UNIX

Diwar Wikipedia, an holloueziadur digor

Image:32px-Labour_zo.png Ar pennad-mañ n'eo ket peurechu c'hoazh ; ma fell deoc'h labourat warnañ deuit da welout ha lakait hoc'h ali e pajenn ar gaozeadenn.


Unix (UNIX eo ar merk marilhet) a zo ur reizhiad korvoiñ evit urzhiataer diorroet da gentañ penn adalek 1969 hag a-hed ar bloavezhioù 1970 gant ur strollad implijidi arnodvaoù Bell Labs ar c'hevredad AT&T e Murray Hill en New Jersey (Stadoù Unanet), en o zouez Ken Thompson, Dennis Ritchie ha Douglas McIlroy. Reizhiadoù Unix a-vremañ a zo dasparzhet etre skourroù diseurt, diorroet e-doug an amzer gant AT&T, war un dro gant lies pourvezer kenwerzhel hag aozadur hep pal kenwerzhel.

Ar merk marilhet UNIX a zo hiziviken perc'henniezh The Open Group, ur c'hengevredad reoladoù greantel. N'eus ken nemet reizhiadoù kenglotus ha kempleg (pe kenstumm) diouzh erspizadurioù eeun UNIX a c'haller ober "UNIX" anezhe (ar re all a reer "Heñvel ouzh Unix" pe "Unix-heñvel" anezhe).

E-kerzh dibenn ar bloavezhioù 1970 ha derou ar bloavezhioù 1980, levezon Unix er metoù skolveuriek en deus graet dezhañ bezañ degemeret alies-kenañ (dreist-holl ar varienn BSD, a zeu eus Skol-Veur Kalifornia, Berkeley) a-berzh embregerezhioù nevez-flamm, menegomp an hini heverkañ anezhe Sun Microsystems. Hiziv, pelloc'h eget ar reizhiadoù kempleg diouzh Unix, reizhiadoù korvoiñ "Unix-like" (Unix-heñvel) evel Linux ha Mac OS X zo deuet da vezañ boutin-kenañ.

Taolenn

[kemmañ] Alberz

Reizhiadoù korvoiñ Unix a vez implijet en un doare ledan kement evit dafariaded (pe servijerioù) hag evit staeloù labour (pe postoù labour). An endro "Unix environment" ha patrom goulaviñ (programmiñ) arval-dafariad (pe klient-servijer) a voe elfennoù a-bouez evit diorren danzen ar Genrouedad hag adframmañ an urzhiataerezh war-zu rouedadoù kentoc'h eget war-zu urzhiataeroù hiniennel.

[kemmañ] Istor

Ur roll diglok eus argerzhioù o seveniñ kevadek war ur reizhiad UNIX.
Ur roll diglok eus argerzhioù o seveniñ kevadek war ur reizhiad UNIX.

Er bloavezhioù 1960 ar Massachusetts Institute of Technology, AT&T Bell Labs, ha General Electrics a laboure war ur pikol raktres a reizhiad korvoiñ, Multics e anv (Multiplexed Information and Computing Service). Tonket e oa ar reizhiad-se d'ar meururzhiataer GE-645, e sell d'e werzhañ, met ne reas ket berzh. Multics a oa ur reizhad etregwezhiat ennañ nevezadennoù a-bouez, en o zouez ar surentez. Ar raktres a zisoc'has war aozadennoù produiñ, ar re gentañ anezho gwall dreut o barregezhioù avat.

AT&T en em dennas hag a lakas e beadra war raktresoù all. Unan eus diorroerien skipailh arnodvaoù Bell, a zalc'has da ziorren evit ar meururzhiataer GE-645, hag evitañ e skrivas ur c'hoari Space Travel e anv, anezhañ darvanerezh ur veaj a-dreuz koskoriad an Heol. Koulskoude e kave dezhañ e yae re c'horrek ar c'hoari war an ardivink GE hag e kouste re ger, 75 $ evit un amzer seveniñ rouez.[1].

Neuze ec'h adskrivas Thompson ar c'hoari e lavar gronnañ evit ur c'hrennurzhiataer PDP-7 digant Digital Equipment Corporation gant skoazell Dennis Ritchie. An ober-se, a-gevret gant e labour war ar raktres Multics, a vroudas Thompson da embreger ur reizhiad korvoiñ nevez evit ar PDP-7. Thompson ha Ritchie a rene war ul laz diorroerien er Bell Labs, en o zouez Rudd Canaday, ha pleustriñ a raent war ur reizhiad restroù war un dro gant ar reizhiad korvoiñ liespoellad e-unan. Enlakaat a rejont ur jubennour linenn urzhiañ ha ur goulevoù maveg bihan bennak.

Oc'h aozañ ur skript shell gant an aozer ed. An arouezenn dollar e laez ar skramm eo ar c'houvi diskwelet gant ar shell. Bizskrivet eo bet 'ed' evit loc'hañ an aozer, a lañs diwar ar poent-se war-zu traoñ ar skramm.
Oc'h aozañ ur skript shell gant an aozer ed. An arouezenn dollar e laez ar skramm eo ar c'houvi diskwelet gant ar shell. Bizskrivet eo bet 'ed' evit loc'hañ an aozer, a lañs diwar ar poent-se war-zu traoñ ar skramm.

[kemmañ] Bloavezhioù 1970

E 1970, e voe graet Unics eus ar raktres, berradenn Uniplexed Information and Computing System, hag ar reizhiad a c'helle degemer daou implijer kevadeg. A-hervez e vije bet kavet an anv gant Brian Kernighan, en ur c'hoari war Multics - Unix ne rafe ken nemet un dra, hag hen ober mat, gwelloc'h bepred eget ar reizhiad hollek betek re ha stoc'het a oa eus Multics. Diwezhatoc'h e voe kemmet ar skrivadur da Unix.

Betek ar mare-se ne oa ket bet a skor kellidel a-berzh ar Bell Labs. Pa fellas d'ar Strollad Imbourc'h war an Urzhiataerezh implijout Unix war un ardivink brasoc'h a galz eget ar PDP-7, Thompson ha Ritchie a dapas kevraouiñ ar promesa da ouzhpennañ barregezhioù skridtreterezh da Unix en eskemm d'un ardivink PDP-11/20. Alese Bell a zeroas ur skor kellidel bennak. Evit ar wezh kentañ e 1970 e voe anvet ar reizhiad korvoiñ UNIX ent ofisiel ha seveniñ a reas war ar PDP-11/20. Ouzhpennañ a raed ur goulev furmadiñ skrid anvet roff hag un aozer skrid. An tri anezho a voe skrivet e lavar gronnañ PDP-11/20. Ar Bell Labs a implijas ar "reizhiad skridtreterezh" deraouiñ-se, a zegouezhe eus Unix, roff, and the editor, evit skridtreterezh ar goulennoù breouioù . Roff a amdroas buan e troff, ar goulev embann elektronek kentañ gant ur barregezh skriverezañ gwirion. Dornlevr ar Goulevier UNIX a voe embannet d'an 3 a viz Du 1971.

E 1973 e voe divizet adskrivañ Unix gant al lavar gouleviñ C. Ar c'hemm-se a dalveze e vije aesoc'h da gemmañ Unix a-benn e yafe en-dro war ardivinkoù all (hezoug e teufe evel-se da vezañ), ha diorroerien all a c'hellfe krouiñ argemmoù. Ar c'hod a oa bremañ berroc'h ha fetisoc'h, ha da heul e yeas diorren Unix war vuanaat. AT&T a lakas Unix e kerz skolioù-meur ha kevredadoù kenwerzhel, war an dro gant gouarnamant ar Stadoù Unanet hervez kendivizadoù aotre. Ar c'hendivizadoù aotre a endalc'he ar c'hod tarzh en e bezh nemet evit ar graoñell diouzh an ardivink, hag a oa skrivet e lavar gronnañ PDP-11. Evelato, skouerennoù notennet eus ar graoñell Unix diouzh an ardivink a veze kavet stank e diwezh ar bloavezhioù 1970 dindan stumm ul levr eilet-kenañ gant John Lions eus the Skol-Veur Su-Kembre-Nevez, al Lions' Commentary on UNIX 6th Edition, with Source Code, a vroudas kalz da zegemer Unix evel reizhiad korvoiñ kelennadus.

Aozadennoù eus ar reizhiad Unix a raed dave outo gant embannadurioù e dornlevr implijer, e seurt ma talveze (da skouer) "Pempvet Embannadur UNIX" kement ha "UNIX Aozadenn 5". War emledañ e yeas an diorren, gant Aozerezhioù 4, 5, ha 6 a zeuas er-maez a-benn 1975. Gant an aozerezhioù-mañ e teuas meiziad ar c'horzennoù (pipes), a gasas da ziorren un teskad kod muioc'h molladel , ha da heul ur tizh diorren brasoc'h c'hoazh. Aozerezh 5 ha dreist-holl Aozerezh 6 a zisoc'has war ur yoc'h aozadurioù Unix disheñvel ken e-barzh ken e-maez Bell Labs, en o zouez PWB/UNIX, IS/1 (an Unix kenwerzhel kentañ), ha doug Skol-Veur Wollongong d'an Interdata 7/32 (an Unix kentañ nann-PDP).

E 1978 e voe embannet UNIX/32V, evit ar reizhiad VAX. D'ar mare-hont, en tu-hont da 600 ardivink a sevene Unix en un tu bennak. Unix Aozerezh 7, an aozerezh diwezhañ eus Research Unix da zont er-maez war ur skeul vras, a voe embannet in 1979. Aozerezhioù 8, 9 ha 10 a voe diorroet e-kerzh ar bloavezhioù 1980 met ne voent kaset ken nemet d'un nebeud skolioù-meur, petra bennak m'o deus ganet pennadoù evit deskrivañ al labour nevez. Disoc'hiñ a reas an imbourc'h-mañ war ziorren Plan 9 eus Bell Labs, ur reizhiad hezoug dasparzhet nevez.

[kemmañ] Bloavezhioù 1980

Ur burev Unix e stil diwezh ar bloavezhioù 80 o lakaat mont en-dro an etrefas grafek implijer Reizhiad X Window. Diskouezet eo un toullad arloadoù arval boutin da zasparzhadenn MIT X Consortium, en o zouez Merour prenestroù Tom, un Termenell X, Xbiff, xload, hag ur merdeer grafikel pajennoù dornlevr
Ur burev Unix e stil diwezh ar bloavezhioù 80 o lakaat mont en-dro an etrefas grafek implijer Reizhiad X Window. Diskouezet eo un toullad arloadoù arval boutin da zasparzhadenn MIT X Consortium, en o zouez Merour prenestroù Tom, un Termenell X, Xbiff, xload, hag ur merdeer grafikel pajennoù dornlevr

AT&T a werzhe hiviziken aotre UNIX System III, diazezet dre vras war an Aozadenn 7, evit un implij kenwerzhel. An embann kentañ anezhañ a zeuas er-maez e 1982, hag ennañ e kaved ivez skor evit ar VAX. AT&T a zalc'he da werzhañ aotreoù evit aozadennoù koshoc'h Unix. A-benn echuiñ gant ar c'hemmesk etre holl e aozadennoù diabarzh disheñvel, AT&T o c'hendeuzas e-barzh UNIX System V Embann 1. Ennañ e voe degaset un nebeut arc'hwelioù evel an aozer vi ha curses digant skourr Berkeley Software Distribution eus Unix diorroet e Skol-Veur Kalifornia, Berkeley. Ouzhpennet e oa ivez skor evit ar rummad ardivinkoù Western Electric 3B.

Dre ma ne oa ket an aozoù aotre kenwerzhel UNIX nevez ken spletus evit un implij skolveuriek eget aozadennoù koshoc'h Unix, imbourc'herien Berkeley a zalc'has da ziorren Unix BSD evel un dazeilad da UNIX System III ha V, da gentañ-penn war an adeiladerezh PDP-11 (an embannoù 2.xBSD, betek an hini 2.11BSD) ha diwezhatoc'h evit ar VAX-11 (an embannoù BSD 4.x). Degasadennoù niverus da Unix a voe gwelet da gentañ war reizhiadoù BSD, pergen ar C shell gant kontroll an trevelloù (diwar batrom ITS). E-touez ar strivoù diorren BSD, bezañ ouzhpennet kod ar rouedad TCP/IP d'ar graoñell Unix pennañ a voe moarvat an hini heverkañ. Strivoù diorren BSD a zisoc'has war meur a embann talvoudus enno kod rouedad : 4.1cBSD, 4.2BSD, 4.3BSD, 4.3BSD-Tahoe (lec'h m'eo "Tahoe" lesanv adeiladerezh CCI Power 6/32, bet an embann kentañ nann-DEC eus ar graoñell BSD), Net/1, 4.3BSD-Reno (evit klotaat gant an anvadur "Tahoe", ha gant ma tenne an embann-se eus ur c'hlaoustre tamm pe damm), Net/2, 4.4BSD, ha 4.4BSD-lite. Ar c'hod rouedad enklozet en embannoù-se a zo an hendad eus tost an holl godoù rouedad TCP/IP en implij hiziv, en o zouez ar c'hod a voe embannet diwezhatoc'h en UNIX System V gant AT&T ha Microsoft Windows. An API Socketoù Berkeley a zeu a-gevret a zo ur standard de facto evit APIoù rouedad hag eilet eo bet war meur a savenn.

Kevredadoù all a grogas da ginnig aozadennoù kenwerzhel eus ar reizhiad UNIX evit o krennurzhiataeroù ha o staeloù labour dezho. Ar bras eus an argemmoù nevez-se a voe diorroet adalek un diaz System V hervez un aotre digant AT&T ; evelato, lod all a voe diazezet kentoc'h war BSD. Unan eus diorroerien pennañ BSD, Bill Joy, a yeas da genziazezer Sun Microsystems e 1982 hag a grouas SunOS (bremañ Solaris) evit o staeloù labour. E 1980, Microsoft a gemennas e Unix kentañ evit korrurzhiataeroù 16-bit Xenix e anv, a voe douget e 1983 war ar c'hewerier Intel 8086 gant Santa Cruz Operation (SCO), hag a-benn an diwezh e troas Xenix da SCO UNIX e 1989.

E 1984 e voe stummet ur strollad greantel X/Open e anv, da bal dezhañ stummañ reizhiadoù digor kenglotus, da lavaret eo standardekaat an endro UNIX. E tro kreiz ar bloavezhioù 1980, an digenglotusded (peurvuiañ diabeg) etre aozadennoù kevezer eus Unix, a raer dre fent "brezelioù Unix" anezho, a voe gwelet evel ur skoilh a vire ouzh Unix a vezañ degemeret en ur marc'had a groge da vezañ mestroniet gant reizhiadoù korvoiñ Microsoft. Awenet en ur mod gant diorroadur a-stur (AT&T/BSD) eus aozadennoù Unix, ar Strollad Labour IEEE P1003 a ziorroas ar c'hentañ reolad POSIX evit un Etrefas gouleviñ an arloadoù diazezet war Unix, embannet e 1988.

AT&T a ouzpenas meur a arc'hwel e-barzh UNIX System V, evel prennañ ar restroù, merañ ar reizhiad, froudadoù, ar Reizhiad Restroù A-bell hag an TLI. Kenlabourat a reas AT&T gant Sun Microsystems hag etre 1987 ha 1989 e voe teuzet arc'hwelioù eus Xenix, BSD, SunOS, ha System V e-barzh System V Release 4 (SVR4), en un doare distag diouzh X/Open. An embann nevez-se a sonnas an holl arc'hwelioù kent en ur pakad hepken, hag a aroueziouas diwezh an aozadennoù kevezer. Kreskiñ a reas war un dro ar gounidoù aotren.

[kemmañ] Bloavezhioù 1990

Da vezañ klokaet

[kemmañ] Reoliadoù

Da vezañ klokaet

[kemmañ] Perzhioù pennañ

Ur reizhiad korvoiñ evit urzhiataer liesimplijer ha liespoellad eo UNIX, da lavaret eo e lak un urzhiataer e stad da erounit meur a c'houlev evit meur a implijer war un dro. Bez' ez eus ouzh e ober ur graoñell ("kernel"), un pe lies dewezhier arc'hadoù (pe dewezhier urzhioù - "shells"), a-gevret gant un niver bras a-walc'h a c'houlevioù mavek (aozerioù, kempunerioù evit ur yoc'h aregoù, keweriañ testenn, anvonerezh, graferezh,....). Ar reizhiadoù UNIX a zo molladus kenañ da lavaret eo e c'hellont mont en-dro war an holl savennoù periantel war-vete. Da vezañ klokaet

[kemmañ] Merkoù

  • AIX : UNIX kenwerzhel diaezet war System V danzeet e 1990 gant IBM,
  • Sun Solaris : Bet SunOS, diorroet gant Sun Microsystems. Diazezet war BSD, gwellaet dre ar reizhiad restroù NFS, teuzet e 1992 gant erspisadurioù System V ha POSIX a-benn bezañ kempleg gant ar mrek Unix,
  • HP-UX : UNIX kenwerzhel diazezet war BSD, diorroet gant Appolo hag abaoe 1986 gant an adprener Hewlett-Packard,
  • Ultrix : UNIX kenwerzhel danzeet gant SGI,
  • UNIX SCO : UNIX kenwerzhel diazezet war System V danzeet adalek 1979 gant Santa Cruz Operation hag Hewlett Packard,
  • UnixWare : UNIX kenwerzhel danzeet gant Novell,
  • Tru64 UNIX : UNIX kenwerzel danzeet gant Compaq,

Da vezañ klokaet

[kemmañ] Skog

Da vezañ klokaet

[kemmañ] Reizhiadoù Korvoiñ frank

Da vezañ klokaet