Irlando (lando)
El Vikipedio
- Ĉi tiu artikolo temas pri la lando. Por aliaj signifoj de la vorto vidu Irlando.
|
Irlando |
|
|
Nacia himno: Amhrán na bhFiann (La Kanto de la Soldatoj) |
|
|
Nacia devizo: Eire go Brách (Irlando por ĉiam) |
|
| Bazaj informoj | |
|---|---|
| Ĉefa(j) lingvo(j) | irlanda kaj angla |
| Ĉefurbo | Dublino (1,3 mil) |
| Religio(j) | katolikoj |
| Areo % akvo |
70.000 km² ?% |
| Loĝantaro Loĝdenso |
4,234 miliono 60/km² |
| Valuto | Eŭro (EUR) |
| Horzono | UTC +0 (en somero +1) |
| TTT ; Landkodo ; Tel. | .ie ; IE ; +353 |
| Politiko | |
| Politika sistemo | respubliko |
| Ŝtatestro | prezidento Mary McAleese |
| Ĉefministro | Bertie Ahern |
| Nacia tago | 17a de marto (Tago de Sankta Patriko |
| Sendependeco | 6 dec 1922 de Britio |
| Esperanto-movado | |
| Esperanto-asocio | Esperanto-Asocio de Irlando |
Irlando (Éire en la irlanda, Ireland en la angla) estas lando en okcidenta Eŭropo. Ĝi kovras proksimume 5/6 de la insulo Irlando. Oni foje uzas la terminon Respubliko Irlando, sed tio estas kontraŭ la politiko de la irlanda ŝtato, kiu ĉiam uzas nur la nomon Irlando kaj ties ekvivalenton en aliaj lingvoj. La oficiala nomo ekde 1937, kiam akceptiĝis la nuna konstitucio, restas simple Irlando.
Irlando estas membro de la Eŭropa Unio ekde la jaro 1973, sed daŭre ne estas membro de NATO.
Enhavo |
[redaktu] Geografio
La respubliko de Irlando kuŝas sur 70 273 km². Norde suden 486 km, kaj okcidete orienten 275 km. La plej alta punkto estas Carrán Tuathail/Carrauntoohill je 1 039 m. La vetero estas tre pluva kaj la klimato estas oceana.
[redaktu] Historio
[redaktu] Administra divido
La lando estas dividita en 26 graflandoj kaj 4 provincoj (Munstro, Konoĥto, Lenstro, Ulstero).
[redaktu] Loĝantaro
Laŭ la censo farita en 2006, 4 234 925 homoj enloĝas la Respubliko de Irlando, inter ili 98,5% irlandanoj. Tio estas 60 loĝantoj/km², relative maldense loĝata lando en okcidenta Eŭropo. Tamen, en 1841, la loĝantaro de la lando estis 8 178 000. La kialo de tiu loĝantara sobiĝo estas la granda terpoma malsato kiu okazis inter 1845 kaj 1847. Tiam pereis 1,5 miliono de irlandanoj kaj en tiu situacio, multaj personoj amase elmigris al landoj kiel Usono, Francio kaj Svisio, kie vivo estis pli facila, kaj do la tuta loĝantaro eĉ pli malaltiĝis. En 1847, en Bostono vivis 37 000 irlanddevenuloj.
Male, depost sia aliĝo al la Eŭropa Unio, Irlanda pli bone fartas, kaj ankaŭ ties loĝantaro. Dum en la fruaj 1960-oj estis 2,9 milionoj da enloĝantoj, ĝi kreskiĝis al pli ol 4 milionoj hodiaŭ. Kongruante kun eksplodo de la ekonomika stato de la lando, la enmigranto superis la elmigrantoj ekde 1990, multaj revenantaj irlanddevenuloj sed ankaŭ alilandanoj kiu transloĝiĝas tien por ĝoji la favoran ekonomion. Dum ili preskaŭ neestis antaŭ la 1990-oj, foraj fremduloj kiel nord-afrikanoj aŭ ĉinoj nun regule enmigras en la landon. La naskokvanto estas nuntempe la plej grava de Eŭropo. Respubliko de Irlando ankaŭ estas tre juna lando, 23,8% de la loĝantaro aĝas malpli ol 15.
[redaktu] Urboj
La loĝantaro loĝas precipe en la kamparo. Sed la ĉefurbo Dublino arigas 40% de la tuta loĝantaro kun 1 186 159 loĝantoj en la Graflando Dublino.
- Dublino - Baile Átha Cliath : 505 739 (1 186 159 en la urbego)
- Cork - Corcaigh : 119 143 (274 000)
- Galway - Gaillimh : 71 983
- Limerick - Luimneach : 52 560
[redaktu] Lingvoj
La du oficialaj lingvoj de la Respubliko estas la Irlanda lingvo (kelta lingvaro) kaj la Angla lingvo (Ĝermana lingvaro). Depost 2003, ĉiuj oficialaj dokumentoj kaj strataj paneloj devas esti dulingvaj. Hodiaŭ, la angla estas vaste parolita en la tuta insulo kaj preskaŭ ĉiuj irlandanoj scipovas ĝin. Laŭ la censo de 2001, 1,6 miliono scipovas la irlandan kaj 71 000 parolas ĝin ĉiutage. La lingvo estas aŭdebla precipe en kelkaj regionoj (t.n. gaeltacht) en la okcidenta kaj okcident-norda parto de la lando. Kvankam la irlanda estas devige lernenda en la lernejoj, multaj studentoj havas malfacilaĵon lerni ĝin kaj eĉ pli bone parolas la francan, kiun ili lernas samtempe, ol la irlandan! Multaj personoj cetere kulpigas la instruan metodon de la lingvo. Dum la ĵusaj jaroj, okazas reinteresiĝo de la irlandanoj por iliaj historie propra lingvo kaj ĝi fariĝas laŭmoda kaj trenda paroli ĝin. Cetere, ankaŭ ekzistas irlanda gestlingvo.
[redaktu] Ekonomio
- GNP: totala en 2005- 164 mlrd US$; pokapa - 40.710 US$.
- Eksporto: komputililoj kaj programaro, kemiaĵoj, bovaĵo, laktaĵo, viskio, .
- Organizoj: EU, UNO (1955)
[redaktu] Famaj irlandanoj
- Vidu Kategorio:Irlandanoj
[redaktu] Vidu ankaŭ
[redaktu] Eksteraj ligiloj
http://www.nationmaster.com/graph-T/eco_chi_pov
http://www.finfacts.com/Private/bestprice/irishconsumerprices.pdf
http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/ie.html
http://www.taoiseach.gov.ie/upload/static/256.pdf
| EŬROPA UNIO (EU) | ||
|---|---|---|
| Aŭstrio • Belgio • Bulgario • Ĉeĥio • Danio • Estonio • Finnlando • Francio • Germanio • Grekio • Hispanio • Hungario • Irlando • Italio • Kipro • Latvio • Litovio • Luksemburgio • Malto • Nederlando • Pollando • Portugalio • Rumanio • Slovakio • Slovenio • Svedio • Unuiĝinta Reĝlando (Britio) | ||
| Kandidatoj | ||
| Kroatio • Respubliko de Makedonio • Turkio | ||
| Ŝtatoj en Eŭropo | |
|---|---|
| Albanio | Andoro | Aŭstrio | Belorusio | Belgio | Bosnio kaj Hercegovino | Bulgario | Ĉeĥio | Danio | Estonio | Finnlando | Francio | Germanio | Grekio | Hispanio | Hungario | Irlando | Islando | Italio | Kroatio | Latvio | Liĥtenŝtejno | Litovio | Luksemburgio | Malto | Moldavio | Monako | Montenegro | Nederlando | Norvegio | Pollando | Portugalio | Respubliko de Makedonio | Rumanio | Rusio | San-Marino | Serbio | Slovakio | Slovenio | Svedio | Svislando | Turkio | Unuiĝinta Reĝlando (Britio) | Ukrainio | Vatikanurbo | |
| Dependaj teritorioj: Ferooj | Ĝibraltaro | |
| Ĉi tie estas aldonaj eksteraj ligiloj por la artikolo. Vi povas helpi al Vikipedio se vi elektos la taŭgajn eksterajn ligilojn kaj metos ilin en la artikolon. |




