زبانهای بالتیک
از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد.
زبانهای بالتیک نام گروه زبانی زیرشاخه از زبانهای هند و اروپایی میباشد. گویشوران این خانواده زبانی در اصل در خاور و جنوب خاوری دریای بالتیک و شمال اروپا میزیند. بیشتر این خانواده را به دو شاخه بخش میکنند:بخش خاوری که دربرگیرنده زبانهایی مرده است و بخش باختری که دربرگیرنده زبانهایی زنده و مرده است. زبانهای زنده گروه خاوری دربرگیرنده لیتوانیایی(لیتوانیایی استاندارد و ساموژیتی) و لاتویایی (لاتویایی ادبی و لاتگالیایی) میباشد. با اینکه لاتویایی و لیتوانیایی و حتا پروسی باستان واژگان همپیوند و همریشه بسیاری با هم دارند ولی دو زبان برای گویشوران زبان دیگر فهمپذیر نمیباشند. زبان پروسی باستان کهنترین زبان از خانواده بالتیک شناختهشدهاست.
فهرست مندرجات |
[ویرایش] شاخهها
[ویرایش] زبانهای بالتیک باختری
- کورونی باستان (مرده)
- کورونی نو (نزدیک به نابودی،این زبان دارای ویژگیهای از زبانهای بالتیک خاوریاست)
- گالیندیایی (مرده)
- پروسی باستان (مرده)
- یوتوینژی (مرده)
[ویرایش] زبانهای بالتیک خاوری
- لاتویایی (با ۳ میلیون گویشور)
- لاتگالیایی (با ۱۵۰هزار گویشور)
- لیتوانیایی (با ۳.۹ میلیون گویشور)
- ساموژیتی (بیشتر گویشی از لیتوانیایی شمرده میشود)
- سلونیایی (مرده)
- سمیگالیایی (مرده)
[ویرایش] پخش جغرافیایی
کانون گویشوران زبانهای بالتیک در مرزهای کشورهای لیتوانی و لاتویاست. همچنین از راه کوچ گروههای بالتیکزبان در آمریکا،شوروی پیشین،کانادا و استرالیا نیز میزیند. از دید تاریخی این زبان در گستره پهناورتری بر زبانها روانبودهاست،از باختر تا دهانه رود ویستولا در لهستان کنونی،از دورترین نقطه خاوری تا رود دنیپر در روسیه سفید کنونی و شاید حتا تا مسکو،و همچنین انگاشته میشود تا جنوبیترین نقطه در کیف. گواه این پراکندگی آبنامها در منطقههای یادشده است که ویژگیای بالتیکیاست. این آبنامها گواه نفوذ فرهنگ بالتیکیاست،اگرچه زمان این نفوذ روشن نیست. گسترش تاریخی زبانهای اسلاوی در جنوب و خاور و زبانهای ژرمنی در باختر،گستردگی جغرافیایی زبانهای بالتیک را از آنچه پیشتر بود کاست.
برپایه یک نگره انگاشته میشود که قبیلههای هندواروپاییزبان در سده ۱۳ (پیش از میلاد) در جنوب کرانههای دریای بالتیک جاگیر شدند و گویشی که بدان سخن میگفتند به زبان بالتیک دگرش یافتهاست. درآینده اینان در درازای نوار کرانهای دریا کوچ میکنند و با مردمان ماهیگیر و کشاورز نیافینیزبان بومی برخورد میکنند. مینماید که این مردمان فینی در میان هندواروپاییان حلشدهاند و از آمیزش آنها بالتیکها پدید آمدهاند. شاخه شاخه شدن گویشهای آنان شدنیاست که در هزاره یکم (میلادی) رویدادهباشد.
نخستین باری که در تاریخ از یک قبیلههای بالتیکی یادشدهاست به سال ۹۸ (پیش از میلاد) برمیگردد. نخستین یادی که از یک زبان بالتیک شدهاست به ۱۳۵۰ (میلادی) برمیگردد و آن در پیوند با نگارش فرهنگ واژگان پروسی اِلبینگ-فرهنگ آلمانی به پروسی- میباشد. نخستین گواه تاریخی از زبان لیتوانیایی به نوشتن کتاب دینی برگردانشده به لیتوانیایی در ۱۵۴۵ بازمیگردد. نخستین کتاب چاپی هم به این زبان از مارتیناس ماژویداس در ۱۵۴۷ رخداده که یک کتاب آیینی دیگر بودهاست. نخستین کتاب به لاتویایی هم در سال ۱۵۳۰ نوشته شده که باز کتابی دینی بودهاست. به همین زبان نخستین کتاب چاپی در ۱۵۸۵ پدید آمد و آن هم دینی. یکی از دلیلهای شناسایی دیرتر بالتیکها به پذیرش دیرهنگام کیش ترسایی از سوی ایشان در سنجش با دیگر ملتهای اروپا بازمیگردد. این دیرپذیری ایشان را از شناخت و توانایی نگارش دورداشت و همچنین زبانشان را از اثرپذیری از بیرون پاسدارینمود.
با پاگیری یک دولت آلمانی در پروس در سده ۱۳ (میلادی) مردمان بالتیک پروسی آغاز به جابهجایی از سرزمینشان نمودند و بازماندگان در آلمانیها حلشدند تا آنجا که در سده ۱۷ زبان پروسی دیگر مرده بود.
در دوره کشور لهستانی-لیتوانیایی(۱۵۶۹-۱۷۹۵) زبان و نوشتار دیوانی به لهستانی،روتنیایی و لاتین انجاممیشد و لیتوانیایی به یک زبان گفتاری عامیانه بدلگشت.
پس از تکهپاره شدن لهستان بسیاری از سرزمینهای بالتیک به دست امپراتوری روسیه افتاد. از این پس گاه برخی زبانها و نگارش بدانها از سوی روسهای نهی میشد.
[ویرایش] پیوند با دیگر زبانهای هندواروپایی
زبانهای بالتیک از آنجا که دارای ویژگیهایی نخستین از زبان نیاهندواروپایی هستند سخت مورد توجه زبانشناسانند.
زباشناسان درباره پیوند زبان های بالتیک با دیگر زبانهای هندواروپایی همراینیستند. برخی پیوندها میان زبانها با شیوه سنجشی بازسازی گاهشمارانه دگردیسیهای آوایی و دستوری زبانها نسبت به هم شناسایی میگردند. خویشاوندی زبانی با شناخت بدعتهای نگاهداشته دو زبان یا خانواده زبانی تعیینمیگردند.
از بسیاری از زبانهای مرده بالتیک نوشتهای یا به جا نمانده یا اگر مانده بسیار ناچیز است. بسیاری از این زبان های مرده با ثبت تاریخنویسان کهن یا از روی نامها و جاینامها شناختهشدهاند. پیشینه گم و ناپیدای این زبانها-که نوشتههایشان نیز به دورههای نزدیک بازمیگردد- سببساز طرح نگرههایی چند درباره خویشاوندی آنها با دیگر زبانهای هندواروپایی شده است.
بیشتر زبانشناسان بر این باورند که زبانهای بالتیک یکراست از زبان نیاهندواروپایی جداشدهاند.
بیشتر دانشمندان نزدیکی بسیار میان زبانهای بالتیک با زبانهای اسلاوی را نشان دادهاند. حال اینکه این نزدیکی نشان از تبار یکهای برای این دو خانواده دارد یا تنها به دلیل نزدیکی جغرافیایی این دو خانواده زبانی بودهاست جای اختلاف دارد.
همچنین پیوند نزدیک میان زبانهای بالتیک و زبانهایی که از دید جغرافیایی از این خانواده دورند-همچون آلبانیایی،داسی و تراسی انگاشتهمیشود.
به تازگی پیشنهاد شدهاست که خانواده زبانی بالتیک یک خانواده ناجور است و دو شاخه خاوری و باختری این زبان خود دو خانواده جداگانه بودهاند که با گذشت زمان به هم پیوستهاند.
[ویرایش] منبع
- نویسندگان ویکیپدیای انگلیسی،Baltic languages (۱۷ آوریل ۲۰۰۷)
| زبانهای بالتیک | ||
|---|---|---|
| پروسی باستان | ساموژیتی | سلونی | سمیگالی | کوری گالیندی | لاتگالی | لاتویایی |لیتوانیایی | زبان یاتوینگی |
||

