Meksiko

El Vikipedio

Meksiko (ofte esperantigita ankaŭ kiel Meksikio) estas ŝtato en la suda parto de Nordameriko, en la supra parto de la centramerika istmo.

Enhavo

[redaktu] Bazaj informoj

  • Oficiala nomo: Estados Unidos Mexicanos
  • Komuna nomo: México (MEĥiko; la sono de la ikso estas escepto al la kutima prononco en la hispana lingvo). Vidu artikolon pri la nomo de Meksiko en esperanto.
  • Situo: ĉ. 23º No, 102º Ok
  • Limoj: 3.118 km norde kun Usono, 960 km sude kun Gvatemalo kaj 176 km kun Belizo.
  • Areo: 1.972.546 km²
  • Semotaŭga: 12%
  • Ĉefurbo: Meksikurbo
  • Sendependiĝo:(de Hispanio) ekis je la 16-an de septembro 1810, sukcesis je la 21-a de semptembro de 1921
  • Internaciaj organizaĵoj: UNO (1945), OAŜ

[redaktu] Demografio

  • Loĝantaro: 97,483,412 (2000)
  • % urbana: 74% (2000)
  • homoj je kv. km: 52,2 (2000)
  • homoj je kv. km da semotaŭga tero: 434,9 (2000)
  • ekonomia kresko: 1,53% (2000, takso)
  • naskoj: 23,15 je 1000 homoj en jaro (2000, takso)
  • mortoj: 5,05 je 1000 homoj en jaro (2000, takso)
  • migrantoj: -2,84 je 1000 homoj en jaro (2000, takso)
  • mortokvanto de beboj: 26,19 mortoj je 1000 naskoj (2000, takso)
  • infanoj po virino: 2,67 infanoj naskita je virino (2000, takso)
  • meza vivlongeco: 71,49 jaroj (68,47 viroj, 74,66 virinoj) (2000, takso)
  • Etnoj: 60% mestiza (miksitoj de eŭropido kaj amerika indiĝeno), 30% indiĝena, 9% eŭropida, 1% aliaj
  • Religio: laika ŝtato. Lau taksoj, 95% kristanismo (89% katolikismo, 6% protestantismo) 5% aliaj.
  • Lingvo: la hispana estas la baza lingvo de la loĝantaro kaj estas uzata oficiale. Aliaj lingvoj: la naŭatla, dialektoj de la majaa, aliaj indianaj lingvoj.
  • alfabeta: 89,6% (91,6% viroj, 87,6% virinoj) (1995 takso)

[redaktu] Provincoj

Meksiko dividiĝas en 31 ŝtatoj (en Esperanto oni foje uzas la vortojn subŝtato au provinco) kaj la Federacia Distrikto ĉirkaŭ la ĉefurbo:

Vidu ankaŭ: Mapo de la subŝtatoj de Meksiko.

[redaktu] Urboj

La plej grandaj urboj: milionoj en 2000 (takso):

19,75   Meksikurbo (4-a plej loĝata tutmonde)
4,10   Gvadalaharo (Guadalajara)
3,60   Monterejo (Monterrey)

[redaktu] Geografio

La plej alta monto estas la Citlaltepetl aŭ Cerro de la Estrella (Stelmonto).

[redaktu] Politika sistemo

Meksiko estas demokrata federa respubliko. La konstitucio estis aprobita je la 5-a de februaro de 1917

Prezidanto elektita pere de universala kaj sekreta balotado por sesjara periodo. Vidu liston de prezidentoj de Meksiko. Nuna prezidento: Vicente Fox Quesada

Duĉambra kongreso: deputitoj (tri jaroj) kaj senatanoj (ses jaroj)

Cefaj politikaj partioj:

[redaktu] Historio

La historio de Meksiko dividiĝas en ses ĉefaj periodoj:

  • Konkero kaj koloniigado fare de la hispanoj (1521-1810): la sieĝo de Tenoĉtitlano kaj la fondo de la Vicregno de Nova Hispanio
  • Milito por la sendependiĝo kaj unuaj provoj organiziĝi (1810-1824): la alvoko de Dolores fare de pastro Miguel Hidalgo, la milito kontraŭ la reĝa armeo, la atingo de la sendependeco, la Unua Imperio kaj la proklamo de la respubliklo
  • Sendependa vivo (1824-1910): la malstabileco de la unuaj jaroj, la perdo de teritorio, la Reformo, la Dua Imperio, la porfiria diktaturo
  • La meksika revolucio (1910-1917): la proklamo de Madero, la militantaj ĉefoj, la konvencio de Aguaskalento, la konstitucio
  • La registaroj de la institucia revolucio (1917-2000): la stabiligo post la enlanda milito, la fondo de la Nacia Revolucia Partio, la lasta armita subleviĝo kaj la sinsekvo de konstitucie elektitaj prezidantoj

[redaktu] Esperanto-movado

Vidu:


 
Provincoj (subŝtatoj) de Meksiko
Meksika flago
Aguascalientes | Baja California | Baja California Sur | Campeche | Chiapas | Chihuahua | Coahuila | Colima | Durango | Guanajuato | Guerrero | Hidalgo | Jalisco | Jukatanio | Estado de México | Michoacán | Morelos | Nayarit | Nuevo León | Oaxaca | Puebla | Querétaro | Quintana Roo | San Luis Potosí | Sinaloa | Sonora | Tabasco | Tamaulipas | Tlaxcala | Veracruz | Zacatecas
Federacia Distrikto (Distrito Federal)


[redaktu] Vidu ankaŭ jenon:

[redaktu] Eksteraj ligiloj

Komunejo
La Vikimedia Komunejo havas dosierojn rilatajn al
•  http://www.gob.mx
•  http://www.presidencia.gob.mx
•  http://www.cddhcu.gob.mx
•  http://www.presidencia.gob.mx/?NLang=en&x=4&y=18


Komunejo
La Vikimedia Komunejo havas dosierojn rilatajn al