پیرانشهر

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

پیرانشهر
پیرانشهر
اطلاعات
کشور : ایران
استان : آذربایجان غربی
شهرستان : شهرستان پیرانشهر
بخش : مرکزی
جمعیت : ۱۰۷۶۷۷
ارتفاع از سطح دریا : ۱۸۴۰ متر
پیش‌شماره تلفنی :444[1]
مساحت شهر : ۶۰۰ هکتار
میانگین بارندگی سالیانه : ۳۵۲ میلیمتر
محدوده دما : ۴-۳۵ سانتیگراد
میزان رطوبت نسبی : ۵۱ درصد
وب‌گاه : [2]

پیرانشهر (به‌ کردی آن را خانه‌ نیز می‌نامند) از شهرهای استان آذربایجان غربی و مرکز شهرستان پیرانشهر است.

پیرانشهر از نظر جمعیت دومین شهر استان و سی و هشتمین شهر کل کشور محسوب می‌شود.پیرانشهر یکی از شهرهای مهم و تاریخی ایران است که به دلیل داشتن سنگهای گرانیت دارای شهرت جهانی است.ذخایر شناخته شده سنگ‌های گرانیت این شهر چهار میلیون تن برآورد می‌شود که به لحاظ تنوع رنگ و طرح استحکام در ایران و جهان منحصر بفرد است.

موقعیت جغرافیایی این شهر در ناحیه کوهپایه‌ای‌ قرار دارد که تپه‌ماهورهای آن را بوته‌های همیشه سبز چای در ردیف‌کاری‌های منظم هندسی پوشانده‌است. همچنین معماری بسیار زیبا و خانه‌های ویلایی با سقف‌ها و رنگ‌آمیزی متنوع، جلوه زیبایی به سیمای شهر بخشیده‌اند. به عبارت دیگر در پیرانشهر زیبایی‌های طبیعت و شهرسازی یکدیگر را تکمیل کرده‌اند.

شهر پیرانشهر در جنوب غربی استان آذربایجان غربی و در کنار مرزهای جمهوری اسلامی با عراق واقع شده و به دلیل داشتن ‪ ۶۰۰‬میلی متر بارندگی در سال از زیباترین و سرسبزترین شهرهای کشور بشمار می‌رود.این شهر بدلیل قرار گرفتن در مسیر جاده ترانزیت جمهوری اسلامی با کشور عراق و دیگر کشورهای حوزه دریای مدیترانه، یکی از بزرگترین مراکز تجارت خارجی در جمهوری اسلامی است.

پیرانشهر آب‌ وهوای‌ نسبتاً معتدل‌ و فصولی‌ منظم‌ دارد. ناحیه‌ پیرانشهر از زمان‌های‌ قدیم‌ دارای‌ اهمیت‌ و اعتبار بوده‌ و نام‌ آن‌ در الواح‌ عیلامی‌ مکشوف‌ در تخت‌ جمشید ذکر شده‌ است‌.

فهرست مندرجات

[ویرایش] مردم‌شناسی

بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۲۰۰۶ جمعیت پیرانشهر ۵۷۶۹۲۵ برآورد شده‌است.این رقم حاکی از آن است که پیرانشهر شهر دوم استان و سی و هشتمین شهر ایران است. جمعیت پیرانشهر از دو گروه قومی کرد و ترک تشکیل شده‌است.اکثریت یعنی ۸۸٪ شهر را کردها تشکیل می‌دهند و بقیه یعنی ۱۲٪ شهر برادران ترک هستند.

زبانهای رایج در این شهر کردی و ترکی است.مردم کردزبان این شهر به لهجه سورانی, زیرلهجه مکریانی و به گونه پیرانشهری تکلم می‌نمایند.

این شهر دارای سه ایل به نامهای منگور, مامش و پیران است که مجموعا بلباس خوانده می‌شوند.

[ویرایش] كارخانه قند

اين كارخانه درسال 1347 توسط شركت بلژيكي اوكماس و از طريق وزارت صنايع در 5 كيلو متري جاده پيرانشهر نقده واقع در استان آذر با يجان غربي احدا ث و طي سالهاي هاي فعا ليت خود ، با استفاده از توانمندي هاي موجود از ظرفيت 1000 تن به 2500 تن چغندر در روز توسعه يافته و محصول توليدي اين واحد 30000 تن شكر سفيد و 3 ميليون ليتر الكل طبي و 15000 تن تفاله خشك در سال مي

کارخانه قند پیرانشهر با جذب 365 هزار تن چغندرقند، مقام دوم بیشترین چغندر تحویلی را در کشور کسب کرده است.

[ویرایش] آب و هوا

طبیعت پیران شهر.
طبیعت پیران شهر.

آب و هوای شهر در ناحیه شمالی؛ آب و هوای نسبتا سرد و در نواحی جنوبی معتدل کوهستانی است و دارای فلات‌های مرتفع و خشک و دشت‌های حاصلخیز؛ است. پیرانشهر تحت‌ دو عامل‌ بارز خشکی‌ تابستان‌ و سرمای‌ زمستان‌ کوهستان‌ها قرار دارد. بخش‌ وسیعی‌ از شهر در شرایط‌ آب‌ و هوای‌ کوهستانی‌ سرد و مدیترانه‌ای‌ با باران‌ بهاره‌ قرار دارد. آب‌ و هوای‌ پیرانشهر در تجزیه‌ خاک‌، رویش‌ گیاه‌، گسترش‌ علف‌زار، شرایط‌ مساعد توسعه‌ دیم‌زار، مناطق‌ و معیشت‌ شبانی‌ و گله‌داری‌ و گسترش‌ جنگل‌ و باغ‌داری‌ نقشی‌ تعیین‌ کننده‌ دارد. میزان‌ بارندگی‌ در پیرانشهر از غرب‌ به‌ شرق‌ کاهش‌ می‌یابد. دلیل‌ این‌ امر وجود دیواره‌ کوهستانی‌ ناحیه‌ است‌ که‌ از نفوذ جریان‌هایی‌ که‌ از غرب‌ به‌ فلات‌ وارد می‌شود جلوگیری‌ می‌کند.

[ویرایش] بازارچه مرزي

مبادلات كالا از طريق بازارچه مرزي تمرچين اين شهر در سال 2005 به ‪ ۱۱۵‬ميليون دلار رسيده است.

موقعيت بسيار ممتاز اين بازارچه در مبادلات كالا اين منطقه مرزي را در آينده‌اي نزديگ به فعال‌ترين مرز زميني كشور به لحاظ ترانزيت كالا تبديل خواهد كرد.

وجود راه‌آهن اربيل در نزديكي اين بازارچه كه به شبكه راه‌آهن سراسري عراق و سوريه متصل و امتداد آن به بندر الرازقيه سوريه منتهي مي شود از جمله مزيت‌هاي مهم براي ترانزيت كالا بويژه براي كشورهاي همجوار ايران و كشورهاي آسياي ميانه به شمار مي‌رود.

اين بازارچه سال گذشته با صادرات ‪۱۳۳‬ هزار و ‪ ۴۸۰‬تن كالا به خارج از كشور رتبه اول صادرات را دربين ‪ ۲۸‬بازارچه مرزي كشور به خود اختصاص داد

گمرك زميني " تمرچين " در غرب پيرانشهر كوتاه‌ترين مسير جمهوري اسلامي به شمال عراق، بنادر و سواحل درياي مديترانه محسوب مي‌شود.

درزمان حاضر سالانه صدها هزار تن كالاي تجاري و بازرگاني كشورهاي عربي و آسياي ميانه از طريق گمرك تمرچين به نقاط مختلف جهان ترانزيت مي‌شود

توجه ويژه دولت به شهرستان مرزي پيرانشهر و آماده شدن تدريجي زير ساخت‌هاي اقتصادي انگيزه بخش خصوصي براي سرمايه گذاري در اين شهرستان را افزايش داده است.در صورت ادامه روند سرمايه‌گذاري و محقق شدن طرحها و برنامه‌هاي در دست اجرا، پيرانشهر به يكي از شهرهاي توسعه يافته كشور تبديل خواهد شد

وجود منابع غني آب و خاك، معادن بزرگ و با ارزش گرانيت، قرار گرفتن در مسير جاده ترانزيت ايران با كشورهاي حوزه خليج فارس و درياي مديترانه و وجود نيروي فني و كارآمد، زمينه را براي هر نوع سرمايه‌گذاري در اين شهر فراهم ساخته است.

[ویرایش] آثار باستانی

آثار باستانی شهر عبارتند از: تپه قلات جلدیان تپة قلات موت آباد تپه آشه وان (گرد) قلات شین آباد گرد مرقد و نیز قلعه و تپه ای قدیمی متعلق به دورة ساسانیان در آبادی قدیمی پسوه مرکز دهستان لاهیجان شرقی در حدود 5ر13 کیلومتری مشرق پیرانشهر.

۱۲۰۰‬عدد سكه متعلق به دوره ساساني در پيرانشهر كشف شده است.

اين سكه‌ها توسط ماموران انتظامي به هنگام حفاري در منطقه مرزي پيرانشهر جهت ساخت پايگاه كشف شده است. هنوز مشخص نشده كه اين سكه‌ها را كسي جا گذاشته يا قبلا در اين منطقه وجود داسته است.ارزش اين سكه‌ها بيش از ‪ ۳۰۰‬ميليون ريال است.

[ویرایش] سنگهای گرانیت

با توجه به نزدیکی پیرانشهر به بازار کشورهای حوزه خلیج فارس و دریای مدیترانه، این شهر برای تامین سنگ‌های تزیینی مورد نیاز کشورهای منطقه از اهمیت زیادی برخوردار خواهد شد.

مکان یابی برای ایجاد شهر سنگ پیرانشهر به پایان رسیده و برای ایجاد آن ‪ ۵۰‬هکتار زمین مشخص شده که تا ‪ ۱۵۰‬هکتار قابل توسعه‌است.

باتوجه به آنکه بیش از ‪ ۸۰‬درصد معادن سنگهای گرانیت آذربایجان غربی در شهرستان مرزی پیرانشهر واقع شده‌اند و در شهرهای همجوار آن نیز شمار زیادی معادن سنگهای تزیینی از نوع گرانیت وجود دارد، این شهرستان برای ایجاد شهر سنگ مناسب تشخیص داده شده‌است.

این شهر با داشتن ‪ ۶۵‬معدن گرانیت و تولید سالانه ‪ ۳۰۰‬هزار تن سنگ گرانیت یکی از قطب‌های مهم کشور در تولید سنگ گرانیت به شمار می‌رود.

سنگ‌های گرانیت پیرانشهر هم اکنون یکی از بزرگترین اقلام صادرات استان را تشکیل می‌دهد.

سالانه ۱۷۳ هزار تن سنگهای تزئینی از معادن شهرستان پیرانشهر برداشت می‌شود.

سنگهای تزئینی معادن پیرانشهر بطور عمده از نوع گرانیت رنگی با کیفیت بی نظیر در ایران است .در این معادن بیش از ۵۰۰ نفر بطور مستقیم و بیش از ۲۰۰ نفر دیگر بطور غیر مستقیم مشغول بکار هستند .

[ویرایش] وجه تسمیه

پیرانشهر در گذشته؛ خانه نام داشت. اما بعدها با توجه به نام ایل پیران به پیرانشهر تغییر نام یافت.

نام رسمی این شهر پیرانشهر است که به زبان محلی یعنی کردی آن را پیرانشار تلفظ می‌کنند.نام آلترناتیو آن خانه‌است و از دیگر شکلهای این نام میتوان خانا را نام برد که نزد ترکها رایج است.

برخی نام قدیم آن را برگرفته از خان (ارباب ) و گروهی دیگر آن را به معنای کاروانسرا (به دلیل نزدیکی به مرز) می دانند. ظاهرا مکانی که یاقوت حموی به نام «خان خاصبک » در کنار بسوی ضبط کرده می تواند اشاره به خانه (پیرانشهر امروزی ) باشد

برخي نام پيرانشهر را اخذ شده از پیران پسر ویسه، مي دانند. پیران پسر ویسه، در شاهنامه پهلوان و سپه‌سالار افراسیاب است. وی در پایان جنگ دوازده رخ به دست گودرز به قتل می‌رسد. با اینکه پیران از تورانیان است شخصیتی تماماً منفی نیست و در طول شاهنامه کارهای نیک زیادی از وی سر می‌زند

[ویرایش] وقایع

از وقایع مهم شهر استقرار واحدهایی از لشکر رضائیه (ارومیه ) در این شهر پس از شهریور 1320 در جریان هجوم ارتش شوروی به ایران بود.

[ویرایش] تقسیمات اداری

از لحاظ تقسیمات اداری و سیاسی در 1338 ش دهستانهای پیران و کهنه لاهیجان و مامش از شهرستان مهاباد منتزع و به نام بخش خانه تابع شهرستان نقده شد و آبادی خانه نیز مرکز بخش شد. بخش خانه در 1347 ش به دلیل سکونت ایل پیران به پیرانشهر تغییر نام یافت.این بخش در 1348 ش تبدیل به شهرستان شد. در تقسیمات کشوری 1355 ش پیرانشهر با یک بخش به نام حومه و سه دهستان ضبط شده است . طبق تصویبنامة هیئت وزیران در 1366 ش شهرستان پیرانشهر مشتمل بر چهار دهستان به نامهای منگور غربی پیران لاهیجان شرقی و لاهیجان غربی تشکیل شد و در همین سال دهستان لاهیجان نیز در ترکیب آن قرار گرفت.در 1373 ش بخش لاجان (لاهیجان ) در این شهرستان تشکیل شد.

تقسیمات کشوری این شهر، بنابرآنچه در نتایج آمارگیری سرشماری سال ۱۳۸۵ کل کشور آمده است، بر حسب بخش، شهر، دهستان و روستا به شرح زیر است:

[ویرایش] بخش‌ها

  • بخش مرکزی
  • بخش لاجان

[ویرایش] شهرها

[ویرایش] دهستان‌ها

دهستان‌های بخش مرکزی

  • دهستان پیران
  • دهستان منگور غربی
  • دهستان لاهیجان

دهستان‌های بخش لاجان

  • دهستان لاهیجان شرقی
  • دهستان لاهیجان غربی

[ویرایش] کشاورزی

اهالی عمدتا به زراعت باغداری دامداری و تولید صنایع دستی اشتغال دارند. آب کشاورزی و آشامیدنی از چشمه و چاه تأمین می شود و محصولاتی از قبیل گندم جو نخود چغندرقند آفتابگردان و محصولات باغی مانند گردو بادام سیب توت انجیر انگور قیسی و به دارد از گیا دارای بلوط سیاه و سقز است . بافت قالی جاجیم و شال از تولیدات صنایع دستی آن به شمار می رود. ایلات پیران * منگور و مامش در محدودة آن به سر می برند.

[ویرایش] گردشگری

گردشگاه طبیعی پردانان، سواحل رودخانه‌های زاب، بادین آباد، عرصه‌های جنگلی، آبشارها، تپه‌های باستانی اطراف پیرانشهر و زادبوم‌های عشایری از جمله مهمترین جاذبه‌های طبیعی پیرانشهر محسوب می‌شود

سالانه ‪ ۱۰۰‬هزار نفر از مردم با هدف تجارت و گردشگری به پیرانشهر وارد می‌شوند.

در نوروز سال ۲۰۰۵، ‪ ۳۰‬هزار مسافر وارد این شهرستان شدند[نیاز به ذکر منبع] که پیش‌بینی می‌شود امسال از افزایش چشمگیری برخوردار شود.[نیاز به ذکر منبع]

نام پیرانشهر که در سالهای نه چندان دور مترادف با جبهه و جنگ، دفاع و حمله، توپ و خمپاره بود، هم‌اکنون با گردشگری، بازارچه‌ها، تجارت خارجی، ترانزیت کالا، هتل‌ها و پاساژهای بزرگ مترادف گشته‌است.

پيرانشهر كه در گذشته نيز به لحاظ بارندگي زياد و داشتن عرصه‌هاي طبيعي غني، زمين‌هاي حاصلخيز و معادن با ارزش گرانيت، رودخانه‌هاي پرآب ، مردمان غيور و خونگرم و سلحشور از اعتبار زيادي برخوردار بود، هم اكنون صاحب يك جاده ترانزيت، يك مرز زميني و گمرك مرزي، بازارچه مشترك مرزي و دهها طرح جديد توليدي، گردشگري و تجارت خارجي شده است.

امكانات و ظرفيت‌هاي اقتصادي موجود، ساخت و سازهاي جديد، اشتغال، توليد ترددهاي مرزي و رونق صنعت گردشگري را با خود به همراه آورده است.

خيابانها، معابر عمومي، بازارچه‌هاي پيرانشهر هر روز از گردشگراني كه به قصد تجارت و يا استفاده از طبيعت زيباي منطقه به اين شهرستان سفر مي‌كنند، پر و خالي مي‌شود.

در تمام طول روز بازارچه‌ها پر از خريداراني است كه، انواع لوازم خانگي، صوتي و تصويري، البسه‌هاي لوكس و روز جهان را با قيمت‌هاي مناسب خريداري و با خود به سوغات مي‌برند.

غناي بازارچه‌هاي پيرانشهر درتمام شمالغرب كشور منحصر بفرد است، بطوريكه هر شخصي با هر توانايي و سليقه‌اي مي‌تواند كالاي موردنياز خود را تهيه كند.

وقت ناهار غذاخوريها، رستورانها و مهمان پذيرهاي پيرانشهر به حدي با ازدحام گردشگران روبرو مي‌شود كه براي خوردن يك پرس غذا مهمانان بايد زمان زيادي را منتظر باشند.

بازارچه‌هاي اين شهر دو سال پيش تنها به چند راسته در خيابان اصلي شهر خلاصه مي‌شد در حاليكه امروزه اكثر نقاظ شهر تبديل به بازار كالاهاي خارجي شده است.

مراكز تجاري و خدماتي از خيابانهاي اصلي به كوچه و پس كوچه‌ها كشيده شده و به همين دليل قيمت اماكن تجاري و مسكوني با افزايش چشمگيري روبرو شده است.

حضور بيشمار گردشگران و خريداران در پيرانشهر موجب شده تا تعداد زيادي از مردم پيرانشهر و ديگر شهرهاي اطراف براي توسعه مراكز بازرگاني به ساخت پاساژها و مجتمع‌هاي تجاري روي بياورند.

در زمان حاضر دهها پاساژ و مجتمع تجاري در اين شهر در حال ساخت است و مجوز ساخت تعداد زيادي نيز اخيرا صادر شده‌است.

علاوه بر مراكز تجاري اخيرا مجوز ساخت دو هتل چهار ستاره و سه ستاره در اين شهر صادر شده كه هتل چهار ستاره توسط سازمان گردشگري و صنايع دستي و هتل ديگر توسط بخش خصوصي ساخته مي‌شود.

[ویرایش] موقعيت جغرافيايي

شهر پيرانشهر با مساحتی در حدود ۱۶۰۰ کیلومتر مربع در ۴۹ درجه و ۳۶ دقیقه طول شرقی و ۳۷ درجه ۱۶ دقیقه عرض شمالی واقع شده‌است و از شمال به اشنویه و نقده ، از جنوب به سردشت و از شرق به مهاباد محدود می‌باشد.فاصله اين شهر با اروميه 120 كيلومتر است.

به دلیل موقعیت سوق الجیشی خاص منطقه (نزدیکی به مرز) پادگانهایی در پیرانشهر مانند پادگان جلدیان پادگان پیرانشهر و پادگان بزرگ پسوه احداث شده است

شهر دارای دو بافت معماری قدیم و جدید است . بافت قدیمی شهر که در دامنة کوه جای دارد دارای ساختمانهایی از گل و خشت است و بافت جدید شهر که در دشت واقع است ساختمانهایی امروزی دارد. دو محلة کهنه خانه و زرگتن که امروزه از محله های قدیمی شهر محسوب می شوند در گذشته دو آبادی بوده اند.

[ویرایش] تاریخچه

به روایت کتب تاریخی سابقه شهر پيرانشهر مربوط به پیش از اسلام و در دوره سامانیان می‌رسد .

برخی نام آبادی پسوه را اخذ شده از واژة اکدی پارسوا (نام سرزمینی که در 834 ق م اراضی واقع در جنوب و جنوب غربی دریاچة ارومیه را شامل می شد) به معنای «خطه » و «مرز و کنار» می دانند. به نظر می رسد شهر بسوی ــ که یاقوت حموی در قرن هفتم آن را شهری از آذربایجان کنار خان خاصبک آورده و حمدالله مستوفی در قرن هشتم آن را یکی از چهار شهر تومان مراغه ذکر کرده است ــ همان پسوة امروزی باشد.

[ویرایش] مشاهیر

امير واحدي پوکرباز حرفه اي

فرزاد بنيادي قهرمان جهاني پوكر

ناصر حجازی فوتباليست مشهور

داور اردلان

امید کردستانی در مجله ی تایمز به عنوان یکی از صد نفری که دنیا ی ما را شکل داده اند نام گرفته است.


[ویرایش] محلات

محله‌ها و معابر اصلی شهر پیرانشهر
پارک شهر، خیابان خمینی‌، کهنه‌خانه‌، بازار سیگارفروشان، کمربندی‌، شهرک منگوران، فرهنگیان ۱ و ۲، قیزقپان

[ویرایش] پیوند به‌ بیرون