse al diele]] ([[Henri Matterne]]) * [[Foû del voye (noveles)|Foû del voye]] ([[Guy Brenner]], 2008) * [[Foyes di tchinne et fleurs di brouyire (tecses)|Foyes di tchinne et fleurs di brouyire]] ([[Alexis Bastin]], 1950) === G === [[File:Lucy Grignous.jpg|thumb]] * [[Goliate (roman)|Goliate]] ([[Robert Boxus]], 1949). * [[Gostindje des djoûs (arimés)|Gostindje des djoûs]] ([[Marie-Louise Ledrut-Choisez]], 1985) * [[Gregnes d' awousse (arimés)|Gregnes d' awousse]] ([[Jean Guillaume]], 1949) * [[Les Grignous (pitit roman)|Les Grignous]] ([[Gaston Lucy]], 2013) * [[El Gros Moncea (arimés)|El Gros Moncea]], [[René Painblanc]], 1975) * [[Li gros petchî do fré Boniface (noveles)|Li gros petchî do fré Boniface]] ([[Georges Alexis]], 1952) === H === * [[Les hameas distindous (noveles)|Les hameas distindous]] ([[René Painblanc]], 2004) * [[Hatche et matche (noveles)|Hatche et matche]] ([[Rodolphe Dedoyart]], 1998) * [[Li houlot (roman)|Li houlot]] ([[Dieudonné Salme]], 1888) * [[Tot houmant l' air do tins (arimés)|Tot houmant l' air do tins]] ([[Georges Meurisse]], 1995) === I === * [[Istweres d' on gaviot (sovnances)|Istweres d' on gaviot]] ([[Firmin Callaert]], 1937) * [[Deus plaijhantès istweres (noveles)|Deus plaijhantès istweres]] ([[Georges Alexis]], 1950) === K === * [[Kegn 42 (portraits)|Kegn 42]] ([[Ben Genaux]], 1942) * [[Kî çk’ a touwé JFK ? (roman)|Kî çk’ a touwé JFK ?]] ([[Chantal Denis]], 2006) === L === * [[Leyon Cranasse, tchampete pa amour (roman)|Leyon Cranasse, tchampete pa amour]] ([[Félicien Barry]], 1944) * [[Lidje ki reye et glawtene (tecses)|Lidje ki reye et glawtene]] ([[Louis Dubru]], 1943) * [[Li loumire pierdowe (noveles)|Li loumire pierdowe]] ([[Dieudonné Boverie]], 1962) === M === [[Imådje:Trempont miyeye.jpg|thumb|]] [[Imådje:Coviete Moudes a rvinde.jpg|thumb]] * [[Mamjhele Chôze (roman)|Mamjhele Chôze]] ([[Henri Van Cutsem]], 1950) * [[Ene måjhone sins finiesse (roman)|Ene måjhone sins finiesse]] ([[Chantal Denis]], 2001) * [[Les Memweres d' on Namurwès sol vî Nameur (sovnances)|Les Memweres d' on Namurwès sol vî Nameur]] (sovnances da [[Désiré Baulieu]], rashiowes pa [[Joseph Osselet]]). * [[Mes belès eures (tecses)|Mes belès eures]] ([[Andrée Sougnez]], 1978) * [[Des mestîs et des djins k' è vont (portraits)|Des mestîs et des djins k' è vont]] ([[Rodolphe Dedoyard]] & [[Michel Francard]], 1983) * [[Do minme tonea (prôzes)|Do minme tonea]] ([[Eugène Gillain]], 1951) * [[Mi ptit viyaedje des ans å long (sovnances)|Mi ptit viyaedje des ans å long]] ([[Auguste Laloux]], 1974) * [[Ene miye di mi (proze-powezeye)|Ene miye di mi]] ([[Danielle Trempont]], 2001) * [[Miytaedje (tecses)|Miytaedje]] ([[Émile Lempereur]], 2004) * [[Li molén d' å Pré Bolet (roman)|Li molén d' å Pré Bolet]] ([[Jean Bosly]], 1960) * [[Li moirt do Blanc Matî (prôze-powezeye)|Li moirt do Blanc Matî]] ([[Joseph Bodson]], 2003) * ''[[Morceaux choisis (tecses)|Morceaux choisis]]'' ([[Paul Pousselle]], 2005) * [[Mots d' on scrijheu (arimés)|Mots d' on scrijheu]] ([[Roger Foulon]], 2007) * [[Les mots do vî pa da Felicyin (lives)|Les mots do vî pa da Felicyin]] ([[Daniel Barbez]], ratourné e walon pa [[Henry Matterne]], Jacques Henrotte et [[Jean-Luc Fauconnier]], 2009) * [[Moudes a rvinde (noveles)|Moudes a rvinde]] ([[Lucyin Mahin]], 2019) === N === [[Imådje:Marchal natole nutons wi.jpg|thumb]] * [[Li nute do Noyé (noveles)|Li nute do Noyé]] ([[George Alexis]], 1948) * [[So Nassogne, fwait bon viker (tecses)|So Nassogne, fwait bon viker]] ([[Joseph Bily]], 2007) * [[Li Noeråde (roman)|Li Noeråde]] ([[Jean-Luc Fauconnier]], 2014) * [[Nos les tnans (arimés)|Nos les tnans]] ([[Arthur Potier]], 1920) * [[Noveles et binde ås desséns (live)|Noveles et binde ås desséns]] ([[Jacques Desmet]] & [[José Schoovaerts]], 2020) * [[Å tins des nûtons (contes)|Å tins des nûtons]] ([[Anatole Marchal]], 1937) === O === [[Imådje:Somme ôrlodje800h.jpg|thumb|]] * [[Ofrande a m' payis (arimés)|Ofrande a m' payis]] ([[Gérard Baudrez]], 1987) * [[D' ombe et d' solea (prôze-powezeye)|D' ombe et d' solea]]" ([[Danielle Trempont]], 1994) * [[L' ome ki n' dimandéve rén (roman)]] ([[Émile Sullon]], 2002) * [[On byin bråve ome (roman)|On byin bråve ome]] ([[Chantal Denis]], 2002) * [[On djoû nûlêye, on djoû solea]] ([[Lucien Somme]], 2001) * [[Onk do coron do Bu (sovnance)|Onk do coron do Bu]] ([[Louis Marcelle]], 2002) * [[On n' candje nén s' planete (roman)|On n' candje nén s' planete]] ([[Chantal Denis]], 2007) * [[On noer vevî k' on lome amour (arimés)|On noer vevî k' on lome amour]] ([[Jenny d'Inverno]], 1977) * [[D' oraedje en airdiè (arimés)|D' oraedje en airdiè]] ([[David André]], 2003) * [[Et noste ôrlodje ki tournéve sote (roman)|Et noste ôrlodje ki tournéve sote]] ([[Lucien Somme]], 2009) * [[Ouves da Simone del Golete (arimés)|Ouves da Simone del Golete]] ([[Simone Leroy]], 1976) * [[L' ouve powetike e walon da Henri Bragard (live)|L' ouve powetike e walon da Henri Bragard]] (2008) * [[L' ouve powetike e walon da Jean Guillaume (live)|L' ouve powetike e walon da Jean Guillaume]] (2008) * [[L' ouxh å lådje (roman)|L' ouxh å lådje]] ([[Chantal Denis]], 2003) === P === [[Imådje:Gerardin prumire fornêye.jpg|thumb|Coviete di "Prumire fornêye"]] * [[Padrî les hourêyes (arimés)|Padrî les hourêyes]] ([[Jean Guillaume]], 2012) * [[Pa totès stroetès voyes (roman)|Pa totès stroetès voyes]] da [[Auguste Laloux]] (fouyton 1969-1970, replaidî e 2010) * [[Padzo ene belfleur (roman-fouyton)|Padzo ene belfleur]] ([[Léon Mahy]], fouyton, 1956-1957) * [[Li pan do Bon Diu (arimé)|Li pan do Bon Diu]] ([[Henri Simon]], replaidî e 1935 et 1991) * [[Pascal, li ptit maneuve (roman fouyton)|Pascal, li ptit maneuve]] ([[:s:Oteur:Oscar Mollet|Oscar Mollet]], fouyton 1956-1957) * [[Paskeyes d' avår ci (noveles)|Paskeyes d' avår ci]] ([[Émile Gilliard]], 2009) * [[Paskeyes di tos les djoûs (prôzes)|Paskeyes di tos les djoûs]] ([[Joseph Selvais]], 2014) * [[E payis des shabotîs (roman)|E payis des shabotîs]] ([[Joseph Calozet]], 1933) * [[Li payis des soteas (roman)|Li payis des soteas]] ([[Joseph Mignolet]], 1926) * [[Li piele (noveles)|Li piele]] ([[Georges ALexis]], 1951) * [[Pilipili (otobiyografeye)|Pilipili]] ([[Gilbert Renson]], 2007) * [[Pitch Carlier, prumî adjint d' veye di Nameur (roman)|Pitch Carlier, prumî adjint d' veye di Nameur]] ([[Tchåle Camberlin]]) * [[Pitchete (roman)|Pitchete]] ([[Dieudonné Salme]], 1890) * [[Pitit d' mon les matantes (roman)|Pitit d' mon les matantes]] ([[Joseph Calozet]], 1929) * [[Li ptite comere avou l' blanke camizole (novele)|Li ptite comere avou l' blanke camizole]]" ([[Lucien Mahin]], 1989). * [[Pluctaedje (tecses)|Pluctaedje]] da [[Robert Mayence]] (2003) * [[Li pope d' Anviesse (roman)|Li pope d' Anviesse]] ([[Joseph Vrindts]], 1896) * [[Portraits, tåvleas, glawes et lawes (arimés)|Portraits, tåvleas, glawes et lawes]] ([[Henri-Joseph Raxhon]], 1900) * ''[[Powezeyes do docteur Vermer|Poésies du Docteur Vermer]]'' ([[Augustin Vermer]], 1905 & 1967) * ''[[Powezeyes e patwès d' Lidje (arimés)|Poésies en patois de Liège]]'' ([[Charles-Nicolas Simonon]], 1845) * [[Powezeye bén tuzêye (arimés)|Powezeye bén tuzêye]] ([[Marcel David]], 2002) * ''[[Powinmes Martin Lejeune (live)|Œuvres lyriques du poète wallon Martin Lejeune]]'' ([[Martin Lejeune]], 1923) * [[Li ptit Bert (roman)|Li ptit Bert]] ([[Auguste Laloux]], 1966) * [[Li ptit hierdî (epopêye)|Li ptit hierdî]] ([[Louis Lagauche]], 1926) * [[Prumî bidon (roman)|Prumî bidon]] ([[Louis Lecomte]], 1943) * [[Prumire fornêye (arimés)|Prumire fornêye]] ([[Amand Géradin]], 1930) * [[Li pus bele båshele di Crupet (roman)|Li pus bele båshele di Crupet]] ([[Charles Camberlin]]) === R === [[Imådje:Lecomte Ramaedjes800h.jpg|thumb|Coviete di "Ramadjes" da Louis Lecomte]] * [[Raecinêyes (arimés)|Raecinêyes]] ([[Victor George]], 1979). * [[Ramadjes (noveles)]] ([[Louis Lecomte]], 1942) * [[Rashonnaedje (live)|Rashonnaedje]] ([[Arthur Potier]], 1942) * [[Å ratind-tot (live)|Å ratind-tot]] ([[Joël Thiry]], 2008) * [[Råvions d' al vesprêye (tecses)|Råvions d' al vesprêye]] ([[Charles Josserand]], 1992) * [[Å rcoe des rwenes (paskeyes)|Å rcoe des rwenes]] ([[Félicien Barry]], 1943) * [[Rimimbrances d' on franc tigneus (sovnances)|Rimimbrances d' on franc tigneus]] ([[Joseph Minet]], 1962) * [[On rire, on sorire, ene låme (tecses)|On rire, on sorire, ene låme]] ([[Robert Mathieu (1912)|Robert Mathieu]], 1987) * [[Rondeas e walon såmî (arimés)|Rondeas e walon såmî]] ([[Joseph Docquier]], 2010) * [[Des rôzes et des spenes (tecses)|Des rôzes et des spenes]] ([[Jean Wisimus]], 1926) * [[Ridaedje (arimés)|Ridaedje]] ([[Lorint Hendschel]], 1993) * [[Li rodje dame (noveles)|Li rodje dame]]" ([[Jean-Denys Boussart]], 1976) === S === [[Imådje:Hendschel Schoovaerts solanuti pordjet.jpg|thumb|Pordjet d' coviete di [[So l' anuti (roman)|So l' anuti]] pa [[José Schoovaerts]]]] [[Imådje:Jules Vigneron - Souv’nance.djvu|thumb|[[Sovnance (arimés)|Sovnance]] da [[Jules Vigneron]] (léjhåve a pårti del pådje 19 do scanaedje)]] * [[Ene schorseye di fåves do vî tins (fåves)|Ene schorseye di fåves do vî tins]] ([[L.J.L. Lambillion]], 1907) * ''[[Live so Philippe Sclaubas|Philippe Sclaubas, sa vie et ses oeuvres wallonnes]]'' ([[Jules Vandereuse]], 1925) * [[Semåjhe (arimés)|Semåjhe]] ([[Charles Pholien]], 1953) * [[Semdi (sovnances)|Semdi]] ([[Jean-Luc Fauconnier]], 2004) * [[Les set petchîs capitås (arimés)|Les set petchîs capitås]] ([[J. de Lathuy]], 1937) * [[Silicose Valley & Tchôcmwår (arimés)|Silicose Valley & Tchôcmwår]] ([[Émile Gilliard]], 1989) * [[Sins rime ni rame (powinmes)|Sins rime ni rame]] ([[Albert Maquet]], 2008) * [[Sint-Houbert (tecses)|Sint-Houbert]] ([[Émile Pècheur]], lives adjinçnés pa [[Georges Pècheur]], 2004 & 2006) * [[Skernaxhes (arimés)|Skernaxhes]] ([[Ben Genaux]], 1969) * [[So l' anuti (roman)|So l' anuti]] ([[Laurent Hendschel]], 2006) * [[Å solea des leus (novele)|Å solea des leus]] ([[Willy Bal]], 1947) * [[So les tienes (roman)|So les tienes]] (Jean Giono, ratourné pa [[Émile Gilliard]]) * [[So les trîs des Goletes (roman)|So les trîs des Goletes]] ([[Émile Gilliard]], 2011) * [[Sôdård di 40 (sovnances)|Sôdård di 40]] ([[Louis Sohy]], 1965) * [[Sondjreyes dins les schavêyes (prôze)|Sondjreyes dins les schavêyes]]" ([[Anatole Marchal]], 1951) * [[Sonk walon (roman)|Sonk walon]] ([[Félicien Barry]], 1945) * [[Sovnance (arimés)|Sovnance]] ([[Jules Vigneron]], 1942) * [[Sovnances d' on vî gamén (sovnances)|Sovnances d' on vî gamén]] ([[Eugène Gillain]], 1932) * [[Sovnis d' on gamén di noste Årdene (sovnances)|Sovnis d' on gamén di noste Årdene]] (Arsène Soreil, redjårbé pa [[Léon Bukens]], 2009) * [[Spites d' åmes, Vizaedjes 1934 (arimés)|Spites d' åmes, Vizaedjes 1934]] ([[Émile Lempereur]], 1934) * [[Spites di m' cour (arimés)|Spites di m' cour]] ([[Émile Lempereur]], diviè 1935, eplaidî e 2012) === T === [[Imådje:Mignolet troes audjes veye.jpg|thumb]] * [[Li tåvlêye do diåle (roman)|Li tåvlêye do diåle]] ([[Lucyin Somme]], 2005) * [[Al taxhlete (arimés)|Al taxhlete]] ([[Georges Smal]], 1956) * ''[[Tchansons patwesses (arimés)|Chansons patoises]]'' ([[Julien Colson]], 1862). * [[Li tchant del Croes (epopêye)|Li tchant del Croes]] ([[Joseph Mignolet]], 1932) * [[Li tchant di m' tere (epopêye)|Li tchant di m' tere]] ([[Joseph Mignolet]], 1935) * [[El tchimin d' mes pinsêyes (arimés)|El tchimin d' mes pinsêyes]] ([[Liliane Faes]], 2006) * [[Les tchimins sins dbouts (arimés)|Les tchimins sins dbouts]] ([[Félix Duval]], 1973) * [[Tchipotreyes (arimés)|Tchipotreyes]] ([[Max-André Frère]], 1940) * [[Do tcherbon dins les flates (novele)|Do tcherbon dins les flates]] ([[Émile Lempereur]], 1999) * [[Les teres då Bon Diè (roman)|Les teres då Bon Diè]] ([[André Henin]], 1980) * [[Tereze (roman)|Tereze]] ([[Lucien Somme]], 2002) * [[Teyåte lidjwès (operås)|Teyåte lidjwès]] (5 operås do 18inme sieke, eplaidîs pa [[François Bailleux]] e 1854) * [[Tiesses pelêyes (portraits)|Tiesses pelêyes]] ([[Émile Lempereur]], 1997) * [[Å tins des djasses et des tourpenes (sovnances)|Å tins des djasses et des tourpenes]] ([[Robert Arcq]], 1980) * [[Professeur Titôrvå|Djustin Titôrvå, ene linwe ki va so tot]] ([[Joël Thiry]] et [[José Schoovaerts]], 2011) * [[Tonires et blouwets (arimés)|Tonires et blouwets]] ([[Dieudonné Salme]], 1878) * [[Tot fjhant betchî l' cok (noveles)|Tot fjhant betchî l' cok]] ([[Bernard Louis]], 2003) * [[Tote ene veye (arimés)|Tote ene veye]] ([[Edmond Wartique]], 1941) * [[Les troes ådjes del veye (arimés)|Les troes ådjes del veye]] ([[Joseph Mignolet]], 1939) * [[Troes contes (noveles)|Troes contes]] ([[Jean-Marie Masset]], 1983) * [[Des trôs sol bele (arimés)|Des trôs sol bele]] ([[Dominique Heymans]], 2004) === V === [[File:Mahin_Lucyin_Vera.jpg|thumb|Vera (roman da Lucyin Mahin)]] * [[V51 (arimés)|V51]] ([[David André]], 2012) * [[Vera (roman)|Vera]] ([[Lucyin Mahin]], 2011) * [[Do vete, do noer (arimés)|Do vete, do noer]] ([[Gabrielle Bernard]], 1941) * [[Veas d' måss (arimés)|Veas d' måss]] ([[ Émile Gilliard]], 1961) * [[Veye di djin (arimés)|Veye di djin]] ([[Lucyin Somme]], 1968) * [[Vîs arimés so les comeres et l' mariaedje (live)]] (eplaidî pa [[Jean Haust]], 1941]] * [[On vî fizik eruni (noveles)|On vî fizik eruni]] ([[Émile Gilliard]], 1997) * [[Li vicåreye di Simon et Linåd (live d' imådjes)|Li vicåreye di Simon et Linåd]] ([[Jean Levaux]], 1896, [[Jean-Luc Fauconnier]], [[Jean Lechanteur]], [[Bernard Louis]], 2011; tertos ratournant [[Wilhelm Busch]], 2011) * [[Li vicåreye d' on gamén d' Cele (sovnances)|Li vicåreye d' on gamén d' Cele]] ([[Joseph Houziaux]], replaidî e 2003) === W === * [[Wala (roman)|Wala]] ([[Jules Sottiaux]], 1909) * ''[[Warum Krieg ? (sovnances)|Warum Krieg ?]]'' ([[Willy Bal]], 1996) === Y === * [[«Ya basta», et vos nd åroz (tecses)|"Ya basta", et vos nd åroz]] ([[Y. Paquet]], 2000) === Z === * [[Zanzan-Shabots-d'-Ôr å payis des soteas (floriconte)|Zanzan shabots d' ôr å payis des soteas]] ([[Jean Bosly]], 1953) == Hårdêyes divintrinnes == * [[Ramexhnêye d' arimés e walon]] * [[Roman e walon]] * [[Pitit roman]] * [[Schôtlêye di tecses e walon]] * [[Live di sovnances]] [[Categoreye:Pordjets]] [[Categoreye:lives e walon|*]] [[Categoreye:Djivêyes]] 30jw7b8vns844i1dmz6sszbegvj2c65 0 8670 416191 416173 2025-06-18T19:14:28Z Èl-Gueuye-Noere 17076 /* Pronos sudjets (F. tu) */ 416191 wikitext text/x-wiki {{po=}} L' '''atouwance''', c' est cwand on arinne ene sakî e lyi djhant '''ti''', dabôrd k' e walon, on s' atôtche tot s' [[:Wikt:dire vos|dijhant "vos"]]. L' [[atouwance radoûceye]], c' est cwand on lyi cåze tot lyi djhant [[:Wikt:twè|twè]]. == Pronos et prezintreces d' atouwance == === Pronos sudjets === * Atouwance djeneråle ** [[:Wikt:ti 1|ti / t']] (prono sudjet metou padvant l' viebe) ** [[:Wikt:tel 1|tel 1]] (prono sudjet etroclé ti + li) ** [[:Wikt:tu 1|tu]] (prono sudjet metou padrî on [[codjowaedje|codjowa]] ki finixh pa ene cossoune) ** [[cawete -ss]] (cawete ki våt on prono sudjet, et k' on troveso on codjowa ki finixh pa ene voyale) * Atouwance radoûceye ** [[:Wikt:to|to]] === Pronos coplemints === * [[:Wikt:ti 2|ti u èt / t']] (prono coplemint metou dvant l' viebe) * [[:Wikt:tel 2|tel 2]] (prono coplemint etroclé ti + li metou dvant l' viebe) * [[:Wikt:tu 2|tu (prono coplemint metou padrî)]] (prono coplemint metou padrî) * [[:Wikt:tel 3|tel 3]] (prono coplemint etroclé ti + li metou padrî l' viebe) === [[Prono tonike|Pronos tonikes]] === * Atouwance djeneråle ** '''[[:Wikt:ti 3|ti]]''' ** [[:Wikt:ti-minme 2|ti-minme / t'-minme]] (Tchålerwè) * Atouwance radoûceye ** [[:Wikt:twè|twè]] ** [[:Wikt:tizôtes|tizôtes]] ** [[:Wikt:ti-minme 2|ti-minme / t'-minme]] (Roman Payis) === Prono d' apårtinance === * Atouwance djeneråle ** [[:Wikt:tinne|tinne]] * Atouwance radoûceye ** [[:Wikt:twinne|twinne]] === Prezintrece d' apårtinance === * [[:Wikt:ti 4|ti u èt / t']] * [[:Wikt:tes|tes]] == Liveas d' atouwance == {|cellspacing="4" |- |'''sôre di ptit mot''' || '''atouwant djenerå''' || '''atouwant radoûci''' || '''vovweyant''' |- |Prono sudjet || ti || to || vos |- |Prono tonike (singulî) || ti, t(i)-minme (Tchålerwè) || twè, t(i)-minme (Roman Payis), tizôtes || vos |- |Prono tonike (pluriyal) || tizôtes || || vozôtes |- |Prono d' apårtinance || li tinne || li twinne || li vosse |} == Candjmint d' atouwance et d' vovweyaedje divins ene minme divize == I n' est nén råle do vey divins ene divize les môdes eployîs eneviè ene minme sakî sins råjhon veyåve. ''(li feme) –Dji so capåbe do wangnî m' veye,</br>Motoit mî k' '''t''' n' såreus fé.</br>(si ome) –Overe, insi dj' frè ls acoujhnaedjes !</br>Dji t' poitrè co l' dinner s' ti vous …</br>(li feme) – Et fé ene croe so tos les burtaedjes</br>K' ont fwait d' '''vosse''' coir èn ome pierdou !''<ref>Jean Dessard, ''Sinne dialoguêye anti-alcoolique'' (1927) divins ''D'ine cohe so l'aute", 1939, p.145</ref> == Djeyografeye == Les gropes di djins k' eployént ces noveas pronos la polént l' fé rivni a on livea pus bas, dins sacwants payis. Metans t(i)-minme est rsintou come doûcineus e Roman Payis, mins foirt måhonteus e Payis d' Tchålerwès. Les noveas pronos n' ont måy sitî eployî e l' [[Årdene nonnrece]] (Payis d' Bietris et di Smwès), et e l' Årdene levantrece ([[Payis d' Måmdiy]]), des coines todi pus wårdiveuses k' els ôtes po les candjmint do pårler walon. Eto, on n' a drola ki deus liveas d' atôtchance: li djhaedje di vos, et l' atouwance. Gn a eto tanawete on viyaedje insi å mitan des ôtes e Roman Payis ([[Ocgniye]]), e Payis d' Lidje ([[Tîleu]]), di Vervî ([[Limbôr]]), di Djivet ([[Arniye]]). On ricnoxhe les djins d' ces payis la åjheymint; on lzî dit, po s' fote: "A t' es d' Måmdiy, ti ! A t' es d' Bietris, ti ! " == Sociolodjeye == * Å pus sovint, les djins si djhèt «&nbsp;vos&nbsp;» cwand i cåzèt walon. Ci serè todi l' cas avou des djins k' on n' kinoxhe nén, des djins pus viyes ki vos, des mwaisses. Cwek' l' '''atouwance''' est djenerålmint veyou come on påter d' porcea.<ref name=":0">https://croejhete.walon.org/node126.html#26702</ref> Adon, nouv côps so dijh, les djins s' atôtche avou l' fôme «&nbsp;vos&nbsp;»&nbsp;: sins conter l' erlåcion etur les cåzeus&nbsp;; inte efants eyet parints, avou les soçons, avou s' binamé ubén s' binamêye, a scole.<ref name=":0" /> * On n' atouwe ene djin sovint ki cwand on-z est foirt mwais, po refoircî ses paroles. Eto cwand on est måvlé so les biesses. * L' '''atouwance''' radoûceye est possibe inte vîs soçons, inte ome et feme, inte parints et efants. Nén rovyî ki les djins k' ont co aprins l' walon naturelmint e l' Årdene nonnrece n' eploynut nén l' atouwance adouceye. Nén esse maké s' i vs deynut "ti". * L' '''atouwance''' classike est acceptêye dins sacwantès sitouwåcions. Il est otorijhî inte des djins do minme seke avou cåzumint l' minme ådje eyet dins èn edroet camaerådrece.<ref name=":0" /> * Les rcåzeus atouwnut bråmint, a môde des candjmints atouwance / vovweyaedje k' i gn a yeu enawaire e francès. Ci sereut pus comifåt d' els ecoraedjî a dire vos.{{?}} == Hårdêyes difoûtrinnes == * [[Louis Remacle]], ''Syntaxe du parler wallon de La Gleize'', t. <B>I.</B> pp 242-245. * [[J.J. Gaziaux]], ''langages et conventions sociales; tutoiement et vouvoiement'', [[Diyalekes di Walonreye|D.W.]], T. 28, 2000, pp 65-86. * [[C. Denis]], [[Franwal di Nameur]], a ''tutoyer''. * Mape [[A.L.W.]] <B>2.</B> 15 ([[:Wikt:ti 3|ti]]). == Referinces eyet sourdants == [[Categoreye:Lingaedje walon]] h8sj9fu6tn3dyyf9zhhyjk0dnfsau1a 416192 416191 2025-06-18T19:20:18Z Èl-Gueuye-Noere 17076 /* Sociolodjeye */ 416192 wikitext text/x-wiki {{po=}} L' '''atouwance''', c' est cwand on arinne ene sakî e lyi djhant '''ti''', dabôrd k' e walon, on s' atôtche tot s' [[:Wikt:dire vos|dijhant "vos"]]. L' [[atouwance radoûceye]], c' est cwand on lyi cåze tot lyi djhant [[:Wikt:twè|twè]]. == Pronos et prezintreces d' atouwance == === Pronos sudjets === * Atouwance djeneråle ** [[:Wikt:ti 1|ti / t']] (prono sudjet metou padvant l' viebe) ** [[:Wikt:tel 1|tel 1]] (prono sudjet etroclé ti + li) ** [[:Wikt:tu 1|tu]] (prono sudjet metou padrî on [[codjowaedje|codjowa]] ki finixh pa ene cossoune) ** [[cawete -ss]] (cawete ki våt on prono sudjet, et k' on troveso on codjowa ki finixh pa ene voyale) * Atouwance radoûceye ** [[:Wikt:to|to]] === Pronos coplemints === * [[:Wikt:ti 2|ti u èt / t']] (prono coplemint metou dvant l' viebe) * [[:Wikt:tel 2|tel 2]] (prono coplemint etroclé ti + li metou dvant l' viebe) * [[:Wikt:tu 2|tu (prono coplemint metou padrî)]] (prono coplemint metou padrî) * [[:Wikt:tel 3|tel 3]] (prono coplemint etroclé ti + li metou padrî l' viebe) === [[Prono tonike|Pronos tonikes]] === * Atouwance djeneråle ** '''[[:Wikt:ti 3|ti]]''' ** [[:Wikt:ti-minme 2|ti-minme / t'-minme]] (Tchålerwè) * Atouwance radoûceye ** [[:Wikt:twè|twè]] ** [[:Wikt:tizôtes|tizôtes]] ** [[:Wikt:ti-minme 2|ti-minme / t'-minme]] (Roman Payis) === Prono d' apårtinance === * Atouwance djeneråle ** [[:Wikt:tinne|tinne]] * Atouwance radoûceye ** [[:Wikt:twinne|twinne]] === Prezintrece d' apårtinance === * [[:Wikt:ti 4|ti u èt / t']] * [[:Wikt:tes|tes]] == Liveas d' atouwance == {|cellspacing="4" |- |'''sôre di ptit mot''' || '''atouwant djenerå''' || '''atouwant radoûci''' || '''vovweyant''' |- |Prono sudjet || ti || to || vos |- |Prono tonike (singulî) || ti, t(i)-minme (Tchålerwè), èt-minme (Tchålerwè, pus må veyou) || twè, t(i)-minme (Roman Payis), tizôtes || vos |- |Prono tonike (pluriyal) || tizôtes || || vozôtes |- |Prono d' apårtinance || li tinne || li twinne || li vosse |} == Candjmint d' atouwance et d' vovweyaedje divins ene minme divize == I n' est nén råle do vey divins ene divize les môdes eployîs eneviè ene minme sakî sins råjhon veyåve. ''(li feme) –Dji so capåbe do wangnî m' veye,</br>Motoit mî k' '''t''' n' såreus fé.</br>(si ome) –Overe, insi dj' frè ls acoujhnaedjes !</br>Dji t' poitrè co l' dinner s' ti vous …</br>(li feme) – Et fé ene croe so tos les burtaedjes</br>K' ont fwait d' '''vosse''' coir èn ome pierdou !''<ref>Jean Dessard, ''Sinne dialoguêye anti-alcoolique'' (1927) divins ''D'ine cohe so l'aute", 1939, p.145</ref> == Djeyografeye == Les gropes di djins k' eployént ces noveas pronos la polént l' fé rivni a on livea pus bas, dins sacwants payis. Metans t(i)-minme est rsintou come doûcineus e Roman Payis, mins foirt måhonteus e Payis d' Tchålerwès. Les noveas pronos n' ont måy sitî eployî e l' [[Årdene nonnrece]] (Payis d' Bietris et di Smwès), et e l' Årdene levantrece ([[Payis d' Måmdiy]]), des coines todi pus wårdiveuses k' els ôtes po les candjmint do pårler walon. Eto, on n' a drola ki deus liveas d' atôtchance: li djhaedje di vos, et l' atouwance. Gn a eto tanawete on viyaedje insi å mitan des ôtes e Roman Payis ([[Ocgniye]]), e Payis d' Lidje ([[Tîleu]]), di Vervî ([[Limbôr]]), di Djivet ([[Arniye]]). On ricnoxhe les djins d' ces payis la åjheymint; on lzî dit, po s' fote: "A t' es d' Måmdiy, ti ! A t' es d' Bietris, ti ! " == Sociolodjeye == * Å pus sovint, les djins si djhèt «&nbsp;vos&nbsp;» cwand i cåzèt walon. Ci serè todi l' cas avou des djins k' on n' kinoxhe nén, des djins pus viyes ki vos, des mwaisses. Cwek' l' '''atouwance''' est djenerålmint veyou come on påter d' porcea.<ref name=":0">https://croejhete.walon.org/node126.html#26702</ref> Adon, nouv côps so dijh, les djins s' atôtche avou l' fôme «&nbsp;vos&nbsp;»&nbsp;: sins conter l' erlåcion etur les cåzeus&nbsp;; inte efants eyet parints, avou les soçons, avou s' binamé ubén s' binamêye, a scole.<ref name=":0" /><ref>https://www.province.namur.be/documents/fichier/1/743/20170515_125347livre.pdf</ref> * On n' atouwe ene djin sovint ki cwand on-z est foirt mwais, po refoircî ses paroles. Eto cwand on est måvlé so les biesses. * L' '''atouwance''' radoûceye est possibe inte vîs soçons, inte ome et feme, inte parints et efants. Nén rovyî ki les djins k' ont co aprins l' walon naturelmint e l' Årdene nonnrece n' eploynut nén l' atouwance adouceye. Nén esse maké s' i vs deynut "ti". * L' '''atouwance''' djenerå est acceptêye dins sacwantès sitouwåcions. Il est otorijhî inte des djins do minme seke avou cåzumint l' minme ådje eyet dins èn edroet camaerådrece.<ref name=":0" /> * Les rcåzeus atouwnut bråmint, a môde des candjmints atouwance / vovweyaedje k' i gn a yeu enawaire e francès. Ci sereut pus comifåt d' els ecoraedjî a dire vos.{{?}} == Hårdêyes difoûtrinnes == * [[Louis Remacle]], ''Syntaxe du parler wallon de La Gleize'', t. <B>I.</B> pp 242-245. * [[J.J. Gaziaux]], ''langages et conventions sociales; tutoiement et vouvoiement'', [[Diyalekes di Walonreye|D.W.]], T. 28, 2000, pp 65-86. * [[C. Denis]], [[Franwal di Nameur]], a ''tutoyer''. * Mape [[A.L.W.]] <B>2.</B> 15 ([[:Wikt:ti 3|ti]]). == Referinces eyet sourdants == [[Categoreye:Lingaedje walon]] r28uapu4jror52tlhz4u0ni6by3e1ns 0 11997 416179 414651 2025-06-18T16:00:05Z Scribus electronicus 19347 Novea hagnon 416179 wikitext text/x-wiki On '''codjowant infinitif''', c' est èn [[infinitif]] ki shût ene [[adjondrece]] (sovint "et", mins eto "pu" u "u"), eyet metou dirî on [[:Wikt:codjowaedje|codjowé]] viebe, et ki rote å pus sovint come on codjowaedje å minme [[tins (d' codjowaedje)|tins]] et al minme [[djin (d' codjowaedje)|djins]]. Li codjowant infinitif est mo tipike del [[croejhete]] walone, sortot e walon do mitan, et a stî rtrové minme e [[scrîta|vî walon]]. == Egzimpes == Avou shuvaedje di codjowa : :''I metént leus mwins padrî leus dos, et i '''tchantént''' ene tchanson d' adon, pu i '''levént''' leus bresses e l' air… Avou codjowant infinitif : :''I metént leus mwins padrî leus dos, et '''tchanter''' ene tchanson d' adon, et '''lever''' leus bresses e l' air… == Construccions sintacsikes alternatives == Li walon di Lidje, n' eploye cåzu måy li codjowant infinitif, minme divins les scrijheus les pus wårdiveus et avanciveus. E l' plaece, i pout eployî === Li ratourneure ''et si'' : === * ''Abeye grand-mere, on betch ! '''Et s'<nowiki/>''' wangnîz vs vosse bedreye.''<ref>Martin Lejeune, ''Oeuvres poétiques, Bébé rèy ås andjes,'' p.144.</ref> * ''Ele si va catchî å cabinet tot tchantant '''et s’''' rivént ele tote reguedêye''<ref>Paul-Henri Thomsin, ''Tchantchès, c'èst po rîre !'', 2023, p.24</ref> * ''I n’ voet nén lu-minme wice k’ i rote,'' '''''Et si''' trebouxhe t i tocosté.''<ref>Joseph Vrindts, ''Vîx Lîge'', 1901, p.37</ref> === L' inversiaedje === #* Cwan on-z a tûtlé s' botaye, On-z est pus djoyeus k' on rwè ; Pus plaijhante '''avize li veye''', Pus ledjir '''e-st i l' paket'''.<ref>Jean Dessard, ''Vîve Saint Åbin (1937)'', divins ''D'ine cohe so l'aute'', (1939), p.149.</ref> == Istwere di l' atuze do codjowant infinitif == Li piceure si trouve dedja dins les tecses e li [[scrîta]]. == Li codjowant infinitif dins des ôtes lingaedjes romans == E francès, on l' pout trover dins les belès-letes, mins metou padrî li dvancete «de»: :''Et les spectateurs '''d’''' aplaudir frénétiquement !'' (et les rwaitants clatchî dins leus mwins a tot sketer). == Alére == * {{fr}} [[Louis Remacle]], ''[[Syntaxe du parler de La Gleize]]'', tome II, p. 120-144. == Hårdêyes difoûtrinnes. == * {{fr}} [https://croejhete.walon.org/node121.html#SECTION04162000000000000000 Li teyoreye] (sol [[Grosse croejhete Hendschel]]) * [http://picr.walon.org//node18.html#SECTION00416000000000000000 Atuzlêye e walon] (sol [[pitite croejhete Hendschel]]) * [https://rifondou.walon.org/croejhete1.html#codj_inf Luçon so les codjowants infinitifs] {{Abt}} * [https://berdelaedje.walon.org/viewtopic.php?p=8109 Ôtes egzimpes] {{Berd}} [[Categoreye:Croejhete walone]] t8x3gi4l4bknbg0l2m1ic75g61z8u4p 0 16252 416194 394962 2025-06-19T06:06:13Z CommonsDelinker 238 Disfaçaedje di «Motî_Yoran.png», la k' il a stî disfacé di so les cmons pa [[commons:User:Krd|Krd]], råjhon: No permission since 11 June 2025. 416194 wikitext text/x-wiki {{Wiccionaire}} On '''motî''' (on dit eto : on '''live di mot''' u on '''diccionaire'''), c' est on [[live (po lére)|live]] wice ki les mots d' on lingaedje sont metous onk dirî l' ôte, sorlon l' [[alfabet|ôre alfabetike]] di ç' langue la. Les [[motî walon|motîs do walon]] sont metous so ene pådje tote seule. == Mwaissès esplikêyes == Les intrêyes d' on motî sont des mots, des trokes di mots valant on seu mot, [[aplacaedje|aplakés]] u nén, et les mots d' [[etroclaedje]]. Tchaeke intrêye est lomêye [[djivion]]. Les cis k' adjinçnèt des motîs sont lomés des '''[[diccionairî]]s''' ('''dicionairresses'''). Dispu les [[anêyes 2000]], les motîs sont-st eto eplaidîs sol [[Motî so les fyis|Daegntoele]]. Gn a des [[esplicants motîs]], la k' les mots sont shuvous di leu-z esplikêye, et des [[ratournant motî|ratournants motîs]] la k' les mots sont ratournés eviè èn ôte lingaedje. Gn a eto ses motîs speciås come les [[motî etimolodjike|motîs etimolodjikes]]. Les lingaedjes k' eployèt des caracteres chinwès ont eto des [[motî d' caracteres|motîs d' caracteres]], wice ki les caracteres sont spepyîs (clé, nombe di traits, manire delzès scrire, sinses, prononçaedjes,…). E l' [[arabe]], les motîs ni sont nén erîlés pa ôre alfabetike des mots mins sorlon les [[bodje (d' on mot)|bodjes]] (sovint ås troes letes). Tote li parintêye avou "[[betchete]]s" et "[[cawete (d' on mot)|cawetes]]" si rtove dins l' minme hagnon. On [[motlî]], c' est ene djivêye di mots d' on tchamp d' kinoxhances. [[Categoreye:Lingaedjes]] [[Categoreye:Lives]] [[Categoreye:Motîs|*]] [[Categoreye:Diccionairaedje]] 5c83kaz2ovnpyogkiwj62nlajeeq4qj 0 21339 416195 414398 2025-06-19T06:06:22Z CommonsDelinker 238 Disfaçaedje di «Motî_Yoran.png», la k' il a stî disfacé di so les cmons pa [[commons:User:Krd|Krd]], råjhon: No permission since 11 June 2025. 416195 wikitext text/x-wiki [[Imådje:Waitroulêye DTW purneas rcweraedje.jpg|thumb|purnea d' cweraedje sol [[DTW]]]] On '''motî walon so les fis''', c' est on [[motî walon]], aprume on [[motî walon-francès]], k' on pout aler loukî dsu [[motî so les fis|sol Daegntoele]]. == Siervaedje == On l' pout sovint [[aberweter]]. A pårt les [[scanaedje]]s a môde d' imådje håynés e [[PDF]], i pout eto siervi come [[franwal]], avou l' aidance d' ene ricwirrece divintrinne. == Istwere == [[Imådje:Wiccionaire 5000 årtikes.jpg|thumb|Mwaisse pådje do Wiccionaire e 2010]] Li prumî motî walon so les fis fourit cmincî e moes d' måss 2000. Il esta eplaidî sol waibe di l' [[Aberteke (waibe)|Aberteke]], edjîstrêye so on [[sierveu]] des diccionairîs. L' eplaidaedje do prumî motî complet a stî fwait e 2001, sol [[waibe di motîs Lexiloglos]]. Gn a tot l' air d' aveur on fel agrès po les motîs walons so les fis. Metans, li motî d' Forire et Nåwinne, il a stî eberweté tot etir 2383 côps so l' anêye 2004. == Djivêye di gros motîs walons so les fis == [[Imådje:Wiccionaire 17000.jpg|thumb|Wiccionaire walon e 2015]] === Rifondou walon === * Esplicants motîs: ** [[Wikt:Mwaisse pådje|Wiccionaire walon]] ([[R12]]<ref>Limeros del [[djivêye des motîs do walon]].</ref>, enondé pa [[Lucyin Mahin]] e 2008, ki rprind les dnêyes di l' esplicant motî cial ådzou et l' recråxhî, tot ratournant les mots walons dins des ôtes lingaedjes; bén gåyoté et rassonré pa [[Julien Casters]] et [[Pablo Sarachaga]] e 2018; co recråxhî toltins). *** [https://moti.walon.org Prumî esplicant motî] ([[R9]] prumire modêye, da Lucyin Mahin eyet Pablo Sarachaga, recråxhî inte 2000 et 2004, pu passé sol [[:Categoreye:Motî|waibe Wikipedia]], pu ricopieye ey ecråxheye sol Wiccionaire) * motîs walon-francès ** [https://web.archive.org/web/20110720155829/http://chanae.walon.org/lh/wa/dic/ Dictionaire di Tot l' Walon] ([[R10]], ki rashonne tos les ôtes motîs walon-francès, kimincî so papî e 1992, metou so les fis e 2009 et co recråxhî pol djoû d' ouy) ** [https://lucyin.walon.org/diccionairaedje/wf/R13.pdf Motî d' potche Yoran Embanner] ([[R13]], 4000 mots avou [[prononçaedje zero-cnoxheu]], ouve da [[Yannick Beauthière]], [[Lucien Mahin]] et [[Jean Cayron]], 2009) * brouyons d' motîs francès-walon (atuzlés insi, paski les ôtes polèt eto siervi po cweri on mot francès avou ene ricwirrece) ** [https://rifondou.walon.org/dicc-franwalicot.html Franwalicot] (pitit motî francès-walon, di A a D (vîs rfondaedjes) ** [https://lucyin.walon.org/diccionairaedje/fw/B.pdf B-doc] (spepieus franwal sol lete B, vîs rfondaedjes) ** [https://lucyin.walon.org/diccionairaedje/wf/R13.pdf Motî d' potche Yoran Embanner] ([[FR13]], sol minme live di potche ki R13 cial ådzeu, a l' evier, mins avou pacô des ôtes mots) === Motîs avou tos les accints walons === [[Imådje:G100 wa (plantes Marcelle).png|thumb]] * [[Diccionaire djenerå do walon Johan Viroux]]: [[G106]] ** [https://www.beljike.be/djw-wf-walon-frances-wallon-francais-a/ walon-francès] ** [https://www.beljike.be/djw-fw-francais-wallon-frances-walon-a/ francès-walon] * [[Motî Louis Marcel des nos walons des plantes]] (diferins sistinme Feller, [[G100]]) ** [http://doczz.fr/doc/93424/noms-de-plantes-et-vocabulaire-botanique-fran%C3%A7ais Copeye nén epådjnêye] ** [https://lucyin.walon.org/diccionairaedje/fw/G100.pdf Mwaisse live] * [https://archive.org/stream/DictionnairetymologiqueLangueWallonne Motî Grandgagnage] (scrijha did divant Feller, [[G0]], aberwetåve e [[PDF]], pådje pa pådje ou en etir, a pårti d' on scanaedje sol waibe del Bibioteke di France.) === Walon do Levant === [[Imådje:Jean Wisimus - Dictionnaire populaire wallon-français en dialecte verviétois , 1947 (couverture).png|thumb|Motî d' Vervî]] * [https://web.archive.org/web/20160420092400/http://www.provincedeliege.be/viewallonne/dicowallon/liegeois Motî Haust] (Feller-Haust, [[E1]]) * [[c:File:E34 wa Wisimus.pdf|Motî d' Vervî]] (Feller, [[E34]]) * [http://lucyin.walon.org/diccionairaedje/wf/E165.html Motî Lejoly d' Ovîfa] (prôpe ortografeye, [[E165]]) * [http://lucyin.walon.org/diccionairaedje/wf/E200.pdf Motî Toussaint d' Ôvîfa] (Feller, [[E200]]) * [https://theatrewallon.be/onewebmedia/DICTIONNAIRE%20POPULAIRE.pdf Motî Stasse] (Feller, [[E170]]) * [http://www.freelang.com/dictionnaire/wallon.html Motî lidjwès] ([[motî d' Lidje so les fis]], kimincî e 2001, adjinçné pa [[Bertrand Cornu]] sol waibe di motîs Lexiglos. I rote eto avou on sistinme di ratournaedje francès-walon et walon-francès. Si pout on aberweter tot l' fitchî) ([[E164]]) * [[c:File:E7 (motlî Body des cinsîs).pdf|Motlî Body des cinsîs]] ([[ortografeye di dvant Feller]]) ([[E7]]) === Walon do Mitan === * [https://lucyin.walon.org/diccionairaedje/wf/C1.pdf Motî Linåd, pa idêye] ([[C1]]) * [https://lucyin.walon.org/diccionairaedje/wf/C8.pdf Motî d' Djivet] ([[C8]]) * [https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k322150n Motî Pirsoul di Nameur] ([[C9]]) * [https://lucyin.walon.org/diccionairaedje/wf/C13mw.pdf Motî d' Cînè] ([[C13]]) * [https://lucyin.walon.org/diccionairaedje/wf/C62.pdf Motî d' Årsumont] ([[C62]]) === Walon do Coûtchant === [[Imådje:moti_nivele_wi.jpg|thumb|[[Motî d' Nivele]]]] * [[c:File:O2 (Contribution au dictionnaire du parler de Cerfontaine).pdf|Motî d' Cerfontinne|]] ([[O2]]) * [https://lucyin.walon.org/diccionairaedje/wf/O3.pdf Motî d' El Lovire] * [https://drive.google.com/file/d/1w1Z39TN_JPsjAlWshixjr_fJVqftsnUo/view Motî d' Nivele] ([[O4]]) * [https://drive.google.com/file/d/1MjlH24gozW4dMuE5sl2qMXoOnMtoD599/view Franwal di Nivele] ([[FO4]]) * [[Motî Soumillon d' après Tchålerwè]] ([[O92]]) **[https://www.freelang.com/enligne/wallon_charleroi.php Modêye eterovrante so Freelang] **[https://lucyin.walon.org/diccionairaedje/wf/O92.pdf Modêye PDF] * [https://web.archive.org/web/20060516094251/http://users.skynet.be/roger.romain/apprendre_le_wallon_de_charleroi.htm On ptit motî francès-walon avou l' accint d' Tchålerwè] (dispu fevrî 2004, fwait pa Roger Romain, avou eto l' accint d' après Courcele). * [http://lucyin.walon.org/diccionairaedje/wf/O82.pdf Motlî Dascotte so les oujheas] === Walon d' Nonne === * [https://web.archive.org/web/20220504193412/https://dial.uclouvain.be/digitization/object/digitization:4#?c=0&m=0&s=0&cv=0&r=0&xywh=-1328%2C-195%2C5133%2C3897 Motî d' Bastogne] ([[S0]], so les fis dispu 2015) * [http://lucyin.walon.org/diccionairaedje/wf/S44.pdf Motlî d' Doncô] ([[S44]]) * [https://lucyin.walon.org/diccionairaedje/wf/S33.pdf Motî d' Warmich] ([[S33]]) * [https://lucyin.walon.org/diccionairaedje/wf/S104.pdf Motî d' Tchonveye] ([[S104]]) ** [https://lucyin.walon.org/diccionairaedje/wf/S104.ods tåvlea des mots et des hagnons] * [https://lucyin.walon.org/diccionairaedje/wf/S109.ods Tåvleu do Motî d' Bive] ([[S109]]) * [https://lucyin.walon.org/diccionairaedje/wf/S117.ods Tåvleu del båze di dnêye di l' Årdene nonnrece] ([[S117]], brouyon, ki rprind [[S27]], [[S104]], [[S107]]) * Motî d' Forire ([[S36]], adjinçné pa [[Jean-Pol Grandmont]], sol waibe di motîs Lexiglos) ** [https://www.freelang.com/dictionnaire/wallon_forrieres.php Modele eterovrante so Lexilogos] ** [https://lucyin.walon.org/diccionairaedje/wf/S36.ods Dinêyes so tåvleu] (Open Office) * [https://lucyin.walon.org/diccionairaedje/wf/S122.pdf Motî d' Nuviè] ([[S122]]) * [http://lucyin.walon.org/diccionairaedje/wf/S53_Gourdin.pdf Papîscrît do motlî S53] (accint d' [[Bietris]], pa [[Yves Gourdin]]) == {{HDs}} == * [https://www.lexilogos.com/wallon_dictionnaire.htm Pådje di hårdêyes so des motîs e walon del waibe Lexilogos] * [https://sites.google.com/site/nivelleslewallonaclot2/ Tos les motîs aclots aberwetåves] == Sourdant == [[Categoreye:Waibes e walon]] [[Categoreye:Motîs walons so les fis|*]] [[Categoreye:Daegntoele]] [[Categoreye:Djivêyes]] [[Categoreye:Motîs walons|*]] [[Categoreye:Raspepyîs årtikes]] no9bls05x9g6npmf41ga5ue6dhdp3pi 0 22940 416196 383512 2025-06-19T06:06:31Z CommonsDelinker 238 Disfaçaedje di «Motî_Yoran.png», la k' il a stî disfacé di so les cmons pa [[commons:User:Krd|Krd]], råjhon: No permission since 11 June 2025. 416196 wikitext text/x-wiki [[File:Motî Haust E1.jpg|thumb|Coviete do [[Motî Haust]]]] On '''motî walon-francès''', c' est on [[motî]] (u on [[motlî]]) ki dene les [[djivion|mots]], po tos les tchamps do [[walon|lingaedje walon]], dins l' [[alfabet|ôre alfabetike]], et leu ratournaedje u leu-z esplikêye e francès. I dene eto les [[ratourneure]]s la ki ç' mot la aparexhe. == Mwaissès acsegnances == Les pus gros motîs mosternut eto des egzimpes d' eployaedje do mot dins des [[fråze]]s u des bokets d' fråze. Les motîs francès-walon sont les pus corants [[motî walon|motîs walons]]. Disk' asteure, les mots sont prezintés e [[sistinme Feller]], et on n' riprind ki les mots k' estént dits å 20inme sieke dins on metou viyaedje u ene coine dinêye del Walonreye. Sacwants motîs dinèt l' [[etimolodjeye]] des mots. Les motîs walon-francès sont sovint des [[Wikipedia:Pordjet rivowes et lives walons|lives]], mins eto des simpes sillabusses (motî d' [[Nålene]], di [[Bive]], di [[Perwé]], di [[Viêpe]]), u des tezes di studiants, k' on-z a totes les rujhes a trover (motî d' [[Andene]]). Sacwants motîs ont parexhou a bokets dins des rvowes, come li motî d' [[Djivet]], li motî d' [[Hu (veye)|Hu]], u li ci di [[Courcele]] et [[Souvret]]. Gn a eto des motîs walon-francès ki n' egzistèt ki come papîscrîts ([[E200|motî d' Waime]], motî [[Li Tchestea|do Tchestea]] [[S24|da Haust et Goffinet]], come fouyous (motî d' [[Warmich]], motî do payis do Tchestea), come u come båze di dnêye ([[Motî d' l' Årdene nonnrece]]). Po fini, gn a, totavå l' Walonreye, des pordjets d' motîs po des coines ki n' sont nén télmint studeyes, come li payis d' [[Oufalijhe]], di [[Veskeveye]] envd. Mins ces pordjets la riskèt foirt di n' pont awè d' shûte, avou l' moirt des mwaisses diccionairîs. == Sacwants rlomés motîs coinreces walon-francès == === [[Payis d' Lidje (diyalectolodjeye)|Payis d' Lidje]] === [[File:Sacwants motîs walon Levant.jpg|thumb|On rashonnaedje di motîs walon-francès sicrîts avou l' accint walon do Levant, arindjîs come so ene mape del Province di Lidje]] * [[Motî da Cambresier]] (live rexhou e 1787), '''E89'''. * [[Motî da Villers]] (live rexhou e 1793, replaidî e 1999), [[Djivêye des motîs do walon|rahoukî so l' essegne]] '''E212'''. * [[Motî da Rmåke li vî]] (1823), essegne ''' * [[Motî da Forir]] (lives parexhous e 1866 & 1874), essegne '''E203''' * [[Motî da Scius]] (live rexhou e 1893), '''E21''' * [[Motî da Haust]] (live rexhou e 1933), '''E1''' * [[Motî d' Vervî]] (live moussî foû e 1947), '''E34''' * [[Motî d' Faimonveye]] (), '''E145''' * [[Motî da Toussaint]] (papîscrît di 1952, rimetou so CD-ROM), '''E200''' * [[Motî da Lempereur et Morayns]] (live moussî foû e 1973), '''E167''' * [[Motî del Hesbaye]] (live eplaidî e 1994), '''E213''' * [[Motî da Stasse]] (live moussî foû e 2004), '''E176''' === [[Walon do Mitan|Payis d' Nameur]] === [[File:Motîs Mitan.jpg|thumb|On rashonnaedje di motîs walon-francès sicrîts avou l' accint walon do Mitan, arindjîs come so ene mape des provinces di Nameur & Roman Payis]] * [[Motî d' Djivet]] (parexhou a bokets, pu eplaidî e 1928) '''C8'''. * [[Motî da Pirsoul]] (live rexhou e 1934), '''C9'''. * [[Motî da Léonard]] (live rexhou e 1969), '''C1'''. * [[Motî d' Cînè]] (live rexhou e 1975), '''C13'''. * [[Motî d' Andene]] (teze disfindowe e 1986), '''C57'''. * [[Motî da Somme]] (sillabusse rexhou e 1997), '''C100'''. * [[Motî da Denis]] (live rexhou e 2007) '''C99'''. * [[Motî d' Perwé]] (sillabusse, rexhou diviè 2000), '''C105'''. * [[Motî da Gilliard]] (live rexhou e 2007) '''C106'''. * [[Motî do Condroz namurwès]] (live rexhou e 2009) '''C60'''. * [[Motî do parlaedje d' Årsumont]] (live rexhou e 2010) d' après Louis Verhulst, ramexhnaedjes da Julie Servotte '''C62''' === [[Coûtchant walon]] === * [[Motî del Lovire]] (live k' a vudî e 1942), '''O3'''. * [[Motî d' Nivele]] (live k' a vudî e 1950), '''O4'''. * [[Motî d' Cerfontinne]] (live k' a vudî e 1963), '''O2'''. * [[Motî del Fagne et del Tieraxhe]] (live k' a vudî e 1984), '''O100'''. * [[Motî do Coûtchant walon]] (3 sillabusses k' ont vudî pol tome I e 1985; li t. II e 1988 eyet l' t. III e 1991), '''O0'''. * [[Motî d' Nålene]] (sillabusse k' a vudî e 2000), '''O103'''. * [[Motî d' Courcele et d' Souvret]] (parexhou pa bokets di 2000 a 2006), '''O101'''. * [[Motî do Virwin]] (parexhou e 2008), '''O81'''. * [[Motî Soumillon]] (2014-2017), '''O92'''. * [[Motî d' Ite]] (parexhou e 2021), '''O105'''. === [[Basse Årdene]] === * [[Motlî da Aubry]] (papîscrît di 1792, replaidî e 1878), '''S101'''. * [[Motî da Dasnoy]] (live rexhou e 1856, replaidî e 1981), '''S100'''. * [[Motî do Tchestea da Haust et Goffinet]] (papîscrît did diviè 1938), '''S24'''. * [[Motî d' Doncô]] (live rexhou e 1980) '''S44''' * [[Motî d' Bastogne]] (live rexhou e 1994), '''S0'''. * [[Motî d' Bouyon]] (live rexhou e 1994), '''S25'''. * [[Motî d' Bive]] (sillabusse rexhou diviè 1995), '''S109'''. * [[Båze di dnêyes di l' Årdene nonnrece]] (båze di dnêyes, eplaideye pa bokets di A disk' a CAS di 1995 disk' e 1998, co todi rapontieye e 2009), '''S117'''. * [[Motî d' Vå-so-Seure]] (sillabusse rexhou e 2004), '''S40'''. * [[Motî d' Såcere]] (agrapé livret rexhou e 2007), '''S41'''. == Motîs walon-francès e rfondou == [[Motî Yoran Embanner walon]] di Yannick Bauthière eplaidî e 2009 pa Yoran Embanner Gn a on [[motî so les fis]], li [[DTW]] (mins ki n' riprind kel cwårt des letes di l' alfabet). L' [[esplicant motî do walon]] pout eto roter come on motî francès walon, veyanmint ki, po bråmint des intrêyes, gn a eto on ratournaedje e francès. == Hårdêye divintrinne == [[Motlî#Sacwants rlomés motlîs walon francès|Sacwants rlomés motlîs walon francès]] == Hårdêyes difoûtrinnes == * [http://www.lexilogos.com/wallon_langue_dictionnaires.htm Les motîs walons so les fis] (sol waibe "Lexilogos") * [http://lucyin.walon.org/diccionairaedje/16ronflants.html Prezintaedje des pus gros motîs walon-francès] [[Categoreye:Motîs walons|*]] mrkdoqo8s55xprgb2n1qbry7xzn9e7b 0 27748 416197 409295 2025-06-19T06:06:40Z CommonsDelinker 238 Disfaçaedje di «Motî_Yoran.png», la k' il a stî disfacé di so les cmons pa [[commons:User:Krd|Krd]], råjhon: No permission since 11 June 2025. 416197 wikitext text/x-wiki [[Imådje:Yoran Delacour1.jpg|thumb|(2015)]] '''Yoran Embanner''' ("eplaidreyes Yoran"), c' est ene [[eplaidaedje|eplaidreye]] di lives e [[burton (lingaedje)|burton]]. L' askepieu di l' eterprijhe, c' est Yoran Delacour. == Sacwants ovraedjes a vey avou l' walon == Il ont ratchté les [[abondroets]] so les "[[Gaston Lagaffe]]" et vudî on Gaston e burton e 2005. Come ça s' aveut bén vindou, il a rataké e 2007 avou li ratournaedje dins 7 pitits lingaedjes, inte di zels, li [[walon]] (4000 egzimplaires), l' [[alzacyin]] (2500 eg.), savoyård (sôre di [[franco-provinçå]]) (1500 eg.), [[côsse (lingaedje)|côsse]] (1500 eg.), [[basse (lingaedje)|basse]] (2000 eg.), [[occitan]] (4000 eg.). E 2009, i vude : * on [[Motî Yoran Embanner walon|motî d' taxhe walon francès & francès walon]] * on roman e [[rfondant walon|rfondant carolo]] : [[Dji m' lome Meliye (roman)|Dji m' lome Meliye]] <gallery> Imådje:Jean Goffart Meliye.jpg|Coviete do roman da J. Goffart </gallery> == Adresse di l' eplaidreye == :Yoran Delacour :71 ''Hent Mespiolet'' :F-29170 Fouenant (Burtaegne, France) :tel + 33 (0)2 98 56 10 11 == Hårdêye difoûtrinne == [http://yoran-embanner.com/ Si waibe] [[Categoreye:Eplaideus d' lives e walon]] [[Categoreye:Burton]] [[Categoreye:Societés d' comiece]] huxvg8maacjtd7r2tpnd2pfqku39f1p 0 31851 416180 346416 2025-06-18T18:36:59Z Èl-Gueuye-Noere 17076 416180 wikitext text/x-wiki {{djermon Urope}}[[Imådje:Alatri_Arcobaleno.jpg|thumb|Foto del comene avou èn airdiè, å drî-plan.]] '''Alatri''' est ene veye di [[Itåleye]], el region di [[Latium]]. Ele si trouve inte [[Rome]] et [[Naples]]. == Difoûtrinne hårdêye == {{Commons|Alatri}} *[http://www.comune.alatri.it/ Waibe del comene] [[Categoreye:Itåleye]] coyjxnirakmhm82k93rb6s4ohs6s1ud 416181 416180 2025-06-18T18:37:10Z Èl-Gueuye-Noere 17076 added [[Category:Comenes d' Itåleye]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] 416181 wikitext text/x-wiki {{djermon Urope}}[[Imådje:Alatri_Arcobaleno.jpg|thumb|Foto del comene avou èn airdiè, å drî-plan.]] '''Alatri''' est ene veye di [[Itåleye]], el region di [[Latium]]. Ele si trouve inte [[Rome]] et [[Naples]]. == Difoûtrinne hårdêye == {{Commons|Alatri}} *[http://www.comune.alatri.it/ Waibe del comene] [[Categoreye:Itåleye]] [[Categoreye:Comenes d' Itåleye]] 76pq3qm5bqfeybldh5bcesh90g935g1 416182 416181 2025-06-18T18:37:14Z Èl-Gueuye-Noere 17076 removed [[Category:Itåleye]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] 416182 wikitext text/x-wiki {{djermon Urope}}[[Imådje:Alatri_Arcobaleno.jpg|thumb|Foto del comene avou èn airdiè, å drî-plan.]] '''Alatri''' est ene veye di [[Itåleye]], el region di [[Latium]]. Ele si trouve inte [[Rome]] et [[Naples]]. == Difoûtrinne hårdêye == {{Commons|Alatri}} *[http://www.comune.alatri.it/ Waibe del comene] [[Categoreye:Comenes d' Itåleye]] 6n3jmtkwlj08kpp8er0ck0odpsvlyer 416183 416182 2025-06-18T18:39:13Z Èl-Gueuye-Noere 17076 416183 wikitext text/x-wiki {{djermon Urope}}[[Imådje:Alatri_Arcobaleno.jpg|thumb|Foto del comene avou èn airdiè, å drî-plan.]] '''Alatri''' est ene veye di [[Itåleye]], el region di [[Latiome]]. Ele si trouve inte [[Rome]] et [[Naples]]. == Difoûtrinne hårdêye == {{Commons|Alatri}} *[http://www.comune.alatri.it/ Waibe del comene] [[Categoreye:Comenes d' Itåleye]] pacqly71r7torljn9edzfsbwpnbf79q 416184 416183 2025-06-18T18:39:52Z Èl-Gueuye-Noere 17076 [LA] Latium => [WA] Latiom, vir « albom ». 416184 wikitext text/x-wiki {{djermon Urope}}[[Imådje:Alatri_Arcobaleno.jpg|thumb|Foto del comene avou èn airdiè, å drî-plan.]] '''Alatri''' est ene veye di [[Itåleye]], el region di [[Latiom]]. Ele si trouve inte [[Rome]] et [[Naples]]. == Difoûtrinne hårdêye == {{Commons|Alatri}} *[http://www.comune.alatri.it/ Waibe del comene] [[Categoreye:Comenes d' Itåleye]] c33qctlmdtm8l415ql95v4071cg5suc 0 31918 416198 409102 2025-06-19T06:06:49Z CommonsDelinker 238 Disfaçaedje di «Motî_Yoran.png», la k' il a stî disfacé di so les cmons pa [[commons:User:Krd|Krd]], råjhon: No permission since 11 June 2025. 416198 wikitext text/x-wiki {{Info calindrî grigoryin}} {{Naiviaedje anêye}} == Ça s' a passé ciste anêye la == === Etrevéns a vey avou l' walon === * [[Lives sol walon]] ki vudît ciste anêye la : ** [[Motî Yoran Embanner walon]] ** [[Amours walones (lives)|Amours walones]] (3 lives di temognaedjes ramexhnés pa [[Jean-Jacques Gaziaux]]) ** [[Motî do Condroz namurwès]] ** [[E Djambe avou les scrijheus (antolodjeye)|E Djambe avou les scrijheus]] (antolodjeye) * [[Lives e walon]] ki vudît ciste anêye la : ** [[Dilé l' fontinne (sovnances)|Dilé l' fontinne]] (sovnances da [[Louis Marcelle]]) ** [[Fåvetes (haycous)|Fåvetes]] ([[haycou]]s da [[Jean-Luc Fauconnier]]) ** [[Dji m' lome Meliye (roman)|Dji m' lome Meliye]] (roman da [[Jean Goffart]]) ** [[Les mots do vî pa da Felicyin (lives)|Les mots do vî pa da Felicyin]] (Daniel Barbez, ratourné e walon pa [[Henry Matterne]], [[Jacques Henrotte]] et [[Jean-Luc Fauconnier]]) ** [[Sovnis d' on gamén di nos Årdenes (sovnances)|Sovnis d' on gamén di nos Årdenes]] (A. Soreil, ratourné e walon pa [[Léon Bukens]]) ** [[Paskeyes d' avår ci (noveles)|Paskeyes d' avår ci]] ([[Émile Gilliard]]) ** [[Et noste ôrlodje ki tournéve sote (roman)|Et noste ôrlodje ki tournéve sote]] ([[Lucien Somme]]) ** [[L' esclifotêye (novele)|L' esclifotêye]] ([[Christian Quinet]]) ** [[Dji vôreu k' i ploureut (roman)|Dji vôreu k' i ploureut]] ([[Chantal Denis]]) ** [[Boignes contes, ou... ? (roman)|Boignes contes, ou... ?]]” ([[Chantal Denis]]) ** ''[[Les cwate såjhons (arimés)|Les cwate såjhons]]'' ([[Émile Bothy]]) <gallery> Gaziaux amours I.jpg|prumî tome di «Amours walones» Fåcnî Fåvetes.jpg|«Fåvetes» Marcelle Dilé Fontinne800h.jpg|«Dilé l' fontinne» Denis Dji vôreu k' i ploureut.jpg|«Dji vôreu k' i ploureut» </gallery> === Etrevéns a vey avou l' Walonreye === === Ôtes etrevéns === * [[Barack Obama]] atake si bouye come prezidint des [[Estats Unis]], et fé passer si lwè so les moutouweles. * [[Herman Van Rompuy]] divént li prumî prezidint di l' [[Union uropeyinne]]. == Ont vnou å monde ciste anêye la == == Ont morou ciste anêye la == === Rilomés Walons et waloneus === * [[1î d' fevrî]] : [[Albert Maquet]] * [[13 d' avri]] : [[Paul Rousselle]] * [[10 d' awousse]] : [[Émile Lempereur]] * [[17 d' awousse]] : [[Gérard Baudrez]] * [[2 d' setimbe]] : [[Henri Lepage]] === Ôtès djins === [[Categoreye:Date]] 9tdqix2zfc5eo8d813k9i05cbw006p9 0 33525 416187 385789 2025-06-18T18:53:32Z Èl-Gueuye-Noere 17076 /* Dins les belès-letes e walon */ 416187 wikitext text/x-wiki {{Infoboesse payis}} {{Wiccionaire|Espagne}} L' '''Espagne''' (dirî ene voyale, on pout eto dire "'''Spagne'''"), c' est on payis d' [[Urope nonnrece]]. [[Imådje:Sierra Nevada Baza.JPG|thumb|Veye di Gwadiz, avou les montinnes croyixheuses, et l' Sierra Nevada]] == Mwaissès dnêyes == [[Mwaisse veye]] : [[Madrid]] Prezidint : [[{{#property:P6}}]] Dimorants : Espagnols (dirî ene voyale, on pout eto dire "Spagnols"). Lingaedje oficire : [[espagnol (lingaedje)|espagnol]], pus spepieuzmint lomé [[castiyan]]. [[Lingaedjes diléreces]] : [[catalan (lingaedje)|catalan]], [[basse (lingaedje)|basse]], [[aragonès (lingaedje)|aragonès]], [[asturyin-leyonès]], [[galicyin (lingaedje)|galicyin]] (cåzu do [[portuguès (lingaedje)|portuguès]]. == Istwere == Gn aveut des [[Celes]], k' ont leyî sacwants scrîts. Evayeye pa les [[Romins]] k' î ont leyî leu lingaedje (l' espagnol, c' est dandjreus li [[lingaedje roman]] li pus addé l' [[latén]]). Adonpwis, pa les [[Vandales]] (k' ont dné leu no a l' [[Andalouzeye]]), zels-minme tchessîs pås [[Wizigots]]. Evayeye pa les [[Arabes]] da [[Tarik Ben Ziyyad]] (k' a dné s' no a [[Djibraltar]]) diviè 700. Ritchessaedje des [[Arabes]] (et des [[muzulmans]] et des [[djwifs]]) tot fwait e [[1492]]. C' est çou k' on lome "[[Reconquista]] (riconcwesse). [[Guere d' Espagne da Napoleyon]] [[Revolucion espagnole]] [[Franco]], k' esteut militaire e [[Marok]] riprinda tote l' Espagne ås [[comunisse]]s. Après l' moirt da Franco (1975), on rmeta on [[rwè]]. Mins l' [[democraceye]] si dispårda raddimint. == Djeyografeye == [[Imådje:Andalouzeye montinne nûlêye.JPG|thumb|Payizedje d' Andalouzeye]] === Discôpaedje administratif === L' espagne est pårteye e [[kiminåltés otonomes d' Espagne|cminåltés otonomes]]. Cesses-ciales sont rictaeyeyes e [[province]]s. Li pus bas schålon, c' est l' [[comene]]. === Montinnes === * [[Pirenêyes]] ki fwait limotche avou [[France]] * [[Sierra Nevada]] … === Aiwes === * [[Ebe]] * [[Tåjhe]] * [[Gwadania]] * [[Gwadalkibir]] … === Veyes et viyaedjes === {{Lka}} «[[:Categoreye:Veyes et viyaedjes d' Espagne|Veyes et viyaedjes d' Espagne]]» * [[Madrid]], [[Bourgosse]] ([[Castile et Leyone]]) * [[Sevile]], [[Gurnåde (veye)|Gurnåde]], [[Cordowe]], [[Aldjezirasse]], [[Malaga]] ([[Andalouzeye]]) * [[Wesca]], [[Saragosse]] ([[Aragon (contrêye otonome)|Aragon]]) * [[Cacéresse]], [[Badaxhosse]] ([[Estremadoure]]) * [[Bilbawo]], [[Gasteysse]], [[Sint-Bastén]] ([[Payis basse espagnol]]) * [[Sint-Djåke-el-Galice]] ([[Galice]]) * [[Bårçulone]] ([[Catalogne]]) * [[Mourcia]] ([[Kiminålté d' Mourcia]]) * [[Valince (Espagne)]], [[Alicante]] ([[Kiminålté d' Valince]]) == Rilomeyès djins == * [[Léon Degrelle]] (tchîf des [[Recsisse|recsisses]] k' î a dmoré del fin del [[Deujhinme guere daegnrece]] disk' a s' revoyance). * [[Miguel de Cervantes]] * [[Tomás de Torquemada]] * [[Felipe VI]] * [[Francisco Franco]] * [[Andrès Iniesta]] * [[Roberto Martínez]] * [[Rafael Nadal]] * [[Adolfo Suárez]] == Tuzance walone == [[Djôzef Mignolet]] discrît insi l' Espagne des [[anêyes 1960]] : :''Di tos les payis d' l' Urope, l' Espagne est seur li pus oridjinå. Li voyaedjeu ki n' l' a måy vizité sel riprezinte come ene contrêye sour di l' Itåleye. Mins a schipe a-t i passé les [[Pirenêyes]] k' i s' croet pierdou e-n èn ôte monde. :''Såf les provinces do boird del mer, l' Espagne, c' est on payis severe et hôtin, côpé d' montagnes pelakes et sins verdeures, et d' grandissîmès plinnes. :''Il î fwait påjhûle come e-n ene celule di covint. Sins håyes ni bouxhons, les préreyes n' oyèt måy l' andoûlant gazouyaedje del [[fåbite]] u d' l' [[ôrimiele]], mins dzeu les cresteas, les [[aigue]]s et les [[moxhet]]s brigandèt tant ki l' djournêye est longue, firs di esse les rwès des djårdéns sins limite do bleu cir. :''E plin cour do payis, li voyaedjeu si piede télfeye des eures et des eures divins des stårêyes di tere å blé, ki l' anoyeus dongtaedje des påtes, maxhî ås côps d' serinete des crikions, hossèt todi. Mins cwand, moirt nåjhi do roter so les hadrineusès voyes, i s' rischape ashiou sol groubiote d' on horea, il a bea cweri après l' payizan k' a tcherwé, rahené, rôlé, semé ces tchamps la. I n' voet rén si ç' n' est al fene copete d' ene montagne, on viyaedje k' a l' air d' on ni abandné, etouré d' ene rwene di rampår et d' ene tour d' awaite, k' el disfindént, do vî tins, disconte les Arabes.<ref>divins «L' amour a l' Alambra», 1964, [[papîscrît]] wårdé å [[Muzêye do vicaedje des Walons]].</ref> == Sourdants == {{Commons|Spain|l'&nbsp;Espagne}} [[Categoreye:Espagne|*]] [[Categoreye:Urope nonnrece]] [[Categoreye:Payis]] [[Categoreye:Urope]] [[Categoreye:Payis del Mîtrinne Mer]] jx4y8k0ori8y0fnppda7wjymz9kcz3j 4 35773 416199 375591 2025-06-19T06:06:58Z CommonsDelinker 238 Disfaçaedje di «Motî_Yoran.png», la k' il a stî disfacé di so les cmons pa [[commons:User:Krd|Krd]], råjhon: No permission since 11 June 2025. 416199 wikitext text/x-wiki <big>'''Pådje d' årtchives des [[Wikipedia:Wikinoveles|noveles eplaideyes sol Wiki]] e [[2009]]'''</big> <center> [[Wikipedia:Wikinoveles/Årtchives 2005|Viyès noveles 2005]] | [[Wikipedia:Wikinoveles/Årtchives 2006|Viyès noveles 2006]] | [[Wikipedia:Wikinoveles/Årtchives 2007|Viyès noveles 2007]] | [[Wikipedia:Wikinoveles/Årtchives 2008|Viyès noveles 2008]] | [[Wikipedia:Wikinoveles/Årtchives 2009|Viyès noveles 2009]] | [[Wikipedia:Wikinoveles/Årtchives 2010|Viyès noveles 2010]] | [[Wikipedia:Wikinoveles/Årtchives 2011|Viyès noveles 2011]] | [[Wikipedia:Wikinoveles/Årtchives 2012|Viyès noveles 2012]] </center> ---- '''Novelès videyos so Youtube-RTW''' [http://www.youtube.com/watch?v=vNL3O9xVIVU Prumî boket] del [[messe e walon]] a [[Bastogne (veye)|Bastogne]] (li 17 d' octôbe 2009). [http://www.youtube.com/watch?v=BHCDqwAhMLA "Mårtén pexheu"], ene [[tchanson e walon]] da [[Mimile]]. [http://www.youtube.com/watch?v=ZnkkGQ_ox9g Li ptite doctoresse des biesses] (Ene pitite båshele vout divni [[årtisse (veterinaire)|årtisse]]; ele vos raconte cwè). '''Novea motî do walon namurwès''' [[Imådje:Motî Condroz.jpg|thumb|Coviere do tome 2]] [[Motî do Condroz namurwès|Motî do walon do Condroz]] (dipus di 800 pådjes): 50 €. Soner inte 15 et 19 eures a André Vellande, 083/655 728. ---- '''[[Pris del Kiminålté Walonreye-Brussele]]''' Pol '''1î d' decimbe 2009''', vos sayes po wangnî 2500 € avou : * on studia sol walon * on scrijhaedje di [[prôze]] Evoyî 6 egzimplaires å "Service des Langues régionales endogènes de la Communauté française", c/o [[Nadine Vanwelkenhuyzen]], 44 Bd [[Yopôl II|Léopold II]], 1080 [[Brussele]]. Racsegnes : bernadette.jassogne@cfwb.be ---- '''[[Betchteu waibe|Betchteu]] "Firefox" e walon''' [http://walotux.walon.org/spip.php?article3 Po l' fé aler, loukîz so Walotux] ---- '''[[Fiesse del Tchanson e walon ey e picård]]''' ''Li 4 di decimbe 2009 viè 19 e. 30 so '''RTBF-Mont''''' [http://aberteke.org/ Loukîz l' programe so l' nouve Aberteke] ---- '''Eplaidaedje del [[Li Rantoele (soce)|Rantoele]] avou les [[eplaidreyes Yoran Embanner]]''' <gallery> Imådje:Jean Goffart Meliye.jpg|[[Dji m' lome Meliye (roman)|Roman da J. Goffart]] (16,5&nbsp;€) </gallery> Amon tos les [[livrî]]s kel polèt cmander a "[http://www.opya.be/start.php Altera]" ([[emile]] : info@altera.opya.be; [[telefone]] : 02 240 93 09) ---- '''Novele [[waibe e walon]]''' '''[http://aberteke.org/ L' Aberteke ås noveles]''' ---- [[Imådje:Calindri Schoovaerts desséns Mahin Hendschel.jpg|thumb|Calindri 2010]] '''[[Calindrî]] des "[[Raboulets (gazete éndjolike)|Rabulèts]]"''' [http://users.skynet.be/fb527017/Calindri2.pdf Aberwetåve cial] Modêye "15 ans del "Rantoele" [http://walon.cultureforum.net/scrijeuses-f8/calindri-2010-t112.htm#431 Anonce sol djåspinreye "Li walon d' emon nozôtes"] ---- '''[[Grand pris del tchanson walone]] 2009''' Si vos vloz esse ritnou u ritnowe, vos dvoz evoyî èn erudjstrumint a l’ [[UCW]] divant li '''vint di setimbe''' 2009 avou les [[cåzaedje (tchanson)|cåzaedjes]] et les [[pårticion]]s di 2 [[tchanson]]s. Dimandez les ca et les ma å 71, rowe Général de Gaulle, 4020 [[Bressou]] (Lidje) ou aberweter les papîs djus del [[waibe (Daegntoele)|waibe]] [http://www.ucwallon.be di l' UCW]. '''[[Waibe (Daegntoele)]] do [[gåmès]]''' [http://www.patoisgaumais.be C' est touci]. Li wiburlin, c' est [[Georges Themelin]]. '''[[Bate Georges Smal]] di dijhaedje d’ [[arimé]]s''' Finåle divant les djins li 6 di setimbe a 2 e. et dmeye di l’ après-nonne al Måjhon del Powezeye, 28, rowe Fumal a Nameur. '''Michel Azaïs''' Sol [http://www.myspace.com/michelazais Waibe da Michel Azaïs] novele tchanson "Hoûte s' i ploût" '''[[Fiesse]] des [[copinreye]]s''' Li 22 d' awousse a [[Dôtchamp]], a 3 e. di l' après-nonne, vizite e walon (l' esplikeu est [[Jean-Marie Hamoir]]) do Park "[[Clorofile]]". S' i [[plouve|ploureut]], on vizitreut li [[molén]] d' [[Ôdegne]]. Po ritni s' plaece : 086 45 50 35. Al nute : [[Wikt:rinchinchote|rinchinchote]] : ritni s' plaece a Jean-Paul Derenne å 086 45 56 88. '''Waloneus revoye''' * [[Gérard Baudrez]] a fwait l' grand couperou li [[17 d' awousse]] [[2009]]. Li Bon Diu si åme. [[Imådje:Lempereur.jpg|thumb|100px|Emile Lempereur aviè 1970]] * [[Emile Lempereur]] a morou li [[10 d' awousse]]. Il aléve awè 100 ans dins deus moes. [[Jany Paquay]] frè ene shijhe rén k' sor lu dins [[900.000 Walons|Viva Wallonie]] li londi 31 d' awousse di 8 e. a 10 e. et dmey al nute. '''[[Motîs walons]]''' Li [[Motî Yoran Embanner walon]] a vudî des [[Eplaidreyes Yoran Embanner]]. Dimandez cwè a [[Yannick Bauthière]] ([http://berdelaedje.walon.org/viewtopic.php?t=436&start=108 cial so Berdelaedje]). [http://www.alapage.com/-/Fiche/Livres/9782914855600/wallon-francais-yannick-bauthiere.htm Po l' atchter so les fis, c' est droci] Sayîz d' fé del [[reclame]] tocosté pol vinde ås [[fiesses del Walonreye]]. '''Vizite guidêye e walon''' Li dimegne 2 d' awousse, visite del fabrike d' [[ôres (instrumint)|ôres]] "Thomas" a [[Ster]]. Racsegnes : [[emile|emilez]] a walt.schroder@teleallin.be u [[telefone|houkîz]] Marc Etienne 080 338104 - [[axhlåve]] : 0479-368932. '''[[Filozofeye]] et [[binde d' imådjes]]''' * [http://forum.toudi.org/viewtopic.php?t=5012 Fåve filozofike] (tecse : [[René Descartes]], [[José Schoovaerts]] & [[Lucyin Mahin]]; imådjes : José Schoovaerts). * Filozofeye do doirmaedje po les flemes do [[waernu]] ::''[http://walon.cultureforum.net/scrijeses-f8/ratournaedjes-t109.htm#412 Un hora duerme el galo]'' (ramexhné e-n espagnol pa Walter Schröder). '''Schoûtez des tchansons e walon''' * Sol [http://www.myspace.com/michelazais Waibe da Michel Azaïs] novele tchanson "Hoûte s' i ploût" * [http://www.10chansons.be/ 10 tchansons] (da [[André Gauditiaubois]], 5 e francès, 3 e-n inglès, 1 e yaourt(kili watch) & 1 e walon sol tinme dèl danse) * Po schoûter des [[tchansons e walon]] da [[René-Jean Michel]], [http://www.renejeanmichel.net/tchansons.htm clitchîz cial] ([http://www.renejeanmichel.net/quoideneuf.htm Li tchôd modou]) '''Des noveas clips so tévé walon-cåzante''' * Responda da [[Serge Fontaine]] moenné pa [[Joseph Docquier]] ** [http://www.youtube.com/watch?v=3NVvD71JrvM Responda da Serge Fontinne 2] (si vicåreye) ** [http://www.youtube.com/watch?v=0ONLBdDnKiY Responda da Serge Fontinne 1] ([[Colas l' bracnî (novele)|Colas l' bracnî]], ene [[pitit roman|novele]] da sinne) * [http://www.youtube.com/watch?v=Nibc-TxuB_0 bate di dvizes do CLRE al fôre ås lives di Brussele, pu prezintaedje di deus lives e walon] '''Des bates e walon''' * '''[[Bate Georges Smal]] di djhaedje d’ [[arimé]]s''' Finåle divant les djins li 6 di setimbe a 2 e. et dmeye di l’ après-nonne al Måjhon del Powezeye, 28, rowe Fumal a Nameur * '''[[Grand pris del tchanson e walon]] 2009''' [http://www.ucwallon.be/pagehtm/gpcw.htm Vocial li reglumint] (e francès) [[Imådje:Octave Servais antolodjeye800h.jpg|thumb|Antolodjeye da Octave Servais so les prumîs wangnants del bate del veye di Lidje]] * 35inme [[Bate del veye di Lidje]]. Evoyîz vosse candidateure divant l' 1î d' djun a: ''Département de la Culture, Service des Affaires dialectales'' rowe So-les-Folons, 11 (4inme astaedje), 4000 [[Lidje]]. Tel. : 04/221.91.85. ([http://www.proxiliege.net/index.php?page=article&id=3230&idrub=2 Dipus d' racsegnes cial (e francès)]) Kécfeye poloz vs evoyî çoula pa emile a "webadmin@liege.be". '''Li rvowe "Toudi" si rmete å walon''' [http://www.larevuetoudi.org/fr/story/n%E2%80%99-aw%C3%A8-r%C3%A9n-%C3%A0-d%C3%AEre-n%E2%80%99-oblidje-n%C3%A9n-%C3%A0-dim%C3%A9rer-moya Biyet d' oumeur do Vî Mouzon dissu l' hourêye] '''[[Djowe del passion]] e walon''' Pol prumî côp dispu ki l' monde est monde, li passion da [[Djezu-Cri]] serè dkouwêye e walon a [[Sibret]]. Li semdi 28 di måss al nute, li dimegne 29 di l' après-nonne, et li samwinne d' après tot parey. [http://www.ardennesmagazine.be/reportages/region_c/sibret/090223/article_01.htm Racsegnes] '''Éndjolike : Vicante plake d' [[openSUSE]] e walon''' Ene modêye di saye d' ene [[vicante plake]] d' [[openSUSE]] ([[Linux]]) tot e walon est aberwetåve sol poite waibe [[Walotux]]. Vos l' poloz aberweter, el broûler so ene plake eyet l' enonder so voste éndjole sins rén astaler. Asteme, c' est ene ALFA (modêye di saye nén co stocaesse). [http://walotux.walon.org/spip.php?article31 Loukîz l' novele so Walotux] '''[[Cåbarets walons]]''' * [[Bive]] ([[Aisse del Tuzance]]) : dimegne 29 di måss 2009 a 3 e. di l' après-nonne, avou [[Marie-Claire Desmette]]; prezintaedje : [[Lucyin Mahin]]. * [[Åjhô-Préle|Préle]] ([[Aisse del Tuzance]]) : les 27, 28 & 29 di måss 2009. * Lidje [[Triyanon (teyåte a Lidje)|Triyanon]] : Cåbaret da [[Tchantchès]] li 23 d' avri 2009. [[Imådje:Philippe Antoine.jpg|thumb|Nosse diccionairî e 2005]] '''Motî do Virwin''' Li [[Motî do Virwin]] vént d' rexhe; c' est on rcweraedje da [[Philippe Antoine]], li cåzaedjisse da [[Vincent Delire|Mimile]]. A vinde po 17 € a "''Action Sud''", rowe Bassidaine, -, 5670 [[Nîme (viyaedje)|Nîme]]. On pout eto soner a [[Philippe Antoine]]: 060/399906. '''Rindaedje des pris do [[CLRE]]''' Les [[pris del Kiminålté Walonreye-Brussele]] seront rindous li djudi 5 di måss, e l' guerite ås fiestixhaedjes del [[fôre ås lives]] di [[Brussele]] (bastimint "Tour & Taxi", dilé l' gâre do Nôr). Divant çoula (a 11 e. å matén), so li stane [[Le Soir]]), ene bate di dvize : "bisker, berdeler, pesteler : cwand les Picårds et les Walons sont strindous, et monter a smince". Après çoula , prezintaedje d' on live e walon : [[Dilé l' fontinne (sovnances)|Dilé l' fontinne]] da [[Louis Marcelle]]. '''Li novea diccionaire gåmès est la''' Riwaitîz [http://www.lesoir.be/regions/namur_luxembourg/gaume-l-academie-des-patois-2009-02-16-690829.shtml chal] '''Teyåte e walon''' [[Nosse curé Bacusse (teyåte)|Nosse curé Bacusse]] da ... a [[Wibrin]] ([[Oufalijhe]]) li semdi 21 di fevrî a 8 e; al nute, li dimegne 22 d' fevrî a 2e. et dmeye di l' après-dinner et les vénrdi 27 et semdi 28 a 8 e. al nute. Po-z ataker : [[cåbaret walon]] å campigne Colas avou les DJIFFS. '''Wiccionaire walon''' * [http://wa.wiktionary.org/wiki/tchestea Onk des prumîs ârtikes do Wiccionaire walon, a môde des ôtes "Wiktionaries"] '''Novelès [[Waibe (Daegntoele)|Waibes]] e walon u sol walon''' * '''[http://wa.wiktionary.org/wiki/ Li novea "Wiccionaire" walon]''' * [http://telesambre.rtc.be/content/view/4294/488/ On rapoirtaedje so Télésambe avou ene tchanson e walon] * [http://walon.cultureforum.net/expressions-f4/les-expressionsleus-traductions-e-frances-t4-60.htm#358 600 ratourneures, spots, advineas d' après l' Bork (Sint-Houbert)] (ramexhné pa [[Mimile Petcheur]]) * [http://www.mouchondaunia.be/index.html Waibe des "Moxhneus d' ônea"] * [http://www.husse.be/benvnowe.htm Måjhon Husse d' amagnîs po les tchéns et les tchets] * [http://www.languesregionales.cfwb.be/index.php?id=1221 Waibe do CLRE] * [http://www.rcw.be Waibe do Rweyål club walon d' Måmdey] * [http://www.youtube.com/watch?v=GkrFLCFz-zU Videyo des ewoeyes do Sint-Mårtén 2008 a Måmdey] * [http://www.youtube.com/watch?v=4aowICqtWZI Videyo des ewoeyes do Sint-Mårtén 2008 a Xhofrai] * [http://lowlands-l.net/anniversary/wallon.php On conte e walon sol waibe "Lowlands" (e rfondou)] (da [[Pablo Sarachaga]]; cåzaedje da [[Lucyin Mahin]]) * [http://lowlands-l.net/anniversary/walon2.php Li minme avou èn accint do Mitan] (li ci d' [[Nametche]], da [[Bernard Louis]]) * [[Wikipedia:Pordjet waibes e walon et sol walon|Pådje Wiki des waibes e walon u sol walon]] '''[[novelan|Boune anêye]]''' ... et totès sôres di bouneurs. A onk k' oyeut deur, on djheut : :''- Les [[Motî:stron|strons]] sont-st edjalés, Batisse."" Et lu recassî : :''- Et vos pareymint, da, Djôzef !'' On djheut eto : :''- Les [[Motî:stron|strons]] sont-st edjalés, Mayeur."" Et lu recassî : :''- Et vos pareymint, facteur !'' [http://rifondou.walon.org/novelan.php Pol sicrire e walon] 9yac9xf8roy7odqdvxdbhgvbftdzyb9 0 39050 416200 404101 2025-06-19T06:07:07Z CommonsDelinker 238 Disfaçaedje di «Motî_Yoran.png», la k' il a stî disfacé di so les cmons pa [[commons:User:Krd|Krd]], råjhon: No permission since 11 June 2025. 416200 wikitext text/x-wiki {{Dizo-tite|Motî d' potche walon / francès et ''français / wallon''}} {{Wiccionaire-motîs|Motî Embanner walon}} Li '''motî Yoran Embanner walon''' (ki l' vraiy no, c' est '''''Motî d' potche walon / francès -- Dico de poche français / wallon'''''), c' est on dobe [[motî]] ([[walfran]] et [[franwal]]) e [[rfondou walon]] k' a stî eplaidî e [[2009]] pa [[Yoran Embanner]]. Gn a on pô dpus d' 4000 intrêyes dins tchaeke mitan. C' est l' prumî motî e rfondou walon måy eplaidî. Il est rprins sol limero '''[R13]''' dins l' [[djivêye des motîs do walon]]. Et, come [[franwal]], dizo l' limero '''[FR13]'''. ISBN 978-2-914855-60-0 == Adjinçnaedje == Li mwaisse adjinçneu do pordjet fourit [[Yannick Bauthière]]. Il a yeu on fel côp di spale da [[Lucyin Mahin]] (atåvlaedje di mots corants et rfondaedje) et [[Jean Cayron]] (sicrijhaedjes des [[Wikt:Pordjet Wiccionaire:Prononçaedje possibe|mwaisses prononçaedjes]] e-n [[AFE]]), avou ene pitite rawete da [[Pablo Sarachaga]]. == Kitaeyaedje == * Coviete : * Cou-coviete : Prezintaedje e francès ey e walon : :''Ci motî d' potche ci dins deus lingaedjes comprind ene miete dipus di 8000 mots ou rmetaedjes. Les mots sont les cias do lingaedje di tos les djoûs, et pol monde d' asteure. Gn a des vîs mots, bén cnoxhous dins les motîs; des côps, minme sacwants vîs vîs mots a prinde el plaece di sacwants noûmots vinous do francès et ki n' fwaiynut nén foirt walons, et des noûmots oyous amon les walon-dvizants, ou léjhous sol Daegntoele. == Vindince et rlomêye == Li pris (8,50 €) esteut foirt assaetchant po les stroetès boûsses. Li motî s' a vindou eto a des djonnes Walons k' ont d' l' agrès di raprinde li walon, et k' ont discovrou li [[rfondou]] avou ç' live la. == Contnou == Sacwants [[djivion]]s do motî Embanner (portant des mots eployîs coranmint e 21inme sieke) n' avént co stî rprins dins nol ôte motî walon. Metans : "[[Wikt:fitchî|fitchî]]". == Motî Yoran Embanner et Wiccionaire == Sacwants mots walons (des corants et des pus råles ni sont nén divins l' Motî Yoran Embanner. L' ovraedje ki s' porshût disk' enute sol [[Wiccionaire]] endè markêye sacwants : [[Wikt:Sipeciås:Pages_liées/Modele:R13-|li djivêye est cial]]. Li rfondaedje di sacwants mots a polou candjî dispu l' rexhowe do motî Yoran Embanner. [[Wikt:Categoreye:Mots ki l' rifondaedje a candjî dispu l' esplicant motî|Ene djivêye di sfwaits mots est eto håynêye sol Wiccionaire]]. == {{HDs}} == * [http://denee.walon.org/~lucyin/diccionairaedje/wf/R13.pdf Riscanaedje] (.pdf) * [http://lucyin.walon.org/diccionairaedje/wf/R13.ods Onk des dierins tåvleas d' brouyon avou les dnêyes] * Espwetaedje sol [[Wiccionaire]] ** [[Wikt:Sipeciås:Pages_liées/Modele:R13-|Mots dedja studyîs e Wiccionaire ki n' sont nén dins l' motî Embanner]] ** [http://berdelaedje.walon.org/viewtopic.php?t=578 Coridjaedjes a fé si on l' replaidreut] * Fis so "Berdelaedje" divant et djusse après l' eplaidaedje ** [http://berdelaedje.walon.org/viewtopic.php?t=506 Temognaedjes d' atchteus] ** [http://berdelaedje.walon.org/viewtopic.php?t=483 Anonce del rexhowe so "Berdelaedje"] ** [http://berdelaedje.walon.org/viewtopic.php?t=436 Waibe di berdelaedjes po-z aprester l' pordjet] [[Categoreye:Motîs francès-walon|Yoran]] [[Categoreye:Motîs walons|Yoran]] [[Categoreye:Rifondaedje do walon]] sxvksopgtejp33hmvqjl6g4896aybba 0 50651 416190 388811 2025-06-18T19:03:42Z Èl-Gueuye-Noere 17076 416190 wikitext text/x-wiki [[Imådje:Flag of Lazio.svg|vignette|Li drapea del '''redjon'''.]] Li '''Lacion'''<ref>[[noûmot]] ([[riwalnijhaedje]]) atåvlé cial sol Wikipedia e 2022.</ref>, c' est ene redjon d' [[Itåleye|Italeye]] metowe å mitan do payis. El veye di [[Rome]] si trouve rola. == Lomaedje == Les [[Impire romin|Roméns]] shonnént l' lomer '''Latium''' (e [[latén]]). Les Itålyins li lomnut, asteure, '''Lazio''' (e-n [[itålyin]]). == Rissiervaedje do mot == Li mot a dné s' no å club di [[fotbale]] di [[Rome]]. == Djeyografeye == Les grandès comenes do '''Latiom''' ont inte 10 eyet 90.000 dimorants, come [[Alatri]]. Il egzistêye deus veyes avou ene pus grande peuplåcion, metans [[Rome]] avou pus d' 2 miyons di djins eyet [[Latina]] avou 100.000 dimorants passés. == Referinces eyet sourdants == [[Categoreye:Redjons d' Itåleye]] eg7ng0dz6t4kjtl0gkpt0131wdwwqjj 0 54099 416177 416176 2025-06-18T14:17:24Z Lucyin 16 416177 wikitext text/x-wiki Gn a sacwants '''maladeyes des poyes cåzêye pås adenovirûsses'''. Ele shonnèt todi pus corantes, dispu les anêyes 2010, avou des noveas stoks di virûsse. Gn a des maladeyes bén ricnoxhowes et des ôtes k' arivèt avou des noveas stoks.<ref>{{en}} [https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6536733/ Studia so les stoks di Hongreye]</ref> == Sacwants maladeyes bén ricnoxhowes == Ces maladeyes la sont cåzêye pa ene sôre a pårt d' adenovirûsse des poyes: * [[sindrome do tcheyaedje del ponêye 1979]] ({{en}} ''Egg drop syndrome '76'') * foetite ås coirs d' ecloyaedje ({{en}} ''inclusion body hepatitis'') puvite assoçné ås serotipes 2, 8 et 12. * sindrome foetite ey aiwe e cour ({{en}} ''hepatitis-hydropericardium syndrome'') cåzé på serotipe 4. * schavaedje di djezî ås adenovirûsses ({{en}} ''adenoviral gizzard erosion'') cåzé på serotipe 1. == Organes coranmints acsûts == Ces virûsses la si lodjèt purade dins l' [[foete]] et dins les [[boyea]]s. L' acsujhaedje do foete pout provoker di l' [[aiwlinne e vinte]]. Li maladeye espaitche les polets di crexhe normåldimint, a cåze d' ene måluzance des alimints. <center>'''Discopeçaedje di polets d' 28 djoûs motoit avou ene maladeye a adenovirûsse'''<ref>Po l' minêlolodjye dins ç' contrêye la, loukîz: {{en}} Ouchhour, I., Fellahi, S., Khantour, A. E., Darkaoui, S., Mouahid, M., Touzani, C. D., … Kichou, F. (2025). Fowl aviadenoviruses in Moroccan poultry: pathological characteristics and phylogenetic analysis of circulating fowl aviadenovirus strains from 2012 to 2024. Avian Pathology, 1–10. https://doi.org/10.1080/03079457.2025.2509602</ref> <gallery> Maladeye adenovirûsse polets 28 dj aiwlinne vinte.jpg|aiwlinne e vinte Maladeye adenovirûsse aiwlinne vinte cour.jpg|aiwlinne e vinte ey e cour Maladeye adenovirûsse efouwaedje prumî boyea.jpg|efouwaedje prumî boyea Foetes maladeye adenovirûsse.jpg|splawnaedje do foete </gallery></center> == Sourdants == [[Categoreye:Maladeyes ås virûsses des biesses]] [[Categoreye:Maladeyes des poyes]] 5rj944cic1ne3jfg5dstvfmgagbdy4x 416178 416177 2025-06-18T14:17:50Z Lucyin 16 /* Sacwants maladeyes bén ricnoxhowes */ 416178 wikitext text/x-wiki Gn a sacwants '''maladeyes des poyes cåzêye pås adenovirûsses'''. Ele shonnèt todi pus corantes, dispu les anêyes 2010, avou des noveas stoks di virûsse. Gn a des maladeyes bén ricnoxhowes et des ôtes k' arivèt avou des noveas stoks.<ref>{{en}} [https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6536733/ Studia so les stoks di Hongreye]</ref> == Sacwants maladeyes bén ricnoxhowes == Ces maladeyes la sont cåzêye pa ene sôre a pårt d' adenovirûsse des poyes: * [[sindrome do tcheyaedje del ponêye 1979]] ({{en}} ''Egg drop syndrome '76'') * foetite ås coirs d' ecloyaedje ({{en}} ''inclusion body hepatitis'') puvite assoçnêye ås serotipes 2, 8 et 12. * sindrome foetite ey aiwe e cour ({{en}} ''hepatitis-hydropericardium syndrome'') cåzé på serotipe 4. * schavaedje di djezî ås adenovirûsses ({{en}} ''adenoviral gizzard erosion'') cåzé på serotipe 1. == Organes coranmints acsûts == Ces virûsses la si lodjèt purade dins l' [[foete]] et dins les [[boyea]]s. L' acsujhaedje do foete pout provoker di l' [[aiwlinne e vinte]]. Li maladeye espaitche les polets di crexhe normåldimint, a cåze d' ene måluzance des alimints. <center>'''Discopeçaedje di polets d' 28 djoûs motoit avou ene maladeye a adenovirûsse'''<ref>Po l' minêlolodjye dins ç' contrêye la, loukîz: {{en}} Ouchhour, I., Fellahi, S., Khantour, A. E., Darkaoui, S., Mouahid, M., Touzani, C. D., … Kichou, F. (2025). Fowl aviadenoviruses in Moroccan poultry: pathological characteristics and phylogenetic analysis of circulating fowl aviadenovirus strains from 2012 to 2024. Avian Pathology, 1–10. https://doi.org/10.1080/03079457.2025.2509602</ref> <gallery> Maladeye adenovirûsse polets 28 dj aiwlinne vinte.jpg|aiwlinne e vinte Maladeye adenovirûsse aiwlinne vinte cour.jpg|aiwlinne e vinte ey e cour Maladeye adenovirûsse efouwaedje prumî boyea.jpg|efouwaedje prumî boyea Foetes maladeye adenovirûsse.jpg|splawnaedje do foete </gallery></center> == Sourdants == [[Categoreye:Maladeyes ås virûsses des biesses]] [[Categoreye:Maladeyes des poyes]] 68rr6ds39kpdy28djara9f1tz7jmeww