Türban

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Türban takan bir Sih erkeği.
Türban takan bir Sih erkeği.

Türban Asya kökenli bir eşarp, başörtüsü. Genellikle başın etrafına veya bir iç-şapkanın etrafına sarılan uzunca bir kumaştan oluşur. Çeşitli Asya ülkelerinde yaygındır. Birçok farklı renkte olabileceği gibi yapımında kullanılan kumaşın uzunluğu da değişebilir.

Kökeninin Farslara dayandığı düşünülen türban, Türkler arasında yaygınlaşmamış olsa da, Osmanlı Devleti zamanında Osmanlı sultanları tarafından takılırdı. Bugün özellikle Batı'da türban kavramı Sihlerle yakından ilişkilendirilmiştir. Bunun sebebi, vaftiz olmuş Sihlerin, türban takmaları zorunlu olmasa da, saçlarını kesmmemeleri zorunluluğu sonucu uzun saçlarını daha rahat şekilde toplamalarını sağladığı için türban takmayı tercih etmesidir. Zamanla özellikle Batı'da Sihler için türban kimlikleriyle ilgili bir öğe haline de gelmiştir. Sihler taktıkları türbanı, daha çok, Pencapca "türban" anlamına gelen ve daha saygın bir isim olduğu kabul edilen dastār (ਦਸਤਾਰ) olarak anarlar. Hintçe de türban için kullanılan sözcük pagṛī`dir. Türban İslam kültürü açısından da önemli bir motiftir. Sudan'da takılan beyaz türban toplumsal statü göstergesiyken, türban Arap Yarımadası'nda yüzü ve başı doğrudan güneş ışığından korumak için geleneksel olarak takılır. Nitekim türbanın Arap geleneklerinde farklı bir yeri vardır. Örneğin eski Arap kültüründe bir kişinin türbanını atmak, düşürmek hakaret olarak kabul edilirdi. Ayrıca birçok Şii lider de türban takmıştır (takar); Humeyni gibi.

Çağdaş Türkiye'de türban sorunu, İslam dininde yer alan hicaba (bugün Türkiye'de gerek kavramsal gerek somut anlamda daha sıklıkla başörtüsü olarak anılır) dair farklı bir bakış açısını tanımlamak için kullanılmıştır: gelenekselleşen başörtmeden ayrı olarak siyasî temellere sahip olduğu düşünülen başörtme eylemine ve başörtüsüne türban takmak ve türban denmiştir. Geleneksel örtü şekli ile çağdaş ve sıklıkla siyasî bir vurgu barındırdığı düşünülen örtü şekli tarzındaki bu ayrım birçok taraftar toplamış, hem pozitif hem negatif yorumlar almıştır. Bu argüman sonrasında Türkiye'de türban sözcüğü, genellikle yukarıda belirtilen anlamda başörtüsü yerine sık sık kullanılan bir sözcük olmuştur. Bununla birlikte Türkiye dışında türban sözcüğünün bu tip bir kullanımına rastlanmamıştır.

80'li yılların başlarından itibaren Türkiye'de örtünen genç bayanların sayısının artması ve üniversite camiasında daha önceleri köylerde görünen örtünme biçiminin üniversitelere taşınması ülkede kimi çevrelerin telaşını celbetmiş, bunun üzerine değişik baskı ve dayatmalarla kanunların bazısını kendi fikir dünyalarına göre yorumlayarak bunu yasaklama yoluna giden bürokrat çevresi ortaya çıkmıştır. ilk etaplarda bu "köylü" görünüşlü durumu değiştirmek için, genelde Fransız tasarımı olan ve adına "Türban" denilen bir yapıyı, klasik başörtüsü kavramı yerine oturtma çözümünü bulan, böylece daha çağdaş bir görünüm vermek isteyen bu bürokratlar, Refah Partisi iktidarından sonra birden fikir değiştirip, bu sefer daha önce kendilerinin getirdiği Türbanın siyasal bir sembol olduğunu, anadolu kadınlarının giyim tarzı olan başörtüsünün serbest, ancak siyasal sembol olan Türbanın yasak olması gerektiğini savunmaya başlamışlardır.

İslam dininin kadınlar üzerine farz olarak getirdiği örtünme emri temelde belirli bir giysi tarzını salık vermemektedir. Burada esas olan örtünme olduğu için bu şartı sağlayan herhangi bir giysi türü (yemeni, başörtüsü, çarşaf, ..vs.) tercih edilebilmektedir. Örtünme emrinin saç ve boyun kısmının görünmemesi esasına dayanması, özellikle rektörlerin başı çektiği genelde seçilmişlerden ziyade atanmışların dayatmalarına ters düşmektedir. Zira onların görüşlerine göre Türkiye'de kadınlar örtünecekse bu Avrupalı Hristiyan kimi kadınların yaptığı gibi saçın ön bölgesinin ve boynun tamamen açıkta bırakılması şeklinde olmalıdır. Türkiye'de Türban sorunu temelde dinlerle bir inatlaşma, aynı zamanda da Avrupa'ya güzel görünme ya da estetik amaçlı bir takım kaygılarla İslam dininin emirleri arasında oluşan bir çatışmaya dayanmaktadır.

Wikimedia Commons'da
Türban
ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.