Interlingvistiko
El Vikipedio
Lingvo > Interlingvistiko
Interlingvistiko estas la scienco, kiu studas la komunikadon inter homoj sen komuna gepatra lingvo kaj esploras kiel en ĝi rolas kaj funkcias etnaj kaj planitaj lingvoj, tradukado kaj teknikaj iloj.
Interlingvistiko subdividiĝas je diversaj esplorkampoj. Ekzemple:
-
- internacia lingvopolitiko (vidu> lingvopolitiko)
- tradukado (>tradukoscienco)
- internaciaj planlingvoj (>planlingvistiko)
-
-
- Esperanto (>esperantologio)
-
Pri la historio de la nocio skribas Sergej N. Kuznecov: >"Paradokse la termino interlingvistiko naskiĝis ne enkadre de la esperantista movado. Ĝin enkondukis en 1911 la belga sciencisto Jules Meysmans, kiu apartenis al kontraŭesperanta naturisma skolo. Dum du postaj jardekoj la termino interlingvistiko estis uzata praktike nur en idistaj, occidentalistaj kaj interlingua-istaj (por Latino sine flexione) eldonaĵoj, sed esperantistoj kaj Esperanto-publikigaĵoj ĝin ignoris (estas notinde, ke P. Stojan entute ne registris la terminon interlingvistiko en "Alfabeta Objekta Indekso" al sia Bibliografio de Internacia Lingvo, 1929).
La situacio komencis ŝanĝiĝi en 1931, kiam interlingvistikon kiel "novan sciencon" sankciis la dana lingvisto Otto Jespersen kvazaŭ je la nomo de la 2-a Internacia Kongreso de Lingvistoj (Ĝenevo, 25-a ĝis 29-a aŭgusto 1931). Danke al tio la termino komencis penetri lingvistikajn publikigaĵojn ĝenerale, kaj esperantistajn publikigaĵojn speciale."<
Interlingvistiko, laŭ Vera Barandovska, estas neklara fakto. Ĝi certe estas lingvistika branĉo, kiu okupiĝas pri internaciaj lingvoj. En pli vasta senco ĝi esploras ĉion rilatantan internaciajn kontaktojn lingvajn, tradukojn, lingvokomparadon kaj similajn problemojn. Estas fakto, ke ĉiu lingvo, kiu komencas plenumi funkciojn de lingvo internacia, estas determinata de faktoroj ne nur lingvistikaj, sed ankau politikaj kaj ekonomiaj, interlingvistiko do ampleksas problemon de lingva komunikado kun ĉiuj ĝiaj aspektoj. Sed ĝia baza materialo estas internacia lingvo.
Ĉu pli oportunas lingvo nacia aŭ la planita? Ŝajnas, ke nuna internacia situacio postulas krom normale uzataj nombraj naciaj lingvoj ankaŭ tiel nomatajn grandajn aŭ oficialajn lingvojn (anglan, rusan, germanan, araban ktp.); plue - la lingvojn interpopolajn - ekzemplo estu la rusa, uzata de popolanoj de eksa Soveta Unio, aŭ la franca en multlingvaj afrikaj teritorioj. Sed neniu el tiuj lingvoj plenumas funkciojn vere internaciajn, la rolon de internacia helplingvo.
Multaj faktoj parolas por akcepto de lingvo planita: 1) neŭtraleco, ĉar nenies lingvo prioritatigas efektive iun ajn nacion aŭ grupon; 2) la samaj sociaj kaj metodikaj kondiĉoj de lernebleco por ĉiuj homoj.
Psikologio substrekas la fakton, ke ĉiu lernanto sentas sin malpli valora ol denaska uzanto de koncerna lingvo; tiu malfavora lingvo-efekto malaperos ĉe uzado de planita lingvo. (Memorigata estas ankaŭ ekonomia vidpunkto, ĉar ĉiu internacia evento postulas tradukistojn, tradukekipaĵojn ktp. por kelkaj lingvoj.)
Nomitaj psikologiaj kaj metodologiaj faktoroj kompreneble validas por iu ajn planita lingvo. Teorie oni povas konsideri kiel pri Esperanto tiel pri Interlingvao, Ido aŭ Occidental.
Favore al Esperanto parolas la statistikoj, sendube ĝi estas la plej disvastigita internacia lingvo. Sed ekzistas riproĉoj kontraŭ Esperanto. La plej grava estas tiu, ke ĝi malgraŭ sia aprioreco estas eŭropa lingvo. Tio validas por preskaŭ ĉiuj samtempe uzataj internaciaj lingvoj.
La semantika kampo restis netuŝita kaj generado de la gramatiko estas tute komprenebla por eŭropanoj, sed ne tiom por neeŭropanoj. Ili preskaŭ ne kapablas generi en Esperanto kaj la lernado devas esti pli mekanika kaj pli klopoda. Fakto tamen estas, ke por la neeŭropanoj Esperanto evidentiĝas plej facila ol la hindeŭropaj lingvoj (vere Esperanto estas laŭ vortprovizo hindeŭropa, sed laŭ strukturo ne), tamen ili prave povas senti ĝian disvastigon kiel la novan lingvan imperiismon de Eŭropo en la nomo de neutraleco kaj egaleco.
Multaj aliaj riproĉoj, pridubantaj la taŭgecon de Esperanto, venas de uzantoj de aliaj planlingvoj - kompare kun tiu au alia lingvo ghi ŝajnas malbelsona, enhavanta tro multajn afiksojn; el iuj vidpunktoj - tro artefarita, el la aliaj - tro natureca ktp. La riproĉuloj estas plejparte subjektivismaj, defendantaj propran preferitan lingvon. Ĝenerale oni ne renkontas fakte objektivan kaj sciencan kritikon malfavoran por Esperanto (kiel, aparte ankoraŭ defendo de Esperanto ankoraŭ plejparte ne estas "scienca"). Zamenhof ja estis nek lingvisto, nek filologo, tamen Historio instruas nin, ke multaj gravaj inventoj estas faritaj de puraj amatoroj.
Ŝajna malriĉeco de vortprovizo kaj neŭzebleco en variaj lingvostiloj estas venkitaj per ekzisto de Esperanta-literaturo faka kaj beletra, tradukita kaj originala. Priduboj de naturismaj lingvistoj, ke planita lingvo ja ne povas esti fenomeno kun propra evoluo, ankaŭ montrighis vanaj, ĉar Esperanto evoluas kiel lingvo - vortare, gramatike, eĉ dialektiĝe.
Aspektas do, ke unuspire oni povas eldiri vortojn interlingvistiko kaj esperantologio, ke sinkrona interlingvistiko ne havas alian studobjekton ol Esperanto. Ĉiu historio de interlingvistika agado finiĝas per Esperanto kaj nenio plu. Esperantistaj filologoj kaj lingvistoj laboras en scienca medio, ĉe universitatoj kaj akademioj. Konata estas agado de interlingvistoj ĉe ELTE en Budapeŝto, kie oni instruas Esperanton. Ĉe Scienca Akademio en Rumanio fondiĝis interlingvistika kolektivo fare de esperantisto profesoro Bocciort. Plej konata estas la soveta interlingvistika agado - prelegoj, kursoj, eldona laboro. Oni organizas diversajn konferencojn pri oportuneco de Esperanto en apudaj sciencaj branĉoj, en komputiko, en tekniko.
Esperantistoj kulturas kaj propagandas interlingvistikon. Sed ĉu ekzistas ankaŭ neesperantistaj, neŭtralaj interlingvistoj? Vi povas certe diri, ke ĉiu, kiu komencas okupiĝi pri historio de internaciaj lingvoj, traboras sin trans pozitivaj opinioj de Hugo Schuchardt, André Meillet, Björn Collinder, konatiĝas kun Otto Jespersen, André Martinet kaj kontinuas ghis Jevgenij Bokarjov, renkontas unutage Esperanton kaj propracerbe konstatas, ke ĝi estas la celo - el interlingvisto do elkreskis esperantisto (au almenaŭ simpatianto de Esperanto).
Kie oni pritraktas interlingvistikon? En ĉeĥa pedagogia fakultato, ĉar tie instruas esperantisto. En unu moravia filozofia fakultato, ĉar tie prezidis profesoro simpatianta kun esperantistoj. En kelkaj fakaj periodaĵoj, kien ni sukcesas enŝovi artikoleton.
Kie oni agnoskas interlingvistikon kiel seriozan sciencon sen mencii Esperanton? Ĉu la sinkrona lingvistiko havu ununuran studobjekton? Ĉu ĝi estu nur la Esperanta?...
Enhavo |
[redaktu] Vidu ankaŭ
[redaktu] Kelkaj personoj en interlingvistiko
- Věra Barandovská-Frank
- Detlev Blanke
- Mark Fettes
- Pavloviĉ Istomin
- Otto Jespersen
- Liu Haitao
- André Martinet
- Robert Phillipson
- Humphrey R. Tonkin
- Alicja Sakaguchi
- Klaus Schubert
- Eugen Wüster
[redaktu] Vidu ankaŭ
[redaktu] Eksteraj ligoj
ttt-ejo de interlingvistiko je la Universitato de Adam Mickiewicz (UAM) en Poznan, Pollando
Prilingva ligolisto de Eastern Michigan University kaj Wayne State University
Interlingvistika Revuo de la Universitato de Fortalezo
| Lingvo |
|---|
| Lingvistiko | Interlingvistiko | Planlingvo | Lingvaj Familioj (Malnova Tabelo) | Lingva filono | Izolita lingvo |
| Listoj : alfabetorde | laŭ ISO 639 | laŭ familio | laŭ parolantaro | laŭ skribsistemo |
| Diverslingve : Nombroj | Saluti | Danki | Idiotismo kaj idiotismaj esprimoj |

