محمد حنیف‌نژاد

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

در بی‌طرفی این مقاله اختلاف نظر وجود دارد.
لطفاً به گفتگوهای صفحهٔ بحث مراجعه کنید.

محمد حنیف‌نژاد (۱۳۱۸ه.ش. - ۱۳۵۴ه.ش.) چریک و مبارز سیاسی مسلح و از بنیان‌گذاران سازمان مجاهدین خلق ایران است که در زمان سلطنت پهلوی به اعدام محکوم و کشته شد.

فهرست مندرجات

[ویرایش] زندگی

حنیف‌نژاد در ۱۳۱۸ه.ش. برابر با ۱۹۳۹م. در تبریز متولد شد. وی دانش‌آموخته مهندسی کشاورزی بود. حنیف‌نژاد در جریانات دانشجویی سالهای ۱۳۳۹ تا ۱۳۴۲ در جبهه ملی و نهضت آزادی فعال بود و در بهمن ۱۳۴۱ و پس از حملهٔ کوماندوهای شاه به دانشگاه دستگیر شد و به زندان افتاد.

[ویرایش] فعالیت‌ها

حنیف نژاد در جریان همین مبارزات با سعید محسن آشنا شد. آنان در کنار مبارزه به مطالعاتی وسیع درباره اسلام و همین طور مکاتب غربی و نیز مبارزات مردم ایران و دیگر کشورهای جهان پرداختند و به ضرورت مبارزه مسلحانه رسیدند. با عده دیگری از مبارزان جوان و مسلمان که به مبارزه مسلحانه معتقد بودند سازمان مجاهدین خلق را پایه گذاری کردند.

حنیف نژاد و اعضای اولیه سازمان مجاهدین خلق در راستای استخراج پاسخهای نو برای مسائل کهنه و نو از دل اسلام و از این راه دستیابی به قرائتی نو و پوینده از اسلام و تدوین و ارائه آن تلاش بسیار کردند و می‌کوشیدند تا از دل تاریخ تشیع مشی مبارزه را متناسب با روزگار نو پیدا کنند. وی به همراه سعید محسن و اصغر بدیع زادگان از محضر مهندس بازرگان نخستین درسهای اسلامِ سازگار با عصر نو و پاسخگو به مسائل نو را آموختند. گفته شده آنها هرگز مارکسیست نبودند، اما قرائتی تازه از اسلام عرضه کردند که پویاتر و از همین رو جذابتر از قرائت حوزه‌های علمیه بود.

[ویرایش] دستگیری و از مسائل سازمان

وی به همراه تنی چند از اعضای اصلی سازمانی که آن زمان در لبنان با نام «سازمان مجاهدین خلق» اعلام موجودیت کرده بود، طی عملیاتی لو رفتند و در یک خانه دستگیر شدند. یکی ازاعضای ساواک که سعید محسن جهت گرفتن اسلحه از کرمانشاه به وی معرفی شده بود، عامل این لو رفتن بود. محمد، سعید، و علی اصغر به اعدام محکوم شدند و مسعود رجوی - بنا به قولی باوساطت امام موسی صدر - آزاد شد. اما پس از مدتی دچار عملزدگی شدند و از کار ایدئولوژیک غافل ماندند. تغییر ایدئولوژی همزمان با فرار مشکوک تقی شهرام از زندان ساری صورت گرفت و بنیانگذاران اولیه سازمان هیچ نقشی دران نداشتند. در سال ۱۳۵۴ و در حالی که دیگر مجاهدین اولیه به شهادت رسیده بودند، اکثریت مرکزیت «سازمان مجاهدین خلق» که خارج از زندان بود، به مارکسیسم گروید. اما گروهی نیز همچنان مسلمان ماندند، از جمله رجوی، خیابانی، و ابریشمچی در داخل زندان که بعدها با نام «سازمان مجاهدین خلق ایران» به فعالیت خود ادامه دادند و پس از انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ ه.ش. (۱۹۷۹م.) به تدریج به مخالفت با نظام جمهوری اسلامی پرداختند. علاوه بر اینها لطف الله میثمی، مهدی غنی، رضا رئیس طوسی، محمد محمدی گرگانی، حمید نوحی، و جلال صمصامی نیز از جمله کسانی بودند که تن به انحراف ایدئولوژیک ندادند و در عین حال جذب رهبری رجوی و خیابانی هم نشدند و پس از انقلاب نیز اگر چه با حاکمان جمهوری اسلامی اختلافاتی داشته و دارند، اما همواره - از جمله در مبارزه با امپریالیسم و صدام - در کنار جمهوری اسلامی قرار داشته‌اند.

بیرون از زندان نیز دکتر لبافی نژاد و صمدیه لباف مسلمان ماندند و به دلیل مخالفت با انحراف مارکسیستی سازمان، به دست مارکسیست‌های حاکم شده بر سازمان ترور شدند. تراب حق شناس از بازماندگان جمع اولیه تشکیل دهنده سازمان مجاهدین خلق که در سال ۵۴ به مارکسیسم گرایید، درباره مشی آنها می‌گوید:

   
محمد حنیف‌نژاد
به نظر من خیلی‌ها تغییر ایدئولوژی مجاهدین را عمدتاً از زمینه‌ای که داشت جدا می‌بینند. مجاهدین سالهای ۴۰ و ۵۰ اول مبارز بودند و سپس مسلمان. برای ما در درجه اول این مهم بود که باید با رژیم شاه مبارزه کرد.اهداف ما البته با معیارهای مارکسیستی نمی‌خواند و طبعا ما کمونیست نبودیم ولی نظریه مان شکل تمام خلقی، عدالت جویانه، ضد امپریالیستی و ضد استبدادی داشت و چنین هم بودیم. گیرم از فرهنگ مذهبی که بر ما حاکم بود، برای پیشبرد نظرمان استفاده می‌کردیم. ما اگر چنانچه در امریکای لاتین بودیم ممکن بود از انجیل همان چیزها را بیرون بیاوریم و استفاده کنیم. از طرف دیگر به همین دلیل که ما اول مبارز بودیم یعنی با تضاد فقر و ثروت آشنا بودیم و با سلطه و حاکمیت این سیستم قصد مبارزه داشتیم طبیعی است از چیزی که به آن «علم انقلاب زمانه» می‌گفتیم یعنی مارکسیسم روی نتابیم و نسبت به آن نظر خوبی داشته باشیم. به همین دلیل انقلاب کوبا یا انقلاب چین برایمان اهمیت داشتند. و نه از این جهت بود که سیستم کسب قدرت از طریق حزب یا کانونهای مسلح اهمیت داشت، برای ما این مسئله کمتر مطرح بود. نظرمان بر این بود که هر طور شرایط خودمان ایجاب می‌کند عمل کنیم، نه با دنباله روی از این یا آن تز. انقلاب ویتنام، برنامه‌ای سیاسی و استراتژی و تاکتیک نظامی و اینها که آنها چگونه بسیج می‌کنند و چگونه سازماندهی می‌کنند و کدام اهداف را دنبال می‌کنند، برای ما آموزنده بود. به همین دلیل برای ما چه گوارا همچون یک پیامبر بود. بیهوده نیست که در تفکر مجاهدین حسین ابن علی آنقدر چهره انقلابی خاصی به خود می‌گرفت که نمی‌توان آن را با چهره هوشی مین یا چه گوارا فرقی گذاشت.در غالب کتابهای سازمان نقل قول از بزرگان مارکسیسم در کنار آیات قرآن و نهج البلاغه دیده می‌شد. اینکه در سال ۵۲ رژیم می‌گفت مارکسیستهای اسلامی (بگذریم که اولین بار این تعبیر را علیه گروه شایگان – شعاعیان بکار می‌برد که توی خانه آنها هم آثار فدائیان را دیده بود و هم کتابهای مجاهدین را) پر بی راه نمی‌گفت. بخاطر اینکه ما تکه بریده‌هایی از مارکسیسم و تکه بریده‌هایی از اسلام را کنار هم می‌گذاشتیم. برای ما پیش بردن امر مبارزه اجتماعی و رها شدن از آن چیزی که ما آن را خلاف عدالت اجتماعی و خلاف انسانیت می‌دانستیم یعنی امپریالیسم، استعمار، استبداد و استثمار مهم بود. بنابراین به نظرمان راههای پیموده شده در چین، کوبا، شوروی و تجربه انقلاب اکتبر کاملاً قابل مطالعه و آموزنده بود[۱].
   
محمد حنیف‌نژاد


رجوی و همفکرانش که اکنون با نام «سازمان مجاهدین خلق ایران» فعالیت می‌کنند، اساساً منکر هر گونه انحرافی در اندیشه‌های حنیف نژاد و مجاهدین اولیه بودند و «تغییر مواضع» در سال ۵۴ را «کودتا یعنی دارای منشأ دفعی و بیرونی می‌دانستند. میثمی و سایر مجاهدین مسلمان مانده علی رغم اینکه وجود ضعفهایی در ایدئولوژی سازمان را قبول داشتند، این نظر تراب را هم که صرفاً «از فرهنگ مذهبی ... برای پیشبرد نظرمان استفاده می‌کردیم» هرگز نپذیرفتند و معتقد بودند که مجاهدین اولیه مسلمانانی خالص و مخلص بودند که هنوز به درک کامل اسلام نایل نشده بودند.علاوه بر این، همواره باید برای تدوین ایدئولوژی کار کرد وگرنه باز هم ممکن است انحراف دیگری پیش آید.

در شهریور ۱۳۵۰ ساواک توانست عده زیادی از رهبران این سازمان مسلح زیرزمینی از جمله حنیف نژاد را دستگیر کند. برخی «مسعود رجوی» را متهم به لو دادن حنیف نژاد و سایر اعضای مرکزیت سازمان مجاهدین خلق می‌کنند، چرا که او اندکی پیش از دیگران دستگیر شده و تنها کسی بود که به اعدام محکوم نشد[۲]. در این خصوص برخی از اعضای سازمان مجاهدین خلق نظیر دستگیر شدگان به شدت شکنجه شدند [نیاز به ذکر منبع] و حنیف نژاد همراه چند تن دیگر از اعضای گروه مجاهدین به خاطر شرکت در فعالیتهای تروریستی و مسلحانه در خرداد ۱۳۵۱ برابر با ۱۹۷۲ اعدام شدند. با توجه خاطرات دوستان او نظیر لطف الله میثمی و نیز از آنجا که قبل از تغییر ایدئولوژی بخشی از سازمان مجاهدین خلق اعدام شد، باید پذیرفت که او تا پایان عمر مسلمان باقی ماند و علی شریعتی سخنرانی معروف «بعد از شهادت» را پس از اعدام وی و سایر اعضای مرکزی سازمان مجاهدین خلق انجام داد.

[ویرایش] پاورقی

  1. مصاحبه با حق شناس
  2. در اسناد ساواک آمده: «نام بردهٔ بالا (مسعود رجوی) که از محکومین سازمان به اصطلاح آزادی بخش ایران وابسته به جمعیت نهضت آزادی است، و در دادگاه تجدید نظر نظامی به اعدام محکوم گردیده، بعد از دستگیری در جریان تحقیقات کمال همکاری را در معرفی اعضای سازمان مکشوفه به عمل آورده، و اطلاعاتی که در اختیار گذارده از هر جهت در روشن شدن وضعیت شبکهٔ مزبور مؤثر و مفید بوده و پس از خاتمه تحقیقات نیز در داخل بازداشتگاه همکاری‌های صمیمانه یی با مأمورین به عمل آورده، لذا به نظر این سازمان [ ساواک] استحقاق ارفاق و تخفیف در مجازات را دارد. مراتب جهت استحضار و هر گونه اقدام مقتضی اعلام می‌گردد.» (رییس سازمان اطلاعات و امنیت کشور – ارتشبد نصیری، ۵ / ۱ / ۱۳۵۴)

[ویرایش] کتاب شناسی

تذکر: این کتاب‌ها لروما بیطرف نیستند. اما کوشیده شده که شامل تمامی آثار مرتبط باشند:

  • جمعی از پژوهشگران، «سازمان مجاهدین خلق» پیدایی تا فرجام (۱۳۴۴ _ ۱۳۸۴)،موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی دریافت نسخهٔ آنلاین از سایت رسمی کتاب
  • احمدی روحانی، حسین،سازمان مجاهدین خلق ایران، چاپ اول:۱۳۸۴
  • جعفری، محمد مهدی، سازمان مجاهدین خلق از درون، ناشر:نشر نگاه امروز
  • جعفریان، رسول، جریان‏ها و سازمان‏های مذهبی سیاسی ایران ـ سال‏های ۱۳۵۷ ـ ۱۳۲۰»، تهران:پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه معاصر
  • راستگو، علی اکبر، مجاهدین خلق در آیینه تاریخ، چاپ اول:۱۳۸۴
  • کاظمی، محسن، خاطرات احمد احمد
  • کریمی، احمدرضا،شرح تاریخچه سازمان مجاهدین خلق ایران و مواضع آن، چاپ اول:۱۳۸۴
  • مهرآبادی،مظفر،بررسی تغییر ایدئولوژی سازمان مجاهدین خلق، چاپ اول:۱۳۸۴
  • میثمی، لطف الله، خاطرات لطف الله میثمی ج۲