کمیته زرگنده

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

با ابطال قرارداد ۱۹۱۹ وزارت جنگ و وزارت هندوستان بریتانیا به طرح کودتای ۱۲۹۹ روی آوردند و به تهیه مقدمات آن پرداختند. کمیته ای تحت عنوان کمیته آهن یا کمیته زرگنده در تهران نیز به منظور تأمین این هدف شکل گرفت. ریاست این کمیته بر عهده سید ضیاءالدین طباطبایی و محل تشکیل جلسات نیز در زرگنده منزل وی بود.

اعضای اصلی کمیته آهن عبارت بودند از:«سید ضیاءالدین طباطبایی، میرزا محمودخان مدیرالملک محمود جم، دکتر منوچهرخان طبیب ژاندارمری (شوهرخواهر کلنل کاظم سیاح)، میرزا موسی خان رئیس خالصجات ، سرهنگ مسعود کیهان. جمعی هم از تهران می آیند و می روند مانند ملک الشعراء بهار خراسانی ، میرزا كریم خان رشتی، دکتر مؤدب الدوله ، سید محمد تدین ، ایپکیان ارمنی ... وستهال [ وستداهل] سوئدی ». روایتی موجود است حاکی از اینکه این کمیته دارای سه عضو خارجی یعنی ژنرال سر ادموند آیرونساید ، کلنل هنری اسما یس و سر والتر اسمارت نیز بوده است

یحیی دولتآبادی، کمیته زرگنده - را قوه ایرانی سیاسی برای اجرای كودتای میداند و محمودخان مدیرالملك، سرهنگ مسعود کیهان ، منوچهرخان طبیب و میرزا كریم خان رشتی را از اعضای آن معرفی میكند و معتقد است: «... كمیته زرگنده مركز سیاست انگلیس است در تهران در قسمتی كه باید به دست ایرانیان انجام بگیرد.»

شبكه اردشیر جی از سال ۱۹۱۳ به وسیله میرزا كریم خان رشتی با رضاخان مرتبط شده بود و به نوعی تعلیمات سیاسی وی را برعهده داشت. با قرار گرفتن رضاخان در رأس نیروی نظامی، اهرم اجرایی کودتای ۱۲۹۹ شكل میگیرد. اما این جریان بدون حمایت عناصر داخلی و نیروهای سیاسی میسر نمیشد.

کودتای ۱۲۹۹ را میتوان نقطه عطفی در روابط سیاسی ایران و انگلیس دانست چرا كه با انقلاب اكتبر ۱۹۱۷، سلسله قاجار از حمایت روسیه محروم شد و هنگام آن رسیده بود كه رقیب دیرینه او، انگلیس بدون نیاز به تقسیم منابع با رقیب به تدریج حضور گسترده خود را در ایران بیش از پیش تثبیت نماید.