Munkeno
El Vikipedio
Munkeno (germane, München [MUNĥn]) estas la landa ĉefurbo de la respublika Bavario. Post Berlino kaj Hamburgo ĝi estas la tria plej granda germana urbo kaj unu de la plej gravaj centroj pri ekonomio, trafiko kaj kulturo.
Enhavo |
[redaktu] Geografio
- Urbestro: Christian Ude
- loko: 48,13° Norde, 11,55° Oriente
- horzono: GMT+1h (+2h de aprilo ĝis oktobro)
- loĝantaro: ĉ. 1.200 mil (2004), nur 30 % denaskaj bavarianoj
[redaktu] Vidindaĵoj
- Englischer Garten ("Angla Ĝardeno“, granda parko)
- Frauenkirche ("Kirko de nia sinjorino“),
- Marienplatz (centra placo)
- Kastelo Nymphenburg
- Viktualienmarkt, bazarejo pri nutraĵoj en la centro de Munkeno
- Kirko de Sankta Mikaelo en kvartalo Berg am Laim
[redaktu] Oktoberfest
En oktobro de 1810 la princo Ludoviko de Bavario edzinigis Therese von Sachsen-Hildburghausen kaj okazigis ĉevalan konkurson sur herbejo (hodiaŭ "Theresienwiese“ = "Herbejo de Therese“). Ekde tiu jaro festo okazas ĉiam finon de septembro sur ĉi-tiu herbejo.
[redaktu] Faktoj pri la Oktoberfest 2005
- 17 fest-tagoj
- 6,1 milionoj da vizitantoj
- 6 milionoj da litroj da biero trinkitaj
- 95 oksoj manĝitaj
- 215.000 ŝtelitaj bierkruĉoj
- 4.000 perditaj objektoj trovitaj, inter ili 1.400 vestaĵoj, 400 monujoj, 350 ŝlosiloj, 330 sakoj, 260 okulvitroj, 200 poŝtelefonoj, 200 pluvombreloj kaj 40 fotiloj.
[redaktu] Historio
- 1158 - La urbo “Munichen” estis unue foje menciata en skribita dokumento. La nomo de Munkeno venas de “Mönch”, la germana vorto pri monaĥo. Ĝis hodiaŭ, oni povas vidi monaĥon en la blazono de la urbo.
- 1468 – Oni komencas konstrui la kirkon de nia sinjorino.
- 1505 – Munkeno iĝas la ĉefurbo de la Bavario.
- 1522 – La duko Wilhelm la 4-a malpermesas la protestantismon. Ĝis hodiaŭ la plejparto de la bavarianoj havas la katolikan religion.
- 1589 – La Hofbräuhaus (domo de la biero) estas fondata. Oni nomigas Munkenon "ĉefurbo de la biero” en Germanio.
- 1777 – La bavaria reĝo Max la 3-a, la lasta de la rega familio Wittelsbach, mortas. Palatinata familio heredas la rajton regi Bavarion.
- 1806 – Napoléon konkeras Bavarion kaj igas ĝin reĝolando.
- 1825 – La reĝeco de Ludoviko la 1-a de Bavario komenciĝas. Li amas la arton kaj igas konstrui multajn muzeojn kaj kastelojn en romana stilo. Munkeno iĝas centro kultura de Bavario.
- 1918 – La fino de la Unua mondmilito signifas ankaŭ la finon de la reĝolando Bavario. Bavario iĝas respublikon.
- 1933-1945 – Regado de la naziismo en Germanio. Dum la Dua mondmilito Munkeno estas bombardata (50 % de la urbo detruita) kaj la “Weiße Rose” (Blanka Rozo) provas organizi reziston kontraŭ Hitler.
- 1957 – Munkeno havas pli ol 1 milionon da loĝantoj
- 1972 – Olimpiaj ludoj en Munkeno, terorisma atenco
- 1992 – Bapto de la munkena flughaveno.
[redaktu] Ekonomio
Laŭ kompara studo (de revuo WirtschaftsWoche, Iniciato Neue Soziale Marktwirtschaft kaj firmao IW Consult GmbH en Kolonjo) Munkeno inter la 50 plej grandaj urboj germaniaj havas la plej altajn ekonomian povon kaj vivkvaliton. Laŭ vicigo de ekonomika magazino Capital la urbo kun la plej bona ekonomikaj perspektivo estas Munkeno, sekvata de Stutgarto, Düsseldorf kaj Hamburgo.
[redaktu] Trafiko
La enurba publika trafiko de Munkeno estas organizita de la Munkena Trafik-Ligo (Münchner Verkehrs- und Tarifverbund, MVV), en kiu membras
- la provinco Bavario, organizanta la fervojon,
- urbe regata asocio MVG organizanta la metroon, la tramojn kaj multajn busliniojn,
- privataj aŭtobusa entreprenoj.
Ĝis 1992 Munkeno havis relative malgrandan, sed proksiman flughavenon en kvartalo Riem. La en 1992 malfermita Flughaveno de Munĥeno ĉ. 30 km norde de la urbo estas la due plej granda flughaveno de Germanio, kun 28,6 milionoj da pasaĝeroj jare. Post la decido de Lufthansa igi ĝin (apud Frankfurto) dua aviada nodo de la lando, ĝiaj internaciaj ligoj ade pliboniĝas. Pro la kreskanta trafiko oni konstruis duan ekspedejon. La flughaveno havas du aviodromon paralelajn, tiom distancaj, ke eblas samtempa libera uzado; planoj konstrui trian renkontas reziston pro malutilo al la vivmedio.
[redaktu] Firmaoj en Munĥeno
Gravaj ekonomiaj branĉoj en Munkeno estas turismo, konstruado de veturiloj kaj maŝinoj, elektrotekniko kaj komputilprograma industrio. Munkeno estas ankaŭ grava financa urbo kaj la germana centro de asekuroj. Krome la urbo estas signifa pri biotekniko, kiu koncentriĝas en kvartalo Martinsried de apuda komunumo Planegg. Ankaŭ pri amaskomunikiloj Munkeno estas tutlande grava. Tie ĉi rezidas la monde due (post Novjorko) plej multaj eldonejoj. Ankaŭ televida kaj filma produktado estas reprezentata. Per sia foirejo konstruita sur la tereno de la eksa flughaveno en Riem Munkeno estas ankaŭ grava foira urbo.
Multaj grandaj entreprenoj havas sian ĉefsidejon en Munkeno. Precipe post la Dua mondmilito multaj firmaoj tranlokis sian centron de Berlino aŭ orienta Germanio al Munkeno.
|
|
|
[redaktu] Kulturo kaj sporto
FC Bayern München, fondita en 1900, estas granda kaj fama klubo de futbalo en Eŭropo. Ĝia nuna hejma stadiono nomiĝas Allianz-Arena; ĝi sekvis la olimpikan stadionon en la Olimpika parko, kie okazis la Olimpiaj ludoj en 1972. Muzeoj: Germana Teknika Muzeo, Pinakotekoj, BMW-Muzeo,… Teatroj kaj la zoo Hellabrunn (ekde 1911).
[redaktu] Futbala Mondpokalo 2006
Inter la 9-a de junio kaj la 9-a je julio 2006 en Germanio okazas la Futbala Mondpokalo, interalie en Munkeno. En la munkena stadiono, kiu dum la konkurso havas 59.416 sidlokojn, okazas pluraj matĉoj kaj ankaŭ la 9-an de junio la unua, "malferma" matĉo.
[redaktu] Ĝemelaj urboj
Edinburgh en Skotlando
Verona en Italio
Bordeaux en Francio
Sapporo en Japanio
Cincinnati en Usono
Kievo en Ukrainio
Harareo en Zimbabvo
[redaktu] Esperanto
En Munkeno okazis la 36-a UK en 1951. De tiu tempo la placo oriente de la oktobrofesta herbejo nomiĝas Esperanto-Platz. Oni planis nomi alian placon laŭ L. L. Zamenhof, sed tiu placo estis forigita por konstrui la mezan aŭtovojan ringon de Munkeno.

