సప్తర్షులు

వికీపీడియా నుండి

హిందూ సంప్రదాయములోను, పురాణ గ్రంధాలలోను ఏడుగురు దివ్యశక్తి గల తపస్సంపన్నులను సప్తర్షులు అని ప్రస్తావించారు. భారత సాంప్రదాయిక ఖగోళ విజ్ఞానంలో ఏడు నక్షత్రాలను కూడా సప్తర్షులు అంటారు. ఈ నక్షత్రాలను ఆంగ్లంలో (ఖగోళశాస్త్రంలో)"Big Dipper" లేదా "Ursa Major" అంటారు.

హిందూ సంప్రదాయం ప్రకారం పైన చెప్పబడిన ఏడుగురు ఋషులే ఏడు నక్షత్రాలుగా ఆకాశంలో వెలుగుతున్నారు. ఆ సప్తర్షులు...

  1. మరీచి
  2. అత్రి
  3. అంగిరసు
  4. పులస్త్యుడు
  5. పులహుడు
  6. క్రతువు
  7. వశిష్ఠుడు

ఇందుకు మహాభారతంలోని ప్రామాణిక శ్లోకం (శాంతిపర్వం 340-69,70)

మరీచిరంగిరాస్చాత్రిః పులస్త్యః పులహః క్రతుః
వశిష్ఠ ఇతి సప్తైతే మానసా నిర్మితాహి తే
ఏతే వేదవిదో ముఖ్యా వేదాచార్యాశ్చ కల్పితాః
ప్రవృత్తి ధర్మణశ్చైవ ప్రాజాపత్యే చ కల్పితాః

సప్తర్షుల పేర్లు వివిధ గ్రంధాలలో స్వల్పమార్పులతో కనుపిస్తాయి. "శతపద బ్రాహ్మణము", "బృహదారణ్యకోపనిషత్తు"(2.2.4)లలో అత్రి, భరద్వాజుడు, గౌతముడు, జమదగ్ని, కశ్యపుడు, వశిష్ఠుడు, విశ్వామిత్రుడు సప్తర్షులని చెప్పబడినది. కృష్ణ యజుర్వేదం (సంధ్యావందన మంత్రం)లో అంగీరసుడు, అత్రి, భృగువు, గౌతముడు, కశ్యపుడు, కుత్సుడు, వశిష్ఠుడు సప్తర్షులని చెప్పబడినది.


సప్తర్షుల లక్షణాలు వాయుపురాణం (16-13,14)లో ఇలా చెప్పబడినవి - దీర్ఘాయువులు, వేద మంత్రకర్తలు, దివ్యశక్తి సంపన్నులు, దివ్యదృష్టి గలవారు, సద్గుణ సముపేతులు, వేదశాస్త్రాది వివిధ విద్యా సమంచితులు, వయోవృద్ధులు, సర్వ ధర్మ మర్మజ్ఞులు, ధర్మ స్వరూపులు, గోత్ర ప్రవర్తకులు ఈ ఏడు గుణములు గల మహర్షులు "సప్తర్షులు"గా ప్రసిద్ధి వహించిరి. వీరినుండియేవంశములు వృద్ధి చెందినవి, ధర్మ వ్యవస్థ సుప్రతిష్ఠమై సాగుచున్నది.


వీరి జీవన విధానము, భావములను వాయుపురాణంలో (61/95-97) ఇలా చెప్పారు.- అధ్యయనము, అధ్యాపనము, యజ్ఞములు చేయుట, యజ్ఞములు చేయించుట, దానములను ఇచ్చుట, దానములు తీసికొనుట అనే ఈ ఆరు కర్మలను నిత్యము ఆచరించేవారు, విద్యాబోధనకు గురుకులములు నడిపేవారు, సంతాన ప్రాప్తికే గృహస్థాశ్రమమును స్వీకరించిన వారు, అగ్నికార్యములు నిర్వహించేవారు, వర్ణాశ్రమ ధర్మాలననుసరించి వ్యవహారములను నడిపేవారు, స్వయముగా సంపాదించుకొనిన అనింద్య భోగ్య వస్తువులనే అనుభవించేవారు, సంతానము గలిగి గోధనాది సంపదలచే ఒప్పువారు, ప్రాపంచిక విషయాలపట్ల నిరాసక్తులు.


ఖగోళ పరిభాషలో Big Dipper (Ursa Major) నక్షత్రసముదాయంలో చెప్పడే తారల పేర్లు:

భారతీయ
నామం
Bayer
Desig
పాశ్చాత్య
నామం
  క్రతు   α UMa   Dubhe
  పులహ   β UMa   Merak
  పౌలస్త్య   γ UMa   Phecda
  అత్రి   δ UMa   Megrez
  అంగీరస   ε UMa   Alioth
  వశిష్ఠ   ζ UMa   Mizar
  మరీచి   η UMa   Alkaid

"వశిష్ఠ" నక్షత్రానికి ప్రక్కన తక్కువ కాంతితోకనిపించే జంటనక్షత్రం పేరు "అరుంధతి" (Alcor/80 Ursa Majoris).



వనరులు

  • "గీతా తత్వవివేచనీ వ్యాఖ్య" - రచన:జయదయాల్ గోయంగ్‌కా; అనువాదం:డా.ఎమ్.కృష్ణమాచార్యులు, డా.గోలి వెంకటరామయ్య; ప్రచురణ: గీతాప్రెస్, గోరఖ్‌పూర్
  • ఆంగ్ల వికిపీడియా వ్వ్యాసం
ఇతర భాషలు