Çingeneler

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Çingene - Roman

Çingene kızı, Aetolia, Yunanistan
Toplam nüfus 8 - 10 milyon
Önemli nüfusa sahip bölgeler Arnavutluk: 70,000[citation needed]

Arjantin: 300,000[citation needed]
Bosna Hersek:
17,000[citation needed]
Brezilya: 678,000[1]
Bulgaristan:313,000 (1992 census), 700,000 - 800,000 [2]
Hırvatistan: 14,000[3]
Çek Cumhuriyeti: 12,000[4]
; 300,000 kaynak NGOs Fransa
Finlandiya: 10,000[5]
Almanya: 100,000 (çoğunlukla Sinti)[citation needed]
Yunanistan: 200,000 Yunan hükümetine göre; 300,000-350,000 İnsan Hakları örgütü Helsinki raporuna göre [5]
Macaristan: 190,046 (2001), 500,000.[6]
İran: 110,000[7]
İtalya
Makedonya: 53,879[8]
Moldova
Polonya: 15,000–50,000 [9]
Portekiz: 40,000[10]
Romanya: 535,140 (2002),bağımsız verilere göre 1 - 2 million people[11]
Rusya: 183,000 [12]
Sırbistan, Karadağ Slovakya: 92,500[13]
İspanya: 600,000–800,000 est.[14]
Türkiye: 2-5 milyon [15][16]
İngiltere: 1,000[citation needed]
Ukrayna: 48,000[17]

Dil Romani ve yaşanılan bölgenin yerli dili
Din Hristiyanlık, İslam
İlgili etnik gruplar Hint-Avrupalılar
 İspanyol Çingeneleri,National Geographic Magazine, Sayı 31 (1917), sayfa 267.
İspanyol Çingeneleri,National Geographic Magazine, Sayı 31 (1917), sayfa 267.

Çingeneler veya kendilerine verdikleri isimle Romanlar, Hindistan'ın Pencap-Sind nehir havzası boyunca Pakistan ve Afganistan'ın da içinde bulunduğu bölgelerden MS 1050 civarında İran ve Anadolu üzerinden dünyaya yayılmış Hint-Avrupa kökenli halkın adıdır.


Konu başlıkları

[değiştir] Tarihçe

Roman halkının vatanlarını neden terketmek zorunda kaldıkları bugün bile yanıtsız kalmaktaysa da tarihçiler üç teori ortaya sürmektedir:

  • Mahmut Gazi’nin Sindh ve Penjap’ı işgali sırasında 500.000 Hintliyi esir aldığı bilinmekte olup, Hindistan’ı fetheden Müslümanların, Romanları köle olarak alıp ülkelerine götürülmesi en yaygın teoridir.
  • En düşük kast olduğu sanılan Romanların, Müslüman fatihlere karşı paralı asker olarak olarak kullanılmış olabilirler ki, yenilginin ardından göç etmek zorunda kalmış olabilirler.[18]
  • Firdevsi’nin Şehnamesi’ne göre MS 420 yılında vatanlarını terkedip dünyaya yayılan 12.000 kişilik Luri halkı eğer Çingenelerse dünyaya yayılmalarının Hinditan'ın işgali ile ilişkisi olamaz.[19]

İlk kez 1505'te İrlanda'da, 1514'te de İngiltere'de nüfus kayıtlarına geçirildiler. Aynı tarihlerde, Avrupa'nın birçok ülkesinde gezgin çalgıcı ve falcılardan oluşan bazı göçebe toplulukların kayıtlarına rastlanır. Günümüzde Çingeneler dünyanın dört bir yanına dağılmış olarak yaşarlar. Büyük bölümü Avrupa'nın güney kesiminde toplanmıştır. 19. yy.ın sonlarına doğru Kuzey Amerika'ya da göç etmişlerdir. Çingeneler yaşadıkları her ülkede değişik adlarla anılırlar.

Çingeneler, dünyanın en renkli göçebe topluluklarından biridir. Büyük bölümü yerleşik hayata geçmiştir. Türkiye'de yoğun olarak yaşadıkları yerlerin başında Trakya'da, Çanakkale, Edirne, Tekirdağ ve İstanbul gelir.

Çingenelerin büyük bölümü gelenek, göreneklerini ve topluluklarının yönetim biçimlerini korumuştur. İlk olarak 19. yy.da Avrupa'da, sayıları 10-100 aile arasında değişen Çingene toplulukları şefler seçmeye başladı.

Çingene sözcüğü yerleşik düzeni olmayan göçebe insanları çağrıştırır. Oysa Çingenelerin çok azı günümüzde göçebedir. Bazıları kendi istekleriyle göçebeliği bırakmış, yaşadıkları ülkenin yaşam biçimini benimsemişlerdir. Çingene olmayanlarla evlenen Çingeneler de vardır. Edirne'de çingenelerle Kürtlerin evliliklerine sık rastlanır. Bazı ülkelerde de yerleşik yaşama zorlanmışlardır.

Yarı göçebe, yarı yerleşik bir topluluğun sayımının yapılması güç olduğu için Çingenelerin kesin nüfusu bilinmemektedir. Bununla birlikte bugün dünyada 3-4 milyon dolayında Çingene olduğu tahmin edilmektedir. Türkiye'de ise 500.000 dolayında Çingene olduğu tahmin edilmektedir.

Nisan 1971'de, Çingenelerin sorunlarını tartışmak üzere Londra yakınlarında ilk Uluslararası Roman Kongresi toplanmış olup bu kongreye atfen, 1990'dan itibaren 8 nisan Dünya Çingeneler Günü olarak kutlanmaktadır

[değiştir] Gruplar

Yaıldıkları coğrafyaya göre Roman halkını üç ana bölümde inceleyebiliriz [20]

  • 1. Kalderaşlar
  a. Lovariler 
  b. Boyhalar
  c. Luriler
  d. Çurariler
  e. Türko-Amerikanlar
  • 2. Gitanolar
  • 3. Manuşlar
  a. Valsikanlar
  b. Pimontesiler
  c. Gaygikanlar

[değiştir] Dilleri

Romani Hint-Avrupa dil ailesinin Hint-İran kolundan olup Sanskritçeyle benzerlikler göstermektedir. Çingeneler kendilerine Rom derler. Rom, Çingenece'de (Romani dili) erkek ya da koca anlamına gelir. Bu dilin, eski ve artık ölü bir Hint dili olan Sanskritçeden (diğer Hint dilleri gibi) türediğinden sanılmaktadır. Bununla birlikte sözcük dağarcığında Yunanca, Türkçe ve Farsça sözcükler de vardır. Anayurtlarının Hindistan olduğu sanılmakla birlikte, Çingenelerin kökeni hâlâ tartışma konusudur. Tarihleri ile ilgili kayıt yoktur. Çoğu, yaşadıkları ülkenin dilini konuşur. Çingenece ile yaşadıkları yörede konuşulan dilin karışımı bir lehçe konuşanlar da vardır. Örneğin, Fransa'dakilerin bir bölümü ve Almanya'daki Çingeneler Romani ve Almanca karışımı bir dil konuşurlar. İngiltere ve Fransa'dakilerin başka bir bölümünün ise İspanyolca ile karışık bir lehçesi vardır. Bundan dolayı Çingene dili konuşulduğu yerlere göre farklılıklar gösterir. yerleşik bölgelerde dili o yöreye göre meğil vermiştir

[değiştir] Hayat tarzları

II. Dünya Savaşı sırasında NAZİ'lerin esir edip Belzec ölüm kampında çalışmaya zorladığı Romanların, ne kadarının porajmos adını verdikleri soykırımdaa kurtulamadığı kesin olarak bilinmemektedir
II. Dünya Savaşı sırasında NAZİ'lerin esir edip Belzec ölüm kampında çalışmaya zorladığı Romanların, ne kadarının porajmos adını verdikleri soykırımdaa kurtulamadığı kesin olarak bilinmemektedir

Barışçı, sanatsever, yaşam filozofu insanlardır. Kendilerine özgü yasaları vardır ama genellikle yaşadıkları toplumun dinsel inançlarını benimserler. Öte yandan, kutsama, düğün ve ölü gömme törenlerinde kendi gelenek ve törelerini sürdürürler.

Doğudan getirdikleri metal işleme ve yeni sayılabilecek demir, kalay teknikleri sayesinde Avrupa'da endüstri devriminin hazırlayıcısı olmuşlardır. Yaşam felsefelerinde maddeye önem vermedikleri için, genellikle gelir düzeyleri düşüktür.

Eskiden göçebe yaşamlarına uygun işler yaparlardı. Kadınlar falcılık yapar, dilenir ya da dans ederdi. Erkekler ise çalgı çalar, kap kacak lehimciliği, kalaycılık, hayvan ticareti, hayvan eğiticiliği gibi işlerle uğraşırlardı. Geçmişte atlarla çekilen arabalarla yapılan göçlerde artık kamyon ya da karavanlar kullanılmaktadır. Eski uğraşlarının yerini ise, meyve toplama, asfalt dökme, kullanılmış araba ticareti, sirklerde hayvan bakıcılığı ya da eğiticiliği, hurda maden ve antika eşya alım satımı gibi işler almıştır. Birçok Çingene müzik ve dans sanatını zenginleştirecek katkılarda bulunmuştur. Bazı ünlü İspanyol gitaristler ve flamenko dansçıları Çingene ya da yarı Çingene'dir. Çingenecenin yazılı bir dil olmayışı yüzünden edebiyat yapıtları yoktur.

Çingenelerin göçebe yaşamları yerleşik toplumlarınkinden çok farklıdır. Bu yüzden çoğu zaman, yerel halk tarafından hırsızlık, büyücülük, çocuk kaçırma gibi eylemlerle suçlanmışlardır. 1554'te İngiltere'de Çingene olduğu söylenen herhangi bir kişinin asılması işten bile değildi. Hemen hiçbir yerde istenmeyen Çingeneler, birçok ülkeden sürülmelerine karşın, bir süre sonra bu ülkelere geri dönmeyi başarırlardı. II. Dünya Savaşı'nda Yahudiler gibi Çingeneler de Almanlar tarafından büyük bir kıyıma uğratıldılar. 200.000 -800.000 arasında Roman çoluk çocuk aşağı ırktan oldukları gerekçesiyle Macaristan, Polonya ve Çekoslovakya'daki Nazi kamplarında yok edilmiş bu katliam Roman halkı tarafından porajmos "parçalanmak" olarak adlandırılmıştı. Günümüzde de Çingeneler yaşadıkları bütün ülkelerde ayrımcılığa tabi tutulmaktadır.


[değiştir] Osmanlı'da Çingeneler

Osmanlı İmparatorluğu’nda da Rumeli topraklarında yaşayan Çingeneler ayrı yönetim sayılmışlardı. Çingene Sancağı olarak adlandırılan bu yönetim biriminde, Çingenelerin yönetsel, mali ve askeri işleri düzenlenirdi.

[değiştir] Terminoloji

Anadolu Türkçesi ve yayıldıkları bölgelerde Roman halkına çeşitli isim ve sıfatlar takılmıştır. Sıfatlar daha çok yapılan meslekle ilgili olup özellikle Balkan yarımadasında gümüşçü, demirci, kalaycı, nalbant, müzisyen, kaşık yapımcısı, madenci terimlerinin yerel dillerde karşılıklarıdır. Aşağıdaki listede ise isimler yer almaktadır: [21]

[değiştir] Türkçe terminoloji

  • romen [izmir]
  • çingene (bergama]
  • cingan (Espiye, Eynesil)
  • ċingan (Sürmene)
  • çingan (Maçka)
  • çincane (İkizdere)
  • çingân (Akçaabat)
  • çingit “göçebe, çingene” (Amasya, Samsun)
  • cingane “yaramaz, haşarı”
  • cıngan (Şalpazarı, Ordu)
  • cingen, cingit (Samsun-Bafra)
  • Poşa, Boşa (Artvin)[22]
  • abdal (K. Maraş)
  • cingan (Şereflikoçhisar-Ankara)
  • esmer vatandaş, kara kuvvetleri (Edirne)
  • dom ( Van,Hakkari)
  • roman (çingeneler)

[değiştir] Dünya dillerinde

[değiştir] Etimoloji

  • < Yunanca tsinganos (τσιγγάνος), Farsça çingâne.[23]
  • Yunanca athinganos "dokunma"

[değiştir] Notlar

  1. [1]
  2. Bulgaria: 313,000 self-declared in 1992 census, Elena Marushiakova and Vesselin Popov, "The Gypsies of Bulgaria: Problems of the Multicultural Museum Exhibition" (1995), cited in Patrin Web Journal. 450,000 est. in 1990, Bulgaria - Minorities in U.S. Library of Congress Country study. 553,466+, confidential census of the Ministry of the Interior, 1992, Marushiakova and Popov. 700,000–800,000 Marushiakova and Popov estimate.
  3. kaynak2001 census.
  4. kaynak2001 census
  5. kaynak CIA Factbook on Finland.
  6. 500,000 1980'lerde Hungary - Minority Groups Library of Congress Country study.
  7. http://www.domresearchcenter.com/population/popiran.html
  8. kaynak 2002 census
  9. Poland: 15,000–50,000 1990'lardaPoland - Gypsies Library of Congress Country study.
  10. kaynak http://www.vatican.va/roman_curia/pontifical_councils/migrants/pom2003_93S/rc_pc_migrants_pom93S_figueiredo.html]
  11. Population by ethnicity figures. World Bank([2]) and International Association for Official Statistics ([3]) estimate that there are between 1 and 2 million Roma in the country.
  12. Russia - 2002 seçimleri 182,766 Roman ]
  13. kaynakCIA Factbook on Slovakia.
  14. Spain: 600,000–800,000 1988, Spain - The Gypsies Library of Congress Country
  15. international Romani Studies Network: "Reaching the Romanlar - A Feasibility Study Report", Istanbul, 2006, p. 13. Bak.[4]
  16. template:cite web kullanımında hata: Parametreler url ve başlık tanımlanmalı.
  17. Ukraine - The 2001 Ukrainian census recorded 47,587 Roman
  18. Öztürk, a.g.e. s. 281
  19. Öztürk, a.g.e. s. 281
  20. Herman Berger. Çingene Mitolojisi. s. 5
  21. Özhan Öztürk. Karadeniz: Ansiklopedik Sözlük. 2. Cilt. Heyamola Yayıncılık. İstanbul. 2005. ISBN 975-6121-00-9. s.280-281
  22. Anadilleri Ermenice olup Doğu Anadolu'da yaşamaktadırlar.Bkz. Öztürk. a.g.e. s. 281
  23. Öztürk, a.g.e. 280

[değiştir] Dış Bağlantılar