فانتزی
از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد.
فانتزی ژانری در هنر است که جادو و دیگر اَشکال فراطبیعی را به عنوان عنصر اولیهی طرح و توطئه، درونمایه یا فضای داستان استفاده میکند. این ژانر معمولاً توسط نگاه، حس و درونمایهی وسیع از کار اشخاص از ژانرهای علمیتخیلی و وحشت متمایز میشود، هر چند که این سه ژانر نقاط مشترک بسیاری با هم دارند و مجموعاً ادبیات گمانهزن [1] شناخته میشوند. واژهی فانتزی تنها به شکل اسم به کار نمیرود و در زبان فارسی به صورت صفت نیز به کار میرود.
فهرست مندرجات |
[ویرایش] ویژگیهای فانتزی
ویژگی اصلی فانتزی، دارا بودن عناصر خیالی (فانتزی) در فضایی خود-منسجم است، فضایی که منطق و قوانین خاص خود را دارد که متفاوت با منطق عادی است و داستان آن قوانین را نمیشکند. در این ساختار هر مکانی برای عناصر فانتزی ممکن است: شاید این مکان مخفی باشد یا در جهان ظاهراً واقعی ما رخنه کرده باشد یا شاید کاملاً در دنیایی خیالی رخ بدهد. در هر اثری عناصر نه فقط باید از قوانین پیروی کنند بلکه به دلیل انسجام طرح و توطئهی داستان باید شامل محدودیتهایی باشد تا به قهرمانان و تبهکاران داستان اجازه بدهد با هم بجنگند. عناصر جادویی باید بی قید و بند استفاده نشوند وگرنه ساختار داستان از بین میرود.
[ویرایش] تاریخچهی فانتزی
با این که ژانر فانتزی به شکل مدرن کمتر از دو قرن عمر دارد، شکلهای سابق آن تاریخی برجسته و طولانی دارند. عناصر فانتزی و اسطورهای که سرانجام ژانر فانتزی و زیرگونههای فانتزی را ساختند احتمالاً با حماسهی گیلگمش و اولین نوشتههای بشر آغاز شوند که در دوران بعد بخشی از بزرگترین و مشهورترین ادبیات بشر را شکل دادند. ماجراجوییهای خیالی، از اودیسهی هومر تا بئوولف، از مهابهاراتا تا کتاب هزار و یک شب، از شاهنامه تا افسانههای شاه آرتور که پهلوانان شجاع، هیولاهای مرگبار و سرزمینهای پنهان بسیاری از خوانندگان را در دنیای خیال فرو برده است. اگر این طور به تاریخ ژانر فانتزی نگاه کنیم، تاریخ ادبیات و تاریخ فانتزی آن قدر در هم آمیختهاند که نمیتوان از هم جدا کرد.
تاریخ ادبیات فانتزی مدرن با جورج مکدونالد [2]، نویسندهی اسکاتلندی رمانهایی مثل شاهدخت و گوبلین [3] و فانتاستس [4]، آغاز میشود که دومین رمان را بسیاری نخستین رمان فانتزی بزرگسالان میدانند. مکدونالد تأثیری بسیار زیاد بر جی. آر. آر. تالکین و سی. اس. لوییس داشت. دیگر نویسندهی بزرگ این عصر ویلیام موریس [5] نام داشت، شاعری بزرگ که چند رمان نیز در اواخر قرن نوزدهم نوشت، از جمله مشهورترین آن رمانها: چاهی در انتهای جهان [6].
به رغم تأثیر مکدونالد در آینده و محبوبیت موریس در عصر خود تا قرن بعد ادبیات داستانی فانتزی به مخاطب وسیع دست نیافت. ادوارد پلانکت، که بیشتر به نام لرد دانسنی شناخته میشود، نقطهی آغازی بر محبوبیت این ژانر هم به شکل رمان و هم به شکل داستان کوتاه بود. بسیاری از نویسندگان جریان معمول ادبیات هم به فانتزینویسی روی آوردند، از جمله اچ. رایدر هاگارد [7]، رودیارد کیپلینگ [8] و ادگار رایس بروز [9]. این نویسندگان همراه با آبراهام مریت [10] بنیانگذار چیزی بودند که بعدها به نام زیرگونهی «دنیای گمشده» مشهور شد و در اوایل قرن بیستم پرطرفدارترین شکل فانتزی بود. در این زمان چندین فانتزی کودک کلاسیک نیز منتشر شد، از جمله پیتر پَن و جادوگر شگفتانگیز اُز.
در واقع، فانتزی کودکان و نوجوانان خیلی بیشتر از فانتزی بزرگسالان مطلوب است و این موضوع، نویسندگانی را که تمایل داشتند فانتزی بنویسند وادار کرده بود اثرشان را با فانتزی کودکان تطبیق بدهند. ناتانیل هاوثورن کتابهای بسیاری نوشت که به فانتزی تمایل داشتند، اما در کتاب شگفتانگیز برای پسرها و دخترها [11] که برای کودکان و نوجوانان بود فانتزی نوشت. تا چند سال، این باعث شده بود که بسیاری از کارهای فانتزی، حتی ارباب حلقهها در ادبیات کودکان طبقهبندی شود.
در 1923 اولین مجلهی کاملاً مخصوص فانتزی، قصههای عجیب یا وایرد تیلز، ایجاد شد. مجلات شبیه به این بلافاصله چاپ شدند که از همه مشهورتر مجلهی فانتزی و علمیتخیلی یا مگزین آو فانتزی اند ساینسفیکشن. مجلات عامیانه و ارزان در اوج محبوبیت خود بودند و در آوردن ادبیات فانتزی به مخاطبان بسیار هم در آمریکا و هم در انگلیس مهم بودند. این مجلات در موفقیت علمیتخیلی هم مهم بودند و در این زمان این دو ژانر با یکدیگر ارتباط خود را آغاز کردند.
در 1950 ادبیات «شمشیر و جادوگری» خوانندگان زیادی یافته بود، زیرا کتابهای کنان بربر نوشتهی رابرت ای. هووارد و ال. اسپراگ دی کمپ و فافهارد و موش خاکستری نوشتهی فریتز لیبر به موفقیت بسیاری دست یافته بود. اما ظهور فانتزی والا [12] و بیشتر از همه محبوبیت هابیت و ارباب حلقهها اثر جی. آر. آر. تالکین در دههی شصت میلادی، فانتزی را وارد ادبیات اصلی کرد. مجموعههای دیگر مثل نارنیا نوشتهی سی. اس. لوییس و دریا-زمین نوشتهی اورسلا لوگویین به محبوبیت این ژانر استحکام بخشید.
محبوبیت ژانر فانتزی در قرن بیست و یکم ادامه یافت و پرفروش بودن کتابهای هری پاتر نوشتهی جی. کی. رولینگ این را نشان میدهد. چندین برداشت از کتابهای فانتزی به موفقیت خیلی زیاد دست یافتند که از همه مشهورتر تریلوژی ارباب حلقهها به کارگردانی پیتر جکسون است.

