Tirabad

Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.

Pentref bychan yn ne-orllewin sir Powys yw Tirabad. Mae'n gorwedd ar lan ffrwd fechan Afon Dulas sy'n llifo i'r gogledd i ymuno yn Afon Irfon. Fe'i lleolir yn y bryniau tua 4 milltir i'r de o Lanwrtyd ac 8 milltir i'r gogledd-ddwyrain o Lanymddyfri.

I'r dwyrain o'r pentref ceir bryniau moel Mynydd Epynt. I'r gorllewin ceir Coedwig Crychan. Rhed ffyrdd mynyddig o'r pentre i Gynghordy yn y gorllewin a Llangamarch i'r gogledd.

Cafodd y pentref yr enw Tirabad (cywasgiad o'r enw 'Tir yr Abad') pan roddwyd grant helaeth o dir yno i Abaty Ystrad Fflur gan yr Arglwydd Rhys ap Gruffudd, Tywysog Deheubarth, yn y flwyddyn 1146. Mae'n gorwedd ym mhlwyf gwledig Llanddulas. Am i eglwys newydd gael ei chodi yno yn 1756 ceir y ffurf 'Yr Eglwys Newydd yn Llanddulas' mewn hen ddogfennau. Enw amgen arall oedd 'Aberdulas'.

Fel yn achos sawl cymuned arall yn ardal Mynydd Eppynt, gorfodwyd y rhan fwyaf o'r trigolion i adael y pentref yn yr Ail Ryfel Byd am fod y Fyddin Brydeinig wedi dewis Mynydd Eppynt ar gyfer tir ymarfer saethu. Mae rhan helaeth Mynydd Eppynt yn dal i gael ei nodi fel Ardal Peryglus i'r cyhoedd hyd heddiw, ond adfywiodd y pentref yn y 1950au, pan blanwyd coed gan y Comisiwn Coedwigaeth a chodwyd 25 o dai newydd, ysgol, neuadd pentref a siop i'r gweithwyr.

[golygu] Ffynnonellau

  • Samuel Lewis, A Topographical Dictionary of Wales, cyfrol II (1836)


Trefi a phentrefi Powys

Aberhonddu | Aberhosan | Caersws | Carno | Crossgates | Crucywel | Y Drenewydd | Eisteddfa Gurig | Y Gelli Gandryll | Llanandras | Llanbadarn Fynydd | Llanbister | Llanbrynmair | Llandrindod | Llanddewi Ystradenni | Llanelwedd | Llanfair-ym-Muallt | Llanfechain | Llanfrynach | Llanfyllin | Llangamarch | Llangurig | Llangynllo | Llangynog | Llanidloes | Llanrhaeadr-ym-Mochnant | Llansantffraid-ym-Mechain | Llanwrtyd | Llanwyddelan | Machynlleth | Manafon | Meifod | Rhaeadr Gwy | Sant Harmon | Talgarth | Tirabad | Y Trallwng | Trefaldwyn | Trefyclawdd | Ystradgynlais

Ieithoedd eraill