یزیدی‌ها

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

Image:Merge-arrow.gif

پیشنهاد شده است که این مقاله یا بخش با یزیدیان ادغام گردد. (بحث).

یزیدیان جز در عراق، در ترکیه، ایران، سوریه و قفقاز زندگی می‌کنند و اگرچه آماری رسمی و مشخص در مورد آنان در دست نیست، اما شمار آنان در مجموع این کشورها تا پانصدهزارنفر برآورد می‌شود که حدود دویست‌هزارنفر از آنان در عراق زندگی می‌کند.
یزیدیان، قرن‌ها در این سکونت‌گاه‌ها در روستاهای دورافتاده و در انزوا زیسته‌اند و همسایگان مسلمان و مسیحی‌شان آنان را با نام "شیطان‌پرست" می‌شناسند، عنوانی که یزیدیان برای خود نمی‌پسندند.
اما شاید همین نگاه به یزیدیان، آنان را آماج حمله مسلمانان تندرویی کرده باشد که ریختن خون "کفار" را مباح می‌دانند؛ آن هم کفاری که شیطان، دشمن اصلی بشریت را می‌پرستند.
از دید مورخان ادیان، شیطان‌پرستی برچسبی است که پیروان ادیان جدیدتر به کسانی که همچنان به ادیان قدیمی‌تر باور داشتند، می‌زدند و خدایان آنان را شیطان و منشأ شر خطاب می‌کردند؛ همان‌گونه که مسیحیان اروپا در مورد اروپاییانی که به باورهای پیشین خود باقی مانده بودند چنین کردند.
اما در باور یزیدی، شیطان دشمن اصلی بشریت نیست، بلکه مقربترین فرشته خداوند و نخستین آفریده اوست و ملک‌طاووس نام دارد؛ فرشته‌ای که خداوند تنها با این انگیزه به او فرمان داد به آدم سجده کند که او را بسنجد و هنگامی که او از سجده‌کردن سر باز زد، بر تقربش به درگاه الهی افزوده شد و خداوند اداره جهان را به او سپرد. یزیدیان بر این باورند که قدمت کیش آنان به زمان پیدایش بشر باز می‌گردد و یزیدیان از نسل آدم‌اند و نه از نسل حوا. در حالی که در باور ادیان ابراهیمی، ابنای بشر حاصل ازدواج آدم و حوا هستند، یزیدیان خود را حاصل پسری می‌دانند که از بذری که آدم کشت پدید آمد و سپس با حوریهای وصلت کرد.
به این ترتیب، یزیدیان خود را تافته‌ای جدابافته می‌دانند که نباید با دیگر اقوام وصلت کنند و دیگر ابنای بشر را به کیش خود بپذیرند.
چند ماه پیش که دختری یزیدی با پسر مسلمانی از خانه گریخت، خویشاوندانش او را گرفتند و سنگ‌سار کردند. چندروزبعد، شماری از یزیدیان به دست افراد مسلح تیرباران شدند.
با تمام این جدایی‌پیشگی، یزیدیان از تبار دیگر کردهایی‌اند که در جوارشان زندگی می‌کنند و زبانی متفاوت با آنان که گویش کرمانجی (کردی شمالی) است ندارند.

با وجود آن‌که در باور یزیدی، دین آنان پیشینه‌ای به قدمت تاریخ بشر دارد اما مورخان، کیش یزیدی را در شمار دیگر فرقه‌هایی طبقه‌بندی می‌کنند که پس از اسلام، به نیت احیای سنت‌های پیشینیان و با انگیزه حفظ و بازیافت هویت تاریخی در نقاط مختلف خاورمیانه زاییده شدند و رشد کردند؛ هرچند بنیان‌گذاران‌شان صوفی‌های مسلمان بودند.
يزيدی‌ها تاريخ مذهب خود را به چهارهزارسال‌پيش می‌رسانند اما به گفته پژوهشگران، آئين يزيدی در قرن چهاردهم ميلادی در جنوب جلگه بين‌النهرين پديد آمده است.

عقايد يزيدی تلفيقی از مذاهب گوناگون است که در اين منطقه رواج داشته‌اند.

برای نمونه، آ‌نها مانند زرتشتيان به آئين دوگرايی (ثنويت)، مانند کليميان به قربانی و نذورات، مانند مسيحيان به غسل تعميد و مراسم عشای ربانی و مانند مسلمانان به سنت ختنه معتقدند.
يزيدی‌ها همواره جمعی بسته بوده‌اند؛ خود را قومی برگزيده می‌دانند، بيگانگان را به ميان خود راه نمی‌دهند و اعتقادات خود را از ديگران مخفی نگه می‌دارند.

يزيدی‌ها دارای دو کتاب مقدس‌اند: اول کتاب جلوه که در آن اصول اعتقادی آن‌ها تشريح شده است و در کتاب ديگری به نام مصحف رش(کتاب سياه) مجموعه ادعيه و سرودهای آن‌ها در ستايش بزرگان‌شان ثبت شده است.

علویان، کاکه‌ای‌ها (اهل حق) و شیدلی‌ها که همگی در مناطق کردنشین ایران، عراق، ترکیه و سوریه و نواحی هم‌جوارشان زندگی می‌کنند، از این دسته مذاهب به شمار می‌روند و همگی این وجه مشترک را دارند که از سویی آداب نیایش جمعی‌شان همچون نذر و نیاز و قربان به یک‌دیگر شباهت دارد و با صوفیان مسلمان مشترک است و دیگر این‌که گرچه پیروانی از میان ترکان و اعراب هم پیدا کرده‌ند، مرکز عمده نشو و نموشان کردستان عراق بوده و فرهنگ و زبان کردی رکن مهمی از آیین آنان را تشکیل می‌دهد.

باور بر این است که نام کیش یزیدی ریشه در واژه فارسی ایزد دارد. عناصری همچون ستایش خورشید و آتش در این آیین نشانه‌هایی از باورهای باستانی ایرانیان، مهرپرستی و دین زرتشت دارد.
اعتقاد به تناسخ و سیر تکاملی روح از طریق زایش‌های پی‌در پی و دمیده‌شدن در کالبدهای پیاپی، یزیدیان را با مسالک شرقی پیوند می‌دهد.

از سوی دیگر، یزیدیان همچون مسلمانان روزانه پنج بار به شیوه خود نماز می گزارند، اما قبله‌شان در چهار بار از این نمازهای پنج‌گانه، خورشید است و در نیم‌روز، مقبره شیخ عدی بن مسافر، صوفی عرب قرن ششم هجری که به باور مورخان، بنیان‌گذار کیش یزیدی است.

مقبره شیخ عدی در روستای لالش در 36 کیلومتری موصل در شمال عراق، قبله گاه یزیدیان است و هر یزیدی در صورت استطاعت (توانایی‌)‌اش باید در طول عمرش دست‌کم یک‌بار به زیارت این آرام‌گاه برود.

موسم این "حجتابستان است. در کنار قبله گاه یزیدیان، چشمه‌گاه مقدسی قرار دارد که زمزم خوانده می‌شود. کوهی مقدس است که نامش را عرفات نام نهاده‌اند. پلی نیز هست به نام پل صراط. در موسم زیارت گاوی را هم قربانی می‌کنند.

یزیدیان همچون صوفیان در مراسم خود به ذکر و سماع می‌پردازند و پیروان این کیش، به طبقات پیر و شیخ و مرید تقسیم می‌شوند.

نزدیک‌ترین‌ها به یزیدیان، چه در باور و اساطیر، همچون اعتقاد به ملائک هفتگانه و تناسخ و سنت‌ها و آیین‌ها، طایفه یارسان‌اند که در عراق «کاکه‌‌ای» و در ایران «اهل حق» نامیده می‌شوند که بسیاری از ایرانیان آنان را با عنوان "علی‌اللهی" می‌شناسند؛ نامی که همچون "شیطان‌پرست" برای یزیدیان، مورد پسند خود آنان نیست.

پاره‌ای از پیروان اهل حق نیز در مورد شیطان نگرشی همچون یزیدیان دارند. یزیدیان نیز به اهل حق احساس نزدیکی می کنند و آنان را در جمع خود شرکت می‌دهند با این حال با آنان وصلت نمی‌کنند.
اکثریت اهل حق را نیز همچون یزیدیان، کردها تشکیل می دهند، اما در ایران و عراق و قفقاز، این آیین در میان ترکان نیز پیرو دارد.

شمار اندکی از یزیدیان عرب‌اند و در زمان حکومت صدام حسین در عراق، دولت مرکزی می کوشید با انگشت نهادن بر همین اقلیت عرب، عرب‌بودن بانی کیش یزیدی و عرب‌تبار قلم‌دادکردن دیگر یزیدیان، آنان را بسوی خود جلب کند و هم اینکه از آنان به عنوان اهرمی علیه دیگر کردها که رکن عمده‌ای از ناراضیان حکومت حزب بعث را تشکیل می‌دادند، استفاده کند.
شاید یکی از دست‌آویزهای حملاتی که به یزیدیان می‌شود، پندار افرادی باشد که به هواداری یزیدیان از صدام حسین در زمان حکومت او اعتقاد دارند.

اما پاره‌ای از جوانان یزیدی هم بودند که صرف نظر از باورهای اجدادی خود مبنی بر دوری‌گزیدن از پیروان دیگر ادیان، وارد جنبش‌های چپ‌گرا در میان کردان عراقی شدند و در صف پیش‌مرگان با حکومت صدام حسین جنگیدند. خانواده‌های آنان نیز چون بسیاری دیگر از کردهای عراقی آماج حملات انتقام‌جویانه ارتش قرار گرفتند و خانمان خود را از دست دادند.

با تشکیل حکومت خودمختار کرد در شمال عراق و برپایی مجلس قانونگذاری محلی در این منطقه، یزیدیان برای نخستین‌بار در قانونگذاری و حکومت سهیم شده‌اند و نمایندگانی در مجلس محلی و همچنین مجلس ملی عراق دارند.

با این حال، نخستین یزیدی که قانون‌گذار شد، نه در عراق بود و نه در هیچ کجای دیگر در این منطقه؛ بلکه دختر جوانی بود در آلمان که از سوی حزب سوسیال دموکرات این کشور به پارلمان اروپا راه جُست.

فلک‌ناز اوجا که هشت سال پیش در سن 22 سالگی نماینده پارلمان اروپا شد و اکنون دومین دوره قانونگذاری خود را در جمع قانونگذاران اتحادیه اروپا می‌گذراند، از خانواده ای کرد یزیدی از ترکیه در آلمان متولد شده و روابط نزدیکی با گروه‌های کرد ترکیه دارد.

گفته می‌شود در آلمان سی‌هزار یزیدی زندگی می‌کنند که عمدتاً از پناهندگان کرد عراقی و ترکیه‌ای‌اند و بزرگترین جامعه یزیدی در خارج از قلم‌روی اجدادی‌شان را تشکیل می‌دهند.

يزيدی‌ها از فرهنگی پرمايه و غنی برخوردارند که موسيقی در آن نقش برجسته‌ای ايفا می‌کند.

پرستش آن‌ها با آداب رنگين و رسومات زيبايی همراه است: سرودخوانی جمعی، رقص و سماع به سبک صوفيان، مراسم آب‌تنی و شستشو، افروختن شمع و بخور، نذورات و دعاخوانی گروهی برای مردگان...

آن‌ها مانند ساير اقوام عراق در زمان رژيم بعث حاکم بر عراق به‌شدت زيرفشار بودند.

رژيم سابق عراق که به وفاداری آن‌ها اطمينان نداشت، آن‌ها را وادار می‌کرد از قلم‌روی کوهستانی خود به زمين‌های باير کوچ کنند.

طی اين کوچ‌های اجباری، بسياری از مراتع و کشت‌زارهای آن‌ها نابود شد، بسياری از آن‌ها مجبور به ترک عراق شدند و اينک به عنوان پناهنده در کشورهای غربی زندگی می‌کنند.

[ویرایش] منابع