Rhifau yn y Gymraeg
Oddi ar Wicipedia
Ceir dau brif fath o eiriau am rifau naturiol yn y Gymraeg: rhifolion (un, dau, tri, ...) a threfnolion (cyntaf, ail, trydydd, ...). System ugeiniol yw'r system draddodiadol gan fwyaf, ond dyfeisiwyd system ddegol ar gyfer y rhifolion yn yr 19eg ganrif. Honir fod manteision sylweddol i'r system ddegol Gymraeg o ran dysgu rhifyddeg elfennol, o'i chymharu a'r system Saesneg a'r system draddodiadol.
Taflen Cynnwys |
[golygu] Rhifolion
Mae'r hen system a'r system ddegol yn cytuno hyd at 10. Dynoda (*) fod treiglad meddal yn dilyn, (**) treiglad llaes.
| Ffurf gwrywaidd | Ffurf benywaidd | O flaen enw | |
| 1 | un | un* | |
| 2 | dau* | dwy* | |
| 3 | tri** | tair** | |
| 4 | pedwar | pedair | |
| 5 | pump | pump | pum |
| 6 | chwech | chwech | chwe** |
| 7 | saith | saith | |
| 8 | wyth | wyth | |
| 9 | naw | naw | |
| 10 | deg | deg |
[golygu] Rhifolion degol
Dyma'r rhifolion degol o 11 hyd at 20:
| 11 | un-deg-un | |
| 12 | un-deg-dau | |
| 13 | un-deg-tri | |
| 14 | un-deg-pedwar | |
| 15 | un-deg-pump | |
| 16 | un-deg-chwech | |
| 17 | un-deg-saith | |
| 18 | un-deg-wyth | |
| 19 | un-deg-naw | |
| 20 | dau ddeg |
Mae'r rhifolion yn parhau mewn dilyniant rhesymwgol, gyda'r degau fel a ganlyn
| 10 | deg | |
| 20 | dau ddeg | |
| 30 | tri deg | |
| 40 | pedwar deg | |
| 15 | pump deg | |
| 60 | chwech deg | |
| 70 | saith deg | |
| 80 | wyth deg | |
| 90 | naw deg | |
| 100 | cant |
Wedi'r cant, mae'r patrwm yn newid ychydig:
| 101 | cant ac un | |
| 102 | cant a dau | |
| 103 | cant a thri | |
| ... | ... | |
| 199 | cant a nawdeg naw | |
| 200 | dau gant | |
| 201 | dau gant ac un |
Dyma sylfaen y rhifau mwy:
| 1,000 | mil (benywaidd) |
| 1,000,000 | miliwn (benywaidd) |
| 1,000,000,000 | biliwn (gwrywaidd) |
Dyma enghraifft o sut i ddarllen rhifolion mawr:
| 2,002,593,786 | dau biliwn, dwy filiwn, pump cant a nawgeg tri mil, saith gant ac wythdeg chwech |
[golygu] Rhifolion Ugeiniol
Mae'r system draddodiadol o ffurfio rhifolion yn y Gymraeg yn ugeiniol gan fwyaf, h.y. mynegir rhifau fel rhif na 20 wedi ei adio at luoswm o 20. Yn enwedig gyda rhifau mwy, ceir mwy nag un ffordd o'u mynegi.
| 11 | un ar ddeg | |
| 12 | deuddeg | |
| 13 | tri ar ddeg | |
| 14 | pedwar ar ddeg | |
| 15 | pymtheg | |
| 16 | un ar bymtheg | |
| 17 | dau ar bymtheg | |
| 18 | deunaw | |
| 19 | pedwar ar bymtheg | |
| 20 | ugain |
| 30 | deg ar hugain | |
| 31 | un ar ddeg ar hugain | |
| 32 | deuddeg ar hugain | |
| 40 | deugain | |
| 41 | deugain ac un | |
| 42 | deugain a dau | |
| 50 | hanner cant | (deg a deugain) |
| 51 | hanner cant ac un | |
| 52 | hanner cant a dau | |
| 60 | trigain | |
| 61 | trigain ac un | |
| 62 | trigain a dau | |
| 70 | deg a thrigain | |
| 71 | un ar ddeg a thrigain | |
| 72 | deuddeg a thrigain | |
| 80 | pedwar ugain | |
| 81 | pedwar ugain ac un | |
| 82 | pedwar ugain a dau | |
| 90 | deg a phedwar ugain | |
| 91 | un ar ddeg a phedwar ugain | |
| 92 | deuddeg a phedwar ugain | |
| 99 | pedwar ar bymtheg a phedwar ugain | |
| 100 | cant | (pum ugain) |
[golygu] Trefnolion
Defnyddir y system ugeiniol yn unig ar gyfer trefnolion yn y Gymraeg.

