Peñse

Diwar Wikipedia, an holloueziadur digor

Peñse , livet gant Claude Joseph Vernet.
Peñse , livet gant Claude Joseph Vernet.

Ar peñse a zo anv a roer d'ar gwalldarvoud a lak ul lestr pe un nijerez da vezañ kollet p'emañ o verdeiñ war an dour. Un degouezh ken boutin eo ma vez strewet listri a bep seurt e strad ar morioù hag ar stêrioù bras. Ar peñse a zo ivez ar pezh a chom diwar pep a draezhenn kollet er mor, bag, lestr, tammoù koad ha traoù a bep seurt. Da skouer, ar c'hoad peñse a zo an tammoù koad dastumet er mor pe war an aod.

Taolenn

[kemmañ] Ar peñseoù en istor

Al listri peñseet koshañ a zo bet jedet o c'hozhni keit ma oa maread an Neolitik. Kavet eo bet gant an arkeologourien-vor pirogennoù, da lavaret eo bagoù pilprennek graet en ur doullañ kefioù ar gwez. An darn-vuiañ a zo bet kavet pe er gwernioù pe el lec'hid e kreiz ar porzhioù kozh. Dre studiañ al listri-kenwerzh peñseet hag o c'hargoù e c'heller tennañ anaoudegezhioù diwar-benn an eskemmoù a veze e mare pe vare. Meur a lestr-samm gresian pe roman a zo bet kavet dismantret e strad ar Mor Kreizdouarel ha diouto e weler pegen pouezus e oa ar c'henwerzh dre vor en Henamzer.
Dizoloadennoù listri ar Vikinged a zo bet graet er Skandinavia miret mat en douaroù gleb ha tretet a-zoare evit bezañ diskouezet er mirdioù. E Breizh eo bet kavet ar vag viking nemetañ war ar c'hevandir, hini bez norman Enez Groe.
An enklaskoù war listri an amzerioù modern o deus sachet evezh war listri bras ar Spagnoled aet d'ar strad gant kargoù aour hag arc'hant pounner-tre koulz ha listri uhel o vourzh savet gant morluioù ar galloudoù europat.


[kemmañ] Abegoù ar peñseoù

E-touezh an abegoù diniver a zo d'ar peñseoù e c'heller menegiñ :

  • treserezh fall ar vag
  • mont en-dro pe started fall : torret elfennoù an aveiñ zo pe arsav war ostilhoù zo
  • distabilded diwar treserezh fall ar vag pe diwar ur c'harg lakaet fall pe ne oa ket dalc'het mat en e blas
  • fazioù war ober ar merdeadurezh pe fazioù hiniennel all
  • amzer fall : korventennoù, gwagennoù divent
  • tan-gwall
  • brezel
    • oberioù brezeliñ : taolioù-kanol, tanioù-gwall, tarzherezhioù, minoù-mor ha bombezadegoù.
  • morpreizherezh
    • ar beñseerien a vez graet euz ar re a glask kas al listri d'ar strad goude m'o deus touellet al levier dre elum gouloù war un aod dañjerus)
  • emsavadeg izili ar skipailh pe an dreizhidi pe tarverezh
  • peñseoù graet a-ratozh
    • sevel ur c'harreg artifikel
    • evit lakaat ar ganolieren-vor d'en em bleustriñ war an tennadegoù pe evit arnodiñ ar arm nevez
    • evit krouiñ un diarbenn da listri all (evit serriñ ur porzh pe ur c'hanol-dour)
    • evit mirout ma kouezh ul lestr e krabanoù an enebourien
    • evit dismantrañ ul lestr diberc'henn a c'hell bezañ dañjerus evit ar verdeadurezh
    • evit flodiñ dre sevel un diskleriadur faos d'an diogelerezh

[kemmañ] Ar peñseoù e-keñver ar Gwir

Reolennoù pennañ gwir ar peñseoù a den da berc'henniezh al listri war nes mont da vezañ kollet pe lezet da verdeiñ hep tud evit o leviañ.

[kemmañ] Gerioù gant peñse enno

  • peñsead (an dud a zo bet e bourzh p'eo aet ar vag da goll)
  • peñseañ (verb)
  • peñseer (ur seurt laer a sach al listri war an aod dre touellerezh)


[kemmañ] Sell ivez

  • Arkeologiezh ar mor
  • Gwir al Lagan
  • Roll ar peñseoù
  • Drasterezhioù c'hoarvezet d'al listri
  • Saveteerezh war vor