జాతీయములు-4

వికీపీడియా నుండి

భాషా సింగారం
సామెతలు
జాతీయములు
--- అ, ఇ,
--- ఉ, ఎ, ఒ
--- క, గ, చ, జ
--- ట, డ, త, ద, న
--- ప, బ, మ
--- "య" నుండి "క్ష"
పొడుపు కధలు
ఆశ్చర్యార్థకాలు
 ట, ఠ, డ, ఢ, ణ, త, థ, ద, ధ, న   అక్షరాలతో మొదలయ్యే జాతీయములు.

విషయ సూచిక

[మార్చు]

[మార్చు]

[మార్చు]

[మార్చు] డొల్లకబుర్లు

పసలేని మాటలు, కాలక్షేపానికి చెప్పే మాటలు అనే అర్థంలో ఈ జాతీయం ప్రయోగంలో ఉంది. డొల్ల కావటమంటే లోపల ఏమీ లేకుండా ఖాళీగా ఉండటం. చెప్పే కబుర్లలో కూడా పనికొచ్చే విషయాలు ఏవీ లేనప్పుడు వాటిని డొల్లకబుర్లు అంటారు. 'డొల్లకబుర్లను ప్రజలు ఎంతో కాలం నమ్మరు. ఈసారి ఎన్నికలలో ఆ డొల్ల కబుర్లు చెప్పిన నాయకులందరినీ ఓడించి తీరుతారు' అనే లాంటి సందర్భాలలో ఈ జాతీయ ప్రయోగం విన్పిస్తుంది.


[మార్చు]

[మార్చు]

[మార్చు] తథాస్తు పలకడం

ఆమోదించటం అనే అర్థంలో ఈ జాతీయం ప్రయోగంలో ఉంది. తథాస్తు అనే సంస్కృత పదానికి అట్లే అగుకాక అని అర్థం. దీన్ని అనుసరించే ఈ జాతీయం ప్రయోగంలోకి వచ్చింది. దేవతలలో కూడా తథాస్తు దేవతలుంటారన్నది ఓ నమ్మకం. మనుషులు ఏది అనుకుంటున్నా దానికల్లా ఆ దేవతలు తథాస్తు అని అంటుంటారని కనుక ప్రతివారు చెడు అనుకోకుండా మంచిమాత్రమే అనుకోవాలని పెద్దలు చెబుతుంటారు. ఈ జాతీయం విషయానికొస్తే ఒక వ్యక్తి ఎదుటివ్యక్తి భావాలను అంగీకరించి తన ఆమోదాన్ని ప్రకటించిన సందర్భంలో "ఆపనికి ఆయన అడ్డుపడతాడనుకున్నాం. కానీ ఆనందంతో తథాస్తు పలికాడు" అనేలాంటి సందర్భాల్లో ఈ జాతీయ ప్రయోగం కనిపిస్తుంది.

[మార్చు] తక్షకులు

హాని కలిగించేవారు అనే అర్థంలో ఈ జాతీయం వాడుకలో ఉంది. తక్షకుడు సర్పరాజు. సర్పయాగంలో కూడా ఇంద్రుడిని ఆశ్రయించి బతికి బయటపడ్డాడు. తక్షకుడి దగ్గర ఉన్న వినాశనశక్తి సామాన్యమైనది కాదు. ఎంతటిదాన్నైనా మాడ్చిమసి చేయగలదు. అలా తక్షకుడిలా విషస్వభావంతో అంటే మోసపూరిత, దుర్మార్గస్వభావంతో ఎవరన్నా ప్రవర్తిస్తున్న సందర్భంలో ఈ జాతీయం ప్రయోగించడం కనిపిస్తుంది. 'ఇన్నాళ్లూ అతడు రక్షకుడనుకున్నాం, కానీ తక్షకుడై నాశనం చేస్తాడని అనుకోలేదు' అనేలాంటి సందర్భాల్లో ఈ జాతీయాన్ని ఉపయోగించడం కనిపిస్తుంది.


[మార్చు] తుర్రుమనడం

వెంటనే వెళ్లిపోవడం అనే అర్థంలో ఈ జాతీయం వాడుకలో ఉంది. వేగంగా క్షణాల్లో ఒకచోటనుంచి వెళ్లిపోవడం అనేది పక్షుల కదలికలకు సంబంధించిన విషయం. అవి ఉన్నట్టుండి ఒకచోట నుంచి ఒక్కసారిగా ఎగిరిపోతాయి. ఈ ఎగిరే విధానానికి తుర్రుమని ఎగరడం అనేది అనుకరణ శబ్దంగా ప్రయోగంలో ఉంది. ఇలా ఇదొక జాతీయంగా ప్రచారంలోకి వచ్చింది. 'ఆ పిల్ల సిగ్గుతో తుర్రుమనిపోయింది' అనేలాంటి సందర్భాల్లో ఈ జాతీయాన్ని వాడడం గమనించవచ్చు.

[మార్చు] తుమ్మడు జగ్గడు

తెలంగాణా గ్రామీణ ప్రాంతాలలో ఈ జాతీయం వినిపిస్తుంది. వూరు, పేరు లేనివారు, జనాభా లెక్కల కోసమని ఉండే వారు అనే అర్థంలో ఇది ప్రయోగంలో ఉంది. 'సభ నిండా కనిపించటానికి తుమ్మడు, జగ్గడు లాంటోళ్ళందరినీ లోపలికి తోశారు' అనే లాంటి సందర్భాలలో ఈ ప్రయోగం కనిపిస్తుంది.

[మార్చు] తూటాలు పేల్చడం

గొడవలు సృష్టించడం అనే అర్థంలో ఈ జాతీయం వాడుకలో ఉంది. తుపాకీ తూటా గురి చూసి పేల్చినప్పుడు విధ్వంసం జరుగుతుంది. అలాగే ఎవరైనా ఏదో ఒక సందర్భాన్ని పురస్కరించుకుని గొడవలు సృష్టించినప్పుడు ఈ జాతీయం తరచుగా వినిపిస్తుంది. 'నిన్న వాడొచ్చి తూటాలను పేల్చినప్పటి నుంచి ఇలా నాశనం అయిపోయింది' అనే లాంటి సందర్భాల్లో ఈ ప్రయోగం కనిపిస్తుంది.

[మార్చు] తేగల పాతర

ఒకేచోట సులభంగా కావల్సినవన్నీ దొరకడం అనే అర్థంలో ఈ జాతీయం వాడుకలో ఉంది. తాటిపళ్ళను ఒకచోట గుంట తవ్వి వందల సంఖ్యలో పాతరగా వేస్తారు. ఆ తర్వాత కాలక్రమంలో అవన్నీ తేగలుగా మారుతాయి. ఒక్కపాతర తవ్వితే వందలకొద్దీ తేగలు ఎంతో సులభంగా ఒకేచోట లభిస్తాయి. ఈ భావన ఆధారంగా ఈ జాతీయం అవతరించింది. 'ఆ ఊరు ఊరంతా ఓ రాజకీయ పక్షంవారివైపే. అందుకే తేగల పాతరలాంటి ఆ ఊరును ఆ నాయకులంతా అంటిపెట్టుకుని కూర్చున్నారు' అనేలాంటి సందర్భాల్లో ఈ జాతీయ ప్రయోగం కనిపిస్తుంది.

[మార్చు] తోక తొక్కిన త్రాచు

అత్యంత కోపంగా ప్రవర్తించటం అనే అర్థంలో ఈ జాతీయం ప్రయోగంలో ఉంది. త్రాచుపాము విషజంతువు. చూసితొక్కినా, చూడక తొక్కినా దానితోకను తొక్కితే ఆత్మరక్షణ కోసం ప్రతీకార చర్యగా అది ఎంతో వేగంగా పైకిలేచి తన శత్రువును కాటు వెయ్యటానికి ప్రయత్నిస్తుంది. అలానే సమాజంలో కొంతమంది తమను ఎదుటివారు ఏమైనా అన్నప్పుడు ముందు, వెనకలేవీ ఆలోచించకుండా అత్యంత వేగంగా స్పందించి తమ కోపాన్ని ప్రకటిస్తారు. అలాంటి సందర్భాలను పేర్కొనేటప్పుడు ఈ జాతీయ ప్రయోగం కనిపిస్తుంది. "నిన్న వీడు వాళ్ళింటికి వెళ్ళాడో లేదో వెంటనే తోకతొక్కినత్రాచులా వాడు లేచి కోప్పడ్డాడు" అనేలాంటి సందర్భాల్లో ఈ జాతీయం ప్రయోగంలో ఉంది.

[మార్చు] తోడిపోయటం

ధారాళంగా, అమితంగా దేన్నైనా, ఎవరికైనా ఇవ్వటం అనే అర్థంలో ఈ జాతీయం ప్రయోగంలో ఉంది. బావిలోనుంచి నీరు తోడిపోయటం అనే భావం ఆధారంగా ఈ జాతీయం ఆవిర్భవించింది. అలా నీరు తోడిపోసేటప్పుడు బాల్చీలోనుంచి నీరు తొణికి కిందపోతోందని, వృథాగా పోతోందని అనుకునే పరిస్థితి ఉండదు. ఓపికున్నంతవరకు నీరు తోడి పోస్తూవుంటారు. అది బావిలోని నీటి సమృద్ధిని తెలుపుతుంటుంది. అలాగే అధికంగా దేన్నైనా, ఎవరికైనా ఇస్తున్నప్పుడు "తమవారికి కోట్ల రూపాయలు తోడిపోయటానికి కావల్సిన పథకాలనన్నిటినీ ముఖ్యమంత్రి ఏర్పాటు చేశాడు" అనేలాంటి సందర్భాల్లో ఈ ప్రయోగం కనిపిస్తుంది.

[మార్చు] తరాజు ముల్లు తీరు

తరాజు అంటే త్రాసు అని అర్ధం. తూకం వేసే త్రాసు మధ్యలో పైన ఒక ముల్లు ఉంటుంది. బరువు ఎటువైపు ఉంటే అటు వైపు అది మొగ్గుచూపుతుంది. ఈ ముల్లును ధర్మం చెప్పే వారికి ప్రతీకగా చెబుతారు. ఆ కారణం చేతనే ఈ జాతీయం ఆవిర్భవించింది. 'తరాజులో ముల్లు తీరుగా ఆయన న్యాయం చెప్పాడు. అవతలి పక్షం నుంచి వచ్చినా ధర్మం తప్పకుండా మాట్లాడాడు' లాంటి సందర్భాలలో ఈ ప్రయోగం కనిపిస్తుంది.

[మార్చు]

[మార్చు]

[మార్చు] దంచడం

విచక్షణారహితంగా కొట్టడం అనే అర్ధంలో ఈ జాతీయం వాడుకలో ఉంది. మామూలుగా అయితే రోటిలో వడ్లనో, మరే ఇతర ధాన్యాన్నో పోసి రోకలితో దంచడం అనే అర్ధముంది. ఇలా దంచిన తరువాత ఆ ధాన్యం తన రూపాన్ని కోల్పోయి పిండిగా మారుతుంది. అంతలా రూపం మారిపోయేటట్లుగా కొట్టడం అనేది ఈ జాతీయానికి అర్ధంగా వచ్చింది. 'వాడికి అనవసరంగా కోపం తెప్పించాడు. అందుకే దంచి వదిలిపెట్టాడు' అనే లాంటి ప్రయోగాలున్నాయి. అలాగే ఉపన్యాసాన్ని దంచడం లాంటి ప్రయోగాలు కూడా వినిపిస్తుంటాయి.


[మార్చు] దేవుడిని ఎత్తుకురావడం

దబాయించడం, అతిగా బొంకడం, అడ్డూ అదుపూ లేకుండా మోసం చేసి తాను మోసగాడిని కాదని నమ్మబలకడం లాంటి అర్ధాలలో ఈ జాతీయం వాడుకలో ఉంది. పూర్వకాలం గ్రామాలలో దోషిని నిర్ణయించేటప్పుడు దేవుడి మీద ప్రమాణం చేయించేవారు. అబద్ధపు ప్రమాణాలు చేస్తే దేవుడు శిక్షిస్తాడని కొందరు నిజాలను ఒప్పుకునేవారు. కానీ మరికొందరు తప్పు చేసినా చేయలేదని దబాయించి గుళ్లో దేవుడి మీద ప్రమాణం చేయడమే కాక ఆ దేవుడి విగ్రహాన్ని కూడా ఎత్తుకొచ్చి తాము తప్పు చేయలేదని నమ్మపలుకుతుండేవారు. ఆనాడు పుట్టిన ఈ జాతీయం ఇప్పటికీ ప్రచారంలో ఉంది. తప్పు చేశాడని ఊరివారందరికీ తెలుసు. అయినా ఆ దోషి మరింత తెగించి దేవుడి విగ్రహాన్నే తెచ్చి తాను దోషిని కానని అనడం అందరికీ వింతగానే ఉండేది. నేడు కూడా అలా దేవుడిని ఎత్తుకొచ్చినా, ఎత్తుకు రాకపోయినా, నిజం చెప్పమని అడుగుతున్నప్పుడు తప్పు చేసినప్పటికీ చేయలేదని తనను తాను సమర్ధించుకునే వాడిని సూచించడానికి ఈ జాతీయాన్ని ప్రయోగించడం కనిపిస్తుంది. 'వాడికేంటి. చేసేవన్నీ చేస్తాడు. దేవుడిని ఎత్తుకు రమ్మన్నా ఎత్తుకొస్తాడు. వాడిని నమ్మడమెలా' అనే లాంటి సందర్భాలలో ఈ జాతీయాన్ని ప్రయోగించడం కనిపిస్తుంది.

[మార్చు] దోసకాయ మూతి

మనిషి మంచివాడుగా ఉన్నా, మాట దురుసుగా ఉన్న వ్యక్తిని ఈ జాతీయంతో పోల్చి చెబుతుంటారు. దోసకాయ అంతా బాగున్నా దాన్ని అగ్రభాగాన చేదుగా ఉంటుందన్నది ఓ భావన. ఈ భావనే జాతీయానికి ఆధారమైంది. దోసకాయలో మూతి ప్రాంతంగా చెప్పుకునే అగ్రభాగాన్ని కోసివేసి మిగిలిన దోసకాయను తింటుంటారు. అలాగే మనిషి కూడా రూపానికి, మిగిలిన ప్రవర్తనకు మంచిగా ఉండి, మాట మాత్రం ఇబ్బందికరంగా ఉంటే 'వాడు దోసకాయ మూతివాడు, వాడితో మనకెందుకు' అని అనడం కనిపిస్తుంది.

[మార్చు]

[మార్చు]

[మార్చు] నాలుగ్గోడల మధ్య

పరిమిత ప్రదేశంలో, ఇంటిలో అనే అర్ధాల్లో ఈ జాతీయం ప్రయోగంలో ఉంది. ఎప్పుడూ బయటికి రాకుండా కొన్ని పరిమితులు, పరిధులు ఏర్పాటు చేసుకొని ఉండేవారి గురించి మాట్లాడుకోవాల్సి వచ్చినప్పుడు ఈ జాతీయం ప్రయోగంలో కనిపిస్తుంది. "ఇంతకాలం నాలుగ్గోడల మధ్య ఉన్న వ్యక్తి కావటంతో బయటి ప్రపంచం అసలు తెలియకుండా పోయింది" అనేలాంటి సందర్భాల్లో ఈ జాతీయ ప్రయోగం కనిపిస్తుంది.

[మార్చు] నిశాచరుడు

వాస్తవానికి ఈ పదానికి రాక్షసుడు అనే అర్థముంది. రాక్షసజాతి రాత్రిపూటే ఎక్కువ బలం కలిగి ఉండడం, ఎక్కువగా సంచరించడం జానపద, పురాణ గాథల్లో కనిపిస్తుంది. ఇలాగే రాత్రిపూటే ఎక్కువగా మేల్కొని ఉంటూ తిరుగుతుండేవాడినో, ఉద్యోగవిధి నిర్వర్తించేవాడినో చూసి రాక్షసుడు కాకపోయినా ఈ జాతీయంతో సూచించడం గమనార్హం. 'వాడి ఉద్యోగమంతా రాత్రిపూటే కావడంతో ఆ నిశాచరుడితో మనకు పొత్తు కుదిరే అవకాశం లేదు' అనేలాంటి సందర్భాల్లో ఈ జాతీయ ప్రయోగం కనిపిస్తుంది.

[మార్చు] నువ్వులు, బెల్లం తిను

ఇది తెలంగాణా ప్రాంత పండుగల సంప్రదాయంలో ఆవిర్భవించిన జాతీయం. సంక్రాంతి పండుగనాడు నువ్వులు, బెల్లం కలిపి ఇల్లిల్లూ తిరిగి అందరికీ పెడుతూ 'నువ్వులు, బెల్లం తిను, నూరేళ్లూ బతుకు, తియ్యగా తిని తియ్యగ మాట్లాడు' అని చెప్పి వెళుతుంటారు. ఇది సామాజిక సంక్షేమాన్ని కాంక్షించే ఓ ఆచారం కూడా. పొరపొచ్చాలు, విభేదాలు అన్నీ మరిచిపోయి హాయిగా అందరం కాలం గడుపుదాం అని ఊరూరు అనుకొనేందుకు వీలుగా ఈ ఆచారం ఏర్పాటైంది. అయితే ఇది జాతీయంగా వచ్చినప్పుడు 'నువ్వులు బెల్లం తిన్నడు, వాళ్లతో కలిసి పోయిండు' అనేలాంటి సందర్భాల్లో ఈ ప్రయోగం కనిపిస్తుంది.

[మార్చు] నూటికి కోటికి

చాలా అరుదుగా అనే అర్థంలో ఈ జాతీయం ప్రయోగంలో ఉంది. ఒకటి నుంచి నూరు అంకెలదాక, నూరు నుంచి కోటి అంకెల దాక ఉన్న అంతరాన్ని దృష్టిలో ఉంచుకొని ఈ జాతీయం ప్రచారం లోకి వచ్చింది. ఒకటి లెక్కించిన తర్వాత మళ్ళీ అలాంటిది నూరు సంఖ్యదాక రాలేదంటే దాని ప్రత్యేకత ఏమిటో అర్థమవుతుంది. అలాగే కోటిలో ఒకటి ప్రత్యేకంగా కనిపించినప్పుడు దాని గొప్పతనమేమిటో అర్థమవుతుంది. అలా ఎంతో అరుదుగా ఏదైనా, ఎవరైనా ప్రత్యేక లక్షణాలతో ఉన్నారని చెప్పాల్సి వచ్చినప్పుడు ఈ జాతీయాన్ని ప్రయోగిస్తుంటారు. "అలాంటి వ్యక్తి ఏ నూటికో, కోటికో ఒకడు మాత్రమే కనిపిస్తుంటాడు" అనేలాంటి సందర్భాల్లో ఈ జాతీయ ప్రయోగం ఉంది.

[మార్చు] నోరుచేసుకోవటం

దూషించటం, కోపంగా మాట్లాడటం అనే అర్థాలలో ఈ జాతీయం ప్రయోగంలో ఉంది. "అనవసరంగా నోరుచేసుకోకు ఇబ్బందుల పాలవతావు" అనేలాంటి సందర్భాల్లో దీని వాడుక కనిపిస్తుంది. అంతేకానీ నోటిని దేనితోనో తయారు చేయటమనేది ఇక్కడి అర్థంకాదు. మాట అనే పదానికి నోరు అనే పదం పర్యాయపదంగా కనిపిస్తుంది.

[మార్చు] నోరు మూసుకోమనడం

మాట్లాడొద్దని హెచ్చరించడం అనే అర్థంలో ఈ జాతీయం వాడుకలో ఉంది. నోటిని రెండుచేతులతో మూసుకున్నా, మూసుకోకపోయినా మాట్లాడకుండా ఉండాలనడమే దీనిలోని ప్రధానార్థం. 'చర్చలు జరిగేటప్పుడు అతడిని నోరుమూసుకుని ఉండమనండి' అనేలాంటి సందర్భాల్లో ఈ ప్రయోగం కనిపిస్తుంది.

[మార్చు] నసీవ నారాయణ

తెలంగాణా గ్రామీణ ప్రాంతంలో వినిపించే జాతీయమిది. అన్యభాషా పదాల కలయికతో కొన్ని జాతీయాలు ఏర్పడ్డాయనడానికి ఇదో ఉదాహరణ. ఈ జాతీయంలోని నసీవ అన్న పదం నసీబు అనే పదానికి సమానార్ధకం. నసీబు అంటే అదృష్టం అని అర్ధం. నారాయణ అంటే భగవంతుడు అని అర్ధం. భగవంతుడి మీద భారాన్ని వేసి అదృష్టాన్ని వెతుకుతున్న సందర్భాలలో ఈ జాతీయం ప్రయోగంలో కనిపిస్తుంది. 'నసీవ నారాయణ అనుకొని ఈ వ్యాపారం మొదలెట్టినా. ఎట్త్లెతే అట్లయితది' అనే లాంటి ప్రయోగాలు ఉన్నాయి.