Hajko
El Vikipedio
Hajko (el japana 俳句, haiku) estas tradicia japana poeziaĵo konsistanta el 3 linioj kun entute 17 silaboj (5 - 7 - 5). Verkita en simpla lingvaĵo ĝi kutime priskribas la naturon: ofte detalojn, kiujn homoj apenaŭ perceptas. Hajkoj nur priskribas, ne komentas aŭ prijuĝas. Tiel ili invitas la legantojn al meditado. Tradicia hajko estas sen titolo.
Enhavo |
[redaktu] Enhavo
Tradiciaj hajkoj devus uzi
- prinaturan vorton aŭ kigo (laŭ la japana lingvo). Tiajn kigojn oni povas trovi en kigaroj (saijiki) laŭ la kvar sezonoj (aŭ pli precize, laŭ la kvin sezonoj, ĉar en japana poezio oni nombras la unuajn du semajnojn de la nova jaro kiel aparta sezono).
- cezurvorton aŭ kireji. Kireji estas japana partikulo, kiu dividas hajkon en du partojn. En Esperanto oni anstataŭas kireji per interpunkcio, aŭ simple uzas la sintaksajn dividojn de la hajko.
Sekvante la konsilojn de Parnasa gvidlibro iuj esperantaj hajkistoj rimigas la 1-an kaj 3-an liniojn en siaj tradukoj kaj originalaj versoj. Tamen rimo estas fenomeno, kiu ne aperas en la japanaj hajkoj. Oni diferencigas du strukturojn de hajko: unu varianto priskribas nuran objekton kun ties agado (“unu-bildo-hajko”), la alia enportas du kontrastantajn aferojn, kiuj igas la leganton mediti (“du-bildo-hajko”). La tradicia hajko staras en proza kunteksto, nomita hajbuno, kiu estas uzata por disvolvi la pintumon. Tia tekniko estas uzita en literaj vojaĝimpresoj (Basho, Issa ktp).
[redaktu] Famaj hajkistoj
Inter la plej famaj japanaj hajkistoj estas:
- Matsuo Basho (1644-1694)
- Yosa Buson (1716-1783)
- Kobajashi Issa (1763-1827)
- Masaoka Shiki (1867-1902)
Ili estas La Kvar Grandaj Masteroj de hajko.
Fama esperantolingva hajkistino el Brazilo estas Fanny Luiza Dupré. En Esperanto gravas la laboro de la t.n. "Hajkista Klubo".
[redaktu] Kelkaj hajkoj
La plej ofte citata hajko eble estas tiu ĉi de Matsuo Basho:
(dekstre tradukoj de Kalman Kalocsay kaj Miyamoto Masao)
| 古池や | furu ike ya | L' olda lageto | Lag' forlasita, | Jen akvo plaŭdis, |
| 蛙飛び込む | kawazu tobikomu | Malgranda rano ensaltas | Kaj muta. Plaŭd'. Ensaltis | laget' malnova plonĝon |
| 水の音 | mizu no oto | La plaŭdado de l' akvo | Rano subita. | de ran' ekaŭdis. |
Ekzemploj de aliaj aŭtoroj:
| Yosa Buson | Printempo foras | Kobajashi Issa | Hej, paserido, | Masaoka Shiki | Ĉeval' rigidas |
| traduko el | hezite kaj hezite - | en traduko de | for, for de tie, venas | en traduko de | kun orelpar' streĉita - |
| Hajka antologio | sakuroj floras. | Miyamoto M. | ĉeval' en vido. | Miyamoto M. | pirfloroj fridas. |
| Kiraku | Flava makulo | Kjorai | Pli kaj pli altas | Kjoroku | Kvieto nuna - |
| en traduko de | en ĵus falinta neĝo | en traduko de | la ŝvelo de la lago | en traduko de | mumean muskon suĉas |
| K. Kalocsay | ho - la aĉulo! | Miyamoto M. | majpluv' ne haltas. | Miyamoto M. | abel' aŭtuna. |
[redaktu] Bibliografio
- 4 sezonoj : hajkoj en 4 lingvoj / div. aŭtoroj. Trad. M. Nezami. Tehrano, 1994 (kvarlingva kolekto: Esperanto, angla, japana, persa)
- Hajkista Klubo, Suito '67. Oosaka, 1967. (originalaj hajkoj de la Hajkista Klubo)
- Hajkista Klubo, Etudo '68. Oosaka, 1968. (modernaj japanaj hajkoj tradukitaj esperanten de la Hajkista Klubo)
- Hajkista Klubo, Kvinteto '69. Oosaka, 1969. (originalaj hajkoj de la Hajkista Klubo)
- Hajkista Klubo, Kapriĉo '70. Oosaka, 1970. (originalaj hajkoj de la Hajkista Klubo)
- Hajkista Klubo, Nokturno '71. Oosaka, 1971. (originalaj hajkoj de la Hajkista Klubo)
- Hajkista Klubo, Sonato '72. Oosaka, 1972. (originalaj hajkoj de la Hajkista Klubo)
- Hajkista Klubo, Finalo '73. Oosaka, 1973. (originalaj hajkoj de la Hajkista Klubo)
- Hajkista Klubo, Hajka antologio. Kioto, 1981. (hajkoj el la tuta japana historio de la formo, tradukitaj de la Hajkista Klubo)
[redaktu] Eksteraj ligoj
- La Zne Hajkoj de Istvan Bierfaristo
- Hajko en Esperanto
- Ludanta Luno: Hajkaro de Vastalto
- Japaneskoj (Dissendolisto por hajkoj kaj aliaj japandevenaj poemoformoj.)
- Bosque de bambú Camino del Haiku

