Uygur Türkçesi
Vikipedi, özgür ansiklopedi
| Uygurca ئۇيغۇرچه, Uyƣurqə Uyğurçe |
|
|---|---|
| Konuşulduğu ülkeler: | Doğu Türkistan (Çin), Kazakistan |
| Konuşan kişi sayısı: | 7.6 million |
| Sıralama: | 98 |
| Dil Grubu Sınıflandırma: | Altaic |
| Resmî Durum | |
| Resmî dil olduğu ülkeler: | Xinjiang |
| Dili düzenleyen kurum: | Sincan Özerk Bölgesi Etnik Dil ve Yazı Komisyonu |
| Dil Kodları | |
| ISO 639-1 | ug |
| ISO 639-2 | uig |
| SIL | UIG |
| Ayrıca bakınız: Dil – Dil aileleri |
|
Uygur Türkçesi ya da Uygurca (ئۇيغۇرچه Uyƣurqə, or ئۇيغۇر تىلى Uyƣur tili; 维吾尔语, 維吾爾語 Wéiwú'ěryǔ Sincan'daki Uygur halkı tarafından konuşulan ayak/tağlık grubundan bir Türk dilidir.
Konu başlıkları |
[değiştir] Ses Bilgisi
Uygur Türkçesinde 8 ünlü, 24 ünsüz vardır. Uygur Türkçesinde iki türlü e sesi vardır. Bunlardan ə Türkiye Türkçesindekinden daha açık, e ise daha kapalı telaffuz edilir. Kalın olan k̡ ve ƣ sesleri yanında i'ler ı okunabilir, diğer yerlerde ise i okunduğu kabul edilir. k̡ ve ƣ sesleri Türkçedekinden daha kalındır. Bu sesler gırtlağa daha yakın olarak telaffuz edilir. h̡ sesi sert olarak telaffuz edilen bir gırtlak sesidir. Ng genizsi n sesidir.
[değiştir] Alfabe
Uygurca 10. yüzyıldan beri Arap alfabesi ile yazılmaktadır. 1969-1983 yılları arasında Çin hükümetinin hazırlattığı Uygur Latin alfabesi ile yazılmış fakat sonra Uygurca sesleri gösteren ek işaretler ile Arap alfabesine dönülmüştür.
Aşağıdaki tablo Arap ve Latin harflerinin bir karşılaştırılmasıdır:
(Kullandığınız web tarayıcınıza bağlı olarak bazı karakterleri göremeyebilirsiniz)
xx<<<<<|- <zx<zx<zxz<|| Y y|| Y y|| /j/
| ئا | A a | A a | /a/ | ق | K̡ k̡ | K k | /q/ | |
| ئە | Ə ə | E e | /æ/ | ك | K k | K k | /k/ | |
| ب | B b | B b | /b/ | ڭ | -ng | -ng | /ŋ/ | |
| پ | P p | P p | /p/ | گ | G g | G g | /g/ | |
| ت | T t | T t | /t/ | ل | L l | L l | /l/ | |
| ج | J j | C c | /ʤ/ | م | M m | M m | /m/ | |
| چ | Q q | Ç ç | /ʧ/ | ن | N n | N n | /n/ | |
| خ | H h | H h | /x/ | ه | H̡ h̡ | H h | /h/ | |
| د | D d | D d | /d/ | ئو | O o | O o | /o/ | |
| ر | R r | R r | /r/ | ئۇ | U u | U u | /u/ | |
| ز | Z z | Z z | /z/ | ئۆ | Ɵɵ | Ö ö | /ø/ | |
| ژ | Z̡ z̡ | J j | /ʒ/ | ئۈ | Ü ü | Ü ü | /y/ | |
| س | S s | S s | /s/ | ۋ | V v | V v | /v/ | |
| ش | X x | Ş ş | /ʃ/ | ئې | E e | É é | /e/ | |
| غ | Ƣƣ | Ğ ğ | /ɣ/ | ئى | I i | İ i/I ı | /i/ or /ɨ/ |
[değiştir] Metin Örneği
İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi'nin 1. maddesi:
| Türkçe | Yengi Yezik̡ | Uygur Kril | Uygur Türk | K̡ona Yezik̡ |
|---|---|---|---|---|
| Bütün insanlar hür, haysiyet ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler ve birbirlerine karşı kardeşlik zihniyeti ile hareket etmelidirler. | H̡əmmə adəm zatidinla ərkin, izzət-h̡ɵrmət wə hok̡uk̡ta babbarawər bolup tuƣulƣan. Ular ək̡ilƣə wə wijdanƣa igə h̡əmdə bir-birigə k̡erindaxlik̡ munasiwitigə hax roh bilən mu’amilə k̡ilixi kerək. | Һәммә адәм затидинла әркин, иззәт-һөрмәт вә һоқуқта баббаравәр болуп туғулған. Улар әқилғә вә виджданға игә һәмдә бир-биригә қериндашлиқ мунасивитигә хаш рох билән му’амилә қилиши керәк. | Hemme adem zatidinla erkin, izzet-hörmet we xoquqta babbarawer bolup tuğulğan. Ular eqilğe we wicdanğa ige hemde bir-birige qérindaşliq munasiwitige xaş rox bilen mu’amile qilişi kérek. | ھەممە ئادەم زاتىدىنلا ئەركىن، ئىززەت-ھۆرمەت ۋە ھوقۇقتا بابباراۋەر بولۇپ تۇغۇلغان. ئۇلار ئەقىلغە ۋە ۋىجدانغا ئىگە ھەمدە بىر-بىرىگە قېرىنداشلىق مۇناسىۋىتىگە خاس روھ بىلەن مۇئامىلە قىلىشى كېرەك |
[değiştir] Dış Bağlantılar
|
|
|||
| Batı Türkçe | |||
| Bolgar grubu | Bolgar* | Çuvaşça | Hazarca* | ||
| Çagatay | Ayni dili | Çagatayca* | Ili Turki | Lop dili | Uygurca | Özbekçe | ||
| Kıpçak grubu | Baraba dili | Başkırca | Kırım Tatarcası1 | Komanca* | Karaçay-Balkarcası | Karaimce | Karakalpakça | Kazahça | Kıpçakça* | Krımçakça | Kumıkça | Nogayca | Tatarca | Urum dili1 | ||
| Oğuz grubu | Afşarca | Azerbaycanca | Kırım Tatarcası1 | Gagavuzca | Horasan Turkçesi | Osmanlı Türkçesi* | Peçenekçe* | Kaşgayca | Salarca | Türkiye Türkçesi | Türkmence | Urumca1 | ||
| Doğu Türkçe | |||
| Argu grubu | Halaçça | ||
| Kırgız-Kıpçak grubu | Altay dili | Kırgızca | ||
| Uygur grubu | Çulımca | Dolganca | Fuyü Gırgıs dili | Hakasça Doğu Altayca | Şorca | Tofaca | Tuvaca | Batı Yugurca | Yakutça | ||
| Notlar: 1 birden fazla grubta listelenmis dil, * Ölmüş diller | |||

