Karibaj lingvoj
El Vikipedio
| Karibaj lingvoj | |
| Regiono | Plejparte en nordo-centra Sudameriko, kun vastigaĵoj en la suda Karibio kaj en Centra Ameriko. |
| Apartenantaj lingvoj kaj familioj | Norda Kariba Suda Kariba |
La Karibaj lingvoj estas indiĝena lingva familio de Sudameriko. Ili disvastas tra norda Sudameriko, de la buŝo de la rivero Amazono al la Kolombiaj Andoj kaj de Marakajbo (Venezuelo) al Centra Brazilo.
Enhavo |
[redaktu] Nombro
Karibaj lingvoj estas relative parencaj unu al la alia; en iuj kazoj estas malfacile decidi ĉu malsamaj grupoj parolas malsamajn lingvojn aŭ dialektojn de la sama lingvo. Pro tio, la akurata nombro de la Karibaj lingvoj estas ne sciata kun certeco (aktualaj taksoj gamas de 25 ĝis 40, kun 20 al 30 el kiuj estantaj ankoraŭ parolataj).
La Kariba familio estas famekonata en la lingva mondo pro la Hixkaryana, lingvo kun la frazordo Objekto-Verbo-Subjekto, antaŭe pensita ne ekzista en homa lingvo.
[redaktu] Historio
Kelkajn jarojn antaŭ la alveno de la unuaj Hispanaj esploristoj, la Karibe parolantaj popoloj invadis kaj okupis la Malgrandajn Antilojn, mortigante, forigante aŭ perforte asimiligante la Araŭakajn popolojn kiuj antaŭe priloĝis la insulojn. Ili neniam atingis la Grandajn Antilojn aŭ Bahamojn.
Kurioze, la Kariba lingvo rapide formortis dum la Araŭaka lingvo restis flegata tra la generacioj. Ĉi tio estis la rezulto de tio, ke la invadintaj Karibaj viroj kutime mortigis la lokajn virojn de la insulaj kiujn ili konkeris kaj alprenis al si Araŭakajn edzinojn kiuj tiam transdonis sian propran lingvon al la infanoj. Portempe, la Araŭaka estis parolata unuavice aŭ malinkluzive de virinoj kaj infanoj, dum la adoltaj viroj parolis la Kariban. Eble, kiam la unua generacio de Karibaj-Araŭakaj infanoj plenkreskiĝis, la pli familiara Araŭaka iĝis la sola lingvo uzata en la malgrandaj insulaj socioj. Ĉi tiu lingvo estis nomita la Insulo-Kariban, spite al tio ke ĝi estas ne parto de la Kariba lingva familio. Ĝi estas nun estingiĝinta, sed estis parolata sur la Malgrandaj Antiloj ĝis la 1920-oj (ĉefe en Dominiko, Sankta Vincento, kaj Trinidado). Lingva posteulo de la Insulo-Kariba, la Garífuna, daŭras esti parolata en Honduro, Gvatemalo, kaj Belizo, kaj estas ankaŭ nomata Caribe aŭ la Nigra Kariba.
[redaktu] Familia divido
La Kariba mem estas prove dividita en du al kvar branĉojn.
- Nordaj Karibaj lingvoj: Coyaima; Japrería; Yupka; la Pemona; la Akaŭaja; Patamona; Macushi; Atruahí; Sikjana; Salumá; Waiwai; Akuriyó; la Apalaía; la Tirijóa (Trio); la Kalinja; Wayana; Kariba; Arára, Parao; Txikão; la Mapoja; la Panara; Jabarana;
- Sudaj Karibaj lingvoj: Carijona; la Hixkaryána; Kaxuiâna; Maquiritari; Bakairí; Kuikúro-Kalapálo; Matipuhy; Yarumá;
[redaktu] Genetikaj rilatoj
Estas proponite, ke la Kariba familio povas esti malproksime parenca al la Makroo-Jeaj kaj la Tupiaj lingvoj en ia supergrupo "Je-Tupia-Kariba", sed ĉi tio estas alte hipoteza, kaj la internaj interrilatoj de ĉi tiuj familioj estas ankoraŭ malbone sciataj.
[redaktu] Vidu ankaŭ
- Listo de Hispanaj vortoj de Indiĝena Indiana fonto
- Araŭaka lingvo
- Araŭakaj lingvoj
- Kariba lingvo
- Taino (popolo)
- Garifuna lingvo
[redaktu] Eksteraj ligiloj
- Etnolinguistica.Org: online resources on native South American languages Perretaj rimedoj pri aŭtoĥtonaj Sudamerikaj lingvoj
- Raporto de Ethnologue pri la Karibaj lingvoj

