Tritiko

El Vikipedio

Botaniko > unukotiledonaj plantoj > cerealoj < Agrikulturo

tritiko

Tritiko (triticum) estas genro de graminacoj (poacoj).

La diversaj tritikoj kaj aliaj specoj de graminacoj (ankaŭ maizo), kiuj havas mueleblajn grajnojn kaj uzeblan farunon nomiĝas grenoj.

La tritiko konsistigas la plej grandan agron sur ĉiu kontinento. La plej gravaj tritikoeksportaj landoj estas Usono, Kanado, Aŭstralio, Argentino kaj Francio, pri la produkto unuaranga estas Ĉinio, aldonendas Rusio, kaj Ukrainio (vidu la plisubajn statistikojn). Tritiko estas homa baznutraĵo (panogreno) en multaj landoj kaj en la moderna intensa agrikulturo estas ankaŭ multe uzata en la gregobredado. La durum-tritiko havas apartan uzon por pastaĵoj.

Tritikospecioj alkutimiĝis al seka kaj varma klimato. Antaŭ kelkaj jardedoj oni elfaris krucadon de tritiko kaj sekalo, la rezulo nomita tritikalo, konvenas al pli malvarmeta klimato, kun samtempe la produktpovo de tritiko, tamen tiu novaĵo ne renkontis grandan sukceson, en Francio nur kelkmiloj da hektaroj da kultivatas.

Enhavo

[redaktu] Gravaj specioj

Semtritiko aŭ kutima tritiko (T. aestivum) estas heksaploida specio kaj plej vaste kultivita. Multas la komercaj varioj al diversaj klimatoj, kaj laŭvice sinsekvas en la merkato multe pli rapide ol la tradiciaj varioj.

Spelto (T. spelta) estas ankaŭ heksaploida planto, kiu estas kultivita kiel speciala panogreno. La nemature rikoltitaj grajnoj estas mineralriĉaj.

  • Dugrajna tritiko (T. dugidum dicoccum) estas tetraploido, kiu hodiaŭ ne havas komercan signifon, sed gravas pro genetiko. Ilin uzis la egiptanoj ĝis alveno de la greka okupo, post tio ili ŝanĝis al durumo.
  • Durumo (T. turgidum durum)estas tetraploido, kiu havas hodiaŭ vaste kultivita en plisudaj landoj kiel materialon por pastaĵoj.
  • (T. turgidum polonicum) estas formo de Dugrajna tritiko (tetraploido), kiu en Mez-Europo evoluiĝis. Grava por biologia kultivado.
  • Unugrajna tritiko (T. dugidum monococcum) estas la plej alta specio, kiu estas kultivita por demonstado kaj genetikaj esploroj.

[redaktu] Historio de la hejmigo

La plej malnovaj spuroj de la tritikokultivado estas el al 7. jarmilo a.K. en la montaraj regionoj de Okcident-Azio. De tie ĝi disvastiĝis al Eŭropo, Nordafriko, Azio, kie li estis grava kultivplanto.

La Unugrajna tritiko (T. dugidum monococcum) estas la origina formo de la kultivitaj tritikoj, kies specioj ankoraŭ vivas sovaĝforme. El tiuj formiĝis per kruciĝo kun aliaj specioj (verŝajne (T. speltoides aŭ Aegilops speltoides la tetraploida Dugrajna tritiko, el kiu formiĝis poste la durumo kaj la T. turgidum polonicum. Per plia hibridigo kun Dugrajna tritiko kaj T. Tauschii (aŭ Aegilops squarrose (Kaprotritiko)) estiĝis la moderna tetraploida tritiko, unue en la Transkaŭkazio, sur la armena altebenaĵo.

[redaktu] Taksado de kvalito de tritiko

  • Milgrajna maso
  • Chopin-a bobelmezurilo
  • Hagberg-a faltempo
  • protein-kvoto

[redaktu] Produktado

Rikolto de tritiko laŭ jaroj (FAOSTAT)
miloj da tunoj.
Ŝtato 1985 1995 2005
Ĉinio 85 807 102 211 96 160
Barato 44 069 65 767 72 000
Usono 65 975 59 404 57 106
Rusio 30 119 45 500
Francio 28 784 30 880 36 922
Kanado 24 252 24 989 25 547
Aŭstralio 15 999 16 504 24 067
Germanio 13 802 17 763 23 578
Pakistano 11 703 17 002 21 591
Turkio 17 032 18 015 21 000


Komunejo
La Vikimedia Komunejo havas dosierojn rilatajn al
Tritiko sub la gloso Category:Wheat


Komunejo
La Vikimedia Komunejo havas dosierojn rilatajn al
Tritiko sub la gloso Wheat


Komunejo
La Vikimedia Komunejo havas dosierojn rilatajn al