Saddam Hoessein

Van Wikipedia

Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. 't Weurt gewaardeerd óm in dit artikel woe meugelik 't Mestreechs aan te hawte.

Aafbeilding:Saddam Hussein 4.jpg
Saddam Hoessein es president

Saddâm Hussayn Abdu-l-Majîdu-l-Tikrîtî (Arabisch صدام حسين عبد المجيد التكريتي; bij Tikrit, gegeve 28 april 1937) waor president vaan Irak vaan 1979 tot 2003.

Heer speulde 'n veurnaom rol in de coup vaan 1968 door de Ba'athpartij, 'n partij die e pan-Arabisch nationalisme op seculier bazis veurstoont. Oonder ziene koezijn, de generaol Ahmad Hassan al-Bakr, waor heer vicepresident en trok heer al gaw de meiste mach nao ziech touw. Es president veurde heer e sterk nationalistisch, otocratisch en oppressief beweend. Heer begós twiemaol 'nen oorlog tege e naoberland (tegen Iraan en tege Koeweit) en woort oetindelik in 2003 door d'n inval vaan de Vereinegde Staote verdreve. In december vana dat jaor woort heer opgepak en in 2005 begós me aon zien berechting bij de Speciaolen Iraaksen Tribbenaol, dee waorsjijnlik d'n doedstraaf euver 'm oet zal spreke.

Inhawd

[bewirk] Jäög

Saddam Hoessein woort gebaore in 't dörpke Al-Ujah, ach kilometer vaan Tikrit, in 'n familie vaan sjaopheerde. Ziene pa heet 'r noets gekind (dee storf of verdween vief maond veur zien gebuurde) en Saddam kaom bij ziene noonk Chairallah Talfah te woene, want zien ma, depressief gewore, weigerde häöm op te trèkke. Wie de ma evels nao drei jaor hertrojde woort Saddam oonder häör gezag geplaots. Ziene stiefpa mishandelde de jóng en dwóng 'm oonder mie veur hinne te stele. Mèt tien jaor oontvlöchde Saddam zien ma en stiefpa en góng heer mèt ziene noonk in Bagdad woene. De noonk waor 'ne devote soennitische moslim en sjreef väöl nationalistische, xenofobe gesjrifte. Heer heet Saddam sterk beïnvlood, en steurden 'm ouch nao 'n nationalistisch ingestèlde middelbaar sjaol. In 1957, wie Saddam 20 jaor aajd waor, góng heer bij de Ba'athpartij.

[bewirk] Opkoms binne de Ba'athpartij

E jaor later woort 't rezjiem vaan keuning Faisal II van Irak umgegoejd door generaol Abdul Karim Qassin. De Ba'athpartij waor dees nui regering vijandeg gezind en pleegde in 1959 'ne mislökde coup tege de generaol, woe Saddam Hoessein aon mètdeeg. Heer waor daobij in 't bein gesjote meh wis nao Syrië te vlöchte, vaan woe-oet heer nao Caïro góng veur rechte te studere. In 1963 lökden 't de Ba'athpartij wel de mach euver te numme, en Saddam kierde trök. Dees hiersjappij doorde mer e paar maond en in 1964 kaom Saddam daan ouch in de gevaangenis. Wie 't 'm in 1967 lökde te oontsnappe woort heer ein vaan de leiende figure binne de Ba'athpartij. In 1968 naom de partij de mach obbenuits, en noe definitief. Saddam ziene koezijn Ahmad al-Bakr (zuug bove) woort president en de partij beneumde Saddam tot vice-president.

Nao de machseuvernaome wèrkde Saddam laanksem aon 't oetbreie vaan zien mach, zeker ouch umtot ziene koezijn ummer zwakker woort. In 1976 woort Saddam beneump tot de leismaan van alle kriegstroepe. Ouch waor heer nao boete touw dudelik d'n officieuze leismaan vaan Irak. Heer begós ziech gedorende de jaore zeveteg intensief mèt d'n opbouw vaan 't land bezeg te hawwe. In 1972 nationaliseerde heer alle oliebrónne, tot daan touw in Westerse han. Wie 't jaor dao-op de oliecrisis oetbraok zaog heer de nationaol inkomste explosief stiege. Mèt dat geld zètde heer 'n infrastructuur op die 't gans land veurspood brach en modèrniseerde: zo kraog ederein gratis en verpliech oonderwies en woorte alle plaotse vaan elektriciteit veurzeen. Heer zètde ouch 'n industrie op veur de ikkenomie neet te aofhenkelik vaan olie te laote blieve. Dit alles rizzelteerde in 'n greujende populariteit in 't binneland en groete waordering in 't weste.

In 1979 oonderhandelde Ahmad al-Bakr mèt de Syrische president Hafez al-Assad euver 'n fusie tösse de twie len; Al-Assad zouw hei-in de veurnaomste persoen weure. Umtot dit 'n beperking vaan Saddam zien mach zouw beteikene zètde heer ziene koezijn datzelfde jaor aof en leet ziechzelf oetrope tot president.

[bewirk] Leve es president

Heimèt had 'r nog neet de absolute mach verwórve. Al-Bakr kraog naomelik Hoessein zien aw functie: heer woort vice-president en blaof dat tot zienen doed in 1982. Dao circulere geröchte vaan vergifteging.

Heer begós e beleid vaan sterke persoensverhierliking en repressie vaan dissidente. Ouch woorte de sji'iete en de Koerde hendeg gediscrimineerd te geunste vaan de soenniete, boetouw Saddam Hoessein ouch huurde. De utinge vaan persoensverhierliking naome euver de jaore tacheteg en negeteg sterk touw. Saddam waor te zien op munte en bankbiljètte, op talloos portrette in 't gans laand, op statu's etc. De maotregele tege de Koerde (gevreis um hun separatisme) en de sji'iete (gevreis vaanwege de sji'itische krachte in 't naoberlaand Iraan) woorte ummer sterker en Koerdische opstande woorte bleujeteg neergeslaoge (zuug ouch hei-oonder). Martelinge tege gevange woorte ummer gewoender. Dao stoonte 'n aontal progressief maotregele tegeneuver, wie 't touwgenkelik make vaan oonderwies veur meidskes; in de vreug jaore vaan zien regering waor heer aonhenger vaan Gamel Abdel Nasser, d'n dictator dee Egypte gemoderniseerd had.

[bewirk] D'n Ierste Golfoorlog

Hoofartikel: Ierste Golfkreeg

In Iraan waore intösse radicaol geistelike aon de mach gekoume en de historisch al slechte verhajdinge tösse Iraan en Irak kaome door de machswèssel in bei len hendeg op sjèrp te stoon. In 1980 zagte bei len 't Akkoord vaan Algiers, wat de oonderling grenze reigelde, op; vief daog naotot Irak 't had geannuleerd sjikde heer nege divisies vaan de Iraakse armee de grens euver; heimèt begós de bleujetegen Ierste Golfoorlog, dee ach jaor zouw dore.

Dit waor 'nen euvermeujetege zet: 't land hej eigelik de krach en 't militair potentieel neet um 't naoberlaand mèt väöl groeter bevolking te versloon. Saddam, dee e seculier beweend veurde, zaog ziech evels verzekerd vaan de steun vaan in de ierste plaots de USSR en Fraankriek; later zeker ouch Sjina en de Vereinegde Staote (dees bei len veurzaoge iers ouch Iraan vaan waopes, wat in de VS tot Irangate leide). In 1988 indegde d'n oorlog in 'n patstèlling die bei len oongeluifelike verleze had touwgebrach. Saddam en mèt groete tegezin Chomeini oonderteikende VN-resolutie 598.

In 't Koerdisch naorde waor intösse 'nen opstaand oontstoon, dee door Saddam woort neergesloge mèt 'nen gifgaasaonval op de stad Halabdzja. Heibij verlaore 5000 börgers 't leve.

[bewirk] D'n Twiede Golfoorlog

Hoofartikel: Twiede Golfkreeg

In 1990 begós Koeweit, 't klei naoberlaand vaan Irak, zienen enormen olieveurraod intensiever te exploitere, woedoor de oliepries zakde. Dit benaodeilde Irak, en es gevolg dao-op besloot Saddam Hoessein 't laand binne te valle. Vaan te veure had d'n Amerikaanse president George Bush sr. Saddam touwgezag tot heer bij 'n invasie van Irak in Koeweit neet zouw interveniëre, wat de lèste es 'ne vrijbreef opvatde om d'n oorlog te beginne. Wie 'r evels 't laand wèrkelik binneveel en 't vervolges groondeg leegplunderde kaom 't tot 'n invasie vaan de internationaol gemeinsjap, die de Iraakse legers verpletterend versloge. De weeg nao Bagdad laog ope en Irak waor militair krachteloes.

[bewirk] Oonder curatele vaan de internationaol gemeinsjap

Vaanaof dat memint woort Irak mèt Saddam Hoessein 't verstote keendsje vaan de Arabische wereld. Hiel väöl len lagte handelsboycots op, woedoor 't laand verermde, en Saddam zienen ierste zörg waor 't op de bein hawwe vaan 'n zoe groet meugelike armee. Zien dictatuur oontaarde noe gans in echte tyrannie, en de persoensverhierliking naom absurde vörm aon. Heer leet ziech twiemaol, in 1995 en in 2002, in sjienverkezinge tot president beneume. De riekdóm dee heer in de jaore zeveteg en tachteg zelf (mèt) had opgebouwd góng gans verlaore, en 't analfabetisme naom haand euver haand touw. Um 't volk te oontzeen stèlde de Vereinegde Naties in 1996 't Voodsel-veur-Olieprogram in: Irak moch klein kwantiteite olie exportere en oontvón daoveur in de plaots voodsel veur zien bevolking.

Intösse naome de verdinkinge vaan massavernetegingswapes haand euver haand touw, en in 1999 mós Saddam, nao de Amerikaanse Operatie Desert Fox ('n serie lochaonvalle), wapeninspecties touwstoon. Nao de aonslaoge tege de VS in 2001 begós d'n Amerikaanse president George Walker Bush 'n campagne tege Irak, wat heer tot de "As vaan 't Koed" reikende. Saddam frustreerde ouch ummer mie de waopeninspecties, die zien arsenaol oonder control móste hawwe.

[bewirk] D'n Daarde Golfoorlog

Hoofartikel: Daarde Golfkreeg

De touwnummende verdinkinge waore in 2002 reje genoog um eupelik euver 'nen oorlog te spreke. Neve George Bush waor 't veural Tony Blair dee ziech dao-op veurbereide. In Europa waore de meininge sterk verdeild; Fraankriek en Duitsland waore sterk tege, oonder mie Nederland en Spaanje steunde 'n invasie. Op 20 miert 2003 begós oetindelik d'n oorlog tege Irak. Binne e paar maond had me Bagdad vereuverd. Saddam sloog op de vlöch; de Amerikane zètde vervolges 'ne pries vaan 25 miljoen dollar op z'ne kop.

[bewirk] Nao de val

Saddam bij zien arrestatie
Vergroete
Saddam bij zien arrestatie

De volgende maond zwórf de verdreve dictator roond door 't land. In juli kaome zien twie zäöns Qusai en Udai, bei promininte functionaire in Saddam zie riek, in de naobersjap vaan Mosul bij 'n veurgevech um 't leve. Saddam zelf woort op 13 december gevoonde, in 'n eerdhol bij zien gebeurdestad Tikrit]]. 'n DNA-tes wees oet tot heer inderdaod d'n aajd-dictator waor; de volgende daag woort dit bekindgemaak. Vaan 10 januari tot 30 juni 2004 verblaof heer in kreegsgevangesjap vaan de Amerikane; op de lesten daag woort heer aon de Irakese zjustitie euvergeleverd.

[bewirk] Percès

Saddam verdeideg ziech veur d'n Tribbenaol
Vergroete
Saddam verdeideg ziech veur d'n Tribbenaol

Gedorende 't volgend jaor woorte de riechters bijgesjaold in 't internationaol rech, en woorte de aonklachte verzaomeld. Volges minserechteorganisaties had Saddam neet minder es 290.000 doeje op zie geweite. Um de gegeves euver zien misdaode in aonklachte um te zètte bleek nog neet zoe gemekelik. Oetindelik begós op 19 oktober 2005 't percès; aonklachte waore genocied, misdaode tege de minsheid en kreegmisdaode. 't Ierste feit wat häöm te laste gelag woort waor de gifgaasaonval tege de Koerde in 1988. Heer wèrkde bepaold neet mèt aon 't percès en gaof herhaoldelik aon d'n tribbenaol neet te erkinne.

Presidint Jalal Talabânî mingde ziech in 2006 in 't perces, en zag tot heer 'n eventueel doedsverdik neet zouw oonderteikene. Op 5 november datzelfde jaor woort Saddam toch tot d'n doed aon de galg veroordeild.

Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "http://li.wikipedia.org../../../s/a/d/Saddam_Hoessein_2330.html"