Interreto

El Vikipedio

Tiu ĉi artikolo estas proponita kiel Leginda artikolo. Se vi volas esprimi vian opinion rilate al la konveneco de tiu propono, bonvolu alskribi vian opinion en la baloto. Kiam la baloto pri tiu ĉi artikolo estos finiĝinta, bonvolu forviŝi tiun ĉi ŝablonon el la artikolo. Dankas Esperanto-vikipediistoj.


Mapo de la TTT ĉirkaŭ Vikipedio.
Mapo de la TTT ĉirkaŭ Vikipedio.

Interreto (nomita unue anglalingve kiel Internet) estas tutmonda alirebla sistemo de komputilaj retoj, kiu transsendas datumojn laŭ Interreta Protokolo kaj multaj aliaj protokoloj. Ĝi konsistas el miloj da pli malgrandaj komercaj, organizaciaj, akademiaj, registaraj, kaj personaj komputilaj retoj. Ĝi portas variajn informojn kaj servojn, kiel retpoŝton, retbabilon, kaj la interligitajn retpaĝojn kaj aliajn dosierojn de la Tut-Tera Teksaĵo. Pli ĝenerale, interreto (minuskle) estas iu aro de interkonektitaj komputiloj.

Enhavo

[redaktu] Historio de la Interreto

La radiko de la Interreto troveblas en la jaro 1969 kun la starigado de la ARPANET, projekto de akademiaj studentoj sub la patroneco de la DARPA, fako de la Usona Departemento de Defendo. Iu frua studo kiu aldoniĝis al ARPANET inkluzivis laboron por discentrigaj retoj, teorion pri atendovicoj kaj pakaĵa ŝanĝado. Tamen, ARPANET mem ne interfunkciis flue kun aliaj komputilaj retoj kiuj ne uzis ĝian propran protokolon. Ĉi tiu problemo inspiris plian disvolvadon de multetavola protokolo uzebla trans multaj specoj da retoj.

Je la 1-a de januaro 1983, la centra retprotokolo de ARPANET ŝanĝiĝis de NCP al TCP/IP, kio markas la komencon de la Interreto, kiel ni nun ĝin konas. Alia grava klopodo en la disvolvado de la Interreto estis la konstruado de universitata ĉefreto (la NSFNet) en 1986 fare de la Nacia Scienca Fondaĵo. Gravaj apartaj retoj kiuj estis sukcese akomoditaj en la Interreton inkluzivas la Usenet-on kaj la Bitnet-on.

La reto ekhavas publikan fasadon en la 1990-aj jaroj. En 1989, Tim Berners-Lee eklaboris pri HTTP, HTML kaj la unuaj pluraj retpaĝoj ĉe CERN en Svislando. En aŭgusto 1991, li publikigis sian projekton Tut-Tera Teksaĵo. Kelkaj akademiaj kaj registaraj institucioj kontribuis paĝojn, sed la vasta publiko ankoraŭ ne vidis ilin. En 1993, la unua versio de la retumilo Mosaic estis eldonita, kaj ekde frua 1994, la intereso de la publiko kreskis. En 1996 la vorto "Interreto" iĝis ofta termino, sed ĝi rilatis preskaŭ tute al la TTT.

Dume, tra la tuta jardeko, la Interreto sukcese sorbis la plej grandan parton el la antaŭe ekzistantaj komputilaj retoj, kvankam iuj retoj kiel FidoNet ankoraŭ apartas. Ĉi tiun kreskon oni ofte atribuis al la manko de centra administrado kiu permesas organan kreskon de la reto. Ankaŭ, la neproprieteco de la Interreto kuraĝigas interoperacieblon kaj malebligas al unuopaj firmaoj tro regi la reton.

[redaktu] Interreta protokolaro

Aparte de la kompleksegaj fizikaj konektaĵoj kiuj konsistigas sian substrukturon, la interreto kunteniĝas per protokoloj, kiuj priskribas kiel interŝanĝi datumojn per la reto. Malsame de pli malnovaj komunikadaj sistemoj, la Interreta protokolaro estis intence desegnita esti indiferenta pri la suba fizika medio. Kiu ajn komunikada reto, perdrata aŭ sendrata, kiu kapablas porti ambaŭsencajn diĝitajn datumojn, povas porti Interretajn signalojn. Tiel, Interretaj pakaĵoj fluas tra perdrataj retoj kiel kupra drato, samaksa kablo kaj fibrooptika kablo; kaj tra sendrataj retoj kiel "Wi-fi". Kune, ĉi-tiuj retoj, kiuj uzas la samajn altnivelajn protokolojn, formas la Interreton.

La interretaj protokoloj devenas de diskutadoj en la Internet Engineering Task Force (IETF, esperante: Task-komitato pri Interreta Inĝenierarto) kaj ĝiaj laborgrupoj kiuj estas malfermaj al publika partopreno kaj kontrolo. Ĉi tiuj komitatoj produktas dosierojn kiuj dokumentoj estas nomitaj "Petoj por Komentoj". Kelkaj el tiuj ĉi dokumentoj estas levataj al la nivelo de "Interreta Normo" fare de la Interreta Arkitektura Komitato (IAB aŭ Internet Architecture Board anglalingve).

Iuj el la plej uzataj protokoloj en la protokolaro de la Interreto estas IP, TCP, UDP, DNS, PPP, SLIP, ICMP, POP3, IMAP, SMTP, HTTP, HTTPS, SSH, Telnet, FTP, LDAP, SSL, kaj TLS.

Iuj el la popularaj servoj en la Interreto kiuj uzas tiujn protokolojn estas retpoŝto, mesaĵ-forumoj (newsgroups) de Usenet, dosier-interŝanĝo ("file sharing"), Tuja mesaĝilo ("Instant Messenger"), la Tut-Tera-Teksaĵo, Gopher, "session access", WAIS, finger, IRC, MUDs, kaj MUSHs. El tiuj, retpoŝto kaj la Tut-Tera-Teksaĵo estas evidente la plej multe uzataj, kaj multaj aliaj servoj sin bazas sur tiuj, ekzemple poŝtlistoj ("mailing lists" kaj "blogoj" ("web logs"). La interreto ebligas la provizadon de akurattempaj ("real-time") servoj, kiaj retradio kaj "webcasts" kiujn one povas ricevi ie ajn en la mondo.

Iuj aliaj popularaj servoj de la Interreto ne tiel kreiiĝis, sed estis originale bazitaj sur komercer privataj ("proprietary") sistemoj. Tiuj inkluzivas IRC, ICQ, AIM, kaj Gnutella.

Jam ekzistas multaj analizoj pri la Interreto kaj ties strukturo. Ekzemple, oni konstatis ke la vojrega strukturo ("routing structure"), IP, de la Interreto kaj la hipertekstaj ligiloj de la Tut-Tera-Teksaĵo estas ekzemploj de senskalaj retoj ("scalefree").

Laŭ maniero simila al tio kiel Interretaj provizantoj interkonektas per Interretaj interŝanĝnodoj, ankaŭ esplor-retoj emas interkonekti en grandaj subretoj kiaj:

   * GEANT
   * Internet2
   * GLORIAD

Tiuj siavice konstuiĝas sur relative pli malgrandaj retoj. Vidu ankaŭ la liston de akademiaj komputilaj ret-organizaĵoj.

En grafikaĵoj pri interretoj, la Interreton ofte signas nub-simbolo, en kiun, kaj el kiu, retaj komunikaĵoj povas iri.

[redaktu] Retpoŝto

Vidu la ĉefartikolon: Retpoŝto

Retpoŝto estas servo en komputilaj retoj, kiu ebligas sendi kaj ricevi leterojn (mesaĝojn). Nuntempe la plejparton de la retpoŝtaĵoj oni sendas trans la Interreto per protokoloj de la tipoj SMTP, POP3 kaj IMAP.

[redaktu] Tut-Tera Teksaĵo

Vidu la ĉefartikolon: TTT

La Tut-Tera Teksaĵo (TTT) estas unu el la multaj partoj de la Interreto, kaj post retpoŝto la due plej uzata parto. Ĝi estas sistemo de hipertekstaj dosieroj (aŭ paĝoj) interligitaj per la protokolo HTTP. Plej multaj TTT-paĝoj estas verkitaj en la hiperteksta marklingvo HTML aŭ ĝia nova versio XHTML. Iuj paĝoj kaj servoj uzas iun formon de XMLSGML.

[redaktu] Konektado al la Interreto

Kvanto da uzantoj de Interreto laŭ landoj (datumoj plejparte de la jaroj 2002, 2003; por malmultaj landoj de la jaroj 2001, 2004.
Kvanto da uzantoj de Interreto laŭ landoj (datumoj plejparte de la jaroj 2002, 2003; por malmultaj landoj de la jaroj 2001, 2004.

La ebleco por la loĝantaro de iu ŝtato konektadi al la Interreto multe dependas de la grado de la ekonomia evoluo de tiu ŝtato.

[redaktu] Aliaj Interreto-Temoj

Servoj
Dissendolisto - Retpoŝto - Retforumo - Usenet - TTT - TTT-legilo - Tujmesaĝilo - Podkasto- Inter-para ŝutado- Reta abonrilato
Normoj
IETF - Landokodoj - Lingvokodoj - Unikodo - W3C - CGI
Komputilaj lingvoj
CSS - DTD - HTML - Ĝavo - JSP - Perl - PHP - XHTML - XML - RSS
Protokoloj
TCP/IP - IP - TCP - UDP - ICMP - FTP - HTTP - SOAP - SMTP - NNTP - POP3 - IMAP - CVS
Gravaj aktoroj
AOL - DMoz - Google - Indymedia - Microsoft - Netscape - Yahoo
Sinteno
Spamo
Aliaĵoj
Ĉifrado - DNS - ISP - Domajna nomo - Domajno- Retkaptejo-Retkafejo

[redaktu] Vidu ankaŭ

[redaktu] Aliaj projektoj