Heneglwys
Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.
Pentref neu amlwd bychan a phlwyf ar Ynys Môn yw Heneglwys. Fe'i lleolir milltir i'r de o bentref Bodffordd tua hanner ffordd rhwng Gwalchmai i'r gorllewin a Llangefni i'r dwyrain.
Mae'r eglwys yn sefydliad hynafol. Enw arall arni gynt oedd Llan y Saint Llwydion ('llwyd' yn yr ystyr 'sanctaidd'). Ymddengys mai Gwyddel o'r enw Corbre a sefydlodd yr eglwys, yn y 6ed ganrif efallai; ceir llecyn gerllaw a elwir 'Mynwent Corbre'. Ceir sawl cyfeiriad at y fynwent honno yn y canu brud (daroganau ar gân) canoloesol.
Yn 'Englynion y Beddau' yn Llyfr Du Caerfyrddin ceir englyn sy'n cyfeirio at fedd rhyfelwr o'r enw Ceri Cleddyfhir ym Mynwent Corbre yn Heneglwys:
- 'Bedd Ceri Cleddyfhir yng ngodir Heneglwys,
- Yn y diffwys graeandde,
- Tarw torment, ym mynwent Corbre.'
- (Llyfr Du Caerfyrddin, orgraff ddiweddar)
Roedd Heneglwys yn dref yn yr Oesoedd Canol, yng nghwmwd Malltraeth, cantref Aberffraw.
Yn Heneglwys y ganed William Glynn (1504 - 1558), Esgob Bangor o 1555 hyd 1558.
[golygu] Cyfeiriadau
- A. D. Carr, Medieval Anglesey (Llangefni, 1982)
- A. O. H. Jarman (gol.), Llyfr Du Caerfyrddin (Caerdydd, 1982). 18.14-16.
- Melville Richards, 'Enwau Lleoedd', yn Atlas Môn (Llangefni, 1972). Tud. 157.
| Trefi a phentrefi Môn |
|
Aberffraw | Amlwch | Benllech | Biwmares | Bodedern | Bodffordd | Bryngwran | Brynsiencyn | Caergeiliog | Caergybi | Cemaes | Cerrigceinwen | Dwyran | Y Fali | Gaerwen | Gwalchmai | Heneglwys | Llanallgo | Llanbabo | Llanbedrgoch | Llanddaniel Fab | Llanddeusant | Llanddona | Llanfachreth | Llanfaelog | Llanfaethlu | Llanfairpwllgwyngyll | Llanfair-yng-Nghornwy | Llan-faes | Llangadwaladr | Llangaffo | Llangefni | Llangoed | Llangristiolus | Llaniestyn | Llannerch-y-medd | Llansadwrn | Malltraeth | Moelfre | Niwbwrch | Penmynydd | Pentraeth | Pentre Berw | Porthaethwy | Rhosneigr | Trearddur | Trefor |

