Owain Owain
Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.
Un o sefydlwyr Cymdeithas yr Iaith oedd Owain Owain; sefydlydd a golygydd cyntaf Tafod y Ddraig. Awdur tuag 20 o lyfrau Cymraeg: nofelau, storiau byrion, cerddi ac yn y blaen.
Llenor a ddiffiniodd, yn Gymraeg, y frwydyr dros 'Gyfoeth yr Amrywiaeth' a 'chadwraeth' ac yn erbyn 'y llwydni llwyd' a'r 'Ddelwedd Fawr'.
Rhoddodd ffurf a siap i frwydrau Cymdeithas yr Iaith drwy ei ysgrifau a'i lythyrau ac yn ymarferol drwy greu'r syniad o 'gelloedd' - sy'n dal yn gongfaen i'r Gymdeithas.
Mae'n awdur bron i ugain o lyfrau megis Y Dydd Olaf, Amryw Ddarnau, Bara Brith a channoedd o erthyglau, storiau byrion a cherddi; mae dwy o'i gyfrolau wedi eu gosod ar y we ers y flwyddyn 2000.
Owain owain oedd pensaer y syniad o 'Fro Gymraeg': 'Oni enillir y Fro Gymraeg, nid Cymru a enillir...' ysgrifenodd yn y chwedegau. Flynyddoedd yn ddiweddarach, datblygod pobl megis yr Athro J. R. Jones ac Emyr Llewelyn y syniadau hyn (gweler Mudiad Adfer).
Roedd yn wyddonydd niwclear yn y 50au, a bathodd nifer o dermau gwyddonol megis 'Gwennol y Gofod', a chysyniadau gwyddonol pwysig megis 'Gwledydd Prydain' yn hytrach na 'Phrydain'. Roedd yn golofynydd 'Nodion Gwyddonol' Y Cymro am flynyddoedd gan ysgrifennu'n helaeth yn erbyn gorsafoedd niwclear gan wthio'r Gymraeg (am y tro cyntaf yn aml) i fewn i'r labordy ieithyddol.
Bu hefyd yn Ddarlithydd ym Mangor, yn bennaeth Gwersyll Glanllyn (y pennaeth llawn amser cyntaf), yn athro Mathemateg yn Nhywyn, yn Gyfarwyddwr Prosiect Dwyieithrwydd yn yr Ysgol Uwchradd (Prifysgol Aberystwyth) ac yn Ddirprwy Gyfarwyddwr Addysg Gwynedd.
[golygu] Dyfyniadau
- "Proffwyd tanbaid y deffroad iaith yng Nghymru." Emyr Llew, Y Faner Newydd, Rhif 35, Rhagfyr 2005.
- "Ni welwyd dim byd tebyg i'r llyfr hwn (Y Dydd Olaf) yn ein hiaith o'r blaen, na dim byd hollol debyg mewn unrhyw iaith. Llawenhewn fod y math yma o ddisgleirdeb yn bosibl yn y Gymraeg." Pennar Davies, 1976.
- "... un o'n llenorion mwyaf amryddawn..." Llais Llyfrau 12, (Cyngor Llyfrau Cymru).
- "Edmygaf yr egnio rydych yn ei wneud dros yr iaith..." Saunders Lewis, 1963.
- "Ym Mangor, gan Owen Owen (Owain wedyn, fel yr hysbysodd, wedi Calan 1965) a'i gefnogwyr yr oedd yr unig gangen go-iawn. Wedi magu profiad yn herio'r coleg gwrthnysig, aeth ati fel mudiad ynddo'i hun." 1989, Gwilym Tudur, Wyt ti'n Cofio?, (Gwasg Y Lolfa).
- "Bathwyd y term 'Y Fro Gymraeg' gan Owain Owain, cadeirydd cangen Bangor o'r Gymdeithas yn rhifyn Ionawr 1964 o Tafod y Ddraig, pan gyhoeddodd fap yn dangos dosbarthiad y siaradwyr Cymraeg ledled Cymru. Mewn sawl erthygl yn y wasg yn yr un flwyddyn pwysleisiodd bwysigrwydd achub yr iaith yn Y Fro Gymraeg: 'oni ennillwn y Fro Gymraeg ac fe enillir Cymru.' (Tudalen 146)... Cydiodd syniad Y Fro Gymraeg yn nychymyg nifer o genedlaetholwyr." Trwy Ddulliau Chwyldro ... ?, Dylan Phillips, 1998.
- "Arloesol yw'r gair i ddisgifio Owain. Sylweddolodd rym y pethau bychain, a'u rhoi ar waith. Cyn bod sôn am Gymdeithas yr Iaith galwodd y gyfres o bamffledi yn Tafod y Ddraig..." Maldwyn Lewis, Wir yr!, 2006.
[golygu] Dolenni Allanol
- [1] Gwefan Owain Owain

