SASXSEK

El Vikipedio


SASXSEK /sas.ə.sek/ estas miksa planlingvo proponita de Dana Nutter en 2003. Ĝiaj radikoj estas forte modifiitaj kaj monosilabaj kiel Volapuko, sed ĝia gramatiko sekvas izolanta-aglutinan modelon.

La celo de la aŭtoro estas krei lingvon facile prononcebla kaj lernebla al ĉiuj popoloj.

Enhavo

[redaktu] Gramatiko

[redaktu] Alfabeto kaj prononco

La alfabeto havas 24 literojn:

A B D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Z

a b d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x z

Malsame al Esperanto:

  • H oni prononcu /x/ kiel la esperantan ĥ;
  • Q oni prononcu /ŋ/, kiel la angla ng en king aŭ la ĉina Běijīng (北京);
  • R oni prononcu /R/ post alveola proksimigante, kiel la angla r en run;
  • W oni prononcu /U/ kiel la esperantan ŭ;
  • X oni prononcu /ə/ kiel la lasta a de la portugala casa aŭ la a de la angla vorto about;

Por lingvo kiu celas esti facila al ĉiuj popoloj, ĝi estas facile prononcebla al anglaparolantoj kaj portugalparolantoj...

[redaktu] Morfologio

Ne estas artikoloj, nur vortetoj kiu iom (malmulte) similas al ili laŭ uzo: ai, o, u, li kaj lu.

Vorteto ai indikas emfazon. Vorteto o indikas nominativon kiam la subjekto ne venas rekte antaŭ verbo, vorteto u indikas akuzativon, kiam la objekto ne venas rekte post la verbo.

Li kaj lu (nur kun semantika malsamo) indikas propran nomon.


La konjunkcioj havas du literoj, komencas per konsonanto kaj finas per -a (ka = kaj).


La adjektivoj kaj adverboj finas per -i kaj havas komparan formon kun sufikso -isi (pli) aŭ -imi (malpli) (megi = granda; megisi = pli granda; megimi = malpli granda).


Demonstraj pronomoj havas du literojn, komencas per konsonanto kaj finas per -o (zo = ĉi tio; to = tio).

Personaj pronomoj havas du literojn, komencas per konsonanto kaj finas per -o (mo = mi; fo = vi; lo = li, ŝi, ĝi, ili. La refleksiva estas po (se), kiel en la latina lingvo. Estas du pronomoj por ni, kiel en la portugala lingvo, mofo (inkluziva ni, t.e., ni kaj vi) kaj molo (ekskluziva ni, t.e., ni sen vi). Estas ankaŭ la pronomoj wo (oni), no (neniu) kaj ho (kiu). Ne estas posedaj pronomoj.


Verboj ne varias laŭ persono, tempo, aŭ aspekto, sed estas du modoj: indikativo kaj imperativo. Oni uzas la vorteton zi por indiki estinto, mi por indiki prezento kaj fi por indiki futuron: mo zi kin; mo mi kin, mo fi kin (mi iris/ mi iras/ mi iros).

Participo oni formas per -i :don / doni (doni / donita, donata, donota, donita, donanta, dononta). Se bezone, oni povas uzi -eri por aktiva participo kaj -ari por pasiva: don / doneri / donari (doni/ doninta, donanta, dononta / donita, donata, donota).

Oni formas la pasiva voĉo per -a.



Bazaj prepozicioj havas du literojn, komencas per konsonanto kaj finas per -u (tu = al; mu = el).


La substantivoj ne varias laŭ kazo (kiun estas indikata de vorteto) aŭ nombro. Ne estas gramatika ĝenro, kiam oni bezonas indiki la sekson oni uzas la sufiksojn -ai (-in-) aŭ -au (vir-) bov = bovo; bovai = bovino; bovau = virbovo.

Oni derivas substantivojn de verboj per sufiksoj -e, -a, -o, -uk (don = doni; dono = donaĵo).

Kiel en la portugala lingvo, la semajntagoj ne havas nomojn, sed nombrojn.


Nombroj: jen = (1), duv = (2), san = (3), kuad = (4), fim = (5), ruk = (6), sep = (7), bat = (8), nauf = (9), des = (10).

hek (cent), jenausxnaufxhekxbatxdesxkuad (1984), duvausi (miliono).

Por formi ordajn nombrojn oni metu -iti: duviti (dua) saniti (tria)...


Sufiksoj:

-aus Potenco de 1000. (jenaus = milo; duvaus = miliono)
-ik Abstrakteco (human = homo; humanik = homeco)
-is Pligrandigo, "-eg-" (boni = bona; bonisi = bonege, pli bona)
-im Malpligrandigo, "-et-" (tepi = varma; tepimi = varmeta, malpli varma); formas onajn nombroj, "-on-" (kuad = kvar; kuadim = kvarono)
-iq Moŝteco (renai = virino; reniqai = sinjorino)
-ih Aĉeco, "--" (renai = virino; renihai = virinaĉo)
-if Igo aŭ Iĝo, "-ig- aŭ -iĝi-" (bonisi = bona; bonisif = ekbonigo). Nombre indikas oblajn nombrojn, "-obl-" (san = tri; sanif = trioble);
-it Plejgrandigo (megi = granda; megiti = plej granda) kaj ordaj nombroj (jen = unu; jeniti = unua);
-uk Instituto kiu havas la celo indikita de la radiko (don = doni; donuk = karito);
-us Ilo, "-il-" (ven = iri; venus = vojaturo)
-o Umo, "-um-" (don = doni; dono = donaĵo)
-e Faranto (don = doni; done = donanto)
-a Farati, "-uj-" (don = doni; dona = donati)
-are (a+(r)e) Farato, "-uj-" (don = doni; dona = donato)


Ekzemplo de vortformado:

  • kitab + hus (libro + domo) = kitabxhus (biblioteko)
  • fon + hun (sono + arto) = fonxhun (musiko)
  • ruk + kok (ses + angulo) = rukxkok (heksagono)
  • mu + kin (al + iri) = mukin (aliri, foriri)
  • fu + kin (antaŭ + iri) = fukin (progresi)

[redaktu] Sintakso

Normala strukturo estas SVO (subjekto, verbo, objekto), se oni povas ŝanĝi ĝin uzante la kazajn vortetojn. La noma grupo estas formata [demonstra pronomo] [kvanto/kvalito] [grandeco/pezo] [koloro/aparenco]] [participo] [substantivo].

Por nei, oni uzas la preposicio nu- en la vorto neigita:

  • ai mo ni kin (ne mi venas, sed alia homo);
  • mo ni kin (mi venas ne nun, sed mi venis aŭ venos);
  • mo mi nukin (mi ne venas).

[redaktu] Ekzemploj

  • mo don kitab fu lo (mi donis la libron al li).
  • mo don kitab fu lo mu kitabuk (mi donis al li libron el biblioteko).
  • mo nam li deinx (mi nomiĝas Dana).
  • li maks som blizu mo (Max dormas apud mi).
  • kiv lu tsjomolaqma tav tu li asja (monto Everesto restas en Azio).
  • li kosta'rika vidxboni tavo (Kostariko estas bela loko).
  • li nihondzjin fab boni wagon (Japanoj faras bonajn aŭtojn).
  • ha fo pud su li iqglis. (Ĉu vi parolas la anglan lingvon?)
  • ha fo wan li sahmat? (Ĉu vi ludas ŝakon?)
  • li <dzjordz orwel> tulis kitab lu jenausxnaufxhekxbatxtenxkuad (George Orwell verkis la libron "1984").

[redaktu] Eksteraj ligoj