Esperanto-movado en Norvegio

El Vikipedio

La unua propagandisto por Esperanto en Norvegio estis Haldor Midthus (1841-1906). Ankaŭ antaŭ li kelkaj norvegoj estis lernintaj Esperanton, sed tiuj estis pli malpli efemeraj kiel esperantistoj.

Nuntempe la norvega Esperanto-movado konsistas ĉefe de la asocio Norvega Esperantista Ligo, fondita en 1911. Tie la plimulto (ĉ. 250) de la norvegaj esperantistoj estas membroj, aŭ rekte aŭ tra lokaj Esperanto-kluboj.

Ekzistas aktivaj Esperanto-kluboj en Oslo, Trondheim kaj Hamar, malpli aktivaj en Kristiansand, Sarpsborg, Stavanger, Tromsø kaj Bryne. En aliaj lokoj ne estas ia kluba aktivado, sed troveblas kelkaj disaj aktivuloj. En 2004, esperantistoj en 10 diversaj lokoj estis listigitaj en Pasporta Servo kiel gastigantoj.

En la historio de la Esperanto-movado, du norvegoj iĝis honoraj membroj de UEA: S-ino Elna Matland kaj S-ro Johan Hammond Rosbach.

Jen iom pri la historio de la norvega Esperanto-movado:

Enhavo

[redaktu] Antaŭ 1933

[redaktu] La komenca periodo

Haldor Midthus unue ellernis Volapükon, sed poste (en 1900) li eksciis pri Esperanto, rapide ellernis ĝin kaj fervore propagandis per leteroj inter sia kolegaro. L.K.-ano de 1905. Estis tiam ankaŭ alia norvega L.K.-ano, J. Allum, sed estis neeble trovi lian nomon en norvegaj gazetaro kaj libraro.

La unua gazetartikolo pri Esperanto troviĝas en monata revuo „Kringsjaa“ la 5-an de marto 1904 pri „Internacia komerca lingvo“, rad. el angla „Westminster Review“.

En Oslo (tiama Kristiania) ĉ. 1904 kelkaj junuloj, ĉefe studentoj, komencis propagandon por Esperanto, inter ili stud. filol. Emil Smith (nuna docento ĉe la universitato), stud. jur. Alf Johnsen, poste HAGELER († la 23-an de decembro 1932), kand. jur. Einar Ruud († 1908), ekslernejestro T. Davidson († la 3-an de oktobro 1921) kaj dana tipografisto H. Th. Thomsen, kiu lasta iniciatis kaj fondis la unuan Esperanto-klubon, la 8-an de februaro 1906.

Unua prezidanto estis Einar RUUD. Jam en 1907 la klubo povis kalkuli je 70 membroj, precipe junuloj kaj bontemplanoj. En 1906-07 vigla propagando okazis inter la bontemplanaro. La ĉefprezidanto de la internacia IOGT, sveda parlamentano Edv. Wavrinski, skribis en la norvega „Godtemplarbladet“ serion da artikoloj pri Esperanto. Pluraj gvidantaj bontemplanoj montris intereson, kaj la supre nomita T. DAVIDSON ellaboris korespondan kurson „20 lecionoj en Esperanto“. Fondiĝis laŭ lia alvoko koresponda klubo kun 85 membroj (1907) en 8 sekcioj de suda Halden ĝis la plej norda en la mondo urbo Hammerfest. Tiuj sekcioj fondiĝis parte dum propaganda vojaĝo de DAVIDSON kaj parte per la bontemplana gazeto.

En Narvik tiama telegrafisto Arne Arnessen post parolado de DAVIDSON gvidis kurson kaj fondis klubon (en aprilo 1907).

En majo 1907 vizitis Kristianion okaze de la 50-jara jubileo de la universitato fama germana profesoro Wilhelm Ostwald. Li faris en la universitato paroladon pri Esperanto kaj la Klubo Esperantista en Kristiania rikoltis multajn anojn. Laŭdire la nombro de klubanoj atingis 150 aŭtune 1907.

Einar Lunde, posedanto de malgranda presejo, ellaboris komence de 1907 la unuan lernolibron: ABC en Esperanto, kiun li mem kompostis kaj eldonis. Li ankaŭ sendepende de la klubo kolektis kelkajn junulojn en kvazaŭ privata studrondo.

La ekflorado de Esperanto en 1905-08 ne daŭris. Post krizaj jaroj 1908-10 kaj post kelkjara dormado, Klubo Esperantista en Kristiania restariĝis la 30-an de septembro 1912 kun la plej fervoraj esperantistoj en nova estraro: f-ino Josefine Finholt († la 3-an de marto 1921), f-ino Rosa Bye, stud. ekon. Engesgaard Christie, inĝeniero O. Brochmann Sletterød, kand. filol. Honoratus Bonnevie, kapitano B. Johns Klingenberg († la 28-an de aprilo 1920).

En Bergen „Societo de Esperantistoj“ fondiĝis la 22-an de marto 1909. Prezidanto lektoro Einar Schibbye († la 16-an de januaro 1931), s-ino FALKENBERG, inf. kapitano ERIKSEN, komercisto Conrad Croepelien († 1924). En 1912 la komerca gimnazio en Bergen nomis Esperanton elektebla lingvo, kaj lektoro SCHIBBYE instruis Esperanton al 15 gimnazianoj. En 1918 la prezidanto forlasis Bergen, la klubo ekdormis kaj ĝis nun (1933) ankoraŭ ne restariĝis.

En Trondheim Grupo Esperantista refondiĝis la 6-an de februaro 1911 (prez. R. Rian), kaj novaj grupetoj elkreskis en Stavanger februaro 1910 (prez. H. WIIG), kaj kursoj en Haugesund (Nils Økland), en Trondheim (Joh. LØVLI) kaj en Kristiania (f-ino FINHOLT) kaj inter blinduloj (BROCHMANN SLETTERØD, BONNEVIE kaj Rosa Bye).

Dum la komenca periodo aperis krom la „ABC“ kelkaj aliaj libroj ellaboritaj de la ĝis tiam ĉefa gvidanto, H. Th. Thomsen, lernolibro, 1907, ĝia dua eldono 1909 (10-a milo); prozo el danaj-norvegaj aŭtoroj, trad., 1908.

Jam de komence la esperantistoj sentis bezonon de propra gazeto, kaj en julio 1908 stariĝis komitato por eldoni tian gazeton sur bazo de akcia societo. La komitato konsistis el: f-ino FINHOLT, kapitano KLINGENBERG (prez.), lektoro SCHIBBYE kaj H. Th. Thomsen. Poste aliĝis f-ino Rosa Bye kaj inĝeniero Bj. Simonsen, sed baldaŭ ekestis inter la komitatanoj gravaj opinidiferencoj, kaj la laboro ĉesis. Tiam THOMSEN - sole respondeca - eldonis la 1-an de januaro 1909 la unuan n-ron de ,N Gazeto‘ ("Norsk esperantoblad"). Poste fariĝis redaktoro SCHIBBYE. La gazeto aperis monate regule - en 1909 kun 12 n-roj. De 1910 en nova pligrandigita formato kaj sub nova nomo, Norvega Esperantisto. Aperis en 1910 nur 5 n-roj. La ekonomio daŭre estis malforta kaj de la 1-a de januaro 1911 la gazeto transiris kiel propraĵo de la ĵus fondita Norvega Esperantista Ligo sub redaktado de H. Th. Thomsen kaj ENGESGAARD CHRISTIE. Aperis en 1911 4 n-roj, en 1912 ĝis fino de 1914 ĉiujare po 6 n-roj. Tiam la gazeto ĉesis aperi kaj restis neeldonita dum 7 jaroj.

En 1921 Norvega Esperantista Ligo interkonsentis kun la sveda gazeto „La Espero“, Gävle, pri aparta kolono en tiu gazeto pri la norvega Esperanto-movado, sed tiu aranĝo montriĝis ne kontentiga kaj ĉesis. La multobligita cirkulerforma gazeto, kiun Norvega Esperantista Ligo eldonis regule monate en 1922, ankaŭ ne estis kontentiga, kaj finiĝis je la fino de la jaro.

[redaktu] La organiza periodo

Ĝis 1910 la Esperanto-movado en Norvegio konsistis krom la Klubo Esperantista en Kristiania el kelkaj malgrandaj parte jam dormantaj grupoj en Bergen kaj Trondheim kaj el disa izolularo.

En redakcia artikolo (Norvega Esperantisto n-ro 1-1910) E. CHRISTIE proponis fondiĝon de Norvega Societo por Propagando de Esperanto. „Se oni rerigardas al la Esperanto-movado en nia lando, oni trovas, ke ĉe la fino de 1909 ĝi staras je la sama nivelo kiel ĉe la fino de 1908. La ĉefa kaŭzo de tiu ĉi ege malrapida disvastigo estas nescio de la lingvo, ĝia historio kaj nuna progreso, kaj manko de laŭplana kunlaborado.“ Lia propono trovis iom da atento, kaj post plua ellaborado de la plano fondiĝis la 27-an de januaro 1911 Norvega Esperantista Ligo (NEL).

Ĉeestis en la fondiĝa kunveno f-ino FINHOLT (kasisto), prof. Alf TORP († la 26-an de septembro 1916), H. BONNEVIE (sekr.), Chris Fr. Lindquist, BROCHMANN SLETTERØD kaj H. Th. Thomsen. 58 esperantistoj estis aliĝintaj laŭ antaŭe dissendita alvoko, kaj fine de la jaro NEL havis 76 membrojn.

En 1912 aperis lernolibro de E. CHRISTIE, 76 p. Tuj poste li elmigris al Seattle, Usono. En sama jaro la 26-an de junio H. Th. Thomsen elmigris Kanadon kaj f-ino FINHOLT jam fine de 1911 entreprenis unujaran vojaĝon al Azio. NEL perdis pro tio tri el siaj ĉefgvidantoj, kaj tio grave influis je la laboro en la postaj laroj. Tamen NEL aperigis februaron 1913 flugfolion en 10 mil ekzempleroj, kies tekston skribis CHRISTIE antaŭ sia elmigro.

La gvidadon de NEL transprenis H. BONNEVIE (prez. 1912-13), E. SCHIBBYE (1913-18), Bruno Riefling 1918. Per li NEL akiris novan sangon. Estante juna, energia studento de filologio, li kun idealista kredo kaj kun senlaca entuziasmo kaj laboro oferis al Esperanto ĉiujn liberajn minutojn.

Septembron 1918 Bruno Riefling estis elektata prezidanto de NEL kaj samtempe li aperigis novan lernolibron kompletan en 5 mil ekzempleroj. Du monatojn poste antaŭ kristnasko li mortis subite pro „hispana malsano“ (la 22-an de decembro 1918). En marto 1921 mortis ankaŭ f-ino FINHOLT, dum 12 jaroj la plej agema kaj fervora esperanistino en Norvegio. La morto de tiuj du gravaj gvidantoj estis forta bato por la organizo kaj la movado entute. Printempe 1919 fariĝis prezidanto de NEL ĉefleŭtenanto R. Bugge Paulsen, kiu ankoraŭ prezidas.

La presita gazeto Norvega Esperantisto per sia decembra numero 1914 ĉesis kaj reaperis nur en 1923 sub redaktado de BUGGE PAULSEN kaj BONNEVIE. En la gazeto aperis en 1923 kvar kajeroj, en 1924 du duoblaj kvarpaĝaj n-roj kaj tiam denove ĉesis, ĉi tiufoje pro incendio ĉe la presejo.

La fondiĝo de NEL 1911 kreis dekomence ioman vigligon de la movado. Grupo Esperantista en Trondheim refondiĝis la 6-an de februaro 1911, Klubo Esperantista en Kristiania restariĝis la 30-an de septembro 1912, nova grupeto ekfunkciis en Stavanger (H. WIIG) febr. 1910, kaj novaj kursoj ekfloris en Haugesund (ØKLAND), Stavanger (WIIG), Trondheim (LØVLI, NJAALSUND) kaj en Kristiania i.a. kursoj por blinduloj 1910 (BROCHMANN SLETTERØD) kaj BONNEVIE, 1912 (Rosa Bye).

Klubo Esperantista en Kristiania en 1914 aliĝis kiel filio de NEL, poste endormiĝis kaj denove restariĝis la 28-an de novembro 1916 (prez. Bjørn Ottesen).

En l915 (la 1-an de septembro) fondiĝis E-Asocio de norvegaj geinstruistoj (prez. Rosa Bye, sekr. J. FINHOLT). Ĝi havis 30 membrojn en 1923, kiam la asocio ĉesis la 13-an de septembro.

Ĉe la fino de 1920 ekzistis Esperanto-grupoj kaj -kluboj en Kristiania (3), Trondheim, Bergen, Rjukan kaj Kristiansand (Alf Christensen).

[redaktu] La renesanca periodo

NEL, kiu de 1924 estis sen organo kaj pro tio preskaŭ sen membroj kaj sen enspezoj, daŭrigis sian propran laboron, ĉefe gvidata de R. BUGGE PAULSEN (prez.) kaj Arne Arnessen (kas.). Printempe 1928 estis invitata pastro Cseh, kiu tiam kursis en najbara Svedlando, por fari prelegon en la universitato. Ankaŭ en la radio li parolis. Li vizitis kelkajn aŭtoritatulojn; inter ili la prezidanto de la du tutlandaj geinstruistaj asocioj, ĉefinstruisto A. Kirkhusmo kaj s-ino Anna Sethne.

Tiuj du kune la prez. kaj kas. de NEL fondis printempe 1930 komitaton, kiu nome de la norvega sekcio de la Mondasocio por Nova Edukado invitis pastron CSEH por gvidi kurson en Oslo dum junio-julio 1930. Tio estis la komenco. Pastro CSEH venis, gvidis kaj venkis, kaj lia vizito donis al la gvidantoj novan kuraĝon. La unuan Cseh-kurson sekvis longa vico da novaj kursoj dum 1931-1932, kiujn organizis por NEL A. ARNESSEN. Jen statistika parto pri la renesanca periodo:

Per tri Cseh-instruistoj, hungara d-ro inĝ. Ottmár Fischer, estona lektoro Henrik Seppik kaj norvega karavanestro Jens Schjerve okazis de sep. 1931 ĝis fino de 1932: en 13 urboj 29 kursoj kun ĉ. 1600 partoprenintoj, inter ili pli ol 300 geinstruistoj. - Proporcie la gazetara statistiko montras: 1922- 74 artikoloj, 1925- 43, 1928-72, 1930-204, 1931- 362, 1932- 616.- Je la fino de 1932 esperantistoj estas konstateblaj en pli ol 225 lokoj (laŭ Dietterle 122); 18 E-kluboj kaj grupoj fondiĝis kaj 2 reorganiziĝis, ĉiuj aliĝintaj al NEL. La kursanaro laŭ okupoj konsistis el: geinstruistoj l7%, lernantoj ĉe gimn., mez- kaj popol-lernejoj 8 %, ĉiuspecaj geoficistoj 49%, univ. ekz., inĝ. kaj tekn. 6%, komercistoj, ĉefoj kaj estroj 9%, div. inaj oficoj 6%, kampara laboro 5%.

Krom tiuj specialaj kursoj okazis multaj kursoj, gviditaj de aliaj personoj. Menciindaj estas 4 kursoj de BUGGE PAULSEN inter policistoj kaj kursoj por geinstruistoj, gviditaj de Arne Arnessen dum la somero 1931.

Paroladoj pri Esperanto estis en ĉi tiuj jaroj multnombraj. Parolis ĉefe BUGGE PAULSEN, Alf Christensen kaj ARNESSEN.

La unua rezolucio favora al Esperanto estis akceptata 1931 de jarkunveno de geinstruistoj el Buskerud kaj Vestfold distriktoj post parolado de ARNESSEN.

De la 1-a de januaro 1932 la propra organo reaperis sub la nomo Esperantobladet redaktita dum 1932 de BUGGE PAULSEN, kaj BONNEVIE kaj de la 1-a de januaro 1933 estas red. konsulo Alf Christensen, Kristiansand.

Dum 1924-31 neniu jarkunveno de NEL okazis. La nova periodo postulis plenan reorganizon de la metodoj kaj provizora jarkunveno estis kunvokita la 4-an de novembro 1932. Tie estis diskutataj novaj linioj por la propra laboro, starigo de novaj fakoj, elekto de ĝen. sekretario, ktp. La estraro estis reelektata kaj konsistas je la fino de 1932 el: R. BUGGE PAULSEN (prez.), ARNESSEN (ĝen. sekr.), kand. filol. H. BONNEVIE (rap. sekr.), sekcia ĉefo Bj. OTTESEN (kas.) kaj instruistino Rosa Bye (ano).

Dum 1931-32 diversaj fakoj ĉe NEL estas rekonstruitaj kaj reorganizitaj: libra fako, kurs-aranĝa fako, eldona fako, ekzameno-fako, klublaborafako ktp. Ĉio ankoraŭ ne kontentige funkcianta, sed per helpo de multaj novaj fervoraj e-istoj NEL certe sukcesos solvi la restantajn problemojn kaj malfacilaĵojn.

Ankoraŭ menciinde estas, ke de la unua radio parolado el Oslo 1925 (BUGGE PAULSEN) kaj kurso en radio 1928-29 (BUGGE PAULSEN) la estraro de la radiostacio en 1932 konsentis al NEU ĉiumonatan paroladon pri aŭ en Esperanto.

La norvega registaro sin oficiale reprezentis 10-foje ĉe la UK-oj: en 1907, 1909, 1911 kaj 1926-1932.

La Nacia Oficejo de Turismo en Norvegio konsentis 1932 presigi en 10 mil ekzempleroj aldonan folion 2-paĝan (en Esperanto) al ĉiuj eksterlande dissendotaj broŝuroj pri turismo en Norvegio.

Grava okazintaĵo komence de 1933 estis parolado en la Scienca Societo pri Esperanto de prof. Anathon AAL.

Ni eniras en la novan jaron 1933 kun la forta espero, ke la norvega E-movado per la lastjara antaŭenmarŝo akiris sufiĉe solidan bazon por daŭra kaj ĉiama progresado.

Fontoj:

Artikolo de Arne Arnessen en Enciklopedio de Esperanto

[redaktu] Vidu ankaŭ