Hanes yr Undeb Ewropeaidd
Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.
Taflen Cynnwys |
[golygu] Y Dechrau
Ganwyd yr Undeb Ewropeaidd fel cydffederasiwn o wledydd er mwyn ail-adeiladu Ewrop ar ôl yr Ail Rhyfel y Byd ac er mwyn rhwystro hunllef rhyfel arall.
Roedd llawer o bobl yn cefnogi'r syniad o greu rhyw fath o Gydffederasiwn Ewropeaidd neu Llywodraeth Ewropeaidd ac yn ystod araith ym Mhrifysgol Zürich ar 19 Medi 1946 cyflwynodd Winston Churchill y syniad o "Unol Daleithiau Ewrop", ar batrwm Unol Daleithiau America (Testun yr araith). O ganlyniad ganwyd Cyngor Ewrop, corff yn cyfateb i'r Cenhedloedd Unedig ond o fewn terfynau Ewrop.
[golygu] Tair cymunedau
Cymuned cyntaf roedd y Cymuned Ewropeaidd Glo a Dur (ECSC) a sefydlwyd ym 1951 gan chwech aelod-gwladwriaethau: Gwlad Belg, Yr Iseldiroedd a Lwcsembwrg (megis y gwledydd Benelwcs), yr Almaen Gorllewin, Ffrainc a'r Eidal. Pwrpas y cymuned roedd cydgyfrannu glo a dur ei aelod-gwladwriaethau er mwyn rwystro rhyfel arall yn Ewrop. Planwyd gan Jean Monnet, gwas sifil yn Ffrainc, a cyhoeddwyd gan Robert Schuman, gweinidog tramor Ffrainc. Ar 9 Mai, 1950 roedd Schuman yn cyflwyno ei awgrym o godi Ewrop newydd ac yn pwysleisio fod cymuned hyn yn anhepgor i greu Ewrop newydd heddychol (Datganiad Schuman; gweler Testun y datganiad). Fel hynny roedd hanes yr Undeb Ewropeaid yn dechrau.
Roedd y chewch aelod ECSC eisiau fod Prydain yn cydweithio hefyd, ond roedd y llywodraeth yn anghytuno er mwyn cadw ei sofraniaeth cenedlaethol.
Ar ôl sefydlu yr ECSC, roedd y chwech wlad yn ceisio sefydlu Cymuned Amddiffyn Ewropeaidd (EDC) a Chymuned Gwleidyddol Ewropeaidd (EPC). Roedden yn bwriadu codi byddin Ewropeaidd er mwyn diogelu yr Almaen Gorllewinol rhag y wledydd tu hwnt yr Llen Haearn yn ystod y Rhyfel Oer, ond doedd hi ddim yn bosib gwneud hynny am fod Ffrainc ddim yn cadarnhau (? ratify) y cytundeb.
Er fod ddim yn llwyddiannus codi'r EDC a'r EPC, mae ymdrechau felly heddiw, megis yr Cydweithredu Gwleidyddol Ewropeaidd (gan yr un talfyriad, EPC), y Polisi Tramor a Diogelwch Cyffredin (CFSP) mewn y Cytundeb Maastricht a European Rapid Reaction Force (-> Cymraeg?) (ERRF) sy'n cael ei ffurfio ar hyn o bryd.
Er fod y EDC a'r EPC yn ffaelu, roedd y chwech aelod-gwladwriaethau yr ECSC yn ceisio cydweithu mwy agos ac yn sefydlu y Gymuned Ewropeaidd Economaidd (EEC) a'r Gymuned Ewropeaidd Ynni Atomig (EAEC). Pwrpas yr EEC roedd undeb tollau seiliedig ar "pedwar rhyddid": rhyddid symud nwyddau, gwasanaethau, cyfalaf a phobl. Sefydlwyd ar 1 Ionawr, 1958 ar ôl y chwech wlad arwyddo Cytundeb Rhufain ym 1957 a roedd hi'r cymuned pwysicaf y tair.
Roedd yr un aelod-gwladwriaethau yn pob cymuned a roedd adeiladwaith eu sefydliadau yn tebig at ei gilydd. Roedd Llys Cyfiawnder a Senedd gan nhw a roedd Cynghor a Comisiwn gan pob un, ond fod y Merger Treaty (-> Cymraeg?) yn eu cyfuno i fod yn un Cyngor ac yn un Comisiwn.
[golygu] Ehangu'r Cymuned Ewropeaidd
Doedd yr DU ddim eisiau ymuno â'r tair gymunedau am fod yn bryderus am masnach gan gwledydd y Gymanwlad a felly sefydloedd Cymdeithas Masnach Rydd Ewrop (EFTA). Roedd EFTA yn ardal masnach rydd yn bennaf, a nid yn undeb tollau. Ar wahân y DU ei aelod-gwladwriaethau roedd Gweriniaeth Iwerddon, Denmarc, Norwy, Sweden, Awstria, Y Ffindir, Y Swistir, Portiwgal, Liechtenstein a Gwlad yr Iâ.
Beth bynnag, roedd masnach gan y Gymanwlad yn lleihau a masnach gan Ewrop yn gryfhau a roedd y DU yn sylweddoli fod hi'n dda ymuno â'r cymuned er mwyn cryfhau ei economeg. Roedd Iwerddon a Denmarc, wledydd yn masnachu'n cryf gan y DU, yn penderfynu ymuno beth bynnag bydd y DU yn gwneud. Roedd y DU yn ymgeisio ymuno o dan llywodraeth Tori Harold Macmillan ym 1961, ond roedd yn ffaelu o achos feto Ffrainc o dan Charles de Gaulle. Llywodraeth nesaf y DU roedd yn llywodraeth llafur o dan Harold Wilson, ond roedd de Gaulle yn rhoi ffeto eto ar ail ymgais ymuno y DU. Ond roedd y DU yn lwyddiannus ar 1 Ionawr, 1973 o dan lywodraeth Edward Heath, ar ôl de Gaulle gadael ei swydd. Ar yr un pryd, roedd Iwerddon a Denmarc yn ymuno, hefyd.
Roedd llywodraeth Norwy yn ceisio ymuno hefyd, ond roedd pobl y wlad yn gwrthod ymuno trwy refferendwm ym 1972. Roedd y llywodraeth Norwy yn bwriadu cais arall ymuno â'r un pryd a Awstria, Sweden a'r Ffindir, ond roedd y pobl yn gwrthod eto.
Ymunodd Gwlad Groeg ar 1 Ionawr, 1981 pryd fod Constantine Caramanlis yn arlywydd y wlad.
Ym 1986 roedd Sbaen a Portiwgal yn ymuno a arwyddwyd Y Single European Act (-> Cymraeg?), cam cyntaf i sefydlu'r masnach sengl.
[golygu] Sefydlu'r Undeb Ewropeaidd
Ym 1992 arwyddwyd y Cytundeb Maastricht sy'n addasu'r Cytundebau Rhufain a newidwydd y Cymuned Ewropeaidd i'r Undeb Ewropeaidd ym 1993.
[golygu] Sefydlu'r European Economic Area (-> Cymraeg?)
Roedd Awstria, Sweden a'r Ffindir yn ymuno ym 1995 a doedd dim ond Norwy, Gwlad yr Iâ, Y Swistir a Liechtenstein yn aelod-gwladwriaethau EFTA.
Arwyddwyd Cytundeb Amsterdam ym 1997, yn aru Cytundeb Maastricht ac yn gwneud yr Undeb Ewropeaidd yn mwy democrataidd.
[golygu] Arian Sengl Ewropeaidd
Ym mis Ionawr 1999 roedd dauddeg gwlad yn cytuno derbyn yr Ewro yn le eu arian eu hunain. Ers 1 Ionawr, 2002 mae darnau arian a pahpur Ewro.
[golygu] Ehangu'r Undeb Ewropeaidd (2004)
Yn ei adroddiad strategol (9 Hydref, 2002 Roedd y Comisiwn Ewropeaidd yn cymeradwyo ddeg wledydd i ymuno â'r UE yn ystod 2004: Estonia, Latfia, Lithwania, Gwlad Pŵyl, Y Weriniaeth Tsiec, Hwngari, Slofacia, Slofenia, Malta a Cyprus. Cyfanswm eu poblogaeth yw 75 miliwn, cyfanswm eu CMC yw 840 biliwn Dolar (purchasing power parity; CIA World Factbook 2003).
Ar ôl trafodaethau rhwng yr aelod-gwladwriaethau a'r gwledydd sydd eisiau ymuno, cyhoedwyd penderfyniad gwahoddiad y ddeg gwledydd ar 13 Rhagfyr, 2002 yn Copenhagen. Roedd y Senedd Ewropeaidd yn cytuno ar 9 Ebrill, 2003.
Arwyddwyd y Treaty of Accession (-> Cymraeg?) ar 16 Ebrill, 2003 gan y 15 aelod-gwladwriaeth a'r 10 wledydd sydd eisiau ymuno. (Testun y Cytuneb).
Ar ôl hynny roedd rhaid y wledydd cadarnhau (? ratify) y cytundeb. Roedd y senedd yn gwneud hynny yn y aelod-gwladwriaethau, ond yn y wledydd sy'n ymuno roedd refferendwm hefyd (ar wahân i Cyprus, ble doedd ddim ond ratification (? Cymraeg?) trwy y senedd). Dyddiadau a chanlyniadau refferendwm 2003 y wledydd yw:
- Malta - 54% yn cytuno (8 Mawrth)
- Slofenia - 90% yn cytuno (23 Mawrth)
- Hwngari - 83% yn cytuno (12 Ebrill)
- Lithwania - 91% yn cytuno (10 Mai - 11 Mai)
- Slofacia - 92% yn cytuno (16 Mai - 17 Mai)
- Gwlad Pwyl - 77% yn cytuno (7 Mehefin - 8 Mehefin)
- Y Weriniaeth Tsiec - 77% yn cytuno (13 Mehefin - 14 Mehefin)
- Estonia - 67% yn cytuno (14 Medi)
- Latfia - 67% yn cytuno (20 Medi)
Fel hynny, roedd y 10 wledydd yn dyfod aelod-gwladwriaeth newydd yr Undeb Ewropeaidd ar 1 Mai, 2004.
| Gwlad | Poblogaidd | Maint | CMC | CMC y pen |
|---|---|---|---|---|
| Estonia | 1.4 | 45226 | 15.5 | 11000 |
| Latfia | 2.3 | 64589 | 21.0 | 8900 |
| Lithwania | 3.5 | 65200 | 30.0 | 8400 |
| Glad Pŵyl | 38.6 | 312685 | 373.2 | 9700 |
| Y Weriniaeth Tsiec | 10.2 | 78866 | 157.1 | 15300 |
| Hwngari | 10.0 | 93030 | 134.0 | 13300 |
| Slofacia | 5.4 | 48845 | 67.3 | 12400 |
| Slofenia | 1.9 | 20253 | 37.1 | 19200 |
| Malta | 0.4 | 316 | 6.8 | 17200 |
| Cyprus | 0.8 | 9250 | 9.4 | 15000 |
| Cyfanswm | 74.6 | 738260 | 851.4 | 11413 |
| EU-15 | 380.3 | 3238692 | 9570.8 | 25166 |
| EU-25 | 454.9 | 3976952 | 10422.2 | 22911 |

