فیزیک پزشکی
از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد.
فیزیک پزشکی (به انگلیسی: Medical physics) نام یکی از دانشهای پایه است که مفاهیم و کاربرد مجموعه علوم فیزیک را در علوم پزشکی بررسی میکند.
فیزیک پزشکی همچنین از دروس پایه دانش مهندسی پزشکی است که وظیفه تلفیق فنون مهندسی در علوم پزشکی و نیز طراحی و ساخت دستگاههای پیشرفته زیرگروه تجهیزات پزشکی را بر عهده دارد.
فهرست مندرجات |
[ویرایش] تعریف
دانشگاه دوک در ایالت کارولینای شمالی فیزیک پزشکی را چنین تعریف و توصیف می کند[۱]:
- "کاربرد فیزیک بر احتیاجات پزشکی.
- زاییده تحقیقات دو جایزه نوبل در فیزیک, و باعث دو جایزه نوبل در پزشکی و فیزیولوژی.
- عهده دار پایه های فنی علومی چون رادیولوژی, آنکولوژی پرتویی, و پزشکی هسته ای.
- ساخته شده بر پایه های علم فیزیک, اما با پیکر دانش و پژوهشی مجزا.
- علمی مجزا از بیوفیزیک.
- در برگیرنده روشهای تجربی و نظری, اما ذاتا یک رشته ی کاربردی."
دانشگاه پردیو به تعریفی مختصرتر بسنده میکند[۲]:
- "شاخه ای کاربردی از فیزیک است که با کاربردهای انرژی فیزیکی برای تشخیص و درمان بیماری ها سر و کار دارد و با الکترونیک پزشکی, مهندسی زیست, و فیزیک بهداشت (کنترل و محافظت از پرتو) رابطه نزدیکی دارد."
[ویرایش] شاخه بندی
فیزیک پزشکی امروزه گسترهٔ قابل توجهی از علوم و فناوریهای متفاوتی را پوشش میدهد و در بر گیرندهٔ موضوعات و مباحث متعددیست. لذا دشوار بتوان مرزهای معین و مشخصی را برای آن تعریف کرد. اما غالبا فیزیک پزشکی را میتوان به چهار دسته متفاوت کلاسه بندی کرد[۳]:
[ویرایش] تصویر برداری تشخیصی
تصویر برداری تشخیصی (Diagnostic Imaging): در این شاخه از فیزیک پزشکی, با مدالیتههایی (modalities) همچون سی تی اسکن (CT), ام آر آی (تصویر برداری تشدید مغناطیسی), سونوگرافی, ماموگرافی, فلوروسکوپی, و رادیوگرافی معمولی میتوان سر و کار داشت.[۴] طراحی و ضمانت کارکرد صحیح (accreditation) و کنترل کیفیت (Quality Control) اینگونه دستگاهها بر عهدهٔ مهندسین و فیزیکدانهای پزشکی میباشد.
[ویرایش] فیزیک بهداشت
فیزیک بهداشت (Health Physics): در این شاخه از فیزیک پزشکی بر روی مباحثی تمرکز میشود که سرو کار با محاسبات کنترل کیفیت (Quality Control) و بویژه دوزیمتری، و شرایط محافظت از پرتوهای یونیزان (Radiation Protection) در محیطهای متفاوت دارد. طراحی سیستمهای حفاظتی در بخشهای رادیوتراپی و پرتوافکن در بیمارستان ها، وضع قوانین و پروتوکول های کار با رادیوایزوتوپ های گوناگون و ضایعات هستهای در سطح کشوری، و حتی مسئولیت ضمانت سیستم های پوششی (Shielding calculations) و حفاظتی راکتورهای هستهای از وظایف متخصصین فیزیک بهداشت میباشد.
[ویرایش] رادیوتراپی
رادیوتراپی (Radiation Therapy): در پزشکی معضلات زیادی (بطور مثال بسیاری از سرطانها) را میتوان نام برد که توسط پرتوزایی (گاما، الکترون، پروتون، و نوترون) معالجه و یا حتی مداوا میشوند. مسئولیت عملکرد و تضمین کارکرد (Quality Control and Accreditation) اینگونه سیستمها بر عهدهٔ متخصص رادیو تراپی است.[۵]
در فرم نوین, متخصصین این رشته اغلب بر روی و یا با دستگاههای پرتوزایی نظیر Gamma-knife, Linac, و یا Tomotherapy مطالعه و سرو کار دارند.
[ویرایش] پزشکی هسته ای
پزشکی هستهای (Nuclear Medicine): با مدالیتههایی نظیر اسپکت (SPECT) و پت اسکن (PET) سرو کار دارد. در حقیقت این شاخه هم یک نوع تصویر برداری پزشکی است, اما از آنجایی که مکانیزم تولید پرتو اینجا بر خلاف منشا فتو الکتریکی (transmission) منشا رادیو ایزوتوپی دارد (emission), این شاخه را اغلب متمایز از سایر مدالیتهها دانستهاند.
[ویرایش] آموزش فیزیک پزشکی
در بیشتر کشورها از جمله ایران, رشته فیزیک پزشکی اغلب در مقطع کارشناسی ارشد به بالا ارایه میگردد. دانشجویان رشته فیزیک بعد از اخذ مدرک کارشناسی میتوانند بعد از امتحان ورودی وارد رشته فیزیک پزشکی در موسسه مربوطه شده و مدرک فوق لیسانس و یا دکترا در این رشته اخذ نمایند. در کشور ایران، رشته فیزیک پزشکی هم اکنون در دانشگاههای زیر ارایه میگردد:
- دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تهران
- دانشگاه علوم پزشکی مشهد
- دانشگاه علوم پزشکی ایران
- دانشگاه علوم پزشکی اهواز
- دانشگاه علوم پزشکی تربیت مدرس
در ایالات متحده آمریکا و کانادا, دانشگاههای متعددی رشته فیزیک پزشکی را در سطوح مقطع کارشناسی ارشد به بالا ارائه میدهند. برنامه و شیوه درسی برخی از این دانشگاهها مورد تایید کمیسیون رسمی برنامه های آموزشی فیزیک پزشکی (Commission on Accreditation of Medical Physics Education Programs) میباشند[۶]. و بسیاری از دانشگاههای دیگر بدون تایید این سازمان, و با طراحی و اختیار خود, اقدام به ارائهٔ مدارک پیشرفته در این رشته را مینمایند.[۷] دانشگاه های دسته اول غالبا (اما نه منحصرا) برای تربیت نیروی متخصص در محیط بالینی (clinical) طراحی شدهاند در صورتیکه دسته دوم صرفا از نوع آکادمیک هستند. بطور مثال دانشگاه وندربیلت صرفا نیروی متخصص بالینی تولید میکند[۸]. و بر عکس دانشگاه دوک بر روی جنبه های پژوهشی این رشته تاکید دارد.[۹] و بلاخره مرکز علوم درمانی دانشگاه تکزاس در سنآنتونیو هم دانشجو جهت اهداف بالینی تربیت و هم نیروی متخصص آکادمیک تولید میکند.[۱۰]
|
نمایی از یک تصویر ترکیبی موسوم به PET/CT که از رادیوایزوتوپ F-18 استفاده میکند |
تصویری از یک دستگاه CYBERKNIFE که با روبوت هدایت میشود |
یک انیمیشن کارکردی fMRI. اینگونه تصاویر بکمک تبدیلات فوریه تشکیل میشوند |
برخی دانشگاه ها نیز هستند که در رشته فیزیک پزشکی به دارندگان مدرک پزشکی دوره تخصص رزیدنسی ارائه میدهند.(مثال) و برخی دانشگاهها حتی دوره های چهار ساله ای دارند که ویژه ی دارندگان مدرک پزشکی است. دانشجویان این دوره پس از اتمام دوره دارنده مدرک MD-PhD میشوند. (مثال)
[ویرایش] اشتغال
متخصصین فیزیک پزشکی می توانند در زمینه های متفاوتی مشغول به کار شوند.[۱۱] فیزیک پزشکی میتواند پس از اتمام دوره های آموزشی, در محیط آکادمیک و تحقیقاتی اشتغال زا باشد. بطور مثال میتوان یک پژوهشگر در زمینه تصویربرداری از حیوانات کوچک در یک موسسه تحقیقاتی مربوطه شد.
و نیز یک فارغ التحصیل فیزیک پزشکی میتواند در محیط بالینی (در مجاورت مستقیم با بیمار) جذب نیرو شود. مثلا متخصص کنترل کیفیت دستگاههای پرتو درمانی در یک کلینیک مبارزه با سرطان شود.
و در بسیاری از اوقات نیز متخصصین این رشته جذب صنعت و حتی پستهای مدیریتی و تصمیم گیرنده نیز میشوند. بطور مثال میتوان پژوهشگر, مشاور, و یا نویسنده دنباله های پالسی دستگاههای ام آر آی در یک شرکت تحقیقاتی-تولیداتی شد.
و بلاخره برخی مشغول وظایف دانشگاهی از قبیل تدریس و تربیت نیروهای جوان میشوند.
[ویرایش] منابع
- ↑ http://medicalphysics.duke.edu/intro.html#whatis
- ↑ http://www.healthsciences.purdue.edu/academics/graduate/medicalphysics/
- ↑ http://www.aapm.org/medical_physicist/fields.asp
- ↑ The Essential Physics of Medical Imaging, 2Ed, J.T. Bushberg, J.A. Seibert, EM Leidholdt, Jr., J.M. Boone, ۲۰۰۲
- ↑ The Physics of Radiation Therapy, 2Ed, F. Khan, ۱۹۹۶
- ↑ http://www.campep.org/campeplstgrad.asp
- ↑ http://www.aapm.org/education/noncampep.asp
- ↑ http://sitemason.vanderbilt.edu/msmp
- ↑ http://medicalphysics.duke.edu/
- ↑ http://radiology.uthscsa.edu/grad/index.html
- ↑ http://www.healthsciences.purdue.edu/academics/graduate/medicalphysics/
[ویرایش] جستار های مربوطه
[ویرایش] پیوندهای به خارج
- انجمن فیزیک پزشکی ایران
- American Association of Physicists in Medicine
- American College of Medical Physics
- International Organization for Medical Physics
- Canadian Organization of Medical Physics
- دوره دکترا فیزیک پزشکی در دانشگاه تگزاس
- مرکز تحقیقات علوم و تکنولوژی در پزشکی
- نمونهای از یک مرکز و درمانگاه تشخیص تصویری در آمریکا
- مرکز فیزیک پرتوی ایالات متحده آمریکا (Radiological Physics Center)
- Health Physics Society of America
- انجمن رادیولوژی ایران

