Hanes Llydaw
Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.
Mae'r cofnodion cyntaf am hanes Llydaw yn dod o awduron clasurol megis Strabo a Poseidonius. Cyfeirir at nifer o lwythau Celtaidd yn y diriogaeth sy'n awr yn Llydaw, y Veneti, Armoricani, Osismii, Namnetes a'r Coriosolites.
Yn ôl haneswyr fel Gildas a Nennius, ymfudodd llawer o Frythoniaid o Brydain i Lydaw ar ôl ymadawiad y Rhufeinwyr yn 410 OC.. Fodd bynnag mae darganfyddiadau archaeolegol yn Llydaw yn awgrymu fod yr ymfudo yma yn perthyn i gyfnod cynharach, pan oedd Prydain yn parhau i fod yn rhan o'r Ymerodraeth Rufeinig. Y mewnfudo yma fu'n gyfrifol am greu'r iaith Lydaweg, sy'n perthyn yn agos i'r iaith Gymraeg ac yn arbennig i Gernyweg, ond yn llawer llai agos i'r hen iaith Aleg. Mae'r cofnod ysgrifenedig cyntaf yn Llydaweg, traethawd ar blanhigion, yn dyddio i tua 590.
Yn 845 crewyd teyrnas unedig yn Llydaw gan Nevenoe (Ffrangeg: Nominoë), Dug Llydaw, pan orchfygodd Siarl Foel, brenin Ffrainc ym Mrwydr Ballon yn nwyrain Llydaw. Grorchfygwyd Siarl Foel eto gan y Llydawyr dan Erispoe ym Mrwydr Jengland yn 851, a bu raid i Siarl gydnabod annibyniaeth Llydaw.
Yn Rhyfel Olyniaeth Lydaw, rhwng 1341 a 1364, fe wrthdarodd cynghreiriaid Lloegr yn erbyn cynghreiriaid Ffrainc. Yn 1488 gorchfygwyd byddin Llydaw gan fyddin Ffrainc, gyda chymorth 5,000 o filwyr cyflogedig o'r Swistir a'r Eidal. Gorfodwyd Dug Llydaw, Francis II, i arwyddo cytundeb yn rhoi yr hawl i Frenin Ffrainc benderfynu ar briodas ei ferch, Anna. Y Dduges Anna oedd rheolwr olaf Llydaw annibynnol; gorfodwyd hi i briodi Louis XII, brenin Ffrainc, a phan fu hi farw ymgorfforwyd Llydaw yn Ffrainc trwy Ddeddf Uno yn 1532. Roedd gan Llydaw rywfaint o ymreolaeth o fewn Ffrainc tan 1789. Gwrthryfel yn erbyn y Chwyldro Ffrengig oedd y Chouanted, a gefnogwyd gan y Saeson.
Datblygodd y mudiad cenedlaethol Llydewig modern tua diwedd y 19eg ganrif a dechrau'r 20fed ganrif. Pan orchfygwyd Ffrainc gan Yr Almaen yn yr Ail Ryfel Byd, bu hollt yn y mudiad cenedlaethol. Roedd rhai cenedlaetholwyr Llydewig yn amlwg yn y gwrthwynebiad arfog i'r Almaenwyr, tra dewisodd eraill megis Roparz Hemon gydweithio gyda'r Almaenwyr yn y gobaith o ennill annibyniaeth i Lydaw.
Pan rannwyd Ffrainc yn ranbarthau gweinyddol, nid oedd rhanbarth Bretagne ond yn cynnwys pedwar allan o'r pump departement oedd yn draddodiadol yn rhan o Lydaw. Ni chynhwyswyd Loire-Atlantique, sy'n cynnwys Nantes, un o ddwy brifddinas draddodiadol Llydaw. Bu dirywiad mawr yn sefyllfa'r iaith Lydaweg ers 1945; mewn llawer o ardaloedd lle siaredid yr iaith, magwyd plant a aned ers y cyfnod yma yn uniaith Ffrangeg. Ers y 1970au bu cynnydd mewn diddordeb yn iaith a diwylliant Llydaw, yn arbennig mewn cerddoriaeth, lle daeth Alan Stivell yn adnabyddus.Mae mudiad Diwan wedi sefydlu ysgolion Llydaweg i geisio achub yr iaith.
Ar 16 Mawrth 1978, drylliwyd y llong Amoco Cadiz gerllaw porthladd bychan Portsall yn Ploudalmézeau. Collwyd rhan helaeth o'i llwyth o olew i'r môr, gan greu difrod mawr ar draethau gogleddol Llydaw.
[golygu] Cysylltiadau allannol
![]() |
Hanes y Gwledydd Celtaidd | |
|---|---|---|
|
Hanes yr Alban | Hanes Cernyw | Hanes Cymru | Hanes Iwerddon | Hanes Llydaw | Hanes Manaw |
||
|
Gwelwch hefyd: Y Celtiaid |


