Lano
El Vikipedio
Lano estas la molaj haroj de la felo de kelkaj mamuloj (kontraŭe al la kovra haro), precipe tiuj de ŝafoj (tondita lano). Kiel silko kaj kazeino ĝi estas proteinofibro, sed lano kaj aliaj bestaj haroj distingas sin per alta sulfurenhavo (3-4 %), kiu originas en la alta enhavo de la duobla aminacido cisteino. Lano estas rekreskanta krudmaterialo.
Enhavo |
[redaktu] Terminoj
Tondolano aŭ tondita lano estas lano de vivanta besto kaj ne recikligita, reuzita materialo farita el malnovaj teksaĵoj aŭ trikaĵoj (ŝirlano) aŭ el feloj de mortigitaj bestoj.
[redaktu] Kvalito
Lano havas naturan termoregulan kvaliton. Ene de la fibroj la lano povas gardi akvovaporon, sed la surfaco forpelas akvon. Ĝi povas absorbi akvon ĝis 33 % de sia seka pezo, sen sentigi malseketon, ĝi forkondukas malseketon pli rapide ol la ofte uzata kotono. Ĉar lanaĵoj (konsiderante la tutan volumon) konsistas el ĝis 85 % da aero, ili varmigas bonege. Lano malfacile malpurigas kaj apenaŭ malglatiĝas, ĉar la fibro estas tre elasta. Lano konservas la kolorojn kaj malfacile ekbrulas. Ĝi fakte ne brulas, sed nur karbiĝas. Kontraŭe al homfaritaj fibroj ĝi akceptas malmulte da ŝvitodoro. Lano inklinas al formo de lannodetoj, kion specifaj proceduroj povas malplialtigi. Sen prilaborado malglata lano povas malagrable grati la haŭton, sed tio ne okazas pri altkvalitaj merinolano.
[redaktu] Rikoltado
Por rikolti la lanon, la bestoj estas ĝenerale tonditaj (tondolano) aŭ elkombitaj: kaŝmirkaproj (kaŝmirlano), angorakuniklo (angoralano). Ĉe kelkaj ŝafrasoj la lano estas deŝirita (tio estas por la besto sendoloriga, ĉar oni forprenas nur la jam preskaŭ malfiksitajn harojn). La lano de angorakaproj nomiĝas mohero.
[redaktu] Lantipoj
Ju pli maldikaj estas la fibroj, des pli valora estas la lano. Merinolano estas tre mola, maldika, krispita. Ĝi devenas de la merinoŝafo. La maldikeco de la fibroj estas inter 16 kaj 23,5 mikrometroj. La mondorekordo estis en 2005 je 11.8 mikrometroj (homa haro mezuras 30 mikrometrojn) pri merinolano el Novzelando; ĝin atingis la itala teksaĵentrepreno Loro Piana.
[redaktu] Prilaborado
La lano estos antaŭpreparita, t.e. oni lavas, kombas, farbas aŭ blankigas ĝin kaj ŝpinas ĝin al longaj fadenoj. Oni teksas tiujn fadenojn al teksaĵoj, sed ili uzeblas ankaŭ por trikado (trikoto) kaj trikaĵo aŭ ĉe produktado de tapiŝoj permane aŭ per maŝinoj. La purigita kaj kombita lano povas esti ankaŭ prilaborita por atingi felton.
Oni ekipas (prilaboras) lanon por ke ĝi havu kvalitojn, kiujn la naturprodukto ne havas. Tiaj ekipaĵoj donas al ĝi reziston kontraŭ tineoj, maŝinlavado, feltigo, ktp.
[redaktu] Uzo
Oni ĉefe ŝpinas lanon al fadenoj. Sed oni uzas ĝin ankaŭ por matracoj aŭ kiel naturan malvarmizolilon. Ŝaflano taŭgas por tio, ĉar ĝi ne estas brulema kaj kaze de fajrego nur karboniĝas kaj ŝrumpiĝas (oni tuj ekkonas la tipan brulodoron). Tial oni uzas ĝin hodiaŭ por teknikaj teksaĵoj (fajroprotekto, laborvestaĵoj). Ankaŭ tapiŝoj kaj seĝteksaĵoj en publikaj veturiloj kiel aviadiloj, trajnoj aŭ busoj estas el lano.
[redaktu] Specifaj fadenoj
Jam la prauloj de la inkaoj kreis maldikaj fadenoj el la lano de la sudamerikaj alpakoj kaj la sovaĝaj vikunoj. Ankoraŭ hodiaŭ alpaka lano estas altkvalita fadenaro. Ĝi estas kvinoble pli varmiga ol ŝaflano. Per mikroskope malgrandaj aerpoŝetoj ĝi varmigas pli ol preskaŭ ĉiu alia besta fibro. Alpaka lano ne enhavas lanolinon kaj estas tial taŭga por lanalergiuloj.
Alia tre malpeza kaj ekstreme bone izolanta lano estas merino-didelfo-lano, kiu estas produktata kaj uzata ĉefe en Novzelando. Estas interese ke la produktado de tiu lano helpas malaltigi la nombron de nedeziritaj multnombraj didelfoj kiuj endanĝerigas la hejman vegetaĵojn kaj bestojn.
La triklano, kiun oni vendas por la kreativaj trikantoj, estas hodiau jam miksaĵo de natura lano kaj plastaj fibroj.
[redaktu] Flankproduktoj
La lano, precipe la ŝaflano enhavas la valoran lanograson lanolino. Kutime tiu ero estas eltirata el la lano dum la antaŭpreparoj, kaj poste realdonita al la purigita lano. Oni ankaŭ uzas ĝin por aliaj celoj en la kosmetik- kaj teksaĵindustrio.
[redaktu] Vidu ankaŭ jenon:
[redaktu] Eksteraj ligiloj
http://www.wool.com.au/attachments/Education/AWI_WoolFacts.pdf
http://www.sheepusa.org
http://www.ncwga.org
http://www.woolfestival.com
- IDEA DI LANA Créateur de mode vintage. Vêtements et accessoires en tricot et crochet (laine, mohair, acrylique, etc) pour femmes, enfants et layettes....

