Bamjan

El Vikipedio

Bamjan, ofica transskribo Bamiyan, ĉefurbo de la samnoma provinco de centra Afganio, 2800 m.s.m., 2.500 loĝantoj (1981), 130 km norde Kabulo. Ĝi lokas ĉe koordinatoj 34° 49' 1" N, 67° 49' 1" E Mapo.

[redaktu] Historio

La klifo de Bamjan kun la maĵora statuo antaŭ la detruo
La klifo de Bamjan kun la maĵora statuo antaŭ la detruo

Situante ĉe la silka vojo, Bamjan havis frue kontakton kun la budaismo. Sur klifo al la flanko de la Bamjan-valo starigis monaĥoj de nordokcidenta Barato sanktaĵojn dum la 1-a jarcento. Precipe inter la 2-a kaj 7-a jarcentoj ekestis 750 ejoj, 10 monaĥejoj ene de klifo kaj la historia urbo de Bamjan ol kruciĝan punkton. Kelkaj ejaj estis nur alirebla per ŝtupetarojn aliaj ornamata kun plafonaj kaj murpentraĵoj (parte konserva, parte maroda) kun hindaj, helenaj kaj sasanidaj influoj. Ene de niĉoj al la vostoj de kompleksoj estis figurata dum la 4-a jarcento du grandegaj orumaĵaj statuoj de budho Ŝakjamuno (53 kaj 36 metrojn alta). La visaĝo de la maĵora statuo estis movebla masko de pura oro, la okuloj estis de rubenoj kaj aliaj valorŝtonoj. Kurteno estis fermtirata antaŭ la visaĝo kaj forigata vespere. Malantaŭ la okuloj estis lokata kandeloj kiu iluminis vespere tutan valon. Kun la araba-islama konkerado en la 13-a jarcento ĉesis la florepoko de Bamjan. La budaista urbo estis komplete korodata, la monaĥejoj estis elrabata kaj eksponata pezajn detruojn.

2001 la taliboj ediktis leĝon pri la sistema detruo ĉies neislamaj (precipe el budaista periodo) kultbildoj kaj establaĵoj en Afganio. Kontraŭe al internaciaj protestoj, la statuoj estis krevigata kun l’asistado de pakistanaj kaj saudiaj islamistoj. La detruo kaŭzis tutmondan sesdekon.

[redaktu] Historiaj pruvoj

Unua pruvo por la historian Bamjan estas la vojaĝpriskribo de la ĉina monaĥo Ŝienzan (aŭ Xuanxang) el la 7-a jarcento. Lia milojn kilometrojn longa vojaĝo, ekokupata 625, portis lin 632 al Bamjan. Li priskribis ekzakte l’urbon kaj la monaĥejo-komplekson kun siaj statuoj. Pliaj pruvoj estas la riĉaj, buŝaj tradiciaj fabeloj de la hazaroj.

[redaktu] Arĥeologio kaj trovaĵoj

La maĵora statuo antaŭ la detruo de la taliboj
La maĵora statuo antaŭ la detruo de la taliboj

Preciza alineo de la vojaĝpriskribo de Ŝienzan mencas ke ĉirkaŭ 2.000 metroj nordorienta de la monaĥejoj trovas sin 310 metrojn longa statuo de kuŝanta budho. Ĉi tiu estus la plej granda statuo de la homaro. Multaj sciencisto pridubas la ĝustecon de la notoj de Ŝienzan. Do prof Tarsi de la universitato de Strasburgo komencis 2003 kun la sistemaj elfosadoj ene de l’arealo de la historia urbo. Ĝis hodiaŭ estis trovata pluraj preislamaj artefaktoj.

Kroma projekto estas de svisa scientisto kaj la eksa reĝo de Afganio Kasai, de rekonstrui la destruajn statuojn.

Ekde 2002, Bamjan estas listigata ol monda kultura heredaĵo de l’UNESKO.