Essen
El Vikipedio
Por Essen en Belgio iru al Essen (Belgio), por Essen en Malsupra Saksio al Essen (Oldenburgio).
| blazono | mapo | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Devizoj: Essen, urbo por aĉetumi kaj Essen, la Ruhr-urbo | |||||||
| bazaj faktoj | |||||||
| federacia lando: | Nordrejn-Vestfalio | ||||||
| distriktaro: | Duseldorfo | ||||||
| provinca komunumligo: | Rejnlando | ||||||
| regiona ligo: | regiona ligo Ruhr | ||||||
| distrikto: | eksterdistrikta urbo | ||||||
| geografia situo: | 51° 27' N, 7° 1' E Mapo | ||||||
| averaĝa nivelo: | 116 m super marnivelo | ||||||
| areo: | 210,32 km² | ||||||
| loĝantoj: | 582.676 (30a de junio 2006) [1] | ||||||
| loĝodenso: | 2779 loĝantoj po km² | ||||||
| poŝtkodoj: | 45001-45359 | ||||||
| kodoj: | 0201, 02054 (Asindo-Kettwig) | ||||||
| Aŭtokodo: | E | ||||||
| komunumkodo: | 05 1 13 000 | ||||||
| urba subdivido: | 9 urbodistriktoj kun 50 urbopartoj |
||||||
| adreso de la urbadministrado: |
Porscheplatz 1 45121 Essen |
||||||
| retpaĝo: | www.essen.de | ||||||
| politiko | |||||||
| ĉefurbestro: | Wolfgang Reiniger (CDU) | ||||||
| ŝuldoj: | 1,054978 mrd. € (stato: 1a de januaro 2006) |
||||||
| loĝantaro (stato: 31a de decembro 2002) | |||||||
| kvoto de senlaboreco: | 14,4 % (oktobro 2006) | ||||||
| kvoto de eksterlandanoj: | 10,0 % | ||||||
| aĝostrukturo: |
|
||||||
Essen (E-o: Asindo) estas grandurbo en la centro de la Ruhr-regiono en Nordrejn-Vestfalio. La eksterdistrikta urbo en la distriktaro Duseldorfo estas unu el la supra centroj de la federacia lando kaj kun siaj ĉ. 582.000 loĝantoj ĝi estas unu el la plej grandaj Germanaj urboj. Depende de la nombrodato kaj fonto ĝi okupas apud Dortmundo kaj Stutgarto la 7an aŭ 8an rangon. La Eŭropa Kultura Ĉefurbo de la jaro 2010 estas membro de la provinca komunumligo Rejnlando kaj en la regiona ligo Ruhr.
Estinte unu el la plej gravaj centroj de la minindustrio en Germanio kun propra Kuxbörse (borso, en kiu oni komercas per akcioj de minejsocietoj), Asindo ĉitempe havas gravan servosektoron, kvankam ĝi havas ankoraŭ industriajn trajtojn Ekde 1958 la urbo estas sidejo de romkatolika episkopo ka ekde 1972 universitata urbo. Komence de 2003 la universitato Asindo estis unuigita kun la Gerhard-Mercator-Universitato en Duisburg al Universitato Duisburg-Asindo .
Enhavo |
[redaktu] Geografio
Asindo situas centre de la Ruhr-regiono norde de la rivero Ruhr, kiu formas inter la urbopartoj Asindo-Kupferdreh, Asindo-Heisingen kaj Asindo-Werden la Baldeney-lagon. La mezuma nivelo de la urbo sumiĝas je116 metroj super NN. La plej alta altaĵo de la urboteritorio troviĝas en Heidhausen und sumiĝas 202,5, la plej malalta loko troviĝas en Karnap kaj mezuriĝas je 26,5 metroj super NN.
La plej vasta etendiĝo de la teritorio sumiĝas nordsuden 21 km orient-okcidenten 17 km.
[redaktu] Najbaraj komunumoj
Jenaj urboj limas al la urbo Asindo, nomataj horloĝdirekte komence le nordoriento: Gelsenkirchen kaj Bochum (ambaŭ eksterdistriktaj urboj), Hattingen (distrikto Ennepe-Ruhr), Velbert, Heiligenhaus kaj Ratingen (ĉiuj distrikto Mettmann), Mülheim an der Ruhr, Oberhausen kaj Bottrop (ĉiuj eksterdistriktaj urboj) samkiel Gladbeck (distrikto Recklinghausen).
[redaktu] Urba subdivido
La Asinda urboteritorio konsistas el naŭ urbdistriktoj. En ĉiu ekzistas distrikta konsilantaro kun po 19 membroj inkluzive la distriktestron. Die urbdistriktoj estas markitaj per Romianaj nombroj kaj per speciala nomo ,kiu parte ankaŭ konsistas el pluraj urbopartonomoj. La naŭ urbdistrikto entute estas subdividitaj en 50 urbopartoj. La plejmulto de la urbopartoj iam estis memstaraj komunumoj kaj perdis siajn memstarecojn per enkomunumigo. La urbopartoj estas markitaj per araba nombro.
[redaktu] Klimato
La averaĝa temperaturo en Asindo sumiĝas je 9,6 °C jarmezvalore, la pluvokvanto sumiĝas je 829 milimetroj. La plej malvarma monato estas la januaro kun 1,5 °C, la plej varma monato estas la julio kun 17,5 °C. La plejmulto de pluvo falas en aŭgusto kun 90 milimetroj.
[redaktu] Historio
[redaktu] Deveno de la nomo
La urbonomo en la paso de la jarcentoj kontinue ŝanĝiĝis. Nomate Astnide (pli malnove: Astnithi) en la unuaj mencioj, ĝi ŝanĝis trans Astnidum, Astadnidum, Asbidi, Asnid, Assinde, Asnida, Assindia, Essendia, Esnede, Essende, Essend al la hodiaŭa Essen, E-o Asindo. Supozoj evidentigas, ke la nomo origine karakterizas fraksenejon aŭ pejzaĝo en la oriento. Kontraŭe malkorektas la konekto al la antikve Germana esprimo Esse, vortludo el la 19a jarcento kaj koneto inter la nomo kaj la tiama aspekto de la urbo.
[redaktu] Prahistorio
Jam longe antaŭ fondado de la monaĥinejo la hodiaŭa urbotereno estis loĝata. En 1928 oni trovis en la urboparto Vogelheim klingon atestantan la prahistorion. Similaj trovaĵoj el la tempo ekde 120.000 ĝis 10.000 a.K. aperis ankaŭ en aliaj urbopartoj (Burgaltendorf, Fischlaken, Fulerum, Überruhr, Werden).
Essen situis en la loĝtereno de pluraj ĝermanaj triboj (Chatten, Brukterer, Marser), ties ekzakta interlimigo efektive malfacilas.
El la kelta epoko (je la jaro 0) originas la fuĝokastelo Alteburg [malnovkastelo] en la sudo de Essen, kiun oni grandparte elfosis en la 1920-aj kaj 1930-aj jaroj. Supozeble ĝi estis uzata ĝis la 8-a jarcento Oriente de tiu situas la Herrenburg [suverenokastelo], kiu verŝajne originas el la 8-a jarcento.
[redaktu] Abatineja fondado
Ĉ. 845 la posta episkopo de Hildesheim, Altfrid, fondas abatinejon (coenobium Astnide) supozebla sur propra tereno nomate Astnithi (kiu eble signifas „orienta tereno“). El tiu nomo poste per latinigo devenos la hodiaŭa urbonomo Essen. Kiel unua abatino li enoficiigas sian parencinon Gerswit ein (vd: ankaŭ abatinejo Asindo).
Ekde ĉ. 800 (799) iom pli sude, en la hodiaŭa urboparto Werden, ekzistas la monaĥejo Werden, benediktana-monaĥejo, kiu devis antaŭenigi la misiigajn klopodojn inter la Saksoj en la Harcoregiono (Helmstedt/Halberstadt). La abatinejo provizis precipe la filinojn de Saksaj nobeluloj. Ambaŭ, monaĥejo kaj abatinejo, jam staras en komplete kristanigita ĉirkaŭaĵo. Ĉ. 852 komencas la konstruado de la abatina preĝejo finpretigita je 870 Ĉirkaŭ la abatinejo jam ekzistas antaŭ de ties konstruado fortikaĵo kaj kelkaj bienoj. La preĝego neniigite dum brulego 946, kiu ankaŭ neniigas la apudan setlejon, estas ege pligrandigata, sur ties fundamentoj staras la nuna Asinda katedralo en la urbocentro. La unua dokumentita dato por Essen estas 898: tiutempe la lotaringa reĝo Zwentibold testamentas al la abatinejo maldekstrorejnlandajn posedaĵojn. Dokumenton ŝajnigantan origini el la jaro 870 kaj priskribante la fondadon de la abatinejo, oni ĝenerale konsideras kiel falsaĵo el la 11a jarcento. Krome momente de la falsado ŝajne neniu pli malnova dokumento ekzistis, kiel oni supozis antaŭ nelonge.
Tiu ci abatinejo (en kiu dum la mescelebrado restadis kanonikoj) ne estis vera monaĥinejo, sed speco de hejmo kaj klerigejo por needzinigataj filinoj kaj vidvinoj el la altnobelaro. Ĝin estris abatino kaj nur tiu estis devigata fari solenan ĉastopromeson.
Unun el la plej rimarkindaj regantinoj tiaj estas la abatino Mathilde la 2-a. Ŝi estas nepino de la imperiestro Oto la 1-a kaj tranprenas la estradon de la abatinejo ekde 971. 40 jarojn poste ŝi gvidas la abatinejon kaj la apartenan terposedaĵon kaj ŝi sukcesas pliriĉigi la preĝejan trezoron per treege altvaloraj pecoj (i.a. la Ora Madono, la plej antikva plenskulptura Madono de la mondo). Post Mathilde Sophia Gandersheim, filino de la imperiestro Oto la 2-a, transprenas la estradon.
En 1041, sub la abatinestrado fare de la tria sinjorino el reĝa sango sinsekva, Theophanu (Essen), nepino de Otto la 2-a, Essen, jam 1003 rimarkata kiel urbo, ricevas la foirprivilegion. Dek jarojn poste, 1051, la abatinpregrejo plua fojon oni ŝanĝis kaj pligrandigis. Tiu alkonstruaĵo estas la orienta parto kun kripto, en kiu estas sepultitaj la Sankta Altfried, Mathilde kaj Theophanu.
En 1216 la abatinejo, ĝis tiam „nur“ multinflua terposedantejo oficiale ricevas sian staton kiel princa rezidentejo: imperiestro Frederiko la 2-a perletere nomumas la tiaman abatinon „imperia princino“, kio samrangigas ŝin kun la abato de la proksima monaĥejo Werden.
En 1244 la arkiepiskopo de Kolonjo Konrad von Hochstaden invadas en Essen kaj kune kun la urbocivitanoj kaj farigis konstrui urbomuron. Essen urbiĝas, ricevas propran sigelon kaj la urboprivilegion. La abatinoj per tio almenaŭ dumtempe estas senpotencigataj, kaj la civitanoj de Essen evoluigas civitokonscion.
Reĝo Rudolf ja rekonfirmas 1290 al la princabatino ŝian landsuverenecon, sed ne povas restaŭri ĝin komplete: la civitanaro estas en konflikto kun la abatinejo, la kreska urbo postulas memadministradon. En 1336 jen unua provo ricevi la staton de rekta regnosubmetiteco, sed pasis ankoraŭ 40 jaroj, ĝis 1377, tiam imperiestro Karlo la 4-a donas al la urbo la deziratan titolon de rekte regnosubmetita urbo - kvin jarojn post kiam li konfirmis ekzakte la malon al la tiam reganta abatino Elisabeth von Nassau.
El la 14-a jarcento ankaŭ originas la unuaj dokumentoj pri mina agado en Asindo: en1349 la princabatino ricevas la privilegion ekspluati la tertrezorojn, en 1354 oni dokumenteble minas arĝenton. Karbo en Asindo ja estas menciata unuafojon en 1371, sed la unua karbomino estas registrata nur por 1450. La disputoj inter urbo kaj abatinejo pro la hegemonio en la regiono pludaŭras ĝis la malfondado de la abatinejo 1803. Ree kaj ree ekestas juraj kvereladoj. Unu el la procesoj ec daŭras 200 jaroj, ĝis kiam la Reichskammergericht [regna ĉambrojuĝejo] 1670 decidas, ke la urbo ja devas obei la abatinojn, sed rajtas konservi siajn kutimjurojn. Tiel la situacio inter urbo kaj monaĵinejo restas malklara kaj konkurencema ĝis la sekularigo. 1563 la urbo aliĝas la reformacion (20 jarojn antaŭ ol ĝi havis la rektan regnosubmetitecon kaj tiel la rajton al tio) kaj iĝas evangela. Kiel preĝejo servas la Marktkirche [foiropreĝejo] origine el la 11-a jarcento (antaŭe St. Gertrudis). La katolika abatinejo, ne havanta sufiĉe potencajn trupojn, ne povis kontraŭstari la reformacion.
Fine de la 16-a jarcento/ komence de la 17-a jarcento Asindo dokumenteble estiĝas armilproduktejo, titolo, kun kiu ĝi dum jarcentoj identiĝos; ĝis kiam la literegoj Essen - die Waffenschmiede des Reiches [Asindo– la armilproduktejo de la regno], kiu tricent jaroj poste parados vidalvide de la ĉefa stacidomo, post la Dua Mondmilito estas anstataŭigataj per Essen - die Einkaufsstadt [Asindo– urbo por aĉetumi]. Je 1570 prosperas la pafilproduktado. 1620 la forĝejo de Asindo produktas 14.000 pafilojn kaj pistolojn, la urbo iĝas interesa kiel strategie grava.
[redaktu] La Tridekjara Milito
Dum la Tridekjara Milito kontraŭstariĝas la evangela urbo kaj la abatinejo. La tiama abatino Maria Clara de Spaur kaj Vallier 1623 venigas la katholikajn hispanojn al Asindo, por kontraŭreformacie agi kontraŭ la evangela urbo. 1624 oni ediktas leĝon pri rekatolikigo kaj kontrolas la civitanan iron al diservo. La urbo, ne la abatinejo, responsas por manĝado kaj loĝejo de la okupotrupoj. 1628 la Asindanoj plendas kontraŭ tio antaŭ la [[regna ĉambrojuĝejo].
1629 la Nederlandanoj sturmas la urbon. Maria Clara fuĝas la 4-an de novembro tiujare en la katholika Kolonjo. Somere 1631 ŝi revenas eskortate de bavara garnizono estrata de Gottfried Heinrich grafo de Pappenheim, sed jam en septembro ŝi devas retiriĝi. Maria Clara mortas en 1644 en Kolonjo.
Entute la Asindaj civitanoj estas grave batataj de la milito, refoje okazas arestadoj, deportadoj de homoj kaj ĉantaĝdevigadoj al militservo.
Ankaŭ post la Vestfalia Paco la trupoj restas ankoraŭ kelktempon, la lastaj trupoj forlasas la urbon je la 9-a de septembro 1650.
[redaktu] Industriigo
Asindo kaj la industriaj entreprenoj de Krupp dum multaj jaroj reciproke influis sin. La familio Krupp rezidis en Asindo ekde la 16. Jahrhundert kaj okupis gravajn oficojn. En la jaro 1811 Friedrich Krupp fondis gisŝtalfabrikon, kaj tiu donis al la urboloĝantoj dum multaj jaroj panon kaj monon, kvankam la negocoj komence ne bone prosperis. La dungado de laboristoj kaŭzis la kreskon de la loĝantaro de Asindo. Tamen la erao de la familio Krupp finiĝis per la abdiko de Arndt de Bohlen kaj Halbach en la jaro1967.
[...] La industriisto Friedrich Grillo en la jaro 1892 donacis al la prosperanata urbo teatron kaj operejon. La ankoraŭ hodiaŭ Grillo-Theater funkciante kiel urboteatro estas konstruata laŭ la novklasikisma stilo en la urbocentro kaj la 16an de septembro 1892 inaŭgurata per prezentado de Minna von Barnhelm de Gotthold Ephraim Lessing.
[redaktu] Enkomunumigoj
Ĝisfine de la 19a jarcento la urboteritorio de Asindo ampleksis nur la malnovan rekte regnosubmetitan urbon resp. la abatinejo Asindo. Pri la sinsekvoj de enkomunumigoj, kiuj finformis la hodiaŭan teritorion de Essen, legu pli detatan artikolon nome "Enkomunumigoj"
[redaktu] Religioj
[redaktu] Kristanismo
Jam de komenco Essen apartenis al la arkiepiskopejo Kolonjo kaj estis subigita la arkidiakonejon de la katedralpreposto, kiun postulis la abatino de Essen. Oficialulo instalata de la arkiepiskopo administris la teritorion de la abatinejo kaj de la urbo. La paroka preĝejo origine estis la abata preĝejo. Poste St. Gertrudis iĝis paroka preĝejo por la norda tereno (kun Altenessen kaj Karnap) kaj la preĝejo St. Johann por la suda tereno (kun Altendorf, Frohnhausen, Holsterhausen, Frillendorf, Rüttenscheid kaj Huttrop). Ekde 1524 en la urbo oni kelkfoje predikis evangele. En la jaro 1543 aperis evangela predikanto kaj ekde 1560 en la St. Gertrudiskirche oni ankaŭ kantis germane. Laŭ decido de la urbokonsilantaro 1563 la reformacio definitive estis enkondukata. La urbo provis per tio firmigi sian statuson kiel rekte regnosubmetita urbo. Ekde 1563 oni daŭre transcedis la preĝejon St. Gertrudis al la protestantoj por uzado. Poste la katedralo okupis la rangon de la paroka preĝejo de Essen por la katolikoj. Sekve en Essen ambaŭ konfesioj estis reprezentataj unu apud la alia. La abatinejo restis katola, la urbo estis evangela. Se ekzistis ekde 1571 inter la protestantoj komence nur Luterana komunumo, tiam ekde 1655 la konsilantaro aprobis ankaŭ reformitan komunumon. Ekde 1605 la kontraŭreformacio parte sukcesis restariĝi kun la sekvo, ke la St. Gertrudis-preĝejo partatempe rekatolikiĝis. La urbo ja devis agnoski la definitivan rezignon pri la rekta regnosubmetiteco en 1670, sed tio estis sensekva por la ĝistiamaj konfesiaj diferencoj. Ĝis 1802 ekleziaj aferoj estis prizorgataj de la konsilantaro resp. de la abatinejo. La reformita komunumo estis aŭtonoma. La rilatoj inter ambaŭ konfesioj proksimume agorditaj.
1802 la luterana komunumo Essen estis donata al la Prusa konsistorio de la graflando Mark, 1809 al la Kleva-luterana konsistorio de la grandduklando Berg kaj ekde 1815 al la Duseldorfa subdistrikta sinodo. Ĝi apartenis tiel al la evangela eklezio en Prusio resp. ties posta Rejnlanda provinca eklezio. Essen iĝis sidejo de la superintendantejo, el kiu poste evoluis der eklezisubdistrikto Essen. Tiu estis dividata en la tri eklezisubdistriktojn Essen-mezo, Essen-nordo kaj Essen-sudo ene de la hodiaŭa evangela eklezio en la Rejnlando. Al la tri eklezisubdistriktoj hodiaŭ apartenas entute 31 eklezikomunumoj. Tiuj formas kune kun la tri eklezisubdistriktoj ekde 1972 la „evangelan urbekleziligon Essen“.
La katolikaj parokejoj ankaŭ post 1802 apartenis al la arkiepiskopejo Kolonjo. 1958 Essen iĝis sidejo de memstara episkopejo. La parokejoj de la hodiaŭa urboparto Essen-Kettwig plue apartenas al la dekanato Ratingen kaj tiele al la arkiepiskopejo Kolonjo.
Nuntempe 58 parokejoj apartenas al la urbdekanato Essen, kiu subdividiĝas en la dekanatoj Essen-mezo, Essen-Altendorf, Essen-Borbeck, Essen-Heisingen-Kupferdreh, Essen-Rellinghausen, Essen-Steele, Essen-Stoppenberg und Essen-Werden. Komune ili formas la katolikan urbekleziligon (ekde 1925) subtenanto de ekleziaj taskoj sur urbotavolo (familia klerigado, porjunula animzorgo/ porjunula metiohelpo, konsilaj servoj, publika informado) kaj kiel servanto kaj celligo de la komunumoj. La katolika urbeklezio estas centre atingebla en la katolika urbodomo (Bernestr. 5 - 45127 Essen). La urbodekanato Essen ampleksas ĉ. unu kvaronon de la episkopeja katolikaro. Tamen interteme la strukturo de la episkopejo Essen fundamentege ŝanĝiĝas pro diocezaj decidoj. En la urbo Essen ekde 2009 nur ekzistu ankoraŭ dek t.n. grandparokejoj (ekleziaj korporacioj), kiuj siaflanke ampleksu plurajn parokdistriktojn (komunumojn). Longtempe oni devas rezigni pri 26 katolikaj preĝejoj en Essen. Plue oni devas redukti la nombron de fakaj urbekleziaj organizoj (ekz. familia klerigado, porjunula animzorgo) kaj pastraj ofertoj (ekz. konsiloservoj) kaj dioceze kunigi en novajn centrajn subtenostrukturojn. Ankaŭ oni adaptos la nombron de la katolikaj infanvartejoj al la financaj kaj demografiaj evoluoj, ilian fakan gvidadon kaj administradon oni centralizos. Tri ortodoksaj komunumoj celebras siajn diservojn en katolikaj preĝejoj en Essen: la rusortodoksa komunumo en Maria Immaculata, Borbeck, la serbortodoksaj en St. Stephanus, Frohnhausen) kaj la rumanortodoksaj kristanoj en St. Ewaldi, Altenessen.
En la urboj kaj komunumoj hodiaŭ apartenantaj al Essen en la 16-a jarcento oni parte aŭ preskaŭ ekskluzive enkondukis la reformacion. Ekz. en Werden ekde 1583 en la Clemens-preĝejo oni predikis evangele. En la 17-a jarcento ankaŭ ekestis reformita komunumo. Steele ekde 1554 iĝis evangela. Je 1600 preskaŭ tuta Steele estis protestanta, dume la luteranoj, la reformitoj kaj la katolikoj komune uzis la saman preĝejon, ne sen kvereli unu kun la aliaj. En Kettwig la tuta loĝantaro en 1609 transpaŝis al la reformita konfesio.
Krom tio en Essen ankaŭ ekzistas diversaj libereklezioj, inter ili pluraj evangelaj- liberekleziaj komunumoj (baptistoj), komunumoj de la evangela-metodista eklezio kaj liberaj evangelaj komunumoj.
Plie en Essen ankaŭ estas la novapostola eklezio kaj apostolaj komunumoj (apostola komunumo).
[redaktu] Judaismo
La judan kultkomunumon anas 794 membroj. La komunumo kaj la nova sinagogo troviĝas en la Sedan-strato. La komunumo disponas pri Mikwe (tradicia baptejo), tombejo, infanĝardeno, biblioteko, sportsocieto (Makkabi) kaj junularcentro. La komunuma rabeno estas ortodoksulo.
[redaktu] Evoluo de la loĝantonombro
En 1896 la loĝantonombro de la urbo transpaŝis la limon de 100.000; Essen iĝis grandurbo. En 1962 oni nombris transkalkulite sur la hodiaŭa urboteritorio 749.193 loĝantoj (Kettwig kaj Burgaltendorf nur poste estis enkomunumigataj – en la tiama urboteritorio estis 729.301), la ĝis tiam plej alta loĝantonombro estis atingita. La 31an de decembro 2005 la „loĝantonombro“ por Essen sumiĝis laŭ kompletigo de la Landesamtes für Datenverarbeitung und Statistik Nordrhein-Westfalen (landa oficejo por statistiko) je 585.430 (nur ĉefaj loĝejoj). Tio signifas ekde 1962 malkresko de ĉ. 20 elcentoj. La tendenco plue falas, ĉar la pluso da mortintoj ĉiujare atingas kvanton de ĉ. 2500 ĝis 3000 personoj. Ankaŭ je evidenta migropluso (kiun la urbo fakte ne havas) la efiko estus malkreska loĝantaro.
[redaktu] Historio-asocioj
Multnombro de civitanoj el Essen okupiĝas profesie aŭ honorofice pri la historio de la urbo Essen kaj de ties urbopartoj beschäftigen sich haupt - oder ehrenamtlich mit der Geschichte der Stadt Essen und der Essener Stadtteile. La plejmulto el ili kuniĝis al "Arbeitsgemeinschaft Essener Geschichtsinitiativen" [laborkolektivo de historiiniciativoj de Essen]. La Historische Verein für Stadt und Stift Essen e.V. fondiĝinta en 1980 estas unu el la plej malnovaj historiasocioj.
[redaktu] Politiko
Komence la administrado de la urbo Essen estis tasko de la abatinejo resp. ties oficistoj. Ekde 1335 oni mencias la elektadon de du urbestrojn el inter la urbokonsilantaro al la urbopinto, ĉe kio unu el ambaŭ samtempe estas la Rentmeister [financadministrannto]. Ekde la 14-a jarcento la konsilantaro akiris kreskan signifon kaj gravecon. Tiutempe Essen akiris la statuson derekta regnosubmetiteco, kiun ĝi tamen poste devis rezignis aufgeben musste. La konsilantaro estis elektata unufojon jare. Ekde 1602 pro nova elektordo lakonsilantaro estis elektata nerekte per 11 elektrajtigitoj de la Gilden [komercaj kooperativoj] kaj oficoj. Al la 14 konsilantoj apartenis du urbestroj kaj unu Rentmeister. En 1804 la Prus ŝtato anstataŭigis la konsilantaron per magistrato. 1807 oni enkondukis la granduklandan-Bergan, poste la Prusan municipkonstitucion. Post enkonduko de la urbordo 1856 ekzistis urbestro kaj konsilantaro. Dum la nazia epoko la ĉefurbestro estis instalita de la NSDAP. Post la Dua Mondmilito la militregistaro de la Britokupata zono instalis novan ĉefurbestron kaj en 1946 enkondukis la novan komunumkonstitucion laŭ Brita modelo. Laŭ tiu ekzistis urbkonsilantaro rekte elektata de la popolo, ties anojn oni nomis "Stadtverordnete". Komence la konsilantaro elektis el inter siaj anoj la ĉefurbestron kiel honorofica prezidanto kaj reprezentanto de la urbo. Krome la konsilantaro ekde 1946 elektis profesian urbdirektoron kiel estro de la urbadministrado. En 1999 la duobla estrado de la administrado estis rezignita. Ekde tiam ekzistas nur profesia ĉefurbestro. Tiu estas prezidanto de la konsilantaro, urbadministrestro kaj reprezentanto de la urbo. En 1999 li unuafoje estis rekte elektita de la popolo.
[redaktu] Urboblazono
La blazono de la urbo Essen prezentas heraldikan apartaĵon: ĝi konsistas el du blazonŝildoj kaj per tio estas t.n. „aliancoblazono“, kiujn oni normale devus kunigi en unu, fendata ŝildo.
La Asinda blazono do montras sub princokrono du unuopajn ŝildojn. en la maldekstra ŝildo troviĝas sur ora fono la Germana dukapa aglo, tamen sen sceptro kaj regnoglobo. En la dekstra ŝildo estas sur blua fono ora juĝoglavo. La krono simbolas la princabatinejon Asindo. La dukapa aglo simbolas la rektan regnosubmetitecon, la glavo staras por la du urbosanktuloj Kosmas kaj Damian, kiujn oni laŭlegende ekzekutis per tia glavo.
La blazonokoloroj ora kaj blua estas ankaŭ la koloroj de la Asinda flago.
[redaktu] Urbopartnerecoj
Kun jenaj urboj Asindo flegas urbopartnerecon[3]:
| Sunderland (Britio), ekde 1949 | |
| Tampere (Finnlando), ekde 1960 | |
| Grenoble (Francio), ekde 1974 | |
| Nischni Nowgorod (Rusio), ekde 1991 | |
| Tel Aviv-Jaffa (Israelo), ekde 1991 |
[redaktu] Ekonomio kaj infrastrukturo
[redaktu] Rezidaj entreprenoj
Asindo estas rezidejo de kelkaj grandaj konzernoj Germanaj: krom la laŭgrande kvina industrientrepreno RWE AG kaj ties filialoj RWE Power kaj RWE Rhein-Ruhr (ĉiuj elektroproduktantoj) ankaŭ sia eksa filialo HOCHTIEF (konstrudado) samkiel la superbazar-entrepreno Aldi-Nord, la energiproduktanto STEAG, la grandmagazeno KarstadtQuelle AG, la karbomina entrepreno RAG kaj la gasprovizanto Eon-Ruhrgas ĉi tie havas siajn konzerncentrejojn. Unu el la plej grandaj gazetarkonzernoj de Germanio, la WAZ-Gruppe, rezidas en Asindo. La ŝukomercisto Deichmann rezidas en Asindo -Borbeck. Kun Degussa AG grava entrepreno el la kemia industrio Goldschmidt GmbH hejmas en la mezo de Asindo.
Asindo longtempe estis Krupp-urbo, ĉar la fabriktereno de la firmao Krupp estis pli granda ol la resta urboteritorio. Post la Dua Mondmilito tio nun estas pasinteco, kaj ekde la fuzio kun Thyssen la firmao Krupp nur hejmas en Asindo per unuopaj filialoj, tamen formale ĝi havas sian rezidejon plue en Asindo. Kadre de la strebado pri ekonomia alistrukturigo Asindo provas anstataŭi la pezindustrion per energiekonomio dank‘ al la jam rezidaj entreprenoj RWE, RAG kaj Eon-Ruhrgas Komence de 2006 la Thyssen Krupp AG sciigis, ke ĝi intencas relokigi sian konzerncentrejon komplete enAsindo . En la "Krupp-zono", la malnova "Krupp-urbo" okcidente de la urbocentro, ĝi planas konstrui novan ĉefadministracion kune kun akademio por estrontoj de Thyssen-Krupp.
La Messe Essen [foiro Asindo] same estas grava faktoro de la ekonomia vivo. Krom pluraj pli malgrandaj specialfoiroj (IPM,FIBO, Techno-Classica, SPIEL ) establiĝis ci tie precipe foiroj pri proviza ekonomio (E-WORLD - ENERGY & WATER, "Sanitär Heizung Klima") samkiel la junularfoiro YOU, kiel la plej granda Eŭropa junularfoiro alloganta averaĝe 300.000 junajn vizitantojn. Samalloge por multaj vizitantoj estas ekde jaroj la priĉevala foiro Equitana, la sekurecfoiro Security kaj la DEUBAU.
[redaktu] Amaskomunikiloj
En Asindo la Westdeutsche Rundfunk (WDR) havas studion. Ĉi tie ĝi produktas kaj elsendas la regionajn programojn por la meza Ruhr-regiono. Ambaŭ regionajn gazetojn, la Westdeutsche Allgemeine Zeitung (WAZ) kaj Neue Ruhr-Zeitung (NRZ) eldonas la WAZ-konzerno. Kun la „Werdener Nachrichten“ kaj la „Borbecker Nachrichten“ Asindo havas du apartaĵojn en la gazetaro. Ambaŭ gazetoj aperas unufoje semajne kaj raportas pri Asindo -Borbeck resp. Asindo -Werden. La „Borbecker Nachrichten“ iam estis la plej granda loka gazeto en Germanio. Ambaŭ gazetoj apartenas al la monopola konzerno WAZ.
[redaktu] Klerigado
Krom kompleta sistemo de lernejoj en Essen ekzistas ankaŭ la Folkwang altlernejo en Werden. Origine fondata kiel interdisciplina altlernejo por artoj, muziko, teatro kaj baleto en 1927 ĝi devis fordoni la artajn fakojn en 1972, kiam oni fondis la universitaton-ĝeneralaltlernejon Asindo. Tiu lasta fuziis en 2003 kun la universitato Duisburg al la hodiaŭa Universität Duisburg-Essen.
[redaktu] Malsanulejoj
Krom la universitata kliniko la urbo havas 13 pliajn malsanulejojn kun entute 6.000 litoj. Al tiuj apartenas la Lutherkrankenhaus en Steele, la Philippusstift kaj la Bethesda-Krankenhaus (fermita junie 2006) en Borbeck, la Alfried Krupp-Krankenhaus, la Elisabeth-Krankenhaus, la Kliniken Essen-centro (Huyssenstift kaj Knappschaftskrankenhaus), die Kath. Kliniken Essen-Mitte, das St.-Vincenz-Krankenhaus kaj la Marienhospital en Altenessen, la St.-Josef-Krankenhaus kaj la Ev. Krankenhaus en Werden kaj la Ruhrlandklinik en Heidhausen. La universitata kliniko kaj la Elisabeth-Krankenhaus posedas infanklinikojn. plie Asindo havas ĉ. 1.000 rezidajn kuracistojn, kaj krome 350 dentistojn.
[redaktu] Pliaj organizaĵoj
Asindo estas sidejo de la Universitato Duisburg-Essen, de la Regiona Ligo Ruhr, der Emscher-Kooperativo, de la Ruhr-Ligo, la Landa Instituto por Imisionprotekto Nordrejn-Vestfalio, de la Rejnland-Vestfalia Instituto por Ikonomiesploro, de la RWTÜV, de la Fondintoligo por la Germana Scienco, la Germana komunisma partio (DKP), de la Episkopejo Asindo kaj la Industria kaj Komerca Ĉambro en Asindo, Mülheim ĉe Ruhr kaj Oberhausen.
[redaktu] Trafiko
En Asindo estas 3.227 stratoj kun totala longeco de 1.595 kilometroj.
Essen disponas per la ĉefstacidomo pri ICE-nacia stacidomo kaj regiona stacidomo. ankaŭ ekzistas la regionaj stacidomoj Altenessen, Borbeck, Kray Süd, Steele kaj Steele Ost samkiel 20 S-Bahn-stacioj: Bergeborbeck, Borbeck Süd, Dellwig, Dellwig Ost, Eiberg, Frohnhausen, Gerschede, Holthausen, Horst, Hügel, Katernberg Süd, Kettwig, Kettwig Stausee, Kray Nord, Kupferdreh, Stadtwald, Süd, Überruhr, Werden kaj West.
En la fervoja frajtotrafiko Asindo ne plu estas kruciĝo post malfunkciigo de la ranĝostacio orienta de la ĉefstacidomo.
La publikan persontrafikon je mallonga distanco servas la EVAG (Essener Verkehrs AG) kun ĉitempe (2003) 48 Omnibuslinioj (totallongeco 459 km), 7 tramlinioj (totallongeco 83 km), 2 plen-metrolinioj kaj 1 part-metrolinio (U + Stadtbahn: totallongeco 29 km). La metrotrafiko komencis en 1977. Ĉiuj linioj estas uzeblaj je unuecaj biletprezoj en de la trafikligo Verkehrsverbund Rhein-Ruhr.
La urbo Asindo varbas por siaj ĉ. 1000 km da biciklovojoj kaj regule okazigas la „Asindan bicikloprintempon“ kun multaj bicikloekskurzoj kaj informoj. En la sudo de la urbo oni finkonstruis eksan fervojtraceon en biciklovojon. Multaj biciklovojoj kondukas tra verdejoj.
[redaktu] Urbaspekto
La urbo havas multajn administrajn domojn el la tuta lasta jarcento, ekde la konstruaĵo de la Emscher-Kooperativo (Wilhelm Kreis) ĝis la RWE-turo. Multaj konstruaĵoj el la lasta triono de la 20a jarcento determinas la imagon de la urbocentro (Stacidoma antaŭplaco kun domo de la tekniko, konstruite en la 1920aj jaroj kiel borsa kaj buroa kaj negoca domo, la hotelo Handelshof, malnova ŝparkaso kaj ĉefpoŝto, la kinopalaco Lichtburg, renovigata en 2003, kaj diversaj grandmagazeno.
La solaj antikvaj konstruaĵo de la urbocentro troviĝas apud la Burgplatz. Ĉi tie staras la pregĵejo St. Johano Baptisto, atrio, katedralo kaj katedraltrezorejo, en kiu troviĝas la ora Madono, la plej malnova konservata plenplastika Madonskulpturo de la Okcidento. Ekde la Burgplatz oni havas belan rigardon sur la malnovan sinagogon kaj sur la malnovkatolika preĝejo. La Kettwiger Straße iĝis 1958 la unua piedirantozono de Germanio, kiu estas modela por la imago de erara interŝanĝebleco de ĉiuj piedirantzonoj Germanaj kun la ĉiam sama elekto de magazenfilialoj. Subtenata estas la senpersoneca arkitekturo de Asindo pro tio, ke post la Dua Mondmilito, precipe en la 1950aj kaj 1960aj jaroj, oni konstruis pli grandajn novajn loĝo- kaj negocodomojn sur la planojn de militdetruitaj aŭ postmilite malkonstruitaj domoj. La malnova sinagogo estas plia vidindaĵo, kiel arkitekturaĵo, sed ankaŭ kiel historiejo: konstruite en 1913, dum la porgromnokto de la jaro 1938 la nazioj bruligis ĝin. Post la persekuto kaj amasmurdo kontrau la judoj la malnova sinagogo neniam estis uzata kiel diservejo, ĉar la juda komunumo konstruis pli malgrandan. Post misuzo de la konstruaĵo kiel dezajnomuzeo post la Dua Mondmilito la urbopolitikistoj nur 1980 (!) kuraĝis fari el la sinagogo memorejon kaj muzeon pri la historio de la judoj en Asindo.
Precipe en la sudo Asindo agis urbkonstrue antaŭ la Dua Mondmilito. Ekestis kelkaj planitaj urbopartoj (Moltkeviertel, Margarethenhöhe, Altenhof I kaj II, grandaj partoj de Frohnhausen ktp). Krome la urbo konstruis duan urbocentran stratringon, ĉe kiu ekestis parte impresaj arkitekturaĵoj (ekz. Erlöserkirche, Glückauf-Haus, Steag-centralo, paroko St. Engelbert, konstruaĵo de la Emscher-kooperativo, ĉefrezidejo de la regiona ligo Ruhr [KVR], Ruhrdomo kaj la Resurekto-preĝejo ĉe la Friedrich-, Hohenzollern-, Kronprinzen-, Kurfürstenstraße).
Okulfrapa estas la multloka seninterrompa duetaĝa konstrumaniero kaj la instalo de vastaj verdaj interaj kortoj. Tio reiras al la agado de Robert Schmidt (1869-1932) kiel skabeno de la urbo asindo. Li volis krei urbkonstruan kontraston en la Ruhr-regiono kontraŭ la Berlinaj luokazernoj. La urbo havas relative multajn verdejojn, arbojn kaj arbarojn. La sudo kun la baraĵlago Baldeney kaj kun monteta arbarpejzaĝo estas alloga celo por la regiona kaj loka turismo.
Eminenta konstruaĵo estas la operejo, konstruita laŭ la planoj de la Finna arkitekto Alvar Aalto.
En la mezepoko la eklezio dominis la urbon, do la katedralturo estis la plej alta konstruaĵo de la urbo. Nun la plej alta konstruaĵo estas la ĉefadministrejo de la RWE-konzerno, cilindra turdomo kun duŝela vitrofasado, kiu efiku energiŝpare. Popoldirmaniero diras, ke ju pli da mono, des pli malbona la gusto de la posedanto. Laŭ tiu popolsaĝaĵo la RWE devas havi tro da mono: antaŭ la enirejo staras senutila pordego por gigantoj, kiu verŝajne rilatas al la troiga memtaksado de la manaĝeroj (kvankam ankaŭ sub gigantopordego nano restas nano). La supro de la kiĉo: sur la tegmento estas helikoptersurteriĝejo, kiun jam antaŭ la 11-a de septembro 2001 neniu uzis pro sekurecproblemoj.
En la nordo de la urbo troviĝas la tereno de la eksaj koaksfarejo kaj minejo Zollverein, nun kiel elstaraj industriarkitekturaĵoj apartenaj al monda kulturheredaĵo. Per la fermado de la koaksigejo Zollverein la minhistorio de Asindo finiĝis. Por la Zollverein-tereno ekzistas konkretaj planadoj pri finkonstruo al regiona kulturcentro, kiuj tamen afektas la historian konstrusubstanco. Oni jam setligis tien la dezajnmuzeon, la muzeon Zollverein kaj kelkajn ekspoziciojn. La nuna „Ruhrlandmuseum“ iam en la estonteco trovu ĉi tie kiel „Ruhrmuzeo“ novan hejmon.
Sude de la urbo situas la Folkwang-muzeo kiu prezentas romantikisman kaj modernisman arton, samkiel la Grugaparko. Kun 70 ha ĝi estas unu el la plej grandaj enurbaj parkoj Eŭropaj kaj ŝatata ripozloko por la Asindanoj. Al ĝi apartenas la Grugahalle, en kiu okazas koncertoj kaj grandaranĝoj, kaj la foiro Asindo.
Pli fore en la sudo situas supre de la Baldeney-lago 1931-1933 konstruita kadre de laborakiro-agado, la vilao Hügel, la monumenta loĝorezidejo de la familio Krupp, konstruita de la industriisto Alfred Krupp, en kiuj troviĝas daŭra ekspozicio de la Krupp-fondaĵo kaj diversaj ŝanĝoekxpozicioj.
Tuj najbare al la Gruga-parko troviĝas la urboparto Margarethenhöhe, nomata laŭ la 1929 de Georg Metzendorf en komisio de Margarethe Krupp (samtempe nomdonantino) starigita Margarethenhöhe, arkitekture grava ekzemplo de la ĝardenurbomovado.
Fortan kontraston al la resta urbimago montras ambaŭ ĉe-Ruhraj urbopartoj Kettwig kaj Werden. Ambaŭ havas historian urbokernon, kiu restis preskaŭ sentuŝata de Dua Mondmilito kaj la malkonstrusanigoj. En la urboparto Kettwig ankaŭ estas baraĵolago de la rivero Ruhr.
Vidinda estas ankaŭ la urbodomo de Kray, kie post la Dua Mondmilito okazis la unua urba konsilantarkunsido, ĉar la urbodomo de Asindo dum la milito estis grave damaĝata. La urbodomo estas en la oriento de la urbo, en la urboparto Kray.
[redaktu] Artoj kaj kulturo
Asindo diponas per la teatro kaj filharmonio Asindo (TuP) pri unu el la kvar filharmoniaj orkestroj de Nordrejn-Vestfalio (kun la Saalbau kiel prezentejo), operejo (Aalto-Theater), kaj urboteatro (Grillo-Theater) kun kelkaj aligintaj pli malgranaj scenejoj. Plue en Asindo ekzistas bulvardoteatro, la Colosseum-teatro por muzikaloj, varieteo kaj la1928 konstruita kaj en 2003 renovigata Lichtburg, la plej granda kaj samtempe plej aĝa ankoraŭ funkcianta kinejo de Germanio, pli kaj pliofte uzata kiel premierkinejo. La Lichtburg en 1998 estis enskribata en la monumentliston. La muzeo Folkwang posedas gravan artkolekton kun la pezocentroj romantikismo, impresionismo kaj ekspresionismo. Pliaj muzeoj estas la natur- kaj kulturhistoria Ruhrland-muzeo, la Germana afiŝmuzeo, la artodomo Asindo kaj la Vilao Hügel kun la historia kolekto de la familio Krupp kaj regulaj artekspozicioj. La Folkwang altlernejo en la urboparto Werden estas unu el la plej renomaj studejoj pri la fakoj muziko, baleto kaj teatro en Germanio.
La 11-a aprilo 2006 la urbo Asindo esti elektata Eŭropa Kultura Ĉefurbo 2010 kiel anstataŭanto de la tuta Ruhr-regiono.
[redaktu] Civitanaj asocioj
En multaj Asindaj urbopartoj ekzistas hejmurbaj, civitanaj kaj trafikaj asocioj, el kiuj 18 formis kunligon
[redaktu] Sporto
La plej grava futbalklubo de Asindo estas Rot-Weiss Essen, kiu estigis futbalistoj kiel Helmut Rahn, Willi Lippens, Horst “Rübe“ Hrubesch kaj Frank Mill. La klubo ludis laste en la regiona ligo norda, la triaranga Germana ligo, sed ĝi resupreniĝis je la sezono 2006/2007 la 2-an federacian ligon aufgestiegen. La hejmludo okazadas en la stadiono Georg-Melches ĉe la Hafenstraße. Pasintsezone 2005/2006 la spektantaro averaĝe sumiĝis je 12.291.
La laŭgrande dua sportoklubo Asinda estas TuSEM Essen, plurfoja Germana ĉampiono, pokalvenkinto kaj Eŭropopokalvenkinto en manpilko. Post la gajno de la Eŭropopokalo la klubo perdis sian licencon por la federacia ligo kaj ekis en la regiona ligo. Tie li tujtuje gajnis, tiel suprenirante la 2an federacian ligon.
Asindo havas glacihokean tradicion ekde la 1960aj jaroj kaj ekde 1994 la klubo ESC Moskitos Essen ludas en la federacia ligo, tiutempe en la 2-a glacihokea federacia ligo.
Ankaŭ de ioma graveco estas la klubo Schwarz-Weiß Essen, kies fubalteamo en 1959 iĝis Germana pokalvenkinto kaj kiu ĉitempe ludas en la supra ligo Nordrejno. Ankaŭ Jens Lehmann, la hodiaŭa nacia golulo naskinta en Asindo, ludis por tiu ĉi klubo same kiel la hodiaŭa estro de la nacia teamo, Oliver Bierhoff.
[redaktu] Honorcivitanoj
La urbo Asindo ne disdonas honorcivitanojuron laŭ kutima senco. Tamen ĝi havas kiel speciala dekoracio la honorringon, kiun ĝi disdonas al personoj, kiuj faris elstarajn servojn al la urbo. Krome ekde 1966 honorplakedoj estas disdonata kiel laŭdo pri meritoj pro la urbo. Portantoj de la honorringo de la urbo Asindo ĝis nun estas Gustavo Heinemann, ĉefurbestro kaj poste federacia prezidento, Alfrido Krupp de Bohlen kaj Halbach, industriisto, Vilhelmo Nieswandt, ĉefurbestro, JoĉjoToussaint, ĉefurbestro, Bertoldo Beitz, entreprenisto, Francisko kardinalo Hengsbach, romkatolika episkopo de Essen, samkiel Horst Katzor, ĉefurbestro, Miĥaelo Bockmühl, entreprenisto, Petro Reuschenbach, ĉefurbestro.
[redaktu] Literaturo
- Rheinisches Städtebuch; Band III 3. Teilband aus "Deutsches Städtebuch. Handbuch städtischer Geschichte - Im Auftrage der Arbeitsgemeinschaft der historischen Kommissionen und mit Unterstützung des Deutschen Städtetages, des Deutschen Städtebundes und des Deutschen Gemeindetages, hrsg. von Erich Keyser, Stuttgart, 1956
- Ulrich Borsdorf (Hrsg.): Essen - Geschichte einer Stadt. Pomp Verlag, Bottrop / Essen 2002, ISBN 3-89355-236-7.
- Sigrid Schneider: Ansichtssachen. Bilder von Essen. Pomp Verlag, Bottrop / Essen 2002, ISBN 3-89355-237-5.
- Helga Mohaupt: Kleine Geschichte Essens - Von den Anfängen bis zur Gegenwart. Klartext Verlag, Essen 2002, ISBN 3-89861-118-3.
- Ute Küppers-Braun: Macht in Frauenhand - 1000 Jahre Herrschaft adeliger Frauen in Essen. Klartext Verlag, Essen 2002, ISBN 3-89861-106X.
- Deutscher Städteatlas; Band: IV; 6 Teilband. Acta Collegii Historiae Urbanae Societatis Historicorum Internationalis - Serie C. Im Auftrag des Kuratoriums für vergleichende Städtegeschichte e. V. und mit Unterstützung der Deutschen Forschungsgemeinschaft, hrsg. von Heinz Stoob †, Wilfried Ehbrecht, Jürgen Lafrenz und Peter Johannek. Stadtmappe Essen, Autor: Heinz-K. Junk. ISBN 3-89115-036-9; Dortmund-Altenbeken, 1989.
- Helga Mohaupt, Willy van Heekern: Essen, Ein verlorenes Stadtbild, 1994, ISBN 3861341824
- Essener Lokalrunde - gewusst, geraten, gewonnen - 600 Quizfragen zur Stadt, biblioviel Verlag Bochum 2002, ISBN 3-928781-98-7.
- Erwin Dickhoff: essener straßen - Stadtgeschichte im Spiegel der Straßennamen, Verlag Richardt Bacht GmbH, Essen 1979, ISBN 3-87034-030-4
[redaktu] Ligiloj
- Offizielle Homepage der Stadt Essen
- Weltkulturerbe Zollverein
- Kulturhauptstadt Europas 2010
- Essen im Open Directory
Sude de la urbo situas la Folkwang-muzeo kiu prezentas romantikan kaj modernan arton, samkiel la Grugaparko. Kun 70 ha ĝi estas unu el la plej grandaj enurbaj parkoj Eŭropaj kaj ŝatata ripozloko por la Asindanoj. Al ĝi apartenas la Grugahalle, en kiu okazas koncertoj kaj grandaranĝoj, kaj la foiro Asindo.
Pli fore en la sudo situas supre de la [[Baldeneys-lago] 1931-1933 konstruita kadre de laborakiro-agado, la vilao Hügel, la monumenta loĝorezidejo de la familio Krupp, konstruita de la industriisto Alfred Krupp, en kiuj troviĝas daŭra ekspozicio de la Krupp-fondaĵo kaj diversaj ŝanĝoekxpozicioj.
Tuj najbare al la Gruga-parko troviĝas la urboparto Margarethenhöhe, nomata laŭ la 1929 de Georg Metzendorf en komisio de Margarethe Krupp (samtempe nomdonantino) starigita Margarethenhöhe, arkitekture grava ekzemplo de la ĝardenurbomovado.
Fortan kontraston al la resta urbimago montras ambaŭ ĉe-Ruhraj urbopartoj Kettwig kaj Werden. Ambaŭ havas historian urbokernon, kiu restis preskaŭ sentuŝata de Dua Mondmilito kaj la malkonstrusanigoj. En la urboparto Kettwig ankaŭ estas baraĵolago de la rivero Ruhr.
Vidinda estas ankaŭ la urbodomo de Kray, kie post la Dua Mondmilito okazis la unua urba konsilantarkunsido, ĉar la urbodomo de Asindo dum la milito estis grave damaĝata. La urbodomo estas en la oriento de la urbo, en la urboparto Kray.
[redaktu] Artoj kaj kulturo
Asindo diponas per la teatro kaj filharmonio Asindo (TuP) pri unu el la kvar filharmoniaj orkestroj de Nordrejn-Vestfalio (kun la Saalbau kiel prezentejo), operejo (Aalto-Theater), kaj urboteatro (Grillo-Theater) kun kelkaj aligintaj pli malgranaj scenejoj. Plue en Asindo ekzistas bulvardoteatro, la Colosseum-teatro por muzikaloj, varieteo kaj la1928 konstruita kaj en 2003 renovigata Lichtburg, la plej granda kaj samtempe plej aĝa ankoraŭ funkcianta kinejo de Germanio, pli kaj pliofte uzata kiel premierkinejo. La Lichtburg en 1998 estis enskribata en la in die monumentliston. La muzeo Folkwang posedas gravan artkolekton kun la pezocentroj romantiko, impresionismo kaj ekspresionismo. Pliaj muzeoj estas la natur- kaj kulturhistoria Ruhrland-muzeo, la Germana afiŝmuzeo, la artodomo Asindo kaj la Vilao Hügel kun la historia kolekto de la familio Krupp kaj regulaj artekspozicioj. La Folkwang altlernejo en la urboparto Werden estas unu el la plej renomaj studejoj pri la fakoj muziko, baleto kaj teatro en Germanio.
La 11. April 2006 la urbo Asindo esti elektata Eŭropa Kultura Ĉefurbo 2010 kiel anstataŭanto de la tuta Ruhr-regiono.
[redaktu] Civitanaj asocioj
En multaj Asindaj urbopartoj ekzistas hejmurbaj, civitanaj kaj trafikaj asocioj, el kiuj 18 formis ligon
[redaktu] Sporto
La plej grava futbalklubo de Asindo estas Rot-Weiss Essen, kiu estigis futbalistoj kiel Helmut Rahn, Willi Lippens, Horst “Rübe“ Hrubesch kaj Frank Mill. La klubo ludis laste en la regiona ligo norda, la triaranga Germana ligo, sed ĝi resupreniĝis je la sezono 2006/2007 la 2-an federacian ligon aufgestiegen. La hejmludo okazadas en la stadiono Georg-Melches ĉe la Hafenstraße. Pasintsezone 2005/2006 la spektantaro averaĝe sumiĝis je 12.291.
al laŭgrando dua sportoklubo Asinda estas TuSEM Essen, plurfoja Germana ĉampiono, pokalvenkinto kaj Eŭropopokalvenkinto en manpilko. Post la gajno de la Eŭropopokalo la klubo perdis isian licencon por la federacia ligo kaj ekis en la regiona ligo. Tie li tujtuje gajnis, tiel suprenirante la 2an federacian ligon.
Asindo havas glacihokean tradicion ekde la [[1960-aj]] jaroj kaj ekde 1994 la klubo ESC Moskitos Essen ludas en la federacia ligo, tiutempe en la 2a glacihokea federacia ligo.
Ankaŭ de ioma graveco estas la klubo Schwarz-Weiß Essen, kies fubalteamo en 1959 iĝis Germana pokalvenkinto kaj kiu ĉitempe ludas en la supra ligo Nordrejno. Ankaŭ Jens Lehmann, la hodiaŭa nacia golulo naskinta en Asindo, ludis por tiu ĉi klubo same kiel la hodiaŭa estro de la nacia teamo, Oliver Bierhoff.
[redaktu] Honorcivitanoj
La urbo Asindo ne disdonas honorcivitanojuron laŭ kutima senco. Tamen ĝi havas kiel speciala dekoracio la honorringon, kiun ĝi disdonas al personoj, kiuj faris elstarajn servojn al la urbo. Krome ekde 1966 honorplakedoj estas disdonata kiel laŭdo pri meritoj pro la urbo. Portantoj de la honorringo de la urbo Asindo ĝis nun estas Gustavo Heinemann, ĉefurbestro kaj poste federacia prezidento, Alfrido Krupp de Bohlen kaj Halbach, industriisto, Vilhelmo Nieswandt, ĉefurbestro, JoĉjoToussaint, ĉefurbestro, Bertoldo Beitz, entreprenisto, Francisko kardinalo Hengsbach, romkatolika episkopo de Essen, samkiel Horst Katzor, ĉefurbestro, Miĥaelo Bockmühl, entreprenisto, Petro Reuschenbach, ĉefurbestro.
[redaktu] Literaturo
- Rheinisches Städtebuch; Band III 3. Teilband aus "Deutsches Städtebuch. Handbuch städtischer Geschichte - Im Auftrage der Arbeitsgemeinschaft der historischen Kommissionen und mit Unterstützung des Deutschen Städtetages, des Deutschen Städtebundes und des Deutschen Gemeindetages, hrsg. von Erich Keyser, Stuttgart, 1956
- Ulrich Borsdorf (Hrsg.): Essen - Geschichte einer Stadt. Pomp Verlag, Bottrop / Essen 2002, ISBN 3-89355-236-7.
- Sigrid Schneider: Ansichtssachen. Bilder von Essen. Pomp Verlag, Bottrop / Essen 2002, ISBN 3-89355-237-5.
- Helga Mohaupt: Kleine Geschichte Essens - Von den Anfängen bis zur Gegenwart. Klartext Verlag, Essen 2002, ISBN 3-89861-118-3.
- Ute Küppers-Braun: Macht in Frauenhand - 1000 Jahre Herrschaft adeliger Frauen in Essen. Klartext Verlag, Essen 2002, ISBN 3-89861-106X.
- Deutscher Städteatlas; Band: IV; 6 Teilband. Acta Collegii Historiae Urbanae Societatis Historicorum Internationalis - Serie C. Im Auftrag des Kuratoriums für vergleichende Städtegeschichte e. V. und mit Unterstützung der Deutschen Forschungsgemeinschaft, hrsg. von Heinz Stoob †, Wilfried Ehbrecht, Jürgen Lafrenz und Peter Johannek. Stadtmappe Essen, Autor: Heinz-K. Junk. ISBN 3-89115-036-9; Dortmund-Altenbeken, 1989.
- Helga Mohaupt, Willy van Heekern: Essen, Ein verlorenes Stadtbild, 1994, ISBN 3861341824
- Essener Lokalrunde - gewusst, geraten, gewonnen - 600 Quizfragen zur Stadt, biblioviel Verlag Bochum 2002, ISBN 3-928781-98-7.
- Erwin Dickhoff: essener straßen - Stadtgeschichte im Spiegel der Straßennamen, Verlag Richardt Bacht GmbH, Essen 1979, ISBN 3-87034-030-4
[redaktu] Ligiloj
- Offizielle Homepage der Stadt Essen
- Weltkulturerbe Zollverein
- Kulturhauptstadt Europas 2010
- Essen im Open Directory
[redaktu] Ekstera ligilo

