Arabaj-israelaj militoj

El Vikipedio

Arabaj-israelaj militoj
  • Palestina milito
  • Sinaja milito
  • Sestaga milito
  • Konsuma milito
  • Jomkipura milito

Arabaj-israelaj militoj prezentas kolekton de kvin armitaj konfliktoj inter Israelo kaj ĝiaj arabaj najbaroj. En kelkaj materialoj oni povas paroli pri kvar konfliktoj (oni ellasas la t.n. Konsuman militon) aŭ pri la ses, se oni plie aldonas ankoraŭ kiel la sesan konflikton invadon en Libanon.

Enhavo

[redaktu] Kvin militoj

[redaktu] La unua araba-israela milito

Palestina milito, resp. Milito je sendependeco elflanke de judoj kaj Kastrofo elflanke de araboj: la 15-a de majo 1948 - la 20-a de julio 1949. Rivaloj de Israelo: Jordanio, Egiptio, Irako, Libano, Sirio, Jemeno (limigita partopreno) kaj Saŭda Arabio (limigita partopreno). Ŝtato Israelo estis proklamita la 14-an de majo 1948. Tuj estiĝinte ĝi estis atakita far de arabaj ŝtatoj, kies klare deklarata celo estis absoluta likvido de Israelo. Post komencaj malfacilaĵoj Israelo komencis akiri soldataran superforton (grandan meriton pri tio havis ankaŭ liveroj de armiloj el Ĉeĥoslovakio).

La 11-an de junio estis fermita la unua armistico, kiu estis baldaŭ rompita. La 18-an de julio estis fermita plua, sed grafo Bernadotte, rajtigito de UN, estis mortigita far de sionistoj kaj la milito eksplodis denove. Tiutempe jam Israelo ekokupis ankaŭ teritoriojn, kiuj ne estis aljuĝitaj al ĝi. Ĝi ekkonkeris eĉ Sinajon. Komence de marto 1949 Israelo okupis Negevan dezerton, ĝi akiris alvenon ĝis Akaba golfo kun haveno Ejlato. Ekde februaro ĝis julio de 1949 ĝi iom post iom fermis armisticon kun ĉiuj malamikiĝintaj ŝtatoj (sed ties ekzistadon agnoskis eĉ ne unu). Israelo ekokupis kelkajn teritoriojn por kreo de araba ŝtato en Palestino kaj la okcidentan Jerusalemon.

[redaktu] La dua araba-israela milito

Sinaja milito, kiu estis parto de Sueza krizo, komencis pro israela atako kontraŭ Egiptio la 29-an de oktobro 1956 post tio, kiam la egipta prezidento Gamal Abdal Nasir komencis blokadon de israela haveno Ejlato kaj ĉefe naciigis Suezan kanalon, kies plej grandaj partoprenantoj estis ankaŭ britiaj kaj francaj akciistoj. (La akiritaj financoj estis irontaj al konstruado de Asuana valbaraĵo). La israela atako estis laŭ interkonsento el la 23-a de oktobro 1956 el Sèvres subtenita far de taĉmentoj de Granda Britio kaj Francio. (Ambaŭ ŝtatoj pro sia partopreno klopodis firmigi siajn postenojn en la araba mondo - influon havis britia forlaso de armeaj bazoj sur Sinajo, ĉe Francio ĉi tie repuŝis perdo de Maroko kaj Tunizio, kaj kriza evoluo en Alĝerio.)

La komuna agado de Israelo, Granda Britio kaj Francio kaŭzis negativan reeĥon ĉefe de Usono. Sub ties influo UN akceptis la 2-an de novembro rezolucion, kiu apelis la partoprenintojn por finigi batalagadojn kaj forlason de la okupataj teritorioj. Granda Britio kaj Francio retiriĝis nur post minaco de Moskvo (bombardi Londonon kaj Parizon) kaj minaco de Usono, ke ĝi haltigos pruntedonojn el Internacia Mon-Fonduso.

La milito finis per embarasa rezulto - por Francio kaj Granda Brition ĝi signifis diplomatan debaklon, por Israelo venkon, ĉar ĝi airis sian celon - likvidon de armea potencialo de Egiptio. Plu ĝi konkeris zonon de Gaza certiginte al si neinterrompatan alvenon al Akaba golfo. Ĝis la jaro 1957 ĝi ankaŭ tenis Sinajon. Sed tiu ĉi venko estis karakterize malvalorigita pro kuniĝo de Egiptio, Jordanio, Sirio kaj Sovetunio.

[redaktu] La tria araba-israela milito

Sestaga milito komencis per flugatako de Israelo kontraŭ Egiptio frumatene la 5-an de junio 1967. Baldaŭ post tio la israela armeo subgvide de Moŝe Dajan okupis Sinajon kaj pluaj taĉmentoj konkeris Jerusalemon., la tutan Okcidentan marbordon de Jordano kaj Golanajn altaĵojn ĉe limoj kun Sirio (signifaj pro sia strategia situo. El iliaj altaĵoj povas esti pripafata granda parto de la norda parto de Israelo inkluzive de vive grava akvokondukilo kuniganta la nordan kaj la sudan parton de la ŝtato.)

Spite al tio estas kutime kiel agresoro indikata Egiptio, ĉar Israelo sole reagis al tio, ke Egiptio fermis por israelaj ŝipoj Tiranan Markolon, kio eĉ laŭ la plej mallarĝa parolo de internacia rajto prezentis unusignifan militan agadon. Malgraŭ tio ke Egiptio estis por la atako "preparita" kaj alrapidis al ĝi por helpi pluaj arabaj ŝtatoj (Jordanio kaj Sirio), la sestaga milito finis per katastrofa malvenko de la araba koalicio. Israelo en la paso de tiu ĉi milito okupis zonon de Gaza, Orientan Jerusalemon, Okcidentan bordon de Jordano kaj Golanajn altaĵojn.

[redaktu] La kvara araba-israela miltio

Konsuma milito komencis la 21-an de oktobro 1967 pro subakvigo de israela torpedoŝipo Eljato per du raketboatoj de egiptia maristaro. Ĝi daŭrigis per serioj da lokaj translimaj incidentoj kaj atakoj, sed kiuj ne estis kunigitaj kun klasikaj batalfrontaj bataloj kaj konkerado de lando. Ĝi finis la 7-an de aŭgusto 1970 kun vundoj sur ambaŭ flankoj (tiuj arabaj estis pli gandaj). Sur araba flanko partoprenis precipe Egiptio kaj Jordanio plus araba loĝantaro de la konkeritaj landoj.

[redaktu] La kvina araba-israela milito

La Jom kippura militoMilito de Jom Kippur eksplodis pro la neatendita atako de Sirio kaj Egiptio kontraŭ Israelo la 6-an de oktobro 1973. La egiptiaj soldataroj transpaŝis Suezon kaj la siriaj ekatakis Golanajn altaĵojn. Ambaŭ armeoj estis malvenkitaj, kontraŭatako de la israela armeo kontraŭ Egiptio enpenetris ĝis malantaŭ la okcidenta bordo de Sueza Markolo. Armistico estis fermita la 25-an de oktobro 1973. En la konflikto limigite partoprenis ankaŭ taĉmentoj de Irako kaj Jordanio.

[redaktu] Vidu ankaŭ