Sapienza Deniz Savaşı (1499)

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Sapienza Deniz Savaşı (British Museum)
Sapienza Deniz Savaşı (British Museum)

Sapienza Deniz Savaşı (12, 20, 22 ve 25 Ağustos 1499) Sultan II. Bayezid saltanat yıllarında Kaptan-ı Derya Küçük Davut Paşa komutasındaki Osmanlı donanması ile Kaptan-General Antonio Grimani komutasındaki Venedik arasında yapılan ve Osmanlı donanmasının büyük bir taktik ve stratejik zaferi ile sona eren bir deniz savaşıdır.

Konu başlıkları

[değiştir] Tarafların güçleri

Osmanlı donanması 67si kadırga (ki bunların çoğu hem yelkenli hem de kürekli 'göge/ göke/kuka' tipte idi) ve 20 adet Haliçte yeni geliştirilen üç direkli yelkenli kalyon olmak üzere irili ufaklı 260 parça gemiden oluşmuştu. Kemal Reis ve Burak Reis kendi gögeleri ile bu donanmaya katılmışlardı. Bu donanma 63 bin bindirilmiş deniz piyadesi (azap?) de ihtiva etmekte idi. Venedik donanması ise 170 parça gemiden oluşuyordu.

[değiştir] Savaşın Sebepleri

Sapienza adasi Mora yarımadasının güney batı açıklarında bulunmaktadır. Venedik Cumhuriyeti 1354'de Ceneviz donanması ile bu ada açıklarında yapılan diğer bir deniz savaşında yenik düşmüş ve o deniz savaşına katilan bütün filotasını kaybetmişti.

1498'de Venedik Cumhuriyeti Fransa kralı VIII. Şarl ile bir anlaşma yapmıştı. Sultan II. Bayezid, diğer İtalyan devletlerinin (özellikle Floransa ve Milano'nun) ajanları tarafindan bu anlaşmanin sonunda Osmanlı Devleti karşı geleceğine inandırılmıştı. 1498'de İstanbul'a gönderilen özel Venedik elçisi Venedik görüşlerine göre durumu anlatmakla beraber inandırıcı olamamıştı. Osmanlı Devleti bütün Venedik ticaretini yasaklamış ve Osmanlı topraklarında bulunan bütün Venedik mallarına el koymuştu. Venedik Cumhuriyeti Italya icinde karada büyük başarılar kazanmış ve İtalya'nin batı sahillerinde olan Brandizi, Trani ve Otranto kalelerini ele geçirmişti. Aynı zamanda Venedik donanması Osmanlı donanması ile savaş hazırlığına geçmişti. Nisan 1499 da Antonio Grimani donanma komutanlığına seçilmişti. Grimani hizmetlerini parasız olarak yapacağını bildirmiş ve hatta devlete 16000 düka altın borç bile vermişti. Diğer Venedik halkı da aynı bonkörlukle bu donanmaya ellerinden gelen her türlü yardımı sağlamışlardı.

Venedik donanmasının taktik amacı Mora açıklarında, karadan gelen Osmanlı kuvvetlerine yardım sağlamak isteyen ve bu nedenle rotasi Inebahti'ya yonelik, Osmanlı donanmasınin yolunu kesmekti. Stratejik amaç ise yeni olarak Sultan II. Bayezid zamaninda geliştirilmiş olan Osmanlı donamasının gemilerinin tumunu veya buyuk bir kismini tahrip ederek Ege Denizi ve doğu Akdeniz'de Osmanlıların egemenlik sağlamasını önlemekti. Ancak Venedik donanma komutanı Grimani bu amacları elde etmek icin nerede Türk donanması ile savaşa girmeleri hakkinda cok belirli kesin bir emir almamışdı. Grimani ve uc alt filo komutanı “Türkleri görünce hemen savaşa girmek gerekli midir?” şeklinde bir soruyu Venedik yöneticilerine göndermişlerdi. Ancak iki donanma Sapienza adasi yakınlarında karşı karşıya gelmeden daha önce bu sorularina kesin yanıt almamışlar ve emirleri altındaki filoyu Adriyatik sahillerinden doğuya yöneltmişlerdi. Demek ki eğer savaş çıkarsa kendi emirlerini kendileri hazırliyacaklardı. Venedikli tarihçiler bu kesin emir eksikliğini Venedik Cumhuriyeti liderlerinin harbe karşı çekingen davranmaları ve savaşa yarım gonulle girdikleri şeklinde yorumlamaktadirlar (Norris say. 384).

[değiştir] Savaşın Gelişmesi

Sapienza Deniz Savaşı 4 ayrı günde (12, 20, 22 ve 25 Ağustos'ta) iki donanmanin gemilerinin karşılıklı yakın savaşa girmeleri şeklinde gelişti. Venedik kaynaklarına göre (Malipiero, Gravius) her ayrı günde yapılan karşılıklı şavaşta Venedik gemileri büyük cesaretle Osmanlı gemilerine saldırmışlar ve gemiler arasi yekyek yakın savaşa geçmişlerdi. Bu yakın gemi savaşlarında bazı Venedikli kaptanlar büyük kahramanlık göstermişlerdi. Malipiero, gönüllü olarak savaşa iştirak eden Korfu adası valisi Andrea Loredan'ı, gemisiyle Türk donanma hattına tek başına hücuma geçen ve iki saat boyunca devamlı savaş yapıp ortalığı karmakarışık eden Vicenzo Polani'yi ve Alvise Mercello'yu örnek kahraman kaptanlar olarak isimlendirmektedir. Malipiero'ya gore Marcello "bütün Türk gemilerini esir alabilecek secadet gostermisti. Ama Hazreti Isa aşkından yoksun olanlar, memleketini sevmeyenler, cesaretleri olmayanlar, displinsizler ve şöhretsizler dolayısıyla Venedik donanmasının eline geçen fırsatlar tekrar tekrar yitirilmişti." Osmanlı donanmasının teknik üstünlüklerinden ve donanma personellinin kabiliyetliğinden Venedik kaynakları hiç bahis etmemektedirler. Özellikle Venedik gemilerinden örnek alınarak geliştirilen manevra ve ateş kabiliyetleri yüksek 'göge/göke/kuka' tipi kadırgaların bu savaşta uzun menzilli topları ile çok etkin oldukları bilinmektedir. Ayrıca Haliç tersanelerinde Sultan II. Bayezid zamaninda geliştirilen üç direkli yelkenli kalyonlar da bu savaşta kendilerini göstermişlerdir. En nihayette bütün Akdenizde ün kazanmış olan kendi gögeleri ile bu savaşa iştirak eden Kemal Reis ve Burak Reis'in savaş tecrübeli girişimleri bu arada sayılması gerekir.

Venedikliler bu savaş sonunda tam bir büyük bozguna uğramışlar ve savaş alanindan kaçmaya zorlanmışlardır. Venedik donanması boylece ikinci bir defa daha Sapienza Deniz Savaşını kaybetmiş; filotalanin ellerinde kalan gemileri dağılmiş ve elde kalan gemiler Adriyatik denizinin her tarafındaki Venediklilere açık limanlara yayılmak zorunda kalmışlardı.

[değiştir] Savaşın Sonuçları

Venedik donanmasının Osmanlı donanması karşısında uğradığı bu büyuk yenilgi Venedikliler tarafından büyük bir utançlik nedeni ve kibir kırılması meselesi olarak görüldü. Özellikle Venedik'e gelen ilk haberlere göre, bu hezimet Venedik devletinin çok iyi tanınmış ve 40 yıldan daha çok yıllar ülkesine sadıkane hizmet etmiş bir Kaptan-Generalin terreddüdlü komutası ve hatta korkaklığından ortaya çıkmıştı. Venedik kanal ve sokaklarinda ahali yenik donanma komutanının canını istemeye başlamışlardı ve "Antonio Grimani, ruina de'Cristiani (Antonio Grimani Hristiyanları tahrib edici)" diye kafiyeli bir slogan her yeri alıp sarmıştı.

Venedik Senatosu hemen Zenta adasına sığınmış olan donanma komutanını görevinden azledip Venedik'e geri çağırdı. Grimani'nin dört yetişmiş oğlundan biri Zenta'ya giderek babasının Venedik şehrine geri dönmesini sağladı. Grimani şehre daha girmeden onu karşılayan bir diğer oğlu onu tutuklayarak ayaklarına zincir ayakbağı taktırdı. Grimani Venedik'e geldiğinde Katolik kilisesinde Kardinal olan bir diğer oğlu ise babasini hapishaneye götürüp kendi eliyle prangaya bağladi. Hemen Grimani Büyük Konsey tarafından yargılamaya tabi tutuldu ve yargılama çok uzun ve yorucu oldu. Sonunda Grimani darağacından kendini savunmak maksadiyla yaptığı sözlü müdafaların çok etkin olması nedeniyle kurtuldu. Dalmaçya sahillerinde Cherso adasında sürgüne mahkum edildi.

Bu deniz savaşi galibiyeti hem denizde hem de karada Osmanlı kuvvetlerinin taktik ve stratejik başarılarına neden oldu. Osmanlı akıncı birlikleri karadan ta kuzey İtalya'da Friuli yörelerini bastılar ve hatta ta Vicenza şehrinin yakınlarına gelebildiler. Bütün Kuzey İtalya halkı, özellikle doğu Lombardiya, Türk akınlarından korkmaya başladı. Savaş galibi Osmanlı donanması ve karadan ulaşan Osmanlı kara güçleri İnebahtı kalesini kuşattılar ve İnebahtı Osmanlı kuvvetlerinin eline geçti. Venedikliler elçi gönderip ateşkes istemelerine rağmen Sultan II. Bayezid'ın istediği şartı, yani Venediklilerin bütün Mora sahillerini terk etmesini, Venedik otoriteleri kabul etmedi. Bunun üzerine ertesi yil Sultan II. Bayezid komutasındaki Osmanlı kara kuvvetleri Venedik'in Mora yarımadasındaki en önemli üssü olan Modon kalesini kuşattılar. Bütün direnme gücünü yitiren Venedik garnizonu şehri ve kaleyi yakıp yıkarak teslim oldular. Aynı seferde Venedik'in Mora'da diğer üsleri olan Koron ve Navarin kaleleri de fethedildi. Böylelikle Osmanlılarca daha önce barış için istenen ve Venedik tarafından reddilen barış şartı olan Venedik'in yıllarca elinde bulundurduğu Mora sahillerinden ayrılması, Osmanlı deniz ve kara askeri gücleri üstünlüğü ile gerçekleştirildi. Venedik İspanyol yardımı ile İyon Denizi uzerinde olan Kefelonya ve İtika adalarına asker çikarip bu adaları egemenliği altina aldı ise de Mora yarımadasındaki üslerin kaybını bu arazi kazançlari hiçbir zaman telafi edememiştir.

Gercekten Sapienza Deniz Savaşı Osmanlı donanmasinin 16. yüzyıldaki katı üstünlüğüne ve Akdeniz'in bir Osmanlı gölü haline girişinin en iyi bir mujdesicidir denilebilir. 20 Şubat 1500 de İstanbul Venedik Balyosu Alvise Manetti'nin raporuna göre Osmanlı veziri kendisine şunu söylemiştir: “Venedik iderecisi olan Signoria'ya şunu söyle: Artık Venedik'in denizle evlenmesini bıraksınlar; denizi komuta icin artik bizim sıramız gelmiştir.” Ama hatirlamak lazimdir ki 1499 yalnız Sapienza Deniz Savaşı'nın tarihi değildir ve o yıl Portekizli kaptan Vasko do Gama Afrika'yı dönerek Hindistan'a 9 Eylül 1499'da erişmiştir.

14 Aralik 1502 de Osmanli-Venedik Savaşına son veren ateşkes anlaşması imzalanmıştır. Mayis 1503de tasdik edilen anlaşma ile Venedik eskisi gibi Osmanlı hükümetine yılda 10000 düka vergi ödeyen bir devlet sıfatına tekrar bürünmüstür. Osmanlı donanmasi ise doğu Akdeniz ve Ege Denizinde egemenliğini artırmakla beraber, Venedik elinde bulunan Kıbrıs ve Girit adalari ve korsan Senjan şövalyelerin elinde bulunan Rodos dolayısıyla bu egemenlik ta 17. yuzyılla kadar tüm olamamistir.

[değiştir] Kaynaklar

  • J.J.Norris, (1977) A History of Venice (Venediğin Bir Tarihi), Penguin, Londra . say. 383-385
  • D. Malipiero (1843) Annals Venezia 1470-1500.
  • J.C. Gravius (1704-25) Thesaurus Antiquitatium et Historiarum Italiae etc. 45 fasikul 10 cilt, Leyden.
  • N. Sakaoğlu (1999) Bu Mulkun Sultanlari 36 Osmanli Padişahı, Oglak Yayın, Istanbul say. 109, 114.
Diğer diller