زبان‌های فین‌واوگری

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

زبان‌های فین‌واوگری[1] نام زیرگروهی از زبان‌های اورالی است. بسیاری از زبانشناسان زبان‌هایی چون مجاری، فنلاندی، استونیایی و شماری دیگر را در این دسته جای‌می‌دهند. برخلاف بیشتر زبان‌هایی که در اروپا گویشورانی دارد، این زبان‌ها پیوندی با زبان‌های هند و اروپایی ندارند. زبان‌های سمویدی هم زیرگروهی از زبان‌های اورالی‌است. پاره‌ای از زبانشناسان اورالی و فین واوگری را برابر هم می‌دانند. دسته کوچکی از زبان‌های فین‌واوگری با خطر نابودی رودررویند.

فین‌واوگری‌ها به مردمانی گفته می‌شود که به یکی از زبان‌های این خانواده سخن بگویند.

فهرست مندرجات

[ویرایش] خاستگاه

زادگاه زبان‌های فین‌واوگری به درستی آشکار نیست. بیشتر، مرکز و شمال روسیه و باختر کوه‌های اورال را در زمان هزاره سوم پیش از میلاد را خاستگاه این زبان‌ها می‌انگارند. این نگره از اینجا برخاسته است که سه زبان اورالی از سه شاخه گوناگون-موردوین، ماری و پِرمیک-در کناره میانه‌های رود ولگا جای‌گرفته‌اند. از دیگرسو نام برخی گیاهان و جانوران در این زبان‌ها (نام‌هایی مانند صنوبر، کاج سیبری، صنوبر سیبری، نارون سرخ و...) با این جای‌انگاری همخوانی دارند. دربازسازی زبان نیافین‌واوگری وامواژه‌های بسیاری از زبان‌های هند و ایرانی به چشم می‌خورد. پیشینه درونشد این واژگان شاید به زمان زیست قوم‌های ایرانی سکاها و سرمتی‌ها در استپ‌های اوراسیا بازگردد.

از گواهی‌ها برمی‌اید که اسلاوها پس از کوچشان به سرزمین کنونی روسیه،فین‌واوگری‌زبانان را از منطقه میان کوه‌های اورال تا دریای بالتیک را که زیستگاهشان بوده تارانده‌اند. این را از پخش فرهنگ سفال‌ابزاری وابسته به دوره پارینه‌سنگی برداشت کرده‌اند. این فرهنگ را که به ۴۲۰۰ تا ۲۰۰۰ (پیش از میلاد) بازمی‌گردد را از آن توده‌های فین‌واوگری‌زبان می‌انگارند.

با اینکه کوشش شده‌است تا این خانواده زبانی را پیوسته به زبان‌های هند و اروپایی بشناسانند،ولی اختلاف دستوری عمومی این زبان‌ها با زبان‌های هندواروپایی این کوشش را نافرجام گذارده‌است.

[ویرایش] دسته بندی

فین‌واوگری زیرشاخه‌ای از خانواده بزرگ زبان های اورالی است. خانواده فین‌واوگری خود چنین دسته‌بندی می‌شود:

اوگری:

  • مجاری
  • اوب-اوگری
    • خانتی
    • مانسی

فین‌ و پِرمیک

  • پرمیک
    • کومی
    • کومی-پرمیاک
    • اودمورت
  • فین و وُلگایی
    • ماری
      • ماری
    • موردوینی
      • ارزیا
      • موکشا
    • زبان‌های فین‌وولگایی مرده با جایگاه ناآشکار
      • مریا
      • مشچریایی
      • مورومیایی
    • فین و سامیک
      • سامیک
        • سامیک باختری
          • سامی جنوبی
          • اومه سامی (نزدیک به نابودی)
          • لوله سامی
          • پیته‌آ سامی (نزدیک به نابودی)
          • سامی شمالی
        • سامیک خاوری
          • کمی سامی (مرده)
          • ایناری سامی
          • آککالا سامی (مرده)
          • کیلدین سامی
          • اسکولت سامی
          • تر سامی (نزدیک به نابودی)
      • بالتیک-فینی
        • استونیایی
        • فنلاندی
        • اینگریایی (نزدیک به نابودی)
        • کارلیایی
          • کارلیایی سره
          • لودی
          • اولونتس کارلیایی
        • استونیایی جنوبی
        • لیوونیایی (نزدیک به نابودی)
        • وپس
        • ووتیک

[ویرایش] سنجش واژگان

فارسی فنلاندی استونیایی سامی شمالی ایناری سامی ماری کومی خانتی مجاری بازسازی فین‌واوگری
دل sydän, sydäm- süda, südam- - - šüm śələm səm szív *‎śiδä(-mɜ) / *śüδä(-mɜ)
دامنِ پوشاک syli süli salla, sala solla šəl syl jöl öl *süle / *sile
سیاهرگ suoni soon suotna, suona suona šön sən jan ér *sōne / *se̮ne
رفتن mennä, men- minna, min- mannat moonnađ mije- mun- mən- menni, megy *mene-
ماهی kala kala guolli, guoli kyeli kol - kul hal *kala
دست käsi, käte-
gen. käden, part. kättä
käsi, kät-
gen. käe, part. kätt
giehta, gieđa kieta kit ki köt kéz *käte
چشم silmä silm čalbmi, čalmmi čalme šinča śin sem szem *śilmä
یک yksi, yhte-
gen. yhden, part. yhtä
üks, üht-
gen. ühe, part. üht(e)
okta, ovtta ohta ikte ət'ik ĭt egy *ykte
دو kaksi, kahte-
gen. kahden, part. kahta
kaks, kaht-
gen. kahe, part. kaht(e)
guokte kyeh´ti kokət kyk kät kettő/két *kakta / *käktä
سه kolme kolm golbma kulma kumət kujim koləm három *kolme / *kulme
یخ jää jää jiekŋa, jieŋa jiena ij ji jöŋk jég *jäŋe
شپش täi täi dihkki tikke tij toj tögtəm tetű *täje

[ویرایش] شمارگان

شماره فنلاندی استونیایی وورو سامی شمالی ایناری سامی ارزیا ماری چمنزاری مانسی مجاری نیافین‌واوگری
۱ yksi üks ütś okta ohta vejke ikte akva egy *ykte
۲ kaksi kaks katś guokte kyeh´ti kavto kokət kityg kettő *kakte
۳ kolme kolm kolm golbma kulma kolmo kumət hurum három *kolm-
۴ neljä neli nelli njeallje nelji ńiľe nələt nila négy *neljä-
۵ viisi viis viiś vihtta vitta veƭe wizət at öt *vit(t)e
۶ kuusi kuus kuuś guhtta kutta koto kuδət hot hat *kut(t)e
۷ seitsemän seitse säidse čieža čiččam śiśem šəmət sat hét N/A
۸ kahdeksan kaheksa katõsa gávcci käävci kavkso kandaš(e) ńololov nyolc N/A
۹ yhdeksän üheksa ütesä ovcci oovce vejkse indeš(e) ontolov kilenc N/A
۱۰ kymmenen kümme kümme logi love kemeń lu lov tíz N/A

[ویرایش] پانویس

^ (به انگلیسی: Finno-Ugric languages)،(به فرانسوی: Langues finno-ougriennes)،(به آلمانی: Finno-ugrische Sprachen)

[ویرایش] منبع

  • نویسندگان ویکی‌پدیای انگلیسی،‎Finno-Ugric languages.(۱۷ ‏آوریل ۲۰۰۷)
زبان‌های فین‌واوگری
اوگری خانتی | مانسی | مجاری
پرمیک اودمورت | کومی | کومی-پرمیاک
فین‌ووُلگایی ارزیا | موکشا | مریا† | ماری | ماشچری† | نورومی†
سامیک (سامی) آککالا سامی† | اومه سامی | ایناری سامی | پیته‌آ سامی | سامی اسکولت | سامی تر | سامی جنوبی | سامی شمالی | سامی کیلدین | کمی سامی† | لوله‌آ سامی
فین‌وبالتیک استونیایی | استونیایی جنوبی | اینگریایی | فنلاندی | کارلیایی | کِوِن | لودیک | مئنکیه‌لی | لیوونیایی | وِپس | ووتیک | وورو
† زبان مرده