Tazmanya şeytanı
Vikipedi, özgür ansiklopedi
| ?Tazmanya şeytanı | ||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Bilimsel sınıflandırma | ||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||
|
|
||||||||||||||||||||
| Sarcophilus harrisii (Boitard, 1841) |
||||||||||||||||||||
|
|
||||||||||||||||||||
|
Sarcophilius laniarius |
Tazmanya şeytanı (Sarcophilus harrisii), Tazmanya canavarı veya kısaca şeytan olarak da bilinir, Dasyuridae (yırtıcı keseliler) familyasından bir hayvan türü. Bu familyanın şu an yaşayan en büyük temsilcisidir ve Sarcophilus cinsinin tek üyesidir. Ufak bir köpek ebatlarında ama yapılı ve kaslıdır. Şu anda Dünya üzerinde bulunan en büyük karnivor keselidir.
Bugün sadece Tazmanya Adasında yaşamaktadır. Anakara Avustralya'da tahminen 14. yüzyıl içerisinde nesli tükenmiştir. Evcil kümes hayvanlarının korunması için 1930'lu yıllarda yoğun olarak Tazmanya'da da avlanmışlardır. 1941 yılında Keseli şeytanın koruma altına alınmasıyla adadaki varlıkları kendine gelmiştir. Ancak 1990'lı yıllarda baş gösteren bir hastalık, bu hayvanın geleceğini yeniden tehtit etmektedir. Çok yakında tehlike altında sınıflandırmasına girebilir. Tazmanya Hükümeti hastalığın etkilerini azaltmak için önlemler almaktadır.
Konu başlıkları |
[değiştir] İsminin kökeni
Bu ismini, siyah kürkü, irkildiğinde yaydığı nahoş kokusu, yüksek sesle çıkardığı ürkütücü çığlığı[1] ve beslenirken ki çok hırçın hareketlerden dolayı almıştır.
Bilimsel ismi son 200 yıl içerisnde defalarca değişmiştir. Doğa bilimci George Harris ilk 1807 yılında hayvanı incelemiş ve Didelphis ursina ismini vermiştir[1].Daha sonra 1838 yılında Richard Owen tarafından adı Dasyurus laniarius olarak değiştirilmiştir. Bu isim de ancak uzun süre kalmadı. 1841'de Pierre Boitard türü tekrar kategorize etti ve Sarcophilus harrisii adını verdi. Türün en taksonomi incelemeleri 1987 yılında yapıldı ve Sarcophilus laniarius[2] adı verildi. S. harrisii ismi kaldı ve S. laniarius ismi de fosil türleri ile ilişkilendirildi.[3]. Tazmanya şeytanı Sarcophilus cinsinin yaşayan tek üyesidir.
En yeni araştırmalar sonunda, Quoll ile yakın Tazmanya kaplanı (Thylacine) ile ise uzaktan akraba olduğu yönünde bilgiler elde etmiştir.
[değiştir] Fiziksel Özellikleri
Tazmanya şeytanı, 1936'da son Thylacine'in ölümünden bu yana yaşayan en büyük yırtıcı keselidir. Erkek, baş dahil 65 cm büyüklüğünde, kuyruğu yaklaşık 26 cm uzunluğunda, ağırlığı 8 kg'dır. Dişi ise yaklaşık 57 cm, kuyruk 24 cm, 6 kg ağırlığındadır[4]. Tasmanya şeyatnın doğadaki ömrü ortalama 6 yıldır, esarette bu süre uzayabilir.
Vücut yapısı güçlüdür. Baş, kısa ve geniş, dişler sivri ve kemik parçalamaya uygundur. Kürkü genelde siyah ya da koyu kahvedir.Bir keseli memeli için alışılmadık bir biçimde ön ayakları arkalara oranla biraz daha uzundur.
Şeytanın yüzünde ve kafasının tepesinde bıyukları vardır. Bunlar karanlıkta yemek ararken avlarının ve diğer şeytanlarının yerlerini tespit etmede işe yararlar. Kışkırdıldığı zamanlar keskinliği kokarcanına rakip koku salabilir. Duyma egemen duyusudur, aynı zamanda mükemmel bir koku alma duyusuna da sahiptir. Şeytan geceleri avlandığı için görme duyusu en kuvvetli siyah beyazdadır. Bu durumlar altından hareket eden nesneleri hemen görebilmekte fakat durağan nesneleri seçmekte zorlanmaktadırlar[5]. Memeliler arasında vücut oranı ayarlanarak yapılmış bir analiz, Tazmanya şeytanının yaşayan memeliler arasında en kuvvetli ısırığa sahip olduğunu göstermiştir.[6]. Çenesinin gücü büyük oranda görece büyük kafasından kaynaklanmaktadır. Aynı zamanda bir Tazmanya şeytanı hayatı boyunca yavaşça büyüyen tek bir takım dişe sahiptir.[5]
[değiştir] Üreme
Dişiler genelde cinsel erişkinliğe ulaştıkları ikinci yıldan sonra üremeye başlarlar. Bu noktada senede bir kere doğurkan hale gelirler ve kızgınlık döneminde çoğul ovumlar üretirler.[7] Çiftleşme Mart ayında, gün ve gece boyunca korunaklı yerlerde olur. Erkekler, dişiler için dövüşürler ve dişi şeytanlar baskın erkekle çiftleşirler. Şeytanlar tekeşli değillerdir ve dişiler çiftleşmeden sonra erkek tarafından korunmazlarsa birçok başka erkekle çiftleşebilirler. Gebelik 31 gün sürer ve her biri yaklaşık 0,18 - 0,24 gram olan 20-30 arası yavru dünyaya gelir[8]. Yavrular doğdukları zaman vajinadan keseye giderler. Kesenin içine girdikten sonra her biri ilerleyen 100 gün boyunca bir meme ucuna bağlı kalır. Dişi Tazmanya Şeytanı'nın kesesi aynı wombatta olduğu gibi arkaya doğru açılır dolayısı ile yavrular kesenin içindeyken dişinin yavrularla etkileşimde bulunması zordur. Doğum sırasındaki yavru sayısının çokluğuna rağmen dişinin sadece dört meme ucu vardır dolayısı ile dört yavrudan fazlası yaşamaz. Bir meme edinemeyen yavrular genelde anne tarafından yenirler. İstatiksel olarak erkeklere oranla daha fazla dişi hayatta kalır[7].
Kesenin içinde, beslenebilen yavru hızla gelişir. 15. günde kulakların dış kısımları görünür hale gelir. 16 gün sonra göz kapakları 17. gün bıyıklar ve 20. günden sonra da dudaklar belirir. Yavrunun tüyleri 49. günde çıkmaya başlar ve 90 gün sonunda tüm bir kürke kavuşur. Gözleri 87-93 gün sonra kürkün oluşması ile beraber açılır ve 100 gün sonunda meme ucundaki tutunuşları gevşer[7]. doğumdan 105 gün sonra ebeveylerinin 200 gr. ağırlığında küçük bir kopyası olarak keseyi terk ederler. Kanguru yavrularının aksine şeytan yavruları keseye daha geri dönmezler. Onun yerine ekim kasım ayları arasında ilk kez dışarı çıkmadan önce üç ay daha inlerinde kalırlar. Ocak ayında bağımsız hale gelirler. Dişi şeytanlar yılın altı haftası hariç yavrularına bakmakla meşguldürler.
[değiştir] Ekoloji ve Davranış
Tazmanya Şeytanları, tüm Tazmanya'ya dağılmış ve oldukça yaygındırlar. Şehirlerin civarları dahil olmak üzere tüm ortamlarda bulunurlar. Özellikle sahil ormanlarının ve kuru sclerophyll ormanları tercih ederler. Tazmanya Şeytanı gece ve alacakaranlık zamanlarının avcısıdır ve gündüzlerini yoğun çalılıklar veya bir delikte geçirirler. Genç şeytanlar ağaçlara tırmanabilirler ama bu irileştikçe daha zor hale gelir. Genelde yalnız hayvanlardır ve sürüler oluşturmazlar[8]. 8-20 km² arasında değişen bir bölgeleri vardır.
Tazmanya şeytanları küçük bir wallaby büyüklüğündeki avlarla başa çıkabilirler ama pratikte fırsatçılardır ve av avlanmaktan daha sık buldukları leşleri yerler.
Tasmanian Devils can take prey up to the size of a small wallaby, but in practice they are opportunistic and eat carrion more often than they hunt live prey. Aslında wombatları tercih etse de, her türlü küçük yerli memelileri, evcil memelileri (koyun dahil), kuşları balıkları, böcekleri, kurbağaları ve sürüngenleri de yer. Diyetleri öok çeşitlidir ve mevcut yemeğe göre değişir.[5] Ortalama olarak her gün kendi vücut ağırlıklarının %15'i kadarını yerler ama durum müsade ederse 30 dakika içinde kendi ağırlıklarının %40'ını bile yiyebilirler[9]. Tazmanya şeytanları leşten geriye hiçbir iz bırakmazlar et ve iç organlara ek olarak kemik ve kürk de dahil her şeyi yerler. Bu bağlamda bir leşi hızla silip süpürmeleri sayesinde leşte oluşup çiftlik hayvanlarına zarar verebilecek böceklerin yetişmesini önledikleri için Tazmanyalı çiftçilerin saygısını kazanmışlardır.
Yemek yeme, Tazmanya şeytanları için sosyal bir olaydır. Hayvana adledilen gürültünün büyük bir kısmı 12'ye kadar hayvanın bri araya gelip yerlerken çıkardıkları bu toplumsal hırıltılardır. Bu sesler sık sık kilometrelerce öteden duyulabilir. Beslenmekte olan şeytanlar üzerinde yapılan bir çalışma karakteristik saldırgan esnemeleri de dahil 20 farklı fiziksel duruş biçimi ve şeytanların yerken haberleşmek üzere kullandıları 11 farklı ses olduğunu ortaya çıkarmıştır. Genelde baskınlık kurmak için sesler ve duruşlar kullanılır ama dövüşler de olur[9]. En agresifler erişkin erkeklerdir ve yemek ya da eş için kavgalardan dolayı yara izleri oldukça yaygındır.
[değiştir] Korunma durumu
Tazmanya bir süredir büyük keseli etoburların son sığınağıydı. İnsanların gelmesinden çok kısa bir süre sonra anakaradaki bütün büyük etoburların soyu tükendi. Sadece en küçük ve en iyi uyum sağlayanlar hayatta kaldı. Fosil kanıtları Tazmanya şeytanının anakara yaklalık 600 yıl öncesine (ilk Avrupa kolonisinde 400 yıl önce) kadar varolduğunu göstermektedir[4]. Soylarının tükenmesi dingolar ve Avustralya yerlileri tarafından avlanılmasına bağlanmaktadır[10]. Dingosuz Tazmanya'da etobur keseliler, Avrupalılar gelene kadar hala aktiftiler. Avrupalıların gelişinden sonra Thylacine'in imha edilmesi oldukça iyi bilinir ama Tazmanya Şeytanı'da tehdit altındaydı.
İlk Tazmanyalı yerleşimciler dana etine benzediğini[1] söyledikleri Tazmnaya şeytanı yiyorlardı. Şeytanların çiftlik hayvanları avlayıp öldürecekleri inancı üzerine, şeytanın tüm şehirsel alanlardan kökünün kazıtılması için bir ödül yasası 1830'da yürürlüğe girdi. Bunu izleyen yüzyıl boyunca tuzaklar ve zehirleme onları soy tükenmesinin eşiğine getirdi. 1936'da son Tazmanya Kurdu'nun ölümünden sonra şeytanlar için olan tehdit anlaşıldı. Tazmanya Şeytanı 1941'de koruma altına alında ve nüfus yavaşça kendini toparladı.
Kayıtlı tarihte, muhtemelen salgın hastalıklara bağlu iki büyük nüfus azalması oldu: 1909'da ve 1950'de[4]. Tazmanya Şeytanı'nın şu anki nüfusunun 100.000 ile 150.000 arasında olduğu düşünülmektedir. 10-20 km² başına 20 şeytan[5]. Tazmanya ve Avustralya, Tazmanya Şeytanların ihracını yasaklamıştır.
[değiştir] Şeytan yüz tümörü hastalığı
İlk kez 1996'da otaya çıkan şeytan yüz tümörü hastalığı (devil facial tumour disease - DFTD) Tazmanya'nın vahşi şeytanlarını kırıp geçti. Tahminler hastalığının şeytan nüfusunun %20 ile %50'si arasını vurduğu ve ülkenin %65'inde etkili olduğu yönünde[11][12]. Etkilenen yoğun nüfuslu bölgelerde ölüm oranı 12-18 arasında %100[13]. Tür, Tazmanya'nın Tehdit Altındaki Türlerin Korunması Yasası (Threatened Species Protection Act 1995) ve Avustralya'nın Çevre Koruma ve Biyoçeşitliğin Korunması Yasası 1999 yasalarının 2006 yılı sürümlerinde Hassas olarak listelendi. Bu türüm orta gelecekte soyunun tükenme tehlikesinde olduğıu anlamına geliyor. IUCN şu an için bu türü tehdit altında olarak görmüyor. En son değerlendirildiğinde asgari endişe (IUCN Kırmızı Liste|LC) olarak listede yer aldı.[14]
Hastalığın yayılması , ve hastalıktaki değişimleri takip edebilmek amacı ile vahşi Tazmanya Şeytanı nüfusları izlenmektedir. Saha izlemeleri, belirlenmiş bir alan içerisindeki şeytanların yakalanması ve hastalık için kontrol edilmeleri ve etkilenmiş hayvanların sayısının belirlenmesinden oluşuyor. Aynı alan hastalığım zamanla yayılmasını nitelendirmek amacı ile tekrar tekrar ziyaret edilmektedir. Şimdiye kadar olan sonuçlar gösteriyor ki; hastalığın bir alandaki kısa vadeli etkileri çok ciddidir. Türetilmiş diğer bölgelerdeki uzun vadeli izlemeler bu sonuçların kalıcı olup olmayacağını ve nüfusların toparlanıp toparlanamayacağını gösterecek[12]. Saha elemanları ayrıca hastalanmış şeytanların yakalanıp vahşi nüfustan arındırılmalarının etkinliğini araştırıyor. Hastalıklı şeytanların vahşi nufüslardan ayıklanmasının, hastalağın yaygınlığını azaltması ve daha çok şeytanın gençlik yıllarını geçerek üremesini sağlaması umut ediliyor.[12]
Taroona'nın banliyösü Hobart ve Batı Tazmanya açıklarında ki Maria Adası'ndaki tesislerde hastalıksız şeytanlardan oluşan iki "sigorta" nüfus yerleştirildi. Anakaradaki hayvanat bahçelerinde ıslah edilmeleri de başka bir seçenek. Tazmanya ekosistemindeki varlığı 2001 yılında yasadışı olarak doğaya salınmış kızıl tilkinin yayılmasını engellediği için Şeytan sayısında ki düşüş aynı zaman bir ekolojik problem olarak ta görülmekte. [13][15] Tilkiler Avustralya'nın tüm devletlerinde problem yaratan istilacı türlerdir ve tilkilerin Tazmanya'da yayılması Tazmanya Şeytanı'nın kendini toparlamasına köstek olacaktır.
[değiştir] Kültürel referanslar
Tazmanya Şeytanı Avustralya'da ikon haline gelmiş bir hayvandır; Tazmanya Ulusal Parklar ve Vahşi Yaşam Servislerinin ve Şeytanlar diye biline Avustralya futbolu takımının sembolüdür.
İhracındaki sınırlamalar yüzünden Tazmanya Şeytanı esarette sadece Avustralya'da görülebilir. Bilinen son denizaşırı şeytan 2004 yılında California'da öldü. Buna rağmen Danimarka Prensi Frederick'in ve Tazmanya'lı eşi Prenses Mary'nin ilk oğullarının doğumundan sonra Tazmanya Hükümeti Kopenhag Hayvanat Bahçesine bir çift Tazmanya şeytanı hediye etti[16]. Bunlar Avustralya dışında bilinen tek Tazmanya Şeytanlarıdır.
Belkide Tazmanya şeytanı uluslararası olarak en çok Looney Tunes çizgi karakteri "Tasmanian Devil" ya da "Taz"'a ilham olması ile bilinir. Tazmanya Şeytanı ile vücut bulduğu çizgi karakter arasındaki tek benzerlik doymak bilmez iştahları ve utangaçlıklarıdır.
[değiştir] Dış bağlantılar
- Tazmanya Parklar ve Vahşi Yaşam Servisi Ses ve video dosyaları, SSS
- Cancer Could Wipe Out Tasmanian Devils Bu sayfada aynı zamanda Tazmanya Şeyanın çığlığını duyabileceğiniz bir ses dosyası ve hastalık ile ilgili bir video da mevcut.
- Tazmanya Hükümeti - Tazmanya Şeytanı SSS
- Le diable de Tasmanie (fransızca)
| Wikimedia Commons'da Tazmanya şeytanı ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur. |
| Wikispecies'de Tazmanya şeytanı ile ilgili taksonomi bilgileri bulunur. |
[değiştir] Referanslar ve dipnotlar
- ↑ 1,0 1,1 Harris, G. P. 1807. Description of two species of Didelphis for Van Diemen's Land. Transactions of the Linnean Society of London, Volume IX
- ↑ Werdelin, L. 1987. Some observations on Sarcophilus laniarius and the evolution of Sarcophilus. Records of the Queen Victoria Museum, Launceston, 90:1-27
- ↑ Groves, Colin (16 Kasım 2005). Wilson, D. E., and Reeder, D. M. (eds) Mammal Species of the World, 3rd edition, 28, Johns Hopkins University Press. ISBN 0-801-88221-4.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Guiler, E.R. (1983). The Australian Museum, Complete Book of Australian Mammals, Tasmanian Devil in R. Strahan Ed., 27-28, Angus & Robertson. 0-207-14454-0.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Department of Primary Industries, Water and Environment. Tasmanian Devil - Frequently Asked Questions
- ↑ Wroe, S, McHenry, C, and Thomason, J. 2005. Bite club: comparative bite force in big biting mammals and the prediction of predatory behaviour in fossil taxa. Proceedings of the Royal Society B-Biological Sciences 272:619-625 PMID 15817436
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Guiler, E.R. 1970. Observations on the Tasmanian Devil, Sarcophilus harrisii II. Reproduction, Breeding and Growth of Pouch Young. Australian Journal of Zoology 18:63-70
- ↑ 8,0 8,1 Fisher, D.O. et al. 2001. The ecological basis of life history variation in marsupials, Appendix A. Ecology 82:3531-3540
- ↑ 9,0 9,1 Pemberton, D. and Renouf, D. 1993. A field-study of communication and social behaviour of Tasmanina Devils at feeding sites. Australian Journal of Zoology, 41:507-526
- ↑ Johnson, C.N. and Wroe, S. 2003. Causes of extinction of vertebrates during the Holocene of mainland Australia: arrival of the dingo, or human impact? Holocene 13:941-948
- ↑ DPIWE. 2005. Devil Facial Tumour Disease - Update June 2005
- ↑ 12,0 12,1 12,2 DPIWE. 2005. Tasmanian Devil Facial Tumor Disease, Disease Management Strategy
- ↑ 13,0 13,1 DPIWE. Disease Affecting Tasmanian Devils
- ↑ Tazmanya Şeytanı, Australasian Marsupial & Monotreme Specialist Group tarafından 1996 yılında yapılan değerlendirmede IUCN'in tehdit altındaki türlerin 2006 yılı kırmızı listesinde "Asgari endişe" (LC) olarak listelenmiştir. IUCN veritabanında bunun sebepleri ile daha detaylı bilgi bulunabilir. Erişim tarihi: 12 Ekim, 2006
- ↑ Bostanci, A. 2005. A Devil of a Disease. Science, 307:1035 PMID 15718445
- ↑ Tassie sends devils to celebrate birth, AAP, October 17, 2005
[değiştir] Kaynaklar
- İngilizce Wikipedia'daki 9 Ekim, 2006 tarihli Tasmanian Devil maddesi
- Fransızca Wikipedia'daki 6 Ekim, 2006 tarihli Sarcophilus laniarus maddesi
- Almanca Wikipedia'daki 1 Mayıs, 2006 tarihli Beutelteufel maddesi (Giriş , isim ve fiziksel özellikler bölümlerinin bir kısmı)
- ITIS Sarcophilus laniarius
- ITIS Sarcophilus

