تون

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

Image:Merge-arrow.gif

پیشنهاد شده است که این مقاله یا بخش با فردوس ادغام گردد. (بحث).

تون نام قدیم شهر فردوس، از شهرهای استان خراسان جنوبی می‌باشد. پیشینه تاریخی این شهر به زمان مادها بر می‌‌گردد. اقوام اوليه فردوس را اگر همان گونه كه در متون تاريخي كهن مشاهده مي‌شود، ساگارتيان بدانيم، اقوام پارس نژاد و مهاجر بودند كه با ديگر اقوام آريائي به جنوب خراسان آمدند. قديمي ترين آثار يافت شده در شهرستان فردوس، توسط باستان شناسان ميراث فرهنگي خراسان متعلق به هزاره دوم پيش از ميلاد است و از آن پس آثاري از هزاره اول دوران ساسانيان و دوره‌هاي مختلف اسلامي يافت شده‌اند كه حاكي از تداوم حيات طولاني اين سامان مي‌باشد. تون، در «معجم‌البلدان»، سفيدي روي ناخن، در «برهان قاطع»، گلخن حمام، در «مؤيدالفضلا»، جامه شبروي، در «مجمع‌اللغات»، ‌حمام و در «فرهنگ نظام»، خزانه و گنجينه معني شده است. حتي به نظر مي‌رسد تون يك لغت چيني باشد و اين شهر را چيني‌ها و توراني‌ها ساخته باشند. اما به دليل مجاورت با طبس كه به معني چشمه آبگرم مي‌باشد، بايد مفهوم سرزمين گرم را داشته باشد و از اين لحاظ معني گلخن حمام مي‌تواند وجه تسميه آن باشد. بنابر يك قول ديگر، نام فردوس در زمان ایران باستان، تابان بوده است که پس از حمله اعراب در زبان عربی تغییر شکل یافته و به صورت تون در آمده است. بر طبق اين قول، تابان و تابش که امروزه به نام فردوس و طبس شناخته می‌‌شوند هر دو از شهرهای کهن ایران به شمار می‌‌روند. بررسی‌های باستان شناسی و وجود محوطه‌ها و تپه‌های باستانی رونق این ناحیه را تا پیش از اسلام به خصوص در عصر تاریخی به اثبات رسانده است. ایالت تون یکی از مناطق قهستان بوده که بعد از الموت دومین مرکز مهم فرقه اسماعیلیه بوده که تا حمله مغول دوام داشته و آثار بجا مانده از قلاع آن دوران، مانند قلعه دختر بشرویه، قلعه حسن آباد و کوه قلعه فردوس هم اکنون نیز قابل مشاهده است.

جیهانی در اثر با ارزش خود، اشکال العالم، از تون به عنوان شهری آباد و بزرگ یاد کرده و ناصرخسرو قبادیانی نیز در قرن پنجم خبر از وجود چهارصد کارگاه زیلوبافی در شهر تون داده است. مارکوپولو نیز در سفرنامه خود به تون و کاین (فردوس و قاین امروزی) اشاره‌ای کرده است.

تون زادگاه بزرگان بسیاری مانند حاج شیخ اکبر تونی (آخوند ملا اکبر)، حاج ملا عبداله فاضل تونی، حکیم آقا شیخ محمد حسین فاضل تونی، میر تونی، و قطب‌الدین حیدر تونی (که گفته می‌‌شود تربت حیدریه بر مزار او ساخته شده است) می‌باشد.