Thomas Edward Lawrence

Diwar Wikipedia, an holloueziadur digor

T. E. Lawrence e gwiskamantoù gwen kann Cherif ar Mekka
T. E. Lawrence e gwiskamantoù gwen kann Cherif ar Mekka


Thomas Edward Lawrence, ganet d'ar 16 a viz Eost 1888 ha marvet d'an 19 a viz Mae 1935, a oa lesanvet Laorañs Arabia, hag Aurens pe El Aurens gant an Arabed. Bet eo bet henoniour, skrivagner, ofiser en arme saoz ha kantread. Deuet e oa da vezañ brudet pa oa ofiser e karg eus an darempredoù arabek-ha-saoz e-pad emsavadeg an Arabed etre 1916 ha 1918. Anavezet eo bet er bed a-bez, a-drugarez d'ar c'hazetennour Lowell Thomas ha d'e levr anvet Seven Pillars of Wisdom dreist-holl (Seizh piler ar Furnezh). T.E. Lawrence a zo chomet bras-kenañ e vrud e-touez an Arabed abalamour m'en deus skoazellet kalz o stourm a-enep d'an impalaeriezh otoman hag European. Ha ken brudet all eo e Bro-Saoz evel unan eus brasañ harozed milourel ar vro. Laorañs Arabia a zo arouez ur bed kornaouek awenet ha dallet gant broioù ar Reter. Lawrence a zo unan eus romantelerien diwezhañ an XXvet kantved.

Taolenn

[kemmañ] E vuhez

[kemmañ] Ar yaouankiz a-raok ar brezel

Lawrence a zo ganet e Tremadog, Caernarfonshire, e norzh Bro-Gembre. E dad, Thomas Chapman, a zo un ezel a-bouez eus an noblañs e Bro-Iwerzhon. Kuitaet en deus e vaouez vac'hom evit mont da vevañ gant gouarnerez e verc'hed. Pemp paotr a zo ganet diwar ar c'houblad-se. Eus miz Kerzu 1891 betek nevez-amzer 1894 e vevjont etre Dinarzh hag Aigues-Mortes. Met ar vastardiezh a oa un dra ret he c'huzhat pa veved e Bro-Saoz da vare ar rouanez Victoria. E-pad e vuhez e vo levezonet gant ar pouez-mañ.

Pa oa yaouank, Thomas a oa asur e oa tonket d'ober traoù ramzel en e vuhez. Adalek ar menoz-se, e sevenas un dudi hag un awenn evit ar Grennamzer hag e harozed, ar varc'heien, a-raok en em dreiñ war-zu ar Sav-Heol. E 1909 e veajas e Siria a-benn dizoleiñ kastellioù savet e-pad ar c'hroaziadegoù. Lawrence a reas e studioù er Jesus College en Oxford. Dont a ra a-benn da gaout e ziplom en ur labourat war un dezenn anvet Levezon ar c'hroaziadegoù war an disavouriezh vilourel european e diwezh an XIIvet kantved (The influences of the Crusades on European Military Architecture to the end of the 12th century). Kavout a reas ul labour evel henoniour er reter-nesañ. E miz Kerzu 1910 ez eas kuit da v/Beyrouth, ha goude ez eas da v/Biblos. Kemer a reas perzh e labourioù henoniezh e Kargamis, e su Turkia.

Betek ar c'hentañ brezel-bed, e veajas kalz er Reter-Nesañ evit e labourioù henoniezh. E-pad e veajoù, e teskas yezhoù ar vro, en em wiskas e giz ar poblañsoù, e komprenas o sevenadurioù ha gizoù ar vro, kement tra a zeufe da vezañ prizius-kenañ e-pad ar bloavezhioù da zont. E miz Genver 1914, Lawrence hag ur c'hamarad anvet Wooley a zo kaset gant an arme saoz e rannvro ar Sinai war-zigarez enklaskoù henoniezh. E gwirionez o deus kefridi da sevel kartennoù ha da gavout keloù evit an arme saoz. Bizitañ a reas Akaba ha Petra evel-se. E miz Here 1914 e emouestlas en arme.

[kemmañ] Ar brezel en Arabia

E-penn kentañ ar brezel, kaset eo da labourat e servij ar c'hartennoù. N'en eus kroget da labouraat er servijoù-kuzh saoz nemet e 1915. Unan eus gwelañ benveg ar saozon eo deuet da vezañ. E miz Here 1916, kaset eo en dezerzh evit ober ur rentañ-kont eus stad an traoù evit ar boadelourien arabeg. Adalek ar poent-mañ, ur menoz a ganas en e spered, dre forzh bevañ gant pobloù a gar kement hag e hini, krouidigezh ar vroad arabek.

Laorañs Arabia en dezerzh
Laorañs Arabia en dezerzh

E miz Even 1916 tarzh a ra emsav an arabed a-enep an durked. Lawrence en oa c'hoant bezañ mestr-oberer an emsav-mañ. Kregiñ a reas da c'houlenn armoù d'ar saozon evit armeoù Mesopotamia a-benn reiñ diaesamantoù da durked ar c'hornvro-mañ. E miz Here e gejas e Djedda gant Faysal ibn Hussein, trede mab cherif ar Mekka. Hervez Lawrence, ret eo da soudarded Faysal implij teknik ar guerrilla. Kregiñ a reas da gemer perzh en emgannoù. Lawrence a glask kendrec'hiñ an armeoù arbeg d'en em unaniñ ha d'en em urzhiañ evit stourm a-enep d'an durked. Dont a reas a-benn da gaout armoù evit distrujañ ha eskinnañ trenioù hag hentoù-houarn an impalaeriezh otoman. Goude, ar pal nevez a deuas da vezañ Siria, en ur gregiñ gant porzh Akaba, ur porzh eus ar mor Ruz. E 1917, Lawrence a aoz an argad en ur unaniñ armeoù Faysal gant reoù Auda Abu Tayi (a genlaboure gant an durked betek-hen). Ar 6 a viz Gouere, goude un dreizhadenn hir kennañ eus an dezerzh, Laorañs Arabia a tag Akaba en ur dremen dre poent gwoanañ nerzhioù difenn ar porzh: an douar (dre ma oa troet an holl kanolioù-fuzuilh war-zu ar mor). Pakout a rejont ar ger en un nebeut eurvezhioù. Pep tra a seblant mont en dro en un doare vat evit Lawrence.

Met e huñvre lakkat e plas ur rouantelezh nemetañ evit an arabed a zo distrujet gant an emglevioù Sykes-Picot. An emglev-se zo bet graet a-benn dsipartiañ ar reter-nesañ etre Bro Saoz ha Bro-C'hall goude dibenn ar brezel. Thomas a en em sant mezhus e-keñver e vignoned arbeg. Tamm ha tamm eo deuet da vezañ diaesoc'h diaesañ evit e soudarded. E miz Du 1917, pa oa karget mont da spiañ ker Deraa, eo bet paket gant an durked. Kemer a rejont anezhañ evit un dizertour saoz. Gwallet ha boureviet eo bet gant ar soudarded a-raok dont a-benn da derc'hout kuit eus ar ger. Gouezoni ha krizder an darvoud a sevennas enañ ur santimant a gablusted hag an dra-se a grouas un darempred iskis etre Lawrence hag e gorf. Pa gemeras ker Jeruzalem gant an arabed hag an arme saoz e miz Kerzu 1917, deuet eo da vezañ un denn distujet, kement war ar sav-poent bredoniek ha korfel.

Goude-se, ne vo ket muiñ tu d'an durked enebiñ ouzh araokadennoù an arme arab-saoz. E miz Here 1918, Damas a zo paket. Lawrence a gemeras perzh en argad. Pa en em ginnig dirak an ofisierien saoz, treuzfeurmet eo: en em wisk a ra bepred gant dilhadoù arabed gwen-kann, implij a ra gizoù ar vro, an arabed a welont ar soudard saoz evel unan deouto, unan deus o fobl, ur mignon bras eus ar priñs Faysal eo deuet da vezañ. Abaoe an trec'h e Akaba, ne oa ket muiñ Thomas Edward Lawrence, met Lawrence of Arabia/Laorañs Arabia. Klask a reas kendrec'hiñ ar saozon e vefe un dra vat evit ar Rouantelezh Unanet, leuskel an arabed da gaout o dizalc'hidigezh. Met ar Saozon a gavojont gwelloc'h nac'hañ ha lakaat Lawrence da gostez. Kuitaat a reas ar reter-nesañ evit distreiñ e Bro Saoz. Ar brezel en eus lazhet enañ pep santimant frankiz en oa, n'en eus ket muiñ a fiziañs e mab-den, kollet en ar feiz e pal ha ster e stourm.


Lawrence war e varc'h-tan
Lawrence war e varc'h-tan

[kemmañ] Goude ar brezel

A-benn difenn e labour er reter-nesañ, ez eas e miz Genver 1919 da Brezegenn ar Peoc'h. Klask a reas terriñ an emglevioù Sykes-Picot. Met Bro-Chall a adkemeras Siria ha Faysal a voe skarzhet eus ar vro e 1920. Bro-Saoz ha Bro-C'hall o deus c'hoant da zerc'hel o impalaeriezhioù trevadennel kousto pe gousto . Goude-se, Lawrence a zo deuet da vezañ un den tost kenañ da Winston Churchill. Labour a reas gantañ er c'h-Colonial Office en aferioù arab. Kejañ a reas gant Michael Collins e-pad aozadur an emglev etre Bro-Iwerzhon ha Bro-Saoz. Asambles en em gleven mat, ha kavout a raent poentoù boutin etrezo. Met e 1922 e roas e zilez ha mont a reas er Royal Air Force (RAF) evel soudard dindan un anv faos. Adkavet e voe gant ur c'hazetenner ha rankout a reas kuitaat an RAF. E 1926, e voe embannet e levr Seven Pillar of Wisdom, ul levr diwar-benn an emsav e Bro-Arabia, hag a veze gwerzhet a vernioù e Bro-Saoz. E miz Meurzh 1935, Lawrence a guitaas an arme, deuet eo da vezañ unan eus brasañ skrivagnerien e saozneg. Mervel a reas un nebeut sizhunioù war-lec'h, en ur gwallzarvoud gant e varc'h-tan.


[kemmañ] Frazennoù Laorañs Arabia pe frazennoù diwar e benn

I deem him one of the greatest beings alive in our time... We shall never see his like again. His name will live in history. It will live in the annals of war... It will live in the legends of Arabia. — Winston Churchill

All men dream, but not equally. Those who dream by night in the dusty recesses of their minds wake in the day to find that it was vanity: but the dreamers of the day are dangerous men, for they may act their dream with open eyes, to make it possible. — Seven Pillars of Wisdom

Lawrence d'Arabie était l'un des esprits les plus religieux de son temps, si l'on entend par esprit religieux celui qui ressent jusqu'au fond de l'âme l'angoisse d'être homme. - André Malraux