رابرت ایمبری
از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد.
رابرت ایمبری (1924 - 1885) نایب کنسول سفارت آمریکا در تهران و دلال کمپانی نفتی آمریکایی سینکلر بود.
[ویرایش] قتل رابرت ایمبری
قتل ماژور رابرت ایمبری (جمعه 27 تیر 1303 / 18 ژوئیه 1924) از حوادث مهم دوران رضا خان سردار سپه و از مقدمات انحلال سلسه قاجار و تأسیس سلسله پهلوی (آبان - آذر 1304) است. این قتل در زمانی که سردار سپه پایههای قدرت خود را استوار میکرد رخ داد.
ماژور رابرت ایمبری نایب کنسول سفارت آمریکا در تهران و دلال کمپانی آمریکایی سینکلر بود. کمپانی نفتی سینکلر از خرداد 1300 ش. مذاکره با دولت قوامالسلطنه، رقیب قدرتمند رضا خان، را برای اخذ امتیاز نفت شمال ایران آغاز کرده بود. این کمپانی به هری فورد سینکلر (1876- 1956)، سرمایهدار کالیفرنیایی، تعلق داشت.
سینکلر تصوّر میکرد میتواند با غولهای بزرگ نفتی، چون رویال داچ شل و استاندارد اویل وشرکت نفت ایران و انگلیس(بعدها بریتیش پترولیوم بی پی)، رقابت کند و حتی به حوزههای انحصاری آنها وارد شود. ایران یکی از این مناطق ممنوعه بود.
زمانی که حکومت جدید شوروی قرارداد 1921 را با ایران منعقد کرد و تمامی امتیازات روسیه تزاری در ایران را بخشید، امیدی در دل رجال پدید آمد. کسانی مانند احمد قوام تصوّر کردند که میتوانند استخراج نفت شمال ایران را به کمپانیهای نفتی مستقل واگذار کنند و از این طریق به سلطه انحصاری انگلیسیها بر نفت ایران پایان دهند. در این زمان حسین علاء، وزیر مختار ایران، و علیقلی خان ضرابی کاشی (نبیلالدوله)، کاردار سفارت ایران، و مورگان شوستر، مشاور غیررسمی سفارت ایران، دلالان نفت ایران در آمریکا به شمار میرفتند. در این ماجرا، آنها بازی پردسیسهای را آغاز کردند. با دلالی آنها دو کمپانی رویال داچ شل و استاندارد اویل وارد بازی شدند. سرانجام، دولت ایران تصمیم گرفت امتیاز استخراج نفت شمال را به کمپانی استاندارد اویل واگذار کند ولی اندکی بعد معلوم شد که استاندارد اویل، برخلاف تمایل دولت ایران، نیمی از سهام امتیاز فوق را به کمپانی نفت انگلیس واگذار کرده است. روشن شد که انگلیسیها، رویال داچ شل و استاندارد اویل سه رکن اصلی یک مافیای نفتی هستند.
در خرداد 1301، در دولت دوّم قوامالسلطنه، کابینه ایران تصویب کرد که امتیازی پنجاه ساله به یک کمپانی صد در صد آمریکایی برای استخراج نفت شمال واگذار کند. سهم ایران نیمی از تمامی عواید این امتیازنامه پیشبینی شده بود. کمپانی آمریکایی استاندارد اویل، که با رویال داچ شل و انگلو پرشین اویل کمپانی زدوبندهای پنهان داشت، شروط ایران را نپذیرفت. در اینجا بود که کمپانی سینکلر مغرورانه وارد بازی شد، شروط ایران را پذیرفت و حاضر شد وامی ده میلیون دلاری در اختیار ایران قرار دهد. مذاکرات برای انعقاد قرارداد با سینکلر آغاز شد که به دلیل کارشکنیهای مافیای نفتی تا اواخر سال 1923 ادامه یافت. در اوائل سال 1924 بهنظر میرسید کار تمام شده است. در این زمان بود که بهناگاه ماجرای قتل رابرت ایمبری، دلال کمپانی سینکلر در تهران، رخ داد. اینک دوران ریاست وزرایی سردار سپه بود. رضا خان هر چند از قرارداد با سینکلر ابراز خوشحالی میکرد ولی در واقع تمایلی به این کار نداشت. در سال 1925، مصادف با تأسیس سلسله پهلوی، کمپانی سینکلر از ایران خارج شد.
[ویرایش] منابع
- تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز، ا. آ. گرانتوسكی - م. آ. داندامایو، مترجم، كیخسرو كشاورزی، ناشر: مرواريد 1385
- ایوانف، م.س، تاریخ نوین ایران، ترجمهی هوشنگ تیزابی، حسن قائم پناه، 1356

