Hawai'i
Nō Wikipedia Māori
|
|||||||||||
| Reo | Ingarihi, Hawaii | ||||||||||
| Tāone matua | Honolulu | ||||||||||
| Tāone nui | Honolulu | ||||||||||
| Rahi | te 43 | ||||||||||
| - Katoa | 10,931 sq mi (29,311 km²) |
||||||||||
| - Whānui | n/a mi (n/a km) | ||||||||||
| - Whāroa | 1,522 mi (2,450 km) | ||||||||||
| - % wai | 41.2 | ||||||||||
| - Ahopae | 18°55'N ki 29°N | ||||||||||
| - Ahopou | 154°40'W ki 162°W | ||||||||||
| Taupori | te 42 | ||||||||||
| - Katoa (2000) | 1,211,537 | ||||||||||
| - Kiato | 110.7/sq mi 42.75/km² (te 13) |
||||||||||
| - Whiwhinga pūtea ā-whānau | $53,123 (te 8) | ||||||||||
| Teitei | |||||||||||
| - Wāhi teitei | Mauna Kea 13,796 ft (4,205 m) |
||||||||||
| - Teitei toharite | 3,035 ft (925 m) | ||||||||||
| - Wāhi pāpaku | Moana-nui-a-Kiwa 0 ft (0 m) |
||||||||||
| Whakaurunga | 1959 (te 50) | ||||||||||
| Kāwana | Linda Lingle (R) | ||||||||||
| Mema kāhui hanga ture | Daniel Inouye (D) Daniel Akaka (D) |
||||||||||
| Wāhi taima | Hawaii: UTC-10 | ||||||||||
| Whakapotonga | HI US-HI | ||||||||||
| Paetukutuku | www.hawaii.gov | ||||||||||
Ko Hawai'i ara "Ka Pae`aina o Hawai`i Loa" he kahui moutere e noho ana i Te Moana-nui-a-Kiwa. 1500 maero (2400 km) te roanga mai i te moutere o Hawai'i i te tonga tae noa ki te motuiti o Kure. Nō te 21 Here-turi-kōkā 1959 ka whakatūria a Hawaii hei te 50 o ngā wāhanga whenua o te Hononga-o-Amerika. E 3,700 km (2,300 maero) te tawhiti i te tuawhenua o Amerika.
Rārangi kōrero |
[edit] Taupori
He iwi Porinīhia ngā tāngata whenua o Hawai'i ra, e ai ki a rātou i ahu mai ngā tūpuna i 'Kahiki loa', i whakaaro ētahi ko ngā moutere o Tahiti me Hiva ērā. Kāore e kore he whanaunga tata rawa tō rātou reo ki tō tātou ake reo Māori o Aotearoa nei, ki ērā reo noa atu o Porinīhia ki te rāwhiti.
Kāore e tino mōhiotia te wā i tae atu ai ngā tāngata Porinīhia ki Hawaii, engari, e āhua tata ana ki te tau AD 1000. Ko te āhua nei, i rere tuatahi mai ngā waka o ngā tūpuna i ngā moutere e kīa nei ko te Kāhui o ‘Enata.
A muri ake ka rere mai ētahi atu no Kahiki ke (Tahiti) ko tētahi o rātou he tohunga rangatira ko Pa'ao te ingoa nāna i whakatakina mai te pure tapu, nōna hoki te tātai ariki o Hawai'i.
Marere noa ngā whakatupuranga o Hawaii ā ka tū nga ariki (ali'i) o tērā kāinga o tērā kāinga.
[edit] James Cook
Nō te tau 1778 ka tae mai a James Cook. Ko te whakaaro, ko Cook te Pākehā tuatahi i kite i ngā tāngata o Hawaii; engari, ki ētahi, he Pāniora kē ngā Pākehā tuatahi.
E rua nga wa ka unga mai a Cook ki Hawai'i, i tona wa tuarua i 1779 ka tukinotia e Cook i tetehi o nga rangatira ki Kealakekua, katahi ra ka riri nga tangata whenua a ka mate noa a Cook i te pu.
[edit] Kamehameha
I ngā tau 1780 me 1790 ka whawhai ngā ariki o Hawaii kia tū rangatira. Ko Kamehameha tētahi o ngā toa rangatira nei i whiwhi ai i ngā pū a te Pāhehā, ka patu haere i ana hoariri, ā, ka tupu haere tana mana. I te tau 1810 kua tapaina ko Kamehameha te ariki nui o ngā moutere katoa; ko ia tonu te Kīngi tuatahi o Hawaii. Ko te wā o tana matenga ko te tau 1819.
[edit] He Whenua Mauherehere
Ka hinga te Kīngitanga o ngā uri a Kamehameha i te tau 1893. Ka whakaputa te kaupapa whakatū kāwanatanga kē e ngā kaiwhakatupu huka, i runga i te whakaaro whakamāmā ake ai i te hokohoko huka ki Te Hononga-o-Amerika. Nā John L. Stevens, nā te minita amerika i Hawai'i i taua wā, i tono ngā hēramana nō te kaipuke USS Boston ki uta, tiaki ai i ngā taonga o ngā kamupene amerika. Ka hinga te Kuīni i te 17 o ngā rā o Kohi-tātea, 1893, ka whakatūria he kāwanatanga hou. Nō te 4 Hōngongoi 1894, ko te whakatūranga o Hawai'i hei whenua tū motuhake, ko Sanford B. Dole te tumuaki. Mea kau ake, ka puta ngā mihi tautoko a te Kāwanatanga o Amerika. Nō te 1895 tae noa ki te 1896, ka mauhereheretia te kūini whakamutunga o Hawaii, a Liliʻuokalani, i ʻIolani, te whare o ngā Kīngi i Honolulu. Nō muri mai, ka puta tana kupu whakarere i te torōna. Nō te 1898, ka whakatauria e ngā pāremata e rua o Amerika kia hurihia a Hawai'i hei wāhi o Amerika. Nō te tau 1959 ka whakatūria a Hawaii hei wāhanga whenua tonu.
[edit] Ngā tāone nunui

[edit] Whakaahua
| Wāhanga tōrangapū o Te Hononga-o-Amerika | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|||||||||
Tapatoru o Porinīhia: Aotearoa • Austral Islands • Rapa Nui • Gambier Islands • Hāmoa • Hawaii • Kuki Airani • Loyalty Islands • Kāhui o ‘Enata • Pitcairn Islands • Rangitahua • Tahiti • Tokelau • Tonga • Tuamotu • Tuvalu • Wallis and Futuna Islands
Moutere taratahi: Anuta • Emae • Kapingamarangi • Mele • Nuguria • Nukumanu • Nukuoro • Ontong Java • Pileni • Rennell • Sikaiana • Takuu • Tikopia


