Aparthaid

From Wikipedia

[edit] APARTHEID

Contents

Apartheidin (Afaan Afrikaa kibbaati, adda cokuu), maqaa wolii galaa kan siyaasa jibba
dhala namaa bifa fi sanyii irratti hundaa’ee nama addaa qooduti. Siyaasni kun biyya republikii Afrikaa kibbaa keessatti adeemsifamaa
kan ture yoo ta’u. Sirni kuni bara 1948 fi 1994 jidduutti biyyattiii keessatti gaggeeffamaa ture.

Siyaasa Apartheid kanatti fayyadamuun dhiibbaa fii cunqursaa gaggeessaa kan turan worroota
galtuu awrooppaa irraa dhufan yoo ta’u, worrii biyyaa (gurraachota afrikaa) ammoo seera worri adii isaanitti baaseen cunqurfamanii
kophaatti cokamanii jiiraataa turan. Seerota cunqursaa keessa kan akka mana bunaa, hoteela, mana barnootaa fii wirtuulee tajaajilaa
kan hawaasa biyyattii keessa jiran worri adiif gurraachi akka wolitti hin fayyadamne godhuu ture. Karaa biraatiin ammoo jiraattonni
biyyattii dirqiin akka (tax-eng, Qarax-amharic)[maqaa isaa namni oromiffaan beettan naa sirreessaa] kafalan godhaa turan.

Gara biraatiin ammoo, jecha Apartheid kana sirna bulchiinsaa adda ta’e, kan siyaasa isaa ”rasisme”ykn
jibba gosa biraa kan bifaa fi sanyii irratti hunda’een adeemsisuun waamna. Sirni akkana kuni yeroo baay’ee koloniin wolitti
hidhata qaba. Mootummotni Wolii galan MW(UN) yeroo jalqabaatiif jecha Apartheid jedhu kan ifatti baasee fayyadame bara 1976 karaa
International convantion against apartheid (turjumaanaan na gargaaraa)yoo ta’u. Halaaf amala mootummoota cunqurfataa ibsuufi jechii
Apartheid ni fayyadama.

[edit] Apartheid Afrikaa Kibbaa keessatti

[edit] Kutaa bifaa

Mootummaan Apartheid kuni bifarratti hundaa'ee dhala namaa sanyi afuritti qoode:

  1. Adii : Hedduun isaani worra afaan ingiliffaa fi buntu ka dubbatan worra awrooppa irraa dhufan,
  2. Gurraalee ykn buntu: Worra biyyaa kaa baay'ina guddaa qaban,
  3. Eeshiyoota: worra Chayinaa, Hindootaa fi Paakistaanota
  4. Halalamtoota(coloured): Gosa garbaatiif worra saba khoisa irraa dhalatani.

Sanyummaan lammoota biyya sanii ifatti bahee woraqaa eenyummaafii pass irrattis barreeffamee mul'ata. Haala kanaan mirgaa fii dirqama akkamii namni tokko hawaasa keessatti akka qabu addaan fooyanii ibsu. Namoota woraqaa isaanii irratti chaappaan "Adii" jedhu rukutameef qofatu mirga dimokraasiifii abbaa qabeenyaa ta'uu qabaa ture. Worroonni bifaan adii hin ta'in kunniin boodarra lammuummaan isaanii kan Afrikaa Kibbaa jedhu irraa mulqamee gosa didiqqotti addaan qoodamanii waamamaa turan. Seerri gara garaas kan wolitti dhufeenna "sanyii" arfanii dhooggu tumamee dhiibbaa godhaa ture. Fakkeennaaf "the immorality-act of 1950" Kan wolqunnamtii saalaa "sanyiiwan" afran jiddutti akka hin godhamne kan dhoogguu ragaa tokko.

[edit] Seenaa

Bulchiinsi Apartheid kan Afrikaa Kibbaa kan mirkanaa'ee erga paartiin leellissan kan irra caalaa worra boer'n deeggaramu filannoo bare 1948 moo'atee aangotti dhufeen booda. Dhiibbaan fi jibbaan uummata adii hin ta'inii saniin duras haa jiraatu malee kaayyoon worra leellistootaa siyaasa, aadaa, fedhii fii worraaqsa qabeennaa kan worra awrooppaatiin ala geggeeffamu hundaa hundeen buqqisanii balleessuu ture. Haala kanaan seerri gara garaa tumamee ummata adda qoodaa fi cunqursaa isaa hanga bara 1977 itti fufe. Bara 1977 fincila Sewoto tiin wolitti qabatee dammaqiinsi uummataas guddataa dhufe. Kanarraan kan ka'e Apartheidonni diqqoo laafuu jalqaban. Hanga bara 1984titti worra adii malee paarmaalaa biyyattii keessa taa'uu, mana qabachuu, lafaratti abboomuu, filachuus ta'ee filatamuu fi mirga lammiin tokko qabu maraa argachuu hin dandeenne. Yeroo jalqabaatiif bara 1984 worri sanyii " Halaleeffamaa (coloured)" fi " Eeshiyaa(Hindi)" mirga didiqqoo kennuufii jalqaban.

Seerru nuuffisiisaan kuni hanga bara 1994 titti bulchiinsarra turee. Qabsoo dheeraafii jabaa qarqaarsa mootummoota addunyaatiin deeggarameen boodarra kufuu danda'e

[edit] Qabsoo Farra Apartheid

Afaan Birran