Zaparoeg
Diwar Wikipedia, an holloueziadur digor
| Zaparoeg (Kayapwe) |
|
|---|---|
|
|
|
| Hogozik marv | |
| Perzhioù | |
| Komzet e : | Perou Ekwador |
| Rannved : | Amerika |
| Komzet gant : | 10 (?) (war 170) |
| Renkadur : | |
| Familh-yezh : | Yezhoù zaparoek
|
| Statud ofisiel | |
| Yezh ofisiel e : | - |
| Akademiezh : | - |
| Rizhouriezh | |
| Urzh ar gerioù | SOV AN GN POSS-N |
| Frammadur silabek | (K)V(w,j,ʔ) |
| Kodoù ar yezh | |
| ISO 639-1 | - |
| ISO 639-2 | |
| ISO 639-3 | {{{iso3}}} |
| Kod SIL | ZRO |
| Deuit da welet ivez Yezh. | |
Ur yezh zaparoek eo ar zaparoeg (anvet ivez kayapwe). Komzet eo e Proviñs Pastaza etre ar stêrioù Curaray ha Bobonaza war an harzoù etre Perou hag Ekwador.
Taolenn |
[kemmañ] Statud ar yezh
Unan eus pobloù brasañ eus reter Amazonia e oa ar zaparoiz e amzer donedigezh an Europeiz ha krediñ a reer e veze komzet o yezh gant 100.000 a dud bennak d'un ampoent. Kregiñ a reas o niver da digreskiñ, avat, abalamour d'ar c'hleñvdedoù kaset gant an drevadennerien eus Europa ha da vrezeloù gant meuriadoù arall argaset diouzh o zirioù gant ar Re Wenn.
E deroù an XXvet kantved e voe aloubet o zachennad gant dastummerien kaoutchoug ha rediet e voe kalz eus o c'humuniezhioù da zivroañ. Hogozik distrujet e voe o c'hevredigezh ha kalz boutinoc'h e teuas an euredoù etremeuriadel da vezañ. Abalamour da se e teuas yezh ar Getchwaged da vezañ o yezh pemdeziek muioc'h-mui.
Ne chomfe nemet 150 - 170 Zaparoad e departamant Loreto hag an holl anezho a gomz Ketchwaeg a zo aet da yezh voutin an Indianed er rannvro. War-dro 30% anezho a ra gant an achwareg ivez. 60% ar boblañs a gomz spagnoleg a zo yezh an deskadurezh nemetañ en Ekwador. E Perou e rann ar perzh-se gant ar c'hetchwaeg. Etre dek hag ugent den a vefe barrek da gomz zaparoeg c'hoazh ha kozh ez int - dezho etre 65 ha 95 bloaz. Digenvez e vez ar gomzerien hag hini anezho n'eo unyezhek. N'eo ket mui implijet ar yezh er vuhez pemdeziek.
Ar Zaparoiz a zo oc'h arnodiñ saveteiñ ar pezh a chom eus ar yezh ha desket e vez gerioù zaparoek er skolioù. Gwirheñvel e c'hwito ar strivadenn-se abalamour d'an diouer a dud barrek da sevel ur geriadur hag ur yezhadur gwir. Ur gevredigezh, Arutam hec'h añv, he deus divizet krouiñ ur stumm skrivet eus ar yezh hag he c'helenn e skolioù teiryezhek.
[kemmañ] Livadur
[kemmañ] Fonologiezh
[kemmañ] Frammadur silabennek
Ur frammadur silabennek eeun a-walc'h en deus ar zaparoek. Disaotret e vez ar berniadoù a gensonennoù (estreget gant ʔ) hag ne c'hell echuiñ ar silabennoù nemet dre ur vogalenn pe [w], [j] pe [ʔ].
[kemmañ] Vogalennoù
| A-raok | A-greiz | A-dreñv | |
|---|---|---|---|
| Serr | i | ||
| Damserr | e | o ʌ |
|
| Digor | a |
Ur yezh SOV (rener-renadenn-verb) eo ar zaparoeg.
[kemmañ] Kensonennoù
| Diweuz | Dent | Kevig | Drekkevig | Drekstaon | Troc'h-avel | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Dre serriñ | [p] | [t] | [ʧ] (dre fic'hal) | [k] | [ʔ] | |
| Dre daravat | [s] | [ʃ] | [h] | |||
| Dre fri | [m] | [n] | ||||
| Dre dostaat | [w] | [j] | ||||
| Dre froumal | [r] |
[kemmañ] Morfologiezh
Ur yezh daspegel eo ar zaparoeg, evel an holl izili anavezet eus ar familh zaparoek. Stummoù lies ar ger a furmer dre stagañ lostgerioù ouzh ar wrizienn hep he c'hemmañ.
[kemmañ] Morfologiezh añvel
Peder reizh - denek, nann-denek, gwregel ha gourel - ha daou niver - unander ha liester - eñ-deus ar zaparoeg. Diskouezet e vezont des lostgerioù staget ouzh ar wrizienn.
| Denek | nann-denek | gwregel | gourel | |
|---|---|---|---|---|
| Unander | naw | ka | to | no |
| Liester | pʌ roʔa |
ʔa |
Implijout a reer ivez ul lostger ispisial - ča - evit an añvioù denek hep dave ouzh an niver
Skouerioù :
- mʌàriča tà kwi : ur bugel on
- pakʌʌnaroʔa : hor kerent
- nìano : mab
- nìato : merc'h
[kemmañ] Troioù
Diskouz a ra ar zaparoeg an darempredoù etre ar geroiù dre lostgerioù. Er c'hontrol eus ar pezh vez o c'hoarvezout e-barzh yezhoù indez-europeek ne gemont ket ar wrizienn met outi e vezont staget.
- -hi : evit
- -anoàhi : daoust da
- -hina \ hiʔna : da, e
- -ma \ ʔma : da, e
- -hinahi \ hʌnahi : eus, a
- -mʌrʌ : da, betek
- -niha : dindan
Skouerioù
- itamʌrʌ : betek an ti
- ahapaka acahowara naw koramahahina : flemmet he-deus ur wenanenn e zorn
[kemmañ] Ragañvioù
[kemmañ] Ragañvioù-gour
Seizh ragañv-gour eñ-deus ar zaparoeg ha disheñvelañ a ra etre un ni endalc'hus hag un ni ezdalc'hus. Daou stumm o-deus ar ragañvioù zaparoek : oberiant ha gouzañvus. Implijet e vez ar stumm gouzañvus da ziskouez an dro-damall ha rener ur verb-stad. Ar stumm oberiant a c'heller implijout evel ur ragañv-perc'hennañ dre lakaat anezhañ a-raok ar ger a ren.
| Oberiant | Gouzañvus | |
|---|---|---|
| Kentañ gour unander | ko k- |
ko kwi |
| Eil gour unander | ʧa k- ʧ- ki- |
ʧa |
| Trede gour unander | naw n- |
naw n- no |
| Kentañ gour liester endalc'hus | pa p- |
pa |
| Kentañ gour liester ezdalc'hus | kana | kana kaʔno |
| Eil gour liester | kina | kina kiʔno |
| Trede gour liester | na | na |
Skouerioù
- pa na atihà : ni a gomzo
- ʧa noka taʃi : gortoz anezhañ
- koiha : va c'halon
- ko ità : va zi
- ʧa niano : da vab
[kemmañ] Ragañvioù-diskouez
Ur ragañv-diskouez hepken eñ-des ar zaparoeg : noka. E implijout evel ur ragañv-perc'hennañ eus an trede gour a c'heller ivez. Dre lemel al lostger -ka e vez furmet an unannder.
Skouerioù
- noka toiʧa : e frouezh
- noka ità : an ti-mañ
[kemmañ] Morfologiezh verbel
Displeget e vez ar verboù zaparoek dre stagañ lostgerioù ouzh ar wrizienn.
- ka\ʧa\ko : amzer dibaouez
- ha\ho : amzer dazont
- rʌ : peurgraet
- riʧa : amdremened
- no : stumm-nac'h
- akwa\ikwa\ʌkwa\okwa stumm-difenn
- wara\wa : amzer dremenet
- kwa : stumm-tu
- ʔ\rʌ :stumm-gortoz
[kemmañ] Niverioù
- 1 nuquaqui
- 2 namisciniqui
- 3 haimuckumarachi
[kemmañ] Daveoù
- Bosquejo Gramatical del Zaparo, M. Catherine Peeke, Cuadernos Etnolingüisticos, n°14, Instituto Lingüistico de Verano, Quito, 1991
- Peeke, Catherine. 1962. "Structural Summary of Zaparo," in SEIL I, 125-216.
[kemmañ] Liammoù diavaez
(en) Zaparo's lost secret
(es) Yezhadur berr ar zaparoeg
(es) Revitalizando el idioma zápara
(fr) SAUVONS... LA LANGUE ZAPARA !
(en) Ar zaparoeg war Global Linguistic database
| Porched ar yezhoù hag ar skriturioù – Adkavit pennadoù Wikipedia a denn d'ar yezhoù. |

