خرامه

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

شهر خرامه، مركز بخش كربال واقع در استان فارس ، با مساحت حدود ۱۶۲۱ كيلومتر مربع در ۸۰ كيلومتري شمال شرقي شيراز واقع گرديده است. با استفاده از شواهد و اسناد معتبري كه در دست است قدمت شهر خرامه و كربال به ۱۵۰۰ سال قبل و به سال ۵۰۰ ميلادي مي رسد. در كتابها و سفرنامه هايي از جمله نذهت القلوب، فارسنامه ابن بلخي و المسالك و الممالك ، آثار العجم وفارسنامه ناصري ، شيرازنامه، معجم البلدان ،تاريخ برگزيده، برهان قاطع و تاريخ سرزمينهاي فلات شرقي، تاريخ ابن خلدون وديگر كتب از خرامه و كربال ذكر فراوان به ميان آمده است. رودكر «رودخانه كربال» كه استخري آن را كروانه «"Korva-enaho»ذكر كرده است و برخي نيز رودكر يا كورش (Kuros) خوانده اند، در دشت كربال و شمال خرامه روان بوده، آب آن شيرين و مسيرش از غرب به شرق به پهناي ۴۰ متر و عمق ۶ تا ۱۰ متر مي باشد. ابن جوقل در قرن چهارم هجري اين رود را قابل كشتيراني توصيف كرده وابن بلخي در وصف آن چنين آورده است: «منبع اين رودكر از نواحي كلار (Kilar) است و رودي عاصي است كه هيچ جاي را آب ندهد الا جاهايي را كه بند كرده اند». به همين دليل شش بند به نامهاي امير (amir) ، فيض آباد (feyz- abad) تيلكان (tilakan) موان (Mavan) و جهان آباد (Jahan-abad) بر روي آن بسته شده است. اين رود نهايتاً به درياچه بختگان مي ريزد. استخري، متوفي به قرن چهارم هجري كربال را جزء كوره استخر آورده ،اين ناحيه را طسوج (tasuj) و قصبه آن خرمه (Xormah) ناميده است. به گفته مردم اين نام از خورمه به معني «خورشيد» و مه به معني «ماه» اخذ شده است، اما با مراجعه به برخي از تواريخ علي رغم گفته هايي كه به آن رنگ افسانه اي داده اند زنان يا دختران بهرام نبوده اند كه نام خود را بر اين شهر نهاده باشند. فرض ديگر اين است كه اين نام مأخوذ از «خورماه» كه نام روز يازدهم از ماههاي ايران است باشد. ميراثهاي باستاني، چون قلعه بهرام گور (QALE-BAHRAN) ،چهارطاقي (Cahar-tagi) و كاروانسراي جهان آباد دال بر قدمت تاريخي منطقه ما را به قبل از اسلام سوق مي دهند. اما تل تپه اي معروف به قلعه بهرام يا قلعه بالا (gale-bala) دقيقاً شناسايي و حفاري نگرديده است. محمد حوافي چنين يادآور مي شود كه يعقوب ليث صفاري بعد از رفتن به فارس و جنگ با ابن واصل، قلعه خرامه را گرفت وچهل هزار بار درم كه در آن قلعه بود بدست آورد. پناه بردن وزير امير منصور به اين قلعه در واقع، كاليجار كه تركان قصر تاراج اموال وي را داشته اند به اهميت موقعيت سوق الجيشي آن مي افزايد. اين قلعه كه تا چند سال اخير محل سكونت دهها خانوار بود به صورت تلي دست ريز از خاك رس، حدود ۸ تا ۱۰ متر از سطح زمين ارتفاع دارد، در گذشته توسط شهرداري تخريب شد و آثاري از آن برجاي نماند. يكي از آثار تاريخي منطقه كه از زمان ساسانيان برجا مانده و در فاصله ۵۰۰ متري مغرب خرامه قرار دارد بناي آتشكده اي است كه در محل به چهارطاقي گبران معروف است كه از نظر ساختمان گنبد و كاربندي تا حدودي شبيه آتشكده بهرام است. اين اثر به علت بي توجهي در حال تخريب و ويراني است. توجه خاص سردمداران ديالمه در ترميم بندهاي عصر ساسانيان در مسير تنها رود عاصي كربال دلالت بر عمارات فراواني ونفوسي مي كند كه دركناره هاي اين رود مي زيسته اند . از آثار باقي مانده اين عصر «بندامير» است كه به وسيله عضدالدوله ديلمي ترميم شده است. صدمه ديدن بعضي ازبندهاي رود كه نظر سلاجقه را نيز به خود جلب كرده است ، چنانچه بند قصار (gesar) يا فيض آباد به وسيله اتابك چاولي از امراي محمدبن ملكشاه درحدود سال ۵۰۶ ترميم مي شود و بنام وي فخرستان نام مي گيرد. از ديگر بناهاي سلجوقيان كاروانسراي خان كت (Xane - Ket) در نزديكيهاي درياچه بختگان مي باشد كه سبك معماري آن را مربوط به اين دوره دانسته اند. اين كاروانسرا به علت عدم رسيدگي به ثبت آن اكنون ويران گشته و درحال نابودي است. (كاروانسراي ديودان). درهمين ادوار به سنگ قبرهايي برخورد مي كنيم كه اخيراً درمركز باغهاي خرامه كشت گرديده و خطوط ثلث و كوفي منقوش به آ نها گوياي حال عارفاني متعبد بوده كه از قرون ۶تا ۸ هجري دراين بلد مي زيسته اند. يكي از اين سنگها متعلق به عالم رباني به نام شيخ غياث (علي) ابن ابي جعفربن طيب است كه روي آن سوره نور و آية الكرسي و شرح حال وي مشاهده مي شود. صفويان كه بيشترين همت آنان، عمران و آبادي بلاد بود، علاوه بر اينكه برروي «كر»پلي در زمان امام قلي خان والي فارس مشهور به پل خان بنا كرده اند، درشهر خرامه نيز ردپايي از خود به جا گذاشته اند. بناي حمامي مشهور به «حمام كهنه» به آنها نسبت داده شده و چنين حدس زده اند كه اين حمام همزمان با حمام گنجعلي خان دركرمان ساخته شده است كه اكنون اين حمام نياز به رسيدگي و مرمت دارد. به احتمال زياد همزمان با احداث حمام كهنه ، نهال درختان باغ مصفايي مشهور به «باغ خان (bage-Xan) كاشته شده است. اين باغ با وسعت حدود ۱۲هكتار درقسمت شمال خرامه خارج از حصار قديمي واقع گرديده است. درابتدا انواع درختان، گل و سرو و توت و غيره درآن وجود داشته است اما امروزه تنها فقط قطار سروهاي آن به جاي مانده كه بيش از يك سوم اين سروهاي بلند درحال خشك شدن است درحالي كه هيچكدام از مسؤولان منطقه فكري به حال اين درختان نمي كنند. نصيرالملك از رجال فارس دريكي از مراجعاتش به خرامه ، حصاري دور شهر احداث مي كند. اين حصار كه هنوز آثاري از آن به چشم مي خورد، ارتفاع آن ۷متر و ضخامت آن ۲‎/۵متر و طول آن ۲۰۵۰ متر بوده و چهار دروازه به نامهاي كربالي (Korbali ) ، قبله اي (qeblei) كرماني (Kermani) و باغي (bagi) درجهات جغرافيايي آن قرار داشته و برجهايي جهت ديده باني و كشيك شبانه اين حصار را مزين مي نموده است كه امروز هيچ چيزي ازاين دروازه هاي باقي نمانده است. نصيرالملك براي رتق وفتق امور جاريه، دستور به ساختن مكاني مشهور به نام عمارت مي دهد. اين ساختمان محل تجمع مردم و رفع مشكلاتشان با ناميان و مالكان بوده است. اين بنا كه درقسمت جنوبي حصار قديمي و دركنار دروازه قبله اي قرار داشته امروزه به دست عده اي افراد سودجو به كلي ويران گشته و تبديل به ساختمانهاي آنچناني گشته است. درقسمت جنوبي خرامه به يك رشته قنات مشهور به جمشيدي (Jamshidi) برمي خوريم كه زمان حفر آن مشخص نيست. منطقه خرامه با وجود داشتن جاذبه هاي خاص كشاورزي و جهانگردي ، يكي از مناطق خاص كشور است كه كمتر توانسته نظرمسؤولين را به خود معطوف داشته باشد. آثار جاودان باستاني بهتر مي تواند موردنظر افراد وطالبان قرارگيرد برخي ازاين ابنيه جزوآثار تاريخي ثبت نشده اند . جا دارد كه ابنيه، بخصوص «قلعه بالا» را باستان شناسي و درحفظ و نگهداري آن بكوشند. همچنين «باغ خان» را كه حتي درآن كلنگ دانشگاه زده شده ولي دانشگاه را جاي ديگري ساخته اند به صورت پاركي براي عموم درنظربگيرند. منبع: www.acc.clik.ir