Resurreccion Maria Azkue

Wikipedia(e)tik

Resurreccion Maria Azkue Aberasturi (Lekeitio, 1864 abuztuaren 5 - Bilbo, 1951 azaroaren 9) euskal hizkuntzalaria zen, askoren aburuz gure hizkuntzak izan duen inoizko euskalaririk onena eta saiatuena.

[aldatu] Biografia

Ama mundakarra zuen eta aita lekeitiarra. Gaztetan lehenengo itsas-ikasketak egin zituen herrian bertan. Geroago batxilergoa ikasi zuen Bilbon eta, azkenik, Gasteizen teologia eta filosofia. 1888an Salamancan (Espainia) apaiztu zen. Ondoren Kolonia (Alemania) eta Bruselan (Belgika) musika ikasi zuen.

Oso gazterik, 1891an, euskal aditzaren forma zaharrak aztertzen dituen "Euskal Izkindea -Gramática Euskara" eman zuen argitara. Ez da heldutasunezko lana baina, hala ere, interesgarria da Azkueren bilakaera ganoraz ezagutuko badugu.

Bizkaiko Foru Aldundiak Bilboko Institutuan euskara irakasteko katedrarako lehiaketa antolatu zuenean, Sabino Arana Goiri, euskal abertzaletasunaren aita, eta Miguel Unamuno idazle eta pentsalari unibertsalarekin batera aurkeztu zen Azkue eta berak irabazi zuen sariketa.

Horrez geroztik Aranak ez zuen inoiz begikoa izan eta Azkue hizkuntzalaritzan bera baino askoz trebe eta jantziagoa izan arren inoiz ez zuen berarekin kolaboratu nahi izan eta hainbat bider lekeitiarren ikerketez eta aurkikuntzez baliatu zen, bereak zirelakoan aurkeztuz. Hau argi eta garbi agertzen zaigu Azkueren teoriak okerrak gertatu zirenean, adibidez, baieztatu zuenean "a" orainaldia adierazten duela "dAutsut" bezalako adizkietan (bizkaerazko NOR-NORI-NORK); eta "e" lehenaldia "nEutsun" bezalakoetan. Geroago frogatu da denak "eutsi" aditzatik datozela eta ustea ustela zela. Aranak bere egiten zituen Azkueren lanak ezer esan barik. Ez zen bakarra izan.

Unamunoren afera ezberdina izan zen. Hala ere argi dago katedrarako lehiaketa galdu zuenetik hasi zela euskaren kontra hitz egiten, esanez hizkuntza zaharkitua zela eta ez zuela etorkizunik bizitza modernoan.

1951an hil zen ezbeharrez Bilboko Ibaizabal ibaira jausita. Hil arte Euskaltzaindiko presidente izan zen.

[aldatu] Bibliografia

Bere obra eskergan gailentzen da XX. mendearen hasieran argitaratutako hiztegi hiru eledun monumentala, "Diccionario Vasco-Español-Francés"; 1905ean kaleratu zen lehen liburukia eta urte gutxi batzuk geroago bigarrena.

Hiztegi hau ordurarte ezagutzen ziren eskuizkribu, hiztegi eta euskal liburu guztiak arakatuz gotortu zuen baina haren baliorik handiena herri-hizkera jasotzea izan zen. Azkue herriz herri ibili zen Euskal Herri osoan barna eta han-hemengo hamaika berba eta esapide batu zituen.

Liburu zaharrak arakatu eta biluztea egun, teknologia digitalari esker, oso erreza da baina berak egindako "landazko lana" orduan egin izan ez balitz hainbat eta hainbat hizkuntza-altxor orain zeharo galduta egongo ziren. Berri-emaile asko zeuzkan hainbat herri eta zahar etxetan eta berba bakoitza zein euskalkitan -eta baita zein bailara eta herritan ere- erabiltzen zen agertu zuen hiztegi mardulean. Nekez aukituko dugu Azkue-lako hiztegigilerik mundu zabalean, batez ere kontutan hartzen badugu dena eskuz eta bere kasa mamitu behar izan zuela. Euskaltzaleok ezin ordainduzko zorra dugu lekeitiarrarekin.

Egile eskubideak hainbeste aipatzen diren gure garaian esan behar da Azkueren hiztegigintza-lanaz aprobetxatu zirenak asko izan zirela. Kasurik argiena Ixaka Lopez Mendizabal izan zen. Tolosarrak bere hiztegiak lekeitiarrarenaren lepotik mamitu zituen inongo aipurik egin gabe. Geroago hainbat eta hainbat euskal hiztegigilek berdintsu jokatu dute.

Azkuek lan bikaina burutu zuen euskalgintzan. 1918an Eusko Ikaskuntzaren lehen biltzarra ospatu zenean Euskaltzaindiaren premia agerian gelditu zen eta bera izan zen euskal akademiaren sortzaile nagusia eta lehendabiziko lehendakaria 1919an. "Real Academia de la Lengua Española"-ko kide ere izendatu zuten euskararen ordezkari gisa 1927an. Franco diktadore espainiarra boterea eskuratu zuenetik euskaltzaindiaren jarduna ia erabat etenda geratu zen eta Azkue -ia arerio politikorik ez zuena- bakarrik aritu zen akademiaren alde lan egiten, inongo diru laguntza barik eta batzarrak erdi sasian egiten zirela. Hala ere lekeitiarra egunero joaten zen Bilboko egoitzara lanera.

Bera lanak hainbat alorretan ondu zituen: musika, literatura erlijiosoa, antzerkia, elaberrigintza, kazetaritza eta abar.

Euskal aurrizki eta atzizkiak eta euskararen kategoria gramatikalak bildu eta aztertu zituen "Morfología Vasca"-n (1923); Halaber "Diccionario de bolsillo vasco-español y español-vasco" (1918) eta "Gipuzkera osotua" (1935) kaleratu zituen.

Beste obra ezinbesteko batzuk dira "Cancionero popular vasco" (herri-kanten bilduma zoragarria, 1918), "Euskalerriaren Yakintza" 8euskal folklorea eta etnografiari buruzko ikerketa eta batuketa itzela,1935-47).

Bestalde zartzuela, opera eta oratorio batzuk idatzi zituen eta baita zenbait elaberri ere, besteak beste, "Bein da betiko", "Batxi Guzur" eta "Ardi galdua".

[aldatu] Kanpo loturak