بحث:آمل
از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد.
شهرستان آمل
از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد.
شهرستان آمل در استان مازندران. شهرستان آمل در مرکز استان مازندران از شمال به شهرستان محمودآباد، از شرق به شهرستان بابل، از غرب به شهرستان نور،از شمال شرقی به شهرستان بابلسر و از جنوب به استان تهران محدود میشود. این شهرستان با بیش از ۳۵۰ هزار نفر جمعیت (شهر آمل، حدود ۱۶۰ هزار نفر) و ۳۱۸۵ کیلومتر، مربع مساحت دارای دو شهر آمل و رینه و سه بخش مرکزی، لاریجان و دابودشت است. شهر آمل واقع در جلگه مازندران و طرفین رود هراز با ارتفاع ۷۶ متر از سطح دریا در ۵۲ درجه و ۲۱ دقیقه طول شرقی و ۲۶ درجه و ۲۵ دقیقه عرض شمالی و در فاصله ۷۰ کیلومتری غرب ساری، مرکز استان، هجده کیلومتری جنوب دریای مازندران،و شش کیلومتری شمال دامنه کوه البرز و ۱۸۰ کیلومتری شمال شرقی تهران قرار دارد. ، از ، . این شهر با ۸/۱۱ درصد جمعیت استان، در رده سوم مناطق جمعیتی قرار دارد. واژه آمل که گونه پهلوی آن آموی (Amui) است، بی گمان از قبیله باستان (آمردها) یا (آماردها) گرفته شدهاست. مورخان باستانی باختری نام این قبیله را مردی (mardio) یا آمردی (Amardio) آوردهاند. آماردها قومی نیرومند و جنگجو بودهاند و ناحیه فعلی آمل را به عنوان مرکز خود انتخاب نموده و نام خود را بر آن نهادند و بعدها واژه آماردها به سبب کثرت تلفظ به آملد، آمرد و آمل بدل شد. آمل در زمان اشکانیان نیز معمور و آبادان بود که آن را همو مینامیدند. در زمان ساسانیان نیز شهر آمل از عمران و آبادانی برخوردار بود و مرکز ایالت مهم طبرستان بوده است. به طور کلی بر اساس اسناد و مدارک تاریخی، تکوین شهر به زمان ساسانی بر میگردد. شهر طی مراحل تکوین خود از زیر ساختها و عناصری چون ارگ حکومتی، محلات، آتشکده و بازار برخوردار گردید. در این الگوی استقرار قصر و عمارت حکومتی در موضع مکانی برتر با حصاری به دور آن قرار داشته است. بخشهای ورای آن نیز شارستان و سواد یا حومه را در برمی گرفته که مامن سکونت قشر اشراف و مردم عادی بوده است. شهر آمل به سال 140 هجری قمری توسط سپاه اسلام فتح میگردد. به نظر میرسد که با فتح شهر یک جابجایی در مکان آن نیز صورت گرفته است. چه در گذشته آتشکدهها در بخش شارستان قرارداشته، حال آنکه بقایای حاصل از آتشکدهها در وضع موجود با فاصلهای قابل توجه از بافت قدیم قراردارد. تحولی که در زمینه بینشی تحقق مییابد، خود را در شکل عنصر مسجد جامع مینمایاند. سیاحانی که بعد از ظهور اسلام در دورههای مختلف از این شهر بازدید کردهاند اواسط قرن سوم تا اواخر قرن چهارم هجری را اوج شکوفائی شهر دانسته اند. این دوره مصادف با به قدرت رسیدن علویان است و شهر آمل به عنوان مرکز طبرستان مورد توجه قرار میگیرد. مرکزیت سیاسی، موقعیت سوق الجیشی و مجاورت شهر با گذرگاههای بین منطقه ای، رشد و توسعه شد را در ابعادی اجتماعی رقم میزند. در عصر صفوی آمل رونق فراوان گرفت و حکام صفویه به مازندران دلبستگی خاص داشتند. شاه عباس که از جانب مادر با سلاله مرعشیان خویشاوند بود. به آمل علاقه زیاد داشت. به دستور او جاده کنار رودخانه هراز آباد شد و در طول راه برای توقف چهارپایان و افراد کاروانسرا ایجاد کردند جاده شوسهای که آمل را به ساری و گرگان وصل میکرد، درزمان او احداث شد. آرامگاه با شکوه سید قوام الدین مرعشی را به فرمان او مجدداً تعمیرات اساسی نمودند. به طور کلی میتوان گفت که ساخت و ساز قضائی شهر در این زمان (بعد از اسلام) نیز تداوم دوره قبل از خود است. با این تفاوت که در این دوره مسجد جامع به ساخت شهر افزوده میشود. ومقیاس شهر به لحاظ گسترش فعالیتهای گوناگون وسیعتر از گذشته میگردد. رشدو توسعه بازار به صورت فرمی خطی، باعث میگردد محلات مسکونی بیشتری را که بر مبنای زمینههای نژادی، قومی و …. شکل گرفته بودند، حول و حوش خود نظام دهد. باتوجه به اسناد تاریخی این شهر حداقل از دوره ساسانی تا دوره مغول پایتخت مازندران بودهاست. موقعیت استراتژیک شهر آمل و رودخانه هراز، توسعه بخشهای کشاورزی، تجاری، صنعتی و گردشگری منطقه را در سالهای اخیر تسهیل نمودهاست.
شهر آمل از شهرهای بسیار قدیمی ایران در استان مازندران است. بعضی از مورخان و جغرافی نویسان سابقهْ آن را به دورهْ پیشدادیان و کیائیان نسبت دادهاند. شهر آمل با توجه به اشیاء و سکههایی که از آن به دست آمده در دوره ساسانی پایتخت یامرکز آن منطقه بودهاست. احتمالاُ مردم آمل در زمان حکومت مهدی خلیفهْ عباسی، به دین اسلام گرویدند و بعد از آن بناهای اسلامی در آنجا ساخته شد. اوایل قرن هفتم حسام الدین اردشیر مرکزیت را از ساری به آمل آورد و قصر خود را در آنجا برپا داشت. در سال ۷۹۵ هـ. ق امیر تیمور گورکانی آمل و ساری را غارت کرد و فرمان قتل عام ساکنین آنها را صادر کرد و سه قلعهْ مهم از جمله ُ ماهان سر ُ را با خاک یکسان کرد. از آن پس آمل روبه ویرانی نهاد. آمل جدید در جوار شمال آمل قدیم بنا شدهاست وامروزه یکی از شهرهای آباد و زیبای شمال ایران به شمار میرود. ابن اسفندیار آملی، مؤلف کتاب تاریخ طبرستان نام شهر آمل را برگرفته از نام دختری افسانهای به نام آمله میداند که دختر یکی از امیران دیلمی و همسر فیروزشاه، حاکم بلخ بودهاست. اما رابینو میگوید: در میان اقوام تاریخی مازندران، یکی آماردها (امردها) بودند که شهر آمل به نام آنها نامیده شد. آمل در قدیم شهری آباد، وسیع و پر جمعیت بود. ابوالفضل بیهقی، در کتاب تاریخ خود در فصل حرکت مسعود غزنوی با لشکریانش به آمل، این شهر را چنین توصیف میکند: «و امیر به شتاب براند و به آمل رسید روز آدینه ششم جمادیالاولی، و افزون پانصد و ششصد هزار مرد بیرون آمده بودند؛ مردمان پاکیزهروی و نیکوتر، و هیچکدام را ندیدم بیطیلسان شطوی یا توزی یا تستری یا ریسمانی… و گفتند عادت این است… و من که بوالفضلم پیش از تعبیه لشکر در شهر رفته بودم، سخت نیکو شهری دیدم، همه دکانها درگشاده و مردم شادکام» در قرن پنجم وقتی با همت خواجه نظامالملک طوسی، وزیر کاردان و با کیاست سلجوقیان و صاحب کتاب معروف سیاستنامه (سیرالملوک)، قرار شد مدارسی به سیاق دانشگاههای امروزی به نام نظامیه در شهرهای بزرگ جهان اسلام آن روز از جمله بغداد، دمشق، بلخ، نیشابور و بخارا تأسیس شود آمل از جمله شهرهایی بود که در کنار شهرهای فوق صاحب نظامیه گردید. از این خاک پربرکت بزرگانی چون محمدبن جریر طبری، علی بن سهل بن ربن طبری، شمسالدین محمد آملی، سراجالدین قمری آملی، ابن اسفندیار آملی، اولیاءالله آملی، علامه میرحیدر آملی، طالب آملی، جواد فاضل، میرزا هاشم آملی، حسنزاده آملی، عبدالله جوادی آملی و بسیاری از چهرههای علمی، ادبی و هنری دیگر برخاستهاند، چهرههای تابناکی که بر تارک علم، ادب و اندیشه این سرزمین چونان خورشید فروزان میدرخشند. سیر تحول شهر در دوران معاصر پس از یک دوره رکود و فترت تا اواخر قاجاریه، با روی کار آمدن دولت متمرکز پهلوی اول، شهر شاهد گامهای چند در جهت احیای خود، بنا به دلایل سیاسی است. در زمان پهلوی اول تحولاتی در آمل پدید آمد که در توسعه شهر و دگرگونی آن تأثیر بسزائی داشت. در این دوره شهر آمل چون شهرهای دیگر رو به آبادانی گذاشت. خندقهای اطراف شهر را خشک کردند. ایجاد عمارت شهرداری، کاخ چایخوران، تأسیس دبیرستان امام خمینی (پهلوی سابق)، اداره اقتصاد و دارایی، ایجاد انبار برنج برای صادرات آن به نقاط دیگر کشور، احداث مغازههای جدید در بیرون بازار، از جمله اقدامات این دوره است. تزریق عملکردهای جدید به شهر، آن را از تحرکی چند برخوردار میسازد و این تحرک در بعد کالبدی با توسعههای جدید به دور شهر قدیم تشدید میگردد. الگوی تقلیدی مداخله کالبدی در تهران، از این پس با حضور حیات انتشاری، دامنگیر شهرهای دیگر ازجمله آمل نیز میگردد. شکل این مداخله با ایجاد فعالیتهای مستقیم در محور مهدیه و انقلاب در ضلع جنوبی بازار شهر و احداث خیابانهای چاکسر (خیابان شهید بهشتی)تحقق مییابد و این در حالی است که هسته اولیه شهر، علیرغم چنین مداخلاتی در محیط خود و استقرار عناصر جدید تزریق شده به تدریج انسجام کالبدی خود را با بافتهای مجاورش کاهش میدهد. در دوره پهلوی دوم در جهت سهولت جریان روابط کالایی وابسته، مداخلات کالبدی بیشتری در بافت صورت میگیرد. در این دوره نیز مداخلات تحقق یافته در دوره قبل با احداث خیابان طالب آملی (در ضلع غربی محدوده شهر قدیم) و تعریض آن در سالهای 52و53 تکمیل و انقطاع کالبدی بافت با مجموعههای جدید پیرامونی را موجب میشود. عوامل تشکیل بافت تاریخی آمل 1- بازار: راسته اصلی بازار قدیم آمل به همراه راستههای فرعی منشعب از آن (راسته عطاران، راسته پالان دوزان، راسته نمدمالان و نوراسته)نقش مهمی در تشکیل و تعریف محدوده بافت ایفا میکنند. راسته اصلی دقیقاً و بلافاصله بعد از پل دوازده چشمه (جنوب شرقی بافت) آغاز و به صورت قطری و طولی در بافت حرکت کرده و تا نزدیکیهای مرکز اصلی کاشی محله (مسجد جامع علی کوچک) ادامه مییابد. بازار به بافت ویژگی طولی و خطی بودن آن (گذر و محور اصلی بافت) تلفیق بعضی از مراکز محله با آن (مشائی محله و شاهاندشت محله)، برخورداری از کاربری اجتماعی – اقتصادی و همجواری با دیگر عناصر شهری عمده بافت (مسجد جامع، مسجد آقا عباس، گرمابه و …) قسمت اعظمی از بافت مسکونی اطراف را تحت نفوذ مستقیم خود دارد. در واقع برش و عبور قطری بازار از بافت سبب میشود که تا عمق واحدی از دو طرف (بافت مسکونی پیرامون بازار) خود را تحت پوشش قرار دهد. 2- مراکز و گذرهای اصلی محلات، به غیر از سه مرکز اصلی میدانچه مشائی محله (محله چهار سوق)، بازارچه شاهاندشت محله (تکیه هاشمی) و کاشی محله (مسجد جامع علی کوچک) بقیه مراکز اصلی با فاصله از راسته اصلی بازار و تقریباً در در مرکز ثقل هندسی محلات مستقر هستند. چون راسته اصلی بازار به صورت قطری بافت را قطع نموده است از این نظر این مراکز اصلی با گذرهای اصلی بین خود، عملاً یک حلقه ثانویه پنهانی (تار نامرئی) را به دور بازار به وجود میآورند. علاوه بر این هر یک از این مراکز اصلی، خود دارای یک شعاع نفوذی هستند. لذا مجموعه این شعاعهای نفوذ مراکز اصلی با حلقه درونی بر گرد بازار، محدوده و منطقهای را تعریف خواهد کرد که میتواند به عنوان یک محدوده بافت کهن و تاریخی به آن استناد کرد. چون بافت کهن آمل از دخالتهای کالبدی و عبور خیابانهای چلیپائی رضاخانی مصون مانده است. لذا پیوستگی قضایی عناصر شهری و مراکز محلات از طریق گذرها و معابر اصلی بافت موجب تشکل و انسجام بافت میگردد.محلات تاریخی آمل و شاخص آنها : 1- قادی محله (تکیه شهدا) 2- گرجی محله (امامزاده تقی) 3- نیاکی محله (حسینیه ارشاد)4- کاردگر محله (مسجد امیریها) 5- مشائی محله (چهار سوق) 6- شاهاندشت محله (تکیه هاشمی) 7- چاکسر محله (امامزاده قاسم) 8- کاشی محله (مسجد جامع علی کوچک) 9- پائین بازار محله (تکیه آملیها) 10- گلباغ محله (مسجد جامع) هر یک از محلههای مسکونی فوق دارای محدوده و مرز معین وتعریف شده هستند. این محدودهها توسط حصار یا موانع کالبدی مشخص نمیشد، بلکه گذرها و کویها یا محدوده پلاکها محدوده هر محله را تشکیل میدهد. به طور کلی خصوصیات فضائی، کالبدی و اجتماعی محلات بافت قدیم آمل به شرح ذیل هستند. - عرفی بودن حریم و مرزهای محلات نه عینی (وجود مرزهای فرهنگی – اجتماعی به جای لبههای انسان ساخت نظیر معابر، محدوده باغ یا خانه) - استقلال و خود اتکائی، محلات مسکونی از نظر برخورداری از امکانات عمومی و تجهیزات خدماتی - رعایت سلسله مراتب دسترسی از راسته اصلی بازار به کویهای محلات به دلیل حجاب سکونتی محلات (ارتباط غیر مستقیم محلات با راسته اصلی بازار) - تبلور همجواریها همیاریهاو همکاریهای اجتماعی و ایجاد جو مشارکت و روحیه تعاون در بین ساکنین محله (وجود حس تعلق خاطر قوی در بین ساکنین محلات) آثار تاریخی شهر آمل: گنبد ناصر الحق، بقعه شمس آل رسول (آتشکده)، بقعه سید سه تن (میر حیدر آملی)، مسجد امام حسن عسگری، بقعه امامزاده قاسم، مسجد آقا عباس، مسجد جامع، بقعه میر بزرگ، ساختمان دارائی، پل دوازده چشمه، پل فلزی (معلق)، قدمگاه خضر، امامزاده ابراهیم و امامزاده عبدا... مراکز دیدنی شهر آمل: دخمههای سنگی (کافر کلی) رینه، راه باستانی تنگه بند بریده و تصویر حجاری شده شاه و یاران او بر سنگ، کاروانسرای گمبوج، قلعه ملک بهمن، مسجد جامع، مسجد امام حسن عسکری، مسجد آقا عباس، بقعه متبرکه سه سید، بقعه متبرکه ناصرالحق، بقعه متبرکه شمس آل رسول، امامزاده ابراهیم ، بقعه متبرکه میربزرگ، پل دوازده چشمه، امامزاده قاسم ، سقانفار زرینکلا و سقانفار هندوکلا فاصله برخی جاذبههای شهرستان آمل از مرکز شهرستان جاذبه فاصله قلعه دماوند ۷۵ کیلومتر دره و دریاچه سدلار ۱۰۰ کیلومتر آبگرم لاریجان ۷۲ کیلومتر آبشار شاهاندشت ۶۵ کیلومتر آب گرم بائیجان ۶۰ کیلومتر آب اسک ۸۰کیلومتر جاذبه فاصله امام زاده عبدالله ۱۲ کیلومتر روستای بلیران ۱۵ کیلومتر شکل شاه (جاده هراز) ۶۰ کیلومتر پل دروازه چشمه مرکز شهر مشهد میر بزرگ مرکز شهر امامزاده ابراهیم مرکز شهر شمس آل رسول مرکز شهر پارک جنگلی میرزا کوچک خان ۲۰ کیلومتر
آثار تاریخی و جاذبههای جهانگردی شهرستان آمل
از آثار تاریخی شهرستان آمل با آن همه سابقه شهرنشینی یا به دلیل رطوبت بالای منطقه و یا به دلیل حوادث طبیعی مثل زلزله و حوادث غیر طبیعی مثل هجوم تیمور گورکانی، چیز چندان درخور توجهی باقی نماندهاست. برخی از این آثار باقیمانده به همراه برخی جاذبههای جهانگردی به ترتیب زیر است: • مشهد میربزرگ (مقبره میر قوامالدین مرعشی، سر سلسله مرعشیان مازندران که از بناهای دوره صفویهاست.) • مقبره امه سلمه خانم خواهر گرامي امام رضا(ع)واقع در نشل • مقبره میرحیدرالدین • مقبره امامزاده ابراهیم «ع» • مقبره امامزاده قاسم «ع» • مقبره امامزاده عبدالله «ع» • مقبره ناصرالحق حسنبن علی • بقعه شمس آل رسول • پل دوازده چشمه • قلعه شاهاندشت (ملک بهمن) • مقبره سيدمحمد نبي واقع در نشل) • مقبره هزارخال واقع در نشل اندوار • مقبره مولانا سید حسن ولی واقع در نیاک • پارک جنگلی میرزا کوچک خان (واقع در ۲۰ کیلومتری جاده هراز) • قلعه هاي مرتفع:لاكوه ؛ ميشنه مرگ ؛ پيل باهان ؛ تيمورقلعه : يخاروكركس نشين واقع درنشل ) • چشمه هاوچمنزارهاي كوهستان نشل:رسم؛هنزا؛ خشك لارك ؛هفت خوني سربند ؛ گته لش . • نیز پارک جنگلی در حال احداث شهرداری آمل واقع در جنب طرح پردیس دانشگاه شمال با مساحت ۶۵۰۰۰ مترمربع
(مقبره امامزاده محمدطاهر(ع)مقبره اين امامزاده واقع در15كلومتري جاده آمل به بابل عليشاه روستاي مطهرميباشد) آیت الله عبدالله جوادی آملی برای آشنایی بیشتر با مهمترین آثار باستانی آمل به شر برخی آنان میپردازیم: بقعه خضر(قدمگاه خضر) ساختمان اولیه مربوط به قرن هشتم و نهم میباشد در سالهای قبل محوطه این بنا قبرستان عمومی شهرستان آمل بود . این اثر چندین بار دستخوش ویرانی گردید و هر بار با توجه به اسکلت اصلی تعیرات ابتدایی روی آن انجام گرفت تا اینکه در سال 1368 با نظریه و طرح میراث فرهگی اداره اوقاف امور خیریه آمل تعمیرات اساسی و کامل بر روی آن انجام گرفت . قابل ذکر است که در باور عموم مردم شهر این شهر این محل به عنوان قدمگاه خضر پیغبر (ص) به شمار میرود . مقبره چهار ضلعی که ابعاد داخلی آن 332 × 332 سانتیمتر است . چهار گوشه بنا را با چهار گوشه جمع کرده اند و دهانه مدوری بوجود آوردند , کمر بند گنبد را روی این دهانه مدور ساخته اند . گنبد آن از نوع دوپوش بوده که پوشش درونی مدور و پوشش بیرونی ازی نوع گنبد رک میباشد , رک بودن آن نیز به علت شرایط آب و هوایی منطقه و هدایت صحیح آب باران میباشد . در کنار بقعه یک بنای الحافی میباشد که با یک راهرو به بقعه متصل میباشد . قبری به ارتفاع 20 سانتیمتر در وسط بقعه قرار دارد. مصالح بنا عمدتا سنگ , آجر , آهک , چوب است. سید سه تن (میر حیدر آملی) بهاء الدین میر حیدر بن علی عبیدی معروف به صوفی (794 ه,ق)از مشاهیر عرفانی شیعی سده هشتم هجری . وی از نوادگان علویان مازندران بود و خاندان او در مازندران به تشیع شهر داشتند .از سالهای کودکی به کسب معرفت پرداخت و از زادگاهش آمل در جستجوی دانش به استر آباد و خراسان و اصفهان رفت . در باز گشت از سفر به خدمت فخرالدوله حسن بن کیخسرو (734-750 ه,ق) آخرین امیر شاخه سو آل باوند پیوست از ندیمان خاص وی گشت , اما پس از چندی به دربار فخروالدوله شاه غازی (734-761 ه.ق )امیر باسودبانی رفت . نزد پادشاه و برادرانش پایگاهی بلند یافت و مال فراوان اندوخت در همین ایام بود که شور حقیقت جویی در دلش بیدار شد و مال و عیال و فرزند را بگذاشت و با دلقی بزنده به قصد زیارت بارگاه پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) از سرزمین خود بیرون آمد . پس از چندی که در اصفهان اقامت گزید و با مشایخ صوفیه حشر ونشر یافت عزیمت حج کرد (751ه.ق) در بازگشت از شهرهای نجف و کربلا و بغداد و حله نزد استادانی چون نصیرالدین علی بن محمد کاشی, از فقها و متکلمان شیعه (755 ه.ق) و فخر المحققین اجازه یافت . از سالهای آخر زندگی وی اطلاع چندانی در دست نیست. ظاهرا این ایام را به نوشت کتب و تزکیه باطن پرداخت . سید میر حیدر آملی مدت بیست سال فقیه و متکلمی متعصب بود , اما با انقلابی که در درونش پیدا شد تعصب را کنار گذاشته و به تسامح گرایید عرفان و تشیع را در هم آمیخت وی ائمه شیعه (ع) را عارف و ایشان را صاحب معرفتی کشفی شمرده است و امام دوازدهم (عج) را نه همان امام منتظر , بلکه قطب صوفیه نیز دانسته است . با اینکه سید حیدر در نشر مکتب ابن عربی تاثیر فراوانی داشت , دنباله سده این مکتب نیت وی با ادعای ابن عربی که ولایت عامه مطلقه را عیس ابن ریم (ع) و ولایت مقیده محمدیه را به خودش ختم میکرده مخالفت نمود و گفت که خاتم الانبیاء بطور مطلق علی (ع) و خاتم الوصیاء بطور مقید مهدی (عج) است. سید میر حیر آملی دارای کتب و رسالات چندی است که معروفترین آنها عبارتند از : الارکان فی فروع شرایع اهل الایمان در اوایل مسایل مربوط به نماز و روزه زکوة و حج و جهاد مطابق مشرب اهل شریعت . رساله امانه , در تفسیر مفهوم امنت که در قران آمده اصلاحات الصوفیه, که تلخیص گونه است از رساله اصلاحات عبد الرزاق کاشانی, جامع السرار یا جامع الانوار که مهمترین اثر اوست و در این کتاب کوشیده تا نشان دهد که حقیقت تشیع و تصوف یکی است . نص النصوص در شرح خصوص الحکم بن عربی , محیط الاعظم , در تفسیر قران ,رافعه الاخلاف, درباره تقدم علی ابن ابی طالب (ع) بر دیگر صحابه و دلیل سکوت حضرت در اختلاف پس از رحلت پیمبر(ص) . آملی رسالاتی نیز به فارسی نوشته که از جمله : جام الحقایق 2- رساله التنزیه 3-امثله التوحید را میتوان نام برد. این مقبره چهار ضلعی آجر چین میباشد .هر ضلع آن 2 متر طول دارد . در هر ضلع یک طاق نما به صورت جناغی وجود دارد ،در هر طاق یک طاق نمای دیگر به صورت فرو رفته نصب شده است . ارتفاع این گنبد تقریبا 6 متر میباشد .ارتفاع طاق نماها 4 متر و طاق نمای درونی 80/3 متر میباشد . بین هر دو ضلع یک طاق باریک به عرض 20 سانتیمتر با ارتفاع 80/4 متر دیده میشود . در ضع شرقی این مقبره در ورودی به شکل طاق قوسی وجود دارد . روی این در که ظاهرا به تازگی نصب شده است نوشته ای به خط عربی حکاکی شده است . این نوشته ها عبارت میباشند از : قل الحمد و الله و سلام علی عباده الذین اصطفی الله خیر اما یشرکون و در قسمت بالای آن نوشته شده است : ما الله خیر حافظا و هو ارحم الراحمین . در بالای این در یک تو رفتگی به شکل کتیبه وجود دارد که درون آن با دو کاشی فیروزه ای رنگ پوشیده شده است .در قسمت بالای آن در هر ضلع تو رفتگی های بزرگتری به شکل کتیبه وجود دارد که درون آنها با هفت عدد کاشی فیروزه ای رنگ در اندازه 15×15 سانت کنجانده شده است . د ر قسمت فوقانی مقبره در هر ضلع هفت قرنیس سینه کفتری وجود دارد و در قسمت بالی طاقها شش طاق کوچک که درونش با کاشی آبی رنگ تز یین شده است .سقف این مقبره به شکل کنبد هرمی میباشد .جنس ان از سفالهای مربع شکل به اندازه 15×15 به صورت طبقه طبقه چیده شده و به تدرج شکل هرم را به خود رفته است. مسجد امام حسن عسگری این مسجد در شمال آمل واقع شده و دارای ده حجره تحتانی و فوقانی برای طلاب میباشد.تاریخ بنای اولیه و دقیق آن مشخص نیست و منتسب به قرن هشتم (ه.ق) است . قبل از ساخت مدارس سه گانه نظامیه توسط خواجه نظام الملک این مدرسه از اولین مدارس بنا شده در ایران میباشد .قابل ذکر است که مدارس نظامیه در قرن 5 هجری و عهد سلجوقیان توسط خواجه نظام الملک بنا شد.شامل حیاطی است که سه طرف قبلی شامل شبسنتان است و بنای طرف شمالی شامل پلکانی در وسط است که به ایوانی میرود و در این ایون چهار حجره درطبقه دوم و زیر آن چهار حجره در طبقه اول ساخته شده است . قسمت ساختمان غربی شامل در ورودی مسجد و دو حجره است . قسمتی از ساختمان این قسمت ، متصل به شبستان قبلی است . بالای در ورودی گلدسته ای هشت ضلعی آجری با بامی سفال پوش ساخته شده است .بروی دیوارهای این گلدسته با استفاده از روش بندکشی طرحهایی از نقوش سرو کشیده شده. قسمت بالای دیواره این گلدسته آجر چین شده است . بر دیوار گلدسته نقش ونگاری از گچ کاری دیده میشود . در سا ل1356 شمسی قسمت شبستان نو سازی شد و این آیات از کلام الله مجید بر بالای شبستان بر کاشی خوانده میشد : بر دیوار غربی بسم الله الرحمن الرحیم سبح باسم ربک الاعلی –تا-صحف ابراهیم و موسی صدق الله العلی العظیم جدید و تعمیر کاشی کاری و نصب سنگ در محرم 1393 پایان یافت. بر دور محراب آیات و عبارات زیر بود : قال الله تعالی و السموات و الارض- تا - کل شیء علیم قسمت داخلی محراب: اللهم صل علی المصطفی – تا - حجتک قایم المنتظر اجمعین دنباله کتیبه بالای شبستان که طرف چپ محراب قرار میگیرد : بسم الرحمن الرحیم لو ازلنا هذا القران – تا – و هو العزیز الحکیم صدق الله العلی العظیم نصب کاشی به همت عبد الله عدل پایان یافت . در ترجمه فارسی بنای این مسجد به هارون الرشید نسبت داده شده است. در مازندران مهجوری از این مسجد یاد شده است و ده حجره برای آن ذکر شده است.
امام زاده قاسم بن موسی بن جعفر علیه السلام بنایی است هشت ضلعی از آجر که بر جدار داخلی هر یک از اضلاع آن طاقهایی ساخته شده است پلان هر ضلع آن از داخل 175 سانتیمتر است . سه پنجره نور گیر در شما ل و غرب و جنوب بنا است . در ورودی بقعه شرقی است که در حیاط بقعه باز میشود . هر ضلع آن با استفاده از روش بندکشی اشکالی نمادین به شکل سرو تزیین شده است .رنگ این سرو ها با رنگ زمینه متفاوت است . در قسمت بالای مقبره سه طاق نما کوچکتر به شکل جناغی دیده میشود .بین هر ضلع نیمه ستونهای چسبیده به بنا دیده میشود که در قسمتی از آن با اشکال گچبری شده تزیین شده است. سقف این بنا از جنس سفال میباشد. صندوقی وسط بنا گور امامزاده را پوشانیده است. صندق شامل قطعات مختلف چوب است که در جهات مختلف به یکدیگر کام و زبانه شده اند بر یکی از ای قطعات با مرکب سیاه و قلم نوشته اند : عمل استاد حسین بن استاد خوشنام مورونی . نوشته زیر بر طرف غربی صندوق بر یکی از تخته ها حک شده است:
خادم قدیمی درویش محمد بن درویش کمال الدین مسجد امامزاده رااخیرا تعمیر کرده بودند.
امام زاده ابراهیم رابینو درباره مرقد شاهزاده ابرهیم نوشته است: امامزاده ابراهیم بسیار مورد احترام اهالی است. در دوران تابستان و تعطیلی درآنجا بازار بر پاست . بنای امامزاده میان گورستانی است که دیواری اطراف کشیدند و شامل برجی مربع شکل و گنبدی هشت ضلعی است . بر صندوق چوبین مزار عبارتی حک شده است و حاکی از ان اینست که در آنجا امامزاده ابراهیم و برادرش یحیی و مادرش به خاک سپرده شده اند. نسب ابراهیم به موسی الکاظم میرسد . تاریخ ساختمان 925 هجری قمری است. بیرون گورستان (حصار گورستان) برجی سنگی است که میگویند مدفن 72 تن از اصحاب امامزاده ابراهیم است. نزدیک به مدخل اصلی قبرستان برجی مربعی است که در آن جسد حاجی نامدار خراسانی با دو تن از دوستانش که برای مرمت امامزاده به آمل آمده بودند به خاک سپرده شده اند . آب انباری قدیمی در گورستان امام زاده ابراهیم است که مخزن آب آن تا امروز باقی است و سر در و پله های پاشیر آن نیمه خراب است. در کتاب فهرست بناهای تاریخی امامزاده ابراهیم به شماره 63 ثبت تاریخی شده و درباره آن چنین آمده است در ساختمان این امامزاده که به شیوه برج ساخته شد دارای بدنه آجری گنبد مخروط شکل میباشد در این بنا چند کتیبه بروی در صندوق چوبین آن به خط رقاع حک شده است . تاریخ سال 925 هجری در روی صندوق مرقد خوانده میشود. اهمیت این بقعه تاریخی گذشته از نظر معماری و شیوه ساختمانی به علت دارا بودن آثار نفیس چوبی آن از قبیل در صندوق است خوشبختانه کتیبه های این بنا حفظ شده است . طبق مفاد کتیبه این بقعه متعلق به ابو محمد ابراهیم از فرزندان حضرت امام موسی الکاظم علیه السلام میباشد .وضع کنونی مرقد شاهزاده ابراهیم بنایی است چهار گوشه به ابعاد 522×530 سانتیمتر در ورودی حرم شرقی است و در مسجدی گشوده میشود در ازای هر لنگه 195 و پهنای آن 50 سانتیمتر است . در بدنه های شمالی و غربی و جنوبی از داخل هر یک دارای دو طاق است .بالای طاقها و سر در ورودی حاشیه ای گچ بری ظریف است بالای حاشیه گچ بری ده بیت شعر با این مطلع است:
ای خداوند داور من بگذار از جرم باب و مادر من
بلای این کتیبه که دور می چرخد در هر بدنه دو طاق است بالای این هشت طاقها نه بیت شعر است . قسمت درونی امامزاده تماما با تزیینات آینه کاری پوشیده شده است. بالای این کتیبه چهار کنج بنا را چهار گوشوار زده و کمربند گنبد بالا هشت ضلعی نزدیک به دایره کرده اند. بالای این کمربند و ردیف مقرنس کفتری است که بالای ردیف دوم را گنبد مدور بلندی زنده اند. صندوق چوبین با نقشه ها و نوشته های ظریف وسط بنا است که بر پایه ای به ازای 237 و پهنای 234 و بلندی 32 سانتیمتر قرار دارد در ازای خود صندوق 224 و پهنای آن 218 و بلندی آن 90 سانتیمتر است. کارونسرای سنگ (گمبوج ) بعد از آبشار پلور و در پایین سمت راست جاده هراز ، کاروانسرای سنگی گمبوج قرار دارد . این بنا که نیمی از ارتفاع آن زیر زمین است ، دارای گنبد وسیعی بوده که فرو ریخته است . ورودی های اصلی این بنا در دو طرف ضلع شرقی قرار دارد و چهار طرف آن دارای راهروهایی است با ارتفاع کوتاه که به عنوان باره بند و اصطبل قابل استفاده بوده است. کمر بند میانی گنبد بر چهار گوشواره قرار دارد و ده ورودی کوتاه با طاق هلالی به گنبد خانه متصل است که سابقا محل استراحت کاروانیان بوده است . مصالح این بنا از تخته سنگهای رود خانه ای و ملات آهک است . گوشواره های زیر گنبد آن نشانه از اصول ساختمانی در زمان سلجوقیان است و تعین قدمت دقیق آن نیاز به حفاری و پژوهشهای علمی دارد. مقبره شمس آل رسول (معروف به آتشکده ) شمس ال رسول صلی لله و آله و صاحب حدیث بوده است . مقبره ایشان در خیابان شهید بهشتی اندیشه 49 در اراضی گنبد بن واقع شده است . این بنا چهار ضلعی و هر ضلع آن 70/8 سانتیمتر که مساحت آن 80/34 متر مربع میباشد . بنا به صورت چهار ضلعی بوده که به علت شباهت آن به آتشکده به همین نام معروف شده است. وهمچنین محمد حسن خان اعتماد السلطنه به اشتباه این گنبد ها را آتشکده معرفی کرده است در حالی که این بناها اسلامی است و مقابر خصوصی افراد است . بنا مربوط به قرن نهم هجری بوه و از وسعت قابل ملاحظه نسبت به بناهای دوره خود بر خوردار است .بقعه به صورت چهار گوشه و گنبد مخروطی است و گنبد آن دو پوش میباشد که هر دوپوش آن در اثر زلزله وعوامل جوی منطقه خراب شده است . عمده تزئینات بنا طاق و قوس و قرنیزهای آجری و کاشیکار ی در قسمت فوقانی است .درب ورودی به شمال و درب ورودی در مشرق داشت . طاق هر دو بنا بلند و شکسته است . طرح در شرقی با شمالی همانند میباشد با این تفاوت که درب شرقی بلند تر و کشیده تر است . چند قرنیس سینه کفتری در هر طرف بنا و دو نیمه قرنیز دردو کنج بناست . کاشیهای اندک در بالی برج مشاهده میشود که احتمالا زمینه های کتیبه بوده است .مصالح این بنا آجر و کاشی میباشد. مشهد میر بزرگ مشهد میر بزرگ (مقبره میر قوام الدین مرعشی ) میر قوام الدین در محرم سال (781 ه ق) فوت شد . جسد او از بار فروش ده (بابل) با دوش به آمل آوردند .محلهایی که تابوت او را بر زمین گذاشتند بنام (زیارت میر وزان ) معروف شد و مردم زیارت میکنند در آمل به خاک سپردند و قبه ای عالی برای گور او ساختند . پس از تسلط امیر تیمور بر صفهات مازندران و تعیین جمشید قارن غوری (795-805 ه ق)(795-805 ه ق) و اسکندر شیخی جلاوی به حکومت آنجا منسوب کرد . اسکندر که نسبت به سادات کینه بر دل داشت مردم آمل را به ویران کردن بارگاه میر قوام و الدین فرمان داد. از آملیان کسی تن به این کار نداد، اسکندر دست به دامان مولانا قطب الدین آملی شد و او برای رام کردن مردم شخصا به سر مقبره میر قوام الدین رفت و با دست خود کلنگ را گرفته بر قبه آرامگاه میر قوام الدین فرود آورد.باز هم کسی از او پیروی نکرد مکر گروهی از مردان زبون که اجبارا با بیل و کلنگ بقعه او را ویران و هموار ساختند . سید علی ساری پس از آن که آمل را از دست علی آملی بیرون آورد به سید قوام الدین بن سید راضی الدین داد گنبد میر بزرگ را که اسکندر شیخی ساخته بود و درویشان اندک امارت بر بالای آن کرده بودند باز درویشان به ساختن قبه عالی رغبت نمودند و بسیار خشت و ساروج هم جمع شده بود بفرمود تا بنیاد کنند و استادان بنا را به سر کار باز داشت و در سال (814 ه.ق) تمام شد. بساری از سران و بزرگان خاندان مرعشی دراطراف مرقد میر قوام الدین و اطاقهای اطراف بناهای اصلی به خاک سپرده شدند . سید علی آملی یکی از آنهاست هنگامی که او از سید علی ساری شکست خورد به زاغ سرا در تنکابن افتاد و در سال(825 ه.ق) فوت شد . جسد او را د رهمان زاغ سرا به خاک سپردند و دو سال در آنجا مدفون بود آخر الامر درویشان آمل جسد او را آورده در زیارت سید قوام الدین بزرگ دفن کردند . بنای فعلی را شاه عباس اول که یکی از نواده های دختری میر بزرگ است ساخته است . هولمز در سال 1260 ه ق می نویسد : تنها بنا ی معظمی که جلب نظر کرده و او جزئیاتش را ضبط کرده مقبره میر قوام الدین مرعشی است . ملگوف مشهد میر بزرگ را مسجد میر قوام الدین خوانده درباره آن می نویسد: مسجد میر بزرگ قوام الدین گنبد نیکو و حجره نشستگاه خود ، گنبد زیر زمینی است که خزینه او بوده خام طعمان آنجا گرد گردیده اند شاه عباس به ادعای خویشی و مصاهرت آن مسجد را مرمتی کرد . گنبدش از زلزله ویران شد . گویند 15 من طلا از آن کندند . ناصر الدین شاه درمحرم سال 1283 قمری از این بنا دیدن کرده و به دستور او عکاس مخصوص عکسی از این بنا از سمت شرق برداشته که در آلبوم شخصی او محفوظ است و زیر آن نوشته است: مقبره میر بزرگ که معروف است یکی از خویشان صفویه بوده است . محرم 1283 در آمل . محمد حسن خان اعتماد السلطنه مشهد میر بزرگ را مقبره میرزا بزرگ وزیر شاه عباس شناخته و درباره آن نوشته است : از بازار که خارج شدیم ساختمان کهنه ای به نظرم آمد پرسیدم گفتند مقبره میرزا بزرگ وزیر شاه عباس است . در آمل پس از دقت زیاد مقبره ای بعه نام مقبره میرزا بزرگ نیافتم و مسلما منظور اعتماد السلطنه مشهد میر بزرگ است که دورا ن حیات او با زمان سلطنت شاه عباس هیچگونه نزدیکی ندارد . دمر گان در سال 1307 ه ق این بنا را مورد بررسی قرار داده و درباره آن نوشته است : جالب ترین بنای تاریخی آمل ، بدون تردید مرقد میر بزرگ است . این بنا در غرب بازار فعلی است و از آجر با نمای کاشی آبی رنگ ساخت شده است . نمای بنا یک در بزرگ در وسط و دو در کوچکتر در سمت چپ و راست آن است که اطراف آنها را یک حاشیه کاشی مینا رنگ با خط کوفی احاطه کرده است .این درها به شکل طاق ساخته شده اند.که قسمت فوقانی طاق وسطی مقرنس کاری و با کاشیهای یکرنگ نارنجی ،آبی،سفید و سیاه تزیین شده است. بالی در طاق وسطی کتیبه با رنگ مشکی در زمینه نارنجی وجود دارد که روی آن قسمتی که بجا مانده نوشته شده است : لا اله اله الله و الله اکبر
سالن بزرگ وسط مربع است و در چهار ضلع آن چها ر در ورودی است .
کاشی های دیوارهای این اتاق زمینه ای زرد حاشیه ای خاکستری رنگ دارد و ارتفاع آن به 240 سانتیمتر میرسد . در کمر بند گنبد، کتیبه ای از آیات کلا م الله مجید است که با خطی سفید روی زمینه آبی نوشته اند . می گویند گنبد فعلی که تقریبا سراسر آن تعمیر و از نو ساخته شده است سابق از خارج پوشیده از ورقه های نقره بوده است . در چپ راست تالار مرکزی ،اتاقهای کوچکتر است که دیوار های آن با کاشیهای زمینه زرد گلهای ظریف پوشیده تزئین شده است . اتاقهای زیر امروز وضع بسیار بدی دارند . در گذشته تزئینات این اتاقها بسیار جلل و عالی بودند سابقا نزدیک بنای میر بزرگ قصری که زمین برجسته مربع شکل آن تا امروز برقرار است وجود داشته است . اهالی میگفتند در محلی که امروز رود خانه جاری است بنای بسیار مهمی یافت میشد که بر اثر طغیان رود خانه یکسره از جای کنده شد و با تمام ظرایف و زیباییهای ان به دهان سیلاب فرو رفته است. رابینو در سال 1330 قمری درباره مشهد میر بزرگ چنین نوشته است : مشهد میر بزرگ مزار میر قوام الدین مرعشی(781 ه.ق) است. او سر سلسله ساداتی است که از سال 760-989 قمری در مازندران حکومت داشتند . این امامزاده شامل بنایی است چهار گوش آجری که مدخل آن در سمت جنوب است و در سه طرف دیگر آن سه اتاق است که طول هر یک در حدود هفت متر است و بنایی هشت ضلعی که بسیار ویران شده و سبزه و گیاه بر روی آن رسته است بر این بنای چهار گوش است و بالای همه برجی مدور است که به گنبدی کوتاه منتهی می شود گویا سراسر بنا با کاشیهای الوان سرخ و سبز و آبی و زرد و ارغوانی که طرحهای مختلف داشته اند پوشیده بوده است . پاره از این کاشیهای بالای مدخل تا امروز باقی است . قسمت داخلی بنا که مرقد میر قوام الدین است زیبا و با عظمت است . داخل بنا حاشیه از کاشی آبی رنگ دور بنا در زیر گنبد دیده میشود . مرقد در وسط و صندوقی بزرگ چوبین آن را پوشانده است که فعلا چهار چوبه استخوان بندی آن باقی است . براین چهار چوب ابیاتی از هفت بند محتشم با خطی خوش حک شده و حروف آن مذهب است . زمینه کتیبه رنگ آبی سیر دارد . مشهد میر بزرگ در شمال غربی شهر، نزدیک سبز میدان است و در اثر زلزله و سستی در کار تعمیر رو به ویرانی است . در فهرست بناهای تاریخی مشهد میر بزرگ در محله سبز میدان آمل دانسته شده و درباره چنین نوشته شده است : بنای کنونی بقعه مشهد میر بزرگ که در وسط حسینیه ای واقع شده است . از ابنیه قرن 11هجری به شمار می آید . از جهت وسعت ساختمان و دارا بودن گنبد و سر در ، کاشی کاریهای زیبا و صندوق چوبی مرقد تاریخ سال 1033 هجری ثبت شده است . در زیر گنبد و شبستانها و اتاقهای جنبین و سر در مقبره ورودی درزهای آن قطعات کاشی صفوی باقی مانده است . همچنین مقاری از کتیبه کمر بند داخلی گنبد نمایان است . در نتیجه تعمیرات اساسی که در این بقعه به عمل آمده هسته مرکزی بنا حفظ شده است . بنای کنونی از ساختمانهای زمان شاه عباس صفوی میباشد این بنا به شماره 59 ثبت تاریخی شده است . وضع کنونی مشهد میر بزرگ بنای اصلی از داخل چهار گوشه و به ابعاد 950×935 سانتیمتر است در هر ضلع صفه هایی به پهنای 307 و عمق 115 سانتیمتر است . ازاره ای از کاشی به بلندی 190 سانتیمتر لاست که متن کاشیها زرد اسلیمیهای آبی رنگ روی آن نقش کرده اند ، داخل صحن اصلی است . چهار کنج بنا را چهار گوشه زده اند و چهار گوشه را به هشت ضلعی رسانیده و گنبدی مدور بلند بر این دایره زدند. کتیبه ها زیر گوشواره هاست که آیاتی از کلام الله مجید و حدیثی از امیر المومنین علی (ع) با خطی سفید ثلث به کاشی آبی دیده میشود . مقداری از این نوشته ها باقی بود. بر ضلع شرقی : .....فی اجسادهم.......الثواب. بر ضلع شمالی :قال امیر المومنین علیه السلام اتلمتقین...صف غضوا ابصارهم الخالق فی انفسهم ....و انه ماذا عینهم......بهم مخزونه....سر رمرفوعه....وجساد هم نحیفه و نهم بر اضلاع غربی و جنوبی از کاشیهای کتیبه آثاری بر جای نبود . متصل به ضلع غربی دو اتاق و متصل به ضلع شمالی سه اتاق و یک راهروست . گنبد از خارج مدور بود در تعمیرات سال 1356شمسی آن را به هرم مربع القاعده تبدیل کرده بودند . کمر بند گنبد از خارج هشت ضلعی دو به دو برابر است . بر کاشیها به خط کوفی بنایی علی و محمد و لا له الا الله نوشته شده است . کاشیکاری اضلاع مختلف است و هیچ گونه شباهتی به یکدیگر ندارد. سر در ورودی مشهد میر بزرگ کاشیکاری ظریف داشته که بیشتر آنها را کنده و به سرقت برده اند . در کتیبه بالای سر در با خط کوفی بنایی عبارات زیر با خطی سیاه بر روی زمینه زرد بر کاشی نوشته شده است : (سبحان الله)و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اکبر و لا – حول و لا قوه الا(با لله) سنگی چهار گوشه به ابعاد 50×60 سانتیمتر بر دیوار در ورودی تکیه داشت. ((بسم الله الرحمن الرحیم)در دو جهت بر آن حک شده بود .صندوقی چوبین وسط بنای متصل است درازای ان286 و پهنایش 154 و بلندی آن 164 سانتیمتر است. این آیات از کلام الله مجید و احادیثی نبوی که بر صندوق مزار میر بزرگ حک شده است: بر قسمت بالای بدنه جنوبی: بسم الله الرحمن الرحیم یس – تا – اذارسلنا بر قسمت بلالی بدنه غربی: الیهم اثنین – تا – قوم مسروفون بر قسمت بالای بدنه شمالی: و جاء من اقصی المدینه –تا – هم الارض المیه احییناها . بر قسمت بالای بدنه شرقی: و اخرجنا امنها حبا – تا – کالعرجون القدیم. بر طرف چپ بدنه جنوبی از بالا به پایین : لا الشمس ینبقی – تا – من مثله مایر کبون. بر قسمت پایین بدنه جنوبی: صندوقوان شانغرهم-تا-ما وعد الرحمنو صدوق المرسلون. بر قسمت پایین بدنه غربی : ان کانت الصیحه-تا الیکم یابنی آدم برقسمت پایین بدنه شمالی : ان لا تعبدو الشیطان – تا – لهم فمنها رکوبهم و باقی قسمت پایین بدنه شمالی به سرقت رفته است. بر پایه دست چپ بدنه شرقی از بالا به پایین: جعل لکم من الشجر – تا- الیه ترجعون. بر پایه دست راست بدنه شمالی از بالا به پایین: قال النبی صلی الله علیه و اله و سلم کنت انا و علی ابن طالب نورا بین الله قبل ان یخلق الله آدم علیه السلام اربعه عشر الف عام فلما خلق الله ذلک قسم النور جزیین فجزء انا فجزء علی بر پایه سمت چپ بدنه غربی از بالا به پایین : قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم من احب ان یحیی بحیوتی و یموت میتتی و یسکن جنه الخلداتی وعد ربی عزو جل (و) غرس قضبا نها بیده فلیتول علی بن ابی طالب . بر پایه طرف دست راست بدنه غربی از بالا به پایین: قال النبی صلی الله علیه واله و سلم فاطمه مهجت قلبی و ثمره فو آدی ابناها و بعلها نور بصبری و الیمه من ولدها منا حبل ممدود بین الله و بین الله و بین خلقه من اعتصم بهم نجاومن تخلف عنهم هوا . بر پایه سمت چپ بدنه جنوبی صندوق از بالا به پایین : قال رسول الله و اله وسلم ان علینا و انا من غلی هو ولی کل مومن و مومنه بعدی لا یودی عنی الا انا و علی ولکل نبی وصی و وارث و وصی و وارثی علی . بر پایه سمت راست بدنه شرقی از بالا به پایین : قد اتفق الفراغ من امام هذا الصندوق النبارک فی شهور سنه ثلث ثلثین بعد الف من هجره النبویه المصطفویه علیه و صیه و بیته الصلوه و السلام والتحیه کتبه المحتاج الفقیر الی الله الغنی محمد الحسینی لاهجی. چند سنگ گور در حیاط مشهد میر بزرگ به شرح زیر وجود داشت که در بازدید سال 1356 شمسی نشانی از آنها نیافتم : 1-لپه سنگ مدوری که اطراف آن نامهای چهارده معصوم به این شرح حک شده بود : اللهم صلی علی محمد وعلی و 6فاطمه و حسن وحسین و السجاد و الباقر والصادق و الکاظم و الرضاو التقی و النقی و العسکری و القایم صحب اللزمان . وسط آن طرحی محرابی با دو خط نقر کرده بودند ولی نام متوفی در این طرح محرابی کنده نشده بود . 2-لپه سنگ رودخانه ای مدور دیگری که در وسط نام محمد حک شده و اطراف این نام را به هشت قسمت تقسیم کرده و کلمات زیر را در آنها کنده اند : سبحان – الله – والحمد – لله – و لا اله – الا الله – و الله – اکبر – بر حاشیه مدور سنگ قسمتی از آیه الکرسی و آیات دیگر به این ترتیب حک شده است : الله لا اله الا هو الحی القیوم لم الله لا اله الا هو الحی القیوم هو الذی لا اله الا هو عالم الغیب والشهاده 3- لپه سنگ رود خانه ای بیضی شکل دیگریکه بر حاشیه اطراف آن عبارات زیر حک شده است : قاتلنبی صلی الله علیه و اله وسلم یا ایتها لنفس المطمینه ارجعی الی ربک راضیه مرضیه فادخلی فی عبادی و ادخلی جنتی . بر بالای متن سنگ این حدیث خوانده میشود : الدنیا سجن المومن زیر این حدیث سه بیت شعر است و پایین تر از آنها مطالب دیگری به چشم می خورد . قستهایی از این ابیات به این شرح خوانده شد : بحکم ............خدای جلیل بسال سیصد ........آخر تحویل بغره مه ذی الحجه روز آدینه که سوی جنت جاوید کرده است رحیل 4- سنگ سفید تراشیده دیگری که بر حاشیه آن صلوات کبیر بدین شرح حک شده بود : اللهم شلی علی النبی والوصی وابتول و السبطین و السجادوالباقر و والصادق و الکاظم و التقی والنقی و حسن و المهدی. در متن سنگ : کل من علیهافان وفات مرحمت پناه غفر (ان)آثار کربلایی علی دوتر (؟)بن مرحمت پناه ... الصناع استاد حسن آملی سنه احد و عشرین مایه والف من الهرته(کذا) 5-سنگ تراشیده مستطیل دیگری که چهار مصراع بر چهار طرف حاشیه آن به این شرح نقر شده است : افسوس که روح در بدن نیست مرا آن بلبل مست در جمن نیست مرا یاران وکه خواهران مرا یاد کنید (کذا ) رفتم سفری که آمدن نیست مرا بر متن سنگ عبارات زیر نقر شده است: سکینه ولد (کذا ) مرحوم مشهدی ابراهیم نیارستاقی زوج شاطر محمد خسروی بتاریخ شانزدهم شوال المکرم سنه یکهزار و سیشد و جهل و شش هجری سنه 1346 گلوله های ریخته گری چدن به محیط 85 سانتیمتر و بیشتر ،در حیاط مشهد میر بزرگ است ،معلوم نشد به چه کار می آمدند . مسجد جامع آمل این مسجد را ابتدا مازیار بن قارن در سنه 160 (ه،ق) بنا کرد . در دوران صفویان این مسجد نو سازی شد در دوران فتحعلی شاه براثر زلزله ویران شد و به فرمان این پادشاه در سال 1225 (ه،ق) به مباشرت میرزا محمد شفیع صدر اعظم توسط میر محمد حسن – متولی آن دوباره بنا شد مسجد جامع امروز دارای دو سر ورودی شرقی و غربی است که به دو سر پوشیده هشتی مانند ختم میشوند . بالای سر در غربی آیات و عباراتی بر خشتهای کاشی نوشته شده است . کتیبه بالا به خط بسیار خوش ثلث است . که از دیوار جنوب شروع میشود و سپس به دیوار های غربی و شمالی سر در میرسد . این آیات در این کتیبه است . بسم الله الرحمن الرحیم . سبح السمک ربک الاعلی-تا – غشاء احوی آیاتی که بر دیوار شرقی است : سنتر ئک فلا تنسی الا ماشاء – تا – بل ئوثرون الحیوه آیاتی که بر دیوار شمالی است : الدنیا و الخره خیر - تا – صحف ابراهیم و موسی حرر المخلوط محمد مهدی فی شهر صفر المظفر من شهور سنه 1230 پایین تر از این کتیبه اشعار و نوشته هایی بدین شرح است: کتیبه سر در مسجد جامع عتیق بار فروش با خشت کاشی کنده شده می باشد ستوده میر محمد حسن پاک نهاد که هست تولیت کعبه زین نشان جهان (کذا) به عهد دولت خاقان عصر فتحعلی چه شد ز زلزله این محترم بنا ویران به اهتمام تمام و کمال سعیش گشت هزار بار فزونتر از ول ابادان در سمت چپ این کتیبه کاشی کلری ،سنگی است که این عبارت بر آن حک شده است : هو الله در روزگاری همایون که دست ستم در زنحیر عدل بسته بود بفرمان پادشاه خدم محمد شاه قاجار عالی جاه فضعلی خان ، حاکم مازندران شد. اجاره خباری را بخشید . هر کس مطالعه نماید لعن ابد گرفتار شود . درازای حیاط مسجد شرقی غربی است و در طرفین شمال و جنوبی آن ساختمان است . شبستان اصلی مسجد در ضلع جنوبی مسجد است . در طول مسجد در وسط شبستان متصل به دو دیوار جنبین دو جرز است . در فاصله ای از این دو جرز دو ستون آجری است و در فاصله ای از این دو ستون دو جرز دیگر چیده اند؛ ولی فعلا جلوی آن را پنجره های بلند آلمینیوم گذاشتند میان این دو جرز قرار میگیرد و پشت ایوان به طرف جنوب گنبد اصلی مسجد ومحراب آن است . در دو طرف ایوان و گنبد اصلی هشت کنبد کوچک است که سه طرف هر یک از این کنبد ها طاقهای جناقی است که بر ستونها و.جرزها متکی است . در غرب محراب قدیمی و در دیوار جنوبی مسجد دو محراب نوساز کاشی کاری است . طزف شمال مسجد نیز ساختمانی است که درازای آن مطابق با درازای شبستان مسجد و پهنای آن در حدود 5 متر است . که آبدار خانه شبستان کوچک دیگریست . محراب اصلی قدیمی نیمه خراب و خشتهای کاشی آن در هم بر هم است . آنچه از آیات و عبارت خوانده شده از این قرار است . آیتی از سمت راست محراب از پایین به بالا شروع میشود و دور میگردد و سمت چپ به خاتمه میرسد: قد نری تقلب مسجد جامع امروز صحنی است وسیع شکل که چهر طرف آن ساختمان دارد . شبستان شمالی شش فیلپا در وسط دارد . فاصله میان فیلپاهای دوم و سوم که مقابل محراب است کمتر از سایر فواصل است محراب مسجد مستقیم است .شبستان غربی نه فیلپا در وسط دارد که زمین شبستان را به هیجده قسمت تقسیم می کند . شبستان جنوبی شش فیلپا در وسط دارد و شبستان شرقی هم دارای نه فیلپا است . بناهای چهار طرف حیاط دو طبقه است و ماذنه مسجد را از سطح زمین ساخته اند . گور مرمت کننده مسجد در حیاط مسجد در گوشه شمال شرقی است . در راهروی مسجد قبر زنی است که دهکده ای به نام کوسراس را وقف بر مسجد کرده است . رابینو در سال 1330 قمری درباره مسجد جامع آمل چنین نوشته است : بنای مسجد جامع بسیار قدیمی است و از سبزه میدان فاصله زیاد ندارد . قسمت غربی مسجد بر اثر زلزله خراب شده بود .در سال 1225 (ه.ق) آقا علی اشرف مشایی آن قسمت را تعمیر کرد . متصل به مسجد مدرسه ایست که در مدخل آن در فرمان از شاه سلطان حسین صفوی بر سنگ مرمر حک شده است . هنگامی که از در اصلی وارد راهروی مسجد میشویم برز دیوار مقابل طرف دست راست دو سنگ مرمر به ابعاد 70×60 cm پهلوی بر یکدیگر نصب کرده اند که عباراتی بروی ان حک شده است .
گنبد ناصر الحق سید ظهیر الدین مرعشی درباره گنبد ناصرالحق مینویسد :مشهد مبارک ناصر الحق را سید علی ساری دستور داد تا سید قوام الدین با برادران خود بسازند و در سال 814 به اتمام رسید . رابینو در مورد گنبد ناصر الحق مینویسد: در زیر گنبد ناصر الحق حسن بن علی ناصرالکبیر را به خاک سپرده اند . این کنبد را سید علی مرعشی حاکم مازندران بر پا کرد . ابن اسفندیار مینویسد : مقبره و مدرسه و کتابخانه ای که او تاسیس کرد و موقوفاتی که برای آنها در نظر گرفته شده بود تا قرن 7 هجری در آمل بر جای بود . قبر او در این تاریخ مورد احترام بود و از دور و نزدیک به زیارت آن می آمدند. مهجوری مینویسد : کور ناصر الحق در آمل است و می خواستند از آجر و ساروج که برای تعمیر مقبره میر قوام الدین آورده اند ،گور ناصر الحق را نیز تعمیر کنند . این مقبره چهار ضلعی می باشد .در هر ضلع یک طاق نما جناغی دیده میشود ،در هر طاق نما یک طاق نمای ذیگر به صورت فرو رفته وجود دارد .در هر طاق نما پنجره ای نصب شده است. در بالی این طاقها تو رفتگی هایی به شکل کتیبه وجود دارد که با کاشی فیروزه ای تزیین شده اند. در قسمت فوقانی مقبره 10 قرنیس سینه کفتری وجود دارد و در قسمت بالای آن طاقنماهای کوچکتری نصب شده که با کاشی فیروزه ای تزیین شده اند. سقف این کنبد 8 ضلعی میبشد .قسمت پایین آن به صورت آجر چین است . در هر ضلع آن به صورت یکی در میان یک قسمت بر آمده نیمه هرمی آجری به شکل طبقه طبقه به آن افزوده شده است . احتمالا قسمت هرمی شکل گنبد با سیمان سیاه مرمت شده است. مسجد آقا عباس: این مسجد صحنی در وسط دارد در اطراف این صحن رواقهایی وجود دارد که دو رواق انتهایی آن کوچگتر از دو رواق دیگر است .بالای این رواقها حجره هایی وجود دارد . این مسجد به شکل آجر چین ساخته شده است.
خانه های قدیمی شهرستان آمل با توجه به قدیمکی بودن شهر آمل خانه های قدیمی در قسمت محله قدیم آمل به نام پایین بازار دیده میشود . در قسمت بیرونی یکی از این خانه ها پنجرهای مشبک کاری شده دیده میشود که با اشکال گره بندی تزیین شده است.در دو طرف این پنجره حاشیهای گچ کاری شده دیده میشود که به صورت ظریفی که ظاهرا خورشیدی در وسط بوده که نور آن به صورت اشکال گیاهی به اطراف پخش شده است تزیین شده است. رنگ این اشکال نارنجی در زمینه آبی میباشد. در قسمت دیگر این محله به حیاط خانه ای قدیمی بر خوردم که خانه آن ویران شده ولی تزیینات دیوارهای آن به صورت دست نخورده باقی بود. این دیوار با مصالح سنگ و آجر تزیین شد بود .اشکال این دیوار سرو ،و یا به صرت شطرنجی و سجاده ای بودند.

