آلودگی هوا

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

آلودگی هوا به مواد شیمیایی و فیزیکی و زیستی گفته می‌شود که ویژگی‌های طبیعی آتمسفر را تغییر میدهند.

اولین آلاینده‌های هوا احتمالاً دارای منشأ طبیعی بوده‌اند. دود، بخار بدبو، خاکستر و گازهای متصاعد شده از آتشفشانها و آتش سوزی جنگلها، گرد و غبار ناشی از توفانها در نواحی خشک، در نواحی کم ارتفاع مرطوب و مه‌های رقیق شامل ذرات حاصل از درختهای کاج و صنوبر در نواحی کوهستانی، پیش از آنکه مشکلات مربوط به سلامت انسان‌ها و مشکلات ناشی از فعالیتهای انسانی محسوس باشند، کلا جزئی از محیط زیست ما به شمار می‌رفته‌اند. به استثنای موارد حاد، نظیر فوران آتشفشان.

آلودگیهای ناشی از منابع طبیعی معمولاً ایجاد چنان مشکلات جدی برای حیات جانوران و یا اموال انسان‌ها نمی‌کنند. در حالی که فعالیتهای انسانی ایجاد چنان مشکلاتی از نظر آلودگی می‌نمایند که بیم آن می‌رود بخش‌هایی از اتمسفر زمین تبدیل به محیطی مضر برای سلامت انسان‌ها گردد.

فهرست مندرجات

[ویرایش] تاریخچه آلودگی

دود یکی از قدیمیترین آلاینده‌های هوا است که برای سلامت بشر مضر است. زمانی که دود ناشی از آتش حاصله از سوختن چوب توسط ساکنین اولیه غارها جای خود را به دود ناشی از کوره‌های زغال سوز در شهرهای پر جمعیت داد، آلودگی هوا، بقدری افزایش یافت که زنگ خظر برای برخی از ساکنان آن شهرها وجود به صدا در آمد. در سال ۶۱ بعد از میلاد سنکا (Seneca) فیلسوف رومی از هوای روم به‌عنوان هوای سنگین و از دودکشهای هود با عنوان تولید کننده بوی بد نام برد. در سال ۱۲۷۳ میلادی ادوارد اول پادشاه انگلستان می‌گوید هوای لندن به حدی با دود و مه آلوده و آزار دهنده است که از سوختن زغال سنگ دریایی جلوگیری خواهد کرد.

علی‌رغم هشدار پادشاه مذکور، نابودی گسترده جنگلها، چوب را تبدیل به یک کالای کمیاب نمود و ساکنان لندن را وادار ساخت تا بجای کم کردن مصرف زغال سنگ به میزان بیشتری از آن استفاده کنند. تا سال ۱۶۶۱ میلادی یعنی بیش از یک قرن بعد، تغییر قابل ملاحظه‌ای در آلودگی هوا بوجود نیامد. چاره جویی و پیشنهادات عبارت بودند از برچیدن تمامی کارخانه‌های دودزا از شهر لندن و بوجود آمدن کمربند سبز در اطراف شهر و بالاخره این چاره جوییها کارساز شد.


[ویرایش] تعريف آلودگي هوا

آلودگي هوا عبارت است از وجود يك يا چند آلوده كننده در هواي آزاد به آن مقدار ، مدت ، و وي‍‍‍ژگي ها كه براي انسان ، گياه يا حيوان خطرناك بوده وبراي اموال مضر ويا به طور غيرقابل قبولي مخل استفاده ي راحت از زندگي واموال گردد. با توجه به تعريف فوق نوع ، كميت ، ويژگي ها وزمان تماس در تاثير آلوده كننده ها بر انسان ومحيط اهميت پيدا ميكند. اگر به تركيب طبيعي هواي تميز وخشك نزد يك سطح دريا كه از 09/78 درصد ازت ، 94/20 درصد اكسيژن ، 93/0 درصد آرگن ، 0318/0 درصد دي اكسيدكربن ومقادير ناچيز گازهاي ديگر تشكيل شده ، توجخ نماييم مشخص ميگردد كه آلاينده هاي مهم نظير منواكسيد كربن ، ذرات معلق ، هيدروكربورها ، اكسيد هاي گوگرد بخصوص انيدريد سولفورو ، اكسيد هاي ازت ، ازن و... جزء تركيب هاي طبيعي هوا محسوب نمي شوند و وجود آنها در اتمسفر نتيجه پيشرفت تكنولو‍ژي ، توسعه صنعتي ، افزايش جمعيت ،ازدياد مصرف منابع انرژي و... مي باشد. از طرف ديگر با توجه به مصرف روزانه ي انسان از هوا ، غذا ، آب ، مشخص مي گردد كه نياز به هوا چندين برابر آب وغذاي مصرفي است وهمين امر روشن مي نمايد كه چرا مساله ي آلودگي هوا از اهميت ويژه اي برخوردار است وچرا بايد غلظت آلوده كننده هاي هوا در مقايسه با آلودگي غذا يا آب لااقل به همان نسبت يا كمتر باشد.

عوامل جوي موثر در آلودگي هوا، پخش وانتشار آلاينده هاي هوا تابع شرايط جوي جغرافيايي محل مي باشد.گاهي اوقات شرايط جوي در پخش آلوده كننده ها موثر بوده وشرايط مناسبي را ايجاد مي نمايد و گاه نيز باعث تشديد آلودگي مي شود. باد يكي از عوامل مهم در پخش وانتقال عوامل آلوده كننده محسوب مي شود. مقدار پراكندگي مواد به جريانهاي افقي وعمودي باد بستگي دارد. حركت افقي هوا باد وحركت عمودي آن ، جريان هوا ناميده مي شود. ميزان انتشار وانتقال هواي آلوده به سرعت مستقيم وقدرت باد وابسته است. بادهاي آرام قدرت انتشار ناچيز وبادهاي قوي قدرت انتشار زياد دارند. معمولا باد در سرعت هاي بيشتر از 30 كيلومتر در ساعت در انتقال وانتشار آلودگي ها موثر است وبادهاي شديد تر تاثير بسيار بيشتر برپخش آلودگي خواهند داشت. جريانهاي عمودي باد در تصفيه هوا اهميت بيشتري دارند. زيرا از طريق بالا بردن آلاينده ها سبب دور شدن آنها از سطح زمين شده واز طرف ديگر چون سرعت جريان افقي باد در طبقات بالاي جو بيشتر است ،بنابراين انتقال آلودگي ها به قسمتهاي فوقاني ، سبب پراكندگي بهترآنها مي شود. در مناطق كم فشار به علت صعودي بودن جريان هاي هوا ، هواي پاك جايگزين هواي آلوده مي شود وبنابراين تهويه طبيعي رخ مي دهد. اما در مناطق پر فشار به علت نزولي بودن جريانهاي هوا مواد آلاينده به حالت ركود در محيط مانده وقادر به صعود نيستند ودر نتيجه توقف يك سيستم با فشار زياد براي مدت چند روز در يك منطقه سبب تشديد آلودگي ميشود. ريزش هاي جوي نظير باران وبرف نيز از پديده هاي مهم وموثر در شستشوي هوا محسوب ميشوند كه قادرند مواد آلوده كننده را به همراه خود به سطح زمين بياورند. از ديگر عوامل جوي موثر در آلودگي هوا مي توان به مه اشاره كرد كه وقتي در منطقه اي رطوبت نسبي بالا رود، ذرات آلاينده به عنوان هسته هاي تراكم ، ذرات آب را به دور خود جمع كرده وتوليد مه آلوده ( مه دود آلود ) مي نمايند. در بسياري از حوادث مه به عنوان يك عامل تشديد كننده نقش داشته است.


[ویرایش] مه دودآلود چيست ؟

در انگلستان براي كاهش دادن آثار زيانبخش مه كوششهايي انجام مي گيرد. براي اين منظور ، دودهاي ناشي از سوخت زغال سنگ ودودكشهاي كارخانه ها ، كنترل مي شود ودر برخي نواحي ، روشن كردن زغال سنگ به كلي ممنوع گرديده است . در برخي از شهرها نوعي مه پديد مي آيد كه از پراكنده شدن گازهاي مختلف صنعتي در هوا درست مي شود. اينگونه مه را مه دود آلود مي ناميم. مردم وقتي درچنين هوايي نفس بكشند به سرفه مي افتند. هرگاه در مه دود آلود ، دوده يا ذرات مخصوصي يافت شود، به آن اثر سمي مي بخشد . در هوا هميشه گردوغبار يافت مي شود. غبار ذرات بسيار ريزي از مواد جامد است كه مي توانند همچنان در هوا معلق باشند گرد وغبار ممكن است به وسيله ي يكي از اين چيزها بوجود آيد: از پراكنده شدن خاك در فضا – از فعاليت كوه آتشفشان – از آتش سوي جنگل – از دود اتومبيل ها – واز عمل سوخت كارخانه هاي صنعتي كه اين را مي توان باتماشاي دود كش كارخانه ها به چشم ديد. مقدار گردوغباري كه در هوا پراكنده است بقدري زياد است كه براي انسان قابل تصور نيست. ولي مي گويند كه سالانه حدود 43 ميليون تن غبار از هوا بر فراز ايالت متحده فرو مي نشيند. حدود 30 ميليون تن از اين غبارها ناشي از منابع طبيعي است وتنها 13 ميليون تن آن ، بر اثر فعاليتهاي بشري پديد مي آيد. بديهي است كه در شهرهاي بزرگ صنعتي گرد وغبار از همه جا بيشتر در فضا پراكنده است. براي مثال ، مقدار غباري كه ماهانه بر هر 1.5 كيلومتر مربع در برخي از شهرها فرو مي نشيند، در اينجا بيان مي كنيم:

در دترويت 72 تن

در نيويورك 61 تن

در شيكاگو 61 تن

در پتيسبرگ 46 تن

در لوس آنجلس 33 تن در آن قسمت از شهر كه تاسيسات فراواني قرار گرفته ، ميزان رسوب غبار در هر يك كيلومتر شايد به 200 برابر جاهاي ديگرش برسد. همانگونه كه مي بينيد اين مطلب از لحاظ بهداشت مساله بسيار مهمي جلوه مي كند. از اين رو ، در بسياري از شهرها يك رشته عمليات شديد شروع شده تا از ميزان وجود غبار در هوا بكاهد . مثلا ماشين آلاتي را كه توليد گرد وغبار مي كنند در زير كلاهك قرار مي دهند وهمچنين از تاسيسات تهويه ، پروانه هاي دهنده ودستگاههاي الكتريكي نيز استفاده مي شود.

در برخي مواد ، از آب افشاني وبارانهاي مصنوعي نيز برلي كمك كردن گرد وغبار در فضا ،كمك مي گيرند. با اين همه هنوز مساله ي گرد وغبار آسيب زا يا « مه دود آلود» به سامان نرسيده است.

[ویرایش] دود چيست ؟

دود بر اثر احتراق ناقص برخي مواد سوختي پديد ميآيد، پس اگر مواد سوختي كه ما در اختيار داريم به طور كامل بسوزد هرگز دودي نخواهيم داشت. بيشتر مواد سوختي شامل كربن ، ئيدروژن، اكسيژن وكمي گوگرد واحتمالا مقداري خاكستر معدني هستند. حال اگر اين سوختها به طور كامل احتراق يابند چيزي كه از خود باقي مي گذارند عبارتست از :

گازكربنيك (CO2) بخار آب ونيتروژن آزاد كه همه ي اين ها بي آسيبند اگر سوختها مقداري گوگرد هم داشته باشند اندكي انيدريدسولفورو (SO2) نيز باقي مي گذارند. كه اگر با هوا ورطوبت نيز تماس پيدا كند ، تبديل به اسيد خورنده اي مي شود. براي آنكه احتراق كامل صورت گيرد ماده ي سوختي بايد از هواي كافي برخوردار باشد ، هوايي كه بتواند عمل اكسيداسيون يا « اكسايش » را در حرارت بالا ، خوب وكامل انجام دهد. البته پيدا كردن چنين شرايطي دشوار است ، به ويژه اگر سوخت چيزي جامد باشد. از اين رو ، احتراق ناقص صورت مي گيرد ودر نتيجه ، دود توليد مي شود. زغال سنگ خشك ، آنتراسيت وزغال كك ، بدون آنكه دودي توليد كنند ، به خوبي مي سوزند زيرا داراي هيچ ماده ي فراري نيستند. ولي زغال سنگ هاي معمولي ، كه در حرارت نسبتا كمي تجزيه مي شوند ، از خود گاز وماده ي قيري رها مي كنند. اين گاز وماده ي قيري با غبار وخاكستر بهم مي آميزند وتوليد دود مي كنند. هواي شهرها پر است از ذره هاي جامد بسيار ريزي كه در فشا شناورند ، ولي همه ي آنها دود نيستند. اين ذرات عبارتند از گرد وغبار ومواد سبزه يا موادي ديگر.

تمام اينها بر اثر نيروي جاذبه به تدريج بر روي زمين فرو مي نشينند . در شهرهاي كوچك يا در حومه ي شهرهاي بزرگ در هر 5/1كيلومتر مربع حدود 75 تا 100 تن از اين ذرات ، در سال ، فر مي نشينند. اما در شهرهاي بزرگ صنعتي ممكن است . مقدار اين گونه رسوبها حتي به ده برابر آن هم برسد. دود آسيب فراوان در بر دارد، به تندرستي ها ، به گياهان وبه چيزهايي كه به ما تعلق دارند ، زيان وارد مي آورد. به علاوه ، در شهرهاي بزرگ صنعتي تاثير نور خورشيد را فرو مي كاهد وبويژه مانعي براي رسيدن اشعه ي ماوراي بنفش به شمار مي رود. در حالي كه اشعه ي ماوراء بنفش براي تندرستي وبهداشت ما بسيار لازم است.

اگرباد دود را پراكنده نكند شايد شهرهاي بزرگ صنعتي همه روز مه آلود باشند وهر جا كه مه دود آلوده پديد آيد ميزان مرگ ومير ناشي از بيمارهاي قلب وريه بالا مي رود. دود برگياهان نيز اثر زيان آوري دارد. زيرا مانع « تنفس » كامل گياه است وبه علاوه ، نمي گذارد نور خورشيد به حد كافي به آن برسد چه بسا كه اسيد موجود در دود ، گياهان را يكباره از بين مي برد. امروزه در بسياري از شهرها يك رشته عمليات وسيعي انجام مي گيرد تا از توليد دود زياد ، جلوگيري شود ، وزيانهاي ناشي از دود تا حد امكان ، فروبكاهد.


[ویرایش] باران اسيدي

فعاليت هاي مختلف سبب توليد زايدات مختلف از جمله آلاينده هاي هوا مي شود. براساس گزارش سازمان حفاظت محيط زيست آمريكا (U,S.EPA) از طريق حمل ونقل ، نيروگاهها ، صنايع ، زباله سوزها وموارد ديگر ساليانه ميليون ها تن CO ، ذرات معلق ، SOX ، NOX وهيدروكربور وارد اتمسفر ميشود. آلاينده هايي نظير اكسيدهاي گوگرد واكسيدهاي ازت در اتمسفر با بخار آب واكنش داده وتوليد اسيد هاي سولفوريك ونيتريك را مي نمايد كه به همراه ريزشهاي جوي به زمين مي رسند. اين عوامل سبب مي شود كه PH بارانها پايين آمده وباران اسيدي توليد گردد ( PH آب باران 5.6 مي باشد. ) قسمت عمده اي از بارانهاي اسيد به SO2 مربوط است واكسيدهاي ازت در توليد اين گونه بارانها در درجه ي دوم اهميت قرار دارند بررسي هاي مختلف در دنيا نشان داده است كه PH بسياري از رودخانه ها در اثر بارانهاي اسيدي پايين آمده وتعادل اكولوژيك در بسياري از مناطق بر هم خورد. اسيدي شدن وتغيير PH سبب كاهش حاصل فلزي خاك ، خسارت به آبزيان ، توقف توليد مثل ماهي ، خسارت به گياهان خواهد شد.


[ویرایش] پيشامدهاي ناگوارلندن

مه دود 5 تا 9 دسامبر 1925 لندن ، معروفترين حادثه ي آلودگي هوا در انگليس است.مه دود آلود در پنجشنبه چهارم دسامبر زماني كه يك توده ي هوا با فشار زياد موجب بروز وارونگي دما ( وارونگي به سبب نشست توده ي هوا ) بر فراز قسمت جنوبي انگلستان شده بود، شروع شد. مه سفيدي در منطقه ي لندن تشكيل گرديد وبه تدريج كه غلظت ذرات وانيدريد سولفورو به علت مصرف زياد زغال سنگ براي تامين گرماي منازل وتوليد برق بالا رفت، تبديل به مه سياه شد. افزايش آلودگي توام با مه باعث شد كه ميزان ديد به صفر برسد. در روز شنبه غلظتهاي آلودگيها آنقدر زياد شده بودند،كه باعث مرگ ومير شوند. در ابتدا افراد مسن وبيماران تنفسي مردند. آن افراد جواني كه به مقتضاي شغل خود با هواي خارج در تماس بودند ، صدمه ديدند. در 9 دسامبر مه سرانجام برطرف شد.


[ویرایش] دونورا

دونوراي پنسيوانيادر43كيلومتري جنوب پيتسبورگ دريك دره ي فعل اسمي شكل در كنار رودخانه ي مانانگاهلا قرار گرفته است. در 26 اكتبر 1948 زماني كه وارونگي دما ايجاد شد ، مه اي در روي شهر قرار گرفت وتا 31 اكتبر كه 20 نفر مرد نرهوا صاف نگر ديد. مردم دونورا هنوز هم به كار اشتغال دارند. دونورا در سال 1948 داراي چهار كارخانه ي ذوب آهن ، يك كارخانه ي توليد روي ويك كارخانه ي توليد اسيد سولفوريك بود. از جمعيت 14100 نفري آن روز 43 درصد مريض شدند و 10 درصد « به شدت صدمه ديدند ». علائم كلينيكي شامل تحريك چشمها ، بيني وگلو ، سرفه ، تحريكات مجاري تنفسي ، سردرد واستفراغ بود. فوت شدگان بين 52 تا 84 سال ، وبه طور متوسط 65 سال سن داشتند. بيشتر مرگ وميرها در روز سوم رخ دارند. نقل قولي كه دكتر شهر گفته چنين است : همه چيز با گاز ودوده سياه شده بود وشما حتي مي توانستيد مزه ي آن را احساس كنيد ، چيز عجيب اين بود كه دو روز بعد وقتي بعضي مردم به سختي نفس مي كشيدند معالجه مي كردم منكر بيماري سابقه داري بودند. آمرور وكرن اثرات غلظتي از آلودگي هوا را كه در زمان وقوع حادثه مي دانستند مسلما وجود داشته است مورد مطالعه قرار دادند. آنها اثر توام 2 قسمت درميليون انيدريدسولفورو همراه با 25/0 ميليگرم در متر مكعب ذرات سولفات مضاعف روي وآمونيم با قطر ميانه جرمي حدود 29/0 ميكرون را در افزايش مقاومت ( در مقابل ورود هوا ) ريه هاي خوكچه ي هندي بررسي كردند. اثر توام اين دو ماده تشديد كننده ، نشان داده شد. به عبارت ديگر اثر توام آنها بيش از اثر مجموع غلظت هر دو براي يك آلوده كننده واحد بود. آئروسل اسيد سولفوريك نيز بايد در زمان مصيبت دونورا موجود بوده باشد.


[ویرایش] طبقه بندي آلوده كننده ها ( تقسيم بندي هندرسون –هاگارد)

اين تقسيم بندي براساس اثرات فيزيولوژيك وبه صورت زير است: الف- مواد التهاب آور ومحرك ( Irritants)

اثر سوزاننده ، تاول زا ومتورم كننده ي مخاط را دارند وبه سه گروه تقسيم مي شود:

1- محرك مجاري فوقاني تنفسي : آلدئيدها ،آمونياك ، اسيدكروميك ، اكسيد اتيلن ، اسيد كلريدريك ، دي اكسيدگوگرد.

2- محرك مجاري فوقاني واثر برنسج ريه : برم ، كلر ، اكسيد كلر ، يد ، ازن ، كلرورهاي گوگرد ، تري كلرور فسفر وپتاكلرور فسفر.

3- محرك مجاري تحتاني تنفسي : ترسي كلرور آرمينيك ، دي اكسيد ازت ، تري اكسيد ازت ،گاز فسژن

ب- خفه كننده ها (Asphyxiants)

از اكسيداسيون نسوج اختلال ايجاد مي كنند وبه دو گروه تقسيم مي شوند: ساده : دي اكسيد كربن ، اتاب ، هليم ، هيدروژن ، متان ، ازت شيميايي : سيانوژن، اسيد سيانيدريك ، نيتريل ها ، منواكسيدكربن ، انيلين، متيل انيلين ، دي متيل انيلين ، تولوئيدين ، نيتروبنزن ، هيدروژن سولفوره.

ج- بيهوشي آورها ومخدرها (Anesthetics and narcotics)

هيدروكربورهاي استيلني مانند استيلن ،آنيلن وكرتونيلين ، هيدروكربورهاي الفيني ، اتيل اتروايزوپروپيل اتر ، هيدروكربورهاي پارافيني ، ستونهاي آليفاتيك ، الكل هاي آليفاتيك ، استرها.

د- سموم سيستميك (Systemic poisons)

به چند گروه تقسيم ميشوند:

- صدمات ارگانيك مثل هيدروكربورهاي هالوژنه

- صدمه به دستگاه خونساز مثل بنزن ، فنل تولوئن ، گزيلن

- سموم عصبي مانند سولفورد وكربن ، الكل متيليك ، تيوفن

- فلزات سمي نظير سرب ،جيوه ، كادميم ، منگنز ، بريليم

- مواد معدني غير فلزي سمي مانند ارسنيك ، فسفر ، سلنيم ، گوگرد ، فلوئور.


[ویرایش] اثرات آلاينده ها بر انسان

آلوده كننده هاي هوا بسته به نوع ، غلظت ومدت تماس با انسان مي توانند اثرات نظير تحريك ، سوزش وآبريزش تا اثرات شديد وحتي مرگ را به دنبال داشته باشند. حوادث حاد آلودگي هوا در سالهاي مختلف از جمله واقعه 1930 ( ره ميوز ، 1948 دونوراي پنسيلوانيا ،1952 لندن وساير وقايع ومطالعات سم شناسي با استفاده از حيوانات آزمايشگاهي اثرات سوء بسياري از آلاينده ها را مشخص نموده است. در زير به طور بسيار مختصر به عوارض ناشي از آلوده كننده ها مختلف اشاره شده است. گوگرد دي اكسيد : تحريك غشاء مخاطي دستگاه تنفس ، افزايش مقاومت ريه به جريان هوا ، درد در ناحيه سينه ، گاهي ريزش خون از بيني ، اثر به سيستم گوارش ، تحريك چشم ، تنگي نفس ، علائم قلبي – تنفسي ، توسعه ي بيماريهاي مزمن ريوي بخصوص برونشيت ووگيفيزم ، سرفه ،كاهش ظرفيت تنفسي ، كاهش مقاومت بدن اكسيدهاي ازت: تحريك حبابچه هاي ريوي ،گشادي مردمك چشم ، افزايش مقاومت هوايي سيستم تنفسي ،كاهش ظرفيت انتشار گاز درويه ، توسعه پنوموني ، افزايش برونشيت حداد وتوليد نيتروزامين،تحريك گلو وچشم، ايجاد سرفه ،تنگي نفس ، بي حالي خستگي .

هيدروكربن ها : هيدروكربن هاي آروماتيك سبب افزايش سرطان ريه مي شوند مخصوصا بنزاييدن ، تحريك چشم از طريق اسماگ فتوشيميايي ، تحريك مخاط واثر به مراكز خونساز.

اكسيدانهاي فتوشيميايي : سرفه ، كوتاه شدن نفس ، انقباض مجاري هوايي ، سردرد ، تنگي نفس ، درد ،اختلالات تنفسي ، تغيير گلبولهاي قرمزخون ، التهاب حلق ،التهاب گلو ، آماس وخشكي ناي ،التهاب حنجره ، تحريك چشم وآبريزش چشم.

كربن منواكسيد : اختلالات جزيي در برخي اعمال بدن ، اثر بر سيستم اعصاب مركزي ، اختلال در تشخيص زمان ، اشكالات بينايي ، اختلالات رواني وعصبي ، تغيير در اعمال قلب وتنفس ، خستگي ،خواب ،آلودگي ، اختلالات تنفسي ،حالت كما ومرگ.

بيماريهاي ناشي از ذرات:

سيليس سيليكوزيس آسبست آسبستوزيس بريليم بريليوزيس كائولين كائولينوزيس باريم باريتوزيس قلع استانوزيس اكسيدهاي سيرروزيس آهن آنتراكوزيس


[ویرایش] پيشگيري از آلودگي هوا وبيماري هاي آن :

كاهش عوامل آلوده كننده هوا اساس برنامه هاي پيشگيري اوليه وثانويه اثرات زيان آور هواي آلوده سلامتي انسان است. هواي پاك از ابتلا به بعضي از بيماري ها ،مانند بيماري مزمن انسداد ريه واحتمالا سرطان جلوگيري ميكند.( پيشگيري اوليه). همچنين ، هواي تميز از بيماري ومرگ ومير بسياري موارد بيماريهاي از پيش وجود داشته ، مانند بيماري مزمن انسداد ريه ، آسم برنشي ، بيماريهاي عروق كروند ، وساير بيماري ، جلوگيري مي نمايد.( پيشگيري ثانويه ) جداسازي ،حائل سازي ،جايگيزيني وتصفيه از روشهاي عمومي كنترل آلودگي محيط است. روش جداسازي براي كنترل بيشتر مشكلات آلودگي هوا عملي نيست. جدا كردن نواحي صنعتي از مسكوني يكي از روشهاي جداسازي است تا آلودگي هوا در يك منطقه محدود شده وطرفيت هواي منطقه بتواند باقيمانده آلودگي بعد از تصفيه را جذب و تحليل وپراكنده نمايد. استفاده از دودكشهاي بلند تا حدي يك نوع جداسازي است تا آلوده كننده هاي خروجي دودكشها در هواي فوقاني سطح زمين پراكنده شده،حداكثر غلظت هواي مجاور سطح زمين از استاندارد مجاز تجاوز ننمايد.

ولي به طور كلي دودكشهاي بلند بار آلودگي را بخصوص جائي كه آلودگي ،مانند سولفات ها ونيترات ها وجود داشته باشند،از بين نمي برند. حائل سازي مانند قراردادن مبتلا به آسم وساير بيماراني كه به شدت تحت تاثير هواي آلوده قرار مي گيرند در يك محل مجهز به وسايل تهويه هوا ، يكي ديگر از روشهاي كنترل آلودگي هواست ولي هيچ اثري در پيشگيري يا كاهش مسئله آلودگي هوا ندارد. در روش جايگزيني از سوختهاي تميزتر استفاده ميشود تا توليد آلوده كننده ها كاهش يابد. در تصفيه هواي آلوده وسايلي ،مانند شستشو دهنده ها و رسوب دهنده ها الكترواستاتيك ، براي محدود ساختن خروج آلوده كننده ها مورد استفاده قرار مي گيرد. امروزه ، به طور كلي دو روش فوق براي كنترل آلودگي هوا بكار مي روند. مصرف سوختهاي فسيلي داراي گوگرد كم ته مقدار دي اكسيدگوگرد هوا كاهش. سازمان حفاظت محيط زيست آمريكا تمام كارخانه هاي جديد را صرف نظر از اينكه چه سوختي مصرف ميكنند ، موظف كرده است كه با استفاده از دستگاههاي شستشو دهنده تا 85% گوگرد دي اكسيد خروجي را جدا نمايند. دستگاههاي شستشو دهنده داراي كربنات كلسيم يا بي كربنات سديم هستند كه اكسيدهاي گوگرد گازي شكل را جذب مي نمايند. رسوب دهنده هاي الكترواستاتيك را بر روي دودكشها قرار مي دهند تا ذرات معلق را كه بعضي اوقات ممكن است تا 99-90% كاهش يابند جدا كنند. وسايل ديگري ، مانند جداكننده هاي وزني وسيكلوني ، صافيها وبعد سوزها ، براي جدا نمودن آلوده كننده هاي دودهاي صنعتي بكار مي روند. دفع گازدي اكسيد ازت از منابع ساكن با نصب وسايل موثرتر وتنظيم دقيق شعله وجريان هوا كاهش يافته است. دفع هيدروكربورها به وسيله ي كنترل تبخير ونسبت سوختها وموادشيميايي فرار ومسدود نمودن منفذ ودريچه ي ظروف محتوي سوختها وموادشيميايي كم شده است. به هر حالت ،وسايل حمل ونقل ( منابع متحرك آلودگي ) مهم ترين منبع آلودگي هوا مي باشند. از 1975،در اكثر ماشين هاي ساخت آمريكا مبدلهاي كاتاليتيكي نصب شده اند تا استانداردهاي جديد دفع مواد مخصوصا NO2 وCO واوزن ، مراعات شوند. بعضي ماشينهاي كوچك روشهاي تزريق الكترونيكي سوخت را براي منظور فوق بكار برده اند. موتورهاي ديزل به علت رعايت استانداردهاي تعيين شده موردتوجه قرار گرفته اند ولي تركيبات كربن سرطان زا توليد مي كنند. در بعضي نقاط ممكن است پيشرفت كافي در تكنولوژي موتور ماشين شده باشد تا غلظت عوامل آلوده كننده دود آنها در حدي باشد كه كيفيتي هوا از استانداردهاي قابل قبول تجاوز نكند. در اين مناطق به عوض اتومبيل بايد بيشتر از وسايل حمل ونقل عمومي مانند اتوبوس وقطار ، استفاده شود. در پايان مسئله ي آلودگي هوا ، مانند ساير موضوعات بهداشت محيط ، ممكن است جنبه ي سياسي يا اجتماعي داشته باشد تا تكنولوژي وپزشكي . بنابراين در حل آلودگي هواي يك كشور يا شهر به تمام مسائل فوق بايد توجه گردد تا بهترين وموثرترين برنامه ي كنترل آلودگي هوا تهيه شود وبه اجرا گذاشته شود.

[ویرایش] واژه نامه

آئروسل: پراكندگي ذرات ميكروسكوپي جامد يا مايع در محيط گازي است مانند دود ، مه و يا ميسته .

غبار :اصطلاحي است كه به طورنامشخص به ذرات جامدي كه غالبا بزرگتر از كلوئيد هستند وقادرند وموقتا در هوا ويا گازي ديگربه حالت تعليق درآيند اطلاق ميشود ذرات غبارها به چسبندگي ندارند مگر اينكه تحت نيروي الكتريسيته ي ساكن قرار گيرند.

قطره: ذره ي كوچك مايع داراي اندازه و وزن مخصوصي كه در شرايط سكون سقوط كند اما ممكن است در شرايط توربولانس به صورت معلق بماند.

خاكستر فراز: ذرات بسيار كوچك خاكستر است كه در اثر احتراق مواد سوختي وارد جريان گاز دودكش مي شوند ، ذرات خاكستر ممكن است حاوي ذرات ناقص سوخته باشند. اين اصطلاح اختصاصا به خاكستر موجود در گازهاي حاصل از ديگهاي بخار كه با استفاده از سوخت اندازه هاي مختلف كار مي كنند اطلاق ميشود.

مه : اصطلاح نامشخصي است كه براي بيان وجود ذرات قابل رويت كه در حالت پراكندگي به صورت مايع هستند بكار مي رود.تشكيل آنها معمولا مستلزم تراكم است. در هواشناسي به پراكندگي ذرات آب يا يخ گفته ميشود.

فيوم : ذرات جامدي هستند كه در اثر تراكم حالت گازي ومعمولا بعد از تبخير مواد ذوب شده وغالبا توام با يك واكنش شيميايي مانند اكسيداسيون توليد ميشوند. فيوم ها به يكديگر جذب مي شوند ويا گاهي بهم مي پيوندند. اين اصطلاح به طور عاميانه براي اشاره به انواع آلوده كننده ها است. ودر بسياري از قوانين ومقررات براي توصيف آلوده كننده اي كه داراي اثرات نامطلوبي است بكار مي رود.

گاز : يكي از سه حالت توده ي جسم است كه شكل وحجم مستقل ندارد وتمايل به انبساط نامحدود دارد. ميست : اصطلاح نامشخصي است كه بر ذرات بزرگ مايع با پراكندگي كم غلظت اطلاق ميشود. در هوا شناسي پراكندگي رقيق قطرات آب با تراكم كم واندازه ي كافي براي نشست را ميست مي گويند.

ذره: جزء كوچك مجزا از توده يك ماده جامديا مايع ذره ناميده مي شود.

دوده : اجتماع ذرات كربن اشباع شده كه با مواد قيري آميخته اندو اصولا در اثر احتراق ناقص مواد كربن دار بوجود مي آيند.

بخار : شكل گازي موادي است كه در حالت عادي به صورت مايع يا جامد.

[ویرایش] قانون کنترل آلودگی هوا

این قانون در ایالات متحده امریکا قانون کنترل آلودگی هوا (قانون عمومی ۱۵۹_۸۴) به تصویب رسید. اما این مصوبه تنها موجب به تصویب رسیدن یک قانون مؤثرتر گردید. این قانون یکبار در سال ۱۹۶۰ و بار دیگر در سال ۱۹۶۲ بازنگری شد و به قانون هوای تمیز سال ۱۹۶۳ (قانون عمومی ۲۰۶_۸۸) که برنامه‌های ناحیه‌ای محلی و ایالتی را برای کنترل هوا تشویق می‌کرد و در عین حال حق مداخله را برای دولت فدرال در صورت به خطر افتادن سلامت و رفاه اهالی ایالت در اثر آلودگی ناشی از ایالات دیگر محفوظ نگه می‌داشت، الحاق گردید. این قانون معیارهایی برای کیفیت هوا وضع کرد که بر اساس آنها استانداردهای کیفیت هوا و گازهای متصاعد شده در دهه ۱۹۶۰ میلادی پی ریزی شد.

[ویرایش] اجرای قانون هوای تمیز

اجرای قانون هوای تمیز در سال ۱۹۷۰ به آژانس نو بنیاد حفاظت محیط زیست (EPA) محول گریدید. قانون به وضع استانداردهای درجه اول و دوم کیفیت هوای محیط زیست پرداخت. استانداردهای اولیه متکی بر معیارهای کیفیت هوا، برای حفظ سلامت عموم مردم، دامنه وسیعی از ایمنی را در نظر می‌گیرد. در حالی که استانداردهای ثانوی که آنها نیز متکی بر معیارهای کیفیت هوا باشند برای حفظ رفاه عموم انسان‌ها، به علاوه گیاهان، جانوران، اموال و دارائی هستند.

اصطلاحات قانون هوای تمیز به سال ۱۹۷۷ به تقویت باز هم بیشتر قوانین موجود پرداخته است و ملتها را به تمیز نگهداشتن مورد ارزیابی و اصلاح دوباره قرار گرفتند. اگر چه این امکان وجود دارد که تغییرات بیشتری نیز انجام شود، کاملاً متحمل است که کنترل آلودگی هوا برای ایجاد شرایطی که تحت آن هوا برای نسلهای آینده تمیزتر و سالمتر نگاهداشته شود، از حمایت بیشتر عامه مردم برخوردار شود.


[ویرایش] سلامت جسم و روان در گرو هواى پاك

FPRIVATE "TYPE=PICT;ALT=" تراكم منابع توليد كننده آلودگى در تهران و اطراف آن، سكون نسبى هوا، نداشتن باد غالب، محصورشدن تهران توسط رشته كوه هاى البرز باعث شده است كه تهران يكى از شهرهاى آلوده جهان باشد. آمار كاملاً دقيقى در مورد جايگاه تهران در جهان از نظر آلودگى موجود نيست. اصفهان، تبريز، شيراز، مشهد، اهواز، اراك و كرج از ديگر شهرهاى آلوده ايران هستند.

بنابر اظهارات رشيدى مديرعامل شركت كنترل كيفيت هواى تهران دليل آلودگى هواى اين شهرها افزايش و تجمع منابع انتشار است و در شهرهايى نظير تبريز، اراك و اهواز توليد آلودگى از صنايع و در ديگر شهرها ترافيك شهرى نقش مهمى در آلودگى هوا دارند. به غير از كرج در شهرهاى ديگر طرح جامع كاهش آلودگى هوا در حال انجام است. برنامه هاى جامع كاهش آلودگى هواى تهران داراى هفت محور است:

محور اول- خودروهاى نو

سازمان حفاظت محيط زيست طبق قانون جلوگيرى از آلودگى هوا و آئين نامه هاى آن از ابتداى سال ۷۹ اقدام به كنترل آلودگى كليه خودروهاى توليدى كرده است.

محور دوم- خودروهاى مستعمل

آخرين برآورد نشان مى دهد كه ناوگان خودروهاى تهران بيش از هفتاد درصد از آلاينده هاى هواى تهران را ايجاد مى كنند. تحقيقات نشان مى دهد كه ۳/۲۶ درصد از خودروهاى سوارى فعال با سن بالاى ۲۰ سال در حال تردد هستند.

به طور متوسط ۴۳ درصد از مصرف سوخت و حدود ۴۷ درصد از انتشار منوكسيد كربن مربوط به اين خودروها است. براى حل مشكل اقدامات زير انجام شده است:

۱- استفاده از مبدل كاتاليزورى

۲- تعمير و بهسازى خودروها

۳- طرح از رده خارج كردن خودروهاى فرسوده.

•محور سوم- حمل و نقل عمومى

تغيير سوخت از بنزين و گازوئيل به گاز طبيعى و CNG سوز كردن ناوگان حمل و نقل عمومى موثرترين گام مهم در راه كاهش آلودگى اين خودروها خواهد بود كه در حال اجرا است.

محور چهارم- سوخت

كارهاى زير در اين راستا انجام شده است:

۱- اصلاح كيفيت سوخت هاى قبلى

۲- استفاده از سوخت هاى گازى جايگزين.

محور پنجم- معاينه فنى

۱- برنامه ايجاد مركز معاينه فنى خودرو

۲- احداث شش مركز معاينه فنى.

اقدامات در دست بررسى در مورد معاينه فنى:

- احداث سه مركز معاينه فنى جهت خودروهاى سنگين يا تخصيص اعتبار لازم. - مشاركت خودروسازان درخصوص احداث مركز معاينه فنى خودروها. - اعلام برنامه زمان بندى جلوگيرى از تردد خودروهاى سبك.

محور ششم- ترافيك

۱- سياست پارك خودرو

۲- چراغ راهنمايى هوشمند.

•محور هفتم- آموزش

ساير اقدامات كه خارج از برنامه جامع است:

- جلوگيرى از تردد خودروهاى دودزا در سطح شهر تهران.

- گازسوز كردن صنايع و منابع خانگى- تجارى.

- استفاده از گاز طبيعى.

منابع آلودگى هوا

به وجود هر نوع آلاينده اعم از جامد، مايع، گاز و يا تشعشع پرتوزا و غيرپرتوزا در هوا به مقدار و در مدت زمانى كه كيفيت زندگى را براى انسان و ديگر جانداران به خطر اندازد و يا به آثار باستانى و اموال خسارت وارد آورد آلودگى هوا اطلاق مى شود. شش آلاينده اصلى داريم كه به دو دسته اوليه و ثانويه تقسيم بندى مى شوند؛ آلاينده اوليه موادى هستند كه در اثر منابع مستقيماً به هواى محيط وارد مى شوند و شامل پنج آلاينده منوكسيدكربن (CO)، دى اكسيد نيتروژن (NO2)، دى اكسيد گوگرد (SO2)، ذرات معلق با قطر كمتر از ۱۰ ميكرون و سرب (Pb) است. آلاينده هاى ثانويه موادى هستند كه در اثر فعل و انفعالات موجود در هواى اطراف زمين به وجود مى آيند. در اين گروه مى توان ازن را نام برد.بنا بر گفته هاى رشيدى منابع آلودگى هوا دو دسته هستند:

۱- منابع طبيعى

- توفان ها و گرد و غبار

- فعاليت آتشفشانى

- دود و خاكستر آتش سوزى هاى جنگلى

- شهاب هاى آسمانى

- منابع گياهى و حيوانى

- چشمه هاى آب گرم معدنى.

۲- منابع مصنوعى

- وسايل نقليه موتورى

- صنايع و نيروگاه ها

- سيستم هاى گرم كننده منابع خانگى و تجارى

- زباله سوزها

- مواد راديواكتيو.

تاثيرات آلودگى هوا در سلامت جسمى، روحى _ روانى: مديرعامل شركت كنترل كيفيت هوا در راستاى تاثيرات آلودگى هوا در سلامت جسمى- روانى تصريح كرد: مهم ترين آثار آلودگى هوا به خطر انداختن سلامتى انسان و اختلال در رفاه، آسايش، كاهش ديد و اشعه خورشيد، اثرات آب و هوايى و ضرر به گياهان است كه خلاصه اى از آثار بهداشتى آنها بدين ترتيب است:

منواكسيد كربن (CO) : قرار گرفتن در معرض غلظت بالاى اين گاز باعث كاهش دقت بينايى، كاهش توان كارى، عدم قابليت يادگيرى و انجام فعاليت هاى دشوار مى شود. چهار نوع بيمارى عمده در اين راستا عبارتند از: 1- قلبى _ ريوى ۲- عصبى ۳- تجزيه فيبرين ۴- بيمارى هاى دوران زايمان.

ازن و ساير اكسيدكننده ها (O3) : ازن محرك براى چشم و گلو و ريه است. فعاليت شيميايى بالاى ازن باعث بروز مشكلاتى از قبيل از بين رفتن بافت ريه ها و كاهش عملكرد آن مى شود. آمارها نشان مى دهد حملات آسم در روزهايى با غلظت بالايى از اكسيدان افزايش يافته است.

سرب: تماس با سرب باعث اثرات مخرب بر سيستم عصبى شده كه در درازمدت باعث كاهش بهره هوشى مى شود. همچنين سرب منجر به افزايش فشار خون شده و بر روى فرايند خون سازى تاثيرات منفى خواهد داشت. دى اكسيد گوگرد: غلظت بالاى (SO2) باعث نارسايى هاى تنفسى، كاهش سيستم دفاعى ريه ها و تشديد بيمارى قلبى _ ريوى مى شود و افراد داراى بيمارى هاى آسم برونشيت يا آمفيزم، بيماران قلبى، بچه ها و افراد مسن به اين گاز حساس هستند.

هيدروكربن هاى فرار (VOC) : نقش عمده اى در تحريك چشم و سيستم تنفسى دارد، در مواردى چند لوسمى در افرادى كه به علت مسائل شغلى براى طولانى مدت در معرض بخارات بنزين بوده اند، گزارش شده است.

دى اكسيد نيتروژن: اين گاز مى تواند باعث ايجاد سوزش در ريه ها و همچنين باعث كاهش ميزان مقاومت سيستم تنفسى در مقابل بيمارى هايى مانند آنفلوآنزا شود. ذرات معلق : ذرات معلق با قطر آيروديناميكى كمتر از ۱۰ ميكرون به دليل راهيابى به سيستم تنفسى تحتانى به عنوان شاخص اصلى مواد معلق در هوا معرفى مى شوند. براساس مطالعات ذرات معلق تشديد بيمارى هاى قلبى - ريوى - كاهش سيستم ايمنى بدن در مقابل بيمارى ها، از بين رفتن بافت ريه، آسم كودكان، مرگ ومير زودرس و سرطان نقش عمده اى دارد.

•اقدامات ضرورى براى كاهش آلودگى هوا

۱- توسعه فضاى سبز

۲- كنترل وسايل نقليه

- جايگزين كردن وسايل نقليه عمومى به جاى وسايل نقليه شخصى. - از سرويس خارج كردن اتومبيل هاى فرسوده و قديمى، جانشين كردن اتومبيل هاى نو و جديد مطابق با استاندارد موجود. - فراهم كردن تسهيلات لازم قانونى براى كاهش هزينه هاى وسايل كنترلى. - رعايت ضوابط طرح ترافيك در ساعات ممنوعه توسط رانندگان. - جلوگيرى از تردد خودروهاى داراى نقص فنى. - جايگزين كردن سوخت هاى گازى و يا برقى به جاى بنزين و گازوئيل. - ملزم كردن سازندگان اتومبيل هاى داخل به تبعيت از استانداردهاى آلودگى هوا. - تشويق دارندگان وسايل نقليه به نصب دستگاه هاى كاهش دهنده آلودگى ناشى از اگزوز اتومبيل ها.

۳- كنترل صنايع

- احداث صنايع در خارج از شهر به طورى كه بادهاى غالب منطقه آلاينده هاى خروجى را به سمت مناطق مسكونى هدايت نكنند. - محل احداث كارخانه از نظر شرايط جوى مانند سرعت، جهت باد و يا وضعيت پستى و بلندى منطقه در مطالعات اوليه احداث صنايع لحاظ شود. - تغيير در سوخت صنايع. - تغيير در مراحل عمليات توليد محصول نهايى. - نصب دستگاه هاى كنترل كننده مواد آلاينده در كليه قسمت هاى مورد نياز فرايند توليد. نقش شركت كنترل كيفيت هوا در كاهش آلودگى هواى تهران: شركت كنترل كيفيت هوا در سال ۱۳۷۲ تاسيس شد و در سال ۱۳۷۶ موفق به انجام دو پروژه بزرگ بين المللى در زمينه آلودگى هواى تهران شد:

۱-طرح جامع آلودگى هواى تهران (با همكارى آژانس همكارى هاى بين المللى ژاپن). ۲- طرح كاهش انتشار ناشى از سيستم حمل ونقل (بانك جهانى و شركت كنترل كيفيت هوا).

و هم اكنون اين شركت برنامه جامع كاهش آلودگى هواى تهران را در يك دوره زمانى ده ساله و در قالب محورهاى هفت گانه توسط شهردارى تهران، وزارتخانه هاى نفت و صنايع در حال اجرا دارد. بخشى از فعاليت هاى شركت كنترل كيفيت هوا - سنجش مدل سازى آلودگى صوتى حاصل از منابع ترافيك فرودگاه، راه آهن و صنايع. - ارائه راهكارهاى كنترل آلودگى صوتى. - راهبرى مركز هماهنگى اطلاع رسانى آلودگى هوا. - همكارى با مراكز عمده صنعتى از قبيل مجتمع هاى پتروشيمى و كارخانجات توليدى در راستاى تعيين ميزان آلودگى هوا و ارائه راهكارهاى مختلف براى كاهش آلودگى هواى ناشى از آنها.

[ویرایش] منابع

http://articlesinfa.blogfa.com/post-5.aspx