Teo

El Vikipedio

Kuirarto > Trinkaĵo > Infuzaĵo


Folioj de teo
Pligrandigu
Folioj de teo

Teo estas planto (Latina nomo Camellia sinensis [kamElia sinensis] = ĉina kamelio), kies foliaro estas uzata por prepari infuzaĵon. Sekigitajn foliojn oni metas en tre varman akvon. Post kelkaj minutoj, la teo pretas kaj trinkeblas. Ekzistas diversaj manieroj prepari la teon:

  • Japana Teceremonio ankaŭ nomata Cha no Yu [Ĉa no ju] aŭ ĉanojo
  • Ĉina Teceremonio ankaŭ nomata Gong Fu Cha [Gon fu ĉa]
  • Nordafrika Tepreparado uzata por preparado de teo kun mento
  • oni povas uzi zhong [ĉong] aŭ Gai Wan [kaj ŭan], kiu estas ia taso kun potkovrilo.

Gravas, ke ne ekzistas organizaĵo por kontroli la tenomojn. Konsekvence, la nomoj ne estas tiom gravaj, kiom ili estas, ekzemple, por vinoj. Tamen, la tetipoj (vidu sube) estas universalaj.

Teo enhavas teinon kaj kafeinon. Tial ĝi stimulas la korpon kaj malhelpas dormon.

La uzo de la termino "teo" estas internacie normigita per la ISO-normo 3720.

Enhavo

[redaktu] Kultivado

Teon oni kultivas en diversaj landaj. La plej konataj estas:

[redaktu] Tipoj

Ĉiaj malsamaj teoj estas fakte la sama planto, sed malsimile preparitaj. Oni tiel distingas la sekvantajn tipojn de teo:

La teoj ankaŭ povas sin prezenti laŭ diversaj formoj:

  • libera: la preparitaj folioj estas prezentitaj liberaj, sen ion ajn fari.
  • premita: la preparitaj folioj estas presitaj en brikformo, pli uzebla por transportado.
  • pakita: la folioj, rompitaj, estas enmetitaj en etaj paketoj, kiujn oni poste metas en tason.

Ankaŭ la teo povas esti miksita kun aliaĵoj kiel mento, floroj, spicoj, ktp. Diversaj receptoj ekzistas. Ofte oni aldonas al teo naturajn aŭ artefaritajn aromojn.

[redaktu] Socia signifo

Japana te-ceremonio
Pligrandigu
Japana te-ceremonio

Teo estas ofta trinkaĵo ĉe manĝaĵo en Ĉinio kaj Japanio. Ĉinianoj preferis ĝin al simpla akvo, ĉar akvo en troloĝataj valoj ofte enhavis malsanigajn ĝermojn, kiujn la bolado mortigis.

En Japanio, la teceremonio esta rito ligita al budaismo-skolo zeno.

Dum Industria Revolucio la stimulo de teo ebligis al la britaj proletoj elteni la longajn laborhorarojn. En aliaj industriaj landoj kafo rolis kiel stimulilo. En Britio oni nomis "teo" (aŭ te-tempo) la manĝaĵon je la 5-a posttagmeze, eĉ se oni ne trinkas teon.

[redaktu] Legendoj

Jen kelkaj legendoj pri teo:

  • Legendo pri CHENG Nung: Imperiestro CHENG Nung [ĉeng nung] estis obsedata de higieno: li ĉiam boligis akvon antaŭ trinki ĝin. Iun tagon, ripozante sub tearbo, folio falis en lia taso. Scivolema, la imperiestro gustumis la infuzaĵon kaj tre ŝatis ĝin: tiel la teo naskiĝis.
  • Legendo pri Bodhi Darma: Bodhi Darma [bodi darma] iam votis neniam dormi dum la 7 jaroj, kiujn devis daŭri lia meditado. Sed iun tagon, li ekdormis kaj havis maldecajn sonĝojn. Ekde kiam li vekiĝis, li fordeŝiris siajn palpebrojn kaj enterigis ilin antaŭ si, por neniam plu dormi. Tuj post kiam li estis tion farinta, arbeto kreskis tie, kie li enterigis siajn palpebrojn. Scivola, li enmetis foliojn en bolantan akvon kaj malkovris, ke tio ebligas maldormi (pliklarigo de la spirito). Jen la teo naskiĝis.

[redaktu] Ekonomio

lando produkto (en tunoj/2003) eksporto (en tunoj/2003)
Barato 857 170
Ĉinio 768 259
Sri-Lanko 303 291
Kenjo 293 269
Indonezio 168 88

Prdodukto, eksport de teo, laŭ International Tea Committee

La 3/4 de la ĉina produkto estas verda teo, dum la srilanka estas nigra kaj nesezona (produktebla dum la tuta jaro). En Srilanko 1 milionoj da homoj okupiĝas pri teo sur malgrandaj bienoj (entute sur 220.000 hektaroj).

En la 19-a jarcento ekstermis fungomalsano la kafoplantejojn (ekde 1869) en Srilanko, poste ekfloris la teoplantejoj.

[redaktu] Ĉinia, tibeta tetrinkado

KIEL hejmlando de teo, Ĉinio havas multspecajn teojn kaj teaĵojn. Kaj ĉinoj alte taksas tetrinkadon kaj ties morojn. Kiel ĉiutagaj trinkajoj, buterteo, oleteo kaj laktoteo estas vaste ŝatataj de nacimalplimultoj de Ĉinio kaj intime rilatas kun iliaj vivmanieroj. En Tibeto kaj Interna Mongolio oni trinkas ĉefe buterteon, precipe por la tibetanoj butero estas nemankigebla manĝaĵo. Antaŭe la tieaj paŝtistoj ekstraktis buteron el lakto de bovino aŭ ŝafino. Unue ili varmigis lakton, poste enverŝis ĝin en grandan sitelon kaj forte kirlis ĝin centojn da fojoj ĝis graso disigis de lakto. Fine ili ĉerpis helflavan grason kaj enverŝis la grason en ledsakon. Post malvarmigo butero es tis preta. Nun pli kaj pli multaj paŝtistoj faras tion per maŝino.

La tibetanoj ŝatas trinki buterteon. Por prepari buterteon oni unue infuzas teon aŭ tebrikon kaj kuiras gin, ĝis ĝi fariĝos densa suko. Ĝin verŝinte en specialan tesitelon kaj aldoninte ai ĝi buteron kaj salon, oni forte tiras kaj retiras dekojn da fojoj korkon en la sitelo, ĝis butero kaj teo plene kunfandigos. Poste, oni enverŝas tiun likvajon en poton por gin varmigi. Jen la bongusta buterteo estas preta. Buterteo utilas al delikatigo de Ia haŭto, helpas rezisti kontraŭ frosto. Ĝi estas vaste ŝatata de tiuj, kiuj vivas sur altebenajo kun seka klimato.

Kompare kun tibetanoj, mongoloj preparas buterteon pli simple: boligi akvon en kupra kuirilo, pulvorigi teon, ŝuti gin en bolantan akvon kaj aldoni al ĝi iom da salo, konvenan kvanton da freŝa lakto bovina aŭ ŝafina, gis ruga teo fariĝos lakto-blanka. Jen pretiĝas laktoteo. Poste, ili aldonas al ĝi iom da butero kaj bruna sukero. Jen estas preparita buterteo, ofte por solena ceremonio.

Oleteo furoras en la regionoj de Ia nacimalplimultoj de Guanĝi, Guizhou kaj aliaj lokoj en suda Ĉinio. En tiuj lokoj la klimato estas kompare humida kaj en ties montregionoj iom malvarma. Oleteo estas utila al forigo de malsekeco en la korpo. Pro tio, la tieaj logantoj kutimas trinki oleteon ĉiutage. Donante grandan atenton al giaj ingrediencoj, oni rostas miksitajn teon kaj rizon, kuiras ilin en akvo, per speciala ĉerpilo elakvigas la rekrementon kaj aldonas al la likvaĵo rostitajn gluec-rizon, sojfabojn, arakidsemojn, malgrasan viandon, porkan hepaton, fiŝfrajon, fiŝetojn kaj salikoketojn. En la Ninĝia-a Huj-nacin Aŭtonoma Regiono, norda Ĉinio, oleteo kaj teo fakte preskaŭ havas nenion komunan, tamen oni tiel nomas oleteon, ĉar oni trinkas ĝin en maniero simila al tiu de tetrinkado. La procedo de preparado estas jene: unue distranĉi solidigitan ŝaf- grason kaj gin fandi en poto, aldoni al gi rostitan farunon kaj bolantan akvon, antaŭ ol kuiri ĝin ĝis supiĝo, poste aldoni al gi ankaŭ salon, vinagron, dishakitan ŝenoprazon k.a. Tiu nutroriĉa trinkaĵo utilas al la sano.

Buterteo, oleteo kaj laktoteo estas nemankigeblaj por la ĉiutaga vivo de la supre menciitaj nacimalplimultoj ne nur pro bezono, sed ankaŭ pro guo. Ekz., mongoloj kutimas trinki laktoteon matene kaj vespere. Tiam ĉiuj familianoj sidas kune, multe ĝuante la trinkadon, kaj en la tendo regas ne nur bonodoro, sed ankaŭ gaja etoso.


Komunejo
La Vikimedia Komunejo havas dosierojn rilatajn al
Teo sub la gloso Tea


[redaktu] vidu ankaŭ

[redaktu] Ekstera ligilo

• Peng JIANJUN: FARMACIO: Teo por preventi kancerojn el Monato (2005/01, p.20)

]

Komunejo
La Vikimedia Komunejo havas dosierojn rilatajn al
Teo sub la gloso Category:Tea