پشتو
از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد.
پَشتو يا پختو نام یکی از دو زبان رسمی در افغانستان و از شاخهٔ ایرانی شمال شرقی است. متکلمان آن در افغانستان و پاکستان زندگی میکنند.
زبان پشتو در نواحی جنوبی و مرکزی کشور افغانستان و قسمت شمال غربی پاکستان متداول است. گروهی از پشتو زبانان در بلوچستان و معدودی در چترال و کشمیر و کناره مرزهای ایران و افغانستان سکونت دارند.
در قانون اساسی جدید افغانستان هر دو زبان رایج آن کشور، یعنی فارسی دری و پشتو به عنوان زبانهای رسمی ملی پذیرفته شدهاست.
فهرست مندرجات |
[ویرایش] الفبای پشتو
در پشتو سى حرف موجود است كه بيست و شش حرف آن صامت و چهار مصوت است. آ – ا – ب – پ – ت – ټ – ث – ج – چ – ځ – څ – ح – خ – د – ډ – ذ – ر – ړ – ز – ژ – ږ – س – ش – ښ – ص – ض – ط – ظ – ع – غ – ف – ق – ک – ګ – ل – م – ن – ڼ – و – ه – ی
[ویرایش] واجشناسی
زبان پشتو چه از نظر واجشناسی و چه از نظر ساختمان دستوری با زبانهای دیگر فارسی تفاوتهایی دارد . این زبان را معمولاً به دو گروه غربی (یا جنوب غربی) و شرقی (شمال شرقی) تقسیم میکنند. گویش مهم گروه غربی، گویش قندهاری است و در گروه شرقی گویش پیشاوری اهمیت دارد. اختلاف میان این دو گروه هم در چگونگی ادای واکهها و هم در برخی نکتههای دستوری است. از آن جمله همین نام یا عنوان زبان است که در قندهاری «پختو» و در پیشاوری «پشتو» تلفظ میشود.
[ویرایش] پیشینهٔ نام
پشتو ظاهراً از لفظ پشتون يا پختون آمدهاست كه نام قبيلهاى از آریائیهای ایرانی است. اين زبان اصلا جزء زبانهاى هندواروپائی است و با زبانهاى قدیم آريائى مانند سانسکریت و زند قرابت مستقيم دارد. اين زبان منسوب به قوم پشتون است. لفظ پشتون در ریگويدا پكهت (Paktas) آمده و با نام بخدی، بختی كه در كتاب اوستا براى باختر و بلخ ذكر شده ربط دارد. هرودوت مورخ یونانی آنرا پکتیس و پکتویس و سرزمین آنها را پکتیکا ذكر كرده (در پشتو اين نام پشتونخواو Pashtunkhawآمدهاست.) بطلميوس هم آنرا پکتین نوشته است. بنابراین نام پشتو از همان پکهت – پکتویس – پکتین ساخته شده و پشتو و پختو تلفظ میشود.
[ویرایش] آثار ادبی زبان پشتو
نوشتار اصلی: ادبیات پشتو
آثار ادبی پيش از اسلام اين زبان بدست نيامده ولی بعد از قرن اول هجرى اشعار و منظوماتى موجود است كه بر حيات ادبى اين زبان در اوائل اسلام دلالت میكند. كتاب پته خزانه (گنجینهٔ پنهان) كه بسال ۱۱۴۲ ه . ق. ۱۷۲۹ م. در قندهار نوشته شده باستناد كتابهای قدیمی پشتو برخى از منظومات و اشعار پشتو را كه به قرن دوم هجرى تعلق دارد نقل كردهاست. در طی قرون متمادی پشتو تنها در گفتار بکار میرفته و آثار ادبی به این زبان بسیار اندک بوده است. تنها از سی چهل سال پیش بود که دولت افغانستان پشتو را زبان رسمی کشور قرار داد و از آن پس روزنامه، کتاب و آثار ادبی به این زبان پدید آمد و تدریس آن در آموزشگاهها معمول شد.
قديمترين شاعر پشتو كه يك منظومهٔ حماسى او را مؤلف كتاب پته خزانه به استناد تاریخ سوری نقل كرده امیر كرور (Krur) پسر امیر پولاد سورى است كه بسال 139 ه . ق./ 756 م. در مندش غورامیر بود.
شاعران دیگر پشتو میتوان از خوشحالخان ختک (1613-1694)٬ عبدالرحمن بابا متولد بسال 1042 ه . ق./ 1632 م.٬ حمید مهمند متوفى در حدود سال 1690 م. و پیرمحمد کاکر متوفى در حدود سال 1770 م. نام برد.
[ویرایش] منابع
- فرهنگ جهانگیری
- مقالهٔ عبدالحی حبیبی در سالنامهٔ کابل سال ۱۳۲۵ – ۱۳۲۶ ه . ش. ص ۲۴۸ ببعد.

