دریاچه زریوار

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

دریاچه زریوار
دریاچه زریوار

دریاچه زریوار یا به عبارت بهتر تالاب آب شیرین زریوار (زریبار): (کردی: زرێبار) در فاصله 3 کیلومتری غرب شهر مریوان، در استان کردستان ایران و از مکان‌های دیدنی و گردشگری این استان است. آب تالاب شیرین است و از تعدادی چشمه‌ی کف جوش و نزولات جوی تأمین می‌شود. در بیشتر زمستان ها سطح دریاچه کاملاً یخ می‌بندد. این تالاب در طول جغرافیایی ′8°46 و عرض جغرافیایی ′32°35 و ارتفاع 1285 متری از سطح دریا واقع گردیده است. طول دریاچه زریوار حدود ۵ کیلومتر و عرض آن حدود ۱٫۶ کیلومتر است. وسعت تالاب به دلیل تغییرات حجم آبی در فصول مختلف متغیر و حداکثر عمق آن 12 متر است .

دریاچه زریوار یکی از منحصر به فرد ترین دریاچه های آب شیرین در جهان بشمار می رود و کلیه شرایط جامع یک تالاب بین المللی را داراست و حتی مواردی از رفتار و عملکرد برخی از موجودات مشاهده می گردد که تاکنون مطالعه و یا اعلام نشده است که نیاز به بررسی بیشتر را می طلبد.

حجم تقریبی آب تالاب حدود 30 میلیون متر مکعب برآورد شده است . محیط تالاب حدود 22،5کیلومتر و میزان متوسط بارندگی 786 میلیمتر در سال است. رطوبت نسبی برابر 4/58 درصد و متوسط تبخیر سالیانه معادل 1900 میلیمتر گزارش شده است.

فهرست مندرجات

[ویرایش] افسانه ی دریاچه

روزی درویشی سوار بر الاغ به همراه همسرش از نزدیکی شهر عبور می کنند که توسط ماموران حاکم دستگیر و به شهر آورده می‌شوند اهالی شهر و ماموران آنها را شکنجه و اذیت می کنند و زیر ضربات شلاق مجبور به انجام کارهای مشقت بار می نمایند تا جایکه دم الاغ یعنی تنها سرمایه ی درویش کنده می شود و زن حامله اش نیز فرزندی را که در شکم دارد سقط می‌نماید. درویش که دیگر تاب تحمل این همه شکنجه را ندارد برای اعتراض نزد حاکم شهر «فه یله قوس» می رود اما حاکم او را مورد استهزا قرار می دهد. درویش آزرده خاطر می شود و دلشکسته بالای بلندای کوهی در ضلع شرقی شهر می رود و در آنجا با خدای خویش شروع به راز و نیاز می کند و از دست آن ستمگر به خداوند پناه می برد و آنان را نفرین می‌کند و می‌گوید سرم را از سجده بر نمی دارم تا شهر را با آب یکسان نکنی و این قوم ظالم را نابود نکنی و چنین می‌شود. اکنون قبر درویش در پای کوه نظاره گر دریاچه ی فعلی زریوار است.


[ویرایش] اکوسیستم دریاچه

دریاچه زریوار بعنوان یک واحد اکولوژیکی و یک اکوسیستم آبی در کردستان پدیده ای بسیار زیبا و نادر می باشد. زریوار با قرار گرفتن در یک دره طولی نسبتاً وسیعی از دو طرف غرب و شرق با کوههای پوشیده از جنگل احاطه شده است. پوشش غالب اراضی در این منطقه را جنگل و بیشه زارهای نیمه انبوه تشکیل می دهند که گونه غالب جنگلی آن بلوط ایرانی بوده و در حالیکه سایر گونه های جنگلی دیگر مانند گلابی وحشی، زالزالک، بادام در شیبها و نقاط مختلف آن خودنمایی می‌کند.

[ویرایش] پوشش گیاهی

از پوششهای گیاهی دریاچه می توان به گیاهان شناور چون سراتوفیلیوم، سریوفیلیوم و گونه هایی از گیاهان خاردار و از گیاهان حاشیه ای میتوان به گونه های نی، هزارنی، بارهنگ آبی، نیلوفر آبی، علف هفت‌بند، پیچک‌ها، لویی و بزواش، جگن و نعناع اشاره کرد.

[ویرایش] آبزیان

گونه های بومی: سیاه ماهی خالدار، سیاه ماهی معمولی، عروس ماهی، ماهی گامبوزیا (در حال حاضر این گونه ها در دریاچه یافت نمی شوند) گونه های غیربومی: ماهی آمور سفید، کپور آیینه‌ای، کپور معمولی، کپور سرگنده (بیگ هد) و فیتوفاک اشاره کرد. ضمناً یک گونه مارماهی، 5 گونه فیتوپلانکتون و 17 گونه زئوپلانکتون شناسایی شده است. در خصوص گونه های وارداتی اخیر توسط سازمان شیلات و آبزیان می توان به گونه ماهی Gambosia siaaffinhs از خانواده poecilidae و یک گونه میگوی غول پیکر آب شیرین Giant fresh water prown اشاره کرد.

[ویرایش] پرندگان

در حال حاضر بیش از 31 گونه پرنده بومی و مهاجر زندگی می کنند که از این تعداد تقریبا 14 گونه بومی و مابقی انواع پرندگان مهاجرند. اردک سرحنایی و سرسبز (Anos platyrhynchos)، اگرتها، بوتیمار بزرگ و کوچک، انواع چنگر، پرستوهای دریایی ،کشیم بزرگ (Podiceps cristafus) و کشیم کوچک (Tachybaptus ruficolis)، کاکائیها، حواصیل خاکستری، خوتکا، گیلار، و پرندگان شکاری همچون سنقر تالابی و دلیچه از گونه های با اهمیت و ارزشمند این تالاب محسوب می شوند.

[ویرایش] پستانداران

سگ آبی، روباه، خوک وحشی، خرگوش، گراز (Sus scrufa) و نوعی گربه وحشی(Filis catus) است.


لازم به ذکر است که گونه های یاد شده بالاخص پرندگان، همه‌ی پرندگان تالاب را شامل نشده بلکه شامل پرندگانی است که بصورت اکثریت بوده و برای افراد قابل مشاهده و تشخیص‌اند که این خانواده ها در طبقه بندی تالابها حائز اهمیت می باشد.

معرفی (وارد نمودن) گونه‌های غیر بومی برای تولید آبزیان، فعالیت به ظاهر مفیدی است که پیامدهای آن زیاد جلب توجه نمی‌کند. در حالیکه در نابودی گونه‌های endemic و کاهش ارزشهای تالابی نقش موثری دارد. سیاستگذاری‌های درست تصمیم گیران و دادن اهمیت به تالابها با تکیه بر مسائل فرهنگی ، اجتماعی نقش بسزایی در این زمینه می تواند ایفا نماید .

[ویرایش] امکانات و تسهیلات برای گردشگران

  • خرید از بازارچه مرزی باشماق در فاصله 16 کیلومتری
  • نمایشگاه های صنایع دستی
  • پارکینگ کنار دریاچه
  • هتل چهار ستاره زریوار در کنار دریاچه
  • هتل چهار ستاره نوروز در مریوان
  • ستادهای اسکان مهمانان در تعطیلات عید و تابستان

بدلیل وجود گیاهان کف دریاچه که باعث گرفتار کردن شناگران و کشیدن آنها به پایین آب میشده, شنا کردن در دریاچه ممنوع است. در ضلع شرقی دریاچه هتل ایرانگردی جهانگردی قرار دارد که شامل چندین سوییت-ویلا میباشد و دید بسیار زیبا و مشرف به دریاچه دارد. در کنار دریاچه بازار دایمی و دوره گردی برپاست ضمن اینکه رستورانهای کنار دریاچه نیز ماهی هایی نظیر کپور که از خود دریاچه صید میکنند را بصورت کبابی به مسافران عرضه میکنند.

[ویرایش] روند تخریب دریاچه

زریوار تمامی خصوصیات یک تالاب را داراست اما متاسفانه تاکنون در لیست تالابهای بین الملی ثبت نگردیده است، یقیناً با روند تهدیداتی که در پیش دارد جایی بهتر از قرار گرفتن در لیست تالابهای در حال تخریب (تالابهای مونترو) را پیدا نخواهد کرد.

[ویرایش] عوامل تهدید کننده تالاب زریوار

1- عدم شناخت کافی و درک روشن از مسائل زیست محیطی در میان اقشار مختلف جامعه، بخصوص دربین یرخی از مدیران و مسوولین دولتی که عده زیادی ازآنها از اهمیت مسائل زیست محیطی غافل بوده و آن را در رده های آخر دسته بندی می کنند و فقط به نتایج حاصله از طرحها و توجیه کردن آنها بدون ارزیابی کردن اثرات زیست محیطی(EIA) آنها می اندیشند و برنامه ریزی می کنند که این خود یکی از بزرگترین و مهمترین عوامل در تخریب بیش از پیش محیط زیست توسط ارگانهای دولتی بشمار می آید و متاسفانه روز به روز روند این تخریبها سرعت می یابد.

2- تعدد مدیریت دریاچه و در نتیجه نداشتن هماهنگی و کارایی لازم بین ارگانهای متولی (محیط زیست، شیلات، امور آب،شهرداری، جهاد کشاورزی و ...) در جهت مقابله و اتخاذ روش علمی و آکادمیکی با معضلات دریاچه. لازم به ذکر است متاسفانه تاکنون طرحهای اجرا شده در حاشیه غربی دریاچه ( روستاهای کانی سانان،دره تفی ،ینگیجه و...) توسط سازمانها و ارگانهای ذیربط نتایج رضایت بخشی در پی نداشته و عملاً تاثیر آنها کوتاه بوده است. تصویر گرفته شده از فاضلاب انسانی،حیوانی وزباله های خانگی روستای دره تفی که مستقیماً از طریق کانالی از وسط روستا با دبی بالایی از آلودگی وارد دریاچه می شود..


3-نپرداختن به مقوله آموزش به طور جدی و اصولی در ساختار برنامه های حفاظت محیط زیست که براستی رکن اصلی و بنیادی هر سازمان و ارگان و دولتی می باشد و به تبع در مورد حفاظت از محیط زیست لزوم آموزشهای زیست محیطی در میان تمامی اقشارمردم (باسواد و بیسواد) حرف اول را در دنیای امروز می زند. بهتر است به جای اتخاذ سیاست چکشی و ضربه ای در برخورد با انواع معضلات زیست محیطی (مانند شکار بی رویه و غیر قانونی، انواع آلودگیها و مزاحمتها...) که تاکنون کارایی آنچنانی ای در پی نداشته و حتی به افزایش تخریب طبیعت توسط متخلفین و همچنین به ایجاد شکاف بین مردم و محیط زیست انجامیده است چاره ای دیگر اندیشیده شود. به این نکته باید اشاره کرد که مردم زمانی از انگیزه کافی در حراست از محیط زیست و دستیابی به زندگی پایدار برخوردار خواهند شد که دستیابی آنها به اطلاعات مطلوب و بهینه شده زیست محیطی آسان باشد.

4- سد دایک خاکی که در قسمت جنوبی دریاچه احداث شده است این اکوسیستم را به اکوسیستم بسته تبدیل کرده است که اثرات ناشی از آن روز به روز بر دریاچه آشکارتر می گردد, از جمله پیشروی سریع نیزارها و جلبکها در سرتاسر دریاچه که عامل اصلی آن جمع شدن انواع رسوبات ناشی از بارندگیها, فضولات انسانی و حیوانی, کودهای شیمیایی و انواع زباله های خانگی می باشد. از دیگر پیامدهای این سد می توان به انقراض نسل ماهیهای بومی, کاهش سطح، عمق و حجم دریاچه و ده‌ها مورد دیگر اشاره نمود که با گذشت زمان آثار خود را بر پیکر نحیف و رنج دیده زریوار بیشتر نمایان می سازد. هدف از احداث سد تامین آب شبکه آبیاری و زهکشی 2100 هکتار از اراضی جنوبی دریاچه و همچنین پرورش ماهی و اهداف تفریحی بوده است که در حال حاضر کمتر از 1000 هکتار ار اراضی (حدوداً 800 هکتار) قابلیت آبیاری با آب دریاچه را پیدا کرده است.

5- بند انحرافی قزلچه سو، رودخانه فصلی قزلچه سو را به دریاچه زریوار متصل می کند و در صورت انتقال آب بند به دریاچه شاهد ورود مقادیر زیادی رسوبات شن و ماسه، فاضلابهای انسانی و حیوانی روستاهای مجاور رودخانه (بالغ بر هشت روستا) به داخل دریاچه خواهیم شد که این خود موجب رشد بی رویه گیاهان آبزی، جلبکها ،کاهش عمق و سطح دریاچه و خشکانده شدن چشمه های کف جوش با پوشانیده شدن لایه های سنگین از رسوبات خواهد شد.

6- ورود فاضلابهای انسانی و حیوانی و مواد زائد جامد زباله های خانگیِ 9 روستای حاشیه دریاچه (کولان، سیف سفلی، دره تفی، کانی‌سانان، ینگیجه و ...) ضمن آنکه قدرت خود پالایی را از زریوار گرفته باعث افزایش مواد آلی محلول در آب گردیده و با توجه به بسته بودن سیستم مقادیری از آن رسوب و بقیه مواد جذب گیاهان آبزی شده و رشد سرسام آور گیاهان، جلبکهای میکروسکوپی (فیتوپلانکتونها)، پیشروی زیاد نیزارها،کاهش سطح اکسیژن محلول و در نهایت مرگ و میر ماهیان و آبزیان دریاچه را به همراه دارد.

7- ورود رسوبات ناشی از سیلابها و هرزآبهای طبیعی که قاعدتاً همراه سموم دفع آفات نباتی و کودهای شیمیایی می باشد عامل مهمی در جهت افزایش میزان فسفات و ازت آلی و کاهش اکسیژن محلول در آب است. در شرایط بحرانی که اکسیژن کم است، ممکن است مواد مغزی مثل فسفاتها در نهایت به سطح آب آمده و به روی سطح تالاب آزاد شوند.

8- تخریب جنگل‌های اطراف دریاچه و از بین رفتن مراتع و پوشش گیاهی که در قسمت شرقی و شمال شرقی دریاچه (روستاهای کولان و سیف سفلی) بیشتر به چشم می خورد که می توانست سدی در مقابل ورود بیش از حد رسوبات به داخل دریاچه باشد.

9- تردد بی رویه قایق‌های موتوری که بیش از ظرفیت دریاچه است و روز به روز به تعداد قایق‌ها ضافه می گردد (که گاهاً ماهیگیران و شکارچیان متخلف برای کسب درآمد بیشتر نیز از آن استفاده می‌کنند)، ضمن ایجاد آلودگی صوتی و سلب آرامش از پرندگان و بازدیدکنندگان مقادیر فراوانی بنزین؛ روغن و مواد نفتی را وارد دریاچه می کنند که با ایجاد مسمومیت و اثر مستقیم بر آبزیان مانع از تبادل اکسیژن و سایر گازها بین هوا و آب می شوند.

10- حفر چاه‌های متعدد و بهره برداری بیش از اندازه آنها در اطراف دریاچه، باعث پایین آمدن سفره آبهای زیر زمینی،کاهش حجم آب شیرین و کاهش کیفیت آب شده است و تداوم این روند منجربه خشکانده شدن چشمه های کف جوش می گردد.

11- صید بی رویه ماهی توسط صیادان و متخلفین و همچنین ریختن صدها کیلوگرم نان خشک، گندم و جو در روز به داخل دریاچه مخالف با ضوابط و قوانین بشری و زیست محیطی است که متاسفانه همچنان ادامه دارد.

12- شکار غیر قانونی پرندگان (اردک، چنگر، قو و ...) و پستانداران (خرگوش،خوک وحشی و...) توسط متخلفین که عمدتاً از ساکنین شهر مریوان و روستاهای مجاور دریاچه اند، باعث شده است که این زیستگاه تبدیل به مکانی ناامن برای پرندگان بومی و مهاجر شود که بعد از کیلومترها پرواز، قصد سکنی گزیدن در این محل را برای مدت کوتاهی دارند. براستی این شیوه پذیرایی و مهمان نوازی دور از انصاف و جوانمردی است و متاسفانه در بین این اقشار، افراد باسواد و به ظاهر تحصیلکرده و فرهنگی نیز به چشم می خورند که جای بسی تاسف است. لازم به توضیح است در اولین گزارش ملی به کنوانسیون تنوع زیستی در دی ماه 1379( دسامبر 2000) ،دریاچه زریوار با مساحت 2000 هکتار به عنوان منطقه شکار ممنوع معرفی شده است اما با کمال تاسف تاکنون هیچ اقدام مثبتی در این رابطه صورت نگرفته است و همچنان تخریب با نرخ تصاعدی در حال پیشرفت است.

13- از دیگر مواردی که به آن باید اشاره نمود مساله ریختن بچه ماهی های پرورشی (غیر بومی) توسط شیلات با نظارت نمایندگان حفاظت محیط زیست استان در دریاچه است که از مبنا و پایه علمی بر خوردار نبوده و سال به سال به تعداد آنها افزوده می شود، بدون اینکه گوشه چشمی به میزان کمبود اکسیژن محلول، رشد جلبکها، پیشرفت نیزارها و رسوبات دریاچه داشته باشند. موارد فوق دست به دست هم داده و تغییرات فاحش و ملموسی در شرایط اکولوژیکی و تعادل زیستی دریاچه بوجود آورده است و در سال‌های اخیر به علت بی احتیاطی در رهاسازی گونه‌های ماهی در دریاچه که به منظور ایجاد اشتغال و توسعه شیلات انجام گرفته متاسفانه به دلیل نبود نظارت کافی و تمهیدات لازم نوعی خرچنگ آب شیرین (به گفته کارشناسان حفاظت محیط زیست) وارد دریاچه شده است که با توجه به فراهم بودن محل و عوامل مناسب برای رشد و نداشتن دشمن طبیعی در دریاچه به شدت تولید مثل نموده و در نهایت تهدیدی برای ماهیان و موجب برهم زدن تعادل زیستی دریاچه شده است.

دراینجا به سراغ آمار و ارقام می رویم تا دید بهتر و ملموس تری از وضعیت کنونی دریاچه داشته باشیم. مقایسه ای بین سالهای 56 و 82 نشان میدهد که در ارتفاع 1292 متری از سطح دریا دریاچه حدود 691/5 کیلومتر مربع کاهش سطح داشته و حجم آب آن حدود 38 میلیون متر مکعب کاهش یافته و میزان متوسط رسوب گذاری به بیش از 20/1 سانتی متر رسیده است. اگر این روند ادامه یابد، باید در انتظار فاجعه ای بسیار دردناک باشیم که نتیجه ندانم کاریها و ناسپاسی هایمان در قبال این دریاچه است. ناگفته نماند تا سال 82 فاضلاب شهر مریوان بطور مستقیم وارد دریاچه می شده است.!

[ویرایش] نگارخانه

[ویرایش] منابع

[ویرایش] پیوند به بیرون

این نوشتار خُرد است. با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید.
زبان‌های دیگر