Noo

El Vikipedio

Teatro > Dramo > Noo < Literaturo


Noa prezentaĵo ĉe la Icukuŝima sanktejo en Mijaĵima, Hiroŝimio
Pligrandigu
Noa prezentaĵo ĉe la Icukuŝima sanktejo en Mijaĵima, Hiroŝimio

Noono-teatro (japane 能 [noo]) estas grava speco de klasika japana muzika dramo, farata ekde la 14-a jarcento. Ĝi, kune kun sia proksima rilataĵo kjogen-teatro (speco de farso), evoluis el diversaj pli fruaj popularaj kaj aristokrataj dramartoj, inkluzive de "dengaku" (rikoltfestaj dancoj kaj muziko) kaj "gagaku" (tradicia stilo de japana muziko). Kanami kaj sia filo Zeami Motokiyo evoluigis noon en ĝian nunan formon dum la erao de Muromaĉhi. Noo poste estis la fonto, el kiu evoluis aliaj japanaj dramartoj, ekz. kabuko. Dum la meiĝia erao, kvankam ilia registara aŭspicio malaperis, noo kaj kjogeno ricevis oficialan agnoskon kiel du el la tri naciaj genroj de dramo.

Noo estas unika pro sia malrapida, simpla graco kaj sia uzado de distingaj maskoj.

Noo estas ĉanta dramo, kaj tial iuj nomas ĝin "japana opero". Sed la kantado en noo uzas mallarĝan tonan atingon kun longaj, ripetemaj sekcioj -- klare melodio ne estas la motivo por noa kantado. Tamen, noaj tekstoj estas poeziaj kaj dependas de la japana sep-kvin ritmo, kiun konas iu, kiu konas ekzemple hajkon kaj ĝian ŝparon de esprimo kaj abundon de aludojn.


Enhavo

[redaktu] La scenejo kaj la teatraĵo

Mapo de no-scenejo
Pligrandigu
Mapo de no-scenejo
La no-bando (hajaŝi) konsistas el bastontamburisto, kokstamburisto, ŝultrotamburisto, kaj flutisto.
Pligrandigu
La no-bando (hajaŝi) konsistas el bastontamburisto, kokstamburisto, ŝultrotamburisto, kaj flutisto.

La noa teatraĵo okazas ĉe simpla scenejo farita el ligno de la japana cipreso. La scenejo estas malplena krom la "kagamiita", pentraĵo de pino sur la malantaŭa muro de la scenejo. Ekzistas multaj eksplikaĵoj pri tiu arbo -- unu el la plej oftaj rakontas, ke ĝi simbolas vojon, per kiu dioj (oni diras) malleviĝas al Tero dum ŝintoismaj ritoj. Alia apartaĵo de la scenejo estas la "haŝhigakari", la mallarĝa ponto maldekstre de la scenejo. Tiu ponto fariĝis la "hanamiĉi" (pasejo tra la rigardantaro al la scenejo) en kabuko.

Malkiel la malornama scenejo, la kostumoj estas tre ellaboritaj. Multaj aktoroj, precipe tiuj, kiuj faras la ĉefan rolon ("ŝite"), portas silkajn brokaĵojn.

Estas kvar gravaj kategorioj de noaj aktoroj, kaj ok kategorioj de roloj en noo:

  • La "ŝitekata" (pli malpi "protagonistaj uloj") estas la plej oftaj aktoroj en noo. Ili faras diversajn rolojn, inkluzive de:
  • Ŝite ("protagonisto") - la ĉefa rolo en la teatraĵo
  • Cure ("kunulo") - kiu rolas kiel la kunulo de la protagonisto
  • Ĵiutaj ("ĥoro") - kutime po 6-8 aktoroj por teatraĵo
  • Koken ("kulisistoj") - kutime po 2-3 aktoroj por teatraĵo
  • La "ŭakikata" ("flankuloj") havas la flankan rolon ŭaki (laŭvorte "flanko"), ofte enkondukante la teatraĵon. Flankaj aktoroj ankaŭ povas fari la rolon de ŭakicure, kunulo de la flankulo. Flankuloj neniam portas maskon.
  • La "kjogenkata" (pli malpli "arlekenoj") faras farsojn dum la interludoj de la teatraĵo.
  • La "hajaŝikata" ("banduloj") muzikas dum la teatraĵo per la kvar tradiciaj noaj mukiziloj: la fluto, la kokstamburo, la ŝultrotamburo, kaj la bastontamburo.

Kutime, la no-teatraĵo roligas ĉiun kategorion de aktoro, kaj daŭras inter 30 kaj 120 minutojn.

Troviĝas ĉirkaŭ 1500 profesiaj noistoj en Japanio hodiaŭ, kaj la arto plu prosperas. Aktoroj neniam faras rolon de malpropra kategorio -- ekzemple aktoroj de la "flankula" kategorio ne povas roli kiel protagonisto, kaj male. La kvin ekzistantaj skoloj de protagonistaj no-aktoroj estas Kanze (観世), Hoŝo (宝生), Komparu (金春), Kita (喜多), kaj Kongo (金剛), kaj ekzistas ankaŭ tri skoloj de flankroluloj kaj du de arlekenoj. Ĉiu skolo havas ĉefan familion ("sooke"), kaj la ĉefulo de ĉiu familio rajtas verki novajn teatraĵojn aŭ redakti jam ekzistantajn kantojn. La societo de noistoj estas iom feŭdisma, kaj forte gardas la tradiciojn de siaj prapatroj.

No-masko magoĵiro reprezentas mezaĝan virinon.
Pligrandigu
No-masko magoĵiro reprezentas mezaĝan virinon.

Tradicie, nur viroj povas esti no-aktoroj. Vira aktoro uzas "virinan" maskon por roli kiel virino.

Estas proksimume 250 teatraĵoj farataj en la nuna repertuaro. Ili estas organizitaj laŭ 6 kategorioj:

  • Okina ("maljunulo"): unika teatraĵo, kiu kunigas dancon kun ŝintoisma rito -- la plej malnova noa teatraĵo.
  • 1-a kategorio: teatraĵoj pri dio
  • 2-a kategorio: teatraĵoj pri batalisto
  • 3-a kategorio: teatraĵoj pri virino
  • 4-a kategorio: teatraĵoj pri freneza virino
  • 5-a kategorio: teatraĵoj pri demono

La Rakonto de la Hejke, mezepoka eposo pri la leviĝo kaj disfalo de la klano Taira, originale kantita de blindaj monaĥoj pere de la "biŭa" (japana liuto), estas grava fonto de materialo por noo (kaj pli malfruaj dramartoj), precipe batalistaj teatraĵoj. Aŭtoroj ankaŭ ĉerpis materialon el klasikaĵoj de antaŭaj eraoj, kaj el ĉinaj fontoj.

Laŭ Zeami, ĉiuj no-teatraĵoj estu influataj de la estetiko jugen, kiu signifas subtilan, profundan spiriton. Noo vere reprezentas la japanan kulturon, kiu trovas belecon en subtileco kaj formaleco.


[redaktu] Famaj no-teatraĵoj

No-scenejo
Pligrandigu
No-scenejo

Kategoriado estas laŭ la skolo Kanze.

  • Hagoromo -- "La Pluma Mantelo" (Kategorio 3)
  • Aoi no uje -- "Damo Aoi" (Kategorio 4)
  • Doĵoĵi -- "Doĵoĵi" (Kategorio 4)
  • Izucu -- "La Put-naskiĝejo" (Kategorio 3)
  • Macukaze -- "Sopiranta Vento" (Kategorio 3)
  • Sekidera Komaĉi -- "Komaĉi ĉe la Portal-templo" (Kategorio 3)
  • Ŝakkjo -- "La Ŝtona Ponto" (Kategorio 5)
  • Ŝojo -- "La Fraŭlino" (Kategorio 3)
  • Jorimasa -- "Jorimasa" (Kategorio 2)
  • Juja -- "Juja" (Kategorio 3)


[redaktu] Maskoj en Noo

No-masko
Pligrandigu
No-masko

Ĉiu masko uzata en no-teatro havas proprajn nomon kaj utilon -- ekzemple la masko "dejgan" povas reprezenti fantominon aŭ mezaĝan virinon. Ekzistas en la hodiaŭa uzado proksimume 80 tiajn maskojn, inkluzive de homoj, drakoj, demonoj, dioj, kaj aliaj.

Plej ofte nur la protagonisto portas maskon. Sed iafoje la kunulo ankaŭ portas maskon, precipe por virina rolo. Nomaskoj uziĝas ankaŭ por roli kiel demono, besto, junulo, maljunulo, ktp. Iu aktoro, kiu ne portas maskon, rolas kiel viro inter ĉirkaŭ 20 kaj 40 jaroj aĝa. La flankrolulo ĉiam rolas kiel iu tia, kaj neniam portas maskon do.

Kiam uzata de lerta aktoro, la masko povas esprimi diversajn mienojn, pere de lumo kaj kapo-pozicio. Senviva nomasko povas aspekti ĝoja, malĝoja, tima, ktp. Eksperimentoj fare de Michael J. LYONS, Ruth CAMPBELL, kaj aliaj, esploras ĉi tiun rimarkindan mienpovon de la lignaj maskoj.

[redaktu] Eksteraj ligoj

Komunejo
La Vikimedia Komunejo havas dosierojn rilatajn al
Noo sub la gloso Noh



Komunejo
La Vikimedia Komunejo havas dosierojn rilatajn al
Noo sub la gloso Category:Nō