نگهبان شمال

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

نگهبان شمال
صورت فلکی: گاوران
نامگذاری بایر: α Boo
نام‌های دیگر: سِماک رامِح، حارس الشمال، رامح فلکی، رائح، صیاح، راعی الشاء، عرقوب الاسد، طاردةالبرد، درک الاسد، بقار[۱]
داده‌های رصدی
بعد:
میل:
(دوره ۲۰۰۰)
۱۴ساعت۱۵دقیقه۳۹٫۷ثانیه
‎+۱۹° ۱۰' ۵۷‎"‎‏
قدر ظاهری: ۰٫۰۴-
جزئیات
درخشندگی: ۴ برابر خورشید
ردهٔ طیفی: K1.5IIIFe-۰٫۵
دما (کلوین): ۴۲۰۰
فاصله: ۴۱ سال نوری
(اختلاف منظر "۰٫۰۹)
شعاع: ۹۶ برابر خورشید (قطر ظاهری "۰٫۰۲)
جرم: چگالی نسبت به خورشید ۰٫۰۰۰۳
متغیر بودن: متغیر است
چندگانگی: چندگانه نیست

نگهبان شمال یا سِماک رامِح (آلفا گاوران، alpha Bootis) نام ستاره‌ای در صورت فلکی گاوران است. این ستاره، سومین ستاره از نظر قدرت درخشش در آسمان شب است.[۲]

نگهبان شمال یک اَبَرغول سرخ و رنگ آن سرخ روشن است و از درخشان‌ترین ستاره‌های آسمان شب است. برای رصد آن باید در نیمه‌شب ماه ژوئن به آسمان جنوبی نگریست.

سرعت آن بیش از ۱۲۵ کیلوتر بر ثانیه برآورد می‌شود و به علت دوری، ۸۰۰ سال طول می‌کشد تا قوسی برابر نیم‌درجه را در آسمان بپیماید. ۸۰۰ سال دیگر، نگهبان شمال به اندازه نیم‌درجه، یعنی فاصله‌ای برابر با قطر ظاهری ماه، به صورت فلکی دوشیزه نزدیک‌تر خواهد شد.[۳]

[ویرایش] در فرهنگ‌ها

کتاب ذخیره خوارزمشاهی برآمدن این ستاره را نشانهٔ آغاز خزان دانسته.[۴] در ستاره‌‌شناسی هندوها، ستارهٔ نگهبان شمال با سیزدهمین منزل ماه هندوها (نکشتره) به نام سواتی متناظر است.[۵] نام عربی آن یعنی سِماک رامِح به معنای «پای نیزه‌انداز» است و نام یونانی آن Αρκτούρος (آرکتوروس) که در بیشتر زبان‌های اروپایی نیز به کار می‌رود به معنای «نگهبان خرس» است.[۶]

نگهبان شمال از اندک ستاره‌هایی است که در انجیل از آن نام برده ‌شده.

[ویرایش] در ادبیات فارسی

از خاقانی:

بر نیزهٔ او سماک رامح
کمتر ز زحل سنان ندیده‌است

از نظامی:

در مسیرش سماک آن جدول
گه رامح نمود و گاه اعزل
مقایسه اندازهٔ ستارهٔ نگهبان شمال با خورشید.
مقایسه اندازهٔ ستارهٔ نگهبان شمال با خورشید.


[ویرایش] منابع

  1. نام‌های مترادف از لغت‌نامه دهخدا.
  2. منبع اطلاعات جدول: Bright Star Catalogue (برگرفته از ویکی‌پدیای هلندی، ۱۸ آوریل ۲۰۰۷).
  3. دگانی، مایر، نجوم به زبان ساده، جلد ۱ و ۲، ترجمه محمدرضا خواجه‌پور، تهران: سازمان جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، چاپ ششم ۱۳۷۴خ، ص۳۵
  4. لغت‌نامهٔ دهخدا، سرواژهٔ سماک
  5. arcturus. Higher Intellect. بازدید در تاریخ ۱۸-۰۴-۲۰۰۷.
  6. Richard Hinckley Allen, Star-names and their meanings (1936), p. 100-101.


 
درخشان‌ترین ستارگان آسمان شب
شباهنگ

شباهنگ | سهیل | نگهبان شمال | رجل قنطورس | کرکس نشسته | بُزبان | پای شکارچی | شِعرای شامی | آخرالنهر | اِبط‌الجوزا | حَضار | کرکس پرنده | دَبَران | قلب عقرب | سماک اعزل | رأس پیکر پسین | فَم‌الحوت | بکروکس | دنب