Sasani Devleti
Vikipedi, özgür ansiklopedi
![]() |
|
| Yeşil: Sasanilerin en geniş hali (619-629), Gölgeli: Sasani askeri kontrolu altında. | |
| Resmi Dilleri | Orta Farsça |
| Başkentleri | Ktesifon, devletin ilk yıllarında Ardaşir-Khwarrah |
| Yönetimi | Krallık |
| Devlet başkanı | Şahinşah شاهنشاه |
| Danışma kurulu/İstişare organı | Bakanlar Kurulu |
| Başlangıç tarihi | 226 |
| Yıkılışı | Müslümanların fetihleri ve Yazdegerd III'ün Merv'de 651 yılında ölmesi. |
| İlk hükümdarı | Ardaşir I (226-241) |
| Son Hükümdarı | Yazdegerd III (632-651) |
| Önceki devlet | Parth İmparatorluğu |
| Sonraki devlet | Halifelik |
| Para birimi | Drahmi |
| edit | |
Sasani Devleti, Sasani İmparatorluğu veya Sasaniler (ساسانیان) dördüncü İran Hanedanlığı ve ikinci Fars İmparatorluğunun adıdır (226 - 651). Sasani hanedanlığı son Arşaklı kralı Artabanus IV'ü yenmesinin ardından Ardashir I tarafindan kurulmuş, son Sasani hükümdarı Şahinşah (Krallar krali) Yazdegerd III'ün (632-651), erken Halifelik'le yani ilk İslam Devleti ile girdiği 14 senelik mücadeleyi kaybetmesiye sona ermiştir. İmparatorluğun sınırları bugünkü İran, Irak, Ermenistan, Afganistan, Türkiye'nin doğu bölgesi, Suriye'nin bir kısmı, Pakistan, Kafkaslar, Orta Asya ve Arabistan'ın tamamını kapsıyordu. Khosrau II'nin hükümdarlığı (590-628) sırasında Mısır, Ürdün, Filistin ve Lübnan da kısa süreli olarak imparatorluğa dahil oldu. Sasaniler imparatorluklarını 'İranşehr' ايرانشهر (Iranshæhr) 'İranlıların(Aryanların) memleketi' diye adlandırırlardı.[1]
Sasani dönemi, Geç İlkçağı kapsayarak İran tarihinin en önemli ve etkili periyodlarından biri olarak kabul edilir. Bir çok yönüyle Sasani dönemi Fars medeniyetinin en önemli başarılarına tanıklık etmiş ve İran'ın müslümanlar tarafından fethedilmesi ve İslamlaşmasından önceki son büyük İran İmparatorluğu olmuştur. İran, Roma medeniyetini Sasani döneminde farkedilir şekilde etkilemiştir[2]. Kültürel etkisi imparatorluk sınırlarının çok ötesine, Batı Avrupa'ya[3], Afrika'ya[4], Çin'e ve Hindistan'a[5] kadar ulaşmıştır. Ayrıca bu kültürel etki Avrupa ve Asya ortaçağ sanatının oluşmasında göze çarpan bir rol oynamıştır.[6]
Bu etki erken dönem İslam dünyasına kadar taşındı. Hanedanın kendine has ve aristokratik kültürü İran'ın fethini bir Fars Rönesansına dönüştürdü.[7] Daha sonra İslami olarak adlandırılan kültürün, mimarinin, yazımın ve diğer becerilerin çoğu Sasani İranlıları'ndan daha geniş Müslüman dünyasına aktarılmıştır.[8].
Konu başlıkları |
[değiştir] Mirası ve önemi
Sasanilerin etkisi yok olmalarından çok sonraları bile devam etmektedir:
[değiştir] Avrupa'da
Sasaniler Roma medeniyetini gözle görülür bir şekilde etkilemiştir. Roma ordusunun karakteri İran ordusunun metodlarından etkilenmiştir. Sasanilerin Ctesiphon'da hükümdar sarayında uyguladıkları krallık törenleri Roma İmparatorluk otokrasisi tarafından değiştirilerek taklit edilmiş, Romalıların törenlerinin de modern Avrupa'nın saraylarındaki tören geleneklerine etkisi olmuştur. Avrupa diplomasisinin resmi adetlerinin kaynağı, İran hükümetleriyle Roma İmparatorluğu arasındaki diplomatik ilişkilere atfedilir.[9]
Orta Çağ'daki Avrupa şövalyeliğinin prensipleri (ağır zırhlı süvari sınıfı) bir çok benzerliğe sahip Sasani süvari sınıfına Asawaran (Azatan) kadar götürülebilir. [10]
[değiştir] Hindistan'da
Sasani İmparatorluğu'nun yıkılmasının ardından, İslam'ın Zerdüştiliğin yerine geçmesiyle birlikte, Zerdüştiler artarak baskı altına alınan bir azınlık haline geldi ve bir kısım Zerdüşti göç etmeyi tercih ettiler. Kıssa-yı Sencen'e göre bu mültecilerin bir gurubu şu an Gucarat, Hindistan diye bilinen yere yerleştiler. Burada eski geleneklerini devam ettirme ve inançlarını koruma hakkı tanındılar. Bu Zerdüştilerin soyundan gelenler şu an Parsiler olarak bilinmektedir ve Hindistan'ın gelişmesinde önemli rol oynamışlardır. Günümüzde Hindistan'da 70,000 civarında Parsi vardır. [1]
Parsiler, Zerdüşti olarak hala Sasaniler zamanında oluşturlan dini takvimin bir çeşidini kullanmaktadırlar. Bu takvim hala 632 yılında olduğu gibi yılları Yazdegerd III'ün tahta çıkmasından itibaren sayar. (Ayrıca bakınız: Zerdüşti takvimi)
[değiştir] Sasani İmparatorluğu Kronolojisi
| Hükümdar | Yıl |
|---|---|
| Ardashir I | 224 - 241 |
| Shapur I | 241 - 272 |
| Hormizd I | 272 - 273 |
| Bahram I | 273 - 276 |
| Bahram II | 276 - 293 |
| Bahram III | 293 |
| Narseh | 293 - 302 |
| Hormizd II | 302 - 310 |
| Shapur II | 310 - 379 |
| Ardashir II | 379 - 383 |
| Shapur III | 383 - 388 |
| Bahram IV | 388 - 399 |
| Yazdegerd I | 399 - 420 |
| Bahram V | 420 - 438 |
| Yazdegerd II | 438 - 457 |
| Hormizd III | 457 - 459 |
| Peroz I | 457 - 484 |
| Balash | 484 - 488 |
| Kavadh I | 488 - 531 |
| Djamasp | 496 - 498 |
| Khosrau I | 531 - 579 |
| Hormizd IV | 579 - 590 |
| Bahram Chobin | 590 - 591 |
| Khosrau II | 591 - 628 |
| Kavadh II | 628 |
| Ardashir III | 628 - 630 |
| Shahrbaraz | 630 |
| Purandokht | 630 - 631 |
| Hormizd VI | 631 - 632 |
| Yazdgerd III | 632 - 651 |
226–241: Ardashir I'in hükümdarlığı:
- 224–226: Parth İmparatorluğu'nun yıkılması.
- 229–232: Roma'yla savaş
- Mecusilik'in resmi din olarak yeniden canlandırılması.
- Zend Avesta olarak bilinen yazılar toplanıp birleştirildi.
241–271: Şapur I hükümdarlığı:
- 241–244: Roma'yla ilk savaş.
- 258–260: Roma'yla ikinci savaş. Roma imparatoru Valerian'ın Edessa Savaşı'nda ele geçirilmesi.
- 215–271: Mani, Manihaizm'in kurucusu.
271–301: Hanedanlık mücadelesiyle geçen bir dönem.
309–379: "Büyük" Şapur II hükümdarlığı:
- 337–350: Nispeten az başarı getiren Roma'yla ilk savaş.
- 358–363: Roma'yla ikinci savaş. Büyük galibiyetler, imparatorluğun doğu ve batı sınırlarını genişletti.
399–420: Yazdegerd I "Günahkar" hükümdarlığı:
- 409: Hıristiyanlara açıkça ibadet etme ve kilise inşa etme izni verilir.
- 416–420: Yazdegerd'in eski kararını feshetmesi ve Hıristiyanların zulme uğraması.
420–438: Bahram V'in hükümdarlığı:
- 420–422: Roma'yla savaş.
- 424: Dad-İşu Konseyi, Doğu Kilisesi'nin Konstantinopol'den bağımsız olduğunu ilan eder.
438–457: Yazdegerd II hükümdarlığı:
- 441: Roma'yla savaşta başarı.
- 451: Ermeni başkaldırısı Vartanantz Savaş'ında bastırıldı.
483: Hıristiyanlara Hoşgörü Fermanı verildi.
491: Ermeni Kilisesi Chalcedon Konseyi'ni tanımadı:
- Nestorian Hıristiyanlığı Sasani Devleti'nde egemen Hıristiyan mezhebi oldu
531–579: Khosrau I hükümdarlığı, "ölümsüz ruhla" (Anushirvan)
533: Roma'yla "Sonsuz Barış Antlaşması".
540–562: Roma'yla savaş.
590–628: Khosrau II hükümdarlığı
603–628: Roma'yla savaş. Suriye, Filistin, Mısır ve Anadolu'da fetihler, İran Romalılar tarafından yenilmeden önceki Achaemenid hanedanlığı sınırlarına hemen hemen geri döndü.
610: Araplar Sasani ordusunu Dhu-Qar Savaşı'nda yendi.
626: Avarlar ve İranlılar tarafından başarısız Constantinople kuşatması.
627: Roma İmparatoru Heraclius Assyria ve Mezopotamya'yı işgal etti. İranlıların Nineveh Savaşı'nda birleşik Bizans güçleri tarafından kesin mağlubiyet edilmesi.
628–632: Birden fazla hükümdarın kaotik dönemi.
632–642: Yazdegerd III hükümdarlığı.
636: İran'ın Müslümanlarca fethi sırasında al-Qādisiyyah Savaşı'nda Sasanilerin kesin mağlubiyeti.
642: İran ordusunun Nahavand (Nehavand)'de yok edilmesiyle Arapların son zaferi.
651: Son Sasani hükümdarı Yazdegerd III Merv'de (bugünkü Türkmenistan) öldürüldü, hanedan sona erdi. Oğlu Pirooz ve diğerleri Çin'e sürgüne gitti.
[değiştir] Notlar
|
| edit |
- ↑ Garthwaite, Gene R., The Persians, p. 2
- ↑ J. B. Bury, p. 109.
- ↑ Durant.
- ↑ Transoxiana 04: Sasanians in Africa
- ↑ Sarfaraz, pp. 329–330
- ↑ Iransaga: The art of Sassanians
- ↑ Durant.
- ↑ Zarinkoob, p. 305.
- ↑ J. B. Bury, p. 109.
- ↑ "Sassanian Elite Cavalry" Book review by Dr. David Khoupenia
[değiştir] Kaynaklar
[değiştir] Yayınlar
- Christensen, A., "Sassanid Persia", The Cambridge Ancient History, Volume XII: The Imperial Crisis and Recovery (A.D. 193-324), Cook, S.A. et al, eds, Cambridge: University Press.
- Nicolle, David, Sassanian Armies: the Iranian empire early 3rd to mid-7th centuries AD, Montvert, 1996. ISBN 1-874101-08-6
- Daniel, Elton L., The History of Iran, Greenwood Press, 2001. ISBN 0-313-30731-8
- Durant, Will, "The Age Of Faith", The Story of Civilization, Vol. 4
- Oranskij, I. M., Les Langues Iraniennes, Librairie C. Klincksieck, Paris, 1977, pp 71-76. ISBN 2-252-01991-3.
- Rawlinson, George, The Seven Great Monarchies of the Ancient Eastern World: The Seventh Monarchy: History of the Sassanian or New Persian Empire, IndyPublish.com, 2005. ISBN 1-4219-5734-5
- Sarfaraz, Ali Akbar, and Bahman Firuzmandi, Mad, Hakhamanishi, Ashkani, Sasani, Marlik, 1996. ISBN 964-90495-1-7
- Zarinkoob, Abdolhossein, Ruzgaran: tarikh-i Iran az aghz ta saqut saltnat Pahlvi, Sukhan, 1999. ISBN 964-6961-11-8
- J. B. Bury, "History Of The Later Roman Empire", Macmillan & Co., 1923.
- Parviz Marzban, Kholaseh Tarikhe Honar, Elmiv Farhangi, 2001. ISBN 964-445-177-5
- This article incorporates text from the Encyclopædia Britannica Eleventh Edition, a publication now in the public domain.
[değiştir] Online
- Iranologie History of Iran Chapter V: Sasanians
- The Circle of Ancient Iranian Studies at SOAS (CASI at SOAS)
- Iran Chamber Society (History of Iran)
- Livius articles on ancient Persia
- Richard Frye "The History of Ancient Iran"
- Iransaga: Persian arts through the centuries
- Christianity in Ancient Iran: Aba & The Church in Persia
[değiştir] Ayrıca bakınız
| Wikimedia Commons'da Sasani Devleti ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur. |
- List of notable Persian figures in the Sassanid era
- Aniran
- Sasanian Family Tree (Family Tree of Sasanian Kings)
- List of kings of Persia
- Sasani müziği
- Academy of Gundishapur
- Pehlevi edebiyatı
- Sasani Ordusu
- Zerdüştçü takvimi
- Pehlevi Tacı
- Firouzabad
- Derbent (Rusya'da Sasanilerin en kuzeydeki kalesi)
- Takht-i-Suleiman (A good showcase of Sassanid architecture and city developing)
- Ardaşir Sarayı
- Ghal'eh Dokhtar (Ardashir I's first base)
- Şehriyar (1001 Gece'de geçen kurgusal Sasani kralı)
- Şahname
- Sasani Kilisesi
[değiştir] Dış bağlantılar
- iranica.com Encyclopædia Iranica'daki Sasani Hanedanı makalesi
- Sasani sanatı, kültürü ve tarihi
- ECAI.org Geç İlkçağ'da Yakın Doğu: Sasani İmparatorluğu
- Sasanilerde Sanat
- Sasani taçları
- Sasani paraları
- Sasanilerde tekstil
- Islamic Metalwork Sasani Sanatı'nin sürmesi
- Sasani Resimleri ve Yazıtlarına dair bir inceleme
- Afrika'da Maveraünnehir'de Sasaniler 4.
- Ctesiphon ; Parth ve Sasani imparatorluklarının başkenti, Jona Lendering tarafından
- İran'in Müslümanlar tarafından Fethi
- Çin'de Pirooz, Frank Wong tarafından


