Fasilo
El Vikipedio
Fasilo (Fasile) estas internacia planlingvo-projekto proponita de brazila eks-esperantisto Balduino Egon Breitenbach (1949-) en 1999.
Laŭ ideo de BREITENBACH estas klare ke idealisma movado malfaciligas la diskonigon de Esperanto kaj oni devas oferti al la homaro "komercan" lingvon per komercaj iloj. Pro tio li faris fortan kampanjon per Interreto kaj invitas ke oni lernu lian projekton. Tiu ideo ne estas fremda al kelkaj brazilaj esperantistoj lastatempe, kiuj batalis kontraŭ "stultaj" tradiciaj movadanoj, kiuj ne "komprenis", ke la hodiaŭa mondo estas komerca mondo. Kelkaj el ili provis akiri la estraron de brazila Esperanto-movado por apliki siajn ideojn, sed ne sukcesis.
Vere, dum lastaj sennombraj monatoj ĉiuj kiuj partoprenas la projekton de Fasilo nek unu centimon devas pagi, ĉar la celo de Breitenbach ne estis gajni monon per la lingvo, sed "valorigi" ĝin per plendo por pago. La ĉefideo ŝajne estas "se oni pagus, oni valorigus".
La nomo de la lingvo venas de fas- (facil-) + -il- (-il-) + -e (-o) = "facililo".
Enhavo |
[redaktu] Gramatiko
[redaktu] Alfabeto kaj prononco
- Vokaloj: a e i o u;
- Duonvokaloj: w (ŭ), y (j);
- Konsonantoj: b d f g h j k l m n p r s t v x z (ĵ kaj ŝ en Esperanto = j kaj x en Fasile; h ne estas prononcata ĉar estas nur markilo;
- Akcenta silabo: Ĝenerale sur antaŭlasta silabo.
- Por eviti malfacile prononceblajn kombinojn oni ekzemple neniam uzas literon "s" antaŭ konsonanto en komenco de vortoj kiel "staro" en Esperanto.
Do ne ekzistas kombinoj ĉispecaj (ekzemple): sporto, scienco, sfigmometro, littuko, senchava, adverbo, signo, psikologio, kserografio.
[redaktu] Morfologio
Baza vortaro konsistas el unusilabaj radikaloj: Dog-o (hundo), libr-e (libereco), kar-e (aŭtomobilo), mig-uy (geamikoj), om-a (virino).
Estas kvar finaĵoj por substantivoj: -e por ne vivantaj kaj -o, -a, -u por vivantaj estoj. Finaĵoj: "o" por viraj substantivoj; "a" por virinaj substantivoj; "u" por ge-ideo aŭ nekonata sekso. Finaĵo "y" por pluralo. La akuzativo estas indikata per neprononcata finaĵo -h, sed tiu kaŭzas ŝanĝon de prononco: Birdo (nominativo akcentita sur la antaŭlasta silabo), Birdoh (akcentata sur lasta silabo en Fasile); oni ankaŭ povas indiki substantivo per uzo de vorteto "li" post propraj substantivoj. En strukturo Nominativo -> Verbo -> Akuzativo oni ne bezonas diferencigon, kia estas -n en Esperanto.
En Fasile ekzistas nur tri prefiksoj: aw- (mal-), dal- (ne plu) kaj rew- (re-). Sed ĝiaj litero-kombinoj ne aperas en aliaj vortoj. Ĉi tiu, laŭ aŭtoro, estas avantaĝo en la vorto-kunigo kaj helpa por tuja kompreno. Estas preskaŭ tiom da sufiksoj en Fasilo kiel en Esperanto.
Verbaj infinitivoj kaj imperativoj akcentitaj en lasta silabo kiel en Ido: lernar (lerni), kantar (kanti), vidar (vidi); verbaj imperativoj: lernez (lernu), kantez (kantu), videz (vidu). Verboj havas pli kompletan kaj ne tiom "nazaligitan" sistemon de participoj rilate Esperanton:
azi = anta;
ezi = imperativo;
izi = inta;
ozi = onta;
uzi = "unta";
adi = ata
edi = enda;
idi = ita
odi = ota
udi = "uta";
Akcentigo sur lasta silabo ankaŭ okazas en adverboj por montri proksimecon. Ekzemploj: "sinan" (sin+an), "sinon" (sin+on), "sinel" (sin+el), "nun", "ĉi tiom" kaj "ĉi tiel" en Esperanto.
Finaĵo "-i" por adjektivo; multaj finaĵoj ĉe la adverboj: "olel" (ĉiel), "olin" (ĉie),"olon" (ĉio), "olan" (ĉiam), "antan" (antaŭe), "antin" (loke antaŭe), "anton" (kvante antaŭe). Ekzistas multaj aliaj eblecoj. En kazoj kiam klareco permesas oni povas uzi solan radikalon kiel adverbo.
[redaktu] Sintakso
Baza strukturo SVO (subjekto, verbo, objekto).
Akcentigo sur lasta silabo okazas en demandaj formoj kiel "kinan" (kin+an) kaj iliaj respondoj kiel "nilan" (nil+an).
[redaktu] Ekzemploj
Patro Nia: "Pamo Juydi, azi in sele: Santedez vudi nome. Vuden kinge venez tun juy. Lawijez vudi vile, in munde el in sele. Givez pane di eji dage tun juy. Pardez juydi fensey el juy pardaz tonuy fensazi juy. Na permez juy awlawar, sed protez juy ril awbone".
Babela turo (Genezo (11:1-9))
1. Kay ol rejire abazi soli linge kay simi vordey. 2. Kay inan omiru, ivazi tun eyste, findiz plati reje in Ximar, kay genan vitiniz tonin. 3. Kay luy inte-paliz "Juy genez! Juy igez brikey kay kukez ley il pire." Luy usaziz brikey il roke kay beyte tedon gluigaje. 4. Kay luy paliz: "Juy genez! Juy konstroz por juy un urbe kay un tope di tore til sele! Kay juy abigez fami title por juy, golel juy na disigidez tran oli sore di rejire!" 5. Kay Deu ivaziz subin por vidar urbe kay tore konstradi dun omiru. 6. Kay posan Deu paliz "Ximel luy une-omiraz kay une-lingaz, kay sineh luy gene-igaz! Sinan, ebijoz oleh luy voloz igar! 7. Juy ivez! Juy ivez subin kay juy konfigoz luydi linge por eju na prenoz altru!" 8. Kordel Deu dise-irigiz luy tran ol sore di rejire, kay law grade luy dalkonstriz urbe. 9. Sinal le titladaz Babel, al Deu inin konfigiz linge di ol rejire, kay din Deu disigiz omiru tran ol sore di rejire.
[redaktu] Ekstera ligo
[redaktu] Bibliografio
Breitenbach, Balduino Egon, 1949-
Projeto da língua mundial
Porto Alegre : Planeta i - Informática, 1999.
205p. ; 23cm.
ISBN: 8587337017 (broch.)

