Meksiko
El Vikipedio
Meksiko (ofte esperantigita ankaŭ kiel Meksikio) estas ŝtato en la suda parto de Nordameriko, en la supra parto de la centramerika istmo.
Enhavo |
[redaktu] Bazaj informoj
- Oficiala nomo: Estados Unidos Mexicanos
- Komuna nomo: México (MEĥiko; la sono de la ikso estas escepto al la kutima prononco en la hispana lingvo). Vidu artikolon pri la nomo de Meksiko en esperanto.
- Situo: ĉ. 23º No, 102º Ok
- Limoj: 3.118 km norde kun Usono, 960 km sude kun Gvatemalo kaj 176 km kun Belizo.
- Areo: 1.972.546 km²
- Semotaŭga: 12%
- Ĉefurbo: Meksikurbo
- Sendependiĝo:(de Hispanio) ekis je la 16-an de septembro 1810, sukcesis je la 21-a de semptembro de 1921
- Internaciaj organizaĵoj: UNO (1945), OAŜ
[redaktu] Demografio
- Loĝantaro: 97,483,412 (2000)
- % urbana: 74% (2000)
- homoj je kv. km: 52,2 (2000)
- homoj je kv. km da semotaŭga tero: 434,9 (2000)
- ekonomia kresko: 1,53% (2000, takso)
- naskoj: 23,15 je 1000 homoj en jaro (2000, takso)
- mortoj: 5,05 je 1000 homoj en jaro (2000, takso)
- migrantoj: -2,84 je 1000 homoj en jaro (2000, takso)
- mortokvanto de beboj: 26,19 mortoj je 1000 naskoj (2000, takso)
- infanoj po virino: 2,67 infanoj naskita je virino (2000, takso)
- meza vivlongeco: 71,49 jaroj (68,47 viroj, 74,66 virinoj) (2000, takso)
- Etnoj: 60% mestiza (miksitoj de eŭropido kaj amerika indiĝeno), 30% indiĝena, 9% eŭropida, 1% aliaj
- Religio: laika ŝtato. Lau taksoj, 95% kristanismo (89% katolikismo, 6% protestantismo) 5% aliaj.
- Lingvo: la hispana estas la baza lingvo de la loĝantaro kaj estas uzata oficiale. Aliaj lingvoj: la naŭatla, dialektoj de la majaa, aliaj indianaj lingvoj.
- alfabeta: 89,6% (91,6% viroj, 87,6% virinoj) (1995 takso)
[redaktu] Provincoj
Meksiko dividiĝas en 31 ŝtatoj (en Esperanto oni foje uzas la vortojn subŝtato au provinco) kaj la Federacia Distrikto ĉirkaŭ la ĉefurbo:
|
Vidu ankaŭ: Mapo de la subŝtatoj de Meksiko.
[redaktu] Urboj
La plej grandaj urboj: milionoj en 2000 (takso):
| 19,75 | Meksikurbo (4-a plej loĝata tutmonde) |
| 4,10 | Gvadalaharo (Guadalajara) |
| 3,60 | Monterejo (Monterrey) |
[redaktu] Geografio
La plej alta monto estas la Citlaltepetl aŭ Cerro de la Estrella (Stelmonto).
[redaktu] Politika sistemo
Meksiko estas demokrata federa respubliko. La konstitucio estis aprobita je la 5-a de februaro de 1917
Prezidanto elektita pere de universala kaj sekreta balotado por sesjara periodo. Vidu liston de prezidentoj de Meksiko. Nuna prezidento: Vicente Fox Quesada
Duĉambra kongreso: deputitoj (tri jaroj) kaj senatanoj (ses jaroj)
Cefaj politikaj partioj:
- Revolucia Institucia Partio (fondita 1929)
- Partio de Nacia Agado (1939)
- Partio de la Demokrata Revolucio (1988)
[redaktu] Historio
La historio de Meksiko dividiĝas en ses ĉefaj periodoj:
- Kulturoj de Mezameriko, kiam floris la olmekoj, toltekoj kaj meŝikoj (1,200 a.K. - 1521 p.K.)
- Konkero kaj koloniigado fare de la hispanoj (1521-1810): la sieĝo de Tenoĉtitlano kaj la fondo de la Vicregno de Nova Hispanio
- Milito por la sendependiĝo kaj unuaj provoj organiziĝi (1810-1824): la alvoko de Dolores fare de pastro Miguel Hidalgo, la milito kontraŭ la reĝa armeo, la atingo de la sendependeco, la Unua Imperio kaj la proklamo de la respubliklo
- Sendependa vivo (1824-1910): la malstabileco de la unuaj jaroj, la perdo de teritorio, la Reformo, la Dua Imperio, la porfiria diktaturo
- La meksika revolucio (1910-1917): la proklamo de Madero, la militantaj ĉefoj, la konvencio de Aguaskalento, la konstitucio
- La registaroj de la institucia revolucio (1917-2000): la stabiligo post la enlanda milito, la fondo de la Nacia Revolucia Partio, la lasta armita subleviĝo kaj la sinsekvo de konstitucie elektitaj prezidantoj
[redaktu] Esperanto-movado
Vidu:
|
|
|||
|---|---|---|---|
|
|||
[redaktu] Vidu ankaŭ jenon:
[redaktu] Eksteraj ligiloj
http://www.gob.mx
http://www.presidencia.gob.mx
http://www.cddhcu.gob.mx
http://www.presidencia.gob.mx/?NLang=en&x=4&y=18

