Irana revolucio

El Vikipedio

La Irana Revolucio okazis dum la jaroj 1978-1979, kaj ĝi portis al la kolapso de la Irana monarĥio regata de la Ŝaho Reza Pahlavi, kaj al la kreado de Islama teokratia respubliko regita de la Ajatolo Ruhollah Khomeini. Ĝi estis evento kiu profunde ŝokis la mondon, kaj ĝi ŝanĝis la visaĝon de la islama mondo por multaj jaroj.

La revolucio estis kauzita de la malpopulareco de la Ŝaho, kiu regis Iranon jam de 1953. La Ŝaho estis vidata de multaj Irananoj kiel servisto de Usono kaj de la aliaj imperiismaj landoj, pro lia uzo de granda nombro de Usonaj militaj konsilantoj, lia diplomatia proksimeco al Usonaj posicioj, kaj lia politiko de okcidentigo kaj laikigo de la lando, kiu kontrastis kun ĝia Ŝijaisma Islama tradicio. Plue, lia registaro estis vidata kiel elitisma kaj korupciita, kaj aŭtoritarismo. Estis ĝenerala sento ke la mono kiu devenis de la vendado de nafto al aliaj landoj ne estis uzita por la bona de la plej multo de la popolo.

La revolucio mem estis farita de koalicio de islamaj, liberalaj kaj maldekstraj fortoj. La manifestacioj kontraŭ la registaro komencis en januaro 1978, kaj sekvis monatoj de malstabileco kaj perforto. Unu de la plej popularaj subtenantoj de la ribeloj estis la Ajatolo (Ŝiaisma religia gvidanto) Ruhollah Komeini, kiu vivis en ekzilo en Irako. En septembro, la iraka registaro forpelis lin pro premoj de la Irana registaro, kaj li fuĝis al Parizo, de kie li daŭre incitis la ribelantoj. En oktobro ĝenerala striko preskaŭ paralizigis la ekonomio, kaj la 2an de decembro, du milionoj da homoj kolektiĝis en Teherano por postuli la reveno de Khomeini kaj la fino de la regado de la Ŝaho.

Finfine, la 16an de januaro, la Ŝaho Pahlavi kaj la emperiestrino forlasis Iranon, pro la peto de la ĉef-ministro Bakhtiar, kiu mem estis membro de la oposicio. Bakhtiar tui disigis la fi-faman sekurec-servon Savak, liberigis politikaj malliberuloj, ordonis ke la armeo permesu manifestacioj, promesi liberajn elektojn, kaj invitis Khomeini reveni al Irano. Khomeini revenis al Irano la 1-an de februaro 1979, kaj pluraj milionoj da irananoj venis por saluti lin ĉe lia alveno. Khomeini tui diris ke li ne rekonis la registaro de Bhaktiar, kaj kreis propran registaron. Post kelkaj tagoj de batalado inter la du flankoj, la 11-an de septembro la revoluciuloj gainis, kaj transprenis ĉiuj registaraj konstruaĵoj.