Casteddu

Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.

LSC

CAMPIDANESU

Casteddu
Casteddu

Casteddu est sa capitale e sa tzitade prus manna de sa Sardigna. Inoghe s'agatant su Cussigiu, sa Giunta Regionale, e sos corpos prus importantes de su Istadu (Corte d'Apellu, Cumandu Militare, Cumandu Regione Carabineris, etc.).

Bivent oe in Casteddu a giru de 170.000 Sardos (Casteddajos) e istrangios, ma bi triballant o bi benint ongi die gasì su dòpiu.

[edit] Istòria

Casteddu est una de sas tzitades prus antigas de sa Sardigna, e parit chi l'apant fundada sos Fenìtzios a giru de su sèculu VIII a.C., in s'oru de s'istàinu de Santa Illa. Su nòmene Fenìtziu fit "Caralý", nòmene plurale pro ite ca giae de tando fiat formada de unas cantu biddas.

Sos Romanos, arribados in su 238 a.C., l'ant fata sea de provìntzia e amanniada, faghende·la creschere a giru de sa Pratza de su Cramu fintzas a Santu Sadurru: a foras de sa parte bìvida fiant sos campusantos de Tuvixeddu (iare cartaginesu) e Bonàiri. In su sèculu II ap.C. l'ant fata colonia. In edade cristiana at tentu unu pìscamu. In edade romana puru su nòmene fiat plurale: Carales. Sos bividores depiant essère unos 30.000.

Mancari a serru, Casteddu (Carales) at sighidu a bivere a suta de Vàndalos e Gregos (Bizantinos), sende semper sa sea de su guvernadore provintziale. In su 711 peroe parit chi sos Arabos l'apant iscontzada e abruscada, e tando sos bividores ant lassadu sa tzitade arromana andendi in sa parte prus antiga e sigura, in s'oru de s'istàinu. Infatis no s'intendet prus de Carales, ma de Santa Ìgia (Santa Gilla, Santa Illa, it. Santa Cecilia).

In edade Giuigale Santa Illa fit sa capitale de su Giuigadu (Regnu) de Càlari: su nòmene de sa tzitade antiga si fit sarvadu in su de su logu. Santa Illa teniat unos 15.000 bividores, una tzinta de muros e una crèsia cadirale: sos arrastos si podent bider galu in su '800 inue oe est sa Tzentrale Elètrica.

In su 1216 sa Giuighissa Beneita (Benedetta) de Lacon aiat permìtidu a unos cantu Pisanos de fraigare unu casteddu inue oe est su bighinadu de Casteddu de susu. Idea mala, ca in sas gherras intra de Pisa e Gènua su Giuigadu si diat essère alliadu a sa segunda: in su 1258 sos Pisanos e sos àteros Giuigados sardos alliados suos iscontzant Santa Illa e nche isparghent su sale. Sos bividores lassant sas ruinas, unos cantu andende a Domunoas e Bidd'e Crèsia, àteros a fundare Biddanoa, s'apendìtziu de Casteddu chi totu connoschimus.

Su casteddu si naràt "Castellu de Castro de Callari", e de custu est bènnidu su nòmene sardu de sa tzitade: Casteddu. Sos Sardos no podiant bivere in su Casteddu, ma petzi in sos apendìtzios (Stampaxi, Biddanoa, Marina), e si carchi Sardu fit agatadu a intru de sos muros a portas serradas (est a narrere a su note), fit acumpangiadu a foras, cun una spinta de sa Turre de Santu Francau (o de carchi àtera).

In su 1324 sos Catalanos ant cunchistadu sa Sardigna pisana, fundende una tzitade in su monte de Bonàiri (est a narrere "àire bona"), ma passende giae in su 1325 in Casteddu, boghende sos Pisanos e intrende·bi bividores Catalanos petzi. In sas gherras intra de Aragone e Arbaree, Casteddu est istada assitiada dae sos Arbaresos prus bortas, ma no est mai istada pigada.

De su 1410 Casteddu, chi sos Catalanos narànt "Càller" est sa capitale de unu rennu unidu, su "Regnum Sardiniae et Corsicae" (Rennu Sardinna e Corsica). Su ree est su de Aragone, apresentadu de unu bisurree o de unu guvernadore. In prus inoghe s'acorrat su Parlamentu (sos Istamentos). Tando bi depiant esser unus 10.000 abitantes.

Fintzas a sa gherra tzivile de su 1700-1714 sa Sardinna est abarrada asuta de s'Aragone a innantes e de sa Ispanna apustis, cun pagu noas ma importantes: s'Universidade (1626), sa Cadirale (pisana, ma torrada a fare in stile barrocu), sa Festa de Sant' Efis, etz.

Pigada de sos Austrìacos in su 1708 e torrada a cunchistare dae sos Ispannolos in su 1717, est assinnada cun totu sa Sardinna a su Duca de Savoia in su 1720. Su primu guvernadore est istadu su barone de Saint-Rémy (su de su Bastione).

Semper abarrada cun sas Savoias, oe est sa capitale de sa Rezione Autònoma de sa Sardinna de sa Repùbrica Italiana.

Casteddu
Casteddu

Casteddu est sa capitali e sa tzitadi prus manna de sa Sardinna. Innoi s'agatant su Cunsillu e sa Junta Arrejonali e is Corpus prus de importu de su Stadu (Corte di Appello, Comando Militare, Comando Regione Carabinieri, etc.).

Bivint oi in Casteddu a giru de 170.000 Sardus (Casteddayus) e stranjus, ma nci traballant o nci benint dònnia dii casi su dòpiu.

[edit] Stòria

Casteddu est una de is tzitadis prus antigas de sa Sardinna, e parit chi d'apant fundada is Fenìtzius a giru de su sèculu VIII a.C., in s'oru de su stàinu de Santa Illa. Su nòmini fenìtziu fiat "Karalý", nòmini prurali, ca jai de insaras fiat formada de unas cantu biddas.

Is Arromanus, lòmpius in su 238 a.C., d'ant fata seu de provìntzia e amanniada, faendidda cresci a giru de sa Pratza de su Cramu fintzas a Santu Sadurru: a foras de sa parte bìvia fiant is campusantus de Tuvixeddu (jai cartaginesu) e Bonàiri. In su sèculu II ap.C. d'ant fata "colonia". In edadi cristiana at tentu un'obispu (log. = pìscamu). In edadi arromana puru su nòmini fiat prurali: "Carales". Is bividoris depiant essi unus 30.000.

Mancai a serru, Casteddu (Carales) at sighiu a bivi asuta de Vàndalus e Gregus (Bizantinus), sendi sempri sa seu de su guvernadori provintziali. In su 711 perou parit ki is Aràbos d'apant sçusciada e abruxada, e insaras is bividoris ant lassau sa tzitadi arromana andendi in sa parti prus antiga e sigura, in s'oru de su stàinu. Infatis no s'intendit prus de "Carales", ma de "Santa Ìgia" (Santa Gilla, Santa Illa, it. Santa Cecilia).

In edadi Juigali Santa Illa fiat sa cabitzali de su Juigau (Arrennu) de "Càlari": su nòmini de sa tzitadi antiga si fiat sarvau in su de su logu. Santa Illa teniat unus 15.000 bividoris, una cinta de murus e una crèsia cadirali: is arrastus faiat a dus bìiri ancora in su sèculu XIX aundi oi est sa Centrali Elètriga.

In su 1216 sa Juixissa Beneita (Benedetta) de Lacon iat permìtiu a unus cantu Pisanos de fraigai unu casteddu aundi oi est su bixinau de "Casteddu de susu". Idea mala, ca in is gherras intre Pisa e Gènua su Juigau si iat essi alliau a sa segunda: in su 1258 is Pisanus e is àterus Juigaus sardus alliaus suus sçùsciant Santa Illa e nci spargint su sali. Is bividoris lassant is arruinas, unus cantu andendi a Domunoas e Bidd'e Crèsia, àterus a fundai Biddanoa, s'apendìtziu de Casteddu ki totu connosceus.

Su casteddu du narànt "Castel di Castro di Callari", e de custu est bènniu su nòmini sardu de sa tzitadi: Casteddu. Is Sardus no podiant bivi in su Casteddu, ma feti in is apendìtzius (Stampaxi, Biddanoa, Marina), e ki cancu Sardu d'agatànt aintru de is murus a portas serradas (est a nai a su noti), fiat acumpanjau a foras, cun de una spinta de sa Turri de Santu Francau (o de cancu atra).

In su 1324 sos Catalanus ant cunkistau sa Sardinna pisana, fundendi una tzitadi in su monti de Bonàiri (est a nai "àiri bona"), ma passendi jai in su 1325 in Casteddu, boghendi is Pisanos e intrendinci bividoris Catalanus feti. In is gherras intre Aragona e Arbarei, Casteddu d'ant assitiada is Arbaresus prus bortas, ma no d'ant mai pigada.

De su 1410 Casteddu, ki is Catalanus narànt "Càller" est sa cabitzali de un'arrennu unidu, su "Regnum Sardiniae et Corsicae". S'urrei est su de Aragoni, apresentau de unu bisurrei o de unu guvernadori. In prus innoi s'acorrat su Parlamentu (is Stamentus). Insaras dui depiant esse unus 10.000 bividoris.

Fintzas a sa gherra tzivili de su 1700-1714 sa Sardinna est abarrada asuta de s'Aragona a innantis e de sa Ispanna apustis, cun pagu noas ma importantis: s'Universidadi (1626), sa Cadirali (pisana, ma torrada a fare in stili barrocu), sa Festa de Sant' Efis etz.

Pigada de is Austrianus in su 1708 e torrada a cunkistai de is Ispannolus in su 1717, est assinnada cun totu sa Sardinna a su Duca de Savòia in su 1720. Su primu guvernadori est stètiu su baroni de Saint-Rémy (su de su Bastioni).

Sempri abarrada cun is Savòias, oi est sa cabitzali de sa arrejoni Sardinja de sa Arrepùbriga Italiana.

[edit] Acàpios foranos