Praeksplodo

El Vikipedio

Universo > Praeksplodo


En la malfrua 20-a jarcento, plimulto de sciencistoj kredis, ke la universo estiĝis rezulte de evento nomata Praeksplodo (aŭ Granda Eksplodo). La teorio estis proponita en 1927 de la Belga fizikisto Georges Lemaître. La tempo de la evento estas proksimume inter antaŭ 10 kaj 20 miliardoj da jaroj. En 1929, usona astronomo Edwin Hubble unue pruvis la ekspansion de la universo. Ĝuste ĉi tiu malkovro fariĝis bazo por la teorio de Praeksplodo.

Laŭ tiu teorio, la universo komenciĝis elde punkto kiu havis malfinian denson kaj energion. Tuj post la praeksplodo, post la distingado de materio kaj energio, la universo komencis ekspansii je lumrapido. De tiam, la universo daŭre ekspansias kaj malvarmetiĝas. Estas debatoj pri tio, ĉu ĉi tiu ekspansio daŭros senĉese aŭ ĉu la universo iam kolapsos en "singularaĵo". La sciencistoj bezonas koni, interalie, la veran denson de universo. Se tiu denso estas pli granda ol iu kritika valoro, la ekspansio de universo povos ĉesi kaj komenciĝos inversa procezo, kiu estas nomata Finimplodo; tio estas, la universo finfine detruiĝus per tiel katastrofa evento kiel la Praeksplodo kiu ĝin kreis. Tiukaze, kredeble, iam okazos ankaŭ alia eksplodo kaj tio daŭros periode, senĉese.

Iuj kritikantoj de la praeksploda teorio kredas, ke la tre granda kvanto da materio nuntempe ekzistanta en la tuta universo ne povus esti formiĝanta dum nur 10 aŭ 20 miliardoj da jaroj. Brita astronomo Fred Hoyle kreis la teorion de stabila stato, laŭ kiu universo ne havis komencon nek havos finon - ĝi estas senkomenca kaj senŝanĝa.

Tamen, pliaj datenoj trovitaj dum la 20a jarcento, ĉefe la hazarda malkovro de la Kosma fon-radiado far Arno Penzias kaj Robert Wilson, subtenis la praeksplodan teorion, kaj ĝi fariĝis la plej ĝenerale akceptita teorio klariganta kiel la universo estis formita.

En 1992 astronomoj analizis datenojn registritajn de la Kosma Fon-Esplora satelito pri temperaturaj variadoj en la kosma mikroonda radiado, kiu estas "eĥo" de la energio elveninta de Praeksplodo. Astronomoj kredas, ke la variadoj estas indikoj de gravitaj ondoj, kreitaj de la materio -distribuiĝo en la praa universo.

forta advokato de la teorio estis la ukraindevena usona sciencisto Georgo Gamow