William Owen Pughe
Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.
Gramadegydd, geiriadurwr a golygydd oedd y Dr William Owen Pughe (7 Awst, 1759 - 3 Mehefin, 1835). Ei enw barddol oedd 'Idrison' (defnyddiai 'Gwilym o Feirion' weithiau yn ogystal). Roedd yn aelod gweithgar o gymdeithasau llenyddol Llundain. Fel gramadegydd a geiriadurwr datblygodd ddamcaniaethau ieithyddol rhyfedd ac orgraff newydd i'r iaith Gymraeg.
Taflen Cynnwys |
[golygu] Ei oes
Ganed Owen Pughe yn Nhy'n-y-bryn ym mhlwyf Llanfihangel y Pennant, Sir Feirionnydd. Symudodd ei deulu i fyw i dyddyn yn Ardudwy pan fu tua saith oed. Symudodd y dyn ifanc i fyw yn Llundain yn 1776 lle daeth i adnabod Owain Myfyr. Ymunodd â Chymdeithas y Gwyneddigion yn 1782 a daeth yn ddylanwad mawr ym mywyd llenyddol Cymry Llundain. Yn 1790 priododd Sarah Elizabeth Harper a chafodd fab (Aneurin Owen) a dwy ferch ganddi. Ei enw bedydd oedd William Owen, ond mabywsiadodd y cyfenw ychwanegol Pughe ar ôl etifeddu tir ger Nantglyn yn Sir Ddinbych yn 1806 a dychwelyd i Gymru lle treuliodd y rhan fwyaf o'i amser pan nad oedd yn ymweld â Llundain. Aeth ei iechyd yn fregus a bu farw mewn bwthyn yn perthyn i gyfaill, ger Llyn Talyllyn, y 3ydd o Fehefin, 1835.
Roedd yn troi yn yr un cylch â rhai o ffigyrau llenyddol mwyaf ei oes, yn cynnwys Owain Myfyr, Iolo Morgannwg a Jac Glan-y-gors. Roedd yn ddyn caredig ond hygoelus. Daeth dan ddylanwad y "broffwydoles" o Ddyfnaint Joanna Southcott (c.1750-1814) yn 1803 a bu'n fath o ffactotwm iddi hyd ei marwolaeth yn 1814. Cafodd ei ethol yn aelod o'r Gymdeithas Hynafiaethol a rhoddodd Prifysgol Rhydychen y teitl o D.C.L. iddo yn 1824.
[golygu] Gwaith ieithyddol a golygyddol
Golygodd sawl cyfrol, ar ei ben ei hun neu fel cyd-olygydd, yn cynnwys Barddoniaeth Dafydd ap Gwilym (1789) a'r llyfr hynod ddylanwadol The Myvyrian Archaiology of Wales (tair cyfrol, 1801-1807). Am gyfnod bu'n olygydd The Cambrian Register.
Cyhoeddodd The Heroic Elegies of Llywarch Hen (1792-1794) a bywgraffiadur Cymreig (1803). Ei waith mwyaf uchelgeisiol oedd ei Geiriadur Cymraeg-Saesneg, ffrwyth ei gred ei fod yn bosibl creu toreth o eiriau "Cymraeg" trwy ddefnyddio'r gwreiddiau tybiedig y canfuasai yn ei ymchwil i darddiad yr iaith.
Cyfansoddodd sawl darn o farddoniaeth, yn cynnwys fersiwn o Paradise Lost John Milton, ond mynnodd ei gyhoeddi yn ei orgraff ryfedd ac maent bron yn annarllenadwy.
[golygu] Llyfryddiaeth
[golygu] Gwaith yr awdur
- (gol.), Barddoniaeth Dafydd ap Gwilym (1789)
- (gol.), The Heroic Elegies of Llywarch Hen (1792-94)
- (gol.), The Myvyrian Archaiology of Wales (1801-07)
- The Cambrian Biography (1803)
- A Grammar of the Welsh Language (1803)
- Geiriadur Cymraeg-Saesneg (1803)
- Cadwedigaeth yr Iaith Gymraeg (1808)
- Coll Gwynfa (1819). Cyfieithiad o Paradise Lost.
[golygu] Bywgraffiad
- Glenda Carr, William Owen Pughe (Caerdydd, 1983). Bywgraffiad safonol a thrylwyr.

