Roll an impalaerien roman
Diwar Wikipedia, an holloueziadur digor
| Ur pennad eus an heuliad Henroma eo ar pennad-mañ |
|
| Ar Vonarkiezh | |
| Ar Republik | |
| An Impalaeriezh | |
| Impalaeriezh ar C'hornôg | |
| Impalaeriezh ar Reter | |
Kinniget eo amañ roll an Impalaerien roman betek fin Impalaeriezh roman ar C'hornôg.
Ret eo kaout soñj ne dalveze an termen latin imperator, a zeu ar ger "Impalaer" anezhañ, nemet da ober anv eus ur garg vilourel a-douez an holl gargoù all dalc'het gant un den. Da envel an Impalaer e rae kentoc'h ar Romaned gant an anv "Kaezar" (Caesar) ha, dreist-holl, gant "Aogust" (Augustus).
Soñjal a rae an dud e oa kar an holl Impalaerien da g-Kaezar mod pe vod, ha ma ne oa ket dre ar gwad e oa e-giz pa vijent bet advabet gantañ, hag ul liamm familh speredel a oa etrezo ha Kaezar (ha gwir eo e oa an Impalaerien gentañ eus familh Kaezar ouzhpenn).
Taolenn |
[kemmañ] Aogust
En desped d'ar pezh a c'halljed soñjal, n'emañ ket Caius Julius Caesar e-touez an Impalaerien roman. August eo a seller outañ evel an Impalaer kentañ, ha meur a abeg zo da se:
- Eñ eo, ha neket Kaezar, a lakaas un termen d'ar prantad distabilded politikel en deus merket dibenn ar Republik roman;
- Eñ eo, ha neket Kaezar, a zeuas a-benn da gavout ur c'hempouez etre ur galloud nevez kreñv a-walc'h evit chom en e sav hag an ensavadurioù republikan kozh zo padet daoust da bep tra. A-benn ar fin eo bet drouklazhet Kaezar dre ma kave da lod ne zouje ket d'an ensavadurioù-se : dre heg e oa bet anvet da "ziktatour" (dictator) da viken, e -45 ha pourmen a rae e galite e Roma end-eeun gant e serc'h Kleopatra (rouanez Egipt).
Diwall mat a reas Aogust da zoujañ d'an ensavadurioù kozh, ar Sened peurgetket ha, kontrol da Gaezar, e ouias ren ur vuhez prevez eeun hep re a bompadoù ("me n'on nemet kentañ keodeour Roma - primus inter pares" emezañ). E-keit-se e kendalc'he da verniañ kargoù politikel, relijiel ha milourel war e anv.
- Gantañ e voe kaset da benn an adreizhadennoù a oa bet embannet gant Kaezar, hep o lakaat da dalvezout. Evel-se e roas d'an Impalaeriezh un tres armerzhel ha kevredigezhel disheñvel mat diouzh ar pezh a oa bet re ar Republik.
[kemmañ] Impalaerien betek diskar an Impalaeriezh
[kemmañ] Impalaeriezh uhelañ
|
Impalaeriezh uhelañ |
|
| Anv | Deiziadoù ren |
| Tierniezh Julio-Klaoda | |
| Aogust | -27-+14 |
| Tiber | 14-37 |
| Kaligula | 37-41 |
| Klaoda Iañ | 41-54 |
| Neron | 54-68 |
| 69, Bloavezh ar pevar Impalaer | |
| Galba | 68-69 |
| Othon | Genv.-Ebr. 69 |
| Vitellius | Ebr.-déc.69 |
| Flavianed | |
| Vespasian | 69-79 |
| Titus | 79-81 |
| Domitian | 81-96 |
| Antonined | |
| Nerva | 96-98 |
| Trajan | 98-117 |
| Hadrian | 117-138 |
| Anton an Deol | 138-161 |
| Mark Aorel & Lucius Verus |
161-180 |
| 161-169 | |
| Commodus | 180-192 |
[kemmañ] Enkadenn an IIIe kantved hag an Impalaeriezh diwezhañ
|
Enkadenn an IIIe kantved |
|
| Anv | Deiziadoù ren |
| 193, eil bloavezh gant pevar Impalaer | |
| Pertinax | Genv.-Meurzh 193 |
| Didius Julianus | Meurzh-Mezh. 193 |
| Clodius Albinus | 193-197 |
| Tierniezh Severus | |
| Septimus Severus | 193-211 |
| Caracalla & Geta |
211-217 |
| 211-212 | |
| Macrinus | 217-218 |
| Elagabalsu pe Heliogabalus | 219-222 |
| Severus Alexander | 222-235 |
| Anarkiezh vilourel | |
| Maximinus Thrax | 235-238 |
| Gordian Iañ ha Gordian II | C'hwev. 238 |
| Pupienus Maximus ha Balbinus | C'hwev.-Mae 238 |
| Gordian III | 238-244 |
| Fulup an Arab | 244-249 |
| Decius | 249-251 |
| Trebonianus Gallus | 251-253 |
| Aemilianus | Ebr.-Eost 253 |
| Marevezh an "30 Tiran" | |
| Valerian (Reter) & Gallian (Kornôg) |
253-260 |
| 253-268 | |
|
Impalaeriezh diwezhañ |
|
| Illiria | |
| Claudius II Gothicus | 268-270 |
| Quintillus | Eost-Here 270 |
| Aorelian | 270-275 |
| Marcus Claudius Tacitus | 275-276 |
| Florian | Eost-Gwen. 276 |
| Probus | 276-282 |
| Carus | 282-283 |
| Carinus (Kornôg) Numerian (Reter) |
283-285 |
| 283-284 | |
| Tetrarkiezh | |
| Diokletian (Reter) & Maksimian (Kornôg) |
284-305 |
| 285-305 ha 306-310 | |
| Galerius (Reter) & Constantius Chlorus (Kornôg) |
293-311 |
| 293-306 | |
| Maximinus Daia (Reter) & Severus II (Kornôg) |
305-313 |
| 305-307 | |
| Maksent (skraper) | 306-312 |
| Tierniezh Kustentin | |
| Kustentin Iañ (Kornôg) & Licinius Ier (Reter) |
306-337 |
| 308-324 | |
| Bassianus (Kaezar ar Reter) | 314-314 |
| Licinius II (Kaezar ar Reter) | 317-324 |
| Crispus (Kaezar ar C'hornôg) | 317-326 |
| Dalmatius hag Hannibalianus (Reter) | 335-337 |
| Constantius II (Reter) & Constans Iañ (Kornôg) & Constantinus II (Kornôg) |
337-361 |
| 337-350 | |
| 337-340 | |
| Nepotianus (Kornôg) | C'hwev. - Meurzh 350 |
| Gallus (Kaezar ar C'hornôg) | 351-354 |
| Juluan ar renavi | 355-363 |
| Jovianus | 363-364 |
| Tierniezh ar Valentinianed | |
| Valentinian Iañ (Kornôg) & Valens (Reter) |
364-375 |
| 364-378 | |
| Gratian (Kornôg) | 367-383 |
| Valentinian II (Kornôg) | 375-392 |
| Tierniezh Teodosius | |
| Teodosius Iañ (Reter) | 378-395 |
Bet eo Teodosius Iañ an Impalaer diwezhañ o ren da vat war an Impalaeriezh Roman a-bezh. E zaou vab a renas war e lerc'h:
- Arcadius en impalaeriezh Reter, hag
- Honorius en hini ar C'hornôg.
Eeunaet eo an daolenn a-is :
- N'eo ket meneget enni an darn vrasañ eus ar skraperien, dreist-holl re marevezh an "30 tiran", lodenn zuañ an anarkiezh vilourel ha bet anvet evel-se abalamour d'an niver a skraperien c'halloud emanvet Impalaer (Tiran evit gwir);
- An Impalaerien merket Kaezar n'int ket bet Aogust gwech ebet;
- Pa'z eus bet meur a Impalaer o rannañ ar galloud etrezo eo merket Reter pe Kornôg hepken, hep mui a vunudoù; ouzhpenn n'eo ket padet an holl rannoù galloud atav hag Impalaerien zo, bet lakaet e penn ur ranndir bennak e penn-kentañ, zo en em gavet e penn an Impalaeriezh a-bezh da c'houde (da skouer : Kustentin Iañ, bet an Impalaer nemetañ etre 324 ha 335 ).
[kemmañ] Tun memor
Un tun memor zo evit derc'hel soñj eus roll an 12 Impalaer roman kentañ (Kaezar e-barzh). N'eus ken sevel ur frazenn aes da zerc'hel soñj anezhi ma ya pep silabenn d'ober deroù anv un Impalaer :
"Kaezaotika, Klaonegalo, Vivestido" (Kaez | ao | ti | ka | klao | ne | gal | o | vi | ves | ti | do)
Kaez => Kaezar ; ao => Aogust ; ti => Tiber ; ka => Kaligula ; Klao => Klaoda ; ne => Neron ; gal => Galba ; o => Othon ; Vi => Vitellius ; ves => Vespazian ; ti => Titus ; do => Domitian
Gallout a reer astenn ar frazenn-mañ da Impalaerien all. Dont a ra da vezañ : "Kaezaotika, Klaonegalo, Vivestido, Netrajhadan, Marcosepca" (Kaez|ao|ti|ka|klao|ne|gal|o|vi|ves|ti|do|ne|traj|had|an|mar|co|sep|ca)
[kemmañ] Impalaerien ar C'hornôg war-lerc'h 395
| Tierniezh Teodosius ( kendalc'h ) | |
| Honorius | 392-423 |
| Maksim (skraper) | 409-411 |
| Attale (skraper) | 409-410 ha 414-415 |
| Konstañs III | C'hwev. - Gwen. 421 |
| Jean (skraper) | 423-425 |
| Valentinian III | 425-455 |
| Impalaerien ziwezhañ | |
| Petronius Maximus | Meurzh-Mezh. 455 |
| etrerenad (2 viz) | |
| Avitus | 455-456 |
| etrerenad (5 miz) | |
| Majorian | 457-461 |
| Libius Severus | 461-465 |
| etrerenad (2 vloaz) | |
| Anthemius | 467-472 |
| Olybrius | Goue.-Here 472 |
| Glycerius | 473-474 |
| Julius Nepos | 474-475 |
| Romulus Augustus | 475-476 |
E 476 e oa aet da get Impalaeriezh roman ar C'hornôg pa voe torret Romulus Augustus, an Impalaer diwezhañ, eus e garg gant Odowakar.
[kemmañ] Impalaerien ar Reter goude 395
Gwelet Roll an Impalaerien vizantion
Aet eo da get e 1453 Impalaeriezh roman ar Reter, bet anvet ivez Impalaeriezh vizantion adal ar Grennamzer uhelañ, p'eo bet preizhet Kergustantin gant an Durked.
[kemmañ] Gwelet ivez
- Roll Impalaerien roman ar Reter;
- Monarkiezh roman;
- Henroma.

