Júlíus Caesar
Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
- „Sesar“ vísar hingað, sjá Sesar (mannsnafn) fyrir karlmannsnafnið.
Júlíus Caesar (stundum einnig ritað Júlíus Sesar á íslensku, 12. eða 13. júlí um 102 f.Kr. – 15. mars 44 f.Kr.) var rómverskur herforingi, sagnaritari og stjórnmálamaður og síðar einvaldur í Róm.
Caesar var drepinn af hópi félaga hans sem héldu því fram að þeir væru að bjarga Róm. Þá mælti Júlíus Caesar að sögn Williams Shakespeares hin frægu orð; „Og þú líka, Brútus“ (Et tu, Brute). Rétt mun þó vera að hann hafi mælt á grísku: „και συ τεκνον“ sem myndi á íslensku útleggjast sem: „Einnig þú, barn.“[1] en samkvæmt sumum heimildum lést hann þegjandi.[2]
Efnisyfirlit |
[breyta] Yfirlit
Gaius Júlíus Caesar var fæddur í Róm um 100 f.Kr. og var myrtur 44 f.Kr. Hann var af júlíönsku ættinni sem var ein tignasta og elsta patríseaættin í Róm til forna. Caesar var upphaflega auknefni manna af júlíönsku ættinni. Síðan hefur nafnbótin Caesar verið höfð um alla Rómarkeisara. Caesar var stjórnmálamaður, herforingi og rithöfundur. Hann var leiðtogi alþýðunnar þrátt fyrir að vera af höfðingjaættum. Caesar klifraði metorðastigann í Róm. Hann varð árið 68 f.Kr. kvestor, árið 62 f.Kr. pretóri og ári seinna landsstjóri á Spáni. Árið 59. f.Kr. var Caesar kjörinn ræðismaður. Caesar fetaði í fórspor Cracchusarbræðra og lét afhenda ríkisjarðir til fátækra og hermanna og lækka tollheimtu í skattlöndum um þriðjung.[3] Til að almenningur gæti fylgst með gerðum öldungaráðsins lét Caesar gefa út blöð sem voru fest á veggi borgarinnar.
[breyta] þrístjórnarbandalag
Árið 59 f.Kr. myndaði Caesar þrístjórnarbandalag með Pompeiusi og Crassusi þar sem að eðlilegu fulltrúalýðræði var vikið til hliðar og bandalagið varð allsráðandi. Bandalagið var treyst með því að Pompeius giftist Júlíu dóttur Caesars. Andstæðingar þrístjórnarinnar áttu þeir á hættu að missa líf sitt. Crassus var mesti auðjöfur í Rómaborg og lagði hann fram hið pólitíska auðvald til að múta og var hann mjög óvinsæll maður vegna ríkidæmis síns. Crassus fékk skattlandið Sýrland og Pompeius Spán og Caesar varð landsstjóri í Gallíu árið 58 f.Kr. að afloknu ræðismannsári sínu.
[breyta] Hernám Gallíu
Caesar hélt til Gallíu í hernað og lagði hann þar grundvöll að Evrópu. Rómverjar höfðu náð fótfestu í Narbónsku Gallíu og stefndu að því að hafa þar hernaðar- og menningalega bækistöð og skattland sem var nauðsynlegur stökkpallur til frekari útþennslu norður á bóginn og austur fyrir Rín. Caesar gersigraði Gallíu handan Alpa, núverandi Frakkland, á sjö árum 58-52 f.Kr. Tiltölulega auðveldur sigur Caesars yfir Göllum átti sér langan aðdraganda. Gallastríðið var einskonar innbyrðis borgarstyrjöld þar sem tekist var á um samskipti við menningarsvið Miðjarðarhafsins en hluti gallísku þjóðarinnar var þegar orðinn þátttakandi í viðskiptakerfi Miðjarðarhafsins og aðlagaður rómverskri menningu. Því átti Caesar öfluga bandamenn í Gallíu. Gallar voru sundurskiptir í nokkra þjóðahópa og óteljandi smáþjóðir sem vildu halda sjálfstæði sínu.
Þegar Caesar tók við stjórn Gallíu var vaxandi ólga þar vegna ásóknar germannskra þjóða vestur um Rín. Lagði Caesar áherslu á verndarhlutverk sitt fyrir Galla en með því var hann líka að hindra að Gallar og Germanar færu að vinna saman. Borgarsamfélög voru farin að myndast í Gallíu og réðu höfðingjar þar sem voru undir rómverskum áhrifum og kom Caesar sér vel við þá. Þannig söfnuðu höfðingjar liði á hættutímum og út frá borgunum byggði Caesar upp valdakerfi. Þegar Caesar réðst inn í Belgíu fór hann með menn sína norður með Rín og lék grátt germanskar þjóðir til að hræða þá svo að þeir kæmu Belgum ekki til hjálpar. Þegar að kom að Ermasundi í baráttunni við Belga fór hann með flokk yfir til Bretlands og vann sigur yfir Britonnum, var það líka gert svo að þeir skiptu sér ekki að því sem var að gerast á meginlandinu. Þegar að Caesar hafði náð stuðningi mikils hluta gallísku þjóðarinnar og ákvað hann að kalla saman þjóðþing og koma á fót ríkisstofnun sem gæti framkvæmt pólitískar skipanir hans. En hernaður Caesars og liðs hans hafði verði miskunnarlaus og fjöldi manns tekinn af lífi og aðrir færðir í þrælkun. Því áttu margir harma að hefna og brátt gaus upp uppreisn gegn Rómverjum í Gallíu. Uppreisnarmenn með Vercingetórix sem var höfðingjasonur í broddi fylkingar, börðust út í sveitunum og skildu eftir sig sviðna jörð svo að Rómverjar gátu ekki aflað sér vista. En Caesari með aðstoð germansks riddaraliðs tókst að bæla uppreisnina niður.
„Talið er að þriðjungi Galla hafi verið útrýmt. Caesar skildi eftir sig blóðuga slóð, hann barði niður þá siðmenningu sem var fyrir á staðnum með því hreinlega að fremja þjóðarmorð og hugsun hans var ekki sú að breiða út latneska menningu, heldur að fullnægja eigin framagirnd.“[4]
Caesar boðaði til friðarfundar með germönsku höfðingjunum, handtók þá og sendi svo hersveitir sínar til að brytja karla, konur og börn í spað. Þessi hryllingur varð til þess að Cató mótmælti í Róm – ekki af mannúðarástæðum, heldur af pólitístkum ástæðum. „Það var á þennan hátt, með ofbeldi og þjóðarmorðum, sem Gallía og keltneski heimurinn voru innlimuð í rómverska menningarheiminn“.
Caesar skrifaði bók um Gallastríðið sem stóð í 7 ár. Þar réttlætir hann gerðir sínar og er bókin varnarit vegna ásakana frá Róm um að hann hafi farið út fyrir verksvið sitt og verið með óþarfa hernað. Hann segir að sóknir hans og innlimun hafi verið varnarstríð til að bæla niður vandamál í landinu. „Bókin er áróðursrit, full af dulbúnu sjálfhóli til að sanna eigin ágæti, göfugmennsku, hógværð, ráðdeild og kænsku.“[5] Í Rómaveldi eftir Will Durant segir „Gallastríð Sesars er ekki einungis varnarrit: Skýrleiki frásagnarinna og hinn fágaði einfaldleiki hefur skipað því á tignarsess í latneskum bókmenntum“.
[breyta] Þrístjórnarbandalagi slitið
Meðan að Caesar dvaldi í Gallíu gliðnaði þrístjórnarbandalagið í sundur. Crassus sem hafði verð skipaður landssjóri í Sýrlandi, vildi ná frama og vinna lönd sem herforingi eins og Caesar og Pompeius. Parþía lá austan við Sýrland og þangað hélt Krassus með her og féll hann í orrustunni við Carrhae 53. f.Kr.
Pompeius sem var landsstjóri á Spáni sat í Róm og hafði hann snúist á sveif með höfðingjum þar sem að lýðssinar voru farnir að verða uppvöðslusamir. Pompeius studdi öldungaráðið í því að Caesar skyldi leysa upp her sinn þegar að landsjóratíma hans í Gallíu lyki. Caesar neitar þessu og árið 49 f.Kr. heldur hann með her sinn í heimildarleysi yfir Rubicon-fljót, sem skilur að Gallíu Císalpínu og Ítalíu. Caesar sagði við þessa ákvörðun sína „teningunum er kastað“ og átti við að nú skildi hann gera upp við Pompeius. Caesar hélt til Rómar með her sinn en Pompeius hörfaði til Balkanskaga þar sem að hann kom sér upp herliði. 48. f.Kr. hélt Caesar á eftir honum og háðu þeir orrustu við Farsalos á Grikklandi þar sem að Caesar hafði sigur. Pompeius flúði til Egyptalands þar sem að hann var veginn af mönnum faraós þegar að hann gekk þar á land, það gerðu þeir til að reyna að tryggja sér stuðning Caesars.
[breyta] Egyptland
Caesar sigldi til Alexandríu á eftir Pompeiusi. Þar reyni hann að skakka málum systkinana þeirra Ptólemajosar og Kleópötru sem gerðu bæði tilkall til krúnunar. Caesar kom Ptólemajosi konungnum frá og setti Kleópötru í hásætið. Kleópatra og Caesar eignuðust sonin Ptólemajos Caesar og gekk hann undir heitinu Caesaríon (Litli Caesar). Caesar sneri aftur til Rómar ásamt Kleópötru og Litla Caesari eftir að hafa sigrað í orrustu í Litlu Asíu þar sem að hann „kom, sá og sigraði“. Þegar að Caesar hafði sigrað alla stuðningsmenn Pompeiusar efndi hann til sigurgöngu um Róm og kom Kleópatra opinberlega fram við hlið hans. Caesar var giftur Calpúrníu og bjó með henni í Róm en hann var líka í sambandi við Kleópötru sem bjó í einkahöll handan Tíberfljóts. Kleópatra vildi að Caesar stofnaði konungsveldi Rómar og settist að í Alexandríu þar sem að hún yrði drottning.
[breyta] Einvaldur
Árið 46 f.Kr. hafði Caesar náð öllu Rómveldi á sitt vald og lét hann öldungaráði gefa sér alræðisvald til 10 ára. Tveimur árum síðar tók hann sér alræðisvald til æviloka sem urðu í mars sama ár. Caesar var snjall stjórnmálamaður og kom á ýmsum umbótum í stjórnkerfinu. Hann fjölgaði í öldungaráðinu upp í 900 og tilnefndi nýja öldunga sem voru honum hliðhollir úr ýmsum þjófélagshópum og úr ýmsum skattlöndum. Hann lækkaði skatta í skattlöndum, skipti löndum milli hermanna sinna og fátækra. Hann reyndi að stemma stigu við þrælahaldi með lögum. Hann sendi tugi þúsunda fátækra borgara í Róm, sem landnema til nýlendna sinna. Hinum fátæklingunum veitti hann vinnu við byggingaframkvæmdir. Hann tók upp tímatal með egypsku sniði sem var nefnt, júlíanska tímatalið og er dagatalið þar með fellt að gangi sólarinnar í stað tunglsins. 365 dagar eru í árinu og hlaupársdagur fjórða hvert ár. Hann tryggði gengi gjaldmiðils með því að slá mynt úr gulli og setti reglur um vexti og gjaldþrot. Hann kom á skipulagi og stjórn í Rómaveldi.
[breyta] Mikilmennið Caesar
Margir óttuðust að Caesar ætlaði sér að verða konungur og samsærismenn ákváðu að láta til skara skríða áður en að það yrði of seint, því að þeir vildu hverfa aftur til lýðræðis. Í mars 44 f.Kr. var Caesar stunginn til bana á leið inn í öldungaráðið af samsærismönnum, þeirra á meðal var Brútus systursonur Caesars sem hann hafði tekið í fóstur. Þegar að Caesar sá Brútus meðal samsærismanna voru hans síðust orð að sögn „og þú líka Brútus“. Þar með dó Caesar. Kleópatra hélt til Egyptalands aftur og borgarstyrjöld hófst í Rómaborg næstu 12 árin eða þar til Octavíanus sem varð keisari, en hann hlaut seinna nafnið Ágústus.
[breyta] Tilvísanir
[breyta] Heimildir
[breyta] Rit
- Durant, Will, Rómaveldi, fyrra bindi (Reykjavík: Mál og menning, 1993).
- Dóra Hafsteinsdóttir og Sigríðar Harðardóttir (ritstj.), Íslenska alfræðiorðabókin þriðja bindi. (Reykjavík: Bókaútgáfan Örn og Örlygur, 1990).
- Sigurður Ragnarsson, Heimsbyggðin, saga mannkyns frá öndverðu til nútíðar (Reykjavík: Mál og menning, 1995).
- Þorsteinn Thorarensen, Veraldarsaga Fjölva, saga mannkyns frá steinöld til geimaldar, sjötta bindi. (Reykjavík: Fjölvaútgáfan, 1979).

