Espainia eta Euskal Herriko historia garaikidea

Wikipedia(e)tik

Espainia eta Euskal Herriko historiak hainbat pasarte harremanetan ditu eta Espainiar historiako gertakari nagusienek Hego Euskal Herrian eragin zuzena eduki dute.

Eduki-taula

[aldatu] Isabel II.aren Garaitik, Iraultzaren garaira edo Errestaurazioa arte

Isabel II.aren arregealdian (1864-1868) erregimen liberalaren sistema konstituzional berezia finkatu zen eta biurteko progresistan izan ezik, moderatuek izan zuten boterea; hauek Hego Euskal Herriko foru erregimena errespetatu zuen. Seiurteko demokratikoan (1868-1874) progresistek, demokratek eta errepublikarrek aldaketa handiagoak lortzeko bultzatutako iraultza demokratikoak garaipena lortu zuen.

Espainiako I. Errepublika ezarri zenean (1873-1874) Espainiaren historia goitik behera aldatzeko oinarriak ezartzeko zorian egon ziren; baina proiektuak porrot egin zuen ondorengo arrazoiak zirela eta besteak beste:

  • Antiklerikalismoa
  • Alderdien arteko zatiketa
  • Kantonalismoaren hedapena
  • gizarte klase dirudunek desordenari zioten beldurra.

Hau dela eta, Borboitarren monarkia berrezarri zen.

Bitartean Hego Euskal Herrian hirugarren Gerra Karlista izan zen aldaketa iraultzaileei emandako erantzuna eta gerra amaitzean estatuaren barnean integratzeko modu berri bat sortu zen, kontzertu ekonomikoa.

[aldatu] Isabel II.aren erregealdia (1843-1868)

1843ko azaroan Espartero erbesteratu ondoren Isabel II.ari adin nagusitasuna eman zioten, hamahiru urte baino ez zituen arren. Erregealdi honetan izaera zentralista zuen estatu liberala finkatuko zen behin betiko, alderdi moderatuak izan baitzuen boterera erregealdi osoan, bi urteko progresistan izan ezik. Hego Euskal Herrian foru sistema erregimen konstituzional berrira egokitzeko negoziazioek aurrera jarraitu zuten.


[aldatu] Hamarkada moderatua (1843-1854)

Isabel II.aren erregealdiaren lehen hamar urteetan Ramon Maria Narvaez jeneral moderatua izan zen pertsonaia nagusia, 1844ko maiatzean boterea eskuratu ondoren. Moderatuen zentralismo gogorra, kontserbadurismo politikoa, hauek estatuaren baliabideen zuten kontrola, hauteskundeetako iruzurrak eta errepresio gogorra zela medio progresistek zailtasun handiak izan zituzten boterea eskuratzeko.

Moderatuek, Esparteroren gainberaren ondorioz, boterea berreskuratu zutenean 1841 baino lehenagoko egoerara itzultzea suposatu zuen Hego E.H eta Pedro Egañal egindako kudeaketei esker, 1844ko uztailaren 4an bikoiztasun instituzionala berrezarri zen, hau da, Foru Diputazioak eta Batzar Nagusiak berrezarri ziren, lehengo eskumen administratibo eta ekonomikoak berreskuratu ziren eta 1845ko konstituzioak hautesle kopurua murriztu zuen H.E.H.an foruzale aberatsen mesedetan. Baina aduanak, kostaldean eta mugetan mantendu ziren; baita ere justizian egindako aldaketak eta foru baimenaren deuseztapena.

Baina erregimen moderatuak oposizio handiak izan zituen errepublikarrak, progresistak zein karlistak adibidez. 1848an hainbat altxamendu egon ziren, europar mailakoak baino eragin txikiagokoak: Madrilen muturreko progresistak altxa ziren, Katalunian eta Levanten errepublikarrak eta pirinioetan karlistak. Hauek guztiak isilarazteko Narvaezek neurri gorrak hartu zituen. 1849an progresisten sektore ezkertiarrenak Alderdi Demokrata fundatu zuen errepublikar eta sozialistekin, hauek erregimenaren erabateko aldaketa, gizakien eskubideen deklarazioa eta sufragio unibertsala aldarrikatzen zutelarik.

1848tik aurrera kontserbadurismoa areagotu egin zen, adibidez 1852an Juan Bravo Murillok koroari eskumen gehiago eman zizkion eta gorteen boterea baliogabetzen zuen konstituzio atzerakoia planteatu ziren, honen aurka demokratak eta progresistak agertu zirelarik.

Moderatuek galduriko kontrola berreskuratzeko prentsaren zentsura eta desagerturiko Milizia Nazionala ordezkatuko zuen Guardia Zibila sortu zen 1844an. Urrengo urteko urtarrilaren 8an udalen lege berria onartu zen, izaera zentralista gogorrekoa tokiko agintaritza gobernuko ordezkarien menpe jarri baitzuen eta Hego Euskal Herrian aplikatu zenean, foruzaleek protesta gogorrak burutu zituzten honen aurka.

[aldatu] Ikus, gainera