Niccolò Machiavelli
Diwar Wikipedia, an holloueziadur digor
Niccolò Machiavelli (pe Niccolò di Bernardo dei Machiavelli hervez e anv gwirion) a oa un diplomat italian eus Republik Firenze, ur skrivagner, ur barzh hag ur soner. Ganet eo d'an 3 a viz Mae 1469 en ur gêriadennig nepell diouzh Firenze ha marvet d'an 21 a viz Even 1527. Savet en deus arnodskridoù politikel ha pezhioù-c'hoari. Un den a bouez eo bet en Azginivelezh italian gant e skridoù politikel diwar-benn an darempredoù etrevroadel (gant e levr « Ar Priñs » ) hag ar republikanouriezh gant e levr all, « Prederiadennoù diwar-benn Titus Livius » .
Taolenn |
[kemmañ] Amzeriadoù
1469
- Ganet eo Macchiavelli
1492
- Kristoc’h Koulm en Amerika.
- Marv Lorenzo de’ Medici
1494
- ar roue gall Charlez VIII e Firenze. Echu amzer ar Medici.
- Savet ar Republik e Firenze.
- Girolamo Savonarola er galloud.
1498
- Savonarole krouget ha devet dirak an Aotrouniezh
- Macchiavelli a grog da laboura ter politikerezh
1499
- Kaset evel kannad da-gaout Caterina Sforza.
1499-1500
- Kaset da lez ar roue gall
1501
- Kaset da-gaout Cesare Borgia.
1502
- Kaset da-gaout Cesare Borgia adarre.
1503
- Muntradeg Sinigaglia.
- 18 a viz Eost : marv ar pab Alesant VI, tad Cesare Borgia.
- Beaj da Roma, evit anvidigezh ar pab nevez.
1504
- Eil beaj da Vro-C’hall
1506
- Kaset adarre da Roma.
- Anvet da sekretour ar Milis.
1507
- Kaset da Alamagn.
1509
- Ober a ra war-dro brezel Pisa. Kaset da-gaout Maksimilian.
1510
- Trede beaj da Vro-C’hall
1512
- Pevare beaj da Vro-C’hall. Prato lakaet en arigrap. Faezhet milis Macchiavelli.
- Distro ar re Medici e miz Gwengolo.
- Kuitaat ar galloud a ra Macchiavelli, goude m’en doa kinniget labourat evit ar re Medici.
1513
- Aet war e leve. Harlu.
- 8 a viz C'hwevrer: toull-bac'h. Boureviadur.
- Krog eo da skrivañ « Il principe » hag al levr a-zivout titus livius.
1520
- Echu skrivañ « La Mandragora » (dizemglev zo diwar-benn ar bloavezh).
1520-1526
1525
- Berzh a ra ar pezh « La Mandragora » , evel « Clizia », prestik war e lerc'h.
1526
- Adkrog eo da labourat gant ar re Medici.
1527
[kemmañ] Amzerioù diaes
Niccolò Machiavelli a oa ganet e Firenze en ur familh eus an noblañs izel. Bevet en deus ur prantad teñval ha kriz eus istor Italia. Rannet e oa ar vro ha rivinet abalamour d'ar brezelioù etre ar c'hêrioù bras hag ar priñselezhioù. En amzer-hont e vez gwelet ar pab oc’h ober brezel ha kêrioù bras Italia o kouezhañ an eil war-lerc’h eben etre daouarn ar broioù estren, Spagn, Bro-C’hall, pe an Impalaeriezh Santel.
[kemmañ] Buhez
E Firenze, pa voe diskleriet ar republik, e teuas Machiavelli da vezañ sekretour ar gouarnamant republikan e 1498. Anvet e veze kannaded da gas kefridioù diplomatek da benn, hag eñ a voe unan anezho. Evel-se eo e kejas gant Cesare Borgia ha Leonardo da Vinci, hag ivez ar roue gall Loeiz XII hag an impalaer Maksimilian Iañ.
Met e 1512 e kouezhas ar Republik hag e tistroas ar familh Medici d'ar galloud, ma voe dic'hopret Macchiaveli, tamallet dezhañ bezañ kemeret perzh en un irienn, ha toull-bac'het e voe un nebeut mizioù.
Pa voe dieubet Niccolò Machiavelli e voe ret dezhañ mont en harlu. Mont a reas da chom da San Casciano hag eno e savas e arnodskrid brudetañ, "Il Principe" (1513) a-benn profañ anezhañ d'ar Medici nevez-erruet er galloud. Ne vo embannet al levr nemet goude e varv avat, e 1532.
Goude ur prantadig er vuhez politikel e voe skarzhet en-dro eus an aozadurioù melestradurel. Mervel a reas un nebeut amzer goude.
[kemmañ] Mennozioù pouezus
Ar stad: Termenet en ur ster arnevez evel ensavidigezh ar galloud riek, evel ur galloudegezh hag ur riez riek.
Fortuna: Un hollad elfennoù ha degouezhioù luziek, lieselfennek, hefiñv ha kefluskus a lak mab-den da vezañ gwan ma n'implij ket er pennad-amzer mat an elfenn vat: al lank a-vad d'an intrudu her hag hardizh.
Ar Priñs: Ar pennroue hag a lak e pleustr hag a akuit ar gwir galloud.
Ar widre: Doare speredek ha fin a-benn regemer ha drougimplij. Stumm efedusañ an nerzh. Nerzh implijet gant ar priñs a-benn derc'hel ar galloud.
Ar Virtù: (Arabat kemeskañ gant kentañ ster ar ger "vertuz", perzh mat un den fur ha kement'zo) Termen a ra nerzh-youl an ijinerezh hag an herregezh en oberadur, ar youl hag ar widre, an "ijin politikel" a-benn ar fin. An arz da zibab hervez ar "fortuna" an doareoù ober a-benn aotrouniañ degouezhioù ar "fortuna".
[kemmañ] Preder Machiavelli
Disrannet en deus Machiavelli mennoz ar stad diouzh mennoz an aferioù relijiel. Ur meizad gwirion ha fetis eo ar stad, estren d'ar bed sakr, hini ar relijion. Dizoleiñ a ra spesadelezh ar politikerezh hag ar galloud, diskrivet int evel ensavidigezhioù denel. En ur brederiañ diwar-benn ar galloud politikel fetis ha gwirion hag an doareoù implijet gant "ar priñs", en deus diazezet kudennoù pennañ ar politikerezh arnevez.
En hor bed, Machiavelli n'en deus ket brud vat. Alies kenañ e vez komzet eus ar "makiavelouriezh", eus ur gouarnamant "makiavelek", ar pezh a gomprenomp evel ganaz pe gorvigell. Ar makiavelerezh a dermen emzalc'h un den a implijo n'eus forzh petra evit tizhout e bal. E gwirionez, n'eo ket Machiavelli en deus aliet pe krouet ar makiavelerezh. Ar frazenn ken brudet evit bezañ bet skrivet pe laret gant Nicollò Machiavelli "An doare 'zo kantreizhet gant ar pal", n'eo ket e lavaradenn met unan a zo bet lakaet war e gont. A-benn ar fin n'en deus graet nemet prederiañ ha kompren mekanikoù ar galloud hag an doareoù ma ya en-dro. Deskrivañ a ra ar c'hoarioù taer ha doareoù ober didruez ha boaz ar pennrouedoù. M'en deus c'hoant "ar priñs" da badout eo ret dezhañ bezañ war evezh ha ken taer hag e enebourien.
Met Machiavelli a zo, dreist pep tra, ur prederour arnevez rak arlakaat a ra mennoz ha meizad ar "Stad". Ur politikerezh gouez, ar c'henluzierezh, ar feulster, ar brezelioù, kement-se eo elfennoù pennañ ha pemdeziek buhez Italia an Azginivelezh. Rannet eo ar vro etre kerioù dieub pe rouantelezhioù bihan, ha brezel etrezo dizehan. Feulster ha brezelioù e peplec'h. En e oberenn, Machiavelli a c'houlenn petra ober a-enep an darvoudoù-se. Ha respont a ra eo gant ar "Stad" eo ret ober ha lakaat ar meizad-se e kreiz ar preder.
Krouer eus ar ger/meizad-mañ, implijet e vo en termenadur arnevez, ensavidigezh ur galloud riek. Ar "priñs" a zo personeladur ar "Stad", a-drugarez d'ar "priñs" e c'heller kaout un unander gwirion eus ar gevridigezh. Krouadur ur stad gant ur "priñs" a zalc'h padelezh ha trebaderezh ar stad-mañ.
[kemmañ] Klozadur
Machiavelli a zo un enhenter e-keñver ar breder politikel. Krouet en deus ar skiantoù politikel arnevez, neptu, er maez eus ar vuhezegouriezh. Lakaet en deus war-wel perzhioù dibar ar "Stad". Hervez Machiavelli, an nerzh politikel a rank bezañ mestroniet en un doare heboell. An emzalc'hoù deskrivet gant Niccolò Machiavelli a rank bezañ dizalc'h diouzh n'eus forzh peseurt buhezegouriezh a ve. Kalz a bennoù-stad pe pennrouedoù (er bed a hiziv c'hoazh) o deus diazezet o doareoù ren war preder Machiavelli: ur politikour n'en deus abeg ebet da vezañ ur buhezegour.
Met n'eo ket abalamour da se eo ret krediñ ne vez implijet al levr hag oberenn an den nemet gant faskourien. Oberenn Machiavelli a zo bet skrivet evit labourat da sevel unvaniezh politikel Bro-Italia, war uhel-mennad ur republik italian dizalc'h diouzh galloud an Iliz katolik ha savet war batrom republikoù an Henamzer.
Ret eo derc'hel soñj eus frazenn Rousseau: "En ur ober van da reiñ kentelioù d'ar vac'homerien en deus roet kentelioù bras d'ar bobl. Il Principe a zo levr ar republikaned".
[kemmañ] Skrivet gantañ
- Adlavarout a rin n’eus netra boutinoc’h eget ar boaz da ganañ meuleudi d’an tremened ha da gontañ droug diwar-benn an amzer-vremañ.
[kemmañ] Oberennoù Niccolò Machiavelli
[kemmañ] Oberennoù pennañ
- Discorsi sopra la prima deca di Tito Livio, 3 levrenn, 1512-1517
- Il Principe, 1513 (Ar Priñs), embannet e 1532.
[kemmañ] Levrioù all
- Discorso sopra le cose di Pisa, 1499
- Del modo di trattare i popoli della Valdichiana ribellati, 1502
- Del modo tenuto dal duca Valentino nell’ammazzare Vitellozzo Vitelli, Oliverotto da Fermo, etc., 1502
- Discorso sopra la provisione del danaro, 1502
- Decennale primo, 1506
- Ritratti delle cose dell’Alemagna, 1508-1512
- Decennale secondo 1509
- Ritratti delle cose di Francia, 1510
- Andria, pezh-c'hoari troet diwar Terentius, 1513 (?)
- Mandragola, 1513.
- Della lingua, (diviz), 1514
- Clizia, pezh-c'hoari, 1515 (?)
- Belfagor arcidiavolo, 1515
- Asino d’oro, 1517
- Dell’arte della guerra, 1519-1520
- Discorso sopra il riformare lo stato di Firenze, 1520
- Sommario delle cose della città di Lucca, 1520
- Vita di Castruccio Castracani da Lucca, 1520
- Istorie fiorentine, 8 levr, 1521-1525
- Frammenti storici, 1525.
[kemmañ] Gwelout ivez
- Then and now (Neuze ha Bremañ), romant Somerset Maugham, diwar-benn kannadiezh Machiavelli da-gaout Cesare Borgia, hag an doare ma voe savet e bezh-c'hoari Mandragola ("ar vandragon"). Anv ar romant a oa Plus ça change en embannadur gallek 1949 a zo deuet da vezañ La Mandragore ("ar vandragon"), anv e bezh-c'hoari, e 1991.

