Papaj ŝtatoj

El Vikipedio

Papaj Ŝtatoj ĉ. 1806
Pligrandigu
Papaj Ŝtatoj ĉ. 1806

La papaj ŝtatojeklezia ŝtato estis monda-politika teritorio de la papoj, kiu estiĝis en 756 per donaco de Pipino. Tiu ŝtato (stato pontificio, stato della Santa Chiesa) estis bazo de ŝtata alianco, asocio, kiu dum la mezepoko pli kaj pli etendiĝis eĉ ĝis la Adriatiko. Krom tio apartenis al la ŝtatoj du suditaliaj napolaj areoj kiel ferma eksklavo – Benevent kaj Pontecorvo. El la nunaj itala regionoj apartenis al la papaj ŝtatoj Lazio (Latium), Umbria, Marche kaj parto de Emilia-Romagna. La Papaj ŝtatoj daŭris ĝis la unuigo de Italio kiam oni ilin enigis en nuna Italia ŝtato (1870).

[redaktu] Historio

La papoj jam havis bienojn en la 4-a jarcento ĉirkaŭ Romo, sed ilia potenco fortiĝis en la 5-a jarcento, kiam la loĝantoj de la provinco esperis protekton de la papeco kontraŭ la barbaroj, post disfalo de la Okcident-romia imperio. Ĉ. 750, papo Stefano la 2-a petis helpon de Pipino la 3-a (malgranda), franka reĝo kontraŭ la langobardoj. Pipino redonis la mezitalajn teritoriojn en 754 al la roma episkopeco, malatentante teritoriajn postulojn de la Bizanca imperio. En la Paco de Pavio de 756, la langobarda reĝo Aistulfo cedis pri certaj mez- kaj norditalaj teritorioj. Tiam venis sub regadon de la papoj Ravenna kaj ties ĉirkaŭo, la Pentapolis (5 urboj apud la Adriatiko de Rimini ĝis Ancona) kaj ĉirkaŭo de Romo. Kiam la papoj interkonsentis kun la normanoj en la 11-a jarcento, ili akiris eĉ princlandon de Benevento.


Dum la mezepoko la papoj fortigis sian potencon, kvankam ankaŭ fortiĝis la feŭduloj ekde la 9-11-a jc. La papoj daŭre kontraŭstaris la germanajn-romiajn imperiestrojn ekde mezo de la 11-a jc ĝis la 14-a jc. La kontraŭstaro akriĝis pro la heredo de la grafino Matilda de Toskano, kiu testamentis siajn posedaĵojn unuafoje en 1102 al la papa ŝtato, sed en 1111 ŝanĝis tion favore al Henriko la 5-a, imperiestro.

La papa potenco estis pli laŭnoma ol vera, precipe post ekapero de komun-tipaj urbaj registaroj (ĉefe en Romagna). Kiam la papa sidejo iĝis Avignon anstataŭ Romo (13091377), kelkaj partoj de la Papa Ŝtato iĝis sendependaj kaj tio daŭris ĝis 1417. En kelkaj urboj fakte regis lokaj dinastioj ol papa komisiito.

La Papa Ŝtato havis la plej grandan etendiĝon dum Julio la 2-a (1503–13) ekde norda Parma kaj Bologna tra Umbria ĝis Campagna (sude de Romo). La Papa Ŝtato neniam estis politike grava ŝtato.

Fine de la 18-a jarcento komenciĝis falo de la Papa Ŝtato: fine de la 1790-aj jaroj la francoj akiris hegemonion en la itala duoninsulo sub gvido de Napoleono. En 1799 oni forprenis la laikan potencon de la papo, kaj oni disdonis la papan Ŝtaton al Cisalpin kaj al la Roma Respubliko, poste en 1808–09 la teritorio iĝis parto de la Itala Reĝlando tiel la Franca Imperio. En 1815, la viena kongreso restarigis la la papan potencon en la eklezia ŝtato, sed la ideoj de la franca revolucio jam estis disŝutitaj. Kontraŭ la eklezia regado komenciĝis ribelo en 1830–31, poste en 1849.

En 1859, loĝantaro de Emilia, Umbria kaj Marche voĉdonis por aliĝi al la Itala Reĝlando, en 1870 okupis la itala armeo la restintan papan teritorion. La papoj ne akceptis perdon de sia laika potenco. La rilato inter la itala ŝtato kaj la papeco ne estis ĝis 1929 reguligita, kiam laŭ interkonsento de Lateran, Vatikano iĝis sendependa urboŝtato.