Estonio
El Vikipedio
|
Estonia Respubliko |
|
|
Nacia devizo: {{{nacia devizo}}} |
|
| Bazaj informoj | |
|---|---|
| Ĉefa(j) lingvo(j) | estona |
| Ĉefurbo | Tallinn |
| Religio(j) | ateismo (68%), luteranismo (15%), ortodoksismo (14%), anabaptismo (2%), katolikismo (1%) |
| Areo % akvo |
45.227 km² 4.56% |
| Loĝantaro Loĝdenso |
1,342 milionoj (2007, takso) 29/km² |
| Valuto | estona krono (EEK) |
| Horzono | UTC +2 (somere +3) |
| TTT ; Landkodo ; Tel. | .ee ; EST ; 372 |
| Politiko | |
| Politika sistemo | demokratia respubliko |
| Ŝtatestro | Prezidento Toomas Hendrik ILVES (ekde 2006) |
| Ĉefministro | Andrus ANSIP |
| Nacia tago | 24-a de februaro |
| Sendependeco | 20-a de aŭgusto 1991 (de Sovetunio) |
| Esperanto-movado | |
| Esperanto-asocio | {{{esperanto-asocio}}} |
Estonio (estone Eesti aŭ Eesti Vabariik) estas lando en nordorienta Eŭropo apud la Balta maro. Ĝi estas ĉirkaŭata de Latvio sude, Rusio oriente, Finnlando norde (trans la Finna golfo) kaj Svedio okcidente (trans la Balta maro). En 1940-1991 Estonio estis unia respubliko en konsisto de Sovetunio.
Estonio membras en NATO ekde la 29-a de marto 2004 kaj en la Eŭropa Unio ekde 1-a de majo 2004.
Enhavo |
[redaktu] Historio
[redaktu] En konsisto de Sovetunio
La 21-an de julio 1940 sesio de novelektita parlamento faris decidon pri establo de soveta potenco en la lando kaj pri formado de la Estona Soveta Socialista Respubliko. Jam la 22-an de julio la parlamento akceptis "Deklaracion pri aliĝo de la Estona SSR al la Unio de Sovetaj Socialistaj Respublikoj". La 23-an de julio oni anoncis teron "tutpopola propraĵo" kaj naciigon de bankoj kaj grand-industrio.
La 6-an de aŭgusto 1940, per decido de la 7-a sesio de la Supera Soveto de Sovetunio la Estona SSR estis akceptita en la konsiston de USSR.
En pluraj landoj tiuj eventoj estas traktataj kiel okupado (aneksio) de Estonio fare de Sovetunio. Aliĝon de la tri ĉebaltaj ŝtatoj (Estonio, Latvio kaj Litovio) al Sovetunio neniam agnoskis jure Britio, Usono kaj kelkaj aliaj ŝtatoj. En Usono kaj Britio la tutan tempon en la daŭro de la Malvarma milito plu funkciis oficialaj ambasadejoj de la ĉebaltaj maroj.
En la jaroj 1941-1945 Estonio estis okupita de nazia Germanio kaj aligita al tiu ŝtato. Arestita de la germanoj la unua sekretario de la estona komunisma partio denuncis plurajn agantojn de la rezista movado. Samtempe agantojn de la antaŭmilita Estonio ne estis persekutataj de la nazioj: ekzemple, plenuminto de la prezidenta rolo Jüri Uluots dum la okupado instruis en la Universitato de Tartu. La okupadan administracion de la "Ĝenerala distrikto Estland" estris estona migrinto al Germanio Hjalmar Mäe. Estis formita estona polico, estonoj membris en SS. Jam post kelkaj monatoj post la komenco de la nazia okupado, Estonio estis proklamita judenfrei (libera de hebreoj).
Printempe de la jaro 1944 Jüri Uluots alvokis la estonojn aliĝi al la germana armeo. Septembre de 1944, kiam germanoj foriris el Talino, Uluots formis "registaron de sendependa Estonio", kiun ekestris Otto Tief. Tiun registaron ne agnoskis iu ŝtato de la mondo, sed moderna Estonio konsideras ĝin la sola jure valida registaro de tiu periodo. Kiam post kelkaj tagoj venis la sovetiaj trupoj, kelkaj membroj de tiu registaro sukcesis fuĝi al Svedio (kiel Uluots), aliaj estis arestitaj kaj poste juĝitaj ofte kun posta sendo al Siberio (kiel Tief).
En la 1960-1980-aj jaroj kultura etoso de Estonio estis relative pli liberala, ol aliloke tra Sovetunio. Tio senteblas ankaŭ laŭ la Esperanto-movado, kiu estis tre grava por relanĉo de esperantista agado en Sovetunio post la stalinisma elsarko de organizita movado en 1930-aj. Ĉiujara evento BET iĝis por pluraj esperantistoj, ankaŭ el ekster la tri ĉebaltaj respublikoj, bona maniero praktiki Esperanton kaj interŝanĝi sperton.
Fine de la 1980-aj jaroj, fone de la ĝenerala liberaligo en Sovetunio (vidu Perestrojko), aktiviĝis la movado por sendependiĝo de Estonio. Kontraste al ĝi aperis ankaŭ Interfront, movado lojala al Sovetunio. Estona komunista partio disiĝis je du: unu subtenis ideon pri sendependiĝo, la dua — ne. Reprezentantoj de ambaŭ eniris la Politikan Buroon de la Centra Komitato de KPSU.
[redaktu] Ekonomio
Unu el la ĉefaj ekonomiaj sferoj antaŭ la Dua mondmilito estis agrikulturo, kies produktoj estis grava parto de eksportado. La militaj detruoj, translokigoj de loĝantaro kaj naciigo de bienoj kaj fabrikoj en Sovetunio kaŭzis grandan damaĝon al la agrikulturo de Estonio, kiu ĉe la rehavo de sendpendeco en 1991 estis longe malantaŭ la stato de Finnlando.
[redaktu] Loĝantaro
En Estonio loĝas 1 347 510 personoj[1] (2005). Laŭ la etna konsisto estas:
La etnaj malplimultoj (rusoj kaj aliaj) loĝas plejparte en Talino (ĉirkaŭ 40% de ĝia loĝantaro) kaj en la industria regiono en nord-oriento (en la urbo Narva ĉirkaŭ 96% de ĝia loĝantaro).
Laŭ la estona leĝaro, aŭtomate estonan civitanecon ricevis nur homoj (de ajna etneco), kiuj sukcesis pruvi, ke ili aŭ iliaj prauloj loĝis en Estonio antaŭ la jaro 1940. Tio kaŭzis situacion, kiam kelkmil loĝantoj restas tute sen civitaneco de ajna lando. Estonan civitanecon eblas ricevi, trapasinte ekzamenon pri la estona lingvo kaj la estona leĝaro. Rimedoj por disvolviĝo de la estona lingvo en moderna Estonio ofte estas kritikataj kiel tro severaj kaj eĉ diskriminaciaj.
[redaktu] Politiko
Estonio estas parlamenta demokratio. Estas 101 lokoj en la estona parlamento Riigikogu, deputitoj estas elektataj per tutpopola voĉdonado por 4-jara periodo.
Estonio estas konsiderata unu el la plej sukcesaj landoj de la mondo, uzantaj komputilretajn teknologiojn en administrado. Ekzemple, estonaj civitanoj rajtas partopreni parlamentajn elektojn pere de Interreto: en la elektoj de 2007 pli ol 30 mil civitanoj uzis tiun eblecon.
[redaktu] Distriktoj
Harjumaa - Hiiumaa - Ida-Virumaa - Järvamaa - Jõgevamaa - Läänemaa - Lääne-Virumaa - Pärnumaa - Põlvamaa - Raplamaa - Saaremaa - Tartumaa - Valgamaa - Viljandimaa - Võrumaa
[redaktu] Vidu ankaŭ
[redaktu] Eksteraj ligoj
[redaktu] Referencoj
| EŬROPA UNIO (EU) | ||
|---|---|---|
| Aŭstrio • Belgio • Bulgario • Ĉeĥio • Danio • Estonio • Finnlando • Francio • Germanio • Grekio • Hispanio • Hungario • Irlando • Italio • Kipro • Latvio • Litovio • Luksemburgio • Malto • Nederlando • Pollando • Portugalio • Rumanio • Slovakio • Slovenio • Svedio • Unuiĝinta Reĝlando (Britio) | ||
| Kandidatoj | ||
| Kroatio • Respubliko de Makedonio • Turkio | ||
| NORD-ATLANTIKA ALIANCO (NATO) | ||
|---|---|---|
| Belgio • Britio • Bulgario • Ĉeĥio • Danio • Estonio • Francio • Germanio • Grekio • Hispanio • Hungario • Islando • Italio • Kanado • Latvio • Litovio • Luksemburgo • Nederlando • Norvegio • Pollando • Portugalio • Rumanio • Slovakio • Slovenio • Turkio • Usono | ||
| Ŝtatoj en Eŭropo | |
|---|---|
| Albanio | Andoro | Aŭstrio | Belorusio | Belgio | Bosnio kaj Hercegovino | Bulgario | Ĉeĥio | Danio | Estonio | Finnlando | Francio | Germanio | Grekio | Hispanio | Hungario | Irlando | Islando | Italio | Kroatio | Latvio | Liĥtenŝtejno | Litovio | Luksemburgio | Malto | Moldavio | Monako | Montenegro | Nederlando | Norvegio | Pollando | Portugalio | Respubliko de Makedonio | Rumanio | Rusio | San-Marino | Serbio | Slovakio | Slovenio | Svedio | Svislando | Turkio | Unuiĝinta Reĝlando (Britio) | Ukrainio | Vatikanurbo | |
| Dependaj teritorioj: Ferooj | Ĝibraltaro | |

