ویکیپدیا:اجماع
از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد.
ویکیپدیا بر اساس ایجاد اجماع (به انگلیسی: consensus به معنی توافق عمومی یا حس مشترک) کار میکند. اجماع در واقع از ویکی بودن ویکیپدیا به آن ارث رسیدهاست. اساس این روند چنین است: یک کاربر ویرایشی در مقاله انجام میدهد، و بعد تمام کاربرهای دیگری که صفحه را میخوانند پیش خودشان تصمیم میگیرند که آیا صفحه به همان حالت بماند، یا متن دوباره تغییر کند. به مرور زمان، تمام آن چه که در یک صفحه میماند، عملاً از تایید ضمنی مشارکتکنندگان ویکیپدیا (یا حداقل بخشی از آنان، که به آن صفحه نگاهی انداختهاند) برخوردار است. اصل «سکوت نشانهٔ رضایت است» نشانهٔ نهایی اجماع است؛ وقتی یک کاربر تغییری در صفحه میدهد و هیچکس آن را اصلاح نمیکند، یعنی بقیه با آن موافق هستند. به طور معمول، اجماع محصول طبیعی روند ویرایشهای مکرر یک مقاله است.
وقتی در یک مورد اختلاف نظر وجود دارد، این اختلافات با بحث و تبادل نظر مودبانه، به سمت حصول اجماع حرکت خواهند کرد. وقتی در یک مورد خاص چندین بار در بحثهای مختلف اجماع حاصل میشود، این مورد را به صورت یک رهنمود در میآوریم، تا وقت کاربران دیگر برای حصول دوبارهٔ اجماع در آن مورد تلف نشود. وقتی اختلاف نظر وجود داشته باشد، معمولاً اجماع از طریق بحث در صفحههای بحث میسر میگردد. در موارد نادری که این روند به نتیجه نمیرسد باید زا روند ویکیپدیا:رفع اختلاف استفاده شود. (این روند هنوز در ویکیپدیای فارسی وجود ندارد.)
فهرست مندرجات |
[ویرایش] اجماعآفرینی منطقی
اجماع وقتی بهتر حاصل میشود که تمام کاربران با حسن نیت تلاش کنند تا دیدگاههای مختلف در مورد یک موضوع را تشریح کنند.
تعریف این که چه جور مخالفت کردن، منطقی است، کار آسانی نیست. ویرایشکنندههای خوب ویکیپدیا، معمولاً عنوان میکنند که این که یک نفر موضعی مخالف دیدگاه آنها داشته باشد میتواند منطقی باشد. با این حال، اصرار بیش از حد بر یک دیدگاه عجیب، بدون قبول کردن این که با حسن نیت به دیدگاههای دیگر اندیشیده شود، در روند حصول اجماع در ویکیپدیا پذیرفتنی نیست. توجه داشته باشید که در موارد نادری، ممکن است این دیدگاه به ظاهر عجیب، توجیه مناسبی پشت سر خود داشته باشد، که باعث شود اجماع تغییر کند.
توجه داشته باشید، حتی زمانی که سابقهٔ ویرایشهای یک کاربر نشاندهندهٔ سوگرایی وی باشد، ممکن است که اظهار نظر آنها مبتنی بر حسن نیت و با هدف پیشبرد یک مقاله بوده باشد. ویرایشگران ویکیپدیا تقریباً در تمام موارد باید فرض حسن نیت را رعایت کنند، و باید در تمام موارد در چارچوب نزاکت رفتار کنند.
[ویرایش] اجماع تغییرپذیر است
وقتی بر سر موضوعی اجماع شد، این توافق غیر قابل تغییر نیست. برای جامعهٔ ویکیپدیا گاهی لازم است که تصمیمش را عوض کند. به عنوان نمونهٔ ممکن است تعداد کمی از کاربران، در مورد یک مقاله به توافق و اجماع برسند، اما زمانی که مقاله در معرض دید عدهٔ بیشتری از کاربران قرار گرفت، تعدادی از کاربران دیگر، با تغییرات مقاله مخالف باشند، و اجماع کاملاً تغییر کند. گروه اول نباید به این بهانه که قبلاً در این مورد توافق شدهاست جلوی تغییرات را بگیرند.
گفتهٔ بالا به این معنا نیست که در ویکیپدیا، سابقهٔ بحث در یک مورد نادیده گرفته میشود؛ مثلاً وقتی در یک صفحهٔ ویکیپدیا:رایگیری برای حذف در مورد حذف یک مقاله اجماع حاصل نشود، یک کاربر نمیبایست دوباره و چندباره آن مقاله را نامزد حذف کند تا زمانی که به نتیجهٔ دلخواهش (حذف مقاله) برسد. اما موضوعی که قبلاً در موردش بحث شده، باز هم میتواند در موردش بحث شود، به خصوص زمانی که اطلاعات جدیدی در آن مورد وجود دارد. اگر یک ویرایشکنندهٔ ویکیپدیا فکر میکند که توافق عمومی حاصل شده دربارهٔ یک موضوع، قدیمی شده و نیازمند تغییر است، میتواند این موضوع را در صفحهٔ بحث مورد نظر یا در قهوهخانه عنوان کند و منتظر نظر دیگران در این باره بشود. هیچ کاربری نمیتواند یک طرفه اعلام کند که اجماع تغییر کردهاست.
این خاصیت یک ویکی است که تا ابد در حال تغییر باشد. هر روز افراد جدیدی از ویکیپدیا دیدن میکنند، و با اطلاعات جدید و ایدههای جدیدشان، دیدگاهی را به ویکیپدیا اضافه میکنند که تا قبل از آن وجود نداشتهاست. مهم این است که همیشه راهی برای به چالش کشیدن تمام تصمیمهای قبلی، چه با رایگیری حاصل شده باشند چه با حصول اجماع، وجود دارد. بنا بر این، تصمیماتی که در ویکیپدیا گرفته میشوند نباید محدودکننده باشند، به این مفهوم که جلوی تغییر بعدی در تصمیم مورد نظر را بگیرند.
با این وجود توجه داشته باشید که به سادگی میتوان حالتی شبیه به تغییر در اجماع را با پرسیدن دوبارهٔ موضوع به امید این که گروه دیگری از کاربران نظر دیگری داشته باشند، ایجاد کرد. اما این روش، یک مثال خیلی بد از تغییر اجماع است و در تضاد با کارکرد ویکیپدیا است. تصمیمهای ویکیپدیا اساساً بر تعداد افرادی که دربارهٔ یک موضوع رای موافق دادهاند استوار نیست. تلاش برای تغییر در یک توافق عمومی، باید شامل توضیح شفاف دلایل حصول اجماع قبلی نیز باشد، و نه صرف این که امروز تعداد بیشتری افراد به الف رای دادند تا به ب.
یکی از علایم بارز این که شما در تغییر اجماع، توضیحات کافی ارائه نکردهاید آن است که فقط تعداد کمی از کسانی که در حصول اجماع قبلی مشارکت داشتند در مورد نظر جدید نظر بدهند (یا هیچکدامشان نظری ندهند.)
به دعوت کاربران یک بخش دیگر ویکیپدیا برای حمایت از یک پیشنهاد رد شده، اصطلاحاً رایخریدن (به انگلیسی: forum-shopping) گفته میشود که کاری نکوهیده است. راه درست آن است که اولین بار (و فقط یک بار)، در بهترین جای ممکن از کاربران درخواست شود در مورد آن پیشنهاد نظر بدهند.
[ویرایش] اجماع در عمل
اجماع به این معنی نیست که همه با نتیجهٔ بحث موافقند؛ معنای آن این است که همه حاضر به استوار شدن آن نتیجه هستند. نوشتهٔ زیر به نقل از فهرستهای پست الکترونیکی ویکیپدیا میتواند به خوبی تفاوت بین اجماع و همرای بودن را نشان بدهد (نقل به مضمون):
-
-
- ...در حقیقت کارکرد ویکیپدیا خود نشان دهندهٔ مفهوم این عبارت است: ملغمهای وجود دارد از افرادی که کاملاً با یک موضوع موافقند، عدهای که با آن مخالفند اما مخالفت خود را بدون بیمهری ابراز میکنند، عدهای که مخالفند اما برای موضوع مطرح شده اولویت قایل نمیشوند، عدهای که مخالفند اما تاکید میکنند که دیدگاه جمع مهم است و به آن احترام خواهند گذاشت، کسانی که فقط حرف میزنند و در راستای آشتی قدم بر نمیدارند، و کسانی که خلاف قوانین رفتار میکنند. آنگاه شما متوجه خواهید شد که در یک مورد اجماع وجود دارد، بدون آن که رای همه یکسان باشد.
-
نکته: وقتی اختلافات بروز میکنند، گاهی کلمهٔ «اجماع» با معانی مختلفی از معنی واقعی کلمه تا «موافقت اکثریت» یا «موافقت با نظر من» به کار میرود. عجیب نیست اگر ببینید که هر دو طرف یک جنگ ویرایشی اعتقاد دارند که در مورد نسخهای از مقاله که از آن دفاع میکنند اجماع وجود دارد.
[ویرایش] اجماع یا رای اکثریت
با وجود این که مهمترین قسمت اجماعیابی آن است که تمام ابعاد موضوع مورد نظر بحث شوند، معمولاً این که تمام افرادی که دربارهٔ یک موضوع نظر میدهند به یک نتیجهٔ واحد برسند دشوار است. در فعالیتهایی مانند درخواستهای مدیرشدن، رایگیری برای حذف و نظایر آن، اجماعیابی ممکن است دشوار باشد، چرا که تعداد افرادی که در بحث شرکت میکنند بیش از آن است که بتوانند با هم همکاری کنند. ممکن است این روندها از طرح درستی برخوردار نباشند از این جهت که مقایسهها به روشنی انجام نشدهاند. به همین خاطر ممکن است که در این موارد تشخیص این که اجماع چیست، آسان نباشد.
برای حل این مشکل، افراد ابتدا بررسی میکنند که آیا معیارهای توافق اکثریت دربارهٔ یک موضوع حاصل شده یا نه، و بر این اساس، یک فرض اولیه از نزدیکی تقریبی وضعیت موجود با حصول «اجماع» برآورد میکنند.
تصمیمگیریها در ویکیپدیا بنیاد به طور عمومی از طریق رایگیری انجام شوند. ویکیپدیا دموکراسی نیست و شمردن آرا نباید جزئی اساسی از تصمیمگیری در مورد نتیجهٔ یک بحث باشد. وقتی از رایگیری استفاده میشود، باید این استفاده به «آزمودن» وجود اجماع محدود شود، نه این که از آن برای «حصول» اجماع بهره ببریم.
با تمام این تفاسیر، در برخی از فعالیتهایی که در فضای نام ویکیپدیا انجام میشود، نسبت آرای موافق به عنوان شاخصی از توافق جمعی مدنظر گرفته میشود. این مساله خود مورد اختلاف نظر است، و در مورد این که رهنمودهایی برای تعیین مرز عددی این شاخصهای نوشته شود، اجماع وجود ندارد. با در نظر گرفتن این موضوع، به حسب موضوع، رسیدن نسبت آرای موافق به چیزی حدود ۶۰٪ تا ۸۰٪ به عنوان شاخصی از توافق عمومی استفاده میشود. در مورد بحثهای حساستر، عدد بزرگتری استفاده میشود. این اعداد حاصل از بررسی آماری موارد اتفاق افتاده در قبل هستند، و هیچگاه ثابت و غیرقابل تغییر نخواهند بود. توجه کنید که این اعداد نباید به عنوان تنها منبع تصمیمگیری در مورد یک موضوع استفاده شوند. قضاوت درست و بصیرت کافی، برای انتخاب تصمیم درست لازمند، و در تمام موارد، تصمیم گرفته شده، از درصد یاد شده مهمتر است.
[ویرایش] موارد استثنا
در چند مورد استثنایی، تصمیمگیری بدون حصول اجماع میان کاربران ویکیپدیا انجام میشود:
- آن چه که از طرف جیمبو ولز، هیئت امنا یا توسعهدهندگان ویکیپدیا در مورد مسایلی مانند حق تکثیر، مسایل قانونی، یا بار سرورهای ویکیپدیا عنوان میشود، حکم سیاست را دارد.
- در برخی موارد بنیاد ویکیمدیا راسا در مورد یک مقاله تصمیمی (نظیر حفاظت مقاله) میگیرند که لازم الاجرا تلقی میشود.
- حصول اجماع دربارهٔ یک موضوع خاص نباید باعث تعمیم آن به یک مورد کلیتر (مانند ویکیپدیا:اثباتپذیری یا ویکیپدیا:تحقیق دست اول ممنوع شود).
- تصمیمات مربوط به بنیاد ویکیمدیا معمولاً شامل حال تمام پروژههای خواهر ویکیپدیا میشوند و اجرای آنها مستقل از سیاستهای داخلی هر یکی از این پروژهها الزامی است. البته این تصمیمگیریهای کلی، معمولاً خود پس از حصول اجماع بین کاربران پروژههای مختلف حاصل میشوند، و به آهستگی روندشان طی میشود.
[ویرایش] نکتهای در مورد استفاده از صفحههای بحث
با وجود این که برای حصول اجماع اجباری نسبت به نظر دادن در صفحات بحث وجود ندارد، اما این کار به حصول اجماع کمک میکند. خلاصه ویرایشها معمولاً کوتاه هستند و ممکن است به غلط تفسیر شوند. توضیح دادن خلاصه ویرایشی که انجام دادهاید، میتوان باعث جلب توجه دیگران و حصول اجماع در آن مورد بشود. ارسال یک نظر در صفحهٔ بحث قبل از ویرایش کردن متن مقاله، میتواند از سوء تفاهمها جلوگیری کند. اگر در مورد ویرایشی که یک کاربر دیگر انجام داده مشکوک هستید ابتدا قدری صبر کنید، شاید در صفحهٔ بحث توضیحی در آن مورد اضافه کند. همچنین قبل از این که بخشی از مقاله را ویرایش کنید، سری به صفحهٔ بحث مقاله بزنید، و ببینید آیا بحثی در مورد آن بخش از متن در جریان هست یا نه. اما وقتی که در بحثها شرکت کردید، ترسو نباشید، جسور باشید.

