Y Ddeunawfed Ganrif yng Nghymru

Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.

Roedd y ddeunawfed ganrif yng Nghymru yn gyfnod o barhad o rai agweddau ar fywyd crefyddol a chymdeithasol y ganfrif flaenorol ac, ar yr un pryd, yn gyfnod o newidiadau mawr yn y wlad, yn arbennig yn ail hanner y ganrif a osododd Cymru ar lwybr newydd gyda diwydiant yn tyfu'n gyflym a phoblogaeth y trefi'n dechrau cynyddu.

Taflen Cynnwys

[golygu] Crefydd ac addysg

Dyma'r ganrif pan oedd y Diwygiad Methodistaidd mewn bri gyda pobl fel Howel Harris, William Williams Pantycelyn a Daniel Rowland yn arwain trwy deithio'r wlad i bregethu o flaen tyrfaoedd mawr. Cafwyd hefyd ysgolion cylchynol Griffith Jones yn y ganrif hon a dyma gyfnod gwaith Y Gymdeithas er Taenu Gwybodaeth Gristnogol (SPCK), yn ogystal. Erbyn diwedd y ganrif yr oedd canran sylweddol o'r boblogaeth yn Anghydffurfwyr o ryw fath, ond arosai nifer yn ffyddlon i'r Eglwys yn ogystal.

[golygu] Iaith a diwylliant

"Yr Wyddfa o Lyn Nantlle", dyfrlliw gan Richard Wilson
"Yr Wyddfa o Lyn Nantlle", dyfrlliw gan Richard Wilson

Roedd y mwyafrif mawr o'r boblogaeth yn Gymry uniaith Gymraeg o hyd a'r rhan fwyaf yn byw mewn pentrefi a threfi bach cefn gwlad. Roedd caneuon gwerin a barddoniaeth rydd yn boblogaidd, yn arbennig adeg y gwyliau mawr fel y Gwyliau Mabsant. Yn ail hanner y ganrif roedd yr anterliwt ar ei hanterth a phobl yn tyrru i'r llwyfan yn y ffeiriau, yn arbennig yn siroedd y gogledd-ddwyrain.

Cafwyd tyfiant mawr yn y nifer o lyfrau a gyhoeddwyd ynghyd â gwawr newyddiaduriaeth yng Nghymru gyda ymddangosiad y cylchgronau cyntaf. Gosodwyd sylfeini'r Eisteddfod Genedlaethol gyda gwaith y Gwyneddigion yn Llundain ac yn y cylchoedd llenyddol cafwyd math o Ddadeni gyda bri ar bopeth Celtaidd ac ail-ddarganfod meistri'r gorffennol fel Dafydd ap Gwilym a'r Gogynfeirdd diolch i waith Goronwy Owen, Ieuan Fardd a Morrisiaid Môn. Dechreuodd teithwyr ymweld â'r wlad a gwerthfawrogi ei thirwedd "gwyllt" - y twristiaid cyntaf - ac ymledodd dylanwad y Mudiad Rhamantaidd ar lenorion ac artistiad y wlad, fel yr arlunydd enwog Richard Wilson.

[golygu] Rhai uchafbwyntiau

[golygu] Darllen pellach

  • E. D. Evans, A History of Wales, 1660-1815 (Caerdydd, 1976)
  • J. J. Evans, Cymry Enwog y Ddeunawfed Ganrif (Aberystwyth, 1937). Bywgraffiadau o rai o'r ffigyrau pwysicaf.
  • G. H. Jenkins, Literature, religion and society in Wales, 1660-1730 (Caerdydd, 1978)
  • R. T. Jenkins, Hanes Cymru yn y Ddeunawfed Ganrif (Caerdydd, 1928). Y gyfrol glasurol ar y cyfnod.
  • D. Moore (gol.), Wales in the Eighteenth Century (1976)
  • Prys Morgan, The Eighteenth Century Renaissance (Abertawe, 1981). Yn y gyfres 'A New History of Wales'.
  • D. Williams, A History of Modern Wales (Caerdydd, 1975)

[golygu] Gweler hefyd


Cyfnodau Hanes Cymru Y Ddraig Goch
Cyfnod y Rhufeiniaid | Oes y Seintiau | Yr Oesoedd Canol Cynnar | Oes y Tywysogion | Yr Oesoedd Canol Diweddar | Cyfnod y Tuduriaid | Yr Ail Ganrif ar Bymtheg | Y Ddeunawfed Ganrif | Y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg | Yr Ugeinfed Ganrif