ملایر

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

مَلایـِر یکی از شهرهای غرب ایران است.

ملایر در بخش مرکزی شهرستان ملایر استان همدان قرار گرفته است. الگو:وب سایت شهرداری ملایر - زبانشناسان نام ملایر را به معنی «آشیانه عقاب» دانسته‌اند. - جمعی از زبان شناسان ملایر را این گونه نیز توصیف کرده اند: مل+آیر - مل به معنی سرزمین - آیر به معنی آریایی - سرزمین آریایی ها - و نیز به این صورت: - - ملاير در زمان قديم به نام «مال آگر» به معناي خانه آتش ناميده می شد. به جهت وجود آتشكده معروف دوره مادها كه اكنون در تپه قديمی «نوشيجان» واقع است. - - - ملایر ناحیه‌ای کوهستانی با آب و هوای سرد و معتدل است که از دره و کوه پایه‌های زاگرس تشکیل شده است. منطقه ملایر همراه با بروجرد ناحیه بین رشته کوه لرستان و الوند را تشکیل می‌‌دهد و در بین شهرهای نهاوند، بروجرد، اراک، تويسركان و همدان قرار گرفته است. - جاذبه هاي باستاني وگردشگري ملاير - شهرستان ملاير با توجه به قدمت تاريخي خود داراي جاذبه هاي گردشگري متعددي مي باشد كه از جمله مي توان موارد زير را ياد آور شد : - - خانه قدیمی منصوری - - اين خانه در بلوار سيف الدوله ملاير واقع شده است كه متعلق به مرحوم عبدالصمد منصوري است وداراي ساختماني در حدود 2850 متر است . - - زير بناي ساختمان470 متر وحياط آن 2380 متر ميباشد . اين بنا در دو طبقه ساخته شده كه طبقه زيرين تمامأ‌ با طاقهاي ضربي و خشتي ساخته شده است. - - - آتشکده و قلعه باستانی نوشیجان - - اين تپه در 25 كيلومتري جاده ملاير-همدان بر روي صخره طبيعي مشرف برجلگه شوركات قرارگرفته وداراي ديدگاه وسيع وچشم اندازي زيباست كه بدون شك درهزاره اول ق .م بعلت سرسبزي وطراوات خاصي كه اين جلگه داشته موردتوجه اقوام ماد قرارگرفته است چيزي كه براهميت اين تپه مي افزايدمعماري آن است ، چراكه معماري خاص دوره ماد و قبل از هخامنشيان را براي ما روشن مي سازد . با توجه به شواهد وعناصر معماري كاوش شده ازاين تپه ماد ها ازآن بعنوان قلعه نظامي استفاده مي كردند. - - طبق بررسيهاي انجام شده توسط ديويداستروباخ باستان شناس انگليسي درنتيجه اين حفاريها ، سه طبقه 1 و2 3 براي اين تپه شناسايي شدطبقه اول رابه مادها ازنيمه دوم قرن هشتم تانيمه اوائل قرن ششم قبل ازميلاد و طبقه دوم رابه هخامنشيان وطبقه سوم رابه ساسانيان نسبت مي دهندبقاياي آثاري كه ازاين تپه بدست آمده دربرگيرنده معماري مادهاست كه شامل : - - 1-بناي قديمي جبهه غربي تپه كه نخستين آتشگاه است ، بقاياي يك آتشدان درجبهه جنوبي نشانگرمراسم نيايش آتش ميباشداتاق معبدبصورت شمالي-جنوبي ساخته شده است ودربدنه مخروطي شمالي آن سه طاقچه بطور نامحصوص ديده ميشوددرحاشيه جنوبي معبدبقاياي يك سكوي برجسته وجود داردكه احتمالاً شالوده پايه ستونهاي معبد بوده است آخرين تاريخ استفاده ازاين بناي تاريخي همزمان با دگرگوني معماري دراين تپه وايجادتالارستون دار درشرق ميباشد. - - 2-تالارستون دار (آپادانا) : اين تالار بر روي سكوي خشتي قرارگرفته است تالارهاي ستون دارفوق يعني آپادانا ، نودين تپه وتپه نوشيجان با تالارهاي اوراتويي كه در آلتين تپه آسياي صغيربدست آمده قابل مقايسه هستندواحتمالاً تاثيرپذيري ازهنرمعماري ((اوراتو)) ساخته شده است - - 3-معبداصلي : شكل معبدبصورت نيم چليپا بوده وباهمان عناصر معماري دژ ساخته شده است در زاويه شمالي سرسرا پايه آتشداني وجود داردكه ازسه بخش كاملاً مشخص ساخته شده است بايدخاطرنشان كرداين نوع آتشگاه ازنظر پلان دراكثرآتشگاه هاي دوره ساسانيان بچشم ميخورد. - - 4-اتاقهاوانبارها : اين بخش دومين اثر مهم تپه نوشيجان راتشكيل مي دهد كه در شرقي ترين قسمت تپه قرارگرفته وداراي حصار ، بارو،اتاقهاي مسكوني وانبارميباشد. - - 5-تونل : دربخش شمالي تالارستون دار و درامتدادشرق وغرب حفره اي سردابي شكل كنده شده كه درعمق 3 متري به صخره منتهي ميشود با توجه به شكل تونل بنظرمي رسدكه كارمعماري پايان نيافته وازاين جهت ميتوان استنباط كردكه احداث آن درآخرين دوره سكونت دراين تپه صورت پذيرفته وازطرفي احتمالاً ايجادآن تپه جنبه امنيتي داشته است . - - - - بازار قديمي ملاير - - قدمت هسته اوليه بازار ملايربه زمان شيخ الملوك (فرزندفتحعلي شاه قاجار) ميرسدكه شامل دو راسته شمالي جنوبي وشرقي غربي ميباشدسبك معماري آن اصيل وسنتي است وسخت تحت تاثيرالگوهاي بازار دوره صفويه وزنديه (بازاروكيل) قرارگرفته است بازارملايربه شيوه خطي وارگانيك ساخته شده وداراي در ورودي است .بازاراصلي دردوره شيخ الملوك بناشده وافرادي چون مهرعليخان وابوالقاسم خان نوردي وميرفتاح آن راگسترش داده اند. - - درقسمت انتهايي وشمال شرقي بازارخان كاروانسراي خان ميباشد . در دوره قاجاريه حوضي در وسط مهمانسرا بوده و در قسمت شمال غربي اين سرا برف انداز واقع شده است كه اختصاص به ريختن برفهاي بام داشته است . - - - - كاروانسراي ميرفتاح - - به كاروانسراي حلاجها معروف است كه درغرب راسته اصلي بازارملايرتوسط دالاني با طاق ضربي به آن متصل شده وسايركاروانسراها باآجرخشت وملاط گل ساخته شده است . - - - - كاوانسراي شيخ الملوكي - بنيانگذارآن شيخ الملوك بوده اين كاروانسرا درشمال غربي راسته اصلي بازارتوسط شيخ الملوك ساخته شده كه قديمترين كاروانسراي بازارملايربوده ودرحال تخريب ميباشد. - - - - درياچه مصنوعي ومجتمع تفريحي كوثر - اين مجموعه كه درابتداي ورودي شهرستان ملاير ، ميدان كوثراحداث شده است شامل درياچه اي مصنوعي بمساحت تقريبي 2 هكتار،باغ پرندگان ،سكوي چشم انداز ،درياچه ،آبشار،مسجدكوثر،مجموعه فرهنگي وامكانات قايق راني ميباشد. - - - - باغ سيف الدوله - يكي از قديمي ترين بوستانهاي طبيعي غرب كشور بوستان سيفيه ملاير است كه در شمال شرقي اين شهر در دامنه كوه گرمه قرار گرفته ودر مساحتي در حدود 10 هكتار بنا شده است . اين بنا در سال 1304 توسط سيف الدوله (نوه فتحليشاه ) در زمان حكومتش بر ولايت ملاير و تويسركان احداث شد . يكي از علل بوجود آمدن اين بناي قديمي بدين شرح بوده است : - - در زمان قاجاريه شهرستان ملاير شهر جديدالتاسيسي بوده است وفاقد امكانات رفاهي لازم بوده است.بنابراين حاج سيفدواله تصميم به احداث - - اين پارك تفريحي گرفت . - - دليل ديگر اينكه آب وهواي گرم موجب شد كه سيف الدوله زميني خريداري و از مهندسين ايتاليايي براي احداث باغ با موافقت ناصرالدين شاه كمك گرفت ،اين پارك داراي درختان چنار كهنسال براي ايجاد سايه ،حوضچه ها و آبنما وجنگل مصنوعي بر روي تپه ها مي باشد . - - اين بوستان داراي دو استخر است وداراي مسجدي است كه توسط سيف الدوله احداث شده است وساختماني كه ظاهرأ محل سكونت باني آن بوده است.از آنجايي كه مهندسين آن ايتاليايي بوده اند اين پارك به شكلهاي صليبي وبيضي ساخته شده است و آب مورد نياز آن از طريق احداث قناتي در 8 كيلومتري زرك توسط مقنيان يزدي از كوههاي اطراف به محوطه پارك انتقال يافت . - - - مقبره سيف الدوله - اين نوع مقبرها از نوع مقابر غير مذهبي بوده است وداراي پلان چهار ضلعي است .چهار ظلعي گنبد داراي پيشينه دو گانه است كه يك بخش آن همان آتشكده ساسانيان و يا چهار طاق است و يكي به دوره قاجاريه وحتي بعد از آن ميرسد. دراين مقبره علاوه بر قبر سيف الدوله قبراميرالمؤيد و نوه سيف الدوله وهفت قبر ديگر در آنجا قرار دارد. - - تپه سياه چقا - تپه در 25 كيلومتري ملاير واقع شده است با ارتفاعي در حدود 12 متر ،كه سفالهاي سطحي آن نشان ميدهد اين مكان باستاني متعلق به هزاره اول قمري است. - - تپه پرياثر اين تپه طبق حفاريهاي انجام شده به هزاره اول ق.م مير سد آثار آن مربوط به قبور مي باشد وسبك توفين در اين قبور بيانگر فرهنگ گذشته ودوره پيش از تاريخ مي باشد. - - - - - تالاب فصلي آقا گل - تالاب فصلي وطبيعي آقا گل در حد فاصل استان مركزي وهمدان در1 كيلومتري جنوب شرقي روستاي كرد خور (اسلام آباد)قرار دارد كه از بخش جوكار قابل دسترسي مي باشد .آب اين تالاب از حوضه رودخانه قره چاي در دشت كميجان تأ مين مي شود . - - آبگيري تالاب از اواخر آذر ماه آغاز وتا ا واسط خرداد ماه پايان ميپذيرد .وسعت آن در حدود 600 هكتار ميباشد و عمق آن از 1 تا 6 متر متغير است ودر فصلهاي پر آب به 15 كيلومتر هم ميرسد ودر مسير مهاجرت پرندگان شمالي كه از روسيه ،قفقاز وشبه جزيره اسكاندينا وي جذب - - اين تالاب ميشود قرار دارد كه عمده آنها از اردك،غاز ،فلامينگو ، مرغ باران ،حواصيل و… مي باشد . - - - - تپه گوراب - قلعه گوراب بنايي مرتفع در جوار روستاي گوراب و5 كيلومتري جاده ملاير به اراك واقع شده است كه واجد ارزش تاريخي است ومتعلق به دوره ساسانيان ويا اشكانيان بوده است . سفالهاي كشف شده از اين تپه مويد اين مطلب است. قدمت اين دژ را ميتوان به شرح زير ذكر كرد: - - 1-لايه هاي زيرين تپه به ما قبل تاريخ حدود هزاره چهارم قبل از ميلاد - - 2-لايه هاي مياني به دوره تاريخي هزاره اول قبل از ميلاد - - 3-لايه هاي فوقاني مربوط به دوره اسلامي از جمله ايلخان ميباشد - - مهمترين اثر تاريخي خرابه هاي دژ گوراب است كه در 12 كيلومتري جنوب ملاير قرار گرفته است . اثر تاريخي ديگر قلعه چوبين ومقبره مجاور است كه بنام قلعه بلنده و امام زاده غريب در جنوب شرقي ميباشد. - - - برج سامن - اين برج در 40 كيلومتري جنوب شهرستان ملاير در روستاي بيد كرپه وسطي قراردارد . اين برج خشتي وگلي در محله چال خانقلي شهر واقع شده است وقدمت ان به حدود 700 سال قبل از آن ميرسد . اين برج در حدود ارتفاعي به اندازه 16 متر و در 4 طبقه مي باشد. - - طبقه اول مستقيمأ بر روي صخره بنا شده است و مصا لح آن از قلوه سنگها مي باشد . - - طبقه دوم داراي ارتفاع 3 متر و طبقه چهارم نيز با انواع طاقچه ، شومينه ، تيركش ،وسقف نظام يافته است و درجنگ جهاني اول در حمله روسها طبقه بالايي آن به توپ بسته شد. - - - - قلعه سليمان خان بور بور - - مساحت آن در حدود يك هكتار است . زمان ساخت آن مشخص نيست اما از كتيبه هاي داخل روستا قدمت آن به 1285 بر مي گردد .كه مربوط به اوايل حكومت قاجار ميباشد. تعداد برجها ده عدد بوده كه حدودأ فاصله برجها از يكديگر 45 مترميباشد. - در محوطه دروني حصار سه قلعه جداگانه اي وجود دارد . قلعه شمال شرقي مربوط به محمد خان زنديه و مصطفي خان بوده است . وقلعه حسين خان بور بور تنها قلعه اي بوده كه با اين وسعت شناخته شده است وداراي تزئينات آجر كاري و معرق كاري است كه معماري آن به دوره قاجاريه برميگردد. - - - - خانه قديمي لطفعلي خان - اين عمارت قديمي از دوران قاجاريه باقي مانده و در خيابان شهيد مصطفي خميني ملاير واقع شده است اين بنا داراي سه قسمت ،اندروني، اصطبل بوده كه تنها بخش حسينه سالم مانده است. اين بنا در حدود 150 سال پيش ساخته شده است وداراي حوض خانه ، طاق نما ، دربهاي چوبي ارسي و شيشه هاي رنگي است كه در حال حاضر به موزه ملاير تبديل شده است . - - - - - زيستگاه حيات وحش لشگر در - - اين منطقه حفاظت شده در شرق و جنوب شرقي ملاير از زيستگاهاي مهم بز كوهي ،كل ، قوچ ، وميش به شمار ميرود .مساحت منطقه در حدود 16 هكتار است كه در ميان دو رشته كوه بلند واز تپه ماهورهايي موسوم به كوه سرده و آهنگران تشكيل شده وداراي چشمه هاي دائمي و فصلي متعددي ميباشد . - - - سوغات ملاير - - سوغات ملاير شامل انگور ،كشمش سبزه ،شيره ،خشكبار ، بادام ،گردو ، عسل ، با سلق و … ميباشد . - - - - قالي بافي - صنعت قالي بافي در ملاير از پيشينه اي دور برخوردار است . اكثر قاليها در قطعات زرع و نيم زرع و دو زرعي و قاليچه ميباشد وبندرت فرش بزرگ بافته مي شود . در شهرستان ملاير و روستاهاي اطراف تعداد زيادي قالي مي بافند . نقشه هايي كه در ملاير وروستا هاي اطراف آن بافته ميشود در حال حاضر بسيار كمياب است . - - دركل نقشه هاي ملاير را به دو دسته تقسيم ميتوان كرد : - - 1-ضلع شمال غربي روستا هاي واقع در همدان - - 2-جنوب شرقي ملاير - - انواع نقشه هاي بافته شده در ملاير عبارتند از : - - 1 ـ نقش پيچ جوزان 2 ـ پنج ستاره 3 ـ گلداني دره جوزان 4 ـ مانيزان ، 5 ـ نقش انگوري 6 ـ نقش حاج خانومي 7 ـ نقش بوته 8 ـ نقش لچك ترنج 9 ـ نقش زير خاكي 10 ـ بوته ماهي 11 ـ چهار چنگ قديم - - - گيوه بافي و آجيده بافي - يكي ديگر از صنايع دستي رايج در استان همدان گيوه بافي است كه تعدادي از روستا ها به توليد آن مي پرذازند .گيوه نوعي كفش نرم ، مقاوم سبك ،خنك و ارزان است كه رويه آن از نخ پنبه اي تابيده شده و زير آن از چرم و يا آجيده انتخاب مي شود . - - بافت زير آجيده در علي آباد دمق از توابع ملاير رايج است . ورويه اين كفش عمدتأ در روستا هاي دهنو ، نهروندنهاوند و روستاي آرتيمان تويسركان بافته مي شود . - - - - - == ماد == - بنا بر آثار به جای مانده در همدان كنونی و گفته های بزرگ ‌ترين تاريخ نگار ايران باستان هرودوت يونانی پايتخت كشور ماد هگمتانه يا اكباتان (همدان كنونی) بوده است. بر اين اساس ملاير و نواحی نزديك به اين شهر از اهميت خاصی برخوردار بوده اند. در اين دوران ملاير به علت اهميت ترابری و جغرافيايی، موقعيتی ويژه داشت. با ورود مادها به اين منطقه و تشكيل حكومت توسط آن ها در ملاير نيز قلعه‌ها و مركزهای جمعيتی به وجود می‌‌آيد كه قلعه‌ها حافظ امنيت و حكومت بودند و مركزهای جمعيتی روستاهایی كوچك بودند كه با توجه به حاصل خيزی ملاير و آب و هوای مناسب آن به دامداری، كشاورزی و صنايع ابتدايی مشغول بودند همانند روستای می آباد، داويجان، گوراب، شهر خرابه دهنو و جلگه شوركات آورزمان. - - آب و هواي ملاير در آن زمان بسيار متفاوت از وضعيت كنوني آن بوده است به طوري كه اشاراتي كه در كتاب هاي حتي چند قرن اخير آورده شده بيانگر سرسبزي بسيار و جنگل هاي انبوه آن است، كه مناسب براي دامداري و كشاورزي بوده است. حمدالله مستوفی مورخ مشهور قرن هشتم ه.ق. هنگام گذر از ملاير می‌‌نويسد: - - ملاير را جنگلي انبوه فراگرفته بود كه وقتي از ملاير به نهاوند رفتم به علت انبوهي جنگل آفتابي مشاهده نمی‌شد. ملاير انبار پسته ايران است. - - در كتاب نادر شاه افشار آمده است كه از ملاير تا نهاوند جنگل‌ها به قدري انبوه بوده‌اند كه آفتاب كمتر مشاهده می‌‌شده است. همچنين هنگام خاكبرداري در كوره هاي آجرپزي اطراف شهر در عمق زمين آثار رودخانه و ريشه هاي قطور درختان ديده می‌‌شود و فسيل هاي گوناگوني در لايه هاي اين خاك هاي شني و رسي به چشم می‌‌خورد. بنابراين شواهد و موقعيت كوهستاني ملاير در دوران ايران باستان آب و هواي ملاير در زمستان‌ها سرد و پر برف و در تابستان ها سبز و پر آب و پوشيده از جنگل بوده است. - - دژها و قلعه هاي ملاير كه اكنون دژ گوراب و قلعه نوشی جان از آن ها باقي مانده اهميت بسياري در حكومت هاي پيش از اسلام داشته اند. پيرنيا(مشيرالدوله) در كتاب ايران باستان چنين می‌‌نويسد: - - شاهان اشكاني در همدان به سر می‌‌بردند و در مواقع خطر براي حفاظت پادشاهي همدان را ترك كرده و به ملاير و دژهاي مستحكم آن روي می‌‌آورده اند. - - ملاير پيش از ساسانيان جزو حوزه اكباتان و در دوره ساسانيان يكي از نواحي نهاوند بوده است. از حوادث مهمي كه در عهد ساسانيان در ملاير اتفاق می‌‌افتد يكي شكست خسرو پرويز از بهرام چوبينه در ناحيه شهر كنوني ملاير و ديگري مخفي شدن يزدگرد سوم هنگام حمله اعراب در قلعه اي بر كوهي در چند كيلومتري شهر كنوني ملاير كه هنوز به كوه يزدگرد مشهور است، می‌‌باشد. - - بهرام چوبينه سردار نام آور خسرو پرويز پس از بدست آوردن پيروزي هاي بسيار در خاك روم بر شاه خود شورش می‌‌كند و در جنگي كه در ناحيه شهر كنوني ملاير اتفاق می‌‌افتد خسرو پرويز شكست می‌‌خورد و به روم فرار می‌‌كند. بهرام چوبينه بنا بر رسم آن دوران براي گرامي داشت اين پيروزي بزرگ قلعه چوبينه را در اين محل احداث می‌‌كند. شكارگاه بهرام چوبينه نيز در همين ناحيه بوده است. بعدها در دوره قاجار شهر دولت آباد را در همين قلعه بنا كردند. اين قلعه تا حدود چهل سال پيش هنوز باقي بود. - - در ده كيلومتري جاده ملاير - بروجرد كوهي ست بنام يزدگرد كه آثار قلعه اي مخروبه بر آن هنوز باقي است. در تاريخ آمده است كه يزدگرد سوم آخرين شاه ساساني هنگامي كه از اعراب در مداين شكست خورد براي تجديد قوا و جمع آوري لشكر به حوالي نهاوند گريخت. از آنجا كه ملاير در آن زمان يكي از نواحي نهاوند بوده اين نام گذاري بي حكمت نبوده و اين مكان آخرين پناهگاه يزدگرد سوم بوده است. انوج نیز یکی از روستاهای آن می باشد که دارای باغ های انگور فراوان میباشد. - - == منبع == - == پیوند به بیرون ==

استان همدان

استان همدان

مرکز همدان
شهرستان‌ها

اسدآباد | بهار | تویسرکان | رزن | کبودرآهنگ | ملایر | نهاوند | همدان

شهرها

ازندریان | اسدآباد | برزول | بهار | تویسرکان | جورقان | جوکار | دمق | رزن | زنگنه | سامن | سرکان | شیرین‌سو | صالح‌آباد | فامنین | فرسفج | فیروزان | قروه درجزین | قهاوند | کبودرآهنگ | گل‌تپه | گیان | لالجین | مریانج | ملایر | نهاوند | همدان 

نقاط دیدنی

آبشار گنجنامه | آتشکده نوشیجان | آرامگاه باباطاهر | آرامگاه بوعلی‌سینا | امامزاده یحیی | پیست اسکی الوند | تالاب پیرسلیمان | تپه باستانی هگمتانه | سد اکباتان | سرآب گیان | غار علیصدر | گنبد حیقوق نبی | مجسمه شیر سنگی | مقبره باباپیره | موزه تاریخ طبیعی همدان 

-
 این نوشتار مرتبط با جغرافیا خُرد است. با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید.
زبان‌های دیگر