انجدان
از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد.
انجدان از روستاهای دهستان مشکآباد بخش مرکزی شهرستان اراک در استان مرکزی ایران است.
این روستا در منطقهای کوهستانى قرار دارد که کوه چشمه و کوه برف شاه در اطراف آن است و غارهای کوچک و بزرگ فراوانى در نزدیکى آن وجود دارد. ارتفاع انجدان از سطح دریا دو هزار متر است. این روستا در ۶۴ کیلومتری شمال خمین، ۳۷ کیلومتری شرق اراک و با همین فاصله از غرب محلات قرار گرفته است.
اَنْجِدان، از روستاهای قدیم اراک و مرکز تجدید حیات فرهنگى و تبلیغى و جایگاه امامان اسماعیلى نزاری پس از سقوط الموت بوده است.
فهرست مندرجات |
[ویرایش] نام
انجدان معرب واژة انگدان، و نام گیاهى است که مادة انگرود یا آنغوزه را از آن مىگیرند. این گیاه در اطراف روستای انجدان به فراوانى مىروید و بدین سبب این روستا را بدین نام خواندهاند ( برهان قاطع، 1/166 فرهنگ رشیدی، 166 دهگان، 12).
نام انجدان در منابع قدیمى به صورتهای انکوان و انکدان نیز آمده است (شرف الدین، 500 میرخواند، 4/594 یزدی، 31). چنانکه از منابع برمىآید، استفاده از واژة انجدان پس از اقامت امامان اسماعیلى در این محل رواج یافت (دهگان، همانجا).
[ویرایش] تاریخ
از پیشینة کهن انجدان تا سدة 8ق/14م آگاهى دقیقی، - بجز سنگ قبرهای یافت شده و اطلاعات محلی - در دست نیست. ناحیهای که امروزه انجدان در آن قرار دارد، در سدههای نخستین اسلامى - احتمالا - جزو کورة دوراخور قم بوده است، اما در هیچیک از منابعى که از دوراخور نام بردهاند، به انجدان یا نامى مشابه آن اشاره نشده است (قمى، 117، 141-142 دهگان، 2-3).
از سدة 9ق/15م پس از استقرار پایگاه امامان اسماعیلى در انجدان بر اهمیت این محل افزوده شد و پیروان این مذهب از نقاط دور و نزدیک برای زیارت امامان و اعطای نذوراتشان به انجدان مىآمدند. پس از سقوط قلعة الموت توسط هلاکوخان (654ق/1256م) گروهى از اسماعیلیان در آذربایجان ساکن شدند و پایگاه امام نزاری به آذربایجان منتقل شد. پس از تقسیم نزاریان به دو شعبة محمدشاهى و قاسم شاهى، قاسم شاهیان تصمیم به تغییر محل سکنای امامشان از آذربایجان گرفتند، زیرا پایگاه آنان در آذربایجان که تحت فرمان حاکمان سنى مذهب قرار داشت،ایمن نبود.در هنگام امامت مستنصربالله دوم (868 - 885ق/1464-1480م)، مشهور به شاه قلندر، سى و دومین رهبر نزاری، پایگاه امامان به انجدان انتقال یافت. انجدان بعد از جست و جو و بررسى برای اقامت امامان نزاری انتخاب شد، زیرا دارای شرایط ویژهای بود و به دو شهر کاشان و قم که دارالمؤمنین خوانده مىشد و بهطور سنتى از مراکز قدرت شیعیان به شمار مىرفت، نزدیک بود. اسماعیلیان در انجدان دوباره نیرو گرفتند و سازمان جدیدی ایجاد کردند فرستادن داعیان نیز برای تبلیغ به نقاط مختلف آغاز گردید. در این دوره امامان نزاری انجدان دیدگاههای خود را تحت پوشش فرقههای صوفیه بیان مىکردند. احیای انجدان، نوزایى دوبارة اندیشه و فعالیتهای تبلیغى اسماعیلیان بود (دفتری، 469 -467 خراسانى، 139- 140 ایوانف، .(49
در دورة حکومت صفویه در ایران سیاست مذهبى برپایة مرشد و مرید قرار داشت و رهبری مذهبى غیر از پادشاه صفوی مورد پذیرش نبود، بنابر این، نزاریان به سبب شناخته شدن شخصیت حقیقى امامان نزاری و فعالیتآشکارشان تحت فشار و آزار قرار گرفتند. در 981ق/ 1573م امیرخان موسی لو حاکم همدان به دستور شاه طهماسب به کاشان و انجدان هجوم برد و اسماعیلیان را قتل عام، و مرادمیرزا رهبر آنان را دستگیر کرد (قاضى احمد، 1/582 -584). صادق کیا (ص 36-37) به نقل از تاریخ الفى به اقامت گروهى از نقطویان در نواحى کاشان و انجدان اشاره مىکند که همزمان با سرکوب اسماعیلیان در دورة شاه طهماسب بود. نقطویان انجدان نیز سرکوب شدند. احتمالاً بین این دو فرقه همکاری وجود داشت و گروهى از نقطویان در انجدان، یا نواحى اطراف آن زندگى مىکردند. در دورة شاه عباس (998- 1038ق/1590- 1629م)، اسماعیلیان نزاری بار دیگر طریق تقیه پیش گرفتند و روابط حسنهای بین امامان نزاری انجدان و شاه عباس برقرار گردید و خلیلالله سى و نهمین امام نزاری با یکى از خواهران شاه عباس ازدواج کرد و در فرمانى امامان انجدان از پرداخت مالیات معاف شدند. در زمان امامت شاه نزار، چهلمین امام نزاری پایگاه امامان به روستای کهک محلات در 35 کیلومتری انجدان انتقال یافت (دفتری، 498 ,474 دهگان، 38).
در دورة اشرف افغان (ه م) انجدان محل برخورد سپاهیان اشرف و عثمانیها بود و بعد از شکست سپاهیان عثمانى، به دستور اشرف انجدان ویران شد و قلعة نورآباد که در هنگام اقامت امامان نزاری در انجدان ارگ آنان بود، با خاک یکسان گردید و گروه کثیری از ساکنانش کشته، یا اسیر شدند. در دورههای بعد انجدان اعتبار گذشته را نداشت، چنانکه به قولی در دورة قاجار تنها به عنوان شکارگاهى مناسب مورد توجه بود (حزین، 63 فووریه، 365-366).
انجدان و نواحى اطراف آن در مدت اقامت امامان نزاری در سدههای 9-11ق/15-17م از مراکز اندیشة غیر وابسته به حکومت مرکزی بود و نخستین رسالههای اسماعیلیان نزاری پس از سقوط الموت در انجدان نگاشته شد. ملاصدرا حکیم برجستة دورة صفوی مدتى از زندگیش را در انزوا در کهک قم که در نزدیکى انجدان قرار داشت، گذراند و به نوشتة دهگان با امام نزاری در ارتباط بود (همانجا). انجدان خاستگاه نویسندگان و ادیبان برجستة پس از سدة 9ق/15م در ایرانبود که از آنجملهاند: ملا داعى انجدانىو برادرش ملک طیفور، شاه طاهر دکنى و میرزا ابوتراب بیک فرقتى (واله، 479 آذر، 239- 240 فخرالزمانى، 413 به بعد دفتری، .(437
امامان اسماعیلیه در دورة اقامتشان در انجدان آثار و بناهایى ایجاد کردند که امروزه اکثر آنها ویران شده است، از جمله قلعة نورآباد، قلعة امیرخان، قلعة وزیر و کاروانسرای شاه عباسى. در انجدان دو مقبره وجود دارد که مزار شماری از امامان نزاری و خانوادههایشان بود. انجدان نسبت به جمعیت اندکش دارای مساجد و حسینیههای بسیاری است که طبق نوشتة دهگان به 17 یا 18 باب مىرسد و این نشان از اهمیت مذهبى و فرهنگى انجدان در گذشته دارد از جمله مسجد سرچشمه که مشهور به مسجد شاه خلیلالله بود و مسجد جامع که توسط شاه خلیلالله تعمیر شد و تاریخ بنای آن را به سدههای نخستین اسلام نسبت مىدهند (دهگان، 28- 29، 31، 106-110 ایوانف، 56 -53 دفتری، 460 -459 قطب، 145).
بنا به اقوال گوناگون این روستا در حمله مغولها به ایران به شدت آسیب دید و مردم برای فرار از گزند مغولها در زیر روستا نقب حفر نموده و در زیر زمین مشغول به زندگی شدند. لازم به ذکر است که قدمت این روستا بیش از هزار سال تخمین زده می شود. سنگ قبری نیز در یکی از قبرستان های این روستا بدست آمده که متعلق به نوه سلمان فارسی می باشد. در این سنگ اشاره به انجدان اصفهان شده با توجه به اینکه شهر اراک قدمتی دویست ساله دارد و در گذشته این منطقه زیر نظر اصفهان اداره می شده و در منطقه روستای دیگری به این نام وجود ندارد این احتمال وجود دارد که سلمان فارسی زاده این روستا بوده و از اهالی این روستا به شمار آید. این سنگ قبر هم اکنون در موزه حمام چهار فصل اراک نگاه داری می شود. با در نظر گرفتن این فرش، احتمالا قدمت این روستا به قبل از اسلام نیز می رسد.
[ویرایش] مردم
طبق آمار ۱۳۶۵ش، جمعیت انجدان ۹۲۵ نفر بوده است که کارهای عمدة آنان کشاورزی و دامداری است. (هم اکنون جمعیت این روستا قطعا از این تعداد بیشتر است) محصولات آن گردو، گندم، جو، یونجه و انگور است.
مذهب ساکنان انجدان شیعة اثنا عشری (شیعه دوازدهامامی) است. ( فرهنگ آبادیها...، 14 فرهنگ جغرافیایى...، 25 دهگان، 132- 138 دفتری، .(459
آب روستا از چشمه و قنات تأمین مىشود، گفته می شود سفره آبی که چشمه انحدان در آن قرار دارد همان سفره آب معدنی محلات است و آب این چشمه بسیار سبک و گواراست.
[ویرایش] منابع
- آذربیگدلى، لطفعلى، آتشکده، به کوشش جعفر شهیدی، تهران، 1337ش
- برهان قاطع، محمدحسین بن خلف تبریزی، به کوشش محمد معین، تهران، 1357ش
- حزین، محمدعلى، تاریخ، اصفهان، 1332ش
- خراسانى فدایى، محمد، تاریخ اسماعیلیه، به کوشش ا. سیمیونوف، تهران، 1362ش
- دهگان، ابراهیم، کارنامه یا دو بخش دیگر از تاریخ اراک، اراک، 1345ش
- شرف الدین على یزدی، ظفرنامه، به کوشش عصامالدین ارونبایوف، تاشکند، 1972م
- فخرالزمانى، عبدالنبى، تذکرة میخانه، به کوشش احمد گلچین معانى، تهران، 1363ش
- فرهنگ آبادیهای کشور (سرشماری 1365ش)، شهرستان آشتیان، تهران، 1367ش
- فرهنگ جغرافیایى آبادیهای کشور، سازمان جغرافیایى نیروهای مسلح، تهران، 1369ش، ج 59
- فرهنگرشیدی، عبدالرشید بن عبدالغفور تتوی، بهکوشش م. عباسى، تهران،1337ش
- فووریه، ژان باتیست، سه سال در دربار ایران، ترجمة عباس اقبال آشتیانى، تهران، دنیای کتاب
- قطب، على، «مختصری از جغرافیای تاریخى اراک»، مجلة آثار ملى، تهران، 1355ش، شم 3-4
- قاضى احمد قمى، خلاصة التواریخ، به کوشش احسان اشراقى، تهران، 1359ش
- قمى، حسن، تاریخ قم، ترجمة حسن بن على قمى، به کوشش جلالالدین طهرانى، تهران، 1361ش
- کیا، صادق، «نقطویان یا پسیخانیان»، ضمیمة ایران کوده، تهران، 1331ش، شم 13
- میرخواند، محمد، روضة الصفا، تهران، 1339ش
- واله اصفهانى، محمد یوسف، خلد برین، به کوشش هاشم محدث، تهران، 1372ش
- یزدی، حسن، جامع التواریخ حسنى، به کوشش حسین مدرسى طباطبایى و ایرج افشار، کراچى، 1987م
- Daftary, F., The Ismailis: Their History and Doctrines, Cambridge, 1992
- Ivanow, W., Tombs of Some Persian Ismaili Imams, Journal of the Bombay Branch of the Royal Asiatic Society, London, 1938, vol. XIII.

