Zaparoeg

Diwar Wikipedia, an holloueziadur digor

Zaparoeg
(Kayapwe)

Hogozik marv
Perzhioù
Komzet e : Perou
Ekwador
Rannved : Amerika
Komzet gant : 10 (?) (war 170)
Renkadur :
Familh-yezh : Yezhoù zaparoek
  • Strollad Zaparo
    • Zaparoeg
Statud ofisiel
Yezh ofisiel e : -
Akademiezh : -
Rizhouriezh
Urzh ar gerioù SOV
AN
GN
POSS-N
Frammadur silabek (K)V(w,j,ʔ)
Kodoù ar yezh
ISO 639-1 -
ISO 639-2
ISO 639-3 {{{iso3}}}
Kod SIL ZRO
Deuit da welet ivez Yezh.

Ur yezh zaparoek eo ar zaparoeg (anvet ivez kayapwe). Komzet eo e Proviñs Pastaza etre ar stêrioù Curaray ha Bobonaza war an harzoù etre Perou hag Ekwador.

Taolenn

[kemmañ] Statud ar yezh

Unan eus pobloù brasañ eus reter Amazonia e oa ar zaparoiz e amzer donedigezh an Europeiz ha krediñ a reer e veze komzet o yezh gant 100.000 a dud bennak d'un ampoent. Kregiñ a reas o niver da digreskiñ, avat, abalamour d'ar c'hleñvdedoù kaset gant an drevadennerien eus Europa ha da vrezeloù gant meuriadoù arall argaset diouzh o zirioù gant ar Re Wenn.

Ur vaouez zaparat
Ur vaouez zaparat


E deroù an XXvet kantved e voe aloubet o zachennad gant dastummerien kaoutchoug ha rediet e voe kalz eus o c'humuniezhioù da zivroañ. Hogozik distrujet e voe o c'hevredigezh ha kalz boutinoc'h e teuas an euredoù etremeuriadel da vezañ. Abalamour da se e teuas yezh ar Getchwaged da vezañ o yezh pemdeziek muioc'h-mui.

Ne chomfe nemet 150 - 170 Zaparoad e departamant Loreto hag an holl anezho a gomz Ketchwaeg a zo aet da yezh voutin an Indianed er rannvro. War-dro 30% anezho a ra gant an achwareg ivez. 60% ar boblañs a gomz spagnoleg a zo yezh an deskadurezh nemetañ en Ekwador. E Perou e rann ar perzh-se gant ar c'hetchwaeg. Etre dek hag ugent den a vefe barrek da gomz zaparoeg c'hoazh ha kozh ez int - dezho etre 65 ha 95 bloaz. Digenvez e vez ar gomzerien hag hini anezho n'eo unyezhek. N'eo ket mui implijet ar yezh er vuhez pemdeziek.

Ar Zaparoiz a zo oc'h arnodiñ saveteiñ ar pezh a chom eus ar yezh ha desket e vez gerioù zaparoek er skolioù. Gwirheñvel e c'hwito ar strivadenn-se abalamour d'an diouer a dud barrek da sevel ur geriadur hag ur yezhadur gwir. Ur gevredigezh, Arutam hec'h añv, he deus divizet krouiñ ur stumm skrivet eus ar yezh hag he c'helenn e skolioù teiryezhek.

[kemmañ] Livadur

[kemmañ] Fonologiezh

[kemmañ] Frammadur silabennek

Ur frammadur silabennek eeun a-walc'h en deus ar zaparoek. Disaotret e vez ar berniadoù a gensonennoù (estreget gant ʔ) hag ne c'hell echuiñ ar silabennoù nemet dre ur vogalenn pe [w], [j] pe [ʔ].

[kemmañ] Vogalennoù

Vogalennoù
A-raok A-greiz A-dreñv
Serr i
Damserr e o
ʌ
Digor a  

Ur yezh SOV (rener-renadenn-verb) eo ar zaparoeg.

[kemmañ] Kensonennoù

Kensonennoù
Diweuz Dent Kevig Drekkevig Drekstaon Troc'h-avel
Dre serriñ [p] [t] [ʧ] (dre fic'hal) [k] [ʔ]
Dre daravat [s] [ʃ] [h]
Dre fri [m] [n]
Dre dostaat [w] [j]
Dre froumal [r]

[kemmañ] Morfologiezh

Ur yezh daspegel eo ar zaparoeg, evel an holl izili anavezet eus ar familh zaparoek. Stummoù lies ar ger a furmer dre stagañ lostgerioù ouzh ar wrizienn hep he c'hemmañ.

[kemmañ] Morfologiezh añvel

Peder reizh - denek, nann-denek, gwregel ha gourel - ha daou niver - unander ha liester - eñ-deus ar zaparoeg. Diskouezet e vezont des lostgerioù staget ouzh ar wrizienn.

  Denek nann-denek gwregel gourel
Unander naw ka to no
Liester
roʔa
ʔa

Implijout a reer ivez ul lostger ispisial - ča - evit an añvioù denek hep dave ouzh an niver

Skouerioù :

  • mʌàriča tà kwi : ur bugel on
  • pakʌʌnaroʔa : hor kerent
  • nìano : mab
  • nìato : merc'h

[kemmañ] Troioù

Diskouz a ra ar zaparoeg an darempredoù etre ar geroiù dre lostgerioù. Er c'hontrol eus ar pezh vez o c'hoarvezout e-barzh yezhoù indez-europeek ne gemont ket ar wrizienn met outi e vezont staget.

  • -hi : evit
  • -anoàhi : daoust da
  • -hina \ hiʔna : da, e
  • -ma \ ʔma : da, e
  • -hinahi \ hʌnahi : eus, a
  • -mʌrʌ : da, betek
  • -niha : dindan

Skouerioù

  • itamʌrʌ : betek an ti
  • ahapaka acahowara naw koramahahina : flemmet he-deus ur wenanenn e zorn

[kemmañ] Ragañvioù

[kemmañ] Ragañvioù-gour

Seizh ragañv-gour eñ-deus ar zaparoeg ha disheñvelañ a ra etre un ni endalc'hus hag un ni ezdalc'hus. Daou stumm o-deus ar ragañvioù zaparoek : oberiant ha gouzañvus. Implijet e vez ar stumm gouzañvus da ziskouez an dro-damall ha rener ur verb-stad. Ar stumm oberiant a c'heller implijout evel ur ragañv-perc'hennañ dre lakaat anezhañ a-raok ar ger a ren.


  Oberiant Gouzañvus
Kentañ gour unander ko
k-
ko
kwi
Eil gour unander ʧa
k-
ʧ-
ki-
ʧa
Trede gour unander naw
n-
naw
n-
no
Kentañ gour liester endalc'hus pa
p-
pa
Kentañ gour liester ezdalc'hus kana kana
kaʔno
Eil gour liester kina kina
kiʔno
Trede gour liester na na

Skouerioù

  • pa na atihà : ni a gomzo
  • ʧa noka taʃi : gortoz anezhañ
  • koiha : va c'halon
  • ko ità : va zi
  • ʧa niano : da vab


[kemmañ] Ragañvioù-diskouez

Ur ragañv-diskouez hepken eñ-des ar zaparoeg : noka. E implijout evel ur ragañv-perc'hennañ eus an trede gour a c'heller ivez. Dre lemel al lostger -ka e vez furmet an unannder.

Skouerioù

  • noka toiʧa : e frouezh
  • noka ità : an ti-mañ


[kemmañ] Morfologiezh verbel

Displeget e vez ar verboù zaparoek dre stagañ lostgerioù ouzh ar wrizienn.

  • ka\ʧa\ko : amzer dibaouez
  • ha\ho : amzer dazont
  •  : peurgraet
  • riʧa : amdremened
  • no : stumm-nac'h
  • akwa\ikwa\ʌkwa\okwa stumm-difenn
  • wara\wa : amzer dremenet
  • kwa : stumm-tu
  • ʔ\rʌ :stumm-gortoz


[kemmañ] Niverioù

  • 1 nuquaqui
  • 2 namisciniqui
  • 3 haimuckumarachi

[kemmañ] Daveoù

  • Bosquejo Gramatical del Zaparo, M. Catherine Peeke, Cuadernos Etnolingüisticos, n°14, Instituto Lingüistico de Verano, Quito, 1991
  • Peeke, Catherine. 1962. "Structural Summary of Zaparo," in SEIL I, 125-216.

[kemmañ] Liammoù diavaez

(en) Zaparo's lost secret

(es) Yezhadur berr ar zaparoeg

(es) Revitalizando el idioma zápara

(fr) SAUVONS... LA LANGUE ZAPARA !

(en) Ar zaparoeg war Global Linguistic database

Porched ar yezhoù hag ar skriturioù – Adkavit pennadoù Wikipedia a denn d'ar yezhoù.
E yezhoù all