مهدیشهر

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

مهدی‌شهر
مهدی‌شهر(سَنگسَر)
اطلاعات
کشور : ایران
استان : سمنان
شهرستان : مهدی‌شهر
جمعیت : (۱۳۸۵) ۲۱,۰۰۶
ارتفاع از سطح دریا : ۱۶۳۰ متر
پیش‌شماره تلفنی : ۰۲۳۲

مهدی‌شهر (نام دیگر: سَنگسَر) در جنوب رشته کوه البرز و شمال و شمال غربی شهر سمنان به فاصله کمی(حدود ۲۰ کیلومتر) از آن شهر قرار دارد. موقعیت جغرافیایی این شهر در ۵۳ درجه و ۲۱ دقیقه طول جغرافیایی و ۳۵ درجه و ۴۳ دقیقه عرض جغرافیایی می‌باشد[۱] و ارتفاع مرکز آن از سطح دریا ۱۶۳۰ متر است.[۲]

آب و هوای سنگسر معتدل خشک بوده و حداکثر درجهٔ حرارت در تابستان ها به ۳۸ درجهٔ سانتیگراد بالای صفر و در زمستان ها به ۸ درجه زیر صفر می رسد و میزان بارندگی سالیانه به طور متوسط ۱/۲۱۸ میلیمتر است.[۳]

جمعیت شهرستان سنگسر طبق سرشماری سال ۱۳۸۵، برابر با ۳۶,۸۷۵ و جمعیت شهر سنگسر برابر ۲۱,۰۰۶ نفر بوده‌است.[۴]

نمایی از شهر سنگسر
نمایی از شهر سنگسر

فهرست مندرجات

[ویرایش] مردم‌شناسی

میدان شهدای سنگسر
میدان شهدای سنگسر

سنگسریها از اولین دسته‌های آریایی هستند که به ایران آمده‌اند و هنوز گویش باستانی ویژه خود را حفظ نموده و به سنن باستانی پایبند هستند.[۵]

دین اکثر مردم سنگسر اسلام و مذهب شیعه دوازده امامی می‌باشد. همچنین اقلیتی از مردم بهائی هستند که البته در طول سالیان بیشتر آنها به دیگر مناطق مهاجرت کرده‌اند.[۶]

در گذشته سنگسری‌ها زندگی عشایری داشتند که دامنه کوچ آنها از استان‌های تهران و مازندران تا گلستان و خراسان را شامل بود ولی در زمان فعلی اکثر مردم شهرنشین گشته‌اند.[۷]

عشایر سنگسری در استفاده از شیر گوسفند مهارت خاصی دارند و انواع لبنیات مرغوب و منحصر به فرد خود را از آن تهیه می‌کنند كه تعداد اين لبنيات به بيش از ۳۰ نوع می رسد كه مهمترين آنها: ماست، دوغ، آرشه، پنیر، لور، چيكو، کشک، وارعون و ... می‌باشد. همچنین گوسفندان سنگسری از حیث پرواری بی نظیراند و محصول گوشت آنها تقریباً ٪۶۰ وزن گوسفند پیش از ذبح شدن است.[۸]

[ویرایش] زبان

نوشتار اصلی را بخوانید: زبان سنگسری

زبان سنگسری(ISO/DIS ۶۳۹-۳) ، زبانی مخصوص (احتمالاً نوعی زبان سکایی) و عضوی از شاخهٔ غربی ، شمال‌غربی زبان‌های ایرانی است که خود شاخه‌ای از زبان‌های هندوایرانی و آن نیز به‌ نوبه‌ خود شاخه‌ای از زبان‌های هندواروپایی است[۹] و با زبان سمنانی ٬ سرخه‌ای ، شهمیرزادی و لاسگردی که از آبادی‌های مهم شهرستان سمنان محسوب می‌شود نزدیکی و شباهت خاصی دارد.[۱۰] همچنین زبان سنگسری در موارد عدیده مشابهت به خوارزمی قدیم دارد برای مثال در گاهنمای سنگسری «نو سال» همان است که در تقویم سغد قدیم به نام نوسرد و در تقویم خوارزم آن روزگار به نام «ناو سارجی» خوانده می‌شده‌است.[۱۱]

اهالی این منطقه زبان فارسی را نیز بخوبی صحبت می‌کنند ولی در بین خود ترجیح می‌دهند که با لحجهٔ خویش حرف بزنند که در این صورت دیگران از آن چیزی سر در نمی‌آورند.[۱۲]

[ویرایش] پیشینه تاریخی

غار دربند سنگسر از غارهای جالب و دیدنی برای گردشگران و محققان
غار دربند سنگسر از غارهای جالب و دیدنی برای گردشگران و محققان

سابقه تاریخی این شهر به پیش از اسلام و حتی به زمان سلسله‌های پیشدادی می‌رسد. در شاهنامه فردوسی از سنگسر مورد بحث که همان سکسر یا سکسار باشند سخن رفته‌است. در روایات ملی و حماسه‌های ایران نیز از سکسر و سکساران یاد شده و برخوردها و نبردهایی که در اعصار تاریخی کهن با این قوم(سکاها) به عمل آمده به تفصیل شرح داده شده‌است. همچنین به سگساران در چندین جا از شاهنامه فردوسی اشاره شده‌است[۱۳] ، از جمله رای زدن تورانیان از جنگ ایران:

ز بز گوش و سگسار و مازندران کس آریم با گرزهای گران

در فرهنگ شاهنامه ، ذیل کلمهٔ سگسار آمده است: «از مرز و بوم‌هایی که داهیان در آن جای گرفتند». و راجع به داهیان در ذیل کلمهٔ سکزی می‌خوانیم: «... داه گروهی بودند از آرین که در دشت خوارزم جای گرفتند و پس از آن در کنار جنوبی دریای خزر جایگیر شدند. از ... آنان مردم بستوه آمدند. پادشاه ایران گروه داه را پراکنده ساخت. یکدسته از آنان را به زابلستان کوچانید و آنان را سکزی خواندند ... و دشت خوارزم داهستان نامیده شد که مخفف آن دهستان است و اکنون به دهستان معروف است و یکدسته از گروه داه را در زمینی جای دادند در طبرستان ...». به این ترتیب می‌توان گفت سنگسر که در نواحی جنوبی دریای خزر قرار دارد جزئی از سگسار باستانی است و سنگسری‌ها از بازماندگان داهیان و با مردم سیستان(سجستان) و خوارزمیان قدیم از یک نژاد می‌باشند.

مردم این دیار از دیر باز در دفاع از سرزمین ایران پیش قدم بوده به عنوان نمونه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

  • در جنگ شاه طهماسب اول با سلطان سلیمان قانونی (شاه عثمانی) تعداد کمی از سربازان سنگسری (حدود ۲۰۰ نفر) بفرماندهی شعبان سنگسری جلو ارتش عظیم عثمانی را سد کردند و همگی کشته شدند تا سپاه ایران بتواند فرصت عقب نشینی و تجدید قوا را پیدا نموده و از نابودی کامل نجات یابد.[۱۴]
  • در نبرد مهماندوست اشرف افغان با نادرشاه، جزء سربازان نادرشاه بودند و رشادت‌ فوق‌العاده از خود نشان دادند.[۱۵]
  • اسماعیل خان ٬ ذوالفقارخان ٬ مطلب خان ٬ محمدعلی خان و عیسی خان مردانی بسیار متهور و جنگجو بوده که در اکثر جنگ‌های مهم دورهٔ فتحعلی شاه حضور داشته و فتوحات نمایانی نموده‌اند. در واقعه جدایی افغانستان سردار ذوالفقارخان سنگسری فرماندهی سپاه ایران را بعهده داشت و دوبار افغانها را مغلوب نمود.[۱۶]
  • در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران مردم این منطقه بیشترین شهید را در سطح استان تقدیم میهن عزیزمان نمودند.[۱۷]

از سال ۱۳۰۷ مهدیشهر دارای شهرداری مردمی بوده و در سال ۱۳۱۴ به‌عنوان چهارمین شهر استان سمنان توسط وزارت کشور به رسمیت شناخته شد. ناحیهٔ سنگسر تا قبل از شهریور ۱۳۲۰ دارای فرمانداری نظامی بود که دودانگه و چهاردانگه و نقاط دیگری از شهرستان ساری سابق جزء آن بوده است. یادآوری می شود که در فرهنگ جغرافیایی ایران که در سال ۱۳۲۹ چاپ شده است ، این ناحیه با حدود و مشخصات فعلی به عنوان بخش سنگسر آمده است.[۱۸] این بخش در مرداد ۱۳۸۶ به شهرستان سنگسر ارتقاء یافت.[۱۹]

[ویرایش] جغرافیای تاریخی

نوشتار اصلی را بخوانید: جغرافیای تاریخی سنگسر
نمایی دیگر از شهر سنگسر
نمایی دیگر از شهر سنگسر

مورخان عرب در دوران بعد از اسلام سنگسر را در کتاب‌های خود رأس الکلب ثبت کرده‌اند و این جمله ترجمه غلطی از نام سگسر است که در کتابهای آنان راه یافته و به همین صورت نقل شده‌است.

با توجه به مطالب بالا محقق می‌شود که در نواحی سمنان دو محل بنام رأس الکلب واقع در ۸ فرسنگی مغرب سمنان یعنی در لاسگرد (بلاسنگرد) و دیگری در سنگسر یا سگسر واقع در ۳فرسنگی شمال سمنان وجود داشته. اولی به‌عنوان سر حد و مرز سرزمین سکه‌ها (سکاها) و دومی به نام قلعه و بلندی (رأس) سرزمین آنان نامیده شده و به همین صورت در کتابهای تاریخی و جغرافیایی به فارسی (سگسر) و به عربی رأس الکلب ثبت و ضبط شده‌است.

در خصوص نام سنگسر گفته می‌شود در حدود سال ۱۲۹ پیش از میلاد در روزگار پادشاهی فرهاد دوم اشکانی تیره‌هایی از آریایی‌ها به ایران هجوم آورده و تعدادی از آنها در ناحیه کوهستانی سنگسر تا مناطق سرخه و ده نمک مقام گزیدند و نام سگسار را که به معنی منطقه سکاها است به آن دادند که مرکز آن مهدی‌شهر فعلی بوده که خود نیز سگسار خوانده شده و سگسار اساطیر ایران که در کنار مازندران از آن یاد می‌شود به همین منطقه اطلاق می‌شود از جمله اینکه شاهنامه فردوسی در هفت جا از سگسار سخن به میان آمده که قرائن نشان می‌دهد منظور همین ناحیه بوده و تا اواخر دوره ساسانی به همین نام شناخته شده ، سنگسر در جریان فعالیتهای آل قارن و مبارزات فرقه اسماعیلیه جایگاه مهمی داشته‌است. وجود قله‌های مستحکم که همه آنها را بر روی کوههای بلند و غیر قابل تسخیر بنا شده‌اند شاهدی بر این مدعاست.

[ویرایش] نامگذاری

پیرامون وجه تسمیه نام سنگسر دو نظریه وجود دارد:[۲۰]

  1. چون در اطراف این محل کوه‌های سنگی و سخت وجود داشته، آن را سنگسار نامیده‌اند که به تخفیف سنگسر شده‌است.
  2. در آغاز اسلام این نام را سنگسر بر زبان می‌رانده‌اند و چه سنگسر و این آبادی نشیمنگاه سکاها بوده‌است بنابراین سنگسر تحریف شده سگسر می‌باشد.

به احتمال زیاد نظریه اول صحیح تر است. زیرا در گذشته معمولاً نامگذاری شهرها و روستاها بر اساس شرایط اقلیمی بوده‌است و سنگسر نیز منطقه‌ای کاملاً کوهستانی و زمین آن نسبتاً سخت بوده‌است و انواع سنگها به وفور در آن دیده می‌شود.

آنست که در ترکیبهای وصفی و اضافی، همواره صفت قبل از موصوف و مضاف الیه قبل از مضاف می‌آید. به‌عنوان مثال، به سنگ سیاه می‌گویند:

سُ سنگ (سیاه سنگ) و یا به جای آن که بگویند: «روی سنگ» می‌گویند: «سنگی سر» بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که در گذشته‌های دور، سنگسری‌ها برای توصیف محل سکونت خود به آن «سنگی‌سر» و به مرور زمان سنگسر گفته‌اند.

[ویرایش] تغییر نام

در دوره معاصر درگیریهایی میان مسلمانان تندرو و بهائیان ساکن شهر پیش آمد و در پی آن اسلامگرایان تصمیم گرفتند تا نام تاریخی این شهر را با نامی نیمه‌عربی عوض نمایند. این اقدام در سال ۵۱ شروع شد و در سال ۵۸ سنگسر به صورت رسمی مهدی‌شهر نامیده شد.

[ویرایش] گاهنمای سنگسری

نوشتار اصلی را بخوانید: گاهنمای سنگسری

سال سنگسری دارای دوازده ماه سی روزه است و پنج روز زائد سال که پیتک خوانده می شود و در پایان آخرین ماه سال کهنه و پیش از آغاز اولین ماه سال نو قرار می گیرد:

ماههای سنگسری در وضع کنونی بشرح زیر است:

بهار آونه مُ پیتک مَس مُ دِ مُ
تابستان گوجو نوسال سيا مُ
پاییز کورچ اوریا تیر مُ
زمستان مردال مُ شروره مُ میرونه مُ

[ویرایش] جاذبه‌های گردشگری

[ویرایش] دانشگاه‌ها

[ویرایش] پانویس

  1. سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، فرهنگ جغرافیایی آبادی های کشور جمهوری اسلامی ایران. سمنان، جلد ۳۹، تهران، سال ۱۳۶۸، چاپ اوّل، صفحهٔ ۳.
  2. طاهری، تقی. بخش سنگسر. دفتر برنامه و بودجهٔ سمنان، اسفند ۱۳۵۵، صفحهٔ ۸.
  3. سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، فرهنگ جغرافیایی آبادی های کشور جمهوری اسلامی ایران. سمنان، جلد ۳۹، تهران، سال ۱۳۶۸، چاپ اوّل، صفحهٔ ۶۶.
  4. درگاه آمار ایران.
  5. افشار سیستانی، ایرج. مقدمه‌ای بر شناخت ایلها و چادرنشینان و طوایف عشایری ایران. پاییز ۱۳۶۶، جلد دوّم، صفحهٔ ۱۰۹۱.
  6. طاهری، تقی. بخش سنگسر. دفتر برنامه و بودجهٔ سمنان، اسفند ۱۳۵۵، صفحهٔ ۸۲.
  7. طاهری، تقی. بخش سنگسر. دفتر برنامه و بودجهٔ سمنان، اسفند ۱۳۵۵، صفحهٔ ۱۴۸.
  8. طاهری، تقی. بخش سنگسر. دفتر برنامه و بودجهٔ سمنان، اسفند ۱۳۵۵، صفحهٔ ۱۴۳.
  9. [1].
  10. تعدادی سنگسری، فاطمه. ادبیات عامیانه سنگسر. انتشارات سیب سبز، اوّل پاییز ۱۳۸۱، صفحهٔ ۱۰.
  11. اعظمی سنگسری، چراغعلی. تاریخ سنگسر-مهدیشهر. سال ۱۳۷۱، صفحهٔ ۱۹.
  12. طاهری، تقی. بخش سنگسر. دفتر برنامه و بودجهٔ سمنان، اسفند ۱۳۵۵، صفحهٔ ۸۶.
  13. شاهنامهٔ فردوسی داستان خاقان چین ، صفحهٔ ۱۰ ، بیت ۱۱. داستان منوچهر ، صفحهٔ ۲۴ ، بیت ۱۹ و صفحهٔ ۳۱ ، بیت ۸. داستان کاموس کشانی ، صفحهٔ ۲۶ ، بیت ۱۹.
  14. لابیرد، آلفرد. سلیمان‌‌خان قانونی و شاه طهماسب. ترجمهٔ ربیع‌الله منصوری. انتشارات زرّین، سال ۱۳۶۹، چاپ چهارم.
  15. حقیقت، عبدالرّفیع. تاریخ قومس. انتشارات کومش، سال ۱۳۷۰، چاپ سوّم، صفحهٔ ۱۵۲.
  16. بامداد، مهدی. شرح حال رجال ایران جلد ۱، صفحهٔ ۱۳۲ و ۵۰۳.
  17. سایت شورای اسلامی شهر مهدی‌شهر(سنگسر).
  18. طاهری، تقی. بخش سنگسر دفتر برنامه و بودجهٔ سمنان، اسفند ۱۳۵۵، صفحهٔ ۸۷ و سایت شورای اسلامی شهر مهدی‌شهر(سنگسر).
  19. خبرگزاری فارس، ۸ مرداد ۱۳۸۶، شمارهٔ ۸۶۰۵۰۸۰۰۹۲
  20. نوبان، مهرالزمان. وجه تسمیه شهرها و روستاهای ایران ، ۱۳۶۵ ، چاپ اول ، تهران ، صفحهٔ ۷۸.

[ویرایش] منابع

  • اعظمی سنگسری، چراغعلیتاریخ سنگسر-مهدیشهر. چاپ اوّل، مؤلف، ۱۳۷۱.
  • اعظمی سنگسری، چراغعلی. واژه نامه سنگسری. با همکاری گرنات ل. ونیدفور. فرانکلین؛ جیبی، ۱۳۵۱.
  • افشار سیستانی، ایرج. مقدمه‌ای بر شناخت ایلها و چادرنشینان و طوایف عشایری ایران(جلد ۲). چاپ اوّل، مؤلف، ۱۳۶۶.
  • تعدادی سنگسری، فاطمه. ادبیات عامیانهٔ سنگسر. چاپ اوّل، سیب سبز، ۱۳۸۱، 6-5-93115-964 ISBN. ‏
  • حقیقت، عبدالرفیع (رفیع). تاریخ قومس. چاپ سوّم، تهران: کومش، ۱۳۷۰.
  • سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح. فرهنگ جغرافیایی آبادی های کشور جمهوری اسلامی ایران (سمنان جلد ۳۹). چاپ اوّل، تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ۱۳۶۸.
  • طاهری، تقی. بخش سنگسر. سمنان: دفتر برنامه و بودجهٔ سمنان، ۱۳۵۵.
  • لابیرد، آلفرد. سلیمان‌‌خان قانونی و شاه طهماسب. ترجمهٔ ربیع‌الله منصوری. چاپ چهارم، زرّین، ۱۳۶۹.
  • نوبان، مهرالزمان. وجه تسميهٔ شهرها و روستاهای ايران. چاپ اوّل، تهران: حسین‌علی نوبان، ۱۳۶۵.

[ویرایش] جستارهای وابسته

[ویرایش] پیوند به بیرون

استان سمنان

استان سمنان

مرکز سمنان
شهرستان‌ها شاهرود | سمنان | دامغان | گرمسار | مهدی‌شهر
شهرها

آرادان | امیریه | ایوانکی | بسطام | بیارجمند | دامغان | دیباج | سرخه | سمنان | سنگسر | شاهرود | شهمیرزاد | کلاته خیج | گرمسار | مجن | میامی 

نقاط دیدنی

آرامگاه شیخ حسن جوری | برج چهل‌دختر | برج مهماندوست | دروازه ارگ سمنان | غار دربند | غار شیربند | قصرهای سیاه‌کوه | قلعه کهن‌دژ | قلعه گردکوه | کاروانسرای سپهسالار | مجموعه بایزید بسطامی | مسجد تاریخانه | موزه سمنان | موزه شاهرود |

زبان‌های دیگر