Fionn mac Cumhaill

Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.

Roedd Fionn mac Cumhaill, hefyd Finn neu Find mac Cumail neu mac Umaill, yn heliwr a rhyfelwr ym mytholeg Iwerddon. Ceir hanesion amdano hefyd ym mytholeg yr Alban ac Ynys Manaw. Mae'r hanesion am was Fionn a'i ddilynwyr, y Fianna, yn ffurfio'r Cylch Ffenaidd neu Fiannaidheacht, llawer ohono yn cael ei gyflwyno fel petai'r stori'n cael ei hadrodd gan fab Fionn, y bardd Oisín.

Mae Fionn neu Finn yn lysenw yn hytrach nag enw, yn cyfateb i'r enw Cymraeg "Gwyn". Ei enw pan yn blentyn oedd Deimne, ac mae nifer o hanesion yn adrodd sut y cafodd ei lysenw pan droes ei wallt yn wyn yn gynamserol. Credir fod Fionn yn cyfateb i'r cymeriad mytholegol Cymreig Gwyn ap Nudd, ac i'r duw Celtaidd cyfandirol Vindos.

Cymerodd y mudiad cenedlaethol chwylfroadol Y Frawdoliaeth Ffenaidd, neu'r "Ffeniaid", eu henw o'r chwedlau yma. Daw'r ffurf Albanaidd Fingal o'r fersiwn o'r stori ar ffurf cerdd epig Ossian a gyhoeddwyd gan James Macpherson yn y 18fed ganrif.