Tetiso

El Vikipedio

Tetiso

La Tetismaro aǔ Tetiso estis oceano en la geologia erao de mezozoiko. La nomo venas el la greka mitologio, kie Tetiso estas la fratino kaj edzino de la titano Okeano.

La Tetismaro estis, samkiel ĝia antaǔulo, la Paleo-Tetiso, profundoceano oriente de la superkontinento Pangeo. Ĝi etendiĝis inter la nordorienta parto de Pangeo, la formiĝonta Azio, kaj la sudorienta parto de Pangeo (orienta Gondvano) proksimume komencanta en la hodiaǔa Mezeǔropo kaj atingante ĝis oriente de la nuna Novgvineo. Al tiu ĉi oceano laǔlonge de la kontinento apartenis vastaj malprofundaj marĝenmaroj, precipe en la regiono de Eǔropo. Ekde la disrompiĝo de Pangeo en Laǔrazio kaj Gondvano dum la Juraso (antaǔ ĉirkaǔ 200 – 150 milionoj da jaroj) la Tetismaro etendiĝis en la direkto al Eǔropo, kaj kie antaǔe situis malprofundakvaj zonoj aǔ eĉ kontinento, nun ekestis profundmara pelvo – la Paratetiso. Tiu marĝenmaro etengiĝis inter Italio kaj Mezeǔropo, samkiel inter Balkano kaj Ruslando. Ĉi tie nun ekestis sedimenttavoloj plurajn mil metrojn dikaj, kiuj poste dum la ekesto de la Alpoj, de la Balkano kaj de la Karpatoj denove aperis. Dum la epoko de Kreto la Tetismaro denove malfermiĝis inter la restoj de GondvanoAfriko kaj Hindio -, kiuj kontraǔ la senco de la horloĝa montrilo drivis nordorienten, kaj Eǔrazio, kiu drivis laǔ la senco de la horloĝa montrilo suden kaj sudokcidenten.

Kiel sekvoceanoj de la frua Paratetiso ekestis dum la Paleogeno sude de Italio la Mediteraneo, en Centra Eǔropo la Panonia Maro, la Nigra Maro, la Kaspio kaj Aralo. Sude de Hindio la Hindia Oceano ekestis kiel posteulo de la Tetiso.

Ĉar kaj tiu parto de Pangeo, kiu hodiaǔ estas Afriko kaj ankaǔ tiu, kiu hodiaǔ estas Eǔropo, situis evidente pli sude ol Afriko kaj Eǔropo hodiaǔ, en la regiono de Tetiso regis plejparte tropika, en la eǔropa regiono almenaǔ subtropika klimato kun koralrifoj kaj varieco da aliaj marbestoj.

Kaǔze de la ĉirkaǔfermiĝo de Tetiso per landmasoj kaj do per kontinentrandoj, en la tetisaj sedimentoj troviĝas multnombraj fosilioj.

Krome, ĉar Tetiso ekzistis de la fino de Permo ĝis la fino de Kreto, en ĝiaj sedimentoj oni povas evidentkompreni la komencon de la evoluo de novaj vivoformoj post la amasa formortado fine de Permo. Ankaǔ la formortado konstatebla fine de la Kreto (inter aliaj de la dinosaǔroj, sed ankaǔ der maraj bestogrupoj) en la sedimento de Tetiso estas bone dokumentita.


Tetiso kaj Pangeo komence de Mezozoiko (antaŭ ĉirkaŭ 230 milionoj da jaroj)
Pligrandigu
Tetiso kaj Pangeo komence de Mezozoiko (antaŭ ĉirkaŭ 230 milionoj da jaroj)