Eriso
El Vikipedio
Eriso (oficiale 136199 Eris, antaŭe konita sub la provizora nomo 2003 UB313) estas la plej granda nanplanedo. Ĝi estis malkovrita en 2005 de Mike Brown, Chad Trujillo kaj David Rabinowitz.
Oni la objekton jam observis en la jaro 2003 kaj longe dubis ĉu fakte temas pri planedo. La 24-an de aŭgusto 2006 la Internacia Astronomia Unio finfine decidis ke ne temas pri planedo, sed pri nanoplanedo.
Eriso havas diametron de 3000 km, iomete pli granda ol Plutono, kaj nun troviĝas je sun-distanco de 97 astronomiaj unuoj (ter-sun-distancoj). Ĝi do distancas de Suno ĉ. 2,5-oble kiel Plutono; sed ĝia orbito estas tre elipsa, kaj ĝia sun-distanco forte varias.
La 13-an de septembro 2006 la Internacia Astronomia Unio donis al ĝi la oficialan nomon Eriso (nomo de la greka diino de la malharmonio), kaj al ĝia luno la nomon Disnomio (nomo de ŝia filino, kiu signifas "senleĝeco" en la greka lingvo).
[redaktu] Malkovro
Je la 21a de oktobro 2003 per la teleskopo de Samuel-Oschin oni jam faris fotojn de Eriso, sed oni nur malkovris ke la astro moviĝis kiam 15 monatojn poste je la 8a de januaro 2005 re-ekzamenis la fotojn. La malkovron oni anoncis al la gazetaro je la 29a de julio 2005.
[redaktu] Karakterizoj
La nova planedo turniĝas en orbito kun dekliva angulo de 45 gradoj ĉirkaŭ la suno. Tio estas la ĉefa kaŭzo, kial oni nur nun malkovris la planedon; ĝis nun malmultaj personoj tie serĉis.
La orbitoperiodo estas ĉ. 557 jaroj. La objekto nun estas proksimume je sia plej granda sun-distanco (apohelo) de ĉ. 97 AU; la minimuma sundistanco (perihelo) estas ĉ. 37 AU.
[redaktu] Planeda statuso
Eriso, same kiel Kvaoaro, Varuna kaj ankaŭ Plutono, estas Kujper-zona objekto. Plutonon oni ĉiam konsideris kiel planedon, la ceterajn ne. La malkovro de Eriso klarigegas la bezonon je difino de planedo. Multaj sciencistoj opinias ke Plutono ne estas planedo aŭ, se Plutono tamen estas planedo, ke ankaŭ multaj aliaj objektoj nomiĝu tiel.
Je la 24-a de aŭgusto 2006 la Internacia Astronomia Unio decidis novajn kriteriojn pri planedeco, laŭ kiuj nek Eriso nek Plutono estas planedoj.
Planedoj: Merkuro | Venuso | Tero | Marso | Jupitero | Saturno | Urano | Neptuno
Nanplanedoj: Cereso | Plutono | Eriso
Aliaj objektoj: Asteroidoj | Centaŭroj | Kometoj | Meteoroidoj | Trans-Neptunaj objektoj | Interplaneda polvo
Regionoj: Asteroida zono | Kujpera zono | Oorta nubo | Heliosfero
Ankaŭ rigardu: Listo de la objektoj de la sunsistemo - Kronologio de malkovroj de planedoj de sunsistemo kaj ties naturaj satelitoj

