Cathal Brugha

Diwar Wikipedia, an holloueziadur digor

Cathal Brugha
Cathal Brugha

Cathal Brugha (e anv a orin Charles William St. John Burgess), ganet d'an 18 a viz Gouere 1874 ha marvet d'ar 7 a viz Gouere 1922), a oa un dispac'hour iwerzhonat, hag a gemeras perzh en emsavadeg Pask, e brezel dizalc'hidigezh Iwerzhon hag e brezel diabarzh Bro-Iwerzhon.

Ganet eo bet e Dulenn en ur familh hanter protestant ha hanter katolik, Brugha a zo bet desket er Jesuit Belvedere College, ha ket gant an Irish Christian Brothers evel ma oa evit darn eus an emsavidi iwerzhonat. Met rankout a reas mont kuit pa oa c'hwezek vloaz abalamour ma oa rivinet e dad. Brugha a zeuas da vezañ implijet en un embregerezh ispisializet er binvioù relijiel evit al lidoù.

E 1899 Brugha a zeuas da vezañ ezel eus ar Gaelic League hag e 1913 e voe lakaet letanant en Irish Volunteers. E-pad emsavadeg Pask e 1916 e oa komandant en eil e South Dublin Union, dindan aotrouniezh Éamonn Ceannt. E-pad an emsavadeg eo bet gloazet bras gant ur c'hreunadenn, gant tennoù ha boledoù a bep seurt, hag an dud a soñje ne c'hellfe ket chom bev gwall bell.

E miz Here 1917 e voe lakaet e penn strollad ren an Irish Republican Army (IRA), hag e chomas gant ar memes karg betek miz Meurzh 1919. E 1918 e voe dilennet en Dáil Éireann (parlamant Iwerzhon) evel kannad evit Waterford, ha diwezhatoc'h e teuas da vezañ ministr an difenn. Abalamour ma oa ezvezant Éamon de Valera hag Arthur Griffith, Brugha a bennrenas emvod kentañ an Dáil Éireann d'an 21 a viz Genver 1919.

Brugha a oa brudet evit e eneberezh ouzh un dudenn politikel a bouez en emsav iwerzhonat: Michael Collins. Collins, memes ma oa nemet e penn servijoù kuzh an IRA, en oa muioc'h a levezon war an aferioù a sav-poent milourel eget Brugha. Ouzhpenn da se Brugha oa ministr ar wareziñ ha Collins oa nemet hini an arc'hantañ. Abalamour d'e renk uhel e barzh kevredihezh an Irish Republican Brotherhood, Collins oa deuet da vezañ galloudus kennañ. Eo kentoc'h eñ hag e rae war dro an aferioù milourel (prederiet en eus war an teknikoù brezel hag ar strategiezhioù, kemer a rae perzh en emgannoù). Hag ouzhpenn da-se, Michael Collins en oa muioc'h a vrud eget Catahl Brugha. E-pad un emvod eus an IRA e miz Eost 1920, Brugha a vurutellas kalz war teknikoù brezeliñ Collins, en ur c'hinnig doareoù ober all. Met sklaer e oa ar fed ma e sell war ar brezel oa diboel ha dibosupl da lakaat e plas. Brugha en oa bet atav ur mennoz eus ar brezel diazezet war meizad un talbenn da lakat da gilaat betek ma vefe skarzet ar saozon, ar pezh a oa enebet gant Michael Collins.

Ar 7 a viz Genver 1922, Brugha a mouezias a-enep ar feur-skrid iwerzhono/saoz. E-pad an tabutoù, e varnas kalz ar fed ma oa bet lesanvet Michael Collins gant kazetennoù'zo "The man who had won the war"/"An den hag a c'hounezas ar brezel", peogwir hervez Brugha, Collins n'en oa ket ur renk gwall uhel e aozadur an emsav, ha ne oa ket eñ hag e oa kirieg evit gwir eus an trec'h. An dra-se a ziskouez mat e mage Brugha ur warizi kreñv kennañ ouzh Collins. Reiñ a reas e zilez er parlamant, ha erlec'hiet eo bet er ministrerezh gant Richard Mulcahy. Pa darzas ar brezel diabarzh an 28 a viz Even 1922, e en em lakas e tu ar strolladoù a-enep ar feur-skrid. Kemer a reas perzh e seziz savadurioù e O'Connell Street e Dulenn. Met adalek miz Even, soudarded ar Free State a grogjent da lakat da gilaat reoù an emsavidi.

Darn eus ar soudarded enep-feur-skrid hag a en emganne ouzh aotroniezh Oscar Traynor a deujont a-benn da dec'hout kuit eus O'Connel Street pa ur gwall-tan a loc'has er savadur, en ur leuskel Brugha e-penn ur stollad soudarded. Ar 5 a viz Gouere, e urzhias d'e dud dilezel an emgann. E zeas war zu arme ar Free State en ur zispakañ ur revolver. Taolet e voe gant ur boled en e gar, hag an taol a zeas betek ur wazhienngas, oc'h atahinañ e varv. Mervel a reas ar 7 a viz Gouere 1922, 11 devezh goude e 48vet deiz ha bloaz. Stalliet eo bet e vez e vered Glasnevin.