Türkiye Komünist Partisi (1920)
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Bu madde Türkiye Komünist Partisi (2001) maddesine çok benzemektedir ve bu ikisinin tek başlık altında birleştirilmesi önerilmektedir.
[değiştir] İlk Yıllar
Osmanlı İmparatorluğu döneminde Sosyalist gruplar olmasına rağmen bunlar geniş kitle örgütlerine dönüşememişlerdi. I. Dünya Savaşının sonrasında, Osmanlı İmparatorluğu ağır bir yenilgi aldı. 10 Eylül 1920 tarihinde Bakü’de kurulan TKP, Ekim Devrimi'nin de etkisi ve desteğiyle Kurtuluş Savaşı’na güçlerini kattı. TKP kuruluşunun hemen ardından Komintern’e katıldı.
TKP’nin kurucusu Mustafa Suphi ve 14 yoldaşı Ocak 1921 yılında öldürüldü. Bu olay TKP’nin Kemalizm’e karşı illegal mücadelesinin de başlangıcını oluşturdu..[kaynak belirtilmeli] 1920’li ve 1930’lu yıllarda TKP illegal mücadeleyi devam ettirdi. 15 Ağustos 1922'de Hükümetin yasaklaması üzerine Ankara'da gizli olarak gerçekleştirilen 2. Kongre'de Genel Sekreterliğe Salih Hacıoğlu getirildi. Kongreden yaklaşık üç hafta sonra 12 Eylül 1922'de, Ankara Hükümeti o güne kadar yasal çalışma yürüten TKP'yi kapattı. Yasal çalışma olanağı ortadan kaldırılan TKP'nin üçüncü kongresi 31 Aralık 1924-1 Ocak 1925'de İstanbul Akaretler'de illegal olarak toplandı ve Şefik Hüsnü genel sekreterliğe getirildi. Kongreden sonra, Şeyh Said İsyanını bahane eden Hükümet Takrir-i Sükun kanunu çıkartarak ülkedeki CHP harici tüm siyasi oluşumları kapattı..[kaynak belirtilmeli] Çok geniş tutuklamalar ve yargılamalar yapıldı. 1925'de yapılan tutuklamalarının yol açtığı dağınıklığı kargaşayı durdurmak üzere, 1926 yılının mayıs ayında, Şefik Hüsnü'nün girişimiyle, Viyana'da bir parti konferansı yapıldı. Yeni bir faaliyet programının taslağı hazırlandı ve Vedat Nedim genel sekreterliğe getirildi. Vedat Nedim, Burjuvazi ve Kemalizm ile uzlaşarak ılımlı bir politika izledi. Parti işçi sınıfı içerisinde belli bir örgütlenme yakaladıysa da, parti içi problemler daha güçlü bir etki yaratmasının önüne geçti. Komünist şair Nazım Hikmet partiye üye oldu ve partiye olduğu kadar Türkiye'deki Komünizm hareketine de önemli katkılarda bulundu.
Parti, 1940'ların başında yeniden örgütlendi. Reşat Fuat Baraner'in Teşkilat Sekreterliğinde 2. Dünya Savaşı boyunca Faşizm karşıtı bir politika izledi. 1950'lere kadar Dr. Şefik Hüsnü denetiminde faaliyetlerine devam etti. 1951 tutuklamalarını ve Şefik Hüsnü'nün 1959 yılında hapis sonrası sürgüne gönderildiği Manisa’da ölmesini takiben, Yakup Demir (Zeki Baştımar) ve bazı TKP kadroları 1960 yılında yurtdışına çıkarak partiyi yurtdışında yeniden örgütlediler.
[değiştir] 1960’lar ve Yükselen Devrimci Hareket
1960’ların en önemli olaylarından biri bir sosyalist partinin, TİP’in, kuruluşu ve ülke genelinde yarattığı etkidir. 1960 ile 1970 arası, TKP’nin ülke içindeki kadroları TİP’i desteklediler. Milli Demokratik Devrim–Sosyalist Devrim tartışmalarının başlangıcı yine bu döneme denk düşer. Yakup Demir'in ölmesinin ardından İsmail Bilen'in TKP genel sekreteri olması ile birlikte ülke içinde örgütlenme faaliyetlerine hız veren TKP, marksist-leninist dünya görüşü doğrultusunda, bilimsel sosyalizmi esas alan bir politik çizgi izledi. İşçi sınıfı içinde örgütlenmeyi ana hedef olarak koyan TKP, SSCB ile de ideolojik ve politik bir yakınlık içindeydi.
1970’li yıllar boyunca parti tarihinin en hızlı gelişme dönemlerinden birini yaşadı. TKP bu tarihlerde bir diriliş yaşayarak Türkiye'de önemli bir illegal siyasi güç haline dönüştü. Sendika, gençlik, memur, köylü, kooperatif ve kadın hareketi içinde kitleselleşti. 1 Mayıs işçi bayramının kitlesel olarak kutlanmasında, Devlet Güvenlik Mahkemelerine karşı direnişte, aşırı sağcı teröre karşı kitlesel direnişlerin örgütlenmesinde, kapitalist sınıfa karşı güçlü grevler düzenlenmesinde, 1 Mayıs komiteleri ve can güvenliği komiteleri gibi yapıların yaratılmasında, 141. ve 142. maddelerin kaldırılması kampanyasında, barış hareketinin örgütlenmesinde, Marksizm-Leninizm propagandasında, sosyalist ülkeler ve ulusal kurtuluş hareketleriyle dayanışma kampanyalarının geliştirilmesinde TKP önemli görevler üstlendi. Basın-yayın, kültür ve sanat cephelerinde etkili bir çalışmalar yürüten TKP, aydınların işçi sınıfıyla bağlaşmasında önemli bir etkenlerden biri oldu. 1970'lerin sonlarına doğru, TKP içinde izlenecek taktik çizgi konusunda bir görüş ayrılığı yaşandı. İşte böyle bir dönemde 1978 yılında TİP’den ayrılan bir grup “Sosyalist İktidar” hareketini oluşturmuştur. Bu grup daha sonra SİP ve STP adı altında partileşerek bugünkü Türkiye Komünist Partisi (2001)ni oluşturdu. TKP içerisinde yaşanan ayrışmada ise İşçinin Sesi grubu partiden ayrıldı. Rıza Yürükoğlu önderliğindeki İşçinin Sesi dergisi etrafında örgütlenen İngiltere kadrolarının, TKP'yi pasifizmle suçlaması 1979'da tasfiye ile sonuçlandı.
[değiştir] 1980’ler: Askeri darbe ve solun yeniden doğuşu
12 Eylül Darbesiyle birlikte sol ağır bir yara aldı. 12 Eylül döneminde TKP'nin yurtiçindeki kadroları tutuklandı. 1983'de TKP Genel Sekreterliği'ne Haydar Kutlu (Nabi Yağcı) getirildi. Ardından gelen yıllarda Sovyetler Birliği’nin tüm dünyadaki kendine bağlı sosyalist örgütleri likidasyona sürüklemesiyle eş zamanlı olarak Türkiye Sosyalist hareketi kendini toparlamakta güçlük çekti. Diğer taraftan, 7 Ekim 1987’de yapılan TKP'nin 6. Kongresi ve TİP'in 8. Kongresi'nde alınan kararlar gereğince, her iki partiden eşit sayıda delegenin katılımıyla aynı yılın Ekim ayında Türkiye Birleşik Komünist Partisi 1. Kongresi toplandı. Liderler Haydar Kutlu ve Nihat Sargın ise Türkiye'ye döndüklerinde tutuklandılar. Ardından Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliğinin yıkılışıyla birlikte Türkiyedeki sosyalist hareketler ağır bir darbe daha aldılar.
1990’ların başında, TBKP’nin kapatılması beklenildiği için Sadun Aren'in liderliğinde Sosyalist Birlik Partisi kuruldu. Nitekim TBKP 1991'de Anayasa Mahkemesi tarafından kapatıldı.
Bunun ardından TKEP'in ve Kurtuluş'tan ayrılan Yeni Yol ve Sosyalist Politika kadrolarının da katılmasıyla parti Birleşik Sosyalist Parti adını aldı. BSP hakkında Anayasa Mahkemesi tarafından açılan kapatma davası sonuçlanmadan "Geleceği Birlikte Kuralım" adlı parti girişimiyle yeni bir parti oluşturma sürecini başlattı. Bu sürecin sonucunda partinin büyük kısmı ÖDP'ye katıldı.


