میرزا ملکم خان

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

میرزا ملکم خان [۱] (زاده ۱۲۴۹ هجری قمری-درگذشت ۱۳۲۶ هجری قمری) معروف به ناظم‌الدوله، روشنفکر، روزنامه‌نگار و سیاست‌مرد دوره قاجار بود.

فهرست مندرجات

[ویرایش] زندگی

ملکم در سال ۱۲۴۹ هجری قمری در قصبه جلفا (که اکنون از محله‌های اصفهان است) در خانواده‌ای متوسط زاده شد.[۲] پدرش میرزا یعقوب سنگ‌تراشی از ارامنهجلفای اصفهان بود که به قولی اسلام آورده بود.

ملکم برای تحصیل به فرانسه رفت و پس از بازگشت بارها به ماموریت‌های سیاسی به اروپا سفر کرد. پژوهشگران تاریخ سیاسی ایران وی را در از جمله روشنفکران نسل اول ایران می‌‌دانند. کارهای او مجموعه متنوعی از فعالیت اداری، مبارزه سیاسی، انتشار و ترویج افکار آزادی‌خواهی را شامل می‌‌شده و نیز برخی به او اتهامهایی نظیر سوءاستفاده مالی و کلاهبرداری وارد ساخته اند. اما شاید مهم‌ترین کار او انتشار نشریه قانون است که در آشنا کردن نخبگان جامعه ایران در دوره قاجار با مفاهیم حکومت قانون و اصول آزادی‌خواهی سهمی به سزا داشت و از عوامل موثر در جنبش مشروطه ایران بود.

او در ۱۳۲۶ هجری قمری در شهر لوزان کشور سوئیس درگذشت.

[ویرایش] دوران روزنامه‌نگاری

ملکم خان نخستین شماره روزنامه قانون را در اول رجب سال ۱۳۰۷ هجری قمری منتشر کرد. از این روزنامه امروز ۴۱ شماره به جا مانده است. ملکم خود می‌گفت که چهل پنجاه شماره منتشر کرده است.[۳] ملکم در این روزنامه به نظام حکومتی قاجار با لحنی تند انتقاداتی وارد می‌کرد. این نظام را استبدادی می‌دانست و معتقد بود باید سیستم حکومتی تغییر کند.[۴] به همین دلیل انتشار این روزنامه با محدودیت‌هایی از سوی دولت وقت مواجه بود.[۵] بیشتر خوانندگان قانون از فارغ‌التحصیلان و محصلان دارالفنون بودند.[۶]

ملکم به تنهایی مطالب روزنامه را نمی‌نوشت، در این راه کسانی مانند سید جمال‌الدین اسدآبادی با وی همکاری می‌کردند. [۷] روزنامه قانون با وجود مخالفت حکومت به دست خوانندگان می‌رسید. برای برخی به صورت مستقیم و به نشانی خودشان ارسال می‌شد و برای پیروان ملکم و افراد فراموش‌خانه به صورت محرمانه فرستاده می‌شد. [۸]

انتشار قانون هشت سال طول کشید. ملکم با انتشار این روزنامه چهره روشنفکری آزادی‌خواه و هوادار حکومت قانون به خود گرفت و داستان سوءاستفاده ملی وی به فراموشی سپرده شد.[۹]

[ویرایش] اندیشه

پس از تأسیس دارالفنون ملکم به عنوان معلم حساب و هندسه در آن به تدریس پرداخت.[۱۰] در همین دوران وی با همراهی تعدادی از محصلین فراموش‌خانه را در جهت اهداف اصلاح‌طلبانه به شیوه اروپایی بنیان گذاشت. وی معتقد بود که راه پیشرفت ایران پذیرش نظام حکومتی غرب است.[۱۱]

[ویرایش] آثار

  • کتابچه غیبی
  • دستگاه دیوان
  • انتظام لشکر و مجلس تنظیمات
  • دفتر قانون
  • نوم و یقظه
  • منافع آزادی
  • کلمات متخیله
  • حریت
  • اشتهارنامه اولیای آدمیت
  • راجع به استقراض خارجی
  • ندای عدالت
  • رساله غیبیه
  • دوره روزنامه قانون
  • چهار نمایشنامه
  • نامه ها

[ویرایش] منابع

  • محیط طباطبایی، محمد، مجموعه آثار میرزا ملکم‌خان (تدوین و تنظیم)، تهران ۱۳۲۷

[ویرایش] پانویس

  1. (ملکم نامی توراتی است. در کتاب اول پادشاهان باب یازدهم آیه پنجم نوشته شده است: پس سلیمان در عقب عشتورت خدای صیدونیان و در عقیب ملکوم رجس عمونیان رفت. ملکم نام خود را با کاف مضموم می‌نوشت. ر. ک: زندگی و اندیشه میرزا ملکم خان ناظم‌الدوله نوشته حجت‌الله اصیل، صفحه ۱۲)
  2. (پیشین)
  3. (روزنامه قانون، به کوشش هما ناطق، مقدمه، صفحه ۴ تا ۵)
  4. (روزنامه قانون، انتشارات کویر، چاپ اول، تهران ۱۳۶۹)
  5. (چالش‌های عصر مدرن در دوران قاجار، نوشته محمدعلی اکبری، صفحه ۹۷)
  6. (پیشین)
  7. (روزنامه قانون، مقدمه، صفحه ۶ تا ۷)
  8. (میرزا ملکم خان نوشته اسماعیل رائین، صفحه ۱۱۳)
  9. (زندگی و اندیشه میرزا ملکم خان ناظم‌الدوله، صفحه ۴۶)
  10. (مرآت البلدان، نوشته محمد حسن خان اعتمادالسلطنه، صفحه ۱۰۸۵)
  11. (چالش‌های عصر مدرن در دوران قاجار، صفحه ۹۲)

این نوشتار دربارهٔ زندگی‌نامهٔ افراد، خُرد است. با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید.