Tartışma:Irak Federal Cumhuriyeti

Vikipedi, özgür ansiklopedi

الجمهورية العراقية
al-cumhūriyya al-Irāqiyya
Irak Cumhuriyeti
Irak bayrağı (2004 tasarısı)
Irak arması
(Irak Bayrağı) (Irak Arması)

Ulusal ilke: Allāhu Akbar
Arapça: "Allahu ekber"

Resmi dil Arapça, Kürtçe
Başkent Bağdad ¹
Siyasi sistem Cumhuriyet
Cumhurbaşkan Celal Talabani
Başbakan İbrahim el Cafari
Yüzölçümü 437.072 km²
Nüfus 27.102.912 (2005)
Nüfus yoğunluğu 62 kişi / km²
Bagımsızlık 3 Ekim 1932

(İngiltere'den)
28 Haziran 2004
(Üçüncü Körfez savaşından) sonra

Para birimi Irak Dinar
Saat dilimi UTC + 3
Ulusal marş Ardul-Furataini Watan ²
Plaka işareti IRQ
İnternet alan adı .iq
Uluslararası telefon kodu +964
¹: Irak Kürdistanı Bölgesinin başkent Erbil dir

²:Bu bölgenin Ulusal marş Ey Reqib dir

Irak'ın Dünya'da konumu

Irak Federal Cumhuriyeti, dünyanın en eski medeniyetlerine ev sahipliği yapmış olan Aşağı Mezopotamya bölgesinde kurulmuş bir devlet olup, Arap olmayan dünya ile komşu olan tek Arap devleti konumundadır. Bu gün Irak Orta Doğu’da yer alan stratejik mevkisiyle, sahip olduğu petrol rezervleri ile Körfezin önde gelen önemli ülkelerinden biri durumundadır.

Irak uzun yıllar İngiltere’nin hakim gücü altında idare edilmiştir. İngiltere’nin 1971’de Orta Doğu’dan tamamen çekilmesi ile bu bölge üzerinde başat güç ABD olamaya başlamıştır. Soğuk Savaş sonrası Orta Doğu’da etkisini artıran ABD’nin Irak’a hususi politik ilgisinin olduğu aşikardır. Son dönem Irak’ın tarihinin ABD’nin politik dayatmaları ile şekillendiğini söyleyebiliriz.


Konu başlıkları

[değiştir] Coğrafyası ve Jeostratejisi

Körfez ülkeleri arasında Irak, Suudi Arabistan ve İran’dan sonra 437.072 km² ile en büyük yüzölçümüne sahip bir ülkedir. Arap olmayan dünya ile komşu tek Arap körfez devleti Irak, Kürdistan dağlık bölgesi ile kuzeyde Türkiye, batıda Suriye ve Ürdün, doğuda İran, güneyde Suudi Arabistan ve Kuveyt ile çevrilidir. Irak’ın Körfez ile ilgisi denize çok kısa olan cephesinden kaynaklanır: 924 km² su alanına (kara suları) sahiptir. Bu görünümü ile tipik bir kara devleti olarak Irak, sınırlı bir stratejik derinliğe sahip olan Kuzey Irak’taki dağlık arazi dışında her taraftan savunmasız sınırlarla çevrili ve denize ulaşımı ise yetersizdir. Körfez’ in üç büyüklerinden Irak’ın komşuları İran ( 1.458 km), Suudi Arabistan (814 km), Suriye (605 km), Türkiye (331 km), Kuveyt (242 km) ve Ürdün (181 km) ile olan toplam sınır uzunluğu 3.631 km’dir. Siyasi haritasından da görülebileceği gibi altı komşusuyla Irak, gerek sahip olduğu petrol rezervleri ve tarıma açık verimli alanları ile ve gerekse ülke idaresinde diktatör tavır ve tutumlar sergileyen Saddam Hüseyin’in etkisiyle ve hatta bölgede ( ve hassaten Irak üzerinde) hakim unsur ABD politikaları ile Orta Doğu ve Körfez’ in stratejik hassasiyete ve öneme sahip önemli bir ülkesi durumundadır.


[değiştir] İklimi

İklimini irdelediğimizde Irak’ta, soğuk ve kurak kışlar, sıcak, bulutsuz yazlar görülür. Çoğunlukla çöl olması bu sayılan iklimsel sonuçları doğurur. İran ve Türkiye sınırı boyunca uzanan kuzeydeki dağlık bölgeler, baharda eriyen ağır bir kar yağışı altındadır. Bazen Orta ve Güney Irak’ta sel görülür. Toz ve kum fırtınaları da diğer doğal afetler arasında yer alır. Çoğunlukla geniş düzlüklerden müteşekkil bir arazi yapısı vardır. İran sınırında büyük bataklıklar görülür. İran ve Türkiye sınırı ise dağlıktır.


[değiştir] Demografik Göstergeler

2000 yılı nüfus tahminlerine göre Irak, 22.7 milyon kişilik bir nüfusa sahiptir. Toplam nüfusun % 75-80’i Arap, % 15 Kürt, % 10’u Türkmen ve geri kalanlar ise Asuri ve diğer etnik gruplara mensuptur. % 97’si Müslüman olan halkın geri kalanı diğer dinlere mensuptur. Irak’ın nüfusunda dini grupların dağılımı ise, % 65’i Şii mezhebine müntesip Müslümanlar, % 35’i Sünni mezhebine müntesip Müslümanlardan oluşmaktadır.

Irak oldukça genç bir nüfusa sahip olup nüfusun % 55’i 15-64 yaş grubuna, % 42’si 0-14 yaş grubuna, % 3’ü 65 yaş ve üzeri gruba dahildir. Ortalama ömrün yaklaşık 66.5 yıl olduğu Irak’ta bebek ölüm oranlarının yüksekliği ( % 6,2 ) önemli bir sorundur. Irak nüfusunun % 58 ‘i okuma yazma bilmektedir. Bu oran erkeklerde % 70.7’ye çıkarken, kadınlarda % 45’e inmektedir. 2000 yılı nüfus artış hızı % 2.86 olarak tahmin edilmiştir. Bu itibarla günümüzde Irak’ın nüfusu verilen nüfus artış hızını dikkate alırsak 23 milyonun üzerinde seyrettiği muhtemeldir.


[değiştir] Tarihi

En eski şark medeniyetlerinin doğduğu Mezopotamya, 633-642 yılları arasında İslam toprakları arasına girdi. Emeviler ve Abbasiler dönemlerinde, en parlak devresini yaşadı. O zamanlar Bağdat dünyanın en önemli kültür ve ticaret merkeziydi. 1258-1259 yıllarında Moğolların istilasına uğramış ve özellikle Bağdat yerle bir edilmiştir. Tarihi kaynaklar, Dicle Nehri’nin günlerce mürekkep renginde aktığı ve binlerce ciltlik kitabı Basra Körfezi’ ne taşıdığını kaydederler. Ve hatta telef edilen/yok edilen binlerce kitapla ilimde kaç asır geri gidildiği dikkate değer bir nokta olup aynı zamanda bize Bağdat’ ın o günkü ilmi seviyesini gösteren önemli bir husustur. Daha sonraları Akkoyunluların hakimiyetine (1444-1467) giren, 1499-1508 yılları arasında Safevilerin istilasına uğrayan Bağdat, 1534 yılı itibarı ile Osmanlıların fethinden sonra 20. yüzyılın başlarına kadar bir Türk ülkesi olarak kalmıştır. Dikkat edilirse yukarıda anlatılan tarihi süreçte ‘Irak’ kelime olarak geçmemektedir. Çünkü eskiden Irak diye bir ülke yoktu. Irak diye bir millet ise hiçbir zaman varolmamıştır. Bu isimde ne bir ülke ne de bir millet yokken, I. Dünya Savaşı sonrasında Irak diye bir ülkenin yaratılmasının ana nedeni İngiltere’nin politikasıdır. İngiltere çöken Osmanlının Orta Doğu topraklarını bölüp parçalayarak uzaktan kumandalı, güdüm altında yeni bir dominyon oluşturmaya çalışıyordu. Bu noktada, eski çağlarda Mezopotamya denilen toprakların yeni adı Irak oluyordu. Irak’ın isim babası İngiltere’dir. Irak’ı fiili olarak ortaya çıkaran da yine İngiltere’dir. Modern Irak, 1920’de Osmanlıların I. Dünya Savaşı’nda yenilmesiyle birlikte İngilizlerin Osmanlı eyaletleri olan Musul, Bağdat ve Basra’yı yeni bir politik oluşum olarak değiştirmeleri sonucu oluştu. Orta Doğu’nun bugünkü haritası, I. Dünya Savaşı sonrasında, Kahire’de bir araya gelen bir İngiliz bir de Fransız subayın oluşturduğu sınırlardan müteşekkildir. Sycos-Picot hattı denilen sınırlar, o dönemin koşullarında dünyanın önde gelen iki büyük emperyalist gücü olan İngiltere ve Fransa’nın Orta Doğu’ ya bakışını yansıtır. Britanya, Fransa ile yapılan Sycos-Picot anlaşması uyarınca Musul’u, Fransızların Verimli Hilal’ in (Mısır’da Nil nehrinin suladığı alanı,Levant’ı -İsrail’in bulunduğu orta bölüm- ve Fırat’la Dicle nehirlerinin suladıkları alanı kapsar) kuzeyindeki etki alanından uzaklaştırmıştır ve bilahare Milletler Cemiyeti’nin de Filistin ve Irak yönetimini Britanya’ya bir hak olarak tanımasıyla Britanya Nil’ den İndüs’ e kadar kırılmaz bir stratejik üstünlük sağlamıştır.

Her ne kadar Fırat-Dicle Havzası Verimli Hilal’ in doğu kanadına coğrafi bir bütünlük verse de 1920’den önce bu bölgede yerel güçlerden oluşmuş birleşik bir devletin nadiren ortaya çıkmasını ovanın müdahaleye açıklığına bağlamak mümkündür. Büyük bir İslami İmparatorluk olarak Bağdat’ı başkent yapan Abbasi Halifeliği ( 750-1258) bu duruma bir istisna olarak gösterilebilir. Abbasi dönemi hariç, 1920’ye kadar süren 2000 yıl boyunca ırak ya başka bir yerde merkezi olan bir imparatorluğa tabi olmuştur, ( Umaydiler, Moğollar, İlhanlılar ve Osmanlılar ) ya da Doğu Akdeniz ülkeleri ile İran arasındaki sınır bölgesini oluşturmuştur. Modern Irak Devleti, Fırat-Dicle Havzasını kontrolü altına alan ve yakın bir bölge devleti tarafından yönetilmeyen yeni bir oluşumdur.

Irak’ın tarihi gelişimi ekseninde şimdiye kadar aktarılanları kısaca özetlememiz gerekirse, Irak, sahip olduğu coğrafi özellikleri itibariyle ovanın müdahaleye açıklığı sonucu muhtelif güçlerin hakimiyetine girmiş, istilalara uğramış, 1534 yılında Osmanlı Padişahı Kanuni Sultan Süleyman tarafından Osmanlı hakimiyetine dahil edilerek, I. Dünya Savaşı’na kadar uzun yıllar Osmanlı Devleti’nin bir eyaleti olarak kalmıştır. 1918 yılında Irak, Osmanlı Devleti’nden tamamen ayrılmış ve 1920 yılında yapılan San-Remo Konferansı’nda Milletler Cemiyeti’ nin de tanıdığı bir hakla İngiliz manda yönetimine verilmiştir.

1958 yılı öncesinde Irak’ ın politik sistemine İngilizler, monarşi ve toprak sahibi oligarşiler hakim olmuştur. Irak tarihi hakkında Osmanlı’ nın incelenmesi bize önemli ipuçları verecektir. 384 yıl Osmanlı’nın bir eyaleti olarak siyasi hayatiyetini sürdüren Irak Osmanlı dönemi incelenerek tarih kapsamında açıklığa kavuşacaktır. Irak’ ın tarihine bakıldığında, Irak’ın tarihi hep başka devletlerin etkisi altında şekillenmiş ve kendine has bağımsız bir tarih meydana getirememiştir.


[değiştir] Sosyo-Kültürel Dokusu

Irak’ ın diğer Arap ülkeleri ile karşılaştırıldığında geniş bir kentli orta sınıfa ve göreceli bir kalifiye işgücüne sahip olması dikkatleri çeker. Muhtemelen Irak’ın askeri açıdan halen devam eden konvansiyonel olmayan silah potansiyeli de gösteriyor ki Irak Mısır dışında diğer bütün Arap ülkeleri arasında en fazla bilgiye sahip olan ülke konumundadır. Resmi dili Arapça olan ülkenin diğer konuşulan dilleri: Kürtçe (Kürt Bölgelerinde resmi dil ), Asurice, Ermenice’dir. Etnik bir çeşitlilik arz eden Irak ağırlıklı olarak Araplar’dan oluşmakta ve ilaveten Kürt, Türkmen, Asuri ve diğer etnik gruplar da bulunmaktadır. % 97’si Müslüman ( % 60.65’i Şii, %32.37 Sünni ) olan ülkenin geri kalan yüzdesinde Hıristiyan ve diğer dinler yer alır.

[değiştir] Irak Kürdistanı Bölgesi

Kürdistan terimi ilk olarak 11. yüzyılda Selçuklular tarafından kullanılmıştır. Coğrafi anlamda, Kürtlerin yaşadıgı, Toros ve Zagros dağlarının kesiştiği, Yukarı Mezopotamya'yı da içine alan, Türkiye'nin Doğu ve Güneydoğusu, Irak'ın kuzeyi, Iran'ın Kordestan, Batı Azerbaycan, Kermanşah ve Loristan eyaletlerini tamamen veya kısmen kapsayan coğrafi bölgeyi tanımlamak için kullanılsa da Türkiye'de ülkeyi bölme amaçlı kişilerce de imalı olarak kullanılabildiği için Yargıtay'ın yakın zamanlarda aldıgı kararlara kadar, "Kürdistan" kelimesinin kullanılması ülkenin doğusunda bir bağımsızlık talebinin ifadesi olarak değerlendiriliyor ve koğuşturmaya tabi tutuluyordu.

Günümüzde Irak Kürdistanı Bölgesi, siyasi bir bölgenin sınırlarını çizmekten çok cografi-kültürel bir bölgenin sınırlarını çizmektedir.

[değiştir] Kürdistan terimin kullanımının tarihçesi

Osmanlı döneminde "Kürdistan" kelimesi imparatorlukta Kürtlerin çogunluk halinde yaşadığı bölgeleri nitelendirmek için resmi düzeyde kullanılıyordu. Örneğin; 1847 yılındaki Bedirhan isyanının bastırılmasında yararlık gösterenler için ihdas edilen madalya Kürdistan Madalyası adını taşımaktadır.

Cumhuriyet döneminde, Lazistan gibi, diğer bütün etnik takılarla oluşturulan yerel adlar gibi "Kürdistan" da resmi kullanımdan kaldırıldı ve sözkonusu bölge cografi yön isimleriyle (Şark, Doğu, Güneydoğu) adlandırılmaya başlandı.

[değiştir] Irak Kürdistanı Bölgesi teriminin resmi kullanımı