Nepalo

El Vikipedio

Geografio > Azio > Nepalo


नेपाल अधिराज्य
Nepalo

Flago de Nepalo

Blazono de Nepalo

Nacia himno: Ras Triya Gaan

Lokigo

Bazaj informoj
Oficiala(j) lingvo(j) nepala
Ĉefurbo Katmando (3.162 mil)
Religio(j) hinduoj kaj budhistoj.
Areo
% akvo
140.181 km²
2,8%%
Loĝantaro
Loĝdenso
27.133.000
196/km²
Valuto nepala rupio (NPR)
Horzono UTC +5:45 (en somero +5:45)
TTT | Landkodo | Tel. .np | NP | 977
Politiko
Politika sistemo konstitucia monarkio
Ŝtatestro reĝo Gjānendra Bir Bikram Ŝāh
Ĉefministro Girija Prasad Koirala
Nacia tago 28a de decembro
Sendependeco 1923 de Britio

Nepalo (nepale: नेपाल अधिराज्य / Nepāla Adhirāĝja) estas lando en Himalaja montaro, inter Hindio kaj Tibeto.

Enhavo

[redaktu] Heredaĵo

Nepalo estas lando fascine multkolora: kun antikva historio, viglaj kulturoj kaj popoloj, biodiverseco kaj majestaj pejzaĝoj. Ĝiaj geografiaĵoj etendiĝas de belaj altaj neĝpintoj en la nordo, la malpli altaj montoj en la mezo kaj bela, fekunda ebenaĵo kun multaj arbaroj en la sudo. Situante inter Tibeto (Ĉinio) kaj la Ganga ebenaĵo (Barato), Nepalo tra sia historio sentis la influon de ambaŭ ties diversaj civilizacioj, sed samtempe kreis identecon por si. La lando havas preskaŭ 23 milionojn da homoj, parolantaj 70 lingvojn aŭ dialektojn.

Nepalo estas oficiale hindua reĝlando, sed fakte ĝi estas lando de multaj religioj. La templo de Paŝupatinat en Katmando estas unu el la kvar plej gravaj lokoj por adorantoj de Ŝiva. La Budho, la "Lumo de Azio," naskiĝis en Lumbini, kiu situas en la suda ebenaĵo, farante Nepalon sankta celo por pilgrimantoj. La multaj etnoj ofte kultas siajn proprajn diojn.

Kvar lokoj de Nepalo estas agnoskitaj de UNESKO kiel mondheredaĵoj. En la unua, la valo de Katmando, reliefas la urbo de Baktapuro, la reĝaj placoj de Katmando kaj Patano, la stupaoj de Svajam­bunat kaj Baŭdnat, kaj la temploj de Paŝupatinat kaj Ĉangu Narajan. Dua kultura heredaĵo estas Lumbini.

Plie estas la naturaj zonoj Everest Nacia Parko (1.148 km2) kaj Reĝa Ĉitaŭn Nacia Parko (932 km2). Vidu apartan artikolon Naciaj parkoj en Nepalo.

[redaktu] La valo de Katmando

Je alteco de ĉirkaŭ 1.300 metroj super la marnivelo, la valo de Katmanduo entenas la ĉefurbon kaj estas ankaŭ la komerca kaj kultura centro de Nepalo. Ĝi kovras 360 km2 en formo de ovo ĉirkaŭita de verdaj montoj, mezurante 24 km orientalokcidente kaj 19 km nordalsude.

Pasintece la valofundo estis kovrita de lago. Laŭ legendo la bodisatvo Manĝuŝri venis de Ĉinio kaj tranĉis la sudan monton por lasi la akvon elflui. Poste li kreis la unuan loĝantaron.

La Nevaroj, kiuj originale nomiĝis Nepaloj, estas la indiĝenoj de la valoj, kiuj dekoraciis kaj fortigis la valon politike, ekonomie, socie kaj religie dum pasintaj 2,000 jaroj. La elstaraj monumentoj de la valo, kiuj nun estas la zonoj de la Monda Heredaĵo,estas la ekzempleroj de la arto kaj arkitekturo de la Nevaroj. Kaj same, dekoj da festivajoj ankau estas vivantaj heredaĵoj de ili.

La urbo Katmando dekomence estis fando­poto, kaj tio klarigas ĝian riĉan kulturon. Ĝi havas unikan urboplanon--kvartalojn centritajn sur temploj kaj internaj kortoj. Ĉiam ĝi estis fonto de inspiro por multaj artistoj kaj skribistoj, kaj post la malfermiĝo de Nepalo en 1950 ankaŭ por multaj homoj el la tuta mondo. Nun, pro amasa migrado, homoj el ĉiuj etnoj loĝas en la ĥaosa ĉefurbo.

[redaktu] Historio

Dum sia historio de kelkmil jaroj Nepalo travivis diversajn reĝajn dinastiojn. La plej antikva estis la Kiratoj, kiuj regis de la 9a jarcento a.K. ĝis la 1a jarcento p.K. Laŭ legendoj menciitaj de kronistoj, la Budho vizitis Katmandon en la sepa reĝado de la sekva dinastio, la Liĉavioj, kaj la imperiestro Aŝoka venis al la valo kaj konstruis kvin stupaojn en kaj ĉirkaŭ Patano. Dank ' al tre granda surskribita ŝtona kolono konstruita tie, oni scias ke Aŝoka vizitis ankaŭ Lumbini.

Historiistoj estas certa ke Aŝoka venis al Lumbini sed ankoraŭ mankas evidentoj kiuj atestas ke Aŝoka ja venis en Katmando, kvankam ekzistas famaj Aŝokaj monumentoj en Patan. Anstataŭ, oni diris ke lia fratino venis en Nepalo kaj starigis templon "Charumati".

La Liĉivioj regis de siaj palacoj en Katmando de la 1a ĝis la 9a jarcento p.K. Neniu el tiuj konstruaĵoj restas, sed oni trovas epigrafojn kaj skulptaĵojn faritajn tiam diversloke en la valo. Post la Liĉavioj venis la dinastio Malla, komence unuigita sed poste disfalonta en tri regnojn. Ankaŭ dum tiu tempo tre riĉaj kulturaĵoj estis kreitaj, multe el kiuj ankoraŭ ekzistas. Kvankam ili men ne esitis Nevaroj, ili akceptis la Nevaran (tiam nomatan Nepalbhasa) kiel la oficialan lingvon kaj multe helpis kreski la lingvon kaj ĝian literaturon.

Poste venis la dinastio Ŝaha. De ĝia bazo en Gorka (100 km nordokcidente de Katmando) ĝi etendis sian potencon ĝis la valo de Katmando kaj poste unuigis la tutan teritorion de Nepalo. La reĝo Prithvi Naraajn Ŝhaj kiu atakis la valon en ĉ 1768 estis tiom kruela ke li tranĉis nazojn de la venkintoj el Kirtipur. Do sekvis subpremo al la loka lingvo, kulturo kaj tradicio. Dum ĉ 100 jaroj - de1850 ĝis 1950 - la Rana dinastio regis la landon. Kvankam ili ne estis reĝoj, ili herede regis ĝin kiel ĉefministroj, kiam la reĝoj nur estis kiel bildoj. Ili regis la landon kun helpoj de la Britoj kiuj tiam regis la Hindan subkontinetoj.

La nuna reĝo Gjanendra, kiu sidis sur la reĝan tronon, post la reĝa masakro de 2001, devenas de tiu familio. Dum la masakro, laŭ la oficiala raporto, la Princo Dipendra mortigis siajn patron, patrinon gefratojn kaj aliajn kaj poste mortigis sin.

La reĝo Gjanendra nun reĝas rekte, ekde februaro 2005. Nun ne estas parlamento kaj li mem elektas homojn por igi ministrojn.

[redaktu] Literaturo pri Nepalo

Tibor Sekelj: "Nepalo malfermas la pordon" (1959) (esperantlingve)

[redaktu] Ceteraj informoj

  • Eksporto: greno, lignaĵo, herboj.
  • Pokapa GNP: 200 $.
  • Organizoj: UNO (1955)
  • Heredaĵo: Sagarmāthā nacia parko, valo de Katmanduo, Ĉitvana reĝa parko, Lumbini (naskiĝloko de Budho).

[redaktu] Vidu ankaŭ

[redaktu] Eksteraj ligoj

La 4-a Azia Kongreso de Esperanto 2005-08-25/29 en Katmando

The Crimson Book of monarchy

Blogo pri Nepalo


Ŝtatoj en Azio
Afganio | Armenio | Azerbajĝano | Barejno | Bangladeŝo | Barato | Birmo | Brunejo | Butano | Ĉinio | Filipinoj | Indonezio | Irako | Irano | Israelo | Japanio | Jemeno | Jordanio | Kamboĝo | Kartvelio | Kataro | Kazaĥio | Kipro | Kirgizio | Kuvajto | Laoso | Libano | Malajzio | Maldivoj | Mongolio | Nepalo | Nord-Koreio | Omano | Orienta Timoro | Pakistano | Palestino | Rusio | Saŭda Arabio | Singapuro | Sirio | Sri-Lanko | Sud-Koreio | Taĝikio | Tajlando | Tajvano | Turkio | Turkmenio | Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj | Uzbekio | Vjetnamio
Dependaj teritorioj: Brita Hindoceana Teritorio | Kokosinsuloj | Kristnaskinsulo
Komunejo
La Vikimedia Komunejo havas dosierojn rilatajn al
Nepalo sub la gloso Category:Nepal


Komunejo
La Vikimedia Komunejo havas dosierojn rilatajn al
Nepalo sub la gloso Nepal