شهرستان شاهیندژ
از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد.
شهرستان شاهیندژ٬ یکی از شهرستانهای استان آذربایجان غربی است که در قسمت جنوب شرقی استان آذربایجان غربی قرار دارد مرکز این شهرستان، شهر شاهیندژ است از شمال و شمال شرق به شهرستان هشترود، از شمال غرب به شهرستان میاندوآب، از شرق به شهرستان تکاب٬ از جنوب به استان کردستان، از جنوب غرب به شهرستان بوکان٬ محدود می گردد.
آخرین آمار در سال ۱۳۱۶ قبل از تبدیل به شهرستان، در روزگاران گذشته بخش شاهین دژ یکی از بخش های شهرستان مراغه بود و در جنوب شرق مراغه قرار گرفته بود و از شمال به دهستان آجرلو و دهستان چهاردولی از جنوب به شهرستان سقز از شرق به دهستان احمد آباد و دهستان تکاب از غرب به بخش بوکان محدود می گشت. بخش شاهین دژ از دو دهستان به نام دهستان حومه و دهستان گوی آقاج و ۸۱ آبادی بزرگ و کوچک تشکیل و تعداد کل جمعیت با روستا ۱۸٬۴۴۰ و روستاهای مهم آن، هاچه سو٬ هولاسو٬ قوزلو٬ محمودآباد و غیره بود. پس از برقراری حکومت مشروطه در ایران طبق قانون مخصوصی که در سال ۱۲۸۵ شمسی ( ۱۳۲۵ قمری) به نام قانون تشکیل ایالات و ولایات به تصویب مجلس شورا رسید، و آذربایجان یکی از ۴ ایالت کشور محسوب شد. در سال ۱۳۱۶ شمسی کشور ایران مرکب از ۱۰ استان بود و ایالت آذربایجان به دو استان غربی و شرقی تقسیم شد. و شهرستان شاهین دژ از این تاریخ جزو استان آذربایجان غربی شد.
شاهیندژ سرزمینی است که گروهای اجتماعی متنوع با آداب و رسوم و عقاید متفاوتی در آن سکنی گزیدهاند از قبایل چادرنشین، عشایر، و روستائیان حافظ سنتها و عادات دیرین گرفته تا شهر نشینان و اقلیت های مذهبی و نژادی مانند (زرتشتیان، ارامنه، کرد و ترک) هر یک فرهنگ مخصوص به خود را دارند. از کل جمعیت شهرستان ۸۹٫۹۹ درصد را مسلمانان و بقیه یعنی ۰٫۰۳ درصد زرتشتی و ۰٫۰۸ درصد را سایر ادیان ( کلیمی، مسیحی و ... ) تشکیل می دهد.
در سال ۱۳۷۵ مساحت اراضی کشاورزی شهرستان شاهیندژ ۹۸۰۱۴ هکتار بودهاست. گندم (۴۶۵۰۵ تن)، جو (۲۲۹ تن)، علوفه(۷۵۵۶۲ تن)، و چغندر قند (۱۲۸۲۶ تن) از مهمترین محصولات کشاورزی و زراعی شهرستان محسوب میشود. فعالیت دامداری و دامپروری در این شهرستان رونق خاصی داشته به طوریکه ۱۱ درصد از واحدهای دامی استان ۸٫۹ درصد تولید شیر ۸٫۱۰ درصد تولید گوشت قرمز، ۷٫۴ درصد تولید گوشت سفید و ۱٫۷ درصد تولید پشم استان از ناحیه این شهرستان تامین میگردد.
در سال ۱۳۸۱ وسعت شهرستان شاهیندژ در حدود ۲۸۳۹ کیلومتر مربع بوده و در حدود ۶٫۷ درصد از کل مساحت استان را به خود اختصاص داده بود. جمعیت شهرستان شاهیندژ در طبق سرشماری سال ۱۳۸۱ حدود ۱۰۴٬۸۱۴ نفر برآورد گردیدهاست که معادل ۷٫۳ درصد جمعیت استان میباشد. ۶،۳۱ درصد جمعیت شهرنشین و ۴٫۶۸ درصد در مناطق روستایی ساکن میباشند در این سرشماری این شهرستان شامل یک نقطه شهری، دو بخش، هفت دهستان و ۲۰۹ آبادی با سکنه و ۲۰ آبادی خالی از سکنه بود.
این شهرستان در سال ۱۳۸۵ بیش از ۲۰۰ هزار نفر جمعیت دارد[1]، اما طبق آنچه سایت وابسته به حکومت نظام جمهوری اسلامی ایران، با نام «مرکز ملی آمار ایران» اعلام کرده است، جمعیت این شهرستان طبق سرشماری سال ۱۳۸۵ برابر با ۸۹٬۳۵۶ نفر بوده است که از این تعداد ۴۳۹۱۳ نفر آنان مرد و ۴۵۴۴۳ نفر آنان زن بوده اند. با اینکه در این آمار دو دهستان آجرلوی غربی ۲۴ روستا و آجرلوی شرقی ۲۷ روستا و ۶ روستای دهستان کشاورز٬ که در مجموع ۵۷ روستا از بخش کشاورز شهرستان شاهین دژ جدا شده و به شهرستان میاندوآب پیوسته است. شهرستان شاهیندژ اکنون شامل سه نقطه شهری، دو بخش، پنج دهستان است و مساحت این شهرستان برابر ۲۱۴۴ کیلو متر مربع و ۱۷۵ روستا که ۱۳ تای آن خالی از سکنه است. [۱] [۲].
فهرست مندرجات |
[ویرایش] تقسیمات کشوری
تقسیمات کشوری این شهرستان، بنابرآنچه در نتایج آمارگیری سرشماری سال ۱۳۸۵ کل کشور آمده است، بر حسب بخش، شهر، دهستان و روستا به شرح زیر است: [۱]
[ویرایش] بخشها
[ویرایش] شهرها
[ویرایش] دهستانها
دهستانهای بخش مرکزی
دهستانهای بخش کشاورز
[ویرایش] تاریخ شاهین دژ
صائین قلعه از ترکیب دو کلمه صائین و قلعه میباشد . صائین معرب کلمه شاهین (عقاب) میباشد در لغت به معنای نگهبان و نگهدارنده، (صایین در زبان ترکی به معنای پاک و منزه و بزرگ میباشد.) و قلعه نیز به معنی دژ یا دز است . و این نام گذاری به این دلیل بودهاست که قبل از اسلام بسیاری از بزرگان دین زرتشت برای زیارت و نیایش به آتشکده آذرگشسب واقع در تخت سلیمان میرفتند، پس از طی مسافتی طولانی برای خستگی راه دنبال استراحتگاهی خنک و مناسب بودند، که به زیارتگاه (آتشکده) نیز نزدیک باشد . از این رو در محل کنونی شاهین دژ یعنی در ۳۰ کیلومتری شمال غربی آتشکده بنایی ساختند که به مرور زمان تبدیل به شهر شد . و شاهین را نماد نگهبان برای قلعه (دژ) قراردادند.
شاهین دژ بیان گر مفهوم قلعه عقاب میباشد و تا زمان ساسانیان این منطقه به این نام مزین بوده است. ولی پس از ظهور دین مقدس اسلام و حمله اعراب نام آن به صائین قلعه تغییر یافت . نام این شهر در رژیم شاهنشاهی پهلوی به صائین دژ تغییر پیدا کرد. نام رسمی این شهر بعد از پیروزی انقلاب اسلامی همان شاهین دژ شهرت ساسانی خود را بازیافت . در گویش محلی به آن صایَن قلاع و شاهَن دژ گفته می شود.
[ویرایش] آثار باستانی:
۱- تنها بنای باقی مانده از ادوار گذشته پلی به ابعاد ۱۰×۹۰ که از دوران مغول بر روی رودخانه زرینه رود (جغتو) در روستای قیزکرپی حدود ۷ کیلومتری جنوب شاهین دژ میباشد .
۲ - تپههای که در زمان مغول برای مقابله با حمله دشمنان احداث گردید. هنوز به عنوان نماد هویت تاریخی این شهر میباشند پا برجاست.(سه تپه داخل شهر شاهین دژ٬ که هر سه دست ساز زمان مغول هستند)
۳ - دخمه بیبی كند (روستای بی بی کند): این دخمه تاریخی كه قدمت چندین هزار ساله دارد، در بالای كوهی قرار گرفته است دارای دو اتاق همچنین سوراخهایی میباشد كه بعنوان پنجره از آن استفاده میشده است. ستونهای كنده شده از سنگ در قسمت جلوی دخمه میباشد كه با ظرافت خاصی كندهكاری شده و به آن شكل داده شده است. با توجه به طبیعت زیبای اطراف دخمه از مناطق دیدنی شهرستان شاهیندژ بشمار میآید. ولی بعلت مسافت زیاد و شوسه و مالرو بدون مسیر عده كمی از این بنای تاریخی قدیمی دیدن می كنند
۴ - حمام قدیمی قپان شاهیندژ راسته قپان (خیابان شهید باكری): این حمام قدیمی كه قدمتش به دوره قاجاریه برمیگردد در خیابان شهید باكری راسته قپان قرار گرفته است دارای یك درب كوچك بوده و فقط ستونها و قسمت كوچكی از حمام باقیمانده است. سقف و سایر قسمتها ویران شده است ولی میتوان با مرمت كامل اثر این حمام قدیمی را احیاء كرد
علت نام گذاری رودخانه زرینه رود به جغتو (جغاتو):
خواندمیر در حبیبالسیر به جنگ بین آرپاخان و خواجه غیاث الدین محمد، اشاره کرده و چنین مینویسد: در حوالی جغتا هر دو شبکه به هم رسیده، دست به تیغ و خنجر بردند و خواجه از آرپاخان شکست خورده، پا به فرار نهاد و هلاکوخان مغول قریه حسینآباد را که در چند کیلومتری جنوب میاندوآب میباشد، به پایتخت تابستانی انتخاب و زرینه رود را به افتخار پسر چنگیزخان جغتای (جغتو) نامگذاری کردند.
[ویرایش] زبان
زبانهای رایج شامل ترکی آذری٬ لکی و کردی (کرمانجی و سورانی) میباشد. گویشها را طوایف شاقی (شقاقی، شکاکی)، موصولانی (موصلانلو٬ جلالی)، زاخورانی (زعفرانلو)، چهاردولی (چاردولی، چرداولی) هشترودی (هشترویی٬ قره داغلی)٬ شاهسون (شاهسوان٬ شایسوان) و غیره تشکیل میدهند. این طوایف در گذشته ایل افشار٬ ایل چهاردولی و ایل شاهسون را تشکیل می دادند
[ویرایش] صنایع دستی شاهین دژ
شاهین دژ یا صائین دژ از قدیمی ترین و پرسابقه ترین شهرهای استان آذربایجان غربی است در این شهرستان و روستاهای اطراف آن در حدود ۱۰۰۰ خانوار و در هر خانوار حدود ۵ نفر به فعالیت در تولید صنایع دستی مشغولند علاوه بر این تعدادی کارگاه فرشبافی نیز در این شهرستان وجود دارد. عمده تولیدات شامل فرش٬ گلیم٬ جاجیم٬ و دست بافتهای پشمی است. در گذشته سفالگری نیز در منطقه رایج بوده که امروزه منسوخ شدهاست.
[ویرایش] فرش بافی
قدمت فرشبافی نسبت به سابقه تاریخی این شهر بسیار محدود است. شاهین دژ شهری است تاریخی و مهاجر پذیر مهاجران اکثراً از ۲ تیره کرد و ترک میباشند که هر یک فرهنگ و صنایع دستی خاص خود را به همراه آوردهاند. مهاجران ترک زبان که بیشتر جزو عشایری میباشند تغییر شیوه معیشت داده و از کوچ نشینی به یکجا نشینی متمایل گشتهاند اما همچنان به تولید دست بافتهای سنتی خود با هویت تاریخی فرهنگی خاصشان مشغولند. فرشهای تولید شده توسط این اقوام دارای طرح شکسته هندسی یا نیمه شکسته میباشد. رج شمار پایین (۳۵-۱۵) از مشخصات این نوع فرشهاست. مصالح مورد استفاده در بافت آنها اغلب به نوعی است که بصورت بومی و منطقهای قابل تهیه و دسترسی است. پرز این قالیها اکثراً پشمی و پودها پنبهای و جنس تار چله نیز بیشتر پشمی و گاهی پنبهای میباشد. صنعت نخ ریسی به صورت دقیق نیز در کنار فرش و برای جوابگویی به تولیدات فرش این منطقه وجود دارد. ابعاد این فرشها اکثراً کناره (فرشهای طویل کم عرض) به طول ۵٫۱ تا ۶ متر و عرض ۵٫۰ تا ۵٫۱ متر بوده و گاهی در ابعاد قالیچه یا ۳×۲ نیز بافته میشوند. این فرشها اغلب سینه باف بوده و نقشههای ۳ ترنج- ۵ ترنج٬ لچک ترنج٬ گلدانی و افشان٬ به رنگهای زمینه لاکی٬ سرمه ای٬ و رنگهای شاد و درخشان در این فرشها متداول است نوع گره بکار رفته نیز اغلب متداول است که توسط قلاب یا دست به همراه چاقوی بافت زده میشود. اما مهاجرین کرد زبان دارای تولیدات متنوع تری هستند. فرشهای تولید شده توسط آنها ریز بافت تر و دارای طرحهای گردان و نیمه شکسته میباشند. رج شمار این فرشها بین ۲۵ تا ۶۰ متنوع بوده و گاهی در بین آنها فرشهای تمام ابریشم با رج شمار ۷۰ نیز مشاهده میگردد. ابعاد این فرشها مختلف و بر اساس سفارش بازار متغیر است. نقشههای مورد استفاده یا مانند سایر نقشههای کردی٬ افشان٬ لچک٬ ترنج٬ ترنج دار٬ افشار٬ نقوش حیواندار٬ هراتی (ماهی در هم) شکسته و گردان و یا مانند نقشه فرشهای ریز بافت مثل تبریز٬ اصفهان و حتی قالیچههای تمام ابریشم و با نقشه شبیه به هم اما بسیار محدود میباشد. جنس مصالح این قالیها در پرز اغلب پشم و گاهی ابریشم٬ در تار پنبه و ابریشم و در پود پنبهاست. نوع گره استفاده شده هم گره متقارن (ترکی) و گاهی نامتقارن (فارسی) است رنگ زمینه این فرشها سرمهای٬ لاکی٬ پوست پیازی٬ کرم٬ بژ٬ نارنجی٬ قهوهای سبز و ... میباشد.
[ویرایش] گلیم بافی و جاجیم بافی
در شاهین دژ گلیمهای تمام پشمی یا گاهی پشم و پنبهای توسط روستائیان و عشایر اسکان یافته بافته میشود. در این منطقه انواع گلیمهای کردی و افشار و گلیمهای محلی مخصوص اقوام ترک زبان تولید میگردد که بیشتر به رنگهای مخلوطی از قرمز٬ پشم خود رنگ٬ کرم سیاه و گاهی سبز و آبی میباشد. تولید جاجیم نیز مثل اکثر نقاط ایران در این شهرستان متداول است. جاجیم که بافتهای ۲ رویهاست دارای طرحها و رنگ بندی راه راه و هندسی است که توسط ماشین بافندگی دستی و زمینی بافته شده و فاقد پرز میباشد. مصارف مختلف جاجیم شامل روانداز٬ زیرانداز٬ رختخواب پیچ٬ روکرسی و غیرهاست بافت گلیم و جاجیم در منطقه صنعتی خانگی محسوب میشود و توسط زنان روستایی صورت میگیرد.
[ویرایش] دست بافتههای پشمی
در این منطقه نیز مثل سایر شهرهای سردسیر استان بافت انواع محصولات پشمی بوسیله ۲ تا ۵ میل و بدست زنان شهر و روستا رواج دارد. انواع جورابها٬ دستکش٬ کلاه٬ شال گردن٬ شال کمر٬ زانو بند٬ ساق بند و حتی گاهی شلوار و جلیقه پشمی در طرحها و رنگهای زیبا (معمولاً سفید٬ قهوهای و قرمز) بافته شده و جزو البسه پوشاک سنتی مردم این ناحیه در فصل سرد زمستان است.
[ویرایش] سایر صنایع دستی
در گذشته ساخت وسایل سفالی و سبد و حصیربافی در این منطقه رایج بوده که امروزه تقریباً منسوخ شدهاست اما صنایع چوبی اخیراً در این شهرستان رایج شده و سهمی از تولیدات صنایع دستی منظم را بخود اختصاص میدهد ساخت و طراحی پایه مبل٬ صندلی٬ منبت کاری روی دسته مبل و صندلی و گاهی مجسمه سازی و نازک کاری چوب نیز در این شهرستان مشاهده میشود.
[ویرایش] امکانات ورزشی و تفریحی
با استناد به آمارنامه سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان در سال ۱۳۷۹ شهرستان شاهیندژ دارای امکانات ورزشی زیر میباشد:
۱ میدان فوتبال چمن (۵ درصد از میادین فوتبال چمن کل استان)، ۱ میدان فوتبال خاکی (۵۵٫۵ درصد از میادین فوتبال خاکی استان)، ۱ زمین والیبال و بسکتبال سرپوشیده (۵٫۲ درصد از کل زمینهای والیبال و بسکتبال سرپوشیده استان)و فاقد زمین والیبال و بسکتبال روباز و زمین تنیس روباز و سرپوشیده میباشد و در مورد سایر رشتههای ورزشی شامل (بدمینتون، شطرنج، ژیمناستیک، تنیس روی میز و ... ) دارای ۲ واحد زمین روباز (۳۳٫۸ درصد از کل استان) و ۴ زمین سرپوشیده (۹۳٫۴ درصد از کل استان) است.
در سطح شهرستان شاهیندژ ۷ پارک وجود دارد. جمع مساحت پارکهای این شهرستان تا آخر سال ۱۳۸۰، ۶۴۰۰۰ مترمربع میباشد که سرانه فضاهای سبز برای شهرستان شاهیندژ توسط سازمان ۱۳٫۲ مترمربع ذکر شدهاست
[ویرایش] کوهها
كوه پیر محمد٬ در شمال شرقی شهرستان شاهیندژ که تقریباً از همه جای شهر شاهین دژ قابل رویت است از این کوه دره قره قیه (قه ره قایه) و دره زینالو (زینه لی) منشعب می شوند که داری طبیعت زیبا هستند این کوه از لحاظ اعتقادی و طبیعی در فصل بهار برای تفریح بومیان منطقه داری اهمیت است که مردم برای قربانی کردن یکی از روز ها را در این منطقه به سر می برند.
این شهرستان در منطقه کوههای زاگرس واقع شده و مهمترین کوههائی بالای ۲۰۰۰ متر که آن را پوشانیده عبارتند از:
| نام کـــوه | فاصله نسبت به شهر شاهین دژ | ارتفاع |
|---|---|---|
| اکوز اولان | در ۳۴ کیلومتری شمال شرقی | ۲۹۱۷ متر |
| اوته داغ | در ۲۵ کیلومتری جنوب شرقی | ۲۵۵۰ متر |
| اوزون دره | در ۲۱ کیلومتری جنوب | ۲۶۹۸ متر |
| بردرش | در ۲۱ کیلومتری شرق | ۲۷۶۷ متر |
| تکه قیه شی | در ۲۹ کیلومتری شرق | ۲۷۱۰ متر |
| خسروخان | در ۱۴ کیلومتری جنوب شرق | ۲۴۲۹ متر |
| سبلاخ | در ۱۷ کیلومتری شمال شرق | ۲۴۹۲ متر |
| سفره سلام | در ۲۱ کیلومتری شرق | ۲۷۱۰ متر |
| سویلی | در ۳۵ کیلومتری شمال شرق | ۲۶۶۸ متر |
| قازمه | در ۲۹ کیلومتری شمال شرقی | ۲۷۷۵ متر |
| محمود خان | در ۲۷ کیلومتری شمال شرقی | ۲۶۱۰ متر |
| یای قاری | در ۳۶ کیلومتری شمال شرقی (بلندترین) | ۲۹۴۱ متر |
جاذبه های طبیعی این شهرستان عبارتند از: رودخانه زرینه رود (آق تپه)، دره هولاسو، دره قیزکرپی، دره قره قیه (قه ره قایه)، كوه قلای كچان (جنوب غربی)، كوه قره داش (ضلع شرقی شهر)، دره آغاجاری (جاده تكاب)، دره زینالو، كوه پیر محمد، دره گهراو (جاده تكاب)، دشت شاهیندژ
[ویرایش] منابع
- وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، فرهنگ جغرافیائی شاهین دژ ۱۳۳۴ : تهران سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح . سال ۱۳۷۴
- اطلس گیتاشناسی استانهای ایران، تهران: مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، ۱۳۸۳ خ.
[ویرایش] پیوند به بیرون
- آمار و جمعیت شهر شاهین دژ
- عکسهایی از شاهیندژ
- تصویر هوایی از شهرهای شاهین دژ٬ محمودآباد٬ کشاورز و دیگر نقاط از ویکیمپیا
| دهستان | روستاهای بخش مركزی |
| صفاخانه |
اینچه | باغچه میشه | باغ سفلی | باغ علیا | برده نقشینه | بیگ تولی علیا | تازه آباد | ترک دره | چمپان | حسنلو | حصار | سانجود | سلیمان آباد | صفاخانه | صفیارخان | علی آباد | قوزلوی افشار | گچی قلعه سی | گل چرمو | گوزل بلاغ | حسین اباد |
| محمودآباد |
احمد آباد داش کسن | آق تپه | بی بی کند | جوشاتوی سفلی | جوشاتوی علیا | چیچکلو | حاجی آباد | حسین آباد | خاتون آباد | داش کسن | ساروجه سفلی | ساروجه علیا | شهرک صنعتی | عباس بلاغی | عقربلو | غیب علی | قدیم | قرهتپه | قشلاق بختیار | کانی سنجود | مستان آباد | موشان دره | نوروزآباد | ینگی آباد | ینگی ارخ |
| هولاسو |
اطاقلو | الی بالتا | باغلوجه | بوغلمش | ترک ویران | حسن اولان | خانقلی | خزایی سفلی | خزایی علیا | خولینه | زیدکندی | طومار آغاج | قره زاغ | قزل قیه سفلی | ینگجه | قزل قبر | قزل قیه علیا | قزل قیه وسطی | قوزلوجه | قیزکرپی | کردکندی | گدلو | محمودآباد سفلی | محمودآباد علیا | هاچه سو | مراجل | آغاجاری | اوچ دره | بایرام قلعه سی | پیچاقچی | چراغ ابدال | حمزه قاسم | خواجه لو | دولانقیر | فتح آباد | خولینه | قلعه قورینه | قویجوق | کران | کرکره | مامالو | منبر | هولاسو |
| دهستان | روستاهای بخش کشاورز |
| چهاردولی |
احمد بیگ | اخی جان | آشتی بلاغ | آلاگوز | آلی چین | اوبه بلاغی | اوزان سفلی | اوزان علیا | اینچه | پرویزآباد | تازه کند | چپو | خلج | دمیرچی | رضاقشلاق | زینالو | صورین | ظاهر کندی | عثمان اولن | قالقانلو | قره اوغلان | قره قیه | قطور | قوزلوی سفلی | قوزلوی علیا | قینرجه | کوسه | کهریز | کهل سفلی | کهل علیا | گولی | لیک آباد | مقبول | نوروزلو |
| کشاورز |
احمد آباد | آغچه لو | آغچه مسجد | اقبال | پاره سفلی | پاره علیا | تزخراب | چپلوجه | حیدرآباد | خلوت | زمان آباد | سعید آباد | قازان لو | قبان کندی | قره بلاغ سفلی | قره بلاغ علیا | قره قویونلو | قولانجق | گلی | محمد آباد | نجار | یوسف کندی |
| شهرها | شاهین دژ | محمودآباد | کشاورز |
| مرکز | ارومیه |
| شهرستانها |
ارومیه | اشنویه | بوکان | پیرانشهر | تکاب | چالدران | خوی | سردشت | سلماس | شاهیندژ | ماکو | مهاباد | میاندوآب | نقده |
| شهرها |
ارومیه | اشنویه | آواجیق | ایواوغلی | باروق | بازرگان | بوکان | پلدشت | پیرانشهر | تازهشهر | تکاب | چهاربرج | خوی | ربط | سردشت | سرو | سلماس | سیلوانه | سیمینه | سیهچشمه | شاهیندژ | شوط | فیرورق | قرهضیاءالدین | قوشچی | کشاورز | گردکشانه | ماکو | محمدیار | محمودآباد | مهاباد | میاندوآب | میرآباد | نالوس | نقده | نوشین | |
| نقاط دیدنی |
آبشار شلماش | بازار خوی | پل قطور | پیست اسکی خوشاکو | تپه حسنلو | تخت سلیمان | دخمه سنگی فرهاد | دریاچه ارومیه | دژ بسطام | سد زرینهرود | غار سهولان | غار فخریگاه | فقرگاه | قرهکلیسا | کاخ و موزه باغچهجوق | کتیبه کلهشین | کلیسای ننهمریم | گردشگاه بند | گردشگاه سیر | مسجد سردار | موزه ارومیه |

