Muhammad Ali (paŝao)

El Vikipedio

Pligrandigu

Mohamed (aŭ Muhammad) Ali (naskiĝis en 1769, Kavala, Makedonio, Osmana Imperio (hodiaŭ Grekio] – mortis la 2-an de aŭgusto 1849 en Aleksandrio), estis egipta subreĝo, paŝao (1805–49), fondinto de dinastio, fondinto de moderna Egiptio.

Lia patro estis armea gvidanto, kiu frue mortis, tiel lin edukis la guberniestro Ibrahim Aga. Li edzinigis en aĝo de 18 parencon de la guberniestro kaj okupixgis pri tabaka komerco.

Mohamed Ali alvenis en Egiptio por forpeli la invadintajn francojn. En 1805, la sultano nomumis lin paŝao, subreĝo de Egipto.

Li detruis la malnovan regantan eliton, deproprigis posedaĵojn de la malnovaj bienuloj, la pastrojn igis dependa de la registaro, subpremis ĉiun ribelon. Ĝis 1815 iĝis ĉiu bieno ŝtata posedaĵo kaj la enspezojn li elspezis por evolui la irigacion en Egipto. Li ekkultivigis novajn plantojn kiel kotonon, reorganizis la administran sistemon por tute kontroli la ekenomion. Li provis setligi modernan industrion por la prilaboro de la krudmaterialoj, sed tio malsukcesis pro la mankantaj energiofonto, faklaboristoj.

Li malfondis la soldan aremon kaj organizis floton kaj rekrutitan armeon el egiptaj kamparanoj. Li sendis studi junulojn en Eŭropon, fondis fakstudejojn.

Meez de la 1830-aj jaroj, ŝtata plantaĵo de Mohamed Ali atingis punkton, kiam ĝi estis jam malprofita, dum – pro la militiroj – la ŝtata monavido kreskis.

Muhammed Ali helpis la sutanon venki la ribelojn en Arabio kaj Grekio. Li okupis apudnilajn areojn de Sudano, ĉar akiris novulojn por la armeo kaj oron por la trezorejo. Kvankam li venkis en ĉiu tri militiroj, sed fine lia floto estis malvenkita ĉe Navarino (1827). Spite al melvenko de la floto, li sentis sin forta eki militon kontraŭ la sultano. La unua milito okazis en 1831–33 kaj tiam akiris li Sirion ĝis Adana, dum en la dua milito en 1838–41, la osmana armeo estis decide venkitaj ĉe Nizip (1839), dum la turka floto ŝanĝis al flanko de Muhammed Ali. Tiam intervenis la eŭropaj potencoj: en julio de 1840 Britio, Aŭstrio kaj Prusio interkonsentis, ke finigas la egiptan regadon en Sirio kaj tiel malebligis sendependiĝon de Egipto de la Osmana imperio. Mohamed Ali kaj lai familio akiris en 1841 heredan rajton pri regado de Egipto kaj Sudano, sed lain potencon limigis la sultana Kortego kaj la sultano reakiris kontrolon pri Egipto.

Mohamed Ali retiriĝis en 1848 el sia ofico kaj mortis sekvajare. Post lia morto, oni neniigis liajn multajn reformojn.

[redaktu] Bibliografio

  • Henry Dodwell: The Founder of Modern Egypt (1931, 1971)
  • Helen Anne B. Rivlin: The Agricultural Policy of Muæammad Ald in Egypt (1961)
  • Afaf Lutfi al-Sayyid Marsot: Egypt in the Reign of Muhammad Ali (1984)