Is Aeron

Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.

Gweler hefyd Aeron (gwahaniaethu).

Is Aeron oedd un o dri chantref Ceredigion yn yr Oesoedd Canol.

Roedd yn gorwedd yn ne teyrnas Ceredigion rhwng cantref Uwch Aeron i'r gogledd i afon Aeron ac Emlyn (Dyfed) a'r Cantref Mawr i'r de. Gorweddai Uwch Aeron i'r gogledd i Afon Aeron tra gorweddai Is Aeron i'r de ohoni. Yn y gorllewin roedd ganddo arfordir hir ar lan Bae Ceredigion (o safle Aberteifi heddiw i fyny i Aberaeron i'r gogledd).

Rhennid y cantref yn dri chwmwd:

  • Mabwnion (neu 'Mebwynion')
  • Caerwedros
  • Gwynionydd (neu 'Gwinionydd')
  • Is Coed (neu 'Iscoed')

Gwynionydd a'i dir ffrwythlon a'i coedydd oedd y cwmwd mwyaf dewisol nid yn unig yn Is Aeron ond yng Ngheredigion gyfan.

Roedd canolfannau pwysicaf y cantref yn cynnwys cestyll fel Crug Mawr (Is Coed) a'r hen ganolfan eglwysig ym Mangor Teifi. Yn ddiweddarach yn yr Oesoedd Canol dominyddwyd yr ardal gan tref newydd Aberteifi, oedd yn ganolfan bwysig i'r Normaniaid.