Otomana imperio

El Vikipedio

Osmanlı İmparatorluğu
Devlet-i Aliye-i Osmaniye
Image:Ottoman Coat of Arms.jpg
Otomana blazono
Map of the Ottoman Empire
La Otomana imperio en tempo de ĝia plej vasta amplekso (1683)
Oficiala lingvo Otoman-turka
Ĉefurbo Söğüt (1299-1326),

Bursa (1326-1365),
Edirne (1365-1453),
İstanbul (1453-1922)

Loĝantaro ĉ. 40 milionoj
Areo 6,3 m km² (1902); 19,9m km² maksimuma etendiĝo (ĉ. 1595)
Ekesto 1299
Ekmalapero 29-a de oktobro, 1923
Monunuo Akce, Kurus, Lira

La Otomana imperio estis unu el la plej grandaj kaj la plej potencaj imperioj en spaco ĉe Mediteraneo. La imperio ekzistis en la jaro 1281, ekzistis ĝis 1923 kaj dum tiu ĉi tempo ĝi ampleksis teritoriojn de Malgranda Azio, Balkano, Nigra maro, Mezoriento kaj norda Afriko. La imperio havis ekde la 16-a jarcento tute islaman karakteron de „Dia ŝtato“, en kiu jam dekomence regis sultanoj de dinastio Otomanoj. Dank' al sia situo la Otomana imperio estis kunigilo inter la eŭropa kaj la azia kontinentoj.

Dumtempe ĝi estis ankaŭ ofte nomata en diplomata vortumo "La Pordo" aŭ la "La elstarega Pordo".

[redaktu] Historio

La imperio estis fondita en la jaro 1281 de tribestro Osman la 1-a, bejo el unu el la turkaj triboj en Malgranda Azio. La nomo de la imperio estas derivita laŭ lia. Murad la 1-a estis la unua otomana reganto, kiu surprenis la titolon sultano. La otomanaj imperiestroj nomis sin mem ekde la jaro 1517 ankaŭ kalifoj. En 1453 sultano Mehmed la 2-a malprosperigis la Bizancan imperion per konkero de Konstantinopolo, kiun li igis sia ĉefurbo sub la nomo Istanbulo. En la 16-a jarcento dum regado de sultano Sulejmano la 1-a la Otomana imperio atingis sian zeniton, ĝi akiris rangon de monda grandpotenco, preninte la teritoriojn de antaŭe memstaraj kristanaj ŝtatoj en sudorienta Eŭropo: Bulgario, Serbio, Valaĥio, parton de Hungario ktp. Ĝia areo atingis pli ol 11 955 000 km2. Kompare kun Eŭropo turkoj estis pli toleremaj rilate al libereco de religia konfesio kaj kultura identeco de la nacioj en la okupata teritorio, kie tiel estis lasita certa libereco. Turkoj mem poste transprenis kelkajn kulturkutimojn de la kristana Eŭropo.

Malfermo de la Otomana parlamento, 1876
Pligrandigu
Malfermo de la Otomana parlamento, 1876

Otomanaj sultanoj vane klopodis en pli postaj jaroj malhelpi kreskantan forton de la eŭropaj grandpotencoj, kaj ankaŭ eĉ en transmaraj kolonigitaj teritorioj. En la 17-a jarcento la Otomana imperio militis oriente kontraŭ Persio, norde kontraŭ Rusio kaj nordokcidente kontraŭ la Habsburga monarĥio. Post malvenko en la dua batalo ĉe Vieno en la jaro 1683 la malkresko de la sultana potenco jam estis tute videbla. Interne de la imperio tenis en la manoj veran potencon anoj de janiĉaroj, elitaj armeaj taĉmentoj, kiuj dum la antaŭa periodo helpis la sultanon por konkeri grandegajn teritoriojn. Kontraŭ la otomana potenco balkanaj nacioj ribelis kaj en la 19-a jarcento la imperio kiel „malsana viro en Balkano“ komencis definitive disfali. Komence de la 20-a jarcento ĝi estis tute en manoj de eksterlanda kapitalo kaj en internacia kampo ĝi prezentiĝis kiel duonkolonio. La Otomana imperio partoprenis en la Unua mondmilito flanke de la Centraj potencoj. Post la milito en Turkio eksplodis naci-liberiga movado kaj en la jaro 1923 ĝi estis proklamita Turka respubliko.

Pri postmilita Turkio, vidu Kemal Atatürk.

[redaktu] Vidu ankaŭ