Partee Deynlagh Soshialagh dy yn Ghermaan
From Wikipedia
Ta'n Partee Deynlagh Soshialagh dy yn Ghermaan (ayns germaanish Sozialdemokratische Partei Deutschlands, SPD) partee politickagh Germaanagh.
Contents |
[edit] Shennaghys
V'eh crooit as yn Unnaneys Ooilley ny Hobbreeyn Germaanagh (Allgemeiner Deutscher Arbeiterverein) (ADAV) ayns 23 Boaldyn, 1863 ayns Leipzig. Va'n kiaddeyder Ferdinand Lassalle. Ayns 1875 va'n ADAV dy chelley lesh yn Partee Deynlagh Soshialagh ny Labreeyn (Sozialdemokratische Arbeiterpartei) (SDAP). V'eh crooit ayns 1869 ayns Eisenach rish by August Bebel as Wilhelm Liebknecht.
Va'n enmys noa yn Partee Soshialagh ny Labreeyn dy yn Ghermaan (Sozialistische Arbeiterpartei Deutschlands) (SAP).
Ayns 1890 ren eh goaill e enmys aaragh.
Eddyr 1875 as 1890 v'eh cummit anleighalagh rish Otto von Bismarck. En ad laccal dy beeaghey yn cairyn ny labreeyn.
Ayns 1914 va'n SPD split stiagh ayns daa partee. Ren olteyn smoo dy yn partee cummal seose yn Kaiser as yn gaggey. Ren olteyn elley crooit yn Partee Deynlagh Soshialagh Neuchroghagh dy yn Ghermaan (Unabhängige Sozialdemokratische Partei Deutschland) (USPD). V'ad noi yn caggey.
Jei yn ceau dy yn reeriaght, ren yn SPD reill Pobblaght dy Weimar ny keayrtyn.
Va'n SPD yn partee agh ayns Reichstag ny heiy noi dy yn Ermächtigungsgesetz, as haink Hitler dy ve jaghteyr.
Ren yn Natseeyn symney yn SPD. Ren ad goaill yn fer tosheeyn. V'ad sent currit gys sleih-champyn Natseeagh.
Jei yn Derrey Caggey Dowanagh, va'n SPD aachrooit.
Ayns yn Pobblaght Deynlagh Germaanagh, va'n SPD eiginit rish yn reiltys dy yn Unnaneys ny Poblaghtyn Soveidjagh Soshallagh dy gholl lesh yn partee cummynagh dy jannoo yn Partee Unnaneyssit Soshialagh (Sozialistische Einheitspartei).
Va Kurt Schumacher yn chied fer toshee dy yn SPD jei yn caggeys.
Ayns 1969 haink Willy Brandt dy ve cormeyder conastagh. Ayns 1974 haink Helmut Schmidt dy ve cormeyder. Eddyr 1998 as 2005 va Gerhard Schröder yn cormeyder Germaanagh. Va e parteeas yn Bündnis 90/Die Grünen.
Ayns Mee Houney 2005 haink yn SPD dy ve oiltey dy cochiangley lesh yn CDU as yn CSU fo Angela Merkel.
[edit] Claare
Ta'n SPD rere tradishoon yn partee dy ny laboree ayns yn Ghermaan. Ayns 1959 ren yn SPD doltey yn Godesberger Programm. Hreig yn SDP Marksaght, as ren eh soiaghey jeh yn farrys dy margee.
[edit] Fakin myrgeddin
- Bundestag
- Pobblaght dy Weimar
[edit] Lhaih tooilley
- Carl E. Schorske, German Social Democracy, 1905-1917: The Development of the Great Schism (Harvard University Press, 1955).
- Vernon L. Lidtke, The Outlawed Party: Social Democracy in Germany, 1878-1890 (Princeton University Press, 1966).
- Abraham J. Berlau, The German Social Democratic Party, 1914-1921 (Columbia University Press, 1949).
- Erich Matthias The Downfall of the Old Social Democratic Party in 1933 pages 51-105 from Republic to Reich The Making of the Nazi Revolution Ten Essays edited by Hajo Holborn, (New York: Pantheon Books, 1972).

