Mortpuno

El Vikipedio

Mondmapo pri mortpuno Blua: neniu mortpuno  Verda: mortpuno nur kaze de milito  Oranĝa: mortpuno fakte ne estas aplikata dum longe Brun-ruĝa: mortpuno ekzistas
Pligrandigu
Mondmapo pri mortpuno
Blua: neniu mortpuno
Verda: mortpuno nur kaze de milito
Oranĝa: mortpuno fakte ne estas aplikata dum longe
Brun-ruĝa: mortpuno ekzistas

La mortpuno estas la puno de iu per morto, alivorte la mortigo (ekzekutado) de komdamnito laŭ decido de tribunalo.

[redaktu] Por kaj kontraŭ

La mortpuno estas objekto de vervaj diskutoj inter juristoj same kiel inter ordinaraj civitanoj. Ĝiaj subtenantoj argumentas precipe, ke

  • nur la mortpuno donas certecon, ke krimulo ne plu krimos;
  • la mortpuno havas fortan timigan efikon al eblaj estontaj krimuloj;
  • la Biblio ordonas la mortpunon (Genezo 9, 6: "Se iu verŝos sangon de homo, lia sango ankaŭ estos verŝita de homo");
  • la mortpuno ŝparas al la socio la kostojn por la alie necesa dumviva enprizonigo.

Kontraŭuloj de la mortpuno argumentas, ke

  • la mortpuno kontraŭas la fundamentan rajton je vivo kaj korpa sendifekteco
  • la mortpuno estas nekompensebla en okazo de justica eraro (erara verdikto)
  • ne estas pruvoj, ke la mortpuno pli timigas krimulojn ol dumviva mallibereco
  • la mortpuno igas kriminton, kiuj jam meritis ĝin, murdi por kaŝi sian krimon, ĉar li jam nenion povas perdi
  • per la mortpuno la ŝtato forlasas respekton al homa vivo kaj do suriras la saman moralan nivelon kiel murdanto.

Multaj landoj abolis la mortpunon; aliaj konservas ĝin, sed provizore ne plenumas la verdiktojn (moratorio).

Iam ekzekutoj estis publikaj por prezenti al la publiko interesan, ankaŭ edukan kaj fortimigan spektaklon. Nun ekzekutoj estas nepublikaj, tamen kun invititaj atestantoj, kiuj atestas la plenumon kaj certigas observon de reguloj.

[redaktu] Manieroj de ekzekuto

Problemo ĉiam estis la maniero ekzekuti homojn: ĝi estu facila, certa, malmultekosta kaj ne kaŭzu tro da malpuro. En iuj tempoj certa krueleco estis dezirata; ekzemple en antikva Romio oni ekzekutis per krucumo, kio povis esti longa turmento, precipe se la krucumito ricevis piedapogilon.

La celon de krueleco plenumas ankaŭ ŝtiparumo, ĉe kiu homo malrapide forbrulas sur ligna fajro. Tiun metodon aplikis la katolika eklezio kontraŭ herezuloj kaj sorĉistoj. Mildigo, koncedita ekzemple al Giordano Bruno, estis pulvosako ĉirkaŭ la kolo, kiu mortigis pli rapide.

Post la invento de pulvopafiloj oni parte ekzekutis per pafumo, precipe armeanojn. Tiu speco de morto estis konsiderata honora; kontraŭe pendumo estis malhonoro.

En modernaj tempoj oni serĉis metodojn por mortigi rapide kaj sen nenecesa doloro. Tiusence pendumo estis progreso, ĉar la penduma maŝo rompas la nukon de la ekzekutato, kio rapide mortigas.

Ekde 1792 oni aplikis gilotinon, kiu fortranĉas la kapon de homo kaj estis uzata en Francio ĝis la abolo de la mortpuno en 1981.

En Hispanujo oni uzis garoton.

En Usono aplikiĝas ekzekuto per venena gaso, venena injekto aŭ elektra seĝo.

[redaktu] Vidu ankaŭ jenon:

Komunejo
La Vikimedia Komunejo havas dosierojn rilatajn al