باکو

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

منظره پارک ساحلی باکو
منظره پارک ساحلی باکو

باکو (ترکی آذری: Bakı) پایتخت کشور جمهوری آذربایجان است. این شهر بر ساحل غربی دریای خزر در شبه جزیره آبشرون قرار دارد ویکی از مناطق نفت خیز جهان می‌باشد. باکو پر جمعیت‌ترین و یکی از زیباترین شهرهای قفقاز است. وجود تعداد بسیاری از پارکهای ساحلی و برگزاری برنامه‌های متعدد هنری از جمله موسیقی، تئاتر و اپرا جزبه خاصی به این شهر داده است. قسمت قدیمی شهر باکو (İçəri Şəhər ایچری شَهَر) , همراه با برج و حصار قلعه شهر به خوبی از عصر قرون وسطی بجا مانده و یکی از آثار ثبت شده با یونسکو به عنوان میراث فرهنگ جهانی است.

فهرست مندرجات

[ویرایش] تاریخ

برج دختر (قیزقلعه‌سی)، از آثار ایرانی باکو.
برج دختر (قیزقلعه‌سی)، از آثار ایرانی باکو.

طی بیشتر تاریخ خود، باکو بخشی از سرزمین ایران بوده‌است. جمعیت باکو در قدیم از نژاد قفقازی آسیانی بوده‌است که نژادی غیر ایرانی و غیر ترکی است. در زمان ساسانیان حضور و نفوذ عنصر ایرانی در کرانه‌های اران از تالش و باکو تا دربند بسیار قوی و چشمگیر بود.[۱]

در دوره شروانشاهان، باکو بخشی از شروان بود. شروان مانند بقیه اران بخشی از سرزمین آذربایجان نبود. آذربایجان به منطقه جنوب رود ارس گفته می‌شد.[۲] با سلطه ترک‌های سلجوقی بر شروانشاهان در سده یازده میلادی روند ترکی‌سازی زبان منطقه نیز آغاز شد. روندی که هنوز نیز در جنوب این منطقه (تالش) ادامه دارد. با این روند، مردم آسیانی‌زبان و ایرانی‌زبان منطقه به مرور زمان ترک زبان شدند.[۳] باکو پایتخت شیروانشاهان در سده‌های ۱۴ و ۱۵ میلادی بود و بعد بخشی از ایران صفوی شد.

حکومت عثمانی در قرن ۱۶ میلادی طی دوره‌ای کوتاه به قسمت اعظم قفقاز از جمله باکو حاکم بود. نادرشاه افشار توانست این قسمت از آران، گرجستان و منطقه ارمنستان فعلی را دوباره به ایران بازگرداند. در جنگ‌های ایران و روس در زمان فتحعلی شاه این ناحیه بر اساس عهدنامه گلستان و ترکمان چای از ایران جدا و به دست روس‌ها افتاد و باکو در اواخر قرن نوزدهم و دهه اول قرن بیستم از بزرگ‌ترین مناطق تولید نفت جهان بود.

[ویرایش] اشارات قدیمی

باکو یا بادکوبه٬ کرسی آران بر ساحل غربی دریای مازندران قرار دارد. باکوی بزرگ مشتمل بر شبه جزیره آبشوران است که دارای 15 درصد منابع نفتی جهان می باشد٬ و دارای بندرگاهی بزرگ و موسسات عدیده فرهنگی است. نامش در مآخذ اسلامی به صورت باکویه٬ با کوه نیز ضبط شده است.

اول بار در قرن پنجم میلادی ذکر این شهر رفته است. مردم آن (ظاهراً به مناسبت شعله های دائمی که منبع آنها گازهائی بوده که از چاهها بیرون می آمده است) آتش پرست بودند٬ و شهر دارای مقابر زردشتی بوده است. از جنبه های سیاسی مدتها تابع شروانشاهان بود٬ و پس از انقراض این سلسله (957 هـ.ق) به تصرف صفویه در آمد. بعداً مدت کوتاهی تحت استیلای ترکان عثمانی بود (1583_1606 م)؛ دیگر بار به دست ایران افتاد و سرانجام در 1806 بتصرف روسیه در آمد؛ معاهده گلستان (1813)رسماً آن را به روسیه واگذاشت. صنایع نفت آن در اواخر قرن 19 میلادی آغاز شد و باعث توسعه سریع آن شهر گردید. (مصاحب)

صالح باکوئی

محمد صالح نام داشته٬ شعرش این است :

به قصد صید٬ هر گه آن بت طناز می آید

مرا از شوق٬ مرغ روح در پرواز می آید

عهدی باکوئی

ملاعهدی از شاعران خوش بیان سده دهم بوده. مرگ او را تذکره نویسان 965 قید کرده و بیت زیر را به وی نسبت داده اند :

زبان از سوز دل شد همچو آتش در دهان من

مکن ای مدعی کاری که افتی بر زبان من

فانی باکوئی

آقا جواد فرزند ملانجفعلی است.

از اوست :

غافل از آنکه گرفتار کمندی ایدل داری از لعل بتان خواهش قندی ایدل

قدسی باکوئی

عباسقلی فرزند میرزا محمد ثانی و مشهور به باکیخانوف و متخلص به قدسی از شاعران سده 13 باکوست وی طبق نوشته خود روز پنجشنبه چهارم ذی حجه سال 1208 در قریه امیر حاجان باکو تولد یافته است. قدسی در سال 1252 به ممالک عثمانی سفر کرد و سپس به زیارت مکه معظمه نایل گشت و در وادی فاطمه در گذشت و همانجا دفن شد. وی از ادبای نامی این منطقه بوده و چندین کتاب به زبانهای فارسی و عربی و ترکی تألیف کرده است.

از اشعار اوست :

دلا از سوختن پروا نداری

مگر خاصیت پروانه داری

چه سنگ ای مرغ جان بال تو بشکست

که سوی آشیان پر٬ وانداری

قدسی باکوئی

نامش میرزا حبیب است و دیوانش بسال 1301 ق چاپ سنگی شده است.

مقرب باکوئی

از شاعران سده هفتم هجری و یا قبل از آنست در نزهةالمجالس این رباعی به نام وی آمده است :

در یک نفس آن جان و جهان نتوان دید

عیش خوش و عمر جاودان نتوان دید

در آینه رخش _ که روشن بادا

گر دم بزنی _ صورت جان نتوان دید

[ویرایش] حومه باکو

از شهرک‌ها و روستاهای مذهبی پیرامون باکو می‌شود به نارداران، حوصان، بلبله، امیرجان، سوره‌خانی[1]، زابرات، فاطمیه و نوخانی اشاره کرد.[2]

[ویرایش] جستارهای وابسته


[ویرایش] منابع

  1. دانشنامه ایرانیکا، سرواژه باکو
  2. دانشنامه ایرانیکا، سرواژه باکو
  3. دانشنامه ایرانیکا، سرواژه باکو

[ویرایش] تصاویری از شهر باکو

باکو از زاویه "ایچری شَهَر"
باکو از زاویه "ایچری شَهَر"
قسمت مرکزی باکو
قسمت مرکزی باکو
باکو "ایچری شَهَر"
باکو "ایچری شَهَر"
دروازهء "ایچری شَهَر"
دروازهء "ایچری شَهَر"
مجسمهء حکیم نظامی در باکو
مجسمهء حکیم نظامی در باکو

[ویرایش] پیوند به بیرون

 این نوشتار مرتبط با جغرافیا خُرد است. با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید.