Boarische Aussprach
Aus Wikipedia
| Dea Artikl is grod no a Skizzn. Wanns oan gibt, dea meahra woaß zu dem Thema, dea is' recht herzle dazua eiglodn, ebbs dazu zum dazuaschreim. Wanns'd a Huif dazu brauchst, deafma an d'Frongsaitn oda an d'Huifn vo da deitschn Wikipedia erinnan. |
Zur Aussprach: alles is recht woach, die Harten Konsonanten wia P, K, T wer'n eher wia B, G, und D ausgsprocha. Aber ned immer.
Manche Lautkombinationen werd'n einfach austauscht.
Des middlhochdeitsche "ei" werd im Boarischn meistns "oa" gsprocha. Im Nordboarischn konns a "oi" sein und ostmittlboarischn zum Deil a "aa". De "Geißel" -> "Goaßl" oda a "Goisl", "ein Ei" -> "a Oa" "Zwei Eier" -> "zwoa Oa". Des "oa", "aa", "oi" san olles Zwielaut de fließend gsprocha wern.
Oba aufbassn: drei bleibt drei (im middlhochdeitschn hots dri ghoaßn) !
"al" wird meistens zu "eu" (wie bei Eule) also nicht oi, wie oft geschrieben: "meine Alte" -> "mei Eude", Wald -> Weud, Kalt -> keud usw.
"eu" seinerseits wird meistend zu "ei": Heute -> Heid, Freude -> Freid , Häuser -> Heisa, treu -> drei.
Des hochdeitsche Wort "ein" werd im Boarischn aufteilt. Als Artikel werd "a" (hell ausgesprochen) draus, während des Zahlwort zu "oa" werd: Ein Haus -> a Haus, oa Haus wenn es si auf de Anzahl beziagt.
"er" im Auslaut werd zu "a" (helles a): teuer -> deia heuer -> heia
"e" oder "en" im Auslaut wird oft zu "m" oder "n": Suppe -> Subbm, Taste -> Tasdn, kasten -> Kasdn.
De Lautkombination "Ges" werd wia a X oda "Gs" g'sprocha: Gesundheit -> Xundheid, gesoffen -> xuffa, Volksgesangsverein -> Voixxanxverei.
"ch" werd am Wortanfong ollawei wia "k" gsprocha: Chiemsee -> Kiemsee, Chemie -> Kemie, Chor -> Kor
Des "g" bei "ig" werd wia "g" oda "k" ausgsprocha: Ludwig -> LudwiG, zwanzig -> zwanziG oda zwanz'G.
(Im Mittl- und Norddeitschn werd "Ch" wia "ch" und ig" wia "ich" gsprocha. Des guit oba net fir de siddeitsche Hochsproch und erscht recht net fir's Boarische)
[dro wärkln] Systematische Eiordnung
De vawendtn Sondazeichn orientiern se an de Regln, wia's im Artikl Boarische Umschrift festghoitn san, des hoasst å is zwischn o und a, à is a hells a. A doppeida Vokal (z.B. "åå") werd lang gsprocha.
| Standarddeitsch | Mittlhochdeitsch | Westmittlboarisch | Ostmittlboarisch | Nordboarisch | Südboarisch | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Beispui | Laut | Beispui | Laut | Beispui | Laut | Beispui | Laut | Beispui | Laut | Beispui | Laut |
| Wasser | a | wazzer | a | Wåssa | å | Wåssa | å | Wåsser, Wòsser | å, ò | ||
| Platz | a | plaz | a | Blååz | åå | Blååz | åå | Blooz | oo | ||
| Nagel | aa | nagel | a | Nåågl | åå | Nåågü | åå | Noogl | oo | ||
| Wägen, Wagen | ää | wägen | ä | Wààng | àà | Wèèng, Wåång | èè, åå | Wààng | àà | ||
| Bett | e | bette | e | Bètt | è | Bètt | è | Bett | e | ||
| Esel | ee | esel | e | Eesl | ee | Èèsl | èè | Eesl, Iisl, Iasl (N) |
ee, ii, ia |
||
| recht | e | rëht | ë | rècht | è | rächt | ä | rècht | è | ||
| Dreck | e | drëc | ë | Dreeg | ee | Drèèg | èè | Dreeg | ee | ||
| Feder | ee | vëder | ë | Feder | ee | Fèèda | èè | Feder | ee | ||
| Kinn | i | kinne | i | Kinn | i | Kiinn | ii | Kinn | i | ||
| Fisch | i | visch | i | Fiisch | ii | Fiisch | ii | Fiisch | ii | ||
| nieder | ii | nider | i | niada | ia | niada | ia | nieder | ii | ||
| Glocke | o | glocke | o | Glockn | o | Glockn | o | Glockn | o | ||
| Frosch | o | vrosch | o | Froosch | oo | Froosch | oo | Froosch, Fruusch, Fruasch (N) |
oo, uu, ua |
||
| Vogel | oo | vogel | o | Voogl | oo | Voogü | oo | Voogl, Vuugl, Vuagl (N) |
oo, uu, ua |
||
| Frösche | ö | vrösche | ö | Fresch | e | Frèsch | è | Fresch | e | ||
| Vögel | öö | vögel | ö | Veegl | ee | Vèègü | èè | Veegl, Viigl, Viagl (N) |
ee, ii, ia |
||
| dumm | u | tumb | u | dumm | u | dumm | u | dumm | u | ||
| Guss | u | guz | u | Guß | u | Guus | uu | Guuß | uu | ||
| Schlüssel | ü | slüzzel | ü | Schlissl | i | Schlissl | i | Schlissl | i | ||
| Flügel | üü | vlügel | ü | Fliigl | ii | Flügü | ü | Fliigl | ii | ||
| Brücke | ü | brücke, brucke | ü, u | Bruck | u | Bruckn | u | Bruck | u | ||
| Schaf | aa | schâf | aa | Schååf | åå | Schååf | åå | Schòuf | òu | ||
| Käse | ää | kæse | ää | Kààs | àà | Kààs | àà | Kààs | àà | ||
| Schnee | ee | snê | ee | Schnää | ää | Schnää | ää | Schnèj | èj | ||
| Eis | ai | îs | ii | Eis | ài | Äès | äè | Eis | ài | ||
| rot | oo | rôt | oo | roud | ou | rood | oo | ròut | òu | ||
| böse | öö | bœse | öö | bèès | èè | bääs | ää | bèjs | èj | ||
| Haus | au | hûs | uu | Haus | au | Håus | åu | Hàus | àu | ||
| Häuser | oi | hiuser | üü | Hàiser | ài | Häèsa | äè | Hàiser | ài | ||
| Feuer | oi | viur | üü | Fàia | ài | Fäèa | äè | Fàier | ài | ||
| breit | ai | breit | ej | broad | oa | broad | oa | broat, brååt (N) |
oa, åå |
||
| Leiter | ai | leiter | ej | Loadda | oa | Loata | oa | Loitern | oi | ||
| fliegen | ii | vliegen | ii | fliang | ia | fliang | ia | flejng | ej | ||
| Kuh | uu | kuo | uo | Kua | ua | Kua | ua | Kou | ou | ||
| Kühe | üü | küe | üe | Kia | ia | Kia | ia | Kej | ej | ||
| Mann | a + n | Mo, Moo | o, oo | Mââ | ââ | Mãã, Moo, Moa (N) |
ãã, oo, oa |
||||
| Stein | ai + n | Schdoa | oa | Schdàà | àà | Schdoa, Schdoi, Schdåå (N) |
oa, oi, åå |
||||
| Hals | a + l | Hois | oi | Håis | åi | Hòls | òl | ||||
| Geld | e + l | Gejd, Gäjd, Goid | ej, äj, oi | Gööd | öö | Göld | öl | ||||
| wild | i + l | wuid | ui | wüüd | üü | wüld | ül | ||||
| Schnabel, scheppern | b, p | Schnobe, Schnowe | b, w | Schnåwü, schääwan | w | Schnoowl, scheewern | w | ||||
| Weg, mager | g | Weg, mooga | g | Wèèg, mååga | g | Weech, moocher | ch | ||||
| ich, noch | ch | i, nu, no | ---- | i, nu | ---- | i, nu | ---- | ||||
| reden, Schlittn | d, t | reen, Schliin | ---- | rèèn, Schlii'n | ---- | reen, Schliin | ---- | ||||
| erst, Ferse, Kasper | s | erscht, Fersn, Kàschperl | sch, s | èascht, Fèaschn, Kaschbal | sch | erscht, Ferschn, Kàschperl | sch | ||||
| fest, du sagst | s | fest, du sågst | s | fèst, du sågst | s | fest, du sågst | s | ||||
| leben, reden, legen | -en | leem, reen, leeng | -m, -n, -ng | lèèm, rèèn, lèèng | -m, -n, -ng | leem, reen, leeng | -m, -n, -ng | ||||
| kommen, kennen, singen | -en | kemma/kumma, kenna, singa | -a | kumma, känna, singa | -a | kumma, kenna, singa | -a | ||||
| schauen, schneien, bauen | -en | schaung, schneim, baun | -ng, -m, -n | schâûn, schnêîm, bâûn | -n, -m, -n | schaua, schneia, baua | -a | ||||
| mehr, Jahr, Bier, Schnur | mêr, jâr, bier, snuor | mehra, Joar/Jòòr, Bia, Schnua(r) | mèa, Jåa, Bia, Schnua | mèjă, Jòuă, Bejă, Schnouă | Dreilaute | ||||||
| (N) = im Norden des Sprachgebiets | |||||||||||

