تصوف
از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد.
| اصول دین |
| اصول خاص تشیع |
| فروع دین |
| فروع تشیع |
|
خمس |
| منابع اسلامی |
| شخصیتها |
|
محمد |
| مذهبها |
| مذاهب فقهی |
| مذاهب کلامی |
| علوم اسلامی |
| تاریخ اسلام |
|
زندگانی محمد |
| جغرافیای اسلام |
|
مکه • مدینه |
تصوف (یا صوفیگری یا عرفان) جنبه رازوَرزانه و نهانگرای اسلام است. صوفیان آفریننده هستی را دارای هیچیک از صفاتی که ما میشناسیم نمیدانند و او را بالاتر از هر پندار و توصیفی میدانند.
شكل گيری جنبش صوفيگری و دراويش تقويت و گسترش شاخه غير مسلحانه از مبارزات طولانی مردم ايران عليه سلطه گران عرب بود، كه بر مزار جنبشهای شكست خورده سه قرن پيشين بنا نهاده شد. اين جنبش كه بيشتر عرفانی و مقاومت منفی بود از حلاج و شبلی و ديگران آغاز و تا دوره سلطان سهاك بنيانگزار نوشتاری مكتب و دين اهل حق يارسان در قرن هفتم و هشتم هجری قمری ادامه داشت. اسلحه برّای اين نهضت فلسفه تناسخ روح، و برعكس دين اسلام كه پشيزی برای جان انسان قايل نبود، بالا بردن مقام والای انسانی تا حد خدائی بود. حسين بن منصورحلاج دقيقا در ايامی ظهور نمود و شعار انا الحق سر داد كه دين و دولت با تبانی همديگر، در برابر مردم ايستاده بودند. حلاج به عقل انسان ارزش و اعتبار میدهد و تاكيد ميكند: “آنچه میگويم با ديده عقل بنگر ...“ و در اين شعر او وجود خدارا نفی میكند.
از کاملترین صوفیان ایرانی و اسلامی میتوان به بایزید بسطامی،ابوسعید ابوالخیر، جنید بغدادی، مولوی، سعدی، عطار نیشابوری، جامی و شاه نعمت الله ولی اشاره کرد.
صوفیان کسانی بودهاند که در راه طریقت قدم زدهاند. برای تصوف و اینکه از چه کلمهای مشتق شدهاست مطالب بسیاری نگاشتهاند که از جمله از صوف به معنی پشم یا از صوفیای یونانی به معنی حکمت و فلسفه و ... گرفته شدهاست. اما خود صوفیان معمولاً گرفتار این بحث در لغات و کلمات نیستند و هدف صوفیه تزکیهٔ درون و طی مراحل سلوک تا رسیدن به خداوند و خالق هستی است.درک این نکته که همهٔ موجودات یک حقیقت واحد دارندو برای درک این موضوع و بینش آن باید مراحل سلوک را مرحله به مرحله طی کنند تا از خودی خود فانی شده و به مرحلهٔ لقا برسند. در نظر صوفیه و عرفا عشق مفهوم وسیعی دارد. آنها عشق را امانت بزرگ و ناموس الهی میدانند و بر این اعتقادند که خداوند انسان را از عشق خلق کرد و او اولین عاشق و اولین معشوق است. به قول مولوی:
کرد فضل عشق انسان را فضول زین فزون جویی ظلوم است و جهول
همچنانکه هر مذهب و دینی فرقههای مختلفی دارد صوفیه نیز دارای انشعبات زیادی شدهاست و علت آن هم این است که بعدها که تصوف رونق گرفت و مفاهیم زیبا و عمیق آن بین عوام پخش شد عدهای برای اینکه خود را از خوان آن بهره مند کنند به تصوف رو آوردند بدون اینکه درک درستی از آن داشته باشند.
[ویرایش] تعریف تصوف از دیدگاه شیخ بهایی
«ابولفضائل» شیخ بهایی در کتاب کشکول مینویسد: تصوف علمی است که در آن از ذات احدیّه و أسماء و صفاتش از آن حیث که رساننده مظاهر منسوباتش به ذات اویند، بحث میکند.
مسائل تصوف، نحوه صدور کثرت از ذات احدی و نحوه رجوع کثرت به ذات و بیان مظاهر اسمای الهی و نعوت رباّنی و کیفیّت رجوع اهل الله و نحوه سلوک و مجاهدات و ریاضاتشان و بیان نتیجه هر یک از اعمال و اذکار در دنیا و آخرت بر وجه ثابت در نفس الامر است.
مبادی تصوف شناخت حدّ و تعریف و غایت آن و اصطلاحات قوم را در این علم دانستن است.
برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید به وب سایت تصوف ایران http://sufism.ir مراجعه نمایید.
[ویرایش] تاریخچه
در قرن پنجم هجری خزشهای بزرگ اقوام ترک به سوی ایران آغاز گردید و امپراتوری ترکان سلجوقی تشکیل شد که دامنههایش از یکسو تا دمشق و از سوی دیگر تا اواسط آسیای صغیر امتداد داشت. این خزش با یورش مغولان به اوج رسید، و چنانکه میدانیم مغولها ایران و عراق را تسخیر کردند و سلطهشان بر ایران قرنها استمرار داشت. ترکها مجموعهئی از سنتهای دینی کهن را با خودشان میکشیدند که اساسش بر نیاپرستی و توتم پرستی نهاده شده بود. اینها وقتی مسلمان شدند سنتهای دینی خودشان را به عنوان بخشی از اسلام وارد جامعه کردند، و اسلام پنجمی[1] را در ایران و عراق و آسیای صغیر ساختند که سنتهای کهن دینیشان را بازتاب میداد. اینها البته توتمهای سابق قبیلهئی خودشان را رها کردند، ولی رهبران مسلمان مورد قبولشان را به جای این توتمها نهادند و آنها را دارای قدرت خارقالعاده برای تصرف در امور کائنات پنداشتند. این بود که دینی که اینها از قرن ششم به بعد شکل دادند بصورت پیرپرستی نمود یافت، و آنچه تصوف نامیده میشد را با پیرایههای نوینی عرضه داشت که اساسش بر تقدس پیر طریقت و ولایت مطلقهٔ او، و تقدس خانقاه و خانقاهداران بود.
| اصطلاحات تصوف | |||||
| هفت شهر عشق | فنا | حال | سلوک | الهام | وحدت وجود |
| بینش | ↑شریعت↑ | جذبه | |||
| بصیرت | ←حقیقت | خدا | معرفت → | ذکر | |
| یکتاپرستی | ↓طریقت↓ | قطب | |||
| انسان کامل | تجلی | لطیف | قلب | حجاب | اسم اعظم |
[ویرایش] منبع و پیوند به بیرون
- کشکول شیخ بهایی؛ج۵؛ ص۴۹۰

