کوهمره سرخی
از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد.
کوهمرۀ سرخی منطقهای باستانی در جنوب استان فارس، در شهرستان شیراز است.
نام کوهمره از دوره صفویه در متون تاریخی به ثبت رسیده و ظاهراً اولین بار در روزنامه ملا جلال منجم معاصر شاه عباس کبیر به کار رفته است. این نام به منطقهای در جنوب شهر شیراز اطلاق میشود که از شرق به فیروزآباد، از غرب به کازرون و از شمال به شیراز محدود است.
منطقه کوهمره به سه ناحیه تقسیم میشود: کوهمره نودان، کوهمره جروق و کوهمره سرخی.
کوهمره سرخی، که امروزه جزو شهرستان شیراز است، سرزمینی است کوهستانی و جنگلی به وسعت حدود سه هزار کیلومتر مربع که آخرین شاخه جنوبی رشتهکوههای زاگرس به شمار میرود. بلندترین قله کوهستان کوهمره سرخی کوه دلو است که حدود ۳۲۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد.
برخی از مهمترین آثار باستانی دوره ساسانی، مانند تنگ شاپور و شهر بیشابور، در جوار منطقه کوهمره سرخی واقع است.
[ویرایش] فرهنگ، گویش و سکنه منطقه کوهمره سرخی
طبق پژوهشهای عبدالله شهبازی، مردم شناس و صاحب نظر در زمینه ایلات و عشایر جنوب ایران، منطقه نامبرده در دوره ساسانی و سدههای آغازین اسلامی رم دیوان نامیده میشده و یکی از پنج رم (ناحیه عشایرنشین) دوره ساسانی بوده است.
در کوهمره سرخی طوایف کوه نشین متعددی زندگی میکنند مانند: طوایف شش گانه سرخی، طایفه بککی، طایفه سقلمهچی، طایفه آرندی . طایفه سقلمهچی از طوایف مهاجر لر است ولی بقیه طوایف بسیار کهن بوده و از گویش و فرهنگ متمایزی برخوردارند. قدمت این طوایف به "کردان فارس" دوره ساسانی میرسد.
در حال حاضر منطقه کوهمره سرخی از روستاهای متعددی تشکیل شده است و با دارا بودن جنگل بلوط از نواحی زیبای گردشگری محسوب می شود.
از روستاهای این منطقه می توان روستای ده سرو ، ماصرم (سفلی و علیا)و... را نام برد که از کهن ترین ساکنین منطقه کوهمره سرخی می باشند زیرا قلعه های قدیمی در نزدیکی این روستاها به چشم می خورد. با توجه به حضور طوایف مختلف گویش ها نیز متفاوت است ولی گویش استفاده شده ریشه در زبان پهلوی دارد.
در تقسیمات کشوری، به علت شورش سالهای 1341-1342 عشایر کوهمره سرخی، این منطقه، به دلیل همجواری با شهر شیراز، تجزیه شد و به چند دهستان تقسیم گردید به عکس منطقه کهگیلویه و بویراحمد که به علت شورش فوق و واقع بودن در حاشیه استان فارس به فرمانداری کل و سپس به استان تبدیل گردید. این تقسیم بندی سیاسی پس از انقلاب اسلامی همچنان پابرجا ماند و هم اکنون، کوهمره سرخی صرفا به یک دهستان اطلاق می شود که جزو بخش "ارژن" است. معهذا، هنوز مردم کل منطقه و دهستانهای متعدد آن خود را دارای هویت واحد و اهل "کوهمره سرخی" می دانند.
منطقه کوهمره سرخی از نظر باستان شناختی گمنام مانده و هنوز مورد کاوش قرار نگرفته است. معهذا، به علت همجواری با پایتخت ییلاقی ساسانیان (شهر بیشابور)حاوی آثار فراوان و مهمی است. از جمله این آثار می توان به "تل دز" (در دهستان سیاخ دارنگان) و در حاشیه رود قره آقاج (نهر شکان دوره ساسانی)، بقایای پل سبوک (بر روی رودخانه ماصرم یا نهر جرشیق دوره ساسانی)، کیش کافری در "دره دریا" (دره عظیمی موسوم به دریاهک مشرف بر روستاهای مسقان و بیگدانه) و غیره اشاره کرد. نام برخی از روستاهای این منطقه در متون قرون اولیه اسلامی مندرج است و قدمت آنها به دوره ساسانی می رسد مانند دارنگان (دارگان دوره ساسانی)، مسقان (مسگان دوره ساسانی و مسجان قرون اولیه اسلامی)، ماصرم، کراچ و غیره.
از نظر زبان شناختی، گویشهای کل منطقه کوهمره سرخی و جروق و طوایف همجوار (مانند گلکی و کرکونی و مهرکی) را باید تحت یک عنوان (گویشهای کوهمره ای) طبقه بندی کرد که از گویشهای بازمانده از دوره ساسانی و حاوی واژگان بکر و اصیلی است که بعضا در فرهنگ های لغت یافت نمی شود. برای مثال، سرخی ها می گویند: "هونی" [houni] (بنشین)، "هونی" [houney] (بفرمایید بنشینید)، "خووتم" [Khovatom] (خوابیدم)، "افتو شه زن" [aftow she zen] (آفتاب طلوع کرد)، "بشتم" [beshtom] (رفتم)، "اندسم" [andesam] (آمدم)، "ات میس هوشه" [et meys houshe](باید می رفتی)، "خااشت" [kha esht] (جویدن) و غیره.
برخی زبان شناسان، مانند اسکار مان آلمانی، از برخی روستاهای کوهمره در مسیر جاده شیراز- بوشهر دیدن کرده و بکارت گویشهای اهالی را متوجه شده اند. ولی به علت ناآشنایی با منطقه این گویشها را به نام آن روستا ثبت کرده اند. در حالی که کل گویش منطقه کوهمره باید تحت یک طبقه بندی مورد مطالعه قرار گیرد. در این زمینه نیز تاکنون پژوهش جدی صورت نگرفته است.
منطقه کوهمره سرخی نه تنها باید مورد مطالعات جدی باستان شناختی و زبان شناختی قرار گیرد بلکه برای حفظ هویت و فرهنگ کهن آن در تقسیمات کشوری نیز، مانند دوره قاجاریه، بعنوان یک واحد به رسمیت شناخته شود.
[ویرایش] منابع
- ۱- عبدالله شهبازی، ایل ناشناخته: پژوهشی در کوه نشینان سرخی فارس، تهران: نشرنی، ۱۳۶۶.
- ۲- عبدالله شهبازی، مقدمهای بر شناخت ایلات و عشایر، تهران: نشرنی، ۱۳۶۹.
- 3-امید ستوده ده سروی -از فرزندان منطقه کوهمره سرخی

