دولت ملی آذربایجان
از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد.
دولت ملی آذربایجان اسم حکومت محلی و خودمختاری بود که در سالهای آخر جنگ جهانی دوم از سال ۱۳۲۴ تا ۱۳۲۵ به رهبری سید جعفر پیشهوری فعال سیاسی زمان مشروطه و روزنامهنگار ایرانی در ایالت آذربایجان ایران بر پا شد. در سال ۱۳۲۴، جنگ جهانی دوم به پایان رسیده بود ولی نیروهای نظامی شوروی همچنان در آذربایجان حضور داشتند.
کنگره ملی آذربایجان 26 آبان افتتاح گردید و پس از آن بیانیه خود مختاری (حکومت محلی) اعلام شد. بار دیگر مجلس ملی آذربایجان در ۲۱ آذر ۱۳۲۴ تشکیل شد و با اصرار در جدا نشدن آذربایجان از ایران یک دولت محلی به رهبری آقای پیشه وری و بدون وزارت خارجه انتخاب شد.
پیشهوری که به نمایندگی شهر تبریز در مجلس شورای ملی انتخاب شده بود به علت نفوذ سیاستمداران وابسته به دربار از حق نمایندگی خود محروم شد و با وجود حمایت سیاستمداران ملی همچون محمد مصدق موفق به دریافت اعتبارنامه نگشت. این امر انگیزه تأسیس فرقه دموکرات آذربایجان و تلاش برای خودمختاری آذربایجان بود. فرقه دمکرات با شعار (خودمختاری برای آذربایجان و آزادی برای ایران) خواستار اجرای کامل اصول مشروطیت بخصوص اصل برقراری انجمنهای ایالتی و ولایتی بود. در همین دوره حکومت خودمختاری در کردستان به رهبری قاضی محمد با نام جمهوری مهاباد تشکیل یافت.
بر طبق برخی منابع در عرض حکومت یکساله، فرقه اصلاحاتی مطابق الگوی روسی در منطقه نفوذ خود انجام داد:
- نخستین بار در تاریخ ایران زنان از حق رای برخوردار شدند.
- نخستین اصلاحات ارضی توسط فرقه اجرا شد
- تنبیه بدنی ممنوع شد
- قانون جامع کار به تصویب رسید.
- شوراهای نظارت بر کار نهادهای دولتی تأسیس شد
- با گشودن فروشگاههای دولتی قیمتهای مواد غذایی ثابت ماند
- کلاسهای سوادآموزی، مدارس و دانشگاه بزبان آذربایجانی تأسیس شد
- درمانگاههای رایگان در اختیار مردم قرار گرفت
- خیابانها آسفالت کشی شد و همچنین یک ایستگاه رادیویی تأسیس شد
ولی همچنان فرقه در صحنه سیاست ضعیف باقی ماند و با حکومت مرکزی، چپ گرایان تهران (حزب توده) و دولت شوروی همواره در بحث و جدال بسر میبرد. استالین و دولت شوروی، حکومت خودمختار فرقه آذربایجان را بهعنوان مهرهای در سیاست جهانی مینگریست و پی در پی نگران رشد خارج از کنترل نهضت ناسیونالیستی و تمایل آنها به همکاری با ترکیه بودند. کنسول وقت انگلیس بیان میکند که بر خلاف افکار رایج در میان اشخاص ضد فرقه به نظر میرسد که مسکو چارهای جز حمایت محدود از نهضت فرقه نداشت وبرای کنترل کردن آن حتی تعداد زیادی از توده ایها را به پیوستن به فرقه تشویق میکند. تشکیلات ایالتی حزب توده ایران در آذربایجان اندکی بعد از تشکیل این فرقه به آن پیوست.
دبیر کمیته ایالتی حزب توده در آذربایجان، بادگان بود. بادگان مامور جدایی کمیته ایالتی و ادغام آن با فرقه دموکرات، می شود. پس از رایزنی های نهایی بین پیشه وری، بادگان و شبستری، بادگان به تهران می رود تا کمیته مرکزی حزب توده را از تصمیمی که گرفته شده بود آگاه کند.
فریدون کشاورز عضو کمیته مرکزی حزب توده و نماینده وقت مجلس در این باره می نویسد: ”روز قبل از اعلام تشکیل فرقه دموکرات آذربایجان، کمیته مرکزی حزب در منزل من جلسه داشت، زیرا من مصونیت پارلمانی داشتم و دفتر حزب در اشعال سربازان بود... من در جلسه بودم که مرا صداکردندکه بادگان، دبیر تشکیلات ایالتی حزب در آذربایجان از تبریز آمده و کار فوری دارد... او را به جلسه بردم... او در جلسه گفت: «من از تبریز حالا رسیده ام و فوری باید برگردم. من آمده ام به شما اطلاع بدهم که فردا تمام سازمان حزب ما در آذربایجان، از حزب توده ایران جدا شده و به فرقه دموکرات آذربایجان، که تشکیل آن فردا اعلام خواهد شد می پیوندد.» کمیته مرکزی، ایرج اسکندری را مامور کرد که نامه اعتراضی در این باره به حزب کمونیست شوروی بنویسد و او نیز نوشت ولی هیچ وقت جواب این نامه نرسید.“
در درون خود فرقه دموکرات نیز دو خط مشی وجود داشت اول نظر پیشه وری بود که خواهان «آذربایجان خود مختار در درون ایران بود». دومی خواستارجدایی کامل از ایران بود.
[ویرایش] پیوند به بیرون
- پایگاه آذرپادگان
- پایگاه آذرگشنسپ
- فرقه دموکرات آذربايجان به گواهی مدارک و اسناد
- فرقه دموکرات آدربایجان
[ویرایش] منابع
- از زندان رضا خان تا صدر فرقه دمکرات آذربایجان، بررسی زندگی و آراء سید جعفر پیشه وری. علی مرادی مراغه ای، نشر اوحدی. ۱۳۸۲
- دکتر م. سببی در سایت گویا "21 آذر، روز فجر و شکست" (با حق استفاده عادلانه از جزء کوچک مقاله)
- رحیم رئیس نیا: آذربایجان در سیر تاریخ ایران، بخش اول.

