भारताच्या अधिकृत भाषा
Wikipedia कडून
हा लेख इंग्रजी विकिपीडिया वरील लेखाचे भाषांतर आहे.
भारतात वेगवेगळ्या गटांचे लोक वेगवेगळ्या भाषा बोलतात. भारतात जवळपास ८०० प्रमुख भाषा व अंदाजे २०० बोलीभाषा आहेत. भारतीय राज्यघटनेनुसार इंग्रजी आणि हिंदी या केंद्र सरकारच्या व्यवहाराच्या अधिकृत भाषा आहेत. राज्य सरकारे केंद्र सरकारशी व्यवहार करताना आपल्या स्वत:च्या भाषेसोबत इंग्रजीचा वापर करतात. उदाहरणार्थ, केंद्र सरकार काही माहिती इंग्रजी आणि हिंदी भाषेत महाराष्ट्र सरकारकडे पाठवते. महाराष्ट्र सरकार केंद्र सरकारशी संवाद साधताना मराठी आणि इंग्रजी भाषेचा वापर करते.
भारताच्या २३ भाषा या अधिकृत भाषा आहेत. केंद्र सरकारतर्फे घेण्यात येणार्या केंद्रीय सेवांच्या परीक्षांसाठी , कोणताही उमेदवार या २३ पैकी एका भाषेची निवड परीक्षेचे माध्यम म्हणून करू शकतो.
भारतीय राज्यघटना किंवा कायद्याने कोणत्याही भाषेला राष्ट्रभाषा असा दर्जा दिलेला नाही. भारतीय कायद्यानुसार जोपर्यंत भारतीय संघराज्याची सर्व राज्ये मान्यता देत नाहीत तोपर्यंत कोणतीही भाषा ही राष्ट्रभाषा म्हणून मान्य करता येणार नाही.
घटनेच्या ३४३ व्या कलमानुसार देवनागरी लिपीत लिहिलेली हिंदी ही केंद्र सरकारच्या व्यवहाराची प्रमुख भाषा तर इंग्रजी ही व्यवहाराची सहकारी भाषा आहे. १९५० साली इंग्रजीचा व्यवहारातील वापर बंद करण्याचे घटनेने मान्य केले होते. दक्षिणेकडील राज्यांच्या विरोधामुळे इंग्रजीचा व्यवहारातील वापर हा १९६५ पासून पुन्हा सुरु करण्यात आला आहे. सध्या केंद्र सरकारशी व्यवहार करताना उपरोल्लिखित द्विभाषा पद्धतीचा अवलंब करण्यात येतो.
वेगाने होणारे औद्योगिकीकरण आणि बहुराष्ट्रीय कंपन्यांचा अर्थव्यवस्थेवरील प्रभाव यामुळे इंग्रजी हीच आता केंद्र सरकाराशी व्यवहाराची प्रमुख भाषा झाली आहे. त्यामुळे इंग्रजीऐवजी हिंदीचा केंद्र सरकारशी व्यवहाराची भाषा म्हणून स्वीकारणे शक्य नाही.
अनुक्रमणिका |
[संपादन] अधिकृत भाषा - केंद्र सरकार
केंद्र सरकारतर्फे प्रशासनामध्ये दोन भाषांचा वापर केला जातो.
- इंग्रजी: ह्या भाषेचा वापर ज्या राज्यांची अधिकृत भाषा हिंदी नाही त्यांच्याशी व्यवहार करताना केला जातो.
- हिंदी: ह्या भाषेचा वापर ज्या राज्यांची अधिकृत भाषा हिंदी आहे त्यांच्याशी व्यवहार करताना केला जातो.
[संपादन] अधिकृत भाषा - राज्य सरकारे
[संपादन] राज्ये
| क्र. | राज्य | अधिकृत भाषा |
|---|---|---|
| १. | आंध्र प्रदेश | तेलुगू, हिंदी, उर्दू |
| २. | अरुणाचल प्रदेश | इंग्रजी, हिंदी |
| ३. | आसाम | आसामी, बोडो, बंगाली, करबी |
| ४. | बिहार | हिंदी, उर्दू, भोजपुरी, मगधी, मैथिली |
| ५. | छत्तीसगढ | हिंदी, छत्तीसगढी |
| ६. | गोवा | कोंकणी, मराठी, पोर्तुगीज |
| ७. | गुजरात | गुजराती |
| ८. | हरयाणा | हिंदी, पंजाबी |
| ९. | हिमाचल प्रदेश | हिंदी, पहाडी |
| १0. | जम्मू आणि काश्मीर | उर्दू, काश्मीरी |
| ११. | झारखंड | हिंदी |
| १२. | कर्नाटक | कन्नड |
| १३. | केरळ | मल्याळम |
| १४. | मध्य प्रदेश | हिंदी |
| १५. | महाराष्ट्र | मराठी, कोंकणी |
| १६. | मणीपूर | मैतेई |
| १७. | मेघालय | खासी, गारो, इंग्रजी |
| १८. | मिझोराम | मिझो, इंग्रजी |
| १९. | नागालॅंड | इंग्रजी |
| २०. | ओरिसा | ओरिया |
| २१. | पंजाब | पंजाबी |
| २२. | राजस्थान | हिंदी, राजस्थानी |
| २३. | सिक्कीम | नेपाळी |
| २४. | तामिळनाडू | तमिळ,इंग्रजी |
| २५. | त्रिपुरा | बंगाली, कोकबोरोक |
| २६. | उत्तरांचल | हिंदी |
| २७. | उत्तर प्रदेश | हिंदी, उर्दू |
| २८. | पश्चिम बंगाल | बंगाली |
[संपादन] केंद्रशासित प्रदेश
| क्र. | केंद्रशासित प्रदेश | अधिकृत भाषा |
|---|---|---|
| १. | अंदमान आणि निकोबार बेटे | निकोबारी, बंगाली, इंग्रजी, मल्याळम, पंजाबी, तमिळ, तेलुगू, हिंदी, उर्दू |
| २. | चंदीगढ | पंजाबी, हिंदी |
| ३. | दादरा आणि नगर हवेली | गुजराती |
| ४. | दिल्ली | पंजाबी,इंग्रजी, उर्दू, हिंदी |
| ५. | दमण आणि दीव | इंग्रजी, गुजराती |
| ६. | लक्षद्वीप | मल्याळम |
| ७. | पॉंडीचेरी | तमिळ, फ्रेंच |
[संपादन] अधिकृत भाषांची सूची
इंग्रजी आणि हिंदीप्रमाणेच खाली दिलेल्या भाषांना भारतीय राज्यघटनेने अधिकृत आणि राजभाषा असा दर्जा दिला आहे.
| क्र. | अधिकृत भाषा | राज्य/समाज |
|---|---|---|
| १. | आसामी | आसाम |
| २. | बंगाली | त्रिपुरा, पश्चिम बंगाल |
| 3. | बोडो | आसाम |
| ४. | डोगरी | जम्मू आणि काश्मीर |
| ५. | गुजराती | दादरा आणि नगर हवेली, दमण आणि दीव, गुजरात |
| ६. | कन्नड | कर्नाटक |
| ७. | काश्मीरी | जम्मू आणि काश्मीर |
| ८. | कोंकणी | गोवा |
| ९. | मैथिली | बिहार |
| १०. | मल्याळम | केरळ, पुदुच्चेरी, लक्षद्वीप |
| ११. | मैतेई | मणीपूर |
| १२. | मराठी | महाराष्ट्र, गोवा |
| १३. | नेपाळी | सिक्कीम |
| १४. | ओरिया | ओरिसा |
| १५. | पंजाबी | पंजाब, चंदीगढ, दिल्ली, हरयाणा |
| १६. | संस्कृत | पुरातन भाषा |
| १७. | संथाली | छोटा नागपूर पठारावरील संथाली टोळ्या |
| १८. | सिंधी | सिंधी समाज |
| १९. | तमिळ | तामिळनाडू, पुदुच्चेरी, अंदमान आणि निकोबार बेटे |
| २०. | तेलुगू | आंध्र प्रदेश, पुदुच्चेरी, अंदमान आणि निकोबार बेटे |
| २१. | उर्दू | जम्मू आणि काश्मीर, आंध्र प्रदेश, दिल्ली, उत्तर प्रदेश |
[संपादन] महत्त्वपूर्ण इतर राज्यभाषा
खालील भाषा या विशिष्ट राज्यांच्या अधिकृत भाषा आहेत. मात्र त्यांना भारतीय राज्यघटनेने अधिकृत दर्जा दिलेला नाही.
| क्र. | राज्य | अधिकृत भाषा |
|---|---|---|
| १. | त्रिपुरा | कोकबोरोक |
| २. | मिझोराम | मिझो |
| ३. | मेघालय | खासी, गारो |
| ४. | गोवा | पोर्तुगीज |
| ५. | पुदुच्चेरी | फ्रेंच |
[संपादन] भारतातील इतर लोकप्रिय भाषा
खालील भाषांच्या भाषिकांची संख्या ही ५० लाखांपेक्षा जास्त आहे. या भाषांना अधिकृत दर्जा देण्यात आलेला नाही. यातील बहुतेक भाषा या हिंदीच्या बोलीभाषा आहेत.
[संपादन] बिहारी
खालील बिहारी भाषांच्या भाषिकांची संख्या ५० लाखांपेक्षा जास्त आहे. यांना अधिकृत दर्जा देण्यात आलेला नाही.
- अंगिका — उत्तर आणि दक्षिण बिहार, झारखंड आणि पश्चिम बंगालमधील माल्डा जिल्ह्यात बोलली जाते.
- भोजपुरी — बिहार
- मागधी — दक्षिण बिहार
[संपादन] राजस्थानी
राजस्थान राज्यातील ५ कोटी लोक हे राजस्थानी भाषिक आहेत. मात्र राज्यातील वेगवेगळ्या जिल्ह्यांमध्ये बोलल्या जाणार्या भाषेमध्ये फरक आहे. यातील बहुतेक लोक हिंदी बोलू शकतात. अनेकांचे मते राजस्थानी ही हिंदीचीच एक बोलीभाषा आहे. राजस्थानी भाषेचे खालील प्रकार आहेत.
- मारवाडी — मारवाड: जोधपूर, नागौर आणि बिकानेर परिसर.
- मेवाडी — मेवाड: उदयपूर, चित्तोड आणि कोटाबुंदी परिसर.
- शेखावती — शेखावती: सिकर, चुरू, झुंझूनू परिसर.
[संपादन] इतर भाषा
- हरयाणवी - हरयाणामधील एक बोलीभाषा.
- भिली (भिल्ल टोळ्या)
- गोंडी (गोंड टोळ्या)
- कोडवा टाक, कर्नाटकमधील कोडागू जिल्ह्यात बोलली जाते.
- कच्छी — गुजरातमधील कच्छ प्रांत.
- तुळू — कर्नाटक व केरळमधील तुळू लोकांकडून बोलली जाते.
- संकेती — कर्नाटक, केरळ व तामिळनाडूतील संकेती लोकांकडून बोलली जाते.
[संपादन] अल्पसंख्याक भाषा
खालील भाषिकांची संख्या ही दहा लाखापेक्षा कमी आहे.
- महल — लक्षद्वीप प्रदेशातील मिनिकॉय बेटावर ही भाषा बोलली जाते.

