Borneo

Dari Wikipedia Indonesia, ensiklopedia bebas berbahasa Indonesia.

Artikel ini perlu dirapikan agar memenuhi standar Wikipedia
Merapikan artikel bisa berupa membagi artikel ke dalam paragraf atau wikifisasi artikel.
Setelah dirapikan, tolong hapus pesan ini.

Borneo di sini merujuk kepada nama pulau. Untuk penggunaan lain dari nama ini, silakan lihat Borneo (disambiguasi).

Gambar satelit Pulau Borneo
Gambar satelit Pulau Borneo

Borneo adalah nama alternatif untuk Kalimantan. Seringkali istilah ini dipakai untuk merujuk pulau "Borneo" atau "Kalimantan" secara keseluruhan. Sedangkan kata "Kalimantan" yang sebagian besarnya merupakan bekas wilayah Kerajaan Banjar hanya dipakai untuk merujuk ke bagian Indonesia. Sedangkan bahagian keseluruhan berikut Sabah, Sarawak dan Brunei disebut "Borneo".

Pulau "Borneo" merupakan yang terbesar ketiga di dunia.

Kata "Borneo" secara etimologis berasal dari kata Brunei, kerajaan yang pernah memerintah sebagian besar wilayah utara pulau ini (Sabah, Sarawak), meskipun sekarang hanya menguasai daerah sangat kecil saja.

Daftar isi

[sunting] Geografi

Pulau Borneo terletak di sebelah utara pulau Jawa, sebelah timur Selat Melaka, sebelah barat pulau Sulawesi dan sebelah selatan Filipina.

Pulau Borneo dikelilingi oleh Laut China Selatan di bagian barat dan utara-barat, Laut Sulu di utara-timur, Laut Sulawesi dan Selat Makassar di timur serta Laut Jawa dan Selat Karimata di bagian selatan.

Gunung Kinabalu ialah lokasi tertinggi di Borneo.

[sunting] Sejarah

Pulau Borneo berada di tengah-tengah Asia Tenggara karena itu pulau ini banyak mendapat pengaruh budaya dan politik dari pulau-pulau sekitarnya. Sekitar tahun 400 pulau Borneo telah memasuki jaman sejarah dengan ditemukan prasasti Yupa peninggalan Kerajaan Kutai tetapi perkembangan kemajuan peradaban relatif lebih lambat dibandingkan pulau lain karena kendala geografis dan penduduk yang sedikit.

Borneo merupakan lokasi utama dalam peristiwa Konfrontasi antara Indonesia dan Malaysia pada tahun 1962 dan 1966.

[sunting] Sumber daya alam

Borneo memiliki hutan yang lebat. Namun, wilayah hutan itu semakin berkurang akibat maraknya aksi penebangan pohon.

Hutan Borneo ialah habitat alami bagi hewan orang utan, gajah borneo, badak borneo dan beberapa spesies yang terancam punah.

[sunting] Bahasa Daerah

Bahasa-bahasa di Borneo merupakan bahasa Autronesia dari rumpun Malayo-Polynesia yaitu :

[sunting] Bahasa Malayic

  1. Malayic
    1. Malayan
      1. Bahasa Melayu Lokal :
        1. Bahasa Melayu (Suku Melayu, Kalimantan Barat dan Kalimantan Tengah)
          1. Dialek Pontianak : Kota Pontianak dan sekitarnya
          2. Dialek Landak : Kabupaten Landak dan sekitarnya
          3. Dialek Sambas : Kabupaten Sambas dan sekitarnya
          4. Dialek Ketapang : Kabupaten Ketapang dan sekitarnya
          5. Dialek Sarawak : Sarawak
          6. Dialek Sabah : Sabah
        2. Bahasa Melayu Kokos (coa) Suku Kokos di Tawau, Sabah
        3. Bahasa Banjar (bjn) (Suku Banjar, Kalimantan Selatan, Kalimantan Timur, Kalimantan Tengah)
        4. Bahasa Melayu Berau (bve) (Suku Berau, Berau, Kalimantan Timur)
        5. Bahasa Melayu Bukit (bvu) (Suku Dayak Bukit, Kalimantan Selatan)
        6. Bahasa Brunei (kxd) (Suku Brunei) di (Brunei,Sarawak,[Sabah]])
        7. Bahasa Kutai (Suku Kutai):
          1. Dialek Tenggarong - Melayu Kutai (vkt) (Tenggarong, Kutai Kartanegara, Kalimantan Timur)
          2. Dialek Kota Bangun - Melayu Kutai (mqg) (Kota Bangun, Kutai Kartanegara, Kalimantan Timur)
    2. Malayic-Dayak (10)
      1. Ibanic /Dayak Laut(6)
        1. Bahasa Balau [BUG] (Sarawak)
        2. Bahasa Iban [IBA] (Suku Dayak Iban di Sarawak, Brunei, Kalimantan Barat)
        3. Bahasa Milikin [MIN] (Sarawak))
        4. Bahasa Mualang [MTD] (Suku Dayak Mualang, Sekadau, Kalimantan Barat)
        5. Bahasa Seberuang [SBX] (Suku Dayak Seberuang, Sintang, Kalimantan Barat)
        6. Bahasa Sebuyau[SNB] (Sarawak))
      2. Bahasa Keninjal [KNL] ( Melawi, Kalimantan Barat)
      3. Bahasa Kendayan [KNX] (Sanggau Ledo, Bengkayang, Kalimantan Barat)
      4. Bahasa Selako [SKL] (Selakau, Sambas, Kalimantan Barat)
      5. Bahasa-bahasa Malayic Dayak [XDY] (Kalimantan Barat dan Kalimantan Tengah)
        1. Kabupaten Sukamara : Bahasa Balai Riam
        2. Kabupaten Lamandau : Bahasa Bulik
        3. Kabupaten Kotawaringin Barat : Bahasa Waringin
        4. Kabupaten Seruyan : Bahasa Pembuang
        5. Kota Singkawang
        6. Kabupaten Bengkayang
        7. Kabupaten Sintang
        8. Kabupaten Kapuas Hulu


[sunting] Bahasa Borneo

[sunting] Bahasa Borneo Barito/Ot Danum (day)

  1. Bahasa Barito (20 bahasa)
    1. Bahasa Barito timur
      1. Bahasa Barito timur bagian utara :
        1. Bahasa-bahasa Lawangan (lbx) : Bahasa Lawangan, Bahasa Pasir, Bahasa Benuaq, Bahasa Bentian, Dayak Bawo
        2. Bahasa Tawoyan [twy] (Kalimantan Tengah)
      2. Bahasa Barito timur bagian Tengah-Selatan
        1. Bagian Tengah :
          1. Bahasa Dusun Deyah [dun] (Suku Dayak Dusun Deyah, Kalimantan Selatan)
        2. Bagian Selatan :
          1. Bahasa Maanyan [mhy](Suku Dayak Maanyan, Kalimantan Tengah dan Kalimantan Selatan)
          2. Bahasa Dusun Malang [duq] (Kalimantan Tengah)
          3. Bahasa Dusun Witu [duw] (Kalimantan Tengah)
          4. Bahasa Paku [pku] (Kalimantan Tengah)
    2. Bahasa Barito barat :
      1. Bahasa Barito barat bagian utara
        1. Bahasa Kohin [kkx] (Bahasa Seruyan)(Kalimantan Tengah)
        2. Bahasa Dohoi [otd] (Suku Dayak Ot Danum, Kalimantan Tengah)
        3. Bahasa Siang-Murung [sya] (Suku Dayak Siang Murung, Kalimantan Tengah)
      2. Bahasa Barito barat bagian selatan
        1. Bahasa Bakumpai [bkr] (Suku Bakumpai, Kalimantan Tengah dan Kalimantan Selatan)
        2. Bahasa Katingan [kxg] (Katingan, Kalimantan Tengah)
        3. Bahasa Ngaju [nij] (Suku Dayak Ngaju, Kalimantan Tengah)
        4. Dialek Kahayan [xah](Kalimantan Tengah)
    3. Bahasa Barito Mahakam :
      1. Bahasa Tunjung [tjg] (Suku Dayak Tunjung, Kalimantan Timur)
      2. Bahasa Ampanang (apg) (Kalimantan Timur)

[sunting] Bahasa Borneo Kayan-Murik

  1. Kayan-Murik (17 bahasa)
    1. Bahasa Kayan(Suku Dayak Kayan) :
      1. Bahasa Bahau(bhv)(Suku Dayak Bahau, Kalimantan Timur)
      2. Dialek Kayan Busang [bfg](Kalimantan Timur)
      3. Dialek Kayan Wahau [whu](Kalimantan Timur)
      4. Dialek Kayan Mahakam [xay](Kutai Barat, Kalimantan Timur)
      5. Dialek Kayan Sungai Kayan [xkn] (Malinau, Kalimantan Timur)
      6. Dialek Kayan Baram [KYS] (Sarawak)
      7. Dialek Kayan Rejang [REE] (Sarawak)
      8. Dialek Kayan Mendalam[XKD] (Kalimantan Barat)
    2. Modang :
      1. Bahasa Modang [mxd] (Suku Dayak Modang, Kutai Kartanegara, Kalimantan Timur)
      2. Bahasa Segai [sge] (Berau, Kalimantan Timur)
    3. Punan Muller-Schwaner :
      1. Bahasa Aoheng [pni] (Suku Dayak Aoheng(Penihing), Kalimantan Timur)
      2. Bahasa Punan Aput [pud] (Kalimantan Timur)
      3. Bahasa Punan Merah [puf] (Kalimantan Timur)
      4. Bahasa Uheng-Kereho [xke] (Kalimantan Barat)
      5. Bahasa Bukat [BVK] (Kalimantan Barat)
      6. Bahasa Hovongan [HOV] (Kalimantan Barat)
    4. Murik
      1. Dialek Kayan Murik [MXR] (Sarawak)

[sunting] Bahasa Borneo Land Dayak (Dayak Darat/Klemantan)

  1. Land Dayak (16)
    1. Bahasa Ahe [AHE] (Kalimantan Barat)
    2. Bahasa Bekati' [BAT](Kalimantan Barat)
    3. Bahasa Biatah [BTH] (Sarawak)
    4. Bahasa Benyadu' [BYD] (Kalimantan Barat)
    5. Bahasa Djongkang [DJO] (Jangkang, Sanggau, Kalimantan Barat)
    6. Bahasa DAYAK, LAND [DYK] (Kalimantan Barat)
    7. Bahasa Lara' [LRA] (Kalimantan Barat)
    8. Bahasa Nyadu [NXJ] (Kalimantan Barat)
    9. Bahasa Ribun [RIR] (Kalimantan Barat)
    10. Bahasa Sanggau [SCG](Dayak Mali di Balai, Sanggau, Kalimantan Barat)
    11. Bahasa Semandang [SDM] (Kalimantan Barat)
    12. Bahasa Bukar Sadong [SDO] (Sarawak)
    13. Bahasa Jagoi [SNE] (Sarawak)
    14. Bahasa Sara [SRE] (Kalimantan Barat)
    15. Bahasa Tringgus [TRX] Sarawak)
    16. Bahasa Kembayan [XEM] (Suku Dayak Bidayuh di Kembayan, Sanggau, Kalimantan Barat)

[sunting] Bahasa Borneo Timur Laut

  1. Borneo Timur Laut(84)
    1. Melanau-Kajang (13)
      1. Kajang (7)
        1. Bahasa Bukitan [BKN] (Sarawak)
        2. Bahasa Kajaman [KAG] (Sarawak)
        3. Bahasa Lahanan [LHN] (Sarawak)
        4. Bahasa Punan Batu 1 [PNM] (Sarawak)
        5. Bahasa Sekapan [SKP] (Sarawak)
        6. Bahasa Sian [SPG] (Sarawak)
        7. Bahasa Ukit [UMI] (Sarawak)
      2. Melanau (6)
        1. Bahasa Daro-Matu [DRO] (Sarawak))
        2. Bahasa Kanowit [KXN] (Sarawak))
        3. Bahasa Melanau [MEL] (Suku Dayak Melanau, Sarawak)
        4. Bahasa Sibu [SDX] (Sibu, Sarawak)
        5. Bahasa Seru [SZD] (Sarawak)
        6. Bahasa Tanjong [TNJ] (Malaysia (Sarawak)
    2. Sarawakan Utara (37)
      1. Berawan-Lower Baram (6)
        1. Berawan (1)
          1. Bahasa Berawan [LOD] (Sarawak)
        2. Lower Baram (5)
          1. Central (5)
            1. A (2)
              1. Bahasa Belait [BEG] (Distrik Belait, Brunei)
              2. Bahasa Kiput [KYI] (Sarawak)
            2. B (3)
              1. Bahasa Lelak [LLK] (Malaysia (Sarawak))
              2. Bahasa Narom [NRM] (Malaysia (Sarawak))
              3. Bahasa Tutong (barat)/Bahasa Tutong 2 [TTG] (Distrik Tutong, Brunei)
      2. Bintulu (1)
        1. Bahasa Bintulu [BNY] (Malaysia (Sarawak))
      3. Bahasa Dayic
        1. Kelabitic :
          1. Bahasa Lundayeh [lnd] (Kalimantan Timur, Sabah, Brunei, Sarawak)
          2. Bahasa Putoh [put] (Kalimantan Timur)
          3. Bahasa Lengilu [lgi] (Kalimantan Timur)
          4. Bahasa Sa'ban [SNV] (Kalimantan)
          5. Bahasa Tring [TGQ] (Sarawak)
        2. Murutic :Bahasa Kelabit [KZI] (Sarawak)
          1. Murut :
            1. Bahasa Okolod [kqv] (Kalimantan Timur)
            2. Bahasa Selungai Murut [slg] (Kalimantan Timur)
            3. Bahasa Keningau Murut [KXI] (Keningau, Sabah)
            4. Bahasa Tagal Murut [MVV] (Sabah)
            5. Bahasa Paluan [PLZ] (Sabah)
            6. Bahasa Timugon Murut [TIH] (Sabah)
          2. Northern (1)
            1. Bahasa Baukan [BNB] (Sabah)
          3. Tidung :
            1. Bahasa Tidung(tid) (Suku Tidung, Tarakan, Kalimantan Timur)
            2. Bahasa Bulungan(blj) (Suku Bulungan, Bulungan, Kalimantan Timur)
            3. Bahasa Sembakung Murut (sbr) (Nunukan, Kalimantan Timur)
            4. Bahasa Kalabakan [KVE] (Kalabakan, Sabah)
            5. Bahasa Serudung Murut [SRK] (Sabah)
      4. Kenyah (12)  :
        1. Bahasa Kenyah Utama (Suku Dayak Kenyah):
          1. Dialek Kenyah Sungai Bahau [bwv] (Malinau, Kalimantan Timur)
          2. Dialek Kenyah Sungai Kayan [knh] (Malinau, Kalimantan Timur)
          3. Dialek Kenyah Kelinyau [xkl] (Kalimantan Timur)
          4. Dialek Kenyah Mahakam [xkm] (Kutai Barat, Kalimantan Timur)
        2. Dialek Kenyah Bakung [boc] (Kalimantan Timur)
        3. Bahasa Punan Tubu [puj] (Kalimantan Timur)
        4. Sebob :
          1. Dialek Kenyah Wahau [whk] (Kalimantan Timur)
          2. Dialek Kenyah Tutoh [TTW] (Sarawak)
    3. Rejang-Sajau :
      1. Bahasa Basap [bdb] (Suku Dayak Basap di Kalimantan Timur)
      2. Bahasa Burusu [bqr] (Suku Dayak Burusu di Kalimantan Timur)
      3. Bahasa Punan Merap [puc] (Kalimantan Timur)
      4. Bahasa Sajau Basap [sjb] (Kalimantan Timur)
      5. Bahasa Punan Bah-Biau [PNA] (Malaysia (Sarawak))
    4. Sabahan (29)
      1. Dusunic (23)
        1. Bisaya (5)
          1. Southern (3)
            1. Dialek Bisaya Brunei [BSB] (Brunei)
            2. Dialek Bisaya Sarawak [BSD] (Sarawak)
            3. Bahasa Tutong/Tutong 1 [TTX] (Brunei)
          2. Dialek Bisaya Sabah [BSY] (Sabah)
          3. Bahasa Tatana [TXX] (Sabah)
        2. Dusun (17)
          1. Central (6)
            1. DUSUN, CENTRAL [DTP] (Sabah)
            2. Bahasa Kota Marudu Tinagas [KTR] (Kota Marudu, Sabah)
            3. DUSUN, SUGUT [KZS] (Sabah)
            4. DUSUN, TAMBUNAN [KZT] (Sabah)
            5. Bahasa Minokok [MQQ] (Sabah)
            6. DUSUN, TEMPASUK [TDU] (Sabah)
          2. Eastern (1)
            1. KADAZAN, LABUK-KINABATANGAN [DTB] (Sabah)
          3. Bahasa Gana [GNQ] (Sabah)
          4. KADAZAN, COASTAL [KZJ] (Sabah)
          5. KADAZAN, KLIAS RIVER [KQT] (Sabah)
          6. Bahasa Kimaragang [KQR] (Sabah)
          7. Bahasa Kota Marudu Talantang [GRM] (Sabah)
          8. Bahasa Kuijau [DKR] (Sabah)
          9. Bahasa Lotud [DTR] (Sabah)
          10. Bahasa Papar [DPP] (Sabah)
          11. Bahasa Rungus [DRG] (Sabah)
          12. Bahasa Tebilung [TGB] (Sabah)
        3. Unclassified (1)
          1. Bahasa Dumpas [DMV] (Sabah)
      2. Ida'an (1)
        1. Bahasa Ida'an [DBJ] (Sabah)
    5. Paitanic (5)
      1. Bahasa Abai Sungai [ABF] (Sabah)
      2. Bahasa Tombonuwo [TXA] (Sabah)
      3. Upper Kinabatangan (3)
        1. KINABATANGAN, UPPER [DMG] (Sabah)
        2. LOBU, LANAS [RUU] (Sabah)
        3. LOBU, TAMPIAS [LOW] (Sabah)

[sunting] Bahasa Borneo Punan-Nibong

  1. Punan-Nibong (2)
    1. PENAN, EASTERN [PEZ] (Malaysia (Sarawak))
    2. PENAN, WESTERN [PNE] (Malaysia (Sarawak))

[sunting] Pranala luar